‫מעדעם־ביבליאטעק‬

‫ָ‬ ‫ּפאריזער יִידיש־צענטער –‬

‫ּפובליקאציע ֿפון ַ‬
‫ַ‬ ‫ַא‬
‫‪Der yidisher‬‬ ‫דער יִידישער‬

‫ֿפאר יִידיש־לערנערס‬
‫ּפעריאדיש בלעטל ַ‬
‫ָ‬ ‫ַא‬
‫ּכיסלו ּתשע"ז‪/‬דעצעמבער ‪2016‬‬ ‫אײראס ‬
‫ָ‬ ‫‪2,50‬‬ ‫יאר ‪ ,22‬נומער ‪ )107( 2‬‬
‫ָ‬

‫וועגעטאריש !‬
‫ַ‬

‫קאכבוך (זז' ‪)3-2‬‬

‫נדא און איר ָ‬
‫לעווא ָ‬
‫ַ‬ ‫ֿפאני‬
‫וועגעטאריש ! (ז' ‪ַ l )2‬‬
‫ַ‬ ‫‪nnn‬‬
‫וועגעטאריזם (זז' ‪)5-4‬‬
‫ַ‬ ‫‪ n n n‬יִידישע שרַײבער און‬
‫‪ n n n‬עוֿפות און מענטשן (ז' ‪ּ l )6‬כּפרות (זז' ‪)7-6‬‬
‫בארימטע בעלי־חיים (ז' ‪)8‬‬ ‫‪ n n n‬שּפיל ‪ַ :‬‬
‫וואס קענען העברעִיש (זז' ‪)11-9‬‬‫ֿפאר יִידיש־לערנערס ָ‬ ‫שּפראך־עצות ַ‬
‫ַ‬ ‫‪nnn‬‬
 ‫דער איצטיקער נומער איז ַא‬
‫וועגעטאריש !‬
‫ַ‬
‫האבן‬‫וועגעטארישער‪ .‬אויב איר מיינט ַאז מיר ָ‬ ‫ַ‬
‫וועגעטאריזם‬
‫ַ‬ ‫טשיקאוועסל ‪ ,‬ווַײל‬
‫‪1‬‬
‫ַ‬ ‫נאר ווי ַא‬‫אויסגעקליבן די טעמע ָ‬
‫סאמע ָאנהייבן‬ ‫האט איר ַא טעות  ‪ֿ :‬פון די ַ‬
‫‪3‬‬
‫מאדע ‪ָ ,‬‬
‫‪2‬‬
‫טאג אין דער ָ‬ ‫איז הַײנט צו ָ‬
‫ליטעראטור אויף יִידיש איז דער ַאלטער עטישער ּפרינציּפ ֿפון‬ ‫ַ‬ ‫מאדערנער‬‫ֿפון דער ָ‬
‫„צער־בעלי־חיים“ ַא וויכטיקער ענין ‪ַ .‬אכזריות ָאדער גלַײכגילטיקייט ַאנטקעגן די‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪12‬‬
‫ברוטאלקייט ֿפון דער שחיטה‪ 11‬צי ֿפון געוויסע מינהגים‬ ‫ַ‬ ‫יסורים‪ֿ 8‬פון בעלי־חיים‪ 9‬בכלל‪ 10‬און די‬
‫שטארקן אויסדרוק‪ 16‬בַײ עטלעכע‬ ‫ַ‬ ‫שלאגן ּכּפרות‪ 14‬ערֿב־יום־ּכיּפור‪ )15‬געֿפינען ַא‬ ‫ָ‬ ‫דאס‬
‫בֿפרט‪( 13‬ווי ָ‬
‫יִידישע שרַײבער‪ .‬שוין מענדעלע מוכר־סֿפרים‪ 17‬און שלום־עליכם‪ 18‬ווַײזן ַארויס ַא טיף מיטגעֿפיל ַ‬
‫ֿפאר‬
‫סימבאל ֿפון‬
‫ָ‬ ‫וואס ווערן ָאֿפט ַא‬ ‫באשרַײבן זיי ַאלערליי חיות‪ 19‬צי עוֿפות‪ָ ,20‬‬ ‫בעלי־חיים‪ .‬אין זייערע ווערק ַ‬
‫ֿפאלק (ווי‬ ‫גאנצן יִידישן ָ‬ ‫לעגאריע ֿפונעם ַ‬ ‫ָ‬ ‫מאל ַאן ַא‬ ‫גערודֿפטע‪ 21‬און אונטערגעדריקטע מענטשן‪ ,‬און ַא ָ‬
‫‪22‬‬

‫נאר גלַײכצַײטיק זעט מען ַאז‬ ‫ראבטשיק‪ַ ,‬א „יִידישער הונט“)‪ָ .‬‬ ‫קליאטשע‪ָ 23‬אדער שלום־עליכמס ַ‬ ‫ַ‬ ‫מענדעלעס‬
‫טאקע לעבעדיקע‬ ‫נאר ַ‬ ‫סימבאלן‪ָ ,‬‬
‫ָ‬ ‫נאר‬
‫ליטעראטור ניט ָ‬ ‫ַ‬ ‫קלאסיקער ֿפון דער יִידישער‬ ‫ֿפאר ביידע ַ‬‫בעלי־חיים זענען ַ‬
‫ֿפראגמענט‬ ‫גאנג און זַײנע געֿפילן‪ .‬אין דעם נומער וועט איר געֿפינען ַא ַ‬ ‫‪25‬‬
‫באשעֿפענישן‪ ,24‬יעדער איינער מיט זַײן ַ‬ ‫ַ‬
‫וואס ַאזוי ֿפיל‬ ‫ֿפאר ָ‬ ‫וואס ּפרּוווט דערקלערן ַ‬ ‫ֿפון שלום־עליכמס ַא דערציילונג מיט העלדן עוֿפות און ַאן ַארטיקל ָ‬
‫וועגעטאריער ;‬
‫ַ‬ ‫‪28‬‬
‫נאר ַאֿפילו‪ 27‬איבערגעצַײגטע‬ ‫נאר צער־בעלי־חיימניקעס‪ָ ,26‬‬ ‫יִידישע שרַײבער זענען געווען ניט ָ‬
‫יארן ‪ ,1930‬און די‬ ‫וועגעטארישן רעצעּפט ֿפון די ָ‬ ‫ַ‬ ‫קאכן‪ ,‬וועלן קענען זיך אינסּפירירן ֿפון ַא‬ ‫האבן ליב ָ‬ ‫וואס ָ‬
‫די ָ‬
‫נאר אויך ַאנדערע מינים שרשים ‪ ,‬וועלן געֿפינען‬
‫‪32‬‬ ‫‪31‬‬
‫נאר מערן ‪ ,‬סעלעריע און כריין ‪ָ ,‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪29‬‬
‫האבן ליב ניט ָ‬ ‫וואס ָ‬
‫ָ‬
‫צוגעּפאסטע גַײסטיקע שּפַײז אויף די זַײטן ‪! 11-9‬‬
‫‪33‬‬
‫ַ‬ ‫ַא‬
‫‪1. curiosité/curiosity 2. à la mode/fashionable 3. ... toes vous avez tort/you are mistaken 4. tsar-bale-khaim compassion pour les êtres vivants/‬‬
‫‪compassion for living things 5. inyen sujet/subject 6. akhzoryes cruauté/cruelty 7. indifférence 8. yesurim souffrances/suffering 9. bale-khaim‬‬
‫)‪ bal-khay 10. bikhla’l en général/in general 11. shkhite abattage (rituel)/(ritual‬בעל־חי ‪animaux, êtres vivants/animals, living things, sing.‬‬
‫‪ mineg 13. bifra’t en particulier/particularly 14. ... kapores cérémonie expiatoire pendant‬מינהג ‪slaughter 12. minhogim coutumes/customs, sing.‬‬
‫‪laquelle on fait tourner au-dessus de la tête une poule ou un coq/atonement ceremony performed by turning a fowl over one’s head 15. erev-‬‬
‫)‪yom-kiper la veille de Kippour/eve of Yom Kippur 16. expression 17. Mendele Moykher-Sforim (1836-1917) 18. sholem-aleykhem (1859-1916‬‬
‫‪19. khayes animaux (mammifères)/animals (mammals) 20. oyfes volailles/fowl, poultry 21. gero’ydefte persécutés/persecuted 22. opprimés/‬‬
‫‪oppressed 23. haridelle/mare 24. créatures 25. comportement/behavior 26. tsar-bale-kha’imnikes sensibles aux souffrances des animaux/‬‬
‫‪sensitive to the sufferings of animals 27. afile même/even 28. convaincus/convinced 29. carottes/carrots 30. raifort/horseradish 31. sortes/‬‬
‫‪ shoyresh 33. nourriture spirituelle/spiritual nourishment.‬שורש ‪kinds 32. shroshim racines/roots, sing.‬‬

‫קאכבוך‬
‫נדא‪ 1‬און איר ָ‬
‫לעווא ָ‬
‫ַ‬ ‫ֿפאני‬
‫ַ‬
‫קאכן‬ ‫האט אויך געלערנט מיט ֿפרויען ווי ַאזוי צו ָ‬ ‫מאכלים‪ .9‬זי ָ‬ ‫לעבאסטעס‪ : 2‬דורך די גרעסטע מעדיצינישע‬ ‫ָ‬ ‫בא‬
‫ַ‬ ‫„צו די‬
‫קלארע‬ ‫ָ‬ ‫קאכבוך אויף יִידיש‪ ,‬מיט‬ ‫געזינטער און ביליקער‪ .‬איר ָ‬ ‫געווארן‪,3‬‬
‫ָ‬ ‫לאנג ֿפעסטגעשטעלט‬ ‫ַ‬ ‫אויטאריטעטן איז שוין‬ ‫ָ‬
‫נטהאלט‬‫ַ‬ ‫אילוסטראציעס‪ַ ,‬א‬
‫ַ‬ ‫‪10‬‬
‫דערקלערונגען און ּפרעכטיקע‬ ‫ַאז שּפַײזן ֿפון ֿפרוכטן און גרינסן זַײנען ֿפיל געזינטער און‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫קלאסישע שּפַײזן ווי קוגל און‬

‫‪11‬‬
‫ַ‬ ‫איבער ‪ 400‬רעצעּפטן —‬ ‫רגאניזם‪ ,‬ווי ֿפליישיקס [‪.]...‬‬‫ֿפארן מענטשלעכן ָא ַ‬ ‫צוגעּפאסטער ַ‬ ‫ַ‬
‫מּפאטן‪ָ ,13‬אבער אויך מאכלים ָ‬
‫וואס‬ ‫קא ָ‬‫לאטקעס‪ ,12‬זוּפן און ָ‬ ‫ַ‬ ‫ניטארן 'צער־בעלי־חיים'‪6‬־ּפרינציּפ (ניט‬ ‫הומא ַ‬ ‫ַ‬ ‫טאקע ֿפון‬ ‫אויך ַ‬
‫קלאּפסעלעך און שניצלעך ‪,‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬
‫זַײנען געוויינטלעך ֿפליישיקע‪ ,‬ווי ָ‬ ‫'וועגעטארישע‬
‫ַ‬ ‫קאנט ַאלס‬ ‫בא ַ‬ ‫טייטן קיין לעבעדיקע וועזנס‪ַ ,7‬‬
‫סאליע‪,18‬‬ ‫ֿפא ָ‬
‫רטאֿפל‪ ,‬מערן‪ ,16‬בעבעלעך‪ ,17‬גרינע ַ‬ ‫קא ָ‬‫געמאכטע ֿפון ַ‬
‫ַ‬ ‫ֿפארבַײטן די ֿפליישקיך‬‫וואלט געווען געווּונטשן צו ַ‬
‫‪8‬‬
‫באוועגונג') ָ‬ ‫ַ‬
‫ֿפארשיידענע ֿפרוכטן)‪.‬‬ ‫קאשע (ווי אויך מיט ַ‬ ‫‪20‬‬
‫קרויט און ַ‬
‫‪19‬‬
‫וועגעטארישער קיך“‪.‬‬
‫ַ‬ ‫אויף ַא ריין‬
‫דאס‬ ‫שלאסן ַארויסצוגעבן ָ‬ ‫בא ָ‬
‫האט מען ַ‬ ‫יאר צוריק ָ‬ ‫ּפאר ָ‬
‫מיט ַא ָ‬ ‫קאכבוך ֿפון‬
‫וועגעטאריש־דיעטישער ָ‬ ‫ַ‬ ‫ַאזוי הייבט זיך ָאן דער‬
‫וואס קען איבערזעצן‬ ‫קאכבוך אויף ענגליש‪ָ .‬אּפזוכן ַא מענטש ָ‬ ‫ָ‬ ‫נדא איז געווען ַא‬
‫לעווא ָ‬
‫ַ‬ ‫ֿפאני‬‫נדא (ווילנע ‪ַ .)1938‬‬ ‫לעווא ָ‬‫ַ‬ ‫ֿפאני‬
‫ַ‬
‫האט מען‬ ‫נאר ָ‬ ‫זא ווערק איז נישט געווען קיין קלייניקייט‪ .‬נישט ָ‬ ‫ַא ַ‬ ‫יארן‪ .‬אין איר‬‫באווּוסטע ּפערזענלעכקייט אין ווילנע אין יענע ָ‬ ‫ַ‬
‫האוונט‪ 21‬אין די‬ ‫בא ַ‬
‫נאר אויך זַײן ַ‬ ‫געדארֿפט גוט קענען יִידיש‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬ ‫וועגעטארישע און דיעטעטישע‬‫ַ‬ ‫געקאכט‬
‫ָ‬ ‫האט זי‬ ‫ראן ָ‬ ‫רעסטא ַ‬
‫ָ‬

‫‪1. Fanny Levando 2. maîtresses de maison/housewives 3. prouvé/proven 4. aliments/food 5. légumes/vegetables 6. tsar-bale-khaim com-‬‬
‫‪passion pour les êtres vivants/compassion for living things 7. êtres/beings 8. souhaitable/desirable 9. maykholim plats/dishes 10. magnifiques/‬‬
‫‪superb 11. pudding 12. galettes de pommes de terre/potato pancakes 13. fruits au sirop/stewed fruit 14. boulettes/meatballs 15. côtelettes/‬‬
‫‪cutlets 16. carottes/carrots 17. haricots blancs/beans 18. haricots verts/stringbeans 19. chou/cabbage 20. céréales, sarrasin/groats, buckwheat‬‬
‫‪21. compétent‬‬

‫ּכיסלו ּתשע"ז‪/‬דעצעמבער ‪2016‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫‪2‬‬

‫־‬
 ‫‪23‬‬
‫כנאוויץ‬
‫יא ָ‬ ‫רמאגט איוו ָ‬ ‫ֿפא ָ‬ ‫קאכן‪ .‬ביידע מעלות‪ַ 22‬‬ ‫טערמינען ֿפון ָ‬
‫ניו־יארק‪ַ ,‬א יִידיש־לערערין בַײם ַארבעטער־רינג ‪ָ ,‬‬
‫וואס‬ ‫‪24‬‬
‫ָ‬ ‫ֿפון‬
‫קאכבוך‬
‫נדאס ָ‬
‫לעווא ָ‬
‫ַ‬ ‫ֿפאני‬
‫ַא רעצעּפט ֿפון ַ‬ ‫וועגעטאריערין‪.‬‬
‫ַ‬ ‫קאכן‪ ,‬און דערצו איז זי ַאליין ַא‬ ‫שרַײבט וועגן ָ‬
‫‪1‬‬
‫„קלאּפס“‬
‫ָ‬ ‫ַא קינסטלעכער קעלבערנער‬ ‫צוּפאסן די רעצעּפטן‬‫‪25‬‬
‫ַ‬ ‫האט זי געמוזט‬ ‫דאס בוך ָ‬ ‫בַײם איבערזעצן ָ‬
‫מעריקאנער קיך‪ ,‬מיט ַאנדערע ּכלים‪,26‬‬ ‫ַ‬ ‫צו דער הַײנטצַײטיקער ַא‬
‫‪4‬‬
‫לארבערבלעטער‪ 3 ,3‬קערנדלעך‬ ‫קנאבל‪ָ 2 ,2‬‬
‫ָ‬ ‫ַא קליין שטיקל‬ ‫ֿפארמלחמהדיקער‪ 29‬ווילנע‪.‬‬ ‫מאסן‪ 28‬ווי אין דער ַ‬ ‫אויוונס‪ 27‬און ָ‬
‫ענגלישן ֿפעֿפער‪ 2 ,5‬איבערגעּפרעגלטע אין ּפוטער ציבעלעס ‪,‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫מאדע)‬‫געווארן ַא ָ‬ ‫ָ‬ ‫האט זי צוגעגעבן (ווי ס'איז לעצטנס‬ ‫דערצו ָ‬
‫ּפגעקאכטע‬
‫ָ‬ ‫קילא ָא‬
‫ָ‬ ‫ּפגעקאכטע קליינע סעלעריע‪ַ ,8‬א‬ ‫ָ‬ ‫איין ָא‬ ‫לאריעס‪ֿ ,‬פעטס ‪ ,‬צוקער‪,‬‬
‫‪30‬‬
‫קא ָ‬ ‫דא ַ‬‫ֿפאר יעדן רעצעּפט וויֿפל ס'איז ָ‬ ‫ַ‬
‫קרויט‪ ,9‬איין קַײזערקע‪ 10‬אויסגעווייקט‪ 11‬אין מילך — ַאלץ אין‬ ‫אאז"וו ‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫זאלץ‪ַ ,‬‬ ‫ַ‬
‫דאן צוגעבן ‪:‬‬‫מאשינקע‪ 13‬און ַ‬ ‫דורכמאלן‪ 12‬דורך דער ַ‬‫ָ‬ ‫איינעם‬ ‫קאכבוך אויף‬ ‫דאס ָ‬ ‫הַײיאר‪ 32‬איבערגעזעצט ָ‬ ‫ָ‬ ‫האט מען‬ ‫ֿפון ענגליש ָ‬
‫‪17‬‬
‫צעלאזענע‬
‫ָ‬ ‫‪16‬‬
‫דעקא‬
‫ַ‬ ‫גלאז רַײבברויט ‪15 ,‬‬
‫‪15‬‬
‫‪ 5‬רויע אייער‪ַ ,‬א ָ‬ ‫‪14‬‬
‫נדאס ווערק צוריק אין‬ ‫לעווא ָ‬
‫ַ‬ ‫ֿפאני‬‫ליטוויש — ַאזוי ַארום קומט ַ‬
‫דאס גוט און‬ ‫זאלץ און ֿפעֿפער‪ .‬אויסמישן ָ‬ ‫עטוואס‪ַ 18‬‬
‫ָ‬ ‫ּפוטער‪,‬‬ ‫וואס די איבערזעצערס‬ ‫נאר ָ‬ ‫שאד‪ָ 33‬‬ ‫היימשטאט ווילנע‪ַ .‬א ָ‬ ‫ָ‬ ‫איר‬
‫קלאּפס‪.‬‬ ‫אויסמאכן ַא ָ‬
‫‪19‬‬
‫ַ‬ ‫ריגינאל‪ ,‬און‬
‫ַ‬ ‫האבן ַא ּפנים ניט ַארַײנגעקוקט אינעם יִידישן ָא‬ ‫‪34‬‬
‫ָ‬
‫איצט אויסשמירן‪ַ 20‬א ֿפערגל‪ 21‬אין ּפוטער‪ָ ,‬אנשנַײדן אין דעם‬ ‫נאך ַא‬‫האבן זיי ָ‬ ‫מאסן ֿפונעם מקור ‪ָ ,‬‬
‫‪35‬‬
‫קאּפירן די ָ‬ ‫נשטאט צו ָ‬ ‫ָ‬ ‫ַא‬
‫קלאּפס און ַארַײנשטעלן‬‫רטאֿפל‪ַ ,‬ארַײנלייגן דעם ָ‬ ‫קא ָ‬ ‫ציבעלע‪ ,‬דרַײ ַ‬ ‫זאקסישן סיסטעם —‬ ‫נגלא ַ‬
‫איבערקאלקולירט ֿפון דעם ַא ָ‬ ‫ַ‬ ‫מאל ַאלץ‬ ‫ָ‬
‫האלבער שעה ‪.‬‬
‫‪24‬‬
‫בראטאויוון אויף ַא ַ‬
‫‪23‬‬
‫ָאּפגעדעקטערהייט אין ָ‬
‫‪22‬‬ ‫‪38‬‬
‫מיט געוויסע אומּפינקטלעכקייטן‪ַ 36‬אוודאי‪ .37‬ס'איז ָאבער אמת‬
‫נאך ‪ 20‬מינוט‪.‬‬‫בראטאויוון ָ‬ ‫האלטן אין ָ‬ ‫דאן צודעקן און ַ‬ ‫ַ‬ ‫טאג זייער זעלטן‪ .‬די‬ ‫ריגינאל איז הַײנט צו ָ‬ ‫ַ‬ ‫ַאז דער יִידישער ָא‬
‫דערלאנגען צום טיש מיט ברוסניצעס ‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫ַ‬ ‫ּפאריזער‬ ‫באווּונדערן אינעם ַ‬
‫‪39‬‬
‫ּפאריז קענען עס ַ‬ ‫וואס וווינען אין ַ‬ ‫ָ‬
‫מעדעם־ביבליאטעק‪.‬‬
‫ָ‬ ‫יִידיש־צענטער —‬
‫‪1. “pseudo-pain de viande de veau”/mock veal meatloaf 2. ail/gar-‬‬
‫‪lic 3. feuilles de laurier/bay leaves 4. grains/kernels 5. piment de Ja-‬‬
‫‪maïque/allspice 6. frits/fried 7. oignons/onions 8. céleri-rave/celery‬‬ ‫‪22. mayles qualités/advantages 23. Eve Jochnowitz 24. Workmen’s‬‬
‫‪root 9. chou/cabbage 10. petit pain blanc/kaiser roll 11. trempé/‬‬ ‫‪Circle 25. adapter/adapt 26. keylim récipients, instruments/vessels,‬‬
‫‪soaked 12. moudre/grind 13. moulin/grinder 14. crus/raw 15. chap-‬‬ ‫‪instruments 27. fours/ovens 28. mesures/measures 29. farmilkho’me-‬‬
‫‪elure/bread crumbs 16. 150 grammes/150 grams 17. fondu/melted‬‬ ‫און ַאזוי ‪diker d’avant-guerre/pre-war 30. matières grasses/fat 31. etc.‬‬
‫‪18. un peu/a bit 19. former/form 20. enduire/smear 21. moule/pan‬‬ ‫‪ 32. cette année/this year 33. dommage/a pity 34. aponem ap-‬ווַײטער‬
‫‪22. sans couvercle/uncovered 23. four/oven 24. … sho demi-heure/‬‬ ‫‪paremment/apparently 35. moker ici/here original 36. imprécisions‬‬
‫‪half hour 25. airelles/cranberries.‬‬ ‫‪37. avade bien sûr/of course 38. emes vrai/true 39. admirer/admire.‬‬

‫‪3‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫יאר ‪ ,22‬נומער ‪)107( 2‬‬

‫ָ‬
‫־‬
 ‫װעגעטאריזם‬
‫ַ‬ ‫יִידישע שרַײבער און‬
‫‪1‬‬
‫ביקאר‬
‫ַ‬ ‫רנא‬
‫ֿפון ַא ָ‬

‫זא‬
‫ֿפאר ַא קינד ַא ַ‬
‫באגעגעניש‬

‫דערװאקסענע‬
‫ַ‬
‫ַ‬
‫מיטן טױט‪ .‬עס איז‬
‫נאך ערגער װען‬

‫באצִיען זיך‪ 30‬דערצו‬

‫גלַײכגילטיק ‪ ,‬ווי‬
‫‪31‬‬
‫זַײן ַ‬
‫ערשט‬

‫די‬
‫ַ‬
‫ָ‬
‫בארימטער שרַײבער יצחק‬
‫װעגעטאריער‪ .‬די דא�ָ‬
‫ורעאט ֿפון דער‬
‫שאֿפונגען װּו ער‬

‫באשע‪-‬‬
‫ַ‬
‫לא ַ‬ ‫האט דער ַ‬
‫באשריבן אין ַא רײ ַ‬
‫מעט‪ַ 2‬אלע װײסן ַאז דער ַ‬
‫באשעװיס־זינגרער‪ 3‬איז געװען ַא‬
‫סאֿפיע ָ‬

‫נעמט זיך ָאן די קריװדע ֿפון די בעלי־חיים ‪ .‬לױט אים מוטשעט‬

‫ֿפארן אײגענעם‬
‫‪5‬‬

‫זארגט זיך מער ַ‬

‫רשאֿפט ַאנדערע ַ‬ ‫ֿפא ַ‬ ‫וואס ער ַ‬
‫לעבנס־ֿפילא ָ‬
‫ָ‬
‫נאבל־ּפרעמיע ַ‬
‫‪4‬‬

‫נאר װַײל דער מענטש ָ‬

‫ֿפארן װײטיק ָ‬
‫זיקע‬
‫ַ‬

‫ָ‬

‫מאגן‪ 7‬װי ַ‬
‫ּכ‬
‫מען‪ 6‬זיי ָ‬
‫ָ‬
‫וואלט געווען‬ ‫ַאלץ ָ‬ ‫מעריקאנער שרַײבער ַא העלד‬ ‫ַ‬ ‫יִידיש־א‬
‫ַ‬ ‫ֿפענישן ‪ .‬הַײנט איז דער‬ ‫‪8‬‬

‫רמאל‪ .‬איך קען ברענגען בַײשּפילן ֿפון מַײן‬ ‫נא ַ‬ ‫ָ‬ ‫גאנצער װעלט און זײ ניצן אױס‬ ‫װעגעטאריער ֿפון דער ַ‬ ‫ַ‬ ‫ֿפאר די‬ ‫ַ‬
‫באבע הינערֿפלייש‬ ‫טאג עסט די ָ‬ ‫אײגענער משּפחה  ‪ :‬ביז הַײנט צו ָ‬
‫‪32‬‬
‫ֿפארשּפרײטן זײערע‬ ‫ציטאטן ֿפון זַײנע װערק און רעדעס ּכדי צו ַ‬
‫‪9‬‬
‫ַ‬
‫שלאגן‬‫ָ‬ ‫טאטע ֿפלעגט‬ ‫מיט װידערװילן‪ 33‬װַײל זי געדענקט װי איר ַ‬ ‫אידעען‪.‬‬
‫שאקירט‬ ‫מאמע איז געווען ָ‬ ‫ּכּפרות‪ 34‬ערֿב־יום־ּכיּפור‪ .35‬און מַײן ַ‬ ‫ליטעראטור‬
‫ַ‬ ‫מאדערנע יִידישע‬ ‫װײניקע װײסן ָאבער ַאז די ָ‬
‫‪37‬‬
‫װאנע‬ ‫האלטן אין דער ַ‬ ‫באבע ֿפלעגט ַ‬ ‫װאס מַײן ָ‬ ‫קארּפן‪ָ 36‬‬ ‫ֿפון די ַ‬ ‫האבן‬‫װאס ָ‬ ‫ערשט־ראנגיקע ֿפיגורן ָ‬
‫‪10‬‬
‫ַ‬ ‫גאנצע רײ‬ ‫רמאגט ַא ַ‬ ‫ֿפא ָ‬ ‫ַ‬
‫מאכן ֿפון זײ געֿפילטע ֿפיש אויף ּפסח ‪.‬‬
‫‪38‬‬
‫צו ַ‬ ‫ראװיטש‪ַ ,12‬אלטער‬ ‫ּפגעזאגט‪ֿ 11‬פון עסן ֿפלײש‪ ,‬ווי מלך ַ‬ ‫ָ‬ ‫זיך ָא‬
‫צענטראלקײט ֿפון ֿפיש‬ ‫ַ‬ ‫עס לײגט זיך אױֿפן ׂשכל ַאז די‬
‫‪39‬‬
‫קאציזנע‪ָ 13‬אדער דער העברעִישער שרַײבער ש"י עגנון‪( 14‬אויך‬ ‫ַ‬
‫דיציאנעלער ַאשּכנזישער‪ 40‬קיך‬ ‫ָ‬ ‫טרא‬
‫ַ‬ ‫און ֿפלײש אין דער‬ ‫היּפאטעזן צו‬ ‫ָ‬ ‫ּפאר‬ ‫דא ברענגען ַא ָ‬ ‫ורעאט)‪ .‬איך װיל ָ‬ ‫בל־לא ַ‬ ‫ַ‬ ‫נא‬‫ַא ָ‬
‫רשטארקן‬ ‫ַ‬ ‫ֿפא‬
‫האט געקענט ַ‬ ‫(בֿפרט‪ 41‬שבת‪ 42‬און יום־טוֿבים )‪ָ ,‬‬
‫‪43‬‬
‫סאֿפיע‬ ‫ֿפילא ָ‬
‫ָ‬ ‫װעגעטארישער‬ ‫ַ‬ ‫דערֿפאלג ֿפון דער‬ ‫ָ‬ ‫דערקלערן דעם‬
‫טאן מיטן ַאלטן‬ ‫האט צו ָ‬ ‫דאס עסן בעלי־חיים ָ‬ ‫דעם אַײנדרוק ַאז ָ‬ ‫‪15‬‬
‫װאס געהערן מער װײניקער צום זעלביקן דור‬ ‫צװישן מענטשן ָ‬
‫האבן‬ ‫דערמאנטע שרַײבער ָ‬ ‫ָ‬ ‫לעבן־שטײגער‪ 44‬צו װעלכן די אױבן‬ ‫־אײראּפע‪.‬‬
‫ָ‬ ‫‪16‬‬
‫שטאמען ַאלע ֿפון מיזרח‬ ‫ַ‬ ‫און‬
‫קאנטע‬ ‫בא ַ‬ ‫באשעװיסעס ַ‬ ‫באצױגן מער־װײניקער קריטיש‪ַ .‬‬ ‫זיך ַ‬ ‫דאזיקע‬ ‫טראכט ַאז די ָ‬ ‫‪18‬‬
‫בא ַ‬ ‫דארף מען נעמען אין ַ‬ ‫ַ‬ ‫‪17‬‬
‫קודם־ּכל‬
‫דערצײלונג „דער שוחט‪ "45‬װערט ָאֿפט ציטירט צוליב דעם‬ ‫אויֿפגעװאקסן אין ַא סֿביֿבה‪ 19‬װּו די‬ ‫ַ‬ ‫ּפערזענלעכקײטן זַײנען‬
‫דיקאלן ַארױסטרעט‪ 47‬קעגן דעם ַאכזריות‪ֿ 48‬פון ַא‬ ‫רא ַ‬ ‫מחברס‪ַ 46‬‬ ‫נאענטקײט צװישן מענטשן און בעלי־חיים איז געװען ֿפיל‬ ‫ָ‬
‫באשעֿפענישן‪.‬‬ ‫מאסנװַײז‪ 50‬אומשולדיקע ַ‬ ‫װעלט װּו מע שעכט‪ַ 49‬‬ ‫גרעסער װי אין דער הַײנטיקער װעלט‪ .‬הינער‪ ,‬אינדיקעס ‪ ,‬ציגן‪,‬‬
‫‪20‬‬

‫דער העלד װערט דער שטעטלדיקער שוחט און לַײדט ַאזױ ֿפיל‬ ‫ֿפראנק און ֿפרַײ‪ 21‬אױף די געסלעך ֿפון‬ ‫רומגעגאנגען ַ‬‫ַ‬ ‫קי זענען ַא‬
‫דאס לעבן‪.‬‬ ‫ֿפון זַײן ַארבעט ַאז ער װערט משוגע‪ 51‬און נעמט זיך ָ‬ ‫האבן זיך‬ ‫לאנקעס ַארום אים‪ ,‬און קינדער ָ‬ ‫‪22‬‬
‫שטעטל צי אױף די ָ‬
‫‪53‬‬
‫טראּפ‪ 52‬אױֿפן אומברחמנותדיקן דרוק‬ ‫ָ‬ ‫באשעװיס לײגט דעם‬ ‫ַ‬ ‫מאטל ּפײסע‬ ‫מאן ָ‬ ‫רא ַ‬ ‫געקענט שּפילן מיט זײ‪ .‬שלום־עליכמס‪ָ 23‬‬
‫דערװארט ֿפון‬ ‫ַ‬ ‫געזעלשאֿפט‬
‫ַ‬ ‫גאנצע‬‫װאס ליגט אױֿפן העלד‪ .‬די ַ‬ ‫ָ‬ ‫ֿפרַײנדשאֿפט‬
‫ַ‬ ‫באשרַײבונג ֿפון דער‬ ‫דעם חזנס ‪ 24‬עֿפנט זיך מיט ַא ַ‬
‫כאטש עס איז איבער זַײנע ּכוחות  ׃ זַײן‬
‫‪54‬‬
‫זאל שעכטן‪ָ ,‬‬ ‫אים ַאז ער ָ‬ ‫מאטל‪ ,‬מיטן קעלבל‪ 25‬מעני‪.‬‬ ‫צווישן דעם הױּפטהעלד‪ ,‬דעם יִינגל ָ‬
‫װאס לעבט ֿפון זַײן ּפרנסה‪ ,55‬זַײן חסידישער רבי‪ ,56‬דער‬ ‫משּפחה ָ‬ ‫ֿפארקױֿפט‬ ‫האט ַ‬ ‫מאטל ַאז מע ָ‬ ‫טאג דערוויסט זיך ָ‬ ‫ָאבער איין ָ‬
‫װאס‬‫ָ‬ ‫‪59‬‬
‫רֿב‪ֿ 57‬פון שטעטל‪ַ ,‬אלע בעלי־בּתים און בעל־הביתטעס‬
‫‪58‬‬
‫דאס איז די ערשטע ֿפון ַא רײ‬ ‫זַײן בעסטן חֿבר דעם קצֿב ‪ָ .‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬

‫ווידערשטאנד‬
‫ַ‬ ‫דארֿפן ּכשר‪ֿ 60‬פלײש אױף יום־טוֿב‪ .‬דעם העלדס‬ ‫ַ‬ ‫מאטל לעבט דורך‬ ‫װאס ָ‬ ‫סטראֿפעס און אומגערעכטיקײטן‪ָ 28‬‬ ‫ָ‬ ‫טא‬‫קא ַ‬ ‫ַ‬
‫‪61‬‬
‫זא שרעקלעכער װעלט ֿפירט אים זיך צו בונטעווען‬ ‫קעגן ַא ַ‬ ‫ֿפארצושטעלן ווי שווער קען‬ ‫‪29‬‬
‫מאן‪ .‬עס איז גרינג זיך ָ‬ ‫רא ַ‬ ‫דורכן ָ‬

‫‪1. Arnaud Bikard 2. kima’t presque/nearly 3. yitskhok Isaac Bashevis Singer (1902-1991) 4. prend la défence/comes to the defense 5. bale-kha’im‬‬
‫‪ bal-khay 6. on torture/we torture 7. estomac, ventre/stomach 8. créatures 9. kede’y‬בעל־חי ‪êtres vivants, animaux/animals, living things, sing.‬‬
‫)‪… afin de/in order to… 10. de premier ordre/first-rate 11. renoncé/renounced 12. meylekh Ravitsh (1893-1976) 13. Alter Kacyzne (1885-1941‬‬
‫‪14. shay agnon Samuel Joseph Agnon (1888-1970) 15. dor génération 16. mizrekh est/east 17. koydem-kol tout d’abord/first of all 18. prendre‬‬
‫‪en considération/take into account 19. svive milieu 20. dindes/turkeys 21. en liberté/freely 22. prés/meadows 23. sholem-aleykhems de/by‬‬
‫‪Sholem Aleykhem (1859-1916) 24. … khazns Motl, fils du chantre Peyse/Motl the Cantor Peyse’s Son 25. petit veau/little calf 26. khaver ami/‬‬
‫‪friend 27. katsev boucher/butcher 28. injustices 29. imaginer/to imagine 30. se comportent/behave 31. avec indifférence/with indifference‬‬
‫‪32. mishpokhe famille/family 33. aversion 34. kapores cérémonie expiatoire pendant laquelle on tourne au-dessus de la tête une poule ou un‬‬
‫‪coq/atonement ceremony performed with a fowl turned over one’s head 35. erev-yom-kiper la veille de Kippour/eve of Yom Kippur 36. carpes/‬‬
‫‪carps 37. baignoire/bathtub 38. peysekh la Pâque juive/Passover 39. … seykhl il est vraisemblable/it stands to reason 40. ashkena’zisher‬‬
‫‪ yontev‬יום־טוֿב ‪ashkénaze/Ashkenazi 41. bifra’t en particulier/in particular 42. shabes shabbat/Sabbath 43. yontoyvim fêtes/holidays, sing.‬‬
‫‪44. mode de vie/way of life 45. shoykhet abatteur rituel/ritual slaughterer 46. mekhabers de l’auteur/author’s 47. prise de position/stand‬‬
‫‪48. akhzoryes cruauté/cruelty 49. on abat/we slaughter 50. en masse/massively 51. meshuge fou/crazy 52. accent 53. umberakhmo’nesdikn‬‬
‫‪… pression sans pitié/merciless pressure 54. … koykhes au-dessus de ses forces/he didn’t have the strength 55. parnose gagne-pain/livelihood‬‬
‫‪56. khsi’disher rebe rabbi hassidique/Hasidic rabbi 57. rov rabbin/(Orthodox) rabbi 58. balebatim bourgeois, maîtres de maison/housholders‬‬
‫‪59. balebostes bourgeoises, ménagères/housewives 60. kosher cachère 61. se rebeller/rebel‬‬

‫ּכיסלו ּתשע"ז‪/‬דעצעמבער ‪2016‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫‪4‬‬

‫־‬
‫לאזט זַײן שטעטל‬ ‫טויט ָאנגעשריבן ַא צװאה‪ 92‬אין װעלכער ער ָ‬ ‫געמאכט ֿפון ֿפעל‪.63‬‬ ‫ַ‬ ‫גאט ַאלײן ׃ „די ּתורה‪ַ 62‬אלײן איז‬ ‫קעגן ָ‬
‫זאלן‬ ‫באדינג ַאז ַאלע ָארטיקע יִידן ָ‬ ‫רבארגענע ירושה‪ 93‬מיטן ַ‬ ‫ֿפא ָ‬ ‫ַא ַ‬ ‫ֿפאטער אין הימל‪ ,‬ביסט ַא‬ ‫ס'איז ַאלץ געבױט אױף שחיטה ‪ָ .‬‬
‫‪64‬‬

‫(אדער צער־בעלי־חײמניקעס װי זײ װערן‬

‫‪94‬‬
‫װעגעטאריער ָ‬ ‫ַ‬ ‫װערן‬ ‫גאנצע‬ ‫שוחט ! [‪ ]...‬ביסט ַא שוחט און ַא מלאך־המוות‪ ! 65‬די ַ‬
‫געוואלט‬ ‫ָ‬ ‫‪95‬‬
‫האט דער צדיק־ניסּתר‬ ‫דארטן גערוֿפן)‪ַ .‬אזױ ַארום ָ‬ ‫ָ‬ ‫זא‬ ‫טראדיציע איז ַא ַ‬ ‫ַ‬ ‫װעלט איז אײן שעכטהױז‪ ."...66‬לויט דער‬
‫דערנענטערן משיחס צַײטן‪.96‬‬ ‫נישטא‬
‫ָ‬ ‫חילול־השם‪ַ 67‬אװדאי‪ 68‬די ערגסטע זינד‪ .‬עס איז ָאבער‬
‫נאר ַאן ערשטער ּפרּווו צו‬ ‫געדאנקען זַײנען ָ‬ ‫ַ‬ ‫די עטלעכע‬ ‫סימּפאטיע ֿפונעם מחבר גײט צום העלד‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫גאנצע‬ ‫קײן סֿפק‪ַ 69‬אז די ַ‬
‫װעגעטאריזם צװישן יִידישע‬ ‫ַ‬ ‫דערֿפאלג ֿפון‬
‫ָ‬ ‫ֿפארשטײן דעם‬ ‫ַ‬ ‫דער סוף ֿפון דער דערצײלונג איז בּכיװן‪ 70‬צװײטַײטשיק‪ 71‬׃ צי‬
‫האבן אױך געקענט אױסקלַײבן‬ ‫ֿפארשטײט זיך ַאז זײ ָ‬ ‫שרַײבער‪ַ .‬‬ ‫נאר ַאן ָאנשטעל‪,72‬‬ ‫מאכט ער ָ‬ ‫טאקע משוגע‪ ,‬צי ַ‬ ‫איז דער העלד ַ‬
‫נאר‬ ‫זא לעבן־שטייגער ּפשוט צוליב היגיענישע סיבות‪ָ ,‬‬ ‫ַא ַ‬ ‫ּפזאגן ַא קֿבורה אױֿפן הײליקן ָארט צוליב‬
‫‪74‬‬ ‫‪73‬‬
‫זאל אים נישט ָא ָ‬ ‫מע ָ‬
‫האבן אױך מסּתמא מיטגעװירקט‪ ,‬קען זַײן ַאז‬ ‫קטארן ָ‬ ‫ֿפא ָ‬ ‫ַאנדערע ַ‬ ‫דאס נישט די‬ ‫ֿפראגע ׃ צי איז ָ‬ ‫זעלבסטמארד‪ .‬צום סוף בלַײבט די ַ‬ ‫ָ‬
‫דיקאלן‬
‫רא ַ‬ ‫האבן ָאנגענומען דעם ַ‬ ‫אומבאװּוסטזיניק‪ .97‬נישט ַאלע ָ‬ ‫ַ‬ ‫האנדלען די‬ ‫בא ַ‬‫זאל ַאזױ ַ‬ ‫װאס דערלױבט ַאז מע ָ‬ ‫װעלט משוגע‪ָ ,‬‬
‫(באשעװיס‬ ‫ַ‬ ‫װעגעטאריער‬
‫ַ‬ ‫באשלוס צו װערן ֿפולשטענדיקע‬ ‫ַ‬ ‫ָארעמע בעלי־חיים ?‬
‫נאר ַא סך יִידישע‬ ‫יאר) ָ‬‫זא ערשט צו ‪ָ 60‬‬ ‫געװארן ַא ַ‬ ‫ָ‬ ‫ַאלײן איז‬ ‫װעגעטאריזם‪ַ ,‬אזױ װי‬ ‫ַ‬ ‫באשעװיסעס‬ ‫דיקאליזם ֿפון ַ‬ ‫רא ַ‬ ‫דער ַ‬
‫ֿפאר‬
‫האבן ַארויסגעװיזן ַא געװיסן אינטערעס ַ‬ ‫אינטעלעקטואלן ָ‬
‫ַ‬ ‫דאזיקער דערצײלונג‪ ,‬קען‬ ‫ער קומט צום אױסדרוק אין דער ָ‬
‫האבן‬ ‫ראלישע גריבלענישן‪ָ 98‬‬ ‫מא ַ‬
‫װעגעטאריזם‪ .‬מיט ָאדער ָאן טיֿפע ָ‬ ‫ַ‬ ‫ֿפארט דערשטױנען‪ .‬זַײן שטעלונג איז ּכמעט ַא רעליגיעזע‪ .‬און‬ ‫ָ‬
‫‪100‬‬
‫סמאקעװעט מיט די געזונטע מאכלים‬ ‫‪99‬‬
‫ּפא ַ‬ ‫ַא סך ֿפון זײ זיך ָ‬ ‫דערֿפאלג‬‫ָ‬ ‫היּפאטעז מּכוח דעם‬ ‫‪75‬‬
‫ָ‬ ‫איך קום איצט צו ַא נַײעם‬
‫בארימטן װילנער‬ ‫קאכן אין איר ַ‬ ‫נדא ֿפלעגט ָ‬ ‫לעװא ָ‬‫ַ‬ ‫ֿפאני‬
‫װאס ַ‬ ‫ָ‬ ‫‪77‬‬
‫װעגעטאריזם בַײ װעלטלעכע יִידישע שרַײבער‪ .‬ס'רוֿב‬ ‫‪76‬‬
‫ַ‬ ‫ֿפון‬
‫ראן צװישן בײדע װעלט־מלחמות‪.101‬‬ ‫רעסטא ַ‬ ‫ָ‬ ‫װעגעטארישן‬
‫ַ‬ ‫װאס זײ‬ ‫האבן זיך געבונטעוועט קעגן דער דערצִיונג ָ‬ ‫ֿפון זײ ָ‬
‫טאטעס‪ .‬די יִידישע רעליגיע און‬ ‫געקראגן ֿפון זײערע ַ‬ ‫ָ‬ ‫האבן‬ ‫ָ‬
‫ּפאריזער‬
‫ּפרעסע־קארטע ֿפונעם ַ‬
‫ַ‬ ‫באשעוויסעס‬
‫אויבן ‪ :‬יצחק ַ‬ ‫צענטראלע‬ ‫ַ‬ ‫ֿפארשטײט זיך‪ ,‬געשּפילט ַא‬ ‫האבן‪ַ ,‬‬ ‫לעבן־שטײגער ָ‬
‫הַײנט‪ .‬אונטן ‪ :‬מלך ַ‬
‫ראוויטש (רעכטס) מיט זַײן משּפחה און‬ ‫טאטע איז געװען‬ ‫באשעװיסעס ַ‬ ‫ראלע אין זייער אױסבילדונג‪ַ .78‬‬ ‫ָ‬
‫י‪ .‬י‪ .‬זינגערן‪.‬‬ ‫טאטע איז געװען זייער ַא‬ ‫ראװיטשעס ַ‬ ‫ַא מורה־הוראה ; ַ‬
‫‪79‬‬

‫ראװיטש װעגן‬ ‫גראֿפיע דערצײלט ַ‬ ‫ביא ַ‬ ‫אױטא ָ‬ ‫ָ‬ ‫ֿפרומער‪ .‬אין זַײן‬
‫האבן אים ַאנטקעגנגעשטעלט זַײן‬ ‫װאס ָ‬ ‫קאנֿפליקטן ָ‬ ‫די טיֿפע ָ‬
‫ּפראצעס‬ ‫ָ‬ ‫האבן געֿפירט ַאזש‪ 80‬צו ַא ציװילן‬ ‫װאס ָ‬ ‫משּפחה און ָ‬
‫האט דער יונגער‬ ‫טאטע און זון‪ .‬אין דער זעלביקער צַײט ָ‬ ‫צװישן ַ‬
‫שטארק‬ ‫ַ‬ ‫סאֿפיע‪,‬‬ ‫ֿפילא ָ‬ ‫ָ‬ ‫געשאֿפן זַײן אײגענע‪ ,‬װעלטלעכע‬ ‫ַ‬ ‫דיכטער‬
‫כאטש ער דערצײלט‬ ‫זא‪ָ .‬‬ ‫שּפינא ַ‬ ‫ָ‬ ‫סאף‬ ‫ֿפילא ָ‬
‫ָ‬ ‫באאַײנֿפלוסט ֿפונעם‬ ‫ַ‬
‫יאר איז געװען ּכמעט ַא‬ ‫װעגעטאריער צו ‪ָ 19‬‬ ‫ַ‬ ‫ַאז זַײן װערן ַא‬
‫דארף‬ ‫ֿפארמעסט‪ 81‬מיט ַא ֿפרַײנד) ַ‬ ‫רעזולטאט ֿפון ַא ַ‬ ‫ַ‬ ‫צוֿפאל (דער‬ ‫ַ‬
‫דאס זוכן ַא‬ ‫באשלוס װי ָ‬ ‫זא ערנסטן ַ‬ ‫ֿפארשטײן ַא ַ‬ ‫ַ‬ ‫‪82‬‬
‫מען מסּתמא‬
‫װעגעטאריזם ַאן‬ ‫ַ‬ ‫שטאנדּפונקט איז‬ ‫ַ‬ ‫זא‬
‫מין קעגן־רעליגיע‪ֿ .‬פון ַא ַ‬
‫עקװיװאלענט צום ּכשרות‪ 83‬מיט ַאן עיקרדיקן‪ 84‬אונטערשײד ׃ ער‬ ‫ַ‬
‫װעגעטאריזם איז‬ ‫ַ‬ ‫ֿפאקט ַאז‬ ‫באגרינדונג‪ .‬דער ַ‬ ‫ציאנעלע ַ‬ ‫רא ָ‬ ‫האט ַא ַ‬ ‫ָ‬
‫לטערנאטיװער‬ ‫ַ‬ ‫ֿפארבונדן מיט ַאן ַא‬ ‫ראװיטשן‪ ,‬טיף ַ‬ ‫ֿפאר ַ‬ ‫געװען‪ַ ,‬‬
‫‪62. toyre Torah 63. peau/skin 64. shkhite abattage, massacre/slaugh-‬‬ ‫װאס װידערשּפעניקט‪ 85‬קעגן יִידישקײט‪,‬‬ ‫רעליגיע‪ַ ,‬א רעליגיע ָ‬
‫‪ter 65. malekhamoves ange de la mort/angel of death 66. abattoir/‬‬ ‫האט געשריבן אין‬ ‫װאס ער ָ‬ ‫איז אילוסטרירט ֿפון ַא סעריע לידער ָ‬
‫‪slaughterhouse 67. khilel-hashe’m blasphème/blasphemy 68. avade‬‬
‫‪bien sûr/of course 69. sofek doute/doubt 70. bekivn exprès/on pur-‬‬ ‫עװאנגעליום“‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫„װעגעטאריש‬ ‫ַ‬ ‫יענער צַײט אונטערן טיטל‬
‫‪pose 71. ambigu/ambiguous 72. fait semblant/is pretending 73. refu-‬‬ ‫געּפארט מיט‬ ‫ָ‬ ‫װעגעטאריזם װערט ָאֿפט‬ ‫ַ‬ ‫נאך צוגעבן ַאז‬ ‫מע קען ָ‬
‫‪ser/refuse 74. kvure ... l’enterrer au cimetière/burial in the cemetery‬‬ ‫טאג איז‬ ‫וועלט־אונטערגאנג‪ .86‬הַײנט צו ָ‬ ‫ַ‬ ‫געװיסע אידעען װעגן‬
‫‪75. mikoyekh au sujet de/about 76. laïques/secular 77. srov la plu-‬‬
‫‪part/most 78. éducation 79. moyre-hoyroe rabbin/rabbi 80. jusqu’à/‬‬ ‫ראטעװען ֿפון ַאן‬ ‫דאס קען אונדז ַ‬ ‫נאר ָ‬ ‫ֿפארשּפרײט די אידעע ַאז ָ‬ ‫ַ‬
‫‪no less than 81. défi/challenge 82. mistome probablement/probably‬‬ ‫סטראֿפע‪ּ .‬פונקט װי װעלטלעכע יִידן זַײנען‬ ‫ָ‬ ‫טא‬
‫קא ַ‬ ‫לאגישער ַ‬ ‫עקא ָ‬ ‫ָ‬
‫‪83. kashres lois de cacherout/Jewish dietary laws 84. i’kerdikn es-‬‬ ‫האֿפענונג אויף‬ ‫ציאליזם צוליב דער ָ‬ ‫סא ַ‬ ‫געווארן צום ָ‬ ‫ָ‬ ‫צוגעצױגן‬
‫‪sentiel/basic 85. se rebelle/rebels 86. la fin du monde/the end of the‬‬
‫‪world 87. force d’attraction/power of attraction 88. meshikhizm mes-‬‬ ‫װעגעטארישע‬ ‫ַ‬ ‫האט אױך די‬ ‫ַא נַײער‪ ,‬דערֿפרישטער װעלט‪ַ ,‬אזױ ָ‬
‫‪sianisme/messianism 89. ... dovid ... David Katz (né/born 1956) 90. ...‬‬ ‫צוצִיונגס־קראֿפט‪ 87‬דורך איר‬ ‫ַ‬ ‫סאֿפיע געקענט קריגן מער‬ ‫ֿפילא ָ‬ ‫ָ‬
‫‪neviim Zalmore des Prophètes/Zalmore of the Prophets 91. poresh‬‬ ‫דיציאנעלן יִידישן משיחיזם ‪ַ .‬א דערצײלונג‬ ‫‪88‬‬
‫ָ‬ ‫טרא‬
‫נאענטקײט צום ַ‬ ‫ָ‬
‫‪reclus/recluse 92. tsavoe testament 93. ...yerushe héritage caché/‬‬
‫‪hidden heritage 94. tsar-balekha’imnikes sensibles aux souffrances‬‬ ‫האט ּפובליקירט אין ‪ 2007‬אינעם‬ ‫ָ‬ ‫‪89‬‬
‫קאץ‬‫װאס הירשע־דוד ַ‬ ‫ָ‬
‫‪des animaux/sensitive to the sufferings of animals 95. tsadik-nister‬‬ ‫אילוסטראציע‪ .‬זי‬ ‫ַ‬ ‫זשורנאל קען אונדז דינען װי ַאן‬ ‫ַ‬ ‫ַאלגעמײנעם‬
‫‪juste caché/hidden tsadik 96. meshiekhs … ère messianique/messia-‬‬ ‫למארע ֿפון די נֿביאים"‪ .90‬אין איר װערט דערצײלט‬ ‫„זא ָ‬ ‫הײסט ַ‬
‫‪nic age 97. inconsciemment/unconciously 98. délibérations 99. se‬‬
‫‪délectaient/relished 100. maykholim plats/dishes 101. milkhomes‬‬ ‫ֿפארברענגען זַײן‬ ‫װאס ֿפלעגט ַ‬ ‫למארע‪ַ ,‬א יִיד ַא ּפרוש‪ָ ,91‬‬ ‫זא ָ‬ ‫װי ַ‬
‫‪guerres/wars.‬‬ ‫ֿפארן‬ ‫האט ַ‬ ‫גאנצע צַײט אין ָארעמקײט לערנענדיק די נֿביאים‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬

‫‪5‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫יאר ‪ ,22‬נומער ‪)107( 2‬‬

‫ָ‬
‫־‬
 ‫עוֿפות‪ 1‬און מענטשן‬
‫‪3‬‬
‫ּפראטעסט קעגן ָאנגענומענע‬ ‫ָ‬ ‫ביידע ווערק קען מען זען אי ַא‬ ‫שלום־עליכמס‬ ‫‪2‬‬
‫לּכֿבוד‬
‫נארמעס און קעגן דעם סדר־העולם בכלל ‪ ,‬אי ַא סקעּפטיציזם‬
‫‪28‬‬ ‫‪27‬‬
‫ָ‬ ‫האט דער‬ ‫ָ‬ ‫‪4‬‬
‫יארצַײט‬ ‫‪100‬סטן ָ‬
‫ֿפארשטיין ווי‬‫לגבי דער מעגלעכקייט זיי צו בַײטן‪ .‬מע קען זיי ַ‬ ‫‪29‬‬ ‫מעדעם־ביבליאטעק‬
‫ָ‬ ‫‪5‬‬
‫רלאג‬ ‫ֿפא ַ‬ ‫ַ‬
‫ַא קריטיק קעגן יִידישע מינהגים‪ָ ,30‬אבער גלַײכצַײטיק ווי ַאן‬ ‫ּפאריזער יִידיש־צענטער‬ ‫ֿפונעם ַ‬
‫מעכאניזמען ֿפון אונטערדריקונג‪ 31‬אין וועלכער‬ ‫ַ‬ ‫נאליז ֿפון די‬‫ַא ַ‬ ‫באנד‬‫ַארויסגעגעבן אין איין ַ‬
‫‪6‬‬
‫גאר ַאן ָאּפרוף‬
‫ֿפאלק צווישן ניט־יִידן (צי ָ‬‫דאס יִידישע ָ‬‫עס לעבט ָ‬ ‫זַײנע דערציילונגען „ּכּפרות“‬
‫‪7‬‬
‫מעכאניזמען‬
‫ַ‬ ‫גראם‪ָ ,)32‬אדער ַאלגעמיינע‬
‫ּפא ָ‬‫אויֿפן קעשענעווער ָ‬ ‫רֿפאלק“‬ ‫ּפא ָ‬‫„דאס ָ‬ ‫(‪ )1903‬און ָ‬
‫רעוואלוציע‪ .‬לייענט די דערציילונגען און‬ ‫ָ‬ ‫מינאציע און‬
‫דא ַ‬ ‫ֿפון ָ‬ ‫דאס ביכל מענטשן און‬ ‫(‪ָ .)1909‬‬
‫נאר אויף עוֿפות‪ָ ,‬אבער‬ ‫איר וועט מסּתמא‪ַ 33‬אנדערש קוקן ניט ָ‬ ‫עוֿפות נעמט ַארום דעם יִידישן‬
‫אויך אויף מענטשן !‬ ‫ריגינאל מיט ַא ּפרעכטיקער‬ ‫ַ‬ ‫ָא‬
‫ן־ראטשילד‪.‬‬ ‫דעהא ָ‬ ‫ַ‬ ‫דיא‬ ‫נא ַ‬‫ֿפראנצייזיש ֿפון ַ‬ ‫איבערזעצונג אויף ַ‬
‫‪1. oyfes volailles/fowl, poultry 2. lekoved en l’honneur de/in honor‬‬
‫‪of 3. sholem-aleykhems de/of Sholem-Aleykhem (1859-1916) 4. an-‬‬
‫ֿפאר ַא‬ ‫אין דער ערשטער דערציילונג (זעט אונטן) קומט ָ‬
‫‪niversaire de sa mort/anniversary of his death 5. maison d’édition/‬‬ ‫שלאגן ּכּפרות‪ .10‬די צווייטע‬ ‫ָ‬ ‫שטרַײק‪ֿ 8‬פון הינער און הענער‪ 9‬קעגן‬
‫‪publishing house 6. kapores cérémonie expiatoire pendant laquelle‬‬ ‫‪12‬‬
‫ּפארל אינדיקעס‬ ‫ֿפאר דעם טרויעריקן גורל ֿפון ַא ָ‬
‫‪11‬‬
‫שטעלט ָ‬
‫‪on fait tourner au-dessus de la tête une poule ou un coq/atonement‬‬
‫‪ceremony performed by turning a fowl over one’s head 7. couple‬‬
‫כאטש ביידע טעקסטן זענען‬ ‫‪14‬‬
‫האדעוועט אויף ּפסח ‪ָ .‬‬
‫‪13‬‬
‫וואס מע ָ‬ ‫ָ‬
‫‪8. grève/strike 9. poules et coqs/hens and roosters 10. exécuter la‬‬ ‫ֿפאר יִידישע קינדער“‪ ,‬זענען זיי‬ ‫ַא טייל ֿפונעם ציקל „מעׂשיות‪ַ 15‬‬
‫‪cérémonie de kapores/perform kapores 11. goyrl destin/destiny‬‬ ‫לאזן זיך אינטערּפרעטירן אויף‬ ‫טראגיש און ּפעסימיסטיש‪ ,‬און ָ‬ ‫ַ‬
‫‪12. dindes/turkeys 13. ... peysekh on engraisse pour la Pâque/fatten‬‬
‫‪for Passover 14. bien que/although 15. mayses contes/stories 16. oy-‬‬
‫מאל‬‫(אגֿב‪ּ„ ,17‬כּפרות“ איז ַארויס צום ערשטן ָ‬ ‫ַא סך אוֿפנים‪ַ 16‬‬
‫‪ oyfn 17. agev en outre/by the way‬אוֿפן ‪fanim façons/ways sing.‬‬ ‫דערוואקסענע קינדער“)‪ .‬עס‬ ‫ַ‬ ‫ֿפאר‬
‫„א מעׂשה ַ‬ ‫מיטן אונטערטיטל ַ‬
‫‪18. réflexion/reflection 19. bale-khaim animaux, êtres vivants/an-‬‬ ‫איז ַאן ַארַײנקלער‪ 18‬אי אין די לַײדן ֿפון בעלי־חיים ‪ ,‬אי אין‬
‫‪20‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪ ... ainsi que/‬אי‪ ...‬אי‪ bal-khay 20. ‬בעל־חי ‪imals, living beings, sing.‬‬
‫‪both ... and 21. société/society 22. double 23. point de vu ex-‬‬
‫וואס ֿפון‬ ‫געזעלשאֿפט‪ָ ,21‬‬
‫ַ‬ ‫מעכאניזמען ֿפון דער מענטשלעכער‬ ‫ַ‬ ‫די‬
‫‪térieur/external point of view 24. beemes véritablement/really‬‬ ‫טאּפלט בילד ‪ :‬ערשטנס‪ ,‬זעען מיר מענטשן‬ ‫‪22‬‬
‫דא ַא ָ‬ ‫האט מען ָ‬ ‫איר ָ‬
‫‪25. l’autre/others 26. façon/manner 27. seyder-hooylem‬‬ ‫דאזיקן דרויסנדיקן‬ ‫דאנק דעם ָ‬ ‫דורך די אויגן ֿפון עוֿפות ; ַא ַ‬
‫‪l’ordre des choses/way of the world 28. bikhla’l en‬‬
‫‪général/in general 29. legabe par rapport à/concerning‬‬
‫ֿפראגעס‬
‫רַײנטראכטן אין די ַ‬ ‫ַ‬ ‫קוקווינקל‪ 23‬קען דער לייענער זיך ַא‬
‫‪ mineg‬מינהג ‪30. minhogim coutumes/customs, sing.‬‬ ‫רמאל ?“‪„ ,‬צי איז די וועלט ַא גוטע ?“‪„ ,‬צי קען‬ ‫נא ַ‬ ‫„וואס איז ָ‬
‫ָ‬
‫‪31. oppression 32. pogrom de Kichinev/Kishinev‬‬ ‫ֿפארשטיין יענעם‪ ; “? 25‬צווייטנס‪ ,‬זענען די עוֿפות‬ ‫מען באמת‪ַ 24‬‬
‫‪pogrom (1903) 33. mistome probablement/‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪probably.‬‬
‫מארֿפישן שטייגער‬ ‫ּפא ָ‬ ‫נטרא ָ‬ ‫ֿפארגעשטעלט אויף ַאן ַא ָ‬ ‫ַאליין אויך ָ‬
‫דערמאנט אונדזערע‪ .‬אין‬ ‫ָ‬ ‫וואס‬ ‫געזעלשאֿפט ָ‬
‫ַ‬ ‫און לעבן אין ַא‬

‫מאכן‬ ‫לויֿפן אין די הינטערגעסלעך‪ ,‬אויסגעצויגן די קעּפלעך‪ַ ,‬‬

‫ּפאלקעס‪ ,12‬הייבן ֿפיסלעך‪ ,‬שּפרינגען אונטער עּפעס מיט ַא מין‬
‫שטאט ַארויס‪.‬‬‫ָ‬ ‫אימּפעט ‪ ,‬און ַאלץ ַאהין‪ ,‬ווײַט‪ ,‬הינטער דער‬
‫‪13‬‬
‫ָ‬ ‫[דער ָאנהייב]‬ ‫‪1‬‬
‫ּכּפרות‬
‫אײַנגעֿפאלן‬
‫ַ‬ ‫נאר קיינעם איז נישט‬ ‫דאס געווען‪ָ ,‬‬ ‫ַא חידוש‪ 14‬איז ָ‬
‫‪2‬‬
‫ֿפון שלום־עליכם‬
‫נארישע‬ ‫דאזיקע ַ‬‫דאס די ָ‬‫נאכקוקן‪ ,‬ווּו ַאהין לויֿפן ָ‬
‫ָאּפשטעלן זיך ָ‬
‫עוֿפות‪.‬‬ ‫קאּפיטל א‬
‫ַ‬
‫האט מען‬ ‫ערשט שּפעטער‪ ,‬אין די עשׂרת־ימי־ּתשוֿבה ַארײַן‪ָ ,15‬‬ ‫נאך‪ַ ,‬אז דער עולם איז גע־‬
‫‪4‬‬
‫ראש־השנה ָ‬ ‫טאג ָ‬
‫דעם ערשטן ָ‬
‫‪3‬‬

‫ָאנגעהויבן זיך ַארומקוקן‪ַ ,‬אז די שטײַגן‪ 16‬זײַנען ָאֿפן‪ ,‬און ווּו‬ ‫באמערקן ַא מחנה עוֿפות ‪,‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫געקאנט ַ‬
‫ָ‬ ‫האט מען‬
‫גאנגען צו ּתשליך‪ָ ,5‬‬
‫ַ‬
‫‪11‬‬
‫דאס ַארויסגעֿפלויגן — און גיי‬ ‫ס‘איז געווען ערגעץ ַאן עוף איז ָ‬ ‫האנעכלעך‬
‫קוואקעס און יונגע הינדעלעך מיט ָ‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫ָ‬ ‫הינער‪ַ ,8‬אלטע‬

‫‪1. kapores cérémonie expiatoire pendant laquelle on tourne au-dessus de la tête une poule ou un coq/atonement ceremony performed with a‬‬
‫‪fowl turned over one’s head 2. sholem-aleykhem (1859-1916) 3. rosheshone nouvel an juif/Jewish new year 4. oylem les gens/people 5. tash-‬‬
‫‪lekh cérémonie d’absolution des péchés, symbolisée par le geste de retourner ses poches au-dessus d’un cours d’eau/rite that symbolizes the‬‬
‫הון ‪casting out of sins by shaking out ones pockets near a flowing stream 6. makhne multitude 7. oyfes volailles/fowl 8. poules/hens, sing.‬‬
‫מאכן ֿפיס ‪9. poules couveuses/laying hens 10. poulets/chickens 11. jeunes coqs/young roosters 12. pilons (expression calquée sur‬‬
‫‪ַ , déguerpir)/‬‬
‫מאכן ֿפיס ‪ran on their drumsticks (expression based on‬‬‫‪ַ , run away) 13. élan/momentum 14. ... khidesh surprenant/surprising 15. aseres yemey‬‬
‫‪tshuve … arrivés les 10 jours de repentir/well into the 10 days of repentance 16. cages‬‬

‫ּכיסלו ּתשע"ז‪/‬דעצעמבער ‪2016‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫‪6‬‬

‫־‬
‫זאגן !‬ ‫וואס איך וועל אײַך ָ‬ ‫קוקאריקו‪ ,‬רבותי‪ ! 55‬הערט צו ָ‬ ‫ַ‬ ‫—‬ ‫וואס וועט‬ ‫גוואלד‪„ : 17‬סטײַטש‪ ,18‬מיט ָ‬ ‫ַ‬ ‫געווארן ַא‬ ‫ָ‬ ‫זוך מיך ! איז‬
‫אײַך איז ידוע דער שענדלעכער מינהג ֿפון בעלי־בּתים  ‪:‬‬
‫‪59‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪56‬‬ ‫האבן אײַנגעלייגט די‬ ‫שלאגן ּכּפרות‪ .“? 19‬איבער הויּפט‪ָ 20‬‬ ‫ָ‬ ‫מען‬
‫ֿפאלט ָאן אויף אונדזערע‬ ‫יאר‪ַ ,‬אז עס קומט אין דער צײַט‪ַ ,‬‬ ‫ַאלע ָ‬ ‫ֿפאר ַא ווײַסע ּכּפרה וועט אײַך ַא ווײַב‬‫‪22‬‬
‫וועלט די ווײַבער ; ַ‬ ‫‪21‬‬

‫בעלי־בּתים און אויף די בעלי־ביתטעס עּפעס ַא מהומה ‪ ,‬דער‬

‫‪61‬‬ ‫‪60‬‬ ‫דאם “‪ ,‬מיט ַא הוט‬ ‫‪25‬‬
‫„מא ַ‬ ‫זײַן ַא ּכּפרה‪ .23‬זי מעג זײַן ַאֿפילו ַא ַ‬
‫‪24‬‬

‫כאּפן אונדז ֿפון די סידעלעס‪,63‬‬ ‫זאל זיי וויסן‪ ! 62‬זיי ַ‬ ‫יאר ָ‬ ‫שווארצער ָ‬ ‫ַ‬ ‫געלאֿפן‬
‫ָ‬ ‫רטעּפיאן‪ ...26‬משוגענערווײַז זײַנען זיי‬
‫‪27‬‬
‫ַ‬ ‫ֿפא‬
‫און מיט ַא ָ‬
‫שלעּפן אונדז ַארויס איינציקווײַז ֿפון די שטײַגן‪ ,‬בינדן אונדז און‬ ‫טאג ַארײַן ‪ַ ,‬אבי צו‬
‫‪29‬‬ ‫‪28‬‬
‫צאלן אין ָ‬ ‫מארק ַארײַן‪ ,‬גרייט געווען ָ‬ ‫אין ַ‬
‫קאּפ‪ ,‬בעבען‪ 64‬עּפעס בשעת־מעשׂה‪ֿ 65‬פון ַא‬ ‫דרייען אונדז איבערן ָ‬ ‫ראבע‪ַ ,30‬א‬ ‫לאז זײַן ַא ַ‬ ‫קריגן ּכּפרות ; אויב נישט קיין ווײַסע הון‪ָ ,‬‬
‫‪68‬‬
‫וואס‪ ,67‬און טוען אונדז ַא שלײַדער‬ ‫סידור‪ ,66‬דער רוח ווייס זיי ָ‬ ‫האן — ַאבי ַא ּכּפרה !‬ ‫לאז זײַן ַא רויטער ָ‬ ‫שווארצע‪ָ .‬‬ ‫ַ‬
‫טראגן אונדז ַאוועק צום שוחט‪,69‬‬ ‫ָ‬ ‫אונטערן טיש און נעמען און‬ ‫מארק‪ ,‬איר‬ ‫און ווי אויף צו להכעיס ‪ ,‬איז נישט געווען אין ַ‬
‫‪31‬‬

‫מאכט ער אונדז די שּפיל — עס ווערט ָאנגערוֿפן בײַ‬ ‫דארט ַ‬ ‫און ָ‬ ‫דאס הייסט‪ ,‬ס'איז געווען‬ ‫זאגן‪ַ ,‬אן עוף אויף ַא רֿפואה‪ָ .32‬‬ ‫זאלט ָ‬ ‫ָ‬
‫זאגט‬ ‫וואס ָ‬ ‫זיי „ּכּפרות“‪ ...‬געֿפעלט אײַך ַא ביסל ַאן עוֿבדה  ? ָ‬
‫‪70‬‬ ‫זאל מיט זיי‬ ‫וואס מע ָ‬ ‫נאר נישט ַאזעלכע‪ָ ,‬‬ ‫מארק‪ָ ,‬‬ ‫עוֿפות אין ַ‬
‫נאך וועלן מיר‬ ‫לאנג ָ‬ ‫איר אויף דעם בזיון‪ ? 71‬ברידער ! ביז ווי ַ‬ ‫קאטשקעס‪ 33‬זײַנען געווען‬ ‫שלאגן ּכּפרות‪ .‬צום בײַשּפיל ‪ַ :‬‬ ‫ָ‬ ‫קאנען‬ ‫ָ‬
‫‪37‬‬
‫מאכן ַאן עק מיט דעם שענדלעכן מינהג‬ ‫זאלן ַ‬ ‫שווײַגן ? צײַט מיר ָ‬ ‫גראבע ּפוּפקעס ‪ ,‬גענדז מיט ֿפעטע בײַכלעך ‪ ,‬אינדיקעס‬
‫‪36‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪34‬‬
‫מיט ָ‬
‫וואס‬‫מאל ‪ָ :‬‬ ‫ֿפאר ַאלע ָ‬ ‫מאל ַ‬ ‫לאמיר זיך שטעלן איין ָ‬ ‫ֿפון ּכּפרות ! ָ‬ ‫שנאבלען ‪.‬‬
‫‪39‬‬
‫ָ‬ ‫ּפגעלאזענע‬
‫ָ‬ ‫רא‬
‫נגעבלאזענע מיוחסים ‪ ,‬מיט ַא ָ‬
‫‪38‬‬
‫ָ‬ ‫ָא‬
‫איר ווילט טוט מיט אונדז — קיין ּכּפרות וועלן מיר בײַ אײַך‬ ‫געכאּפט און‬ ‫ַ‬ ‫האט מען‬ ‫ווײַסע‪ ,‬ריינע אומשולדיקע טײַבעלעך‪ָ 40‬‬
‫נישט זײַן ! אויס‪ּ 72‬כּפרות !‬ ‫דאס‪,‬‬‫ֿפארקויֿפן‪ .‬ס‘איז ָאבער ַאלץ נישט ָ‬ ‫רויסגעטראגן אויף צו ַ‬ ‫ָ‬ ‫ַא‬
‫מאל‪— .‬‬ ‫כאּפן אונטער‪ַ 73‬אלע עוֿפות מיט ַא ָ‬ ‫־קא־קאָ ! — ַ‬ ‫קא ָ‬ ‫— ָ‬ ‫דארף מען עוֿפות‪ ,‬און קיין‬ ‫דארף‪ .‬אויף ּכּפרות ַ‬ ‫בא ַ‬ ‫וואס מע ַ‬ ‫ָ‬
‫אויס ּכּפרות !‬ ‫שטארבט‪! 41‬‬ ‫ַ‬ ‫כאטש נעמט לייגט זיך און‬ ‫נישטא‪ָ ,‬‬
‫ָ‬ ‫עוֿפות איז‬
‫קוקאריקו ! געדענקט זשע‪ ,‬געטרײַע ברידער און ליבע‬ ‫ַ‬ ‫—‬ ‫ווּו זײַנען ַאהינגעקומען ַאלע עוֿפות ?‬
‫ווארנט‪ 74‬אין‬ ‫בא ָ‬ ‫שוועסטער‪ .‬צי זײַט איר ַ‬ ‫לייענט‪ ,‬זײַט מוחל‪ ,42‬ווײַטער‪ ,‬וועט איר‬
‫זיך‪ַ ,‬אז איר וועט בײַשטיין קעגן דעם‬ ‫הערן ַא שיינס‪.‬‬
‫לאזן‬ ‫נסיון‪ ? 75‬צי וועט איר זיך נישט ָ‬
‫באד ַארײַן‪ ? 76‬מע וועט זיכער‬ ‫ֿפירן אין ָ‬ ‫קאּפיטל ב‬‫ַ‬
‫‪44‬‬
‫ּפראסע ‪ָ ,‬אדער‬‫‪77‬‬
‫ֿפארלייגן אײַך ָ‬ ‫קומען און ָ‬ ‫שטאט‪ַ ,‬אזש‬ ‫ָ‬ ‫העט־ווײַט הינטער דער‬ ‫‪43‬‬

‫דאך אײַך‪ ,‬זולל־‬ ‫הירזש‪ ,78‬און איך קען ָ‬ ‫געטאן‬

‫ָ‬ ‫האט זיך‬ ‫אויף יענער זײַט מילן‪ָ ,45‬‬
‫ּפראסע און‬ ‫ֿפאר ַא ביסל ָ‬ ‫וסוֿבאניקעס‪ַ ,79‬אז ַ‬ ‫גאנצע ֿפעלד איז געווען‬ ‫דאס ַ‬‫חושך‪ָ ; 46‬‬
‫ֿפאר ַא הירזשל וועט איר ַאוועקגעבן דרײַ‬ ‫ַ‬ ‫קוואקעס‬ ‫ָ‬ ‫ֿפול מיט הינער‪ ,‬הענער ‪ַ ,‬אלטע‬
‫‪47‬‬

‫שאק‪ 80‬אייער‪...‬‬ ‫ָ‬ ‫דאס קרייען ֿפון די‬

‫‪48‬‬
‫און קליינע הינדלעך‪ָ .‬‬
‫זאל‬‫־קא־קאָ ! חס־ושלום‪ ! 81‬מע ָ‬ ‫קא ָ‬ ‫— ָ‬ ‫קוואקען‪ֿ 49‬פון די הינער און‬ ‫ָ‬ ‫דאס‬‫הענער‪ָ ,‬‬
‫־קא־קאָ !‬ ‫קא ָ‬ ‫גאלד ! ָ‬ ‫אונדז געבן ָ‬ ‫דאס ּפישטשען‪ֿ 50‬פון די קליינע הינדלעך‬ ‫ָ‬
‫נאך ַא‬ ‫קוקאריקו ! געדענקט זשע ָ‬ ‫ַ‬ ‫—‬ ‫געקאנט‬
‫ָ‬ ‫האט‬ ‫איז געווען ַאזוי גרויס‪ַ ,‬אז מע ָ‬
‫האלטן‬ ‫זאלט זיך ַ‬ ‫מאל ‪ :‬איר ָ‬ ‫נאך ַא ָ‬ ‫מאל און ָ‬ ‫ָ‬ ‫האבן זיך געשטוּפט און‬ ‫טויב‪ 51‬ווערן‪ַ .‬אלע ָ‬
‫טאמער וועט מען‬ ‫שטאל און אײַזן‪ ! 82‬און ָ‬ ‫ָ‬ ‫דארט‪,‬‬ ‫געקוועטשט‪ַ 52‬אהין אויבן ָאן‪ .‬און ָ‬
‫‪53‬‬
‫לאזן‪.‬‬ ‫זאלט איר זיך נישט ָ‬ ‫כאּפן‪ָ ,‬‬ ‫אײַך וועלן ַ‬ ‫אויסגעהאקטער‬
‫ַ‬ ‫אויבן ָאן‪ ,‬ליגט ַאן ַאלטער‬
‫זאלט איר זיי אויסּפיקן‪ ! 83‬איר‬ ‫די אויגן ָ‬ ‫דאזיקן ַאלטן‬ ‫ָ‬ ‫בוים‪ ,‬און אויף דעם‬
‫לאזן‪ ,‬איר הערט ? ַאן עק !‬ ‫זאלט זיך נישט ָ‬ ‫ָ‬ ‫גאר ַא‬ ‫אויסגעהאקטן בוים ֿפליט ַארויף ָ‬ ‫ַ‬
‫ַא סוף  ! אויס ּכּפרות !‬ ‫‪84‬‬ ‫ּפאטש‪ 54‬מיט די ֿפליגלען‬ ‫האן‪ ,‬טוט ַא ַ‬
‫יונגער ָ‬
‫און הייבט ָאן צו קרייען ‪:‬‬

‫‪17. clameur/clamor 18. comment est-ce possible ?/how can it be? 19. accomplir la cérémonie de kapores/perform the kapores ceremony 20. sur-‬‬
‫‪tout/most of all 21. remuaient ciel et terre/moved heaven and earth 22. kapore volaille/fowl 23. ici donnera n’importe quoi/here will give‬‬
‫‪anything 24. afile même/even 25. une madame/lady 26. piano 27. meshu’genervayz frénétiquement/madly 28. payer le prix fort/pay a high‬‬
‫‪price 29. pourvu qu’on ait/as long as they got 30. moucheté/speckled 31. … tselokhes comme par un fait exprès/on purpose 32. … refue petite‬‬
‫‪quantité/tiny amount 33. canards/ducks 34. gosiers/gullets 35. oies/geese 36. ventres/bellies 37. dindes/turkeys 38. ... meyukhosim aristocrates‬‬
‫!‪bouffis d’orgueil/bloated aristocrats 39. becs/beaks 40. innocentes colombes/innocent doves 41. quoi que tu fasses/you can lay down and die‬‬
‫‪42. … moykhl ici s’il vous plaît/here beg pardon 43. bien loin/far away 44. même/as far as 45. moulins/mills 46. ... khoyshekh c’était la pagaille/all‬‬
‫‪ָ 48. chant (du coq)/crowing 49. caquètement/clucking 50. pépiement/chirping 51. sourd/deaf‬‬
‫האן ‪hell has broken loose 47. coqs/roosters, sing.‬‬
‫‪52. poussé et serré/pushed and pressed 53. abattu/cut down 54. claque/clap 55. raboysay messieurs/gentlemen 56. ... yedue vous connaissez‬‬
‫‪bien/it is known to you 57. ignominieux/shameful 58. mineg coutume/custom 59. balebatim maîtres/masters 60. balebostes maîtresses/‬‬
‫‪mistresses 61. mehume ruée/turmoil 62. qu’ils aillent au diable/a black year on them 63. perchoirs/roosts 64. balbutient/mumble 65. besha’s-‬‬
‫‪mayse en même temps/all the while 66. sider livre de prières/prayer book 67. ... ruekh ... le diable sait quoi/the devil knows what 68. nous bal-‬‬
‫‪ancent/fling us 69. shoykhet abatteur rituel/ritual slaughterer 70. uvde tâche/task 71. bizoyen outrage 72. fini/an end to 73. reprennent/repeat‬‬
‫‪74. sûrs/sure 75. ... nisoyen surmonter l’épreuve/resist the temptation . 76. laisser rouler/be duped 77. millet 78. orge/barley 79. zoylel-ve-‬‬
‫‪so’yvenikes gloutons et soiffards/gluttons and drunkards 80. 3 x 60 81. khas-vesholem Dieu nous en garde !/God forbid! 82. fermement/ firmly‬‬
‫‪83. crever/peck out 84. sof terminé/an end.‬‬

‫‪7‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫יאר ‪ ,22‬נומער ‪)107( 2‬‬

‫ָ‬
‫־‬
 ‫לאָמיר זיך שּפילן‪...‬‬

‫‪1‬‬
‫בארימטע בעלי־חיים‬
‫ַ‬
‫בארימטע‬
‫לאנע לינקס‪ ,‬וועלכע ַ‬
‫קא ָ‬
‫געֿפינט אין דער ָ‬
‫ֿפאר ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫דא ָ‬
‫בעלי־חיים שטעלן זיך ָ‬

‫מאל צוגערעדט‪ַ 3‬א מענטש צו עסן איין‬‫האב איין איינציק ָ‬

‫‪ .1‬איך ָ‬
‫מאכט דערֿפון ַא צימעס‪ 4‬ביזן הַײנטיקן‬
‫איינציקע ֿפרוכט און מע ַ‬
‫טאג‪.‬‬
‫ָ‬

‫מאל געברענגט נחן‪ַ 5‬אן איילבערטן־צווײַג‪,6‬‬‫האב ַא ָ‬

‫‪ .2‬ווען איך ָ‬
‫שטארק דערֿפרייט‪.‬‬
‫ַ‬ ‫האט ער זיך‬
‫ָ‬

‫מאל אײַנגעשלונגען ַא נֿביא‪ָ ,7‬אבער ער ָ‬

‫האט‬ ‫האב איין ָ‬
‫‪ .3‬איך ָ‬
‫כ'האב אים ווידער אויסגעשּפיגן‪.‬‬
‫ָ‬ ‫געהאט ַא שלעכטן טעם און‬
‫‪8‬‬
‫ַ‬

‫מאל דורכגעשמועסט מיט מַײן בעל־הבית‬

‫האב זיך ַא ָ‬
‫‪ .4‬איך ָ‬
‫בלעם‪.9‬‬

‫נאר עס‬‫האט אונדז געֿפירט ביז די ַאלּפנבערג‪ָ ,10‬‬‫ניבאל ָ‬‫הא ַ‬

‫‪ַ .5‬‬
‫ֿפאר אונדז‬
‫דארטן איז ַ‬ ‫קלימאט ָ‬
‫ַ‬ ‫האט זיך ַארויסגעוויזן ַאז דער‬
‫ָ‬
‫צוגעּפאסט‪.‬‬
‫ַ‬ ‫ניט‬

‫אינציטאטוס‪ 11‬און מַײן בעל־הבית איז געווען קא�ַ‬

‫ַ‬ ‫‪ .6.‬איך הייס‬
‫נאך דעם עלטערן (‪.)1526‬‬
‫קרא ַ‬
‫לוקאס ַ‬
‫ַ‬ ‫„אדם און חווה“ ֿפון‬
‫ָ‬
‫ּפאליטי־‬
‫סּפארטיווע און ָ‬
‫געהאט זייער ַא שיינע ָ‬‫ַ‬ ‫כ'האב‬
‫ָ‬ ‫ליגולא‪.‬‬
‫ַ‬
‫קאריערע‪.‬‬ ‫שע ַ‬

‫קאּפ ֿפון טיטוס הרשע‪ָ ,12‬‬

‫וואס‬ ‫באזעצט אינעם ָ‬‫האב זיך ַ‬
‫‪ .7‬איך ָ‬
‫‪28‬‬ ‫כ'האב אים געמוטשעט זיבן‬
‫‪15‬‬
‫ָ‬ ‫האט צעשטערט ירושלים ‪ ,‬און‬
‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬
‫ָ‬
‫ז‪ .‬אייזלטע‬ ‫‪24‬‬
‫קליאטשע‬
‫ַ‬ ‫א‪.‬‬
‫יאר‪.‬‬‫ָ‬
‫ח‪ֿ .‬פערד‬ ‫‪25‬‬
‫שוואן‬
‫ַ‬ ‫ב‪.‬‬
‫‪26‬‬
‫שלאנג‬
‫ַ‬ ‫ט‪.‬‬ ‫ג‪ .‬טויב‬
‫ּפיטאל‪.‬‬
‫קא ָ‬ ‫געראטעוועט‪ 16‬דעם ַ‬
‫ַ‬ ‫מאל‬
‫האבן ַא ָ‬
‫‪ .8‬מיר ָ‬
‫‪29‬‬
‫וואלֿפיש‬
‫י‪ַ .‬‬ ‫קאץ‬
‫ד‪ַ .‬‬
‫‪27‬‬
‫‪30‬‬
‫י"א‪ .‬גענדז‬ ‫ה‪ .‬קעלבל‬
‫נאר‬‫קאטשקעס‪ָ ,18‬‬ ‫אויֿפגעהאדעוועט‪ַ 17‬א משּפחה ַ‬
‫ָ‬ ‫האט‬
‫‪ .9‬מיך ָ‬
‫‪31‬‬
‫העלֿפאנדן‬
‫ַ‬ ‫י"ב‪.‬‬ ‫ו‪ֿ .‬פליג‬ ‫‪19‬‬
‫טראוומע‬
‫כ'האב זיך בײַ זיי געֿפילט ַא ביסל ֿפרעמד‪ .‬וועגן מײַן ַ‬
‫ָ‬
‫‪1. bale-khaim êtres vivants, animaux/living beings, animals, sing.‬‬
‫האט ַאנדערסען ָאנגעשריבן ַא דערציילונג‪.‬‬
‫יארן ָ‬
‫ֿפון די יונגע ָ‬
‫‪ bal-khay 2. se présentent/introduce themselves 3. per-‬בעל־חי‬
‫‪suadé/persuaded 4. on en fait tout un plat/make a big fuss about it‬‬ ‫זא שיינעם‬
‫כ'האב ַא ַ‬
‫ָ‬ ‫ענגלאנד און‬
‫ַ‬ ‫‪ .10‬איך קום ֿפון טשעשַײר‪ 20‬אין‬
‫‪5. no’yekhn à Noé/to Noah 6. branche d’olivier/olive branch 7. novi‬‬
‫‪prophète/prophet 8. tam goût/taste 9. … balebo’s bilem mon maître‬‬
‫מאל זעט מען ניט עּפעס ַאנדערש‪.‬‬
‫שמייכל ַאז ַא ָ‬
‫‪Balaam/my master Balaam 10. Alpes/Alps 11. Incitatus 12. ... ha-‬‬
‫‪roshe Titus le méchant (nom juif traditionnel de l’empereur romain‬‬ ‫האט דער יִיד�י‬
‫גאר שווער‪ .‬וועגן מיר ָ‬
‫‪ .1.1‬מײַן לעבן איז געווען ָ‬
‫‪Titus)/Titus the wicked (traditional Jewish name for Roman Emperor‬‬ ‫שער שרײַבער מענדעלע מוכר־סֿפרים‪ָ 21‬אנגעשריבן אין ‪ַ 1873‬א‬
‫‪Titus) 13. détruit/destroyed 14. yerusholaim Jérusalem 15. tour-‬‬
‫‪menté/tormented 16. sauvé/rescued 17. élévé/raised 18. mish-‬‬ ‫ּפאר‬
‫האט שּפעטער איבערגעזעצט אין ַא ָ‬ ‫וואס מע ָ‬‫מאן ָ‬
‫רא ַ‬
‫גאנצן ָ‬ ‫ַ‬
‫‪pokhe … une famille de canards/a family of ducks 19. trauma-‬‬ ‫שּפראכן‪.‬‬
‫ַ‬
‫…‪tisme/trauma 20. Cheshire 21. Mendele Moykher-Sforim 22. ‬‬
‫‪khazns Motl fils du chantre Peyse/Motl the Cantor Peyse’s‬‬
‫‪Son 23. sholem-aleykhems de/by Sholem-Aleykhem (1859-‬‬
‫מאטל‬
‫האב געהייסן מעני‪ .‬מיט מיר ֿפלעגט זיך שּפילן ָ‬
‫‪ .12‬איך ָ‬
‫‪1916) 24. haridelle/mare 25. cygne/swan 26. colombe/‬‬ ‫מאן‪.‬‬ ‫ּפייסע דעם חזנס אין שלום־עליכמס ַא ָ‬
‫רא ַ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬

‫‪dove 27. veau/calf 28. ânesse/she-ass 29. baleine/whale‬‬

‫‪30. oies/geese 31. éléphants.‬‬ ‫די ענטֿפערס אויף ז' ‪10‬‬

‫ּכיסלו ּתשע"ז‪/‬דעצעמבער ‪2016‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫‪8‬‬

‫־‬
 ‫‪1‬‬
‫שיבֿעים–לשון‬

‫ֿפאר יִידיש־לערנערס‬‫שּפראך־עצות‪ַ 2‬‬

‫ַ‬
‫וואס קענען העברעִיש (טייל ‪)3‬‬
‫ָ‬
‫‪3‬‬
‫חֿבר־כיבאווסקי‬
‫ָ‬ ‫ֿפון טל‬

‫אין דער רובריק‪„ 4‬שיֿבעים־לשון“‬

‫מאל ַאן‬
‫קלײַבן מיר אויס יעדעס ָ‬
‫באזונ‪-‬‬
‫שּפראך און גיבן ַ‬ ‫ַ‬ ‫ַאנדער‬
‫ֿפאר יִידיש־‬
‫שּפראך־עצות ַ‬ ‫ַ‬ ‫דערע‬
‫וואס קענען ָאט די‬ ‫ָ‬ ‫לערנערס‬
‫האבן‬‫שּפראך‪ .‬אינעם נומער ‪ָ 105‬‬ ‫ַ‬
‫סעמאנטישע אונ־‬
‫ַ‬ ‫האנדלט‬ ‫בא ַ‬
‫מיר ַ‬
‫טערשיידן צווישן לשון־קודש־‬
‫שטאמיקע‪ 5‬ווערטער אויף יִידיש‬ ‫ַ‬
‫עקוויוואלענטן אויף‬
‫ַ‬ ‫און זייערע‬
‫העברעִיש‪ .‬אין דעם נומער ענדיקן‬
‫ֿפאר‬
‫„שּפראך־עצות ַ‬‫ַ‬ ‫מיר די סעריע‬
‫וואס קענען העב‪-‬‬ ‫יִידיש־לערנערס ָ‬
‫ּפאר לשון־קודש־‬ ‫רעִיש“ מיט ַא ָ‬
‫האבן ַאן‬
‫וואס ָ‬
‫שטאמיקע שרשים‪ָ 6‬‬ ‫ַ‬
‫באטַײט אויף העברעִיש‬ ‫‪7‬‬
‫ַאנדער ַ‬
‫לקענבארך (‪.)1594‬‬
‫ָ‬ ‫ווא‬
‫וואן ַ‬
‫לוקאס ַ‬
‫ַ‬ ‫„דער בֿבל־טורעם“ ֿפון‬ ‫און אויף יִידיש‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫לינגוויסטיק איז ַא שורש ַא גרוּפע אותיות אין ַא געוויסן סדר‬ ‫די ווערטער און זייערע שרשים‬
‫באטַײט‪ַ .25‬א שורש ווערט‬ ‫טראגן אין זיך ַא יסודותדיקן ַ‬ ‫ָ‬ ‫וואס‬
‫ָ‬ ‫אין י‪ .‬ל‪ּ .‬פרצעס‪ 8‬דערציילונג „דער הינטישער סדר“‪ 9‬דערקלערט‬
‫ֿפארשיידענע‬ ‫גאר ַ‬ ‫רוואנדלט אין צענדליקער ווערטער מיט ָ‬
‫‪26‬‬
‫ֿפא ַ‬ ‫ַ‬ ‫דער בעל־שם־טוֿב‪ 10‬ווי ַאזוי עס הייבן זיך אויף די ּתֿפילות‪ֿ 11‬פון‬
‫שּפראכלעכע ֿפונקציעס (נעמען‪ַ ,‬אדיעקטיוון‪ ,‬ווערבן‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫מיינען און‬ ‫‪13‬‬
‫די מענטשן ַארויף ביזן רבונו־של־עולם‪„ : 12‬די אותיות־הקודש‬
‫ּפרעּפאזיציעס און ַאזוי ווַײטער)‪ֿ .‬פונדעסטוועגן צִיען זיי זיך ַאלע‬
‫ָ‬ ‫זאך ציט זיך צו איר שורש…‬ ‫ַאליין הייבן זיך אין דער הייך‪ .‬יעדע ַ‬
‫צו זייער בשוּתֿפותדיקן שורש‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫מאל די צַײט‪ ,‬דער ַאוויר ווערט‬
‫‪15‬‬
‫און סוף־ּכל־סוף‪ 14‬קומט ַא ָ‬
‫וואלקן און ווינטן‪ ,‬הייבן זיך‬‫ריין‪ ,‬עס הערן אויף די מניעות ֿפון ָ‬
‫‪16‬‬

‫שּפראכן‬
‫ַ‬ ‫־אייראּפעִישע‬
‫ָ‬ ‫אינדא‬
‫ָ‬ ‫אין‬ ‫‪17‬‬
‫ֿפאלן אותיותווַײז‬ ‫אויף די אותיות ֿפון דער ּתֿפילה ַארויף‪ ,‬און ַ‬
‫‪29‬‬
‫„זשאנער“‬
‫ַ‬ ‫לאגיע“‪„ ,‬קעניג“‪,‬‬
‫„גענעא ָ‬
‫ַ‬ ‫נעמט‪ ,‬למשל‪ ,28‬די ווערטער‬ ‫געמאלט ֿפון‬ ‫ָ‬ ‫דאס גַײסטיקע בילד‬ ‫ֿפארן ּכיסא־הּכֿבוד‪ָ .“…18‬‬ ‫ַ‬
‫טאן איינס מיטן‬
‫האבן זיי זייער ווייניק צו ָ‬‫„נאטור“‪ַ .‬א ּפנים‪ָ 30‬‬ ‫און ַ‬ ‫ליטעראריש אויסגעשניצט ֿפונעם‬
‫‪19‬‬
‫ַ‬ ‫דעם גרויסן בעל־שם און‬
‫לאגיש‪ ,‬זעט מען ַאז‬
‫עטימא ָ‬
‫ָ‬ ‫טראכט זיי‬
‫‪31‬‬
‫בא ַ‬‫נאר אויב מע ַ‬ ‫ַאנדערן‪ָ .‬‬ ‫באצִיונג‬‫ּפאסיקער משל צו דער ַ‬
‫‪20‬‬
‫קלאסיקער איז ַא ַ‬ ‫ַ‬ ‫גרויסן‬
‫־אייראּפעִישן שורש‬
‫ָ‬ ‫אינדא‬
‫ָ‬ ‫ַאלע זַײנען זיך מיחס‪ 32‬צו דעם זעלבן‬ ‫נאר ַא‬ ‫צווישן ווערטער און זייערע שרשים ‪ַ :‬א שורש איז נישט ָ‬
‫דאזיקן‬
‫גרונטבאטַײט‪ 33‬איז „געבורט“‪ֿ .‬פון דעם ָ‬
‫ַ‬ ‫וואס זַײן‬‫גען‪ָ ,‬‬ ‫זאך‪ .‬אין‬ ‫דאס ּתמצית‪ ,22‬דער מהות‪ֿ 23‬פון ַא ַ‬‫ווארצל‪ ,21‬עס איז אויך ָ‬
‫ָ‬
‫)‪1. shivim-loshn 70 langues (selon la tradition, toutes les langues du monde)/70 languages (in Jewish tradition, all the languages of the world‬‬
‫‪2. eytses conseils/advice 3. Tal Hever-Chybowski 4. rubrique/column 5. loshn-koydesh … d’origine hébraïque et araméenne/of Hebrew and‬‬
‫‪ shoyresh 7. sens/meaning 8. pe’retses de Y.-L. Peretz/Y. L. Peretz’s 9. … seyder Seder‬שורש ‪Aramaic origin 6. shroshim racines/roots, sing.‬‬
‫‪(repas de Pâque) de chiens/the Seder (Passover meal) of the dogs 10. bal-shem-tov Rabbi Yisroel Baal-shem-tov (1700-1760) 11. tfiles prières/‬‬
‫‪prayers 12. reboyne-sheloylem Dieu/God 13. oysyes-hakoydesh lettres saintes/holy letters 14. sofkl-sof finalement/at last 15. aver ici/here‬‬
‫… ‪air 16. menies obstacles 17. o’ysyesvayz lettre par lettre/letter by letter 18. kise-hakoved trône divin/throne of God 19. ciselé/carved 20.‬‬
‫‪moshl exemple approprié/suitable example 21. racine/root 22. tamtses quintessence 23. mehu’s nature même/very nature 24. seyder ordre/‬‬
‫‪order 25. yeso’ydesdikn ... sens fondamental/basic meaning 26. transformé/transformed 27. beshu’tfesdikn commun/common 28. lemoshl‬‬
‫‪par exemple/for example 29. genre 30. … ponem apparemment/apparently 31. considère/consider 32. ... meyakhes viennent de/come from‬‬
‫‪33. sens de base/basic meaning‬‬

‫‪9‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫יאר ‪ ,22‬נומער ‪)107( 2‬‬

‫ָ‬
‫־‬
 ‫וויסנשאֿפט‪ֿ 34‬פון די‬
‫ַ‬ ‫לאגיע (די‬‫גענעא ָ‬
‫ַ‬ ‫טאקע די‬ ‫שטאמט ַ‬ ‫ַ‬ ‫גען‬
‫‪35‬‬
‫נאמען ֿפון סֿפר־בראשית‬ ‫לאטַײנישער ָ‬ ‫געבורטן) און אויך דער ַ‬
‫וואס דערציילט די געבורט ֿפון דער וועלט‪ַ .‬אזוי ווי אין‬ ‫גענעסיס‪ָ ,‬‬
‫רוואנדלט‬
‫ֿפא ַ‬ ‫שּפראכן (ווי יִידיש) איז דער גימל (ג') ַ‬ ‫ַ‬ ‫גערמאנישע‬
‫ַ‬
‫האבן מיר ֿפון דעם זעלביקן שורש‬ ‫געווארן אין ַא קוף (ק')‪ָ ,‬‬ ‫ָ‬
‫וואס‬
‫(דאס געבוירענע) ָאדער קעניג (דער ָ‬ ‫ווערטער ווי קינד ָ‬
‫געווארן צו הערשן)‪ .‬אויך‬ ‫ָ‬ ‫באשטימט‬ ‫ֿפון זַײן געבורט איז שוין ַ‬
‫לאטַײנישן ‪genus‬‬ ‫שטאמט ֿפונעם זעלבן שורש‪ ,‬דורכן ַ‬ ‫ַ‬ ‫זשאנער‬ ‫ַ‬
‫וואס מע ווערט געבוירן‬ ‫ָ‬ ‫‪38‬‬
‫שטאם‬
‫ַ‬ ‫(א מין ‪ַ ,‬א משּפחה ָאדער ַא‬
‫‪37‬‬ ‫‪36‬‬
‫ַ‬
‫ֿפאנעטישע סיבות‪ 39‬איז דער גימל (ג') אין‬ ‫צו אים)‪ .‬צוליב ָ‬
‫וואס‬‫(אלץ ָ‬‫נאטור ַ‬ ‫ּפאר ווערטער ווי ַ‬ ‫ּפגעֿפאלן אין ַא ָ‬‫ַ‬ ‫רא‬
‫גאנצן ַא ָ‬ ‫ַ‬
‫‪42‬‬
‫ווערט געבוירן)‪ ,‬ניטל (דער קריסטלעכער יום־טוֿב ֿפון ישוס‬
‫‪41‬‬ ‫‪40‬‬

‫רענעסאנס (די ווידערגעבורט)‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫געבורט)‪ָ ,‬אדער‬

‫אין לשון־קודש‬
‫אינטערּפרעטאציע ֿפונעם הייליקן טעקסט (אי אויף‬ ‫ַ‬ ‫ַא נַײע‬ ‫באשטייען‬ ‫שּפראכן) ַ‬
‫ַ‬ ‫אין לשון־קודש (ווי אין ַאנדערע סעמיטישע‬
‫באזונדערש קלוגער ָאדער‬ ‫העברעִיש אי אויף יִידיש)‪ַ .‬אזוי ווי ַא ַ‬ ‫נאנטן‪ .‬צווישן די‬ ‫נסא ַ‬‫קא ָ‬‫די שרשים געוויינטלעך ֿפון דרַײ ָ‬
‫דאזיקער‬ ‫געוואגטער‪ 65‬חידוש קען דערשטוינען‪ ,‬איז דער ָ‬ ‫ַ‬ ‫ַא‬ ‫קאלן‪ .‬דער לשון־‬ ‫ווא ַ‬ ‫נאנטן ֿפונעם שורש קומען ַאלערליי ָ‬ ‫נסא ַ‬
‫קא ָ‬
‫ָ‬
‫באניץ ֿפונעם‬ ‫טאגטעגלעכן ַ‬ ‫מינאנט אינעם ָ‬ ‫דא ַ‬ ‫געווארן ָ‬ ‫ָ‬ ‫‪66‬‬
‫בַײטעם‬ ‫גרונטבאטַײט איז „גיין“‪,‬‬
‫ַ‬ ‫קודשדיקער שורש ה‪.‬ל‪.‬ך‪ָ ,‬‬
‫וואס זַײן‬ ‫‪43‬‬

‫ווארט‪.‬‬ ‫ָ‬ ‫וואס מע‬‫(א שטיק וועג ָ‬ ‫גיט אונדז‪ ,‬למשל‪ ,‬ווערטער ווי מהלך‪ַ 44‬‬
‫ּפלאכן‬
‫„א ַ‬ ‫באטַײט אויף יִידיש ָ‬ ‫ַ‬ ‫‪67‬‬
‫מאכן“‬
‫דער אויסדרוק „חוזק ַ‬ ‫גאנג ֿפונעם‬ ‫גאנג)‪ ,‬הלכה‪( 46‬דער ַ‬ ‫(א ַ‬ ‫דארף ָאּפגיין)‪ ,‬הילוך‪ַ 45‬‬ ‫ַ‬
‫רשטארקן“ ווי ַא‬ ‫ַ‬ ‫„ֿפא‬
‫ַ‬ ‫‪68‬‬
‫ֿפון עמעצן“‪ ,‬און בשום־אוֿפן נישט‬ ‫„אוועקגיין“)‪.‬‬ ‫יִידישן געזעץ) ָאדער הולכן („גיין“ ָאדער ַ‬
‫‪47‬‬

‫וואלט געקענט מיינען‪ .‬לינגוויסטן ווייסן נישט‬ ‫העברעִיש־קענער ָ‬

‫טאקע‬ ‫שטאמט ַ‬ ‫ַ‬ ‫ווארט „חוזק“‬ ‫דאס ָ‬ ‫ּפראצענט אויב ָ‬ ‫אויף הונדערט ָ‬ ‫ֿפאררעטערישע‪ 48‬שרשים‬ ‫ַ‬
‫גרונטבאטַײט איז‬ ‫ַ‬ ‫וואס זַײן‬ ‫ֿפונעם העברעִישן שורש ח‪.‬ז‪.‬ק‪ָ ,‬‬ ‫אין די ֿפרִיערדיקע ַארטיקלען אין דער רובריק „שיֿבעים־לשון“‬
‫ראן ַא ווערב „מחזק‬ ‫ֿפא ַ‬ ‫יא‪ַ 69‬‬ ‫„שטארקייט“‪ .‬אויף יִידיש איז דווקא ָ‬ ‫ַ‬ ‫האבן מיר געשריבן וועגן ּכלומרשטע ֿפרַײנד‪( 49‬ווערטער אין‬ ‫ָ‬
‫טאקע‬ ‫באטַײט ַ‬ ‫דאזיקן שורש און ַ‬ ‫שטאמט ֿפונעם ָ‬ ‫ַ‬ ‫וואס‬
‫זַײן“‪ָ ,70‬‬ ‫וואס זעען אויס ענלעך צו ווערטער אין ַאן ַאנדער‬ ‫שּפראך ָ‬ ‫ַ‬ ‫איין‬
‫רשטארקן“ (דער עיקר‪ 71‬מיטן בַײטעם ֿפון דערמוטיקן‪.)72‬‬ ‫ַ‬ ‫„ֿפא‬
‫ַ‬ ‫באטַײט)‪ .‬צווישן די ּכלומרשטע‬ ‫האבן ַאן ַאנדער ַ‬ ‫נאר זיי ָ‬ ‫שּפראך‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬
‫באווּוסטזַײן“‪,‬‬ ‫דאס ַ‬ ‫„ֿפארלירן ָ‬ ‫ַ‬ ‫„חלשן“ הייסט אויף יִידיש‬ ‫‪73‬‬
‫„ֿפאררעטערישע‬ ‫ַ‬ ‫ראן אויך‬ ‫ֿפא ַ‬ ‫העברעִיש־יִידישע ֿפרַײנד זַײנען ַ‬
‫סעמאנטיש ַא סך סּפעציֿפישער ווי דער שורש ח‪.‬ל‪.‬ש‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫וואס איז‬ ‫ָ‬ ‫גרונטבאטַײט אויף‬ ‫ַ‬ ‫וואס זייער‬ ‫דאס הייסט‪ ,‬שרשים ָ‬ ‫שרשים“‪ָ ,‬‬
‫באטַײט ֿפון‬ ‫האט אויף העברעִיש דעם ַאלגעמיינעם ַ‬ ‫וועלכער ָ‬ ‫שּפראכן איז נישט ּפונקט דער זעלבער‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫ביידע‬
‫„שוואכקייט“‪ַ .‬אזוי ַארום איז „חלשות“‪ ,74‬למשל‪ ,‬נישט בלויז‬ ‫ַ‬ ‫גרונטבאטַײט‬
‫ַ‬ ‫וואס זַײן‬ ‫ָ‬ ‫נעמט‪ ,‬למשל‪ ,‬דעם שורש ג‪.‬ד‪.‬ל‪,‬‬
‫נאכן „חלשן“‪ .‬אויף יִידיש איז‬ ‫צושטאנד ָ‬ ‫ַ‬ ‫נאר דער‬ ‫„שוואכקייט“‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬ ‫האט דער‬ ‫נאר אויף יִידיש ָ‬ ‫שּפראכן איז „גרויס“‪ָ .‬‬ ‫ַ‬ ‫אויף ביידע‬
‫„שוואכער“‬ ‫ַ‬ ‫באטַײט ַא‬ ‫וואס ַ‬ ‫ָ‬ ‫‪76‬‬
‫ווארט „חלוש“‬ ‫דא ַא ָ‬ ‫יא ָ‬‫ַאֿפילו ָ‬‫‪75‬‬
‫בסטראקטער גרויסקייט ‪ָ :‬אדער‬ ‫ַ‬ ‫טאן מיט ַא‬ ‫שורש ָאֿפט צו ָ‬
‫נאר ס'רוֿב‪ 77‬ווערטער ֿפון דעם‬ ‫„קראנקער“) מענטש‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬ ‫(אדער ַא‬ ‫ָ‬ ‫(„שטאלץ“‪,‬‬‫ָ‬ ‫נעגאטיוו‬ ‫ַ‬ ‫ּפאזיטיוו („וויכטיקייט“‪„ ,‬רום“‪ָ )50‬אדער‬ ‫ָ‬
‫באווּוסטזַײן‪.‬‬ ‫דאס ַ‬ ‫ֿפארלירן ָ‬ ‫טאן מיט ַ‬ ‫האבן צו ָ‬ ‫שורש אויף יִידיש ָ‬ ‫זאגט אויף העברעִיש ַאז עמעצער‬ ‫„גרויסהאלטערַײ“ )‪ .‬ווען מע ָ‬
‫‪51‬‬
‫ַ‬
‫ּפאר יִידישע אויסדרוקן‬ ‫געשאֿפן ַא ָ‬ ‫ַ‬ ‫האט אויך‬ ‫דער שורש ָ‬ ‫איז „גדול“ מיינט מען ָאדער ַאז ער איז גרויס ֿפיזיש ָאדער ַאז‬ ‫‪52‬‬

‫דאס‬‫„ֿפארלירן ָ‬ ‫ַ‬ ‫באטַײט ֿפון‬ ‫ֿפיגוראטיוון ַ‬ ‫ַ‬ ‫שטאמען ֿפונעם‬ ‫ַ‬ ‫וואס‬ ‫ָ‬ ‫באטַײט ַא‬ ‫דערוואקסענער מענטש‪ .‬אויף יִידיש ָאבער ַ‬ ‫ַ‬ ‫ער איז ַא‬
‫מעטאנימיש‬ ‫ָ‬ ‫באטַײט‬ ‫באווּוסטזַײן“ ‪„ :‬חלשותדיק“ ‪ ,‬למשל‪ַ ,‬‬
‫‪78‬‬
‫ַ‬ ‫ווארט „גדולה“ קען‬
‫‪54‬‬
‫דאס ָ‬ ‫„גדול“‪ַ 53‬א „וויכטיקער מענטש“‪ָ .‬‬
‫ֿפאלן אין‬ ‫„עקלדיק“‪( 79‬ווען עּפעס איז צו עקלדיק קען מען ַ‬ ‫נאר אויף יִידיש קען‬ ‫שּפראכן‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬ ‫מיינען „גרויסקייט“ אויף ביידע‬
‫באטַײט „אויסגיין‬ ‫נאך עּפעס“ ַ‬ ‫ּפאזיטיוו ‪„ :‬חלשן ָ‬ ‫חלשות)‪ָ .‬אדער ָ‬ ‫‪55‬‬
‫„אומבארעכטיקטע‬ ‫ַ‬ ‫ווארט אינעם זינען ֿפון‬ ‫באניצן מיטן ָ‬ ‫מען זיך ַ‬
‫שטארק‪ַ ,‬אז מע‬ ‫ַ‬ ‫(דאס הייסט ַאז מע וויל עּפעס ַאזוי‬ ‫נאך עּפעס“ ָ‬ ‫ָ‬ ‫„גרויסהאלטער“‪,‬‬
‫ַ‬ ‫צוֿפרידנקייט“‪ַ .‬א „גדלן“ אויף יִידיש איז ַא‬
‫‪56‬‬

‫ֿפאלן אין חלשות)‪.‬‬ ‫וואלט געקענט ַ‬ ‫ָ‬ ‫„גרויסהאלטערַײ“‪.‬‬

‫ַ‬ ‫„שטאלצקייט“ ָאדער‬ ‫ָ‬ ‫באטַײט‬ ‫און „גדלות“‪ַ 57‬‬
‫דאס‬ ‫„טאן“ אויף העברעִיש‪ָ .‬‬ ‫ָ‬ ‫דער שורש פ‪.‬ע‪.‬ל הייסט ּפשוט‬ ‫באטַײט „נַײ“‪ַ .‬אחוץ‪ 58‬דעם‬ ‫דער שורש ח‪.‬ד‪.‬ש אויף העברעִיש ַ‬
‫שּפראכן‪,‬‬
‫ַ‬ ‫„ארבעטער“ אויף ביידע‬ ‫ווארט „ּפועל“‪ ,80‬למשל‪ ,‬הייסט ַ‬ ‫ָ‬ ‫„באנַײען“ (ווי העברעִיש־‬ ‫ַ‬ ‫וואס הייסט‬ ‫ווערב „מחדש זַײן“‪ָ ,59‬‬
‫האט דער שורש‬ ‫נאר אויף יִידיש ָ‬ ‫ווַײל ַאן ַארבעטער טוט‪ָ .‬‬ ‫האט דער שורש ח‪.‬ד‪.‬ש אויף יִידיש‬ ‫דערווארט)‪ָ ,‬‬‫ַ‬ ‫וואלטן‬ ‫קענערס ָ‬
‫ֿפארווּונדערונג‪.‬‬ ‫באטַײט ‪ :‬סורּפריז‪ ,‬דערשטוינונג‪ַ ,‬‬ ‫גאר ַאן ַאנדער ַ‬ ‫ָ‬
‫טאן‬
‫גארנישט צו ָ‬ ‫האט ָ‬ ‫„ֿפארחידושן“‪ ,60‬למשל‪ָ ,‬‬ ‫ַ‬ ‫דער ווערב‬
‫די ענטֿפערס אויֿפן שּפיל אויף ז' ‪: 8‬‬ ‫„ֿפארחידושט“ הייסט ּפשוט‪„ 61‬דערשטוינט“‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫„באנַײען“ ‪:‬‬ ‫ַ‬ ‫מיט‬
‫‪62‬‬
‫‪ )1‬ט‪ )2 .‬ג‪ )3 .‬י‪ )4 .‬ז‪ )5 .‬י"ב‪ )6 .‬ח‪ )7 .‬ו‪ )8 .‬י"א‪ )9 .‬ב‪ )10 .‬ד‪.‬‬ ‫סעמאנטישע ַאנטוויקלונג אויף יִידיש איז אֿפשר‬ ‫ַ‬ ‫דאזיקע‬ ‫די ָ‬
‫‪ )11‬א‪ )12 .‬ה‪.‬‬ ‫באטַײט‬‫וואס ַ‬ ‫באגריף‪„ 63‬חידוש“‪ָ 64‬‬ ‫געקומען צוליב דעם רבנישן ַ‬

‫ּכיסלו ּתשע"ז‪/‬דעצעמבער ‪2016‬‬ ‫טעם־טעם‬ ‫‪10‬‬

‫־‬
‫ „געבן‬.85“‫ראטן‬ָ ‫„בא‬
ַ ‫ה איז‬.‫צ‬.‫גרונטבאטַײט ֿפונעם שורש ע‬
ַ ‫דער‬ ‫ דער עיקר מיטן‬,81‫גאר ַאנדערע אוֿפנים‬ ָ ‫זיך ַאנטוויקלט אויף‬
‫עמעצן ַאן עצה“ קען מען אי אויף יִידיש אי אויף העברעִיש‬ ‫„באווַײזן“ אי‬
ַ ‫וואס קען הייסן אי‬
ָ , “‫ֿפילטַײטשיקן ווערב „ּפועלן‬
82

86
“‫נאר „זיך געבן ַאן עצה‬ָ .‫באטַײט‬ ַ ‫האט דעם זעלבן‬ ָ ‫און עס‬ .“‫„טאן‬
ָ ‫ ָאבער בשום־אוֿפן נישט‬,“‫„איבערצַײגן‬
‫הייסט אויף יִידיש ּפשוט „געֿפינען ַא לייזונג“ ָאדער „אויסקומען‬ ‫ ַא‬.‫טאן מיט הערן‬ָ ‫האט צו‬ ָ ‫ע אויף העברעִיש‬.‫מ‬.‫דער שורש ש‬
‫באניץ איז ַא יִידישע‬
ַ ‫מאטישער‬ַ ‫אידיא‬
ָ ‫דאזיקער‬ָ ‫ דער‬.“‫מיט עּפעס‬ ‫האט דעם זעלבן‬ ָ )“‫האט געהערט‬ ָ ‫וואס מע‬ ָ ‫ („עּפעס‬83“‫„שמועה‬
.‫באזונדערקייט‬ ַ ,“‫ דער יִידישער ווערב „שמועסן‬.‫שּפראכן‬ ַ ‫באטַײט אויף ביידע‬ ַ
‫טאן‬
ָ ‫האט צו‬ ָ )‫(א שורש ֿפון בלויז צוויי אותיות‬ ַ ‫מ‬.‫דער שורש ס‬ ‫באטַײט‬ַ ,) ‫מערצאל ֿפון „שמועה“ (שמועות‬
84
ָ ‫שטאמט ֿפונעם‬
ַ ‫וואס‬
ָ
‫ ָאבער אויף יִידיש‬.87“‫רקאטיק‬
ָ ‫„נא‬
ַ ‫אויף העברעִיש דער עיקר מיט‬ ‫גרונטבאטַײט‬
ַ ‫„רעדן“ ָאדער „דיסקוטירן“ — זייער ווַײט ֿפונעם‬
.‫קלאר‬
ָ ‫סעמאנטישע ענלעכקייט איז‬ ַ ‫ די‬.“‫ „גיֿפט‬88‫באטַײט סם‬ ַ .“‫„הערן‬
‫דא ַא גרויסער אונטערשייד צווישן ביידע‬ ָ ‫ֿפונדעסטוועגן איז‬
.‫שּפראכן‬
ַ

‫וואס‬
ָ ‫דאס‬ ָ ‫ בַײם לערנען איז נישט‬89‫געדענקט ַאז די גרעסטע צרה‬
‫וואס מע ווייסט נישט ַאז מע ווייסט‬ ָ ‫דאס‬ָ ‫נאר‬ָ ,‫מע ווייסט נישט‬
‫ ! ַאֿפילו אויב‬90‫האלבער יודע‬ַ ‫ ַא יודע שאינו יודע איז ַא‬.‫נישט‬
‫ זוכט עס‬,‫ווארט צוליב העברעִיש‬ ָ ‫איר מיינט ַאז איר קענט ַא‬
‫לשון־קודש־שטאמיקע‬
ַ ‫ניבארסקיס ווערטערבוך ֿפון‬
ָ 91
‫אין יצחק‬
ַ ‫ ס'איז מעגלעך ַאז איר וועט זיך‬.‫ווערטער אין יִידיש‬
.‫ֿפארחידושן‬

34. science
35. seyfer-breyshis
Genèse/Genesis 36. espèce/
species 37. mishpokhe famille/
family 38. souche/lineage 39. si-
bes raisons/reasons 40. Noël/Christmas
41. yontef fête/holiday 42. yeyshus de/of Jé-
sus 43. loshn-ko’ydeshdiker d’origine hébraïque
ou araméenne/of Hebrew or Aramaic origin 44. me-
halekh distance 45. hilekh allure/gait 46. halokhe
loi juive/Jewish law 47. ho’ylekhn s’en aller/go away
48. traîtres/treacherous 49. klo’ymershte … faux amis/
false friends 50. gloire/glory 51. vantardise/boast 52. gado’l
grand (en hébreu)/big (in Hebrew) 53. godl homme célébre/
prominent man 54. gdule grandeur, gloire/greatness 55. injusti-
fié/unjustified 56. gadlen homme vaniteux/vain man 57. gadles
orgueil/pride 58. akhu’ts à part/aside from 59. mekhadesh … in-
nover/innovate 60. farkhi’deshn étonner/astonish 61. poshet tout
simplement/simply 62. efsher peut-être/perhaps 63. rabo’nishn
... concept rabbinique/rabbinic concept 64. khidesh interpréta-
tion inédite/new interpretation 65. osé/daring 66. baytam nuance
67. khoyzek … se moquer de/make fun of 68. beshu’m oyfn … pas du
tout/not at all 69. dafke … si justement/there is indeed 70. mekhazek ... renforcer, encourager/reinforce, encourage 71. … iker surtout/
mainly 72. encourager/encourage 73. kha’leshn s’évanouir/to faint 74. khaloshes évanouissement, nausée/fainting, nausea 75. afile
même/even 76. kholesh homme maladif/sickly man 77. srov la plupart/most 78. khalo’shesdik écœurant/disgusting 79. écœurant/dis-
gusting 80. poyel compagnon (artisan)/journeyman (artisan) 81. oyfanim façons/ways sing. ‫ אוֿפן‬oyfn 82. poyln réussir/prevail 83. shmue
nouvelle/piece of news 84. shmues 85. conseiller/advise 86. .... eytse se débrouiller/find a solution 87. drogue/drugs 88. sam poison
89. tsore problème/trouble 90. yedeye sheyne yedeye ... celui qui sait qu’il ne sait pas a déjà la moitié de la connaissance/knowing that
you don’t know is the beginning of knowledge 91. yitskhok.

11 ‫טעם־טעם‬ )107( 2 ‫ נומער‬,22 ‫יאר‬

ָ
‫־‬
 ‫דער יִידישער‬

‫טעם־טעם‬
‫‪Der yidisher‬‬

‫־‬
‫ֿפאר יִידיש־לערנערס‬
‫ּפעריאדיש בלעטל ַ‬
‫ָ‬ ‫ַא‬

‫ּפובליקאציע ֿפון‬
‫ַ‬ ‫דער יִידישער טעם־טעם איז ַא‬
‫מעדעם־ביבליאטעק‪.‬‬
‫ָ‬ ‫ּפאריזער יִידיש־צענטער –‬
‫ַ‬
‫‪Der yidisher tam-tam est une publication de‬‬
‫– ‪la Maison de la culture yiddish‬‬
‫‪Bibliothèque Medem.‬‬

‫רעדאקציע‬
‫ַ‬
‫קציע־קאלעגיע‬
‫ָ‬ ‫רעדא‬
‫ַ‬
‫עװלין גרומבערג‬
‫מאנעט‬
‫רובי ָ‬
‫קריניצקא‬
‫ַ‬ ‫טאליע‬‫נא ַ‬
‫ַ‬

‫מיטארבעטער אין דעם נומער‬

‫ַ‬
‫ראװיטשיוטע‬‫גריגא ַ‬
‫ָ‬ ‫ַאקװילע‬
‫חֿבר־כיבאװסקי‬
‫ָ‬ ‫טל‬
‫(אויסשטעל־ּפראיעקט)‬
‫ָ‬
‫נדא‬
‫לא ַ‬‫קאם ַ‬ ‫ָ‬
‫(שּפראך־השגחה)‬
‫ַ‬ ‫ניבארסקי‬‫ָ‬ ‫יצחק‬
‫ּפרימא (אויסשטעל)‬
‫ָ‬ ‫מארי‬
‫ַ‬

‫‪Rédaction‬‬
‫‪Comité de rédaction‬‬
‫‪Evelyne Grumberg‬‬
‫‪Natalia Krynicka‬‬
‫‪Rubye Monet‬‬

‫‪Ont collaboré à ce numéro‬‬

‫)‪Tal Hever-Chybowski (maquettiste‬‬
‫‪Akvilė Grigoravičiūtė‬‬ ‫דער יִידישער טעם־טעם איז ַאן אײן־‬
‫‪Côme Landa‬‬
‫‪Yitskhok Niborski (responsable‬‬
‫גאנצן‬
‫ּפובליקאציע אין ַ‬
‫ַ‬ ‫און־אײנציקע‬
‫)‪linguistique‬‬ ‫װאס גײט‬
‫געװידמעט יִידיש־לערנערס‪ָ ,‬‬
‫)‪Marie Primault (graphiste‬‬ ‫ּפראֿפיט־צװעקן‪ .‬מיר בעטן‬
‫ָ‬ ‫ַארויס ָאן‬
‫אַײער אונטערשטיצונג !‬
‫‪Der yidisher tam-tam‬‬
‫– ‪Maison de la culture yiddish‬‬ ‫ֿפארבעטן אַײך‬‫מיר ַ‬
‫‪Bibliothèque Medem‬‬
‫‪29 rue du Château-d'Eau‬‬ ‫באנירן אויף ‪:‬‬
‫— זיך צו ַא ָ‬
‫‪75010 Paris‬‬ ‫‪yiddishweb.com/abonirn‬‬
‫— צו קויֿפן ַאלטע נומערן אויף ‪:‬‬
‫‪Tél. : +33(0)1 47 00 14 00‬‬ ‫‪yiddishweb.com/altenumern‬‬
‫— צו שיקן ַא צושטַײער אויף ‪:‬‬
‫‪yiddishweb.com/tamtam‬‬
‫‪tamtam@yiddishweb.com‬‬ ‫‪yiddishweb.com/matone‬‬
‫— צו דערצײלן אַײערע חֿברים‪,‬‬
‫לערערס און ּתלמידים װעגן דעם‬
‫יִידישן טעם־טעם !‬
‫אײראס‬
‫ָ‬ ‫ּפרַײז ‪2,50 :‬‬ ‫הארציק !‬‫גאר ַ‬
‫דאנקען אַײך ָ‬
‫מיר ַ‬
‫‪Prix/Price : 2,50 €‬‬ ‫רעדאקציע‬
‫ַ‬ ‫די‬