‫שיעור ‪ :8‬الدرس الثامن ‪...

‬‬
‫מהו הומור יהודי ما هي الفكاهة‪/‬الدعابة اليهودية؟‬
‫תקשיבו לקטע א' استمعوا إلى القطعة ‪1‬‬
‫________________________________‬
‫אישה נכנסת לרופא‪" ,‬מה יש לך?" הוא שואל‪" ,‬אוי דוקטור"‪,‬‬
‫אומרת האישה "הידיים כואבות לי‪ ,‬הרגליים כואבות לי‪,‬‬
‫הראש מסתובב לי‪ ,‬הלב כואב לי‪ ,‬ואתה יודע מה‪ ,‬אדוני‬
‫הדוקטור‪ ,‬גם אני עצמי לא מרגישה טוב"‪.‬‬
‫بك؟ فقالت المرأة‪( :‬وا أسفاه يا‬
‫دخلت إمراة إلي الطبيب‪ ،‬فسألها‪ :‬ماذا ِ‬
‫دكتور)‪ ،‬يدي تؤلمني‪ ،‬وقدماي تؤلمني‪ ،‬و رأسي تدور‪ ،‬وقلبي يؤلمني‪،‬‬
‫وهل تعلم ماذا أيضا يا دكتور‪ ،‬حتى أنا نفسي ال أشعر أني جيدة"‪.‬‬
‫________________________________________‬
‫ד"ר זיגמונד פרויד‪ ,‬הפסיכולוג המפורסם‪ ,‬אמר שאין הרבה‬
‫עמים בעולם‪ ,‬שיודעים לצחוק על עצמם כמו היהודים‪ .‬הם‬
‫צוחקים על כל דבר‪ ,‬על דברים חשובים ועל דברים פשוטים‪.‬‬
‫תראו למשל‪ ,‬עניין חשוב ורציני כמו דת‪ :‬יהדות ונצרות‪ .‬גם‬
‫בעניין הרציני הזה יש הרבה על מה לצחוק‪ ,‬למשל‪ :‬כומר ורב‬
‫התווכחו ביניהם‪ :‬איזו דת נכונה וטובה יותר‪.‬‬
‫قال دكتور (سيجموند فرويد) عالم النفس المعروف‪ ،‬ال يوجد شعوب كثيرة‬
‫في العالم يعرفون أن يضحكوا على أنفسهم مثل اليهود‪ ،‬فهم يضحكون‬
‫على كل شيء‪ ،‬على أشياء هامة وعلى أشياء بسيطة‪.‬‬
‫فانظروا على سبيل المثال‪ :‬موضوع مهم وجاد مثل الدين‪( :‬اليهودي‬
‫والنصراني)‪ .‬حتى أيضا في هذا الموضوع الجاد يوجد كثير من األمور‬
‫المضحكة‪ ،‬فمثال‪ ،‬تناقش كاهن وحاخام في مابينهم عن‪ ،‬أي دين هو‬
‫صحيح وأفضل‪.‬‬
‫_________________________________________‬
‫הכומר אמר‪" :‬תראה את ההבדל בינינו‪ :‬בית האלוהים שלנו‬
‫תמיד נקי ויפה‪ ,‬ואצלכם בית הכנסת תמיד מלוכלך‪ .‬אנחנו‬
‫מתפללים בשקט ובנימוס‪ ,‬ואתם צועקים בקולי קולות‪ .‬ותראה‬
‫גם את ההלוויות שלנו‪ :‬ארוכות‪ ,‬בשקט ובסדר ושלכם אין להן‬
‫צורה וטעם‪".‬‬
‫قال الكاهن‪ :‬انظر إلى الفرق بيننا‪ " :‬بيت ربنا دائما نظيف وجميل‪ ،‬ولديكم‬
‫المعبد دائما متسخ"‪ .‬نحن نصلي في صمت وانضباط‪ ،‬وأنتم تصرخون‬
‫بصوت مرتفع‪ .‬وانظر أيضا إلي جنازاتنا‪ :‬طويلة وصامتة ومنظمة‪،‬‬
‫وعندكم‪ :‬ليس لها شكل أوذوق"‪.‬‬
‫_________________________________________‬
‫אמר הרב לכומר‪" :‬בעניין בית האלוהים המלוכלך שלנו אתה‬
‫צודק‪ ,‬כי לאלוהים שלכם יש אישה ולשלנו אין‪ ,‬ולכן אין מי‬
‫שינקה את הבית‪ .‬התפילות אצלכם שקטות כי אלוהים שלכם‬
‫צעיר יותר והשמיעה שלו טובה‪ ,‬ושלנו זקן ואנחנו צריכים‬
‫לצעוק לו בקולי קולות כדי שהוא ישמע‪.‬‬
‫בעניין ההלוויות אני רוצה להגיד לך שגם אני אוהב יותר את‬
‫ההלוויות שלכם‪"...‬‬
‫قال الحاخام‪" :‬بالنسبة لموضوع بيت ربنا المتسخ فأنت صادق؛ ألن إلهاكم‬
‫لديه زوجة وإلهنا ال يوجد لديه‪ ،‬لذلك ال يوجد أحد ينظف المنزل‪.‬‬
‫الصالة عندكم صامته ألن إلهاكم صغير جدًا‪ ،‬وحاسة السمع لديه بحالة‬
‫جيدة‪ ،‬وعندنا عجوز ويجب أن نصرخ بصوت مرتفع له لكي يسمع!‬
‫اما بالنسبة للجنازة‪ :‬أريد أن أقول لك‪ ،‬أنني أيضا أحب جنازتكم أكثر‪.‬‬
‫________________________________________‬
‫הבדיחה הזאת מתוך ספר הבדיחות של אלטר דרויאנוב היא‬
‫בדיחה ישנה‪ .‬היום לא היו מספרים אותה‪.‬‬
‫هذه المزحة من داخل كتاب المزح للكاتب (ألتر درويانوب) وتعد مزحة‬
‫قديمة‪ .‬وال يقولونها اليوم‪.‬‬
‫______________________________________‬
‫דרויאנוב נולד ב ‪ 1880‬בליטא שהייתה אז חלק מהאימפריה‬
‫הרוסית‪ .‬הוא היה סופר‪ ,‬מתרגם ועיתונאי יהודי ‪ -‬ציוני‪ .‬הוא‬
‫אסף בדיחות יהודיות שהפכו לפולקלור יהודי במשך השנים‬
‫ופרסם אותן‪.‬‬
‫ولد (درويانوب) في عام ‪ 1880‬في (ليتوانا) التي كانت أنذاك جزء من‬
‫اإلمبراطورية الروسية‪.‬‬
‫كان (درويانوب) كاتب‪ ،‬ومترجم وصحفي يهودي صهيوني‪ .‬وقد جمع‬
‫مزح يهودية والتي تحولت إلي فلكولور يهودي على مدار السنوات‪،‬‬
‫ونشرها‪.‬‬
‫_________________________________________‬
‫הבדיחות הן על כל מיני נושאים בחיים היהודיים‪ ,‬למשל על‬
‫אופי של אנשים‪ ,‬על יחסים בין אנשים שונים‪ :‬עשירים ועניים‪,‬‬
‫גברים ונשים‪ ,‬יהודים וגויים‪ .‬דרויאנוב מספר‪" :‬הייתי חולה‬
‫בסנאטוריון בגרמניה‪ .‬הרופא שלי אמר‪ ,‬שאסור לי לקרוא‬
‫ספרים‪ ,‬רק דברים קלים‪ .‬אחד מחבריי הביא לי את הספר‬
‫"ההומור היהודי"‪.‬‬
‫كانت هذه المزح تدور حول كل أنواع الموضوعات اليهودية‪ ،‬على سبيل‬
‫المثال عن طبيعة الناس‪ ،‬وعن العالقات بين أشخاص مختلفين‪ ،‬أغنياء‬
‫وفقراء‪ ،‬رجال ونساء‪ ،‬يهود وأغيار (غير يهود)‪.‬‬
 ‫قال (درويانوب)‪ :‬كنت مريض في سنتوريون في ألمانيا‪ ،‬وقال لي‬
‫الطبيب‪ :‬يجب عليك أال تقرأ أي كتب‪ ،‬فقط يمكن قراءة القليل‪.‬‬
‫فأحضر لي احدى أصدقائي كتاب (المزح اليهودية)‪.‬‬
‫________________________________________‬
‫הספר הזה קיצר לי הרבה שעות של שעמום‪ ,‬ומאז התחלתי‬
‫לאסוף ולרשום כל בדיחה יהודית ששמעתי‪ ,‬כי הבנתי שדרך‬
‫הבדיחות העממיות האלה אפשר להבין טוב יותר את הנפש‬
‫ואת הרוח של העם היהודי‪ .‬כך נולד הספר שלי‪.‬‬
‫كثيرا من ساعات الملل‪ ،‬ومنذ أن بدأت أجمع واكتب كل نكتة‬
‫ً‬ ‫اختصر علي‬
‫يهودية سمعتها‪ ،‬أدركت أنه من خالل هذه المزح الشعبيبة يمكن أن نوضح‬
‫بشكال جيد ما يدور في نفس وروح الشعب اليهودي‪ .‬هكذا نشأ كتابي‪.‬‬
‫_________________________________________‬
‫קטע ב' القطعة ‪2‬‬
‫___________________‬
‫בכל תקופה היסטורית היו בדיחות יהודיות‪ ,‬גם בזמן קשה כמו‬
‫בשואה‪ .‬הצחוק היה חלק מהחיים של האנשים בשואה כדי‬
‫לשמור על הנורמליות שלהם‪ .‬הפסיכולוג ד"ר רוזנברג אומר‪,‬‬
‫שההומור עוזר לאנשים להישאר נורמלים במצבים קשים‬
‫מאוד‪.‬‬
‫في كل الفترات التاريخية كانت هناك مزح يهودية‪ ،‬حتي في األزمنة‬
‫الصعبة مثل وقت المحرقة‪.‬‬
‫الضحك كان جزء من حياة الناس في المحرقة؛ لكي يحافظوا على حياتهم‬
‫الطبيعية‪.‬‬
 ‫قال عا ِلم النفس دكتور‪( :‬روزنبرج) أن روح الفكاهة ساعدت األشخاص‬
‫أن يعيشوا حياة طبيعية في أصعب األوقات‪.‬‬
‫________________________________________‬
‫גם ד"ר זיגמונד פרויד כתב‪ ,‬שההומור הוא מכאניזם‪ ,‬הכלי הכי‬
‫חזק שיש לאדם כדי לשמור על עצמו‪.‬‬
‫وقد كتب أيضا دكتور (سيجموند فرويد) أن روح الفكاهة هي آلية‪ ،‬وتعد‬
‫أكثر أداة لدى الشخص يستطيع أن يحافظ بها على نفسه‪.‬‬
‫_________________________________________‬
‫ועל כך תספר לנו מרים‪ ,‬שהייתה באושוויץ בזמן השואה‪:‬‬
‫מרים‪ ,‬איך הצלחת לחיות בתנאים כל כך קשים ולא למות‬
‫מפחד? תראי‪ ,‬כמעט מכל דבר עשינו צחוק‪ ,‬כי בלי הומור‬
‫היינו כולנו מתאבדים‪ ,‬זה עזר לנו להישאר בני אדם אפילו‬
‫בתנאים הקשים ביותר‪.‬‬
‫وعلى ذلك تحكي لنا مريم‪ ،‬التي كانت في واشنطن في وقت المحرقة‪:‬‬
‫مريم‪ :‬كيف نجحتي في العيش في ظروف قاسية جدًا‪ ،‬ولم تموتي من‬
‫الخوف؟ تخيلي‪ ،‬تقربيا جعلنا من كل شيء أمرا مضحكا!‪ ،‬ألنه بدون‬
‫روح الفكاهة كان الجميع سينتحر‪ ،‬فلقد ساعدتنا الدعابة على أن نبقي على‬
‫قيد الحياة‪ ،‬حتى في أصعب الظروف‪.‬‬
‫_________________________________________‬
‫‪ -‬מה‪ ,‬באושוויץ אתם צחקתם???‬
‫ماذا‪ ،‬في واشنطن كنتم تضحكون؟؟‬
‫‪ -‬אל תחשבי שבסיטואציות שהיו‪ ,‬לא צחקנו‪ ,‬ההומור היה‬
‫בשבילנו נשק של הגנה‪.‬‬
‫ال تعتقدي أن في مثل هذه المواقف‪ ،‬ال نضحك‪ ،‬روح الدعابة تمثل سالح‬
‫الدفاع بالنسبة لنا‪.‬‬
‫________________________________________‬
‫כאשר שאלו אותי איך נשארתי בחיים‪ ,‬אולי חשבו‪ ,‬שאני אגיד‬
‫שאולי זה בגלל הדת או בגלל המזל או כל מיני דברים‪ ,‬אני‬
‫אמרתי שזהו ההומור שעזר לי‪ ,‬כי לקחתי את הכול בצורה‬
‫מצחיקה‪ ,‬בצורה של‪ :‬זה לא קורה לי‪ ,‬אני בסרט‪ ,‬אני משחקת‬
‫תפקיד קטן‪ ,‬לא לקחתי את זה ברצינות‪ ,‬זה כאילו הצגה‪ ,‬זה‬
‫קורה בהצגה ואני אחד השחקנים‪ ,‬זה מה שעזר לי‪.‬‬
‫عندما سألوني كيف تمكنتي من البقاء على قيد الحياة‪ ،‬ربما أعتقدوا أنني‬
‫سأقول لهم أن هذا بسبب تديني‪ ،‬أو حظي‪ ،‬أو أي شيئًا من هذا القبيل‪،‬‬
‫لكنني قلت لهم أن روح الدعابة هي من ساعدتني‪ ،‬ألنني أخذت كل األمور‬
‫بشكل مضحك‪ ،‬كأن كل هذا لم يحدث‪ ،‬وتخيلت أنني ممثلة وألعب دور‬
‫صغير في فيلم‪ ،‬لم أخذ هذا األمر بصورة جدية‪ ،‬هذا األمر كأنه مسرحية‪،‬‬
‫هذا يحدث في المسرحية‪ ،‬وأنا احدى الممثلين‪ ،‬وهذا ما ساعدني‪.‬‬
‫_________________________________________‬
‫‪ -‬על מה בדיוק צחקתם?‬
‫وما الذي جعلكم تضحكون بالضبط؟؟‬
‫‪ -‬תביני‪ ,‬זה היה אבסורד כל הזמן‪ ,‬אפילו שלא היה על מה‬
‫לצחוק‪ ,‬חיפשנו מתחת לאדמה ומצאנו‪.‬‬
‫حاولي أن تستوعبي‪ ،‬أن هذا يعد أمرا غير معقول طوال الوقت‪ ،‬وأن لم‬
‫يكن هناك شيئا مضحك‪ ،‬كنا نبحث عنه تحت األرض ونجده‪.‬‬
‫______________________________________‬
‫‪ -‬תודה מרים‪ ,‬הדברים שסיפרת לנו מאוד מעניינים‪ .‬לא‬
‫חשבתי שבזמנים כל כך קשים אנשים יכולים לצחוק‪.‬‬
 ‫شكرا مريم‪ ،‬األمور التي قولتيها مشوقة جدًا‪ ،‬لم أعتقد أن األشخاص‬
‫ً‬
‫يستطيعون أن يضحكوا في األوقات الصعبة جدا‪.‬‬
‫________________________________________‬
‫זיגמונד פרויד צדק כאשר הוא אמר שההומור הוא המכניזם‬
‫הכי חזק שעוזר לאנשים לשמור על עצמם‪".‬‬
‫صدق (سيجموند فرويد) عندما قال‪ :‬أن الدعابة هي أقوي آلية تساعد‬
‫األشخاص لكي يحافظوا على أنفسهم‪.‬‬
‫________________________________________‬