MODYUL 5: ANG PAKIKIPAGKAPWA
ANG TAO BILANG PANLIPUNANG NILALANG
Nilikha ang tao ayon sa 1.__________ at wangis ng Diyos; binigyan siya ng kapamahalaan sa ibang
nilalang; at binigyan siya ng taong makakasama at makakatulong. Niloob ng Diyos na ang tao ay
mamuhay nang may kasama at maging 2.______________ nilalang (social being) at hindi ang
mamuhay nang nag-iisa (solitary being).
Ang 3.__________ ay taong labas sa iyong sarili, maaaring iyong magulang, kamag-anak,
kaibigan, kaklase, at pati na rin kaaway (Agapay, 1991).
4._____________ - Ito ang pakikipamuhay sa ibang tao at paglilingkod sa isa’t isa sa pamamagitan
ng diyalogo, katarungan at pagmamahal.
MGA ASPEKTONG NALILINANG SA PAKIKIPAG-UGNAYAN SA KAPWA:
1. INTELEKTWAL - Karagdagang kaalaman, kakayahan, pagpapaunlad ng 5._______________
mag-isip nang mapanuri at malikhain, at mangatwiran
2. PANGKABUHAYAN - Kaalaman at kakayahang matugunan ang mga pangangailangan ng sarili at
ng kapwa
3. PAMPOLITIKAL- Kaalaman at kakayahang 6._______________ sa pagbuo at pagtamo ng
4. PANLIPUNAN - makatao at makatarungang lipunan
GOLDEN RULE (MABUTING PAKIKITUNGO SA KAPWA)
1. “Huwag mong 7.__________ sa kapwa mo ang ayaw mong gawin sa iyo.”
2. “Mahalin mo ang kapwa mo gaya ng 8. __________________ mo sa iyong sarili.”
3. 9. “________________ sa kapwa sa paraang gusto mong ring pakitunguhan ka.”
MGA BIRTUD NA KAILANGAN SA PAGPAPATATAG NG PAKIKIPAGKAPWA
1. 10. _________________
2. 11. _________________
NAIDUDULOT SA TAO NG MAY MATATAG NA PAGSASAMAHAN NG PAGKAKAIBIGAN
1. Madalang 12._____________
2. Madaling gumaling
3. 13. ____________ ang buhay
4. May kaaya-ayang 14.____________ sa buhay
PAKIKIPAGKAPWA-TAO: KALAKASAN AT KAHINAAN NG PILIPINO
KALAKASAN - Naipakikita ito ng mga Pilipino sa pamamagitan ng pagmamalasakit sa kapwa,
kakayahang umunawa sa damdamin ng iba ( 15.________________), pagtulong at pakikiramay,
bayanihan, at sa pagiging mapagpatuloy (16.________________).
KAHINAAN -Hindi rin maiiwasan ang pagtanggap ng 17.________________ at ang pagtatanggi sa
mga kamag-anak at kaibigan sapagbibigay ng trabaho, paghahatid ng serbisyo, pati na sa pagboto
Mga Prinsipyo sa Pagpapaunlad ng Pakikipag-ugnayan sa Kapwa
1. 18. _____________ sa pagiging indibidwal ng kapwa.
2. Pagpapahayag ng mga 19._____________.
3. Pagtanggap sa kapwa.
4. Pag-iingat sa mga bagay na ibinahagi ng kapwa (20.______________).
MODYUL 6: ANG PAKIKIPAGKAIBIGAN
Ayon kay 1._______________, “Ang tunay na pakikipagkaibigan ay sumisibol mula sa
2. ______________ ng mga taong malalim na nakilala ang pagkatao sa pananaw ng sarili at iba. Ito’y
isang natatanging damdamin para sa espesyal na tao na mas higit ang halaga sa isang ordinaryong
kakilala lamang. Hindi ito 3._______________ sa kabutihan ng iisa kundi para sa isa’t isa.
4. ____________ nito ang antas ng buhay tungo sa positibong ugnayan ng isang lipunan.”
Ayon kay 5. _____________ “Ang biyaya ng mabuting pagkakaibigan ay hindi lamang makakamit
sa ngiti at saya ng isang pangkat ng magkakaibigan o ng tulong at pabor na maibibigay nila. Kundi,
ito’y mararamdaman sa 6.________________ nagmumula sa taong naniniwala at nagtitiwala sa atin.”
Mas higit pa sa halakhak ang sayang maibibigay na makatagpo ng isang taong naniniwala at
nagtitiwala sa iyo.
TATLONG URI NG PAGKAKAIBIGAN AYON KAY 7._______________
1. Pakikipagkaibigang nakabatay sa 8. _____________________. Ito ay pagkakaibigang
inilalaan sa isang tao dahil sa pangangailangan ng isang tao rito.
2. Pagkakaibigang nakabatay sa pansariling 9.__________________. Ang ganitong uri ng
pagkakaibigan ay nabubuo sa pagitan mo at ng isa o mahigit pang tao na masaya kang kasama o
kausap.
3. Pagkakaibigan na nakabatay sa 10. ________________. Ang ganitong uri ng pagkakaibigan
ay nabubuo batay sa pagkagusto (admiration) at paggalang sa isa’t isa. Hindi ito madaling mabuo,
nangangailangan ito ng mas mahabang panahon kung ikukumpara sa dalawang naunang natalakay na
uri. Ngunit kung ihahalintulad din sa mga nauna, ito ay mas tumatagal at mas may kabuluhan.
BAGAY NA NAIDUDULOT NG PAKIKIPAGKAIBIGAN SA PAGPAPAUNLAD NG ATING
PAGKATAO AYON SA AKLAT NI 11._______________ (2008) NA The Fabric of Friendship
1. Nakalilikha ito ng mabuting pagtingin sa sarili
2. Natutuhan kung paano maging mabuting 12.________________.
3. Natutukoy kung sino ang mabuti at di mabuting kaibigan sa pamamagitan ng mga 13. _________
na kaibigan.
4. Natututuhang 14. _____________________ ang mabuting ugnayan sa pakikipagkaibigan sa kabila
ng ilang di pagkakaintindihan.
5. Nagkakaroon ng mga bagong ideya at pananaw sa pakikipagkaibigan.
MGA SANGKAP SA PAGKAKAIBIGAN
1. 15._______________
2. Paggawa ng bagay nang magkasama
3. Pag-aalaga
4. 16._______________
5. Kakayahang mag-alaga ng lihim (confidentiality) at pagiging 17. _____________ (loyalty)
6. Pag-unawa sa nilalaman ng isip at damdamin ng iba 18. (_______________).
PAGPAPATAWAD: Batayan ng Kabutihan at Pagmamahal
Ang 19,___________________ ay ang pagbibigay sa taong nakasakit sa iyo ng pagkakataong
ituloy ang inyong ugnayan sa isa’t isa. Kapag ang pagpapatawad ay lubos,nawawala ang hangad mong
20. ____________ o ang galit iyong nararamdaman sa taong nakasakit o nagtaksil sa iyo. Ang
pagpapatawad ay nagbibigay sa iyo ng kapayapaan ng damdamin at kalayan sa hinanakit.Ito ay
palatandaan din ng pakikipagkaibigang batay sa kabutihan at pagmamahal.
 MODYUL 8: ANG MAPANAGUTANG PAMUMUNO AT
PAGIGING TAGASUNOD
MGA KATANGIAN NG MAPANAGUTANG LIDER
May kakayahan ang 1. ________________ na makakita at makakilala ng suliranin at
lutasin ito. Nangunguna siya, lalo na kapag may mga sitwasyong kailangan ng dagliang
aksyon o emergency at gagawin ang mga bagay na dapat gawin, madalas ay sa tulong ng
iba. Nangangailangan ng tibay at 2. __________________________ ang pagiging lider lalo
na sa paggawa ng mga pagpapasiya para sa ikabubuti ng pangkat na kaniyang
kinabibilangan. Dahil dito nagiging instrumento siya tungo sa pagbabago.
PAMUMUNONG INSPIRASYUNAL, TRANSPORMASYONAL, AT ADAPTIBO AYON
KAY DR. EDUARDO MORATO
Pamumunong 3._______________
Nagbibigay ng inspirasyon at direksyon ang ganitong uri ng lider. Nakikita niya ang
kahahantungan ng kanilang mga pangarap para sa samahan. 4._________________at
pinamumunuan niya ang mga kasapi ng kaniyang pangkat tungo sa nagkakaisang layunin
para sa kabutihang panlahat. Ang pamumuno ni Martin Luther King, Mother Teresa, at
Mahatma Gandhi ay ilan sa mga halimbawa ng ganitong uri ng pamumuno
Pamumunong 5. _______________
Ang pagkakaroon ng 6. _________________ ang pinakatuon ng ganitong lider. May
kakayahan siyang gawing kalakasan ang mga kahinaan at magamit ang mga karanasan ng
nakalipas, kasalukuyan, at hinaharap upang makamit ang mithiin ng pangkat na
pinamumunuan. Madali siyang makatuklas ng magaganda at mabuting pagkakataon upang
mas maging matagumpay ang pangkat na kaniyang kinabibilangan. Ang pamumuno ni Sec.
Jesse Robredo, Steve Jobs, Bill Gates, at maraming lider ng mga matatagumpay na
kumpanya, ay ilan sa mga halimbawa ng ganitong uri ng pamumuno
Pamumunong 7. _______________
Ibinabatay sa sitwasyon ang istilo ng pamumunong adaptibo. May mataas na antas ng
pagkilala sa sarili (self-awareness) at kakayahang pamahalaan ang sarili (self-mastery) ang
lider na gumaganap ng pamumunong adaptibo. Ang pamumuno ni Ban KiMoon, Barack
Obama, at 8. ______________________ ay halimbawa ng ganitong uri ng pamumuno.
May apat na katangian ang adaptibong lider:
1. Kakayahang 9. _____________ ang sarili (self-mastery o self-adaptation).
2. Kakayahang makibagay sa sitwasyon.
3. Kakayahang 10. ________________ sa personalidad.
4. Kakayahang makibagay sa mga tao.
MGA PRINSIPYO NG PAMUMUNO
1. Maging 11. ______________ ang kaalaman at kasanayan.
2. Kilalanin at ipagpatuloy ang pagpapaunlad ng sarili.
3. Maging 12. _____________ halimbawa.
4. Tanggapin at gampanan ang tungkulin.
5. Kilalanin ang mga tagasunod at kasapi ng pangkat,pangalagaan at ipaglaban ang
kanilang kapakanan.
6. Ilahad ang layunin at ang direksyong tatahakin sa pagkakamit ng layunin.
7. Kilalanin at paunlarin ang potensyal ng bawat kasapi na maging lider.
8. Gumawa ng mga pagpapasiyang 13. _______________ at napapanahon.
9. Turuan ang mga tagasunod ng paggawa nang sama-sama at magbigay ng mga
pagkakataon upang subukin ang kanilang kakayahan.
10. Magbigay ng 14. _______________ na impormasyon sa mga kasapi ng pangkat.
ANG KAHALAGAHAN NG PAGIGING TAGASUNOD
Tungkulin ng 15. ___________________ o follower ang magsulong at gumawa ng
aksyong tugma sa ipinatutupad ng lider upang makamit ang layunin ng samahan.
Gumagawa siya ng aktibong pagpapasiya upang makatulong sa pagsasakatuparan ng mga
gawain ng pangkat.
Nagpapakita siya ng interes at 16. ____________________ sa paggawa. Siya ay
maasahan at may kakayahang gumawa kasama ang iba upang makamit ang layunin.
Kinikilala niya ang awtoridad ng lider at nagpapataw siya ng limitasyon sa kaniyang mga
kilos, pagpapahalaga, mgaopinion, at pananagutan sa maaaring ibunga ng kaniyang gawa
(Kelly, 1992).
MGA KASANAYANG DAPAT LINANGIN NG ISANG ULIRANG TAGASUNOD (KELLY,
1992)
1. Kakayahan sa trabaho (job skills).
2. Kakayahang 17. __________________(organizational skills).
3. Mga pagpapahalaga (values component).
MGA PARAANG DAPAT LINANGIN NG MAPANAGUTANG LIDER AT TAGASUNOD
UPANG MAGTAGUMPAY ANG PANGKAT
1. Pakikipag-ugnayan at pagpapahayag ng opinyon nang 18. ________________ at may
paggalang.
2. Pakikinig at pag-unawa sa mga ideya ng ibang kasapi.
3. Pagiging handa sa mga pagtitipon at pakikilahok nang aktibo sa mga gawain.
4. Pagsuporta sa mga kasapi at gawain ng 19. ______________________.
5. Pagbabahagi ng mga impormasyon, karanasan, at kaalaman sa ibang kasapi.
6. Kusang pagtulong sa ibang kasapi ng pangkat upang matapos ang gawain.
7. Pag-unawa at pagtugon sa mga pagbabagong kinahaharap ng pangkat.
8. Paglutas ng suliranin na kasama ang ibang kasapi.
9. Pagkakaroon ng 20. _________________.
10. Pagtupad sa iniatang na tungkulin at pagiging maaasahan.
 MODYUL 7: ANG EMOSYON
1. _____________ - Ito ay kagyat na tugon o reaksyon ng tao sa mga bagay na kaniyang nakita,
naramdaman, naamoy, nalasahan, at narinig na binibigyan ng interpretasyon ng kaniyang pag-iisip.
APAT NA URI NG DAMDAMIN:
1. Pandama (sensory feelings). Ito ay tumutukoy sa limang 2._______________________o mga
panlabas na pandama na nakapagdudulot ng panandaliang kasiyahan o paghihirap sa tao. Halimbawa
ng mga ito ay pagkagutom, pagkauhaw, kalasingan, halimuyak, panlasa, kiliti, kasiyahan, at sakit.
2. Kalagayan ng damdamin (feelings state). Ito ay may kinalaman sa kasalukuyang kalagayan na
nararamdaman ng tao. Halimbawa nito ay kasiglahan, katamlayan, may gana, walang gana.
3. Sikikong damdamin (3.______________feelings). Ang pagtugon ng tao sa mga bagay sa
kaniyang paligid ay naiimpluwensyahan ng kasalukuyang kalagayan ng kaniyang damdamin.
Halimbawa nito ay sobrang tuwa, kaligayahan, kalungkutan, kasiyahan, pagdamay, mapagmahal, poot.
4. Ispiritwal na damdamin (spiritual feelings). Ayon kay Dr. Manuel B. Dy Jr., ang mga ispiritwal
na damdamin ay nakatuon sa paghubog ng 4.__________________ sa kabanalan tulad ng pag-asa at
pananampalataya.
Mga Pangunahing Emosyon na hango sa aklat ni Esther Esteban na Education in Values:
What, Why and For Whom:
MGA PANGUNAHING EMOSYON
Pagmamahal (love) Pagkamuhi (hatred)
5. ________________ (desire) Pag-iwas (aversion)
Pagkatuwa (joy) 6. _______________(sorrow)
Pag-asa (hope) Kawalan ng pag-asa (despair)
Pagiging matatag (courage) Pagkatakot (fear)
Pagkagalit (anger)
Ayon kay 7. ____________ (2005, ph.346), sa pamamagitan ng emosyon ay:
a. 8. ______________ ng tao ang nangyayari sa kaniyang paligid at nabibigyan ito ng katuturan ng
kaniyang isip.
b. Nakatutukoy ng higit na angkop na 9. _________kung sakaling maramdaman muli ang damdamin.
c. 10. _____________________ sa pakikipagkomunikasyon at pakikipag-ugnayan sa kapwa.
Ang 11. _______________________ (EQ) o Emotional Intelligence (EI) ay ang kasanayang
magkaroon ng mataas na kamalayan at epektibong kasanayan upang mapangasiwaan ang emosyon
nang may batayang 12. ______________ para sa pangmatagalang kaligayan ng tao.
Paano napauunlad ng EQ ang tao? Narito ang limang pangunahing elemento ng EQ
1. Pagkilala sa sariling 13.___________________.
2. 14.__________________ sa sariling emosyon.
3. 15. ___________________
4. Pagkilala at 16. ___________________ sa damdamin ng iba.
5. Pamamahala ng ugnayan.
Mga mungkahing paraan upang mapamahalaan ang emosyon.
a. Tanungin ang sarili, 17. “ _________________ ko bang magawa ko ang di karapat-dapat o mas
pipiliin kong gumawa ng makabubuti?”
b. Tanggapin na ikaw ay takot harapin ang takot, ngunit isipin na mayroon pang higit na magandang
18. __________________.
c. Isaisip na ang tagumpay ay hindi 19. ___________ sa yaman, kapangyarihan, at pagiging tanyag
kung hindi sa kakayahan namamuhay nang may pagpapahalaga at dangal.
d. Matutong 20. _____________ na may hangganan ang lahat ng bagay na mayroon tayo, tao man o
bagay. Hindi naman ito nangangahulugan na magiging wala kang pakialam o wala silang halaga sa iyo.
e. Sa tuwing ikaw ay nawawalan ng pag-asa, isipin na may mga taong maaari mong pagkatiwalaan at
mahingan ng tulong. Buksan ang isipan at kalooban na kaya mong makamit ang hangarin sa buhay.
MODYUL 7: ANG EMOSYON
1. _____________ - Ito ay kagyat na tugon o reaksyon ng tao sa mga bagay na kaniyang nakita,
naramdaman, naamoy, nalasahan, at narinig na binibigyan ng interpretasyon ng kaniyang pag-iisip.
APAT NA URI NG DAMDAMIN:
1. Pandama (sensory feelings). Ito ay tumutukoy sa limang 2._______________________o mga
panlabas na pandama na nakapagdudulot ng panandaliang kasiyahan o paghihirap sa tao. Halimbawa
ng mga ito ay pagkagutom, pagkauhaw, kalasingan, halimuyak, panlasa, kiliti, kasiyahan, at sakit.
2. Kalagayan ng damdamin (feelings state). Ito ay may kinalaman sa kasalukuyang kalagayan na
nararamdaman ng tao. Halimbawa nito ay kasiglahan, katamlayan, may gana, walang gana.
3. Sikikong damdamin (3.______________feelings). Ang pagtugon ng tao sa mga bagay sa
kaniyang paligid ay naiimpluwensyahan ng kasalukuyang kalagayan ng kaniyang damdamin.
Halimbawa nito ay sobrang tuwa, kaligayahan, kalungkutan, kasiyahan, pagdamay, mapagmahal, poot.
4. Ispiritwal na damdamin (spiritual feelings). Ayon kay Dr. Manuel B. Dy Jr., ang mga ispiritwal
na damdamin ay nakatuon sa paghubog ng 4.__________________ sa kabanalan tulad ng pag-asa at
pananampalataya.
Mga Pangunahing Emosyon na hango sa aklat ni Esther Esteban na Education in Values:
What, Why and For Whom:
MGA PANGUNAHING EMOSYON
Pagmamahal (love) Pagkamuhi (hatred)
5. ________________ (desire) Pag-iwas (aversion)
Pagkatuwa (joy) 6. _______________(sorrow)
Pag-asa (hope) Kawalan ng pag-asa (despair)
Pagiging matatag (courage) Pagkatakot (fear)
Pagkagalit (anger)
Ayon kay 7. ____________ (2005, ph.346), sa pamamagitan ng emosyon ay:
a. 8. ______________ ng tao ang nangyayari sa kaniyang paligid at nabibigyan ito ng katuturan ng
kaniyang isip.
b. Nakatutukoy ng higit na angkop na 9. _________kung sakaling maramdaman muli ang damdamin.
c. 10. _____________________ sa pakikipagkomunikasyon at pakikipag-ugnayan sa kapwa.
Ang 11. _______________________ (EQ) o Emotional Intelligence (EI) ay ang kasanayang
magkaroon ng mataas na kamalayan at epektibong kasanayan upang mapangasiwaan ang emosyon
nang may batayang 12. ______________ para sa pangmatagalang kaligayan ng tao.
Paano napauunlad ng EQ ang tao? Narito ang limang pangunahing elemento ng EQ
1. Pagkilala sa sariling 13.___________________.
2. 14.__________________ sa sariling emosyon.
3. 15. ___________________
4. Pagkilala at 16. ___________________ sa damdamin ng iba.
5. Pamamahala ng ugnayan.
Mga mungkahing paraan upang mapamahalaan ang emosyon.
a. Tanungin ang sarili, 17. “ _________________ ko bang magawa ko ang di karapat-dapat o mas
pipiliin kong gumawa ng makabubuti?”
b. Tanggapin na ikaw ay takot harapin ang takot, ngunit isipin na mayroon pang higit na magandang
18. __________________.
c. Isaisip na ang tagumpay ay hindi 19. ___________ sa yaman, kapangyarihan, at pagiging tanyag
kung hindi sa kakayahan namamuhay nang may pagpapahalaga at dangal.
d. Matutong 20. _____________ na may hangganan ang lahat ng bagay na mayroon tayo, tao man o
bagay. Hindi naman ito nangangahulugan na magiging wala kang pakialam o wala silang halaga sa iyo.
e. Sa tuwing ikaw ay nawawalan ng pag-asa, isipin na may mga taong maaari mong pagkatiwalaan at
mahingan ng tulong. Buksan ang isipan at kalooban na kaya mong makamit ang hangarin sa buhay.