mogonebebi, dRiurebi, Canawerebi

niko buris dRiuri

`Cemi afrikuli mogzaurobis finali~

(1900 w. ivnisi-ivlisi)

Tbilisi 2016
teqstis rusuli versia gadmowera, qarTulad Targmna,
redaqtireba gaukeTa da gamosacemad moamzada
Tamar gabuniam

koreqtori: mariam janikaSvili

dizaineri: zaza beriSvili

wignSi gamoyenebuli masala daculia saqarTvelos

erovnul arqivSi

© yvela ufleba daculia

ISBN 978-9941-0-9560-3 (tomeulis)

ISBN 978-9941-0-9561-0 (pirveli tomis)

www.justice.gov.ge www.archives.gov.ge

 შესავალი

ნიკო ბაგრატიონი, იგივე ნიკო ბური 1868 წელს დაიბადა

ბაგრატიონ-მუხრანელთა სასახლეში, სოფელ მუხრანში.
მუხრანელ ბაგრატიონთა შტოს ერთ-ერთი ყველაზე
ცნობილი წარმომადგენელი, წინაპართა მსგავსად, რუსეთის
იმპერიაში სამხედრო სამსახურის გზას არ გაჰყოლია: 1884
წლიდან, მამის გარდაცვალების შემდეგ, ის სათავეში
ჩაუდგა მუხრანის მამულების ნაწილს, აგრეთვე გახსნა
არყის სახდელი და საკმაოდ შემოსავლიან მეწარმედაც იქცა.
საკუთარი ცხოვრების ერთ-ერთ გარდამტეხ მომენტად
ნიკო ბური მიიჩნევს 1896 წელს, როცა რუსეთის
იმპერატორის - ალექსანდრე მესამის - კორონაციას
დაესწრო, როგორც ბაგრატიონების დელეგაციის წევრი.
ამ მომენტს იგი თავის ბიოგრაფიაში აღწერს, როგორც
პირველ ნაბიჯს „საოცნებო უცნობი ქვეყნების“ ნახვისაკენ1.
ღონისძიების დასრულების შემდეგ ნიკო ბური დელეგაციის
სხვა წევრებს გამოეყო და მათთან ერთად საქართველოში
აღარ დაბრუნებულა. მოსკოვში ყოფნისას იგი შეხვდა
თავად ნიკოლოზ ორბელიანს, რომელიც, როგორც თვითონ
აღწერს, „კარგ გუნებაზე იყო, რადგან კნეინა ელისაბედ
დიმიტრი ორბელიანის ასულის, ბარიატინსკის მეუღლის
ქონების ნახევარი მიიღო მემკვიდრეობით“2. სწორედ
ორბელიანმა შესთავაზა ნიკო ბურს „ცხელ ქვეყნებში“
ლომებზე სანადიროდ წასვლა, რამაც განსაზღვრა კიდეც ამ
უკანასკნელის ცხოვრების შემდგომი გზა.
ამ მცირე ვოიაჟის შემდეგ ნიკო ბური სამშობლოში
დაბრუნდა და მამულის საქმეების მოწესრიგებას შეუდგა,
niko buris dRiuri

თუმცა მოგზაურობით შეპყრობილი, ერთ ადგილას

დიდხანს ვერ გაჩერდა და 1899 წელს უკან დაბრუნდა
ნიკოლოზ ორბელიანთან მოსკოვში. რუსეთში ის რამდენიმე
თვე დარჩა, რადგან ორბელიანის გადაუდებელი საქმეების
გამო ვერ მოახერხეს აფრიკაში სანადიროდ წასვლა. ეს
პერიოდი ნიკო ბურმა რუსეთის ქალაქების და მათი
ღირსშესანიშნაობების დასათვალიერებლად გამოიყენა.
3

ამასობაში ორბელიანიც გათავისუფლდა საქმეებისგან

1 ბაგრატიონი აფრიკაში, ნიკო ბაგრატიონი ბურებთან, მოგონებები (მე-3 გამოცემა),
1990, გვ. 69-70.
2 იქვე.
 და ორივე გაემგზავრა პარიზში, 1900 წლის მსოფლიო
უნივერსალურ ექსპოზიციაზე, რის შემდეგაც აპირებდნენ
აფრიკაში, საფარიზე წასვლას. პარიზში ბაგრატიონმა და
ორბელიანმა ოთხი თვე დაჰყვეს. როგორც ნიკო ბური წერს,
კოლამ (ნიკოლოზ ორბელიანმა) საბოლოოდ გადაიფიქრა
აფრიკაში წასვლა, მის გადარწმუნებას ეცადა, თუმცა ვერ
დაიყოლია და ნიკო მარტო გაემგზავრა სანადიროდ.
ნიკო ბურის გამგზავრებას დაემთხვა 1899 წლის 11
ოქტომბერს ინგლისის მიერ სამხრეთ აფრიკის (ბურების)
რესპუბლიკის წინააღმდეგ საომარი მოქმედებების დაწყება.
ომის ისტორიებით გაჯერებული ატმოსფერო ნიკომ
მარსელიდან ალექსანდრიაში მიმავალი გემის კაიუტებშივე
იგრძნო. ზოგადად ამ ომზე ლაპარაკობდნენ, როგორც
მჩაგვრელი იმპერიის მიერ თავისუფლების მოყვარული
პატარა სახელმწიფოს განადგურების მცდელობაზე.
ალექსანდრიაში ყოფნისას ნიკო ბურს რამდენიმე დღე
იგივე ესმოდა, რის შემდეგაც საფარიზე წასვლის სურვილი
ნელ-ნელა შეიცვალა ბურების მხარეზე ომში ჩაბმის
სურვილად. „გამახსენდა საყვარელი საქართველო! მთელი
ჩემი არსება მოიცვა ბურებისადმი თანაგრძნობამ და
უყოყმანოდ გულში ღრმად ამოვიჭერი - დავხმარებოდი
თავისუფლების მოყვარულ პატარა ხალხს, რომელსაც
ინგლისი მოსპობას უპირებდა“3.
ნიკო ბური გაემგზავრა სამხრეთ აფრიკაში, შეხვდა
ბურების სახელმწიფოს პრეზიდენტ პოლ კრიუგერს და
ჩაერთო ანგლო-ბურების ომში პოლკოვნიკის რანგში.
ომის მიწურულს მისი ბატალიონი გენერალ კრონის
მეთაურობით ტყვედ ჩავარდა. თავდაპირველად მეომრებს,
მათ შორის ნიკოსაც, სიკვდილი მიუსაჯეს, თუმცა
niko buris dRiuri

სამეფო ოჯახის წევრობის გამო სასჯელი შეუცვალეს და

წმინდა ელენეს კუნძულზე გადაასახლეს. წმინდა ელენეს
კუნძულზე ნიკო ბური შეუდგა მემუარების, აგრეთვე
მცირე დღიურის წერას. ამ დღიურიდან ცალკეული
ამონარიდები შესულია მის მემუარებში, თუმცა დღიურში
ამბები აღწერილია უფრო დაწვრილებით.
ნიკო ბური მოგვითხრობს ყოფითი სირთულეებისა და
4

განცდების შესახებ წმინდა ელენეს კუნძულზე: სრული

3 ბაგრატიონი აფრიკაში, ნიკო ბაგრატიონი ბურებთან, მოგონება (მე-3 გამოცემა),

1990, გვ. 69-70.
უსახსრობა, დარდები ქვეყანასა და ოჯახზე, გაქცევაზე
მუდმივი ფიქრი, თავისუფლების დაუოკებელი სურვილი,
დაწვრილებითი ანგარიშები, ადამიანები, რომლებთანაც
მას კუნძულზე ურთიერთობა უწევდა. ყველა ეს საკითხი
დაწვრილებით აქვს გაშლილი ამ ძალიან პატარა, თუმცა
საინტერესო ცნობებით აღსავსე დღიურში.
ომის შემდეგ ნიკო ბური საქართველოში დაბრუნდა,
მონაწილეობდა პირველ მსოფლიო ომში. საქართველოს
გასაბჭოების შემდეგ დარჩა თბილისში და ოპოზიციაში
ჩაუდგა ადგილობრივ ბოლშევიკებს. ნიკო ბური მათაც
დაინდეს და არ დახვრიტეს, არც გადაასახლეს, თუმცა
ყველანაირი ქონება ჩამოართვეს. გადმოცემით, ის
ცხოვრების ბოლო წლებში თბილისის ბაზარში სიგარეტით
ვაჭრობდა, უკვე გაცვეთილ სამეფო ტანსაცმელსა და
ატრიბუტებში გამოწყობილი4.
ნიკო ბურის მემუარები „ბურებთან“ პირველად 1951
წელს გამოიცა. ეროვნულ არქივში, ამ ნაშრომის შავი
ვარიანტების გარდა, დაცულია ნიკო ბურის პირადი ფონდი,
რომელშიც მისი ცხოვრების და მოღვაწეობის ამსახველი
მრავალი სხვა დოკუმენტი ინახება. დოკუმენტებს შორის
ერთ-ერთია მცირე ფორმატის ბლოკნოტი, მისი ჩანაწერები
წმინდა ელენეს კუნძულზე გადასახლებიდან. გარდა ამისა,
არქივში ინახება 200-ზე მეტი საოჯახო ფოტო, მათ შორის
ფართო საზოგადოებისთვის უცნობი რამდენიმე სურათი,
რომელთაც თან ვურთავთ წიგნს.
წინამდებარე გამოცემაში მკითხველს ვთავაზობთ
ამ დღიურის ქართულ თარგმანს და ორიგინალის
ფოტოვერსიას. ვფიქრობთ, ქართველი საზოგადოებისთვის
niko buris dRiuri

საინტერესო იქნება ამ კარგად ცნობილი ადამიანის კიდევ

ერთი ხელნაწერის გამოქვეყნება.
ანტონ ვაჭარაძე
5

4 ნიკო ბურის ბიოგრაფიის შესახებ შეგიძლიათ იხილოთ: Apollon Davidson, Irina

Filatova, The Russians and the Anglo-Boer War, „Human and Rousseau/Combined Book
Services“, June, 1998.
`ra viyavi da ra var axla~

niko buri
bagration-muxraneli
 [2 f.] axali1 araferia, qarbuqi
grZeldeba. wera mominda, ar
vici, ratom. gulze naRveli
Semomawva. Cemebis naxva
mominda, Znelia martooba
ucxo qveyanaSi, ucxo xalxSi,
sadac samlocveloebic ki araa
da saSineli mowyenilobaa.
dRes frangebs revoluciasTan
dakavSirebuli didi saxalxo
dResaswauli aqvT. misi aRniSvna
frang tyveebsac surT, Tu
muxranis sasaxle, bagration-
amindi xels SeuwyobT. Ramis 11
muxranelebis sagvareulo saaTia.
rezidencia
[XIX s.]
[3 f.]
21 ivnisi2
qarma Cemi qudi zRvaSi waiRo, davdiodi Tavgakruli.

23 ivnisi
Cvenma zedamxedvelma polkovnikma damtvreuli fran-
guliT mkiTxa: Tqveni qudi qarma waiRo? me vupasuxe: diax,
Cemo polkovniko.
ramdenime wuTSi ingliselma oficerma polkovnikis mier
gamogzavnili axali qudi momitana.

26 ivnisi
niko buris dRiuri

feradkanianma tyvem ingliseli tyveebis mTvleli galaxa.

sakvirvelia, rom yvela burma mis winaaRmdeg gailaSqra
[4 f.], miuxedavad imisa, rom is transvaalelad iTvleboda
da burebTan erTad tyved iyo ayvanili.

28 ivnisi
kapitani friguliusi, me da kont. breda erTad vseir­nobdiT
da wm. elenes kunZulis midamoebs vaTvalierebdiT. gavediT
9

dilis 10 saaTze da davbrundiT saRamos 5 ½ saaTze.

1 ydaze minaweria: grafi sinkeviCi poloneli.

2 minaweria: kapitani _ friguliusi.
 27 ivnisi
Camoiyvanes evropeli tyveebi, romlebic ingliselebma q.
mafekingTan aiyvanes.

5 ivlisi
safrangeTis konsuli mewvia da momikiTxa.

6 ivlisi
general robertsisgan miviRe uari. is ver poulobs
CemTvis, rogorc oficrisaTvis, parolis mocemis motivs.

[5 f.] 9 ivlisi
Cemi razmis frang oficers burebTan Cxubi mouvida. igi
miwaze daagdes. yvela buri gamovida buris dasaxmareblad,
amerikelebma ki frangebis mxare daiWires. sabolood,
gamarjveba evropelebs darCaT.
9. ingliselma jariskacebma erTmaneTSi iCxubes _ Savebi
TeTrebis winaaRmdeg. mgoni msxverplicaa. Ramea. verafers
vxedav; ingliselebis banakSi didi aurzauria. diliT
albaT Segvatyobineben simarTles.
[6 f.] 10. msxverpli ar yofila, magram bevri daWrilia:
Savebis mxridan _ 7, xolo TeTrebisa _ 25. sasjelad Savebs
saomrad uSveben afrikaSi.
bredam 2 Silingi masesxa, erTi Silingi papirosis qaRald-
isTvis, xolo meoriT ki CvenTvis papirosi SeviZine.
breda _ 2 = 1 Silingi
niko buris dRiuri

bredam masesxa _ 2 ½ Silingi

visesxe 1 yuTi papirosi, romelic 2 Silingi Rirs. oficers
erTi baraTi vesesxe da saxlSi gasagzavni werili davwere.
[7 f.] angariSi _ 1 ivnisi
karaqi _ 1 Silingi
10

Saqari _ ½ Silingi
pikuli _ 1 Silingi
muraba _ 1 ½ Silingi
namcxvari _ 1 Silingi

2 ivlisi
kakao _ 2 Silingi
marka _ ½ Silingi
qaRaldi _ 1 Silingi
sul = 8 ½ Silingi

5 ivnisi
„poreC“ _ 2 Silingi
brinji _ 2 Silingi
Saqari _ ½ Silingi
muraba _ 2 Silingi

7 ivnisi
karaqi _ 1 ½ Silingi
Saqari _ 1 Silingi

9 ivnisi
wveris gaparsva _ 1 Silingi

10 ivnisi
limonaTi _ ½ Silingi niko buris dRiuri

13 ivnisi
[8 f.] savarcxeli _ 1 Silingi
asanTi _ ½ Silingi
„bonali“ _ 1 Silingi

16 ivnisi
11

qaRaldi _ 1 Silingi
sanTlebi _ 1 Silingi

21 (?)
 „poreC“ _ 1 Silingi
markebi _ ½ Silingi
„bonali~ _ ½ Silingi
sul _ 16 ½ Silingi

23 ivnisi
„laimjusi“ _ 2 Silingi
Sokoladi _ ½ Silingi
Saqari _ 1 Silingi

26 ivnisi
„poreC“ _ ½ Silingi
brinji _ 1 Silingi
„bonali“ _ ½ Silingi

28 ivnisi
sirofi _ 2 Silingi
pikuli _ 1 ½ Silingi
[...] _ ½ Silingi
markebi _ ½ Silingi

29 ivnisi
[9 f.] sanTlebi _ 1 Silingi
niko buris dRiuri

sirofi _ 2 Silingi
limonaTi _ ½ Silingi
Saqari _ 2 Silingi

30 ivnisi
muraba _ 1 Silingi
12

banani _ 1 Silingi
antonma markebi maCuqa _ 2 Silingi
sul = 20 S. 3 p.
yovelTviuri danaxarji
produqtze 54 S. 3 p.

1 ivlisi
l. – 8 ½ Silingi
markebi _ 1 Silingi

3 ivlisi
„poreC“ _ ½ Silingi
papirosis qaRaldi _ 1 Silingi
fuli damimTavrda da xarjvac aRar SemiZlia, amitom
gadavwyvite xarjTaRricxva vawarmoo. [10 f.] Canawerebs
1900 w. 1 ivnisidan vakeTeb, zustad rom vicode, ramdeni
mWirdeba TveSi Cemi xelmomWirne cxovrebisTvis. sul 1
ivnisidan 3 ivlisis CaTvliT produqtebze davxarje 65 ½
Silingi an 3 futi oqro da 6 ½ Silingi.
bagration_muxraneli
(xelmowera)

13 ivlisi
saSineli qarbuqia, karvidan ver gavdivar, zRvam ramdenime
karavi waiRo.

14 ivlisi
qarbuqi grZeldeba. vsxedvarT karvebSi, rogorc kruxebi
niko buris dRiuri

kvercxebze. araferi gagaCndes sakuTari da xedavde,

rogor iReben sxvebi axloblebisgan manugeSebel werilebs,
fuls, Casacmels, me ki ... [11 f.] aravisgan arafers, TiTqos
arasdros myolia arc nacnobebi, arc megobrebi, arc naTe-
savebi; autaneli sasjelia. meSinia, ar SeviSalo. dilis 4
saaTia.

16 ivlisi
13

amboben, ormocma burma dedofal viqtorias TxovniT

mimarTa da gaTavisuflebis sanacvlod erTgulebas
dapirda. Tu es simarTlea, maTi mxridan amazrzeni
 qarTvel TavadaznaurTa deputacia imperator aleqsandre III-is TbilisSi
Camosvlis dros (marjvniv pirveli dgas niko buri bagration-muxraneli)
1888 weli
niko buris dRiuri
14
15 niko buris dRiuri
 saqcielia. ramdenime gaiZvera yvelas daRupavs.
[12 f.] qarbuqi grZeldeba.
vzivar wm. elenes kunZulze da vfiqrob Cemi da metwilad
Cemi ojaxis gamouval mdgomareobaze, gansakuTrebiT ki
_ dedasa da daze. Tumca xandaxan, roca Cemi Zma daTa
maxsendeba, imedis sxivi daanaTebs xolme Savbnel fiqrebs
_ iqneb ar miatovos, Tavisi Zlieri mxrebi SeaSvelos da
samSvidobos gaiyvanos. meore Zmis _ miSas imedi ki [13 f.]
arasdros mqonia; an ra imedi unda gqondes uxeiro adami-
anisa? RmerTo, ratom margune aseTi mZime xvedri, nuTu
aseTi codvili var?! ukve Ramis ori saaTia, ar meZineba.
vzivar da vwer Cems warsulze, awmyosa da momavalze,
vixseneb bednier da uiRblo wlebs... ra SemiZlia vTqva
warsulis uiRblo wlebze axlandelTan SedarebiT?
vfiqrob, rom bednieri vyofilvar, radganac ar vicodi,
raoden Zneli yofila ojaxisgan Sors yofna.

17 ivlisi
dRevandlamdis erbo mqonda, dRes gamiTavda; dReis
Semdeg yoveli Cemi saWmeli iqneba gakeTebuli araer-
boTi3.

18 ivlisi
[14 f.] wm. elenes kunZulze saSineli amindia. qarbuqi
grZeldeba. Camovida holandiuri gazeTebi, saidanac siax-
leebis gageba mxolod 21 maisamde SegviZlia. gazeTebSi
weren Cveni da ingliselebis 1900 w. 5 aprilis Setake-
bebze. me daWrilebis CamonaTvalSi var, miuxedavad
niko buris dRiuri

imisa, rom erTi nakawric ar mqonia. wm. elenes kunZulze

hgoniaT, rom, jer erTi _ Zalian mdidari var; meore _ did
mxedarT­mTavar _ bagrationis SvilTaSvili var da mesame
_ Cemze gaZlierebuli meTvalyureobaa, radgan saSinlad
eSiniaT, gaqceva ar movaxerxo. siamovnebiT gavriskavdi,
magram [15 f.] irgvliv zRvaa. Ramis 2 ½ saaTia.

19 ivlisi
16

uamindoba grZeldeba. vzivar da TiToeul naTesavs

werils vwer jeimstaunisa da wm. elenes kun­Zulis xedebiT
3 es monakveTi naweria qarTulad.
gaformebul Ria bara­
Te­bze. vici, tusa­­
Ris gagzavnil gravi-
urian baraTebs veras-
dros miiReben, [16 f.]
magram msurs es ambavi
mexsiereba­Si Camebe­W­
­dos. sain­tereso sa­­Ra­mo
mqonda. me da Cemi
me­gobari kont. breda
kapitan friguliuss
vstumrobdiT, Wadraks
vTamaSobdiT, vsaub­
ro­ bdiT Cvens arasaxa­
rbielo mdgomareo-
ba­ze, evropelebisa
da Cinelebis omze,
Cven xom simarTle
ar viciT. depeSaSi
naTqvamia, rom evro- ana aleqsandres asuli buWyiaSvili, niko
pelebs TviTon dauxo- buris meuRle
cavT ojaxebi, xolo [1900-1905 wlebi]
Cinelebs ki 800-mde
evropeli mouklavT. Tu es simarTlea, win didi omi
gvelis. [17 f.] savaxSmod kapitan friguliusTan davrCiT,
romelic sakmaod pikanturi kerZiT gagvimaspinZlda _
friguliusis samSoblodan gamogzavnili TiTo naWeri
Zexvi SemogvTavaza. masTan Ramis 2 saaTamde davrCiT. niko buris dRiuri

20 ivlisi
dRes fosta movida evropidan. tyveebi dilidan rigSi
dganan. guli mekumSeba, iqneb viRacas mainc gavaxsendi
da TiTo-orola sityva mainc momwera, Tan [18 f.] rusuli
andaza maxsendeba: „Tvalidan Sors, gulidanac Sorsao“.
CemTvis 2 cali sacvali viyide, dRevandlamdis maT gareSe
17

davdiodi. Cemi Sarvlis uxeSi qsovili kans miRizianebda

da meqaveboda. miuCvevlobis gamo Zalian vitanjebodi
da vwvalobdi. iseTi SegrZneba mqonda, TiTqos mwerebi
mRrRnidnen. karavSi fostalioni Semovida. megona CemTvis
 werili moitana, Tumca aRmoCnda, rom werili ki moitana,
magram ara CemTvis, aramed Cemi megobrebisTvis. ase mgonia,
ver mivaRwev im bednier dRemde, rodesac CemTvis gankuT-
vnili werili mamcnobs, rom saxlSi [19 f.] yvelaferi rigzea,
yvela cocxali da janmrTelia. SemiZlia aRTqma davdo
RvTis winaSe, rom kidev erTi weli Tanaxma var, netarebiT
gavuZlo yovelgvar aqaur tanjvas, oRondac vicode, rom
deda da da-Zmebi kargad arian da rogorRac moaxerxes
im unugeSo mdgomareobidan gamosvla, romelSic me isini
davtove. vinc ar icis Cemi gulis saidumlo, SeiZleba
ifiqros, rom me, rogorc laCari, ise gamoviqeci da ori
[20 f.] ususuri qali Sevatove Cems mtrebs dasaglejad,
magram mxolod RmerTma icis, ra mindoda Cemi ojaxisTvis
_ dedisTvis, disTvis, ZmebisTvis da ra gamovida: ,,kaci
bWobda, RmerTi icinodao“. Ramis pirveli saaTia, ar
meZineba.

21 ivlisi
dRes kargi amindia mosalodneli, qari miwynarda da mzemac
gamoanaTa. maSasadame, werac SemiZlia, radganac Cemi saweri
magida aRar qanaobs. elodebian gems kap(?) koloniidan.
[21 f.] radganac werils ar velodebi, maTsaviT ar vnerv-
iulob, vinc werilebs afrikidan elian. amindi aq Zalian
cvalebadia _ yovel wuTSi Tu ara, saaTSi erTxel mainc
icvlis znes, rogorc kekluci qalbatoni samoss. mziani
dila iyo. SuadRis 3 saaTze kokispiruli wvima wamovida.
adgili araa, wvima rom ar aRwevdes; yvelaferi galum-
pulia: Cemi sawoli, garderobi, ra Tqma unda, Tu SeiZleba
amas garderobi ewodos. eWvi maqvs, wyeuli ingliselebi ar
niko buris dRiuri

gzavnian Cems werilebs kavkasiaSi. romc yvelas davviwye-

bodi, deda da da xom mainc [22 f.] ar damiviwyebdnen? dRes
oficerTa korpusi awyobs klubs TamaSebisTvis _ „laun_
CogburTsa“ da WadrakSi. me sapatio rwmunebulad amirCies
kenWisyris gareSe, rac sastikad ar momwons, radgan albaT
fiqroben, rom mdidari var... arada mgoni Cemze Raribi aq
adamianisSvili araa. wavedi `sazogadoebaSi“ madlobisa da
[23 f.] dakisrebul movaleobaze uaris saTqmelad, magram
18

uari miviRe da Cemi nebis sawinaaRmdegod davrCi. Sesaw-

iric araferi maqvs im martivi mizezis gamo, rom araferi
gamaCnia. erTaderTi, rac SemiZlia gaviRo, Cemi naxelavi
Wadrakis magida da dafaa _ sakmaod cudad Sesrule-
buli, jibis daniT, xelsawyo-
ebis gareSe, magram CemTvis
Zalian Zvirfasi, radgan,
rogorc xaratis, Cemi pirveli
naxelavia.
[24 f.] dRes zustad sami Tve
Sesrulda Cemi wm. elenes
kunZulze Camosvlidan.
4 saaTisTvis oficrebma
momakiTxes banqos saTamaSod.
miuxedavad imisa, rom TamaSis
didi moyvaruli var, fulis
uqonlobis gamo maTTan erTad
ver vTamaSob. vzivar, vuyureb
da vfiqrob, riT gavu-
maspinZlde. radgan „provizia“
gamiTavda, CaiT gamaspinZleba
momiwevs. Cemma megobarma kont.
bredam mamisgan 200 maneTi
miiRo. sesxeba [25 f.] Semom-
sxedan: niko buri bagration-
muxraneli da ana aleqsandres
asuli buWyiaSvili. dganan:
Tamara aleqsandres asuli da
ucnobi [1900-1905 wlebi]

niko buris dRiuri

niko buri bagration-

muxraneli
[XIX saukunis miwuruli]
19
niko buris dRiuri
20

niko buri bagration-muxraneli

meuRlesTan - ana buWyiaSvilTan da
qaliSvilTan erTad
[1900-1905 wlebi]
Tavaza, me ki Cemebis finansuri mdgomareobidan gamom-
dinare, uari vuTxari. ara, arc miTxovia, rogor gavbe-
davdi, neta rogorme TviTon gamoZvrnen im mdgomareo-
bidan, romelSic isini davtove, me ki, aq rogorme gavitan
Tavs. kargia, rom Tbilisidan gamomgzavrebisas Cems Zmas,
daTas mindobiloba davutove. Ramis 2 ½ saaTia.

22 ivlisi
[26 f.] cudi amindia. moRrublulia da civa. neta ras
fiqrobs Cemze sacodavi dedaCemi? nuTu hgonia, rom Cemi
nebiT mivatove isini? oh, neta icodes Cemi [27 f.] afri-
kuli mogzaurobis finali _ ra tanjva-wameba gamoviare;
neta SemeZlos miwera da axsna, gulze momeSveboda, magram
ar SemiZlia, radgan yvela Cemi werili ingliselebis mier
kontroldeba da Tu gaiges simarTle, albaT gacilebiT
mkacrad damsjian. aq Tu daviRupe, dRiurebidan SeZleben
gaigon yvelaferi. ucxosTvis Cemi dRiurebi naklebad
gasagebia, radgan saxelebs ar vwer da vawarmoeb numera-
cias, magram, Tu isini dedaCemis an deida nucas xelSi
aRmoCnda, umalve mixvdebian yvelafers da gaigeben, Tu
rogor vitanjebodi sulierad Tu moralurad.

22 ivlisi
[28 f.] kvira dRea, qariani amindia, axali araferia. g. vita-
morma saCuqari gamikeTa _ Zviriani ara, magram Zalian
saWiro nivTi _ colisgan saxsovrad miRebuli mSvenieri
patara SuSis Wiqa maCuqa.
neta gamoixedos vinmem Cemken, ra viyavi da ra var axla. me,
niko buris dRiuri

romelic Cems samSobloSi Tu ar Zalian, jor-cxenzed ar

vikadrebdi Sajdomas da agreTve Tu ar faitoniT, fexiT
ar vkadrulobdi siaruls, romels axla macvia [29 f.]
daglejili Ceqmebi da Tu esenic ar meqneba, fexSiSvelic
kargad vivli. RvTis winaSe xalxs me ver davendurebi
aqa, yvelani Rirseuls pativs mcemen da yoveli tyve
cdilobs me riTime masiamovnos, maram igi sul CemTvis
fuWia, Cemsa gulsa veRaravin gaamTelebs, sul rom aq,
21

sxva qveyanaSi, oqroSi mativtivon da milionebi momcen.

raT minda, risTvis minda? ra, Cems patara funCula das,
Tamars, uyidi rasme, anu Cems dedas vasiamovnef riTme,
anu Cems Zmebs da saxls win wavayenef? am fiqrma damabera,
 damabera me. marTalia, Cems Tavze bevri Tma ar iyo, maram
WaRara ar eria, axla ki Cems Tma da [30 f.] wverebSi bevri
urevia WaRara. vinc ar icis Cemi wlovaneba, Tavis dReSi
ver warmoidgens, rom 34 wlisa var4.
inglisuri razmis kapitani Semovida, romelsac CemTan
megobroba surs, me ki masze guli amicruvda; guSindeli
ubeduri SemTxveva momiyva.
21 ivlisis saRamos ramdenime axalgazrda zRvaze Seikriba
da saTevzaod naviT gaemgzavra. qarma navi amoayirava da
yvelani wyalSi aRmoCndnen. bedad, isini [31 f.] q. jeimstaunTan
mdgari samxedro gemidan SeniSnes da saSvelad mezRvaurebi
gamogzavnes. ori maTgani cocxalmkvdaria da imedic ar aqvT
maTi gadarCenis, xolo danarCeni oris povna saerTod ver
SeZles. erT-erTi maTgani kapitan m._s Svilia. dRes diliT
Cemma laqiam damsaja: SeSisa da naxSiris uqonlobis gamo
yava ar momiduRa, Semdeg ki ufro sastikad qarma damsaja _
kapitnis naCuqari [32 f.] qudi wamglija, rigiT meore. viSovi
aq kidev quds? etyoba, ramdenime dRe mainc momiwevs Tavga-
kruli siaruli. imedgacruebuli Wadraks vTamaSobdi. 5
partia viTamaSe, aqedan 2 movige, sami ki wavage. saSinlad
minda, ramdenime wuTiT Cems saxlSi gavCnde, [33 f.] movefero
dedas da das, gavigo, rogoraa saqmeebi da Tundac mere
movkvde, damSvidebuli guliT... Ramis 2 saaTia.

23 ivlisi
SuadRea. cudi amindia. mTeli Rame ar mZinebia, Tavs SeuZlod
vgrZnobdi. dRes loginidan SuadRis 11½ avdeqi, mada ar
maqvs; meSinia, avad ar gavxde, yvela bednierebasTan erTad
niko buris dRiuri

avad gaxdomaRa maklia _ rom vkvdebode, wylis momwodebeli

ar myavs. [34 f.] momitanes foto, moyvarulis mier gadaRe-
buli, rogor mivyavarT tyveebi dacvis TanxlebiT q. jeim-
staunis quCebSi. foto uxarisxoa, magram sxva oficrebs
Soris Cemi amocnoba SesaZlebelia. wignebic ki ar maqvs.
raime rom mqondes wasakiTxi, guls gadavayolebdi da amdens
aRar vifiqrebdi. deidaCems da aneCka buCkievas vTxove
rusul-franguli „Гранъ_мер“ leqsikonisa da ramdenime
22

wignis gamogzavna, Tumca werilebi 5 maiss gavgzavne, [35 f.]

dRes ki 23 ivlisia da aranairi pasuxi ar mimiRia. maT verc

4 es monakveTi naweria qarTulad.

ki warmoudgeniaT, rogor msjian, roca werilebs ar mweren.
ukve Ramis 3 saaTia, vzivar da vwer Cems wigns, fexebSi
saSinlad miberavs, sakmaod civa, loginSi unda Cavwve.

24 ivlisi
sazizRari amindia, cudad meZina, moxuci malxazi da Cemi
kar-midamo mesizmra, sxva aravin, arc Zmebi, arc da, arc
deda, guli cuds migrZnobs. RmerTo, me [36 f.] momeci maTi
satanjveli, me xom isedac dasjili var, maT ki aacile
yvelaferi cudi, rasac guli migrZnobs. ra wyevla sdevs
Cvens gvars aseTi, maT xom araferi dauSavebiaT, ratom
sji ase mkacrad? magram Tuki vinme erT-or sityvas mainc
momwers da metyvis, Senebi cocxlebi da janmrTelebi
ariano, cota gulze momeSveba da gavTavisufldebi im
saSineli winaTgrZnobisgan, romelic yvelgan, ZilSic ki,
Tan mdevs da ar masvenebs. Cemi goneba daZabulia da [37 f.]
koncentrirebulia im problemis garSemo, romlis mogva-
rebac SeuZlebelia.
dRes diliT Saqari gamiTavda, axla momiwevs dila-saRamos
uSaqro Caisa da yavis daleva. stearinis sanTlebis maragi
maqvs. albaT ivlisis bolomde meyofa. Zalian gamiWirdeba,
roca gamiTavdeba. RamiT weras ver SevZleb. dRemde ase
viqceodi, radgan Zalian Znelia saRamos 6 saaTidan dilis 6
saaTamde karavSi jdoma. Cemi isedac Seryeuli nervebi amas
[38 f.] ver gauZlebs. Cems gausaZlis mdgomareobaSi nugeSs
mxolod imaSi vpoulob, rom es saSineli satanjveli sxvagan,
Cemi samSoblodan Sors, mxvda wilad. es rom Cems qveyanaSi
dammarTnoda, albaT ver gavuZlebdi da Tavs moviklavdi.
saRamos kapitanma [39 f.] friguliusma TavisTan mimipatiJa
niko buris dRiuri

viskis dasalevad. es Cveni aryis msgavsi inglisuri sasmelia.

Cems megobar bredasTan erTad mivedi. radgan dalevis
moyvaruli ar var, ar damilevia, vijeqi Ramis 11 saaTamde.
Semdeg karavSi davbrundi, daZineba mindoda, megona rames
vipovidi, magram amaod. unda daviZino da xvalindel dRes
velodo. 7 saaTze Cemi kamerdineri momitans uSaqro yavas,
ar vici, momewoneba Tu ara. Ramis 11½ saaTia.
23

25 ivlisi
[40 f.] ezoSi talaxia. mTeli Rame wvimda, saSineli nestia.
es arc Tu ise kargia Cemi Zveli WrilobisTvis, magram,
 RvTis madliT, jerjerobiT ar maxsenebs Tavs. aq sul 50
tyve oficeri varT, mTlianobaSi ki jariskacebianad _
2000.
wylis deficitia, zogjer diliT piris dabanasac ver
vaxerxebT, radgan mere dasalevi wyali aRar dagvrCeba.
wyali ar momwons, TuTiis gemo dahkravs. [41 f.] Cven
Soris bevri avadmyofobs. dRes hospitalSi Seviare da
dezinteriiT daavadebuli 12 oficeri vnaxe. Cemi azriT,
amis mizezi aqauri wyali da nesti unda iyos. fuli
rom mqondes, viyiddi ficrebs da Cems karavSi iataks
davagebdi, rogorc es araerTma sxva oficerma gaakeTa,
magram, samwuxarod, wm. elenes kunZulze es sakmaod
Zviri fufunebaa.
dilis uSaqro yava ar momewona, magram 1 Wiqa mainc
davlie. dRes fostaSi oTxi fotoebiani, ormagi markebiT
e.w. „SekveTili“ Ria baraTi mivitane dedisTvis, Tamara
simonoviCisTvis, gabo maRalovisa da anna [42 f.] buCkiev-
asTvis. dedas werili frangul enaze davuwere. saRamos g.
vitamorma Semomirbina da colis gamogzavnili ugemrie-
lesi Sokoladis erTi natexi momitana. madloba oficrebs,
romlebsac Zalian vuyvarvar. ar vici, ra naxes CemSi aseTi,
rom yvela saTiTaod cdilobs, riTime masiamovnos. Soko-
ladi [43 f.] Zalian didi xania, tfilisidan gamgzavrebis
mere, aRar miWamia. ugemrielesi iyo da vaxSamze didi siam-
ovnebiT mivirTvi purTan erTad. radganac wignebis gareSe
Zalian mowyenili var, erTma oficerma dasakravi instru-
menti momitana, [44 f.] romelsac Cven „cinbalkas“ veZaxiT,
magram, Cemda saubedurod, dakvra ar vici. minda viswavlo,
Tu Zalian Zneli ar iqneba, imitom, rom iseve, rogorc Cemi
niko buris dRiuri

yofa, me TviTonac autaneli, civsisxliani, eWviani gavxdi,

yvela da yvelaferi maRizianebs da es raRac saSinelebad
maqcevs, guli ki aRaravis endoba. albaT avad var, ara,
namdvilad avad... miuxedavad imisa, rom araferi mawuxebs,
cota nervebi unda daviwynaro, magram me da Cems gonebas
mxolod dedisgan miRebuli werili Tu [45 f.] daamSvidebs _
gana sayveduris, aramed manugeSebeli; sadac ewereba, rom
24

yvelaferi kargadaa da saqmeebi araCveulebrivad midis.

maSin ki vityvi, rom bednieri kaci var, radgan dedisgan
aseTi mSvenieri ambebi gavige. dRes Cem mier dawerili
wignidan sityvebs viTvlidi. [46 f.] aRmoCnda, rom 20000
 niko buri bagration-muxraneli da misi
TanamebrZoli frangi grafi breda burebis omSi
[1900-iani wlebi]

sityva damiweria. cota ar iyos, gamikvirda, radgan amindi

muSaobis saSualebas ar maZlevs, zogjer nawers mTli-
anad misvelebs da Tavidan gadawera miwevs. es xom ormagi
Sromaa?! mTeli Rame ar meZina. wvima karavSi aRwevs, mTeli
Rame jdoma momiwia, aq dawola warmoudgenelia. ramdenime
niko buris dRiuri

fqvilis tomarisgan Sekruli Cemi logini mTlianad

galumpulia. dilis 5 saaTia.

26 ivlisi
[47 f.] kargi amindia. uZilo Ramis Semdeg Tavi damZimebuli
maqvs, meZineba. radgan Cemebisgan aranairi ambavi araa da
Cemze gamkacrebuli meTvalyureobaa, minda vTxovo erT
Cems megobars, [48 f.] damiweros werili spiridon simonovi-
25

CisaTvis germanul enaze. iqneb am werilma mainc miaRwios

adresatamde. dRes vaTvalierebdi midamoebs, zRvasTan
gasasvlels. aseTi adgili cotaa wm. elenes kunZulze _
sul sami da samivegan guSagebi dganan. survilis SemTx-
 vevaSi, gaqceva CemTvis problemas ar warmoadgens, Tumc
saxifaToa, magram ukve ra mniSvneloba aqvs _ mkvdari
viqnebi, Tu cocxali... erTaderTi, rac maCerebs, Cemi
wignia. radac unda damijdes, minda davasrulo. [49 f.] es
wigni Cemi sikvdilis SemTxvevaSi Tvalebs auxels Cemebs
da aCvenebs, rom me maT winaSe damnaSave ar var da rogor
sastikad meqceodnen maSin, rodesac me maT arafers
vTxovdi, an rogor unda damxmarebodnen tfilisidan.
erTaderTi, rasac viTxovdi, werilebi iyo, saidanac maT
Sesaxeb Sevityobdi [50 f.], es ki cotaTi Seamsubuqebda
Cems mZime moralur mdgomareobas. risTvis an visTvis
unda gavufrTxilde sicocxles? albaT yoveldRe vivli da
kargad Seviswavli aqaurobas, agvistoSi ki wignsac davas-
ruleb da Tu manamde Cemianebisgan werils ar miviReb [51 f.],
CavTvli, rom aRar surT da scxveniaT CemTan urTierToba.
maSin Tavisufali kazaki gavxdebi da gaviqcevi, Tundac
ingliselebma damiWiron da damxvriton. wigni xom darCeba,
saidanac yvela gaigebs Cemi cxovrebis Sesaxeb kargs Tu
cuds: ram maiZula tfilisidan wamosvla, ratom movxvdi
afrikaSi, Semdeg ki _ [52 f.] wm. elenes kunZulze. wignis
garda, arsebobs kidev patara dRiuri, romelSic yvelafers
viwer, rac yoveldRiurad xdeba. dRiurSi aRwerilia Cemi
TiToeuli nabiji evropidan afrikaSi gamgzavrebamde.
arsebul mdgomareobas rusuli andaza kargad gamoxatavs:
„foni gasavals Seaqe“. yvela gaognebulia, rom amdeni xnis
ganmavlobaSi aravisgan werili ar mimiRia. mgoni, [53 f.]
ukve eWvi eparebaT Cems warmomavlobaSi da viRac TviT-
marqvia vgonivar. 2000 tyves Soris adamianisSvilic ki
araa, visac werili ar miuRia. aq arian axlad Camoyvanili
niko buris dRiuri

tyveebi, tyveebi, romlebic Cemze didi xania aq imyofebian.

magaliTad, amerikelebi, maTac ki, ori kviris win miiRes
werilebi. [54 f.] me ki isev velodebi, iqneb vinmem jvari
gadamsaxos da werili gamomigzavnos. Ramis 12 saaTia. davi-
Rale da saSinlad meZineba. fizikur daRlilobas didad
ver vgrZnob, magram Cemi goneba mudmivi daZabulobis qveS
imyofeba, rac Zalian mRlis. ukve pirvelis 10 wuTia, unda
daviZino, gadaRlili goneba davasveno.
26

27 ivlisi
kargi amindia. Zalian kargad meZina. rom gaviRviZe, Cems
liTonis saaTze 10 saaTi iyo. Tavs mxned vgrZnob. sami
partia Wadraki viTamaSe da samive movige. [55 f.] Zalian
Zlieri metoqe myavda, SemiZlia vTqva _ Cemze Zlieri,
romelsac uWmel-usmelzec ki samive partia movuge. vgoneb,
wm. elenes kunZulis stumrebi kidev didxans viqnebiT,
imitom, rom burebma axlaxan namdvili omi gaaCaRes.
CemTan axalgazrda skandinavieli movida, romelsac Cemi
portretis daxatva surs. me mas aneCka buWyievas suraTi
miveci [56 f.], romelic Cems „bumaJnikSi“ mqonda. mSvenivrad
gadaxata. mec damxata, magram ise kargad ver, rogorc
aneCka. TiToeulSi 5 Silingi, an rusuli 4 rub. 50 kap.
unda gadavuxado. oriveSi 9 rub., an 10 Silingi, magram,
radgan fuli ar maqvs, melodeba. me Znelad Tu amomic-
nobs vinme, magram aneCka Zalian kargad daxata. minda
gavugzavno fostiT, [57 f.] kargi saCuqari iqneba da Tan
minda icodes, rom arsebobs adamiani, romelsac axsovs
da wm. elenes kunZulzec ki masze fiqrobs. inglisuri
gazeTebi muraviovis sikvdilis Sesaxeb weren. agreTve
weren, rom wminda sinodi lev tolstois marTlmadide-
bluri religiis mowinaaRmdeged acxadebs da mis gankveTas
apirebs. dRes kamerdinerma gamomicxada, rom aRar surs
Cemi momsaxureba. sxva msaxuris [58 f.] povna Zalzed Znelia,
arada mis gareSe Zalian gamiWirdeba, imitom rom samza-
reulo da saWmlis keTeba arasodes mizidavda. Cemi razmis
erT_erTma frangma ingliselebisgan safrangeTSi gasvlis
nebarTva miiRo. etyoba, misma axloblebma Zalian moin-
domes. am dReebSi apirebs gamgzavrebas. Tu momces ufleba,
werili gavatano, [59 f.] iqneb safrangeTidan gagzavnos da,
imedia, es werili mainc miaRwevs dedamde.
Cemi razmis erT-erTma jariskacma gamoTqva survili
niko buris dRiuri

memsaxuros, mec didi siamovnebiT davTanxmdi, magram unda

gadavuxado, oRond rogor, ar vici. nuTu yvelam dami-
viwya, nuTu Cemgan sikeTe aravis axsovs? qaluri cnobis-
moyvareoba mklavs, minda vicode, ras fiqroben Cemze,
saxlSi rogoraa saqmeebi. Ramis pirveli saaTia.

28 ivlisi
27

aminds ara uSavs, Tumca patara qaria. dRes minda

cota gaviseirno, [60 f.] kunZulis dasavleTi nawili
davaTvaliero. albaT, dRis 12 saaTze kapitan frigu-
liusTan da kont. bredasTan erTad waval. dilis 7
 saaTze Cemma axalma kamerdinerma, b-n kontma yava
momitana. viRacas Cems saxelze parizidan Jurnal
„figaros“ nomeri gamougzavnia. kargia, ramdenime dRe
gaverTobi.
bolo xans araferi damiweria, sizarmacem mZlia. Cemi
goneba sxva fiqrebiTaa moculi da gegmas awyobs, [61 f.]
gaqcevis gegmas, Tumca Cemi gaqceva wignis damTavrebamde
ver ganxorcieldeba. es ukanaskneli ki CemTvis bolo da
yvelaze mZime muxruWia. pirvel saaTze wvimam dascxo.
karavSi davrCi, radgan gasvla SeuZlebelia. sakravze
vukravdi, vwvalobdi... rac Znelad eZleva adamians, is
masSi ufro did interess iwvevs. araferi gamomivida,
magram [62 f.] dro mainc movkali. Cem mier tfilisSi gagza-
vnili Ria baraTebis qviTrebi momitanes. cotaTi davmS-
viddi. imedia, axla mainc miva daniSnulebis adgilamde,
Tumca rodis, ar vici. dRes davsveldi, mindoda tansac-
niko buris dRiuri
28

niko buri bagration-muxraneli samxedro pirebTan erTad pirveli

msoflio omis dros (marjvnidan pirveli, zis)
[1914-1917 wlebi]
mlis gamocvla, magram amis saSualeba ar aris, radgan
Cemi meore xeli tansacmeli samrecxaoSia. momiwevs tanze
SeSroba. 12 ½ saaTia.

[63 f.] 29 ivlisi

kvira. kargi amindia, magram raoden gasakviric unda iyos,
dilis 7 saaTze mTis borcvebze mouTovia, risi danaxvac
ver SevZeliT. yvela gaognebulia, radgan wm. elenes
kunZulze Tovli iSviaTobaa. maTac ki, vinc aq aTeu-
lobiT weliwadia cxovrobs, Tovli pirvelad naxes. arc
ki icodnen, ra aris Tovli. saRamo kapitan friguliusTan
gavatare. SeiZleba iTqvas, araferze vsaubrobdiT: rogor
misca vitamors meore Ceki [64 f.] 1900 w. 18 ivlisiT daTari-
Rebuli da rogor miiRo misgan 25 funti sterlingi,
daubruna 15 funti, darCa 10 funti da rodis miscems,
alahma uwyis.

niko buris dRiuri

29
niko buri bagration-muxraneli wminda elenes kunZulze tyveobis dros
[1900-iani wlebi]

niko buri-
muxraneli
[1914-1917
wlebi]
niko buris dRiuri
30
31 ivlisi
kargi amindia. mSvenivrad meZina. guSindelma gaseirnebam
kargad imoqmeda Cemze. dilidan ingliselebis banakidan
musikisa da SeZaxilebis xma ismis, albaT raRac gamar-
jvebas zeimoben. Cven ki im daskvnamde mivediT, rom [65
f.] wm. elenes kunZulze darCena sakmaod didxans mogvi-
wevs. dRes erT-erTma oficerma Zalian ucnauri kiTxva
damisva _ siciliT mkiTxa: Tavado, Tqvenianebs xom ar
daaviwydaT Tqveni arsebobis Sesaxebo. iZulebuli gavxdi
mepasuxa: diax, radganac am dromdis Cemebisgan werili ar
mimiRia. nuTu marTla aRar undaT Cemi danaxva? netav ris
gamo? imitom rom, ver mivaRwie dasaxul mizans, ver gavm-
didrdi? samagierod, rogor vwvalobdi, rogor ganvic-
didi, [66 f.] amas xom RmerTis garda vervin xedavda? an
axla rogor vitanjebi?! kargi, Tu damiviwyes, viSimSileb
da ar mivwer, ar vTxov daxmarebas. RmerTma bednieri
amyofoT. me ki albaT veRar davbrundebi samSobloSi.
[67 f.] upirveles yovlisa, imitom rom, iq aravis vWir-
debi da meorec _ imitom, rom wm. elenes kunZulidan
tfilisSi Casasvlelad didi Tanxaa saWiro, romelic me
ar maqvs. tansacmelic mWirdeba, me xom araferi gamaCnia.
mTeli Cemi nivTebi: oqro, vercxli, iaraRi, tansacmeli
q. pretoriaSi davtove. es qalaqi ingliselebma aiRes
da Cemi nivTebis Sesaxeb araferi vici, daikarga Tu ara.
yvela meubneba _ daikargao, magram me imeds ar vkargav.
es Tu marTla asea, umZimes mdgomareobaSi [68 f.] aRmovCn-
debi. rogor da ranairad SevZleb kavkasiaSi mosaxvedrad
2000 rub. gamomuSavebas? Tan Wamac xom minda?! momiwevs
wm. elenes kunZulze an afrikaSi darCena. ingliselebi,
niko buris dRiuri

savaraudod, [69 f.] ar damasaqmeben, radgan maT winaaRmdeg

vibrZodi. burebi ki momcemen raRac samsaxurs, SimSiliT
rom ar movkvde, Tumca ena ar vici da gamiWirdeba, an
vis raSi vWirdebi afrikaSi. kidev erTi kiTxva mebadeba:
iarsebebs ki transvaalis respublika, Tu ingliselebi mas
STanTqaven? savaraudod, STanTqaven. Ramis 11 ½ saaTia.

30 ivlisi
31

sakmaod kargi amindia.

wm. elenes kunZulis dasaxlebuli nawilis dasaTvaliere-
blad gavdiodi, rodesac polkovniki Semovida, Cvenze TvalT-
 vali rom evaleba da mkiTxa, msurda Tu ara [70 f.] evropaSi
dabruneba, razec uyoymanod davTanxmdi. Semdeg ki mamcno, rom
instruqciis piroba aseTia: arasdros davbrunde afrikaSi. me
vuTxari, rom movawer xels dokuments, romelSic afrikaSi
Seusvlelobis pirobas davdeb, vidre burebTan omoben, Semdeg
ki pretoriaSi gavemgzavrebi mxolod imisTvis, rom Cemi nivTebi
aviRo. Tanac, radgan evropaSi dasabrunebeli [71 f.] fuli ar
maqvs, Tqven unda uzrunvelyoT Cemi ruseTis sazRvramde
miyvana, danarCenze ki Tavad vizruneb. is dampirda, rom lord
roberts gaugzavnis moTxovnas da pasuxsac Sematyobinebs. me,
kapitani friguliusi da Cemi guliTadi megobari kont. breda
wm. elenes kunZulis dasavleT nawilis dasaTvaliereblad
wavediT. daTvalierebis Semdeg samikitnoSi SeviareT. me sami
cali moxarSuli kvercxi SevukveTe da erTi boTli ludi
mivirTvi. ukana gzaze safrangeTis konsulis virebze moseirne
[72 f.] gogonebi Semogvxvdnen. mivesalme, magram, Cemda saubed-
urod, isini frangulad ar laparakobdnen, me ki _ inglisurad.
ra ucnauria, mkvidri frangis Svilebi arian da frangulad
ar saubroben. mogviwia Jestebis enaze saubari, maTTvis ki
es Zalze mosawyeni aRmoCnda, amitom maleve davemSvidobe da
wavedi. saRamos 5 saaTze davbrundi Cems karavSi. dasaZineblad
xSirad Ramis 11 saaTze vwvebodi.
[73 f.]
Géomètre – miwismzomeli
Doigt – TiTi
Azoté – azoti
phosphore – fosfori
niko buris dRiuri

nuage – Rrubeli
mirage – iluzia
arcenciel – cisartyela
bâiller – mTqnareba
defile _ mwyobrad svla; aRlumi
32

vêtement – tansacmeli
ongles –frCxilebi
passoire –filtri; Cais sawuravi
 niko buri bagration-muxraneli [1914-1917 wlebi]

oncle –biZa
pissottiere – sapirfareSo (pisuari)
fin _ dasasruli
faim _ SimSili
fin – dasasruli, bolo
malin _ avi, boroti, gaiZvera
niko buris dRiuri

intelligent _ Wkviani, gonieri

coude _ idayvi
[74 f.]
Croix _ jvari
Croisé _ gzajvaredini
Baptême _ naTloba
33

Parrain _ naTlimama
Marraine _ naTlideda
 Huître _ xamanwka
Coquillage _ niJara; naWuWi, garsi
intelligent _ niWieri
relaxant _ dasveneba
lamer _ zRva
lamère _ deda
parapluie _ qolga
ombrelle _ qolga
conjugué _ erToblivad
déclinaison _ uRleba
malgré _ miuxedavad, Tumca
naissance _ dabadeba
anniversaires _ wlisTavi
accouchement _ mSobiaroba, dabadeba
mètre _ maswavlebeli
mettre _ moTavseba; moxmareba
digérer _ gadaxarSva; moneleba; mofiqreba
cataplasme _ baTqaSi
mutarde _ mdogvi
[75 f.]
niko buris dRiuri

gants _ xelTaTmanebi
ventre _ muceli
vendre _ gayidva
chaussettes _ windebi
soulier _ fexsacmeli
animaux _ cxoveli
34

lesœufs _ kvercxi
œil _ Tvali
letemple _ taZari
printemps _ gazafxuli
été _ zafxuli
hiver _ zamTari
Automne _ Semodgoma
Сп._время _ dro
Animaux _ cxoveli
[76 f.]
Âne _ viri
Année _ weliwadi
Anne _ anna
Ancre _ Ruza
[...]
Angle _ kuTxe
Arriver _ mosvla
Annonce _ gancxadeba
Anon _ CoCori
Anonyme _ anonimi
Anse _ zRvis yure
Encre _ melani
niko buris dRiuri

Entre _ Sesvla
Exposition _ gamofena
juin _ ivnisi
oncle _ biZa
sommeil _ sizmari
reveil _ maRviZara
35

...5

5 teqsti frangul da qarTul enaze (ar ikiTxeba).

 miveci 10 funti sterlingis Ceki g. mulers6.
momces Ceki 10 funt., vitamorma momca 25 f. Ceki, g.g.
CemTvis mocemuli CekiT fuli jer aravisgan mimiRia,
garda g. vitamorisa _ 10 f.
[77 f.] _ [...] danarCeni burebi, magram Cven jer araferi
viciT, rogorc ki depeSa mogviva, CemTan Semoitanen,
manamde ki 10 saaTi lodini mogviwevs, mere ki wavikiTxavT
mas da siaxlesac gavigebT.
depeSaSi naTqvamia, rom lordma robertsma moigo Setakeba
da tyved aiyvana 5000 buri, romlebic kapitan i. prenclos
winamZRolobiT ibrZodnen. ingliselebma aseve nadavlad
xelSi Caigdes 9 zarbazani. maT miaCniaT, rom prenclo
erTaderTi adamiania burebs Soris [78 f.], romelic gone-
bamaxvilobiTa da usazRvro energiiT gamoirCeva. axla
ukve mas aRar sWirdeba bevri xalxi da artileria, is
partizanul oms awarmoebs; mxolod am gziT Tu SeZlebs
mogebas. ingliselebs Zalian didi danaxarjebi aqvT, daax-
loebiT _ ori miliardi. ase mgonia, isini partizanul oms
veRar gauZleben, radganac es ufro Zviri daujdebaT,
vidre [79 f.] transvaalisa da narinjisferi respublikebi
da mgoni, iZulebuli gaxdebian, mSvidobaze moilaparakon.
am dRiurs dRes vasruleb da gadavdivar sxvaze, romelSic
pirveli agvistodan daviwyeb weras.
Tavadi k. g. bagration-muxraneli
[81 f.] samaxsovro wigni _ 1
foto
niko buris dRiuri

Tambaqos TuTuni
perangi, Ceqmebi, sayeloebi, manJetebi, Sarvali, Saqari,
sirofi, pikuli, qaRaldi, savizito baraTebi, fexsac-
melebi, halstuxi, sanTlebi _ 17 S.1 p. (tab.8)
forToxali _ 2f. 10p.
[82 f.] „laimjusi“ _ 1,9 Silingi
36

vazelini _ 1 Silingi
banani _ ½ Silingi
6 ar ikiTxeba.
viyide ori [...] _ 2 Silingi
qliavi _ 1 ½ Silingi
qudi _ 1 ½ Silingi
citra _ 1 ½ lir. 5 Silingi
markebi _ 5 Silingi
„pereC“ _ 1 Silingi
suraTi _ 5 S.
`golovka“ _ 2 Silingi
Ria baraTebi _ 1 Silingi
sigareti _ 4 Silingi
ludi _ ½ Silingi
provizia bredasTvis _ 2 ½ Silingi
[...]
14 ivlisi, aviwone _ 5 f. 12 d.
[84 f.] baraTebi da markebi werilebisTvis _ 2 ½ Silingi
viyide sacvlebi _ 7 ½ Silingi
papirosi _ 2 Silingi
werilebis yuTebi _ 2 Silingi
markebi _ 1 ½ Silingi
banani _ ½ Silingi
niko buris dRiuri

sul = (?)
[85 f.] [1900 wlis 5 aprils polkovniki v. ingliselebma
tyved aiyvanes ... da gaagzavnes wm. elenes kunZulze. 21
aprils Camovidnen wm. elenes kunZulze, sadac gemi [...] 4
dRe gaaCeres ...]
37
 niko buris dRiuris fotoaslebi
niko buris piradi saarqivo fondi # 2098,
aRwera #1, saqme #21.
dRiuri mcire zomisaa:
85 f. zomebi: yda - 72X101 mm, gaSlili - 72X215 mm;
qaRaldi - 60X93 mm, gaSlili - 60X190 mm; sisqe - 12
mm; arSiebi: zeda - 5 mm, qveda - 10 mm.
qaRaldi, fanqriT naweri, muyaos axali yda.
 ff. 1-2 ff. 2-3

40 niko buris dRiuri

ff. 3-4 ff. 4-5

niko buris dRiuri 41

 ff. 5-6 ff. 6-7

42 niko buris dRiuri

ff. 7-8 ff. 8-9

niko buris dRiuri 43

 ff. 9-10 ff. 10-11

44 niko buris dRiuri

ff. 11-12 ff. 12-13

niko buris dRiuri 45

 ff. 13-14 ff. 14-15

46 niko buris dRiuri

ff. 15-16 ff. 16-17

niko buris dRiuri 47

 ff. 17-18 ff. 18-19

48 niko buris dRiuri

ff.19-20 ff. 20-21

niko buris dRiuri 49

 ff. 21-22 ff. 22-23

50 niko buris dRiuri

ff. 23-24 ff. 24-25

niko buris dRiuri 51

 ff. 25-26 ff. 26-27

52 niko buris dRiuri

ff. 27-28 ff. 28-29

niko buris dRiuri 53

 ff. 29-30 ff. 30-31

54 niko buris dRiuri

ff. 31-32 ff. 32-33

niko buris dRiuri 55

 ff. 33-34 ff. 34-35

56 niko buris dRiuri

ff. 35-36 ff. 36-37

niko buris dRiuri 57

 ff. 37-38 ff. 38-39

58 niko buris dRiuri

ff. 39-40 ff. 40-41

niko buris dRiuri 59

 ff. 41-42 ff. 42-43

60 niko buris dRiuri

ff. 43-44 ff.44-45

niko buris dRiuri 61

 ff.45-46 ff. 46-47

62 niko buris dRiuri

ff. 47-48 ff. 48-49

niko buris dRiuri 63

 ff. 49-50 ff. 50-51

64 niko buris dRiuri

ff. 51-52 ff. 52-53

niko buris dRiuri 65

 ff. 53-54 ff. 54-55

66 niko buris dRiuri

ff. 55-56 ff. 56-57

niko buris dRiuri 67

 ff. 57-58 ff. 58-59

68 niko buris dRiuri

ff. 59-60 ff. 60-61

niko buris dRiuri 69

 ff. 61-62 ff. 62-63

70 niko buris dRiuri

ff. 63-64 ff. 64-65

niko buris dRiuri 71

 ff. 65-66 ff. 66-67

72 niko buris dRiuri

ff. 67-68 ff. 68-69

niko buris dRiuri 73

 ff. 69-70 ff. 70-71

74 niko buris dRiuri

ff. 71-72 ff. 72-73

niko buris dRiuri 75

 ff. 73-74 ff. 74-75

76 niko buris dRiuri

ff. 75-76 ff. 76-77

niko buris dRiuri 77

 ff. 77-78 ff. 78-79

78 niko buris dRiuri

f. 79 f. 80

niko buris dRiuri 79

 ff. 80-81 ff. 81-82

80 niko buris dRiuri

ff. 83-84 ff. 84-85

niko buris dRiuri 81

82 niko buris dRiuri