Silay Institute, Incorporated

Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

ARALIN 2:
Ang Ponolohiya, Morpolohiya, Sintaks, at Semantika
1
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

Introduksyon

-------------------------------------------------------------------------------------

Tara ! Tuklasin Natin ang mga Nakapaloob na mga

Kaalaman sa Araling Ito!

Ponemang Segmental
 Ponemang segmental ang tawag sa tunog ng bawat titik (mga patinig at katinig) sa
buong salita at pagdudugtong nito. Ang alpabetong Pilipino ay may 28 na letra ngunit 16
katinig (p, t, k, b, d, g, m, n, h, l, r, s, w, y, (?), ng) at 5 patinig (a, e, i, o, u).
 Halimbawa: tawad. Ang salitang tawad ay may limang tunog dulot ng mga letrang
t,a,w,a,d na bumubuo nito.
 Isinama din (?) o impit na tunog na nasa dulo ng salita bilang isang katinig dahil
pinagbabago nito ang kahulugan ng salita at binibigkas bilang malumi at maragsa.

Halimbawa:

 Malumi – malumanay na pagbikas ng salita na may (h) na tunog sa huli pero hindi
nakikita sa salita. Halimbawa: bata(h) – damit (pantakip) [robe in English]
 Maragsa – madiin at tuluy-tuloy na pagbigkas sa salita na nagbibigay diin sa huling
pantig (^). Halimbawa: bata(^) - paslit
 Mahalaga ang bawat tunog ng isang letra sa isang salita sapagkat ang isang pinagkaiba ng
letra sa isang salita ay nagbibigay ng ibang kahulugan kaya hindi maaaring ipagpalit.
Kahit na may mga salitang nagkakapalitan ang tunog /u/ at /o/, /e/ at /i/ ay hindi pa rin
nagbabago ang kahulugan ng salita. Halimbawa: tela - kayo (damit), tila – parang, bao -
walang laman na balat ng niyog, bato – graba, baon - panustos habang nasa labas

Ponemang Suprasegmental
 ang tawag sa paraan ng pagbibigkas ng mga salita. Binabatay ito sa tono o intonasyon,
hinto o antala, haba, at diin.

2
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

1. Tono o intonasyon – taas o baba ng pagbikas ng isang pantig sa salita, parirala o

pangungusap para sa mabisang pakikipag-usap. Halimabwa: Bukas (panahon), Patanong:
bukas? (ikalawang pantig ang taas), Pahayag: bukas. (unang pantig ang taas)
2. Diin – lakas o bigat ng pagbigkas ng isang pantig sa salita. Halimbawa: BUkas –
panahon, buKAS - hindi sarado
3. Hinto o antala – ang sandaling pagtigil sa pagsasalita dulot ng mga pananda (kuwit [,],
tuldok-kuwit [;], tutuldok [:], mahabang guhit [___], dalawang guhit na pahilis [//], palaso
[>], gitling [-], tulduk-tuldok […] at krus na pananda [+])
Halimbawa: Manang, Anna, ang nanay ko. (pagpapakilala ng iyong ina sa isang ale at
kaibigan mo)

Mga Ponemang Malayang Nagpapalitan

 Ito ay mga pares na salita na magkatulad ang bigkas maliban sa isang ponema subalit
hindi nagbabago ang kahulugan.
 Halimbawa: lalake-lalaki, babae-babai, sampu-sampo, marami-madami, maramot-
madamot

Mga Pares na Minimal

 Ito ay mga pares na salita na magkatulad ang bigkas maliban sa isang ponema at dahil
dito ay nagbago ang kahulugan.
 Halimbawa: pala-bala, lapat-lapad, titik-titig,

Ang Mga Diptonggo

 Alinmang patinig na sinusundan ng malapatinig na /y/ o /w/ sa loob ng isang pantig. ang
mga diptonggo sa Filipino ay /y/ - ay, ey, oy, uy /w/ - aw, ew, iw, ow, uw DIPTONGGO
 Magkasamang tunog ng patinig at malapatinig sa isang pantig.
 Halimbawa: /aw / agaw dalaw ibabaw lugaw ginaw kalabaw nakaw sabaw takaw dilaw
halimaw palayaw anahaw hikaw sabaw tanaw apaw galaw hilaw sitaw araw bughaw
langaw ayaw ihaw sigaw tunaw ikaw ligaw uhaw ginaw ilaw litawhataw kalabaw
 Halimbawa: /iw / aliw sisiw baliw giliw paksiw
 Halimbawa: /ay / bahay buhay tulay sabay palay tunay gulay kulay away bagay itay/inay
panday alay akbay patnubay paypay hukay lagay saklay pilay tangay tibay pantay lakbay
husay sampay patay

3
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

 Halimbawa: /oy / kahoy tuloy langoy daloy abuloy baboy kasoy palaboy taboy apoy
simoy tukoy amoy langoy unggoy biloy
 Halimbawa: /ey / /uy / reyna aruy keyk baduy beyk beysbol

Mga Kambal Katinig o Klaster

 ay ang magkasunod na ponemang katinig sa isang pantig. - ito ay maaaring makikita sa

unahan, sa gitna o sa hulihang pantig ng salita.
 Hal : (Kambal-Katinig / Klaster Unahan Gitna Hulihan: drama iskwater rekord blusa
eskwela tayp klerk biskwit nars krema kongklusyon kart gripo sumbrero beys dyaryo
klima kard plano pilantropo relaks

Mga Anyo ng Morpema

 Binubuo ng isang ponema. Ang ponemang a ay nauukol sa babae. Gayundin, ang

ponemang o ay nauukol sa lalaki. Ang morpema ay maaaring isang ponema.
1. Halimbawa nito ay ang /o/ at /a/ na sa ating wika ay maaaring mangahulugan
ng kasarian.
2. Halimbawa: doktor–doktora , senador- senadora, dekano- dekana, senyorito
– senyorita
3. Taliwas: ang mga ito ay para sa babae o lalaki: artista , bata, manggagawa ,
manghuhula
 Binubuo ng salitang-ugat- Ito ay mga salitang payak gaya ng ganda, buhay, isa. Ito ay
tinatawag ding malayang morpema sapagkat may sariling kahulugan at makatatayong
mag- isa. Mga payak itong salita dahil walang panlapi.
 Binubuo ng panlapi- Maaaring unlapi, gitlapi o hulapi. -ang mga panlapi ay may
sariling kahulugan kaya’t bawat isa ay isang morfim /morpema.

Mga Pagbabagong Morpoponemiko

 Ang karaniwang anyo ng isang morpema ay maaaring magbago dahil sa impluwensiya ng

mga katabing morpema. Ito ay tinatawag na morpoponemiko.

4
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

1. Asimilasyon

 Ang mga tunog ng isang salita ay umaaayon sa katabing tunog nito. Makikita ang
pagbabagong ito sa mga morpemang unlaping nagtatapos sa, NG gaya ng PANG,
MANG, MAPANG, SING, KASING, MAGKASING, SANG, at LABING.

Dalawang Uri ng Asimilasyon

A. Di-Ganap o Parsyal

 Ang PANG, MANG, SING at iba ay nanatili kung ang sinusundang salita ay nagsisimula
sa patinig at sa mga titik na K, G, H, M, N, NG, W, Y.
Halimbawa: pang+alo, mang+await, pang+hukay, sang+katauhan, pang+wakas

 Nagiging PAN, MAN, SIN, at iba pa kapag ang kasunod na salita ay nagsisimula sa mga
titik na D, L, R, S, T.
Halimbawa: pang+dakot= pandakot, mang+dukot, mandukot,
sing+tamis=sintamis

 Nagiging PAM, MAM, SIM, at iba pa, kapag ang kasunod na salita ay nagsisimula sa
mga titik na B at P.
Halimbawa: pang+bura= pambura, mang+bola= mambola, sing+bango=
simbango

B. Ganap

 Nawawala ang unang tunog na nilalapian dahil ito ay naaasimila o napapasama sa

naunang ponema.
Halimbawa: pang+tali= pantali=panali……… mang+bato=mambato=mamato

2. Pagbabago ng Ponema

a. Ang D ay nagiging R kapag napagigitnaan ng dalawang patinig. Halimbawa: ma+dami=

marami, bakod+an=bakuran
May mga pagkakataon na hindi maaaring magpalitan ang ponemang d at ponemang r
sapat nagkakaroon ng pagbabago sa kahulugan. Halimbawa ang salitang madikit
( sticky ) at marikit ( pretty )
Ang iba pang mga salita tulad ng madilim, madahon, madamo ay hindi nagbabago

5
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

b. Ang O ay nagiging U
/o/ at /u/. Sa ngayon, ayon sa Ortograpiyang Pambansa 2013, sa pag-uulit ng salitang-
ugat na nagtatapos sa patinig na o hindi ito pinapalitan ng letrang u. Kinakabitan ng pang-
ugnay/ linker (-ng) at ginagamitan ng gitling sa pagitan ng salitang-ugat. (tuntunin 7.5,
pp. 31 at 32) Halimbawa: linggo-linggo ano-ano

3.Metatesis

 Ito ay tumutukoy sa mga ponemang nagpapalitan ng posisyon. Minsan may isa o

dalawang ponema ang nakakaltas.
Halimbawa: tanim+an=taniman=tamnan……..
atip+an=atipan=aptan…..silid+an=silidan=sidlan

4.Pagkaltas ng Ponema

 Sa uring ito, nawawala ang mga tunog na patinig sa gitna ng salita.

Halimbawa: tupad+in=tupadin=tupdin…….sakay+an=sakayan=sakyan

5.Pagpapalit ng Ponema

 Ang mga salitang napalitan ng ibang ponema sa loob ng salita

Halimbawa: dating-datingan-datnan……halik-halikan-hagkan

6.Paglilipat ng Diin

 Maraming salitang nagbabago ng diin kapag nilalapian

Halimbawa: linis+an= linisan……iwas+an=iwasan

7. Maypungos

 Ang mga salitang nawawalan ng isa o dalawang ponema sa unahan ng inuunlapiang

salita.
Halimbawa: magpasulat=pasulat……magpatawag=patawag

8.May-angkop

6
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

 Ang mga pagbabago sa mga salita na nagiging maikli kaysa orihinal. Nawawala ang ilang
mga tunog
Halimbawa: hintay ka-teka…….wika ko-ikako

Ang Mga Panlapi

 Isa sa magandang katangian ng wikang Filipino ay ang pagiging mayaman nito sa mga
panlapi. Nagiging madali ang panghihiram ng salita sa ibang wika dahil sa paglalapi.
 Maaaring Makita ang panlapi sa unahan, sa gitna, at sa hulihan:

Unlapi Gitlapi Hulapi Kabilaan Laguhan

kalahi dumalaga aklatan paaralan santinakpan
tag-araw pinilit pistahan palaisdaan magdinuguan
kaibigan pagsumikapan
kadalagahan ipagsumigawan
magbinagoongan
magsinampalukan
sansinukuban

Ang Parirala ay bahagi ng pangungusap na walang buong diwa

Ang Sugnay ay bahagi ng mga salita pangungusap na buo ang diwa. Maroong itong dalawang
uri, ang sugnay na makapag-iisa at sugnay na di mag-iisa. Ang sugnay ay grupo ng mga salita na
nagtataglay ng simuno at panaguri at may kumpletong diwa o hindi kumpletong diwa. Ang mga
sugnay ay maaaring pangngalan, pang – uri, at pang – abay. Ang sugnay na pangngalan ay
karaniwang makikita bilang buong simuno ng pangungusap. Ang sugnay na pang – uri naman ay
ginagamit na panglarawan sa pangngalang nauuna rito. Ang sugnay na pang – abay naman ay
nagsasaad ng sanhi at bunga.

PANGUNGUSAP

 Ang pangungusap ay lipon ng mga salita na nagpapahayag ng buong diwa. Ito ay

binubuo ng simuno at panag-uri

Dalawang bahagi ng Pangungusap

7
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

1. Simuno- Ang simuno ang siyang nagsasabi kung ano o sino ang pinag-uusapan sa
pangungusap. Ito ang paksa ng pangungusap.
2. Panag-uri- Nagsasabi tungkol sa simuno o paksa ang panaguri.

Ayos ng Pangungusap

 Karaniwang Ayos- kapag nauuna ang panag-uri kaysa simuno.

 Di-karaniwang Ayos- kapag nauuna ang simuno sa panag-uri at ito ay may panandang
“ay”

Pangungusap na Walang Paksa

1. Mga Pangungusap na Eksistensyal- nagpapahayag ng pagkamayroon ng isa o higit

pang tao, bagay at iba pa. Pinangungunahan ito ng MAY o MAYROON. Halimbawa:
Mayroon daw ganito roon….. May tao sa labas
2. Mga Pangungusap na Pahanga- nagpapahayag ng damdaming paghanga. Halimbawa:
Kayganda ng babaeng iyon…. Ang tapang mo pala!
3. Mga Maiikling Sambitla- tumutukoy sa mga iisahin o dadalawahing pantig na
nagpapahayag ng matinding damdamin. Halimbawa: aray, naku, wow, sarap,
4. Mga Pangungusap na Pamanahon- nagsasaad ng oras o uri ng panahon. Halimbawa:
Maaga pa… Umuulan.
5. Mga Formularyong/Formulasyong Panlipunan- mga pagbati, pagbibigay-galang at iba
pa na nakagawian na sa lipunang Pilipino. Halimbawa: Magandang umaga po…. Paalam

Uri ng Pangungusap ayon sa Kayarian

1. Payak na Pangungusap ( simple sentence )- nagpapahayag ng iisang kaisipan. Ito ay

maaring nagtataglay ng payak o tambalang simuno at panag-uri.
 Apat na uri ng payak na pangungusap ( PS-PP, PS-TP, TS-PP, TS-TP)

2. Tambalang Pangungusap ( compound sentence )- binubuo ng dalawa o higit pang

sugnay na makapag-iisa. Ang mga pangatnig na magkatimbang ay at, pati, saka, o, ni ,
maging, ngunit. Hal. Ang biyaya ay kusang-loob na ibinibigay at ito ay kaloob na
walang bayad.

3. Hugnayang Pangungusap ( complex sentence )- pangungusap na binubuo ng isang

sugnay na makapag-iisa at sugnay na di makapag-iisa. Ginagamitan ng pangatnig na di-

8
 Silay Institute, Incorporated
Rizal Street, Silay City, Negros Occidental

MODYUL
sa
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Instruktor: RICHARD ABORDO PANES

Koda ng Kurso: GEF01
Antas & Pangkat: BEEd I-B
Akademikong Taon & Semestre 2020-2021, Unang Semestre

magkatimbang ( kung, nang, bago, upang, kapag, dahil sa, sapagkat). Hal. Mabuti ang
mag-asawa sapagkat tumutulong sa mga kapitbahay na nangangailangan

4. Langkapang Pangungusap ( compound complex )- pangungusap na binubuo ng

tambalan at hugnayang pangungusap. ( binubuo ng 2sugnay na nakapag-iisa at sugnay na
di-makapag-iisa). Halimbawa: Mabuti ang mag-asawa at sila ay may busilak na puso
dahil sinusunod nila ang utos ng Panginoon.

Uri ng Pangungusap ayon sa Tungkulin

1. Paturol o Pasalaysay ( Declarative Sentence )- ito ay nagsasalaysay ng isang

katotohanan o pangyayari. Ito ay binabantasan ng tuldok. Halimbawa: Si Jose Rizal ay
kinikilalang bayani ng ating lahi.
2. Pangungusap na Patanong ( Interrogative Sentence )- nagpapahayag ng pagtatanong o
pag-uusisa. Ito ay ginagamitan ng tandang pananong. Halimbawa: Tutuloy ba kayo kina
Tess at Lito pagdating sa New York?
3. Pangungusap na Pautos/Pakiusap ( Imperative Sentence )- nagpapahayag ng pag-
uutos o nakikiusap. Ito ay gumagamit ng tuldok tulad ng pasalaysay. Halimbawa: Sagutin
moa gad ang liham ni Joy…… Pakikuha naman ng baso ko mesa.
4. Pangungusap na Padamdam ( Exclamatory Sentence )- nagpapakilala ng isang
matinding damdamin ng pagkabigla, pagkainis o pagkagalit. Ito ay gumagamit ng
tandang pandamdam.