This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
-
ι
~ ~~~~
 Ca4*A* ^//er y/2. 2). *r » , .

. C/ TR ACT A T VS

CONTRACTI.
DE • •

b VS PET, N 1 C O L A I M, O Z
Z II M A C E R A T E N S IS, D IV I NI
AT Q y E Hv M A N 1 1V RIS
p E R I. T I S S I M I :

IN Qyi Bvs etiam contrariarum inter fe pugnantium opi

nionum oótoginta Conciliationes, veræque Rcfo
' lutiones continentur.
Nunc recens imltlcem editus.
CumSummarijs, & Indice rerum, verborum,{ententia
rumque locupletiffimo.
TRA c T AT v s verò, qui hoc volumine continentur,
verfàpagina indicabit.

CO l O N I AE A G R 1 PP I N AE,
Apud IoANNE M G y M N I cv M, fub Monocerote,'
M. D, L X X X V.
 TRACTATVS, QVI IN Hoc
V O LV M I N E C O N T I.
N E N T v R.

ç De Contraítibus ingenere.
£ IDe Mtuttlo.
| IDe Imdebito.
. De Commodato. -
I. De Depofito.
+
. De Pignore. …

De Stipulatione.
i De Emptione, & venditione.
De Locatione, & conduéìione.
I)e Societate.
De Mamdato.
| *. De Domationibus. -

| £)e Nuptjs,ideft,Sponfalibus,& Matrimonjr.

 ILLVSTRI, AC REVEREN.
D ISS I M O D O M I N O A B_
BAT 1 A L J3 A N O,

PetrusNicolaus Mozzius Maceratenfis, :

I, V. D. & A. C.

8. P. D.

= VI v A R 1 A s in hoc vitae hiimánæ curriculo per- .

„ turbationes, & incerta difcrimina contemplantur,
non inepta quidemn ratione hominum códitionem
nauicula marinis fluótibus commiffâ contulerunt:
quemadmodnm enim illa fæpè & coeli initiria, &:
ventorum impetu, & fiu&tuum motu agitatur, ita hæc naturæ
fragilitate, &fortunae vicibus, &aduerfa valetudine vexatur.
Qgaratione & mihi quandoque ea vitæ párs, quæ in hoc graui
' dclaboriofo legalis fcientiae ftüdio ducitur; nauis pariter vifa
eft,quae fempiternis Aegei procellis, vel continua Euripiagita
tioneia&tetur, in tantaimmcnfornm voluminum copia, & ra
tionum confliétu, & authoritatum congreffu: Adco, vt cùm
fùmmae difficultatis fit, fru&us aliquos ex facultate fui ingenij
Comparare,tum etiam maius ÉÉ opus illos comparatos in
columeseotraétu maris deferre ad portum deftinatg abfolutio.
nis: quòd fi naturalibus incommodis huius nauigationis aJi.
quapraetereà aduerfà violentia inferatur,caufa profeétò iam in
fummam defperationem deducitur. Hoc idem in Operis huius
Confe&ione mihi contigit: Licèt enim rcs ipfa per fe & noua
operisforma fummis me anguftijs opprefferit, ea tamen, quae
Praeterfpem fortunae iniquitate contigerunt, adcò meum áni
mumturbauere, adeò diftraxere mentem, vt ab incœpto opcre
defiftere,& nauern turbatam euertere, & merces has (quaecun
queillae forent) flu&ibus abforbendas iam penitùs re!inquere
compellerer, nifiâ fœlici Orientis plaga cælefte fignum tfipIi
cifydereexpreffùm confpexifiem, cuius lumine emicanti ifitcr
2. fra{;as
 E p I s T. D E D I C A T.
fra&tas nubes refpirare conceffum fuit, & curfum non incer.
tum, vel in medijs dirigere procellis. Mox vnaaffulfit exoriens
Eous iubar albore rubore rofeo fuffufum,cuiusafpeétu tantùm
ceffere nubilaac faeui turbines ex parte fedatifunt,vt fraétos in
de colligere remos poffen,& vela aurae non iniquè dare: ficali
quando ineuntis annitempore, dum frigida fuit tempeftas, vt
tempori nmeliori concedat. Auri caput velleris triplici radio
collucens,orizontem confcendit, cui extemplò aurora confe
quitur, nec abef; Phœbus, tunc ibi propè inhabitans. Vtinam
verò maturiùs albor ille in diem mihi lucidifsimum emergat,
& renouata Phoebi facie orbi optatus illuceat vniuerfo.Tunc e
nim fperoquacunque pelagi parte etiam turbulentifsima fere
no coelo, & fecundis ventis curfum tenere fœlicif$imum, ac
merces vniuerfas& naui iam dudum impofitas, & quas impo
nere decreui, in portum tutifsimas & plenifsimas exponere.
Haec interim (PR AE s v L amplifsime, fummum fànétitatis &
fàpientiae exemplar & decus) tuo dicata nominibenigno vultu
agnofcas, donec tuae pariter tutelæ præfidio, dum quieto
magisactranquillo animo mihi frui liceat,eif
dem &alijs fuprema impona
tur manuS.

IN D EX
INDEX RERVM, AC VERBORVM
MEM O R A B I L I V M, Q_V AE I N H O C
TRACTATV D E CONT R ACTIBVS
C O N T I N E N T V R.

Priornumerus mum, margim, alterpaginam

denotat.
BBAS & Couar. reijciunt cietatis. 367. Mandati. 987.'Mu
A opinionem Barto. in l.fi
mcrces. $. vis maior. ff.
tui.io5. Commodati.iso. Depo
fiti. 187. & {imilibus contra&tib.
loc.nu.10.pag. 481 femper vide fuis traét.
Abbas & Couar. non videntur in- Accidentalia dicuntur, quae effe &
tcllcxiffe mentemBar.ibi falua- abeffè po(funt.nu.i. 4tz
turBar.&Abb.diftinguédo nu. Accidentalia fponfaliorum & ma
20. ibid. trimonijquæ {int. 854
Acceptilatio eft imaginaria quæ- Accidentalia in contra&u donati
damfolutio. nu. 13, 3o9 onisquae fint. 791.
Acceptilatiotollit tantùm obliga A&io ex pa&o nudo non produ
tionem verborum. nu.14. ibid. citur. nu.zz. * 4.
Acceptilatione tolli non poffunt A&io ex mutuo duplex orirur.nu.
obligationcs iurifgentium,qug 1. «6
caufatæ funt, vel re, vel copfen. A&io ex mutuo de(cendens ciuiiis
fu,fedpoffünt nouari per ftipu- eft,ficut & omnis condu&io
lationcm.nu.16. ibid. datur hæredibus, & in i. e, , , ,
Acceptilatio inuenta eft propter & eft pcrpctua, & iiricti ; -.
ftipulationem tollendam. nu. nu.6. §8
18, v82 A&iones omnes perfonales ex com
Acceptilatio iurifgentium effedi- tra&u,velquafi dcfccndunt.nu.
citur.nu.17. ibid. 2. 139
Acceptilatioiurifgentium eft per A&iones aliæ funt vniuerfales, a
approbationemi.nu.i9. ibid. liæ generales, aliæ fingulares.
Aςptilatiocft iurifgentium per nuló. ibid.
fičtionem.nu.2i. ibid. A&tio ex commodato duplex cft,
Accidentaliain contra&ibus, quae dic&ta,& contraria.nü.i. i6z
dicantur, 38 A&ioex cönjodato eft perfonalis,
Accidcntaliaquæ funt in pignoris ciuilis,pcrpctua, non prætoria,
contraéu.239. & quæ fint. 41. & competit contra hæredes, &
&qu;fint incontra&u locatio. datur haercdibus.nu.ii. 163
471. & quæ fintincontra&ufo- A&iodireéta commodati,& aâio
t 3 COn
 IND EX I N T R ACT.
contraria,quae fit, & quon:odo to non foluto, fi creditor malè
diiiinguatur intcr directam, & cuftodiat rcm pignoratam, &
._ contuai imm.nu.z. 162 alijs tribus cafibus. nu.iz. ibid.
A&tio ex depofito duplex datur, di A&tio pignoratitia contraria cft,
re&a & eontraria. nu.t i9o quæ datur creditori contra de
A&io dire&ta depofiti datur ratio- bitorem pro expenfis fa&is in
ne doli, vcllatæ culpae.nu.5.ibi. pignorc.nu. 13. 267
A&io contraria dcpofiti datur de- A&io pignoratitia cft bonaefidei, ùi.
pofitario,nccin ea iuratur in li- hypothccaria ftri&ti iuris.num. si.
tem. nu. $. ibid. 14. ibid. *!,
Aâio contraria depofitibonefidei Aëtio pignoratitia eft perfonalis, I. •
• eft,a&tio depofiti eft prætoria, a- aliquádo in réfcriptâ.nu. 15. ibi. <;s
liquando ciuilis, exceptis qua- A&io hypothecaria cft realis. nu.
tuor cafibus. nu.6. ibid. 16. 268

Aάio dirc:ta depofiti cft famofa, A&tio hypothecaria,& piguorati

non contraria nu.7. 191 tia in quibus differãt.nu.17.ibi.
A&io hypothecaria, & a&io pig- Actio pignoratitia alio tempore
noratitia dantur ex contractu tollitur, & alio hypothecaria.
pignoris.nu.i. a65 nu. 18. ibid.
A&tio hypothecaria altera eft dire- Aëtio pignoratitia dire&a differt
éta,aitera eft vtilis.nu.z. Ibid. ab hypothecaria in tribus. nu.
Aëtio vtilis hypothecaria illa eft, 19. ibid.
quae competit ceffionario, vel A&io pignoratitia nafcitur rei in,
cmptori pignoris. nu.3. ibid. t cruentu.nu.zo. ibid.
A&tio hypothecaria vtilis cópetit Aéìio hypothecaria quomododif
omni fecüdo creditori, cui pig. fert à Saluiano interdi&o.num.
creditor obligauit fuum nomë, 2z. - ibid.
vel cui pignus pignori adie&tü A&ioduplex ex ftipulatione datus
cft.nu.4. ibid. fccuadùm communé.nu.i. 326
Aëtio hypothccaria cöpetit cötra A&io cx ftipulatu datur quoties
principalem debitoré. uu. 5 ibi. flipulatio incertum continet.
A&io. hypothecariae naturæ eft,vt nu. *. ibid.
tribuat facultatéapprehendëdi, A&io ex ftipulatu ftri&i iuris eft
retinêdiq; poffcffioné. nu.6.266 rngulariter ad certum non da
A&io pignoratitia duplex eft, di- tui.nu.4. ibid.
» re&ta contraria.nu.8. ibid. A&io ex ftipulatu in vno cafu li
Aëtio pignoratitia dirc&a illa eft, licèt certum fit,datur,cùm mu
qugdatur dcbitori cötra dcbito- lier pcteret dotem etiam certâ.
réad repetendü pignus. n. 9.266 nu.$. - ibid.
A&io pignoratitia nödatur,fide- A&io ex contra&u emiptionis, &
bitum folutü non fit. nu.ii.ibi. venditionisduplex.nu.i. 419
A£tio pignora itia datur ctiä dcbi A&io pcrfonalisnö
4
equitu; c110
 DE coNTRACTIBvs.
foremfundi.nu.13. ' . 423 dati excquendi.nu.3. ' ibid.
A&io ex contraâu locationisdu- Aάio, quæ detur pro matrimonio
plexdatur ex locato & cödu&o. feu quomodo agi po{fit. 97z
num, i. 49* A&iopopularisdaturad opponem
Aëtio locati datur ad omnia ea, da impedimenta matrimonij.
quibusconduétor tenetur. nu. nu.6. - - 975

' 3. - -

Aâio condu&i datur condu&ori

493 A&io mandati contraria datur ad
confequendam mctcedem pro
contralocatorem, vt re frui li- miffam.nu.7. 689
ceat.nu.3. ibid. A&ione contraria mandati poteft
A$iolocati,& condu&i eft perpe- agere mandatarius, fiueadim
tua,& bonæfidei,& datur hgre- pIeat mandatum, fiuc aliquid
dibus.nu.8. ibid. aequipollens faciat. nume. 8.
A£tio conduâidatur,vtvilla refi- ibid. -

ciatur, vel oftia, vel ftabulum. A£tionem!mandati quis non ha

1 nu.6. ibid. bet, nifi pro parte,qua quis fuit
Aëtio condu&i datur ad promiffa hæres, & inter hæredes diuidi
incondu&ionis Iege. ` num.7. tur.nu.9. ibid.
ibid. Aëtionibus arbitrarijsveniunt ac
A$tio pro focio ab vtraq; parte eft ceffioncs, & tamen funt ftri&i
dire£ta,&non reperitur contra- iuris.nu.37. 25
fia.nu.i. $71 A&us fi non valet vti agitur, non
Aâio pro focio nafcitur focietáte valet vt valere potcf£ num.23.
finita regulariter,limita nifi in 263
cafu focietatis publici veâiga. A&us attribuitur mandanti, non
lis.nu.z. ibid. exequenti.nu.it. 676
! A&io pro focio famofa cft & dam Ad iudicandum qualitatem con
natus, ea aétione fit infamis. traétus nö attenditur fonus vcr
, . nu.4. - 57 » borum, fed rei effeétus, num.3.
A£tio profocio,datur focio,& he- __793
redibuseiuscontra focios,& he Adminiftrator pupilli fi eft folus,
rcdes.nu.$. ibid. non poteft ratificare folutionë
Aftio mandatiduplex eft, direéta fuam,&authorari in faâo pro
& contraria.nu.i. 688 prio.nu.7. i36
Aάio mandati direéta datur man Adminiftrator rei communis ra
daati contra mandatarium, & tionem reddere tenetur, nume.
in ea venit dolusculpa lata, cul- 1 v. 38t
palcuis, & leuiffima. num, 4. Aduocati perfona eft dignior per
639 fona medici, ratione fubie&i.
Aëtio mandati contrariadatur ad nu.16. 44z
confequcndas expenfas,quasfe- Adultusprodigo fimilis eft, fi cu
cit mandatariusoccafioncman ratorem habet.nu.3. 38
ff 4 Affi
 I N D EX IN TRACT.
Affinitas impedit matrimonium, num.6. 532
nuin. 43. ioos Animalia quomodo dentur in foc
Agens ex contra&tu, primò debet cidam,fcu in focictatem. num.
adimpleuiffè pro eius parte. 8. $34
nu. 55. 61 1 Appellatione contraétus, non ve
Alciatus reprehendit Doâores li- nit compromiffum.nu.$. 34
bro Paradoxorum, cò quòd ma Appellatione contraétus, non ve
lèintelligant,& male declarent nit teftamentum.nu.6. ibid.
nu. 1 O. 287 Appellatione contra&us, non ve
Alea, & iaétus retium poteft emi. contra&us ipfo iurc nullus. nu.
nu. 17. 364 7. ibid.
Alienare prohibitus, an poffitali. Appellatione contra&us, an ve
enationi confentire. 419. niat contraélus conditionalis.
Alienatio magis neceffària pcrmit nu.9. 35
titur,quàm voluntaria. nu.7. Appellatione debiti, veniátne de
6oo bitum in diem. nu.io. ibid.
Aliud pro alio inuito creditore fol Appellatione contra&us, non ve
ui non potcft.nu.7. 38 nit fideiu(lib. nu. 12. ibid.
Allegans agendo, vel excipicndo Appellatione contra&us, propriè
contraétum effe fi&titium, de- ' non venit donatio & ftipulatio
bet defignare fpecicm fiétionis. nu. 13. ibid.
nu. 4-7. 27 Appellatione contra&us in mate
Alienatio non fit per pignus. nu. ria fauorabili, veniüt cötra&tus
2. 1. 263. impropriè.nu.14. ibid.
Alluuio quaeaccrefcit, feu accedit Appellatione contra&us, non ve
rei pignoratæ, erit ctiam obli- nit renunciatio fimplex,nec di
atio pignoris.nu.15. 149 ftra&us.nu.z. 34
Allufioni vcrbiftandum eft, quan Appellatione rei, quæ veniant ex
do de eius fignificationc quæri- proprietate verbi.nu.13. $o
mus.nu. 17. 4 Appellatione bonorum, veniunt
Altcrnatiua ftipulatio eft, quádo omnia, fecundùm Socin. num.
ftipulamur Stichum aut Pam 31. 34
philü, e(t, quando tcneatur ad Appellatione auri, non venit mo
fummam maiorem, vcl mino- netatum argentum. numc.9.
rem. nu.24. 3o3 76.
Amphyteatrum nil continet con- Appellatione emptionis & vendi
tra communcm fentétiam Do- tionis, qui veniant contra&us.
&torum.nu.8. 4. nu.26 344

Amphyteatrum concordat fem- Appellatione emptionis & vendi

per cötraria, & faluare conatur tionis, non veniunt alijcontra
Bart.nu.9. ibid. &us, fecundùm aliquos. nu. 27.
Animalia minuta, quæ dicantur. ibid.
Appcl
 IDE CONTRACTIBVS.
AMpcllationeemptio.& vend. ve. Argumentum procedit quod ille
nireomnem contraâum, per qui poteft donarc,potcft vcndc
quem transfertur dominium, re,& alienare, & pignorarc. nu
fccundum aliquos,ibi.num.z$. me.3. 23 t
limitatio & concordatio. ibi. Argumentum de contra&ibus ad
APpellationc cmptionis & vend. Vltimas voluntatesnon fcmpcr
in materia pœnali, vel reftrin- procedit.nu.8. ibi.
gibili, folum venirct cötra&us Argumcntum de matrimonio car
cmptionis.nu.3i. 345 naliad fpirituale, in vno cafu
Appellatione emptionis ex com- non procedit.num.z. 874
munivfu loquendi non venit Aromatarij vendentes venenum,
omniscótra&tus,fedfolum em- quandotcncantur, numero 5o.
, pti0.num.32. ibid. 372
| APPc llationeemptio.&vend.ve- Arrfia eft de accidentalibus emp
nito mniscontraétus,nifidiucr tionis.num.9.
fafitratio.nu. 3;. 346 Arrha eft argumentum vendit414.
io
APPellatione dandi,venit dare,& nis contra&tæ.nu.io. ibi.
| faccre,&appellationefaciendi Arrha interuenientean po(fità vé
f . Vcnitnon facere,num.8. sob ditione recedi.nu.ii. ibi.
| ^£9 nensmanusadconnexa, nó Arrha quidfit in matrimonio,nu
diciturcxccdcrcfincs
M. mandati, mero i. 968
num.i;. 677 Affertioni patrisdonantis & atte
', aiäat
Pcdi
io mulieris,an fit femperim
mcntomatrimonio.num.
ftantisde meritis,non ftatur, ni
- fi probentur merita per filium,
A 47. . iozi etiá
* ^'gcntilibra valet decem aureos.
fi pate exprimeret meri739
in fpecie.nru.14
ta
num.2..
ria eft,fi dona
Argenti faâo legato quod.qui86s Atrxeri
- ox iniu
t, don atorem effetari di
cornusutü,
habct,non intéiligitùr deargé- maleficum, incantatorcm. nu
'9 monetato,limita duobus ca- ro 23. 8o8
fibus.nu.12. 77 Atrox iniuria an dicatur, fi dona
Argenti mutuati loco, an poflit tarius fuerit aduocatus contra
£tddi pecunia, quæ fit eiufdcm donatorem in caufa capitali.
Ig£,num.iz, 95 nu.3o. 8i t
Agimentum ab ethimologia vo Aureusapud Romanos eratdidra
cabuli affirmatiuè fumptum, gmus antè translatum impcri
\ valet & proccdit.nu.z. $7 üm,& libra auri cöficiebat fcu
Argumentüm ab cthimologia tüc tos 48.num.i6. 86
Procedit, cum diffinitioiii non Auri libra tempore Alexandri Se
repugnat.ibi.num.3. ibi. ueri fuitaeftimata fcutis72. nu.
*Ε ρm à cötrariò fenfu va-78 Aur17.i libra his noftristemporibu
ct.nu.li.
ibid

5 faci
 INDEX I N TRACT.
facit fcutos96.numc. zz. & 23. Bartolus concordatur & declara.
87 tur. nu.3 934.
Authoritas Azonis& gloß,& Barlartolus faluatur & concordaíìr.
*9 Præselluntauthoritátesali- num. io.735.& itcrum nu;6.&
orum Doétorum.nu.7 126 94 826. & 834.
Azo fuit auriga iuris, & Vascleai. Bannitus poteft emere & vendere,
9?isaPpellatur.num. $. 127. & nifieiâ iudice fuerit interiâ
idcm dc Accurfio.num.7 '284 venditio. nu.35.
` ` ` · 357
B. Bencficium conceffum Doâorilo
gum, ccnfetur competere Do
Artolusfaluatur,& concorda- &tori medicinae: fecüs poëtis &
tur in glo & doét,nu.$ 83 _ calculatorib.nu.1, 443
Eart.faluatur. nu.o 66 Beneficium vacat 1pfo iure per cö
Bart.faluatur & concordatur. nu. tra&um matrimonijclerici.nu
19 184 _ mc. 4. - 974.
Bart.faluatur.nu.7 312 Bencficium ccclefiafticum non pó
*£!guiturdssontrarietate, & teft auferriabiìgìçôüíïìáô
eodem loco faluatur. nume. so _ 823.
4o8 Bigamia pcr fecundas nuptias in
Barto, faluatur. num. o.466 item ducitur , & ex ea quis cfficitur
nu. 27. 444_. irregularis.nu.ii 94o

Item Bart.faluatur.num.7. άδI. Bigamüs an fit,qui vnam vxorcm

437.& in princip. num. 15 duxit, & cognouitante baptif
442 - - mum,& aliam po(t. nume. 12.
IBart. faluatur.nu.16 2o7 942
J3art.faluatur.num.6 23i Bona defun&i tacitè funt obliga
Hart.faluatur.nu.38 4o3 ;a prò legatis & fideicommiif.
Bart.faluatur.num., 468 fis.nu.6 215
battolusfaluatur in illis cafibùs, Bona miniflri Ecclefiaflici adiè
in quibus requiritur fpcciale funt obligata ccclefiæ pro ad
mandarum 632 miniftratione ibid.
Bartolus femper ab authore falua4 Bona
lijspatristę tacitèobligata fi
tur. num (Io ad conferuationem ictum
Bartolus vocatur princeps legifta- aduentitiarum.nu.7 216
rum, num. 1 i ibid. Bona matris funt tacitè obligata
Barto.folet effe fubflantia verita. filijs primi matrimonij. nu.8.
tis, & luminare maius,& pater ibiâ. -

iuris,num.i. ibid. Bona debitoris, qui accepit pecu

Bartolus omnes fcribentesantecel niam maruo,vt militiam cme
!itaequitate,
ibid.
& vcritate,nu.iz. ret,funt tacitè obligata, & ipfà
militia.num.9 ibid.
- Bona
 —-_=

DE CoNTRACTIBvs.
t *talia
nu-35
non potuitVéìáíTííííí,
368 Caufa efficiens, caufà formalis &
-
ioi6

Bona Ecclefiæ non Poffunt vendi matcrialis, & finalis, quae fint
- nifiob caufàm , fed poffunt lo. & quomodo ftipulatio redda.
1 %*?3dicumteriipuseriam tur nulla caufa carum. num. .
*'quefolcmnitate, à ad lon- 318
' §""tempuscum folcmnitate. Caufà folemnitatis,& caufà fubic.
num.7 45* jcctiua quæ fint,fccundum Bo.
Bona fideicommiffària P9ffunt a- _ lognet.fiu.s ibid.
'utiquatuordeçàííí Caufæ quæ faciunt ceffare condi.
9. tionem indcbiti, funt fcptem,
**fidcicontraâusqui fint.nu. & quæ fint.nu.1 13.2
14 2. Cautela ad illaqucandum donan
*fiftudcntcs,modern«. tan tcm caufa mortis, vt non poffit
"fiifficit adducant,ôïí ipfam donatione reuocare.n.i,
*omoderni referáií antiquos, . 8o6
( numcro 7 3 Cautclaadcmendum rem fine prc
C.
tio & pecunia.num.si
Cautela ad hoc, vt poffit emi 367
res
- furtiua.nu.32 368
C*fit*idefiibflantiai,., Cautela Francifci Marci ad hoc,
tractu focietatis.nu.3 538 ne habeat locum remiflio in lo.
*ctatus an poßit contrahere, catione. nu. 54 49O

É?**
ol3s , nu 34. 46 & nu.i, caüíïìá hoc,nc reuocetur man
datum.num.16 693
- Gliatis,feu Vtroque tefìiculoca. Certa ftipulatio,& incerta qug{it.
\ rcns tanquam impotensad fę. nu. 5 317
- cundum “atrimonium contra certi condi&io generalis eft illa,
- “noli
IO
Potcft.num.,
yendito, 89.
Pon vcniunt mo- quæ daturjex
âu, quolibet
in quo ctiam contra
aliquid peti
£ndina.tiu.%
fortuitus fiaccedat culpa4o3
fluS - tur.nu.
cö. Certi 2,
condiaio m lo
nunquid ad inter
%oris, non fit reíííííí nu- _ cffe detur.nu.7 ibid.
Ę9*. 484 Ccrti condiétio datur, quotiet.
%'us fi accidat & $tinguat pe- cunque certi quid ftipulatio
''%tcm feu partem, rei, fit re- §.3
mi(fio “scdisprorata. nu.is
continet. num.2

l . 431 : Ccrti condiétio fpecialis oritur ex

Ciis;hifinus dicitur à *atechizo, contraäu mutui, fiaùçiïiû
i - ideft,inftruo, vel doceo.nu.zó tcruenit ftipulatio, oritur cer
993.
Catechifmus impcdit matrimo. ti§. condi&tio
`ô gcncralis. nume.
\ Ceffio
- I N D EX IN TRACT.
Ceffionis contra&us ad hæredesColonus 6 præter ea ad quae tene
tranfit, prout regulariter cæte- tur effecerit,repetet cxpcnfas &
ri contra&lus, nu.4. 399 melioramenta.nu.z4. 499
Clandeftina fponfalia feu matri- Colonusfi in melioramentis non
monium, quomodo tolercn- afferat vtilitaté nifi ad tempus,
tur. nu. 16. 84* pro tempore repetet.nu.z7.3oo
Clädeftina matrimonia quare fintColumna re,quare fit infcripta re,
prohibita ab ccclefia. num. 16. & quare columna verbis, &
92r quarc columna confenfu, vide
Clandeftina matrimonia hodie fuis locis,
funt nulla fecundum difpofiti- Collufor non poteft emere a collu
onem Concil.Trid.nu. 17. 92. fore num. t 5 335
Clandeftinum matrimonium po Commodù ab onere regulari folet
teft accufari per eos, qui præfen num.15 6io
tes fuerint. nu.18 ibid. Concedens & vendés rcm videtur
Claufula, cum omnibus iuribus, concedere,& vendere eam cum
quae intra fe habet, in venditio fuis pertinentijs num.38 4o3
nc appofita,intelligitur de his, Concordantur opiniones contra
quæ ex natura rei funt. nu. 4o. riae. num 8.413. &.num.23. 43o.
4o3 - & nu. 14. 479. & nu. 18. 443
Clerici poffunt conducere praediaConcordantur opiniones.num.13.
caufa ncccfIitatis,non caufalu- 32$.& num.9.3o8.& nu. 43.364,
cri.num.7 45t & num.3 572
Clericus non poteft conducere prg Concordátur opiniones. nu.3. 633
dia, nec procurator cffe, ncc fi- & num. 1o. 692. & alijs in locis
deiuffor.nu. 6. ibi. multis.
Clcricus contrahens matrimoniüConcordatio & conciliatio opini
amittit beneficium ipfo iure. onum.num.4. 845
nu. 4, - 935Concordatio & diftin&io opinio
Cognatio fpiritualis non oritur num.$ - ' 857
ex illicito coitu num.zz. 991 Concordatio & conciliatio opini
Cognatio fpiritualis quid fit, nu. onum.nnm.ui 883
18.989. & quid fir legalis.nu.23. Concordatio & conciliatio opini
991. & quo gradu impediat nu. onum,nu. 3. 889. & ibidem fub
21. 99o num.8.891. & iterum fub num.
Colonus fi habet bona obligata, io.89*& fub num. 17. 89r
& fundus vendatur, nö póterit Concordatio & conciliati9 opini
expelli.nu. 16, 498 onum, num.1.9i9.& fub num.
Colonus fi poft tempus completü 1$.92i.& iterum fub nu. 23. 926.
contra voluntatem tuam fru- & fub num.27 928
άus perceperit, poteris illos cö. Concordatio & conciliatio opini
diccrc condià.furtiua,n.4. 393 onum. num. 3. 934. &iterum
nulm. "
 DE CONTRACTIBVS.
num.3937.&num. 14. 943. & Códitio haec adie&ta de matrim. fi
num.17.946.& num.4i. virginem te inuenero, te vxoré
Concordatio & conciliatio opini- accipiam:an valeat.nu. 13. 8s*
onum.num.31.997. & fub nu. Códitio impoflibilis in matrimo
37. iooo.& num. 52. & num.$6. nio reijcitur, ncc vitiat contra
ioi$.& num.59.& nu. 67. iouv. ' &tum.num.38 964
&num.7o.&71. & 73. io,8Conditiones in fponfalibus pof
Concordatio opinionum contra- funt effclicitæ & illicitae.num.
riarum.nu.z. 23 14. 84 t
Concordatio & faluatio Bartoli. Conduâor fi iuraffet foluere pen
nllm.uo 735 tempo
fionem tali re, fi non fol
Concordatio & diftinâio opinio uit,poteftexpelii,num. 24. 483
num.nu.12. 737 Conduétor tcnetur cóferuare fun
Concordatio opinionum contra- dum & rem locatam in effen
riarum.nu.19 741 tua qua reperitur fundus. num.
Concordatio & faluatio opinio- io. 469. &nu. 13 499
numçontrariarum.nu.33. 479 Conduétor poterit petereremiflio
Concordatio opinionum contra- nem pro eo tempore, quo non
flarum.nu. 18 762 habitauit domum.nu.3 496
%*ordatio opinionum, fecün Conduaor fiante tempusèdoifio
dum Imolai). nu.4. 766 migraucrit, contraétus annul
%ncordatio opinioiium contra- latiir.num.7 498
fiarum.nu.2i
a- Cond
774
Concordatio opinionum contr tione non reced
uéto,rifi licet locae
t vtiàfruir
potefere
iiarum.nu.49 8i6 condu&a.num.18 ibid.
Concordatio opinionum contra- Conduéìor fi plantauerit arbores
tiarum.nu.6o &vt fpontè, ex quibus arboribus lit
ncordatio opinionum, nu. 6z. vtilitas locatoris,repctct cxpen
822
°ncor fas.n
datio & faluatio Baitoli. Cond uâoru.25fi malè verfetur in5oo
re
num.76 826 locata poteftannullari contra
°cordatio&faluatioCouarru- âusloçationis.nu.is. 4q7

ulæ num.s; 829 Condu&or fi turbetur in poffefiio

*ordatioBartoli.nu.94 334 ne, poteft agere aétione in fa
“ordatioopinionum. fiu. 10. &umi, vel implorare officium
*titerumfub num.73.8.,. Ité iudicis.num ς 493
num.8; 829 Condu&or habet iuftam caufam
°ncordatio&declarationum]2 migrandi, fi morbus peftisacci
78: . dat.num.6. -
478
Conditio haecadieâa de matri. fi Conducenti agrum propè flumen
Pºmjttasteamplius memetricè quod folet inundare, non fit rc
°n cflè,an valëat.nu.14 ss; imiffio.num.33. c?
on
 I N D EX I N TRACT. -

Condu&or fi remanferit poft an modans contraria commodati

num in prædio, videtur renoua a&tionc. nu. . 14 Z
ta conductio per annum. nu.5. Commodatum eft,quod alicui de
46 4- tcrminato vfu vtendum concc
Conduétor in locatione poteft a- * ditur gratuito.nu.4 , . ib.
gerc ad ca qug ex bono & æquo Commodatum cft, quando quis
procedunt, & dcbentur vfurae rem mobilem, vcl immobilem
poft moram.nu.34 24 alteri tradit. nu.s ibid.
Condu&or,an teneatur foluere o. Commodatum dicitur quafi com
nera,feu tributa.nu.9.cum feq. modo vtcntis datum. 141
479 Conmodatum non cft,fi interue
Commodatum interdum pro mu nit rncrccs, fcd locatio,num. 3.
tuo in iure reperitur. num.: 8. 142
$9 Commodatum ante tempus deter
Commodatum quid fit,& quid fit ninatum non poteft reuocari.
precarium.nu.8 152 num.6 ibi.
Commodatum, & precarium con Commodatum triplex cft, gratia
ucmit, quia per neutrum trans- dantis,gratia rccipicntis, gra
fertur dominiam, & per vtrun- tia communi. nu.1 143
que rcs mobiles & immobiles Commodata cum fint diuerfa,di
conceduntur.num. o 155 us ifos ctiam producit effc&us,
Commodat i non potefb quod vfu num. 2 14 4
confirmitur, nifi tradatur vt có Commodato primo venit tátum
fumatur, nu. 13 152 dolus,& lata culpa, in fecundo
Commodatum in re propria non venit leuis & leuifììma, in ter
cadit, nifi in pignus datum,nu. tio venit leuis & culpa lata, &
13 ibi. doJus.ibid. & num.7 fol. 1
Commodatum & precarium diffe Commodatarius dcbct pofitioni.
runt, quia hoc ad certum vfum bus ponere quod commodauit
illud ad incertum datur.nu. 14 fibi ad certum vfum qui finitus
ibid. cft,ad hoc,vt pofiit peteic, nu.7
Commodatarius nu!lâ habct pof 143 -

feffionem,& tenetur de leuifIi. Commodari potcft impuber*, &

ma. nu. to 1$8 tenetur naturaliter täntum, {^d
Commodare poteft vnufquifque furiofo commodari non poteft
etiã feruus, fiue bonæfidei pof- nu. $. & 8. - 146
fefTor, fiue prædo & æconomus Commodari poffunt rcs mobiles
fit. nu. 1. & z. 1 4 5 & immobiles, corporales & in
Commodatum aliud eft propriü, corporales. nu. , 147
aliud improprium. nu.7 – 144 Commodari non poteft qu^t vfu
Commodatum non eft, fi intem- confumitur,ni(i ad o{t , ntatio
peftiue rcuocctur, & tcnctur cö ncm. nu.3 ibi.
Commo
 —-_

( DE debct
Commoditum refú
- coNTRACTIBys. , . daturad
ad Condiâio indebiti . con.
Piftinam caufam,alias nondi dicendum dominium, num. §.
citurredditum.nu.6 149 _ 138 . . .
Commodatarius Pcrdcns tcm cö. Condiétio indebiti ceffàt,cum (&i. -

modatam, an po(fit rcddere ré. cnter foluitur. num.3 133

, confimilem.nü.& 148 Condiàio indebiti ad hoc vt coiì
Cómodatarius fi turbetur in pof- petat, duo vel tria probarid.
fcftione,agetaâione in faâum É;; 2 133
nunn.8 • . 163 Condiçtio indcbiti quae compeiií
°mmglatum & precarium fiíí Pupillo,quando, & quoniodo
fecifdcm modi$.num.,. & feq. per tutorcm poffit intentari,&
165 - folutum rcpcti.num.6 ibi.
Co£modatum finitur,& tollitur Condictio indcbiti datur ineum,
duobusmodis »alijdicuntfini- cui nominefuofoluta cft pccu
- turquinque.nu.; ibid. . nia. num.1 , 137 -

Timodatorcqui, qui recipit ip. Condiétio

fum '*§*gnatum fcientèr,fibi
indebiti
non autem in remi,perfonaliscft,
fcriptam, &
Pr£iudiçãnu.6 ibi. non datur contra eum'cui pro
Commodatum feu Precarium fi- ficit folutio. nu. , ibid.
nitur,quando resPerempta eft. Condiétio indebiti datur lufo,i<5
num.7 ibi. traluforcm vfque ad so. annos
Commodum &incommodum o. num.; ibid.
j'"*%'od fortuito cafuacce. Condiaioindebiti competit con
!ttci pignoratæ pertinetad de tra illum qui accepit pecuniaim
''°'°" , &fequitur conditio nomine álienę mandato
."*mpignoris.fiu.is 249 fpcciali vel ratihabitione, aliàs
;''"''iter res agi potefl cirì contraiilùiîî nomine fà
°°*em , quòd declaratur. âaef. folutio. nu.4 ibid.
„ nu.2.& 34 398 Condictio indcbiti datur ad idem
°nccdcns & vendens tem vide- quod datum cft , confequen
“concedere cum fuis Pertiné- dum,vcl tantundem, num, l.
. tijs.nu.33 - 4o3 , 138 , -

Adicereprifca linguaefìdcnun Condiâioindebiti quomodo{i£.

ciâte. nu.4 139 feratâ condi&ione ob caufam,
Qditioindebiti eft a&io in per & condi&ione fine caufa,& ob
°nam, & condiaio appella- , turpem caufam f 4o -

tut.nu.3 ibi. Condi&io ex ie£ìaturin obliga

"ditio indebiti ef, aâio fpe- _ tignc literarüm.nu.6 61
$ialis feu fingularis. num.5 Condi&t. generales tressüt. n. 3. imo
ibidem Conduccnsrern propriam ab alio
£fidioindebiti ex quafi cótrá- tanquam remi illius,perdit pof.
Moritur,num.i 1bid. fcflioncm.nu.% 373
Con.
 I N D EX IN TRACT.
ConfefTo non facit depofitum,q, principaliter,nec in confequeri
verè non fuit.num.8. 17z tiam,ifto cafu videtur requiri
Coniunéti admittuntur in cafibus in ifto a&tu.num. 19 ibid.
cxigentibus fpcciale mandatü, Confenfus fi requiritur eius, cuius
praeftita tamen cautione ratiha intereft principalitervel in com
bis ionis. num. 1 1 636 fequentiam a&um fieri vel nö
Compenfatio eft fpecies folutio- ficri,& tunc nö intelligitur ad
nis. num. 1o. integrationem.nu.zo ibi.
Compenfatio fru&uum pignoris Confenfus cum requiritur ratione
in forte. nu.x. 246 præiudicij, & fauore eius qui
Compenfatio fruâuum & pretij præftare debet, non autem pro
in contraétu emptionis annul- folemnitate poteft confentire Mim
lati, an debcat ficri, remiffiuè. & ratificare quandocunque.
nu. 26 433 nu. /. i. ibid. -

Coniux,fi de faáo vel de iure habi Confenfu dicútur contrahi cótra

*',
tat feparatim,& à reliquo peti- &tus,quia neque fcriptura, ne v

<!ι,
tur, poteftagi petitorio ac pof- queprgfentia omnimodo opus
feflorio.nu.i 97 1. cft, fed fufficit,qui contrahunt ;;
Coniux fpoliatus,ad quid fit refti- confentire. nu.z3 336
tuendus.nu.5 ibid. Confenfus partium in mutuo non 1.
.$<

Confenfus diciturà con,& fenfus. fufficeret abfque rei ipfius in 1.

nu. I . 343 teruentu. num.24 ibid.
l-;,
Confenfus eft fimul affenfus, nu. Confenfuseft pars principalior in *; v,
m c. 2 ibid contra&tibus. nu.7 x 8o
*m.
Confenfus eft plurium voluntas, Confenfus in emptione & vendi s.
ad quos res pertinet fimul iun- tione debet effe declaratus ver
&ta. num.3 ibid. bis vel epiflola.nu.17 343

Confenfus eft fenfus duorum in i. Confenfusin empt.& vcnd. debet

dem conucniens.nu.4 ibid. fimul cffe, & cod. tempore, &
Confenfus duplex, tacitus & ex- præfentialiter.nu.43. 3$
prefTus. nu.3 ibid. Confenfus dicitur deficere fi pcr
Confenfus indiftin&èalienatione rorem impediatur.nu. 31 389
feudi fibi praeiudicat.nu.io.334 Confenfus vbi deficit, deficit fub
Confenfus an interueniffe praefu- ftantia contraétus.numer.32. i
matur in a&tib. faétis.nu.i 5.335. bidem.
Confenfus quando in a&u adhibe. Confenfus impeditur, fi interue
ridcbeat.num. i6.& 17 ibid. nerit laefio aliqua per errorem.
Confenfusfi requiritur pro folen- nu.s; ibid.
nitate formali, præftari debet Confenfusnöminusfa&is, quam
in a&u. nu. 18 ibid. verbisdcmonftratur. num. 19.
Confenfus fi requiritur eius, cuius 6oz
nihil intercft aétum fieri ncc Confequens qui vult videtur velle
ncccffa
 — —

DE coNTR A cT IBvs. -

$tium antecedensetiam inTìììììá êá quoad efficaciâ,

ftriâa & odiofà materia, Præ cft dc iuregcntiüm fccundario.
£ftim fi dependerit à veiô Vs. É ibid.
luntate nu 33. 613 Contra&us dicitur quafi fit vicif.
%^'intus quòdfolus fufficiat åâ Tî&î, trahcre, vel qua
; °"°henda
& nu 2.
fponfalia, 849
sis Contra&tus
fic6nîìåî
diciturnu.quafi
13.
faaum,4.
Confénfus legitimus quod verbis fccundum Speculat. numc. I 4.
dcclararidîcat.nu'; T íú ibid.

. Confcnfusfufficit, vt etiam fignis Contra&useft duorum pluriüm

cxprimatur nu.,.
®®nfùsin matrimonio qualis 2.
*' debeat.num.
*yo vc in idcm confenfus. nume.
91. Contraäuseft vltrò citroque obli.
6

'"'is in matrimonio dé gatio ex voluntate,&päao par

cflc crrtus, liber & Patcns.nu.$. _ tium furgens. nu 1 ;. ibid.
$$& nu.,.& ii, 91* Contraótus eft verborum conce
"*"'us in matrimonio deô Ptio, & confenfus nu.3. jbid.
'*primi pcr verba de Praefcnti. Contra&us eft conclufio Contra -
nJ.6.369 & nu.4. 912 hentium yJtrà nonnulla verba.
Confenfus cftdefubftantia maîri. nu. 4. ibid.
Tonjnu , 9io Contra&us non eß obligatio, fed
i; '" matrimonio an de.
ta
«aufa obligationis.nü 6. ibid.
'''*'"* Parte fimul Contraâus eíïcöïí, vnius
eodem '*"Pore interuenire, mißone obligatoria cum prc
vel
velfufficiate; Poftfa&o.num. plurium tacitè, vel exprefsè for
3. 911 mitcr induéta.nu.^. 7
Confnfi, foluseft, qui facit iïïcâîäî, cfta&tus obligatorijcofi
"mofium, data étiam copula fenfus pro ciuili coiiimerçio â
3rnali.nu.zo. 9:4 iure formitcr induâus, num.y.
$is.&fimulatiren., 388 ibid.
}
Confùetudo regionis plurimú at Cótra&tus funt introduâi de iure
tcnditur in !ocietatisdiuifione, gentium, exceptis quatuor. nu
'"*y£niât imputanda, 7. 38o me. 1$. 13
'traftibus ftriài iuri, „.', . Contra&tus alij funt propriæ, alij
'''e,nifica, quæa partibus funt improprijllimè fumpti. nume.
Promiffâ nu3, 2.4. I. ao
"ahentcsconfueuerti, in quo Contra&us alij ftriétè fumuntur,
“unque contra&u, ftipulatione aliilargè, alij largiflimè. num.
°Pponere.nu.3. 28o m. ibid.
Šhcte eft faâi, f.a effectus Contraâus interdü vocanturî
Iuris. nu.s. io plices, interdum correfpc&iui.
"*âuum origoem de iure ge- hu.3. ibid.
ff C. w
 ' I N D EX IN TRACT.
Contra&us impropriè latè fumpti quidam imaginarius, quidarii
vel nö corrcfpc&tiui,qui fint.n. fimulatus.hu.42. 23
$- ibid. Contraétus fi&titius cuius fit natu.
Contraétus improprijffimi qui di- _ rae.nu.43. 26
cantur feu largilfimè fumpti. Contraétus imaginarius quis fit,
nu.8. 21 & cuius natuíæ.nu.44, ibid.
Contra&us quidam nominati feu Contra&tus fimulatus quis dica
ccrti, quidam innoininati feu tur. nu. 43. ibid,
incerti,quidam magis innomi Contra&us fimulatus vnicus cft
nati,feu magisinccrti. num.9. continens trcs fub fe fpccies.nu.
ibid. - 46. 27
Contraâus certi qui dicantur fe.Contraâus interdum praefumitur
cundùm Azo.&Bart.nu.io.ibi. fimulatusex conicάuris. numi.
Contraétus nominati qui dicãtur. 31. »3
n ll. t f. ibid. Contra&us non iuratus praefumi,
Contraétus innominati qti, & tur fimulatus.nu. 52. ibid.
quarc innominati.nu.iz. ibid. Contra&ius praefumitur fimula
Cótra&us magis innominati qui tus, fi cclcbratur in loco,in quo
fint. nu. 13. 12 confircuit ficri fraus. num.;;.
Contracìus quidä bbnaefidei, qui- _ ibid. . - -

dam ftri&i inris.nu. iz. ibid. Contraétus praefumitur fimulatus

Contraétus qui fint mala:fidei, nó cx confuetudine contrahentiú,
rcperiuntur. nu.16. ibid. qui foliti funt talia facere. nu.
Contra&tusalijftri&i iuris, alijlar -.$$. * - ibid.
gi iuris. nu. 17. ibid. Contraáus fimulatus prefumitur,
Contraëìusbonæfidei quare dican fi duo concurrant fécündüm a
tur. nu.u8 ibid. liquos, alij tenent, quòd tria de
Contra&us omnes mundi quoad bcnt concurrere.nu.36. fcd ma
mentem, & fubftantiâ funt bo- gis cömunis eft opinio, vt duo
naefidei.nu. 19. ibid. tantùm fufficiant. 29
Conrra&us differunt refpc&u plu Cois: $us praefumitur fimulatus
ris, & minoris fidei. nu.zo.ibi. cx ciaufulis & paétis infolitis;
Contra&tus bonaefidei & ftri&tiiu- nu. Gz. 36
-

ris qui fint.nu.25.&3o 23 Contra&us irritatur ex nimiis cau

Coatraäus initus cum principe telis.nu.63. ibid.
femper eft bonaefidei.n.z6. 24Contraétus fimulati praefumptio.
Contra&us faâus à facerdotibus . ncsponunturàBarth. Veronon.
femper eft bon£fidei. nu.27.24 tra&.de fimul.contrac. nunc.
Contraétusftriéti juris de iurc Ca- 64. - ibid.
nonico funt bonaefidei. nume. Contra£tus alij funt diuidui, alii
29, - ibid. indiuidui.nu.66. - *1

'Coutraétus quidam cft fiáitius, Contraétusalijfunt conditionaks

& imo
 DE coNTRA cTi Bvs. . . _ -

, &modales,alijpurè in diem al- rum,& alearum, vt fi fiat paáí

tcrnatiui.nu.67. ibid. nu.zo. ibid.
Conttaâus alijpriuilegiati,fpecia Contraάusdeficit ratione potefta
lcs,folennes, iuratijäolofi,vfu. tis, vt fi praefes contrahat cü fub
rarij;illiciti.nu.68. ibid. ditis. nu.zz. 4-4
Contraâusmeticulofuseft, quan. Contra&us deficit tatione perfo
doincarcere celebratur,valct,fi nae, & rei, fi tcftator prohibet
invtilitatem carccrati. nu.69. venditionem rei.nu.23.4 ibid.
ibid. Contra&us deficit ratione diffcn
Contraâusmeticulofuseft,fi cele , fus.nu.26. - ibid.
breturcumillo, qui exercet ty Contractus deficit ratione folen
rannidem.nu.69. ibid. mitatum.nu.z*. ibid.
Contraâusalijfunt validi, alijin Contraâus deficit rationelegis,vt
ualidifeu nulli. 3, fi aliquis pacifcatur, ne liceat
Contraáus deficit rcfpe&u perfo reuocare precarium, vcl nc do
n*, fifuriofuscontfahat.fium. loagatur nu.3z. 43
!. 88 Contráêus deficit refpeâu tempo
Contra&usdeficit,fi pupillus con- ris, vt fi aliquis alicnauit bona
£ahat,&fiprodigus, num.z. poft commiffum deliâum. nu.
ibid. 33. - 46
Contraáus deficit ratione perfo. Contraâusdeficit ratione foci, vt
n* ficontrahat patet cuih filio fialiquis contrahat in carccre.
nu.4. 39 nu.34. ibid.
Contraâus deficit ratione perfo- Contraâusdeficit, fi quis contra
fi* fiyirdonat vxori.nu.3. 4o hat calore iracundiá nu.35. ibi.
Contraáusdeficit rationeréinú.Contraaas, cui poteft opponi ali
qua cxceptio,eft impropriè con
.6.
Cótraâus deficit ratione rei, ibid.
fi res traétus.nu.io. 47
'**Promittat ur.nu.8. , 4i. Contra&us omnes contrahuntur
Cöfaâüsdeficit ratione rei, fi res aut rc,aut verbis, aut confenfu,
furtiuavendatur.nu.%. ibid. aut literis, aut anomala. nufi».
Contra&us deficit ratioìie condi. I. ibid.
tionisimpo(fibilis.nu.i;. 4z Contra&us qui contrahuntur re,
Contraáus deficit,fi conditio tür. funt quinque.nu.4.
* _ - ibid.
Pi$&inhonefta apponatur.nuibid.
Contra âus
dicuntu qui contra
illi,ad huntur
quarum re,
validi.
me. 16. r
°ntraâusdeficitexcommiííisí tatem non feqùiruntur fóiéì.
c£$ principis.nu 17. 43 nitas verborum, {ed principa!i
traâus deficit inex cömiffis fu- ter traditio rei.nu.s. ibid.
Per matrimonio, finupferis, nu cótra&ib.ftri&i iurisftriâa fit in
me.t8. ibid. tcrpret atio.nu .9. $o
°ntraáusdeficitin ludotaiiiö cöïíåëÜâÄçìåíïéturin oppi
ff . do,vel
 - I N D Ex IN TRACT.
pido,velruri,differt.nu.5. 76 me.33. 399
Conträ&us quando dicatur fieri Copula feu cócubitus carnalis, an
palàm.nu.io. io9 fit de fub(tantia & integritate
Contra&usaccipiüt legem cx con- matrimonij nu.3o. 93o
:
uentione.nu.9. 161 CredensTitium indigere pecunia
Contra&usfi fiat gratia dantis, de mutuò fi mandauit alicui poft
dolotantum & lata culpa tcne- . quam ille mutuauit cam,vtTi
tur rccipicns, 6 fiat gratia rcci- tio crcderct, & mutuarct pccu
:
pientisdelcuiffima, & fi com-
muni gratia de dolo tantùm. me.3.
nu.6.
riam, nó tenctur mandati. nu
67o
182 Creditor fi promifit debitori non
:
*!íi
3*
Contraáusquando dicatur perfe moleftare illum, ncc in pigno
&us,remifsiuè.nu.m7. 413 re, nec in fruétibus,non compu
Contraétus verborum, & ftipula- tantur fruétus in pignore, fi iu
tio, (unt idcm. nu.7 277 rauit etiam nu. i t. 248
Contia&us (ocietatis eft de iurc Creditor fi ceffit alicui debita &
gentium,& bonaefidei. num.$. iura fibi compctentia contra a
3o4 liquem, non venient dcbita per
Contraétusmandati pariter iurif condiélionem.nu.zz. 3O2
gentium,&bongfidci cft.num.
8.& io. 624.
c-;ma,& leuis. nu 6.
lata & dolus, & culpa lcuif
i44

Contraaus ex conuétione legem Curialis non poteit conducere,

accipiunt.nu.6z. 613 nec fideiullor conduétoris effe.
in Contra&ibus qui contrahütur nu.4. 45t
Re, non poteftin pluscontrahi Curialis poteft fuccederein locati- .
obligatio,quàm fit datum. nu. oncaltcri.num.$. ibid.
- $o
Confuetum inducitur per duos a. ID.
&us,folitum pcr vnicum.num. DAmnum contingens procura
14.. 47v tori cafu fortuito,cui fpc&ta
Conuentio in focietate de expel- &arc debeat.nu.z4. 679
lcndo non adimplentcm con- Damnum contingens in focieta
ucnta,valida dicitur. nume.6o. te, communitcr imputari de
61z bet. nu. 12. $4$

Conuentioni nudæ hodie ferè nü. Data libera poteftate iudici proce
quàm locus eft.nu.4. z*o dendi, vt fibi videtur, intclligi
Conftiturum fuit nouiter intro. tur tamen iuris ordine feruato,
duétum à prætore. nu.8. 3o8 & ftaturo feruato, & confuetu
Conftitutum
ptioncfacit,appofitum in em-
vt transferarur dine.nu.io.
d^ Debitori eiufdem generis non634.
li
minium in emptorem, & non cct rcddcrc dctcriorcm rcm. n'.
Potcritalterivendi rcs illa. nu- *. §. ,$
Dcbi

<**
 I)E CONTRA CTI BVS.
Debitorfoluta pccunia poteft con tra&ibus.nu.9. 424.
diccrcrcm pignori datam. nu.Dece ptus
£rvcnir
vltrà dimidi am,
tranfa
an pof
IO. 266 ccontra &ionem
Dόitor ille verè,& propriè eft, & nu.zi. 429
dicitur, à quo ftatim dcbitum Delinquerequis indubio nö prae
exigi potcfl.nu.zo. 3oz fumitur.nu.49. 6io
Debitorquantitatis perempta ctiâ Deguftatio vini habctvim tradi
quantitate cafu fortuito non li tionis.nu.z8. 417
bciatur.nu.z6. 397 Deguftatio vini facit, vt poft de
Dcbitorfidat damnum in pigno- guftationem periculum fitem
rc conuentionali cieditor agit proris.nu.z7. 1bid.
contraeum contraria pignora Dcficit pignus multis modis. nu.
titia.nu.14. zo7 45. & feq. v7i. ι7ν.
Debitorfi poteft rcperiredemate. Deficit contra&us ftipulationis
tiafibi mutuata tenetur ad re- quatuordccautis. mum. 1Q.
fitucndam, aliàs ad cius aefti. 339
mationcm.nu.9. 92 Depofitum à de, & pofitum, dici
Debitorin diem fi foluerit, repe- tur,praepofitio dc,auget. num.
tere non potcft,fecus fi fub con. i. 163
ditione.nu.$.
13 Depofit
bcbitor & creditor fi conueniant pofituü m,fccu deorfu
quafiGoffic.
dicitur,ndùm nu.m
inter fe,vt debitor daret illam à. ibid.
ftmilli, qui portaret talia fig Depofitum eft, quod cuftodiendü
na, fi quisvadit cum illis fignis alicui datum eft.nu.3. ibid.
Pro tc,andebitor fit liberátus Depolito poteft fieri pa&um, vt
tradendotcmilli. nume.iv. ieddatüralia nesciüldem gene
l96 ris.nu.4. - ìbid.
D£i£onditionalia nonveniüt Depofitum aliquando fit gratia
fubftatutis.nu.zi. 3oz deponentis,& dcpofitarius nog
ç$itum in diem, fempet poteft tefietur deleui,& lcuiffima cul.
δlui ante diem.nu.14. 3o1 pa.nu.i. 171
Petitor fub condition€ nonÅ Depofitarius fi mercedem accepe
£9prędcbitor.nu 19. íit,pro
3oz pa cußodia tenetur de cul
Dcditördeponens pecuniam,quae leuiffima. nu.z. ibid.
$catobfcruare,vtabvfuráli Dépofirum aliquando fit garia
trctur nu.zo. 179 depofirarij, & tunc tenctur de
°"tuminmatrimonio hinc in- leüitiima.nu.3. ibid.
i£d£ à coniugibus reddi debet. Depofitum aliquando fit gr&tiav
ibid.concorátio & diftinaio. iriufquc,& fenetur dc dololata
nu.t4. 943 culpa,&leui.nu.4. ibid.
Dcccptusvltrà áimidiam,quod re Depoíitum dupliciter vidctur fie
mcdiumhabcat,& quibuscon.' iinon tripliciter.nu.$. ibid.
ft 3 Depo
 I N D EX IN TRACT.
depofitum aliud eft a&uale,aiiud lium contraétum.nu.i$. ibid,
öfefIatum, aliud verum, aliud Dcpofitor non excufatur ob igno
fi&um. nu.6. jbid. rantiam, ncc locator ob locati
I)epofito confeffato non cenfen- onem vafis vitiofi.nu.9. 16;
tur competere priuilegia vcri Depofitum fit tradita re exprefsè
depofiti.nu.7. ibid. adcuftodiam ad hoc, vt tenea
JDepofiro aâuali nulla poteft ex- tur depofitarius nu.15. 178
çeptio obijci non numeratæ pe- Depofitum non eft, fi restradatur
cuniae nu.9. 172 ad perferendum aliò, fed man
Ðepofitum alterum eft proprium datum. ibid.
atque regulare,alterum impro Depofitum ad hoc, vt fiat in pecu
prium atqueirregularc. nu.iz. ' nia, & dicatur pccunia depofi
ibid.& quare ita dicitur. ta, oportet vt fit a&um, vt ea.
1)epofitum fi non fuit datum ob- dem corpora rcddantur. numc.
fignatum, videtur tacitè a&um , 17. 179
& cóceffum depofitario domi- Depofitum debet tradi obfignatü
* nium. nu. 17. ` 194 ad hoc, vt dominium non tráf
I)epanenti vas,fardellum,arcam, fcratur, & fit propriè dcpofitú
& fimiiia, videndum eft, an re nu. 19. ibid.
ftituatur apcrta vel obfignata Deponere pofsüt omnes, qui funt
rcs depofita.nu.8. ibid. habiles ad contrahendum, &
IDeponës aliquam rem in camera, feruusdeponere poteft. num. i.
vel domo alterius,ipfo fciente, vbi qui deponcre poffit,&apud
an teneatur dominus domus. quem. ι74.
nu. 9. ibid. Deponi poteft p prgdonê,&habet
Beponens fi dixerit,depono i(lam a&ionem ad repctcndum rem
rem penes te, & alter exprefsè, illam.nu.3. ibid.
vel tacitè cöfentiat, vt ibi depo- Deponipoteftapud quemcunquc
• nat, tenetur indiftin&è. num. etiam feruum, & filiumfam.
Io. 195 & pupillum,& apud ecclefiam,
1)cpofitum finitur & annullatur, & tcnetur femper ecclefia, fi
fidepofitarius fua fponterefti- corporiccclcfiae dcponatur nu.
tuat depofitum.nu. 11. ibid. 6. ibid.
Deponentesapud nummularios, Depofitum poteft repetiantetcm
& bancharios, fi bancharij de- pus, fi depofui apud Titium, &
coxerint, quando pofIint repe- Titius apud Maeutum, an pof
tere, & quis fit prior,confuetu- fim repctcreà Maeuio. numc.$.
do eft Venetijs, vt fiat diuifio ibid.
æqualiter inter creditores per Deponi potcftapud vnum vel plu
æs & libram.nu.14. 397 res.nu.7. ibid.
Ibepofiti contraâus extinguitur, Deponi pofTunt res,&debent e£
fi conucrtatur depofitufi in a- inobilcs, & fe moucntcs, nu
Imc. L.
 IDE CONTRA CT I Bv $.
me.t. 175 nu. , 6. 173
J)eponi poffunt omnes res, quæ Depoû*oriece(Iitatis non licet po
alicnari poffuntà priuato. ibi. tiffimùm fidem frangcre, &
Depofitum in repropria non con- contra negantem datur in du
fiftir, ficut ncc locatio, nec pre- plum.nu.17. , ibid.
carium.nu.z. ibid. Dépofitum differt & fequeftratio
Dcpofitum quomodo fiat, num. à mutuo, quia non transfc
13. 17s tur dominium in depofito &fc
Depofiti fubftantialia formalia, queftro,nifi exprcfse conuentü.
quæ fint. ibid. nu.$. m 63
Depofitinaturalia. 181 Depofitum differt à commodato,
Prpofitum deficit, & annullatur quia illud gratia accipicntis,
contrario confenfu, & poteft hoc deponentis. ibid.
repeti quandocunque. num. 1. De fubftãtia dicitur illud,fine quo
193 aaus effe non poteft. nu. u. 395
Prpofitar'ius tenetur reddere fa- & sz. -

timatque petitur depofitum,& Deus non facit differentiam inter

abct exécutionemi paratam. fimplicem loquclâ & iuramen
mu.m. ibid. tum.nu.26. m.

Pepofito non poteft opponi exce Depofira in locatione propria ha

Ptio non numeratae pecuniae. bent locum in impropria.
nus. ibid. 44o -

P:pofitum debet reddi fine vlla Diäio contra habct duos fignifi
$undatione,& £xceptione. fal- catus.nu. 16. 4
lit quatuor cafibus, hu. $. 194 Diffinitio Iurifconfulti non eft re,
Depofitum annullatur,fi resdepo ijcienda, nec ab ca rcccdcndum:
fita pereat.nu.6. ibid. nu.9. ibid.
Dcpofitariuspoteß, quando vult Diffinitio rei fubftantiam decla
rcm dcpofitam recufarc,& refti rat.nu.z. 2
tu;e, fed fequeftcr non poteft, Diffinitio debct tradi per verba
nifiiufta decaufà.nu.$. 169 propria. nu. 15. $9
Depofitæresdicuntur, quaealteri. Diffinitio debct tradi per ge
Jsfidcitraduntur cußodiendae, nera propinquiora. num. vs.
£d fcqucftrationc tantùm res ibid.
litigiofae. 168 Diffinitio Bal.Corn.& Bolognet.
Ppqíuntur in depofito mobilia, circa mutuum reijcitur.num.9.
*pud fcqucflrum immobilia. & io. $
nu.s. ibid. Diffinitio Bart. circa mutuum fe
P:pofitum alterum reperitur iu- quendä.nu.13. ibid.
'i*alterum fa&ti.nu.i4. 17. Diffinitio mutüi ponitur in addi.
P*Folitum fa&i altcrum e(t vo. ad glof.nu.16. ibid.
'untatis, altcium nccciitatis. Diffinitioiùriçonfultorünon re.
- tf 4 fpucn
 IND EX IN T R A CT.
fpucnda. nu.r. fol. z. & nu. 9. 7 riinforinftru duo fa, folas,
I)ifferunt in nonnullis emptio & & laf.l.i.nu.39. ff.fi cert.pet.&
condu&tio. nu.3. . 44Q l.fi duob. nu. 6. corn.de lcg. Ri
I)ifferentia inter-ontra&tus flruéti pal. i.num.7o. ff.fi ccr. pct. vbi
iuris, & konaefidci cft. numc. aiunt forte e(Iè dirimcndum de
32. 24 iure Ciuili,fcd de iure Cano. ma
Ibifpenfatio in matrimonio cum ior diuidet, & minor eliget, vt
infidclibus contra&o ex mag per Pet.de Vbald. de duob. frat.
na caufà à Papa fieri poteft. nu. par.z.q 1 z.nu. 13. Affli&t traéta.
26. 9o4 de iur. prothomi. in princ.nu.
I)i(tinguendo tempora concor 45.Soar de commu.fcnt recept.
dantur fcripturae.nu. 1 o. 2.6 lite.d.nu.48. 567
Ibifpofitio e£facicnda,vt negoti Diuortium triplex eft, fecundùm
um euidentiùs appareat. num. Bald.nu.z. 979
$. 3 Doétoratus poteft probari nedum
Ibiuiduae ftipulationes quae fint. per inftrumêtum priuilegij, fed
29o etiam per teftes. nu. 46. 353
Ibiuifio per legem in quatuor ca. Doétori, qui propter pcftem nö po
fibus non poteft fieri. 294
teft in ftudijs iegere, non fit re
Ibiuidere eft feparareaétualitervcl miffio.nu.43. 488
intelleétualiter partes. num.9 Do&ori diftinguenti,caeteris pari
6p. bus femper cft ftandum. num.
diuifiobona debet fieri per fpccies 3. 579
2. Doâori fuper di&o contrario nö
Ę
Diuifio & diftinétio negociü red. eft faciendum fundamentum.
dit clarius.nu.3. 2 nut. 4. 389
I)iuifio tria bona operatur. num. Dolus, culpalata,& leuis,& leuif
- - 1bid. fima, quid fint,remiffiuè.num.
I)iuifiones süt magiftraliter inué 6. 144

taead maiorë declarationé ma- Dolus in contrac.depofiti,quid fa

teriæ, non autem quod fem ciat.nu.6. 183
per probentur in iure. 2oDolusintercedenscontra&ibusbo
Ibiuifio duplex eft, a&ualis, & in naefidei vitiat ipfo iurecontra
telleétualis, & quando diuidi &tum.nu.7.423. & nu.z i. 23
poflit per legem,&per naturam Dolus in contraétibus ftri&i iuris
nu.9. - 293 non vitiat contra&tum ipfo iu
Diuifio an praefumatur fa&a inter re,fed per a&ionë,vel exceptio
fratrcs cx longa pofTeffionc.nu. ncm purgatur.nu. 22. ibid.
— 37. - $54 Dolus mâdararij, culpa lata, leuis
Diuifiones inter fratresquis tene. & leuiffima punitur.nu.26.68o
tur facere, & quis eligëre ponit Dominium an transfcratur pcrlo
Spelunca, in praéticaartisnota. cationcmadtcmpus.nu.7. 443
Domi
 DE CoNTRACTIBvs. - -

*Tigium in emptione videtur

defubftantia.nü. 6
'cündüÄÄççurfum.nu., ibi.
395 Donationes omnes redigütur aut
minium in emptione non ve- , ad propriam,adad impropria.
nitdencccffitaté,num.i6.& 24 nu? ibid.
$96
Dominium in venditione generis Donatio ad hoc,vtfit
requirütur fecüdumipropria
Caft.fedtria
fe
fcmpervenit.num.is ibi. cundum Fabr. Aret. & aliosre
inium non transferturin lo quiruntur quinquc,nu.4 ibi.
catione.num. 13 443 Donatio impropria quæ fit. nu. 5
Donatiofolo confenfu vel pa&to 71 ;
nudocclcbratur,& Perficitur, Donatio conditionalis fit, quan
num,i. ' 7*4 do aliqua caufa vel modus, vel
Donatiodicituràdandofeu dono tempus,vcl conditio in eiusde
quafidonidatio.nu.v. i5i. Putationem ponitur. nume. 6.
Donatiodifíèrtâ munere,quia il. ibid. -

ludcücaufâ, donatio fihecâû. Donationes, quae fiüt ex caufa ma

fi,num.3. ibid. trimonijcóntrahendi,etiam cú
Donatio cft liberalitas abfoluta, purè & fimpliciter faétæ funt,
nullo iure cogente volenti con praefumuntür fieri ob caufàm
ccllà num.4 ibi: _ futuri matrimonii.nu.7. ibi.
Donatio $urâ Parentibus, velab Donatio facú à fponfis, quomo
alijs inços conferrur, qui ipfis doreftituatur, quando propter
ab intellato alioquin fünt F; cafum matrimonium nöcti fe
ccffuri,non dicitur liberalisdo. cutum, num.9 7t .

n*tio, necdonationisdifiniti. Sponfa quae intrauit religionem,

onibusdiffinitur,& regitur,nu ' an confequatur donatâ à fpon
me.5 7o5 fo,nu.8 ibi.
Donatio $uæfit in contra&u ven' Doíáíô propter nuptias olim di
ditionis, vendo tibi Protant9 cebatur ante nuptias,& fit in re
Pretio,& fi plusvalet âono, nó compenfationcm doris, & po
ef! "£ftdonatio,nec ex meráii. ' teft fieri ante & pofl matrimo
bcralitatefaâÄô ibi. nium,& fi fiat ahte matrimoni
Donatioeftcótra&usnoninatus, um,poteft excedere doté,fi polt
Cum habcatfpeciale nomcn.nu non poteft excedcre, numei. io.
mes ibid. 713
*j£i;ontraâusiutifíi Donationes propter nuptias ho
"meft, & ftriài iuris. nijî. 9. die de confuetüdine nòn fiunt,
7ος, fed loco eorum tenetur vir obli.
ΡRationum tot sit fpecics quot gare fe & bona fùâ, pro confer
funt diucrfitates vóluntatum. uanda & reftituendâ dote, nu
num.i. - 7o9 me. 14 7 15
Ponationum tIcS funtfpccics, fe- Donatiointcrviuos,çjfit.n.i; -13
$ l)o.
 In p Ex 1N TRAGT. -

iponatio caufâ mortis eft illa,cum rci donatæ tranfit in donata i.

quis habere fe mauult quam e um,& fi nulla traditio fa&a fu
um cui donat, magifque ei cui . it in vita,nu. 29 ibld.
donat quam hæredem fuum,& in Donàtione caufa mortis habe
in ea débet ficri mentio mortis bit locum ius accrefcendi data
ad hoc vt praefumatur,num.i6. . coniunctionc.nu. 3o 7:7
ibid. in Donatione caufa mortis detra
Donatio gaufa mortis tripliciter hitur falcidia, ficut in lcgatis.
potcft fubdifìinguinu.i7 ibi. num.3i ibid.
I)onatio caufa moftis,quibusdif in Donatione caufa mortis nöre
feratâ donatione inter viuos. $#3; licet exce
num. 18 717 dat fummam quingeniorum\
in Donatione, fi eft faâa mentio aureorum.nu.32 ibi.
mortis, in dubio praefumitur in Donatione caufa mortis, habet
doaatio caufa mortis. limita- locum cautio Mutiana, ficut in
tur multis modis. nu. 19 1bi. legatis rcli&isin vltima volun
Donatio reputatur inter viuos nö tatc fub cautionc negatiua, nu,
fa&a mentione mortis,limita- 33 ' ' ibid.
tur,num.zo . 7zi in donationelpoteft fieri fubftitu
iponatio caufa mortis æquipa- tio vulgaris & fideicommifià;
ratur contra&ui,vcl vltimævo ria,ficut in hærcditatibus & le
iuntati.nu. vi 722 gatis.num.34 jbjd.
in Donatione caufà mortis requi. in Donatione caufâ mortis rciici
ritur praefentiâ vtriufque par- tur conditio impoifibilis, ficut
tis,& folemnis (lipulatio, nu. in vltima voluntatc.nu.35 728
23 724 Donatarijcapacitas vel incapaci
in Donatione caufâ mortis oritur tas infpicitur tempore mortis
a&ioex nudo paâo.nuz 4 ib. donantis ficut in vltima volun
I)onatoris poft mortem nörequi- tate.num.36 ibi.
ritur aditio hæreditatis,fed ábf Donatio caufa mortis potcfl ficri
que ca valet,nu.z5 325 ficut inftitutio, legatum vel fi.
I)onatarius qui femel cófenfit fti- deicommiffum poteft fieri in
ulando vel acceptando, non ter maritum & vxorcm,& blan
poteft donationem caufa mor- ditijs,& verbis deprccatiuis. nu
tis repudiare, licct hæres velle- me.37 ibid.
gatarius po{fit repudiare haere. Donatio caufà mortis alienatio
ditatcm vcl legatum, num. 17. ne voluntaria rei legatæ reuo
726 - catur. nu.38 ibid,
pro Donatione caufa mortis non Donatio quando fieret abfénti nö
competit a&io in tcftamento interuenientenuncio vcl cpifto
hypothccaria. nu.z8 ibid. la indiftinâè quoad omnia hA
Donatoris poft mortem dominiü bctur provit, volütatc.n.39729
Do
 D E coNTR ACTIBVS.
nonarequilibet poteft, & cuique trici valct.num.24 744
ita,vtêtjamififanti donatio fie Donatio facta caufafodomiae, nó
ripofIit,& filijs nafcitur's. nu.i valet.num.25 1t* 1.
~r2

Donare non poteft ille, qui nö eft Donatio fa&a per criminosù pott
cii contra
mè fen
&tü antc tentiâ
composfüæ mentis,vtfuriofus condcmnatoriâ valet.nu. 27. ib.
& ftultus. ibi. donarean poffit hæreticus,vel qui
Donare non poteft prodigus,poft- crimen lætæ maicftatis cömit
quam curatar eft ei datus. nu.3 tit. nu. 16 74+
ibid. Donari non poteft praefidi feu re
I)onare non poteft minor • $. an- étori prouinciæ manëti in pro
nis,nifiratum habeat poft com uincia.nu 29 7 46
pletum25 annum. nu. 4 733 Donatioan prohibita fit inter cò
Donationcm non impedit fene- iuges, nu.3i 7 47
&us, nifi dclirium attulerit. Donatio inter coniuges an virtu
num.$ ibid. te iuramenti validetur.num.3*.
Donare non prohibetur mutus,& 749
furdus.nu.6 ibid. Donatio faâa per maritum fen*
Ponarean po(fit cœcus, & maxi- iuueni pulchrg,& nobili,an va
mè caufa mortis fine folemni- leat,& teneat.nu.34 ibid.
tate,l. hac confultiffima.nu.7. Donatio morte mariti confirma
ibidem. tur,dümodò nó mutauerit ma
Donarcan poffit procuratordebo ritus voluntatem,num.35 73v
nisfibi commiffis, quid de ad Donatio inter virum & vxorem
miniftratore.nu.8 734 confirmatur: non folum morte
Donarcan poffit filiusfam. nu.9. naturali,fcd etiam mortc ciui
ibid. li.num.36 ibid.
Ρonare anpoffit pater filio in ci» Donatio caufa mortis fecuta mor
poteftate.nu.13 737 te mariti,vel vxoris fub(tincbi
Donare pater poteft filioaliquid tur in vim reliâi.nu.37 , 7st
in præmium emancipationis, Donatio caufa mortis ad hoc vt
& poterit pater donare filioli- valeat, & confirmetur morte,
bros.nu.i6.& 18 74o non rcquiritur hæreditatis adi
Donatio an confirmetur virtute tio,nu.38. intelliguntur dümo
lurame nti.num.x.6 741 doante morté mariti interuene
Donarcan pofúnt feruus re!igio- rit traditio vera vel fi&a.39.ibi.
fusmonàchus,& fimilcs,nüm. Donatiofaâa inter coniuges pro
2t 743 ter benemerita requirit proba
Donare an poffit Abbas, vel àlij tionem meritorumh.nu.%o ib.
prælati, & quid demilite.nu. Donari poffunt omnesres, quæ in
mercium noftrum venite
Don33.atioftupromißio faâamc
ibid. com
rc , poffunt,aut quarum dominiü
tran£
 IN D EX IN TRACT. -

transferri poteft, fiue corpora- Donari non poteft hæreditas viué

lcs fiue incorporales,numer. 1. tis, num.13 ibid.
754 Donari an poflit feudum per va
Idonari non poffunt alienae res, & fallum.nu. io 761
conftantématrimonio res do- Feudatarius poterit obligare feu
talesvxor non donat.nu.z ib. dum pro reftitutionedotis,quo
IDonari poteft fpes & iuslitigandi ad feudatarijpiaeiudicium. ibi.
fednon potentiori,nu 3 T 735 Donatio propter nuptias,an valc
IDonari poffunt res fingu'arcsvcl at fada dere emphiteutica, vcl
vniuerfales in parte vel in toto, de re fubicãa rcftitutioni. nu.
& retentione vfusfruétus domi 19. & zo 762.763
nium & ciuilis poffeffio trans- Donatio hodie nudo paâo ficri fo
fertur.nu.4 ibid. let & poteft. 765
I)onatio incerta re,& loco,& quo Donatio,feu promiffiode donan
ta non valet. num. 5 ibi. do valet, etiam fi non interue
Donatio omnium bonorum prae- nerit traditio.nu.z 763
fentium valet,quia in futuium Donatio infinuari dcbct, fi fum
aliquid quæri poteft.nu.6 736 mam quingétorum aurcorum
I)onatio omnium bonorum præ- exceffeiit,etiam fi donator vo
fentium,& futurorum non va- lcbat cenferi plurcsdonationes
let etiam fi fucrit iurata. limita num.$ 766
tur tamcn, ibid. Donationcsexcedentes fummam
I)onatio valeret fi quis fimplici- quingentorum aureorum, qua
ter donaret bona fua ve! mobi- re infinuari debeat.nu.7 767
bilia,& immobilia, num 7. 757 Donationcs funt quædam,qug in
I)onatio fa&ta ab aliquo fimplici- finuationem minimè dcfidc
ter fuæ hærcditatis non valet, rant, nu. 13 769
nu.8 ibid. Donatio pura & fimplex quae à
Ibonarian poffit parshaereditatis, principio non valuit, an fit in
nu. 9 738 totum nulla refpe&uinfinua
IDonator omnium bonorum,fi re- tionis,an autcm parsexccffiua,
feruauit fibi vfumfru&um fuo- num.16 77o
rum bonorum,an valeat dona- Donationis defubftantia eft con
tio. num.uo ibi. fenfusvtriufque.nu.23 774
IDonatio caufa mortisfaâa per ali Donationisdefubftantia, quae ex.
quem omnium bonorum fuo- ccdit 3oo.aureos, cftinfinuatio
uum praefentium & futurorum nu.zz. ibid.
valet. num.ii 7$9 Donatio an valeat, fi aliquisdo
Donatio faéta dwe ecclefiæà prae- natabfenticum interuentuno
lato,an valcat, nu.12 1bi. tarijqui proabfcntcftipulatus
Donatio iuris praefentandi faéta à fit.nu. a5 775
Patronoan valcat.nu. 13 76o Donatio, an fit pcrfcâaantequä
tcI
 DE CONTRACTIBV S.
tertiusratificet donationem (ti
ri, fi paffuseftfead illas obliga
pulatampcr notarium. nu. 16. ri,donarc praefumitur.num. i3.
776 ibid.
Donatiodefui natura et contra- Donatio praefumitur ex aliquibus
traâusirreuocabilis, & pœnité coniecturis.l.vxori. §.vlt.ff. dc
tia non admittitur,num. 1. 73o lcg3.num. 1$.
; :bid.
l)onatio non praefumitur, quam Donator tenetur deeui&tiöe quo
doaliapoteft fumi conicâura ticfcunque donatio incipit à
nu.z ibi.
promiffionc. 787
Donatum non praefumitur,fi ma. Donator non tenetur nifi inquam
ritus vcl eius patet mitteret ali.
tum facere potcft.nu. 17 789
quidfponfae hulla faáa mcntio Donator, fi diceret fe non habere
ncdonationis.nu.4 78 . nifi praedium, ex quo percipit
Donata à confanguineis fponfae alimenta,& non vltrà , non te
ex parte viri funt viri, & rema netur donationcm fa&tam. nu.
ncntmarito velcius hgredibus. 18. 1bid.
nu.3 ibid. Donatio fi fuit faéta duob. pro in
Donationon inducitur per verba
diuifo,illc qui habet in ca mino
Ę ndo poffunt tra
iadaliu fenfum.
rem partcm, po:eftatem habet
m nu. 6. ibi.
offcrcndi æltimationcm ci, qui
Donatio praefumitur ob confan habet maiorcm partem. nu. 19.
guinitatem nu.7 78* ubid.
Donatio in dubio praefumitur, Donator ante traditionem, pote
quando bencmcrita praeceffe rit ncdum donare alteri, fed ob
rumt mu.8 ibid.
ligarc, venderc
& .nu.io ib.
Donario praefumitur, cum mater Donändo quis fimpliciter rcm,an
filium rcdcmit exconieâuris. videatur donarc rcm vcl tan
nu 9 ibid.
tum ius quod habct in ea, nu
Ponatio praefumitur, cum matcr mc. 21. 79o
resaliquas extra dotem eius ge Donatio maximè differtâ legito,
$ero nomine filiæ præfcntc fi. num. 22. ibid.
lia tradidit nu io 784 Donata aliqua re veniunt etiam
Donatio praefumitur in l.vnicâ,§ acce(foria dc natura contra£tus
acccdit.derei vxo.aâio.vbidos
791
ataab extraneo mulieri dona. Donarariusvniuerfalishabetur lo
ta praefumitur. nu.ni. ib. cohæredis.num. 1 5 ib.
Donatio praefumitur, cum datur Donarioni caufa mortis fi fit ap
aliquidàviro nobili & diuire. pofita claufula. omnia, & fin
num.12 786
Ponatiopraefumiturinl. camÂ. gula promittunt attendere, ob
ferum re, & non contrauenire, di
nu$ff.dc ope.liber. vbi libertus cirur fa&us tranfitusaddomari
qui fcicnsfcad operas nontenc oncm intcr yiuos.nu.4 79 ;
£t
 1 N D E X I N T R A CT.
Et quando cenfeatur donatio in etiam tacitè,fi prius deccáat dd
ter viuos & caufà mortis per fu- natarius quàm ipfe donator.
pradiélam claufulam, vide ibi. num.6 8o4.
nun. 5 Donatio caufa niortis reuocatur
in Donatione caufâ mortis, fi fit tacitè, fi donator fccit donatio
appo{ita ciaufula, pro fe & fuis nem cum effet infirmus, ve! in
hæredibus, cenfetur inter viuos periculo pofitus, & conuluit
nurn.6 794 ve! fuit libcratus ab illo pericu
I)ona:;s an poffit pa&um reuoca- lo, vel non intrauit periculum,
re fet renittere donatario in p num 7 ibid.
*;1.
iudiciurn ccclefiæ, nu.3 ibid. Donatore mortuo, fi hgreseiusdi
I^ona:iones rcuocantur per condi cat cum prius cöualuiffe quam .
&ionem cx lege,vel vtili rei vin moreretur, id probarc dcbct.nu
dicatione. ni:m.3 7 q6 me.9 jb?.
J)onatio ex ingratitudine reuoca Donatio caufa mortis fi fiat & fa
vi potc(l à donatorc,fi ipfe reuo no, non rcuocatur,licèt incidat
cauerit:fed fitacuerit eius hgres poflcà in infirmitatem. nu.'o.
rcuocare non poteft. nam.s. ibid.
ibid. Pomatione reuocata expreßè vel
I\onario reuocari potcft proptcr tacitè reuertitur ipfò iure do
vndecim caufas, fecundum ali minium in donatorcm. nu. 1 t.
quos,alijaddunt duas. num. 1. 8o5
8o ». Donationisfa&a reuocatione po£
Yonario caufâ mortis reuocatur funt repeti fru&us nedum pen
exprefse vel tacit& nu.z ib. dentes, fed percepti.nu. m – ibi.
I>onatio reuocatur tacitè per pce Donatarius ingratus tenetur refîi
nitentiam, & reuocationem ta tuere fru&tus perceptos ex prae
citarn faétam à Iege, vel ab ho- dijs donantisà die ingratitudi
ml nc.nu.3 ibi. nis. num. 13 8o6
Donatio reuocatur , fi donator Donatio caufa mortis reuocatur,
rem ipfàm quam donauit cau- eriam tacitè per inimicitias ca
fa mortis voluntariè nulla ne pitales quae interueniunt intcr
ceifirate cogente in alium alie teftatorem, & donatarium, fi
nauerit. 8o3 cut reuocatur etiam legatum.
Donator licet voIuntatem muta- nu. 14. ibid.
uerit, & illam pœnituerit do in Donatione caufâ mortis fi fiat
nafTe : fi ramen pofleà contin- promiffio de non reuocando,
gat illum decedere fine hærede, affumit naturam donationis
ex teftmmento, vel ab inteftato, inter viuos.nu.16 8o7
donatio non cenfetur reuocata in Donatione ob caafàm fi caüfa
num. 5 ibid. non eft fecuta ipfo iure reuoca
Ύonatio caufa mortis, reuocatur tur donatio.nu.17 ibid.
Po
 *• i) E coNTRA CT 1 B vs.
• ,. .

íonátio proptcr nuptias aon ré- torcrn priuatur donatione vni

uocatur nifi morté, vel adulte- ingratus.num.33 ibid.
rio,nu.is . . ibid. Donatarius qui clcuauit mianum,
onatio fi fiat liberto, reuocatur vt Pcrsuteret, & non percußit;
fola rationeobfequii noa jræ. anfit donatione priuándus.nií
, ftiti.nu.io ibi. me.35. 313
Donatio fi fiat extraiieo, ex tribus Dómatarius qui lacerauit veflimè
alijsprincipalioribüs reuoca- tadomátis,àn fit donatione pri*
ri Ê nu.zo . 1bid. _ uandus.nu.36 i5i4.
Dofiitariusfi protulit in donato. Donátárius, (i intulit manum in
rem verum conuitium, an do- res quasdonator tencbat, än da
natione priuari poiiit. 8o8 _ nationc poffit priuari.n.37. 18i.
Donatariusfi tentiuit verbis tan. Donatarius, fi detineat donato.
tum pudicitiam vxoris vel filic rem in yinculis ve! cárcere ab£
donatoris, an poffit reuocari que laefione corpoiis, an dici
donitid. , ' iiun. 25 8io tür inferrc impias manus,nu.3s
Donatarius qui adulterauit vxo. _ ibidem -

tcm donafitis, dicitur intuliffe Donatarius, fi detineat donato,&

donatoriatrocem iniuriam,& ' in bello licito,& non inferat in
& donatio reuocatur, num.z6. iuriam, non potcrit donatione
, ibidem , - priuari.num. 39 814
Donatarius fi cógnofcat carnali- Donatarius fi inferat impias inas
tcr concubinam donatoris, po- hus in vxorcm vel filiuin donat,
terit priuari donatione, cüm tis,non potcrit donatione priua
itatroxiniuria. num. 17.ibi. . ii, nti.4o ibid.
Donatariusfi deflorauit filinm do Dbnatarius fi fé defendédo vei iu=
natoris, dicitur coriimififfe à rando percuífir donatorem, non
trocem iniuriami, idem de nep. dicitufitituliffe impias nmati*s.
te & proficpte. nu. 29. $it num.44 . 815
dnatatius qui iudicauit in caufa Donátio an poffit reuocäri, fido?
criminali,vel magna caufä cö. natarius volcns percuterealiuin
tradonatorem , fiiuftè iudica- . percuflit donatorem. nu. 4; ib.
uir non reuocatur donatio pro f)onatione an poffit priuari vu!.
ptefingratitudincm: fecùs fi in ncransdoriántcin principis, &
iuftt.num. 31 . . 812 patriæ proditorefiina.47 , ibi.
Donatariusquiperhibuit teftimo Donatiq rcuocatur,fi grau3 dam.
- - - - - - s ; -

nium cótra donatorem in cau. nuin donatarius in 5onis dona- '

fácriminali dicitur ingratusfi toris dedit.nu.3o , , 8*6
fpontè perhibuit teftimonium Dgnatarius ß non intulit griiie
num.3» ibid. damnum, fcd inferre tentauit,
Donatarius fi inferat pcr fe vel per an poffit priuaridonati6iie, hu.
aliumimpias manus in dona. mc.3*. • i • ' 81#
on m
 I N I) EX IN TR ACT.
Donatarius fi aliquod periculum tio.nu.73 823
vitg donatoi i intulerit,donatio Donatorvelaliustertiusfi pronit
ne priuari poterit.nu.53 818 tat quod nunquam reuocabit,
IDonatio reuocatur,fi non fuit ad- neque contraueniet, fi donans
impletus modus in donatione repetat bona donata propter fu
adie&tus num. 54 ibid. peruenicntiam libcrorum non
I)onatio non reuocatur ex eo qd' committitur ftipulatio. nu. 77.
donatarius non fubuenerit do 826 -

natori in neceffitatibus fi non Donatio cuiuslibet partisan reuo

fuit diétum. nu. 56 819 cetur natiuitate filiorum. n. 78
Donatarius qui non adimpleuit 827
cöuenta, an pollit purgare mo Donatio neque adoptione, neque
ram. nu.$$ ibid. arrogatione filijreuocatur,nu
Donata qua a&tione repetantur, me.84. 829
quando donatarius non adim Donatio reuocatur, fi filius natu
pleuit conuenra. nu. 58 82o ' ralis legitimetur per fubfequés
Donatarius fi denegaueritalimen matrimonium.nu.8; ibid.
tum donatori, pro modo facul an Donatio reuocetur, fi fuit faéta
tatum donatio potcrit rcuoca- legitimatio pcr rcfcriptü prin
ri. nu 59 821 cipis.num.87 83o
I)onatione faâa, fi alteri fint bo Donàtio non reuocatur legitima
na hypot hccata per donatariü, tionc principisfubfecuta nu.$$
- an per ingratitudinem rcpcti 83t
po(lint bona. nu. 6t 8. u. Donatio iam reuocata, an mortu
Donatio faâa a matre filio, pote is filijs fuperftite patre donato -

rit propter ingratitudinem re- re conualidctur.nu.9o ibi.

uocari nu. 73 ibid. Donatio reuocatur ob querelam
I)onatio ob caufam, an ob ingrati inofficiofae donationis. nu. 91
tudinem reuocetur, nume. 64. 832 ;
ibid. Denatio inofficiolare & confilio 'it

Donatio fa&a gcclcfig,propter in- quando dicatur.nu. 92. 833

:
& it,
gratitudinéfm capituli vel prae Donatio extraneo fa&a, fi patcr
lati reuocari non poteft. nu. 65 ipfi filio aliquid relinquit, an
823 poterit in totum per filium re
Donatarium fi pœniteat ingrati- uocari.nu.93 ibid.
tudinis petendo veniam, in fir Dos an debeat refici fratri debo
mabit donationem. nu.69. ibi. niscommunibus.num. 38 368
Donatio reuocatur ob fupcrucni. Dostradita mulieri, an poffit rc
entiam liberorum.nu.71 ib. uocari propter ingratitudinem
Donator fi tempore donarionis nu.67 823
habeat filium, & alij pofteafu- Dos promiffà & partim f&luta fi
perueniant,anrcuocetur dona- liàcdcbonis cómmunibusduo
Ium
 I) E coNTR ACTI Bvs.
ium fratrum, fociorum, an in dcliberandum, vel nifi fit mora
Portionem fratris dotantis im- lis aliqua fuper haereditatc. nu.
putetur: an verò de communi 33. 357
patrimoniodctrahatur,&quòd Emens in dubio praefumitur emé
ia portioncm imputetur, plu- rc profe, & ex fua pecunia. nu.
res Do&ores recenfentur.num. 4z. 358
¥ , l. 583 Emens rem alienam mobil&com
|
Contrariaetamen opinionis Do- mittit furtum.nu. 14. 346
&orcscnumerantur. num.z.& Emcnsfcienter rem alicnam, ven.
3. 385 ditor illi non tenetur decui&i
Doscft quid accidentale ad ma- onc.nu.13. 363
trimonium.nu.s. 971 Emens fcienter rem facram, & re.
Duάio addomum non eft necef- ligiofam, amittit rem, & pre
fìria pro validitatc matrimo- , cium. nu. 16. limita, vt nù.z$.
,nijnu.*t. 924 366
Dotisdc&ccefforijs & appenditijs, Emcns resdotales fcienter, perdit
prout de dote ipfa iudicatur. . precium.nu.36. , • 369
nu.9. 381 Emi non pofTunt fpiritùalia, &
puorci ftipulandi & promitten- fpirituali anncxa, vt ius patro
di, quomodo fiant. nume. 4. natus.nu.27. 366
313 Emi non poffunt liberi homines.
Duo Rei debendi fiunt etiam in nu.3o. 367
teftamento nu.7. poffunt dignitates, &
314 Emi non
DuoRcidebendi fiunt non folùm magiftratus, nec iurifdi&iones,
vbi dari quid promittitur, fed nec merum & mixtum imperi
vbi fieri etiam.nu.8. ibid. um.nu.33. & 34. 368

1
in Duobus rcis promittendi lite Emi nor poffunt omnes illaercs,
tonteftata contra vnum inter- quae notantur in tra&.emptio.
rumpitur praefcriptio contra a- colum.z.vlt.ordi, vt bonâ feu.
lium,& vnuscojteftando pro- dalia, cmphyteutica, litigiofa,
deft alteri quoad intcrruptio- vfusfruétus, fideicommiffâ, ni.
: nem.num.zo.

-
316 , fi quatuor decaufisbona mino.
rum,furioforum,prodigorum,
mifi cum folennitatibus. nu.33.
Btius matrimonium contra- nu.33.cum feq. 369
here non poteft.nu.6. $91 item non poteft emi frumen.
i Ecclcfizam poffit mutuari. num. tum miffum excrcitui, oleum,
16. 68 vinum, vt exportentur barba.
Κdsfia debet magis abftinere ab ris, ncc arma, fcuta, loricæ, ar
vfura,quàm laicus.nu.8. 247 cus,& fimilia. Item nec arbores
linens abhærede, benè emit, nifi ex Luco Daphnes, venena ma.
tmaturinfra tcmpus datum ad la, Chriftiani à ludaeis, & fimi.'
fff lia.
 - - - - - |
- - I N D E X t N f R A CT. -

fia,quæ habentur. nume. 44. & tem pro ipfo foluto pretio, fìi
feq. 37 z me. u - 342
Emolumentum & lucrum focie Emptio & venditio eft iurifgenti
tatisdiftra&ae, tranfit ad haere- um contraétus,quo alicuius rei
des,licèt focij non fint, cmolu- pro certo pretio dominiü tranf
menti tamen fùcceflores funt. fertur, vcl nexus eui&tionis con
nunfh. 43 638 trahitur, nun. 12 ibid.
Ampliatur de omni cmolumento Emptionis coiftra&us debet deno
etiam futuro ex eodem, nego- minari à principaliori, & fic à
tioacquirendo,fed contra, mu confenfu.num.14 ibid.
mc. 5?. 33.66. & feq. 61 1 Emptio & venditio e(t contra&us
Emptio in dubio cenfetur faéta obligatorius vltrò citroque con
momine proprio non commu- fenfu initus fuper realiqua me
ni.nu. 45 565 diante pretio.nu.zo 343
Emptio,& vcnditio funt corre- Emptio ds iuregentium abfolutè
Iatiua.num.2 34o fecundum l3art. nu. 12 ibid.
Emptio & venditio funt diuerfa, Emptio quomodo fuerit introdu
quoad' diftin&ionem perfona- &a.num. 23 ibid.
rum, nunn.3 34o Emptionisappellatione, quæ ve
Emptio & venditio funt paria, & niant & comprehendaatur. nu
regula parium eft, vt ftatutum ne. z6.344 & vidc fuprà in vcr
• in vno fit ftatutum in alio. nu- bo appellatione.
ne. 5. 341 Emptio & vcnditio quotuplex fit
Emptio & venditio quando pro 347
priè affumitur pro contra&tu in Emptionis & venditionis contra
cfi« dcdu&o, & formato em^- &tus inter quas perfonas poffit
tionis nomcn eft, idem in (knfu contra hi.num. i 55z
cum nomine venditionis. nu- Emptio & venditio regulariter et
me.7 - ibid. prohibita inter patrem & fili
Emptionis & venditionis contra- um nnm.6 ibi.
&us,diffinitus non rcpcritur ab Emptionis contraáus non potefb
lmperatore. num. 9. ibi. fieri inrer gerentem officiü pub.
Emptio & venditio eft contra&us licum & fubditos, limita. nu
bonæfidei vltro citroque obli- me 7 353
gatorius, qui confenfu re & pre Emptionis contraétus non valet
tio perficitur, num. io ibi. inter pmprllum & tutorem : li
Emptio & venditio eft alienario mitatur. nu 8 ibid.
quaedam qua dominium , & Emptionis & venditionis fubftan
poffeflio rci venditæ transfer- fia}ia funt tria,res,pretium, &
tur per traditionem ipfius do- confenfis. 379
mini,vcl fi non eft dominus v. Emptio non valet fi rcs, quae vcn;
fucapicndi condi&tio in cmcn- ditur non fubcit, & fi fubet
tf o
 fjE coNTRA CTI Bv §.
pro parte, valet pro parte. nu. pa{tum & fimilia. hurif. *
me.3 ibid. ibidcm.
Emptor cogitur dare pecuniam et Empta res fi pereat cafu fortuitò,
vcnditor traderc rcm tantum. non poteft agi rcmedio legisz.
num.9 ibid. C. de rcfcind.vend. num. 16
Emptioà locatione difcernitur ex 4 .s
mercedisquantitate, 6 anmua Emptio & venditio poteft confi
vel femel. nu 17 3si ftcre in re inccrta , non autem
Emcntibus licet fe pretio «ircum- pignus.num.7 zod
-

uenire, extrà tamen dimidiam In emptione & venditione quam.

iufti pretij. numi.zi º uis res interuenire debeat, non
332 - ' tamen aétus requiritur ad cau.
Emptio fa&a pro quanto pretio, fandarò obligaticncrii, nume
crimusin concordia inter nos, ro ii. -
$o.
non valet ßatim.nu.z; ibi. Enormiffima laefio facit præfurni
Emptor non poteft retinere rcm, contfa&tam dolo faétum. nu.
& pretiurn.nt\36 384 me.18 ri$

Emptor débet percipereftia» pro Enormitfima laefio,enormior, &<

fata tempotis, & pretij folüti. cnormis,quæ fint.nu' vo 428
num.37 ibi. Acqualitas in focietate interdum
Empter aliquibuscafibus non po- non feruatur.num.* 544
tcftagere deeui&ione.num. z. Aequalitas in focietatibusfemper
, &3 594 feruanda. nn 4 $89"
Emptionismatura c(t,vtdomini Equo vendito, veniet eiusfellâ &
um transferatur in emptorem, oriramenta. nu.48 4o7
fi vendens eft dbmiriüs, aliàs Equo commodato ad villam, fi
transferatur vfucapiendi con- reddatur magagnatnsequus,vcf
di&io.num 8 395 mortuus fit, ad quid téneatur.
Emcnsvidetur emererem ratione num.6 165
dominij nu. vt 396 Error in corpofe,veI in fmateria vi
Emptor poteft agere de eui&ione tiat emptionem,nu.; 379 .
incontraàuéinptionis.num. » Eiro circa accefforia, vel rei qui.
419 litatem non vitiat wcnditioriem
Emptor an tencatur ftare colono, licct crror circa corpora vitiet.
num.37.4oz.& num.3. 47i num. $6 - 39o
Emptio &venditio in pfurib.mo Error iuris & error fa&i, quid fit.
disannullatur. nu. i 4:22 num. , z 1 z7
Emptio & venditio refcinditur Error in nomine appellatiuo viri.
contrario confenfu partis, vel at difpofitionem. nu. i ' ;, ,
propter dolum & metum per Error perfonae impcdit & foluit
laefionem vltrà dimidium per matrimonium.nu.7 " 98t **
obferuátiam promifforum pcr Acftimatio in recommodata ope.
fff 2 r., 1 u- r
 1 N D Ex IN rRAcr. - -

' ,.'*atur, quodpéfempta re culpa tiam poteft obijci infrabienni

commodatarijtcncatur foluere um. nu. 11. 17*
Ę; & opcratur ctiam ali- Exceptio rei iudicat£eft perpetua,
iud.nu.z. i6o tamcn folutum non repetitur.
Acftimariorci pofita inter partes, 131
quid operetur in contraâibus, Exceptio non numeratæ pecuniæ,
in quibus veniebat lcuiflima competit perpetuò ciuitati.nu.
culpa.nu.3.

falia.nu.z.
161

843
1 9.

nu. 9.
69
Actasfeptem annorum, quod fuf. Exceptio non numeratæ pecuniæ
ficiat ad contrahcndum fpon- dciure Canonico datur fcmper
Actasfeptcm annorum an fupplc Ex commiffae & fponfiones de có
ri poífit per malitiam in con- fuctudine feruántur. num.19.
tra&u fponfaliorum. num.3. _ 43.
ibid. Excommunicatus, & in mortali
67
'
Actatc habilis,fed inhabiliscuitu, conftitutus matrimonium con
an contrahcrcpoffit matrimo- trahit,& valet.nu.zz. 898
nium.nu.4. 89o Ex natura emptionis eft, vt em
Eui&tioex natura contra&tus em- ptor fubintret locum vendito
ptio.& vendit.venit. 393 ris. nu.36. 462
Eui&io aliquibuscafibus non ha- Expenfæ fa&aein rebus condu&is,
bet locum.nu.2.3.& 4. 394 quando repetantur, & quisde
' Euiétio an excepta fit in gencre, bcat fubiic onus.nu.9. 465
vel in fpecie, per conuentio Expenfæ faétæ in focietate occafi
nem, plurimùm diffcrt. num. . one focietatis, de communi fie
6. 395 ri debent.nu 13. $4$
Exceptionum pluresfunt fpecies. Exprefsè multa prohibentur, quae
nu 6. 131 tacitè permittuntur. num. 12.
Έxceptio fi obijciatur in depofito 396
de non numerata pecunia, de- -

bet obijci infrà 3o.dies.num.io. FAber fi cöduxerit domum prò

17u. - c ftudiofum,le&orä, vel fcho- .
Exceptio nulla poteft obijci non larem, poterit expelli. num."
numeratæ pecuniæ depofitoa- _ t 4. - 497
&tuali.nu.9. . ibid. Fabianus de MonteS.Sabi. non re
Exceptio datur ex naturali aequi- étè loquutusfuit in diffinitione
tatc. nu.23. 14 emptionis, & venditionis, fe
Exceptio Senatufcon.Macedonia- cundùm aliquos.nu.3. 342
ni, quæ in pecuniâ numerata Fa&a funt diuidua, quádo afferüt
datur,non datur in alijs contra- vtilutatem in parte ficut in to
&tibus.nu.52. io3 to, rclpcäu totius. num. 33.
Exceptioinmutuo obciusfrequ&- 296 -

Faijna
 moB' coNTRACTIBvs.
fatinaanpoffitrcddi locofrumé fi valde lgdcretur.nu.19
ti nu.13. -

93 Filiusfamil. non poteft opponere

Fcudalia bona non pofTunt emi. exceptionem Macedoniani, (i
nu. 13. 363 non fiat mutuum in pecunia
Fru&umam poßit hypothecari.nu numcrata. ibid.
mc.v4. 1$. &afi poflit vcndi. Filiusfamil. non poteft opponere
363 diétam exceptionem Maccdo
fcudum an donaripoffit pervafal niani, fi effet reputatus fui iu
lum.nu.6. 7 6i ris. Item nec poteft,(i pro alio
Fidciuffor non poteft obligari fi fideiubcbat, vel fi Ä patris
ne ftipulatione nu.6.' 3o8 accepit mutuum, vel verfum fit
Fideiuberc obligarusan poffit da in vtilitatem patris, vel fi caufa
tegignora & hypothécam. mu. ftudiotum accepit muruum,
3i. 2o3
vcl fi propter inftans pericu
fiάio non datur deiure gentium, lum, & neccfIitatem , vel
vcl naturæ.nu.3. 62 fi realitcr pccunia numerata
Filijex vero matrimonio fufcepti fuit. ■ 2o

legitimi funt, vbi ampliatur & Filij quandoque tenentur in fub

limitatur pluribus modis. nu. fidium, fi pecuniain debita pa
16. 944 tri paupcri foluatur.nu.3. j37
fili* fociorum an de communiFifcus potcft in totum obligaie
fintdorandae.nu.t. 378 rem communem.nu.zu. ,;4
Filius&patcr vna & eadem perfo Fifcus praefertur in pignore priua
ma cenfentur. nu.6. 329 tae perfonaehabenti gencialem
Eiliuspotcft ob famem vendi à pa hypothecam, in boiiisquafitis
tr€. nu. 22. 363 poft. nu.34. 238
Εiliusfamil fi iurauerit reßituere Forma dupliciter capitur,largè &c.
mutuum,an poffit non obftan ftri&tè.nu.g. 28o

te iuramentò, opponere exce- Forma dcbctdari mandato.num.

ptioncm Macedoniani, & reti 4. 67i
nere mutuum cum bona confki Fratres quandodicantur effefocij.
cntia.nu. 1$. 117 nu.i7.& 18. 328
Hiliusfam. poterit retinere mutu Frater qui erat Abbas, vel mona
um, & non reftituere, etiam fi chus, fi pronotusfuit ad digni.
iurauerit, quädo tra&at de ma tatem, an alter frater tcneãtur
gnopraeiudicio.nu.17. 1 18 contribuere adexpenfas. num.
filiusfám. non tenetur de mutuo 2C. 329
fibi fa&o,ni(i ipfk habeat bona Frater focius, quod caufa malefi
propria,nu.vo, 119 ciierogauit, an totum in (uam
Piliusfamil. fi rcnunciauerit exce portioncm, an verò focietati
ptioni Macedoniani,poterit ta fit erogandum.nu.io. : 381
mcn proponerc cxceptioncm Fratcr adminiftiato rei commu
mis
fff s
 I N D Ex IN TRAcrr.
nis,nec non eius haeredcs ratio-Fru&us fi aon funt confumpti,n5 :
nem rcddcictcncntur, nun. 12. extcnuât fortem, fed tacitè ob
yfque s. 382 ligati funt. nu. 14. ibid.
Eratris praemortui haercdcs an te. Fructus non computantur in for
ncantur rationcm rcddere ad- tem, fi crcditór promifit non
miniftrationis bonorum focie- moleftare, nec infru&ibus, nec
tatis, cuius patcr ncgocia gcf- in pignorc iuraucrit. num. io.
fit.nu. 11. 58t 143
fraudibus femper obuiandum.nu in Fruétibus percipiendis ex pig
- . me.3. - $$o norc prætorio, fi abfque dolo
Frigiditas & fterilitas in mulicrc fuit, vt non perciperentur,non
l. , non impcdit matrimonium. extenuatur fors.nu.4. 246
nu. 12. 894 Frumentum fi mutuaretur ad nu
frigiditas & ar&atio ad hoc, vt merum, valeret mutuum,& idé
impediat matrimonium con- proccdcrct in pipere. num.$.
trahendum, & dirimat, quatu._ & 6. 83
or requiruntur.nu.45. ioii. Fulloni fi curandaveftimenta,aut
Fru&usfeudi poterunt pignorari farcienda dcntur, non eft loca
& obligari altcri,fi aétione pct- tio, fcd contraétus innomina
fonaliâliquis fc obliget ad fru- tus.nu.zz. 448
&tus, nu.23. 219 Fulgofius in diffinitione ftipula
Fru&us non folùm percepti, fed tionis quinque colligit. fium.
qui percipi potucrunt,cxoncrât 14. 28í
debitum.,nu.z. 246 Fundamentum intentionis fuae
Fruâus percepti ex praetorio pig-, quifque probarcdcbct.num. 28,
norc cxtcnuant fortem. num. 6o3
4. ibid. Fundus communis fi non potefl;
Eru&us aliquandonon computâ- commodè diuidi deuenitur ad
tur in fortcm. num.tt. & fcqu. licitationem, & vni adiudica
448 tur totus & altcr pretium refi
Fru&us percepti ex pignoredatoà cit.nu.$. 457
foceróprodotc,nonicomputan Fundus fterilis, quando dicatur.
tur in ÄÈÉ ibid. ibid. - -

Fru&us non computantur in for. Fundus communis quando non

tem, fi debitor iuraffet foluere potcftcommodè diuidi. num.
præcisè.nu.it. ibid. 8. . ibid.
frü&us non computantur in for-Fundo vendito,vcnientpifces.nu.
tem, quando crcditor fubijffet , $6. 4io
magnüm laborem.nu.11. ibid. Fundovendito an veniant fru&us
Eru&us non computantur in for- nu. 43. : 4o5
tem, fi creditor fecit cxpenfam Fundo vendito veniet mcnfura
in pignorc.nu.13. 249 tio intra 6o.dics, vcladannum
ad plus
 *■) E coNTRA CT I B v $.
adplus, finihil fit diâum. rcs locata.nu. 18. ibid,
ibid. in Gcnerali obligatione nö veni.
Furiofi & mente capti matrimo- unt resdotalcsdatæ marito.nu,
contrahcic non poffùnt. num. 19. 219
3. - 89o Gcncrali obligatione nö veniunt
Furoreftiufta caufa dirimédi ma. fkudalia bona.nu.zi. ibid.
trimonium.nu. 67. ιι5 Gcncrali obligatione non veniüt
Furti diffinitio eft contreâatio bona ÉÉ alicnari fub poe
icialicnae inuitodomino. nu. na.nu.14. 1bid.
8. 191 Gcnerali obligatione non veniüt
Furtiuæresnon poffunt cmi. nu. bona liucllaria.nu.z5. 22o

31. 367 Gcncrali obligatione nonveniunt

Furtiuam rem emens, committit bana haeredis illius,qui obligat
furtum,nu.i4. 364 nu. 26. ibid.
Jntellige vt ibi, quando eft res Gencrali obligatione non venit
mobilis, & cum fciêtia empto- ius patronatus. nu. 17. ibid.
ris,fcu venditoris. Gcnerali obligatione non veniüt
Futtivitium poffet purgari,& va- bona,quæ verifimiliter quis nö
let venditio,& poffeficsvfuca- . cft obligaturus. ibid.
pipu.15. eod. ad Generalis obligationis effentiâ
- fufficit, fi res veniat pofìcà in
Allus Aquilius inuenit ftipu- bonis debitoris obligatis. num.
lationem.nu.17. 309 32. - 22.
Gcneralc mandatum quando in. Genus perirc non potcft. num.z;.
tclligatur,& quod fit 633. & nu 416 -

me. i9. 336.& videin verbomâ Gratiofa venditio quæ fit. nume.
datum infrà. 6. 348
Gcnerali obligatione omniumbo H.
norum veniunt pccuniae, num. HAEre; promifloris, qui non
13. 217 poffidet rem in folidum,con
Gcnciali obligatione veniunt no- uenitur in folidum in contra
mina debitorum. nu.i4. ibid. άibus,fcu aéìionibusbonæfidei
Gcncraliobligatione omaium bo nu. 39. ' 25
norum, adie&o confùtuto, ve Hæres poteft vendere,& emcnsab
niunt futura.nu.18. ibid. hærede benè emit,nifi emat in
Gcncraliobligatione bonorü non fra tcmpus datum ad delibcran
ieftri&taadTocum ccrtum, ve- dum,vcl nifi mota fit aliqua lis
niunt merces.nu. 16. ibid. nu.33. 357
Gcncrali obligatione veniunt bo- Hæres vendens rem de mandáto
na cmphyteutica.nu.17. 218 teftatoris dicitur cmcns habere
in Gemerali obligatione appofita remà tcftatore non ab hærede.
inlocatione, comprchcfiditur 677
fff 4 Hæ.
 IN D EX IN TRACT. *
Haerescertusnominari non debet aliquasopponi,& datur eadem
in focietate, nc libera teftandi exccptio ad refkindendum etiá
... facultas adimatur.nu.53. 6o6 contra£tum nominatum.num.
Hæres focijcomplere, & perficere 36. 6tu
tenetur negocium incorptum. Implemêtum fecutum fuiffepro
Intellige, quando negocia ef bari debet ab eo, qui implciete.
fent pendentia, vcl ex re com- netur.39. 61z
mnni.nu.44. & 67. 6o9 Incoeftuofusquod prohibitus vi
Haereditas viuentisvendi non po- deatur contrahcrc matrimon.
teft, & vcndcns priuatur cius nu.z4. 9ot
fucceffione.nu.$. 363 Incorporalis res non poteft diuidi
Hypothecaria aétio quae fit, & per naturam,feu accidentaliter
quando dctur, & cuius narurae nu.zo. 293
fit. z6$ Inclufio vnius eft exclufio alteri
in Hypothecaria a&ione oportet, us,quando non apparet decon
É probetur rem illam fibi traria voluntate difponentis.
uiffe hypothecatam, & fuiffe nu.3i. 14.
in bonis dcbitoris tempore ob- Indebitum triplex eft, fecundùm
ligationis, fccùs in intcrdi&o glo tra&.indcb. nu.i. &fecun
Saluiano. 269 dum Bart.quadruplexeft. 116
Hypothecaria a&io altera eft di- Indebitum non eft contraétus,
rcéta,altcra vtilis.nu.z. ibid. cùm diftraherevideatur,qui fol
Hypothecaria a&ioeft realis. nu. uit indebitum.nu.i. 118
16. z6$ Indebiti diffinitio qugfit,feu quo
Hypothecaria ficut folo confenfu modo defcribi poffit. num. 4. '
conftituitur, ita folo confenfu ibid.
foluitur.nu.i. -271 Indebitum eft non tantùm, quod
humana natura in effe dedu&a, omninò non debetur,fed quod
triplex potcntiaei conceffa fuit alijdcbetur, fi alijfoluatur, aut
Anu.7. uo * fi aliusfoluat,quodaliud dcbct
per errorem. nu.7. 225
I. Indebiti in cötra&u quatuor funt
IAâura grauisquaedicatur. nu. . gQnfidcranda.nu.$. 124
31. 817 Indebitum fecundùm Bartol.qua
Ignorantia in fa&o proprio non druplex cft, fecundùm Pctru
eft tolerabilis, limita fex modis cium quintuplex,fecüdüm Ca
nem.6. 1 , 4 ftren.fèxduplex, fecundùm laf.
Implementi non fecuti exceptio o&uplex,fed Bart.communitcr
dicitur litis finitæ, & impedit approbaur.nu.1.2.3.4.3.6.. 1*6
litis ingrefTum, & potefì quan Inde6itum iure Ciuili,& indebi
docunque oppoi, étiam fiante tum naturale quid fit, & indé
ftatuto prohibcntc cxccptioncs bitum iurc naturali, fcddcbitii
. •• IuIG.
 pE coNTRAcTiBvs.
iure ciuili, &indebiium iureci ces iniurias in donatorem ef
uili,fcd naturaliter debitum,& fundat.nu.22 8o3
quando poflit indebitum repe- Intelleâus quatuordecim dantur
ti,num.9.& ii 127 ad 1. Labço. $.contra&tus. ff. de
lndebitum per exceptionem, fed verbo.figni. 4*
vtroqueiure debitum, quid fit, Intelleéìus àdl. Labcd, §. contra
quandorepeti poflit.nu.13 128 &us,nu.io 7
Indcbitum per exceptionem vni: Intelleétusad §.z.Inft quib.mod.
£umeft,quoddupliciter poteft recontrah oblig.nu.3 123
fubdiftingui, imò quadruplici Intelleétusadl.fi olei. C. loca. nu.
ter.num.i4 ibid. 14 456
lndcbiti condiâionem quae caufae Intelle&usad l.Paulus.ff. dc folu.
inducant,duae.nu. i 13o tio.nu.ao 77
Indebiticondiàio inducitur, quo Intelleâusadl.cum quid.ff.fi cer.
tiesdubium eft, an exceptio fit peta.nu.6 9t
temporalis,vel perpetuâ. nu.3. Intellc&usad 1. die fponfali. & l.
$i lucius.ff.depof. 177
1 Indebitèfolutum in duobus cafi- Intelleâusad l.fifur.f£ficer. pet.
busrepetitur.nu.7 ibid. nume.zz. 8o
lndebitum mutuo allimulatur. Intelle&usad l commodis.ff.de re
nu.u. 138 iudi.&l.fpcm.C. quae respign.
Infideles,vt funt Iudæi & Sarace. nu. 19 237
ni,& fimiles, an contrahere Intelleétusadl. a&ionem. 5. non
Poffintmatrimonium.num.25 nunquam.£ profoc. num.z.
90z
Indiuiduum quatuor modis acci- tai7u
ísau. quatuor habet.l.fingu
pitur.nu.z 19o laria.ff.fi ccr.pet.nu. $ 1o8
Infinuatio quid fir.nu.6 766 Intelle&us & animi,pbitas locari
Infinuatiorequiritur de fubßán Tnon poteft.nu.46 483
tia in donatione, quae excedit Intelleâus ad c, commiffum , dc
$3o.aureos.nu.5 ibid. fponf.num.7 885
'finuatioà quo, & quando, & Intérefeincertüm eß, fed verificã
7
g-poieiai debeat. nu.$ tur per iudicem. nu. 8 rri
-
-
- -

Intereffe in venditione tolcratur

Infinuatio fiuefiatâ donante, f.
-
-

de iure ciuili,& Canonico, nu.

-
-
- -
-

ueâ donatario, confirmatur as

$onatio.num.
-
o iritur in ibi. Infeparabile&indiuidu
um 29tc 384.
diff
lnfinuatio non requ ali- rùnt.num.6
quibusdonatariùm, nu.3.vfq; Intrinfefunt mat es,poni naturalia
I ad **. 766.774 tria ca ,fidrim rolcjs,fa cramcn
*gratitudoquid fit.nu.zi $o7 tum,num.z» 929
liatitudoë, fidonatariusatio Immiffus in poffefiioncm pigno
-*
tff $ ris,
 VI N D E x I N T R A CT.
ris,fi pQteft tenetur locare rem Iudex etiam de quantitare inc«rt*
& fru&us pcrcipere. nu.6 247 dcbct ferrc fentcntiam. pum.g
{nquilinus dicitur, qui conducit 1. 1 -
4
a
domum in ciuitatc,ruridicitur Iudex vendere poteß propriaau ù
colonus.nu.ii 441 thoritatc rcm abfcntis. num.34
a
Jmmunitas conceffàhominib.cer- 537 ç
ti loci extcnditur ad Iudæos. Iudæus potcft emcre & vendere.
num.23 329 num.36 ibi, a
*
Jmmunirasconceffâ alicui, & re. Iudicialis ftipulatio quae fit. nu. z '.
bus fuiscenfetur hominibus,& 286 '.
vafal!is conceffà. nu. 19 si Iurifdi&ioncs vcndi non poffunt. ù
Jmpcdimenta matrimonii, quæ nu.1 i - 368
+;
fint. 979. & fcq. luramento appofito, an fponfalia
ù;
Imprdimenta coeundi impediüt diffolui pofiint mutuo confen ' u;
matrimonium.nu. 44 io o fuabfque pcccato, vbi diftin
Jmpubcres dicuntur prohibiti cô- âio & conciliatio opinionum.
trahere matrimonium rationc num.4.& 5 857
actaris. num. i 889 Iuramentum, an validct contra
Jn inftrumentis publicis de con' άum.nu.z; 430
fuetudine duo tcftesfufficiunt. Iuramentum an fuppleat infinua
num.4 75 tionisdcfcétum.nu. 1o 773
In inftrumentis publicis iuratur Iurati poteft in litem in omnibus
per contrahentesomnia & fin- contra&ibus ftri&i iuris. nu
gula vcra effe, nec contraucni- me.28 34
re, nu. 5o. , 28 Iurari potcft in litem incontraétu
Jnftrumentum ftipulationis in depofiti.nu,i7 183
confe&ione oâo rcquirit. nu Iurari potcft in litcmincontraäu
mero. iz - 32o commodati. ibid.
In iudicijsbonæfidci iurari potcft Iuspertinet vcl ad pcrfonas,vcl ad
' in litem, non autem in iudicijs res,vcl ad aâiones.nu.27 32
ftriài iuris.nu.38 - 25 Ius ciuile, ius naturale tollcre non
Jnuocatio Domini noftri I E s V poteft,fi ad contrarium tendit.
Chrifti in inftrumentis non eft num.19.3io.& nu.zo 14.
nece(faria in pun&o iuris,fecùs Ius ciuile inuenit quafdam conué
de confuetudine nu 28 44 tionesà iure gentium inuentas
Jocalia vt bona mobilia filiae tcm quæ nudæ eränt à nominc non
pore nuptiarum data , an in à caufa.num.33 .. 13
É patris dotantis dari de Ius ciuile, ne dcfe&iuum vidcrc
cant num.8 381 tur, inuenit quatuor cötra£tus.
Iudex Ecclcfiafticus non ingerit num.34 ibid.
fc in pocna fanguinis, nùmc- Ius ciuilc introduxit quofiam a
IO.3 I 13 άus,in quibus paâa nuda pro
ducc
 — _-_

DE coNTRA cT II, vs.

: ducerentaâionem nì}. jb
lusciuileinuenit quafdam conuè• Iurc
• !
_ potefl.nu.9 m2
canonico rcgulariter non da
tiones "das à nomine, & nu.
'asacaufì, & eas ncc approba Iuretur actio. nu.3
Canonico datur aâio. num.
I 4.

“nes inpiobauię, 14.

Ius Ciuile i,,, Probauit quafìanì Iuret9Canonico ius naturale appeí15
- °'"cntiones turpem habe, latur, quod in Euangelio conti
- ts$aufàm. nu.io 13
nctur.num. 1o 12.
lusciuilevarię, difpofitio Jur£canonico paâum nudum, pro
jungcntium
ibid. : habiiíí, ducit aâioiicm.nu., i4
lus praetorium fùperuenit, & in Iure antiquo crcditor poterat eli
"tissiuilisdifpófiijS,. loquu g°;c dc duobus reis , niim, & in
tumfuit,& vaja noua rcmcdia !9lidum conuenire cú prote
ftatione, hodie non poteft con
- "troduxit.nu.s, 16
ueniri nifi vnus pro parte, nifi
"*Pr§toiium in cclcbratione con
t %uum inucnitcoiiîî, alter fit inops veiabiêïí
316
num.36.
ibid. Iura varia confiderantur
'Is gentium inuenit nominatas in aâiB.
$'"cntiones,emptioì. Py* lusviuentium.nu.4
Patronatus emii na, poteft.
Io

ditioncni.nu]s
Ius gentium dupliciter poteft I 3 nu. 17 36 (»

!ngul. nu. 1 1 -
diI 2 Ius patronatus communc laico,&
“Pafliui in alium, tranfire non dum Ecclcfiae, an rcguletur fccun
Ecclefiam,\el laicum.nu.
Poffunt.nus; 6o6
mc.3 29t
'Iiamcntum intelligitur fec -

un Ius reuocandi donationem,c| pc r

! 9"m naturam agì, nume.38
fonale ab Vtraque parte.nu.ii.4
607 -

Iuramentum obligat 796

quempiam
3d Praecifam 9bfcruintiain, & Ius acquifirum tcrtio non poteft
ficit valereaâî omni inc!:o. per legitimationem Pcr , cfcri
timodo.nu., 6oo Ptum Principistolli.' num.89
831
"$*ftiuin fécund., introduâa Iuftum Pretium quando intel
untbclla, feruiturcs, diftin&a
$eminia,«oííí regna,obhga ligatur.hum.3o 383
“°nescaufátæ.nu]; í.
"regentium contra&us feu obl;. L
$tiones non adtionum reme.
'* executioni demandaban. Egati, feu Ambaffiatores, fia.
", fcd manu rcgia. num. 14 mittunt in lcgatione equos
l3 & vafa 3tgentea, non rê(\i.
W natural. duplicitcr diflingui tuitur cisdcpublico.num.2;.
679
Lega.
 I N D Ex 1 N t R A C*r.
Legatum pluribus faàum diuidi Liberatio non inducitur per 8o.
tuv intcr eos,nu. 13. 313 nationem hoc eft, per ipfum a
1.«gatum reuocatur alienatiöe vo &lum donandi fed per folutio
luntaria rei legatae, ficut dona- ncm,quae vidctur fa&a a debito
tio caufa mortis.nu.38 728 re ip(i crcditori donante. nu. iz
lcgisfinalis.C.de reuo.dona.con- ibid. - -

diétioni an poffit præfcribi. nu Libcllus quomodo formetur pro

me.7o 824 confequendo bencficio ]. a. de
l.fi vnquam. C. de reuoc. donat. rcfcind. vend.nu.z7 433
quamuis loquatur de libertis, Licitum,an fit pacifci cum merca
tamen procedit etiam in dona- tore, vt foluat, nomine lucri
tione faéìa extranco. nu.74 813 quid certum fingulo anno. n.*
I.fi vnquam difpofitioni, an pof- remiffiuè o 338
fit per patrcm venunciari. n. 75 Litigiofae res non po(funt cmi,ncc
ibidem vendi.nu.38 396
legis,fi vnquam,decifio non pro- Locatio ponitur immediatè poft
cedit in donationc ob caufam. vcnditionem,quia ad eius É
num.8o. 828 litudinem contrahitur. 44e
legis,fi vnquam,difpofitio an „p Locatio folo confenfu contrahi
cedat in donatione caufa mor- tur, nu.z.& contrario foluitur,
tis, nu.81 ibid. col.fin.num. 1 ibid.
J « gis,fi vnquam,difpofitio,an Ap. Locatio inter fine pretio fit,fed vê
ccdat & habeat locum ctiam in ditio non fit. nu.6 44Q
filio naturali.num.8. ibi. Locatio & condu6tio funt correla
J rgitimatio,an proptcr ingratitu tiua.nu. 9 44t
dinem filiorum reuocetut, nu Locator & condu&tor quis dica
mc.64 - 822 tur, num. 1o. ' ibid.
Lcgitimari per fubfequens matri. Locationis contra&us, quomodo
monium, dicuntur propriè, & à Do&oribusdiffiniatur.nu.iv
verè legitimè nati.nu.86 _ *3o 44v
lcuatio propriifilijde facro fonte in locatione vfus transfertur, nô
malitiosè, impcdit matrimoni- dominium.nu.13 ibi.
utm. num.64 io23 Locationis contra&usaffimilatur
Leuis & leuiftima culpa,qugfit,vi in tribus cmptioni, num, at
dc fuprà in verbo culpâ. 443,
lex non dcbet verbis imponi. nu Locationisfubftantia cft merces.
mc. 1 t z8o nu.24 444.
liberalitas nolenti conferri non Locatio alia eft in fcriptis,alia fi
poteft, nu.7 7o5 ne fcriptis. nu.1 447
libcratio non poteft fieri veibis, Locatioaltcra eft in fpccic, altera
vt pcr acceptulationcm.num, ii in genere nu.z ibid.
3&9 - -

-
Locatioaltcra cft propriè,
'.
al;era
1m
 p E CoNTRACTIBVS.
propriè.nu.3 447 cunia adcfle.nu.2 49?
Qujndolocatur, vt reddaturi. in Locatione praefcrtur ille,cui do
deTi,cftpropriè locatio, quan- mus,feufunduseft folitusloca
do,vt reddatur eiufdem gencris . ri.num.12 47 )
cft impropriè locatio. nùme. 3. Locatio annullatur, fi rcs condu
ibi. &ta pcreat. nu. 19 498
Locatioimproprièerit, fidetur p& Locatio annullatur, fi tcmpus lo
fioin alio genere, & detur ad cationis fit finitum. num.*
numerum. nu. 25 44 + 495 -

Locatio alia cit temporalis, alia Locatio annullatur propter peftë.

perpetua.nu.3 447 num.3 ibi.
Locatioaltera fit ad rempus modi Locatio annullari potcft à cohdu
cum, altcraadtcmpusmagnü. ctor quando loca non vult
nu.6 ibi. obfee,ruare pa&ta.nutor
.7 496
Pcr Locationem couftituitur ius Locatio annullatur à conduétore,
in re, & dicitur alienario. nu.& fi conduétor fuit expulfus. n. 9.
448 ibidem.
locatiofââa ad vitam, an habeat Locator poteft annullare contra
naturam perpctuae locationis. &tum contra&tum,fi condu&or
mum.9 449 non foluit mcrccdem.num. 1o.
locatioperpetua dicitur,fi per 3o. ibidcm.
annos fingulis annisconduâo Locator poteft annullare contra.
$folucrint penfionem. nu.io &um,fi doceat fibi effe neceffa
ibid. riam domum.Item fi eam velit
Locatio altera eß expreffà, altera rcficere, vel fi condu&or in ea
tacita.num.ui ibi. malè verfetur, vel fi fundus vem
locatioalia eß conditionalis,alia daturà loca: otc. Item fi faber
puia.nu 12 45o mallearius fit propè rem loca
locatio alia eft circa rem, alia cir tam, & multis alijs dc caufis.
ca operam.nu.13 ibid. 497
$ator tenetur ad tradendärem, Locator fi promifit cöduâori tra
& ad patientiam vfus & funâi- dere prædia feminata, & con
9nis,& præcisè tenetur,aliàs ad ductor recipiat frumëtum pro
intereffè, & econtra conduétor femine,fibi praeiudicat,num. 8.
adpenfionem.num. io 457 496
"Locatione locatorem debet per Locationis natura eft, vt per eam
hicnnium defecifTe, ad hoc, vt acquiratur poffeffio. num. ι5.
, £xpelli poffit.nu. , ; 46o nifi fit in piaeiudicium tcttij.
“lºcatione triafunt'de fubfîan. 47,
"*• rcs, merces, & confcnfus. Locatio fa&a duobusdiuerfo tem
, 438
ncccfTar pore cui debeat feruari, & præ
"*a tionc dcbct -
iòpe ualc tille cui primo trádita'eft
tn u m
 1 N D Ex IN TRAcr.
nume. tm. 496 fert. num.3 ibid.
Locatio & cödu&io quomodo co Mandatum generale fi fiat procu
gnofcatur ab cmptionc & vcn- ratori, fi in cocafus aliquis fpe
ditione, num.23 481. ciale mandatum exigcns excipi
Locatio tanfit ad haeredes etiam f atur, cæteros omnes cafus, in
fit vnita cum focietate, fcd con quibus fpeciale mandatum exi
tra, nu.4i.& fcq.nu.17 6o* gcretur, comprehendit. num. $.
o33 -

M. Mandatum fpecialc fiue fingulare

Agiflratus de iure ciuili funt quod dicãtur.nu.7 ibid.
introdu£ti. nu. 1 5 . . 13 Mädatum fpccialeâ generali quo
Magiftratus de iure ciuili nö funt modo differat.nu.9 634"
inuenti , fcd de iuregentium. Mandatum fpeciale regulariter
num. 16 ibid. plus potcfl, quam gcncralc, i
Mandatum folo confenfu contra bidem.
hitur. num. v. 623. & num.1.67o Mandatum generale, regulariter
Mandatum dicitur, quafi manu comprchendit illud fpccialc,fi
datuma.num.2 623 ne quo generalc' nandatum c£
Mandarum diffinitur vt fit ius, fet fruftratorium. numcro 6.
quod confiftit in moi ibus. nu , 6 ss.
me. 3. ibid. Mandatum generale in inultis ca
Mandatum in generc omnium le fibus nö fufficit, fed rcquiritur
gum præcepta dici poffunt, fcd , fpcciale.nu.io 6s4,
jn fpecie ea fola mandata dicun Mandatum fpeciale rcquiritur , fi
tur,quae iudicibus traduntur cir qnisaltcrius nonine matrimo?
ca nodum gubernandi prouin- nium promittere vei*t. num. 1 1
ciam.num. 3 ibid. ibid. * .

Mandatum à præcepto quid diffe Mandatum fpeciale requi, irur, cü

rat. num.$ ibid. agitur in caufà rcftiturionis in
Mádatum eft officium honeftum, intcgrum, nu. 12. & la & dccla
gratisfufccptum exhibendum, ratur, quando proccdat. «ig;
nu.6 624 Mandarum fpeciale non «;t necef
Mandatum alterum eft volunta fàrium ad defende- dum ali
rium,alterum neceffaiium. nu quem in caufa re(litutionis iri
me. t 6$ t integrum. nu. 13, 6 7
Mandatorum tria reperiuntur ge Mandatum fpeciale requiritur,
ncra de fubiecto vniuerfali, de cum agitur dc fufpicione. n. 24
gcnerali,de particulari.n. v.6$z ibidem.
Mandatorum duo genera reperi. Mandarum fpeciale rcquiritur in
untur, non tria. ibid. interdi&o de libcris exlulend.
Mandatum generale & vniuerfa. nam.2; il»id.
le videtur idem, & non dif. Mand.fpcciale rcquiritur quando
funt
 ijE coNTRACTiBvs. , •

fint duo procuratores omni . 11. uum 57. . * - - - ibi

um rerum âlicuius,tumc nó po- Mandatum fpcciale requiritur ii
teltyn*abalio exigere fine fpc- voti tranfmarini difpenfatio
ciali mandato.nu.26 ibid. ne, in abfblutione petenda al»
Mand. fpcc. requiritur in interpo. excommunicationc. numc. 38
ncndo filio fupet hæreditáte a. ibidem.
dcunda,nu.j. ibi. Mand.fpeinf
c. requ iritur in cxerhpli
Mand. fpcc. rcqu iritur in litigan- tione trumcn torum cöfum
ddin caufà niatrimonij,nù.z8. ptorum. ibide;mi
ibidcm. Mand.fpeciale requiritur in com
Mand.fpec.in cafti 1. qui ita, ffad promifio faciéndo. nuin. 59.
Scnatufconfult.Iicbcll.nu. 19 ibidcmi.
ibidem. Mand.fpeciale requiritur in refcri
Mand. fpcc. in cafu 1. item eorum. pti impctrationc, & fic in litte
$ fcdfiitadccreuerint. ff quod tran
cuiuf.vniuet.
tis Apoftolicis coni
ad litcs impe
unétus, i
ibi. das, nifi fit
Mand. fpcc. in remittenda pigrio . bidcm.
iisobligatione, ibid. & quan- Mand. fpeciale requiritur in pace
dofit fJoneum mandatum ad fienda, & confèruanda. 'ibi
Pignorandum.nu.3o ibid. dem. , ,
and.fpec.requiritur in acceptila Mand.fpeciale requiritur in crimi
tione, in pa&i interpofitione, mum obiectionc, & oppofitió
iniuramehti declarätione, & ne num. 4o ibid.
Praeftationc,& rccipienda folu Mand. fpec. requiritur in conuen
tione.nuin. 31. & 3z 6;$ tione iudicis pdft finftum òffi.
Miháiííííííííí, in iuramé. ciurn. ibid.
tocalumniæ, vel in iuramento Mandatum fpeciaIe requiritur in
inanimam alicuius praeftando collationc bencficiorum. Item
îm tranfaétionis inteipofitione ad acceptádum bencficium 8o.
hum. 33. ibid. minc alicuius.num. 4t. ibi.
Mandatum fpeciale requiritur in Mand. fpec. rcquiritur, cum? pa A.
vciidcndo, & in retra&anda vê ve! Imperator aliquid ßbi refer
$itione fa£ta per dominum. i. Manduat..fpec.requiritur in nomini ubi i.
idcm. - .
Mandatum fpeciale requiritur in dodominuih in iudicio. Item
*9nando, & in renünciando, ad declarandum libellum ob
&ag validandam & ratií fcurum produâum, ad allegan
$andam fentcntiami, num.36 dum iudicem fufpeâum. ibi.
630
Mifí atum fpecia!e requiritur ad Mandad.iuri . requ
fpecfdié tionirit
e. ur inmpro
Ite quarog3o
à
-
ligandum dominum ex con- aliquis impetrat pro alio rcfti
traétu & obligatione perfonx. tütioncm nataliüm, n.4 s. « • ^
 INDEX IN TRAct.
Mand.fpec. requiritur, cum pcti Mandatum generale cum libera,
tur abfolutio in forma iuris,in tantum valct, quar:tum fpccia
perfonaalterius. ibi. lc in cafibus, quibus requiritur
Mand. fpec. requiuitur in a&ione fpeciale mandatum. ibi.
;
iudicati. Item ad renunciandü Mandatum quantumcunque ge
litibus ac caufis nomine domi neralc, & libeium, & plenum
„mini. num. 45. & 46 ibid. fuerit, tamen non comprchcn
Mand.fpec. rcquiritur ad faciendü dit facultatem profundendi, &
inciderc in pocnam mandantè, alienandi tcmcuè,& donandi a
& fic ad illicitum a&tum. n. 47. licna, num.57 648
641 Mandatum fuperioris fa&um ali
Mand. fpcci, requiritur ad ponen cui vt aliquid faciat, intclligi
dum in infuumcnto conftitu tur cum caufæ cognitione, [&
tunm. nu. 48 - ibid. feruatis fcruandis, num.%9. s.
C.

Mand.fpcci requiritur in oblatio ibidem

nc fiiijidolisfacienda.num.49 Mandatum habens ad tranfigen
ibidem dum &ad compromittendum,
Mand.fpec.rcquiritur ad carceran cum gcncrali & libéra non po
dum aliqucm. nu.48 ibi. tcft gratis liquidum remittere,
Mand.fpec. rcquiritur ad facicndü ncc poteft cxtcndi eiusfacultas,
mandatum. ibid. vt mandatarius faciat id, quod
Mand.fpec.requiritur ad tollenda dominus non cft vcrifimiliter
& immutanda ca, quæ à domi fa&urus.nu 6o 649
no funt ftatuta.nu.So 642 Mandatum habens ad recipiendü
Mand.fpcc. requiritur ad interpcl folutioncm à debitorc, & ad
landum.num. 49. & fimilia,&' quietandum & liberandum, fi
ponit aliquos cafus, in quibus non apparet de folutionc reali
fpccial< mandatum requiritur. ter fa&ta, fcd folum de confeffio
Rebuffus in fua praxi beneficio ne ipfius,non nocct mandanti,
rum in forma vicariatus, fub ne poffit petcre. num. 61.
num. 31. ibi dum declarat clau. ibid.
fulas, quae mandatum fpccialc Mandato quantocunque generali
operantur,& includunt. nunquàm intelligitur manda
Mandatum generale aliquando tum procuratori,vt indebitum
fit cum libera, aliquando fine recipiat aut illicitum,num. 6 •
libera.nu. 55 647 ibid.
Mandatarius, qui habet mandatü Mandatum generale cum libera,
cum libera, poteft omnia face aut eft cüm libera à lege, aut
re, quae poteft dominus, & ha cum libera ab homine. nu.63
bet liberam adminiftrationem Mádatum generale cum libera ab
& aliud pro alio cxigcrc, & ac homine maioris efficaciae cft.j
cipcrc potcft. ibid. mandatum à lcgc.nu.65 63o
Man
 CONTRACTIBVS
DE .
Mandatum fpeciale in aliquibusMandatum tacitum praefumitur
cafibusomninò requiritür,ncc cx vcrbisobfcuris, & ambiguis.
fufficit generale cum libera6; ibid.
,nuoMan
me.66 datum quibusverbis fiat, r<
Mandatum generale cum libera fert,dummodò deli&tum com
abhomine, aut eft cum libera, mittatur per ipfum mandatari.
& generali adminiftratione o- um,num.76 ibid.
mnium reium, vel bonorum i. Mandatum tacitum cft illud, qd'
pfius mandantis, aut eft genera , induciturà lege. ibid.
lemandatum cum liberâ admi Mandatumaliudcft licitum, ali
niftratione omnium negotio- - ud impropriè 1bi.
rum ipfius mandantis, & quo- Mandatum aliud eft licitum, ali
modo differant.nu.67 651 ud illicitum.nu.78 ibid.
Mandatum poteft cffe indetermi- Mandansalicui, vt aliquem tan
natum,& determinatum, quo- tum vulncrct exprefsè prohibè
modo differant.nu.68 6$z occ
do ne illum idat, fi manda
Mandatarius fi plurisemit rem in tarius exceffit fines mandati,
cxceffu,vcl deterioratione, vel vulncrando, & occidendo, an
diminutione quantitatisin prg mandans teneatur dc occifo.
iudicium mafidantis, non âa- num.79 633
tur a&tio mandati nifi ad for- Mandans & mandatarius in deli
mam debitam reducatur. nu. &tis non differunt,& cadcm poe
me.69 ibid. na puniuntur. ibid.
Mandatum non impletur, fiina-Mandánsaliqucm vulnerari, de
liafpecie cxccdatur.nu.6o. ibi. bet cogitafe,quod vulnera non
Mandátum aliud cftexpreffum,a- dantur ad menfuram.n.79. ibi.
liud tacitum.nu.7o ibi. Mandatum illicitum & inhone
andatum tacitè probatur ex fci- ftum nunquam praefumitur fa
cntia & patientia. num.7t Ma &tum procuratori.nu.81 6*6
ibid. ndatarius non facit indicium
Mandatum quatuor cafibustacitè , ad torturam, quando fimplici
non inducitur ctiam ob fcien- tcr affirmat talem fibi mandaf
tiam & patientiam. fac
fe inus & deli&um.n
.83. 636
ndatum procuratorium no6,3n Mandans & rogans fratrem fu
folum per expreffam confeffio um, vt ipfiusiniuriam vlcifca
nem, fed etiam per tacitam in- tur, fi frater occidat iniurian
ducitur.nu.73 ibi. tem , mandans non tenetur
andatum tacitum inducitur de occifo, cum intclligatur de
Pcr conceffionem inftrumenti, vindi&a licita. num. 84.
& Per redditionem cenfetur ibidem.
$uocatum tacitè. numcro 74. Mandatum aliudeft fimplex, ali
634 . - ud non fimplex.nu.88 675
tttt Man
 1 N p EX IN T R A CT.
Mandatum contrahi poteft purè, Qujd fi mulier mandat alicui, :
in diem,ad diem, fub conditio vt fidciubcat pro alio,& nó pro
nc. aum. 9i 658 fe. num. 11 - ibid.
*
Mandarum continens capturam Si mandato mulieris aliquisfu
cambrorum ad annum, non po it obiigatus,an Sena.Conf.Vel
teft inae mdatarius illud tempus lc.ille iuuari poiiit, nu. 12 ibi.
limitatü tranfgrcdi vltrà annü Mandatam ari poffit facere ad e
ibiderh. . mcndum ille, cuiusbona funt
AMandatum nunquan inducitur publicata, num.13 664.
pcr vcrba conditionahit<1 pro- Mamdatum banaitus noftri tem
lata. nume. 9z 639 poris, an po(fit facere alicui de
Mandatù contrahitur gratia marr. emcndo. . ibid.
dantis,vel gratia aliena, vel má Mandatum poteft intercedcre, &
dantis & a!iena, vcl inandantis ficri in omnibus negocijs,dumi
&: mandatarij, vel tantum cau- modò fint poflibilia. nu. 1 66*
£a mandatarij, & alicn.. man Mandatum contra bonos mores,
- eiatarijtantum, mandantis mâ- & contra honeftatem non eß
dararij,&aliena.num.98 ibi. obligatorium. ibi.
Mandare qui poffint, nu. 1 661 Mandans tibi de furto faciendo,
Mandare an poffit feruus alicui, vt vcl iniuria aut damno, nulla il
fe emat.nu.z. ibi. h teneris a&tioné, etiam fi fit.
Mandatum am- pofïït fieri mimori pocna promiffa.nu.z ibi.
de ftando in iudicio. nu.3. ibi. Mandatum poteft fieri, & dari ad
Mandatum minor, feu pupillus, vendcndum rem mandantis,&3
an pofiit facerealicui de fo!uen vt precium inde rccipiendum
do aliquid alteri. num. 4 conuertcretur in aliquam vti
itidem. htatem mandantis,qui rem r^
Mandatum fi minor facit procura cepit,vt venderet fi non vendi
rori, vt poffit ftare pro fe in iu- dit, ad omne intcrcffe tcnctur.
dicio,an valcat. num. 5 662. & num.; 669
quid fi inteiccdat iuramen- Mandatum,an valeatdereincerti
tu tnm. num 4. 669
Mandarum am pcffit facere filiws. Mädatum an valeat de re propria
fam.num.7.ibid. & an poßit fi- emenda. num.$ ibid.
eri filiofam: vt fit procurator. Mandatum feu fatifìatio non po
nu- 8 663 teft intercedere & peti pro dote
Si quis mandar a/icui, vt Petro exigenda à marito, velâ patrc
mutuer centum, qui Petrus erat mariti, vel ab his qui dotcm fu
filiusfam.an va'eut tale manda fcipiunt.nu.6 ib.
tu m. num. o ibid. Mandatum debet praecedere obli
Mulicr ah poifir mandare alicui, gationem, non auté fequi, quia
vt pro fe fidciubeat.nu.uo ibi. mandatum non poteft int«ru.
m ii'C
 I) E CONTRACTI BV S.
hiteproeoquod eft faâum,fed nifi fimpliciter dixerit,vt emé
pro coquod eft fiendum, nu.3. ret fundum. nu.4 ibi.
, 67o Maadans & dicens debitori (uo,
Mandanscfeditori, vt tempusde
vt tibi foluat, & non dicens vt
bitori daret ad foluenduim, & ,
tibi promittat, tibi promife.
fi
fuopericulo fore pecuniam di. rit etiam per ftipulationem nö
cendo,tenetur mandati.n.3.67v liberaturâ mandante, nec fict
Mandatum ratificat præcedentia,
delegatio, quia non adimpl&
quando illud, quod aäum crat uit fccundum formam. num.3.
nullum erat ipfoiure. ibid. ibid.
Mandatum non dcbet continere Mandatariusdcbe cuflodire dili
t
crrorem.nu.$ ibid.
Mandatum cötinenserrorem ma genter fines mandati,&exccdé
do non obligat.nu 6 ibid.
• nifcftum,cftipfo iure nullum. Mandatariusegrcdicndo fines mâ
ibidem.
Mandatum quod iuridiuino&na dati fciente & patiente domi
no mandante, nocet domino
turali contrarium eft, non obli
mandanti . •ibid.
gat,& non valet. nu.6. ibid. Mandatuim licèt non feruetur in
Mandatum inducitut per quaecum
formafuperficiali, cft fatis
que verba, dummodo fint ido fua
nea.num.8 ibid. quod feruetuir in effeétu. nu.7.
Mandatum contrahitur per litte Mand ando fuperior aliquid ali
676
fas, & per nuncium. 67z
Mandatuin non inducitur per ver cui, intelligitur ex natura ta!is
mandati , vt faciat cum caufae
bumadmoneo, nec per verbü
exhortor.nu.9 cognitione, & feruatisf:ruan
ibi. d1s. num.8 ibi.
Mimdatumnon inducitum per verMandamsfieri,ipfe fccifftvidetur.
baconditioiialiter proláta.nu. num. 1z ibid.
mc.io . ibi.
Mandati natura cft,vt in eo cenfe.
Mandati naturaeftvtfit vltrò , ci
antur mandata ncdum ea,quae
troque obligatorium. n. 1 674
Mandáti natuía eft, vt voluntaï funt expre
adfe
ffa,fed omitia,qug xc
quelam,& confcqué
Præcedat mandatum. nufm.z. niunt
ibid. tiá adimplcndi mand. n.14.677
Mandator non obligatur, fi man Mandato dato alicui, vt pecuniae
datum non expediatur fecun
tranfmitterentur ad aliquam
dum formam & modum in eo nauigati eman
onem, & frumcnta &
expreffum.nu.3 675 bladi tur de fuis pecun js
pro pretio, quo alii mcrcatc. ; s
andansalicui vt totum fundumí emeie
nt,ccnfetur etiam datum
emat, aliàs non poffet agere,fi mand
atum, vt códuceretur na
illemandataiia$emeritjarré,
non habet a&io ncmmahda :i, uis, quae haberet portarefrumé
tum.num.16 ibid.
ffff a Man
 1 N t) EX I N t R ACT.
Mandatum cenfetur datum fecun Mandans duobus, quilibet tefie. *;
dum alias folitum in fimilibus tui infolidum.nu.3. ibi. .
mum. 18 67* Mandatum appofitum contra&ui
Mandato generali veniunt ea quae velaétui alicui, eius naturam
conftitücntes facere folebant, affumit.nu 33 - 682
& qugex confuetudinc loci süt. Mandatum fimplex , licèt de fui
num. 19 ibid. natura fit reuocabile, tamen fi
Mandatum habens ad venderi- ad contraétum irreuocabilem
dum,feulocandum,cenfetur e- accedat, cius naturam affumit,
tiam habere mandatum ad prc . & fit irreuocabile. ibid. :
tium rccipiendum.nu.17 - 677 Mandatum quod fit propter vtili.
AMandans tcnetur fuppeditare má- tatem mandantis, eia&ioncm
datario omncs fumptus, quos mandati contra tertium nö pa
in cxecutione mandati facere rit.nu.34 ibid.
cogitur.num.zo 678 Mandatum fa&um procuratori,
Mandátarius feu procurator, po- potcrit probari per teftes.nu. 33
teft domino imputarc quicqd ibidcm. -

licitè impcndit, etiam pro (üa Mandatum nunquam praefumi

perfona,intellige fecundum cö tur ctiam per fpatium milleari
ditionem.num.zi. ibid. norü, fed allegans probarc dc
Mandatarius feu procurator, fi bct.num.56 ibi.
conduxit cquum caufâ curan- Mandati obligatioadhaeredémam
di negotia domini, recupcra- datarijnon tranfit, quia indu
bit fumptum in cofa&um. nu ftria pcrfonæ videtur elcéta.nd.
mc.22 ibid. me.37 , 686
Mandatarius fi cquitabat cum c- Mandatum fufcipiens videtur a
quo fuo, dum curabat negotia , âum gerere nomine mandam
domini mandantis, repctetne tisetiain quoda&um fimplici
fumptusacfi conduxiflet equü. : ter gerat,quia adus vidcturge
num. 23 ibid. ri cx titulo praecedenti. ibid.
Mandatarius de leui & leuiffima Mandans debét cauere, ne in libel
culpa tenetur.nu.16 68o lo fuopetat rem, quam manda
Mandatariustenetur reftituere o- uit emi, cum habeat folüa&io
mnia inftrumenta & fcriptu- nem ad intereffe.nu.3 688
ras, & apud cum nihil remáne. Mandans clericum percuti, ita eft
re dcbet.num. a8 , 681 excommunicatusficut ipfe,qui
Mandatum poteft reuocari ad vo- .percuflit.nu.34 $13
luntatem mandantis.nu.3 687 Mandatum debet effe gratuitum,
Mandatinatura eft, vt in eo debe- aliàs in locationem tranfit.nu
antur vfurae po(t moram debi- me.8 6z4.
tae rationebdni & æqui. nu. Mandatia&io ccffat,vbi ccffat in
mc.31 6$i tercffc. - - *Rg
- - Man
 p£ coNTRA cti Bvs.
Mandatarius poteft agere contra Maritus non conuenitur à mulie
' riaa&ione mandati,fiueadim- re,nifi in quantum facere po
pleat mandatum, fiue aliquid teft.nu.6 ' 933
æquipollens faciat.nu.$ 689 Maritus vel eius pater mittens ali
Mandatum foluitur pluribusmo- quid fponfae, non praefumitur
dis, 691 ÉÉ fi fimpliciter miffum
Mandatü foluitur reuocatione ex eft, non fa&a inentione dona
partemandantis.num.i. ibid. tionis.nu.4 - 78z
Mandatum aliquando reuocatur Maritus habet liberam faculta
tacite,aliquando cxprefsè nu- tem, & mandatum à lege, vt
me.3 ' ibid. poffit agere pro vxore in qua
Mandatum ad reuocandum, quae cunquc caufa, dummodò cauc
caufæfint fufficientes, & iuftae. at de raro.nu.6 63o
num.4 * ibi. Mater fimpliciter domina & vfu
Mandatum reuocatur renunciati- fruétuaiia reli&a per exiftenti
onccxparte mandatarij. nu.5 am filiorum teftatoris, alimem
ibid. ta tamen confequitur, nifiali
Mandatum foluitur finita caufa, ter voluntatem' teftatoris cffe
ob quam mandatum fa&um percipiatur.num.16 38z
fuerat.nu.6 692 Matrimonium cft de iure diuino
Mandatum foluitur qualibet mu- quoad primam inftitutionem.
tationcftatusin peius refpe&u nu.5 mco
vtriu{que.nu.8 ibi. Matrimonium quibus verbis fuc
Mandatum procuratoris intelligi rit inftitutumi.nu.6 tI
furipfo iure reuocatum muta- Matrimonium folo confenfu con
tione conditionis eius in dete- trahitur.nu.18 » 34$
fius,ytfibannituscfficiatur vcl Matrimoniüconfummatum quâ
ribaldus,num.9 ibid. dodicatur.nu.3 837
Mandatum foluiíurfurore fuper- Matrimonium qüod magis dicá
uenienti.nu.ii 693 , turà matre,quamà patre, & de
Item foluitur per fententiam eiusallufionibus.nui.t 386
latam.itcm fi fuit affinis. Item Matrimonijdiffinitio. nu.z ibi.
ià iudice interdicatur officiü. Matrimonijprofeâiones quæfint
lttmper comparitionem domi num. 3
ni.nu.12.13.14.i5 ibid. Matrimonium contrahentes, de
Mandatireuocâtiô debet intima-' bentefeciufdem fidei.num. s.
fiaduerfario.nu.17 ibi, 87o
Mandatum foluitur morte ciuili. Matrimonium quo iure
-

inftitutü
ntim.j8 694 fuerit.nu.9 871
Mandatumfoluitur alterius
mor. Matrimonijinftitutio diuerfimo
' *naturali;limita & amplia. dèconfideratur.nu.9 , ibid.
-

aum.21 696 Matrimonium aliud carnalc, ali;

tff s , ud
 IND ex IN TRACT.
ud fpirituale.nu.i. 873 Matrimonium fecundum publicè
Matrimonium carnale aliud con- contra&um præfertur primo
fummatum, aliud non. num. clandcflinè contraéto. num.13.
3. 875 94z
Matrimonium aliud verum,aliud Matrimonijcognitio ac diffinitio
praefunptum,
aliud non,& dcaliud |#;
multiplici fpc&atad Epifcopum. num.i8,
eius 936 W

diuifionc.nu.2.3.4.3.6.7. 876. Matrimonialiscaufaàiudice fecu

& feq. lari cognofci non poteft. num.*
Matrimonium putatiuum regula- 19. 957
ritci habet priuilegia vcrima Matrimonialis caufa ac differen
trimonij.nu.8. ` 878 tia in arbitrum compromitti*
Matrimonium aliud purè, aliud nö debet, nec fuper ea fieri tráf
fub conditione contrahitur. nu aétio.nu.zo.& 2i. ibid.
mc. 9. ibid. Matrimonialis caufà à iudice cog
Matrimonij conditioncs plures nofci poteft etiam parte abfen
funt,& quae.nu.io. 879. conci- toac contumaci,&teftcs recipi,
* liatio & concordia plurimarü & per fententiam diffiniri, &;
opinionum.nu.11. 883 multa alia fpecialia concurrere
Matrimonium ad hoc vt fufpen- poflunt fauöre matrimonij, dc
datur,fcptem requiruntur. nu. quibus nu.v3.cum feq.
,
96o.
12. ibid. in Matrimoniali caufa fingularis
Mutus & furdus, cæcus, & fimiles opiniovniusauthentici Doéto
prohibentur contrahere matri- ris præualet communi opinio.
monium. n. 7. ibi concordatio ni nu. 3o. 962.
opinionum. 889 in Matrimoniali caufa iura Cano
Μatrimoniü quod videatur prohi nica femper præualent alijs lc
bitum mulieribus,quæ honeftè gibus.nu.z9. ibid.
vxores cffe non poffunt. & ibi.in Matrimoniali caufà licitum cft,
dem concordatio. nu.i6.& 17. vcnirc contra propriam confc!
ibid. ' fionem iuratam,quia agiturde
Marrimonium intercatholicum, periculo animae.nu.3i. . 963
& hæreticum,tenet.nu.27. 9o4 In Matrimoniali caufa, & incius
Matrimonium in facie Ecclefiae di accefforijspoffunt laici rccurre.
citur contraâum, quando con- read Ecclcfiam.nu.34. ibid.
trahitur in congregationc fide- in Matrimoniali caufa dcfcrtur iu
lium.nu.i4.& i3. 92o , ramentum deficicnte aétore.
Matrimonium contra&um ob fi. nu.35. ibid.
-

ncm pulchritudinis, diuitiarü, in Matrimoniafi caufa non adiu

& fimiliü,an tencat.nu.3i. 93o dicatur vxor primo probanti.
Matrimonij natura cfttrahcrc fe- . propterpcriculum animae.nu.
cumdotcm.nu.t. 933 37. ibid.
Matri
 DE coNTRACTiBvs. -

Matrimonijappellatione an Vorm. Mat, inonium impedit ordo fà

; at matrimonium non confum . ccr.nu.35 . ibid.
-

matum, & ibi conciliatioopi- Matrimonium impcditur ob viri

nionum.nu.4o.& 4i §64 culum altcrius rpatumoni/. nu
Matrimonium pluribus de caufis . mc.36 iooo
foluitur & impeditur. nume.3. Matrimonium poft contra&um,
cumfeq. 98o an cx difpofitione Pontificis
; Matrimonium etiam confumma- podit quisaltcri nubcrc. nu.38.
tumfoluitur ipfo iure morteal _ iooi
terius.num.4 9si Matrimonij impcdimentum cft
Matrimoniü nófoluitur per mor- publicae honeitatis iufìitia. nu.
tcm ciuilem.nu.5 1bid. 39 1OO •
Matrimonium non foluitur pcr Matrimonij impedimentum eft
ingreffum religionis alterius, . affinitas.nu.41 ioo5
fcd pcr ingrcflum amborum. Matrimonium impedit affinitas,
num.6 ibid. & dirimit, fi illud praeucniat.
Matrimonium foluitur & impedi _ num.43 mod8
tur fi fuit contra&tum per ciro Matrimonium impedit umpoten
rem pcrfonae.nu.7 ibi. tia coëundi.nu.44 1o1o
Matrimonium impeditur per con Matrimonium impedit frigiditas
ditionem appoiitam. i.io. 98. & arctatio,& qüatuor réquirü
Matrimoniumi impcditur ob vo- tur ad hoc vt impcdiat, nu. 45
tum folemne.nú.ii 983 , ibidcm -

Matrimonium foluitur & impedi Matrimonium impeditur, fi mu

tur Pcrcognationem carnalem lici fit ita iata, vt non poffit co
fpiritualém & lcgalcm. nu. 13. gnolci.nu.46 1oiz

984imonium vfq; ad quem gra- Mat

Matr rim
muli eroni filiosimpe
pariumatnon morditu
tuosr,vel
fi
£gn obcöfangüinitátem Éro- mingat in lcao.nu. 49 iois
hibeatur.nu. i% 985 Matrimonij impedimcnta, quæ
Alatrimonium in quo gradu fit non dirimunt,funt fcptcm. nn
prohibitum, quantum ad ius mc.yo 1o14.
Canonicum.nü.16 988 Matrimonium prohibetur ob cri
Matrimonium non poteft contra- men incocftus.nu.6. IO l I
hi intcr patrem, & filiam lega- Matrimonium anfi fit,aliqua fci
lem.nu?4 59z cns aliquem multos habcrc fili
Matrimonium foluitur,feu impe- os, quorum nullum cognofcit,
ditur ob crimen. num.25.ibid. fi aliquiseorü falfo dicat fe pri
Matrimonium impeditur ob cul- mogcnitum, & illa confcntiat
tusdifparitatemi.nu.33 997 in cum,num.9 982
3timoniumimpcdit vis,fcuco Mens vcibisexæquatur.nu.6. 163
Aëtio.num.34 soo Mens Doäorum dcbet intclligi,
ffff 4 • fccun
 - INDEX I N TRACT.
cundum legem , quam allegat. Metus excommunicationis cadit
nu. 17 2o7 in conftantcm virum, quando
Menfuratio fundi venditi, venit illa eft iniufta. ibid.
ex natura contra&tus.n.52 4o9 Mctus in matrimonio ad hoc vt di
Menfuratio habet vim traditio. catur iuftus, oportet, vt ab
nis.nu.28 417 aliquo inferatur, non autem
Menforisopcra dedignantur loca à natura vel fortuna. . num.9
ri.ltcm dcproxeneta. num.16. . 917
47z Metus aliquando pcr fpontaneam
AMclioramenta in emphitheufide- cohabitationcm purgatur, nu
bent redireadhæredcsetiam ex mc.io ibid.
traneos.nu.28 5oo Militcspoffunt emere profe, non
Mens contrahentium magis att&- tamen vt mcrcaturám exerce
ditur in focietate,quàm verba, _ant.nu.4> 338
& magiseffeétus, quàm vcrbo. Minor non potcft vendere abf
rum fonus.nu.26 6o3 quc curatoris authoritate, &
Mentis noftrae nullum teftimoni- iudicisdccrcto. num.9.
um maiusquàm qualitas infpe . . 3j4
êa faétorum, quae fine loquéla Mixtum continetur fub fimplici
feintelligunt,& per folum ad- bus.num.8.285.ibi quid fit mix
fpe&um imprimunt fuam vo- tum, &quot genera mixti rc
luntatem.nü.65 6o3 miffiuè habentur.
Mcrccs feu penfiorequiritur in lo-Monopolium quidfit. num. 2o
catione, ficutprctium in emp- ' 355
tione.nu.zo 443 Monopolijnon poffunt emere.
Merces feu penfio in locatione, nu.19 ibid.
quando debeatfolui. nu.21 Morae purgatio admittitur in con
46o traétibüs bonaefidei , vbi in
Merccdisremiffio,quando debeat promiffione dics, & pœna cer:
fieri. 9 ta expreffa e(t, fccùs in ftri&ti
Merces in locatione debetfolui in iuris contra&ibus. nu. 4o
fine anni.nu. ι6 46o 25 I.

Mercesde qua moneta folui debe- Mortaliter peccat, qui receditàpa

at.nu.nu v7 461 &o,nu.z5 14*
Mercesdebet conftitui iufta & ho- Mortisfa&a mentione, in dubio
nefta.nu.15 439 intclligitur in donatione cau
Merccsfeu penfio, quaedicaturiu- fa mortis, & nonfaâa dona
{\a.nu. 13 ibid. tionc intcr viuos. num.19
Metusiuftus cadens in cöftantem 717 -

virum,qualisefTe debeat.nu.6. Mulier poterit fibi foluere & refti

9i4.& quod iudicis arbitrio rc- tucrc dotcm , fi cft tutrix.
linquendumcft.nu.s 916
Mulicr
 I)E CONTRACT 1 BVS.
Mulier fiproaliquo interccdat,& cùm ea,qugdiuifirh traduntur,
9bligationëin fefufcipiat, ob- commodiüs percipiantur.nu.8.
ligatur ciuiliter,& naturaliter, 6z. -

ßliberatur per Senatum Con. Mutuum triplex eft, vel quadru

fult.Velle, nui.13. 118 plex, quælibct opinio poteft cf
Mulicr quod imaginem Dei non fevcra.nu 11. ibid.
habcät,quomodo intelligatur. Mutui fpecies cùm fint plures, fu
nu.3. 837 ßinebitur libellus etiam in mu
Mulicrnon cenfetur hæresidonea tuo ciuili,quod fit per chirogra
focietate publicorum ve&iga- phum, fi poteft adaptari, fècùs
lium & fimilium.nu.z9. 6o4
z. poffet adaptari libeibid
fi non
Mulier non cogitur ad exaâionë nu.i llus.
.
tributorum,& colle&arum.nu. Mutuum aliud eft verum,aliud cft
3o. ibid. fi&tum feu palliatum, feu vela
Mulier habensamplum patrimo- tum.nu.13. ibid.

i nium, cenfetur illud ifi dotem, Mutui vfus triplex eft. ibid.
marito dediffe. ibi,conciliatio, Mutui fubftantialia funt quatuor
&concordatio!Bart.nu.3o.ibid. nu.4. 82
Mulier nobilisRömana contraxit Mutuum requirit cöfuetudinem,
matrimonium cum Ruftico & dupliciter intelligitur. num.
Gallicano, afferente fe filium §. 83
Regis Angliæ, cùm non fit, an Mutuü nö cöfiftit in ouibus, & co
fitmatrimi^nium.nu.$. 98. dicibus,nifi illæ res vendantur,
*umΕtnat.dicitur quafi de meo tu- & conuertatur pecunia in mu
tuum.nu.6.
Mutuum à Barto. quomododifii46 Mut uum requirit 75
aâu hoc eft,
hom m,
niatur.nu.6. 38 quòd fa&um inisaptitudi
utuumhabet tria genera fubal- fiiaptetur. 83
tcrna, conuentioTcilicet, con Mutuum non cft, nifi proficifca
traâus,& mutuum.nu.i v. 39 tur pecunia, quæ coinple&itur
Mutui diffinitio tradita à Baldo, ea, quæ pondcrc, numcro, vel
Cornco,Cagnolo, Bolognetto, menfura confiftunt. nu.z.
&alijs,rcijçitur. nu.io.ii.& iz. Mutuum requirit aptitudinem, vt 75

um39.
33.&
Muu triplex eft.nu.i. 6t
fui natu
nu.6.
ra apte tur ad mut uum .
83
Mutuum quadruplex eft, fccundü Mutuum debet effe gratuitü, mu
Bart.nu.z. ibid. tuum dantcs,nihil indc fperan
Mutuumvnicum eft fecundùm a- tes.nu.ii. 84.-

liquos.nu.4. 1bid. Mutuü non confiftit in pane, nifi

"tugtnquanto magis diuiditur fiat ad pondus.nu.7. 6y
3fubdjuiditur,eö magisclarü, Mutuum confiftit in tegulis, fi ad
'* Pcrfpicuum nobis apparct, ccrtam formam fieri confucue
ifft s 1 unt,
 IN pex I N TRAcr.
• runt.np.t$. 78 dis,fecundùm Bart. ibid.
NMutuare poffunt omnes, qui & a. Mutuum debet reddi in eodcm ge
lienare poffunt.nu.i. 63 _ ncrc, & æquè bonum.nu.3. 91
Mutuum t;ipliciter deficit ratio- Mutuanti falfos nummos, an de
ÁÉÉÉ & pcrfonae. nu. bcant rcddi probi nummi.nu.
« 3. . i 1 4. 2Q- 79
Mutuum non potcft reuocari fta- Mutuans vel foluens pecuniam
ftim atque datum eft, fed dcbet reprobam, punitur pœna falfi,
cxpc&ari pcr aliquod tcmpus. fi fcienter.nu. zi. 79
nu.4. ibid. Mutuum conciliatur ftipulationc
Μutuum deficit ratione perfonae, nu.23. 8o
fi quisà furiofo,vcl pupillo mu Mutuum conciliatur vfucapione,
tuum accipiat.nu.$. ibid. nu.26. ibid.
Μptuum videtur dcficere ratione Mutuum reconciliatur curfu bi
pcrfonae, fi mutuetur ecclefiae, cnnijin literario cötra£tu.ibid.
quæ æquiparatur pupillo. nu, Mutuum conciliatur conditionis
7. ut5 cuentu. nu. 27. ibjd.
Mutuans Ecclcfiae debet probare Mutuum reconciliatur fupcrucni
vcrfum effe mutuum in vtilita- . entia dominij. ibid.
tem, ad hoc, vt po(fit repetcre. Mutuum reconciliatur ratihabiti
nu.8. ibid. one domini.in fin. 8o
Μutuum poteft dici,vt deficiat re Mutuans alicui decem cum pa&o
Ë perfonae, fi mutuarctur quando opusfit,mutuct & ipfc
illi, qui ftatim cft côfumpturus deccm,vfüram committit. nu.
mu.9. ibid. io.
Mutuum deficit, fi quis mutuauit Mutuum dum contrahitur, diuer
in ludo colluforifuo.nu.io.ibi. fas requirit folennitates, & cft
$o
.$.*£.…;
… iè
Mutuum deficit, fi quis mutuaret differëtia, anlibra auri vel plus *.
hoftibus.nu.uz. 116 veniant in contraâu nu. 13. 8+
N{utuari non potcft per præfidem Mutuari poteft piper ad numerii,
fubditis.nu.i3. ibid. fcd confuetudo non acccptat.
Mutuüdeficit, fi mutuaretur mi. 76.77 -

nori abfquc fqlennitate, vel fi- Mütuáre qui poífint, & quibus
liofam.nu. 14. ibid. poflit.nu.z3.. 76
Mutuum reconciliatur tribus tan. Mutuum quibus rcbus contraha
tùm modis fccundùm Azo. nu. tur. 73
28. 8o N.
Mutuum reconciliatur quatuor N] Aturakia contra&uum dicun
modis,fccundùm gl.ibid. in fi. * * tur illa, quæ tacitè intclligú
Mutuum reconciliatür quinq; mo tur de natura adus. 33
dis,fecundùm Socin. ibid. Naturalia in contraéìu mutui.
Mutuum rccöciliatur fcptcm mo- gi. -

Na
 — _

DE CONTRA CT I Bv s.
Naturalia in contraâu côïí,
dati.nu.3i
interuentu, tunc cùm expreßè
% : nouandi animo in ftipulitione,
Naturalia
1
in contraau dcpofiti. irum efi.nu.,o. ' 3uo

8.
Naturalia in contra&tu pignoris. Nudo
cauíapacto quis non obligatur
matiumonij,licèt in
aliàs re .
246
- - gularitcr
$aluralia incontraau cmptionis iiico fecus fit de juecano.
nu.3o. 963

394 Numifmatü immutatio quo tem

“aliaincontraâu locationi, Potefacta fuerit.nu.zi. 87 ;
463
Naturalia in contra£tu focietatis. Nuptiarum contra&us quod
Plicitcr confidcretur.
-

'num.du
4.
343 - 837
Naturalia in contra&u mandati. Nuptiarum folennia celebrari nö
674
Natura in mutuo intclligitur, vt poffunt
- à Septuagefima
ád o&ia tam vfque , ,
Pentêçofles.nurhc.
PoIIit naturaliter materia mu- g. 939

, '"**Pondcrari, & mcnfurari. Nuptias confenfus, non concuíí

nu.3. . . . . 8* tus facit.nu.i. 836
Natura commodati eft, vt res tra. N, Ptiæ dicuntur à nubendo, féu
r.

*"' addctcrminatum vfum. velando.nu.z. ibid.

Itcm, vt rcddatur eadem res Nuptiæ & matrimonia debent à -

°°n detcriorata, vt Vîî. fàccrdotcbcncdici. numc.o.

3°tuitus,& vtdcturad tem, pus
: _ _ _ - 939 • ^ • '
!tminatü exprefsè, vel ******
nu.2, 136 Nuptiæ fecundæ
cendae.
- nu. io. non funt benedi.
94o ,
Natura aótionis commodati dire
ßæ, vel contrari. nume. 1o. -

¥
Negligentia in commodato cau.
- Bligationes iurifgentium
caufatæ funt quae
vèl rc, vel cör.
$turper tcmpus 4o.annor. nu. fenfu, acceptilatione tolli non
N 5. 166 poffunt.nu.16. 3o9
'"''?tiones ad beneficia (í,Obligatio non cadit inter patrem
Pcrdütur Perexpreffam renun. & filium,fcilicct ciuilis. nunu.
§'*''oncm
12.
ita për tacitam. nu. A3. .

4.
3
Nona,; - 334 Obligatioantidotalis multa priui
• *
°''°'io perftipulationem acqui- _ lcgia habet. nu.o. i 2,
£t ius alteri, & *cquiritur a- Obfeiuantia f&ùìá dcclarat ani
άio *fcnti,&ignorãïíüÄ, mum & voluntatem præceden

8. 339 tem.nu.zz. 6o2

Nouationê
-

Poteftfieri nifi permíodííííííí,.,, quomodo cog

Pulationém.nu.iô 3o8 nofcatur.nu.17 ' 129
9uatiohodic fit nou* PcrfonaeOdiafunt re(itin géda, fauoresam
plian
 INDEx IN TRAct.
ampliandi.nu.i6. ibid. & 6. jo8
-

Officiüm iudicis non cft a&io.nu. Pa$um de non.reuocando preca

28. 14 rio cft nullius momenti, & idé
Ordincs minores, & maiorcs, qui de paâo de dando pccuniam.
fint, nu.zo. 898 nu.3.& 4. - 16o.
- Opinio plenè difcutiëtis articulü Paaa quæ apponi poffint, vel nö,
præualct obitcrtraåanti.num. in]contraáucommodati. nu.i,
* 39o ibid.
Opinio communis puium gregi Pa£ta quæ fieri poffint in contra
£quiparatur.nu.9. T 353 &u depofiti.nu.. 1 187
Opinionem communem curfu Pa&um in redepofita, vt tranfeat.
temporis mutari poffe, non eft dominium, & ne quis teneatur
nouum.nu.7. ibid. de dolo,non potcft fieri. nu.z,
opinionescommunes nafcuntur, & §. - 187.& 183
crefcunt, fenefcunt, & intercüt Paάa quæ apponi poffint in con
in fcholis. nu.8. … ibid. tra&u pignoris. 269
Opiniones vbi diuerfae funt anti. Pa£tum turpe & illicitum in pig
'quioribus adhærendü, nifi tcx- nore prohibitum cft. numi,
tus expreffus in contrarium re- 259
periatur.nu.6. 38o Pa&um legis commifforiæ in pig
Ordo facer impedit matrimoni- nore quando fiat, uu. 13. - 261
um. nu.3$. 999 Paëü legis commifforiae cft pro
Origo contraâuum cft deiure gen hibitum.nu.6. 26q
tium.nu.i. io Pa&um fimile legis commifforiæ
Crigo non eft fpc£tanda, fed exer- quale fit, & quomodo concipi
citium in ftipulationibus iudi- atur.nu.$. ibid.
cialibus,&
286
prætorijs.
• - • ,
num.io.
, ,
Pa&um legis ficommifforignon
let, etiam va
apponatur fauore
Origo contra&us emptionis, fe- mulieris, & cum iuramento, &
cundùm aliquoseft de iuregen- extaret confuetudo in contra
tium quoad aequitatê, fed quo- rium,& effet conceptüper quae
ad formam & introdu&ionem cunque yerba.num.7.3.9.1o.&
ncm de iure Ciuili.nu.2i. 343 ii. z6o.& v61
' ' ' ' ' Paâum legis commifforiae inter
PAíia quae fieri poffint in con- dum
p. valet, & diftingue fecun
dùm Bart.nu.1». - * 26t

traétu mutui.nu. 1. ' io6 Paaum quod non foluto dcbitq

paétum in mutuoà debitoreanfi- creditör poffit occupare pro
cri poffit de rcddcndorcm dete pria authoritatc pignusvalet.
riorem.nu.z. ' ' ' ibid. nu. 18. · · 26*
IPa£ìum in mutuo, vt rcddatur ea- Pa&um quòd poffit crcditor ven
dcm rcs,anficri poffit, num;3., dcrepignusjvalct,nu,*9. ;
 , bE CoNTRActi Bvs.
faâurii, quöd nunquàm debitor Paëtum de vfurisquädo££;£;
ttdimcrepignus,hon valet.nu. _ poni in cötraâu depof. n.6. iss
1o. ibid. Pacturn fortuiti cafus quando va
fa&um,quòd poffit debitor redi- leat.nu.34 490
metepignus, non valcr, ctiam Pa&um quándo perit res in to
vtalicnatio.nu.zv. ibid. turn,operabitur,vt locator non
Faâum,vtpignusnon poffit lue- tcncatür adintcrcti&. num.36.
ftdebitor, eft prohibitum : & ibid.
idem vt nüquàm cenfeatur pof- Pa&um fa&um à locatore nö vel
feluete,velii per 3o.annos, quia le teneri de cafu fortuito, fiue
cenfetur perpetua prohibitio & rcs pcreat pro parte, fiuc in to
alienatiónü.z4. ibid. tum.nu.37. ibid.
Pa&um fa&umàcreditore, vt de. Paaum regulariter non potcft fi
bitori non liceat vendere pig ri in focietate, vt focietas tranf.
nus,non valet. nu.z$. z64 eat ad haercdcs,fallit tamen.nu.
aétum retentionis vtilis & dire. 28. 549
£tidominijfacit contraâû nul- Pa&tum dc non reuocando man
lum,& dire&idominijfacit có- datum,non valet, 9*7
traâum emphyteuticum. nu. Pa&um non potcf t fieri in focie
lo, 395 tate, vt alter tertiam partem lu
Faâum, vt non transferatur d6 cri, alter duas tantùm habcat
minium in venditione,deftruit rcgularitcr,&quando non pof
venditionem,quia eft cötrabo. £t fieri.
fiosmores.nu.zo. 369. & feq.
$96 Pa&u focictate, an po(fit fie
m in lucr
fa£tumlegis commifforiae, & pa- ri,qu òd um,& damnurn fit
dum addiâionis in diem, fùnt inæqualc, & quòd vnus ferat
4ccidentaliain tra&.empt. 412 maiorem partem lucri. ibid.
*âum addi&ionis in dieim quo. Paaum an poflit fieri, quòd par.
{modo concipiatur.nu.z. ibid. tes fint æqualcs, fi capitalê fit
*dum legis çommi(Toriae quo inæquale.nu.4. ibid.
modo fiât, an faciat venditio Pa&tum an poßit fieri, vt vnus fo
nem conditionalem. num.4.& cius habeat parrem lucri, alter
3.
faâum deretrouend&do quomo- ibid. folùm damnum. num.$.
413 verò
ígfiatinvenditione. num. ; Paaum in focietate non valet, vt
ibid. / datae focietati, fint peric
res ad u
*$um de retrouenderido etiam lum accipientis, & non dantis.
finetemporispraefinitione, va- nu.6. ibid.
let.nu.6. ibid. Pa&um de legitima & iufta hære,
*um faâum duobus de retro- ditate diuiìenda, de qua hære
$endendo, an altero tantùm vo ditatc intclligendum,' num.s.
cntcpoffit rcdimi. ibid. ibid.
Pa
 INDEx IN TRAct.
ampliandi.nu.i6. ibid. & 6. jo8 -

Officium iudicis non cft a&io.nu. Pa$um de non.reuocando preca

28. 14 1io eft nullius momenti, & idé
Ordincs minores, & maiores, qui de paâo de dando pccuniam.
fint, nu.zo. 898 nu.3.& 4. - 16o.
Opinio plenè difcutiétis articulü Paaa quæ apponi poffint, vel nö,
præualct obitcrtraåanti.num. in]contraâucommodati. nu.i,
6, - - - - 39o ibid.
Opinio communis puium gregi Paéta quae fieri poffint in contra
aequiparatur.nu.9. T 353 &u depofiti.nu.. 1 187
Opinionem communem curfu Paétum in redepofita, vt tranfeat.
tcmporis mutari poffe, non eft dominium, & ne quis teneatur
nouum.nu.7. ibid. de dolo,non poteft fieri. nu.z,
opinionescommunes nafcuntur, & §. 187.& 183-

crefcunt, fenefcunt, & intercüt Pa&a quæ apponi poffint in con

in fcholis. nu.8. ibid. tra&u pignoris. 269
Opiniones vbi diuerfae funt anti. Paάum turpe & illicitum in pig.
'quioribus adhærendü, nifi tcx- nore prohibitum cft. numi,
tus expreffus in contrarium re- 259 -

periatur.nu.6. 38o Pa&um legis commifforiæ in pig

Ordo facer impedit matrimoni- nore quando fiat,uu.13. - 261
um. nu.3$. 9oo Paëü legis commifforiae cft pro
Origo contraétuum cftdeiure gen hibitum.nu.6. 26q
tium.nu.i. io Pa&um fimile legis commifforiæ
Origo non eft fpeâanda,fed exer- quale fit, & quomodo concipi
citium in ftipulationibus iudi- atur.nu.$. ibid.
cialibus,& prætorijs. num.io. Paétum legis commifforig non va
z86 '* ' ' let, etiam fi apponatur fauore
Origo contra&us emptionis, fe- mulieris, & cum iuramento, &
cundùm aliquoscft de iuregen- extaret confuetudo in contra
tium quoad aequitatê, fed quo- rium,& effet conceptüper quae
ad formam & introdu&ionem cunque verba.num.7.8.9.1o.&
ncm de iure Ciuili.nu.2i. 343 ii. z6o.& ι6ι.
- - - - '- ' Paaum legis commifforiae inter
PAíia quae fieri poffint in con- ' dum
P. valet, & diftingue fecun
dùm Bart. nu. 1». - * 26t

tra&tu mutui, nu. i. ' io6 Paâum quod non foluto dcbitq
paétum in mutuoà debitorcanfi- creditór poffit occupare pro
cri poffit de reddendorcm dete pria authoritatc pignusvalet.
riorem.nu.z. ibid. nu. 18. … . 26*
Pa£tum in mutuo, vt rcddatur ea- Pa&um quòd poffit crcditor ven
dcm rcs,anficri poffit, numis, dcrcpignusjvalct.nu.*9. ;
 —-_-_

,, b E CoNTRACTI Bv s.
faâum, quòd nuíqüám áíôïí vfurisquädo£$£,
redimciepignus,fion valet.nu. Poniin cötraétu depof. n.6.13
10. ibid. Pa£tum fortuiti cafu§quando49y\d
fidum,quòd pollit debitorííTíëìíîï 33.
n*£Pignus, non valcr, ctiam Paâum quando perit res in ó.
ytalicnátio.nu.z. 15id. tum,operabitui,vt locator non
Paâum, “Pigusnqn poflit lue- teneatúradiïëïã num. 56.
f;dcbitor,?ft prohibitum? & iíì.
í;m vtnüquàinę Poß Pa£tum fa&um à locatore n6 v.1.
feluere,velfi P*3o.anngs;quia le teneri de cafu fortuito, fì.
$nfetur perpétua Prohibitio & res pereat Pro parte, fiuc in to.
alicnatiónü.z4. ibid. _ tumi.nu.$j. ibid.
Pa&um fa£tumâcreditore, vt de Paaum regulariter non poteß fi
bitori non liceat vendę pig ri in focietate, vt focietastrarit.
£us,non valet. nu.z;. 264 catad haeredcs,fallit tawnen.nu.
*$um retentionis vúlis & dií ïí, 549
$iderminijfacit contraáìììi Paäüm a. non reuocando man
lum,&diréáiáóôïìïëïã. datum,non valet. 9*7
“tum emphyteuticüm. nu.
lo. 395 Paâûïíô
tate, vt alterpotcft fieripa-inrem
tertiam focie.
lu
*ium, vt non transferatu, î cti, altcr duas tantüm habeat
minium in venditione,&efiiiiis ;*gulatitcr,&quando non po?
“nditionem,quiaeftòrrabó ííí, 369. & feq.
fiosmores.nu.3o. 396 Taétum in focictate, an poffit fi£.
*£um legis coiijiiftori, & Pa- fi,quòd lucrum,& damnuinii.
$um aädiâionisináíôïí, inæqualc, & quòd vnus fę
£cidentaliain fa£t£mpt. 412 . maiórem parteimiiieii. ibid.
*dum addiâionis iìåùí, quo Pa&um an pofIit fieri, quòd pyr.
{"°do concipiatur.nu.z. ibid. ζ,fî £qualcs, fi capitalí fíe
**'*', lsgis commifforiæ ἀ inæquale.nu.4. ibid.
"odofiit, an faciae Vendí, paäîáí, poffit fieri, vt vnus f.,
'*" conditionalem.num.,.&Tcij, parrem lucri, alter
3
413 verò folùm damnum. nuiri. §.
*£Tderetrouendidoquoni; ibid.
%£atin venditione. / num. $ Pa$tu$
ibid.
in focietate finrad
rcs dataefocietati, non valet, ve
pericu
*$um de retrouendeiido etiam, lum accipientis, & noii jììì.
'!*tcraporis præfinitione,ibid.
et.nu.6.
va. Pa£tum
nus. de legitima & iufta íú.
ibid.

*um faâum duobu. d. § $itate diui$nda, de qua hæré.

!**dendo, an altero tantę, $itátc intclligendum' num.$.
kntepofîïëïí ibid. ibid.
Pa
 1 N D EX f N TRACT.
Pa&um an valcat, quòd focietas poteft.nu.zg. 443
-

infra ccrtum tempus non diui Pars numeralis,& quotatiua,inte

datur. nu. 9. $7o gralis,fimplex, quæ fit.num io.
Paëüan valeat, quòd filia vnius & ri. 263
focijde comrnuni dotari dcbe Partes conuenire poffunr, vt fcri
at, & de altera filia focij mihi} ptura priuata vim habeat pub
fit di&um. nu. . o. ibid. lici inftrumenti, in forma Ca
Pa&um nudum in focietate pro- nerae Apoftolicæ, etiam iurati.
ducit aélionem cfficacem. f,u. nu. 12. 6co
6f. 613 Participare verbum, conuenit fo
Pa&um de non reuocando dona cictati, & eius naturae, præfer-'
tionem fi apponatur in dona fim in damno, & lucro. - mum.
tione caufa mortis, tranfit in 24. 66z.
ter viuos. nu.z. -95 Paffiuae aétiones quibus tenebatur
Pa&um appofitum in donatione, dcfunclus, non tranfcüt in cm
vt donatio non poffit reuocari ptorem hærcditatis.nu.z. 34»
ob ingratitudinem, an valeat. Patcr & filius vna & eadcm pcrfo
nu.7. 794 na cenfetur. nu.6. 329
Pa&um de dorando an importct Patcr poteft vendcre filium ob fa
donationem. nu.8. ibid. inem. ntt. 22. 365
Poêtum vel confuetudo, an poßit Patcr & filius potcriit inter fe cch
fieri & induci, quòd vir lucre trahcre, & in aduëtitijs obliga
tur dotem, & fic mulici rena- _ tur pater. nu.z4. 44
neat fine dote, fi fofuatur ma Pater fi fciat filium confuetum fœ
trimoniüaliter,quàm per mor- nerari,& det ci pecuniam,tcrfe
te Th. Inu. 12. 714 tur pater ex tacito rnandato ad
Papa fi mandat alicui clerico pau- reftitutioncm quæfitarum vfu
peri pi ouideri de beneficio iux- raruni per filium.nu.7z. 633
ia (uœ probitatis merita, fi ille Pater contrahensfponfalia pro fi
clericus pauper aliud beneficiù lio praefente & racente, quòd
fuerit afTecutus, antequàm fit fponfalia teneant.nu.6.&quòd
prouifam de beneficio, epifco- fccùs fit in tutore nu.7 847
pus non tenetur prouidcre. nu. Patcr contrahens maiiimonium
®. 692 pro filio præfente, quòd obli
Papa an difpenfare poffit in gra- get filium,& quomodo,& quã.
dibus prohibitis Leuitici. num. do.nu.3. 913
1$. g88 Patcr poterit donare aliquid in
Pa ia funt non effe, & effè inuali- praemium emancipationis. nu.
dam obligationem. 242 16. - 7 4O
Partiariuscólonus fi debita cú do Pater poterit donare filio librós,
mino contraxit, non poteft con vel aliquid aliud caufà ftudii,
ueniri nifi inquantum faccrc vcl matrimonij/u.i8. ibid.
Patcr
 —-_

3 fiter iuránsvnamhe
- - coNTRACTI
de filiis #vs. mianus ind<;
alicui tuliffe violentas • . . . !

dare, quòd promiffio tenea t, ricum.nu.41. 81 £

fponfaliaautém noticôïíì Perempta re venditot tenetur aá
, ttir.nu.6. 85o pretium. nu.zo. i«?
Patet Promittêsdare fi!i :m detét. Perìculi; rei depofitae ad depbnen
4
minat, aut fi illam n.,, potue- tem fpe&af: fed quid fi res de
titdare aliimi quòd tcneitttr fi pofitâ perca: poft moram. fiu.
£££ pofIibilia áddash;; primâ, 3. 181
-

$y- fidehbgratiJuiii.nu.,. Periculum rei vcnditæ fpe&tat ad

1bid.
emptorem.nu.14. , 413
*itistcnentoralere filios ex rna Periculum
-

publicationi, fpe&tat
„ ftimonio natos. Qu. 13. 944 ad venditorem.nu.3i. 41$
1tronus non Poteft promittere Perfona aduocaj eft dignior per:
Praefentationem, & àììì in fona medici rationë fubie&i.
F*jsalicui poteftatem praeferi nu. 16. 44*
, “idi,&iim vácabit.nu.i;. 76o Pcrpetua lócatio dicitur ifla, quae
$ucntacftadem:íáãïí,83
, non ad mutuandum. ,
fit donec penfio foluatur.' 449;
9. -
åú.
Pccuniæ *Ppellatione venit reso Per Partcsfaciliùs deueniturinę
, mnis. - 3: _ gnitionem totius.nu.io. 63
Pccuniafi tradaturin facculú,non Pignoratitia a&ioduplex eft,dire.
e "mutuum,fcddepofitum.nu. fe&a,& contraria.num.8. & in
84 , vcrbo a&io. 26& -
-

fccunia aliam P$cuniam genera Pignoraritia a&io <[! bonæfidei,

'°"9n poteft,& vfurae(í íbia, & perfonalis, & quibus diff:rat
«unia mutuata f, mittatur do ab hypothecaria.'ibiJ. & vide
Jj^ovt reßituasu, per nuncii in vcrbo,a&io. -

fidclem, & illa pccuiiiia amitta. Pignorari poffunt omnes res, &
“cuiusfitpeiiéìïíô num. 3. obligarf, dummodò non áé
fœn;
114 impofita per ftatutum of
- - excmptæ à commercio
hatura,iure no(r6
ciuili vel gentium.
$enti potefiatem, Ę … nu. 1. 23o
gitur impofita offendenti fi Pignorari nö poteft res penitùs a
''" Pgteftatis.nu.4,. 34 liena, ncc potcft obligari. nu.z.
cnfio iüftaeft,fi 1o. annis colle. ' ibiJ. - .

*afccnditadcapitaï num. Pigngrafi non poteft resfácta, &

13.
Percutiens 49
clericum credcns Per- rcligiofa,
co nifi de iure
pro neceßitate Canoni.
ecclefiae, &
°"tere laicum, non incidit in Pro pauperibusalendis. num.
°°mmunicationem. Injî 13. & * 4. . 233 (natus.ibi3.
*uticnsvxorem,
46. 815 £jgnori
non dicitur in-
- gari nö
Pignoridari nôpoffunt
poteft iuspatro.
**; [
arcrc.
 IND Ex IN TRACT. . .
lares, res litigiofae, rcs quæ ad i. - 199
culturam agí pertinent, libcri Pignoris obligatio potcft contra
homines, præmium futuræ vi [hi folo confenfu.nu.4. ' ' 1oo
&toriæ, feruitutes, iura vrbano in Pignore quodam eft fpeciale,vt
rum præ liorú, vfusfruëtus, bo póflit contrahi nudo confenfu.
;
na dotalia, & bona fideicom- nu.$. • ibid. $
miffària, & res fua fibijpfi, & fi. Pignus quamuisdicatur contrahi
milia. 231. i33. .34.235. ι36 nuda conuentione, tamcn dici
Pignorari poffunt res, quæ funt in tur contrahire. nu.6. ibid.
bonis noftris, vel res, in quibus Pignus aliud eft proprium, aliud
habemus aliquod ius. num.35. improprium.nu.9. ibid.
238 Pignus in fpecie diffinitur, vt fit
Pignus poteft pignori dari, & an ies mobilis tradita de pugno.
fecundus poffit tertio, & an ter- nu.14. alom

tius quarto.nu.3s. *39 Pignus propriè cft, quod profecu

Pignori dari poteft res cömunis, iitate alicuius manu traditum
& fifcus potcft in totum rem eft.nu.i $. ibid.
communcm obligarc. num.36. Pignus aliud eft conuentionale, a
ibid. liud prætorium, aliud iudicia
Pignori dari & obligari poffunt le, aliud legale.nu.4. 2o3
ona emphytcutica,& fcudum Pignus conuentionale cft , quod
nu.28. 24 o cx partium conucntionc proce
Pignori &hypothecgdari poffunt _dit.nu.$. ibid.
fes,quæ fjerantur nafci. num. Pignus conuentionalc duplici mo
7. 239 do conftituitur, conuentione,
Pignorari & hypothecae dari pof- _ aut tcftamcnto.nu.4. ibid.
funt vniucrfitatcs rerü, & grex, Pignus prætorium eft,.quod ex
& po(funt pignorariics fitæ24o
alio territorio.nu.39.
in prætorisdifpofitionc
nu.6.
inducitur
2o6-

Pignorato praedio comprehendù Pignus conuentionale & praetori

inftrumenta, quæ ibi funt. nu. um quibus conueniant, & qui
16. 249 bus differant. num.7. & fecun
Pignus in iure varijs inodis appel- dùm Bart. dccem funt differen
latur. nu. 11. 2oi tiæ. nu.8. ibid.
Pignori dari poffunt filij à patre Pignus conucntionale folo con
ob ncceffitatem extremam. nu. fenfu conftituitur.nu.9. ibid.
4-i. \ in Pignore cöutêionali fi malè ver
Pignus dicitur à pugno. num. 1. fetur, crcditor tenetur debitoii
• 199 pignoratitia aétione. num.io.
Pignusaliud eft, & poteft capi in ibid.
genere, aliud in (pccie. ' zos in Pignore cöuentionali crcditor
Pignusdicitur contrahi rc. num. habct naturalcm , & siui;
poi
 , D E coNTRA cT 1 BVS. -

poffèffionem,fecùs in prgtorio, tacitum, aliud generale, aliud

in quo nullam.nu.i i. 297 fpecialc.nu.1. ... 115
in Pignore conuentionali credi. Pignus tacitè cótrahitur in bonis
tot habct interdi&tum polleffo- tutoris, & curatQris, quae tacitè
rium vtilc.nu.im. zc7 funt obligata.nu.}. • ibid.
in Pignore conuentionali vendi- Pignus tacite contrahitur in bo
toitenerui de dolo, & fata cul- nis maiii, quæ bona funt taci
pa,& lcui,in prætorio folùm de te obligata probonisparaphcr
dolo,& lata culpa nu. 13. ibid. nalibus rcftitucndis. num. 4.
Pignus prætoriumi pro debito ad- ibid.
icάum, pro toto debito cenfc. Pigrus taci*è contrahitur, fi cre
turadic&um crcditori. num. didi pecuniâ ad naucm arman
15. - ibid. dam.nu.io. 216
Pignus praetorium conftituitur in Pignus generaliter contrahitur,
£onisminorum cadcm forma, cùm quis omnia bona fua pig
ficut inbonis maiorum, fçd in nori obligauit. Ê
Pignore conuentionali nö pof. PignusaliuJ poteft dici, vt fit pu
funtbona minorum abfquède- íè conûcptum, aliud in die, &
crctopignorari.nu.19. zos fub conditione.nu.z8. ibid.
ignusconuentionale non poteft Pignori dare poteftquilibet habés
rccupcrari per dcbitorem, ni(i liberam adminiftrationem re
Priüsfolutödebito, prætorium rum fuarum, vclaltcrius patri
, ftatim recupcratur íéruatis fer- monjfiu.i6. . 223
, uandis.nu.3o. ibid. Pignoräre non poffunt prodigi.
'" Pignore conuentionali non po denentes, fuíiofi, ebrij, pupil
tcftcrcditor agere contra tefti- lus fine dccrcto iudicis, fciüus,
os pofTefTores, nifi priùs faéta nifi habcat peculii libcram ad
excuffione principalis debito- miniftratiónem, filiusfam. nifi
fi${ccùsin prætorio. num zz. pariter habeat admiuifirationë
ibid. peculii Item non poteft defun
Pignus iudiciale eft illud, quod àus rem hærcdis, quamuis pof
conftituitur,quando præceden- fit rem illam legare. Itcm ncc
trfcntentia diffiniriuà procius prælatus,ncc pröcurator,nifi vt
e$tcutionc fit immiffiö in bo- fupra 225
nisdebitoiiscondemnaticx pri Pignori dare poteft fuperficiarius.
modecreto.nu.23. 2o9 vfufru&uarius, & procurator,
Pignusiudiciale& praetoriü diffe. negociorum gcflor, publicus
runt intcr fc.nu.z4. ibid. adminiflrator, & fimiles.num.
Pignus legale eft illud, qundà le. 11. 13 16 2:8
g*inducitur, vt in his quaetaci. Pignoris contra&us contrahitur
.*funtobligata.nu.z;. aii Tre, & confenfu. 141
'gnusaliud cft cxprcfTum, aliud Pignoris cóílitutioeft modici prç
ffft iudi
 I N D Éx t N T R Act. -
iudicij ibid. turalis, & apuddantem fehmä
Pignus contrahitur & confirui- net ciuilis.nu.18. " 153
íur quibufcumque vcrbis. num. Poffidere duo infolidum rem noà
6. t+2 poffunt. nu.11. - t5t.

Pignus}poteft cóftitui in „utcun- Policffio nö probatur per locati

Qucáb!igatione tâ pura, quàm oncm in prgiudicium tcrtij nui,
fub conditione. nume. 18. hunv. 16. 47z
Σ49 Poffcflio acquiritur etiam per lo
Pignus-potcftconftitui pct pa&tü, cationctim,hoc cft,locando. nu.
Vel per fubfcriptioncm fcriptu- 1$. 4fft
rae, vel pro aliquo fideiubendo, Prgdio pignorato comprehendum
qui rem fuamii prius obligauit. tus in tali obligatióne inftru
8 - 243 mcnta. nu. 16. 24.
Pignoris natura eft, vt credi:orte Precarium quid fit. nuì?
ineatur de dolo,& lata cu'p;i. nu 151
inc. 17. 249in Ptecario hoc eft pcculiarc,quòd
Pignori quicquid accedit, dicitur poflèffio apud dantcn, & reci
pignus.nu.13. ibid. pientem remanet. munn.io.
Fignus datum pro vno debito,po- ibid. *
te(t pro alio detineri. num.19. Prccarìum, in rhörte concedentis ;
ibid. - cenfeatur reuocatum. num. 17.
Pignoris fruâus an computentur 153
in fortem.nu.t. 146 Precariò rern accipiens, fucrátur
pignus pluribus datum, cenfetur fru&us. nu.19. ibid.
omnibus.nu.zo. 25o Precarius de dolo lata culpa tene
Ρignus deficit & refoluitur ipfa tur.nu.zc. ibid.
venditione, præfctiptione, fo. Precarium, & precaria diffcrunt,
lutione debiti,fententia Iata,& & quid fit precaria, & quibus
pluribus alijsmodis. »71.&ibi differatâ donationc. num.zz.
latè. 154
Per Pignus non fit alienatio. nu. Preçarium finitur ex negligentia
zt. 263 eius, qui tradidit, & per quan
Plus eft habere pignus, quàm hy- turn tempus caufetur. i63
pothecam. nu.2o. 2öz Precarijcoficeffioad haeredestrâfit
Pluis dignum trahit ad fe minùs cius, qui conceffit, non autcm
dignum.nu.4. *9i ad haeredcscius qui rogauit.nu.
Pontifex non poteft difpenfarc,vt 4. ibid.
religiofus fit ad mattimonium Prcsbyter an contrahere poffit ma
habilis.nu.iv. 983 trimonium. nu. 19. ?97
Poffeffio nulla tranfit in commo- presbyter in minoribus conftitu
datariü,hoc eft,in recipientem: ius,contrahere poteft matrin;o
in precario tranfit poffkffiona- nium, rctincndò priuilegiarl.slc
A•
 —-_

D £ CONTRA ct IBv §. - -

ficalia,&quae fint. nu.i.iîiâîlegia quae competunr dep%.

stium tenue, quando dicatur. fiojìo , compctunt depofito
nu. 49. 37 confeffato.nu.io. 179
Pretium in smptione debet effe Priuatae literæ noá habem, fidcm
congruum.nu.io. 383 probationis.nu.16. ' ' 178
Pretium in cmptione fi non eft iu Piëbat, qui non improbat. numie.
ftum, minuitur officio ijj.Tî - - 6oo
nu.z8. 3*3 Procurator ad contraheridum ma
*fium in cmptione debet eííTíjmonium debet habere fpe&i.
Prcificum, & declaratum, & áí tnandatum, nec potefîaiù
É '*'**yenditio pro iu fubflituę fpcciali
Ppretio. & dc materiâ pretij. tcr.nu.ii. 634
Y*tract.cmpt.d colum $ií'Prę„La, mandatum cari,
ord.nu.iz.vfque adnum,43. de fibera,potcftpctereretìitutioriè
"crccdein miatcria locationi, in integrum.nn.ig. 636,

f;*fcriptio non currit contra de- Procuratör

472 conftitutus in fpecia
li caufà mota contra aliquem,
tincntem pignusProprium.nu. fi in fine mandati coníìíïí,
12. *?*
**£riptio nunquàm Piocegit, fit proctirator
fà mota, generalis
&moüenda in J
coiäçìüô.
filiâbfit mala fideïaêîëî'. £wnque iudice, & magi(lrátu,
, nonico.nu.8. *j* intelligitur faétacöáíôïíôùí,
*®ptio quando fit ex «•§£ á eumdem. ' ibiâ.
$"*'tfitmutuum.nu.3.36 Pręlio. poteft vende.
"!cepsnon potefttollereeajquae rc, ffpecialc habet mandaturâ,
'ntigiilgentium fineę |j gcncralc cum libcra. num.
fisaufa nü.a;. 343 28. " 356
"|*gimython condemneí; Procuratore reuocato matriiî.
T'{!;'quantum facere poteft, Tì Pcr cum contra&um, i\,
anhabéat locum inter fratres. valet.fiu.…. ' vco
nu-ar. 347 Probans non debet obfcurèpro$.
Priorim tempore, potior in iürë.. ,-. nu. 48. 27
nu.n 4. 339 Prohibitus alienafe, an poßraf;?
Qg*regula pior in tépore,*3mo nationi eonfcrrrire. nu.37. 346
áisampliátur, %a8.limitatur, Procurator gencralis fine libera
!ig:*4.vfquead fin. 3° Potcftate,yelfpeciali mandaç,
“kgium concefiintacit. hy- _ nom poreâ mütuare NT; 5
scae, a&ioni de dote compc- Procurator conßitutus A3 A.;
tit, etiam Pro augmento' do.
- pi
cndum Pecuniam,an poßit cön
-

Ê
P.fluule '- , £$
gium eft priuata lex, & $*
fitstt, & an ex illâ côïíôï
Pofiitdominusconueniri.IÌì.
* ditur
quafipriüan$ieg:.nú, 1 § 33 3. - 66

- fffff 2 Pro
 1N pf x 1N TRACT. '
Procurator fifci, & tutor, & cura- obligaturconfenfu, fed lauda
tor non poffunt vcndcrc rem a- rc vidctur, non feobligare. 67t
liquam,&habcre fidem de pre- Proximus morti, an malrimoniô
rio,quia habent mandatum ge- contrahere poffit.nu. 18. 85o
nerale cum libcra à lege,non ab Pubcrtati proximus quisdicatur.
hominc: fecùs in eo, qui habet concordatio. ibid.
mandatum ab hominc. 633. Publicatis rcbusalicuius intelligi
& feq. tur etiam publicatos cffe vafal
Procurator filitem non profequa- los.nu.18. $t
tur, vel fi cum aducrfario dam- Pupillus fi foluit quod naturalitcr
ni colludat,tencturaétione mâ- debct, & fa&us eft locuplctior,
. dati. 68t non rcpctit: idem defcruo. nu.
Procurator conßitutus ad cmen- 9. 131
dum, potcft repctcrc pretium Pupillus fi promittat illud quod
quod foluit, & fi aliquid pluris debco,fit nouatio.nu. vi. • 3io
impcndcrit cum vfuris. num. Pupillus mutuum contrahcre non
3t . ibid. poteft.nu. 11. 64: & nu. 16. 94
IProhibitus exportare frumcntum Pupillo an mutuari poflit, dic
cenfetur prohibitus cxportare quòd non.num.1;. 63
farinam,nu. 13. 93 -

JProhibitus vendere,an poffit ven- -

ditioni confcntire.nu.23. 356 (YValitas contraäusex verború

Prolixus effe non debct,qui tendit tenore dignofcitur,& à ver
ad vtiliora.nu.6. \. 3 bis in dubio non recedendum.
Promiffio quòd donansrem reuo- * nu.i. • 398
cabit, rccipit intellc&umn.iuris, Qu9modo agatur ex contraâu do
, quod non reuocabit nifi in cafi- . nationis.nu.i. 793
buspcrmiffis.nu.78. 827 Quj paterna amicitia iuuat amici
Bromittcns te non offendcre fub filium, impcnfam non repetit. *.
poena, fi non offendat vxorem nu.14. 786
tuam, non committitur ftipu- Qujreperitur detinere bona alicu
latio poenalis.nu.43.
Promittens accipere vnam ex plu-
ribus puellis, quòd ÉÉÉ
814 ius, poteft conueniri, & contra
eum tanquàm poffefforem, in
tentari poteß interdi&um recu
;
non cötrahantur, licèt promif- pcrandæpoffcffionis. num.z6.
, fiotcncat.nu.3. . 8o5 791 -

Promi(fio(ponfaliorum, quòd in Quæftio quid nominis,debet prae

foro confcientigvnus alteri ob- ccdere quaeftionem quid rci.nu.
liget,quando diéta fponfalia in i. 1.

aetate lcgitima funt contraâa. Quae a&io in dubio intentari vi

nu. t. ibid. . deatur.nu.4. 1. o
Proxcacta non tenetur, quia non Quj prior in tcmpore, potior in
•. iurc,
 pE coNTRAcTiBvs.
iure, quęregula ampliatur mul_ num.2. r£e.
**
tismódis,&pluribúslimitatur, Regula, quòd quicquid acquirit
nu.2 u. 2$o vxor, acquirit viro, quomodo.
, Qgic quid acccdit fort i,vfura cft. intelligenda.nu.iv. ' 324
nu.9.
Qgodcunquefácimus,debemusfa 3o Rei appe lIatione,&auft,& iuracó
ti ncntur,corporalia,&incorpo
tcre in nomine Domini Icfu ralia.nu.15. $o
Chrifti.nu.3o. 45 Rei appellatione veniunt & com
Quomodo fiat de meo tuum per prchcnduntur homines, num.
$9ntraâus,&quomodo cogno- 17. 35t
fcatur.nu.4. 57 Rei appellatione excommuni vfu
Quomodo vnus vel duo contrá- loquendi non venit homo. nu.
àuscfccntur, & quomodo co. zz. ibid.
gnofcatur.nu. 8, 323 Rci appellatione non genus, fed
•-
fpecicsfignificatur. numc.z4.
y RAPig; an matrimonium con- ibid. -

trahere pofitcumrapta.nu. Aliquandogenericè, &fpecifi

1% 895 ce.nu.i4.& 15. $a
Raptus& leuatioproprij filijma. Rei appellatione fimpliciter non
litiosè, impedit matrimonium veniüt incorporalia ex propric
nu.64, 113 tatc verbi,fcd cx fubic&a mate
Mationes in focietate quomodo \ia.nu.29. 53
iegendaeftnt, & quis teneatur Rcseft verbum latiùsquàm pccu
reddere.nu.vg. $$i nia.nu.32. 34
credipoteft àcontra&u innomi Rei appellatione quaeveniát, pro
natoex pœnitentia vniusrein- ut reperitur hoc verbum 1n cor
tega.nu.$. 133 É iuris, &quot fignificatus
**i5iensindebitum teneturquá habeat.nui33. ibid.
ttnuscftfaâuslocupletior.hu, Resexponitur pro caufà,pro iudi
133
**co`ncil...iatio mutuiin re aliena, cio,
ftimproadminiftratione,pro ¢
atione,pro vcritáte,gquitá
quot modisfiat,nu.z3. $a te, contraâu, adulterio, nego
**Qnduâiofaâa cenfetur fecun- cio,neceflitate,officio, faàò, &
dùm qualitatcs antccedentes, fimili.nu.34. ' ' ibid.
'* £adcm mcrccde. num. iz. Rcs communes non poffunt nec
ncc vcndiinfcio focio. nu.
458
*âor prouincigfi contrahat ma emi,
-

3o.
trimonium cum fubditis, dici- Rcs interuenire debet in mutuo,
374.
$contramandatum principis_ commodato,pignorc.nu.3. 49,
faccre.nu.4. 625 Rcs regulariter in contra&u em
Rcddens remdeterioratam, nödi- ptiónis intcrucnire debct.num.
suuricdd;ic. num.5, 197. & fiy. '.. • . 34i
. tffff s JRescft
 IN D EX IN TRACT.
£eseft de fubftantia in contra&u catae authoritatem, vel pro,
emptio.nu.7. 5si ptcr tranfa&ionem. num. 6.
, Itcm in locatione. 463 ibid.
Resalicna vcndi poteft. nu.no. 365Repetitio ceffàt propter pietatem,
Rem (uam nemo poteft conduce- Itcm quando indcbitè folutum
rc. 47t ab alio deberetur, & nomine
Bcmedium I.2.C.de refkind.vend. . eius fuit folutum. nume. io.
quaado habcat locum, & qui- 134
„buscontra&ibus, num.9. vfque Repetitio foluti non femper da
ad 32. 414.435 tur,quando quis foluit fuo no
ï<mi(fiomcrccdit quando debcat minc, fed pro obligationc non
fieri. 479. & feq. contraétaà fe.nu.4. 135
Hcmiffio mercedis fit, fi colonusRepetitio quomodo competat,
habuit iuftamcaufam migran- quando quis foluit nomine a
di, & fi res locata pcrit prò par- lieno.nu.3. ibid.
te,velfi ex vitiorei,vcl dcbilita. Rcpudijlibcllus hodie non eft per,'
tcfundi, yelficafu fortuito ac- miffus,nifiadfeparationêtho
cidat infortunium, & fimilia. ri.nu.i. 979

. 48& Refcinditur emptio pluribusmo

Remi{Iio non fit,fi fit empta alca, dis. 42*
fiuc fpes, fiue per verbüm cm- Refcriptum in caufa matrimonii
ptio,fiue locationis verbo. uti. impetratum, non fa&a menti
· 1.4. 483 onc valet. nu.33. 963
Remiffio non fit pluribusde cau. Rescommunisan poffit mutuari.
., fis, vtputà, fi cülpa conduéto- nu.17. vidcquid dc realiena,an
risaccidat fterilitàs, vel fi loca- fcilicct poífit mutuari. 7&
. tiofuit pa&a per plures annos, Rescommodata deterior reddita,
fi inquilinus èft yir fceleratus, non dicitur reddita. numc.s.
vel fi fæpè contigerit illafterili- 137
tas,&fimilia. \u.»4.vfque ad Res aliena an poffit pignori da
finem. ri.nu.z. z3oA

Remiffio non £t in emphyteufi, Resin contra&u fponfaliorüquæ.

: nifi in totü, vek,P maiori partefit, & quæ in contra&tu matri
' ' pereat res.nu.5o. ; - . 488
monij. 848.& 995
Repetitio mutui faâi in ludoda. Rcsexemplis demonftrari neceffe
tur, & vincensin ludo, non te. cft.nu.i. 9t
netur ad reftitutioncm,fi ludus Reus ftipulandi, & reus promit
', fit permiffus.nu.ii. u6 tendi vndedicantur. num.3.
Repetitiofoluticeffàt, quädo cre- 313
âitor fibi deberi iuráuit, licèt Rei ftipulädi,& promittendi duo
falsò.nu.$. . . . 135 fiüt,& quomodo fiât,& quan
Repetitio ccffat propter rei iudi- do,nu.*, ibid.
-
. -
- -
Rcus

- … l__ L. s* *
 pE coNTRA CTI Bv 8.
R;usftipulandi,& Reus promit Si accepcio argentum ad pondus,
tendi vnuspurè, alter fub con- , an poffum feftituere pccuniam
ditioneficri poteft, vel in diem _ loco argenti.nu.yz. 93
obligatur,num.9. 31 4Si dicercm, in ifto facculo adfunt
1 o. aurei, accipc, & antè tu à
§. mc petifti,contrahitur mutuü,
-
SAgpotc
iâ; prodiuinisofficijs non quia cgo numcro vcrbo. num,
ftlocareopcrasfuas. nu. _ 9. §4
li. 434 Si mutuo tibi dccem, quæ promit
Saluianum intcrdiâü quomodo tens redderetcmpore nundina
diffcratab hypothccaria. uu. rum,&fi non rcddis, promittis
269 nominc intercff
e, &inte
ex nun
c
$cientia emptoris in venditione 15.
23.
tantùm confitcrise( lc reffe.
cftfkicntia obligantis, fcicntia . nu.*4 94
venditoriscft fçicntia obligati.Si dcbitumcftvfurarium, & dam
nu.i4. 4z nofum pupillo, debet folui, fi
Sciciitia emptoiis plus aeftimatur non vfuratium, non debet fol
inrefuitiua, quàm venditoris. ui, fi reperiantur alia debitav
nu. t I. ib., furaria.nu.13. io6
Stngx matrimonium contrahereSi plures fimul teneantur ex mu
poteft.nu.ii. §93 , tuo, obligatio intcr eos diuidi
$eparatiothori poteft fieri,fi alter ' tur numéro,non autem pcr por
coniugum tcntaucrit alterum tiones.nu.$. m
occidcrc, & quibus caufis ficii Si quis dcdit fidem vni mulieri vi
Poiiit.nu.63.66.67.cum fequem. uéte propria vxore, fine copula
io&4 . -
tamen, & deinde mortua vxore
§tqueßer cft rci litigiofae depofi- acccpit tertiam,qua viuente co
tio, quæ à pluribus fit,vt vi&o- gnouit fecüdam, cui primò de
riicflituatur.nu.z. 174 dit fidé,non poterit mortua ter
$truus non potcft pignori dare. tia,habere fecundam.nu.26.995
nu. 3. zz5Si dolo. ad vendcndum induétus
§<iuipofTunt vendi,vt manumit- fum, ipfo iurc vitiaturcontra
tantur.nu.4i. 365. άus,nu.z3. 23
$ciuus fi promittat quod dcbco, Si quisviuente vxorede fa&o con
obligatio mca nón foluitur. irahit cum alia fecunda,& mor
nu.2m. 31o tua vxore contrahit cum tertia,
$tiuus, an prohibeatur matrimo- , an poffit cum ca ftare de iure.
nium contrahcre. num. 14.996 nu. • 8. ibid.
$rigitutes an poffint pignori ob sidolo induâus fum promittere
'gri, num. 21. ' & quiddc pcr ftipulationem, tcncoripfo
iiic vrbanorum praediorum. iure.nu.z4. -
ibid.
334 si in contra&u fuit omifTum ali
tffft 4 quid
 - - • -,
I N D Ex I N T R A Cºr. - -

quid per fimphcitatem,contra. Simulatio,& fi&io,& dolus,nun ;*;

&tus non vitiatur.nu.3i. 45 quàmà iure praefumitur,nifiap
Si tibi deccm mutuem, & conue- pareat aliquod fignum, vel ali
niam, vt debeantur vndecim, qua vrgens fufpicio. num. 49.
obligatio tantùm in deccm,có- 27.
trahitur.nu.7. 49 Singulare eft in mutuo, quòd a- ,
Siconueniant duo,vt decem aurei ' &tio, quae oritur ex numeratio-.;
fint alteri illorum mutuo, nec ne,ex facili nouetur, & tollitur
a&tu interucniant nummi, non per ftipulationem fequentcm,
oritur obligatio.nu.6. ibi. vehpræccdentem.nu. 46. ioi ,
Sicauetur contra negligentem pe- Solidusdi&useft fextula,quòd fex
tere debitum præfcribi decen- ' vnica compleatur, dicitur foli
nio,non habct locum huiufmo- dus,quòd nihil illi decffe videa
diftatutum
6.
impropriè. num. _ tur,nu.zo.
ze Socialis
•
87
aâus exercetur, quando
Si in libellopeterem resad me per- proponitur communis inftitor
tinentcs,venientfa&a. num. ' negociationi.nu.z;. 6o2
* 16. ' $i Societas non tranfit ad haeredes.
Si cui commiffâ eft liberaadmini- ' nu. 27. 444. & nu.*5 546. & 573
ftratio ad litigandum cum ali- Socius non poteft conueniri, nifi
quoalterius nomine,istantùm inquantum facere potcft. num.
inftandi, non autem tranfigen- 28. 445. & nu.zi. $47
dihabct poteftatem. num.34. Sociusad hoc, vt poflit fe ingerere
647 in rebusfocij, tria requiruntur.
si haercs interfeéti dixerit, ego ta- nu.4. 456
lem mortem cum effeétu Vindi-Societas contrahiturfoIo confen
cabo, deinde is, qui interfecit, fu.nu.i. 3oz .
fuerit vulneratus fiue occifus, Societas poteft coire re, verbis, &
non praefümitur id faétum ab per nuncium.nu. ibid. '
haerede. - - 656 Socius diciturâ confortio.num.3.
Si ftatutum fit in aliqua ciuitate, ibid.
vt de qualibet reträhfeunte pcr Socijdicütur propter periculiaut
pontcm,foluatur gabella,debet corporisfocietatem, quafi in v
folui etiam ab homine tranfe- num colligati. ibid
unte.nu.zo. ' $t Societas diffinitur, vt fit duorum
syndicuscómunitatis poteft ven- pluriúmve honeftè contra&a
dere, fi fit deputatus a commu- conuentio ob commodiorem ss.
nita*eritè,& reâè.nu.3z. 357 , vfum, & vbcriorcm quaeftum.
Similitudo eft intercontra&üin- nu.4. ibid.
-

dcbiti & mutui.nu.z. 123 Societas eftplurium corporum in

Simoniaimpcditcontra&um.nu. ter fe diftantium vno nominc
3. •.
4r cideputato collcâio.nu.7. $•3
- Socic
 - - • -•* - - - - * --. -

- DE coNTRA cT IBvs. -

Societascollegiatiua eft, tiiù plu- uentiocontra&a ob commodi

riumve perfonarum aggrega- ° 'orcm vfum , & vbcriorem
tio,communi confenfü Vni no* qugftum,fecundum Azo. nu. 1 5
mineeideputato, fecundum SaSocietas finitur dcco&tione,& bo-,
licet. ibid. • norum publicarione,vel vbibo.
Societas eft contraâusde iure gen ' na à creditoiibusdiftrahunrur.
tium. 5o4 num.31 6o5
Socictus regulariter morte vniusSocietas quando ex conuentione
cxfocijsextinguitur,etiam quo adhæredem tranfire poteft, in
adfocios fuperftites. nu.6. & 13. tclligitur dc primo haerede, nu
399.6o> mc.3z ibi..
Etiamftanteiuramento,ac eti- Societas cenfetur in dubio contra-'
am in qualibet focietate etiam &ta,quando duo fimpiicitcr e
Publicatpm rcrum. num.14 munit,vel conducunt rem quá
ibid. - piam, nifi contrarium pròbe
Et procedit,etiam fi expreffim tur,praefertim vbi haberet cau
diétumfit, vt adhæredéstranf- famfucceífiuam.nu.34 6o6
£t,num.6.quantumcunqueadSocietasin conducendo,intclligi
ftiuramentum. num. 16. iun- tur fccundum naturam focieta
32num3o. & 39. quicquid Io. tis.nu.4. ' 6o8
Fabintelligendo fànèià priua. Societas diffoluitur etiã diffenfu,
tisforietatibus, atfecùsiti focie praefertim in iudicio. n.48.6io.
* Publicorum vc&igalium, Soçietas vbi nulla eft, vel commu
$fimilium,quae fiunt íüpcr re- nio,non poteft habcri confide
$us Publicis, vbi expreffim de ratio diuifionislucri, veldam
*redea&tum fit, concurrenti- ni.num 31 61i
°usrequifitis,vt latè nu.z7. 6o3 Societas vbieft finita per obitum
Societas&ontraâa pro fe, & fuis condu
vniusex étoribusfalina
*rcdibus,iuramento hinc in- rum,emolumentum &lucrum
dsappofito, tenet deiure cano- poftea acquifitum ad haercdes
Pisoin perfona haeredis,fed có- non tranfit,etiam durante tém
tfaex cömuni.n.3o. 6co. & 6o7 pore conduéiónis nu. 33 ibi.
%ittastacitêrenouari poteft, v Societas ex quâdam aequitate ad
biextinâa, veldiffolutaefîèt. Tinftar fiat&nitatishabetur.nu.
nu.i; 6oo • me.65 ὐ13 -

Societas,qu£c5fenfu pe-ficitur, Societatum generavide

ne fex ntur fe
“mexpreßè coiri poteft,fcde. cundum Pcrium dc Vbal. nu.1
%mtacitè, & ex qüibus conie. 3o; - -

$is & pizfumptionibus,vel soáéías alia ef perfonarum co!'

fââis prxfumituí.nu. ms. & zo. ' gratiua, alia bonorum acquifi
6ot.6o. tiua. - - *. ibi.'
*ictasc£duorum pluriumve cöSocictas puerorum collegiatiua a
fffff 3 lia
 I.

1NDEX IN TRAc*p. -

P°t*ßcffe fpiritualis, alia tcm- ta, & quæ fint.num.n. 418

poralis. nu. 5 3o6 Intcr fòcietatem tacitam & éx
$ocietatis nom£n debet effeadbo. Prcflaman fit differentia.nu.14
num finem,nu.6 ibid. ibidem -

5P£ictas honorum acquifitiua a SocictasÂlia eß ncceffitatis, alia

Iia ef} conuentionalis,alia inci- voluntatis.num. 16 . 319
dens.num.7 3o7 Societates poffunt coiii quatüor
8ociftasincidensquaefit, num. 7. modis,'dùm vjuitur, ad tem
ibid. Pus, £x temporé, fub conditio
£9cistásimproprièquæfit. nu. 8. hc,iium.í; ibi,
ibid. Societas inter quas perfonas cade
-

8ocietasconuentionalis,alia eft o. repofirinum, 321

{mnium bonorum expreffim,á.Sociciasan poífit contrahi cum in
lia omnium bonorum fimpli- certa pcrfona.nu.z $12
siter, alia certæ negotiatiohis, Societas'npn tranfeat adhæredes,
aliarei particulariíalia veai. num.s - ibid.
galis.num.io 5o9Societatem an po(fit contrahere
£oci${asalia Poteftcff; licita, áliá pupillúsinuâ ibi.
illicita.nu.it 316S9«igtatem an poffit contrahére
*;
§o§jus crimini&, an probct contra ' filiusfam.nu'; ibid.
**;
focium.f,u.iz - 317 Socictas an poffit contrahi cum <*u
59sistasigitur stiam cum praedo. Procuratotc alicuius, num.A. $i;
nibus,& cft illicita. num.it ibid.
ibidem - ' Socictas nan contrahitur inter fra
-

§οςietas non valct fpeciariorum, ' tics,qui viuente patre, in cuius

feuaromatarioruim, qui ftatue. funt poteflate, fimul fiabitant.
runt,quod pro excquijs mortui num.7 323
nulluspoffit ceram dare, nifi Societas intcr tutorem & pupiilü
rimo pcr haeredes mortui fit non poteft contrahi, quanda
àtisfa£tumaromatario,nu.ii. e(t folus tutor. ibid.
317 Socictas an poífit contrahi cum
8ocictas faftorum, & murato- mulieribüs, & quando ccnfea
rum,qui ftatuerunt, vt initia- turcontraâa.nü.io ibid.
ta Pcr vnum non pofIint cxpe. Societaspoterit contrahi intcr vi
diri pcr alium, fifie initiaritis rum & vxorem.nu.ii ibid.
¢onfenfu cxprcffo, non valet.Societas tacita non minuseft pri
ibidem. ' - uilegiata,quàm cxprcffa,nu.ia
Societas illicita eft, fi lucrum non ibid.
1¢fpondeat proportionalitcr foSocietas fecundü aliquos cenfetur
cijs pro rata, & fi fuiffèt di&um cötra&a inter virum & vxorem
vt capitalc effet faluum. folam dato matri. tacitè in bo
$ocictasalia £xptcffa,alia cft taci- nis maritiacquircndis.nu.13.325
• • • • • • • • •- . . . . .. . Socic
 DE CONTRA CTI BVS. -

&ocietasinterpatrem & filium an admittit,fibi folum focium fa-"

poffit contrahi. nu. 13. 526 cit,ibi.& de eiusfa&o alijs tenc
Societatc contra&a inter patrem, tur, num.4 ibid.
& filium , & alium tertium,Societatis fubftantia e&, vel quod *
quomodo debeat fieri diuifio. - ambo indu(triam cum pccunia
num.u6 ibid.
Societasancontrahatur inter pa conferant, vel faltem quo&V
tiuum,& ncpotem viucntc pa nus pccuniam & alter induftri
am.num.7
trc nu.i7 338*
328Societatis natura c(t, vt cum certa
Socijandicantur fiatres qui habi
tantfeorfum viuo patie, & lu Socipcrf isrecont
etatona nuncraha
iatitur. nu.3
o, vel pio398
t*
cra communicant. nu.18 ibi.
inte mpef
Socictasan pofli cötrahicum cle ftatio
t tiua, non valct
in altcrius praeiudicium. nu. $.
flCis.nu.zo. 329
& i6. 6o°o
Socictasan poffit contrahi cum iu Societatis propria natura cft, vt
dxis nuâ; ibi. damnum & lucrum fit commu
Societasan poffitcontrahi cum Sa mc. num. 21 6oz
racenis,&haereticis,& hoftibusSocietatis contra&us habet tacitâ
num.z3 53o
cöditionem,fi conuenta focius
Societasan poffit contrahi ab ex praeftiterit.nu.57
communicato.nu.24 61z
$ittasàquibusrebuscadereibid . Societatis contra&us & caufa im
fit.
pof. plementi non fecuti, refcindi
33t
poteft nedum excipiendo, ve
Societas poteft contrahi fuper íe rum
incerta.nu. 24. 332
ctiam agcndo vbicunque
$ocietatisnatura eß,vtrcs ipfa fit id,quod erat implendum, fue
communis.nu.3
fina
rat caufa lis.nu.38 ibi.
ibid. Societatistacitæ & expreffae omni
*istas poteft contrahi in folis Ium bonorum difïerentia im
fiuâibus. nu.4 ibid.
prob
$ocietas quomodo contrahatur ininSocietat plus5 attribuitur exe
ature.nu. $9or
animalibus.nu.6 {33
*ictatisfubflantialiaduocßvi centipecuniâ,quàm ipfam po-'
{cntur.nu.i nenti,propter induftriam. hu
336 $$
Societase(! contra&us,qui mutuo me.io
.
Ad hoc vt fit focietas, & valeat,
confenfu expreßovél tacito cö
' trahitur.nu.? ibi. duo vidensur requiri de effen
Socictasfià pluribuscontrahatur,Soci
tia, de habi
feudebc
etas litafub
t fieri te. nu.u i*..
bonai fide
partiipforum
*£nlicct maiorinoui nu. 13 $39
*liquem alium tefi nfoci.societ as poteft contrahitrib. mo- '
wm illius focietatis aßumere. dis.in fine
num.3 ibid.
337 Societatis natura eft, vt diuifio fi
*kiui vnus alium infocictâîç proat rata.num.z $43
Socie.
 I N D Ex I N TRACT.
$ocietasf fit contraâa inter rufli. Socius vnius fundici, ex pluribus
cos diuiditur pcr capita,& non . non poteftagere contra debito
pcr ftirpes. ' ibid. άi femfundici infolidum fincmâ.
Socictatis natura cft, quod ficut I dato.nu.zo ibi,
£í. lucri debcnt éffè æqua- Socictasfim pliciter contra&a ex.
-* ita etiam contributioríü.
nunn.3 ibi. tcndituràntummodò
- mobilia, & immobiliaadbona
iura &.
Socictatis natura eft, vt aequalitas actiones titulo oncrofo quaefi
feructur, hu.4 ibi. . £a, non lucratiuo,nu.zi 347
Societate contraéta inter plureslu Societatis natura cft non transíç,
£ti,& quæftus, cenfetur contra- redominium in totum.nu.-3,
• £ta pro partibus æqualibus, nu. . ibid. ' ' ' T
me.7 - ibi. Sosius tenetur nedum de dolo &
8ocietatem alleganti, incumbito. Iata culpa,fcdctiam dclcui,nü. . '

nus probandi.nu.3 399 me.26. ' 348

Societatisnatura eft quod Ponens Socius in re communi debet piæ.
Pscuniam, in focietate duplici ftare diligentiam, quamiiiiuis
periculo fit, Perditionis pecu- _ proprijsrcbus.nu. *7
3i*,&
6oo
vfusnegotij nume.9 Soçius cuidcdipccuniä,admeâ.
dum,& negótiandum, tenetur
Societatis & foccidae natura eft, mcrcari ac*€mere, & vendere,
quod capitale non flet in toto, & negociari iuxta conuenta,
yel in parte periculo accipien. num.37 ibid.
tisquantum àd cafum fortuitü Socictas non tranfitadhaeredesrc.
nifi Paaüintcrueniat.nu.11.343 gulariter, quia foluitur morte
Sociusvnus, qui debita contraxií Vniusex focijs.nu.28 ibi.
in caufam focietatis, poteft de. Sociusfociode geftis, & admini
qucere pecuniam quam debet ftratisper eum tenetur rcddcre
in diem,fed fufficit, vt praeftc- rationem.num.29 $51
fureisautiofoluendi, n. 1; 345 Sociusquando conuertit pecuniâ
Socius nóPotcft pignori daré páí focietatisinvfumfuUim, &cf.
tem focij nu.i6. ibid, in mora reftituendiipfàspecu
Sociusan poffit locare domum cö nias, ipfe tenetur ad intereffe
munem, vel fundum commu- focietatis.num.so 333
femingito focio.nu.17 . 346 Sociusfine alio focio potcftdoríá
Sociusquilibet tenetur infolidüm vel hofpitium locárealteri,fcd
ex fa£to & contraâu focij ad-* fi alter íociorum vellet inhabi
miniftratoris.nu.18 ibi, tare,alter locare, præfertur in
Sociusan infolidum, & pro toto habitare volcns.nu.31 * ibid,
$ebito, an vfque ad fümmam Socius poteft vti, & diíponere de
fortis pofitae iâ focietatc tcnca- recömuniadéum vfüm,adqué
tur, num. 19 ' ' ibid. rcscft dcflinata.nu.32 354
- - , $ocius
 fo* coNTRACTIBVS.
$oxiusfi incidat fyluam commu- Societatem alleganti incumbito.
-

nem cæduametiam contra vo- nus probandi,fi vult incainni

luntatem alterius focijnon po- ti.num.47 367
tcftaccufaride pofleffionetur. in Societatefires perdatur, cuius
tâ. ibid. . pcriculo perdatur.num.6 369
Sociusfihabet caftrum vel domü fi Societati ádiungatur alia focie
incommuni prodiuifo vel in- tas,& mutentur nomina, an v
diuifo,&ingrediatur etiam per nica fit focictas, vel plurcs. in fi
vim cxtrum,veldomum,cuius ne. $7*
poflèffionem ciuilem habeat, Socictasquot modisfoluatur. nu
vclhabere prætendat ex confti- . me.i %73
tutovcl precario validis,velin. Socictas foluitur morte naturali
$alidis, excufatur à pœnistur- vel ciuili.num.* ibid.
bat*poffeifionis,&violentiae. Socictas foluitur finito ncgotio,
num.33 ibi. -i: cuiuscaufa coita cft.nu.4. 574
cietatis natura eft, vt nemo in Societasfoluitur publicatione bo
uitusefficiatur focius. num.34. , norum,feu dcco&ionc,num.$.
ibid. ibid.
Socium feeff* negans,perditfocie Societasfoluitur difTcnfu fcurcnü
tatispriuilegiüm. ' ibi. . ciatione.nu.» $7$
Propter focietatem, vel cömu- Socictati aliquando renunciatur
£ionem inhabilisgaudetbene.Socie
tacitè.num.7 ibid.
ficiohabilium & quomodo. tasfinitur interemptione re
num 3; sss ' rum naturalium,vcl ciuilium.
*istaspoteft probari nedum per num.9 * * ibi.
inftrumentä, fed per tcllcs. hu. Societasfinitur a&ione,{cilicct cü
$ praef ibi. ftipulor ab alio nouandi ani
*ieta s umitur inter fratre s mò numio ibid.
ex cohabitationc,& excommu Societasannullatur,cum promif.
Rome negotiationis, dummo. fa non feruantur.nu.iz. 576
$ nomifie communi lucra & Societate finita,an debeatintiría
*mnafuerint interfecommu riomnibusliis, quicum aliquo
nicata,nu.37 ibid. ex focijs iurefocijpofiunt com
10rum filiæ, an de communi trahere.in fine. 576
fintdotandae,nu. 42. & nu. 43. Socijmei focius,meus focius nö eft
%. concordantur opiniones num. 3; . . . ' od6
contrariæ. Sodomia & nefandum vitium fol.
$tasan praefumatur contra&a uit matrimonium quoad tho
Ejuimonio vnius fratris.
ld. -
rum. nu.74 *. mou8
Solitum in locatione verificatur
*ietas interdum non praefumi. vnicam tantum locationë.
tutinttifratres.nu.4Â
-
365.
per
nu.is 47o
- -
-
.*
 ' f N f) Ex IN TRAct. -

Soluensfuo nomine illud quod eft Spccialia quæ fint in pecunia, &
indebitum,femper repetit.nu- non fint in vlla aliare.nu.$. io*
mc.3 . 133 Specialia quæ fint in mutuo cörra
1 Sohutio in dubio am videatur fa. naturam mutui. nu 54 ibi.
&a fuo nomine vcHdebcmtis.nu Specialiter quando res dicatur ob
me. i ■ 134 ligari,&dari, num.19.136
Solutum non dicitur,fi remaneta- , & 137 ', . . ' . •

liqua pars pretij foluendi. nu. Spccialishypothcca dici pbteft, fi

, 3.}. 384 quis tantum praefentia obliger
specialia qaatuor in mutuo con- num.33 a. & 1
currunt fecundum Azonem. Speciali pignore oportet,quod res
num.3r ' * 97 fit in bonisdcbitoris, düm obli'
specialia oéto in muttio, fecundü gatur.num.34 . ibi.
glo.& fccundum Doâ. feptem Specialiter res Ecclefiae non poteft
num*.3z.' *• • ' '*' ibi. . obligarc praelatus.nu.3; T zwz.
specialia mutui Bart. ad quatuor Speciale pignusplus iuris tribuit,
eapita redegit.nu.33 ibid.: , quàm gencralc.nu 36 ibi.
Spccialia mutui rcfpcâualiorum Speciale pignuspotentius, & fir
* * con:*a&tuum.nu. 54. 133 ' mius eft hypothcca generabi.
specialc eft in mutuo , quod fi à num.33 ibi.
principio numeratio non ha Spccialis obligatio reuocatur pcr
bcat confenfum, reconciliatur donationem faâam à marito'
' & oritur certi fpccialis condi- • vxori,fecùs pergencrakm, nu
&io.nu.36 'i 98 me.37 ... ibid. .
specialis certi condi&io non ori, Specialis hypotheca à generalfdi£
tur ex mutuo quouis modo re- fert in cafu l.fi creditor.§.fi.ff.
conciliato,fccundum Bart.n 37de diftraét.pig.nu.59 . zvs.
ibid. Sponfa, quae intrauit religionem,
-

specialeeft in mutuo, quod faéto an confequatur donatà à fpon

nomine alterius per liberâ per- fo.nu.$ 71z
fonam alteri a&io & obligatio Sponfa de futuro, vtrùm dicatur
acquiritur.num.38 99 maritata.nu.42 966
spcciále eft in mutuo, quod tutor Sponfàlia contrahcns,fi taceat, ha'
& quilibet adminiftrator ex fo - betur pro contradicentcin prb
Ja fcriptura. ex hac caufa fiat teftatione onerofa,nu. 39. 964
dcbitor.nu.37 ibid. Sponfalia impcdiunt matrimoni
speciále eftiff mutuo, qnod facili- ` um,fed non dirimunt. num. §3
usacquiratur dominium rci, li 1o14 - -

t cct non contra&etur.nu.48. ioi Sponfus (i cognouit carnalitcr cö

Specialia quæ fint in pecunia nu- ` fanguineám fponfae,non pote
merata, quae non feruentur ih terit amplius matrimoniücon *;,
alijscontra£tib.nu.49 , uo* trahcic.nu.63 , iozz
$pon i;
 w

.w fjE coNTRACTiBvs. , • .

$yönälia vndedicantur, & quid ht,quod non dicatur mattirfio

fint.num.6.&7. 838 nium contraxiffe, fi fanguinis
Sponfalia quod de iure geiitium . cómixtio fa£ta non fuit.r.3.ib.
fintinftituta.fiu.9 839Sponfalla quomodo & qudndo iii
Sponfìliorum alia fiuda & fim- matrimonium tranfeant, per
plicia,aliafirmata,& robbrata ofcula,aniplexum,iocalia, $o
&quae.num.io ibl. habitationem,& fimilia. iiu.4
Sponfáliáquòdte, weibis, litteris ibid. -

&confenfucontrahantur, fecüSponfalla in matrimdniurh hofi

dum Lahcéllot.nu.i, 84o ' tranfeunt ctiam pcr copulam,
$ponfìliorumalia purè, alia füb non fubfcquutis íólenifiitatib.
t6nditio ne,aliaàdic&adiecom ConcilijTriden. iiu s. 853
trahuntur.nu.ia ibid.Sponfalia contrahi poflurtt,n6au
$yònfìliorum contra&us quod o . tem matrimon.nu.6 854
mninöpurędicatur,licét fubinSponfalibus contraétis, quod ali
tdligantur conditiones, quo quartdo quis cenfùris ecclefiaftk
modo procedat.riu. 13 841 cis compelli poffit ad matrifmd:
ponfìlii & matrimonium funt hium cóntrahendum, fi cxlnde
illicita de pcr fe interduni, & publicum bonum fubfequi de
figfiratione conditionis appo. bet, - ibid.
fitae num.15 §42 Sponfalia aliquádó fúlguntur cú
$ponfìliaà quibus contrahi pof peccato, aliquando fine pe«et.
fint. - 843 to,& aliqua*do ipfo iure, ali
$penfìlia quod perprocuratoreim quartdofaâohofiinis fi.i. 8,6
Vel nunçium coiitrahi po(firit, Speiifalibus contra&isim foro cô
dummodò contrahensiit habi- ` tentiofo, quis non cogitur com
lis, & feptimum antiüm com- ttahcre mätrimon núz ibi.
pleuerit.fiu.; 847 Sponfalia foluuntur per mutuum
%nfaliorum fubftantialia, feü ' contrahentium 'confénfum.
eligitialia,quae fint.riu. 849 nu.$ . 857
Sponfìliorum quod alia fint per Sponfalia foluuhtur per ingref
$crba defütiiio, a!ia per veiba ` fum religionis prófeffioiïë fe.
depraefenti,& quæ, * fium.s. , quuta.nüm. 6 - *$§
$i , Spöfalia foluuiitut per facrürh or.
Sponfalia cótraâa per rhetum ca- ' dinem,& votum flmplcx. nu.$
dentcm in conßantem virum, 859 -

quod ipfoiure hontencant eti Sponfälia folutintur foinicatióne

amiurata.nu., ibi. | fequuta.iiu.9 863
Ponfìlia quod aliquando in ma-sponîs, quae diues étât tempore
timonium tranfeant, aliquan ' fponfaiiorum,fi ai paúpeítate
O non.nu.2 s, 2 rcdacta cft; quod à fpohfo fù
?onfüs licct fponfàmi defioraüs dutctiiqut £i '•'*:it,qusnio
1. *••
 1 N D Ex IN TRAct.
nihildarepromifit,num.io.fe tur ius,foluatur gabella, an fol.
cùsautcm ii dare promifit.nu. . ui dcbcat ex conftaâu commo
11. . . 861 dati.num. 1o - i6t

Sponfalia foluútur, fi fponfus per Statuta laicorum circa matrimo

' ' triennium vagauerit, & nefci- nium gencraliter funt nulla.
tur in quo locö fit, aut fteterit num.zz . ^ 933
in prouincia,pcr biennium ex Statutü compellens aliquem ven
fpe&ari debet.nu.iz , . . ibi. dere, non intclligitur compel
spohfalia lapfu temporis fo!uun- lere aliquem emére.nu.6 '341
` tur, conftituti ih fponfalium Statutum in cmptione, habet lo
contractu, num. 13 , 86z cum in venditionc,& poena in
Sponfalia foluuntur per giàuém' di&lâ cmptori, intclligitur alte
' T infirmitatem fuperuenicntcm '. ii. rium.4 34O
- num.14 .. ' 865Steiilitas quando dicarur, plurcs
* * Sponfalia etiam foluuntur per fu- ' referuntu opinioncs.n.io. 479
peruenientiam affinitatis, & , ibi pcr plure§coiumnas.
capitalis inimicitiae num. 15. & Stipulatio, donatio, mutuum, süt
16 ibid. Item quandoalter con propriè contraäus contra Do
trahentium fit hæreticus, feu fi &to. nu.ii 7
poft pubertarem pctit abfolui,Stipulatio non fit, nifi praeceden
feu propter aliquam caufâum ra te intcrrogatione crcditoris, &
tionabilem, aut per fccundum fecuta refponfionc debitoris.
miatrimonium fubfecutum.nu num.2 . 343
me.17.& 18 864 Stipulatio & verborum obligatio
Stahte flatuto, quod fi alter coniu funt idem.nu.7 277
gum praemoiiatur, alter lucre Stipulatio dicitur à ftipulo. 279
tur dotem,vcl donationem proStipulatione nullus contra&uscft
pter nuptias,an debcat intel É firmior, & folct de confuetudi
de morte naturali, vel ctiam de nc apponi in quocumque con
ingrcffu religionis.nu.13 715 traétu.nu.z ibid.
Stante ftatuto, quod liceat impu. Stipulatio quare non denomina
nè occidere bannitum,an fi do- tur potiusà confenfu, quàm à
natarius occidat donatorem bâ verbis.nu.6 . 28o

nitum,poffit donatione priua- Stipulatioà verbis denominatur,

ri. nu.48 815 velutià fpcciali rcquifito. n.io
Stante ftatuto, quod mulier coniu ibid.
gara non poffit facere contra Stipulario eft veiborum concep
&us, nec qüafi contra&us fine li tio,quibus is qui intcrrogatur,
centia viri , nec potcrit facere daturum fa&urumve fe inter
dona.cau mor.nu.26 . 726 rogatus refpondct. num. iz
Stanteftatuto, quod de quolibet ibid.
contraâu, cxquo altcriquaeri Stipulationisdiffinitioquadrupli
çcim
 DE CONTR ACTI Bvs.
'*h£aufamoftcndit, efficicn Stipulationcs rerum incorperali.
* £m;formalcm, materialem & um, quando afferunt Vtilita.
finalem.num. 13 28i tcm, in parte ficut in toto, di
*?!atioeftinucntadeiureciui- cunturdiuiduæ contraäïóôïí.
uili.num.15 281 gationc,& a&ione, fi non affe
$tipulatiocft de iuregentium, nu. junt vtilitatcm refpe&u partis,
: 16, ibid. ficut totius,funt indiuidüg. nu.
*ipulatio iurifgentium eâ prop. a4. & idcm dc faéis.
“Padum, quod in fc habét,
num, 2o
stipulatio fub modo, quæ fit,&
ibid* : fub acccffione.nu.i 298
*ipulatio alia eft in dando, aliastipulatio Pura qug fit,& quando
infacicndo.nu. & 284 pcti poífit,nu.z ibi.
**latio aliaiudicialis,alia præ stipulátioqúåñùisfirpura;aí
toria,alia conuentionalis, alia exfpeaaii Per aliquòd tempus,
Communis.nu. i - 186 num.4.ibid. potcli peti ftatim;
*i?!latio praetoria poteß fubdi fallis fex moííí $ 299
ftinguiih iudicialem, cautionaStipulatio in diem, quae fit, & quã
kmj&communem. nu. 4 ibi. do poffit pcti fi promißio iunt
$ipulationes aliæ funt diuiduae, facta fub aliquo tcmpore. nu 6
aliaeindiuiduæ. 29o & 7. 3co
Stipulationesaliæ funt indiuiduaeStipulatio conditionalis quae fìt.
* ncccffitatc, aliae ex voluntate num. 15 3ot
contrahcntium expreßa, ali. Sipulatio alia eft certa, alia incer
cx voluntate Praefumpta. nu.7. ' ta,& quæ fint. nu. 1 303

19* Stipulatio alia eft vcra,& cxpreffà

*pulatio dupliciter confideraturT%iiììà. 3Q 4
Perß,&in abftraâo, num. 14. Sipulatioalia eft pura, alia poena
393 - lis. 3o3
*Pulationes confiderantur refpeStipulatio alia iuris.alia fa&i, &
“stum gn eis contentarum, & quæ fint. . ibid.
&promiffàrum , & funt diui Stipulátio alia eft vtilis, alia inul
•fi rcs contentæ fint diui I tilis. - ibid.
quz.num., ; 294 Stipulatio quare fit inuenta. nu.t
*?-lationes çontinentesres? 3o7
poralcsfunt diuiduæ ómni re Stipulatio fuit inuenta duplici de
' fpeâu,&ab vtraque partecon. caufa. nu.i ibid.
tra entium.nu. 1% 295 Stipulatio eft vtilis, «quia inducit
“Pulationes cötinéntes promif nouationem,& facit oriria&i.
fiones {crum indiuiduâium süt onem ex Pa&o nudo. num. 3.
“igidu*, & funt diuidù-, & , - ibid.
$uãdoipfae,resfunt indiuiduae, Stipulationes habent fom n;um,
nu.23 296 . à iure.num.$
- 3o3
ffffff stiju.
 I N D E X ] N T R A CT.
$tipulatioabinitio fuit necelîària tur.num.4 ibid.
pro obligatione fideiuffbria. Stipulatio aut apponitur ex ne
num.9 . ibid. ceffitatc,aut ex voluntate. pri
Stipulatio qu£ eft iurisciuilis non mocafu fequitur naturam,fub
poteft obligationem naturalè diftingue.nu.5 ibi.
tollere, num. 18 3io Stipulatioeft contra&tus nomina
Stipulatio fuit neceffària intrddu tus. nu.6 332
ci ob cötraétus dotiurn,vt fem Stipulatio quid operetur fuper cö
per per ftipulationem fingatur traétu innominato. num.7
fa&a promiffio dotis. n. 23. 3ii ibidem.
Stipulari poffunt omnes illi, qui Stipulatio quid operetur fuper pa
poffunt contrahere.nu.i 313 άo nudo,& quid fuper contra
Stipulari poterit non folum vnus étu nominato efficaci, & quid
fed diio. num.z ibid. fuper aâu perfe&o & extrinfe
Sti;nlari poteft,& in (lipularioné co fupcr extraiudiciali ex fe cf.
dcd;ci potcft omnis res, quæ ficaci.num.9.& io.& 11. 324
1 on cft exempta à commercio 3* $. 326.
pvºro, naturâ, iure gérium vel Stipulatio quomodo, fcu quibus
'lini!i. nu.ri 117 caufis, reddatur nulla, &,irrita
8* Juifatio quae requirat. 318 fecunduni Dgάores, mumc. ;
Jn ftipulatione requiruntur o&o 328
' : fubftantia, fècundum Iafo. Stipulatio redditur nulla feuirrita
ium.3; ibid. quatuor de caufis,efficienti,for
I. 3. pulatio quid operetur, & caius mali,matcriali,& finali, nu. v.
r raræ fit appofita in aau vel
• ontra&tu. -
. ibidem.
321 Stipulatio redditur nulla prop;et
$tistiario fequitur naturam con- caufam efficientem,f is quifti
natus,vcl aëtus,vt in plus non pulatur fit inhabilis, vel fi pa
«bligetur, fed naturám pro- ter ftipuletur à filio, vcl fcruus
pi iam, vt cfficacius obligétur. à Domino, num.4. & 1o. 328.
nti. f - ibid. & 329
S;ipuistio retinet naturam pro- Stipulatio deficit ratione cauf*
p: iam propter firmitatcm, fal- formalis, fi præpofteretur in
iit in vlt.voluntate, nu. 2.ibid. terrogatio áÉ nu. 12 )

st palatio aut apponitur fuper cö 33o -

tractibus innominatis, & fem. Stipulatio redditur inutilistatio

per retinet propriam naturam, ne caufae materialis, fi aliquis
aut fuper cóntra&ibus innomi ßipuletur rcm quae non reper*
natis, & fequitur naturam ipfo tur.num.i; ibid.
ru* m, nu.3 ibid. Stipulatio redditur inutilis ratio
s*pulatio fequitur naturam con- ne caufae finalis,vt fi centü Pto
traétus, fuper quo interponi- mifi pcr ftipulationcm, y; ho £;
muck, J\l in
 pE coNTRA cTI Bv s.
micidiumfaceres. nu.is 33iTcjapusjnterdum apponitur cau.
$ipulatio redditur nulla contiá. fa multiplicandg praeftatiouis,
ri
rioconfenfu.nu.17 ibid.
& Poteft pcti pfificipio anni.
$tipularialteri nulluspotefi,&AP num.12 ibid.
ccdit quoad acquirendum,nonTcitator legando omnes resab co
$$uoadfoluéndum.n.d. sv, cmptas, non cenfetur legare rcs
fubdiftinâioem facienda , VI ma cxalio titulo proucnieiitcs.nu.
teriaeuidentius apparear. nu. me.34
me.
346

Subftantialein matrimonioe(t in
2Thefaurusrepertus in fundo, Vel
diffolubilis nexus.nu., 91o
domocmpta,cmptoriseffiçitur
num. 36 4oz *
$ubitantialia contraáus quæfint. Thori feparatio poteß Rei pluri
nu.9 ■
bgsde caufis, vt caufa f&cúti, fi
Subftantialia,formalia, feu cffen a!tcr coniugum tcntauit alium
tialia matrimonij nù.ì 9io occidcre ob furorem, ob forni
*bftantialiafufoimalia mutui $ationem carnalem & fpiritua.
videntur efîè quatuor. 82
$ubitantialia contraâus conmmo. !£t›ob pcccatum, obfòìonì,
& fimilia.num.7; 1o29
mglati,depofiti.pignoris, fti-Thorifeparationófifit in máôï.
Pulationis em ptionis, locatio monio ob lcpram, & morbum
nisfocictatis, nìandati:videin Gallicum.nüm.76 ibid,
quolibct traâatu, Tradcnsalicui rem vel pecuniam,
£9? Vidçturdonarc,icd dcponé
rein dubio.nu.zs 9
- 791
TEmpus inteiâum apponiturTranfa£tio an potiit refcindi®
in ftipulationibus refpe&u *££n£dium.l.z.C.de rcf.in.ven
alicuiusdàufe, vel ncccffitatis, dit.nu.11
vt fi quis promittat alicui ali-Tutor poteft authorari fibi, & 429
fol
$idquolibet anno prohabita Vcrc,& ratificare fecundum có
“°ne, & tunc non dätur incer. muncm fcntcntiam.num.44.
'°**°pore determinato, fedi]. 1Co
°tempore quo ine(\, & duratTutor quod in faao proprio pof
"*«cffitasillâ & caufâ.num. 13. firaiithorari fibi,fion fimplici.
8Qt
£££ft vcrum,& quando ;&fTit.
Ttmpusindubio ccnfcturappofi ibidem.
"m caufa dcbitoris. num.9Tu:or,curator,oeconomus, praela
390.
tus, & fimiles, qui habeht ad
7*®pusinterdum apponitur gra miniftrationemi alicui p;;tri
“donationis, ßä vïû diri njonii, poffunt pctcrc réfìitu.
§""'"* ad creditorem tunc in $ion$m in intcgrum abfque
£'!ncipioanni,ve] temporispo fpeciali mandaíó. fol. 633.&
kit.num.ii ', 3Qt
fcqucnt.
ffffff a Tutor
 I N D Ex IN TRACT."
futor quòd pupillo tacente fpon- quam, vtrum inducant matri- :
' falia contiahcrc non poflit.nu- monium.nu. 24. ibid. vbi con* r.
me.7 847 cordatio & conciliatio. ibi. si

1 V. Vcrba ifta,non habcboaliâ in vxo ”.

• . - rcm nifi te, an inducant matri- *;

Acua poffèffio eft, quaeà nullo monium.num.z6. vbi concilia -

' ' dctinetur, nec animo, nec tio,nu.27 927 :,

corpore.num.28 : I 397 Verba ifta , promitto quod nun- -

Vagabundus an poffit matrimoni quam tibi deficiam, an matri- -

üm contraheie.nu. 13 ' ' ' 9oi monium inducant.nu.28 ib. -

Valor fi poft contra&um rei mu- Verbum fponfalia, quod fignifi- ';
tuatæ &refcit,vél decrefcit, fine cetetiam munera quæâ fponfo '.'
culpa debitoris, cui damnam fponfaedabantur.nu.8 839 …!
' & έomniodum pertineat. nu. Verbum res, eft nomen generale. **,
me. 29 * ' ' ' 73 num.14 $o -;

Valor rei debet confiderari témpo Vcrbum res,eftintclligendumali. -

re contraétus, non autem po- _ qua reftri&ione.nu.zi $t …

* ftea,num.13 , - 42;Verbum res, fi confidereturinab; **
Vafallus poteiir domino dare feu- ftra&o,ad omnia adaptari po- ;
* dum in pignus.nu. vv. 219 teft, & cftidem quodens. nu- >;
Vafa ilus poi £it dotare filiam de re- -me.3o. 53- s.
fcuda}1. nu. 7 76. Verbum a&io,eft gencralius, quâ -1,
Vafällus qui propter iuramcntum contra&us.nu.%i 23 .t

* fide}itatis eft óbligatus feruare Verbum creditum, dupliciter fu- ' *^.

' honeftatcm domino, non ra- mitur,genericè,& fpecificè.nü ››

mcn priuatur feudo, fi concu-- me.14 39 <t,

' buerit cum fanticclla domini. Verbum ftipulandi,eft verbum cö ;

nu m. 18 - 996 mune,& tam rogare, quâ pro- s.
Verba ftatuti propriè funt intelli- mittere fignificát. num, 5 *;
genda.nu. ' ' zz 28o - «
Vcrba interpretantur à communi Verba fpecialiter in ftipulatione s.
vfu loquendi.nu. 13 31 requiruntur.num.8.fol. ι8ο.& i,
Vcrba non funt adeò deforma in nu.4. , - 318 <

matrimonio,vt per figna fup Verbum volo,in vltimis volunta: …

Pleri non poffint.nu.z" $i -tibus importat plenam difpofi S.
vcrba quae füfficiant,& quæ figna tionem. hu.49 389 sa
ad cóntrahcndum matrimöni. Verbum res,in diffinitione locati- **;
um,num. ■ z 924 onis intelligitur latè, & pote. 3"
Verba in matrimonio femper in- rint omnesfes locari, mobiles&
telliguntur fecundum commu immobiles.nu.19 . 443
nem fenfum.nu.z3 92; Verbum admoneo, non inducit $.
Vcrba ifta, nunquam te dcrelin3 mandatum.np.9i... -
- - - -
367*
Item IJ
ilt;
 Ioae coNTRACTIBvs.
,, £temnecverbum exhortor,ncc Venditiofa&a proiuftopretio,y*
í verba conditionaliter pro-
• lct,ctiam fi vendatur pro quan
atainducitur.nu.io.
ibid. -- to reperiâ apud alium cmpto
Vcrbum, hbcrumarbitrium,& li. .rem,& fi non reperitur qui offe
bcrè, requirit ordincm iuris. rat,rcdigitur adaibitriumboni
. 676 * viri.nu.27. 383
Vcrifimilc pcndet ab arbitrioju. Vcnditio fa&a,fi vis,fi refpondca*
dicis.nu3i. 339. tur, cmofivis,valct.num,. 3o.
Veníiquaeres fint prohibitæ ibi _'389 . .
plenę, quae poffint vendi, & Vcnditio an faâa fuerit pro vni
: quæ non. - 36r - co pretio,vclpluribusprctijsdi*
Venditione prohibita, vel aliquo ftributisproquolibet fundi iu
aftu faciendo mentionem dc gero,nihil rcfert.nu.42. 38#
-
cmptione,intelligitur de omni Venditor non tenetur de euiétio
{ontra&u, nifidiuerfa fit ratio ne, fi emptor fciebat rem ven
inalijs contra&ibus. num.35. * ditam altericff« obligatam.nuy
343, - 3. - - 394.
Wenditioanfueritfaâa ad corpus Venditor non tenetur de cuiâio
vel ad menfuram, quomódo ne, fi emptor fua culpa pofte£
cognofcatur.nu.8. 348 fionem amiferit, & alijs cafi
Vaditare aliena quoad praeiudi- bus,de quibusibihu, 4. ' ibid.
$ium vendétis, perfeétà eft ven. Vcnditio tenet abfquc translatio
ditio.nu.i. .
: ' 363 ne dominij nu.iz. 393
Wtndinon poffunt animalia mor Venditor transfert iusvfucapien
bofa.nu.3o. 375 di, quod habet, aliàs tenetur ad
"itaanimalium quando vendú inteieffe decuiàione. num.i4.
tur,funt manifeftanda, aliàs , ibid. : : - - - .'

$nto minoris.nu.6i. , ibid. Venditor videtur vêdere ius, quod

Vsiste cogitur quis rem propriâ habet,in re.nu.23. 396
inuitus.nu.38. 374 Vendito, qaftro videtur vendita
"shditio non valet,6 res non fub • eius curia & iurifdi&tio. num.
cit: fifubef\pro parte,pro parte 39. ' • . . 4ό}
'. valet, fcd per officiuú iudicis vendito caftro, non veniunt mo
Pretium minuifur, rium.3. ali- ;lendina.nu.4i. ibid.
- gnlo valet, ctiam fi res non vendito territorio, cenfetur ven
W i. &a vno nummo, non
“itiofa - 379 _ ditum cafitum fu.42. 4o8
vendito fundo, an veniant fru
, 'ilet, Qifi non fitdigna maio aus,diftingue.nu. 4*. ibid.
tptstio nu.zz. 38* Vendita vacca, vel equa, veniet
tnditio faét*pro quanto pretio pullus.nu.44. .. 4o6
“musin concordia inter nos, vendita fylua, cenfentur vendita
- °onvalctftatim.nu.v 3. ibid. * ligna.au.4$. ibid.
tfffff 3 Vcndi.
 I N D EX IN rRACT.
Vendito fundo, non venit granü Jocator liberatur. htim.4,
{ccatum,fcd quod eft in pendê 44o
ti.nu. 46. ' ' 407 Vcndcre rem alicnam maius pec
Vcndita fylua caedua, non cenfe- catum cft, quàm cmcrc. num,
tur vendita glans, quæ cccide- us. 42
ratant£.nu. 47. ibid. Vendere rem alicnam cft contra
Vcndito equo, veniet eiusfclla,& alienationis natui%m. num.13.
ornamenta, quibus fuit often- ibid.
fus,cùm vendcbatur. num.48 Venditiorei alienæ valct, nonau
ibid. tem pignoratio.nu.z. 224.
Vendita re, nunquid feruitus dc- Vcneti qüäuis accipiant pignota
beatur. nu.49. ' ibid. minùs idonca, volunt vt fibi
Vcndito fundo venient aquae du- praeiudicent.nu. 18. 2o8
&tus,fiftulae,canalcs. num. 51. Verba interprctanda funt contra
4o9 cum, qui nititur in pa£to. nu.
Vendit^ fundovcniet menfuratio 38. 6o7
infra 6c. dies, vel annum ad Vir & vxor poffunt celebrarc om.
plus, fi nihil fitdiâum, num. ncsconträåus ctiam onerofos,
52. ibid. cxccpta donationc. num. 6.
Vendito fundo, veniet menfura- 353
tio, & confines tcrmini. num. Vir & vxor huius animi & inten
34 ibid. tionis à principio dcbcnt cffè,
Venditisfruâibus pendentibusve vt nunquàm feparcntur. num.
nient femina,& expenfae faâae, q, 87 o
venient pifcesaquæ, & fimilia. Vit poterit vxori conftituere do;
nu. $6. , , -* 4to nationcnu yropter nuptias, vel
Vcnditioan fuerit fa&aad corpus darc aii has in re, quam habct
vel ad menfuram. nu.55. ' 4io in empbytcufi fincköfcnfu do
& an attendenda fit menfura mini.nu.19. 763
loci bonorum, vel contra&us. Viro diflipante bona fua, mulier
nu. 33. -' ' 4o9 potcftagcre fic proptcr donati
Vcnditor in re vendita debet adhi oné propter nuptias, ficut pro
bcre diligentiam illam, quam dote.nu.ii. - 7i4
bonus paterfamil.fuisrebusad Viti & vxorisappcllatione,an ve
hibere? proprijs.nu.t9. 41$ niant fponfi. nu.49.& 41. vbi
Vendensrem vitiofam,(i ignoran conciliatio. 964
ter,tenetur redhibitoria, quan. Vinum vctusqualcdicatur, num.
to minoris, & fi fcienter, tcne- nu.8. ' 92
turad intereffe.nu.$. 419 Vinum nouum non licct rcddcre
Wcnditor non liberatur ad inter- pro veteri.nu.4. 9t
tercfTe, tradendo rcm æquè ido Vidum vetus an poßit rcddi pro
ncam, fi vcndidit rcra alignam nouo.nu.$. ibid,
Vinum
 \ \

- ibi: çO N T R Act IBV $.

h. Vinum vetus, loco noui mutuo vfuiae non deberitur prò mutuata
acccpti,non poteft reddi,quan- pecunia fine ftipu atione. nu.
do fiica intereft potiùs häbere §. - ibid.
vinum nouum.mu.7. 92 Vfuraan poffit opponi in contra.

: Votüfimplex impedit matrimo- &t depofiti.nù's.

nium contrahéndum, non con Vfurarius manifeftus, an poffit
traétum.nu.33.
Vfuraanfitliciâ in cótra&u mu-
tuo.nti.i9.
1o17
746
188

donare caufa mortis. nuim. 13,

94 Vfüræ pretijiri vêditionibuspoft

Vfura quidfit.nu.zi. ibid. noram debetitur.numc.33. , ,
Vfuranon dicitur propriè in eo, Vfurae ftu&usin contra&ibusßri.
quoddatur poftinoram. num. έti iuris hon debcntur, & ac
12. ibid. ceffionespbft noram,fedà tem
Vlura, an de iure Ciuili fit licita. porclitis conte(latae. ' num.33,
nu.23. ibid. 23. -

Vfiiialegitima,quæ dicatut. nu. Vfusloquêdi prgferttit ifi quacum.

V$. 173 que materia fignificatiópi ver.
Vfurarum promiffio non poteft _ borum.riu.s;. 3 46
ficti,nifiperftipulationem.nu. Vxor fequi dcbct forum marii,
[] io8 nu.7. 938

f t N f £.
 - -*

: -

*.

;
TRACTATVS DE · CON• .
TRACTIBVS IN GENERE,
P E T R H NICOLAI MOZZII •
M A C E R A T E N S I S I. V. D.

.S V M M A R I A.
I' O VAEST10quidnomini debetpracedere quæ
flionem quidrei. '. -

2 Diffinitioreifubftantiam declarat.
3 Exdiufione,& diflinétionemegotium fit clarius.
4 Diuifio tria bona operatar, amimum legentis incitat,
mentem intelligentù praparat, ac memoriam artificior?
reformat. '-.

1 Eiifaciendafùbdiftinäio, vt materia euidentiu appa

7£4t.

6 Quiadvtilioratendit,nom debet effeprolixus.

7 Breuitati ftudentes, moderno, tamtùm fùfficit addu
cant,dummodòmoderni referant antiquos.
4 Nilcomtracommunem Doétorum/emtentiam imhoc Am
phitheatroreperitur.
9 Contraria concordantur in Amphitheatro.
I, Bartolumfemperferè/àlutare pollicetur author, quiain
Bartolofemper ineit veritas.
u Bartolus vocatur Princeps legiffarum.
11 Bartolus effefoletfùbftantia veritatis, & effluminare
maius, &pateriuris, & omnes ßribentes antecellita
quitate & veritate, -

1} Contra£tus dicitur, quafifit vicißim & mutuò trahere,

vel quaficontra aífus,fecundum Alciatum. -

14 Contraítus dicitur,quafifaäum,/ecundùm Speculat.

1f Contraífus dicitur, quafi contraaftus.
16 Di&io contrahabet duos fignificatur.
17 standum ef allufioni yerbi, quando de eiusfignificatione
quaerimu, - -

A. 18 QW4
ιἀ p Et R. N ICO L. M O z z.
ut Quatuordecimintelleâu, dantur ad 3. contraäus , 2
Doêf. -

Primus articulus,vnde dicatur

contra&us.
j3j NvocATo fubfidio fânâifTimae Trinitatis,
?$$ Dciquc genitricis bcatæ Mariæ fempcr virginis,
deuenio ad cuiuslibct columnæ declarationem,&
$$ primùm à Cótraäibus incipio, tanquam aba&ti
bus inter viuos:etenim fi ab vltima voluntate fumeretur ini
tium,incongruum appareret : fiquidem vltima voluntasca
cft,quæ à conftitutis in vltimæ vitae fpiritu celcbratur.Quam
obrem opportunius mc fa&urum arbitratus fum, fi à Con
traétibusTra&atusinitium affumerem,quod in ipfo vitae cur
riculo celebrentur.Altiusigitur exordiendo, exemplo Iurif
confultiin 1 fi vt certo.3. nunc videndum.ff.commo. l. natu
valis.$.i. ff.de praefcr. vcr. capio columnam primam folo in
i
haercntcm,quæ continet, Contra&us. Et prò eiusdeclaratio.
ne primò(quoniam f quaeftio,quid nominis, debct præccde.
re quaeftionem,quid rei,vt facit iureconfultusinl.i.f£deiuft.
& iu.& Arift. v. Po(t.t. 2. & 14. & Rhetores (uislocis) viden
dum cft,vndcdicatur Contra&tus. Sccundò cum f diffinitio
rei fubftantiam dcclaret,vt inquit Bald.poft Arift.in I. 1.ff.de
vfufr.quomodo diffiniatur. Tertiò originem latius affume
musexplicãdam.Quartò, quiaf ex diuifione & diftinétione
negotium fit clarius,c.fupcr litteris,de #£;
prin.ff.de do.excep. §.fcd nc in primis, Inft. deleg Iaf. conf.
24.col.z.lib. i.Crau.trac.deantiq.temp.in partitione operis,
Lambertinus trac. de iure patronatus, in princip. Hinc eft,
quod inquit glof.vulgaris in procae.Inftitut.in § igitur, f di ;
uiifiotria bona operatur, animum lcgentis incitat, mentem
intelligentispræparat,ac memoriam. artificiosè reformat. d.
l.i.ff.de doli mali cxccptio. Ideo omnescontraâuum diuifio
nesà Doétoribus huc vfque traditas referre, & inuicem con
ciliare pro viribusenitcmur. Qujntò effet videndum deper.
fonis,de rebus,& fubftantialibus contra&uum,in genere:ve
rum ne bis idem repetatur, dehisin fpeciein reaffumptione
vniufcuiufque contra&us,fuis locis plenius dicemus. Idem
etiam denaturalibus. Septimò deaccidentalibus contra&u
um yidcndum crit, Quibusabfolutisad fccundum deuenie
-. - - ΠΛυδ
 I.
VNYE DIC ATV R CONTR ACTVS.
mus Amphitheatri ordincm, columnam affumentes, quas
fignatur rc, & quæ prima eft in fccundo ordine, qua paucis
txplicata, tertij ordinis primam pariter columnam aggre
dicmur, in qua Mutuum infcribitur, in ea vndedicatur mu
tuum, & quid fit, explicabitur, & quia in Amphithcatri
fp«i« altcia atquc altcra columna, direétò columnae mu
tui fuperimponitur, quorum prima cft infcripta quadru
plcx,fccunda feptcm. f Ideo diftinâè primami in quatuor
;
t!- ;
columnasminores, fecündamin feptem diuidemus, vt ma
ttriaruidcntius in fuis partibus appareat, & ficadicëtæ ad
primam mutui columnam, formam quandam ferè Thea
vi- ! triparticularis præ fe ferent, vt mediuscolumnarum ordo
CA
fignctmutuum, & ciuile, & naturale, & cui natura, & cui
ciuilccooperatur. fupremusautem comprehendatarticulos,
fiucconfidcrabilia, quibusdiligentius declaratis, adalium
IlI
contraâum defcendemus, pofitum in fecunda columna
f. ttrtijordinis Amphithcatri, qui eft Indebitum, in cuius
ά«larationeidcm ordo pro materia, vt & in cateris ferua
bitur. Vnum interim non omiferim, nc culpae fortaff&
: immeritò fubdamur, in his quæftionibus, vnde appellen
tur aâus, quid fint, à quo traxerint originem, & fi quae
funtfubtiliâ magis cognitu quam vfu próficua, nos mini
m«latere,quod plurima & ftylo elegantiori, & explicatio
ne fufiori ibi inculcari potuiffent, quod repetentesnouiffi.
mipræcipuèfuerunt, vt Ruinus, Socin. iun. Plaut. Ioan. &
Albert. Bolognetti, & pleriquealij de varijs materijs varijs
in locis, É noua quaedam ex noftro deprompta inge
nio fuperàddere non iniucundè potuiffemus. At verò qüo
niamfad vtiliora tendimus, noluimus noftram circa hæc
i diutiuscircumuolitare orationem, verum ad alia grauiora
deficxamconuerti , operivniuerfo confulentes ,T malui.
mus, quodboni confulere le&or $#; non iniuria de
bebit,fiqua breuiuseiufdem generis inferemus, cum & toti
corporiinferuire,& particulasdecreuimusrelinquere non in
taâas:namalioquin fi fingula difputatiuè profequi voluiffe
mus,non dubium eft, quin Amphitheatri huiuscompilatio,
hisprxcipuèfubtilibus implicata,in corpusimméfoium vo
uminum excreuiffet.
Hinceftetiam, quòdfbreuitari ftudentesinterdum mo.
denosadducemus,ömiffisantiquis per modernosrelatis, vt
£ocuit Ioan. Neuizan. in fuo confif. pofito intcr confil.Al.
*sikuni, auras.iz. quiallcgat Fclinum hoc astsftantcm
* , - A 2 ia*,
 4- PETR. NH COYL. M O z z. •
in c.Rodulphus,colum. 4. dc rcfcrip. & docuit Iaco, Emilia. *;
in confi. ioi. num. ix. cquidem non eruditionis oftentationc,
fed ad maiorem omnium commoditatem & vtilitatem, hoc
laboriofum opusconftruendum fufcepimus. f idcò nil con
tra communem Doétorum fententiam firmatum in hoc iu
9 ris noftro Amphitheatro rcpcries: quinimò contraria int
so confonantiam rcdigcrc,& pro viribusf faluarc polliccmur ,
° Bartolum noftrum iurisaurigam,in cuius diétis fermè fem- '
per ineft veritas,vt inquit Caccialup. in traétat. dc modo ftu- .
den. & Rom. confi.469.Goza.confil.39.num. 15. Parif.confil.'
37. num.36.vol. 1. Neuiz.Silua nuptia, charta 112. quem refert
Silua.confil. 9. numc. 18. & Nicola. Euer, vocat Bartolum
Principem flegiftarum,in loco 48.ideftabauthoritate,vt rc
fert ita etiam vocariâ Iaf.inl. 1. C. de fumma trin. & fidc ca
τz.
tholi, & Ludoui.Roma. confil. 479. inquit, quodfin Barto.
femper effe folet fubftantia veritatis : vndè fuit vocatuslu
minare iurisciuilisardentiffimum ab AndreaSiculo in c.Rai ,
nutius,nume. 123.detcftam.& Abb.in c.cum vobis,depraefcr.
inquit,quodipfe Bar. omnes fcribcntcsimaequitate & verita- *'
te praeceffit,& fuit parer iuris, vt inquit Franc. de Aret.confil. *

135. meritò igitur rc&è & fubtilitcr intclligi et ponderari dc

betad hoc,vt fempcr tantæ authoritatis, dignitatis,& fapicn
tiae Do&or concordctur,dcfcndatur,con{eruetur.
j3 Venio igitur ad primum. t Contraétus, fecundum Al
ciatum in l.Labco.$.contra&us. ff.de verb. fignificatione, di ';
1, citur quafi fit viciffim,& mutuò trahere:velaliter,quafi con
tra, feu viciííim a&tum. f Sed fecundum Speculat. in titul. ,
deinßrumen. editio.dicitur quafi fi&um, quia inter partcs ' *
15 contrahitur & ordinatur. f Nosautem facilè adhgremus,vt '.
dicatur quafi cötra aétus:nam diétio, f contra,habct duos fig ?
nificatus: aliquando cnim (lat proviciffim, & fic erit vltrò ?
citroque aétus,fiue negotium. & hoc tacitè Alciat, videtur r.

velle : aliquando diétio contra, pro aduerfum accipitur, & -

fic poterit referri ad a&um ex vna parte tantùm, videlicet ad „i

donationem, in qua tantum donans obligatur, & ita intcl- ?

ligendo, quod fit a&us duorum, vel vnius, poffent excita- .

ri multæ oppofitiones, à Do&oribus traditae,in d. §. contra- -

17 &tus, eò maximè, quod f Barto.inquit in l. 1. f£ fi cert. pe *

m* ta. ftandum effe allu(ioni verbi, quando de eius fignificatio- , \
ne quærimus. Quare videtur poffedici,quod contraétus ali- -

quando eft obligatorius ex vna parte tantùm : interdum ex

vtraquc intclligendo praepofitioncm illam in vtroqueÈ
* • Cátu,
 DE DIvISIO, CONTRA CT.
ilii.
* dixi, quod animaduerte, quia deferuiet infra in expofi
0n¢,
boc
tione illius. §. contraétus, f in quo aliâs audiui quatuorde- is
:on
cimintcllc&us, ncmpe aliùm Béllo lib.v.fupputatio, qui ve
cii
fefubtiliseft,& fequütus fuitSori.rub.de verbo.obligat. nu
m3) 1. Alium Hieron.Campi fartéto Pet. Inftitu. de obligat.
inf -
Alium CaroldeGuarna, rubr.de verbo.oblignum.iz. Alium
mur , Vaconij libro declara.fuarum. Alium Thobiæ Inftit.codem:
'm
fu
AliumTornicllif£eod.Alium Bolognet.eod. nume. 3o. A
lium quorundam,quos refert Alb. Bolo.in rub.de verbo. obl.
fil
num. ii.Alium FrancifciConnani,quem pofuit libro quinto
fcrt
commenta.iur.capit.1.num. 4. Alium Archiepifcopi Coflae
infuolibro var.res.iur.Alium Ronchegalli in t.eandem,nu
me 29.ff.deduobusreis & poftquàm in patriâ ingreffusfum,
aliumaudiuiab eruditiffimo in omnium fcientiarum gene
rt,Ioanne Baptifta Burgo Maceratenfisgymnafijpublico In
terprete,fcd nosinfrà déintel!e&u illius.§.cdifceremus.

Secundus articulus tra&at de Contraéti.

busin genere, quid fit contra&us,feu
Quomodo diffiniatur contra&us.
S V M M A R I A.

m Contraáum effe vltrò citroj, obligationem ex volun

tate&paftopartiumfùrgentem.
2 Contraítus eft duorumpluriúmue in idem confènfùs.
3 Contraítus e{t perborum conceptio & confenfu.
4 Contraáus e$ comclufio contrabentium yltra monmulla
verba.
1 Contraííumeffe vltrò citroj, obligationem.
6 Contraétus nome$ obligatio,fed caufà obligationis.
7 Contraftus eff conuentio cum promißione obligatoria
vnius,velplurium tacitè, vel expreßèformiter induéta.
* Contraáus eft aétus obligatorj confènfùs pro ciuilicom
mercio à iureformiter imduétus.
9 Nonrecedendum à diffinitione Iureconfùltorum. •
in Intelleétusad §.contraáus,l.Labeo, ff. de yerbor.figni
fiat,
A 3 11 Sti
 ■ … r r
_ […. ■ - …. i -

� P ET R. N I coL. Mozz.
11 stipulatio & donatio & mutuum,fùnt propriè contr* *
êtus,contra Do£t.
12 Nonrecedendum à communi intelleétu, 5.contraétu.
V; N 1 O ad fecundum, pro cuius declaratione non
nullæ Do&orum diffinitiones hic crunt referendæ.
Et prima eft diffinitio Ray.in glo. de nego. fecul.quâ
* referunt (ummi(tæ quidam, fcilicetf contra&üm effe vltrò ■ -;
sitroque obligationem ex voluntate & pa&o partium furgé- , si
tcm,quæ diffinitio repellitur ex eo,quod non omncscomple- ! :
£tatur contra&us,cum nos quæramusdiffinitionem,quaeom | ››
nibus congruat contra&ibus, licèt vltro citroq; non lint ob- ç;
ligatorii,íed ex vna tantùm parte, vt infra etiam dicemus. s.*
AJia eft diffinitio generalior pofita à Iacobo Vngarello in i §.
» additionibus ad fuifimiftasquöfdam,f vt contraaüsfit duo- • ss.
rum pluriumveinidem coníenfus,fed hgc paéti potius quam. 'ig
contra&useft diffinitio,quae funt diuerfâ, vt Bolognett. tra- • ,
ditad rubric. f£ de verbo, obligat. numer.75 & nós infra in [ss.
pa&i diuifio. dicemus. Alia diffinitio eft glof. in §. fin. In- **,
3 ftitur.de obligat.in ver.confenfus,id eft,cótraâusf eft verbo- *gi;
rumconceptio & confenfus,quae nec videtur admittcnda, ex Su
eo quod copulatiuè verba ad confenfum requirat, cùm alio
quin nudo confenfu fine verbis fiant contraétus, vt Inftitut.
deobligat.ex confen.&l.i.ff. de rer. permut. Alia diffinitio
fuit Bartholomæi Soci.in confil.214 incipiente, cum Ono
4 frij.verfi.confirmatur,circa finem,fin feçunda parte,contra t
&useft conclufio contrahentium, vltra nonnulla verba. quæ
cum ponat femper verba,eodem vitio laborat, quofuperior, ,
præterquàm quòd non explicat manifeftius rem ipfam per
ihotiora, dum ponit conclufio contrahentium, quia non -

poteft cognofci, qui fint contrahcntcs, nifi pernofcatur, , ,

quid fit contra&us,cum ab eodenominetur,l.athletas. $. ca- '
lumniator.ff.debis,qui nota. infam. Aliam pofuit Gomefi.
lib.Comment.iur.in capitu. 1. de per, quae poff.cont. in finc. ' .
aliam pofuit Ozeriusad d.§.fin. Inftitut. de obligat. Aliam ,
Thobias eodem, quas per te videre poteris, & reprobare, !
quia cafdem patiuntur difficultates. Aliam diffinitionem -

dicunt Do&orestradiâ Iureconfult.ind. l. Labco. $. contra- ; ,

4 &us. £ de verbor, fignifica. dum inquit,f contraétum eß
vltro citroque obligationem, quae ncc diffinitio videtur : fi- -

4 quidemfcontra&us non eft obligatio,fcd caufà obligatio- |J

nis, l. 2. ff. ficcrt. petat. Item n&quecftgcncralis ad ömnes
com
 ==
-

QyiD siT coNTRAcrvs.

A· contra&us.nam donatio, mutuum, depofitum, ftipulatio,
nulli dubium eft quin fint contra&tus, neque tamen funt
vltrò citroquc obligatorij. Quamobrcm melius quis dixc
rit illam non effe diffinitioncm, fed magis declarationem *

pcr partem cffentialem : atque idco Dodores huic confue

utrunt addere verba illa, voluntate partium præcedente,
quzncc ctiam fàtis commodè candem defendunt, fi quidem
& obligatio ipfà , quae cfl cffc&us contra&us, quândo à
contraäu defcendit, habct præccdentem partium volünta
tcm. Cumigitur in hac columna noftra ponamus, nedum
É & improprios, & magisimproprios, diéta dif
nitio minus aptè accommodabitur, quandóquidem Do
£torcs per illa verba, vltro citroque, concludunt , diétam
diffinitioncm competcrc tantummodò proprijs contra&i
bus, non alijs,ideò ego meliusfic defcribi póffe arbitrabar,
twt contra&us fit cónucntio cum promiffione obligatoria 7
Vnius, vcl plurium tacitè, vel exprcfsè formiter indu&a.
dixi conuentio, loco gencris. dicitur obligatoria , quia
ex conucntione oritur obligatio. dicitur cum promiffione
vnius vel plurium, vt comprehcndat & donationem, &
mutuum, & pollicitationcm, & emptionem, & locatio
nem, & omnes contra&us: dicitur, tacitè vel exprefsè, vt
compræhendatindebitum,& fic quafi contraâum : dicitur
formiterinduâa, quia à iure eft förma tradita. Aliam diffi
nitionem tradcbat Burgus, compater mcus, fubtiliffimus
&ingcniofiffimus, vt fçontra&wsfit a&us obligatorijcon
fenfüspro ciuili commercioà iurc formiter indüétus, quæ
paritcr optima videtur effe diffinitio, tamen f nunquam
audcrem rccedere ab illa Iureconfulti in diéta leg. Lâbeo,
$ contra&us, f noua ratione , fi intelligamus di&io
ntsillas, vltrò citroque, refpeäu confenfus, qui femper in
contra&ibus faltem fi&tus ex altera parte interuenire dcbet:
&fic erit vltrò citroq; obligatio:id cft, quod ex yna & altera
Parteinhæret fempefobligátio refpc&u confenfusinducendi
ada&um,hoc eft, vt a&us celebretur, & vterque contrahen
tium fit obligatusad confentiendum, aliàs non erit contra
ßus.& ita deçlarandof ftipulatio,& donatio, & mutuumc
runt propriè contraâus, per illum eundem textum,contra
communem Do&orum (ententiam,ad quod faciunt ea, Š
fupcriùsdiximus,dum contra&us etymiologiam inquire
mus,quod fita&uscótra,aliquädo,ideft,inducens obligatio
utcxaltcraparte,fcilicctcótta,aliquando
- - _._ _ . • . * _ _ A 4
_. vltrò citroq;,intel
. ligendo
 $ Ρ ΕΤ R. NICOL. MO z z.
ligendo tamen iffo cafu de obligatione efficaci,refpe&uexe
cutionis,non rcfpc&u confenfustantùm vt fuprà dicebamus,
faciunt diéta per Bald. in rub.de vcrb.oblig.num. 74. tamen
m2 fnon recedendum à communi fenfu & intelleétu illius. §. vt
fcilicet ibi diffiniatur rantùm propriè contra&us, vt conclu
$unt Do&ores omnes in rub.de verb.oblig.dum inferunt po
fìcà, ftipulationem non cffepropriè contra&um.

Tertius articulus de origine Con

tra&tuum.
S V M M A R I A.

s origo contraétuum efi de iure gentium.

2 Qu6ad efficaciam contraítus fùnt de iure gentium fe
cumdario.
3 Ipfùm contrahere eftfaéti,fed effeétus ipforum eft iu
f£,

In a&ibus viuentium varia iura confiderantur.

qu6adprimam inftitutionem matrimonium efi de iure
diuino.
Qgibu verbi fuerit inftitutum matrimonium.
Hümana maturaim effe deduäa, triplex potentiaeicom
ceffafuit.
obligatio antidoralis multa priuilegia habet.
;;;Ius naturale dupliciter diftinguipote$t.
ao De iure canonico iusnaturale appellatur, quod in euan
gelio continetur.
in iusgentium dupliciterpoteft diffingui.
aa Ex iure gentiiim fecundo introduíta fiint bella, ferui
tutes,diftinétadominia, conditaregna,obligationes cau
fata,&c.
,g omnes penècontraäusfùnt introduäi de iure gentium,
excepti, quatuor,quifùnt de iure ciuilt.
14 Tempore iuri@emtiumcomtraäus, vel obligationes mom
a£tiónum remedijs executioni demandabantur, fedma
muregia. - .

13 M4
 * DE O R I G. CONTR A CT.
m Magiflratus de iure ciuilifùnt introdüäti.
16 Magiftratus de iure ciuilinomfùnt inuenti, fèd de iure
gentium.
17 Iusciuile variè varioj, modo/e circa diffofitionem iuris
gentium habuit. Z

ii Iugentium inuenitnominatas conuentiones, emptio

nem, vemditionem,&c.
iy Ius ciuile improbauit quafìam conuentiones turpem
habentes caufam.
10 Ius naturale, ius ciuilein effe deduäum tollere non po
te{?.
21 Ius ciuile inuenit quafdam conuemtiones nudas à mo
mine,& nudas à caufà, & eas neque approbauit, neq,
improbauit,vtpaftamuda.
** Hodie ex paílis nudu nomproducitur aëtio, nec efficax
obligatio.
2} Exceptio datur ex naturali æquitate.
24 De iurecanonicopaífummudumproducit aítionem.
21 Mortaliterpeccat,qui recedit àpaäo.
26 Interfimplicemloquelam & iuramentummom facit De
w differentiam.
27 Regulariter de iure canoniconendatur aëtio.
2* Officium iudicis momeft aítio.
29 Datura£tio de iurecamomico.
30 Diftinétio & comcordatio, am de iure canonico detur 4
άie.
j• 31 Iudexecclefiafticus nomingeritfe impœna/anguinis.
32 Iusciuileintroduxit quofdamaétus, in quibuspaitamu
daaffionesproducerent.
fi, 33 Ius ciuile inuenit quafdam conuentiones à iuregemtium
inuemtas,quae nudæ erant àmomine,nom à caufa.
34 Ius ciuilene defeäiuum videretur,inuenit quatuor com
tra£tus.
31 Iwpratoriumfùperuenit,& iniuris ciuilù diffofitionelo
A f quutum
τω 1) E O R I G. CO N T R A CT.
quutumfuit,& varia remediaintroduxit.
34 Iw pratorium im contraífuum celebratione inuenit com
ftitutum,& variasftipulationes feucautiones.
1 Vi; O ad tcrtium,& contra&uum origo, f fccun
dum Bart.inl.ex hoc iure,nume. 8. ff.dciuft.&iure.
V eft de iure gentium:id cft, potcftas ipfa contrahendi,
& intellige deiurè gcntium primæuo, quoad inuentionem,
quod iusparticipat de iure naturali,fed co tempore ineffica
csscrant contractus defe&u fuperioris,qui ius redderet:at ve
rò poftdiftin&a dominia, & regna condita cæperunt con
:
tra£tus manu regia executionem habere,l.2. in piincip. ff. dc
Qrigiur.atquefadeò, quod ad efficaciam contra&us funt
£c iure genfiumi fecundario, próut declarat Ruin. & Socin. <…;
ium.ad rubr.de verbo.obligat. numero 15. referendo Barto.in
l.fratcr à fratre,ff.de condic.indeb. Bolognett. cad. rubri. fub
numero quinquagefimofeptimo, & fexagefimo oétauo, &
Imofa poft Anton.de Butr.in cap.quaein ecclefiarum,dccom
ftitut.f Ipfum autem contrahere,eft fa&i,vt inquit Barto.in
di&a lege,ex hoc iure, quod probatur per I.confilio,in fin. ff.
decurat. furio. (cd cfFc&us ip(orum contra&uum cft iuris,
quia obligatiocft iuris vinculum. Verum in matcria hac al
ta adeò & profunda, non ita eft ficco pcdc praetereundum, i
dcò altius initium capiemus : atque ad pcrfcétiorem no
titiam latiusaliquantülum ab inflituto per humanorum a
&uum initia diuãgabimur : & animaducrtendum eft, quòd
f in aétibus viuentium vatia iura confiderantur: nemye ius
naturale,ius gentium,ciuile,prgtorium,& canonicum Qu3
propter fciendum,ab initio Deüm creaffe hominem ad ima
gincm & Gmilitudinem fuam, & ab Adam omnisgeneratio
áëïãïýíôïóôïìÜô Archi.in c.haec imago, 33. quaeftio.
3. & cum creaffet Adam, cx cofta ejusformauit Euam, & iu
adiutorium dedit illi, benedixitque cis, & dixit, crefcitc &
multiplicamini,& replete terram, & fic intcr cos matrimo
nium inftituit. Hinc dicitur, quo ad primam inftitutionem
matrimonium effe dc iure diuino, cum fuerit inftitutum à
Dco in paradifoante peccatum,vt3v.quæftion.z.verficu.his.
capitul.vnico,de votó, libro fexto. Goffrcd. in fumma, ti
tu.de fponfal.numer.iz. Hoftien. titu.de matrimo, numer.$.
in fumma, Abbas in cap.final.num.$.dcfiig, & malef. Chri
{toph, Porti.Inftitut.dc iucnatu, columns , in fin.yaco;
• ; JA
 1 I) E O R I G. CoNTR A CT. w
in quintadeclaratio.fuarum declarationum, libro t. nume.
M. 2.&intclligit & declarat, vt fit de iure naturæ originc ipfa:
fcdinftitutionc dc iure diuino manaflè, & quod matrimo
niumfit dc iure diuino,tcnct Cardin. Palcot.tra&t. de natur.
libct.cap.z.& Marqua.deSufannis, tra&at. de Iudae. & infi
M. de part. i. cap. 3. nümcro io. & idipfum Ariftoteles natura
', liquadam motusratione intellexit, 1. Econom. dum dixir,
i, vxorcm effe cx ara Deorum. f Quibus autem verbis fuerit 6
1, inltitutum matrimonium,quidani dicunt illis verbis, Cre
¥* fcitc & multiplicamini. Hoflicnf. autem & Goffre. dicunt
c- illa verba potius fuifle benediâionis, quàm inftitutionis:
v• quarcdicendum potius inftitutum fuiffe vcrbis Adæ, pro
I: i phcticoorcdiccntis, Hoc nunc os ex ofììbus mcis, & cafo de
lt carnemca,vt cap.gaudemus, de diuor. & fi Adam non pec
r, caffetpcccatoino5edientiæ, nulla voluptas in coitu effef, vt
m tliciturexglofTin d. c. his autem, 32. quaeft.z. in verbo, fi
b | at ardore. Sicque humana f natura in effe deduâa tri- 7
k | plex potentia ei conceffa fuit, intclleétiua , fenfitiua, &
m vegetatiua,Ariflot.z.de anima, optimè & dilucidè declarat
[1 Nauarrain fuo enchiridio,in 2.& 3. prælud. Prima eft vege
$. tatiua, quæ non hoministantùm, fcd cæteris quoque afii
mantibus communis, imò & plantis, cùm nihil ab eis, nifi
,- vrgetandidefiderium defcendat, quod omnibus naturaliter
. incft.Sccunda eft fenfitium, quae naturalis potentia hominis
l, tltttiam communis cæteris animalibus rationisexpcrtibus,
àqua potcntia quatuor proueniunt,vi&usdcfiderium,& ma
iis & fœminæconiun&io, filiorum procreatio,& eorum c
| ducatio,vt tradunt Do&o.in §.fingulorum,col.i.Inft derer.
- diuif.& §.i.Inft.deiure nat.gent. & ciu.&l. i.%.iusaüt natu
- rale £deiuft.&iu.Moder.Bonon.in rub.de verb.oblig. Ter.
» tiaeft illa, quæ hominiseft propria,quamedia ad ea,quaebo
. nafunt, homines naturaliter mouentur, & mala fugienda:
l. &ab hac potentia quinque indu&a funt,fcilicet in Deum re
ligio, vt parcntibus & patriae pareamus, vt vim ac iniuriam
propulfemus.l.veluti.l.vt vim.ff.de iuftit. & iur. vt benefaci
I £ntibencfaciamus, & hoc eft, quod antidora appellatur. l.
fcd fi. %. confuluit.ff. de pctit. haeredi. f quae óbligatioan
tidoralis multa priuilegiahabet,vt tradit Barto. in 1. ex hoc
iure,num.ii.ff.déiufli.&iur. & ibi in addition.in verfi. anti
dora.Vltimò vt fidem feruemus: nihil enim magis naturale
tit,quàmca,quæ placuerüt hominibus,intcr cos aut,í
. Q1C
is P ET R. NI Cor. M Ozz. -.
9 ff.de pa&.& fic omnia ifta dicuntur efle iure naturali.f quod ir*t
- - - - -- - - - - l
ius naturale (ubtiliter & ipfum diffingui dupliciter poteft, [I,
quod alterum fit commune omnibusaiiimantibus, alterum ■
hominibus tantum, & fic primum & fecundum, vt per Bar- sa
to. & Iafo.in in l. 1. §. 1. ff.de iuftit.& iurc,& ibi Do&t6. & Am- s
ge. & Porti.in §.fingulorum, Infìitu.derer.diuif. & animad- -

uerte, quia illud quod hic diximus, procedit de iure ciuili:

f de iure autem canonico ius naturale illud appellatur, quod
in Euangelio continetur,vel in legeMofaica, vt c. 1. dift. 1. gl.
notat Inftit.in princip.de iure natur.& Bart. in 1. Iulianus ve
rum, numer. 77. ff. de condic. indcb. Aliud eft iufgentium,
YII
quod & ipfumetiam
dum,fquod à nonnu!lis
ipfum vocatum
dupliciterfuit ius naturale
poteft fecun
diftingui:nam
primum iufgentium fuit indi:&tum eo ipfo quod gentes effe
cœperunt,& iftudius naturale fecundum eft,de quo fuperius
dicebamus: Alterum erit iufgentium, quod & ipfum à genti
bus fuit introdu&um. differt tamen à præcedcnti in duo
bus,origine fcilicet,& effe&u: nam illud à natura, hoc à gen
tibus fuit introdu&tum. Itcm illud habet iuri naturali quali
tatcm conformcm, hoc interdum difformem, exemplum in
feruitutc,in captiuitate, in bellis §.iusautemgcntium, Inflit.
de iur.natu.genti. & ci.& 1. ex hoc iure.ff. dc iuft. & iur. &
, quod duplex fit iufgentium declarat Bar.ind.l.fi id quod. ff.
dc condic indeb. & in d. l. cx hoc iure. ibi Cardi. Alba.in lu
cubr. Socin. in 1. 1. in prin. ff. de iuft. & iur. Ruin. in princip.
£de verbor.obligat. Ripa ibidem, num.39. Bolognet.codcm
num. 31. & num.2o. quamuis poftea fibi contradicat,tcnen
do quod fit vnicum ius gentiüm, prout tenet etiam Zafius.
d.l. ex hoc iure, & quod duplex fit iùfgentium tenet,Chriflo.
Porti.Inftit. de obliga.nurn. 25. & tenet Vacon. fuis dcclara
tio.cap. 15. lib. v.num. 1. à qua opinione tanquàm communi
1, non eft recedendum.& ex hoc f iure gentium fccundo intro- se
du&a funt vt dixi,bclla,& qugex his fequuntur feruitutes, i- *.
tcm diftinâa dominia,funt condita regna,obligationcs cau- 1 k,
fatæ, & cætera,de quibus in d. 1. ex hoc iure.ff. de iuftit.& iu- ;
re. & funt induéti omnes praetereà penè contraétus, vt cm- , •!
ptio, venditio,locatio,conduétio, mutuum,depofitum, man- $ &*,
datum,focietas, & alijquàm plures, de quibusin d. l. ex hoc
iure. §. ius autem gentium, Inftit. dc iure natu. gent. & ciui. |
13 & animaduertendüm benè verum effe, quod fomnes ferè
contra&us funt introdu&i, feu inuenti de iure gentium, fe- i
cundum diflinctioncm,quam fupra tradidimus,exceptis qua
tuor
|-

t
 jDE DIVISIO. CONTRACT. r

tuorcontra&ibus, qui funt de iure ciuili, vt ftipulatio. $.dc

conftituta, Inflit.deaάion.itcm literarum obligatio, vt eod.
dclitcrarum obligat.itcm cmphytcufis, vt Infti.de loca. $.a
dò,item fponfalitia largitas,id éft, donatio propter nuptias,
vtAuthcn.vt fponfà.larg. §. 1. & 2. colla. 9. f & hoc tempo- 14
it,vidclicctiurifgentium,vt diximusfupr.in princ. nöa&tio
num remcdijs contraétus, vel obligationes executioni de
mandabantur:fed omnia manu rcgia cxpcdicbantur, de quo
inl*.$.1, ff.de orig.iur.
Ncc obftatfi diceretur, f magiftratus de iure ciuili funt 1;
introdu&i. §. fingulorum.inftit. dc rer. diuif. quod etiam *
probatur in $poí originem. d.l.z. ergo hoc tempore non e
fìnt:nam refpondetur contrarium proccdcrc in magiftrati
businfcrioribus: magiftratus verò fupcriores, veluti Reges
&f Principes, hoc iure induéìi fuerüt, vt inquit Bart. indi- 16 .
άal.Iulianusverum,numero vigcfimo quinto,ff.de condit.
indcbi.& quoddeiure gentium keges, vel Imperatoresfint
inuenti, piobatur l. cx hoc iure. ff. dc iuftit.& iure. ibi, reg
na,quem text.ad hocpropofitum allegat etiam Bart, in l.fra
tcràfratre,num. 12. d& cond.indcb. & tradit Caffà. in Catha
lo glo.mundi,in quinta parte, vigefima oâaua cófideratio-,
ne,& pcr Petrum Bcrtrand.Card.in traét.dc Orig. iurifdi&io.
& noslatius in 4.parte Amphithcatri. .

Supcruenitf poftca ius ciuilc, quod quidem vario modo 17

fecirca difpofitiones iurifgentium habuit. Primo enim con
fidcrauitfiufgentiüinucìiffe quafdâ nominatasconuentio- ,s
nes,yeluti emptioncm,locationcm,& fimiles, de quibusinl.,
iurifgcntium,in princ.ff. de paét. & eas approbauit, de qua
approbationc fequitur ciuilis obligatio : vnde hodie ex his
contraâibusduplexoritur obligatio naturalis, quae iurifgea.
tiumeft,vtinquit glo.i.Inftitut.de oblig,& oritur ex confen
fùin contraàùadhibito,vt inquit glo.3.Inftit.de obligat.vel
exaequitateiurifgentium,vt inquit Bart. in d.l.Iulianus. Ité
&ciuilis obligatio ex approbatione iurisciuilisoritur: nam
& contraétus i(ti iuris ciuilis dici poffunt, l.ius ciuile, ff. de
iuft.&iur.& $.1.Inftir.de oblig.& $. omnia cnim mcrito. C,
dcveteiur enucleam.l.*. •

Sccundofvidit quafdam conuentionesturpem haben. 1, .

tescaufam,in quibus tamen fidei feruandææquitas non ade
fat,& casimprobauit:vnde fequitur, nullam ex his promif.
fionibusiuréciuili ve! praetoriô oriri a&ionem, cum nullius
momcntifiat,l.gcncralitcr,cumfcqucnti, f.dc
- --
sassig Cς
 14. * PETR. N I C O L. M Ozz.'
' Nec obftat fidicercs,ius ciuileius naturalc immutatenem
poße, $.penult. In(tit.deiure nat. gent. & ciu. vndc naturalis
2Q
obligatio,quin ex his conuentionibusoriatur, impediri po£
fe non videtur:quoniam rcfpondetur,fius naturale ius ciui
lein cffe dcdu&tum tollere non poffe, & hinc eft quod iudicis
fentcntia obligationem naturalem non foluit, l.iudcx, vbi
glo.& 1. Iulianus.ff.de cond. indc. poteft tamen impedircius
çiuile,ne naturalis obligatio oriatur, vt colligitur ex gl. vbi
doét. in l.fi nö fortem,§. 1. in ver.ftipulatum.ff.dc cond.inde.
2i Tertiò f ius ciuile jnuenit quafdam conuentioncs nudas
à nomine,& nudas à caufa,& cas neque approbauit , neque
improbauit, & ifta funt paâa nuda: quare fequitur, quod
hodie cx pa&tis nudis non producatur a&io, Doét. in l. iurif
gentium,$.cum nulla.f£de pa&.dcclarat Vacon. in fuisdccla
ratio.c.
tem 23. nu.z.li.
necefficax i. & tradit
obligatio Soci.inla(.affirmat,Inft.dea&io.
oritur,vt reg 9. Pct. à Du.rcg. ii. I •.
in prin.vbi glo(f. & Ang. & cæte. Do&.fed tantum naturalis
ãíú gentiui.).Similitcr ex hoc paéto pro
ducitur exceptio,qugexceptio quamuis fit de iure ciuili,ficut
- a&io,fecundum Bar.in l.cx hoc iure,nu.io.ff. de iufti. & iur.
23
tamen ego intelligo quoad tacitam confirmationem, quam
ius ciuilc facit,f quia exccptio datur ex naturali æquitatc, l.
iurifgentium,%.fed cum nulla.ff.depa&t. fecùs autcm de iure
24 canonico,quof pa&um nudum producit aâionem,& pro e
iusexecutione poteftadiri iuflitia ecclefiaftica, vt refert Pra
ticus Corradus in fua praxi,tit.de denunti.lib. i,cap.9.3.1. per
tex.vulgat.in c. 1. de paá. vbi inquit glo. f quòd mortalitcr
peccat, qui recedit à paéto,argu. vz.q. i. cap.praedicandum.ra
26 tio eft quia t inter fimplicem loquclam & iuramentum non
facit Deus differentiam.Scd fupradi&is obftare videtur do
27 .&tri, Fclin.in d.c. i.col.z.dum ait, f regulariter de iure cano
nico non dari aétioncm,qui citat Ioannem de Imo.inc. cum
contingat,de iureiuran. Nec probatur in d.c.i.& c. 3. daria
&ionem,quemadmodum Do&tores prae(upponunt, fcdpoti
23 uscffe implorandum officium Š officium iudicis
non cft aétio propriè, vt not.in c.fi.de offic. iudic. Bart. in l.i.
col.4.in fin.de iurifdi&.omn.iud.Card. Alban.poft Nat.con
fi.474.vol.2.in lucubra.ad Bart.nu.8. qui addit quatuor dif
fercntiascx mcntc Iafo.& alias vltra cas, & ampliant Do&.
ctiam fi iuramentum intercefferit, non daria&ioncm cx pa
;&to nudo de iure canonico. Sed nec illa do&rina Felini vide
turfimplicitcrinnitivcritati, cumobftctc. cxaminata, &c.
*•). G\* A
 Id E o R I G. coNTRAcr. Ig
cumdileâi, deiudi. & ibi Abbascontrarium tenet : fcilicetf 39
dariaâioncm de iurc canonico.quamuis gl.in d.c.dilc&ti,ex
ponat verbum,aétio, id eft caufa, & etiam Felin. fibi contra
tius,cum Abbatc tenuit in c.ccclefia fan&ae Mariæ, num. 43.
de confti, & hæc eft communis opinio, quam tenuit Anto.
deButr. in c. ex parte. de cenfi. Iaf. qui atteftatur de magis
communi in rubr.de verb.oblig. poft num.8. Ripa, nume. 3.
Alciat.num.io.& nu. 16. Bolognet.num.76.Card. Alb. in lu
subt. ad Bart. in 1. iurifgentiüm, $.igitur,ff.de pa&. Gomef.
Hifpa.in fuisrcfolu.iuftitu. de contrac. verb. f nume. 3. ta
men ita diftinguendo poffet concordari vtraque opinio :
namfi confidcrcmus ius Canonicum de pcr fe, regulariter
non datur aëtio. prout fuprà cita. gloff.in d. c. cùm dileçti,
dumexponit,a&io, id eft petitio: At fi confideremusiusCa
nonicum annexum, & mixtü iuri ciuili, & ad inftar eius re
&aâum, tuncdabitur a&io, cùm non vtatur fimpliciter iure
proprio,arg.l.quaefitum.ff.de in ius vocan. &l.i. $. item ac
quirimus.ffde ácq po£ cum fimilibus.fed in praxi indiftin
&femperdatur & proponitur aëtio, etiam de iure Canoni
to, vt viderelicet in pra&ica Follerij, & in praâica Diaz,
quinimòpoteftagi & ciuiliter & criminaliter,vt pcr 1ælium
lordanum tra&atu de maioribus rerumque capital.c.fi. benè
ytrumeft,quodfiudex ecclefiafticus non ingerit fe in poena
finguinis, & feremittit curiae feculari, vt vidi pluries ferua.
iiRomæ, & fuit admonitus de hoc quidam meus amicusab
£xcell.Io.Baptifta Dionyfio,Auditore Illuftri£FarnefijCar.
di.Decani.
Quartòfius ciuileintroduxit quofdam a&tus, in quibus 3A
pa&a nudaaétiones producerent,vcluti in dote.l. ad exa&io
ĘC.dedot promißio:fimiliter in donatiöe.l.fiquisargentü.
%fin.C.dedón.d.l.iurifgentium.$.fedcùm nulla.ff.depac. :
, Quintòfinuenit quafdam conuentioncsà iuregentium
inuentas, quæ nudæ erant à norninc, nötamcn à caufa,quæ
quatuor funt,do vt des, do vt facias,facio vtfacias,& fació vt
dts,dc quibus 1. naturalis.ff. de praef.ver. & hasconuentiones
APprobauit, atq; adeò etiam hodie re ab altera parte fecuta
compctita&io,l.ex placito.C.derer.permu. -

f Sextò ne defe&iuum videretur iftud ius ciuile, qua 34

fuorcontra&usinuenit, quosfupràdiximus, ftipulationem, '
contraâum emphyteuticum, contraétum literarum, & lar
gtatem fponfalitiàm, quos omnes quatuorrcfert glofTin$.
iusautcm gentium,Inft.dciurcnatur,
-* ^ •*- - - -- - - - - £)smaëra-
16 P ET R. NICOL. MOzz.
Demùm & ius prætoriumf fupcruenit, quod in iurisci
uilisdifpofitionc loquutum fuit, & noua varia rcmcdia in
troduxit in vltimarum voluntatum difpofitionc, dc quibus
3$ in $. 1. Inft. dc bono. poff. & clarius in fccunda partc Amphi
thca.in col.zo.tertijordin.
Item & in cötra&uum f celebratione inuenit conftitu
tum,de quo in d.§.conftituta, Inftitut. de a&io. Item varias
ftipulationes, feu cautiones, de quibus toto titulo, de præto.
,« ftipu.& aliquid in §.1. de diuif. flipulatio. Infii. & nos infra
fuo loco.
Superuenit poftea iuscanonicum, de quo, quia plenius
.
Ê
fua columna di&uri fumus, nebis idem repetamus,modò nil
dicam,rcfcrens & remittcnsmead ca,quæ ibi dicam.

Quartus articulus de diuifionibus

Contraétuum.
8 V M M A R I A.

1 Contraótus alijfiintproprij,alij improprij,aljimproprjß

fimi.
z Contraétus alüftriélèfùmuntur,alijlargè,alijlargißimè.
# Interdum vocantur contraëiu fimplices,interdum corre
fpeitiui.
4 Quifimt contraétuspropriè, velftriéfèfùmpti, feu corre
fpeëiiui.
s guifintcontraáus impropriè, fèu latèfimpti, velfim
plicer.
4 si cauetur contra megligentempetere debitumpreßribi
decemmto, mom haljet locum huiufmodiftatutum,fi quid
debetur ex contraétu impropriè.
7 Verbaffatutiproprièfùnt intelligenda.
4 Qui dicantur improprüßimi, feu largißimèfùmpticom
traëtus.
9 Comtra£tus quidammomimati dicuntur,feucerti:quidam
innominati, feuincerti : quidam magis nominati,fiu
magüincerti.
• • duά
 |
DE DIVIS. coNTR.Act. ty
sti ' m Qui contraäus dicantur certifecundum Azo. & Barto.
bus ,
m Quicontraáus nominati appellentur.
hi. | 12 Quifintcontraäus innominati,& quaredicanturinme
fhg1l4ft.
• 13 Magüimnominati contraäus quifint.
iui ,
t0,
14 Quidam contraâusfìntìon«fidei,quidamfri&iiuris.
fia 11 Omnis bona diuifiodebet fieri per/pecies oppofitas.
16 Non reperiuntur contraäus quifint malafidei.
ius 17 Aliqui dicunt quod aljfint contraäußriäi iurü, alj
hil larguiuris.
11 Quaredicantur contraäus bonafidei. -

19 Quo ad mentem & fùbftantiam intemtionis omnes cos

traiius mundifìmt bomafidei.
a, Incontraíibus eif differentia reffeäupuri, & mimwri/
fidei.
ai Sidolus incontra&ibus bon«fidei interueniat, contra
άus ipßiure vitiatur.
am Dolus incontraítibusßriäiiurìmom vitiatcontraíium
ipßiure,fedperaäionem,vel exceptionempurgatur.
23 Si doloadvendendum induíiusfam,tali dolus ipßiure
vitiat contraâum,ita vt mullus fit omnino.
24 Si dolofùm induäus perffipulationempromißt,tumcte
meoripßiure.
*j Quifint contraííus bonafidei,&quiftri£fiiurü. .
ad Quitunque contraítus imitusfuerit cum Principe,effbe
nafidei.
3; Contraâusfa£tus àfacerdotibus femper eftbonefidei.
si Inomnibus contraáibus fruótu iuris, poteii iurariinli
f£m.

*) Omnes contraííusfriáiiurü de iure Canonico fùnt is.

nefidei.
* Contraâusfri&iiuri, quifint.
3 lnlufio vniu £f exclufio alterius, quandonam apparum
dttwntraria voluntate diffomenti,
J ga Q®
[3 PETR. NICOL. Moz z. -

32 Quæ fintdifferentia inter contra&usfiri£fiitiri;& ho

maefidei.
93 In yemditionibuspretjvfirapoftmoram debentur.
# 4. Imlocatione conduítorpoteft agere ad ea,quæ ex bono &
aquoprocedunt,& debentur etiam vfùrapoftmoram.
J Immutuo,donatione &ftipulatione,& caterü contratii
busftriäti iuru,nonveniunt,nifiea,que expreßimâpar
tibusfùnt promiffà.
g6 Incontraéiibusßriäti iurü m jdebenturyfúræ, fruétus &
acceßiones poftmoram,fedà tempore liti conteflata.
37 Imarbitrarijs aítionibus veniunt acceßiones, & tamen
fùnt contraëtusflriéti iuris. -

#* Inbonefidei iudicijs iuratur in litem, nomautem infri

ęti itaris.
39 Incontraétib. vel aítionibus bonafidei heres promiffori,
quinonpoßidet rem infòlidum, conuenitur imfòlidum.
4o Im contraáibus bom«fidei morapurgatio admittitur, vbi
impromißione dies etpœna certaexpreffa eft,fècus imftri
άi iuris contraétibus.
41 Verbum aítio,eft nomengeneralius,quàm contraëtus.
42 Contraétus quidam effiétitius,quudam imaginariu,qui
dam fimulatur.
43 Cuiusfit maturæ comtratusfi'fitius.
44 Contraáus imaginarius quifit,& cuiusmaturæ.
45 Qui dicatur contraäusfimulatus.
46. cótraäu fimulatus vnicus efi,continem fùbfetrttffe
cier.
47 Qui allegat agendo vel excipiendo contra£tum effefiäi
ritim,debet defignareffeciemfitionis.
4* Probans non debet obfeurèprobare.
49 Si non appareat aliquodfignü,vel aliqua vrgenrfifficie,
mumquamfimulatio &fiítio,& dolus à iureprafùmitur.
;o Impublicis £; iuraturper contrahentes, omni4
s. & /ingula effe yera,nec contrauenire.
fu Imtar•
 IDE DIVIS. CONTRACT.
11 Interdum contraíius prafùmitur fimulatus ex conie
{turis.
12 Contraífurmoniuratus prafùmiturfimulatus.
J3 Contračlusprafùmiturfimulatus,/icelebratur inloco,is
quoconfùeuitfierifraus.
íi 14 Præfúmiturfimulatus contraftus ex töfuetudine comtrae
tf• hentium,quifoliti fùnt taliafacere.
11 Præfúmiturfimulatus,quandoparuum pretium interue
nit,&fuit adieétumpaíium deretrouendendo.
16 Inter Doéiores eff magna controuerfia, an duo tantum
fùfficiant adprobandum contraëtus fimulationem,velds
beant triacomcurrere.
37 Magü communi opinio eft, vt duotantùm fùfficiant 44
probandumcontraétusfimulationem.
11 Diftinâio & comcordatio opimiomum.
19 Quando dicaturpretium tenue & modicum.
40 Præfúmitur contraäus fimulatur, quando venditor re
mumfit impoffeßione. -

41 Prafùmiturfimulatus comtraäus, quando venditiofi,

tlùm & occultè cumpatio deretrouendendo.
ij
p. 42 Præfúmiturfimulatus & fraudulemtus ex paiiisclauß
li infòlitis.
63 Ex nimijs cautelü irritatur contraéius.
44 Multaprefùmptionesponuntur à Bartholomeo Veronem.
fiimfùotraff. de fim.comtraä.
4! 6j Alius eff contraäus imagtnarius & fimulatur,4lius com
tračlusfaétus imfraudem.
* Contraáus aljfunt diuidui,alijindiuidui.
47 Contraäus aljconditionales,feumodales,aljpuri, alj
indiem,aljalternatiui.
£t Contraäus alüpriuilegiati,ffeciales, fòlemnes, iurati,
dolofi,vfùrarj,illiciti.
*} Contraäus meticulofùs eft,quandoimcarcere celebratur
& yalet/iim ytilitatem carceratifaäuseif.
A ae g0 Cer*
 2® P ET R. N 1 Co I. M O z z.
7• Contraäus meticulofùs eft,fi celebretur cum illo, qui ex
ercebat tyrannidem. -

7t Contraäus aljfùnt yalidi,aljinualidi,feumulli.

V; N IO ad quartum articulum de Diuifio.Contrae.
& quia à Doéto. quàmplures traduntur diuifiones,
-
quæ ad maiorcm dcclarationcm magiftraliter ab cis
inuenti fuerunt,ideò principalioresreferamus, cafquc decla
s rare pro viribus enitamur.Prima igitur diuifio talis efi,t cö-.
tra&* alijs funt proprij,alijimproprij, alijimproprijfsimi,fe
cundum Bald. &Summam Rolandin. in contraétuum diui
fione,& Iaf.in additio.ad Port. Inftit.de oblig.in rub.quo lo
cicadcm diuifioà Nonio Perufi. dcclaratur ; aempè fvt alij
contra&us ftri&tè ΈΚ. Hinc
£;;
3 c(t,quod vocantur alijcontraétus ijcorrefpeéti
ui,vtaiunt Do&or.praecipuè Ruin. rubr. ff. de verbo, oblig.
num.13.Bolognct.rub.fi cert.pcta.num 132. Bello. In(t de ob
ligat.Seb. Medi. traá.dclcg. 4. quaeft.3. partis, quodeftidcm
4 ac fi vocarentur proprij& §£$fVidendüm eft ergo,
uifint ifti contra&uspropriè,vel ftri&è fumpti, feu corre
pe&tiui.Do&ores communiter affirmant effe illos, qui hinc
& inde funt obligatorij:exemplum in venditione, in qua ad
rem vcnditam trádendum venditor tenetur , & emptor ad
É dandum,l.ex empto.ff.de a&io.emptio.fimiliterim
ocatione tenetur locator pati conduétorem frui, & condu
&tor mercedem foluere, toto titu. ff. loca. & facit text. in §. r.
Infti.deobligat.quae ex confen.nafc. Idem in fimilibusdicé
dum eft:fcilicet proprioseffe,cum mutua nafcitur obligatio,
veluti in mandatis,& focietatibus.l.Labco,la.z.ff.de ver.fig
ni.f Improprijautem contraétus, fiue latè fumpti, vel fim
plices,funt illi, qui exaltera tantùm parteobligationem pa
riunt:exemplum in ftipulatione regulariter:item in donatio
ne,in qua tantùm obligatur donans efficaciter:in mutuo, in
quo recipienstantùm obligatur ad reftitutionem, 1. 2. ff. fi
cert.peta.& latiusinfra fua colum. & fic hi funt improprij
contra&us, qui ex vna tantum parte pariunt obligationem,
prout declarat Iaf.in Rub de oblig circa fi.Inftit. vbi infert,
6 quod fficauetur contra negligentem peteredebitum praefcri
bi decennio, non habet locum huiufmodi ftatutum in eo,
j sui quid debetur ex contra&u improprio, quia f verbaßatu
ti propriè funt intelligenda. l. 1. §. is, qui nauem. ff. de exer.
aétio.l.3.hæc vcrba,ff.dc ncggcft.Bart.inl.i.§.1. ff.dc 'ÉIm•
 -—

DE DIVIS. CONTRACT. mu

flmproprijfimifculargiflimèfumptidicütur cötraàusilli, s
inquib.necmutua nafcitur obligatio,nec ctià cxaltcra parte
fedpotiusfaâa diffoluitur, exemplü in acceptilationc, quae
ta&,
çùttaâûdiffoluit, §.ité per acceptilationé, Inft.quib. mo. tol
ntS,
lioblitem exemplum in tranfâétione nudo paéto fa&a,qus
• tis
non producita&ionem ante implementum, fed fà&um dif
cla
foluit,vt inquit laf.in Rub. fupra cita. in hoc vltimo tamen
có Barpereumallegatus in l.fiapud aéta.C.detranfa&.contra
i,[: riumtenet:fcilicet contra&um cffe hinc & inde obligatori
i\i. ,
um:fed illud eft intelligendum,quando tranfaétio inferuen
)l0
tuftipulationis,vel acceptilationis faéta fuit, vt idem fentit
alij
infecunda leâtura,colum.fin. vel illud procedit, quando fe
[im£
cutum fuit implcmentum, quod laf. in diéto fuo non fup
ponit.
άi.
Alia &f fecunda diuifio datur contra&uum, quod qui.
damnominati dicuntur,quos aliqui certos contra&usappel
lant : quidam innominati, quos aliqui incertos appellant:
quidamautem magis innominati, qui & ipfi poffent vocari
magsinccrti,f fed Azoin fumma,C.ficett.pet,& Bart. in l.
ctificonditio.ff.fi cert.peta.num.14. aliter intellexerunt com
tfa&usiftos certos & incertos : nam Azo dicebat, quòd illi
funtcontra&usincerti,in quibus continetur incertum, putà
quidfieri,velnon ficri.l.vbiautem non apparet, §.quid.ff.de
vcrb.obligBart.incertos vocabat, quandg ex ipfius concep
tiöciure fianifefto nó apparet certü,vel eft variabile ex pote
ftatcdebitoris,velex natüra rei, prout quãdo quisftipulatum
partum ancillæ nafciturum,vel fruétus nafcituros:certosau
tcmvocabat,quando ex ipfius conceptioneapparet iure ma
fifefto quod certum dcbetur, nec cft variabilc cx potcftate de
bitoris,velnaturarci.
fNominati autemappellantur, qui elegans ac fpeciale
nomcn habent,veluti eft emptio,& venditio,locatio, & con
$uãio,depofitum,cómodatüm,mutuum,& fimiles, de qui
businliirifgentium,f£de pa&. & ideo nominati dicuntur,
quia nomenfuum ita fpecificum habent,vt vnius nomen al
tcrinon conueniat:non enim nomen hoc,venditio,locatio
nicongruit,necèconuerfo : fimiliter nec depofitum commo
datocóngruit,necècontra, idem cft dc fimilibus.
f Infiominaticontra&usautem funt quatuor,do vt des,
ficiovt facias,do vt facias,& facio vt des, de quibus in I. natú
ralis,& pcrtotum,f£depraef. ver. & inferiusin difcurfu Am
pbithcatri fuis locis profcquemur, idco innominati diâi,
B 3 quia
 322 PETR. NIcoI. Mozz.
quia nomen fuum fpeciale non habcnt: fiquidem nomen il
lud,quod in fe habent,generis refpeétu habent, & nominatis
congruit,cum ibi rem dcm, vt pecunia detur : fimilitcr facio
vt dcs,locationi aptatur,cum cgo patiar, & fic facio tcvtirc
locata,vt mihi mercedem des. -

13 f Magis innominati contraâus funt nudaeconuentio

nes,& fic pacta nuda:ideo fic di&a, quia nomen fuum & in
nominatis congruit:fiquidé nulluscontraàuseft,fiue nomi
natus,fiue innominatusfit, qui in fe conuentionem non ha
beat.l. i.§.adeo,ff.depac. & inquit Roland.in fumma (ua.
trac. notul.in contra&t.diuif. & nos latius fuo loco.
'u4 f Alia & tertia datur diuifio, quod quidam contra&us
funtbongfidei,quidam ftri&tiiuris:fcd fecündum Fabrum in
$. actionum, lntti. dc a&tion. hæc non videtur bona diuifio,
*$ }$ : ratio eft, quia f omnis bona diui
1
o debet fieri per fpecies oppofiras,vt Inft.deiu.perf.in prim.
& de his, qui funt fui, vel alterius iur. vt animal aliud cft al
bum,aliud nigrum:nam fi diceretur, aliud nigrum, & aliud
ficcum ; vel âliud album , aliud humidum, mala effet d1
I* i.
uifio:crgo cum ifta diuifio fit à feparatis, omninò non erit t.

bona,quia debuifTet dici, quidam funt contra&usbongfidei, *;.

•I
16 *J,!,
quidam malaefidei: at quoniamf qon reperiuntur contra
&us,qui fint malaefidei, l.bonam fidem C.deaâio.& obli.&
inquit gl.in d.§.a&ionum,ideo bona fuiffetdiuifio illa f quâ
mon nuììidicuìt, aut ftriéti iuris,aut largi iuris, quaproptcr
fubtilis Faberita declarando tueri conabatur illam Impera
toris,quod cù Imperator adinftitutionem iuuenum has di
ujfionesinuenerit,pofuit illam diuifioné,non vt penes voca
13 bula reciperetur,fed penes cffe&um,f & fic innuit,quòd qui
dam (unt contraétusbonæfidei,id eft, qui magis in bona fide
excefferant, & funt vberioris, & largiorisiufisrefpeétubo
naefidei,cum illi a&us qui enumerantur d. §. aétionum, per
excellentiam,feu per analogiâ(vt dicunt philofophi) dican
turbonæfidei, vt in fimili pofIet dici in compofitione noftri
Amphitheatri,& maximè,in quinta parte, in cuiusconftru
€tione femper perfpeximus,cui magis materia feu titulus có
ueniret, & (ub qua columna magisaptè,& commodè adapte
tur,quod probatur etiam ex doétrina Bal.in c. vnico, ad fin.
19 de plus petitio.dum dicebat, f quoad mentem & fubftâtiam
intentionis omnes contra&us mundi efTebonæfidei:non au
so tem quantum ad titulum a&tionis:fquafi velit in contra&i
buscffcdiffcrcntiam refpc&u pluris, & minoris fidei, quod
- appa
 I)E DIVISIO. coNTRAcr. *3
apparet: quiaf fidolusin contra&ibusbonæfideiinterueni- at
at, contraétus ipfo iure vitiatur,l. & eleganter, in prin. ff. de,
dolo.c.cumdilc&i,ibiglof. & Cano. de emptio. & vcnditio.
dcclarat DidacusCouar.in releâion.c.quamuis pa&um, de
paá.ii.6.3.6.num.$.Bait.in l.fub praetextu,la. i.C.detranfac.
kiatd.Diaz.regu.zoo.qui limitando,& ampliando optimè
dcclarat, & nos ctiam fuo locodicemus, quod intcllige fide
ctptus vclit, vt contraétus fit nullus,prout la(.d.%.a&tionum.
nu.43ffiautcm in contra&ibusftri&ti iurisdolus intcrueni- vz
at,non cft ipfoiure nullus,fed per a&tionem, vel cxccptionë
purgaturdolus,!.dolus.C.dc inutil. ftipul. & ea potiffimùm
rationcfa&um cft,quia bona fidesduobustcmporibus inter
ucnircdcbct,tépore contra&us,fcu in ipfo contrahcndo,& té
poreimplcmcnti,fcilicet quando Ę & prg
cipuèin contra&ibus primo loco diâis, requiritur ifta bo
nafidcs,& hocà contraâibusftriài iurisdiffcrunt, in qui
busnonrcquiritur tantae bonae fidei qualitas, vt inquit text.
inlfidolo.C.de refcind.venditio.& fic infertur,quód f fido **
load vendendum indu&usfum,talisdolusipfo iure vitiat cö
traétum, ita vt nullus fit omninò,ncc fi traditio fcqueretur,
repetitioimpcditur, fcd fi dolo induâus per ftipulationem *4
Promiffi, tunc ipfo iure teneor, & fic contraâus valct, & fi
folucrem,non repetcrcm, habeo tamcn contra petentem ex
ceptionem,quam vfque ad fcntentiam,cum percmptoria fit,
proponcrepoffum : poftlatamautem fentcntiam folùm ap
pcllationis remedium mihi rcferuatur intra dcccm dies pro
Ę fentcntig, aliàs in rem iudicatam tranfit,
&elegantcr,l.dolo.i.percmptoiias.C.dc fcntcn.refcin.non ... -
poí&äuth.hodie,C.déappcI.
Quifautem fint ifti contra&usbonaefidei, & qui flriâi 2$
iuris:dic quodbonaefidei contraâusfunt omnes, qui enume
tantur d.§.a&ior:um,vt emptio & venditio, locatio & con
duâio,negotiorum geftio,mandatum, depofitum, focietas,
&cztcri,d.§.enumerati,& rccéfentur à Spec.in tit.de locato.
$6.&àgl.in c.cúvenerabilis,extra deexceptio. vbi 17. adnu
mtiat,quamuis Faber plurescffeaffkrat, numerando cötrari.
0. Poteftaddifupradiâiscötra&usinituscum Principe,nam
quequicunq; contra&usinitusfucritcum Principe, É
dticfi,licètâliàs flriâi iuris effet,prout declarant Do&.com.**
muniter & Dec.in c.i.in z.les nu.zi.de conft & c. 1. de proba.
num.6.Marcus Mantua apoptheg.ss. Roland. à Valle confi.
*}num, 44.vol. 2, FrancifBccius confi. 43. nu. 23, Decianus.
B 4 domi
$4 PETR. NICOI. Mozz.
dominusmeus,confil.z6.num. 97. vol... Marquad. deSufam.
tra&. de Iudae capitu.6.numc.6. & ante omnes Bald.in titulo
depace conftantiae, §.fi qua vcrò,paulò poft princip. & 1dem
dicit ibidc contra&tu faâo corami principc,& fequitur laf.in
s7 d.%.a&ionum. Plotusinl.fi quando,num.$6o.C.vndcvi.t &
idem erit dicendum de contra&ibusfa&isà facerdotibus,qui
fempcrerunt bonæfidei, vt inquit Alciat. rcfercns Fabr. in
rub.de verb.oblig.nu. 15. & intellige de iure canonico, à quo
iure clerici ligantur,prout declarât Plot. in repetit.l. fiquan
do,num.36i.Vbi inqüit,quodf in omnibuscóntra&ibusftri
&i iurispoteft iurari in litem,in terris fubieétis ecclcfiae, in
$ folctius canonicum,quoad perfonas ccclcfia
icas, cum f omnes contra&us flri&ti iuris de iurecanonico
fint bonae fidei, pröut dcclarat etiam Bald. in c. 1. in fine,dc
pluspetitio.& omnescanoniflae inc. cum venerabilis, de ex
:£'; l. cum fundus,ff.fi cert. pet.quamuis vidcatur
effe anceps & dubius, fed exprefsè tenuit Petrus Rcbuftus in
commentar.adconft.regul.intra£ta.defruétibus,& illorum
reftitu.in i.art.glof.vnâ, num.8. & Marcus Mant. d. apoph
teg Bonacos.deaequitate can.conclu.6o.ftri&tifiurisautem
contra&usfunt omnes,quid.§.non enumerantur, velutimu
tuum,donatio,ftipulatio,conftitutum,arbitrium, & cætcri,
qui d.$.non enumerantur.nam finclufiovnius, cft exclufio
alterius,quando non apparet de contraria voluntate difpo
nentis,vt not.Iaf.inl.i.§.adipifkimur.ff.deacqui.pof.f quae
propterea (int differentiæ inter contra&usftriéti iuris, & bo
mæ fidei,dic quod inbonaefidei contra&ibusomnia illa vcni
unt,quae cx bono & æquo proccdunt,ideofin venditionibus
retijvfurae poft moräm dcbcntur.l.z.C.devfur. I. præfes.C.
Ë! l.Iuliánus.3.ex vendito.ff.dea&io.emp Bar.in l.Luci
us,f£depo.& in l.fru&us,C.de a&io. empt.&in i. filiusfam.
$.i.ff.de verb.oblig.& vide infra in tra&.de emptio. & vend.
col.3.vlt.ordi.& debentur iftae vfurae pofttraditionem rei,ncc
fufficit fi pecunia fimpliciter deponátur, vt d. l. 2. ff.devfur.
ę4 quaret in locatione conduétor poteftcontra locatorem age
read ca,quae exbono & æquo procedunt, ideo in locationi
bus poteftagi,vtdomus reparetur,oftiarefarciantur,feneftrg
fiant,licet promiffâ non füerint ita,vt etiam funis ad hauri
endam aquam præftaridebcat,l.cx vcndito.l.fi merces,$.fivi
03 cino.ff.locari,& §.penult.infti. de locat.fat in mutuo, do
natione,& ftipulatione, & cæteris contra&ibus ftriàiiuris
nonvcniunt,ùifiulla,quæ exprcffimà partibus funt pr;£
2,l.
 DE DIVIS. C O N T R A Cºr. *5
ílquidquidadftringendae,in princ.ff.dc verb oblig.& $.fi.
iifti.deobliga qugexcontr.oriun.& in hoc etiam differunt,
quiafin hiscötraétibusftri&i iuris non debcntur vfurae, fru 36
&as,&acceffiones poft moram,fedà tcmporc litis contefta
tr.l.cumfundus,ff.fi cert.pet.l.vulgo receptum.l.videamus.
$fia&ionem,devfur.latè pcr Petr. Rcbufâ.tra&.de fru&.&
corum reftiglof.vna,num.z.fcd fupradiétis videtur obftare,
£; arbitrarijsa&ionibus & contra&ibus veniunt accef
oncs,&ftamen funt ftriàiiuris, atque ideo aliqui conati 37
fùnt refpönderc, quod accefliones illæ veniunt iudicisoffi
cio,nonautem iurca&ionis,vt $.præterea, Infti.dea&ion.&
${«diflae,in fin.eod.alijdiccbant, quod haec non erata&io,
fcucontra&usbonae fidei,nccftri&i iuris, fcd mixta quædam
aâio,fcucontra&us,& fic tcrtia fpccies, tamen haec refpon
fiononcreditur admittenda fecundum glo.in §.prætereà, in
veraâiones,dea&i. Meno. de arbi. q. 4. & 5. non difcedasà
primafolutione. funt infupcr quàmplurimae aliae differen
tizintcr ftriäi iuriscontra&us,&bonæ fidei,videlicet quod 3$
finbonæ fidei iudicijs iuratur in litem, non autem in ftii&i
iuris,nifi in arbitrarijs,§.praeterea,Infti.dea&ion & etiam l.
ina&ionibus,& ibi Bart.ff. de inlitem iuran. tradit Plot. in
repetitio.d.l.fi quando.C.vnde vi, num. 362. fitem quod in
a&ionibusbonae fidei haeres promifforis qui non poffidet rë
infolidum conuenitur in folidum,fecus in ftri&i iurisa&io.
nibus,vtl.3.5. fi haeres. f£ commo. quandoquidem in ftri&i
iuriscontra&ibusnon concurrit cum corei vendicatio,vt eft
text.inl.fi tibi.§.pen.ff.dcl.i.& not.Bart.inl.4.3.Cato.ff.de
4•
verb.oblig. f item quod in contra&ibus bonae fidei morae
purgatioàdmittitur, vbi in promiffione dics & poena certa
cxpreffàeft:incontra&ibusftri&i iurisregula eft in contrari
um,Bal.inl.cumallegasin6.oppofi.C.devfur. Doét. Moder
nior.inl.infulam,ff.de verb.obl.pcr text.in l.Lucius, verfic.
nequehgres,à contrariofenfu,ff.dea&io.emp.MarcusMant.
apophteg.95. quasdifferentiasmeliusponit glo. & latèdo&.
ind.§.a&ionum,& nosintertia parte Magni Amphith. fuis
locispleniusdicemus,&animadüerte,qu6d & fi fuperiusdi
ximusaâiones & non contra&us,fub verbo,a£tio, compre
henditur contra&us,prout dcclarat glof.in d.$. praeterea, de 4!
aâio.Inft.dumibi rcddit rationem,quòd fideò ele&um fuit
verbum,aâiones, quia eft verbum & nomë generalius,& ple
nius,quàm verbum,contra&us.
jAlia contra&tuumdiuifioquartolocodatur,vtcontra 4$
B5 &tus
 só
PETR. NIcoL Mozz.
traétus quidam fit fi&itius,quidam imaginarius, quidam ß.
mulatus, quæ diuifio magifìraliterfuit Èari, confi. 65. inci
Picntc,factum tale cft, D petrus Nicolæ,in.vol. quam diu
fion* fequitur Romana Ilota decifi, dédonátio àïíô.
484. * refert Bart. vcro fuo trac. de fimulat. contraclconie
&tur.28. & cautela , 4o.Bal.in 1.,.in prin. in c.plus valct.quod
agit.l.ab Anaftafio, 1. per diucrfas, C. mand. & refert & ap
probat cam Iacob. Filip. Porti.conf6o col.1. & Franc.Bccius
conf.32.nu.19.vbi Plurescumulat. Primo modo dicitur fi&i
tius, cum vnus contra&us celebrari fimulatur,& tamenim ve
fitatcagitur quod alius celebretur, & fic loquitur totus titu
lus, G. plus Valere quod agitur, quàm quod fimul. concip.
& C.de contra h.empt.l.emjpti fidcs,& c.26.lib. 3. conft. Már
43
£his, vbi Caballinus ibi,in &ommenta .optimè declarat, f &c
huiufmodi eft naturae ifte contraâus fictitius, vt non impe
diatur acquifitio ei,cui acquiritur dempta fraude fi ex caufa,
quae verè inter partes agebatur,poterat acquiri,vtd.l.emp.fi
44
ges,& lex prefio,fi cert pcta.& not.in 1. nuila, ff. dc reg. iur.
ffecundus dicitur imaginarius, quia licet vcrè agatur vt fic
fiat:nihilominus agitür quod cito contraétus difJoluatur,&
& ficbreui tempore contràâus cf. duraturus, quia fortè dcbct
emptor cito reccdere, allcg.l.4. $. fi ab ignoto, ff. de manu.
quem tex. citat ferè in materia ifla pro fiìigulariTiraquellus
in trac.de ytroque retrac.in glo.14.nu.23.& 4. & §.1. & Be
cid conf & nafura illius finiulatiónis eft, vt debcat hoc cx
prefsè per pa&um agi,d.§.fi ab ignoto, nam non poteft dici fi
{mulatus,nifi vtraqüe pars confèfitiat,vt fit fimulâtus, Bal. in
1:1 nu.i$.g plus vale quod agi. quàm quòd fimul.concip.&c
debet probări, vt id fit aâumì principio inter contrahcntcs,
quia fi fuiffet aétum poftca,noii efTet íimulatus, d.1.4. $. fi ab
ignoto, Bal.in 1. 1.in io.q.C.fi fer.ext. tradit Anguffi. conf. 9.
43 li. 2. inter mater.contraá. fTertiò mode digitur contraâus
fimularus,quádo ex mente nö procedit, id eft quando agitur
inter partesvt contraâus nullüsfit, fcdextrinfècus fiat appa
$$er,& de hρςloquitur l.nuda,Limaginaria, ff. de regiur.
ibi Cagno.& I.fimúlatæ nuptiae.ffderi.nupti.& l.emptor,i
bi glo.& Bart.f£de aq.plu.árce.vbi inquit glo. & Bart. quod
contraétus ifte eft nullius momenti, & effe&us, vt $eclarat
Fran. Becius d.conf.nu. 35. in 3.concluf.& huiufmodi contra
&tus folet fieri,quädoq; propter effugienda tributa vel dcbita
fifcalia,fcilicet quádo aliquisfccitalienationëbonorum fuo
ruminaliquè, cùm invcritatcintcr cosagcbatur,yt a$;
- 3I1
 1) p. 1) Iv 1$. coNTRA cºr.
alienatio, fed apparenter faâa ad rcparandü pcriculum im
minentisamiffionis bonorü,& fic funt tres contra&tus diuer
: fi,vcl potcsdicere,f quod cötraétusfimulatus vnicuscft,cóti.
mensfubfcrcs fpccies fimulationis,nempe (imulatum in fpe
cit,íiáitium,& inaginariú,&hoc videtur effe de mente Bar. ?
ind.conf.63 in ver.ibi,quafi dicat detertia fpecie fimulatióis,
h
& Rotad dccifione,nu. 5. & fic poteft inferri quod cum fint
1$ 47
ttsfpccicsfimulationisfiuctrcscaufae, fillc qui allegat ag*
i. dovclcxcipicndocontraëtum feu inftrumentücff< fictitium
&non defignat fpcciem fictionis,nó cft audiendus, quia ad
ucrfariusfic redderetur dubius, vt l. 1. §. 1. f£dceden.& l. Pom
poniusfcribit,in fi.ff.de rci vendi.quae loquitur in agente,&
id*etiáin excipiente, I.Titiæ textorcs.ff.de leg t.l.i.§.Labeo,
fdefi mi, Bal.in l.ab Anaftafio,in fi.C.mád Alex.conf. iii.
Vol3. nu.z.vbi plures refert Fran.Becius conf.32.nu.z6. Deci.
conf.463. Parifconf.86.nu. 11.lib.3.Simon de Prgtis,conf. 1 zo.
nu.41. Ancha.conf. 128. quem refert la. Mand. conf.9. num.7,
Fran.Burfconf. 173.vol. 2. D. Dccianus conf59.nu.3.in l.vol.
&hoc confirmatur ea ratione, f quia probans nö debet ob 4£
fcureprobare,l.cum aâum,in fine £de neg.geft.in c.in prae
fcntii,ext.de proba, Ioan. Andr. in c. pia, in glo. dc cxçept.
quinimò volüit Rota d. decif.quod nec ctiam fufficiat expri
mcrefpccicm fiâionis,nifi declaret caufàm,ex qua colligi va
kat ipfà fi&io,feu faltem indicium huiufmodi fiétionis, &
: a/fighatrationëibi, & ad hoc etiä facit quod Bart. fcriptum
i€iquitinl.poft contra&ü.ff.de dona. quod fcmper neceffe
dtapparere caufam, propter quâ fidta donatio praefumitur,
quiafnifiappareat aliquod fignüvel aliqua vrgens fufpicio, 49
: Aunquáfimulatio,fi&io & dolusà iure præfumitur, l. fi mu
licií,in prin.& l.fed fi maritus,f£qui & à quibus,c.fi.de rem.
in6.Balin c.i.§.fiinftrumentü, deno.feud.&idé Bal.cöf.456
;ì voli,in .col.Cuma.conf.4i.ad prim.quaefitü,Calca.conf.36
If
nu.io.Dcciusconf.49i.in fi.& 468.nu.8. Mandcl. con(. nu.$.
Parifconf.34.vol.i.nu.7.Crotusconf9z.nu.iz. Roland.cö[6
nu.z$ vol3.& conf.4o.vol. v. Rui.conf.37.num.4.vol. 4. Ay
momconf.i45.nu.z.Cephal.conf. 198.vol. Bur. conf. 117. vól.
inu.4.Philip. Port.conf.zi.num.39. Franc. Bccius conf.32.in
• ptia Alc.tra&.de praefumptio.praefum.z.nu.$.Cep.trac.decö
fiat:fimulati.vlti. prgfumpti.Alb.in lucubr. ad Bart. rub. de
dolo Fran.Manticâ trac.de conic&.li.i.tit.z.nu. 15. maxime
queprocederetfi cóftaret de veritarcaάuü, quod hodie pras
cipu&proccdcrct, cum fcrucnt tabcllioncs dccenfuctudinc,
f quoá
 p ETR. N 1 Cor. Moz z.
f quod in publicis inftrumentisiuratur per contrahentesom
hiâ & fingula prædiéta vera effe, & nofi contrauenireinali
quo, prout inquit Alex.in l.nemo poteft, f£deleg. i. & Ant.
de But.in c.cum contingat,de iureiurand. Bartho. Cæpol. d.
tra&.de contra.fimula.Pari.conf. iii.num. 13. volum.4. Hip
politus Bonacos.in recollec.commu.opi.in verbo, iuransin
z.par.Cur.iun. confìig.num.$. ibi de communi.f Interdum
tamcn contraétuspraefumitur fimulatusex conicéturis,vtin
quit d. Mantica, & Rimi. in conf. zo6. & Simon de Praetis.
conf. ιιο.num.43.hinc lex compulfa fuit praetter ordinarijiu
risregulas modum excogitarc, quo dolus& fimulatio detegi
E$ dolo cum fi.cumulatis per Doc. fupraci.
ocis fignanterà Philippo Port.d.conf.zi.num.44.& praefu
3*
ÉÉÉÉ ÉÉÉ conie&uris, & maximè fi fiheiura
mento,quia f ndn iuratus praefumitur fimulatus,c. fupcr,de
renunc. Afflic.decif.6o.Soc.conf.82.num. m.
$3 f Et primo ex loci & temporisqualitate, quando contra
&usçelebratur in loco, in quò confùeuit fieri fraus, puta fi
clandeftinè,aut loco fufpeéîo fiat contra&us, clemcn.ex grá
di.verf.caeterum,de vfuf.vbi gl.in ver. occultè,l. fi. ff. de ritu
nupti.l.ab Anaftafio,C.manâ.l.quod fi nolit.$. quia affidua,
ff.de aedil.edic. ibi Sal.& Cocp.& 1. prius.§.i.ff.deaq. plu. ar
cen.Hoft.in fumma de contrah.emptio.§.i.verf. illo autem,
Philip. Port.conf.fuprad.nu.49 Cæp.d.trac.defimul.
$4 f Item praefumitur fimulatus còntra&usex confuetudi
ne contrahéntium,fcilicet fi confueuerunt talia facere,l.non
omnis,$.à Barbaris, ffdere mili.l.cum allegas, & ibi Bal.C.
de vfur.per ea quæ inquit Burfa.in d.conf. ii3.nu.iz,
33 f Ifem praefumitür fimulatus, quando paruum pretium
interuenit & fuit adieâum pa&umäeretrouendendo,Do£t.
in c.conqueflus,devfu.& in'c.ad noftram,dc emptio. & vêd.
§ííí ííí conf. 198. vol.i.nu.8. Crotus, conf.
¥41. Rol. j$.4o.nu. 3.vol.2.Caeph.conf.i9i.num.19. vol.z.
Rurf.d.conf.num.iz. Fran.zoanét.in rep.l.2.C.dcpa&. intcr
cmp. & vend.num.46.& 47.
f Sed animaduertendum,quia inter Do&ores magna eß:
$6
cgntrouerfia circa häc quaeftionem,nam aliqui tcncnt quod
ifta duo non fufficiant ad probandum contraétus fimulatio
nem,fcilicet paâum de retrou&dendo & modicum prctium,
nifi concurrât confuetudo fœnerandi, vel vna alia praefum
ptio, prout inquit Afflic.decif.4o.numc. 18. Thomas Gram;
dccif76, numé. v7, quialiosrcfcrt &attcftatur dc <em;
n3
 Io1e DIVIS. CONTRAC*r. -

AngAre conf. u6.num.9. Alex.de Neuo conf. 59.num.z.vbi

atte(tatur de communi, Berous comf. 169. num. 18. Burf.conf.
17.num.iz.lib.i.& conf.144.vol. 2. Michel.Graf.qui attefta
turde communi in recollc&t.commun.opinio. lib.i.capit.13.
quaeft.8. Hippol. Bonacof.commu.opinio.in vcrbo, contra
âus,in prima parte.
f Alijtenücrunt,quodduotantum prima fufficiant, & $7
haec opinio magis plaçet, ncc eft ab ea rcccdendum,tanquam
magis communi,prout atteftatur d.loco Michel.Graf.&Tho
masGram.d.decifione,in fine, Affii&us decif.4o. num. 17. v
bialteram communem, alteram magis communem appel
lat,& hanc eandcm opinionem, vt duo tantum fufficiant,
approbaffedominos de Rota,atteftatur Caffàdor. decif. 1. de
vfuris,in princ.hanc eandem opinionem fequitur & attefta
turde magis communi Natta,d.conf.num.8.& communem
appellat Affiic.c.i.in princ. nume. 57. defeu. datoin vim.&
J)ccius conf.692. de magis communi atteftatur, & plures rc
fcit Parif.conf.$.nu.19.lib, v, Aymon conf. 156. Bccius conf. *
3: num.47. Hicro.Gab.conf.74. Cag. in I. 2. C. de pa&. inter
tmpt.num.$o.Mand.adconf. Romani 413. Bonaco(fa in re
colcom.opi.verbo,contra&us, in fccunda part. & Baptifta
1upustrac de vfuris,irt .par. nunie. 29. Soarez reccptarum
fententiarum,in verbo,vénditio, nume. wo. Gomcf. Var.ref.
lib.z.cap. v.num. 17.Capic.fuis regulis c.87.num.16s. 73. Bur
fá.d.conf.144. Franc.autem Zoannet. in repetit. d. l.z. C.de
pac.int.emp.& vend.fub num.35. fubtiliffimè pro concordá.
disopinionibus diftingucbat.
f Alij dicebant, hänc controuerfiam effe relinquendam
arbitrio iudicis,feuarbitrio boni viri,Meno, caf. 13.Jib.2. ego
.
autcm circa hunc articulum fic brcuiter credo poffe diftin
gui,quod (i modicitas precijfit tcnuiffima, puta quia exce
ditdimidiam iufti preçij.tunc opinio magis communis pro
«dat,vtduotantùm fufficiant, fi autem modicitas precijfit
tcnuis,tunc tria dcbent concurrere, nempè vltra pa&um de
retrouendendo,& modicitatem ÉÉ fit folitus foene.
rati,velalia praefumptio, f fed quomodo & quando dicatur
iuftum precium feu tenue, vel modicum,aduertendum, quia
modicum & exiguum varijs modis dicitur : nam minima
fùmmaaliquando dicitur quae vfque ad decem librasauri,a
libivfquead viginti marcas,alibi vfque ad duos aureos, vt 1.
foleum,ff.de dol.alibi vfqueadquifiquaginta folidos,1. 1.C.
t;itfcn.ciuiglinc.antcriorumÂ.43 go, uis, tcrrulas, in
we,
 .3• P ET R. NI COI. M O z z.
ver.exiguas,uz. q. 1. vbi varijs modis dicitur modicum refpe *'■
&tu qualitatum & conditionum perfonarum, quia res modi 8ii.
$a vni poffet effe magna alteri, fed in materia noftra habcbit 'i:;!
locum,quod inquit Menoch. fuo celcbri traétatu de arbir. iu l;:
di.cafu zi7. li. w. ccnt. 3. fcilicet effe arbitrarium iudicis:vcl dic *' ,
modicum pretium effe in cafu noftro, quando in multum ex f;*;
_ cedit dimidiâ iufti precij,vt dcclarabimus trac.emp.& vcndi- ' tiári,
tio. col. 5. vlti. ordi. & fic erunt concordatae iflaeduae opinio **
nes,& videtur cffe de mente Nattae, d. conf. & Cag. l. z. C. de ¥.
pac.int. cmp. & vend.nu.39.81. 98. ibidcm Rom. Cor. & Dcci
- us, & adcft decifio Pedemontana, per Cachcr. dccif. 42. *.
6o
f Item praefumitur fimulatus contra&tus,quádo venditor
remanfit in potfeffionc, l.ficut.§.fuperuacuü & ibi Alex.poft
Bart.verf.venio ad tertium,ff qui.mod. pig Crotus,conf. 141.
nu. m.Goz.conf.94.nu.55 videMcno dc aibitrari.caf.39.li.z.
fcd in contrarium confuluit Alcx.dc Ncuo conf. 95.numc. ii.
vbi vidc. -

61 * f Item praefumitur fimulatus, quando venditio fit clam,

•, & occultè,cum pa&o de retrouendendo, d. clemen. ex gran
. di,$.caeterùm,vbi Doà. de vfur. & not. Doc. in l. ab Anafta
fio,C.manda. *

62 f Item praefumitur fimulatus,& fraudulentus ex pa&is&e

claufulis ihfolitis,exempli gratia, fi diceretur in cótraétu fcu
inftrumento, vcndidir, tradidit verè & non in fraudem vfu
rarum,prout notant Doét.& glo.in I. fi quis fub conditione,
ff.de cond.& inftitut. Rol. conf.4o. nu. 38. in z.vol. Tiraq. de
Retrac.fol. 8o3. nu.3. Hypol. Rum.conf.z34.nu.33.Decif. Pede
63 mon. 4 v. nu.3.Simon de Praetis,conf. 198. num. zo. f & fic ex
nimijs cautelis irritatur, quod no. etiam Bal.in l.etiam,C. de
execu.rei iud Petrus Girar.fing.77. Hippo.Bonacof.in procc
mi. tra&tatus cautelarum. -

64. viri iii,

f Multae aliæ praefumptiones ponuntur à Bartholomeo
Veronen,fuo trac.de fimula, contrac.quas omnes per te vide `ís,
“t, tt; .
re poteris,cum rei faris demonftratae frußra adijciatur demö
ftratio,l.i.ff.de dor. præleg. in prin. & funt numero viginti `¤
fex praefumptioncs, quarum aliquäs rcfcrcmus infra, tra&. *®,
cmp.& vend. *^). !

Quamplurimæ aliae praefumptiones colliguntur pcr Bcr '*£!,

tachinum in fuo Reperto.in vef.contra&usfimulatus, & in
verbo,fraus, quae funt nu. 4o. & aliquas conic&uras ponit £t
Iofeph.Ludouic.quae funt triginta duo,in 'Ε
cl.3i.vbialuoscitatidé Hicro.Gab.conf. 74. Mcno, conf. Ê
W©
 p E DIVIS. coNTRA Cºr.
vol. 2. Bero.cenf 166. nu. 2.1ib. t. & Rim. conf. 6z.!ib. t. etiam
pofuit Card. Alb.in 1. LuciusTitius,ff depo. in lucubr.ad Bar.
! & in ifla materia {imulati & fraudulenti contraáus pofuio
- lucas de Penna cafus , ι3. in I. quemadmodum,C. de agri, &
cenf.li.it, quem refert etiâ Alc. trac, de praefum.in z.praefum.
& decë conieóturasin ifta natcria ponit Baptifta Lupus, trac.
devfuris,in z.part.$.i.
f Aduertendum tamen, quia aliuseft contraétus imagina 6g
rius & fimulatus,alius contra$tus faétus in fraudem : etenim
contraétusfaétus in fraudem eft,cum fit quidem verè contra
<tus,fed in fraudem fifci, vel alterius, & hic contra&tus valeu
■ mcro iure,& funt neceffàriae aétiones reuocatori;, fed contra
£tusfimulatuseft,quando fingitur, vt fuperius diximus,quas
differentiasnot.Iaf.in §.itemfiquis in fraudem, col. 1. & m.
lnft. dea&io. vide Franc.Bcc. conf.3v. num.3i. vbi plurcs cti
am refert.
fQginta diuifiocontraâuum tradi poteft, vt alijftntcon 60
p. tra&usdiuidui,alij indiuidui, (ecundum naturam rei in cis
- grduélæ,de quibus Doc.in l.ftipulationes non diuiduntur, &
l43.Cato,ff.de verb.obl.fed nos plenius diximus traét.ftipu
lationis,col. 1. pcn. ordi. ibi vide.
f Sextò poteftdici,vt aliicontra&us fint conditionales feu 67
modales,& non conditionales,feu puri vcl in diem, & alter
: natiui,quos infra in trac.ftip.in 1.col. pen. ordi. Vide Gom.
Varia refoiur.c u.tiru. de quali, contrac. vbi latè dcclarat, &
noscolumna conditio infcripta, in 5 parte Aph.
fScprimò poteftdici, vt alij contra&us fint priuilegiati, 6s
faíí quibus loquitur Ripa dc priui. contra, cau.
: w*
pe.& nosfuo loco.
t Demum poteft dici vt alijfint folennes,item iurati,dolo
fi,vfurarii,illiciti.de quibus per commodum diccmus trac.de
0 contra&ibus illicitis,
- fSimiliter alij meticulofi, prout effet quando in carcere 6»
ô çontraáuscelebraretur,l.qui in carcere,ff.quod met, cau. &
* valeret ta!is contraétus, fi effet faétus in vtiliratem carcerati,
I. vtinquit Card.Alb. in lucubr.ad Bart.l. t.ff.de offi.confu.nu.
3t,poft Bald.in rub C. de refci.vend. fecus fi ad vtilitaté car.
terantis,prout declarat Affii&.dec.149 f vel potcft poui ex&-& 7•
v plum deçötra&u meticulofo, fi fuit celebratuscontra&us cú
* illo,quicxcrccbat tyrannidcm,vt inquit Crot.confi. io6. nu.
• ib.Bar.tra&.de Tirän.col.4. & per Do&.in l.metum, C.quod
• sct.cau.Grau.dcc. 193.nu.3a, RolàWalle,cöfy7.nu.33.vol.}.
m * ltcm
 3z P ET R. NICOL. MOzz.
Item alijcontraétus funt validi, alijinualidifeunulli,in
quibus non fuit feruata forma,quos omnes recenfere laborio
{um effet magis quàm fubtile, & effet fere inutile, cum infra
in reaffumptione vniufcuiufque contraétusrcpetendi fint,&
enumcrat quampluresScbafti.Mcdiccsin trac. de leg. & fta
tu.q. 4.3. part.
Effet hic quintoloco examinandus articulusille.Nempè
qui poffint contrahere,vel non,feu intcr quas perfonas con
tra&usfieri & celcbrari poffint,vcl non,& poftea effet imme
diatè dicendum dc rcb.verum,quia de his omnibus infin de
claratione,& pertraétatione vniufcuiufq; contra&us erit ple
ne & diligenter dicendum, modo omittcredcdita opcra dc
crcui,ncbis idem repetamus.

Quintus articulus deSubftantialibus

Contra&tuum.
VBSTANTIALIA, feu formalia contra&uum di
cuntur illa,fine quibus a&useffe non poteft, & exemplü
poteft poni in contra&u,emptionis,& venditionis,loca
tionis,& códuétionis, in quibus contra&ibus de fubftâtia eft
res, pretiü, feu penfio,& confenfus,prout declarat gl. in l. pa
€ta cöuenta,in princ.ff. de contrahen. emptio. plenius Bald.
! inl.adexa&ionem.C.de dot.promif.ad fin. Item poteft poni
exemplum in mutuo, cuius fubftantialia videntur effe natu
ra,confuetudo,aptitudo,& a&us, fecundum Do&orescom
muniter, de quibus plenèdicemus fuis locis,nempè tra&. mu
tui,in 3. col.vlt.ord. & fuperfluum effet pariter dehisfubftá
tialibus modo differere,cüm iterum,& feparatim fimusde il
lisdi&turi,& quae fintfubftantialia, & quæ naturalia,dccla
rat Vlda.Zafiusfuis fingula. rcfpo.c.iz.ibi vide.
Sextus articulus de Naturalibus
<
Contra&uum.
S V M M A R I A.

• • Naturalia contraäuum dicuntur illa quatacitèintelli

guntur dematuraaäur.
a Appellatione contraftus, non venitfimplex renunciatis.
3 Appellatione contraäus non venit diftraäur.
4 Appek
 p E NATVRAL. CONTRACT.
Appellatione contraäus aliquamdo venit diftraäus.
Appellatione contraäus non venit compromiffum.
Appellatione contraëtus mom venit teftamentum.
; Appellatione contraítus non venit comtraäus ipß iure
nullus.
Omnis contraäus,cuipoteft opponi aliqua exceptio eft
P.
tontraítus impropriè.
* Ancontraítu, conditionali veniat appellatione contra
êus.
10 Am debitorum appellatione veniat qnoque debitum in
diem. - .

11 Vtrùmliceat creditoriim diem agere contradebitorem

addiem.
12 Appellatione contraítus non venit fideiußio.
1} Appellatione contraäus propriè non venit donatio &fi
io.
14 pulat
Inmateriafauorabili yenit etiam cötraéius impropriè.
NcitèÈ ALIA Contra&uum dicuntur illa, qug ta
intclliguntur de natura a&tus: excmplum poteft
V poni circa contra&um emptionis, & venditionis in
cuitione,quaedefcendit & prouenit ex natura,& ex potefta
tcillius iudicij, & venditor`omnino praeflare tcnetur etiam
quod nihil fit di&um,l.fi.ff.dc cond.cau.data l. z. ff. de euiét.
glo.in d.l.pa&a conuenta,ff.dc contra.empt.Socin. rcg. 438.
IDuen.reg. $42. Dida.c.17.libro3.var.refo iür. Fabia, demon
fcin 6.q.princ. trac.empt.& vendi. Vel potcft poni exemplü
inlocatione,in qua naruralia dicuntur iila, quæ ex naturâ il
liu:contra&uspiocedunt:puta,vt focator tefieatur ad ea,qug
refàrcian
ex bono & æquo procedüt,vt feneftrae fiant, oftia
tur & cætcra,de quibusinfra dicemus, in tra&ont
at.ra&
loca tio.&
uum
condin 4.col.vlt.ord.& de his naturalibusC tra
dit Iaf.inl.cum quid,in i.lcc.col.i.ff.fi cert.pet. pcr glo. quæ
$magiftralis inid.1. pa&a cöuenta, per Bal.inlád cxaâióné
Cgcdotispromif.& in 1.1. f£folu.miatri.pcr Negufan. in fuo ,
cclcbri & folenni tra&. de pigno. in primo mêmbro tertiæ
Partis,aug.16 per Zafium in c.iz.fuö rum elle&uum, &
noiiaftafiuis Proprijscolünisdiccm us, int
in quolibct cötraau.
C Hos
 ¤ ET R. NICOL. M O z z.
34
Hoc tantummodo fcicndum atque notandum eft, quod
appellatione contra&tus propriè vcuiunt omnes obligatio
ncs hinc undc obligatoriæ,de quibus in l.Labco,$.contra&us,
ff.de verbo.fign.& nos diximus fupra artic. i.f fcd non venit
fimplex renunciatio,fecundum Bal.in 1. fiuc apud a&ta. C. de
tranfac.col. i.Salice.in l.1.C.de pac. Caftr. conf. n. Alex. in l.
vnus $.pa&tus,in addi. ad Bar. ff. de pac. f Itcm ncc venit di
ftra&tus, Bal. in l.fi.C.fi tut. vel cura. in princ. vbi inquit text.
diftrahentibus,& contrahentibus, & fic ponuntur tanquam
diucrfa, & hoc magis procedcrct in ftatutis, vbi verba pro
priè intcll gcnda fùnt,atque idco prohibitus contrahcre, nö
poterit aliquem liberare : quia liberatio donatio cft, fecun
dum Bar.in l.fi vnus §. pa&us, co.s.ff.de pac. per l. in ædib. 5.
1. ff.de do.cum fi. tenet Bart.in l.fi de ceita. C. de tranf.adeft
dec.Aftlict.dcc. 252.& ad hoc facit ctiam §. 2. Inft.quibus mo.
rc contrah.obl.ibi, potius animum diftiahcndi quàm con
trahendi.
f Scd limitatur aliqnando, quia appellatione contra&us
venit etiam diftraétus, text. cit, pulchcrrimus in l. omnium,
C.deomni agro deferto,li. io.vbi illc,qui non {oluit, contra
hit,&abfquc dubio fi accipitur contra&usgencralitcr,& lar
go modo com prchcnditur, & vcnit etiam diftračtus iux. l. o
mnem obligationcm,ff.deiudi notat laf.in §.omnium. Inft.
de aâio, plénè per Tiraq.in trac. dc lcg connub.in gl. contra
&ter, Petrus Rcbuf in com.ad conft. reg trac.de litteiis obliga
to.art. 4.glo.io & dc hoc ctiam aliquid habctur inf. in trac.
jndcb.in princ.vbi declaratur $. 1 ln% quib. niod.re contrah.
obl.f Itcm ncc vcnit compromifTum,feu arbitramentum,li
cet fit tranfaäio, quia tranfačtio eft impropriè contraétus,at
quc idco in flateto facientc nentioncm de contra&ibus,non
Veniret arbitramcntum,fcu compromiffum.f Item nec veni
rct tc(tamentum,Bal.in l.teftamcntum,C.dc tranfa. qucm fe
quitur Caftr.l.verba geft&runt,ff.dc vcrb.fig Aym. Ciau.cóf.
5o7. nu.6.vol. z.f Itcm ncc vcnit contra{tus, qui eft iure nul
lus,f.in quo non fuit feruata forma, Bal in auth.facramenta,
C.fi aduer. vcnd.l.v.C.dc cmpt. Item cft dicendum de contra
&tu dolofo,quià iure reprobatur, qui ncc dicitur propriè con
tra&tus, Bal.in 1. non dubium,in 2. no.C.de leg.3. Plotus in re
pe.l.fi quando,num.17.C.vnde vi. vbi reddit rationem, quia
f$ poteft opponi aliqua exceptio, non
icetur propriè contra&us, cum non fit vltro citroque obli
gatorius, Alc.l.labco,ff.de vcrbo. figniin 3. conträäus, de
qua
-,
 \
D E N ATV R A L. CONTRACT. 34
qua materia latius diximus fupra.
fScd quiddicemusde contraétu conditionali venienteap 9
pcllationc contra&us,& dicendum eft de mente Pont.& Alc.
inlcrcditores.ff de verb. fign. quod fi conditio omninò eft
extitura veniet:fi verò incerta {it conditio, non erit contra
άus,nifi largo modo,prout declarat Affiic dec. 399.nu.6.&7.
vbi vide:fed quaeftio haec videtur dependere etiam ex his,quae
tiadunt Doétores in l.\.ff.ficcr.pet.Caeph. confi.i4.in 1. vol.
Vaconic. 43.li.3.var.refdum quaerunt Doétores, amf appel
latione debitorum, debitum quoq; in diem veniat. & fecun
dumcommunem fententiam Doâorum concluditur, non
venire,ncc effe debitum,nifi largo modo,& impropriè, pro
uttenet Bar.ind.l.i.& fequitur Soc.nu. 47. Ale. qui atteftatur
dccommuni,nu. 43. laf. num. 48. Gozâû. nu.4i.Dec.nu.43.
Cur.iun.nu.37.Cag nu.174. Ozer.Infti. eo. nu. 6o. Thobias,
nu.18. Bolo.in rcp.rub.ff ficer.pct. col. 8. Cache.dec. Pcdem.
130.num.§.limitatur tamen,fi nullus alius debitor, vel crcdi. '
tor«ffet:quia tunc veniret ille debitor in diem, & fub condi.
tione ex legato. ita Purpura. videtur dcclarare limitando in
d.l.i.num.i87.& rcfcrt,& fequitur cum Dcc.conf.33. num. »;.
in.vol.
tur
f Scdlicebit ne creditori in diem agere contra dcbitorem
addicm,vtdicaducuiente debitum peifoluat, hanc quæftio
nem difputat fuprad. Cache. ab Ofa. dec. 139. & concludit
poffe,& agerelicere, quæ opi. communis eft, &adcft etiam
dcc. AfBic dec.z79. & Viuius de communi attcftatur, in vcr
bocrcditor.vbi plures cumulat. -

tltem nec venit fideiuffio, cum fit impropriè contra 12

&ui,Balinauth. facramenta puberum, vcrbo, vlterius quae.
ro,C.fiaduer.vend.intellige in ftatutis,vt dixi,in quib.verba
yroprièaccipiuntur.f Idem effet dicendum de donatione,&
ftipulationé,& pa&o,qug omnia proccdunt fecundum com
muncmintclle&um,i.Labco.$.contraétus.ff. de verb. fig. &
in hac noftra columna omnes ifti fuperiori loco di&ti vehiët,
& comprehendentur, cum velimus quod prima hæc colum
nafolo inhaerens, Contra&usinfcripta,omncs contra&us fub
ftineat proprios,{iue improprios,fiuc vt ita dicam impropri
jfimos, quosoës melius in feaffumptione vniufcuiufque co
lumnæ declarabimus, & veniunt hüiufmodi contra&usim
Proprijin materia fauorabili,auth.facramcnta pubcrum,ibi
fiibtn.C.fiaducr.vcnd.
C 2 Septi.
 P ET R. NICOL. MOZ Z,

Septimus articulus de accidentalibus

… Contra&tuum.
S V M M A R I. A.

Deficit contraiiusreffeäuperfóna,primofifuriofis,fe
brius contrahat.
Deficit contraítus,fipupillusfit &prodigus.
Adultusfimilisprodigoeft,ficuratorem habet.
Deficit contraétus rationeperfónarum, fi contrahatpa
ter cumfilio.
Deficit contraítus reffeáuperfóne.fi vir donet yxori,&
mftnge. et.

Contraétus deficit etiam ratione rei.

Ptficit contraáus ratione rei,fires ipfanomfit.
? Deficit contraétus ratione rei,fi res fâcra vel religioß
promittatur,eftfimonia.
Si res furtiua vendatur, deficit contraítus ratione rei,
diffingue.
J0 Sifurtiuares vendatur quafit mobilis, ambo commit
tttr}t fttrttufjt.

11 Imrefurtiua plus eftimaturßientia emptoris,quam vem

ditorü.
Z2 Maius peccatum eft vendererem alienam,quam emere.
a3 Alienamrem vendere eft contra alienationis maturam.
J4 Scientia emptoris effétentia obliganti,fèientia vendito
ris e$ffcientia obligati.
aJ Deficit contraítus ratione conditionü impoßibili.
a6 Deficit contraítus,fi conditio turpis, & inhonefta appo
meretur.

17 peficittomtraäus in iftù ex commißùfùper morte prin

cipu.
a8 IDeficit contra£tus in ffomfionibus ifti , fèu excommißw
quafiumtfùper morte principit, vel matrimonio,finon
sup/erit.
19 De
 qyoModo coNTRAcT. DEFiciAT. 3y

19 Deconfùetudine excommiff. & ffomfiomer/eruantur.

ao Defictt contraáus imludo taxillorum & alearum, fifiat
paífum vt cui obuenerit tali alea, vel taliapumάa.
Πε 12 Deficitcontraítus rationepoteftatù, vt quandoprefès có
trahit cumfùbditis,pater cum filio.
2} Interpatrem & filium mom cadit obligatio ciutlit.
14 Paterebligatur im aduentitjs & fic inter /epater &fi
lius poffumt comtrahere.
pl.
2j Deficitcontraäus rationeperfónæ & rei, fiteftatorpro
hibuerit vendi talem rem.
26 Deficit comtraälusratione diffenfùs, & doli, & fimula
ttonis.
27 Deficit contraítus ratione/olemnitatum, quæ nonfuerüt
feruatæ.
at Inuocatio Domininoftri Iefù Chrifti, non eft neceffària
ininffrumentis impunâio iuri,fecude confùetudine.
39 Confùetudo obfèruat,vt etiam im contraétibu{celebratis
inter Hebraosfiat inuocatio Domimi moftri Iefù Chrifti.
30 Quodcumquefaciti, in verbo & opere, immomine Domi
:!! minoffri Iefi Chriftifacite,fecundum Apoftolum.
31 Si in contraftu fuit omiffum aliquidperfimplicitatem,
contraétus mom vittatur.
33 Deficit contraétus ratione legis, vt fialiquipacißatur,
meliceat reuocareprecarium,veld e dolofuturo agatur.
& alijs modis.
33 Contraáus deficit ratione temporis, vt fi aliquis aliema
uitbona poft commiffüm deliétum.
34 Deficit contraétus ratione loci, vt fi aliquis contrahatim
C4rC€re.

3f Deficitcontrafiusfiquis contrahat calore iracundia.

VNC venio ad feptimum articulum de accidenta
NÉ contraétuum, & animaduertendum quod acci
dentalia in contra&ibus dicuntur illa, quæ e{{& &ab
<(epoffunt,vcluti paâaaddita contraétibus dcdando, velfa
C.3 cicndo
i P ET R. NICOL. MO z z.
ciendoaliquid non attingentia contra&um in fpecie, vt in
quit gl.magiflra.in l.paéta conuenta, ff. de contrah.emp. &
aduerte, quia ibi in illa gl. dicitur,quod funt etiam quædam
paéìa defubftantia contraétus, vt pa&um in emptione deau
gendo,vel minucndo pretio,quod pa&tum dicitur eflcde fub
íániáiíiüs Gontraäüsi fpecie,& hinc eft quod inquitibi
glo.huiufmodi paéta defubftantia parere nouam a&ionem,
cum videantur contineri ipfo piiori contraétu,de quibus pa
ais infra in profecutionc dicemus plenè fuis columnis pro
prijs de fpecialiaccidcntali vniufcuiufque contra&us. Modò
tantùm videndum cft, quomodo contraéìus deficiant, & fic
veniant accidentalia.
f Et primo contra&us deficere videtur refpe&u perfonae
contrahentis,vt in furiofo,l.Iulianus,ff.de cur.furi.Cle.fi fu
riofus,de homi. & 15.q i.c.merito.& in cbrio, qui compara
tur furiofo,vt inquit Petr. Io.Anch.q. 13. in fi.in 2.par.qui ex
prefsè confentire non potcft,ncquc etiam tacitè,l.i. $. furio
fum,ff.dea&.& obl.l.qui ad certum,ff.loca.hoc tamen fallit
in l.2.§.voluntatem,ff.fol.mat.
f Item deficit ratione pcrfonae,fi pupillus fit, vt ff. de ac.
& o61.1.1.5.furiofum,& 1. quod Seruius, ff. de cond. ind. ni(i
feruentur folemnitates iùris communis, de quoinl. magis
puto.§.non paßim ff.de reb.corum.&{.obaes.C.dc præd.mi
no.& latè per Corn.confi. io9.li.3.col. 1. Parif.confil. 98. lib.t.
nu.9. Rol.confi.33.li.i.Affii.dec. 249. & latè per Menoc. elo
quentif.trac.dcarb.iud.caf. 17t.li.z.& nosdicemus in fi.traét.
emp.& vcnd.& nifi feruentur folemnitates iuris priuati, de
quibusin conftitutioni Marshiae,lib.$.c. 25. ibiq; GafparCa
bal in commen.vidc Fr.Burf.im conf.158.vol.z.
f Item deficit ratione perfonae,fi prodigus fitis, qui con
trahit,l.is cuibonis,ff.de ver.obl.l.1, ffdecur.fur. Angin§.ité
prodigus, lnft, qui.nó eft.pcr.fac.teft.&quod dixide pupillo,
intcllige quando ipfeobligatur alteri:non aüt quädo obliga
tur fibi pupillo,vel vbi faâa efTet liberatio pupillo:quia tunc
etiã fine tutore poteft.l.obligari, ff.deauth.tuto.glo. fimg. in
l.z.ff.de accept.facit l.neq;.C.de contrah.& cömit.ftip.&no.
l3a! ibi ad ftatutum quod difponit, vt contra&us mulierum
non valeant fine præfentia propinquorufm : etenim talia fta
tuta intelligi debent de contra&ibusdamnofis,non de vtilib.
dc quo latè per loan.Lamberthcng intra&t.de contra&. mu
lier.vide Praepofi. Senc.fuis q. cafu 9. q. 6. vbi inquit fupradi
ętas folcmnitatcsfcruandas non cffe, quando pupillus alie
nat
 QvoMoDo coNrRA cT. D £ FI cf AT. i,
nat ca,quae vfu confumuntur & mobilia, quia tunc videtur
po[fe contrahcrc ctiam fine decreto, pro quo recurread Me
noch d.cafu 171.& cadcm procederent in ecclefia, cum valeat
argumentum de pupilload Ecclefiam,& ècontra,late per Gu
£$ rcb. Eccl. non alie. tit. de cauf. in quibus
talien.rcr.ccclc:fine folemn.$. videtur etiam.
Adultusfautem ficuratorem habct,prodigo fimilis eft:
fiveròcuratorem non habet, obligatur ex communi caufa ci
uiliter & naturaliter, & fic contra&us non dcficit, fed reßi.
tuitur. l. fi curatorem habens. C. de in intcg. refti. mi. 15.
ann. latè pei Manti, trac. de reftit. min. & poftremò per ex
ccl Sfortiam deOddis in trac.de refti. Aliquando tamen non
ttltituitur minor, fi maior fa&us per annos quinque tacuit,
ytinquit Imp.inl.fin.C.fi maior.fa&t alic.fac.fine decre.rat. ,
habu Do&.iöi,& in I, i.C.fi maior.fac.rat. habu. Bald. conf.
134.& 43 libro 1. Ro.confi. 44. Barb.confi.7o.lib. 3 Alex.con
fi.ii;.vol.3.Corn.confi.36.vol. z.Parif.confi.49. vol. 1. limi
tanifi contraâusfa&uscum minore dolo fa&us fucrit : quia
non validaretur pcr curfum tcmporis,vt per Parif.d.conf.nu.
3.&alijsfupraci.
Item de filiofa.dicendum eft, vt deficiar contra&usratio
nepcrfonae,contrahente filiofam.nifi ifte filiusfa. habeat pe
tulijadminiflrationem,vel pcculium caflrenfe,aut quafi, &
fit filiusin dignitate conftitutus,fecundum Inno. in c. gran
didcfuppl. négl.prael.lib. 6. & quamuis filiusfam. in mutuo
contrahendo,& in voto naturaliter & ciuiliter fit obligatus,
&conuaâusteneat:tamen habet exceptionem, vt 1.i.T& per
tot.ff.adMacc.& nosinf.in tra&. mutui. facit l. fi quis rém,
$voto.ff.de polli.
f Itcm dcficit contra&usratione perfonarum, fi contra
hitjatcr cum filio,femendo,vel venáédo,l.z.ff. de contrah.
emp.nifi filius venderet bóna caftrenfia, vel quafi caftrenfia,
qux filiuspoteft vcndere patri,& id£ dc his bonis,in quib.pa
tincn quæritur vfusfruétus,de quibusomnib dicemus plénè
; tiar.tmp.& vend.col. 1. vlt.ordi.num.6. & eò É ceret

tontraétusiftcinter patrem & filium,fi filiusfit fpurius, & e.

mataliquidà patrc : quia praefumitur fraus & fimulatio, in
quocafu confuluit Calcane.confi. z6. nu. 8. & Laur. de Pinu
conf77.num.i.Mandel.confi. 9.vol. i.Cardin. Paleot. trac.de
not.&fpuri.c.41. & 43.cum feq.& intellige, vt deficiat con
traâus,fieft filio lucratiuus,non autem fíoncrofus, vt dixi,
C4 & pro
4o PETR. NICOL. XMO Z Z.
& prout declarat Cal.d.conf. z6.& fequent.
f Item deficit contra&us ratione perfonae,fi vir cum vxo
re contrahat,de quo etiam dicemus tra&. donati, & aliquid
tra&.emp.col. 1.vlt.ord.nu.zs, & intellige de donatione,quae
cft prohibita inter vir.& vxo.l.fed fi vir $.fi vir vxo.ff.dc do.
int.vir.& yxo.& etiam de alijs contraétibus, fi non fiant bo
na fide nec iufto pretio,vt ibi dicemus,& aduerte,quod regu
Jariter donatio etiam eft prohibita inter patrem & filium. l.
donationes quas parentes,C.dedo.int.vni. & vx. Intelligcde
donatione fimplici non remuneratoria , prout voluit Iul.
Clar.q.8. §. donatio. nos latè dicemus fuo loco. fcilicct tra&t.
dona.col.vlt.ordi. •

ltem deficit contra&us ratione pctfonae, (i contrahat re

ligiofus, vel monachus,qui nihil hàbent proprij, i2.q.i. c. nö
dicatis,nifi habeant legitimam adminiftrationem.cap.quod
quibufdam,dc fiäçìüíôïôéì deferuo dicendum cft.
fSecundo contraétus dcficcre ratione rei, quæ in con
tra&u dcducitur,vt fi aliquisvendat, vel locet bona aliqua,
quæ non adfunt,nempè quia funt penitus extinéta, vcl quia
{unt confifcata : exemplumineo,qui committit crimen lgfae
maieft.l.pen.& vlt.C.ad l.Iul.maieft. vel poncexemplum in
hærctico, cuiusbona ipfo iure funt confifcata. c. cum fccun
dum leges.de haer.li.6.vel in eo qui contrahit inccitas nuptias
vel ncpharias,d.c.cum fecundum leges.vel in eo qui commit
tit aliquod deliétum capitale, Vel exemplifica in mercibus,
quarum ve&igal eft foluendum,& occultauit eas: nam ipfo
iure pcrdit dominium illarum rerum, vel fi aliqua res cadit
in commiffum:puta in agro vc&igali ipfo ve&tigali non fo
luto, vt no.in l.commiflà,ff.de publ. Vel exempîifica in co,
quod meretricibus promittitur, cum lex huic cafui non afli
fiat,& Bart.d.l.gencralitcr. Do&.l.4.§.fed quod mcretrici.ff.
de cond.ob turp.cauf.& l. 2.C.de don.int.vir.& vxo.per glo.
& Doc.in l.miles ita hæredem,§.mulier.ff. deteft. mil. Mar
qua.de Sufannis,trac.de celibatu,c.io.in 3. part.
Vel poteft poni exemplum,{i resincerta dcducatur in có
tra&um,quia inccrtitudo vitiat contra&tum,Marfil. in rub.
de prob. Hippol. Bonacof.tra&t. caute, in littcra V. vbi docet
cautelam proemptore & conduâore, vt faciat fibi defignarc
fingula, quæ venduntur,feu locantur: fed intellige, vt vitic.
turcontraétus de iureciuili,fecus deaequitate canonica, quia
omnis contraétus,promiffio,& difpofitio fàéta, etiam fupcr
alia re,quamdotc,& ftudio valct & tcnct, ncc vitiatur ratio
nc in
 QyoMoDo coNTRA CT. D E FicI AT. ,,
neincertitudinis:fed ex tali contraétu, feu promiffione agi-' •
tur,vt f.dcclaretur fecundum arbitrium boni viri, Archi.inc.
untnonnulli. 1.q.t.quam fequitur Menoc.de arbit. iud.q.68.
num.4z.& cafu 1§8.num. 1. Zanetti.tra&.de differen.inter ius
canon.& ciuil.differentia 78 num. 137. Petrus Rebuff.tra&t. de
Piui.fchola.priui. 33. num. 3. Bomb.conf. 15 Marfi.fing. 223.
Fl.Marc.decif. 543.libro 1. Bonacof.trac. de aequi.cano.concl.
4.vbialiosrefert. Vel exemplifica fuper ifto fecundo capite,
fialiquid impoffibile promittatur,l.impofîibilium,f£dé reg.
iur quod intellige etiä fi de iure effet impofIibile,putà conrra
l.Scnatufc.plebifcita,decreta praetorü, ediéta Principü.vt l.iu
risgt.%.praetor.ff.de paét. Item fi a!iquid turpe promittatur,
& in contra&ü deducatur. I. generalitcr. ff. de verb. oblig.
lveluti,& l.fi ftipuler f£ eod.de verb.oblig, quod intelligejfi
turpc aliquid fit in contraétum deduétum, non autem fitur.
pitcr,fcilicct per metum & dolum : tunc enim tenet contra
άus,fcd per exccptionem cliditur,l.dolo C. de inut. ftipu. ff.
depact.i iurifgehtium. §. dolo. & fiue. nifi fortè contia&ui
bonrfideidofüs caufam dederit: tunc enim contra&us bonae
fidci nulluseft, vt l.cleganter, ffde dolo, & 1. in caufa, ff. de
mino. Alex.confi.i wz.jn 1.colum.li.6. declarat Sebaft. Vant.
intta&.de nullitare, in princ.num.6.& ita tamen fidolus fu
£ritfimplex,non metus mixtus,vt fuperius.f Item vt dixi,de
ficitcontra&usratione rei,vt fi res ipfà non fit,quod fallit ni
fi mora inipfa præftanda praeceffiffet,vt l.domum.ff. de con
trah.empt.& l.inter.§.pen.ff.de verb. oblig.
fldem eft fi homoliber,vel res facra,vel religiofa,vclfi
milia in contraétu promittantur, vt $ idcm iuris,Infti.dein
uti ftipu. Bomb.confil.zo. vel fi aliquid pro fpiritualibus exi
gitur,velpromittatur.c. quaerelam. deSimo. & c. ne aliqui.
Abb.ibiifivlt.not.inquit,fimoniam impedirecontra&um i
pfoiure,prout tenent canoniftaein c.qui clerici, de iure pat.
Fitma,intra&.deepifc.in 4.!ib. in 4.part.in 3o. q. Deci.confi.
124.fumma Direâor.iu.deiu.pa. §.19.fumma Ang. Nauar.&
caeteri,in verbo fimonia, Lambertinus poft Rochum intra&.
dciurcpatr.in §.q.princi.in z. parte libri 1. Q.

f Idem de refürtiua eft dicendum, fiematur res furtiua, ,

contra&usdeficit ratione rei,quod cum diftin&ione eft intel
ligendum,an venditor fciat emptórve rem effe furtiuam, vel
fiatfolus emptor:nam quandóvtcrque credit rem effe fur.
tiuam,tunc non tenet contra&us, quandoautem folus vendi
totfcitrcmcffcfurtiusmtcnctcontra&us,ffircsquæ vendi- is
C. $ tur,
}
 4£ P p. t R. NICOI. M O z z.
rur,eft immobilis,fecusfi mobilis, Bar. ibi, Alba. in lucubra.
in l.rem alienam,ff.dc contrah.emp. nam quando cft res mo
bilis,ambo committunt furtum.§.furtiuæ, Infti. dc vfucap.
l.fi liberam,C. quod cum co. fi autcm folus cmptor fciat rem
effe furtiuam,non tenct contraétus, nifi quantum vt ipfe fo
luspoffit petere quod vltro cóuenerit,vtl.3.& 4.& l.fi cmptio
ne,§.item, vbi ponitur ad litteram ifla diftin£tio; & ibi Bald.
in fummar.ff. de contrah.emp. Alex.confi. $39.in 4.vol.& po
nit etiam Fabia.de Monte in trac.de cmp.& vend.in 4.q.pri.
num.7.& 8. vbi pluraf & fic videmus plus operari fkientiam
emptoris,quam vcnditoris, cui videtur obftare illud, quodcö
fummatif. Menoc.dixit in cafu 343 nu.i4. de arb. iud.f ma
ius peccatum cffe vcndcrerem alienam, quam emere, & fic
plusaeftimatur pcrfona vcnditoris, cum magis peccet : breui
ter quia hic non cadit matcria ifta,fed infr.col. & trac. cmpt.
& vend.dicendum quod Menoch. verum videtur affirmare:
j quoniam falienam rem.vendere, eft contra venditionis na
turam,quod non eft cum aliena resemitur, & cx quo emens
foluit prctium,& fuum erogat, vendens autem dé fuo nihiI
dat:idcirco magis peccat,& non per hoc infertur quodad pcr
fe&ionem contra&tus plus debcat artendi fcientia venditoris:
quia immò confiderari debet fcientia emptoris, qui perficit
contra&um, & cui res furtiua affert fecum vitium, quarc fi
cmptor fciat cm&do rem furtiuam,iterum & fucccffiuè com
mittit furtum,prout diccbat Bar.& Caft.in l.cum vir,in prin
ci.ff.devfucap. & ad hoc lex pcrfpexit nc multiplicentur pcc
cata & inconuenicntia, & hoc eft illud quod ipfeacutiffimus
Bal.obfcurè dicebat in l.in emptione.§. item, ff. de contrah.
1 4. emp.£f fcicntiam etpptoris effe fcientiam obligantis,fcien
tiam venditoriseffe fcicntiam obligati : non o5ff. igitur di
&um Menoch. quia loquitur in diucrfis, & ratio tendit ad
diuerfa.
15 , f Tertiò deficit contra&us rationc conditionis impoßi
bilis:quemadmodum fi conditio impoffibilis affirmatiuaad
ic&a effet contra&ui,l. impoffibilis. ff. de verb. oblig. Petr.à
Duen.reg.113. quiampliat tripliciter, & limitat nouem mo
16. dis, & ante eum Zafius, d. l. impoffibilis. f Itcm fi conditio
turpis & inhonefta apponeretur in contraótu, I. generalitcr,
f£de verb.oblig.& póteft cxemplificari in fponfiónibus, fiue
excommiffis iftis, quae fiunt faepè à mcrcatoribus, & alijs fu
per morte Principis: putà fiTitius ftipulatus cft à Seio cen
tum dari, fi Princcps, feu pontifex hoc anno moriatur, &
CCOI1
 1

ff,
1 , QyoMopo coNTR AcT. D E FI ct AT. 43

[)0
i &tonffâ Seius ftipulatus eftà Titio centum, fi non moriatur:
tiniftisctiim excommiflis videtur deficere contra&us ratio 17
J} ' ncconditionis turpis,vt inquit Caf.in 1. à Titio. f£ de verbo.
r?
obliga, quem refert & fequirur Strac. Ancho. in tra&. de fpó
f* .
fiojarte 4. &fidem dicendum eft de iftis fponfionibusfu
t0
pctmatrimonio,{i non nupferis, nam videtur ifta conditro
'i.
turpis & impcditiua matrimonijc gemma, de fponfal. ego
;o autcm crederem fupradi&a feruanda in fponfionibus & éx
iri, *
3m
commißis magnis,fecus in paruis, & in his, quae aguntur in
modica quantitate,cum non cadat fufpicio matrimonij im.
ij pediendi, & traâatus, feu machinationis moliendæ aduer.
fisPrincipem. Hinc eft,quod fecundum Alex.in d. I. à Titio,
huiufmodifponfiones& excommiffae poterunt fieri inter ex
truncos,& non fubditos,in quibus non cadit fufpicio machi
nationiscontra Principem, ncc fufpicio matrimonij impc-,
ditndi, f de confuetudine tamen huiufmodi excommiffae
&fponfiones feruantur, exceptis his, quæ fpecialiter pro
hibcntur, à qua confuetudine omnes aâus videntur fq
mentum accipere, Bart in l.quid fi fugitiuus,in §. apud La
broncm.ffdcaedilediét. Dec.latè confil. 21;.vidc Buff.confi.
136.col fin.

-
f Item poteft exemplificari in ludo taxiliorum, & alea 1o
rum,quae fiunt depofita pecunia, vel pignore, fi pun&a de
ttmfeceris,velfi feceris plura punâa quam'ego,velfi tibi ob
uenerit talisalea, l.fin. in fi. dealeæ lufu & alea.tradit Strac.
traá.defponfio.par.4.dicemus nos infra traâatu demutuo
in7.col.vlt.ordine,quae eft infcripta quomodo deficiat. tra
ditSoar.infuisrecollec com opiin verbo ludus, & videCo
ut integ peccatum,de reg.iui.in 6. qui pulchcrrimè & ple
niilimehanc matcriampeftraétat IuliusClarus, in §. ludus,
' fua pra&ica.
Quartòdeficit contra&usratione poteftatis, & ifte etiá *i
•pofctreddi fuperioribus,nempè fubdefeétu perfonæ, prout
$uando praefes,velalius iudex contrahit cum fubditis, quos
hibctfubpoteftate,vtl.i.C.de contrac.iud.Soc.reg. 178.'vbi
limitatfejtem modis.Vel quando pater contrahifcum filio,
inpoteftate exißente,l.fraterà fratre,ffdecond.indeb.l. ». C.
&inofdon.namf inter patrem & filium non cadit nec ob.
ligatiociuilis, necäaio,vtinquit Bar.in d.l.frateràfratre,na
turalisaüt obligatio fic,& veftitur etiâ iuramcnto:quia eft de
iuis naturali,qüo patria potcftas nöcuratur, vt p Afcani.A.
ma trac.dc patriapotcft.c.3.& ctiäg lo.And.in addi.adSpe.
in §.
 4. p E T R. NICOY. M Ozz.
in §.i.verf.fed ponc filius, de tcft.adcò quod dabitur exceptio
pa&i, vt voluit etiam Corn. confi. 258.nume.t 4. volum.i. &
confi.9.num.4.vol.z.Marcus Mantua ccnturijsfuis, cent. 52.
a4 aduertetamen quiaf hodie patet obligatur inaduentitijs,&
* fic in iftis poterunt intcr fc contrahere, vt inquit Mantuad.
Ccnturia.
•; . . f Quinto deficit contra&us ratione perfonæ & rei.f.fi
teftator prohibueritvendi faltem rem: nam tunc refpc&u pcr
fonae & rei dicitur,deficere contra&tum,vt 1. peto. §. itcm, fÉ
deleg.z.vel ponas exemplum in Iudgo,qui licct aliasrespof.
fidere non prohibetur: Chriftianum mancipium tamen cmc
re non poteft,& fibi habcre, vt C. ncChrift. manc. I. i.tradit
marqu.tra&.de Iudæ.& alijs infid.vcl pone cafum in l. com
arandi,C.quæ res vendi non pof.vbi prohibetur emi fcricü
à Barbaris, de quo dicemus infra trac. cmp. & vend.
26 f Sextò dici poteft,vt deficiat contractus ratione diffen
fus,de quo dicemusinfra col.Confcnfu infcripta,& traä.Mu
tui in 7.col.vlt.ord.& tra&.emp. & vend. & alijs in locis.
Septimò contra&us videtur deficere ratione doli, dc quo
in 1.& elegantcr,ff.de dolo. & nos diccmus inf. trac. cmp. &
vend.col.7.vlt.ord.num.6.
- O&auò contraáus videtur deficere ratione fimulationis
dequo plenè fuperiusdiximus in hac ca. col. art. 4. num.4*.
vfque ad num.66.
m7 f Nonò dici poteft, vt deficiat contraáus ratione fo
lemnitatum , quæ non fucrunt feruatæ, quae folemnitatcs
funt de fubftantia & forma. exemplum in contra&tuminoris
decretum iudicis, confenfus propinquorum,& fimi.& idcm
de expreffione anni,menfis & diei: quinimò nominis Impc
ratoris,feu Regnantis, Auth. quib.mod. natur.effici, lcgi.$.
quaecunque,& Auth.vt præpona.nomen Impe.in prin. Dcc.
qui de communi atteftatur,con(i.34.num. 5. vol. 1. fecusfi nó
effet de fubftantia & forma, nempè quia notarius non fecif.,
fet inuocationem D.noftri Iefu Chrifli in principio teftamé
ti, de qua quaeftione difputantlatè Do&t. in rub. de no. opc,
nunc. ibi Alex. fignanter tenet,quod non fit defubftantia, &
de communi atteftatur Rui. Bal.& Caft.in 1. iurifgen.$. quod
« ferè,f£de pa&t.Abb.in c.i.col. 2. defide inftrum.T& idcm tc
a* *uit fubtilis Nigcr,f& in pun&o iuris opu.videtur veriffima.
de confuetudine tamen inuocatio D. noftri Iefu Chrifti cft
neceffaria,& eius omiffio vitiaret,prout tenet Spcc.tit.dein
ftru.cditio.$.a. vcrf.antc omnia, Io. Fabcr in princ. Inft. Ro.
- - inrub.
 QyoModo coNTRACT. DEFICIAT. 4,
inrub.'leope. no. nun. Fulg. in prooe. C. Didacus in c. 2o.
prac.q.Feli.c. 1. de fid.inft.f qui extendit,vt in tätum hgs con 2…
fuetudo obferuetur, vt etiam in contraétibus celebratis inter
Chriftianos,& Hebraeos debcat fieri inuocatio D. no(tri Iefu
Chrifti,prout refert ctiam Marqua.trac.dc Iudgis & Saracen.
c.io.in i.parte, & facit pro hac opi. di&um Apoftoli ad Co
lo/fcnfes,fquodcunq;facitis in verbo, & opere, in nomine
ID.noftri Iefu Chrifti facite,& habetur c. non liceat. z6. q.$.
&inc.non obfeructis,ea.cau.q.7. ponc crgo cxemplum ina
lijsfolcmnitatibus, quæ ponuntur ad pompam, non ad ne
ctffitatem,&fubftantiam,de quibusloquitur tcx.inl.i.§. fi.
ffdevent.infp.puta f fi aliquid fit omifTum per fimplicita
tcm,vel fi fuerit omiffus mos regionis, & maximè in matri
monijscontrahendis, in quibus diuerfæ funt confuetudines,
per Italiam ad pompam, & poteft poni exemplum in omif.
fionefigni tabellionatus, feu notariatus, quod fignum dic,
quod nón vitiatinftrumentum deiure,fecundum Barto.in 1.
adteftamentum,§.fi quis, ff. deteft. & eft communisopi. de
quaatteftatur Fr.Turz.q.z8.de confuctudincautcmalitcr fce.
uatur,vtatteftantur Doc.fuprad. * * -

f Dccimo videtur deficere contra&us ratione lcgis, qua 3*

reautem lex moueaturad prohibendum,ratioeft occulta,vcl
difficilis affignari:poteft tamen dici, vt ideo deficiat contra
&us,quia adüerfatür publicae vtilitati:cxempli gratia, quan
doaliquis pacifcitur ne liceat reuocare precarium, & tunc
non tenet paâum,l.cum precario.ff.de precar.quia & aduer
fìtur publicæ vtilitati, & eft contra naturam & fubftantiam
precarii,item exemplú,&melius fi pacifkatur, ne de dolo futu
roagatur,l.fivnus,§.pa&a.ff.de paét. Itcm de iuramento ca
lumniae,vtl.z.§.fed quia,C.de iur. cal. Item vt liber fit fer
uus.l. nec fi.C. delib.cau. Item vt miles fit procurator, vt ff.
deprocu.l.filios, §.yeterani. Item vt non foluta pecunia pig
'nusfit creditoris,vt l.vlt.C.de pa&. pig. Item de repudiando
iurecognationis,vt ff.de paét.I.iusagnationis, vel patria po
tcftate.Item fiin contra&u deducatur,quod liceat poßulare
ei,cui non licet, l.quos, ff. de poftulat. Item yt quis non con
demnetur in quaníum facere potcft.Item vt feruitus fit in re.
jnqua habes vfumfru&um.Item ne liceat vendere pignus, ve
£de pignora.a&io.le.4. Itcmncagatur caufa libcrtatis meæ,
& fimilia.
Vndecimo poteft dici, vt contra&usdeficiat ratione lo
difputafiin cárccrcaliquis contrahat,l. qui in carccrc, £ *
quod
 *46 P ET R. N I C O L. MO z z.
quod met.cauf.de quo fuperius hac ca.col.art.4.num.69.ali
quid diximus, fcd quid fi contra&usfiat in ecclcfia, deficiet
^ nc*dic quod non, quamuiscontrahcntcspecccnt, gl. in c. dc
cæt.$.fin.verfi. proceffus,de immunitatc cccle lib.6.Siluamus
confi.i6.qui allegat illam glof.& Bar.inl. nemo Apoftolorü.
C. dc fàcrofccclef. vbi Bar. tenet quod liceat facere contra £t,
άus, qui refpiciant pictatem, in ccclc. & quid dc teftamcnto, i; I.

an poffit fieri in eccl. vide D. Laure.Siluan.d.confi.i6. 5;

34 f Duodecimo poffet dici, vt contraétus deficiat, fi quis
contrahat caloreiracundiae,ncmpè fi quisiratuscontraagna };'
tos vendiderit omnia bona fua extraneo, tunc non valet con *;
tra&us venditionis, Bart. in l.quidquid calore, ff. de rcg. iur.
1. 3.ff.dc diuor. per Berard.Bombi.conf.49.num. 17.
at huiufmodi contraétum fa&tum calore iracundiæ non va
Š
lere etiam cum iuramento,& in hoc cafu confuluit Plot. con
fil. 1. numer. v. vbi affirmat idem procedcre de teftamcn
to, quod dc contraâu, quod nota, quia faepè contingit
in fa&to. -

9;• f Vltimo fuperaddi poteft, vt contra&us dcficiat refpe

&u temporis : exemplum, fi quis alienauerit bona fua poft
commifTum deli&um,vel paulò antc : tunc enim non valet
contra&us,quia praefumitur fimulatum effe contra&um, dc
quibus fupcrius, Bart. in l.pofl contraá,ff.dedon.col.i.
• Poffent etiam alijforfan modi reperiri,& dinumerari a
lijcafus, quibus contra&usdcficiunt, tamen fubtili animo
indagantiapparebit fupradictis omnes contineri,& includi,
& per hæc fit expcditus feptimusarticulus,& vltimus.

Quæ veniant appellatione rei.

S V M M A RI A.
*a Omnes tomtraélus comtrahuntur aut re, aut verbi, aw/
comfen/ù,aut litteris,aut amomala.
2 Qua ratione colummarefit infçripta.
3 Sicut immutuo, depefito,commodato,itaim emptione,lo
cattome,/0cietate res imteruemire debet.
4 Contraítus qui comtrahuntur re,fimt quinque, quamuü
aliquifex afferant.
:. * Contraáus qui celebrantur re, dicuntur illi ad quorum
1/4
 qv AE vENi A NT A P PEL. Rer. 47
validitatem monrequiriturfòlemnita, verborü,fedprin
cipaliter traditiorei.
4 Siconueniat inter duos, vt decem aurei fimt alteri illo.
rum mutuo,nec aítuimteruemiamt nummi,non eritur ob.
ligatio.
7 Sitibi decemmutuem,& conueniam,vt debeantur ynde
tim,obligatio tantum in decem contrahitur.
1 Incontraétibus qui celebrantur re,nompoteft implus con
trahi obligatio, quamfit datum.
/ Quidquid acceditforti, vfùra eff.
10 Si mutuo alicui decem cumpaóto, vt quando opus erit,ip
/? quoq, mutuet alia decem, vfùra committitur.
11 In emptione & locatione, quamuis res interuemirede
btat,non tamem aífus requiritur ad caufamdam obliga
fl0nem.

11 Inmutuo ciuilipoft biennium oritur obligatio abfjuerei

. tfJteruenttu.

1} Que veniätappellationerei,etque exproprietate verbi.

14 Verbum res,generale effecundum Doét.communiter.
m0 11 Apptllationerei, cauf. C* iura comtimentur corporalia,
& incorporalia.
15 Siimlibellopeterëres admepertinêtes venirätätfaâa.
17 Appellatione rei, vemiumt & comprehendumtur etiamho
mines cum diffunétione,&fine.
it Publicat ürebus alicuitu intelliguntur etiampublicatos
effe vafallos.
1) Immunitas conceffa alicui & rebu/ìù, cenfeturhomi
nibus& vafallü conceffà.
1. Siftatutum fit imaliqua ciuitate vt de qualibetre tran
feunte perpontemfoluatur gabella, debet/olui etiam ab
homine tranßunte.
21 Aliqua reflrtdione verbumres, intelligendü arbitrarer.
* Exánumi yfùloquendi appellatione rei,nó venithomo.
*) Atominuni vfùloquendi yerbainterpretantur.
24 Ap
 48 P ET R. NICO L. MOZ Z. T.
*j
24 Appellatiorei,nongemus/edffecies fignificat. |.r;;
2j Verbum res, dupliciter capiturfeuconfideratur in ff* ::;t
cie & gemere. Et: II

26 Appellatione pecunia venit res omni. sit;

27 omne iupertinet veladperfomas,velres, vel aëtiones. $:;
fa,&:;
28 Priuilegium eftpriuata lex,& diciturpriuans legem. s;i;
.2, Appellationere fimpliciter non veniunt incorporaliaex <L
proprietate verbi,fed aliquando exfùbieëtamateria. ç;uo;
go siçonfideremus verlum res,imabftraíto,ad omniaada? *;;';;
¤¤;
taripoteff, quod eft & tdemferè e$t quod ems. -,
-it;i;
31 Appellatione bonorum,vemiumt omniafecundum Soc. et *ut, u;

.
|i
go idem de verbore.
g2 Latius eft verbum res,quampecunia.
33 Qge veniant appellatione rei, prout reperitur traditum
-
[sont
S;m
*;;:;.
Ę t
hę verbum res incorpore iuris, feu quot fignificatushae *tur,
beat fecundum Arch. & alior. -
Tua,
34 Aliquando res exponiturpro caufâ, pro iudicio, pro ad UMt;
<£tu,
miniftratione, pro «ftimatione,pro veritate, pro equi
tate,pro contraítu,pro adulterio,pro negotio,promeceß *u;
$:;
tate,pro officio,pro faéto, & fimilibus. s;;
IDE ENIO ad alium ordinem,& capio primam co
lumnam huiusfccundi ordinis,quæ fignatur Re, pro ***,
`¤;
$£,
cuius declaratione duo erunt difcutienda, primo cur
1.
columna ifta Re fit infcripta, fecundo quae veniant appella “;,
tione rei,capiendo verbum illud in genere:Quoad primum $',
fciendum,quod f omnes contra&us contrahuntur aut re,aut *sis,
verbis, aut confenfu,aut littcris,vt inquit tex.in §.fin.Inft.dc ¤;
oblig. & ideò depi&tæ fuerunt in fecundo ordine quatuor illæ $ to,
columnæ, in quibus verba illa, re, verbis,confenfu,litteris, `¤s,
fùnt infcripta. verum quia aliqui adhuc exftabant contra $ig;
&us, qui & fi cclcbrentur & confenfu,& verbis, & re, tamen
aliqua non in fubtili ratione videbantur non poffe includi ››
$&
i£;iin
quatuor illis fupradi&is columnis, fed certam propriam fè sx ;
dem petere videbantur, meritò quinta columnaanomalafu $i,
itaddita,vt vniuerfi penitùs, & diftin&è in hac prima parte
Amphithcatri perfpiccrentur, vt clarius in ratur; $i;
*ìC,
- wniu£
 qyAE vENIANT APPEL. REI.
vniufcuiufquc columnaedeclarabimus.Dico igiturf ea ratio 2
nccolumnam illam cffe Rcinfkriptam : quia omnes quinq;
illicontraéìus,quosfuftinet, dicuntur contrahi, & cclcbrari
Rt,ratiorationiscft,quoniam non ex folo cófenfu,fcd ctiam
exa&uali rei interuentu perficiuntur : fed dubitari forfaa
polfet,quod in emptione,& venditione, & locatione rcsin
teruenit, & tamen non dicuntur re contrahi,ficut contraétus
illi,qui rcfidentfupra columnam iftam,fed dicuntur confen
fucelcbrari,atqucideo pro clariori intclligentia animaduer-.
tcndum,quòd ficut in mutuo,dcpofito,
» p commodato,fita in $
cmptionc,locatione,focietate res interuenire debet,l. obliga
mut,$.confentientes, ff.dea&tio.oblig.5.venditg. Infti.derer.
diui.tamcn cft differentia circa contrahendam obligationë,
r.
quia in mutuo commodato,& pignore,depofito, & indcbi
t0f(qui contraâusfunt quinque numero, vt inquitlmper. 4
Inftit.quib.mod.recontrah.obliga.quamuis Ozer. ibi fexef
fcafcrìt,addendo permutationem, ncc fine ratione loqua
tut,arg.!. i.ff. de rei.perm. fed quia Imper. quinque tantum
adnumcrauit ibi,abèo non eft recedendum, & de permutati
oncdiccmusalio loco, nempè fuprà colum. anomala. in i.
colintercontra&us innomifiatos, ibique declarabitur quae
fitdifferentia intcr permutationem & contraâum dovtdes)
nondicituraliter contrahi obligatio nifi res, quae mutuatur,
velcommodatur,pignoratur,deponitur, a&tu interueniat ve -

it,velfiàè,id eft,minufterio legis,& hoc probatur in §. z. Im

fti.quib.mod.re contrah. oblig.ibi mutuum,& per totum il
lumititul.& in $.prgterea,$.iscui.§.fin.in ver.accepit. vbi in
quittcxt. nota. quod aliter non dicitur re obligari, & facie
text.etiam in l.obligamur,& ibi glof.mag.ff.déa&io. & ob
li&ficconcludendüm, f quod cóntra&us,qui celebrátur re, $

^
dicuntur illi, ad quorumi validitatem, & perfeétionem non
Itquiritur folemnitas verborum, nec confenfusformalis de
ttiminatus,fed principaliter traditio rei, f ex quibus potcft &
inferri , quod'fi conueniat inter duos vt decém aurei fint,
altcriillorüm mutuo , nec aâu nummi interueniant, non
oriturobligatio ex ifto contraâu, & ratio cft illa, quam fu
ptadiximus,& quia qui promittit pecuniam, cam receptu
Ignonadflringitur,nec ob!igatur ex mutuo, l. qui pecuniâ.
fficett. pet. Hinc eft etiam, quodffi tibi decem mutuem, »
$conucniam,vt debeantur vndecim, obligatio tantum in
dtctm contrahitur. 1.rogafti,$.fi tibi, ff.fi ceft.pet.fac. tex. in
lum vltra.C.dc nonnümc pccun.l. ID
fi tibi dcccm, in princ.
ff.de
 4• 1• ET R. NICO L. M O z z.
s^ de pac.& aiunt Doc. ibi in I. rogafti, quod fin contra&ibus
qui cclcbrantur rc,non potcft in plus contrahi obligatio quâ
fit datum,& rationcm icddit Bart. poft glo. quiafquidquid
accedit forti,vfura e(t,prout declarat etiám Bal.inl. ité quia,
in fin.ff.depac.aliàs,l.cx faéto,Soc.rcg. 3. idcm Soc. coni. 89.
col.fin.vol.4. Rol.conf. $$ nu.19.inz.vol Ccph.conf. ι37. nu.
4.vol.z.Burf.qui loquitur in contraótu mutui,conf. 117. nu.3.
Card. Alb.in lucubra.ad Bart.ind.l.rogafti, Fcl.qucm citati
v•' dcm Card.inc.ad noftram.in fi.de prob.vbi inquit,quodffi
mutuoalicui decem cum paclo,vt quando opus crit ipfe quo
quc mutuctalia decem,vfura committitur, videSoc. conf.$.
vol.3.benè verum eft, quod fi ftipulatio fuiffet interpofita in
vndecim,valcrct obligatio,vt voluit glo.in d.l.rogafti.quam
ri uis tcx. in l.cum vltra,vidcatur confrárius, f fcd in emptionc
& locationc,& in omnibus contraétibus, qui confcnfu con
trahuntur,quáuis res interuenire debent, non tamen aétus rc
quiritur ad caufandam obligationem, & perficicndum con
traâum,cun ftatim atquc conuenimus,vt r&stua fit vcndita
tali precio fit perfe&ta venditio rcfpc&u,contra&tus, & ex co
obligationis,& compctit aëtio ex empro cmptori ad cogen
duni vcnditorem vt rcm tradat.l.i.in prin.l. cx empto, ff de
| s* a&.emp.& fi diceres quod in mutuo ciuili poft biennium ori
tur obligatio fecundum communem iententiam Doéìorum,
tamen nulla res intcruenit a&tu, & dicitur mutuum, tunc
rcfpondetur quòd non eft contraétus qui contrahatur re, fed
literis,vt dcclarat copiofi£Tiraq. in trac. de vtroque retrac.
in gl.6.§.4.de rctrac.conucnt nu. 15. & quod hoc fit verum có
fidera obligationem quæ adcft,non oriri ex re, quae non inter
uenit,fed ex literis nafci, fed quia hic non cft locus vbi mate
3 ria ifta cadat,vcnioad fccundü propofitum, & quærof quae
veniant appcllatione rei, & quamuis loco ifto non veniant
nifi quinque ifti contra&tus,quosfupradiximus, tamen abre
non fuerit fumpta occafionc ctiam quaercrc quae ex propricta
te & fignificatione ipfius vocabuli veniant & comprehcn
s4 dantur, nam ex Do&torum omnium mente videtur verbum
resgenerale effe,vt Bart.Caft.Alcx.Soc.Iaf. & omnes conclu
, dunt in l. 1. fffi cer.pet. per illum tex.in ver. rei quoq; verbum
generale cft,& praetor elegit,fi ergo tanquam genus elegit,&
generale eft verbum,omnia comple&tirur fa&a,non faét: ,iu
ra,& a&iones,ad quod melius probandum adducunt tex. in
I3 l.rci,la.z.ff.de verb.figni.fvbi appellationerei,caufae,& iura
contincntur,&fic corporalia &incorporalia,tuaddc tcx. in
C.CVIDA

Li_ ā– **\
libu!
qyAE*v EN 1 A NT A P P E L. REr. $t
• cumdilc&ti, quem refert Menoch. in prælud. trac. dc rccup.
yi poffe.nu.12. quare f fi in lubcilo petercm rcsad me pcrtinen
qui, tcs,venirent etiam faéta, quinimo volunt etiam ipfi Do&to
qul, rcsquodf appellationc rci veniant & comprehendantur ho
»y
1. $. mincs,allegant l.omnia,$.fi.ff. dc lcg. 2. quamuis in hoc ali
*, mu,
I. quidiftinguant, vt Paul & Iùpa, an fint homincs liberi, an
fily
ftrui,prinio nó veniant,cum homolibcr fit nobiliffima crea
itit.
turarum,l.iuftiffime.ff.de ædil.edic.& fit finis omnium pro
;fi dutorum,vt inquit Card. Alba.in lucubr.ad Bar. in l.in pecu
rquo dum ff.de vfur.fccundo veniant,& fic volunt cum diftinäio
)■!'. .
iam
necT:intclligend um, quam diftin&tioncin pofuit ciam Be
ncd. Pcfcio, Florent.in tit. Inft.de oblig. nu. 156 alij prout Al
fuit, ciuialrci, la. 1. ffdc vcr.figni.& Dcc. in l. 1. fffi ccit. pct. qui
ti0m.
addidit ad hoc probandum tcx.in ! Paulus.§.fi.ff.de pig. qui
tex.quamuis loquatur de bonis, idem tamen eft,Bar.in I.quá
gis $ argento f£de aur.&arg.leg Albe. Bal.& Bar.in 1. ff.de
fti homiAtius Pinel.in rub.Ü.dé bom. mater. nu. $. & per tot.
rub.)yoluerüt quod appellationerei, homines fine diftin&io
nccontineantur,fcilicet tam libcri quâ ferui,& poflca Doc.in
feruntad mulras cócluiìones, nempè quod fpiiblicatis rebus
alicuius intelligútur ctiä publicatos cffc vafallos, & quod im.
munitasf concefla alicui, & rebus fuis, cenfetur hominibus
& vafallis concefTî,l.Senatorum,C.de dignit. li. 1 1. & ibi Lu
casdc Pcn.qui tamcn non admittit, quod vafalli ccclcfiarum
fintimmunies, 1.1.& auth.item nulla.C.de Epifco. & cleri. &
ratioeft,quia huiu{uodiimmunitates pro co quod redundât
ingrauamen aliorum aut reip.laefionem,funt potius reflrin
gendæ,arg c.odia,de reg. iur.in 6. & per ea quae fcripfit Lucas
de Pcn.ibi. It«m inferufit, f quod fi ftatutum fit in aliqua ci 1®
gitate, vt de qualibet re tranfeunte per pontcm foluatur ga
bclla,dcbct folüi etiam ab homine tranfeunte, quas illatioiies
cònuniter Doâoresadmittunt, prout Caftren. Alex. Dcc. &
Cygn.arteflárur de communi in d. l. 1. nu.6i.fffi cert. pet. qui
Icftit etiam Firmanum in trac.de gab. & Bello.& cæteros in
fide obli.ego autem aliqua reftričtionc illud verbum resin 2 1
telligendumíef£ arbitrarér, maximè quod eft do&rina Bart.
relata à Rol. in conf. .4.nu. 16. vol. 3. qui alios cumulat, quod
anflatutum difponat in ré vcl perfonam, plurimum differt,
Yide di£ta pcr Srrac. Anconi. rra&t. de merca, in i.parte.nu.i6.
iiifi
Praeterca videntis fex communi vfu loquendi appella 2M

( I*
fioncrei non venire hominem,fà quo communi vfu loqué
J1
di&confuetudinc vcrba intcrprctätionem accipiunt, Bart.
JD a Soc.
 ga P ET R. NICOL. MOZ Z.
I Soc.in rub.deofcius,num.3. cum verba ambigua intelligi de **;
§
bcant, vt opinatur vulgus, & fecundum communcm yfum **' f
Hoqucndi,etiam fi rcpugnct propria fignificatio, & cfTemus s:in
in materia odiofa,cft ergo confiderandum qualitcr vulguslo .'..'t,
quatur,tcx.eft in l.Labco.vbi Bar.ff.de fupcllcg.l. librorum, <!?!
6. quod tamen Caffius,ff.dc leg.3.glo.in c.praeterea, dc vcr. fi siia,
gni.glo.in c.nonnulli, in prin.in vcr.dictas,de rcfcrip. Doct. stat.
communiter in rub.de no.ope. nuncia.col.6. & not. latè Eue
rard.in loco ab opi.vulgi,& Fran.Turz in rccollcc.com.opi. $i;
… tt.
nu. 19. quodaüt ex communi vfu loqucndi rcs non cóprchcn -*;$t;
dat homines,cuidcntcr apparct,ncc indigct probatione,idco tym,
fubtilis Dec. pcrpendebat & confiderabat, quod fi cx mcntc ** Qy
difponcntis verifimileeft,quod non voluerit comprehcndc *m
re homines,non venient homines, alias fic, quae verifimilis $is;;8
mcns elicitur ex fubic&ta materia,arg. illud quod inquit Man f*|'|
dof.in fua pra&ica,in forma,id cft commiffi caufae fuperbc
ncfi.in vcrbo,rebus.quæcófidcratio ncc multum placct,quia
nifi cxprcfsè dicatur vt homo comprchendatur, non veniet, Ę* : (0
& tunc, fcilicet quando cxprcfsè eft diétum, non cx fubic&ta
'ttlut,
materia,fcdex propria difpofitione proccdit declarantis, &
pro clariori cognitionciterum diligentius materiam hâc in *;;;;;
grediamur, & quoniam duo iura multum videntur obftare '<:m,
communi opinioni Do&torum, qui aiunt verbum res, gene **tem,
ralc effe omnia compleétcns, videamus quomodo cüitari `sg.
poffint,& primò dedire&to obftat text. in l.fi rem, ff. de rci ' Et
24 yend.vbi Iureconf.inquit: fappcllatio cnim rei,non genus, 'ttn
fed fpecics fignificat,quomodo ergo intelligenduserit tex. in `¤ii,
l.i.ff.fi cert. pet. vbi dicitur verbum rei genérale effe, dic crgo $yn,
ex mento gio. quae etiam fentit difficultatem in d. 1. fi rcm, i& in
quod ibi in l.i.reseft nomen genericum,quoad illum tra&a *;
tum,cum ibi traétetur tantum de mutuo,vcldccontra&ibus. *:::::,
Vcl fecundo potcft rcfpondcri,& melius, prout Bcllo.etiam *tt.
dicebat Inft.dc obliga. num. 43. & Alber. in Diétionario in
26
verbo res.quodf resdupliciter confideratur feu capitur, ali
quando in fpecie, prout d. I. fi in rem, aliquandoin genere,
prout in contrarijs,& hoc prout melius materia patitur, l. fi
vno,ff.loca.& in fimili declarat Guliel. Rod. trá&. dcrcbus
ecclef.non alien.rub.quid veniat appella.rei,vide Hiero. Gi
gan.tra&.de crimi.laefae maieft.lib.i.q.34.num. 14.vbi inquit
27 • quod f appellatione pecuniæ venit res omnis, & fic ftat tan
quam fpccies,cum comprehendatur fub verbo pecunia, po
ftca fubnum. is.inquit contrarium,{cilicct vcrbum rcs,latiÉ
cllc
 | qvAE vENI A NT APPEL. REI.
g* eTrerbo pecunia,& fic credo quod foluatur, d. 1. 1. Secundo
lum;
III];
obftat text.in 1.1. fíde fa.hom.vbi Iureconful, inquit,fom
us||
nciuspcrtinere velad pcrfonas,velad res, veladattiones, &
ficponuntur ifta tanquamdiucrfa, nec tollitur fi dicamus,
um,
quod ideo Imperator fecit vt plcniusdeclarct,idcft,ad maio
icmdcclarationem,quia ibi lmperator non loquebatur iuue
nibus,prout Do&oresfæpè præfupponunt in libris Inftitutio
num,& clipeo ifto fedefendunt, ideo non vidco refponderi
pofférealiter huic textui,neque multum nuadrant refponfio
ncsditæ adtex.ind.l.fi in rcra,fupracita. Itaque potiusadhg
ftrcmcontrariae opinioni,fcilicet quodappcllationc rei fim
plicitcr,non venit ncq; hcmo, neque res incorporalis, prout
iura & aétiones. Nec obftat quod habctur l.rei, la. z. ff. de ver.
figvbi iura & caufae appellatione rei continentur, quia re
fpondetur d.l.rei,ex miénte gl. quamuis aliter fecundum Al
ciatum, quod ibi interpretántur caufæ, id eft fru&us, & fic
corporalia,iura,ideft feruitutes,& fi tu diceres, ecce quod in
$9rporalia comprehenduntur,beneverum eft,fed loco acce{.
fionis veniunt,quia
non poflct feparari feruitus à re ipfa, fe
cusinfeparabilibus,quoniam tunc non veniret, arg. I.fi ma.
ter $candem,f£de excep.rci iudi.crgo non veniet ex proprie
tate,cum veniat ex priuilegio,f quód eft priuata lex, & dici 23
turpriuilegium priüans legem,arg.l.lege,C.de leg. c. quod,
de regiur.in6.c priuilegiâ, 3. diftin&t. & quod appcllatione
itinón veniat feruitus, nifi quoad eius interpretationem, te
netglo.inl.fundum,ff.de exceptio.Ideo fi pcterem fundum,
feruitus non veniret,nifi vt fuperius dixi, nec facit tit.de reb.
corpora,& incorporalibus, quia non negatur quin inuenian
tui fescorporales&incorporales,fed nos dicimusf quodap
pellationérei fimpliciter non veniunt incorporaliâ ex prò
prietate verborum,fed aliquandoex fubic&ta matcria, & tüc
. verbum impropriatur per ea, quae fuperius diximus.Hinc eft
quodin omnibuscontra&ibus,renunciationibus, teftamen
ti;iudicijs&a&ibus fimilibus, quotiefcunque fit mentio de
itbus,fubiungitur corporalibus&incorporálibus,iuribus&
aâionibus,iîcilióne: ita feruantin praëtica, fed animad
*
ugtendum, quia communis opinio Doétorum videtur fulta
«fferatione,& optimè fàluari poteft, f fi confideremusiftud
Yerbum resin abftra&o,fiquidem ad omnia adaptari poffe vi
dttur,cumfub fe contineré poffit omne illud quod cft, atque
adtocapicndohocverbum rcs, pro quidquid operationein
vltáúsimaginari potcft,& quodfèrè idem Gticsquod ens,
ID 3 Cum.
 petr. N 1 coL. Mozz.
`cnmin vnoquoq; verbo dentur duo fecundum philofophos,
nempe intelligentia & ens, hoc modo intclligendo omnia
complectctur, Bar.trac.tcftium, num. vi.Soc.rcg.io8. in i.fal.
quamuis ibi loquatur de bonis.& fubtilitcr conlidera,quiaf
gt ibi appellationc bonorum fimpliciter veniunt omnia, crgo
idem in fimili, quinimò multò magis dc verbo rcs,& vidc di
&ta per Gugliel Rodoa.in trac. de réb. cccl, non alien. in rub.
quae veniant appcllatione rei,vbi inquit quod flatiuseft vcr
bum res, quàm pccunia l. rei, la. i.ffde ver. (igni. & tamcn ibi
inquit quod appellatione pecuniae, veniunt omnia quæ funt
in mundo,ergo multò magis appellatione rei, tamen poflèt
forfan altera opinio intelligi propter fubtilitatem vcrbi, &
fic intelligunt communiter Doc.nihilominusbcnignior có
traria opi. videtur arg tex.in I.fi pecuniâ,f£ficcr.pe.in fin.&
doétri cft Bar.in 1 2 dever.obl. in reliquis vide Pinci.d.rub.
& in I i.C.de bonis maret ibi fignanrerponit illam quaeftio
n*,an legato facto de omnibus mobilibus veniat pccunia in
capfa,& pro affirmatiua quod veniat confuluit Dec.conf.381
nti. 4 & 472. nu 7. Parifconf67. nu tz.& 79.nu. 45 lib.z. Nat
g ta conf. , .7 nu.s Pinel.d.l. i.fecunda part.nu. 44. & cft magis
commu opinio, de qua Iofeph. 1ud. commu concl.48.licct
contrariü teneat Cor. & Gab. conf. 98. quae autem veniant ap
pellarione rei,prout repcritur traditum hoc verbum in corpo
re iuris,feu quot fignificarus habeat,fecundú Archid.in c.an
t&, 4o.dift.dic quod faliquädo resex onitur pro caufa, vt C.
de eden.l. 1. res, id eft,iudicium,1 pro atam.C.de iud.aliquan
do res, id eft,adminiftratio,l. v.fFde min aliquando res,id eft
rei aeftimatio,$.iten fullo.Inft.de obl. quæ ex delic.revera ta
r* en aliud eft res,aliud aeftimatio, vt l.fi.f£ de fidcico. liberta.
pliquando res,i.veritas,vnde vulgariter dici folct, ita rcs fefe ' M,
.!.abet, vt ff.adl.Corneliâ de falf. II. §.qui in rationibus,in ver *;
1 o, vel ré amouerit, aliquando pro aequitate,vnde dicitur, re Ę;
exigente.i de aequitate,l. 1.C.dc in ius voc.I. i C. vnde vi, ali -
*;
ctindo pro contra&u,fic I. cum res,C. de probat. aliquando ';;
pro adultcrio fumitur,fcu pro fornicationc,vt C.de mul.quç … Ę
rop fcr.immifI. i.aliquando fumitur pro negotio, 12.q.2.c.
: omines, ibi falfa re,aliquando pro neceßitate, vel dcfc&u,vt ;;;
a q.3.c.fi teftes, in prin.aliquandores pro officio,prout Arch. £;
in d c.ante,& Luc.dc Pen.in rub.deagcn.in reb.aliquádo po t;, !
. ritur pro fa&o,l.naturalis circa prinibigl. ff de praef.ver. plu
res etiã fignificatus ponit Alberi de Rof.in fuo Diétionario, *u;
in ver. ies, vbi confusè traduntur partim hauü, quæ diximus, ¤;
partim aliarü,& vidc Arch.d.c.antc.
 : TRACTATvs D E M v.*
, TVO, PETRI NICOLAI M Oz.
È ZII MACER A TENSIS
ę I. V. De
iiu},' -

ā€. NaturaletantumY - T, aut per modumY `

i: - | Verum eleemofinae | aut pure
;' Ciuiletantum | autper modum -

vi,& TV _ . . fimplicis of- | Aut in dié

:oriü Cui ius naturale | ficiofitatis. !
hn X fuffragatur. aut per modum j Aut fiib câ.
„ • WM Cui ius ciuile co- | fiétum ] negociationis. ditione.
;;10. * operatur. -» -J -/ 1
14!

? ; De perfonis quae poffunt mutuare.

.N;: De rebus,quae poffunt mutuari.
*g* Subftantialia feu formalia mutui.
II; Naturalia mutui.
* Accidentalia mutui.
oj) Quae aétio oriatur ex mutuo.
? . Quando deficiat,feu foluatur mutuum.
;3?.
3& S V M M A R I A.
Ij fi

3* m Diciturmutuum quafidemeotuumfiat.
' * 4©umentumabfjiologia vocabuiífimptum, affirma
et * w

,f,t
, tiuèprocedit.
i, 1 4'gumentum ab etymologiatunc procedit, cum diffimj
„;^ ttommon reptgnat. -

$ 4 Incontraélibus omnibus, quomodofiut de meo tuum, &

,*vt quomºdo contraífusâ coniraâu cognoßatur.
- - -

i. 7 Res alienapoteft yendi, quia yenditor tenetur tradere,

;^ nom dare,nifi vendatur res ingenere.ptita yumum, oleum
fii quia tunc tenetur etiam dare.
'*J$ * Mutuum à Bart.quomodo diffiniatur. -

D 4 7 Aliud
 $6 PETR. NICOL. M oz z.
7 Aliud pro altoinuito creditorefòluinonpotef.
s Nomlicet debitori eiufáem gemerù rem deterioremred
dere.
9 Baldi diffinitio circa mutuum,non eß approbata,&re
íjcitur à Iaf. Corneo.
10 Cornei diffinitio eft longafilateria,& rejtitur communi
ter,idem de illa Cagnoli.
um Bologni.omnes diffinitiones mutui rejcit, & mouamtra
. dit,vt mutuumfit creditum dationepecunia tantum ve
rêvelfiëtè celebratum cum intemtione tantundemimeo
demgenere recipiendi.
12 Mutuum habet tria genera fùbalterna, comuemtionem,
contraólum,& creditum.
13 Diffinitio debet tradipergenera propinquiora.
a4 Dupliciter fùmitur yerbum creditum, genericè & ffe
cificè.
uf Indiffinitionibus verbaproprièfùnt ponenda,nonautem
ambigua.
16 Pomitur alia diffinitio mutuiim addi.adglo.Inftitu.
u7 A Bartoli diffinitione non eft recedendum,qua communi
É 3£ recepta.
a8 vmmodatum interdumpromutuo iniure reperitur.
g$**ENIo ad tertium ordinem Amphitheatri, in
ę nomina fpecialia cötraétuum,
j%& comprehenduntur penitüs vniuerfi cxplicitè,
£3 vel faltem redu&iuè, & ad hoc, vt clarius materia
ipfa appareat, diftinétiusdepinguntur hic inferi
usaliae columnæ, vt quod in Amphitheatii generalis fpccic
colle&tiuè & genericè traditum eft, diftinâè & fpecificè hic
declaretur, & fic quodammodo hæ paruae figuræfint decla
rationes illarum.Nec mireris, fi in his ordo & menfura ferua
tus non fuit ad vnguem, nam in hisad dilucidiorem declara
tionem tantum oculosadiccimus. Capio igitur columnam
illam,mutuum infcriptam,pro cuiusdeclaratione duo crant
difcuticnda,nempè vidc dicatur mutuum,& quid fit, quib.
1 dcclaratis,breuitcr adalium ordincm afkendcmus, fdicitur
autCm
 TRACT. D E MvTvo.
iutem mutuum,quafi dc meotuum fiat : fi enim de meo tu
um non fieret,mutuum non diceretur.l. 1. $. appellata. ff. fi
«t pct.& Infti.quibus modisrecontrah.obl. in fi.prin.
Scd poffesoppugnando dicere,in omni alienatione, ve
uti in venditione & donatione, fit de meo tuum, & tamen
noneft mutuum,quibus primo modo refpondetur, f argu
mcntum ab etymologia vocabuli fumptum affirmatiuè
yroccdcrc,prout inquit Bart.in d. $.appcllata, quamuis ibi ad
ducaturtex.in cötrariùde.$.1. Inft.dc intcrd. cui textui refpó
detur,&fecundo modo,fargumentum ab ethymologia Wo.
cabulifumptum, tunc dcmùm procedere, cum duffinitioni
nonrepugnat, vt Bart. & Alex. & communitcr Doct. dicunt
inli.ffdeacq.pof.& Bar.inl. omnes populi, num. 95. ff. de
iuft.&iuft.&iure,fedex infim dicendis apparebit, non folum
vt meum tuum,verum & alia requiri.
Prædiáum igitur argumentum non obftat, prout & ip
% Bart.ait.d.§.z. in princ. fed pro huiusclariori intelligentia
&cognitioncf vidcamusin contraétibus omnibus, quomo.
dofiât demeotuum, & quomodo contra&us mutui cogno
ftatur abalijs contraáibus, & animaduertendum aliqüan
dorem dari,vt nobiseadem resreddatur. Itcm & fecundo da
tur,vtrcddaturalia, primo cafu aut dominium non transfet
tur,autagitur vt transferatur:primo cafu aut datur caufa cu
ftodiae,&tunc eftdepofitum, & non fit de meo tuum, cum
non transferatur dominium. l. i. ff. depo. aut datur ad vfum
determinatum, & tunc commodatum eft, aut ad vfum
indeterminatum,& eocafuerit precarium, I. in commoda
t03.ficut,ff.de commo.& l.i.ff.de pac.& in his etiam nom fit
demcotuum,fi verò agitur vt dominiütransferatur,tunc eft
contraâusinnominatus,arg.l.naturalis, §. 1.ff. de praef.ver.
Sccundo principalicafü, cum agitur vt aliud dctur, tunc
auteftdandum aliud in fpecie,fed iäem in genere, & hoc c(t
mutuum,dequo loquuturi fumus, aut cft reddcndum aliud
ingenere,& hoc cafùaut reddenda fpecics pro fpecie, & tunc
dtcontra&us permutationis,dequoinl.i.vbiglo.in ver. no
menfuum,in fin.ff.derer.permut. aut reddendum e(t genus
progenere,vel genuspro fpecie, & tunc eft contra&usinno
minatns,dovt des, 1. 1. & z. ff. de rer.permut. aut eft danda
: quantitas,ideftpccunia pro re in fpecic, & tunc agitur, aut
abvtraque vtdetur,& eocafu eft cóntraétusinnominatus.de
quojn l.fi.ff.de con.caufa data,aut agitur ab vna parte,vt de
turpccunia,&abaltcrares tradatur,& eo cafu cft vcnditio.l.
ID 5 cx
 p rºr R. N I Cor. M Ozz. -

ex empto,f£deaaio.emp. Idem dicendum eft, fi pecunia prò

genere detur, licèt vtrique fit donatio facienda:eft enim ver
uitio, nam in hoc contra&tu venditor non tenetur dare, fcd
tradere:f ideo resaliena pote(t vendi.I. rem alienam,ff.de có
trah. empt. fedemptor nummos vcnditori dare cogitur, vt
per Bar.& gl.notatur in d.l.exempto.ff.dea&tio.emp.& hoc
verum cft.cum venditor fpeciem vendit, fcd fi genus vendi
derit, veluti vinum,olcum, frumentum,tunc ipic quoq; dare
tenetur, vt notatur per eundcm in d.l.cx cmpto, quam diftin
£ti9nem ponit Bart. approbatus in d. 1. z. in fin. principij,
fffi cert.pct.num.$.vide etiam Laur. de Pinu, confi. 168. vbi,
quomodo cogno(catur & iudicetur mutuum à depofito, &
commodato.
Venioad fecundum propofitum.f mutuum à Bart. in I.
2. fffi cert.pet.ita diffinitur,vt fit contia&us datione vera vcl
fiéta cclebratus rei confiftentispondcre,numero, vel menfu
ra,cum fpe recipiendi tantundem in genere fuo,& diciturcô
tra&tus, loco generisdicitur datione Vcra,quia ego vere pecu
niam fibi numero.dicitur ficta, quia ego interdùm nô nume
ro,fed numeraffe fingor,veluti fi meus filius vel feruuspccu
niam meam tibi nuncrauit nomine mco, vel peculiares num
mos, vt inquit in l.v.5. mutui,fffi cert.pet. dicitur rei confifté
tis numero, pondcre, vcl menfura, quia in histantùm rcbus
mutuum confiftit, quae fun&ionem in generc fuo rccipiunt
Ë. folutionem magis quam per fpccicm,& ideo in cætcrisrc
us in mutuum ire non pofïumus, quia faliud pro alio inui
to creditore folui non poteft,l. v.$. mutui datio,vbi Bar.& o
ptimè Iaf.f£ fi cer.pet.& has res damus, vt accipientium fiât,
& quandocunque hobis non eadem resreddatur,fedalia ciu£
dem generis & bonitatis,vt lnft quib. mod. recont. oblig, in
prin & 1. vinum,ff.fi cert. pet.& ibi Doc. & licet hoc exprcfsè
non caucrimus, vt nobis æquè bona reddatur, f non licct ta
mcn dcbitori eiufdem generis rem deteriorem rcddcre, velu
luti vin ... nouum prò veteri,l.cum quid,ff.fi ccrt.pct.& hâc
diffinitioncm approbant Sal. & Fulg. licet addant verba illa,
in cadem bonitate, quæ tamen funt fuperflua per di&ioncm
illam, idem prout Alex.d.l.vbi,defendit & approbat cam, &
Iaf. Dccius,Cur.iun.& nonnulli alij, cxcepto Baldo,Cornco,
Cagnolo, Bolognetto, qui nouas diffinitiones in d.1.2. attule
<9 runt,f fed Baldi diffinitio non eft approbata,& ab ipfoIaf.&
Corn.reijcitur tanquã defeétiua, cum nö cöprehendat mutuü
so ciuile,f illaaüt Coinci cfl longa filatcria, & quia cömunitcr
rcijki
 “TRACT. D E M v T v c.
rrii;itur nrq; hic reciranda euit,& idcm erit dicendum de dif.
finitionc Cagnoli tradita in d. 1. fccunda, nu.39.
Poftrcmot Moderniores Bononienf.cod. loco, num. 48.
omnibusalijsrcic&tis ita optime mutuum diffiniri poffe arbi
tiati funt,vt mutuum fit creditum dationc pecuniae, tantum
verè vcl fi&te cclcbratum, cum intentione tantundem in eodé
gencre recipicndi : inquiunt cfiim ipfi , quod idco dicitur
crtditum & non confia&tus , quia t muruum habet tria ge 1•
nera fubalterna, nempè conuention* tu, contra&tum,& creJi.
tü:f& diffinitio debet tradi pergencra propinquiora,ergo cú
vcrbum,crcdi:um,fit magis propinquum nutuo,crit diffini
tiotrahenda pcr verbum,creditum, non autem per verbum,
contractus,qüomodo autcm hoc procedat, non fanè video.
quinimo pace di&um)totum videtur contrarium, nempè ef
fe magisremotum,cum verbum,crcditum, conueniat com
moJaio,pignori, depo(ito,& omnibus alijs, & quod fit ma
gisremotuiii,probatur per tcx.in 1. 1. ff ficer.pet.bene ponde
tando,inquit cnim ibi text.quoniam igitur multa ad contra
&us varios pertinentia iura fub hoc titülo prætor inferuit, i.
dcorerum creditarum prgtor titulum praemifit:omnes enim
contra&us,quosalienam fidem fequuti inßituimus, comple
{titur fiergo hoc verbum creditum,complc&itur omnes con
tra&us,crit magis genericum & magis remotum vcrbo con
tra{tus, cum vcrbum conrraétus includatur & contineatur
fùbcrcdito, nifi refpondeas quod f dupliciter fumitur hoc 4.
verbum creditum,genericè & fpecificè, prout videtur e{{e ibi
ex mente Bal quae iefponfio non placet, eo quiaf in diffini
tionibus verba propriè funt ponenda, non autem quae in am
biguofcnfufofient, Iafd.l. i.ffJe acqu. poff. Scbaft. Medi.
tfic dcdiffini.par. 1. q. 4o.num. 13. Ripa in princ. trac. de pe
fie,num.i.& Nicol. Moron detregua,& paé q 6.par. i.vbilo.
quitur de diffinitionc iuramenti,& quod nó re&è diffiniatur
prraequiuocum verbú,& a legat Bal.& alios.fAlia diffinitio 16

ponitür in additionib.ad g. fhft. quib.mod.ré cótrah. oblig.

$ique nec multum quadfar, ideo nö refero câ.f Non recedäs 17
Ę Bartoli,quæ communiter cft recepta, &
lognetto refpondemus, quod contraáus ibi non ftat (im
,;:;-) plicitcr,fedprócontraâu,qui recelcbratur, & fic non crit re
sit.* motum,& per hgc fit expedita columna ifta, Mutuum infcrip
pi$ tybiforfan plurima alia nö infubtilia inculcari potuiffent,
aufâ tamen ad vtiliora tendentes, confultò omifimus, tantummo
j:« baducrtcndum, f intcrdum commodatum pro mutuo in
;y -,
* -
iure
 P ET R. NI COIL. M O z z.
iure reperiri,prout declarat Rom.in l.z.ibi gl.nu.4. ff. fi cer.
pet. qui allegat 1. z.cum glo. C. de his quæ ex public. ration.
lib.io.& ibiTBart. & glo.in verbo commodauerint, dum cx
ponit,ideft mutuauerint.
Tra&tatus de diuifione Mutui.
S V M M A R I A. * '
* Mutuum triplex e$t.
2 Mutuum quadruplex eft/ecundum Bart. & magis com
mumiter Doétores.
# Iure gentium vel naturæ fiéliomon datur.
| 4 Mutuum vnicum effécumdum aliquos Doäores.
J Ex contraëtu mutut oritur certi comdiétiofpeciali,fi im*
teruemitftipulatio,oritur certi condiétiogeneralis.
4 In obligatione litterarum oritur , & datur condiáio ex
lege.
7 Diuifiones fìmt magiflraliter à Doótoribus inuente ad
maiorem declarationem materia, nom autem quodfem
per probemturum iure.
* Quantomagis Mutuum diuiditur & fùbdiuiditur, tam
tomagisperfficuum apparet,cum ea, que dimifimtradì
tur,commodiupercipiantur.
9 Diuidere eífeparare aétualiter vel intelleâualiterpar
ter. $M$,
uo Perpartes facilius deuenitur adcognitionem totiu. $u
ur Pote$t approbari & quod mutuum fit triplex, & quod |j$!
fit quadruplex.
12 Cumfintplureffecies mutuififfinebitur libellus etiam fsj
immutuo ciuili,quodfitper dirographum,fipotefada- [§
ptari, fecufinompottff adaptari. $.
13 Mutiitmaliud effverùm,aliudfiäumfeupalliatum,/^* |j$
pelatum.
14 Mutui Jìtriplexqf. $al,
- -- - -

$.
 TRACT. DE MvTvO. 6t
VNC venioadalium ordinem, in quoquia di(tin
tionisratio optima eft in difciplinis tradendis,idco
ponuntur Mutui diuifiones, quæ vario modo à Do
£tonbustraditæ fuerunt.nam glo. quam fequitur Porti. &a
lijin §.item is, Inftitu, quib.miod.ré contrah.oblig. in vcrbo
mutuum,fdicebat mutuum triplex effè,naturale tantum,ci
uilctantum,ciuile & naturale. naturale tantum eft, quando
fitnumcratio fine ftipulationede foluendo, ciuile tantum
quando ßipulatio interuenit de foluendo fine numerationc,
ciuile & naturale, quando numcratio & ftipulatio interue
nit,vtl.z.ff.ficcr,pct.& ibi glo. quæ paritcr tcnet, quod tri
plcxfit,& fequi cäm videtur Dec.f fed Bar.& Alex. & magis
communiter Do&o.diccbant mutuum quadruplex c(Ie,me
itnaturalc,quando res mea,in qua mutuum confiftit, ad te
pcrucnit,mere ciuile quod eft in litterario contra&u, fi quis
cnim fcribatfepecuniam mutuam accepiffe, quam reddere
promittatintrábiennium,ciuiliter obligatur, & hoc eft mu
tuum ciuile,dequo Inft.de litter.obl.§. i. & infra trac.lite.cö
traâus.tertiüeft naturale,cuiius ciuile fuffragatur,exemplü:
firesmeatibiabalio nominemcomutuetur, ius enim ciuile
3mcprofe&um effe fingit,f nam iure gcntium vel naturae fi
£tionondatur,vt colligitur ex di&is Bar. in l. frater à fratre,
num.14. ff. de cond. indcb. colligitur ctiam ex l.filio quem,
fdclibcris& pofth. & ex.l.in rebus,C.de iur. dot. quärtum
mutuum eft ciuile,cui natura cooperatur.exemplum:fi ante
numcrationem vel po(t, ftipulatio de reddendo interpona
tur,hic enim & natura adeft,quia res mea ad te tranfit, & ci
uilisdifpofitiofcilicet {lipulatio, ex qua agi dcbct vt inqui
unt Doéto.ind.l. v.vbi magis communitcr videtur tcneri vt
mutuum quadruplex fit, excepto Baldo Alberico, Iaf. Ful.
Curtio,Alciato, Bolognetto,& nonnullisalijs, f qui volue
iuntvtnonfit nifi vnicum mutuum, ncmpè naturale, quod
itcclcbratur,nam quando interuenit ftipulatio, non eftcon
taâusmutui,fed verborum,item quando interuenit obliga
tiolittcrarum,non dicitur mutuum, fed contra&us littefa
rum,quodprobant ipfi, quia ex contraétibus diuerfae oriun
tra&iones,ffiquidem ex mutuo oritur certi condi&io fpe
sialis:vbiautéinteruenit ftipulatio,non oritur certicödiâio
fptcialis,fcd generalis,fin obligatione litterarü oritur & da
tui condi&ioex l.v. Bar.Bald.& Iaf.qui alios refert in d.l.z.
άnon condi&io fpecialis, quaedatur cx mutuo, quibusom
nibusfacil&rcfpoiidcri poffct, tamcn quia iftaitérum crunt
J. " re•
 62. - P ET R. N I C O L. M O Z Z.
repetenda, ne frußracontcratur tempus, pio concordia di
7 cas, quod f iflgdiuifioncs funt magiftralitcr à Do&oribus in
uentæ ad maiorcm dcclarationcm, matcriae, non autcm, quod
illæ iens per probent ut in iure, prout Bello. in finili dicebat
Inft.qui 5. macd. rc contrah. oblig & Modci nio.d.l. v. ita etiam
divcbat Bar. qui rcfcit Azo, in i. fi non fo tem, $. libcrtus, nu.
17. ff.dc cond.ind.dum dc opciarum diuifionc loqucbatur, ne
pè, vt a!iae fint obfequialcs, fabi ilcs, & artificialcs. lantib.his
, dico quod f quanto magis mutuum diftinguitur, co magis
claruin & perfpicuum appai cbit, cum ca, quæ diuifim tradii
tur,conum odius & facilius pcr fpiciantur, prout inquit Lam
9 bei tinus in tracta.de iure patio. in prin. namque f di uidere cft
feparare aëtualitcr,vel intcllc&lualiter partes, vt inquit Bolo.
1o in l.itipulationcs non diuiduiitur,in v. co] ff de verb.obl.f &
per partes facilius dcucnitur in cognitioncin toiius, prout in
fimili dicebat Defider. Guido in cpiftola dcdicatoria ad Car.
Sfortiam in decifionib.Capra. bcne vcrum cft quod illae Bar
roli & Do&torum duae vltimnae diftin&iores in materia mu
tui,fcilicct tcrtia & quarta diuifio rcincidunt im idem, prout
etiam Dcciusafferebat d.l.z.atque adeo dici poffèt fecundum
glo.fuperius citatum,triplex cffe mutuum, naturale, ciuile,&
mixtum, ita etiam Barto. fubtilitcr eum confiderando vide
tur veJJe in d. l. z. §. crcditum, & ibi ad ejus lucubrationcs
ni Alb. poteris f tamcn approbare quam volucris opi. nam fi di
cas quod eft triplex, tunc vltimam diuifioncm fubdißingue,
prout facit Bhr. fi dicas quod cft quadruplex, connumcra fub
diftin£tionem pro diuifiöe, quod animadvcrte, quia vidctur
ex mente Bar.& alij non aduet tunt mco quidem iudicio, ibi
12 d.1.2.§. mutui datio, nu. 4. & §.fffi cer.per. f & fic cum plurcs
fint fpccies m:itui, fi in libcJlo pctciem centum aureos, quos
mutuau T itio, & pof!ca in iudicio produccrcm ad probatio
nein iuris mei inftrumentum, in quo continebatur quod Ti
tius fuerat confcilus fe habuiffe iHa ccntum mutuo, quae pro
mittcbat per flipulationem redderc rnihi,à quo Ä.
rat rccepifTè, fubftinebitur & adaptabitur libcllus, vt intclligâ
tur vcrba libelli de mutuo ciuili, cui natura coopcratur,quod
cft quoties interuenit confcffio, non numeratio, fcuscffet fi *i,
fuiffèt fàcìa mentio in libello de numeratione,necfuiffet pro **â,
barum, prour declarat Bal.in l.2.§.fi.f£f ccrt.pet. Bart.& alii I,
in J.ccrti condictio $ ouoniam, & I. item ftipülarus.%. Chri- $w,
fogonus.ff.de ver.obl. Alex confi$.nu.6.&7.vol.i. ę,
-

1J Poffct & itcrum tradialia mutui diuifio,fncimpè vtali- |; *w,

ud iuu
 T R A CT. D Ε MvTv o.
admutuum fit vcrum,aliud fi&tum, palliarum feu velatum.
Mutuum verum eft illud,quod fit in folis rebus, quæ v(u con
fumuntur,& in pondere, numero, & mcnfura cöiiftunt, Inft.
quib.mod.rccontr. obli.in prin. velatum fiuc palliatum eft,
quod fecundum fuam formam apertam & vcrba contrahen
tium citalius contra&usquam mutuum, fecundum vcrò for
mam occultam.& latentem, & mentcn contrahentium ve
ram, & praefumptam, cft mutuum, prout dcclarat Na
uariain fuá fumma,in feptimo præcepto decalogi de peccato
vfurae circa mutuum,& de mutuo fi&to loquitur Bar. in l.2. $.
mutui datio,ff.fi cet. pct.circa princ. & Simon de Praetis con
fi.i9$.num.z6.
f Potcft etiam dici fecundum ModernioresGallos in tra 24
&a.dcvfuris,nu.73. vt triplex fit vfus mutui : primus pcr mo
dum clccmofynae,vt quando fit indigenti, etiamfi nunquam
rtddctcqucat, & fine fpc reftitutionis, nifi quatenus melioré
conditionem, & fortem adeptus, commode rcddere poterit.
Sccundus per modum fimplicis officiofitatis temperantiæ &
gratuitae, vt quando omnino fpcratur reddi, & ad hoc recipi
cnsobligatur præcisè. Tertius cft per modum negotiationis,
vtquando crcditor non mutuat gratis, fcd de certo quaeftu pa
cikitur. Primus modus magis accedit dono quam mutuo:nö
tamcn cft mcrum donum fi non datur abfolute, (ccundus mo
duseft verè mutuum.Tertius modus non cft propriè mutuü,
• Ytdeclarant d. Moderni Galli diéto loco.
Poffet ctiam dici, vt mutuum alterum conftituatur, & di
catur pure,altcrum in diem & fub conditione, de quo loqui
turtcx.inl.certi condi&tio.l. proinde, ffficer. pe. & ibi Do&.
vcrum quia hæc diuifioad omncs ferè contraétusadaptari po
tcft,ad praefensficco pede praetereundum, & dc ca diccmus Éle
ncintrac.ftipulationis.col.2. fexti ordi.
■>
[1. De perfonis quæ poffunt mutua.
;J
ro, vel non.
8 V M M A R I A.

1 Omnes illipoterunt mutuare, qui à legemomfùmt prohi

biti contrahere.
1 Adultus nomhabens curatorem potef? mutuare.
j Seruus cui dominus amceßit admimftrationem peculj,
pottffmutuare.
4 Proc*
 P ET R. N 1 cor. M oz z. |
4 Procurator generalu fine liberapoteftate,velfpecialimâ
. dato mom poteft mutuare.
-. j Am aliquis conftituems procuratorem ad accipiendumpe
cuniam poßit conueniri,fiprocurator imimftrumento con- |
feffusfuit fe recepiffè & habuiffe.
6 Quando aliqui facitprocuratorem ad accipiemdumpe
|
cumiam mutuo, tmtelligitur de mutuo maturali. !

7 `Inftrumentum in quoprocurator eff confeffufe habuiffe, | ,

& recepiffe,probat mutuum ciuile, cui matura momcoo- | ,
peratur.
4
v
Donatioprocuratori mom videturpermiffa,mifi exprim4-
tur,l.contra iuris.
]
9 Saluatio Bar. & concordatio Doäorum. Έυ:

io Furiofùs mutuum contrahere nompoteft, &mom contrae […

hit numerando. Ę
1 , Pupillus mutuum contraheremompoteff. ¤,
12 Mutuumfaétum perpupillum mom recomciliatur. $.
13 Mutuum accipiems àpupillo ficom/amatpecuniam,recos
ciliatur mutuum.
14 Confùmptio diciturfaíiaimpecuniamutuata,quandope | ¤¤
-
Š
C11/}t4 7}0/} 400,41'et.
pp. *** J'u
ai
15 , Ampupillo poßit mutuari,dic quodmom.
16 Ampoßit mutuari ecclefie,que æquiparaturpupillo.
17 Specialeeft in mutuofaéto ecclefie,vtmutuam, temeatur
probare verfùm effe im vtilitatem ecclefie.
18 Præfésprouincie,feuofficialùpecuniam mutuammeo da s. %mkii
re,mecacciperepoteff,necpoffùntmutuare Arcarjpubli- j
ci, &c. Š
79 Ciuitatipoteff mutuari,&contrahiturmutuum. *$ii$
| 2o Fur nompotejtmutuare, quiaaccipientünonfacitpec* |j$i
miam. j;
21 Ludems/ecum ludemtipoteffmutuare. S.
22 Nampo:eff mutuariilli,quifatimmutuum tffcomfimp- Š
t//r/%. 3®
|! 23 Item !**■!
 'TRACT. DE MvTvo. 6$
j 2; itemnonpoteßmutuari hoftibus.
24 Item nonpoteft mutuarefiliuf.
:. zj Anfiliusfpoßit mutuum accipere.
* 26 Filiusfam.poterit opponere exceptionem Macedoniani
nomolftanteiuramento.
* ay Mutuumampoßit celebrari inter patrem, & filium,&
interfratres in eadempoteffate exiftentes.
', ai Ancontraétus commodati,& depofiti,poßit celebrari im
» terpatrem&filium.
|• Vi O ad primam columnam vltimi ordinis, pro
cuiusdcclaratione dicendum, quodf omnes illi pote r
runt mutuare,quiàlege non funt prohibiticontrahe
Ie:quiautem fint ifti à lege prohibiti, dic quod funt furiofi,
, dementes,cbrij, rodigi,pupilli,& fimilcs,qui carent admini
ÉÉÉ inT.iscuibonis.ibi fcribentcs. ff. dc verb.
9bligl.i.& pertot.f£decura.furio.l.v.£de reb.corum.& In
ftipcrtot.tit.quialien.lic. vel non,& de his nosdicemuseti
amtra&a.empt.& vend.col.v.vlt.ordi.&alijs in locis. Modo
* £xempli gratia videamus de nonnullis,qui mutuare,vcl qui
busmutüari poteft,velnon.
f Etprimoadultus, non habens curatorem, poteft mu
tuare,& mutuum contrahitur,quia cum habeat adminiftra
tionem,poteft dominium transferre pecuniae mutuatae gl.eft
reputata fingularisin 1.1.5. qugfitum,f£ad Treb.& gl.inT.in
tcrdum,ing|magna ad medium,ffdecond.indcb.tcx.in l.3.
, §.fi.ff.commo.&in /.3.§.fin.ff.ad Maced.Ro.& Iaf.in 1. non
omnis,%.fi pupillus,f£fi cert.pet.
f Item feruus, cui dominus conceffit adminiftrationem 3
' pttulii,poteft mutuare, & confequenter dominuum transfer
ft,&alienare,lfi rogafti,§.fi fugitiuus,ff.fi ccrt.pet.Intellige
&dcclara quandodóminus conccffit liberam adminiftratio.
ntm,quiafi dominusfimpliciter conceffit feruo adminiftra
tionem peculij,non poffet mutuare nec alienare, ita declarat
Iaf.ind.§.fi fugitiuus, nume.t.allegat tex.inl.cum fundus,$.
tuum tuum imprudens,verf.quid ad peculiares, ibi glo. &
Akx.in6.nota.Caft.in fummario, ff. fi ccrt. pet. dicat quid
Velit Dec.incontrariüftimulo contradicendi Iafoni mofus.
fldem dicendum eft de procuratore, fcilicetvt fi fit pro- 4
curator gcncralisfinc libcra poteftate, vel fpcciali mandato
E mom
�6 p ETR. NICOL. M O z z. |
non po{fit mutuare : quia non poteftdominium transferre:
fecus fi fit procurator çum liberâ : quia poteft omnia faccre,
•quæ poteft verus dominus & ctiam alienare, fi donationcm
non contineat,text. in l.procurator, cui & l. mandato genera
li.& l.procurator totorum, ibi Barr.& fcriben. ff. de procura.
laf in l. non omnis,$. fi pupillus, tub.nu.3.ff.fi cer. pet. & nos
dicemus infra tra&t. mandati,
f Scd quæro an aliquis conftituens procuratorem ad reci
picndum pecuniam poflit conueniri, fi procurator in inftru
mento confefIusfe recepiffè, & habuiffe,ex quo in inftrumen
to non fuit fcriptum quod recepit: hanc quæfiionem format
Hart.in l.2.§.fin.num. 6 fffi cert. pet. vbi tenct quod non, &
& ampliat,& extendit hanc conclufionem etiam quod fit di
&tum in inftrumento, quod facit procuratorem ad accipicn
dum pecuniam mutuo, & ad confitcndum fe recepiffe pecu
6 niam, & ad promittcndum : quia quandofa!iquis facit pro
curatorem ad accipiendum pecuniam mutuo, ifitelligitur de
mutuo naturali,quod fignificat illa di&io,ad accipiendum:
fedf inftrumentum, in quo procurator eft confefIusfehabu
iffe & recepiffe,probat mutuum ciuilc,cui natura non coopc
fatur,nifi probetur numeratio,crgo talis procurator non ob
ligat dominum, quiaad hoc non habuit mandatum, alleg.
tex.in I. 1. §.fi mutuam,f£fi quid in frau.patro.& text. in arg.
in l.fi debitorem meum, £de noua. & eodem modo non po
terit conueniri ex illis verbis ad confitendum fe reccpiffè:
quia ilia verba intclliguntur fecundum pccuniam receptam,
& fi aliter intelligerctur,cflet donatio,d.l. 1.§.fi mutuam,qug
f donatio procuratori nö videtur permiffâ, nifi exprimatur.
l.contra iuris.§.i.& fin.ff.de pa&. Sed reprobant ampliatio
ncm,feu extenfionem iftam Sal. Bald. Fulg. Caf. Alex. Ang.
Imo.& communiter Doc.quinimo Iaf. & alij1ntelJigunt i.
ftam communem conclufionem veram effe abfque iflaam
p!iatione,feu extenfionc,nifi interueniret in mandato dccre
tum iudicis, vel nifi iuraffet in mandato habere iatum quid
quid faétum fuerit per procuratorem, quia tunc pofîèt conuc | $p;
niri prout atteftatur Iaf.in %.crcditum,nu.z3 ff.fi cer.pet. j,
fSed ego credo & Bar.& Doâ. tenentes contra Bart. re£tè | $ig;
loqüutoseffe,diuerfistamen terminis, nempè vt opin. Doct. ]$g;
procedat & debcat intelligi in puncto juris ciuilis rigore in- $i,
fpe&o,arg tex.in l.fi tibi pecuniam, f£f ccr.pet. & l.fiferuí, I 'iifi,
§.fequitur,f£de verb.obl. Opinio autem Bar. proccdat & de- I $igi
bcat intclligi dcaequitatc & bcnignitatc iuris canonici, quo IJ$£
iurc
 TRACT. D E MvTv O.
iureinfpe&ofemper datur exceptio, Iaf.in l.cum quis,nu.i7.
C.deiur.& fac.ign. Rolconf.i.nu.57. vol.i. Hipp. Rimi.conf.
272. nume. 19. & quamuisibi concludat contrarium, fuit eo,
quia inter Iudaeos erat,fed expreßè tenuit Dec.in 1. iure natu
rae,num.4.ffdereg.iur.& Hip. Bonaco.tra&. deaequitat. ca
noni.conclu.ios.&quamuis;ibi atteftatur opinionem contra
riam eflè communem,de qua Graf.lib. recollec. commu.opi.
§.13.q.iz.& ibi inquit effe magis vcram, tamen ego intelligo
interris non fubditis ecclefiæ.
Vcldic fecundo modo,quod quatenus Bart.loquitur do
minum non poffe conueniri ex illo inftrumento, intelligit
infiabicnnium, cum numeratio ante biennium non præfu
matur, poftea verò fic, hic intelleétus poteft effe verus, fed
videtur cffe contrarius mcnti Bart. ibi, donatio non præfu
mitur.
Ideò poteft dici tertio modo intelligendo non poffè con
ueniri principaliter,fed benè fecundario, hoc eft excufTo pro
curatore,qui videtur principalis, cum ille fit ille, qui confef.
fuseft.Potcft etiam & quarto modo faluari Bar. vt per Sal. in
l.fiex pretio.C.ficer. pe.nu.6. Vel poterit faluari, vt pcr Dec.
ind.§.creditum,nu.i8.& 19.vbi optimasaffcrt rationes ad de
fcnfàm Bar.fed tamen in fi.tenet etiam ipfe contra Bar.
Poterit etiam faluari Bart.ex mente Alci.in d. 1. 2. §. mu
tui,nempè intelligendo opinionem contra Bart. in dubio,&
obincertitudinemi:fecusergo in cafu certo, & fic aliter vide
i€tur dicendum viuo mandante,aliter mortuo,fcilicct quan
donon poteftconftare de mente eius.
Poteft etiam faluari ex mentc Vlda. Zafij in c. 12. fuo
rumintcllc&.fub num.$.nempè,vt opinio Bart. procedat, fi
Procurator effet in fraude,opin. Doét:abfolure.Poffem etiam
aliasnouasrccenfere faluationcs;fed hæc fufficiant, breuitati
ftudendo.
f Furiofusautem mutuum contrahere non poteft,& nu 1©

merando pecuniam quafi mutuam non contrahit mutuum,

cum non habeat confenfum, fed in numeratione mutui ne
$effariü eft id agi confenfu vtriufq; partis, alioquin non na
fciturobligatiömutui,benè verù éft quod furiofusille poterit
agere cödiétione fine caufa cótra eum, in cuius ré pecunia eft
vcrfà,l.fià furiofo.l.nöomnis.ff.fi cer.pe.§.nuncadmonëdi,
Inft.qui.alie.lic.vel nö. Azo in fumma.C.fi cer.pet.nu.z$.
f Item nec pupillus mutuü contrahcre poteft,cü non tráf
fiatdomiaiuininaccipicntcm, intelligé fi mutuatabfquc
E 2 autho
 Θ$ PETR. NICO L. M O z z.
authoritate tutoris: quia tunc non poteft alienare etiam res,
quæ feruando feruari non pofTunt fine authoritate,tex.eft in
l.non omnis,§.fi pupillus, ibi laf. Caft. Dcc. & alij, ff.fi ccrt.
pet.
$2
f Ampliari poteft,vt in tantum vera fit haec conclufio,vt
ncc ctiam reconualidetur mutuum faâum per pupillum fi
ne tutore,fi tutor ratificauerit, & confenferit per reg. I. obli
gari,$.tutor,ff.de authen.tut.Iac.de Are. Alber. in iaf. d. §.fi
pupillus.
3 fLimitari tamen poteft fuprad conclufio,nifi ifte, qui ac
cepcrit mutuam à pupillo pecuniam illam, quam acceperit,
confumpferit, tunc enim confumptio illa opcratur transla
tionem dominij,& confequenter mutuum rcconciliatur,|vt
per Ę nosdicemus infra hoc eodem ordi
14. necol. 5. f confumptio autem dicitur faéta, quando pecunia
non apparet,fecus fi eadem pecunia difcernitur & apparet.d.
§.fi pupillus.Iaf.num. 5. Dec.nu.z.poft Bar. Roma. Alex.&a
lios communiter.
35 f An autem pupillopoffit mutuari:dic quod non,nifi fer
uatis tamen feruandis, de quibus diximus colum.contraétus
infcripta,art.7.nu.z.& mclius dicemus trac. cmp.inf.
16 f Sed quia ecclefia aequiparatur pupillo. 1. orphanotro
phos.C.de epif.& cleri, quæro an poffit mutuari ecelefiae, feu
17 eius prælatirecipientes mutuum obligentur. dico quod fic,t
fed fpeciale eft in mutuo fa&o ccclefiæ, vt illc, qui mutuat ec
clefiæ fi vult repetere,teneatur probare verfum effe in vtilita
tem ecclefiae,alias non poterit repetere, auth. hoc ius porre
&um.C.dc facrofan, eccl. Abb. in c.quibufdam,de fideiu. ibi
tex.ad literam, Ripa fuisrefponfisti. de depofi. rcfpon. i.&
quomodo obligetur,feu obligari poflit ccclefia in mutuo, la
tè per Guli. Rodoa. fuo trac.de rebus ecclef.non alie. q. 4. vide
gl.in 1.2.$. mutui,in verb. non poteft,Bart. in fin.Iaf. ibi nu.7
IDec. aum. it.additioad Barro. littera A, vbi dccidit ecclefiam
effe priuilegiatam,vt poffit reddere rem mediocrem prore
mutuò accepta,per $. hæc verò, in auth. dealie. & cmph. nos
dicemus fuo loco.
f Item praefes prouinciae, feu ciusofficialispecuniam mu
tuam nec dare,necaccipere poteft, nec foenusexercereratio
ne officijtemporalis,fecusfi effet in officio perpetuo, tex.eft
in l.principalibus,ff.ficer.pet.l.eos,& l.quifquis.C.eo.ficer.
et. & ibi Azo.in fumma.num.34.& nosinfra, & declara,&
intcllige, prout facit laf.d.l.principalibus, ibi ctiam optimè
I)cc.
 TRACT. D E M vºrvo. 69
m res, Dec. nempè limitando quando praefes, fcu iudex acciperet
eftim mutuumab his,qui fibi non funt fubditi,l.praefidis,$.praefes,
iccit, ffficertum petatur.Limita tamen fi praefesacciperet ob pub
licam vtilitatem,tex.cft in l.ciuitas,ff.fi cert.petat. vbi habe
'o,vt tur etiam quod ciuitati poteft mutuari,& contrahitur mutu
m fi umfiin vtilitatem ciuitatis verfum eft,alias tenentur illi qui
obli acceperunt pro ciuitate,d.l. ciuitas,& nota quod ciuitati com
.§.fi petit perpetuo exceptio non numer. g$. & eft communis
opidc qua atteftatur Ripa in l.fi qui ona,ffde pignum. ii.
uia: quamuisibiipfe tencat contrarium. limita etiam non habe
irrit, felocum fuprad.regulam in officiali, qui gererct officium in
nsla fuapatria.Velfiemcrct caufa neceffitatis, vcl fi contraheret
jt palam,& bona fide, vel authoritate alteriusadminiftratoris,
ordi &alijsquibufdam modis,de quibus pcr laf. d.l. principalib.
inia &ctiamibi per Decium.
t.d. f Item non poffunt mutuare exa&tores in tabularijs, &
X4. archarijfeu officialespublici, qui praefunt ærario publico,de
quibustit.defufcepto,& tit.de his, quæ ex publi. collatio. il.
çr. lata,&inl. i.& z.C.de his qui ex pub.ratio. mut. pec. acce.li.
tu3 10.vbideciditur quod ille, qui accepit pecuniam mutuam ab
officialibus fifci,tenetur in quadruplum, & in l. z. quod qui
aurum fifcale mutuodedit fine licentia Principis dicens feha
bcremandatum,capite punitur,vt declarat ibi glo. & nosdc
hoc in 3 parte Amphiteâ.tra&.de Plagiari.
f Item fur non poteft mutuare, quia accipientisnon fa 2o
ditpecuniam mutuatam,fedbenè verum cft,quod confump
tapecunia illa, mutuum reconciliatur. l. nam & fi fur. ff.fi
ctrtpet.& nosdicemuscol.feq.
f Item necludensfecum ludenti poteft mutuare. 1. quod
fiminor,l.penul.ff.deminor.glo.in I.fi quis.ff. proemp. ibi.
$at fac.l.z.ff.quar.rer.ac. nondet.1.1. ibi glo.dealeato.& nos
infra col. fin.
f Ex quoinfertur,vt non poffit mutuari illi, qui ftatim
mutuum eft confumpturus,& fciebat cum mutauit.1. nö pro
deft,ffdevibon.rap.l.non remunerandi.l.rei turpis,£miäd.
Filcusquaeftio 36 nios infra col.fin.
f Item non poteft mutuari hoftibus,& mutuanspunire 23
turgrauiter, vt declarat Gigas tra&t. de criminc læfæ maie
ftatislib.i.quaeft.trigefimaqüarta.
fltem non poteft mutuare filiusfam. cum fit in potefta 24}
tePatris,ideofi mutuaretalicui,& extaret pecunia, non con
trahitur mutuum,ncccompctcrctvtilisceiti condiäio, fed
E 3 ytilis
 P ET R. NICOY. M O z z.
vtilis rei vindicatio fecundum Alex. Ful.Iaf.in I, cum filiusf.
f£fi cer.pet.& communiter. limita tamcn nifi pccuaia fuerit
confumpta,quia tunc mutuum fa&um per filiumfa.rcconci
liatur I. rogalti,$. fi.cum l.feq.ff.fi cer.pe. iaf.d. 1. cum filiusf.
nu.$. fffi ccr.pe. & tunc quando filiusf. mutuauit, & cftcon
fumpta pecunia,a£tio compctit patri,fcd filiusfpotcft implo
rare officium iudicis, 6 pater eftabfens, & etiam ci compctit
vtilis certi condi&tio,vt diximus.vidc laf.in d.l.cum filiusfa.
poft alios.
25 f Scd qugro an filiusfpo(fit mutuum accipere, dic quod
non, cum fit 1n poteftate patiis, quanuis cnim obligctur ciui
liter & naturaliter, vt voluit glo.inl.i.verf.pctitio, ubi Bar.&
cæteri communiter,tamen habet exceptionem, quam poteít
opponere,& euitatur folutio, cuius caufa fuit quidam vir Ma
cedo vocatus,vt declarat tcx.in l. 1. & pcr tot. tit. ff. ad Maced.
l. i.C.eod. §. illud.lnft.quod cum co. Afcan.Clc. tra&t.de patr.
26° potefta.etfc&tuquinto.nosinfra in 5. col. huiusovd. f quae a
deo vera funt, vt procedant ctiam fi filiusf. iuramentum præ
ftiterit de reddcndo mutuum, adhuc tamen potcrit opponc
reexceptionem,& retinere cum bona confcientia, non obllâ
teiuramento.Bar.in l.fi quis pro co.ff.de fidciuf. col. 4. dice
musplenè in 7.col.huius ordi. & ibi concordabimus opinio
nes contrarias. Amplia etiam fi pcr filiumfam. fucrit renun
ciatum dictæ exceptioni.Quinimô d.exceptio potcrit propo
niab haercdibus & fideiufloFibus. l. fed Iulianus, §. fin. ff.ad
Maced.& poft diffinittuam fententiam,l.tamen & fi pater,ff.
ad Maced.dicemus col.7. huius ord. -

Limitatur tamen in vndecim cafibus,in quibusd. excep

*io à filiofam.non poterit proponi,quos cafus recenfet gloff.
in §.illud, in ver.Senatus. Inft. quod cum co qui in alie. potc
{ta.nosdtcemus infra col.fin.huius ordinis.
a7 Et pro complemento huiuscolumnæ primæ quæro, fan
mutuum poffit celebrari intcr patrem,& filium,& inter fra
tres in eadcm poteftate patris exiftentes, de quo habetur in l.
fratcrà fratre, ff. de cond. inde. ibi latè Bart. Ang. Sal.Fulg.
Soc. Aquen.Crot.Seueri.Iaf.Cag Bolo. & alij, vbi Doâores
communiter videntur concludere quod inter patrem & fili
um,& inter fratres in eadem poteftate exiftentes non contra
hitur mutuum,quandoalterâlteri mutuat,& intellige {iuefi
lius mutuet patri,{iue pater filio,fiue frater fratri, & fiueno
minc fuo,fiue nomine patris, vt per Bart. d. l. fratcr à fratre,
fub nu.4. & fub nu. 47.
Limi
 TRACT. DE MvTvo. 7t
1imitatutifla conclufio, nifi filius haberet pecuniam ca
ftrenfem,velquafi caftrenfem,aut aduentitium peculium,ca
fùquovfusfru&usnon quaereretur patri per filium,in quibus
cafibusvidetur poffe celebrari mutui contraétus, tam intcr
fratres,quàm inter patrem,& filium.
Sed promagis perfeâa declaratione Cagnolus d. 1. fraterà
fatte,fub nu.337. faciebat o&o conclufiones : ego vero nun
quam recederefoleo ab ordine Bartoli, qui fuit dux & auriga
rcčtus,& lucerna iuris ciuilis:quare dic fecundum cum dittun
£,& figillatim declarando,quod fi filiuspatii mutuat pecu
niam peculijcaftrenfis,vel quafi caftrenfis, vel de peculio ad
utntitioeocafu,quo patri non quaeritur vfusfructus, vt de pe
cuniamalè quæfita, quo ca(u per filiü non quaeritur patri, l.
quodferuus ffdeacq.pofl: & tüc finc dubio cöfiftit contra&t*
mutui,& producitera&io,& obligatio,vt pet Doá.commu
nitcr.d.l.fraterà fratre.ratio eft,quia in pecunia caftréfis, vel
quaficaftrenfispeculijfiliusf. vice patrumfa. fungitur l. z.cü
g) ffad Maced.& idem dicendüeft,quando frater fratri mu
tuat;fi verò filius mutuaret pecuniâ patris propriâ, tunc non.
túcótraâus mutui, nec orituraliqua obligatio,quia pecunia
propria mihi mutuo dari nö poteft.l. nam & fi fur. ff. fi cert.
pet.& l.fifocius, & fic non poteft meq; etiam inter fratres.
Si verò mutuat filiuspccuniam peculij profc&titij, tunca
pudBar.erat dubium, quia illa pecunia patris efl in veritate,
&eiusdurat,vtl.certum.C.fami.erci, in contrarium faciebat
dlftatcrà fratre,in §. quæfitum. ideo Barto. ita dcclarabat,
quodcafu iftoaut quærimus vtrum confiftat mutuum, vt pa
tttobligetur naturaliter refpeétu creditoris peculij, & putat
contrahimutuum.quia prout habetur refpectus ad cosobli
gturfiliuscum fuo pecülio ficut homo liber cum fuo patri
monio.l.fiex duobus, circa prin.ff.de peculio.& l.nófolum,
infin« co.tit.& ita debet intclligi,l.frater à fratre. ibi &ar
m£to,& cætera. aut habetur refpe&usad ipfum filiü tantum,
&tuncfiquidem peculiú profccìitium eft propriedc bonispa
trisprofe&um,itá quod etiam de iure gentiü abfq; aliqua di£
pofitioneiuriscialiscffet ipfius patris, tunc nec contfahitur
mutuum, nec ipfi filio naturaliter obligatur, quaniù ad cius
cômodum:quia deficit gquitas naturalis, hoc cft,iurifgentiü:
Eâ non eft æquáquod pater teneatur reddere filio illud quod
filiusaccepit de piopriô ipfius patris, hoc piobarat. I. fi vcn
ditor,§ fcd fi pupii.vcrfalitcr atq;. ff. dc in dica '.'. . t p δ ir.
Autillud Aefcêtitiüimmcdiate nò cº de bonisp. s ; cœtû,
- - E 4 > con
… PETR. NICOL. MOzz.
confideratis merisregulis iuris gentium non eft patris, verbi
gratia,illud quod filius quaefiuit ex pecunia patris, dicitur
rofcétitium,vt not.l.cum oportet, in prin. C. de bonis quas
Ê & hoc cft ex difpofitione iurisciuilis,fed fecundum ve
ritatem non eft,quodapparct,quia pecunia quæfita per extra
meum ex pecunia,vel remea non quæritur mihi,vtl. qui vas,
$.fin.ff.defur.& fic confiderato iure gentium,quo filius non
eft in poteftate patris,confiftit mutuum,& contrahitur obli
gationaturalis,& inquit Bar.quod ita debet intelligitcxt.in
d.l.frater à fratre,in verf.contra fi pater,ibi etiã inquit, quod
hæc procedunt folü in filio,qui de iure ciuili patriæ potcftati
fubijcitur,nonautéprocederent in feruo,cuiusftatusdeiurc
gentium annihilatur,vt l. fi id quod, ff. de cond. ind. &ideo
inquit quod putat dominum non poffe obligari feruo natu
raliter ex contra&u mutui refpe&uipfiusferui,fed dicitur ob
ligari refpe&u creditoris peculi, fed benè poífet obligari do
minus naturaliter feruoex aliqua promiflione exæquitateiu
rifgentium,quæ di&tat fidem feruandam effe,qugæquitas fu
itantequam effet conftitutio iurifgentium, qua introdu&ta
fuit feruitus,quod declara & intellige,vt per Bart.ibi, & per
Scuer.& per Cagnol. latè fub num. .33.cumfeq.
Si vérò pater mutuat filio, tuncfiquidcm filius habcbat
peculium caftrenfe,vel quafi caftrenfe,veladuentitium cuius
patri non quaeritur vfusfru&us,fine dubio tunc confiftitmu
tuum,vt di&um eft fupra, fi verò habetfolum peculium pro
fe&titium,tunc obligatur naturaliter. ita quod patcr potcft dc
ducere depeculio,vtd.l.fraterà fratre.& (i diceres quomodo
contrahitur mutuum,cum dominium non tranfeat in filiü.
Refpon. quod fufficit tranfire in peculium, & tunc inquit
J8art. quod non videt quod poffit contrahi mutuum traditio
me Ä reconcilietur confumptione, tunc filius obligaretur

patri naturaliter,quia deiure gentium confiftit mutuum,fcd

folum eft impedimentum patria poteftas, quaeeftde iure ciui
li,ergo non impeditur obligationaturalis.Tamen hæc natu
ralisà praecedentidiffert,quando filiushabet peculium, quia
cum peculium habet, cohaeresdeducit ab eo tale debitum de
peculio,& ipfe à cohæredecum patereitencatur, vtd.l.fra
terà fratre.fed quando eft tale debitum naturale fimplex abf.
que peculio,tunc nec abipfo filio deducitur, nec ipfeà cohae
redededucit quod pater ei debebat,vt l.fiquid ÉÉÉ $.fed
& ipfi,ff.depet.haere.&l.Meuius,$. 1.£fàm.etcif.de quo per
Bar.& Doc.latè,d.l.fratcràfratre, vbi ctiam quærunt 'ì
qui
 “TRACT. D E MV TV O. 7
quiddecontra&u commodati,& depofiti,poterìtne celebra
iinter patrem & filium, & ex mente Bart. & aliorum, dic
quodfifilius commodat, vel deponit apud patrem rem ca
firnfispeculij,vel quafi caftrenfis,vcl aduentitij,eo cafu quo
pati non quæritur vfusfru&us,fine dubio confiftit contra
άus& a&io,& obligatio oritur,vtdi&um eft fupra. -

Sed fi commodât,vel deponit resprofe&itijpcculijrefpe

fucrcditorum peculijconfiftit contra&tus, & oritur obliga
tionaturalis& ciuilis,vtfupra diétum eft : Scd an refpe&ùfi
liiconfiftat contra&us,& obligatio contrahatur, poteft du
bitari.Etidcm, quando deponit, vcl commodat rem patris
propriam: circa quod dicendum quod cöfideranda funt tria:
ytimoobligatio,quæ oritur ex contraétu commodati, & ex
ita non oritur etiàm naturalis obligatio, quia non eft con
ttafiuscommodati, cum rei propriae non confiftat commo
datum,veldepofitum,l.ne uc pignus.ff. de reg. iur. & l. qui
i«m,f£depo.perSeueri.d.l.frater,in io. q. Soc.iun. confi. 43.
$oli lib.i.Cagn.d.l.frater, num.269. Sccundo eft videndum
deobligatione illa,qua tcnetur ex l.fi quis condu&tionis.C.lo
ta,fcilicetadreftituéndam poffeffionem, nec poteft opponi
cxccptiodominij,& ex illa lege tenetur ciuiliter, vbi patria
poteftasnon effet. Item tenetur naturaliter ex illo præcepto
iurifgentium,vt maioribus pareamus, fed fubeft alia natura
lisæjuitas,quaeeft quod filius non repofcat illud quod patris
fit,quaeobligat filiüm naturaliterad non petendum, quae eft
fortioraequitatepraecedenti,l.bona fides,f£depof. Ideö dicas
patrem non teneri naturaliter,necciuiliter in effe&u. Tertiò
£ftvidendum de obligatione fecundaria,quae contrahitur ra
fionemorae, deli&i, vel culpæ commiffaein rebus commoda
ti,veldepofitis,& in iftiseo cafu & eo modo,quo pater obli
giturexiflo contra&u obligatione primæua , eo cafu & eo
■modoquopaterobligatur obligationc fecundaria. Si verò fi
bicommodatur,veldatur in depofitum à patre,tunc filiuste
petur naturaliter,& patremortuo deducetur de peculiofi ha
bct,aliàsfecus, vt LStichus, ibi plenè Bartol.ff. de pecul.'e
ga,nosalibi.
Tra&atus de rebus quæ mutuari pof
funt, vel non.
& V M M A R I A.

1 Mutuum antrahitur imhi rebus quaconfijfuntponde

re,
74 P ET R. NICOL. M oz z.
re, numero, vel memfùra. -

2
Natura mutui eft, vt reddatur idemgenus in eadem bo
111i.tte.

3
•,
Rex in quibus confiffit mutuum,funt frumentum, yimtm,
oleum, muihmi, & fimilia.
4. 1n libris non contrahitur mutuum.quamuisfintfimiles, ,
J Non contrahitur mutuum in ouibus, nec in equo, fed in
, his rebus erit commodatum. mu. 6.
7 An impane conffat miutuum.
8.
An potero reddere pecuniam, fiargentum accepero ad
pondus. . r
9 Appellatióe argenti, vel auri,nó intelligitur de monetato.
ad Intelleétus
ad l. Paulus, ff. defolutio.
7 r ' Valet argumentum à comtrariofenfì, quamdo benefìm

ptum e#.
u2
…
Appellatione argenti non intelligitur de mometato, fallit
dupliciter. -

13 A'iud pro a!io ßlui non poteft.

44. Staminü, plumbum ferri, & fimilia,ampoßint mutuari.

vy. An t&tulae,lapides, ligna p ßimt mutuari.

16 Mutuum confiflit in paleis,& etiam im vmonummo.
a7
Res commttnt, ampoßit mtttuari.
1$ Res.tltema, an pußit mutuari : nonpotgf nifi concilietur
' mutuum, ntim.feq.
20 •
Si reprobam pecuniam mutuatii,et proprobis expendifti,
'am tenetris reddere probam pecuniam,
-2/ Mutu3, pecuniâ reprob;i.£ufil/im puniturpæna falfi.
si mitiiu.iuipecuni tjii.t!;eilam, & non fuit confùmptail
la,quomodo mihi concedatur.
23 Re onciliatur mutuum in re aliena perfipulationem.
24 Aëtio, an oriatur ex nuricratione velftptilatione.
-25 Nvuatio hodie non prafùmitur nifi agatur expreßè.
26 Reconciliatur mutuum in re aliena vfùcapione.
27 Reconciliatur,muttiii in realiena fùperueniëtia dominj
*\ 28 Re- '
 'TRACT. D E M v T v O. 7$

at Reconciliatur mutuum ratihabitione domimj, & curfù

biennj.
AP 10 columnam pofitam in fccundo loco eiufdem
M, Ciii cuius dcclaratione vidcndum eft, quæ res
mutuari poflint,vcl non,hoc cft, in quibusrebus con
lilat,& contrahatur mutuum,vel non.f Dic quod mutuum
(0ntrahitur inhisrcbus, quae confiftunt in pondere, numero,
Κmcnfura, & non in alijs: quia in alijs rcbusaut repugnat
iubftantia,fcu mutui natura, aut rcgula iuris, quæ aliud pro
illoinuitocrcditorc folui non patitur, vt declarat Alex. in l.
15 mutui.joi in fummar.ff.fi cer.pet. De fubflantia natura
qucmutuicit, vt rcddatur idcm genus in cadcm bonitate, d.l.
$.& i.cum quid.ff.eod.& dicemus fuo loco. ergo cum ea fo
h;quae confiftunt in pondere, numero, & menfura:recipiant
funitionem in genere tuo:quia tanta efì fimilitudo in eis, vt
vnum fungatui yivealtcrius, merito in histolis rcb. confiflet
mutuum. Quæ autem fint iftae rcs iurcconf. in l.z.§.crediti.
inquiteffe pcçuniam,& intclligit pecuniam large, yt fub illa
t (omprchcndantur omnia,quæ confiftunt pondere, numero,
άmcnfura:(cd hoc cftdcclarare ignotum pro ignotius. Ideo
tuüicclarius,& diftinétius quodfiftae res in qüibus confiftit
mutuum,funt frumentum,vinum,oleum, nummi, & fimi
i.
li,quaerccipiunt funétionem in genere fuo, & in quibus ca
dcmaffcrtui vtilitas per folutioném, quia carum rerum tan
facitfimilitudo, vt non cadat magisaffeaio in vna requàm
inalia, inummis,ff.de in lit.tutâ Ale.ibi & in d.l.2.§.mutui,
iilaf.nu.i.& alij,& nos inf. In alijs ergo rebus,quae non reci
Fiuntfunâionem in gencre fuo, quibus non cftadco fimili
fuio,&in quibuscadit,feu cadere poteft affeétio, non confi
ftmutuuì:exemplum in libris, fin quibus non contrahi
fuimutuum:quanuis reperiantur plures libri cadem impref
font,&cadcmi manufcripti in eadem charta,vt declarat Bar.
iali.$.mutui,num. 13. ff. ficer.pet.qui reddit rationem ideo.
non contrahimutuum in libris,quia confuetudo non eft, vt
ingencrcfuorccipiant funétionem inuicem. Prgterea ego có
ficioquodpotcftcadereaffeâio plus in vno libro, quäm in
iÄ memoriæ obaffiduum vfum , vel praéìicam à
communiteraccidentibus. Vel dic quod non confiftit mutu
uminlibris; quia non confueuit mutuari, cum confuetudo
ftdcfubflantia, feu neceffitate mutui, vt inquit Bartol. d.
la$mutui,nosdiccmusinfra col. fcq. f Itcii non contra
hitur
76 PETR. NICOL. M O z z.
hitur mutuum in ouibus, cum non recipiant fun&ioncmin
enere fuo.f Item nec in equo,fed erit cömmodatum. ltem
1nec in vefte,& fimilibus.Limita nifico pa&to, & conditione
illæres darentur,vt vendantur,& pecunia exillisrcda&a,con
uertatur in mutuum,tex.eft in l.fed Iulianus, §. mutui datio
ncm,ff ad Maced. quem tex.in hac materia celebrauit Bolog.
nctjn rub.ff.fi cert peta.nu.37. & Iaf. in l.fingularia, num.
29.ff.fi cert.pet. Ang$.Item fi in iudicio,nume.§. Inft. de ex
7 ceptio.Gom. Hyfp. commentar. iur.c. de mutuo, col.3. ffcd
quid in pane,con{iftetne in eo mutuum,glo.& Do&t. in d. l.
2. communiter tenent quod non, fed erit contradusinnomi
natus.Bart.autem limitat nifi ad certum pondus panisfieret
cx ordine ciuitatis,quandoautem panisad pödus fuiffet mu
tuatus, non dubium eft inquit Bar.& fequehtes, quin tunc fit
verè mutuum,Sal.Ang.Alex.Moder.Bonon. & alij in d. l. 2.
ego intelligo quando panis effet eiufdem qualitatis refpeótu
faporis & coloris, prout dicitur in folutioneargenti mutua
ti,vt poßit reddi moncta eiufdem mixturæ, non autem alte
rius mixturæ, & alteriusligae. namque non dubium efl quin
mutuum contrahatur in agento:fed dubitantDo&orcsfan
potero reddere pecuniam,fîàrgentum accepcro ad pondus,&
refpondet glo.in d. l. z.quod potero,fi tamen aere contamina
ta non fit pecunfa illa, & allegabat tria iura ad probandum.
1. 1. §. 1. f£ deaur.& arg.leg. 1. έum aurum, $. proinde, & l.fi
quis argentum,C.dcden.quam glo.fequuti funt magis com
Hunię& Báíåéíiaííimatini Paulus,ffde folu
tio. poftea ipfàmet gloffa recedit ab ifta opinione, & pcrau
thoritatem Hugo. per d.l. Paulus, videtur fibi contradicere,
& ad d.tria iura iefpondebat quod loquuntur in fauorabili
bus,cum loquantur de vltima voluntate duo iura, & illal. fi
quis argentüm,loquitur in fauorem eius, qui exercet libera
litatem at in propofita quæftione inquit, fumus in contra
&us ftri&i iuis,ifi quo ßri&a fit interpretatio, vulg.l.quid
quid adftringendae,f£de verb. oblig. & non veniunt nifi ca,
quæ expreffim funtdi&a,non auterii quæ exbono & aequo,&
pro haç opinione faciunt di&a per Franci. Marcum, in decif.
9 3o. vol.i.vbi conclufum fuitf appellatione auri, vcl argenti
non intelligi deauro vel argento monetato,& eo magispro
batur haec opinio ibi,cum loquatur in vltima voluntate,vbi
Jarga fit intcrpretatio iuribusfuprad. mihilominus non rece
dendum à prima opinione Bart. quem fequitur Alex. Iaf.
I)cc.alijquc communitcr,vt poflìt rcddi pccuniaaerc non cô
tamlnata,
 TRACT. D E MVTVO.
iami1I taminata,& quæ eiufdem fit ligæ, & ratio videtur effe,quiafi
lt;m| foluotibi pecüniam,quæ ciufdem fit li gæ, videtur afferie tan
itior: tam vtilitatem accipicnti,quantam affcrret ipfa maffà argen
tua 1| tiiltam rationem reddit fuprad. Bart. ind.l.Paulus, ff.dc fo
dii»| lutio, &glof. etiam pluries fibi contraria in I. fi quis argen
Bclg| tum,in verbo æftimationem, & eandem rationem videtur
nui| itfcrrcapprobando copiofifi.Tiraquellus intra&t. de retraét.
det* | ligna gloízo.& add. f. f Paulus,ego rcfpondco quod immò io
pfè , ibipröbatur opinio Bar.inquitcniii ibi rex creditorem non
indl tfecogendumi,fi aliquod damnum ex illa re pafTurus fit, er
rom* g9ä cöntrario fenfufi non fit paffurus damnum, cogendus ti
,icd I ftaccipcre,fquod argumentum valet, quando eftbcfïè fum
art. I ptum,l.i.§.huius rei,ff.de offi.eius, ibi Bart. Alex. Dec. Bald.
„;i; Cagn.& Rim.iun.num.364.& 395. & probatur in c.cumapo
i 11 i folica,ext.de hisquæ fiuntà præl.finc conf.ca. Doc. in l.con
trá ; ucnticulam.C.de Épifco.&cler.Soc.reg.28. latè per Nicol. E
ï f uct.infuaCentu.inc.4.& fupradi&g decifioni Francifci Mar
„ie ! circfponderi poteft,quod illâ decifid loquitur in diuerfister
qui1 minis,fnempè quando fuit fa&um legatum argenti, quod ,,
„in quis haberet,tunc enim ex conic&urara mcnte tcftatoris dif
us& Ęlig; deargento monctato:fallit nifi il
„ia k,quifecit legatum deargento, aliquam habcrct monetam
„…, 3igenteam,quæ non fuiffet in curfu, tunc enim intelligitur
Ji kgiffeeam,fallit fecundo quando illc, qui lcgauit non habe
pm £taliam pecuniam quàm fignatam,tunc enim adaptatur vo
5). luntasvtvoluerit infelligerëdeca,allegl.Quintus, la. z.ff.de
dtJ aut & arg le.&fic videmiusquod non venit appellationear
a, gentimonetarum argentum,eo quia apparet dc mente tefta
„, totisexpreßè, & fi véniret illud argentum effet praeiudicium
i | ttttio,ideft haeredi,fecus in cafu noftro,in quo nullum prgiu
f}.
dicium affertur,quia fi foluitur argentum ciufdem ligæ fiue
[ bonitatis in matéria,licèt fint diuérfae formae,tamen iäem vi
j.; deturfolui quoad effe&um & valorem,& fic crcditor tenetur
illud recipere, cum eandem vtilitatem afferat fibi. hinc eft
quod fecuseffet dicendum fidebitor vellet dare monetam al
terius matcriae,quia tunc non afferret eandcm vtilitatem, &
cffetfoluerealiud pro alio inuito creditore, quod non poteft,
vtdocuit Soci.in reg.377. yulg.l.z. §. mutui datio, ibi Iaf. nu. 1;
„ 3 ffficert.pet.vide Bart. eod. & intellige, vt non poffit reddi
monetaalterius materiae,quando poteft reperiri pecunia fiue
argentumeiufdem ligae, fècus fi non poffèt reperiri illiusbo
nitatis&ligæ,quia tunc crcdo quod Poffit folui de pecunia,
fiue
-
 ;s P ET R. NICO L. MOZ Z.
fiueargento currenti,vt ferè in fimili videtur diftinguere Io- .
an.de Imo.in l.in ratione lcgis. $. diligcnter, la. z.nu.4.ff.ad
lcg. Falcid. Alex.in l.quod re,nu.7 ffficer.pet. ybi de commu
ni,& inter communesopiniones recenfet Kirchou.Ccnt.3.cö , tt,
cluf7ς.littera P. & nos infra in 4.col.huius ordi.
I4 -sinu
f Quid dicendum de flamno, plumbo,ferio, & fimilibus, siis
poteruntne iflæ res mutuari,& contrahiturne mutuum. Do
& ores communiter refpondent quod fic, & extendunt in om -- 310,
nibus quæ ad pondus recipiunt funétionem in genere fuo. 'i;i,
'i;(Mit
J$ f Quid in tegulis,lapidibus, in lignis, dic quod fi ad ccr. -i.i
tam foimam fieri confueuerunt, crit mutuum, licèt mu
tuari non confueuerint, fi tamcn in gcnere fuo fun&io. -iii;ti, |

16
&tioncm recipiunt,& infit fubftantialisbonitas, vt per Do&. sinu
d.l.z.communiter.fitem mutuum confiflet in paleis,quiare s. $.
cipiunt funétionem in gencre fuo,vt declarât Bar.d.l.2.§.mu Sitie
tui datio. Item mutuum confiftet etiam in vno nummo fecú v, 0);
dum Soc. & magis communiter Doc. in d.1.1.$. mutui datio. ty
f£fi cer.pet.Thobias Perufattcftatur de magis communi, in <ti;m
$. 1. Infti.qui. mo.re contrah.oblig.nu.8. <lí,
17 f Quid dicendum de re communi, poteritne communis- s;
res mutuari.dic quod fic, & pecunia communis mutuata di
uiditur numero, non autcm per corpora, quare fi dominiali- *j
cui mutuent, vel per feruum faciant mutuare rem commu
nem, nempe decem aureos,quos habent pro indiuifo, quili- -

bet illorum habet dimidium in corpore quolibet, & mutu

um contrahitur, & cuilibet acquiruntur quinque illorum, al.
teri quinque, & alteri quinque, & condicitur pars nummo
rum pro numcro.l.nam & fi fur. §. fi feruus,ff ficer. peta, ibi
Caftren.& Alex. Pau! de Caft. Dec. qui poft alios colligit no
ta, ex ii!o tcx. quod mutuum fa&tum de maiori fumma, fi to
tum valere non poteft, valet pro partc ibi nu 4.
13 f Quid de re aliena, poteritne mutuari resaliena,dic quod
non, quia in ea non fit de mea tua,cum in re aliena non träs
feratur dominium,quod eft de fubflanria, & neceffitate mu
tui,l. .§.appcllata, ibi Alex. & cæteri, ff fi cert. pet. I. quam.
uis. C. fi ccit, per ibi Sal. & alijfcriben diccmus infra col. feq.
19 i limitatur tamen fupradicìa conclufio, nifi reconcilietur
mutuum cófumptione,namque fi cgo rem alienam tibi mu
tuauero,licèt ab initio mutuüm non fit , tamen fi confumis
mutuum reconcitiatur.l.nam & fi fur,f£fi ccrt. pet. glo.inl.
ciusqui in prouincia,in ver.teneri. £fi cert. pet. I. fi quispro
co, §. fi nummos. ff. dc fideiuff, quod intclligeProut dccla
rant
 ——

| “T R A CT. D E M v T v o. . 7» '
nmt Do&.d.l.2.§.appcllata,nempè reconciliari, quando 5o.
nafide confumpfit,non aliter, declarat laf. in I. rogattu. $. fin.
*l in 4 not ff.fi cert pct.t fed quid fi reprobam pecuniam, id cft zo
filfosnummos mutuaui,& tu pro probis cxpcndiâi & con
fumpfifti,an tencaris reddere probos,& fic mutuum rcconci
lictür,Azoinquit quod non & optime,fcd Pileus q. 138 vnico
'i tantum cafu debitorem teneri affirmabat, quando ille, qut
[\). mutuauit,ignorauit pecuniam illam cffe reprobam, & ipfe
"°| άbitor füiiit c(fe falfam & reprobatam, alleg text. in l. do
$.] mum fíde contrah.emp.vetffimii, quoque moio, quae lex
$ dtpulcherrima,vide etiam Pilc. q. s iegilavit ei autcm i!!e,
'*■ fiuimutuat falfos nummos, fi fèientei punitur poena faHi, 21
Σ
Tc ;
kgCorn.vtinquit Bart.in l.hac
iuiciurando,& fecundum Bart. de falf. Abbas
huiufmodi c. quam
pocna o, dc
procedct,
' £andonummi omninò funt falli, vt fi itännei vcl plum
'*, íícus fi tonfi & tonfati, & fic ncque procederet in ai, hi
'i
*'
niiiis,quipoffent defendi fecundum do&ri. Bart. fupra ci:a
tm,&'ię vié<Did.li.prati.q.fol. 339. & Ciarum
ni,iil in} falfum,col.fin. nos infrà fuotfaétatu.
mumj' Scd circa praeiiäam conclufionem de re aliena wwuvra,
radi- $itioquid ii pecuma aliena, quam mutuaui , mon fu* t con
niiii £ytiabilló,quomodo mihi confulitur vt reperam. Iaso. ,*
in- Burritcnct quoá mihi non fuccurratur, & quod omni reme
$i- iiomutuan$ deftitutus, quia mihi cft imputandurn cur mu- -

... umpecuniam alicnam, fcicns in ea non confiftere mutu

-; Vngautcmia! nam & fifur, & ibigynus dicsbant diflin- — ,
'.si Emipcnfionc,&
£ndo,quod dcbitor aut facit mala fide, vt excludat debito.
tungtgnetur quafi pro confumpta habea
rr^' $alisgliure ciuili.ff.dc cond.& demonftra.Sal addebat.l.
i t0- libro,iii fin.ff.dc contrah.empt. & l.fi oleum,ff.de dolo, aut
fitbona fide,quia ei eftà domino denunciatum, & tunc cö
J *jiinonpoteft,l.nam & fi fur.fffi cert.pet.vel dic ex men
j te$linlquamuis,fub num.6. C. fi ccrt. pet, quod fi conftat
I. £uniameffè alienam, fi recipiens illam vfucepit, quando !
7. kiicthabuità principio bonám figem, & tun§ pctipoteft,
iu4
giamutuum cft rcconciliatum.l.fi alienam,& l. qui alienâ.
j ficdon.cau.mor.fi autem non vfucepit eam, & tunc cöue.
? niiinon poteft.l. proinde,fffi cert.pet. quæ loquitur in cafu
? (titi quándo autem non conftat pecuniam effe alienam,
' ®nucniri poteft recipiens certi condiétione ex muruo,
. $f excipiát quod mutuans non fuerit dominus, tenetur il
' iiprobirc,nón autcm aâor, & ita dcclararc videtur Sal.
 rcddens
 3o P ET R. NICOL. MOZ Z.
reddensrationem, & referensGuliel. deCun. inl. nam & fi
fur.laco.de Butrig in l.non omnis. §.cum pecunias. ff. eod.
poffet forfan tenefi fimplicitcr, quod nifi confumptum fue
íit mutuum non poffet repeti per tex.fimpliciter loquentem
& nouiter ponderando d.l.fi fur.vbi Iureconfult. totam vim
facit,an per partem faltem nummi fuerint confumpti,&pro
parte condicam,ergo fi non confumpti non condicam,&hgc
videtur mens illius tex. non recedas tamenà d.diftin&tioneSa
lice.quae eft communiter reccpta, nec videtur difcrepareab in
23 telleétu illius leg. f Item reconciliatur mutuum in rc aliena
per ftipulationèm: nempè fi mihi reddi ftipuler. 1. Proculus,
24. ff.deiu.dot.d. 1. quamuis,C.fi cert.pet.& poffum petere:f An
autem ex ftipulatione,vel numeratione poßim agere, & ex . .
qua oriatur a&tio. videtur quod ex ftipulatione, fi numeratio
fuit fa&a incontinentiante,vel poft,cum numeratio cenfea
tur faéta caufa implcndæ ftipulationis, l. fi ita fuero ftipula
tus,$. 1. & l.cum enim.ff de noua. Bart.in l. certi condi&io. §.
nummos,num. 5. fi cert.pet. & idem effet fi fuiffet faéta ex in
teruallo, fed poft ftipulationem fempcr pariter praefumitur
numerationë fuiffe fa&tä caufà implendæ ftipulationis:fi aüt
numeratio fuit faéta ante,fed ex interuallo ftipulario,& tunc
duplex oritur aëtio, vna ex numeratione,& fic ex mutuo cer
ti condiétio, alia ex ftipulatione, nifi ftipulatio fuiffet faéta
25 animo nouandi,f quae nouatio hodie non praefumitur, nifi
ageretur exprefsè,l.fi.C.de noua.de qua materia latè per Bar.
in d.§.nummos, vbi facit quatuor cafus,& ibi Iaf.nu.3i. poft
Alex.Caft. & alios,& Sal. Bald. in l.quamuis.C.eod.ficer.pet.
& nos dicemus aliquid in 4.col. huius ordinis, & latè de natu
ra ftipulationis dicemus fuo tra&t.col. §. vlti. ordi.vbi videas.
26 f Item reconciliatur mutuum in realicna vfucapione,veluti
quia rem alicnam mutuatam triennio poffcdifti, vt declarat
gl.ind.l.2.§.appellata, fffi cert.pet.& lnft.quib.mod. recon
trah.oblig § iscui.verf mutuum,vbi alleg I. Proculus,fupra
27 citatam facit text.in l.fi alienam,ff.de dona.cau.mor.f Item
reconciliatur mutuum in realiena fuperuenientia deminij
in mutuantem, vel conditionis euentu,tex.in l.proinde, fffi
cer.pet.f reconciliatur etiam ratihabitione domini, l.fi pro
28 curator.ff.de cond.inde.reconciliatur etiam curfu biennij.dc
quo in l.in contra&ib. C.de non num.pecu. & recöciliaturtri
bus modis fecundum Azo.in fumma, fecundum gl. quatuor
modis,fecundum autem Soc.diftin&tionibus quinq;,fecundü
Bar.& optimè feptem modis,de quibus diximus.
Tra&a
 TRACT. ID E MVTVO.

Tra&atus de fubftantialibus,formalibus,
feu neceffàrijs mutui.
s V M M A R I A.
MMtwum dicitur contrahi Re.
In obligationibus,que contrahunturre,abipfâ recontra
ífus fimuntfùbftantiam.
3 Defilfantia mutui eff confènfùs.ficut in quolibet com
traëtu.
4 Quatuor defiibftantia,feu neceßitate mutui requirun
f/r.

j Confùetudorequiritur in mutuo, & hoc dupliciter intel

ligitur.
1 Aptitudorequiritur im mutuo.
7 Setundum communem fententiamimouibus, & codicib.
non confiffit mutuum.
i Aiiw requiritur immutuo.
* Mutuum ancontrahaturfi dico , ecce in jfofàcculo ad
fuit viginti aurei, accipe,& tu ante à me petijfti aure
oyyiginti.
* Qgatuor requiruntur ad hoc vt mutuum contrahatur.
1:t, .
\tu |
i Videtur etiam defùbftantia,& effentia mutui,vtfitgra
ttiftiim.
»!
Vt I: Quefolemnitates,feuformalia,velfùbftantialia extrin
tJ! fièrequirantur in celebrando mutuum.
0%
f*
13 lnpublitis inffrumentù nonferuatur yt adhibeantur tres
tffes,fedduo. •- •
:M
Mi 1* Diffirtam in oppido,velruri contraxerint mutuantes.
íì 1 libraauri quotfcutos fiue aureos conficiat.
* i* Artusapud Romanos erat didragmus.
*ti! h Numerù aureorum im confituendalibra auri auäus aì
Imperatoribus.
§ 1 Ent auth fèdnotuoiure, «ftimauit libram auri centum
jwrtmi.
F a9 Pro
 P ET R. NICO L. MOZ Z.

19 Proconcordia diffingue tempora,& concordanturßri

pturæ.
ao Solidus apud Latinos alionominefextuladiäus, fecum
dum Ifidor. -

21 Numifmatum immutatio eo temporefaíta ef?, quo Ro

mamæ opes tenuiores faétafùmt.
22 Hü moftris temporibus quot auri concurrant ad conficien
dam libram aurt.
23 Libra argenti yalet decem aurei,
V. infcripta Subftantialia,formalia,fcupofitam
EN I O ad columnam tertio loco , quae eft
neceffària Mu
tui, & pro declaratione aduertendum primo quod
de fubflantia, & necefiitate mutui eft res:f mutuum enim di
citur contrahi re, cum ex a&uali rei interuentu perficiatur,
$.2. Inftit.quib. mod. re contrah. obli. & §. præterea, & §.is
cui. §.fin.& fic principaliter traditio rei rcquiritur a&u verè
vel fiâè,hoc eft minifterio legis, & fi res a&u non interueni
at, non contrahitur mutuum, nec oritur obligatio ex ifto có
traétu, argu.l.2.§.creditum,ibi mutuum non poteft effe, & i
bi do&o.& l.qui pecuniam,ff.eod.facit Doétri. Bart. in l. cü
quid.ff.fi ccr.pet.fub num.io.vbi inquit qu*dt in obligatio
nibus, quæ contrahuntur re, ab ipfà rc cótra&tus fumunt fub
ftantiam,nosdiximus latè col. Rcinfcripta, artic. i. & fuper
fluum effet hic repetere.
f Item de fubftantia eft confenfus in cötraâu mutui;nul
lusenim e(t contraâus,qui in fe confenfum non habcat, & ę,&;
ni(i habcat contraâus nullus eft,l.i.§.adcò,ff.depac. hinc cft $;
quod mutuum impeditur quando furiofus mutuat, & ratio
èft,quiafuriofus cónfenfum non habet, text. in l.fi à furiofo,
& l. non omnis,f£fi cert.pet.ibi Iaf. & alij communiter, &
quia fuper hoc non eft dubitandum, tranfeamusadalia, &
videamusquæ prætereà ex mente Do&orum fint de fubftan
tia,& neceffitate mutui:& dicendum ex mente gl.in §.t. In
fti.quib.mod. re contrah.obliga. & in l.2.§. mutui datio, f£.
fi cett.pet.Alb.Bal.Sal.Rom. Âlex.Caftr.Iaf. Dec. Alc. Curt.
Cag Bolo.& Bart. qui melius & diflinétius dcclarat, fqua
tuór de fubftantia,feu nece(fitate mutui requiri: nempè na
turam,confuetudincm,aptitudinem,& a&tum. Primo nan
qucrcquiritur natura,vtrcsfit inucnta, vt numcrctur, Pon
- dcrctur,
*.
 - “TRACT. D £ Mvtvo, ß
/;i deretur,vel menfuretur:exemplü in pecunia iux.1.1.ff.de có
/"*| trah tmp.fcd Do&.dicunt ad álium finem pccuniam inuen
tameffe,nempèademendum,vt d. l. 1. non autem ad mutuâ
[I.] dum.fcddic quod natura intclligitur hic, vt peflit naturali
ttrmatcria numerari,ponderari,vcl menfurari, & quamuis
adtalcm finem, vt in ea cadat mutuum, materia illa non fit
inuenta,dummodo illa materia recipiat fun&ioncm in ge
mtrcfuo,hoceft,vt poffit reddi in eadem bonitate & qualita
f ; tt,intacadet mutuum,quare fialia reperiantur, quæ vt dixi,
itcipiantfunétionem in genere fuo, in his etiam cadet mu
tui,licetad talem finè indu&ta non fint,vt declarant do&t. in
dl*.§.mutui.Secundò requiritur confuetudo,f& hocdupli $
... titerintclligi poteft,& quod in genere cöfuetum fit fun&tio
„ ncmrccipere, nunquam confuetum fit illam rem mutuari:
„ tamcnhocfccundum non feruarem:quamuis enim confue-,
ni ! tudo nö fit rem mutuari,nihilominus fi recipit funâionem
tui, itspotcritmutuari,vcluti in pipere, cuius grana cum recipi
„ . £t funâioncm, mutuari potcrunt ad numcru m fecundum
. ' Bit.Ro.Iafmagis communiter Doc in d.1.2.$. mutui datio,
ficct.pet.Scd Ful. Rip.& Dec. difplicere haec opinio vide
turraratione,quia confuetudo non acceptat, vt ad numerü
... mutuetur piper,prout etiam in frumento, cuius grana funt
; quodammodo eiufdcm bonitatis:tamë ad pondus & ad më
furam folent mutuari,non autem ad numerü,fed refponderi
„ Poteftkipae,& Decio, quod confuetudo non acceptât prop
, ttrcuitandoslabores,cum ferè impoffibile fit frumcntümäd
i numerümutuari,fed fi mutuaretur etiam ad numerum vale.
i ftt,& maximèin pipere, quod vfui noftro non adeo eft ne
f ttffìrium, & rarö & parum mutuatur. f Tertiò requiritur 6
a? sptitudo,fcilicet quod res fuae naturæ aptetur,veluti pecunia
adnumerum,frumentumad menfurá,& fimilia, quæ ad fui
, natuäaptentur, ideof fecundü communem fententiam in 7
$ ouibus&codicibus mutuü non confiftit,licèt & oues,& codi
ζ ςgnumcraripofIint:quandoquidem non eft harürerum ap
. titudo,& fubßantialis bonitas in his rcbus numeri, vel pofi
m• dtfisrefpc&u non confiflit:Quapropter jurcconful.inl.z.§.
£ mutuidatio.£co.non dicit mutuüconfifiitin his,quaepom.
dtfe,numero,velmenfura confiftunt,id eft, quae in ho&fub.
fantialcmbonitatem habent, quod benèverum eft, nifi eo
Paâo & conditione illæresdarentur,vt vendantur, & pecu
niacxillisreda&a conuertatur in mutuum, l.Iulianus, $.mu
tuidationcm,ff.adMaced.& diximus fupcrius,col.z.nu.6.
F 2 Quar.
 34, Ρ ET R. NI COL. M O Z Z. -

f Quartò requiritur aëtus,idcft, quod fa&um hominis

aptitudini accommodetur,nam fi pccuniam in facculo tra
dam, non erit mutuum, fed depofitum, vel contra&tusinno
minatus:fi trado pecuniam in facculo, vt aliud facculum mi
hi reddas, prout inquit Alex.in d.%. mutui, num. 4. & in ad
ditio. ad Bart. & not.infra tra&t. depof.ffedfi diccrem, ccce
in ifto facculo adfunt viginti aurei, accipe,& antè tuâ mcpc
tijfti aureos viginti,contrahetur mutuum, quia ego numero
verbo, prout diccbat Alex. ncc obftat glo.in d.§.quia fimpli
citer loquitur quod fit contraétus innominatus,quandotra
do pecuniam in facculo non numeratam, quod intelligi de
bct numeratam fuiffè nec facto, nec verbis. ncc videtur huic
opinioni obftarel.plane. $.i.ff.dcle. 1.quia ibi loquitur quan
do pecuniam trado tanquam fpeciem feu corpus, quod non
cft in cafu ifto,cum fuerit fpecificata quantitas, & haec qua
tuor requiri dcclarat,glo. fupracitata; fed Bartolo non pla
cet primum rcquifitum,atque adeo ad tria redigi pofIent, &
tria fcd diuerfa probantur in l.vbiautem, iunc. praecedenti.
ff de verb.oblig quæ lex inquit in mutuotria requiri, nem
pè quid,quale,& quantum, fed neq; fecundum requifitum,
ro Bal.placet,qucm Bart.fequitur Iaf. & alij: quare dicas qua
tuor fecundum communcm requiri ad hoc vt mutuum con
trahatur, quæ quatuor videntur effè de fubftantia, primò vt
tempore contra&tusagatur, vt non rcddatur idem in fpecie,
intcllige quoad propofitum & intentionem, vt inquit glo.
d.§.mutui.fecundo requiritur vt reddatur idem in genere,ta
men proccderet libellus, in quo creditor peteret idem vnum,
quod inuruauit,vt per Iaf.l.2. fffi ccrt.pet.num.i. Tcrtiò re
quiritur quod transferatur dominium rei mutuatæ, idco in
pecunia aliena non confiftit mutuum,nifi rcconcilictur, vt
fuperiori collatè diximus.
Quartò, quod mutuum conftet in rebus confiftentibus
pondere,numcro,vel menfura , & nifi ifta quatuor concur
rant, non poteß effe mutuum, laf.in l. 2.ff.fi cert.pet.num.$.
& Moderni Galli in trac.de vfuris, in prin. num. 17. non ta
men fequitur quod vbi ifta concurrunt,femper fit mutuum,
quia partes poffent agere vt effet depofitum,I. Lucius, la.i.&
1. Publia.ff.depofi.de quo dicemus fuo loco, nempè traét.de
pof.f & aduerte, quia etiam videtur defubftantia mutuivt
fit gratuitum,iux.illud Luc.cap.6.mutuum dantes nihil in
defperantes,quia fi interueniret merces,effet locatio, de qua
dicenuus fuo loco proprio, & an poffint intcrucnircin
vfuræ,
mu
 TRACT. I)E MvTvo. £3
inmutuodicemus columna fequenti.
Quaeautcm folemnitatcs feu formalia vel fubftantialia
extrinfecarcquirantur in celebrando mutuù, Iurcconfulti fe
cundum rerum,perfonarum, & locorum conditionem, & 11»
varictatcm,loquuti effe videntur diuersè, & ex mente illo
rumbreuiter dicendum, quod fi in contrahendo mutuo mi
nusquàm libra auri veniat in contra&tu mutui, tunc fiue in
httcrismiffa fit conuentio contrahentium,fiue non,& con
trahcntcsfint aut litterati,aut non,quocunque modo tamen
idfiat ruri,aut in vrbe, ad plcnam confirmationem & pro
bitionem fufficiat duostcftcs effe adhibitos, ad plenam fi
dcm, Auth.deinßrumentorum caut.& filij colla. 6. & Bart.
&go inauth.fed nouo iure.C.fi cert.pet.fi verò maior fum
ma in mutui obligationcm veniat quàm libra auri, tunc re
ftrtplurimum,à quo & vbi contraétus celebretur, nam fi cö
trahcntium aliquis vel ambo fuerint imperiri litterarum,&
voluntascorum litteris mandata fuerit in aliqua ciuitate, re
quiruntur quinque teftes,iuxta iam allcgatam auth. $.appa
ftt,& Bal.& Doc.in auth.fed nouo iure, C.fi cert. pet. & ibi
glin verbo,ab imperito, fcdanimaduerte quia f in publicis
inftrumentis de cónfuetudine non feruatur, quoniam fuffi
tiuntduoteftcs,vt concludit Did.c.zo.praética.quaeft.num.
4.&ThomasGram.decif.73. num. 8. folum ergo feruabitur
inchirographo & priua ta fcriptura,prout vidctur etiam vel
lcAlex.in d.Auth.in addi. ad Bar. & etiam, Bart. ibi referens
laco.de Beluif.concordando quod tres teftes crunt,fi compu
tcmtistabellionem,qui conficit inftrumentum,tamen Spcc.
tit.dctefte. §.reftat,affirmat duos tcftes fufficere,& ita feruari
inpra&ica atteftatur Didacus,c. 12. praética.q.fi verò eius có
ditionis perfonae contrahant abfque aliqua fcriptura, qua
comprehenfafit illorum conucntio, tunc fufficit tres reftcs
intcrcflè,d.auth.§.z.fed fi inftrumenta, idemque erit dicen
dumvttotidem fufficiant teftes, cum periti littcrarum inter
fccontraherent,fumma auri libram exccdente, fiue veniant
cumfcriptura,fiue non, f tamen differtam in oppido vel ru.
ricontraxerint, nam in rure vetera iura feruantur, quæ ap
Probant regulariterornnein contra£um duorum tefiiumte
ftimonio cönfirmari,i.vbi.f de refibus, ! in exercendis. C.
defi.inf}.& ibi glo.in c.omni, & ca.licct vniuer{is. §. fin. ex.
tradetc&i,& nóuiffima iura vo'unt, vt in t.; nuoque cafu,
fi contra&uschirographario inßrurwento !• : ; !'s, & tres
tdicsadhibcantur.I.fupcr chirographa, ;»( ; . . t & ibi
F 3 g' cir
 P ET R. NICO L. M O z z.
g!.circa anth.fed nouo iure, & idem obferuatur in omnibus
çontra&ibus,qui inftrumcntorum fidc firmantur. f fed cir
ca haec dubitari poffet libra auri, quot nummos aureos fiue
fcutos conficiat, & quomodo libra auri in iure capiatur, &
praecipuè his noftristemporibus,dc qua matcria lóquitur Al
çiatuslib.3.difpun&tio.c.9.& Cou.cap.ii.col. 1.lib.varia. rcf.
iur.& mclius & diftinétius traétatu feparato, qui infcribitur
veterum collatio numifinatum,ca.3. & Boe.decif. 317. Petr.à
Plazza, c. 1. libr. in epito. dclicto. Gcorg. Agri. de ponder.&
mcnfu.& tempera.monct.lib. 2. & fciendum quod faureus
apud Romanos antc translatum imperium erat didragmus,
hoc cft,binas aurei dragmas pendebat, & fic duo dc quinqua
inta aurei Romani libram cfficiebant, hoc cft,fkutos 48. ita
ÉÉ; Budæus in tra&atu de Affe, Iib. 3. pagina libro mco
17 ao» quiallcgat etiam Ifidorum,f fed videtur alijs tempori
busab Imperatoribus Romanis au&tus numerusaureorum
in conftituenda libra, vt auri libra fitaeftimata tcmporibus
AlexandriSeueri7z.aureis,iuxta l.quotics,C.de fufcepto. li.
mo.& ibi glo.& Lucasdc Pcnna, quam opinioncm refert, &
£qnitur etiam Fabianus de Monte tra&. de cmptio. & ven
di.im quin.q.princ.fub num.3.& ita dcclarat Abbas in c. con
querentc,num.6.ibi Felin.de offic.iud. ordina.f Bart.autcm
in d.auth.fed nouo iureaeftimauit libram auri ccntum florc
nis, cuius fupputatio non procul vidctur differreà prima,
quam fupputationem fecerunt ctiam quidam Vltramonta
ni,dúdixerunt Bart.aeftimafTe centum aureis, & credo quod Š;
intcllcxerint florenum proaureo,cum non optimè linguam Ęs,
Italicam apprehenderint,fedd.l.quoties, multum à fuppu & tu;
tatione iftorum diftare videtur, ideo dicendum vt d.l.quoti -{;vi;
es,mcndofa fit & corrupta,prout ctiam notauit quaedam ad $t:m;
«ditio ibi ad illam leg. & eomagis hoc probatur,cum in mul Sin
tis excmplisfcriptoium Romanorum apparcat hbram auri ®&!;
acáimatam e(Ie 4o.aureis Romanis,vel pro concordia diftin ***),
19 guenda eruntf tempora,& concordabuntur fcripturæ, qua
propter Budæuslib.3.de affe, foluendo contrarietatem dice
bat.diximus fupra duos de quinquaginta nummos exautiJi
bra percuffos, cui di&o pugnarévidetur id quod dicitur lib.
1o.C.Imperatoris in l. quoties,titu.de fufccp. duobus fcilicct
& feptuaginta folidis perfolutis, acceptam ferri libram au
ridcbcre,quapropter adnotandum habuimus id non deau
reis prifkis intelligendum, qui ad formulas primas nummi
aurcicxa&ifunt,áut paulò ab his imminuti, nam imminu
tum
 “TRACT. D E MVTVO.
tumpo(teaeffe pondusformarum ex his Ifidori verbisintel
ligimus,ffolidusinquitapud latinosalio nomine fextula di 2©

£tuscft,idco quia eis fex vncia compleatur, hunc autem vul

gusfolidum aureum appellat,qui folidus dicitur ideo, quia
nihi! illi decfle yideatür : folidum cnim antiqui integrum
dicebant,& totum hoc di&lum 16dori adiuuat Pomponijau
thoritasin l.numifmatum, in titu. de vfufruá.in Pandc&t.
hisvcrbis : Numifmatum aurcorum vcl argenteorum ve
tcrum, quibus pro gemmis vti folcnt , vfusfruétus legari
potcft , immutata Tenim forma percutiendi nummi,
tui vctcrcs nummi extabant , non nummi vice, fed gem
marum & rerum in dclitijs habitarum cenfebantur quomo
dofithodie,antiqui aurei,vtdiximus, binas dragmas pende
bant,hoceft fcnos fcropulos,& quatcrni in vnciam fignabá
tur, ficcx libra Romana duode quinquaginto fiebant, hoc
dttxduodecim vncijs, pondere autem imminuto cx binis
dragmisterninummi fieri ceperunt,hoc cft feni ex vncia,ita
fitvtautilibra duobus & feptuaginta aureis implcatur,licèt
antiqua libra nummaria ccatenâs dragmas fàperet, vt mina 2i
Attica, f numifmatis autem immutátio co tempore faéta
dt,quotempore Romanæ opes tenuiores faάς principümul
totum ncquitia, qui luxu perditi priuatorum opes tributis
£xhaufeiunt, quamquam polfet dici quod propter bella hoc
fictit ex quo fàtisapparet,d.l.quoties, nofi o6ftare cum di 323
ucrfistemporibusloquatur. fbis autem noftris temporibus
quotauriconcurrant ad conficiendam libram auri,dic com
$uffcreaurcosnonaginta fex,prout inquit Bar. d. 1. quoties,
:
í
lafinlleéta,num.3 ff.fi cert.pct. Hipp. Rim.in l.Imperium,
nu 394.£dc ofcius, vbi inquit quod rcdigêdo noftrosaure
0sadfummam antiquam, tantum valcnt 4oo.aurei de mo
ítinis,quantum olim 3oo.quia olim 3oo. faciebant quatuor
libras aüri,& duas vncias, hodie afcendunt ad 4oo.allegardi
άumCaftrenf.inl.fancimus.C.dedon. dum loquitur dedo
pationevltra quingentosaurcos, quae non eft facienda fine
inlinuatione, quoí hodie habita confideratione ponderis
intclligitur de8oo.atque adeò Bart. vtroque modo faluatur,
ncmpè intelligendo de forenis,& deaureis, cum modica fit
difcientiaà céntum florenis,à 48. aureis, & etiam alio mo
dofccundum Vltramontanosde centum aureis, cum vtdixi
hodicconcurrant aurei 96.ad conficiendam libram auri, &
fic effet modica differentia , t libra autem argenti va 33
ktü«cm aureis, prout habetur in l. 1. ibi Lucas de Penna.
,F 4 C.de
-
 P ET R. N I CO L. M O z z.
C.de auro,&arg.iila.lib.io.& d.l.quotics. tradit Plazza fuis , tt,
epitomis,ca. v.lib. i.verum in hac materia funt attcndenda
ftatuta & confuetudines,prout inquit Abbas in c.conqucrcn iti;
te,de offic.iud. ibi Canoniftae. úf|
Yit.
Tra&tatus de naturali Mutui. '¥
S V M M A R I A. <!£*
i£tu
guefint mutuinaturalia, exemplù res demonftrarine 3$;.
«e/e eft. íirma
Exnatura mutui eff vt reddaturinffecie,idëingenere *;w,
AMutuum debet reddi æquè bonü,quamuis mibilfit duäü. 'ify
?[] Non licet reddere vinum nouumpro veteri.
Si mutuatum/it vinum nouum, anpoßit reddi vinum "*jiis
vetus.
'¤,

sai,
Intelleäus adl.cumquid,ff.ficert. pet. isti;
: Si mea interefpottus habere vinum nouum, nompote$t Eti!,
reddi vetus.
itin
Quando dicatur vinum nouum. ih*ta,
ggjdfiegofimparatus redderein eadem bonitate,fed uā;
non reperto. -

ἀμη,
I0 Quid dicendam denatara extrinfecarei mutuate,pu
ta valoris.
J/ Ex naturamutui eft, vtfipoff contraítum mutui valor
feuprecium crefcat,vel decreßat al/que mora debitoris
damnumfit creditoris & commodum.
I.2 Ex maturamutuipoffùnt redderepecuniam,fiacccpiar
gentum adpondus.
13 Si accepifrumentum mutuo,ampoßimredderefarinam
4/4 Si acceperofrumentümutuo,ampoßimredderepecuniâ.
JJ Sipecunia mutuatapereat cafùfortuito, cuipereat.
- /6 Pupillus mutuando momtransfert dominium.
w7 Ex naturamtitui eft vtineo veniantfru£tus.
48
Ex maturamutui eft vt ineo mom veniant vfùra.
49 Amim contraäumutui yfìrafintlicita.
20 Mt*
 “TRACT. D E Mv tv O.
(iit ;
nii |. a Mutuumdantes nihil inde fferantes.fecundum Lucam.
fct * a Vfira quidfit/ecundum Hoftienfem.

11 Deiureciuili vfurafuntlicita, & de iurecanonicopoft

i
I
fmOram,

13 Vfirahodie eftprohibita,& de iure ciuili & canonico.

a, Quidfimutuofibidecemquepromittü redderetempore
nundinarum,&finom reddu,promittis reddere quinde
cimnomine intereffe,an valeat promißio. *

*) Ex naturamutui eft,vt in dubioprafùmaturpotius mu

tuum quam aliud.
* Non prefumitur mutuum quando comieäurafùnt incô
fratrtMÌM.

M. 17 Conieäuranomprocedunt in ecclefia prælato ad pref

mendamdomationem.
* Exnaturamutui eft,vtfireddaturres deterior, mondi
[? tatur reddita.
i) Exnaturamutui ciuilis eft, yt ineo habeat locum exce
ptio nonnumeratapecunie.
ß 3° Pecuniadebita ex alio contraítu, potefl perfipulationë
velnouationem conuerti in aliumcontraétum mutui.
*].
31 Qutuorffecialiaim mutuo concurrunt.
3: Standumgl.inl.fingularia,oäoffecialiaimmutuo con
{1/rftimt,

3 Bar.omniafingulariaad quatuor capitareduxit.

34 Sexffecialiaconcurrunt immutuo reffeätualiorumcon
traífuum.
3 Textuinl.fingularia,quatuorhabet intelleâus.
3* Syrtiale effinmutuoreconciliato, quaudonumeratiox
principionomhabuit confenfùm.
31 Certicondiétioffecialümonoriturex mutuo quouis mo
doreconciliato.
31 Syrtialee;iinmutuofaítoperliberamperfónam,vt a!
teriaftio& obligatio acquiratur.
3) Syfriale£finmutuo, vt quilibet adminiftrator exfola
F j fçriptu
 9o P ET R. NI coL. M Ozz.
fçripturafiat debitor ex hac caufâ. -, .

4o Contraétus quando dicaturfieri palàm.

41 Nomfimpliciter eft verum,quod tutor infaâioproprioa
thoraripoßit.
42 Auth.minori,prefipponit debitorem,velcreditoremp,
pilli tutorem effenompoffe/ecundum aliquos, diffingü
tur,mu.feq.
44 Tutor poteft propria authoritate fibi foluere de beni/
pupilli.
4* Mulierpoteritfibifoluere,et reftituere dot?fieff tutrix
46 Singnlare in mutuo quod aäio qua oritur ex numeratio
me, exfacilimouetur, & tollitarperftipulationé fequu
tam,velpræcedemtem.
47 Stipulatio momimpedit oriri aäionem ex comtraäuß- !
per quointerpofita eft. *, if^ -

48 Spectale eft im mutuo quod facilius acquiratur dominiä *hil;

rei,licèt nom contraótetur. * & VIII)
49 Secundum caput Bar. loquitur quæ fintffecialia impetu $$$$
fìtat Mtum?r4tat. 'hi&
'ITVttu
jo Volente creditore omni respoteßßluipro alia. '*.$.
31 Vfúræ nomdebentur im mutuo nifiperftipulationem. *y;
*2 Exceptio Senatusconf. Macedonia. non daturnifiobpe Ę;.
cumiam mutuatam nomim alijs rebus. *f*,
*i:tur,
13 Quefntffectalia impecunia & nonfint innulla aliare. * ho;
34 Qu*fimt /pecialia iu mutuo contra naturam mutui. %tn; |
“sitio
t
V tione
EN I O ad quartam columnam,& pro eiusdeclara
videndum quae fint mutui maturalia, & aduer
$; !;i
- tendum quuia naturalia contra&uum dicuntur ills,
quae tacitè intelliguntur de natura a&tus, quamuis nihil fit
dictum, exemplufit in mutuo,vt reddaturæquè bonum,l. ciî
quid fff cer pet.ibi Doc. & in venditione vt ipfe venditor
tencatur de etiiâione,]. 2. ff. de euiét. fed nos fu6 hac colum
, na ponemus,nedum naturalia propriè & ftri&tè fumpta, fed
£tiam impropria & largo modo fumpta,putà fingulária,fcu
jpecialia , & dcnique poncmusea quæ à íiiíoííül. t;;
unt
 TRACT. D E M V T V O. 9t
, fint circa mutuù vcl ob naturam, vel priuilegiú, vel ob fpe
cialcmrationem, quæ tamen non refpiciant íubftantiâ miu
tui,velaccidétale, & quiaf exemplis res demonftrari ncceffe
tfi,£ftdiftæ, verf. aliæ, Inft. de actio. ideo dic primo quod f
cxnatura mutui videtur, vt reddatur in fpecie idem in genc.
it,& nota quod iftud videtur de natura, non autem défub
fiuntia,(iconfideretur contra&tus murui pofteaquàm fuit cc
kbratus,fecùs fiâ principio,quia à principio, & dum contra
hitur, videtur de fubftantia quoad propofitum & intentio
tcmcontrahentium,poft venit proui(ione,l. & fic poffet rc
jondcri Iaf. Ful.& Dcc.in l.cum quid, ff. fi cert. pct.Etiam
tinatura mutui e(t , vt mutuum reddatur æquè bonum,
quáuiscnim aihil fit di&tum, tamen ex natura cötraétus mu
tuitacitè intelligitur a&um, vt reddatur ciufdem generis,
&bonitatis, f iiec licet rcddcre vinum nouum prò veteri,
&ficdctcrius, vt devino illo, de quo Pomponius Iurecon
flt.inl.cum quid,f£fi cert.pet. ibi Bart. num. 4.Iaf.num.io.
Curtiun.nu8 poft Bald. Fulg. Dec. & alios, f fed quaero ex
mtntcglof.ind.l.cumquid,fifit mutuatum vinum nouum,
}ofitne rcddi vinum vêtus glo.ibi videtur tenere quod non,
&£quitur Alb. & Bald. le&tü.antiqua, & Ang. contrarium
itmet,Bar.& Iaf.& magis commmuniter moderniores,quod
immòvinum vetuspoífit reddi pro vino nouo, cum vihum
Vttusfitmelius & excellentius nouo,& in gencre videtur red
di&incadem bonitate, namque quod méliuscft,vtiqucbo.
numeft,cum in pluri infit minus,l.vbiautem,f£de ver. obl.
lquodfurti,ffde in lit.iura.fed animaducrtendum,quia gl.
intclligere videtur quando vinum vetus non cffet mcliusho
to,ncmpè in vino veteri quod incoepiffet acuere, tunc enim
ttntt&bcnè,vt nö poffit reddi vetuspro nouo, fecùs ergo vi
dttur vellcquandovinum vetus non effet detcrius,& ficgl.
mondifcordatà Bart. & iaf. & Modern. & quod haec fucrit
£nsglofponderacam,&intclligcs, & dic quod mens glo.
fit,qüando effetalitera&um tn êádem qualitate, vt reäda
£utnouum pronouo, vel vetus pro veteri, idco ibi in ve.fic.
fcd hic,inqüit, cum eiufdem qualitatiscum vtrunq; nouum
vdyetus.& quod vinum vetus poffit reddi pro noüo, dum
modofitexcéllentius,feu in eadem bonitate,vltra aliosf e
Ę quid, ibi in illis verbis, non licet de
iioiidctcriorem rem feddere, ;crgo licèt meliorem à con
tatiofenfu,quodargumentum válet, fire&è fumitur, pro
uá:claratEüciard.'Ccnturia, cap. 4. Do&.inl.l.5.huius
*. rei,f£
 92 p E T R. NICO L. M O z z.
rei,f£de of eius cui mand.l.conucnticulam, C. de Epifco.&
- cler.accedat quod in illa leg. iureconful. totam vim facit in
illis vcrbis, in eadem bonitate reddatur, & ratio videtur cffe,
ne creditor damno afficiatur, fed fi reddatur vinum vetusex
cellentius pro nouo, rcdditur plufquam in eadem bonitate,
& creditor non folum non afficitur damno, fcdafficitur vti
• 7 |i & lucro.f hinc eft fecundum Fulg. quem fequitur Curtius ç.;;
iun.d.l.cum quid, fub num.8.quod fi mea intercft potius ha sit;
bere vinum nouum quàm vetus, nempè quia velim diutius s£|;
conferuare, ifto cafu non poteft reddi vetus pro nouo,fecusfi *tim
mea non intereft,& iftam diftin&tioncm probat text.allcga ¤ç,
s tus in gl.& per Curtium iun. in I. Paulus, ff de folutio.f quá sitie;
doautem dicatur,vinum nouum, Bar.inquit eflè vinum non $$im
dum clarificatum: fi autem eft claiificatum, dicitur vinum $it;
vetus, quamuis aliqui modcrniores tenerent, vt non poflit *;«
dici vetus,antequam nouum fuperueniat, vt attcflatur Curt. **nu
ium. qui faluat Bartol. vt appelletur vinum clarificatum ve
*i;
tus,quantum ad hoc, vt in reftitutionc piovctcrihabcatur, *;■
& hoc voluit dicere Bart.
� f Sed iuxta fupradiéta quaero, quid fi ego fum paratusrcd * ;
*::;
derc in eadem bonitate,fed non reperio de materia mihi mu <;lio
tuata.dicendum quod aut poteftà debitorerepcriri de matc
ria mutuata,& tenetur cam dare,aut non poteft reperiri,pu °*;.
ta in monera, quia eft eius curfus mutatus, & tüc folui dcbct $it; -
*-:;;um,
exiftimatio eius habita ratiöe deteriorationis,& fic dáni,&
*i;
intereffe,vt videtur velle Petrus de Ferrar. licet permodicêdi
*; ',m
uerfà in fua pra&tica in forma libelli, in a&ione hypotheca "<■■;
fia,in gloff in ver.relaxandum, quam glo refcrt Card. Alb.
in lucubratio.ad Bart. 1n 1.z. §. mutui. íibirt.num.so.ff.fi $tius,
cer.pe.Vide Ant.Gabric.com opi.lib. 3. tit. de folutio.& mc
lius Hier.Gab.conf. 164. & Abb. c. quanto, in fin. de iurciur.
quamuis tandem referat in multis partibus Italiæ confuetu
dinem attendi,& videLauren. Kircho.com.opi. concluf.75.
Cent.3. • • • nfra.
io f Sed quid dicendum denarura extrinfeca rei mutuatae,
debebitne reddi mutuù non folü in eadé bonitate intrinfeca,
, fed etiã extrinfeca, pura vt vinû tantum valeat tempore quo
reddatur,§ quo datür.Bar.& cómuniter Doc.dicüt, quod ifta *qui
bonitas extrinfeca non confidcratur,nifi à tempore more,yt $i
Bart. d l.cum quid,num. 16. Curt.iun. ibi nu.* ,. & in 1. vinô;
ibique Bart.& cæteri.fF.fi ccr.pet. quure ex natura mutui eíle ,
ii videtur,f vtfipoft cótraéìum mutui valor fcu prctium crc£ ,ï*a
Cit,
-

$ig;
 TRACT. D E M V Tv O. 93
rit,vddccrefcit fine culpa, & mora debitoris, damnum &
commodum peitinet ad creditorem, ita communiter Doét.
concludunt in d.l.z.ff.fi ccrt.pct. & ratio cffe videtur, quia
folucndo tantundem in genere fuo libcratur, nec attendi
turilla qualitasextrinfcca diftinéta & feparata à fubftantia
ri,tcxt.eft formalis in l.vinum.ff.fi cer.pe. Abbas in c.quan
to,dciurciurando,num.* 1. quod verum eft, nifi pa&to aliud
cautum fit,tunc enim ctiam deterius poffet rcddi, Do&.d.1.
vinum,&d.l.z.ff.eod.item ex natura mutui cft,quod fi acce 2

pcroargentum ad pondus, pofIinm rcddere pecuniam fecun

dum glo.ind.l.2.ff.ficer.pe. ibique Doc. intellige dummodo
}«uniaquæredditur,non fit ære contaminata, vt diximus
hfèfupeiiùsin col. 11. huiusord.num.8.
fQuidfiacceperofrumentum mutuo,an dicar reddere in 13
cadcm bonitate fi reddo farinam. Do&tores communiter vi
dcntuitenere quod fic,quia farina non dicitur noua fpecies,
qureprohibitus exportare frumentum, intelligitur etiam
t portare prohibitus farinam,ita Bald.in I. non dubium, C.
delegi.&l.quod non ratione,ff co. ita decifum fuit. per Ri
}1iiiria&.depefte,de remed.ad conferuan. vbcrta. poft nu.
4$&adeft decifio Francifki Marci decif.251. in 2. tomo, & de
tií14o.ffed quid fi acceperofrumentum mutuo,an potero
prcuniâreftituere. Bart. & alij communiter decidunt non
poßttddi pecuniam, nifi in cafu non exiftentis frumenti,
quiatunc deuenituradae(timationem, vt diximus fuperius,
Alcx.inl.quod tc,nu.7.ffficer.pet. praeteralios, qui ita com
muniter videntur tenere.
fltem ex natura mutui e(t, quod fi pecunia mutuata ali. 13
qnocafu fortuitopereat,periculum fit accipientis, non au
ttmdantis, l.incendium,ibi fcribentes.C.fi cer.pet.ratio eft,
quiutransfertur dominium per mutuum, & periculum eft
illius,qui habet dominium, vt per Iaf. in l. non omnis, $. fi
Pupillus,nu.3.ff.fi cer.pet. Ant. Gab.dc commun. opinio.rir.
d:t£bkred.quarefi pecunia numerata,vel vinum, aut oleú,
&fimilia,qüae vfu confumuntur,mittantur per nuncium fi.
idcm,& diligentem,& illæ res amittantur, fi a&u non per
uenerunt ad illos quibus mittebantur, & nuncius non fuit e.
ÉÉ; mittens, vt communis eft opi
nioDo&orum ind.l.incendium,C.eod.& l.quod te. £ cöd.
£«f prt.c.fignificante, de pigno Nauarra de commu.in fua
fimiiia,c.i7.§epeccatis cirçaçommodatum,nu.186. de fepti
£, moptccatodccalogi, quæ fupradiâaadco vcra funt, ccdant
vt pro.
 94 P ET R. N I COIL. M O z z. -

■6 cedant etiam in pupillo mutuante alicui, f quamuisifte pu

pillus non transfcrat dominium mutuando,vt diximus in i,
colum. huius ordi. nihilominus fi pecunia ab illo mutuata
pereat cafu fortuito,nempè, quia 1ncidit ifte, cui mutuauit
pupillus,in latrones, adhuc pcriculum erit accipientis, non
autcm pupilli,ratio cft, quiä non debet cffe deteiioris condi
1 tionis pupillus, quàm maior,glo.in l.non omnis. §. fi pupil
lus,ibi Rom.Caft.Iaf. Dec. Alc. fcribentcfque omncs,ff.ficer.
pct. & intcllige & declara prout facit Ant.Gabriel com. opi.
de reb. cred.conclufionc i.
17 f Item ex natura mutui eft, vt in eo veniant fru&us & in
tereffe à temporc litis conteflatae,non autcm à tempore mo
rae,cum fit contraétus flriâi iuris,vtdcclarat laf.inl. z. nu.$.
f£fi cert.pet.
y3 f Item ex natura mutui eft, vt in eo non veniant vfurae,
nifi per ftipulationem promiffae,l. quamuis, C. de vfur. nos
19 infra colum.fequcnti,f fed dubitant Do&t an in hoc contra
&tu mutui vfuræ fint licitæ, cum praecipuè vfurglocum ha
bere dicantur, vbi quantitas in genere, & non fpecies ali
qua in obligationem deducitur,& videtur, vt non fintlicit;
-mo iuxta illud Euangeliftg,f mutuum dantes,nihil inde fperan
tes,& maximè de iure Canonico,de quo iure nop eft licitav
fura,immò punibilis,fallit in Hebræis quibus tolleratur, vt
mutuent fub vfuris per totam Italiam, de quo tradit Alex.
conf. i.vol. .colum.3.& quarta.Marqua.dc Sufannis, tra&.
de Iudaeis,c.7z.vfura autem eft, vt inquit Hoftienf. quodcun
que folutione rei mutuatæ acccdit, ipfius rei vfusgratia pa
&tione interpofita, vel hac intentionc habita in contraäu,
vel exaétione habita poft contra&um,ita Hoft. quem refert,
& fequitur fumma Ang. in verbo vfura,fumma Nauarra, in
17.num. io6. de peccato vfurae circa mutuum.vbi quid figni
ficet verbum vfura, & quomodo apud Græcos, & apud He
braeos fumatur,vide Luâ. Rom.conf. $17. incipiente, in cafu
propofitae confultationis, in z. dubio, & Petrum Ancha.
<onf. , 5o. & Crotum, conf. 1*7. nume. 14. per totam illam co
lumnam, dum oftendit pecuniam aliam pecuniam genera
re non poffe,c.ficut,v.diftin&.47.alias vfura cft,& tenetur ad
reftitutionem, & dicitur pcccatum contra naturam, vt in
iquit Marqua. deSufannis,d.tra&.de Iud.ca.ii. in prin.tradit
! Soc.in reg3. fed quid dicendum dc iure ciuili, funt ne prohi
21 tae vfurae in mutuo*dicemus aliquid infra:modof dic, quod
de iure ciuilifuntlicitæ, quinimò & dc iurc canonico poft
ῦ. moiam
 TRACT. DE MvTvo.
horam : namque poft moram poterit debitor conueniri ad
intercffe,pröut Abbas in c.nauiganti,numero 14.de vfur.vi.
de Barto!um,& Do&ores comniuniter in f. vinum, f€f cert.
pct,& notatur in l.nummis, dein litem iuran.& in l. 1.C. de
fùmma Trinita, & ratio eft, quia poft moram non dicitur z3
propriè vfura,f quæ hodie eft prohibita, & dc iure ciuili, &
άciure fanonico, prout notatur in l.i.& in authcn.ad hæc,i
bi Balffignanter,C.de vfur. & 1.1.C.de fumma Trinita.& fi
deCatholica,per Ruinum confilio 143. colum. 1. volum. 4.
Parifiusconfit. 34.volum.t.colum.7. Angclus Arct. con(il.$.
numero 2. Decius in l.z.§.creditum,num.4. §.fi certum pet.
alleg Ioan.Andrcam,in reg.peccatum,&e reg. iuris, in fex
to, Didacus Couarru.libro tertio refolut. iur cap. 1. poft nu
mcrum quintum,IuliusClar.in §.vfura, & nos fua colum
na,in 3. partcmagni Amphithea. Sed quid crit diccndum in
cafu,de quo quaerit Bald.in 1. rogafti,5. fi tibi. ff fi cert. peta, Ἀ4»
vbiquæfit,qüid fi matuo tibi deccm, quae promittis reddere
tcmpore Nundinarum, & G non reddis, promittis reddere
quindccim nomineintereffè, & confitcris ex nunc, pröut ex
tunc tantum eflè intcrcfle meum, & nomine intereflè tanti
fìcisiftam promiffionem, quaerit,dico an valeat promiffio.
arguitquod fic,per diétam lcgem vinum, ff. fi certum peta
tur,ipfe tamen decidit contrarium: quia talis confeffio vide
tur fieri in fraudem legis,vt leg. qui teftamentum, £de pro
bation. argum, quæ nótant. iii1 per diuerfas, C. manda nifi
probaretuftale intereffè per alias cöie&uras, l. traie&titiae,£.
dta&ionibus& obligationibus, & refpondet ad d.legem vi
fum,quod loquitur in vera aeftimatione, fed quæftio Bald.
inintereffe,vide Alexand. confilio 27. in quarto volumine,
numero vndecimo,vbi refert diäum Baldi. Interim fi cafus
tibioccurrat in hac materia vfuræ, vide Laurenti.de Rodul
phis,& Modernos Gallosfuo pleno traétatu de vfuris, & Ba
ptiftam lupum Gemi. Marquard. de Sufannis, traétatu de
Iudaeis,cap.vndecimo,in prima parte, vbi loquitur de vfu
risludaeorum,& Nauarram in fua fumma,diéto loco, & Pe
tium Royzium Mauret, in fuis decifio. Lufitan. decifione
quinta, vbiquid fit vfura, feu fœnus, & an id genus quae
ftuscxcrcerelicitum fit, & Didacum Couarruüiam libro
É; variarum rcfolutionum iuris , dikcmus nos, plcnè
0 J0CO.,

.. -i • f Itcm'
g-p** • •, ;/ 7£*
s*
-
•

»
 <96 P ET R. NICOL. MO z z.
25 f Item ex natura mutui eft,quod conflitode numeratio **
nein dubio præfumatur potius mutuum, quàm alius con -*
tra&tus, ncmpe depofitum,vel donatio, intellige ceffantibus 'it,
coniecturis.ita Bart. in l. cum quid, num. 12. Alex.num.io.
lafon num. 19.Curtius iun.num. 16. Bolognet.num. 65. cæte
ri communiter,dicant quicquid velint. Bäld. Fulg. Caftrcn.
Roman.& alij,atque adeo glof.inquit d.l. cum quid, quod fi
alicui dixeroin vulgari, tolle iftam pecuniam nulla caufa
adieéta,vel nec aliter conuento, in dubio praefumitur mutu
um, quam glof.fequitur Bart. Iafon, & nmagis communitcr
Doétores ibi,& Antonius de But. in c.fi cautio,de fide inflru
26 men.t Limitatur, vt dixi, nifi conie&urae fint in contrari
um,dè quibusconic&turis cft bona glo. fccundum Alex. in l.
fed fi ego,ff.ad Vclleian.& in l.fi filium.C. de donatio. intcr
virum & vxorem,cum alijs cumulatis per eum, & exemplü
fecundum Bar. poteft poni,fi ille,quidât, feu numerat pccu
* ;
niam fit diucs,& accipiens £££; , & quantitas fit parua
(non autem magna, quia fi effet magna, praefumcrctur mu
tuum,vel depofitum fecundum aliquos,ncmpè quando non
appareret fuiffe numeratam pecuniam, fed traditam in fac
culo,prout voluit Ang.Caftrenf.& alijin d.l. cum quid) hoc
cafu concurrentibus iftis tribus conie&uris non praefumitur
mutuum,fed donatio.tex.in c.& fi quæftiones,deSimon. ibi
Abbas fingularem reputat,& fequitur, refert laf. in d. 1. cum
quid, numi. 19. f qui declarat non procederc iftasconicéturas
in ecclefiæ prælato ad præfumendam donationem, quam
uis procedat in priuatd fecundum Bald. in I.etiam,C.de fide
iuff& idem effèt dicendum, fi praecefferunt merita, vel erat
coniunéta perfona,quia videretur remuncratio, & non ccn
ferentur dati animo repetehdi,prout dcclarat Bar.in d.l.cum
quid, num. 11. Alexander, Iafon, Curti, & cæteri, dicat quic
quid velit Zaf.cap.13. fuorum fing. Refpon. & nos diccmus
tra&t. donatio.col.4.vlt.ord.ibi 'j.'
f Similiter ex natura mutui eft,vt fi reddatur res deterior,
non dicatur reddita, nifi tu reftituas etiam aeftimationem de
teriorationis.laf.in 1. 2. num. 9.ff.fi cert. peta. in fine allegat
legem tertiam, §.fi reddita,f£commod.Iegem primâ §.fi rcs.
f£íepofi.Ang.in l.eleganter,3. non folum, ff. dc dolo. dixi
mus latèfupërius. -

28 f Pariter ex natura mutui ciuilis eft, vt in eo habeat lo

cum exceptio non numeratae pecuniæ,de qua in l. in contra
&tibus.C.dc non numcrata pecunia,ibi Bald.& fçriben. §. in
.qui
 “TRACT. IN E M v Tvo.
lquipecuniam,ibi Decius,& alij,ff.fi ccrtum peta. dicemus
nosinfta fuoloco.
f Ex natura quoque mutui eft,vt poffit pcr ftipulationem 3®
velnouationem, debita pecunia ex alio contraétu conuerti
incontraëtum mutui,i.certi condi&io,$.fin.fffi cert. pet. v
bifola voluntate deponentis pecuniam, & depofitarij abf
$ de loco amoueatur,vel tangatur,pccunia dcpo
ita videtur conuertiin caufam mutui, vt ibi per Do&ores,
& per Romanam Rotam decif. 86. & hoc videtur fpccialein
mutuo,dcquoinfra aliàs dicemus.
f Demum ex natura contra&us mutui effe videtur, vt in
eofint ftatura,& ordinata quaedam fingularia, feu fpecialia
yiouifione legis, quae fpecialia, feu fingularia funt contra
fùbftantiam fiutui,de quibus infra latius dicemus. Et ani
m r

f.
maduertendum & confiderandum, quod in hac materia va
riaefuerunt Doâorum opiniones: etenim Azo auriga iuris
infumma.C.fi cert.pet.num.3o. afferebat quatuor in mutuo
fpcciaiia concurrere. Primo, vt quis facilius confequatur do
minium,etiamfi res non fit in confpe&u.Secundò, vt vel pe
tat,vel retineat partem fuam, non autem in finguliscom
munibus nummisperat dimidiam,fed petet dimidiam quã
tumad nummum,vt l.Stichus,f£de folutio.Tertiò,vt facili
u$dicatur confumi.Quartò, vt difficiliusperarur,quia necef
fccft,vtinterueniat ftipulatio, licet aliâs paétum inconti
n«ntiappofitum pariata&ionem,vel ita in forte,vel in vfu
ta,lquàmuis.ff.fi cert. pet. & meliusdehoc columna vfuræ
dicetur.Gloff autem in l.fingularia,ff.fi cert.pet. dicebato
&ofpccialiaih mutuo adeffe.At Bald.Caftrenf. Iafon, Cag
nolus, Bolognettus,ind.l.fingularia, otiusfeptcm ÄÈÉ
bant. f Bartol.ante omnesdiIigentiífimè,& fübtiliffimè ad
quatuor capita omnia fingularia redegit, quareilli inhaeren
dofita diftinguendum eíin primo capite,aut loquimur de 34.
fpecialibus mútui,refpe&u aliorum contra&uum,&tunc ex
mcntc Bartoli in d.l.fingularia, dicendum eft fex fpccialia
COncurrere.

Primum fpeciale eß in d.l.fingularia, vbi circa pecuni

amcreditam hoc cft priuilegium, quod fi iufferodebitori
meo,vtpecuniam mihi debitam foluat tibi,obligaris mihi,
Quamuis nummosà me non acceperis, iftudautem fpeciale
iDo&oribuse(treie&um, quia alius eft fenfus illius legis,
Proutetiam Bartolusvidetur innuere f nam textus ille qua
tuorhabctintcllcâusantiquorum Do&orum rclatosà Bar
; G tole
•* » ET R. NICOL. M O z z.
tolo in i.col.& primus cft intcllc&us, quod verbum pecunia
accipitur ftriéte pro nummis,& pccunia numerata tantum,
& quod fpccialia fint quaedam circa pecuniam numeratam, *'®:
quando in alijs rcbus dominium non transfertur, nifi fint tilt.
praefentcs,qui intcllcétusconfunditur cx vcrbis lcgis, vt di *i.
cunt ibi Doét. - -

E* Secundusintclle&uscft, vt capiatur ibi pecunia largiffi

me,& in hoc fit fpccialitas, fcilicct contra rcgulam lcgistra Fimu
ditionibus,C.dc paétis, vbi dominium non transfertur finc …u!
+raditione, qui intclleétus ctiam reijcitur à Doétoribus pluri :tl
mis rationibus. n:a!
Tertiuseft intelle&us,vt ibi ponantur quaedam fingula
ria praecepta,& fpecialia in contractu mutui, rcfpeétu alio
rum contraétuum,& licet pccunia non fit praefens, fcd folu
tioni parata,conuerti poffit in mutuum,quafi velit fccuscffe
in alijs contraétibus, quod falfum cft, & communiter reijci
tur etiam ifte intellcétus, quia fecundum iftum intelle&tum,
verbum pccunia acciperetur pro omni re mutuabili, & ver
bum creditum,pro mutuo,qüod nullo modo potcft cflc, vt
pcr Do&.ibi.
Quartuseftintclle&us, quod ibi ponantur quaedam fin
gularia præcepta in mutuo contra fubftantiam, & regulam
Imutui,in quo licet non fiat demeotuum, tamcn contrahi
tur mutuum, & quamuis mutuans non fit dominus vcrè,
fed fi&è, & hic quartus intelle&useft cuiufìam Ceruotti fi
lijAccurfij,qucm pofuit in addition.ad gloff. di$tæ legis, &
quamuisifteCeruottus haberet aliquantulum feritatis, ta
men in hoc cafu bene intcllexit viam veritatis illius lc
gis, idcò fuit communitcr rcceptus intelleétus ille à Po
&oribus, & fic vidcmus fpccialia non cffe rcfpc&u alio
Ium.

36 f Scdinfequendo ordinem Bart. iam propofitum,fecun

dum cft fpeciále, quando numeratio à principio non habuit
confenfum:putà,quia erat furiofus, cuius nulla cßvoluntas
1.furiofi, ff. de regulis iuris, & pecuniam numerauit, nám
tunc nafcitur fpc&ialis certi condi&io ex mutuo rcconcilia:
to per confumptionem,l.à furiofo,ff.fi certum petatur, vbi
glofT. & Bartolus,& hoc fpcciale proccderet fecundum opi
nionem Ioann. Antici, quem Aretinus, Socinus, Iafon, &
37 Decius conantur defendere. f at fecundum Bartolum, *
communem opinionem, certi condiétio fpccialis non ori
tur cx mutuo quouismodorcconciliato, cum mutuum Â
poui
 “TRACT. D E MVTVO.
- - - - - - . 99
mál poffit contrahi, nifi inter fe confentiant crcditor, & dcbi
um,
tor, leg, fi me & Titium. f£fi certum pctatur,qui confenfus
ii),
non potcftadcffe in cafu fupradi&o:tamen, quia in illa lege
fir: ' dicitur,aequum cftpecuniam meam mihi reftitui,cum inêf.
tåk fcftuadtcpcruencrit,tenendum ex confumptione reconci
liari mutuùm propter aequitatem,d.l.fi mc & Titium, & o
f., ritur condiétioad praediäam pccuniam, prout declarat De
tfg- i ciusibi numcro v. referensdo&rinam Bartoli in l. Iulianus,
ir: columna nona,ff.de condiétio.indebiti, ita declarat Cagno
ut lus in d. l. fingularia, in prima lc&ura, numc.66.& Bolog
ncttuscodcm;& Baldus,qui inquit ipfam legem, fi me, cffe
λ. notabilcm,& diuinam aequitatem fapcre,& Menochi. illam
10.
Irgemellcadmirationedignam,rcfcrt in traétaturccupc. in
3. 4.remed.
Tertium feft fpeciale, quod in mutuofa&o nomineal 3$
terius per liberam perfonam alteri a&io,& obligatioacqui
ritur,Ificcrti condi&io. §.fi nummos, ff. fi certum petatür,
&l.2.C. pcr quasperfon. nob. acqui. vbi non folum condi
ôioacquiritur,fedctiam hypothcca, fed dubium cratapud
Bartol.an in di&o §.fi numimos, verbum pecunia capcretur
largè,velftriété,& concludit capilargè, hoc eft pro ómnire
mutuabili, praecipuè cum diffinitio illius. $. non fit odiofa,
quinimòfauorabilis,l.talisfcriptura. & ibi idcm Bart. ff. de
legatisprimo.
fQuartum eft fpeciale,quod in mutuo tutor, & quili 39'
betaáminiftrator ex fola fcriptura ex hac caufa fit dcbitor,
& exhac caufa poteft fibi foluere,l. quotics, %. non tantum,
& §.ficut.ffde adminiftratione tutor.l.fi in emptione, $. fi
nali,f£de contrahen.emptio. l. quinta, ff. deauthori. tutor.
ftdhocfpccialc videtur reijciendum eo, quia procedit etiam
inalijscóntra&ibus,fihi fierent palam, & fub bona fide, vt
inquit gloffâ indi&tal.quoties,5 non tantum, & Bartol. in
l.fiem5tionem, & l.non exiftimo. ff. de adminiftratio. tu
torum,&indi&a lege fingularia, vbi citat ad hoc propofi
tum legem fiftulas,§.primio.ff.de contrahenda emptione, &
ibiAlex.in z.colum.& Cagno.in prima le£tu.nu.77.f quam 4o
doautcmdicatur fieri contra&uspalam, dicendum ex men
treiufdem Bartol. quem fequitur Iafon, & Alcxander, &
commun.Do&.inl.fraterà fratre, ff. de condi&io. indebiti.
quod vbi interuenit præfentia confanguineorum, amico
rum,pupilli,&iudicis,co quod tunc ccffet omnisfiniftrafu
* G z fpicio
 p ET R. NICO I. M O Z Z.
fpicio fraudis,vel deceptionis pupilli,dicitur fieri pa!am,ita
ctiam videtur declarare Cardinalis Palcot.in tracta.dc natu
ra. liber.cap.9.num.3.vbi refert Ruinum variaffe, & vidc dc
ifta materia Stephanum Lamberthcngum Mcdiolanenf. in
tra&.de contract. in interpreta.ttatuti Mcdiolancnf. Item vi
4t detur reijcicndum hoc quartum fpcciale, f quia non fimpli
citer e(t verum, quod rutor in faéto propriofibi authorari
poffit,& propria authoritate foluere {ibi,vtl.i.§.pupillus,ff.
deauthorit.tutor.& argumen.leg. primæ, $. fuit quæfitum,
ff.adTrcbcllia.Quapropter Bolognet, in d.l.fingularia, nu
me.59. ita diftinguebat,aut dcbitum eft pecuniarium,& tunc
tutor fibi foluere poteft, aut eft debitum rcrum immobili
um,& tunc fi contraétuseft perfe&us cum patre pupilli, illi
foluerc poteft,d.l.fiflulas. §.1, aut non eft perfeéîus cum pa
tre pupilli,& non poteft foluere,d.§.fuit quaefitum, nec ob
4* ftat fauthent.minoris.C.qui da.tutor.poff. quæ præfuppo
nit debitorem, vcl creditorcm pupilli tutorem j£ non pof
fe,quia diéta authcntica debet intelligi in cafu quo pofiit,fci
Jicet in tutore rcflamentario, vel in cafibus ibi notatis. Alij
diftinguebant,quod aut debitum erat vfurarium & damno
fum pupillo, & tunc debet folui : aut non cft vfurarium, &
non debet folui fi reperianturalia debita vfuraria,& damno
fa:tamen indiftináé non eft rccedendum ab hoc quarto fpe
ciali,fecundum Bartolum,& glo.in l.cum ipfe.C.de contra
hcn.emptio.& communiter Do&orcs, vt per Baldum, Sali
cetum,Caftrcn. ibi Alex.Iaf.& Moderniores in d. l. fingula
ria, Arctinus in $. tutor.Inftitutio.de authoritate tutor. De
cius fibi contrarius in confi. 244. in prima col.Socin. conf.83
44. col. z.libro 1. & conf. i6o.col.6.lib.z. Curtius conf. 19.f quod
tutor poffit propriaauthoritatc fibi foluere,& fatisfacere, &
ratio colligitur ex d.§.ficut,& §.non tantum, ff. de admini
ftratio tutorum,qui text.fimpliciter, & indiftinâè loquun
45 tur:ex quibus Do&torcs inferunt ad pra&icam, f quod ma
ter tutrix pupilli poterit fibi foluere, & reftituere dotem, &
vtilitatem afferet fibi, fi ad fecundas nuptiastranfire vellet,
& antea fatisfaceret,& acciperet dotem,& non expe&aret fo
lutionem, & fatisfaétionem ab alijs, quia multa cadere pof
funt.quod fpeciale intellige, vt procedat in pecunia numc
rata,hoceft,quando debitum pupilli eft pecuniarium, non
autem in alijs rebus mobilibus, quia tunc requirerentur fo
lemnitates,l.magis puto.ff. de î. eorum, & l. praedium.
C.dcpraed. minor. ita dcclarat, & intclligit Petrusà Duen.
reg,
 -rRACT. DE MVTVO.
i,iti
atu- ' reg3i.in fecunda conclufio in tertia fallen. & ratio illa eft,
cur folutio non debeat fieri in alijs rebus, quia pupillus de fa
iri: .
fim cililædi poffet, nifi interueniret alterius conrutoris praefen
myj. tia,& confanguineorum,& iudicis,& pupilli, & eorum au
thoritatesintërponerentur. Quintum fpeciale eft, quod a 46
άio, quae oritur ex numeratione in mutuo ex facili noua
tur,& tollitur pcr ftipulationem fequutam, vel praecedenté,
lfiita ftipulatüs. §.Chrifogonus,ff.de verb. obliga. I. cum e
nim,ff.dc noua.& l.ceiti cóndiétio,§.quoniam, fffi cer. pet.
quod in alijscontra&ibusfecus eft : nam fi poft numeratio
ncm interponatur ftipulatio vnus contra&tus eft, & mutu
um faûum ex numeratione tranfit in ftipulationem iuribus
fupracita. fcd in alijs contra&ibus non tollitur a&io ex pri
mocontra&u, l.fiftipulatus.ff.devfuris.ibi,fi animo nouan
diftipulatus eft,& ergò ftipulatio fui natura non tollit, nifi
fiatanimo nouandi,& in fine dicitur, quod fi in nouatione
non cft deduétum,petitur ex primo contra&u,& ita Iacobus
de Are.faciebat regulam, f ftipulationcm non impedire na 47
fcia&tioncm ex cöntra&u,fu per quo interponitur, & fecun
dum fupradi&a proccderct iftud quintum fpeciale : fcd Bar
tolopponit pergl.inl.petens, in primo intélleétu.C.de pac.
vbifipaáo promifi fcribere librum, vel darc dccem,& ftipu
latiofitintcrpofita defaciendo, vel dando illud, quod eft de
duôtum in paâo, non nafcitur aëtio ex pa&o, fcd cx ftipula
tione,& fic ftipulatio impcdit oriri a£tionem ex contra&tu,
fuper quointérpofita eft,ad idem probandum,allcgat l.quo
ties fffoluto matrimonio,legauia, C. de iure dotium, vbi
Probatur,quod fi pater dat dotem,nafcitur a&tio communis,
fcdfidos ftipuletur,nafcitur a&tio ex ftipulatu foli
patri, &
ficimpedit nafcia&ioncm ex datione dotis. Idem dicitur in
li%.accedit.C.de rei vxor.a&io.nam ibi colligitur, quod fi '
cxtraneusdat dotem,acquiritur a&io mulieri, fed fi ftipule
turacquiritur fibi,& impeditur nafci a&ionem ex dote,& i.
demin ftipulatione fa&a in pcrfona mulieris. Iccirco Bart.
proconcordia faciebat perlongam diftinétionem, ex qua
multæ conclufiones colliguntur, verum quia hic non eft fu
uslocus principalis,confùltò omitto. & vide infra, in tra&a.
ftipulation.fSextum eft fpeciale, quia in mutuo facilius ac 4$
quiritur dominium rei,licet non contraétetur, vt 1. certi con
di$tio.ff.fi cert.pet.& §.finali, cum l. fequenti, vbi pecunia
debita ex caufa áepofiti poteft conuerti in caufam mutui, dc
quoctiá fupciius,dü dc rcconciliatione mutui loqucbamur.
G 3 in 4.
 p E*r R, NICOL AM oz z.
in 4.colum. vltimo ordi. fed hoc fpcciale procedit etiam in
alijs contra&ibus fecundum Bartolum , qui reprobat laco
bum de Aret. per legem qua ratione,$. interdum.ff.deacqui
rendo rerum dominio, & glofT. in l. hoc fi pctens, ff. de rei
vendicatione, quod intelligefiadeftdomini voluntas,fccus
finon adcffet,l.i.§.fi rem.ff.deacquirenda pofleflionc, & ra
tiocft, quia cum res a&tualiter reperiatur pencsdebitorem,
illa resdicitur effe folutioni parata, vnde fingitur data ipfi
weditori,& per ipfum poftea rcftitui dcbitori, & hoc proce
deret etiam inter abfentes, vt probatur in 1. qui negocia, ff.
man. quamuisaliter videretur dicendü fi pecunia in genere
dcbcretur, quia noua dominij translatiadifficilius fit in pc
cunia in genere debita, quàm fi in fpecic debita, cum in cafu
di&aeleg. certi condiétio. $. fin. potuiffet contrcétando verè
acquirere dominium ex voluntate domini, ctiam quod in
cum transferretur prius, vt colligitur ex d. 1. qui negotia,&
fic videtur quod ex feptem, feu fex connumcrando, duo in
vnum fpecialibus traditis per Bartol.in illo primo membro,
duo tantum proccdant, & illa duo ctiam cum rcftriáionc
fccundum Bolognett.diéta l.fìngularia,num.71.
'49 fSecundum caput Bartol. cft, aut loquimur, quæ fint
fpecialia in pecunia numerata, quae non ferucntur in alijs
contra&ibus,& tunc Bartol.d.l.fingularia, dicebat tria ad- .
effe fpccialia. Modernior.autem Bono. quartum addebant,
& primum fpecialeeft, quod pro pecunia mutuo petita po
tcftdari quælibet resaettimata,& efficitur mutuum, I. fi pro
mutua.C.fi certum petatur,quod non cffet fi oleum, vel vi
num mutuo pcteretur, quia pecunia aeftimat omnes res. l.fi
fideiufforem, in fin.ffde fideiuffor. & quamuis Bartol. di
cathoc fpeciale non procedere, cum idem fit etiam in alijs
rebus, tamen communiter Do&ores tenent contra Barto
lum,qui meo iudicio ita poffet faluari, fi intclligamusquam
do exprefsè inter partes fuiffet aëtum, & conuentum quod
cfTet mutuum pro illa re petita quodammodo fiâè, quiaf
3e volente creditore omnis resproalia folui poteft, vt notanr
Do&ores in l.2.§.primo,ff.fi certum pctatur argumen.leg.à
I)iuo Pio,§.adic&ta,f£dere iudica. Secundum Ę. çíin
pccunia numerata,vt in ea poffit confiftere mutuum fi redi
gatur ex pretio rei datæ, quae vendita fuit l.rogafti, in prin
cip.fffi certum peratur,quod fpeciale ncquaquam Bart. pla
cct,quiaidcm cffet in quâlibctre,cum ratio diucrfitatisrcd
•

…
 - - -—_—_

TRACT. DE MvTvO. re$

dinonpoffit,quafi dicat Bartol. idcm effet fiegodarem tibi
vtftcs,vtpcrmutarcscum fiumento, & illud mutuo retinc
rcs,& in hoc Bartol. non reprehenditur. Tertium cft fpe
3!
dialcinpccunia mutuata, f quia pro mutuata pecunia vfu
raenon debentur finc ftipulationc, l.quamuis, C. dc vfuris,
&tamen ex folopa&o dcbcntur in alijsrcbus mutuatis, lcg.
frumenti,C.dcv(uris, & etiam in alijs contra&ibus bonæfi
dti,legLucius,cum gloffa finali,ff.depofi.lcg cum quidam,
$£xlocato,cum gloflà, ff. de vfuris, & hoc fpcciale verum
tft,pröut omncsçommunitcraffirmant. Quartum fpccia
k fit additum à Bolognct. in d. leg. fingulafia, numéro7s.
& eftin pecunia numerata, quia fcxccptio Scnatufconful 3&
tiMaccdonia, quæ in pccunia numerata filiofamil. datur,
nondaturinalijsrcbus,lcg. fcd ctfi lulianus,$. mutui datio.
fadSenatufconfultum Macedoni. quod tamcn c(t intelli
gendum cum diftin£tionibus, quas tradidilatius fupra in 3.
$olum, dum dcexccption. quam habct filiusfamil. loquc
bamur,& facit l.fi ÄÄ; cert.pet.
fTertium caput erat Bartoli:aut quaerimus, quae veni
ant,& fintfpecialiain pccunia, & non fint in vlla alia re:
&Bart.poncbat triafpccialia,at Moder.d.l.fingularia, pone
bant noucm,prout d.l.Bolognum.76.fcd haec fpecialia non
videntur effe rcferenda, co quia parum pertineant ad rem
noftram,cum nos quaeramus dc mutuata pccunia , non au
ttmfimpliciter de pccunia, eo maximè quod diâa fpecialia
ìDo&oiibusdiligénter examinantur, & ferè omnia reijciü.
turtanquam proçedentia ctiam in alijs rcbus, & tanquam
nonbona fpecialia.
fQuartum caput Bart.erat:aut quaerimus,quæ fint fpe
cialia in mutuo cohtra naturam mutui, & in mutuo merè
naturali nullum e(t fpeciale,fed in mutuo naturali , cui ius
ciuile cooperatur,duo dantur fpccialia. Primum eft, vt licet
Ytfènon fiat de meotuum: tamen cft mutuum.l. rogafti. ff.
ficti.pct.fecundumcft fpecialcin omnibusiftiscafi5us,qui
usfüpradiximusmutuum rcconciliari, fcilicet ftipulatio
ngcQnfumptione,vfucapione,&caeteris modis: Bolognet.
aütdumaffirmabat mutüum vnicum effe, vt fuperiusindi
jfioncmutuidiximusquatuor fpccialia contra naturam ip
fusmutuireperiri afferébat : neiìpè intcrucntu pccuniæ ih
tra{itione nön fa&a,& in dominijtranslatione, & quod fi
*idcmcotuû,quae poftcadiftin&ius&fufiusexplicatin d.1.
G, 4 -
 IPETR. N ICO L. MOzz.
fingularia, nume.77. quæ videntur redigi fub vnicotantum
fpcciali:ncmpè quod fiat de meo tuum: At quoniam intel
ligentia iftorum,qugdiximus,dependetex quaeftione,quam
hic fubne&am:idcoanimaduertead cafum. Aliquis dcbcbat
certam pecuniam ex contraétu emptionis, & volens faccre
inftrumentum liquidum conuenit, vt ille cffet obligatuscx
contraâu mutui, adueniente tempore crcditor eum conue
nicbat a&ioneex mutuo,ille excipiebat contra eum nópo£
feobtinere tanquàm intentantem incptam a&ionem, quia
non ex mutuo, fed ex contra&u venditionis tenebatur, fed
a&or replicabat illud debitum conucrfum in contraétum
mutui:dubitabatur quid iuris.& pro parte quod non effet cö
ucrfum in mutuum allegabatur, quia non interuencrunt il
laquatuor,fcilicet natura,confuetudo,aptitudo, &aάus,fi
ucfaétü hominis,quae ponuntur fub l.2.5. appcllata,& §.crc
ditum,ff.fi cert. petat. de quibus diximus in 3. co!. vlt. ordi.
tra&.de mutuo. ergo non potuit fieri contraétus mutui , Sc
cundò allegabatur Iex,qui negocia,ff.de mand.in verb. alio
quin,vbi habetur quod ille,qui rctinebat pcncs fepecuniam,
§ nomincTitijexigebatà crcditoribus,fi foluerit illam pecu
niam in creditum conucrtcre non poteft.Tertiò allegabatur
f.fi ex pretio, C. fi certum petatur, vbi fineftipulatione mu
tuum fieri non poterat fine intcruentu rei, ergo ncc in cafu
É Quartò faciebatl. rogafti.ff.de præfcrip.vcrb. vbi
deditibi rem vendendam, vt ex nummis reda&isexiIla re
mutuum contrahatur inter nos, fi precium non reperitur nó
contrahitur mutuum. Sed tamen his non obftantibus con
trarium videtur verius,quod fcilicet fit mutuum,& quod rc
&è pofîît ex coagi, & ratio cft, quia debitum excaufa vendi
tionisconuerfum fuit in contraétum mutui, etiam fine a
&uali præftatione rei,cum pecunia effet folutiöi parata,quo
cafu debitor fingitur foluere pecuniam creditori, & cam po
feaaccipcre ex caufa mutui, & ifta requifita verificata fue
runt ad mutuum faltem fiάè. Non obftant ergo contraria,
<ühic requifita interuenerint, & haec funt illa fpecialia mu
tui contra regulam mutui, vt abfquea&uali intcruentu pc
cuniae mutuum contrahatur,dummodo fit pccunia folutio
ni parata,fecundum communem intelle&um , d. 1. fingula
ria,quae fpecialia propter commoditatem indu&a fuerunt fc
cundum Bolognet.vel fecundum Cagnol. proptcr frequen
riam quod in idem videtur reincidere. Non obftat modo l.
qui negotia,quia ibi pccunia noncrat folutioni parata. íi
ut tbm
 — —

TRACT. DE MvTvo. fos

tum , wtibicommuniter Do&t. vel quia ibi erant partesabfentes,
Id iner quasfi&tio cadcre non poteft traditionis pecuniae. Nec
um obfat lex,fi rem pretio, quia nec ibi erat pccunia folutioni
;;; ' parata.Non obitat lex,rogafti, quia ibi adhuc non erat pecu
ta: , niaapuddcbitorem cx caula rei venditae, nimirum fi mutu
sa umnoncontrahitur, cum non poflit induci aliqua fictio fu
Iur. ; prrnon cntc pcr vulga.reg non cntium. At in cafu propofi
c£ I topcncsdebitorem erat pecunia, & poterat cadere fi&tio in
a ' pcrfonacrcditoris,d.l.rogafti,& hæc funt, quæ breuitcr mi
Id hivcnicbant dicenda circa columnam hanc.
JM.
', Tra&atus deaccidentalibus Mutui.
$ S V M M A R I A.
,l·
, , Qgepaâaapponipoßintimcontraäumutui.
i, 1 Mmpaäum immutuoàdcbitorefieripoßit, vt reddipo^
&! fitres deterior.
I. I , Deciusfatetur, vt poßit apponipatium immutuo, vt red
M, datur deterius,& erit mutuum tm illo deteriori.
4 Dupliciafùnt maturalia imcontraäibus,& aliquádo pa
III· άaapponipoffünt contranaturalia, aliquamdomom, /?.
iii cundum Zafium. -

i I r Anpoßitfieripaífumincontra£tumutui, vt eadem res

' mutuata reftituatur.
II 4 Simutuo tibi nummos, cumpoftea non indigeam eorum
f:. mihieofdem nummos reddi,erit mutuum/ecüdum pro
j. pofitam mentem limitatur.
7 Accidentale in mutuo anfit appofitio vfùrarum.
' I t Vfìrain mutuonondebentur,nififintpromiff&perftipu
Jç- lationem.
1 9 An vfura licita fint in mutuo.
* * Anfipulatio appofita in contraäu mutui vocaripoßit
accidentale,diftimätio.
* V£ ad quintam columnam, quae cft infcripta,
Accidentalia mutui, quae accidentalia accipiuntur
hic prohis, quae effe & abeffe poffunt praetcr fubie&i
,1 corruptionem,veluti pa&a addita contra&ui mutuidcfaci
* tndoaliquid,non attingcnsfubftantialia mutui, dc quibus
â G 5 acci
τω6 p ETR. NICOL. M Cyz z.
accidentalibus habctur in 1. pa&a conuenta, ibi glo. magna
£de contrahen.emptio.per Vlda. Zaf. cap. 12. fuorum firg.
refpo. & nos diximus fup.& diccmus infia, pluribus locis.
f Quæ autcm paéta apponipoffint, dicendum cft quodo
mnia paëta licita apponi poflunt, dummodo non fint rc
probata à lege,vt pa&a turpia, l.paéta,C.dc paâis, & ibi Ale
$am.& l.contra iuris,f£de pa&.vel dummodo pa&a non fint
contra fubftantialia mutui : namq; fubflantialia immutari
non poffunt per pa&um.l.z.ff.dc vfufr. & quemad. quisvta.
IBar.Caftr. Dcc. & alijin l.cum quid,nu.z.ibi Cur. Iu. & cætc
ri Modern.ff.fi ceit.prt.d gl.folcmnis,ind.l.pa&aconuenta.
$$$$ Zafi.d.ca.iz.num.4. Caldeii, quio
ptimè declarat confi. is.tit.dcfcud. col.z.
f Scd quaero, an paáum in mutuo ficri poffìtà debitore,
vt rés dcterior poffit rcddi, Battol. in l.cum quid, tcnet quod
{ic,& optimè, & huiufmodi pa&tum non immutabit natu
ram mutui.Sed Raphael Fulgo.in l. ..colum.4.ff.fi ccrt. pet.
determinat quod poterit fieri, fed illud pa&um immutabit 3ig;
naturam mutui, & efficict contra&um innominatum, ratio '* qui,
$t
cft, quia vidctur pa&um contra fubftantiam mutui, pcr d.l, $:;3,
cum, & eandcm opinionem videtur fequi Roman. in d. 1. ■.
cum dc {ubflantia mutui yideatur eflc,vt rcddatur in gcncrc.
& in eadem bonitate : Iafon autem cx mcntc Bartol. in d. l.
cum quid, pröut rcfcrt Dcci. ibidcm fub num. §. ccnfuit cf«
diftingucndum : nempè quod aut agitur, vt fit mutuum,
quamuis non 1 eftituatur in cadem qualitate, puta nouum vi
num pro veteri,& erit mutuum : quia alteratur quod cftdc
natura contra&us, aut ßmpliciter fit contraétus, & non vi
detur mutuum,allegat l.Titius. in fin.vbi glo. ff. dc præfcri.
vcrb. Dccius verò totam vim facere vidctur, an fit defubftan
tia, vel de natura, vt reddatur in cadem qualitate ad hoc, vt
c^gnofcamus an poffis huiufinodi pa&um in contraâu mu
tui apponi, & immutet contra&tum, & tenere videtur cum
Fulgofio,vt fit dc fubftantia, & (ubtiliter arguità diucrfita.
te generis ad diucrfitatem qualitatis: t Fatctur tamen quod
poffit apponi huiufmodi pa&um, vt rcddatur dctcrius in
in mutuo ex confenfu partium,& erit mutuum in illo dctc
riori:quia fi meliuseft vtique tantum,& bonum cft,vt in ca
fu,de quo diximus fuperius columna anteccd. quod pro vi
no nouo poffit rcddi vetus melius:quia fi mcliuseft, ergobo
num 1. facit,text.in 1. rogafli,ff.ficcr.pc.§.fi tibi,vbi in mino
rivalct mutuum,& in hoc vcrè Dcciüs multum adlig;cö
C.
 TRACT. D E MVTV o. 1

fidcrauit, fed quatenustenuit quod pa&tum, vt pofEt reddi

dctcrius,attingat fubftantiam contra&us mutui,credo & ip
fumDccium,& Fulgolium,& fcqucntes errare, quia immò
huiufmodi pactum ättingit natufam & non fubftantiam:e
tcnim poteft confidcrari ex mentc Vdalri. Zafijd.ca.iz.f du
pliciacflè contraûuum naturalia, quædam enim per natu
Iaminquit Zafius,cohærent, & ex vifceribus contra&uum
fimpta,quafi intrinfeca qualitatc infunt, quae forte dixeri
musicde virtutem eflè à propria contractus fpccic produ
£ium,logici propriam paflioncm vocant, velut ab effcntia
busptificipijschatam. Alia funt naturalia, quæ contracti
iuscx confüetudine adfunt, & non alia ratióne naruralia
dicuntur,nifi quod ficqucntiori & aßidua cóiuctudine, quae
innomcn naturæ tranfit, ad contra&us accefferunt, de qui
buscftglof.ind.l.paéta conuenta, & ibi inquit Zafi. qüod
Priora naturalia pacto non tolluntur, cum fint naturalia in
tiinfcca,allcgat exemplum de paâo fa&o in focietate, vt al
tttfociusludium, altcr damnum haberct : cflct cnim lconi
nafocictas.
Itemdepa&oin contra&u emptionis, vt dominium a
(iu,vclhabitu non tranfeat. ltem contraáudcpofiti conue
nirinon poflit, vt dominium rei depofitæ in depofitarium
tanleat,l.Lucrus,f£depo.cum alijs citatis per cum. Natura.
lautcm cxtrinfeca qüae vocantur habitudines, quæ à con
fictudincin contra&üs naturam tranfierunt, poffunt tolli
P*paâum : cxcmplum, vt non dcbcatur cuiâio in contra
(iucmptionis.
l Ittmquod leuisculpa, aut periculum in depofito fufci
Ê fimilia.l.i.§.fi conucniat,& §.fæpè,ff.depofi.&fic
ubiflofccundocapite poffumusdicere quòd quaeftio fupra
diítarcducatur,quafi mhagis à confuetudine, quàm ex vifce
iibuscontra&uum fumpta. nimirum ergo fi per pa&um po
tritimmutari, cum nón $ fubftantiam contra&us,
&fitudiceresquod quaeftio noftra : nempè vt debitor poßit
itllereremdeteriorem,ma gis vidctur redigi fub primo ca
: Pitrnaturalium,quam fubfecundo, tunc poffet refponderi
ftitndocontra zafium, quòd immò omnia naturalia con
$ituum regulariter per paâum poterunt immutari, nifi
à leg:aliquâ rationabili caufa, vel ob honeftatem , vel ob
*|uitatem,aliter prohibitum appareat,argum.eorum, quæ
hibcnturin d.gloff.I. paéta conuenta, ff. de contrahen. ém
Filiuxta l. päåa, C. de pa&t. at in cafu noftro prohibi
tum a
Yio$ P ET R. NICO L. M O Z Z.
tum non apparet,nec videtur militarealiqua iufta caufa pro
hibitionis fáciendae,ergo,&c. Et quatcnus Zafius exemplifi
cat de paâo fa&to in fòcietate,in empti ne, & depofito, dic
uod ideo erunt prohibita illa pa&a, quia vel funt contra
Äú , & videntur deftruere «(Γέntiam &
formam illius contra&us, ex qua forma in cffè deduccbatur
contraétus.Vel fi funt paéta contra naturalia,erunt prohibi
ta aliqua fpeciali, iufta & honefta caufa, ncmpè quia contra
æquitatem, vt in pa&to ne dolus præftctur, de quibus in pro
fecutione fuis locis dicemus.vcl dic, quod fi pa&ta erunt pro
hibita contra naturalia, erunt accipienda naturalia pro fub
{tantialibus,vt in l.iurifgentium.$.vt puta ibi gl.exponit na
turam,id eft,{ubftantiam,f£dc pac.
¤;,&
t Ité quæro an po{fit fieri paétum in contra&u mutui,vt
eadem res mutuata re(tituatur,dicendüquod non, quia iftnd f;iit;
E$$it
pa&ù videtur de direétò cótra fubftantialia mutui,ncmpè vt
icddatur in fpccie idé in genercprout latè diximus col.3. hui* **;
ord. & eft de fubftantia, vt reddatur idë in gencre,quoad pro pºtui;
pofitum illorú,qui contrahunt, vt declarat gl in d.1.2.$. mu **nutu,
tui,in glof.magna,fffi cert. pet.f fed benè Verum cft quodfi '<*t»m
mutuem tibi nummos, & cum poftea non indigeas, eofdem $i in
nummosrcddis(quamuis Azo tenerct non effe mutuum) c *|5,
rit mutuum,quia propofitum infpicitur, ex quo fuit tranf $:;it;
latum dominium,vt Inftitu. quib. mod. re contrah oblig. in Et in
princ.dcclarat glo.in 1. 1.ff.fi cert.pet.quae glo.eft communi *::iii;
tcr approbata,prout Bart.col. i.numero 3.Caft.nu.7.vbi limi *** m,
tat non teneri creditorem recipere fi cffet eadem res mutuata ύns,
deteriorata,& prætenderetur intcrcflè,putà in vino,non au $itiâ;
tem in pecunia,quæ femper eft cadem, Alex.nu.$. la£fub nu. Š,
3. in fi. Dec.de communi,num.8.Cur.iun. dc communi, nu.9 *;;t;
Ripa dc communi,nu. 11.& alij. “…
fSed quaero an accidentale fit in contra&u mutui, quan -:-o;
do vfuræ apponuntur, dicendum quod fic, quia vfurae pof. ¥i. .
funt effe & abeffe in mutuo.l.rogafti, ibi in verf. & maximè
fi fine vfuris,ff.codem,fed aduerte, quia iftaef vfuræ in mu
tuo non debentur, nifi fint appofitae per ftipulationem.l.
quamuis. C. dc vfur. f an auté vfurælicitæ finit in mutuo,&
quid de iure ciuili, & quid dc iurc canonico diximusfupcri
us,col.4.num. 19.
<Io f Item quaero an ftipulatio appofita in contra&u mutui
v9cari poffit accidentale. hæc eft árdua & difficilis quaeftio.
Idco diccndum cx mcntc Doétorum rcfolutiuè, quòd fifti
pulatio
 “TRACT. D E MvTv O. io9
pulatioapponatur ante, vel poft numerationem, menfura.
tionem, ponderationemve mutui non poterit vocari acci
dcntale,quia tunc vocabitur mutuum ciuile, cui natura co
opcratur,vtinquit glo.in 1. v.§.creditum,ff.fi cer.pet.& na
fcitur hoc cafu nó aëtio ex mutuo,fed ex ftipulatione imple
ta yermutuum,l.fi ita ftipulatus,& l.cum enim, ff de noua.
tio,l.fiftipulatus,$.Chrifogonus,ff.de veib.oblig. Bart. in 1.
ccrticondiäio.5.fi nummos ff.eod. vbi diftingüit quatuor
cafus,Sal.inl.quamuis, C.de reb. cred.
Egoautem crederem fic effediftinguendum, nempè vt fi
ftipulatioapponatur ante, vel poft numerationem, menfu.
n ionem,ponderationem incontinenti non potlit vocari ac
videntale,eo quia numeratio cenfctur faéta caufa implendæ
ftipulationis,& oritur aëtio tantum ex (lipulatione, 1. (i ita
ficroftipulatus,§.i.& l.cum enim,ff de noua. Bar.inl.ceiri
condiàio,§.finummos,num.$.ff.cod.nifi partesaliter agere
vtllent,nempèvt aétio oriatur, & ex numcratione,& cxfti
pulatione,qüia tunc ftandum eft conuentioni.Si verò ftipu
latio,& mutui numeratiofuerunt faétae ex interuallo,& túc
finumctatio mutui fuit fa£ta ante & ftipulatio poftea, tunc
deiure antiquo fuiffet fa&â nouatio, hodie nofi nifi agere
turexpreßè,l.fin.C. de noua, & ideo cum mutuans vidèatur
habcre duplicema&io,& po(fit intentare quam velit, prout
dcclarat Bárt.ind.l.certi condiétio. $.fi nummos, nu.$. tunc
crcdo quod ftipulatio poterit vocari accidentale ad mutuii,
cumdéperfe mutuum fubfiftat, & idem videtur dicendum
quandoftipulatio, quæ apponitur effèt inutilis, de qua in d.
Í«ticondiétio 5 quoniam,ff.fi ccrt, Pet. & d. §. Chrifogo.
nus Sivcròftipulatio praeceffit, & ex interuallo,numeratio,
fcmperyidctur fequi,& faéta caufa implendae ftipulationis,
&finon numerem, poffem opponere exceptionem. 1. cum
vltra.C.de non nume.pecu.& l.in executione: Ideò necifto
cafuftipulatio poterit vocari accidentale ad mutuum.
:
Tra&atus de mutuo, quae a&io, fcu
obligatio oriatur.
3 V M M A R I A.
1 Ex mutuo duplex oritur aítio.
1 Certi condiäiogenerali illaeft, que datur ex qulibat
wntraäuim quo certum aliquidpetitur.
b Tres
tro p E*r R. NICOL. MOzz.
Tres fùnt condiäiones generales.
In dubio,qua aífio intentari videatur in mutuo.
; sipluresfimul teneantur in mutuo, obligatio inter tot ,
diuiditur numero,nomautemper portiones. ''*;.m

4 Aâio ex mutuo defcendens ciuili, eff, ficut & omni con *£;;
diífio,& datur heredibus & inharedes, & tff perpe S*£:; 33;
' fua,& {fri£ti iuris, $\
7 Numquidad intereffè detur certi condiíiio. Ει;
& Intereffe ef incertum,fed certificatur per tudicem. *£ς,
9 Iudex etiam de re uncerta, debet ferre certam/en:£* **;;;;
fta?ft. i;:;;;;
Γιιις
V NC capio fextam columnam, in qua eft infcrip i *:.;
Y NÈ , Quæ a&io feu obligatio cx mutuo oriatur, & sę
breuiter dicendum f ex mutuo duplicem oriri obli
gationem,& per confequcnsduas dari aâioncs: nempe ccrti $%si;
condi&ionem generalcm,& fpecialem.certi condiäio gene s;:m:
ralis cft illa,quæ ex omni contra&u datur,ex quo cettumali f*xu,
quid petitur,l.ccrti condictio,in prin.ff.fi ccrpc.fcd procla
* riori intelligentia fciendum,f tres effe condi&ioncsgencra ssg
3 Ics,& prima generalisappcllatur illa, quam fupra diximus,
fccunda generalior appcllatur, & hæc condictio triticaria,
quae datur ad omnia certa & inccrta, præter numeratam pe
cuniam, quia (atis erat fuccurfum pro pccunia certi cödiäio
nc,vt innuit Iureconf.in l. 1. in prin ff.de condic. tri, & vide
d.1.1.vbi Bart. rationem affignat,ff.de cond.triiica.& hæc eft
illa condi&tio triticaria,quam numerauit Meno.ille laborio
fiff.inter remedia recuperan poffeff.in 3.remcd.quamuistam
dem dicat non cffe in praxi multum vfurcceptum remedi
um illud poffeffionis recuperandæ. Alia eft & tertia genera
liffima,quae & condiétio fine caufa dicitur, quæ datür & ad
certa & incerta omnia,vt declarat Bart. in l. certi condi&io,
f£f ccr.pet. & ifla aliquandoappellatur condiàioincerti.l.
qui certè, ff. de condià. fine cauf. cum igitur in mutuores
certa petatur,certi condi&tio locum habet.Oritur & alia fpe
cialis, ne dißimilis fit alijs contra&ibus nominatisa&ionem
4 parientibus,de quibus in l.iurifgentium,ff.depa&.ffed pof.
fet dubitari in dubio, quæ a&tio intentari videatur, & credo
quod potius videtur intentari fpccialem,vt inquit Bart.in l.
hoc lcgatum,f£dcleg.3. & huic a&ioni multa priuilegia ac
com
 “TRACT. D E MVTV O. IIt

commodantur,nam fingularia quaedam mutuum habet, de

quibusfuperius latè diximus, vnum tamcn hic pulchrum ca
• tifi
dit notandum demutuo, quod f fi plurcs fimul tcncantur,
obligatiointcr cosdiuiditur numero, non autem per portio
nes,qucmadmodum cum debctur fpecies, ratio eft, quia in
■*. mutuocft quantitas rerum in gencre,in obligatione, I.cum
Sichus,ffdefolut. Quare autem dicantur condiétioncs præ
f*, diâaetrcsaétioncs,& cæterae pcrfonales,declarattcx.in §.ap
pcllamus.Inft.dca&lio.& de Ê certi condictione mutui lo
quiturtcrtia parsrub.ff.de rcb.crcd.& de prima, id cft de re
buscrcditis lóquitur l.i.cod. tit. & quot modis creditum ca
piatur,per Bar.inl.v.%.creditum,col.z.ff.ficer.pe.& fuperius
aliquid nosdiximus.fccundaaüt pars videlicet,ficcr.pe.qug
exponitur,ideft mutuum, ponitur ferè in toto titulo, & ma
ximel fingularia,licet quidam dixerint hæc verba,fi ccr. pe.
elfenomefia&ionis,dequo pcrgl.& Doc.ibiin rub.fhgcau
trma&ioex mutuo defcendensciuiliseft,ficut & omnis con
ditio,& datur haeredib.& in hæredes,& cft perpetua,& ftri
άiiuris,qucmadmodum & omniscondi&io,ncceft famofà,
&ficompetat ex turpi caufà,ficut nulla cft condiâio famo
fì, quamiuis grauet opinionem alicuiusapud bonos & gra
ucs,vtfurtiua condi&io.l.ceffat,ff.dea&tio.& obli. l. hofior.
fdcobfequi.& no. Azoin fumma.C.fi cer.pe.in fi.f in hoc
autcmdubitant Doét. nunquidadinterefTè detur certi con
di&io,& quamuisaliqui conentur tucri quod non dctur,
cumintcreffè fit incertum,tamcn veritas, & communis c
i
incontrarium, prout Do&o. affirmant, Inft.quib.mod.rc
contrah.oblig.praetcr Nonium Peru£ tripliciter diftinguen
tcm,num.49.&inl.certi condiétio,ff.ficcrt.pet.vbi Alex.&
laîatteftantur,& ratio praeteralias cft, quiâ licet prima fa
cieintercffefit incertum,ccrtificatur pcr iudicem tamen, vt
in$curate,lnft.de a&io.vbi inquit Impe. f curarc debet iu
dex,vtomninò quantum poffibile eifit certæ pecuniae, vel
ififententiam fërat,etiam fideincerta quantitatc agatur,&
facitl.vbiautem,in princip.$. illud, ff. dc vcrbo, oblig. & fic
quamuis petam intereffe fimpliciter, certum tamen dicor pe
tcft,exquocertificaripotcft, quae conclufioeft intelligenda,
quando intereffepetitur fimpliciter, fecus cffet fi ad fà&um
etiam ageretur, quia tunc in fententia non certificatur
Ë; vt inquit text. in l.vbiautem. $. qui id quod. £
eyerbo.oblig.l.fi quisabalio,§.fi.ff.de re iud.not.glo. in l.
i £dc condic. fiaccau. in vcrf. fcd obligati, & bac funt
qua
ii2 p E T R. NICOL. MOZ Z.
quae veniebant dicenda circa mutuum,nunc deuenio adali
am columnam.

Tra&atus de Mutuo, quomodo deficiat,

feu quomodo refoluatur,
& fimiatur.
S V M M A R I A.
Mutuum tripliciter deficit.
Mutuum deficit ratione rei,que accipientisfieri nequit,
putàfifur mutttat nummosfuratos.
Μutuum deficit ratione diffemfùs, velutifi crederem te
mihi domare & tumutuares.
Mutuumnonpoteft reiiocarißatim atque datum eft,fed
debet expeétariper aliquod tempus. -

si pecunia mutuata mittatur,vt domino refituaturper

nunciumfidelem,& illapecunia amittatur, cuius peri
culo deficiet.
Deficit mutuum rationeperfóna,fiquis àfurioß,velpu
pillo accipiat mutuum.
Potefi dici,vtmutuum deficiatratione perfone,fimutu
atumfit ecclefie,qu£ aquiparatur pupillo.
Qui mutuat ecclefis debetprobare verfùm effe im eiusy
tilitatem mutuum ad hoc, vt poßit mutuum repetere.
Mutuumpoteft dici, vt deficiat reffcâuperfone, fiqui
mutuauit aliquid illi,quiflatim eft confumpturus.
J® Mutuum deficit.fiquümutuauit imludo conluforifio.
J/ De confùetudine datur repetitio mutui faéti inludo,qui
nimo vincens imludo momtenetur adreftitutionem,m*
ximè fludus fitpermiffùs.
22 Mutuum deficit reffeéfuperfona.fiquis mutuarethoffi
bus,& tunc punitur.
13 Mutuari nonpoteftper prafidemfubditü.
474 mutuum deficitfimutuetur minori abfquefòlemnitate,
velfiliofamilia;.
uy si
 'TRACT. pY: Mv^tvo).
11 Sifiliusf.iuratitreftitueremutuum, ampoßit nonobfta*
teiuramento epponere exceptionem Maced. & reiinure
mutuum cum bona conßiemtia, . ,.,..,,.,;..,,:
14 Valet,& teneturamentum infiliofamilias, maximède *
iure canonico. . • ••• *.

17 Filiuf poteritretinere mutuum etiamfiuraiit quam.

detratiat de magnopræiudicio., - -- - .

it Exenormißima lafione cötraótus prefúmiturfaäudlo. -

i!, ip Sifiliuf renunciaret exceptioni Macedoniamipoteritta
memproponere exceptionem illam,fi valde lxderetur. **
z, Filiuf. montemetur de mutuofibi faéio, mifiip/e habeat
lonapropria. -

21 Filiusfimompoteft opponere exceptionem Maced.finonfi

at mutuum impecuniamumerata.
22 Itemnonpoteft,fifiliuf. effet reputatusfùi iuris tempore
fht/ttli.

23 Itemmampoteftfifideiubeatpre alio. ' . , ,

Â.
24 Itemmompoteftfiiuffùpatris accepit mutuumfiliusf. :
25 Item nonpottffimutuum verfùmfit in vtilitatëpatri.
a6 Item non potefffi caufâftudiorum accepit mutuumfilius,
famili4s.
27 Item non poteftfifit mutuatumfiliof.propter infanspe
riculum,& neceßitatem.
at Filiuf.nonpoteritproponere exceptionem,firealiterpe
tumianumeratafuit,/ecu/iffefutura numerationicon ,
feffisfuitrecepiffe. • • ,

a) Refluitur & annullatur mntuum reffitutione ipfiwrwi,

' accepta in eodem generefacienda. *

3° Refoluitur & finitur comtraäus mutui, fiimaliumcomtra

tium conuertatur, - -

VNC dcucnioad feptimam columnam, pro cuius

declarationeprimo fciendum eft,fmutuum triplici. a
!, ter deficere,& refolui, vt perÉ %.irem is, Inftit. ».
quib.mod.recontrah.oblig.primo deficit rationerei, fgcüdo
rationcdiffcnfus,tcrtiorationc pcrfonae,rationc rei, velutißi.
' - - - H.
ττΛ» p£*rA. NICOL. MOzz. -

furnummosfuratus mutuauerit cos, hic cnim rnutuum non

contrahitur occa(ìone rei,quæ accipientis fieri nequit, l.nam
& fifur,in princ.ff.fi cert.pet.ratio cft, quia dominium non
transfert in accipientem,& {ic non fit de meo tuum,vt inquit
$ text.in d.1.2.ratione ditfenfus mutuum deficit, vcluti fi cgo
credercm te mihi donare,&tu mutuarcs,vcl & contra.l.fi ego,
l.fi mc & Titium,f£ficcrt. pet. vel poteft poni excmplum,vt
muruum tunc dcficiat rationc diffènfus, quando amplius nô
confentio,vt illc habeat rem in mutuum, árgu.l. v.£depreca,
4 quod tamcn intclligefyt non potfit reuocariflatim atq; da
£umeft mutuum, ámpliando etiam fi cffet diâum tempore ¥
fimutui dati,quandiu
poenam,£dc mihiquos
ver.oblig placucrit,vt
fequiturtradit Bar.Alex.&
Imola,& & Bal. inIaf.
l. $.
s{; ii

tradit Abbas in c.vlr.nuw.ti.de preca.& ca e(t ratio,quia a- J$

1ioquin mutuum effet fruftratoriü,& inutile, quare lai. poft $.
3aldum fcriptum reliquit in I. poenam, ff.de verb obli. quod $.
i

mutuum faétum finc

finentireuocari, tcmporispraefinitione
fed debet nonihtcruallum
expe&ari per aliquod poteft incö- Ę.
-

&ibitrio iudicis moderandum, quod di&rum refert Capicius ka;

dccifi i6.& Menoch.de arbitrar.cafu. v. m.lib. z. Cent. 1. Tira- ` ί;
qucl.in l.fi vnquam,nu.3t.C.de reuocand.donatio & eft com Jg.
muriis opinio(quamuis Angelus cötrarium tueatur, d.l.pen.) sae
recepta & approbata ab omnibus ferè Do&oribus, ideo nole- *ι,
bat rcßituere pecuniam mutuatam minor i!le,de quo memi- Ę;
fit Petrus loanncs Anchar.q.38.lib. z.nuda&er excipiensfe nö $.
teneri ram cito reddere mutuum, cum nondum effent elapfi $;
quindecim dies, quia aliquam vtilitatem ex tali mutuo per- $
cipere non potuit,& proco concludit fub nume.17.vel potcft T;
\ poni exemplum, quando cgo amplius'non confentio ha- $.
í''„î', , fed illud reftituo per me, vel per alium. fed $i;
y quiderit dicendum fi pecunia numerata, vel vinum, vel ole- Is
um,& fimilia quævfit confumuntur,mittantur per nuncium Jº.
fidelem & diligentem,& íllæ resamirranrur, dcficietne mu- y.
tuum, & cuiu$periculo* dic qaod fia&u non peruenerunt ad J\
ad eos, quibus mittebantur,& nuncius non fuit eleétus pcr e- ›.
ãïí, mittens,vt eft communis opinio Do£torum *,
in l, incendium, C.fi cert.pet.l.quod te,f£eod.c.fignificante, $
èe pignoribus,& de eaattcftatur Nauarra in fua fumma,c.i7. £s;
<lepc&atis circa commodatum,num. 186. de feprimo peccato s,
& decalogi.Ratione perfonae deficit mutuum,fveluti fiàfurio- £*
£o,vcl pupillo,aut fimilibus perfonis intclle&nm non haben-
tibus mutuum accipiam,l.fiàfuriofo,ff.ficcr.pct.%.nunc ad- |i;$ę
moncndi,
 | “TR A Cºr. o* Mv*rvo. my
: aâmonen&i,lnft.qaib. alie. lic. vcl non. quodinteHigeG£ne
'*"; authoritat« tutoris detur mautuum, quinimò tunc fiuc&rr. fì
"| ueaccipiat,nea obligatur recipiens, ncque naturalitcr,rifiim
*| quantum locupletior fa&asef,i. naturaliter,%.fin.£dccond.
!"■ inde.i.papilius,§.fed & {i.£de auth.tator.I. 3. £ comwanoibe
$°f ar verùm eft quod fiipfe det mauruum alijfine authoutateuu
*' terisquamuis aon eb}igct fibi recipicntcm, habet tamrmsei `
"1 vendicationcm ad vendicandam illam ream,quam dedit Lim
$. |
terdum £decoad.imdeb.& magisconfultum fuit pupillo.vr
* ' tialicnatae tcncrct iotninium.quàm quod translato domi
*, aioinaccipicatem ipfe accipiens re obligaretur, quia tatius
' •tadionéwscalesa babcrc,quàm perfonalcm, l.pluscanrio
il , ais,£de rcgiur,quod limita,fi mutuum confumcretur.quia
* tunc mutuum recoociliatur.i.non omnis, §. fi pupillus.ff.fi
' cttt.pet.& tunc effet mutuum. f Item potcftponicxcmpki, y
$ vtdeficiat inutuum refpe&u pcrfonae,fi mutuatü fir ccclcfiae,
δ | quæ æquiparatur pupillo,!.orphanotrophos, C.dc epi£ & de
m. rigin! refpubhca,in vcr.folct,ad fin.C.ex quib.cauf.maio.
ij <|uamallegat iaf.in 1ibcr,in vcrbo,adminiûrauerit,C.dccx
- cufa.tut.eam ípecia!e eft äw mutuo, vt ille qui mutuarexde
1 fix,tcncatur pròbare verfum efc in vtilitatcm ccclcfiae.á vult s
] *petere,alias dcficiet autuum,auth.bocius porre$tum,C.de
* {krofún«cdefi.abbas c.quod quibufdam,nu.s.dcfidciaîi
; bitext.adlirteram, Ripa fuisrefponfis,refpon.l.tit.dedcpo(i.
'
A.
aum.3.vbiallegatquia
fi&umeffehoc, rationcm,
praelatiquam allcgauit
prompti Abbas,
funtad pcrspè
rccipiendum
; mutuò,&ficne ecclefia laederetur, innoc.inc. v. dedepofi. ibi
* Abbas& loan.áelmo quomodoautem cx mutuofii obliga
ta,fcuobligari poffit cccle{ia, v*de Gul. Rcdoan. tra&. dcrcà.
| <kfinoialièn.q.4.am & quomodo obligeturcx mutuocc
skfia.Itcm porcâ poni exemplum, f vt deficiat mutuum re •
fpe&uperfònaein €o,qui mutuaret pccuniam ci, qui cratcon
fumptúruseam,& fciébat 1. non prode{l,ff.de vibo rapto. LG
£munerandi,$.rci turpis £f manda. Pileusquaeß. 36. fed quiá
fiputabarconfumptuium. & tamen mutato propofito hom
cófumpfit* Pileusdiftinguit & optimè,quod autcaufafuitcx
preffàturpis,& non repetit,{i non fuit expreffà,rcpetct,cübe. •

nèfucritèonfùmpta pecunia.ex quib. infertur quodf muruii *• 1

etiamdeficitfiquis mutuarct pecuniâin ludoconlufori fuo,
ideft,illi,quicumipfofimul fudit : praefumit enim lex frau
4am & dolum rationc pcrfonarum, quae ludunt, quamuis
A. aliquì
 qu6 PETR. NicoL Mozz.
aliqui moderniores dicerent, mutuum tùnc deficere ratione **'
caufae,fed quouis refpeétu deficiat,clarum efl non dari rcpcti
* £x
tioncm ncque a&ioncm dc iure, vt voluit glof. inl. quod fi **,
minor,§.pen.f£de mino.& glo.in i.fi quis.f pro cmpto, & i £t›;
bi Bart. & facit 1. v.ffquar.rer.a£tio non det. &l. 1. & ibi glo. ;*■;
ff.dcaleato.& l.pen.C.eo.tit.& Florian, imo. Nicol. & cætc.
ricanoniftae communiter in c.cleiici,cl. v. de vi. & hon. clcr. }$e;
:t:.',
& Decif.Tholof. q. 192. ibi Auftcri in addi.quem citat Mar.
quad.de Sufan.tra&.de celibatu, in fine. Amad.trac.dcfindi É*An.5;
ca.num. 49. tradit Thom.Gram.dccif.4o.num. z.Capra con sę,
cluf.86. nu.7 . & in prin.& amplia,& limita,vt per cü ibi,qui *^*),
diffusè & optimè màteriam iftám ludi pertraétat, & vidc Pa *3fi.
xi. de Put. & Caccialup.tra&t. de ludo,Meno.de arbitr. in vlti.
* ;;;;;;
cafu,& nos infra in 3. part.Amphith.dicemus.Aducrte tamen
*m;
fupradiéta de confuctudine non procedcre, f quia inquit Iu
lius Clarusin §.ludus, lib.3. fentcntiarum receptarum, quod *I;
*••
***,
datur de confuetudine repetitio in tali mutuo, & maximè fi
ludus fit permiffus, non folum rcpetitur quod mutuatum eft, Ę°j^tum
fed vincens non tcnetur ad reftitutionem illius quod vincit,
vt inquit D.Thomas de Aquino, quem rcfert Amode. in trac. $tum ,
• de findica. nu. 96.& vide quæ diximus de Ioan.Andrea in ma Š;
';.
teria indebiti,col. 4. vltimi ordin. columna infcripta, coutra $,
12 quem detur condi&ioindcb. f item poteft poni cxemplum, fc.i.
vt mutuum deficiat refpcétu perfonae, fi aliquis mutuaret pe **;
cuniam hoftibus publicis, nam co cafu non folum deficit mu *Ta,
tuum, verum etiam punitur,prout latè notat Gigans in traët.
1} de crim.lefie maieft.lib. i.quæftione 34. t vltra hæc impedimé
ta pcrfonarum prohibentur & alijquidam ratione officijfeu
peculiari ex caufa vt iure cautum reperitur ne quis prædium,
& quorum iurifdiétio non eft perpetua alijex fubditisdetmu
tuo pecuniam, & foeneret.l.principali,ff.fi cert. pet. & 1. cof
14 dem,C.eodem.f item poteft poni exemplum, (i quis mutua
ret minori abfque folemnitate. Itcm fi quis mutuaret filiofa.
nam tunc cum (it in poteftate patris, ab eo mutuum repeti nö
poteft,vt declarat AfcaniusClemcntinus trac. de patria pote
fta.effe&u quinto,quamuis fecundum communem Doétorü
«• fententiam obligetur ciuilitcr,& naturaliter, vt voluit glof.
in I. i.verf.petitio, ibi Bart. & cæte. ff. ad Maced idem Bart, in
trac.de reprimen in extrauag in ver. denunciationem,nu.7o.
& glo.in rub.C.de non numie. pecu.& ibi omnes Doc. fed po
teft opponere exceptionem Mtcedoniani, per quam cuitatur
folutio,cuiuscaufafuit quidam publicus, & crudclis fœncra
tOr
 -
— _=

TRACT. DE MvTvo. tiy

"* | torvocatusMaccdo,qui filijsfam. egentibus mutuabat pecu
' niam,& poftea ære alieno opprcffi infidiabantur mortem pa
"I rentibus,& cosinterficiebant,vt in hæreditate fuccederent,&
', habétent vndefoluerent & liberarentur, quo vifo & cognito
i. Senatufconf. Popul. Romanusdifpofuit & ordinauit, vt nc
$| mopofîet mutuârc filijsfam. aliâs competat eis exceptio pro
ptcrcuitandam mortem parentum, text. eft in l. 1. & pcr to
*
lú-
tum tit.ff.ad
to,& declaratMaced.& l. i.C.eod.&
Azo in fumma. C. ad §.illud, Inftit.
Maced. fed quod
quare in cum
alijs
contra&libus idem non eft ftatutum quod in mutuo, cum ca
dcmratio vidcatur militare, dic fpecialiter effeftatutum pro.
: pter ciusfrequëtiam, vel propter cafusquosfupra retulimus.
: fcdilla rationon videtur bona, quinimò inter nos Chriftia
nosnoneft praefumendum tam deteftabile crimen, nempède
morte parentum,vt inquit Abbasin c. quia verò plerique. de
immun.ecclefiae, colum.io. fed refpondetur fatiseffe quod ex
iuftacaufa & ratione lex fuerit condita, quae caufa & ratioli
s.
i*
«t non contingat, tamenhæretic.
tia,argum.l.Arianus.C.de lex femper eft in
& quia iflaviridi obferuan
materia eft pra
άicabilis, diligentius examinanda erit, & circa praediââ in
mutuo filijfam.dubitare contingit dealiquibus, & praecipuè
¶,
fan fifiliusfam.
um,poterit diétamiuramentum
exceptionem praefliterit
proponcre,&de reddendo
diétum mütu-
mutu 15
s. umretinere cum bona confcientia. & fecundum Innocenti.
í
II, *
inc.quia plerique,de immun.ecclefiæ, & cæteri Doét. & Bar.
-

, i inextrauagan l.ad reprimen.in ver. denunciationem,col.z.

dicendum quod fic,& poterit retinere cum bona confcientia,
*, nonobftanted.iuramento,pro quo facit quod inquit Alex.in
1], l.quiiurafle,in princ.ff de iureiür. Alc. in c. cum contingat,
i. num. 191.de iureiuran. Didacus Couarruuias in trac.de fpófa.
* parta.<a 35 i.num.4.& fufiusin releétione c.paétum,de pac.
*, in6. Franci. Hercula. intra&. quis teneatur probare negati
i uam,num.z$.& facit c.23.conflituti.March.libro quintò, ibi , -

50 etiam cum duplici iuramento, declaratque excellens Bocca- -

: ciusin commentarijs: fed tamen Bartol. tutius videtur in l.fi u.

¢ quis,ff de fideiuff.num. 1o.abfolutionem à iuramento inter- i
* cedere,cuius opinionis fuit etiam Decius in confilio 4o3. fub
|1 numero , 8.& Mauririus tra&tatu de reftitutioni. c. 1 1 9. nume.
* it, quorum opinio adiuuatur authoritate Imolae in c. cum
. contingat,deiureiurando, num. 66. vbi inquitf quod valet, ig
& tcnet iuramentum in filiofam. authen. facramenta pube
tam,ibiCaftrcnf.Cornel.Curt,& cæteri.C.fiaduerf. vendi. &
{ H 3 maxi- |
τι* , PETR. NicOL xto zz.
ruaxime&deiure canonico,c.quamuis,de paaisin6.& eßørw
munisopintodc qua atteilatus Gabr.titu. de mino. concluf.
5.lib.z.& Fvancif.£uzanus in recollcc.commu. opinio, con
duflucé.& iz.vbi rcfert plurimos,Vlda. Zaf.ca. ux.lib. v. rc
fponfawan,qui videtur obltare fupradiçtis,atqueadeo pro cô
cordiaaitquidiccbant quod iuramcntunvtiuiiarn. (dummo
«donoefittatum in defcriata, pröut dcclarat Plotus in 1. fi
quando,nuaa.736.C.vnde vi.)poit raortcns patiisobligat,vi
ueatepasssnon obligat,ita Fabcr in §.illud. iuflit, quod cum
co,& Inno.im c. {cripturæ, de voto,vbi in fpccic de voto habc
tur,quod ìnvita patris non obligat,poftca vcrò fìc. Mihiau
teraplaa-xwtdkamusf quod fil*usta. potcwit retincrc & pro
poncrccxccptioncm cum bonaconfcrcntia, etiam fiiuraulcm
tuamimtruscßçrit,quando tra&atds magno præiudicio, hoc
cit.dcfaefonccnormi{Iima,qug enormutliwma laeiio eft iudicá
da,li valäeiæderctur, & eò magis% i(ìc tìlius*. eflet minor 33.
annis nam ticut in maiore habct locum caorwmiifima laefio,
& rcfcumdatur contraétusetiam iuratus,fcam pigtumatur cx
ipfacooauni{ïïma lae(iomccontraétum cflcfa&um dolo,vtdc
claratexdlcus Pari£conf.zo.num. io8, vol. 1.& coa£ 49. nu.
3o. Dilcu & arte tcft.tit.um.caute.t9.Romam.confil.34. col. fi.
Bart.in1£ma.£de praetor.ftipul. & Doc.inl. £ quis cumali
tcr.fEdeva.oblig,ita& etiam multò magisdebet refcindicô
rraâusfadussà minore etiam cum iuramento,qwam opinio
ncm vidcturtrscse Maurit.in tra&.dctefiit.in ìntegr. ca. 12z.
&eftcommunisopinio,de qua atteftatur Franc. Tùrz. in rc
colle&ionccom.opinio.concl. 19. Anto.Gabricl.li.3. comm.
opitit decwptio, & vend.concluf. ι.& idem Gab. titu. deiu
redot.concli.nu.9. Kirchoaiuspatitcr rccol.com. opin, con
clu£87.Ccnt.4.& Michacl Gra£lib.i.c.io.q. 8. & Hieron. Ga
bticl.virdo&ifi.& iudiciofi£incoaf.is.nu.7. à quorum opi
nionenoneftrcccdcndum,uempe,vt filiusfam.exceptionem
proponcrepofEt non obftanteiuramento, quando agiturd*
nopraeiudicio.f Scd quid diccndum, fi álius£prgdictorc.
Ę cft,exceptioni remunciaret?credo, quod idem pro
cedat,vtfcilicct poßit proponi d.exceptio fccundum comm.
Do&.(dicatquid velit Zaf. in c. 28.kb.v. rcfpon{}& ratiocß,
quiadexcrptionoa folam eft principaliterintsoduâa fuof*
uore,foderiam alteriustertij, vel patris. ita in fimili declarar
Menoch.m.nsembrotrac.recuper.nu, 33. Rol. coafi. 6. num.3*.
vol.1.im ver. non quæritur iustertio, nimirum fi datur reuo
catio,fcilicaiuramcnti,& ita probattcxt.inl, tamctfi. ff. ad
- Maccd.
 —-_=

-rRACT. D E M v Tvo. *19 •

Maced.&ibifignanter glo.& communitcr Do&.immò exté
ditur,vtdiéta exceptio poíïit proponi ab hærcdibus, & fide
iuff.tcx in l.fed luhanus,§.fin ver. fin.ff.ad Maced. l. fed & fi
pater §.folum f£eod.& ibi Do£t. quia etiam potetit propori
poit diffinitiuam fententiam,tex.clt in d. I.uain etfi. ff.ad Ma
&cd.praedi&a vera funt, hmitátur tamcn in vndecim catibus,
glin§.illud,in ver.Senatus, Inft. quod cum co qui in alic.at
queadcobrcuitcr rcdigcndo illa capita ad pauciora,&fulius,
2©.
& mcliusdcclarando,f dic,quod fifiusf. non tcnctur In mu
tuo,& poterit proponere exceptionein, etiam fi iuamenrum
anteà intercefferit,fi filiusfa.nihil habeat in bonis, fecusfi ha
beatcaftrcnfia,tunc cfficaciter obligatur,tcx.cft in l. 1.§.fi. cü
lfcqffad Maced.tex.in 1.fi. in fi. C cod. adeft dccifio Bocrui, :

nu.zz.quinimò non folum fi illi mutuaretur,fcd ctiam fi pa

tficiusinopieffet mutuatum, cum illud in alinëta patris vcr
fumefle praefumatur,ita Barr.in 1. his folis.ff. dc coiìd. indeb.
fsccundòcftintelligendum d.exceptionem competcic filiof.
quando mutuum fit in fola pecunia nuncrata, non autcm in
alijsrebus,quæ pondcre,numcrovel menfura confiftunt, niti
£9paâo & conditione darentur vt vendantur, & pccunia cx
illisredaâa cöuertatur in mutuum,tcx. cft in terminis ind.l.
fedlulian.§.mutui dationem, ff.ad Maccd. & hic nota quod
appellatione pecuniae.non venit nifi pecunia numcrata,& ra
tiocft,quiafùmusin materia odiofa,in qua flrida fit interpre
tatio,c.odia,de regiur.in6.fTcrtio et intclhgendum, d. ex
$tptionem non cömpetere filiofù.qui tcmpore contra&uspu
blicècrat reputatus füi iuris & patcrf. vel fi ipfe dixerit fe pa
tremfcffe,& creditor habuit iuftam caufam crcdendi, quia e
fatignotus,velex longinquo,ita $£ non potuit fuano com
ditiónem inquireré, vel qaia crat fcnex, vel iurauit fe maioré
&patremfam.effe, vt inquiunt Doà. in 1. t. C. ad Macedon.
Qgttòeft intelligédum,iiifi filius£fidciubcat gro alio, quia .
tunc non iuuatur3.exceptione,nifi forte color fit quæfitus,vi ,
dclicctfi pecunia prouenit ad ipfam, & alter o!figurut tan
quam principalis ipfe vero ranquamfidciuffar,l.item filiusf.
fadMaced.&l.fed Iulianus,co.tit.& in §.ité fi duos.fQuin
fòrtintelligendum praediéta cffe vera, fi filiusfa.iuffu pätris
monacccpit,ltamen.ffad Maced.& l. z.C.eo.ná ii pater iuffit,
ttnetur ctiä fi tacitè iuffiffet, vidc!icet contraétüapprobando
pcrfolutionë dcbitiinaliqua parte.f.fi.C.co.Bocr.d.dccif.zzι
nui4.quod extenditur,etiam fi filiusfa. folitus erat accipcre
';
Κvuaiam,&gatcr folucrcfolcbat,arg. itian. ff. quodcum
+ €CA
 uaep . PETR. N I CoL. Mozz.
eo, quod etiam proccdit fi filius fa&us fui iurisfoluerit par.,
tcm pccuniæ,d.l fcd iulianus, §. 1. & fic animaduertendum,
quod quando aliquis potcft vti aliqua exceptione, fi foluata * *
liquam partem, videtur de nouo approbare contraçtum,facit
tcxt.in auth.fcd cum tcftator.C.ad I, fal. & 1. non dubium, C.
«dctcllancnt.l.non fidem,C.de non num.pccun.J.z. C. quod
mctuscauf.f Sextò dic praediéta vera effe, quod fiIiusf. exccp
tioncm proponere potcuit, nifi mutuatum filiofam. verfum
…”
fit in vtilitatem patris.d.l.fcd Iulianus, §. proindc, ff. ad Ma
crd.& i. .C.cod.&l.i.& pcr totum,ff.de in rem ver.quod pro
cedit etiam in omni mutuo procuratoris ciuitatis, fèu Sindi
ci,nam fiis qui accepit mutuum, gerit officia ciuitatis, tenc
tur ipfa ciuitas,fi in vtilitatem ipfiuseft vcrfum, aliastenctur -ti;
ipfe procurator.l.ciuitas,ff.fi ccrt. pcta. f Scptimò fupradiéta vitu
vcra funt,nifi filiusfam.acccperit mutuöpeçuniam càufa ftu * sf|
diorum,de quo pci Hor.Lut.Callie.tra&.de priui.fchola, pri
ui.i9. Ducn.reg.37o.& D. Afcan.Cleme.tra&t. de patr. potcfta.
quia tunc tenctur pater quafi devoluntate eius fiat contra
άus,vt inquit Crotüs,coniìl.133. num, z. & cft intclligendum
fi patcr d.filium ad ftudium mifit, & crcditor modicum mu
tuaret,& non exceffit fummam, quam pater mittere folcbat,
& idem erit dicendum fi patcr præpofuiffet eum alicui ncgo
tiationi,& eius negotiationis caufa filius rcccpiffet mutuum,
d.l.fed Iulianus.3.proindc.verf quod dicitur.& $.quanquam
-^ eiufd.leg. & I.Maccdoniani.C.eod.Boer.d.dccif.nume. 14. &c
Crot.fupracita. quod intellige cum cadem rcftriétione, quam
fupra dixi,nempè (i modicum non cxccffit,vt d. iuribus,& i
dem cfTet:quinimò multò magis quandoex forma ftatuti mi
norbona fua adminiftrare poifet,ex co quod mercaturam cx
erceat,vel quid fimiie:co efiim cafu citaii & carccrari poffet,
routdcclárat Brunustra&. dece(fio. bono q. 3. quar. quaelt
*y princi.num. iv. f O&auo dici poteftdiâam cxceptioncit; nó
procedcre, quando filiofam. mutuatum fuit proptcr inftans
pcriculum,& ncceffitatiscaufa,quia fiiftc filiusf vtcretur ex
çeptionc, vt non folucret , pcccaret morraliter , vt inquit
Cârd. Afb.in lucubr.ad Bart.inrub.ff.ad Macedo. allcgat text.
in I.Macedoniani,C.ad Maccd. & refert Iaf. in §. a&ioncs au
tem,col.6. lnftit.dcaétio. faciunt di&a per Zaf.in d.§.28 fuo
rum refpö.&aducite quod omnia ea quæ diéta funt dc fiIiof.
extenduntur ad nepotem, vt pcr Bart.& Do&. in], filium ha
bco,ff.ad Maced.
t Potcftaddifupradi&isalius cafus,in quo non foit?
iu$J.
 ■

TRACT. DE M vTvo, 1■■

iufa.opponere cxceptionem Maccdoniani, nempè quando

minor mutuaret filiof.maiori pecuniam, tunc non ob(tante
&natufconf. Maccd.minor debet reftitui, & magis ætatisra
tioquàm Scna conf.habetur, quæ quaeflio videtur decidi per
tcxt.inl.vcrum;§.fin.verf. planè fi minor.ff.de mino.& quid
fitdiccndum fi mulicr cum filiof.contrahat, dando ei mütuä
pccuniam,vide Io. Lamberthengum tra&. dc contraâibus,in
} quaeft.num. 1 1 3. -

f Etpcr hæc fit expedita materia ifla,etenim fi alij reperiá 19

tur cufus, in quibus dicta exceptio non habeat locum, facilè
poffünt includi fuperiorib,de quib. vidc Afcan.Clem.in trac.
dcpat.potcft.cffeétu quinto.& nota quod praedi&a intelligen
dafunt quando verè & realiter pecunia numerata fuit, ve[res
tradita, fecusautem quando dcbitor fpe futurae numerationis
confcffusfuit in chirographo, vel inflrumento publico, ve! co
tumtcftibusfeeam reçepiffe,quia tunc virtute,& vigore litte
fìrumtenetur ciailiter, non autem nsturaliter, quia non in
ttruenit res nec confenfus,& competit exceptio non numcra
taepccuniae infra biennium tantum, text.eft in l. i. & per tot.
C.dc non num pec. Iaf.in l.qui pecuniam,ff ficcrt. peta. nos
infra trac.contra&us litterarij,vide Pet. Rebuf in commenta.
adcon{t regias,in trac.de chirographo.&Ccdula.rccognitio.
in praefìtio nu. io.in t.vol.
Refoluitur,finitur,& annullatur mutuum reftitutioneip.
fiusrci,qugreftitutio debet fieri in eodem genere,& in eadem
bonitaté,vt diximus larè col. 3.fupra cod.ord.nu.io. & col. 4.
nu.i.& 3. nnmq; resdetcrior reddita non dicitur reddita, vt di
ximusd.col.4.nu.z8. & fuperfiuum effet hic repetere.
f Finitur etiam & refoluitur mutuum, fi inalium contra
£tumconuertatur expreßè,putà per nouationem exprefsèfà.
$am interuenienteftipulatione,l.fi ex pretio,ibi Bald.&Sal.
9 ficçrt.pct.glo.ibiin verbo,per ftipulationcm,nosdiximus
fupcriuslatè.
H 5 TRAC).
 ■* - -

T R A C T A T V S D E I N.
D E B 1 T O, PETR I N 1 C O LAÍ
MOZZ 1 I M A C E R ATENL
s1s i. v. D. ^

Quæ caufae indu Quae cauf: faciüt Cui detur ifta Contra qnem
cunt condiótio cam ceflare. * condiétio. detur códi
uem indebiti. &tioindebiti
In quantum de- Quae qualifve Quibusdifferat có
tur condi&tio fit condictio di&tio indebiti ab
indebiti. indcbiti. alijs códiétionib.
Í Ciuifiter & Iure naturali,fed Iure ciuili, í per exceptioné,
naturaliter debitum iurcci- fed naturali { fed vtroq; iure
uili. tcr debitü. | debitum.

i \——IN DEBITVM.——~
S V M M A R I A.

a Indebitumnon eft contraäu, cum ille quißluendi ani

modat, diftrahendi negociumpotiu animum habeat.
z Etfimilitudo imtur contrafiumiwdebiti,&mutuum,&^
vtroque cafüre tontrahitur obligatio.
# Intelleâus ad $.2. Inft.quib.mod.re contrab. oblig.
• Indebutijdiffinirificpateft vtfitillud quodpererrorem*
licui ßlutum repetipoteft. ^
3 Circa indebitum quatuor cafìs fùnt confiderandi.
4. Igmarantia infaéto prepruo non eft tolerabili,& /ex mo
dú limitatur.
• Indebutum eff nomtantum quod omninò mom debetur, fed
quod aljdebetur,fialjfoluatur,autfialius /oluat, 4/w4
alius debetper errorem. -

(32;$§. o *igitur
Χχι.,., !A P I >*. s columnam,qug
. . •
continet
•
contraâiî
$* AV, 3ÁÉ indcbiti,quod & ipfum dicitur contrahi rc,quam -

ÜÄÈuisoppugnando dici poflet, indebitum non cffe

contiáúùm,cumillc,quifolucadianimodat, Po
άω

._ -.- …
 - r-_=

I)E coN p I ctr. I N DEBIT t. It

- - - . ■*
tiusvideatur negotium velle diftrahcre,quam contrahere,ni- Ν
hilominusoptiiwe nos faéturos arbi:rati fumus, {i flavium at
qucde mutuo ioquuti fumus, in mediate dc indcbito {abfe
queremur,cum Iinpcrator idipfum peregrm r, dum Inftitutio
num titulis,quibus mod.re contrah obliga. poè noutuuun po
natindcbitum,ibi in §.is quoque,in quo $. arguit ctiam 1m
p«rator de vuoad alterum, & ibif Doâorcs dicunt, quod eo
mum fimilitudo eft, vt vtroque cafu contraétus sc«elebretur,
&provtroque competit a&io,vt 1. indcbiti,ff de cond. indcb.'
quinimo& cifdem modisreconciliatur indebitum, quibus&:
mutuum,prout infrà dcclarabituus, & ad obieétum rcfpoadc
tur,quod (i rc&e & fubtiliter con£dcremus, rep<viemus con
tra&um eííc,nonautcm diftra&um : nam quanuis iiic, qui
fòluit indcbitum,potiusdifirahcndi animó foleat,quäm cón
trahcndi,tamen aliter atque vult illi contingit, cum efíétus
ipk,quioritur & fubfequitur ex ip{a{olutione, fit potius com
traâus,cumaccipientem fibi obliget,& in dubio a&tus potius
dcnominandus&ftab effe&u refuliátc,quàm ab animo, quia
inimusvetus deficit,fcdconic&usaliterà lege inducitur, & à
Prioriäcficit,fcdex poß faâo non deficit,quod videtur decla
iircctiam Bart.ini.fi non fortem,$. libertus,nu. 11.f£de cond.
indeb.nam condi&ioindebiti, praetcr prcpofitum partium o
titur,quod nota,quia non reperiesita declaratum, & ad 5. u.
i lnit.cod.rcfpondctur,f quod Inaperatos ibi confidcrat tan.
tuminimum ipfius dantisà priori, & rcfpc&u cius vocat di
£ia&um,{cd aJio seípcétu,fcilicet quoad effe&tum, qui reful
tuttxillonâu numerarionisex poft faéto, non vocat diftra
άum, f«d imò contraâum, cum ponat indebitum inter
contra&us,qui se celebrantur, & immcdiatè poit contra&um
mutui,quaeomnia fupradiâa cöfirmantur authoritatc glof
frin$.i.in ver.& contra&u eodem, ibi dum inquit, aliquid
tacit&gttitur,propter quod cft Ê. hic cafus inter obliga
tionesexcontra&u,& fic non abfq;ratione: atque adeò dice
MtMcnoch.tra&.dc recuperânda poffe.in .mcinbro, num.7
404 condiàioiflaindebiti datur prætcr id, quod agebaturà
partib.pcr d.§.item is cui.in fin. Inft.eod.
Hisfic praemiffisnunc pro declaratione colummae propo
fit*videndumcâ, quid fit indebitum, feu quoinodo diffi
5iatur,&quamuisinfpecie diffinitü non videtur reperiri, fie
kgitcrtämen pofTediffiniri feudefcribi re&è puto, indebitú
ftillud,quod per errorem alicui folutum repefi potcft:& di- *
qtur?<rcrrorcm, quia fi fcicntcr, donatis cfk, idcò rrpe.
titio»
 -

124 P ET R. N ICO L. M O z z.
; titio ceffat,1. 1. ff. de condi. indeb. f pro cuius clariori intelli
gentia quatuor cafus funt confidcrandi,fecund.Iaf.in Rubri.
ffde condic. indebi. aliquando enim qui foluit, ignorantcr
foluit, putâsfe dcbere, & qui accipit fimilitcr ignorât (ibidc
beri, vel non,& hoc cafu propriè loquitur titulus,ff. de condi.
indeb.& C.aliquando vterque fcit non deberi, & hoc cafu nö
habet locum indebiti condiëtio,quia tunc potius(vt dicebam
fuprà)donatio eft:aliquando qui dat fcienter foluit, & qui re
cepit ignorat:& licct hoc cafu non fit donatio, quia inter dif
fentientes non habet locum, vt l.fi ego, fi cer. pet. tamen hæc
materia indebiti locü non habet,quia fcicnti cur foluerit, eft
imputandum l. fideiuffor. $.fi neccflària,ff. qui fatifdare cog.
Credo tamen poffe repeti per condiétionem fine caufa, vt nó
ta, in l.fi fideiuíTor, 5 in omnibus.ff manda. & no. Aman. dc *i
Clarisaquis fingulari 195. aliquãdo qui foluit ignoranterdat, si
& qui recipit fûit non deberi, & hoc cafu & fufti contra acci- *;
pientem,& hac condiétione agi poteft: omnis cnim a&iocon
tra furem degenerat.§.fic itaque, Inft.dea&tio. Dicitur etiam
repeti poteft:quia co ipfo quod per errorem iuris vel faâi (vt *A
infra dicemus)folutum indebitè quid apparet,haec condiàio -
compctit:fcd fitu oppugnando diccres quod ignorantia in f *is;
&to proprio non eft tolerabilis,l.quifquis,C.de refcind.vendi. , %;
vendi.I. quanquàm,ff ad Vclleian.I.fin.ff.pro focio. Soci. in $
Regu. 175. igitur huic foluenti,veluti in faéto proprio erranti, .

repetitio competere nö debet: hinc rcprobatur ftultitia illius,

qüi nomen fuum patris vel filijignorauit,de quo in I.fin. vb;
Iboë.ff.de haer. init.tunc refpódetur, di&tam regulam fex mo.
dis limitari,feu octo modis,fecundum Socid.reg. - **',
Et primo limitatur in vltima volütare, in quâ homo mor. f*
tis cognitione perturbatus, memoria perfe£ta resfuas cóplc&ti ! a
non videtur. l.hac confultiffima, §.at cum humana fiagilitas, i.
C.qui tefta.facere pofTBar. in auth. fed cum teflator,nü, 6. C. |s
ad 1 Fa , § additio ad gl in l.quifquis, C.de refcin.vend. . ;*,
-. Secundò limitatur in rebus ad aliquem nouiter deuolutis: f.
qui enim in iusalterius fucccdit, iuftam caufam ignorantiæ T.
habere videtur,l.qui in alterius, ibi Cagno.difcutit,nu.z.ff.dc Alinj
ę; ίi|
rcgul iuris. -

Tertiò limitatiir in rebusabfentibus, ve!uti tranfmarinis, $ig;

vt ait text. in ! in fraudem, ff.qui & à quibus. -

Quartò limitatur, fi de magno praeiudicio ageretur, pro

quo facit l.quifjuis,arg.fumpto à cötrario fenfu. C. de refcin. $$e,
ven.& l. £io, paritcr à contrário fcnfu,ff. dc in integ refti, & Wix,
Soc. d.reg lim.8. Quin
 - -
m_-=

DE CON DICT. I N D E BIT I. u¥

• Quintò fallit,cum ignorans fa&um
fuum de damno eui
tandótiadaret,qui cfl Cafus nofter,& in hoc cafu errans in fa
άopiopiioauditur.l.fi poft diuifionem , ft. de iur. & fac. ig
nolfedfi me prxfente,f£de probatio glof. in I. fi resobligì
ta fídclcg. i.Esl.inl.qui fundum,§.feiuus meus,ff. procrìp
togl.& Bar.in l.fedetfi me puté,in prin.ff.dc cond.indcb. So.
ti.d.rcg.limitatione prima.
Sextò poffet limitari d.regula,vbicunq; fa&um effèt mul
tumintricatum : nam proptcr eiusdifficultatem praefumitur
obliuio & toleratur.l emptor, 5. Lucius. ff. de pa&. Bart. in l.fi
non fatetur,f£dc confe(f. & not. in l.fi res obligata, fupracita
ta,&inl.magnam,C.dc contrah, & committ€n.ftipulatio.&
inlcum falfâ, ibi Caftren.ffde acquir.hæred. & Soçi. limita
tionc 4.d.regulae,vbi oâo modis (vt dixi ) per ipfum limita
tur : tamcn pctmodicè diuerfa ad fex fallentiâs redigi pof
fùnt,&dehac materiafufius,& diftin&ius habcbitur in pro
fccutione. -

Modò hoc folùm notandum eft,quodf indebitum eft non 7

tantùm,quod omninò non debetur, fed quod alij debetur, fi
,' alijfoluatur,aut fi id quod alius debebat, alius quafi ipfe fol
| uat,aut fi id quod alius dcbcbat, alius quafi ipfe debeät, fol
gat,vtinquit tcx.in 1. in fumma,in fin.ff.dc condic.indcb.ibi
{cribcntcs.

De diuifione indebiti.
S V M M A R I A.

1 Secundumglo.triplex eff indebitum.

a Secundum Bart. quadruplex eft indebitum.
& } $trumdum Corneum & Petrucium, quintuplex effinde.
bitum.
* Secundum caftr. fex ffecies indebiti adnumerari poß
vtdetur.
Stcundum Iafom. oftoffecier indebiti.
i
Bartoli diuifio & diftinäio communiter eff recepta.
| 7 Authoritates Azo.glof. & Bart.pracelluntauthoritates
aliorum.
\ i M* ofuit aurigaiurü,& vas eleétioni appellatur.
'*. * Indiiitumiure ciuili,&naturali qualejit.
uo Ind*
 PETR. N I co I. Mozz.
$*.!
zo fndebitum iure maturali,fed debitum iure ciuili,quodfit,
››
& quomodopoßit repeti. *a;;
* ladtbitum iure ciuili,ßd naturaliter debitum, quodfit, ¥¥;
& quandopeßit repeti. +$i
•* Qut fit error iuris,& error ftáti. ΣΤΓg;
*i.
13 Indebitumper exceptionem, fed debitum vtroque iure, Jan;
quod fit, & quomodo repeti paßit. **, \;
14 Indebitumprr exceptionem, vniciieff,quod dupliciterpo , ;\;
teff &d}'irgtit,imò quadrupliciter,perpetua,temporali „
feti ditatvrta, & dubia, & exceptione imduéta ad rigo- *££,
zrm* itrris. **iit,
**m,
•* Afulier ffpro aliquo intercedat, & obligationem inßß &m,
- : - /•*•* • -

/ipiat,egligaturçiuiliter & naturaliter,/ed persen- „ .

tti/?omfVelleta.liberatur. %η,
16 odiafént rgftringenda,fauores amplandi. **;
/7 Qgoniodo cognofatur, amaliquid in odium velfauorem '*;
auctius fiiftatutum. \*;*;
- N. Nc veniamusad alium ordinem parug huiusfigu *i»i,
.ae hic antè delineatae, & pro cius dcclaratione viden- “trins,
“$ig;,

duru,quotuplex fit indcbitû,gl.in I. 1.ff. de cond.ind. 'ria

• * .. plex effè affircbat,quam gl. Aib.& nonnulli alijvidcntur 3*, . I.
*qui f Bar.autem quatuor fpccics indebiti percëfere videtur,
ύ,
qne.a iequutus fuit Baf.in d.1.1.& ibi ale. Soc. Iaf.& Bello.& °kton,
€ ze; in $. z. inft quib.mod.re contrab. oblif Cor. autem re
j.
ferens !'errus ium fiuum præccptorem in d. l. 1. in fin quintam `{inter
.£pc«i« m :uperaddcbat,& g!o. fibi contraria antè cum in c.fin.
4 evera de fo!ir.pofuit ctiam quintam fpccicm.fat Caft.in d.1. Š
* : fex fpecies adnumcrare videtur. f laf. dcniq; in 1. cum quis, 3*"injig.
, s

in rrin. C. de iur. & fac. igno. o£to fpeciesindebiti reaffump

£t. Nobis autem videtnr non effè rccedendum ab iJla Bar. di
&
ui;ione,fquae eft communiter recepta,& gl.pluries fibi cötra Na
1 .a in ' cum quis.C dc iur.& fâc ign.videtur à Bar. non difcre ››
mar*,& anre gl.& Bar.fecit & iffam diuifionem etiam Azo in
numma,C décond.ind ideò non reccdas ab Azo glo. & Bart. $t,
quia authoritatesiflorum virorum praecelluntauthoritates* ; ,
porum Uo8. vt refcrt Anno Coratiùsjn trac.de commu. opi. ; %ko,
lib. 1.tit.$.qui loquiturtantùm dc Accurf.& Bart.cò Tg. cr 3°*i,
go cum Azonc coniunâis,fqui Azofuit aurigaiuris, & ya* $it, elc£tio “tu,
-
 I)E CON DICT. IN DEBttf. *rf

illi,qu!} tde$ionis
.. - ,&fons legum appellatur, prout refert Fab. de Mon
in yq prin. nu. 16. trac.de cmp.& vcnd. & dic quod aliaead
ditionesàdd.diuifioné Bar.funtfuperfluæ, prout in illisdua
gffi, qwí busCafi.additionibus, quae reincidunt in quartam diuifioné
Bar.& cfficiür vnam tantum fpecicm,vt inf. dicemusmelius.
Eiitf crgo primum indebitum vtroq;iure, cum nullomo »
dorcs folutà dçbctur,vel fub conditionccftfoluta, nam ante
stytiri, }urificationem eius, nulla cft nata obligatio,lccdcredicm,ff.
d:v£t.obl& facit etiam I.fub conditionc,£de cond. ind. It&
j;iiap Potiponi excmplum,fi vfuræ promittantur vltra duplum,
vdaliquid contra lcgcm,vt l.fi non fortem, $. proinde , ff. de
u 1 faytii

g! condifid.& C de paζI. pa&ta quae vclfincfcienscmerim rem

##**| Eííôïí, meum,ff.de cond.ind.nifi gratiapoffc(fio
nis,ff.dccontrah. cmp.l.fuae rei,l.in cmptione.5 (uae rei.
ami* Secundum indebitum erit iure naturali, fed debitum iure in
„sa*]
pa pinionem chirogrm,nata
iuli,vtincömune aphoantcftgbienni
tantumum, in qu9fcc
ciuilis obligatundum ot
io,prou
Bitinl.i.ffde cond.ind.firmauit,& Iaf.refertinl.cuni quis,
Cdciii.&fac ign.nu.15 & infra nos mclius differemusfüa co
;|fu/i^i hmna.Vel poréfè poni exem, lum in eo, qui ciuiliter & natu
talitcrrft obligatus,tamen cft faâum illi paâum de non pe
itido,per quod paâum tanrü naturalisobligatio pcrimitur,
:'j.' &ciuilis
jJ cftio
jomf
remanet,
$praeter l.Stichü
ea.Itemq 5.natur
; poteft alis,£d
poniex e folu.&
emplum lnft.de
, fidebit or ex
le
Ἑ ÉÉÉÍ fi non,$ adeò,£de cond.in .
'Έ. dá,&in omnibus iftis cafibus talia indcbit
ignora
a fiue per ignoram
άς; É tiimfaâi & non probabi
lem,fiue per ntiam iüris, per
$ß: „ condiâioaem indcbiri repetuntur indiftinâè,l. fed fi me pu
*; ftm,& lelcganter primo refponfo £de cond ind 1: plurimü,
m. s*; $it.&fa&ign fallit nifi folurum fit ex authoritate rei iu

£'ji
c.\ irt | ma,£de
tránfige
diatx,autcond.in ndae liris
dcb.& quibuf dam t.C.de
caufâ,1, cond.ind.f.in
alijs cafibus, qui fum
notan
% tiinl eaquae,c decondiindebiingko circa $. fin. Inftit. de
i. *l quaeexquafi contra. nafc.
fîi?j
£ fumexem feritinindebit
Tertiumplüm contraum iureciui
âu inter li, fed
patrem natural
,&fili um,iter debi.r ia
velinte
% fiiitesineiufâem patris potefiare exiftenres celebrato. 1. fra
ttifratre,£decondimâ, & ibi Bar & Card.alb.pofieii , qui
*? £ligatpl
o* ieri uresconcordanres, & infert ad alia ibi nu. 3. & vide
*; foiia.fingu. go.irem inter dominum & feruum, $. 1. Inßit.
' £ftiufqu6dintellige iuxta tradita per Albanum eodem
*í kofiipracit, in lucubrätio. ad Bart. nuin. 16. itcm in legato
"?*, - -
nainus
¤23 P ET R. • N ICO L. M O z z. '
minusfolenni, fi tamen per falcidiam minuatur, vt inquit
glo.in I. 1. f£ de cond. indcbi. vbi ponitur etiam exemplum in
eo,qui per fententiam fuit abfoluìus,l. Iulianus vcrum,& l.iu
dex, & ibi glof. ff de condi&t. indeb. Item poteft poni cxcm
plum in eo, qui caufa tranfa&ionis conuenit fe aâori datu
* rum pecuniam, vt recedat à te,naturalitcr quidem obligatur,
non ciuiliter,nifi ftipulatio interuencrit, vt J. (iue apuda&a,
dctranfa.l.cum proponas.C.depa&t. Item poteft poni cxcm
plum in contractibus innominatis, cum neque ftipulatione,
neque rei interuentu fint veftiti.l.ex placito.C.de rer. permu.
Item in pupillo proximo pubertati, pacifcente cum alio, qui |
naturaliter obligatur
$.vlt.de noua.& l.quodff.de
l.pupillus pupillus,
a&.& ff.dc
obI. cond.indeb.& I. 1. I
& hoc tertium in- E. ||

debitum folutum, fiquidem per errorem iuris non repetitur, .'

& hic locum habct regula, naturalis obligatio nö parit aâio.
nem,fed vetat foluti iìdebiti repetitionein. fi vcrö per erro- ."
rem faéti,fiquidem probabili, répetitio conceditur, aliâs pe- ."
tens repellitùr, vt 1. €iror.C.adl.falcid.& l.cum quis.C.dejür. ››
"
, & fac. ignor.& 1. fideicommiffum, ff. de cond. indeb. & de
clarat glofl. & Do&o. in l. 1. ff. de condi&. indebiti.f eft au- ¥it;
"
tem error iuiis crcdere fe teneri ex contra&u faâo: error fa£ti .*
autem eft fe contraxiffè credere, vt colligitur ex l. 1. f£ de iu. '"•
& fac. Igno.fcd diflunétio fupradi&a fallit in muliere, & mi- ,
nore,qui repetunt etiam per ignorantiam iuris folutum tale J**t
indebitum,vt 1. quamuis f£adVelleiam.$.interdum; & f£ de **\
condiét.indebi.]. indcbitum,vt inquit glo.& Do&o. in l. cum 'at,
quis,C.de iur.& fac ignora, & melius in c. fi, extra defolutio. '"',
13 Quartum f crit indebitum per exceptionem, fed vtroque , uti; *

iure Jbitum, l. cum deindcbitis, §. fi autem proparte, fíde '%u;

procura. & de hoc vltimo indcbito loquitur text. in 1. f non ºmui,
fortem,§.indebitum, f£de cond. indeb, dum inquit, indebitü '*vi
accipimus non folum fi omninò nó debeatur,fed fi pcraliquã $i,
exceptionem perpetuam peti non poterat, & de hoc quarto& *'■,
vltimo indcbito Caftren.facicbat trcsfpccies, nempè indebi- tiim,
tum per exceptiöem perpetuam, temporalem, & dubiam,fed *
parcât mihi Caflrenfis,non benè diftinguit,cum pofuerit fub ß*
diftinóìionem pro diftinétione,nam indebitum perexceptio- i*
14 ncm vnicum eft, f quod dupliciter potcft fubdiftingui, imò
quadrupliciter, fecundum aliquos in l.i.f£de cond. indeb.& Ę m.
glo.in ! cum quis.C.deiur,&fac igno prima exceptione pcr [inj
petua,fccunda temporali,& fic dilatatoria, tertia dúbia, fcili M.,
cctanfittcmpoialis,anpcrpctua, quarta cxceptione induäa |
ad ß
 —= .

1)E CON DICT. IN DEBITI. 11®

Igi| adrigorem iuris,quæ non rcfpicit obligationcm,vela&ionë,
Imit| f.dcónucnicndi modum, vt cxceptio fori,vcl pcndcntigliris.
$l; itgl.inl.cum quis,& ibi Bar.& cætcri Do«.C.dciu.& fac.ig
1:7-] no[& lalind.l.%.& in hiscalibus gloliæ hanc tradunt regü
c3l3* hm,quod Ii exccptio, quae compctit,cftdilatatoria,tunc quo
$u | tunquecrroreindcbitum lolutum fit non repctitur, vt fi quis
idi| anttdicm conllitutam folutioni foluat debitum, non datur
Π·
atf| tircpctcndi facultas, quamuis ante diem conílitutam indcbi
Igit] fumiudicetur,l.in dicm,ff. de cond. indcb. & hoc fccundum
frul Azo.& male,(cd fccundum gl.in l.cum quis.C. de iur.& fact.
® igno.& d. c.fi.fi cít folutum per errorcm fa&ti repctitur, fi per
$it fiiorem iuris non repetitur,& hæc opiniogl.magis placct,fe
ni* tusfitineo,quod fub conditionc dcbcmus, nam id doncc nó
txiftatconditio,incertum eft quando dcbituri fumus. ideo fo
lutum pererrorem pendente conditionc in obligationcm re
fitucndi venit, vt l.fub conditione,ff de cond. indeb. fi verò
ti«ptio cft perpetua, tunc plurimum refertan fauore velo
*, diocius,cui deberi videtur quod pcr crrorcm folutum cft, da
vi*| tafit,l.qui cxceptiócm,ff.de cond.ind.f nam mulicr fi proa- 1$
ii' liquamiierccdat,& obligationein cius in fc recipiat, nátura
';;! lici & ciuiliter obligatür, vt foluat pro co, pro quo fideiuiIit,
at ictum quia principáliter fauore iftius fexus pcr Senatufconf.
r* Vclleian.liberaturâ tali obligatione, poteft mulicr repetere
b* trmquam indebitum, quod proalio pcr ignorantiam etiam
& iuris foluerit,excepto cafu,quando aliquidaccepiflet in com
a Menfàtionem tempore fideiuffionis,l.antiquæ,ff.adSenatuf.
tonfVclleia.tradit Menoch. in tra&t. de arbitrar.iudi.in cafu.
84.lib. 1.Centu.3 fed fi patcr foluat quod filius citra ciusau
thoritatem mutuo accepit. quamuisbcncficio Maccd, Scnat.
conful.libcretur à folutione talisdebiti,tamen quia odio cre
$itorisprincipaliter kges patrem liberant à folutione talis de
biti,málefolütum nofi íú, fibi,odia enim funt rc(lrum
£nda,fauoresampliandi,iux.vulg reg c. odia,de reg.iur.in 16
6fquomodo autem cognofcatur in odium, vel fauorem ali- 17
Cuius fit aliquid ßatutum,declarat Mcnoch.tra&. recuperan
£*pofleffio.in primo membro,num.14.vfque ad nu.36.& cft
fùbtiliter ponderandum,an odium præponderet fauori, vel
fuorodio,in argum, videTiraquel.tra&.de retraâ contang.
$iglo.18 num.$. arfi dubitetur an exceptio fit dilatoria vèl
Pcrpctua,& tunc errore folutum repetitur, 'l. fufficit, ff. de
“nd, indcb. & idem erit dicendum, quando datur exceptio
P*trigorcm iuris,vt l.Iulianus, ff.de cond. indcb. in princip.
I & pcr
*3o p E*r R. N I Cor.” M O Z Z. -

& per hgcfitbreuiter expeditusifte ordo.in reliquis meremit

roàd diâa per Bar.in 1. ,.ff.de cond. ind.& glo.in c.fin. extra
defolutio.c.turbatur, i.q.4.$. interdum,& l.cum quis.C.deiu.
&fac.igno.& nosinf.in profecutionc tra&atusfufius.
De caufis quae inducunt indebiti
condiôtionenm.
S V M M A R I A.

Duæ caufâ inducunt imdebiti comdiétionem. …

Deprima caufâ, qua imducit indebiti condiétionem, exì- ».
plum eft in exceptione Velleiani. sum

Ide/ecunda caufâ eff exemplüim exceptione Macedonia. *'*

Exceptioreiiudicata effperpetua: tamen/olutummomre .'
petitur,licèt imdebitum ciuiliter fit. ,
condiétio indebiti inducitur, quoties dubium effamex- •.
ceptio perpetua tempor.tlisvefitfutura. **. ■ ■,
Plures/ùntffecies exceptionum. '*
Imduobus cafibus fòlutum indebitum repetitur, quando ç
perpetua eft,vel quando dubium eft, am perpetua tempo- ***,
porali,vefit exceptio. *it,
Debitor in diem fifoluit,repetere nonpoteft:fecusfifib '**
conditione, mifiomminò conditiofit extitura. $.
- - - ***ii,
pupillusfifóluit,quodmaturaliter debet, & faâiueifle. 'E
9
cupletior, non repetit.idem deferuo. *s*um,
* scENDAM vs modò ad vltimum ordinem, in *
quo confiderabilia,fiuearticuli contincntur,quifunt J**
icx,quae moucnturà gl.in rub.ff.de condic. ind. quib. J*ati
diligctcr dcclaratis,tota hgc materia indebiti remanebitabfo *p.
luta.Capioigitur primam columnam huius ordinis,qug con
tinct,quaecaufæ inducant indcbiti condi&ionem, pro cuius
m declarationeffcicndum,duascaufàs inducere condi&ioncm Ę
indebiti, primò quotiesobflabat exceptio perpetua contra pc .
tentcm,&hocfi ciusfauore, cui compctcbat, & erat indu- ] d
&a , alias fi in odium cius, contra quem opponcbatur,rc
* petitio ceffàt, fdc prima exemplum eíi de exciptione velle
iani,quae mulicrisintcrccdcntisfauorccftinduéta, dcquafii- |
pra. ]
 - _-—

pE coN DICT. IN DE 8IT1. rsi

tmi: yia fde fecunda eft exemplum in exceptione Mucedoniani s
sit | írn&antium odio mutuanti filiofam.competenti, de quali
i:i
V.
1.& i.ffad velleia. & l. l.vbi glo. & Bartol. ff. ad Macedonia. .
&fidttext.ad litteram,in I. qui exceptioncm. ff. de condi&
indcb limitatur in exceptionc rei iudicatae, f quæ licet perpe- 4
tuocompetat,& jttsfauorcinduâafit, in cuius compeudi
umlatafuit, tamcn folutum non repctitur, licet indebitum
dulitcr fit.d.l. Iulianus,& l.iudcx. ratione, de qua pcr gloff.
ind.l.quiexceptione, & dc hoc fupcrius etiam diximusindi
uitioneindebiti: idco,ne bis idcm rcpctatur, erit aliquando
ficropcdepraetercundum. Secundo inducitur haec conáiáio,
quoticsdubium et, fan pcrpetua tcmporalisve fit exc«ptia 3
futura:nam(vtfupcrius dixi) f plurcs funt fpccics exccptio- 6
num, vt tradit etiam larifliame 1'etrus Rebuffusin fua aibore
*; attpt.Idcofi promiffum fi aliquid,& poflea paâum fiat de
fit | tonpctendo,fi Titiusconiul fiat,vel donec conful fiat, quae
potá Titiodcccdente perpetua ficri exceptio, quae eo confu
htum ineunte temporalis cft, fumma ratione dicetur intc
rim folutum repeta poffè : & fic in duobus cafibus folutum
itdcbitum repetitur, quando pcrpctua eft, vcl quando dubi
umcfi,anperpetua, vcl rcmporalistit: illa tamen, quae eft t*.'
f ' yoralis,condi&ionem impcdit : ideò ffi debitorim dicm fol
» uit,rcpctcre non poteft,fecus fi fubconditione. nifi conditio
' omninòextitura fit: exiflente enim conditionc non potefk
., ' t pctil.fufficit,& f.in diem,& l.fub conditionc, cum feq. f{.
*, &condic indeb. & fuperius dixiinus: fimilitcr f & pupillus 9
flucnsquod naturaliter debct, fi faëtus eft íocupletior, non
v rpctit.$imilitcrfiferuusmanumiflus, velaliuscius nomine
quodàfcruo naturaliter dcbetur foluerit, non repetit, licet
Doâorcsquidam, laftirur.tir de obligatio.dixerint pof{& re
fetiádomino, quia non potuit feluiffe in praeiudicium do
mini,&facit text in tcrminis, nempe vt non poflit repeti, in
lnaturaliter,in princip. & 3. fin.ff. de condiét. indcbi. & de
hisha&cnus.

Decaufis quæ faciant ceffarecon.

di&ioncm indebiti.

I 4 S V M.

-
 13A PETR. NICor. Mozz.
Mi
S V M M A R I A.
*nis,
1 Septemcaufàfìmt, quefaciunt ceffarecondi£iionemin ig(;;

| debiti.
2 Primacaufà,quandofoluereturpecuniaex caufà,quacre **;
*i*rte,
sibi,

/%itper inficiationem,quafùnt tres aäiones, aàiò depo *(;

fiti,tumultus,incendy,ruinæ. t\
Secunda eft aótio.l. Aqtii.fi quis interficiat/eruum,& de ' *;;i,
. inde meget,in duplumtenetur.
Tertia eft aótio venerabulu legatifaáipio loco.
ç
sgi,
3 Ceffat condiäio cum fçienterfoluitur etiam ab eo,qui4 istat;
*;!
mimum repetendi habet. çï
4 Propofitum in mento retemtum,nihiloperatur. ¥it;
f Ceffat repetitio, quamdo creditorfibi deberi iurauerit,li ***mn;
$it in
cèt falsò.
4 Ceffatpropter rei indicata authoritatem. stu.
***ii,
-
z Ceffatpropter tranfaétionem. * :in
4 Expanitentia vnius à contra£tibus innominatis recedi *$,
poffere integra. -_
çïç ß
*-*&i,
y Ceffìt caufâ indelitipropterpietatem.
ro Ceffat,quamdoindebitè/olutum ab alio deberetur,& no $$im;
**;uo,
nume eius fuit/òlutum. §£st
rr Animdubio videatur%'utum nomime fùo,veldebemtit. i$t;
C;pro cuiusexpeditione quaero, quæ caufae faciant ceflà Si,
PI O modo fccundam colum nam eiufdem ordini*, ~C:ii;

re hanc condictionem indebiti.f & ex mente gl.in l.c. Βs.

legaiiter, in fine, in ver.duplt.ffde conf. indeb. & ibi birt. & Yiti,
<!-.'
communiter Do&t.refpondetur feptem caufaseffe. Ñ
1& Prima f namque, quando fo!ueretur pecunia ex caufà,qug $$i.
per inficiationem crefcit, quæ funt & ipfae ties, prima acriods *im& A.
po{iti, quando fcilicet ratione tumultus, inqaendii, ruinæ, &
naufragii depofirum cfTet,quod depofitarius inficiarctur: ná §. r

contra illum agitur ad duplum, in confitentem autem infim Ę-*

plum.Secunda efta&tio legis Aquiliae, etenim fi quisfcruum

interfecerit, & deinde neget, in duplum tenetur quanti feruus
rerrò anno pluriuni fuerit.Tertia eit aôio legati venerabili lo
co faéti, quæ in negantem hærcdem in duplum competit, &
compctitin duplum contra hæredcm morofum, quos ìfus
rcfcrt

_ _
 —
-= _

I)E coN DICT. 1N DEBIT I. 13.

rrfrrttext.in §.rei perfequendae,iüëto §.fed furti, Inft.deac.&
* , lcaquæ.C.dc cond.indcb. -

| Sccundo locof ceffìt haec condi&io cum fcienter foluitur

f. i etiam abeo,qui animum repetendi habebat:fpropofitum c- 4
' ; nimin menteretentum,nihil operatur,l.rcpctcndi.C.de con
*l iiobcaufCaeph.conf. o7. num. 24. idco iudicatur donatio
i fìåal.i.& l.qüod quis,ff.de cond. indeb. -

# ; Tertioceffat,quàndo crcd.tor fibi dcbcri iurauit, licèt fal- 3 -

£pio veritate hàbetur,§.item fi quis poftulantc, Inft. de aâ.

ftdintclligc,(ià iudice dolosè noii tulerit fcntcntiam, quia
tuncdaretur repetitio,& hæc condi&io,l.fi prætor,§.Marccl
* lus,f£deiud.
Quartò ceffatf propter rei iudicatae authoritatcm,veluti, 6
quiaexfententia condemnatus indebitum foluerit, l. ii fide
iuforin omnibus.ff mand. 1. 1.C.eod.de cond.indcbi & l. iu
„* ütx,& l.lulianus,f£eo. Roland.à Val.conf.83. nu. 12. Scd ani
maducrte,quod etfi debitor fit abfolutus per fententiam, ta
menpoffet habere confkientiam lacfam, & tunc teneretur fol
uete,fecundum Bald.in l.quiaccufare,C.de cden. quem refert
tiä& not.diligenter Cor.in l.iudex.ff.de condi&.indeb.
Quintòceffätfpropter tranfaétionem, vt l. z. C. de cond. 7
i inde nam & in eâ tranfa&ione deciditur vt laefio immodera
taram non vitiet.l.Lucius.§.fi.ff.adTreb. licet contraétus rc
| findatur quotics vltra dimidiam iufti prætijlaefio occurrit,l.
1Cdcrefc.vend.ibi Do&.earatione,quia lis femel fopita pcr
tranfaâionem etiã principisrefcripto reftaurari non debet.I.
taufàs,C.detranfa&.ideò regula iurisdicens, fex poenitentia s
vniusâ contraétib.innominatisreccdi poffc re intcgra, l.fi pc
cuniam,vbi gl.fEdecond.caufa da.in tranfa&ione limitatür.
nefemellisfopita reuiuifcat.l.quamuis,vbi Bar.C.eod.tit.de
tranf& haec eft magis com.opide qua atteftarur Capra cöcl.
$.nu.9o.vbi refert Bal.ita tenereinl.z.in 8. oppofitio. C. de
frfcin.ven.& Anch.& Sal.& Imo.& caet.oës,quamnis Bar.fit
contrariaeopinionis,qui faluari poteft,quando in ipfà tranf.
aâioneinterueniffct dolus: vel forfàn opi. Bmr.procedit dc iu
recanonico,alia de iure ciuili, vt inquit Capra d.concl.nu.92.
1 ; ibi tuetur opi.Bar.& vt procedat etiam fi non interuenif.
ttdolusin trafifa&ione,quod non placet , vel declara prout
Ruicöf.io6.vol.i.nosinf.de emp.&vcn. in vlt.col.vlt.ord.
Sextò ceffàtfcondi&io propter pietatem,veluti fi aliquis 9
ottmfoluerit veluti debitam:non enim repetere poteft, piâ j
namquccxplcuitaάum,l.cum is.§.fi i? ea opinionc,ff.deÈ
3 1C.
 £4 PETR. N 1 Cot. Mozz.
dic.indeb.Card. Aib in lucubr.ad Bart. in I. fed fi hme purem;
num. i.ff.de condi. indeo. & l cum is,§.fi mulier,ff. de condic.
indeb.Bal.Nouel intra&.dedote,in priuileg. 44.
no Septimof cefiàt,quando indebrtefoluram ab alio dcbere
tur,l.repetitio.ff.cod.ti..quod intcllige qaando folutum fuit
nominecius,qui debet:quia {i nomine eius, qui verè non de
bet,repetitur tanquàm indebitum,pröut voluit glo. in d. l. fi
pcnè.$. 1. quae aHegat etiam text.in 1. repetitio £de condi, im
deb.& l.hæreditate,C. de petitio. haer. £rd hic oritur dubium
n propofitumà Bar. in d.§.i.f an in dubio videatur folutum no
mine fuo,veI debentis,& còncludit cum Goffrcdo, per l. t.ff.
de infti.& l.cum poft mortem, ff. de adminift. tut. cenferifo
Iutum nomine debentis,non fuo,& reddit ibi rationem opti
mam,quàm videas per teipfum. £ed ponamus, qun\d non fit
foluendois,cui folutü fuit: quomodoairt repeti poterit. Azo
in fumma,C.de cond.inde. nu. 19. inquit, j. {ùccurrendum
illi qui foluit,vt petat ab his, qui pofíidcnt cwius nomine fuit
fââa folutio, vt H.fi quod poffeffor. £ de peri, haerc. in caeteris
autem indebitè folutum repetitur,vt inquit gl. fupradic. inb.
cleganter,in fi.fi.de cond.ind.& nos infià plcnius.
Tra&atus dc indebito,cui detur Con
cdiétio indebiti.
.S' V M M A R I A.

a Qtandoquú/oluit faonomine illud, quod eft indebitum,

femper repetit.
z Adhoc vt competatimdebiti comdiífio,duoprobantur,im
debitum effe,&per errorem ßlutum.
g Tria delent cócurrere ad hoc, vt cópetat cödiötio indebiti
4 Quando qui fòluitnomtme/ào,fedpro obligationenon ta
mraëta?/?,nomfemper ipfe repetit alieno, & pro obliga
tione aliena, quamdo repetat.
3 Quando quis/oluit nomine. -

4. Comdiäioimdebiti, que competitpupillo,quomodo diffim.

guatur, & quamdo/olutum indebitumper tutorem, &
auratoremp ßit repeti.
7 Admimiffratorpupilliffeff/%lus,mompoteft ratificare/olu
tionem/âam,& authoraref?infaάoproprio. VE,
 ! ID E coN DICT. IN DEBI*t1.
Mozz. f;hm
irr.inl. («3f T.
v 7£ l A M V S ad aliam çoi√ainfcripta,*
Cui dctur i(ta condi&tio indcbiti,& fccundum di{tin
„$ mulkt,f. cv άioncm gl.in l.fi procurator,ff.dc condi. indcb. quæ
Ἑκι*
re{olutum
go à Bartolomägiflralisvocatur:diccndum j quod aut quis s
foluit fuo nomine,aut alieno. Primo catu, fcilicet quando
-

11£c , „ìoìoìutum"
ui. eius,qw stitio; r fuonomine,& profua obligatione contracta à fe foluit,com
pctit fibi (oluenti hæc condicìio, vt per tot.tit.de condi. inde.
autsovit ?'* in! l f&ad hoc,vt fibi comperat,ad duo probanda compellitur : *
ircpctitio $ ā€¢ā– nempè indebitum efiè, & per errorem foluifie, Bart. in l. cum
nxt. kdhk siturdubi u"
[Alwnmf^ deindebito, ff. de proba. Cardi. Alba. ibi in lucubrationibus.
Åos*;$
®}' 1 1$ imo tria debent concur, cre,fccundum glof. in s
?.tut*" <t\.fi.
ircum
„.,&mini .indcbiti.$.fcd etfi nummi,ff.de conditt. indcb. quam rcfert
ctiam Mcnoch. traâatu de Recuper. pofi. Ilio. fecundo mcm
Ääritiatis? : bro,fub numero 3. cum fequen. n«mpè, vt inter actorcm , &
Κore,*' ā $onucntumaliquid fit geftum, fecundo indcbitam rcm cffe,
- -
-

Åorig:*', uam hinc & indefuiflè foluúm:tertiò quod dominium non fit ad
inquit, dl* Ę. hucacquifitum vfucapione. Sccuiido cafu duplicitci diftin
jg*g*, Äl guiturfccundum Bartol. qui optime reafumpfit glo. illam,
“? inl
;£&c prii
jyiaiu
quamuisifte cafuspotiuspoffit includi fub primo, & fic fub
nomine fuo,non autem alieno:f aut quis foluit nomine fuo,
r? lupagi-
v. „infiàpicn* & profua obligatione, non tamen contraéta à fe, fed ab alio,
tO,CuiidCtljrCon- tunc non
qucm ipfe rcpctit,
fcmper toappar
cx poftfaé fed quando
et negoti um pcrgncr c,vt I. alius,
q; rcpetit v. 3. 4. ad
&
debiti. 3&dic, pröut idem Bart. in l.quod poffeffor, in fi. ff. de peti.
hxrcd. faut quis foluit nomine alieno,& pro ob!igatione a- £
4 R I M. indiiiim, litna,vt tutor & procurator,& tunc aut foluit iliud, quod pu
reild, Afi*
I.
tibutdcb
| di&io itum omni
indcbiti ,quia hoc ceffante
culpavidetur , & domino
venire compcti
in mandat çon
o:autt ali

jirifi
{i0 μpìri-* quaculpa poteft eiimputari, & tunc credo, quòd fi dominus
fandauitexprefsè, & poftea ratum habuit, competat idem
j; -.ßï, ííí flê
-1.di domino,f
h ecùsfi generálemandatum fecit, nam non videtur
o … - - -

*; Ἀa? ... ré osminda ffe,atqueadcò

habitiointercefit, competifitncc mandatum fpccialc
foluenti ,ncctor,&
rati.
/,■r%% j4ffff P. , vt d. 1'fi procura
j,£? & ιλὰ Hiftolus id fibi voluiffe crcdo, dum dicebat, tu diftingue,
„quia*" Vtinglof. quodanimaduerte, quia multum obfcurè pofüit,
1!. quamuisdixerit clarius feaperiturum e({e diftin&ioném i]}i.
- Aff* “Gloff. f De condi&ione autem indebiti, quæ competit e
£,** ?
-

„rit? utiff; gf
\pillo,fcii minori ex mente Cornei in d.l.fi procurator, ita
diftingucndum eft, quod aut adminiftratores foluerunt no
f, „jhtum? Tunc pupilli debitum,aut indebitum. Primò cafu etiam fide

7'£
„£/* É
•f*"
Propriafoluerunt, non rcpctunt, quia illud venie
tinmandato tutclae, vt foluantº dcbitumi, ficut dicitur in
jjr** **
]
I 4 . d.l.6
 136 * PETR. NICOI.. Mozz.
d.l.fiprocurator,in z.refponfo.Sccundò cafu, quando nomi
ne pupilli folncrunt indebitum,& tunc aut fcquitur ratihabi
tio'Ε' faâi maioris,& tunc ipfe rcpctit,nóautcm,
qui foluit, ficut dicitur de procuratore,& domino, vt titu.fi
τut.mai. fa&.aut mondü ratum habuit, & durat adhuc minor
ætas,& tunc aut folutio eft faéta per alium,quàm per admini.
ftratorem,& poffet ratificari pcralium adminiftratorcm qui
oflea repeteret nomine pupilli,l.$.§.falfus,ff. rem ratam ha
Ê'; fi non vellet adminiftrator habere ratam di&am foIu
tionem,tunc repetet ille qui foluit,vt d. 1. fi procnrator, i.rc
fponio. & ibi glo.aut folutio eft faéta per ipfum adminiftrato
| rem de indebito,tanquàm per tutorem, vel ctiam percurato.
rem pupilli,quem interdum habere poteft, vt inqüitibi glof.
not.ind.l.fi procurator, poft principium, & tunc aut illépu
pilliis habet alium adminiftratorem quàm folucntem, & fic
pliires, & in hoc cafu folutio per vnum fa&a poteft ratificari
pcralium adminiftratorem nomine pupilli, vel etiam per ip
, fun pupillum,cumauthoritate tamen,iuxta l.pupillus,ff.de
! auth. turo atque etiam nomine pupilli repetitur, vt probatur
- in *, gumenro faltem,d.l.fi procurator, fed fi alius admini.
ftratör non ratificat, & tunc aut nulluseft adminiflrator,qui
poffit ratificare, & tunc petitur per illum, qui foluit nomine
7 proprio,d.1.fi procurator, in princ.f nam fi eft folusadmini
ftrator, non potclt ratificare folutionem fuam, ve! pupillo vo
lenti ratificare,authorare fe in proprio faéto, quod ipfe gef.
fit:quia effèt contra reg. vulgn.l.1 ff. de autho. tutor & fünc
tenebitur turor, feu adminiftrator in reddenda iatione admi
niftrationis, fi foluerit de pecunia pupilli, quia debet fibi no.
cere fua , ulpa, non alij, vt l. z. ff de condi. inde. fi autem alius
effer confutor, feu coadminiftrator, dic vt fuperius diximus,
& hoc credo fibi voluiffe Bartolum, dum diccbat omni culpa
cefTàntc,& per haec fit expcdita col.ifla.

Contra quem detur condiétio indcbiti.

„$ V M M A R I A.

v Comdiäioindebiti datur ineum, cui nomineJùo faluta

eífpecamia.
a condiéfioimdebitiperßnalis eff,non autem in remßri
pta,idcòmam daturaomiraeum, cuiproficit/olutio.
3. I*
sis,und&atu
vozt.quandor*
._ || *_ Infilfidium
_.„PE quandoquefiljtenentur
coNPIST. IN P£££fipecunia indebita
137

, &incauticjtufti* patripauperi/oluatur.
& tunc ipfcrcpctit,nóau'*":
ΚΕi| • £gº agipit petuniam nomine alieno fine mandato
- - - -

habuir,&durat adhucmi" fe. iali vel ratificatione, competit condiíito haec contra
artialium,quimfci* accipientem, alia, contra illùm, cuius nominefadari;
„Alium adminilttuioicm'" fòlutio.
jjìliis
Ę
AtOr
f.icmntuu!*
£| 1 Condiäio indebiti datur lufiri contra lufórem vfque ad
- - - - - - - . - -

luit,vtdl fipi0ratio;* J0.4mm0£.

tfadapcripfum adminitio
uorem,vtlciiim Rig:
Ę,vtinqiiifjg*
1bere
incijium,&tuncauti$*
rorem quàm folucntcm,&i; | $i in cum,cui nomine fuo pccunia fòlùíïet, non
,., vnumfiáapottftfatig"
1 EN i A M vs ad quartam columnam ciufdem ordi
nis,quæ c(t infcriptà, Contra qucm detur ifta condi
άioindebiti,pro cuiusdcclaraüone ex mcnis gland.
.fi Procurator, in fine, talis eft tradenda regula, ÉÉÉje vt t
Ę
“osuiprofecerit.ihisfolis,i¤ie cond. indeb. & äìïò çífe
-

»mincpupilli,vtirtffj?
euminiustulPupilli, í:
Š Bart.incontra&um,cui
$$u; d.l. quia f haec condi&tio indcbiti perfonalis
foluitur, ncc eft in rcm fcripta:
13

jupilliitptitię
jíior, id fi aliudmi-' ÉŠ non datur contra
fubfidium cum cui fo!utiofiproficit.
: quandoquidem pauperi tfoluatur
1imitatur
im
3
ut „IIa;diadminilalo'' fù É Pecunia,ex qua eius filijsalimcnta præftita fuerint, im
irpcrillum,qu! loluittę; | in idium qugque filijrenentur, quibus pecunia proficit, vt
Äinamidtiô* $£ d.î his fölis, licet £ait. fupçr hoc dübitandug,
ïmfum*'; $fj verò homiiiealieno quisfecuniam acccpcrit* '$
jiopiofìig;$º. pkgt; ÊËcialitatigshabifigiis {ècuta contra accipien
ijîulatus &£| Κ haec condi&io indebiti alias contra illum • cu
„Äinia;*
nia pupilli,® ęcę Ê
Κ folutiofaâa fuit, qui fpecialiter maydauit **
culi habuit, Item notandum Éro complcmcnto huiusarti
we
; .\d iidc fiu* III; lu quod filia condiàioindebiti datui contra conluforem *
„dicxt füptii* £. te 9rinam fi quis ludit ad taxillos & perdidit nummos, Pg
ylum,
icolila.
índic&atomicº?
-
Ę nümmos condiäioneiîâ fecundum Ioan.And.
| ά Ę gl.inl. y. ff. de aleât®. & ifte
-

I adquin tadtaxillos,poteft repcère illud quod perdidit vfque

» „ndiâioiniti;.; furarii Ę annos,hoc addito quoá poteft auferrc, vcl
TC í. quod amifitin ludo,vcl aequiualéns, quod cft potan
A R 1 A. lC2 ÉÉÉÉÉÉ inquit Iulius Clarus in fua pra
»3. Ludus,non feruari,vtdiximus erinm a!ijs in focis.
„tum, (iu;.siujj*|
-

M ßß In quantum deturcondiétio indcbiti. - - - • - -

, —£ S V M M A R IA
„itaf*
Affrm Ά - J * - - - - - -

conditio indebitidaturadidem,quoddatum cffco/*

„ap*", ,, 4°endum,veltantundem.
I § 2 In*
 13$ p £T R. NICO L. MOZZ.
a Indebitum muttio aßimilatur. *
3 Quod accedit res umdebitè folutae, in condiítionem venit,
prparttt$.
4 Defruäibus tenetur recipiens indebitum, quatenueft
fa£tus locupletior.
| 3 Datur condiétio indebiti ad condicendum dominium, fi
translatum eft.
I. \ ] EN 1 o ad quintam columnam,qugeftinfcripta Có
di&io indebiti in quantum detur. f & darur ad idem, ~i;at;
quod datum eft confequendum,vel ad tantundem, vt *®, t.
inquit text.in l.quod indebitum ffcod. ficut diximus in mu *;,-,
• tuo:nam indebitum f mutuo aflimulatur. quapropter non viii,
magis pupillus ex indebito acceptato tenetur,quam ex mutui “sati
darione, §. 1.Inftit.quib.mod re contrah. obl. vbi gl. finghoc *tia,
diétum declarat,& etiam glo.in d. l.quod indebitum, & quia '*mul
3 indebiti condi&io naturalis eft, f ideo quod etiam rei folutæ *.
acceffit, in condiétionem vcnit,vt putà partus, qui ex ancilla -

fimia
natuscft, vel quod alluuione acceffit, imò & fruâusabaccipi. *£iy.
entc bona fide percepti hac condi&ione repetuntur, f.indcbi *'ur,
ti.ff.de condi&t. indcb. Sed diâae legi fecundum Bart. videtur **to.
obftare,l.fi non fortem. $. libertus.f£eod.titulo,quare Bar. di.
4 cebat d.!.limitari per illum. §. fcilicetf vt de fru&ibus tcnea
tur recipiens indcbitnm, quatenus faétus eft locupletior, & fi
3 bona fide percepit.f datur eriam hæc condiétio ad condicen
dum dominium, fi translatum fuit, item ad condicëdam pof
feffionem,quando ifla tãtum translata fuit, veluti quia nüm
—— *- mosalienos fofuit. Item ad condicendum dominium, quod
occafione poffèffionis per vfucapionem fibi quaefitum efi con
dicam, vt inquit text. in d. 1. indebiti.§.fi nummi, ibi Bartol.
quem confulere commodius potcris, vbi plcnè.
Quæ, qualifve fit condi&tio indebiti.
„$ V M M A R I A.
1 Condiäio indebiti ex quafi contraáuoritur.
a Qmnes aäiones per/onales ex comtraäa, vel quafi de.
/έemdumt.
s Condiäio imdeliti, eft aäio in perfónam, & comdiâi,
appellatur. • *. ,

. 4 Con
'OL. MOZZ. Cmdi DE coN DICT. I N D E β τΤr. ry
;ftur,
.
* icere,prifalinguaej?'] dentinciar
£tiones appell4nfiir.'
•
¢tarę, & abufiuè Q.andi

Aluta,intendiffitmmi,
piim indubitum, quimud
; £j; ef?a?ioffecialisfafngularâ.
ey
gulares. aliafùnt vniuerfàles, aliæ generales, aliaefin
-

dandittndum imiim,/ , , -

N ΆΣΤΕΤΣΤ';
i;\;;;;';;';;;;';;
siiiiiiàiïÉ iti.f Hæc condictio indebiti ex quafi
fit con

olumnum,qu;£in(ipi(*
ntum detur f&datui* idcm,
quasiquaïäéêá nesenim aaioncs pcrfonales excę
tuendum,vd adrantumdtm,* Variaucrit, f nam h unt.$ omnia.Jnftit de a:vio iicet vbi gl.
in Feod.ficutdiximusinm* cum,vt diximus g; Š a&ioin perfoaam, fiqui £

, alimulatur, quaproptrtt*
aptatottntuf,quf tymufti
tut,fcum ÉÉÉ csaάioncs, condictioncs appcliam
ciatio in his Ë Š fit denunciare, & demum
tontrah oblitig' fingkx cum hodie nulla fi us ogm a magißratibus fiebat , vnde
ind.] quodindcbitum,&qui É¤É denunciatio, abutiue condi
i,ficoquod etiamidię $titur enim É lamus, vbi glof. Inftit. de acti9^.
t,vtputàpartus,quicx indi; iέ ioex quodam çuafi contraâu, fci
j;inio&fiuäusibi * $a,vt inquit g! É inter dantem, & accipiemrem
di&ionercpetuntur, lináé* dkipoftjroi ofTin rub £cod.de condis. indeb. quamuis
\alegfecundumBart.vii:it iú; Š diccbamus in v. columna, indebitum
jjiuloquitiit * *imusfub quib.mod re $; pot usdefcenderc;$ pcn; Inftir.
num s fc Ä jg.& intelligc,& declara,vt ibi di
Jiafvtdefuêísi*
*nus íáêålocupldi^'*" $is,feufinę, ; iàioautem hâçindebiti,eft a&io fpe
m hrccondiäio 33 tendit* iotiiticariíí is,ficut eft condiaig ob caufam; & condi
chrat Azo ÉÉ vendicatio,hypothccaria, Pyóvt de
fuit,itcmad ordiámp*
„hafuit, velutiqu*", nam ΣΕ , Bart. inl. t. co$
„ i;endum dominum; qu ''tis,bonorum poß É vniuerfàles,yt in petitionc hæredi
anionemfibi quxftum άςm tiodotis,& Ä £g;$; aâio peculiia
nibiti£fi Mummi,ibiiim !orum geftor cs.aliae funt generales, vt aâio tutelæ, ncgo
oras,vbiplcnt. geftorum,pro focio,&inindarialis funt fingu!ar**
, fufpecìi
ondiάi0
, ^ • - indebiti
:-.Jakiri íŸ
%'peciales,vt dixi dicemus plenius fu9 loco, vide mé*
-

IA Vnt prætereà Ę io C deedendo & Inft.dea:tio. in $.

f A R I M. - num,ibiiî"° o. i.vbinumcrantur 12. diuifioncs ad*

ía*, Qu Š quibus differat condiôtio in

,a unituiu, *fuju , VuOmo
-
- - - -

, impoju*, & mii' itiabalijs conditionibus.

S V M M A R I A. -

, (* ; Co*
i 140 P ET R. NICOL. MOZZ.

| [/ pondiífioob cau/am, de qualoquitur titu.decomd.caufâ

1 data,& cau.non feq.quando babeat locum.
! Condiétio obturpem caufàm, quando habeat locum.
Condiétiofine caufa,im quo cafu habeat locum.
| í Condiétioindebiti, quando habeat locum.
OT EST addi fupradi&tis feptima columna, quae erit
PÉ quomodo differat condiétio ifta indcbiti fpc
cialisàbalijs tribuscondi&tionibus fpecialibus, ncmpèà
condi&ione caufà data non fecuta, à condiétione ob turpcm
caufam,& à condi&ione fine caufa, de quibus per laf. in rub.
de condiéìio.caufa data caufa non fequuta, num. z. ex mcnte
cuiusbreuiter eft dicendum,quod intér fe differunt iftae condi
{tiones, quia fcondiclio ob caufam, de qua loquitur titulus
decond caufa data & caufa non fequuta, habet locü quotief
cunq; datur aliquidalicui ob caufam de futuro iuftâ & hone
flá:fi enim ille, cui datü cft,nó impleat causâ,illud, quod darü
cft illi, poterit repeti per condiétionê ob caufam nö fequutâ.
& animaduerte, quia in prædiâo cafu poteftetiâ agi prgfcrip
tis verbis,cum fit contraétusinnominátus, quando non agi
turad repetendum illud, quod datum eft, fedagitur vt cótra
£tusimplcatur, fi verò agatur ad repetendum illud, quodda
tum eft,& tunc agitur ifta condi&ione ob cauf.datam, & ha
bet locum ille tit.vt declarat Iaf. d. rub. -

f Eft & alia condiétio fcilicet, quæ vocatur condi&io ob

turpcm caufam,dc qua loquitur tit. de cond. ob turpem cauf.
ff.& habct locum, quando datur aliquid alicui ob caufam nö
honeftam, & inquit Iaf. quod tunc datum non potcft repeti,
intellige vbi turpitudo verfatur refpc&u dantis & recipientis,
vel rejeâu recipientistantum, fecus fi turpitudo fit ex parte
accipientis,quia repctitur,vt declarat Bar.ihl. i.ff.de cond.ob
turpemcauf.& intellige,vtdcclarat Iaf.ind.l.i.& in rub, illi
ustit.nos dicemus (uoloco.
f Et * » lia condiétio indeb.quae proccdit, quando folui
tur pecunia,vel aliqua alia res ex caufa de praeterito, quæ nöe.
rat falfa,fed crat iniufla,vel à principio nulla erat, poftca fu- ;
eruenit,fed iniu(ta in hac tertia condiétione habet locum,&
oquirur titulus decondi&.fine caufa ibi fcribentes.
f Quando auté aliquid datur ex caufa de præterito, vel de
prae(enti ex caufa, quam putabat dans verà,fed erat falfa,tunc
ioquitur & habet locum condi&io,& tit.de cond. indebiti,de
quàdiximusfupra laté,& dealijsplcniusfuis kulj;.
51. MOZZ, TRACTATvs D EE •
t4t

„quituriiiultanlùl
fol.iltatloium.
m,quando huituflxum,
MODATO, PET R I £,£$%;
MOZZII M A CERATEN.
ita/ubaltufl*um,
S1S I. V. D.
hahtatlorum.
„ ptimacolumna;{* tfit
Deperfoni
nus
Å; Subftantialia Naturalia
a;ondiàioi|uindtii j*
âionibusipccialibus,ncmi* ia Quæ aëtio Quomodo tollatur
uta, à coiiji&iontobtuT?
lufa, de quibuspci hfint Gratiada Proprium Improprium
on(equuta, num. : cxmrft | ntis Gratia recipientis Communigratia
o3 inter fiftuntiis crii CO M M O D A T V M.
Jfam, de qua loquituriit;
fequuta, habct iodìquolit: S V M M A R I A.
uiimdefuturoiuÍ8 h0r8 Dicitur 4!t€M C0mmodatum,quaficommodo vtenti, d4•
1 ttim. -

Ęui illud $*
aion: ob caufimnùk*
iocafupotftrtâag' pit'?
* Si y?uereuocetur commodatum, temetur £omimø
intempeßiu}
dans
„ominátus, quandon'$ | 3 Si mer ontrariacommodatiaííione.
jìmd,fiigitur“ | 4 ά,7.eruenit,non tfi commodatum, fedlocatio.
q. -

adÅimis*
jaincohauidium,&ę | É' eft,quodalicui determinato vfù vtendum
J C cediturgratuit).
Id, rub. ... tl
et, quae vocatu; orię $i ommodatum
hilem
-
f? quamdo
eft,
alteritraáií q. quùrem
quis re mobilem velimma
- -
-

Irtit. Å obtuf?°!
ïaliai&g**** 7
commodiiîî
É ante tempudeterminatìnì poteft reuocari
útumnonf" itf']
Âuditi$$i.
quoἈ. Ἀ debet in petitionibus pojier*.
itfiiijium vfim,quifinitù4i,4
hoc yt poßitpetere. fùm,quifi fi,
', Ęusfituipitu'' a£ /
jiiiilif% si
iarhfindli*infi-, ÊÊÊ, his, quae pertingnt ad materiam
); BS
S-£ - - -

%$\\S $igj; propofiti ratio poftulat,

y.quae „«i,qm'* - ᾶ contraétum& commodati
ÊÊ$ terrio loco pofitiac
ipfum contrahatur£e, P'° cuius
excaufâd: Ę
júnionulli$ f* ; dedicatur, f. Ë. ordinem,primo videndum, Vm
1l jäion:hic |3(Jp'i É quidfit commodatüm, deinde afccnde
caufìibi ßribcntcs, ę titulos.f Dici ordiném,in quodiuifio refidet, demu! ad ar
jiexauíáê? to,*' tisdatuiii,v Š autem corhmodatum,quafi commodo vtcm
áí infimiiià ô quafi commodo gratisdatum, fecundum Azo.
Ägidiß' jiri&it*
: „in 8. fi - ,C commod.& gl.& Hofticn.cxtra eo.tit.commo• '
di$ Hkcmlº. & wtra*
t4* PETR. N I C O L. M oz z.
&vtraq; aifnfio videtur effebona.Hinc eß quoad primâ, qό*
fiinrëpcfliuè rcuocetur conmodatô, tenetur commodanscö
traxia comrnodavia&ionc,prout Sur.in I.commod.§.ficut,ff.
commod. Hinc eft ctiam, quoad fecundü quod ffi mercesin
teruenirct, non effet commodatü,fed locatio feu vcnditio,vel
contraäus in nominatas, vt dicüt Doc.& idé in co, qui rccipit
mandatú,affirmant proccdcre,qa non potcft rcuocari in pr$
judicii rccipientis,l.fi pccuniâ,ffde condi caufa data,& I. pe
nul.ff.ioca.& arg c. in caufis,%.vlt.dcclcöt.& l.fi vt ccrto,$.dc
nique.S: ibi Barff cbmo i.& Ba!. in l. z. vbi cft cafus,C.com.,
vJuoad fecunäum propofitù commodatum, quäuis in j;
cicdirìmitù in iurc moa vcpcriatur, tumen colligi potcft cxl,*.
& .& per tot.tir.£commo.& $. item is,! nft.quib.mod.rc có
trah.obi. $ ex mente Azo. Hof Goff. & aiiotii, & gl. & Do&t.
& canoniíìarum,ext.co.som fic defcribi pofíe videtur,f vt có
modatum fit, quoialicui detcrminato vfu gratuitò vtcndum
traditur.dicitur tvaditâ ad differentiâ venditionis,in qua vcn
ditor fi dominus cft,dare dicitur.%.pen. Inft. p quas pcrf. nob.
acquivi.! cx empto.ffde aër.empt. nosdicemus inf.fua col.jfi
citur vtendum, ad difcrent1am depofiti, quod caufà cuftodiæ
fit, dicitiir gratuitò, quia mcrccs nö debct interuenire, dicitur
pro ccrto vfu, ad differentiam prccarij, quod fincdetcrmina
1ionc vius conccditur.!.in cominodato. $. ficut,f£commo.l. t.
vbi gl. & fcriben £dcprcc.nam commodatum datur ad certü
*fum,extra quem fi cómodararius eo vtatur, obligatur ex de
\i&o,& tenetur furti.l.qui fundum,ff.de con furû,adeoquod
fi quis 3et veflem cömodaro ad pompâ, & cómodatariuscüca
peregreabent, tenetur ex dcli&o,l.in reb. ffcommo & ibi glo.
jrem fi quis iurnentí commodaueritalicui, & il!e cómodata.
•riusa!iorsùduxerit, jqso vtendum acceperat,dánandus cffet
furti,fi iJle còmodatarius certò fciat (caducrfus cómodátisa
nimii, & voluntarë re illa vti, fecusfi crederet hoc placere có
modáti,prout probat tex in I inter oës,§.reâè,f€d€fur.Corm.
cöf. 26o. vo!. s. Meno.trac.dc arbit.cafu. 298.li.z.Cent.3.vbi po
nit eti3,quando fit credendü commodatarium habuiffeiuftä
caufam crcdcndi fe gratam rem facere commodanti, putà,
quia crat propinquus,vel erat amiciffimus,& fimilia.
Quarcdicendü(icaffum não priusdi&a) quodfcómoda
tú efl.quando quis rè mobilô, vel immobilè altcri tradit,& có
mittit vrëdatw t*pore determinaro tacitè, vcl exprefsè,& ideò
ponitur verbú,tacitè.f quia antè tépus nö potcft reuocari.ex
cmpli,ficömodauitibilibrüad tranfcribcndü,habcttcmpus
- ' IIA
M. M077. ••**•**? A TO.
a Hincdquo;iprimâ? odetiâfcribi,l.fivtccrtò.$. interdum, ff.
commo. & Inno i
fati,tcnctuicommodimię modato,§.ficut Ę Doc. in l.in §öí
tsiinl«mmo giui Ę pcrgl. Alex. iÄÈÉôùíåâ Rart ï
}i«undüquòdfiimrtigi; inquit Spc i conf. i39.nu.2.in .par. -

i,fedlocatiokuvcnitio,\d
• Do«&ikino,quiidi* nótcneatur redd
,,nonpo;£iao«iiij**
ɤ
Ę; 'î,
c,alleg.d.i.in cömodato,§.ficut,ff.eod. 3.
m.Š
ad hoc 7

iioii aulaliu*! j. iivia item ÉÉÉ quod cómodauit talem ÉÉÉÉÉ

l;{cd:à &lfivt cato,** fudrcommoda ;ì vfusfinitus eft,vt docet ££££;
„ „1 ; \bidiculusCo* tonÉÉ; locum recurre pro pleniori ÄÈ
Åolum qiu'* Quibusauię ά formatione íîïòìm.
u timcncolig; potdlal! itcari - --, abus co -

jiiji mei?
\ item
Ãîorîsg.&!*
Jîipoicsiiuf'
Ε"
sajig; Commodati diuifio
V triplici
M M A R I A.
commodati
minatosfu gaiuii? yttmüuß -

tentâ „ìionis,in§!"* dantü # diuifiotripliciterdari poffe videtur, gratia

1 A pcn.lat;iijii* %% iarecipientis, & communi gratia.
Cú
ipt júniiu?? 2
3 Inprimo £. coihmodata,diuerfòs producumt effe fu*
uc ßü,quodau!' i*
,nô dcbct iiaucnit,ô*
Ę j d.lu,& latatu!pacommoda*
eui,& deleuißi
aiij,quod Red:am ?* 4 :lu,culpa lata,& leui, leuißima tenetur, interti•
•uw ì -

Jjitu,foi' ;
,ommodatum, {jurad«? J £#,£, 1 etiam culpaleuißima venit.
- -

Ἰatu, dig** 1] uel

í contrah.oblig. ti, vidé3.1tem ü,Iuft. quib. mod. re
ortuiti, yi - -

„m fídcco^ Iuitia o$
nomfi§ Åo$iti$? fit fint 1ffi
„i„& fç'; 101:
7 $£j.Ę.£££t;
diuerfimodè E
* •

lata,leui, & leuißim4•

eft aliudproprium,aliud improp.rium p.
actitaliai, ile, -*

;„macccpcr*
„a cadua'° É|3}}}} in quo <5modati diuifior*
O - - -

,f crcdcrct'' danti ÄÄ' Éi; cómodati tri- .

» £3ef
„,., o$$rt$* nti$plerumq, ?? & videtur, iiempè interdum gratia
., •^&iii. £tisgratia $í. a accipientis, aliqando cömu ni gratia.
Welfa vt h atur aliquid vxori, vt ÄÈÉÊËàreat,
• -
mulo,, vr
vt honeftius cúdóminoincedat,de quolfi vtse*
t03 interdi . ££
“Tet,resenim
-interdù.
- II. co Š
gratia acci pientis commodatgr regu - - -

commodarü accipimus, vt v(ui noftræ nc-^

ì; ctllitariis confì
t}.f inquit ;$
- *
nfula - hoc propriè vocatur commodatú, vt -

tiacommunicô
z.in recolfe&t «om opi.concl. 185. nu? gra •

1 co modatur,veluti fi cum -

coenam faceret , ^° % »

MimumC$ amicii
- ciinuitati crant,vafa commodaui,
-
- vt jnquit
tcxt.
144 PETR. NICOL. MOzz.
a text.in I.in rebus.§.haec ita.f£commod.f & haec commodata
cum diucrfa fint,diuerfos etiam producunt cffcétus, arg.l.in
terpofitas,C.detranfac.ibi,ratio diuerfà reformat difpofitio
nem,f nam in primo commodato venit tantum doliis,& cul
a lata commodatarij, in fccundo regulariter tenetur dclcui
& lcuifiima,in tcrtio venit dolus, culpa lata, & leuis, vt Do
&lores dicunt in l.fi vt certo. §. nunc videndum. ff. commo. &
per Bar.in l.quod Ncrua,ff.depof. Doc.in §. itcm is, Inft.quib.
mod. re contiah oblig Cano. in c. vnico,extra commo.pcrSc
baft.Med.trac.dc ca(i fortui.q. io.fecun.part.nu.43.
In mandatarium etiam culpa leuillima regulariter venit,
l.fi vt certo, §.nuncvidendum.fupra d.cafum vcro fortuitum
nemo præftar,nifi vel ipfum promiferit,vel culpa cafum prg
cetierit.l.in rebus fupracit. §. item is, & in hoc à mutuatario
diffcrt,qui de fortuito cafu tenetur.fqui autem fint ifti cafus
fortuiti,connumerantur in d.§.item is, differt etiam in alio,
qui: in mutuo cadem in gencre, non in fpecie reddenda, fic
autem cadem in fpecie, vt inquit tex. in d.§. itcm is. f & qui
fint i(ti rei mini,dolus,culpa lata,leuis, S. leuiffima,declarat
glof.in § praetcrca. Inft.quib. nod recontrah. obl. & Bart. &
Cæteri in l.quod Ncrua. ff. dcpof & Bald.in 1 pignus,C. de pig
r.orat.aétio.per Floriam. Anto.Io.Andre. Petr.Je Peiu. Imo
lam, Nicol. & cæteri, in c.vnico,extra commo.& per Benedic.
Capram fuisregulis,concl. 78.qui aliosrefert, & uos fuo loco
latius diccmus.
Poteft etiam f dici, vt commodarum aliud fit proprium,
aliud improprium & videtur effe de mente Imperatoris, in §.
item is, lnft.quib.mod. re contrah. obli ibi in vcr.commoda
taautem res,tunc propriè intclligitur,fi nulla mercede accep
ta,propriè igitur erit,cum nulla merces interuenit, quando
res vtenda traditur, nam fi interueniat merces, erit locatio,
non autem commodatum.Vcl potefl dici, vt propriè fit com
-
- - -
-

modatuni,quando non transfcrtur doninium, quoniam fi

transferatnr,exit mutuum, vt diximus fuperius.Vel dic, quod
propriè cft commodatum, quando gratia commodatarii,hoc
çft, áccipientis factum cft,de quo diximus fuperius. Vcldicas,
quod propriè commodatum erit, fi ad ccrtum & determina
tum vfum detur. In propriè erit fi ad incertum & indetermi
natum vfnm, & tunc habet locum aétio praefcriptis verbis,
prout declamat Bart. & Bald.l.i.§.i.num.3.f£eodem, & quam
ùis Do&ores minimè videantur animaduertere diuifioncm
lianc proprij & improprij commodati, tamcnvoluircccn
- fcrc
 -,

... MOZZ. pE coMMon AT O. 14$

nmodif& hxcommolai ferream.
is,&in cu Ęgypsae
camtctigiffeappareat ind. $. item - -

roJuciintdictus agli* D. •

diueifiidoimit diiyolit*
o venituntumdci,&ui e perfonis,que poffunt commo
foigularitcttendurdcldi dare, & quibus.
,cuipaht, &lcuis, vtlo I. Vnufjuiß S V M M A R I A.
N;iiendum fi, commo*
«in$it milit*
}7j;ifiuecommodarepottfifiuefiliusf.fiueliber, fiue
, vnico,cxtra comm08"
2 çfiue bonafidei poffèffor,fiuepredo.
(«un part.nu.4$
da ;t epotfaconomus, cui res ecclefi«guberman
0[1,17
3 Poteft commodare i
-

-
-

. •*
ilculllma iguiiiiidit; e ille. qui habe - - _ - _ . •

ipfa dcafum (ciofortuiim & vfiimfruäum. , 4 tßlumiuhabitationi,

Ęti,\d ulpa dum* 1

nis, & In ho;ámutuº

ut fquiautcm Intíae ; ££; poteff vxor re, viri.
itemis, difcrt dimini, vmmodare poteft
fèruienti. vnicuiquelibero homini, bonaj, fide
poteft ynicuiqueli - -

, non
in j«ir Idäcrä,k
iis ind§.itcmi* f&ti] ; Commodatur impuberi.
,lcuis, & jaiiim,ę
3 recontiah 9 | & $it & 3 £g potift duobus,velpluribw.
& Baldim ipgu Cj;
o.Andrc. p.ii.de Priu. |0
arracomm0, £ K|
V.uriofo commodarinonpoteff.
I o ad primam coiumnam, quae eft
E. N -

$ $ pöfitcommodari,hgc cft,inter$!* pérfo

infcripta, -

„aliosfciat,* iofiokw| cbraîi poffit contraaus ille commoJati.* bre

uiter dic
iccndum eft, quodf vnufquifquc commgdare poteft,
situm aliud ft pojit. | Ê; iuefilius*: fíiiííeíôïí,fiue bonæfidci pòffeft?
* . -

IJemcntc lm?"joi√ eprgdoncs.] fi feruus,cum duabus fequen.ffgo

„ obli ibiin tione; no* Modifi:e
• | i:cm pötét
po cómmodareæçonomus, cui rés ecclefiçg*
inandai;;i;;;;;?
m; Hoft.in fumma,tit.dc com
bitu,inul imagt* | mod.in
- ir, quar" ftio, tcHę, ioeft, quia cum illi fit sommiffi admini
i„aces inftru<"'j,i "*nire, quini quantum poteft neceßitatibus hominum
„anint mcrct', dit 10::!' | mò economüs non folum poteft commoda
'Äijspr£ -
re
»
ftd crcdcre & afi
iicnare,fecundum formam C hoc ius ppOITC -

„doninium; : '}$ 2.
jaiu
„aratiacom"\$
qt111} tem j
In ille,qui habet folum ius habitationis, potcft «9m
-

Wdô modare haki, ,;;

abitaiionem,&eodcm modo ille, qui habet fo!u!^
„Âimuslu?*' vis! Mümfru ζ;latur debet reftitui, fcd in vfu eius confiftit
iiáíôùíüìéì,poteft coiwmodare,$£!:
,,fiadccrtu"°'j.at, °nitio,lina dii,
-

s*
„ ,3intritu tIs *' $cæteri;I ÉÉ; princ.ffdgdona.deglarat Bal. Bart. Sal.
,„ìiopr*'
άtiaâïë mod vbi inferunt ad ftatuti, *quod de quo
, num,3 Š. li
.ex quoalteriquæritur ius,dcbeat folui gabella*
I„malucftc'* : £ catfolui d&contraaücommodati.ccrtè, faciaaeftim*
„iti, an^' £; K tione
146 P£TR. NicoL. m 6zz. , ,, |
]
tione illius vfus in quo coafiftit donatio,l.in adibus,ídedé
na.Commodare poiefi vxor rem viri,vt inquitVlp.inl.fi có Il;;
ftante.§.fi.vxor.ff.fol.matr.vbi fi res coinmodata pcr vxorem rn;
perierit,compenfàtur in dotis reflitutione, quando maritus ' *3,
prohibuit commodare:fi verò non prohibuit,modicum tem tiam
porisiudicis arbitrig vxori eft conçedendum, vt repctat rem hir,
&ommodatam & reftituat, Menoc.caf. 25.lib. 1. de árbitia. iu
di.an autem inter patrem & filium poßit contraétuscommo j',
dati fieri,diximusfupra trac.mutui,colum. 1.vlt.ord.in fine. , £u.
Commodari autem poteft vriicuiq;.l.is qui,§.fi.ff. commod. iim
vbi & Jiberot homini bona fide'feruienti commodari poteft. hr.
$ * fimiliter & commodatur impuberi, ita tamen vt naturali. 1'*;
f r tantum tcneatur, & in quantum locuplrtior faétus eft, nâ
hoc natura comparatum eít,vt fi fa&usfit locupletior, vtilis vi;
commodati aétio danda fit,l.fiaturaliter, in fin.ff.dc cond in -

deb.quod et intelligendum,fi fine tutore acceperit,l.i.infi.ff.

*;
de noua.aliàs tencrerum ciuiliter, & naturaliter,a rg.l. 1. in fin. ();
ffcom.f Commodari poteft duobus vel p!uribus, & qualitcr A. Àì,
plures commodata, ijobligentur ratione doli, videl.fi vt ccr &lt;o,
7 to. § fi.ibi Bart. ffcommod.f furiofo autem commodari non *Syri,
potcft,quia in eum non datur hæc aëìio commodati, fcdtan * In
tum ad exhibendum l. i.in fi.cum fequen. cod.commod. An
•utem contra£tus commodati & d<pofiti poffit celcbrari in.
ter patrem & filiuin, diximus fupra trac.mutui,col. 1. ylr.ord.
in fine,ibi etiam de depofito.

De rebus quæ poffunt cofhmodari.

s V M M A R 1 A.
r Commodtripoffùnt res mobiles,& immobiles, corpora
les & imcorporales. /

2 Aliqui dicebant,feruitutem,hoc eft, incorporalia,nomé

modari.
g Commodarinonpoteft,quod vfùconfimitur, nifiadofum
tationem, & commodari nompoteftfibi ipfi res propria,
quid de re aliena, ibidem. -

• Commodari poteft,quod vfùconfùmitur,fiaffimaretur.

f Quod redditur deterioratum,non dicitur redditum.
6 R£a
L. i{677 í • D Ε COM M O DATO. 147
fomiolinxit fi:* Regulariteraffimatio in recommodata operatur, quod
yiii,vtinquitVlyinlię peremptare culpacommodatarj, teneatur/oluere preti
irescommolataptrwoitm
Jtuions, quando miiiu am,& operatar etiam aliud.
on prohibuit,modicum ttm.
? ::inquibus veniebat leuifiniaculp4,4'i'"*
erpartes speratur,
tafùfortui vt etia! teneatur de
incedendum,vtrcpctatftm
x afs,lib.i.d:a, hitia ik j fortuito,&fi veniebát leuu,tenetur de letißimi*
mpolitoniiít;oT* I. eftimationem.
dui colum ivit ordini
Iq,lis qui$ fif comm^' j.Ę perdiditrem commodatam, et vulire /

} Commodatu;#, ampoßit, vel eius «flimationem,

'juicniicommovi ;!
;.ii,nnmcn stitit. Ί'
mom dicetur debet ádpriftinam caufam , alias
mlocuplrtiorfiäus cft,fi betur affimati ítum,&finoureddatur eademre* • de
fa&usfit locupktior, vti;
10.
uialiti,iníníí:on'*
ne Κ;iltiii*
Mauriliti; gli*
£! j£; declaratione, diccndum quodf
&
„bus;dp'iribus; &quir
& incor $. Ä rcs mobiles vel immobilcs, corporalc:
rationedoli,vid: || f{
iofoautcm commodifir*
habitationcm
ÉÉÉÊ
risfcruitutibus emplü de re incorporali in vfufruâu,& caetc
• sì
¢¤ j,|. $.1. in finc.ibi ctiam
ca&io άmmodifi,fd*
άηοίατ* A. uitutem Ä; aliqui antiquiorcs dicercnt £;:
m.
rinonpoffunt,& ;;;;; pöß,ijuia incòrpoialia commoda
s 3:pofiti ;oi√ vfi,&çôïíôïí .Ljjefponáebät,qugi! erat åogatio;
ra iis; mutui;oli."* abitatur vt em  exponebant habitatio, id eft, res á
$pign.obl j; $i; et inflrumetum cmptię, vt C. quæ
feihônûrî poflsum conftct,tamgn Veritas vidctur cf*
nicofimoiiii Κῆ Vlp.intclligit agferuituis
£. ia commodcntur,
& ita intelligit
h;!!!?!
alias nihil adijccrct,
4 R 1 A. Ę cclarat gl. ibi in ver. habitationem, Bart.
„&■iit,** tor,ff.de preca¤;
fcomiô Doc.d
;g, non poteß i. 1.&resglo.in
fibi ipfi c fi;d£?$*
propria, l.fi dcbi
isaliciî
É;
Ε 3. col. cómmodari autem P°'$
Ä?' idemus, tametfi fcientes alicna" poffi
.£ap* ata&ionem.] Š Éçüöçómmodauerit comm9*' ha
... -ful* Primè per Sal çò mmodare,cum fequenti,ff. commd. ibio
£u*i** i. fumitür,nifíóú minojirijtsT non potcft, quod vfu com
ipfiffiijtti pf* “esappareat.] Ę
caufa quis accipiat ad Βompam,ytdi
omiiiodã ; .iunc.fcque f£commo fçpè enim ad hoc
„air,ff* tttctdant,d.l £'j?;$ numerätionis locoi!*
£lant;áií&J&XÄÄÄÈÉii commod in ve**
ateius in additio.& ratio cffe vidctur,quia rei có
Ἀμττύ*/ } tis,ibi Pet.Pr - - - - - -

K a modatas
*4£ PETR. NIcoL. Mozz.
datæ dominium ac poffeffionem retinemus, l. reicommoda
4 tae,cum feq.ff. cod. Notandum tamen quod f illud, quod vfu
confumitur,poflèt commodari,fi aeftimaretur, quia tunc ope
3 raturaeftimatio, vt re perempta vel deteriorataf(nam quòd
redditur deterioratum, non dicitur redditum,l. fed mihi. §. i.
ff.cod.)tenctur foluere illud pretium, quamuis tunc vidcatur
fapere naturam contra&us mutui, vt diximusfuperiusin di
& uifionibus.f regulariter autem æftimatio iri recommodata
opcratur,quod perempta re culpâ commodatarij,tericaturfol
uere illud pretium,& non cogatur dominus probare. fecun
do operatur quod commodatariustengatur etiam decafu for
tuitö adfoluédum pretium, & hoc quia videtür tacitè aétum
inter partes,aliàs nihil, vel parum óperaretur aeftimatio ipfà,
{îíí l.fi vt certo, $. nunc videndum,verf.fi fortè, ff. com
mod.vbi inquit Iurcconf.& fi fortè rcsaeftimata data fit, om
ncpciiculum ab eo præftandum,quiaeflimiiationem fepraefta
turum recepit,& ibi not.Barto. & Paul. & communitcr om
ncs,& inferunt,quod in contra&ibus, in quibus veniebat lc
7 uiffima culpâ, sftimatiorci pofita inter partes operatur,vtde
bitor teiieatur etiam de ca(u fortuitò, fiautem veniebat tan
tum culpa leuis,aeftimatio rei operatur, vt teneatur etiam de
leuiffimä.l.cum duabus,$ danda,f€pro focio, & ibi commu
niter Do&.& l. i.ff.deæftima.aâio.& fic potcfl inferri, quod
cum iri contra&u locationis veniat rantum leuis culpa, aefti
matio rei bpcrabitur vt veniat leuiflima.fgd circa praedi&a oc
currit dubifari de quaeftione, quam vidialiquando continge
re infaéto, & pönit eam Spcculator in titu.deoblig. ex certi
s coridi&ti. nürbé.iz.& ferè rélinquit eam indecifam,fquidam
commodatarius perdidit rem fibi commodatam, putà bo
uem , vel equum ; & volebat confinilem bouem vel £.
quum reddere, & commodans,aeftimationem petebat, an di
&us cornmbdatariustefiratur darebouem, feu equum, vel e
iusaeftimationem, & quamuis fpeculator non decidat,tamcn
videtur potius incliriare,vtdebeaturæftimatio,pertex.in l.in
commoäato, $.fin.ff.eod. & l.penul.ff.de tritic. & 1. 1. primo
refponfo.ff.de a&io.empt. & íj; quis in tantám, C. vndevi,
cum alijs cumulatis per cum , támen videretur dicendum,
quod effet in ele&iorie debitoris,per text.ind.l.in commoda
to.3.fin.f£ eod.fubtiliter eum ponderando: nam yult ibi per
illum text.glo.vt ille, qüi accépit aeftimätionem reicommo
datæ perdiíe,fi fuerit pöftea reperta res commodatâ ; habea;
elcàiòné&fit in fuoärbitiio,vcl rcddcitaeftimationem, vel
rcpcr
 — —

)27.
|
■=;=: Ę
nus,lffi
uictui,qui4tunc
riorataft
tum,lkimii%
-
Ę
■■:;j;$$$$
ftitue
#j
milibus
É
modatarij,vél remi
Íï É
,&reo fàuendum
à cori clatiuis,d
curis
- ele- 142
Tc

simul;iui$ datum Ê
Κ ά$ig;
umuistmciilat; kiiiià i quod
gl. &vnicôïí cum fi
rcperio
in extra 1 in v

t10 initionm* itdditum í debct ad Ę abfolutè Å erbo,de

inus
oditarijttiaturk
pro* Ę. É
diiiì &d fificmihi,§. Ê
i.f.cod
non reddita caufam,
quantialiàs
intereftci Ę 1cctur

uicimãtiã
„daturntiávitu? Ê
n.qüia n era eft.Necobftat
valetar Üôùí quod re, debetur ÄÈÉ
em fuperiusdixim mat1o,
reuixiimijji* tis,adhoc ,nam ibi ?in eleÄÈ à contrarijs, Š per §.
Jiiiori:,fi Gr | $uc,infir 'É bencficiofuo íí; & arbitrio co o eft di

Âudiafi,® n.ff.deiuredot. £Κμ#;

„tioncmfcpttt* | kncficiVm, fecusin commodâtaíio ā; -
rccipit .

&communittf* D
ùibusvcnię
sisopcratur,"* •*j£;;•

us Co feu effenti
èntiali.
byttif* mmodati
Autem vcftic*
,,anatur diim* 1 De -

„&ibiomnº I -

po:i infati,®';|I
* 83#*jiis
3
%tantiaincommodato ;t£*
comfènfùs -

„kuis culpa;*
3 Quatuorfintdefìftantiâ
transf incommodato,pri
14ta, pr#M9 yf Mjy
jaiiaprxditu*
igitio$
! ind^ r4/1jferatur domini
4 Defùbftanti omfntgm,

„«obliga%"]* ;£gau-
10dati eft,ft
f! redd4 60Te. - . tiMr e4

m.jánfqj* - J M.fituum imtri

„oJatam, “gmintribus differt à commodAf0.
-

ΚατάP"τ'* I 3 Defùbftanti -

,- - yt ít gratui■•
5nem Ę *

Σά|
„átiº ' Pfìftati
£££££*
fyIumtemporelimitate, Ati eft,vt fiat adffeci -

natio,ptt texit! 11 I
,,ritic.&l.1
Ętaurdi?
antâ
i; "Στ. C. yndct,: ;
Ø $.fnitprecarium
-

transfertur
Qnueni domini&qu
£0mueniat busd
tbu$ di
----,
& ¢ommodatum,aui
com fifferat commodat £/7M/.

jɜ, * Peculiare omnium, ,qutaperneutrum

Ämmit*í
£g?
íímidí t,
l2 #gremi
#*;
recipi £ff imprecario,quod
,quodpoffeßio
»ff; apud dantem, &• -

imati0t ¢nitco mpoffunr.

mmodatum ā, , quodper ytrgum -

K %*
reg
igo PETR. N 1 CoL, M oz z. \

res mobiles,& immobiles conceduntur. -

ι3 Quodyfù confùmitur,nonpoteft commodari, miffrt cm,

fumaturinrepropria,moncaditcommodatum, nifi in pi
4nus datum. ' -'

p4 Differunt commodatum,quiaad certum vfùm, precariä 's,

ad incertttm. - _ leg;t
* mir
■j Aliquamdo daturfine certo vfi, & dicitur commodatum. -*';:
16 Padum demonreuocandoprecario,eft mullus momenti.
J7 Ammorte concedentisprecarium cenfeatur reuocatum. Sion
13 In commodato nulla tranfit poffèffio in recipientem, in i *:;
….
citttlie. traffitpoffeßionaturalu, apud dahtem remanet
precario •*•
'tum
stn,
19 Qui accepit reimprecario,lucr4turfruétus, '*
ao Commodatarius tenetur de leuißima, precariu, de dola $.m.
lata culpae. -
'*■
^;;;;;
21 If differewtia interprecarium & precariam. *ij
22 Quibu differatprecariumà donatione. , * *s,
E N 1 O ad tcrtium columnam eiufdem ordinis, pra “An
\} cujusdeclaratione dic primô, quod f de fubflâtia feu.
effentia huius còtradus commodati,ettrcs. Ideò in $.
~t.
- 'ti,
itetn ts, Inft.quib.nod. re contvah. oblig dicitur quodis, cui *m,
res aliqua vtêrida datur,id eft commodätur, k of ligatur,cum •,
ex aétuiali rci interuentu contraétus ifle commodati pcrficia **,
tur & in effe dcducatur,text.efìini. obiigamur, f, dca&tio.& *\,
obl.gi.ibi in vcr.re & vcrbis,vcrt.fubitária crgò. de fabflantia **.
igitur cötra&us cómodati crit res, de qua diximus latè.col. Rc * Om,
infcripta,ibi,quare dicatur contrahi fe contraétus ifre. '®,
Simifitcr defubftantia eß confenfusin commodato, qucm, ę;
admodum fin omnibuscontra&ibus,l. 1. $. adco, ff. de paá. ©r;
aduertcndum tamen,quod funt aliqui contraáus, qui prin: $t,
cipalitcr rcquirunt confenfum,& ab eodcnominantur,vt cft * sl,
emptio,locatio,& fimilia,de quibus latè infra col confcnfi&
feqüentibusibi pleniusdiccmüsde differentijs, & diximus*
tiam colum.Reinfcripta. - -

Praetereà ego confidero ex mento Iureconfultorum qua: “…AS

tuot cffe de fuóìantia feu forma in contra&u commodati, -
•;;;•.
primò, vt non transferatur dominium, quia aon ita rcs da
tur, vt cius fiat,vt inquit Impcrator lnftit.titu, quib. mod. rc
- - contrah.
 ———_ —

perR. NICOL M02? \.

;o
mumsjilet,&immohiltttmtimtir. ]
ant
probatur,si.iî$'£$.
sibi; vt commodans
g I. rci, & l. ncmo, ff. commod.
non folum qui
mod. quibusiuribus
atae,fcdtranfit
etiam poíleiiioncm,
po(Ieiij rctincat dominiu
g Qodyfiarfinitit,mpotifftmali, ifta *oladctentatio
-

& proprietate m rei -

μήτητεμψύνι aiitammilium,iji,j* *j£;;

Sccundòd 1m ά, : $ á II.
gnus datum.
1, pferunt« mmlutum,quiaudatum wfim,rtiai atur eadem resi
quod
-cfubftantiafi
$i; ntiaidco inquit ;T;
iuecfTentia co cft,vt red -

ad inertttm,
£; íííííííííí is,
rcddcrcturalia res
1J 4]uanlolatrft*ii* yfi, & diiurtwmmfliim Š contrahentesà principi r,nanquefi
16 Äi,„iiiuatisfitatu,fiul* ÉÉÉÉɤ; f Ę
Κλῆaderisprtigium%*"'** quib.mod.rccontr
tllatætranfiti Š
.obl. nu.3. Differt quiin d 3
Portius - -
ÉΚ
s, Inftit
1*
;* mammodat, nil! tranfft Mffjwi* rnytnim,* ti.ord.num t
-

ÉĘ
Jiffcrt etiam ô Ę $;
- t omui

minimè
- - -

mu
vl
*

pretario traftp^fff*„ìuiii, quffiimiim" -

-
-

it,nifî æquè bonum

-
»
íé Åg'Ä
InQn poteft Š
Vtiòidcmiajçiç $y; Ëàáâã
traâatu mutui,d col codem generc
icit rcddc
{1!!!IV.
ptari, luft*fwdui.
it réM fcqucnti &; ctiam •

1, Qui4(t} de ltujfima, paruitiâ

„ ômodituruttui* $tum,quia recipie reftitui debet, vt dixi ií, Š
iiiî'. mutuum tcnetur dccafu Ê is. Differt
latadup4. - - Š έ': vt di
ai If differtatu „patiunéri* ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ l'oi Š vero ne
1. Qyiw funtárumán**. „ quidem. cmrcddit,vide 1, 1 git. .%.fub nume
ENI o ad ,.,,, mcolumnam qu|modi, pv fTcrtiò
Tertiò de fubftanti tcxt.indicio$is,vcif.&
. . . X is
1$
•* -

W 'Έάβή pIí$. fiueeffentia commodati

auiusdcclarat'"*
ā Ê coinquiíií tfiat nulla merccdeacccpt $$$
alientia huius jìommgü''*'°.
jtrt; 13, ii quiba* Éç ergº:
Σῆ ā– ¤É; $.ęlis d. %.item is, ę;
*aicnte locatus #$ig; cft,alioquin
$;
me Ἀata. Res
ea$cep. rc.
exaâuali ,,j intriticnt" contradus Ę
***commodaiuii, 1 vfus rei vidctur, gratui mcrccdcin
tui &t* .£&Jucatur,*** Wt gttòdefubíii - gratuitum enim dc
„Š
„ gi ibi inyct' '''''''j.ai,
eflt rcs, diximu* t • .
c. - -

|#5
m
ÉÉÉÉÉÉÉÉÉngátisf;
!mitato tacitè id
vel iqucm fpecialem vfum videtur,
jaipta,ibi'? *cynico,extra com in tcm
cxprelse, iuxta'doéìri , &
iiifircrdc! bflantia
Š
rtol.in I. §
Com
Κῆ;
priua glof. pri
Ę! ę bi inquit, quod $. cod.
ronri> • r* * * * w ; $.)-: : * *
"vfum,fccusííí, ebet tradi ádvcrùm, & : hoc, vt fit
%$jijî iiìcertum & ÉÉÉ & dctcrmina
giíííííííííí P$$arium,glof.in 1 atum vfum tra.
$i; parte É Mcdiccsdë fort $; ff. de
Ę; Ę io. fc
“ommodatum, O£!
« - - -

ïìÜëïãïíôïí, hoc
- - - -

• 0. Ptccarium, c{*
k <ii\* ■*, à Jtucttcndum Å $ •

4. quia
 132 PETR. NI coL Mozz.
quia commodatum dicitur alicuiusrei ad aliquem fpecialem
vfum gratuitò faâa Š fuprad. prccarium
verò cft,quod precibus petentis vtendum conccditur tamdiu,
quàm is qui concefiit patitur, vt l. 1. f£ dc prcca. & primumf
hos côuenit commodarum cum precario, quod per neutrum
transfertur dominium,l. rei commodatae. ff. commod. dixi
1o
musfuperius.f hoc tamen eft peculiare in precario,quod pof
fe(fiotam apud eum,qui dedit,quàm qui accepit, manet. l. &
habet,$.eum qui,ff.depreca, quod hoc modointelligitur, vt
CIt
accipiens naturaliter,& dans ciuiliter rem po(fideat, fi qui
ûa.
dem fduo in folidum poffidere non poffunt. 1. z. ff. de prcca.
f fecundo habet & hoc commune cómmodatum & precari
um,quod per vtrunque res mobiles, & immobiles, corpora
les & incorporalesconceduntur,mobilis & corporalis, vt p£:
cunia,immobilis,vt fundus,incorporalis,vt iusagendi,eundi
per agrum concedentis.i.i.ff. commod.& 1.2. &3. & 4. ff. dc
13
precá.f quod verò vfu confumitur, non potcft commodari,
nifi tradatur hac conditione,vt cöfumatur.l.2.§.vltimo,cum
fequen.ff.commod.nequeetiam in repropria potcftconfiftc
14.
reprecarium, nifi in pignuscreditori datum fit, à quo poftea
eiusvfum impetret.l.fidebitor.ff.depreca. Differunt autem,
quia commodatum, vt dixi, daturad certum vfum tempotc
limitatotacitè,vel exprefsè, & non poteft reuocariante fini
tum rempus.& vfum,vt l.in commódato.§.ficut. ff. dccom
mod.ideòa&orim articulisdebet ponere, quod vfus commo
dati finituseft,proutdiximus,precarium verò eft, quandores
datur vtenda adbeneplacitum, vel fimpliciter non detcrmi
natoaliquo temporé,d.§.ficut,in quo$ animaduertasoPP°
13 fitionem,quam faciunt Doa.del.fi.ff.depraefcrip. vcr,vbida
tur fine certo vfu & tempore, & tamëdicitur commodatum.
IPro faluatione oportet, vt intelligamus, ibi Iureconfultum
impropriè loqui,cum ponat codcm loco verbum , dari, pro
traâi.veldic témpus ibi limitarum effe tacitè,cum taciti & ex
prefTiidem fitiudicium,l.cum quid, ff. fi certum pctatur, at
precarium poteft reuocariad libitum voluntatis, neproprie;
tas reddatui inutilis,vtd.l.z.ff.de prcca.& ca.fin.ext.cod.qui
17 nimöffi concedens rem precariö fecit paáum de non reg9;
cando,illud paétum eft nullius momcnti tamquam oppofití
contra fubflântiam contra&us, text. eft in l. cum prccari9. fi.
de preca & ifiam differentiam magiílralitcr Bar. pofuit in d.
l.iri ccmmodato 5.ficut.ff.eod. & ibi «ommunitcr Do&t. **
dem Bal.Alex.Cafir,Socin.Iaf.& cxtcriinla.fi.ficcrt
-
Έ ald.
131
- pgtr. NICOL M0ZZ. #g; es-* $; M. gP ATO. τβ
ftíg;
deprcca.D v93.vlt.colum. $i;:£;j; c. fi.
• 2.V. COmmod. - -

stri:::::*:
… con«iiio,iuxta gloffuprad. Pirat"
â
quodprecibus pctcntisvttn
vcro clt, hicmatcria,&fi É 13. vbi aliàsetiam
úmdoictditurumdil; Ę
quamniuisobcigitij; vtl.i.ff.dcprcci &primumf fttarium íú ponit illam,tan Š 1y

Σ$i;
9
„,,;,.iitcommodatumcumprç''°' quodpristi? minimèfiniri.tuli meß ccnfeatur : qui ta
ÉÉÉÉÉ lcm concludit
tnnfcitu; jìinium,Iicicommodit:fi coinod. iii.
nusfupcrius fhoctam*, eftpeculiarc inpratio,quo! ß
fclfotamapud Åquidcdi,quämquia$ ęr. ££$£#£
follitut.videMen ÉÉÉÉÉ
É; cius,qui iὰ $; cam locaf
10

hibet,$ cui qui,fic ptcca quodhoc modointclligtuf,"

Κ Ê'* arbitra.caf. Ę rijdcdit,
accipiens „ìaliter,&dansciuilitat rem pofidgt; fiqui. quamfuperiu huiusordin. Praetcrca :a.vcnt.i. nos -

1$
It
gam, fduo in folidum ;oIic;enonfolus; 1, fíôçpit& £ io in
;„„ad habet & hoc comm** cömmodatum* pia? gioremanet
É; uiafin
isPofleffio.á.l.rei , fcd ÉÉÉÉÉÉÉ;
in precariobcnè tr ; atranfit pof
I.
iim,quodpcr Vtrunquercsmobiks, & immobilcs,®'* $itinl& habet
Ę cod. & fanfit ipfa natura

Jes& incorpora Σῆiis&gt*'; itf* ;;;;aliteriîiççôs Ę dantem pre

intei,qüíÉ preca.& ibi ÊÊ » tcXtus

Š Ënfupcr .num.iz.vbi $ ÉÉÉÉÉÉÉÉ .commu.&c

£ää Ä? ngua ratio, quare í idcacquiren.
pct ἈδραίΓΕΚ
;t«if quo? „8yfuconfumitu;"& ítáœmmœ
[..&3.&4" É ÉÉ; άή; f 1trcm -
19

ÄÈɤ
rifi íïìïëï joida*
- ncm,vcl habeat f
cvoluntat
ur fru£tus, licèt nùllâ
eat olum natu
ille, qui
nullâ habeat pof
Κῆ ìnft,áquo* áííííííííííííí Ę habcat Š * &
Åimpctitt iiij', deprcca. Difturtu* É $.locati.ff.de ;* $. cx vendito, ff.
I4 ôstum,vt dixi imvimttm *
$culpânificáíïí,quiacommodãåíù
u.ct,tantum de dol mnum datum fit:atis,ten eturde leui{fi.
" quoque,& §.feru o & lata culpa tenetur ÉÉ; precario
quo4; *.oß É ÄÈɧjn íô quæfitum. §. e.
rum temp a&orim „ìculisd&cfpon'*
Å£iiimu*?%* ίαὐδὲ fd
mod idco
dari finitu
-

luci |
fimplicit: nond&m* -- 3 in §.fequens, £$£ Š
;;$tu; άcrentiisi(li
recarii *. -- - - itlO. nu.
datur vtrn
R.neplacitum,'*
daadbcnc? *. imadutfti; ÉĘ habctur. Κ É
1

natoaliquo άηοΙά%' ?Ę }$sit í}; precariam Ę quia eft

1; Éari,quamf%
fu&tcmpo*
-
& anti; b
jitdligamu*' I.
,ut (ineccfto'
j:loquię t $ ;? dtj&
Éäiuatione??°''*'
1 ií; Écftum , & eft E;
tia,quia
Ę
Äircidis* p. ;5limitatu cflc £ mpditum* Šngs;ti j. íoncedentis.c.1.depre tia non otcft
•. iuscui fuer inccdcntis, &

„.|iiiJemfiti" ;dum,l.cug, uid, f £t ££; √àus íáã àcrofan&t.ecclef. cíe 'car.ibiglof. &
,«ariumP0 ß äoafiad' in$#Ἐὰ $"nqueannos,veI; s ad preces É' precaria di
Ätiiinu! s,vtdl* £deptę Š ĘAtrcuocandode
tas
ÉÉÉÄinquennioin
maius tempus, perpe c quinque in
qui Pstuum, vel ad vi
„offic?* „s rcm pf* tiòfx Ę ïoy*
Å? „et nullius s£ Å£
Ἀ! ïcontraάτ' ££ Ä l. *ftusprecari- 5. ÉÉÉÉÉÉÉ :rt Guglie. Re
ΣΑΙΚrcntia" agi; "£,A&* Sumpa&o reue íi varijs formis;iíííííí Primarub. 6. con
d« ? &jamdi
nodato íícut f9 Ρ'ίλpa$ §jjomru'? -

nditionis in idcm Et: É.

ip$íí socinla! äiala!" Κ :• cinde vfq;
K 3 i;
f34,. PETR. N ICOIL. Mozz.
in perpetuum,cxemplum dc quinquennio in qainquennium
vfqucad finem temporis,aliquando vfqueád vitam recipien.
tis, de quibus precibus in infìiumento cll mentio facienda, &
in iilo contraëtu precatignon interueuit prccarium,& potcfì
dominus scuocare, quando vult,& ifle contraâus precari $
diuer{is partibus, de confuetudine , diuerfis nominibus.
puncupatur. quidam appellant liucllum, quidam precari
am, quidam appellant cam ad firmam, quidam ad penfio
neiv, aliqua ndo videtur ede contraâus emphiteuticus, prout
,,, drxlarat Bald. referensCanoni(asin l.1.c deiure emphitcut..
*Auem refcrt Gugliel. Rcdoan.diéro traéta de rebus ecclef.non
*licn.Quibus autem difcrat precauium à dorationeanimad
vertas,quia ille,qui donat, fic dat vt nö recipiat quoddat, fed
is,qu£ prccario cöcedit , fi« cöccdit,vt recuperct quandocunq.
placebit,nam tandiu durat,quãdiu ipfe patitur,vt fuperiusdi
ximus vcrum de hac matcria fuo congruentiorilocofufiu*
diccmus,& clarius. - - -

De naturalibus commodati.
$ V M M A R I A.' ' ;
w . Quatuor viduntur demauura commodati, ßcundumSe
ba?. Medicer. - -

a Dematuracommodati eff, vt nonpoßit reuocari commo

datum,mififinito vfù. -

3. Prevarium pote$t reuocar, quandocunque,& adhenepla*

... citum dantis. . - -

4. Hares eius qui commodatum accepitpro e4parte,quah4

' res effconuehitur,nifi habeatfaciltiiätotiureííituêdi.
1. Res cómmodatareddita deterior,non dicitur reddita.
6 Im commodato namre{fituto,poterit turari imlitem.
7 Commodatarius tenetur de leuißima culpa,nificafiidum
mum datum fit. · · · ' • ,
s Expenßfaä* per commoditarium inte commodata ,Â
paruæ &fiadicafunt,nonrepetuntur, i
9 Expenfà fati«percommodatarium inrecommodataf*
tart/fit 40}hpehfart,
mpe fâ -
-... 1 js Com
- -
184 p;TR. NIC0L. M0ZZ I) E C O M M o D A T o.
1, €
in perpetuum,cxtmplumdc quinquennioinqainquennita pmmodans temetur ex viri, rei,fi/£iem,/wi, 1J5
vfqucad finem temporis,aliquandovfquead vitamrecipit* ii Per commod
{4htem ret/// /?;'.
tis, acquibus pr«ibi ininiiiuncniodimcnti®* fammhud. etur poff ßo & proprieta rei
iniiiovontta&u prccat;non intautuitpifcatium,& pσdi
dominus iduoqait,qùa&ovuli,&iiitconfidu£ ;
ua
13 ;:.110)1finitur morte concedentia.
duris partibus dc Vomiuetudine, diuciis ponit*
bancupaiur, quidam appcllant ludium, quidam Ma*
14 In Ά. precario,lucraturfruétus.
am, qüidam appcllant &" ad firmam,qiidmyfti* Ij έΤpotefi refricari quafii, dominj.
■liquando vidctuteir contraáustmphitruticus?'* modutafuit,dic vtens read alium vfùmquamfibi com.
dexlarat Ball.tcfcicnsCanonitasin 1, câciuittmphici »4citur committerefurtum.
m ,»lem idcirCuglicl Redoun dúotraâadr tdbus«ddn*
;ucn Quibusautcm dificiatptctu umadorationeinin* - ' !
W r E N 1 Oli ad quartam colu
! nmnam , q u æ eft in [&rip)ta d c.
uoddit, natura ibuscommodati &c. cx mente Sebaftiani Me
•

vcrtas.quia II.,quidomt iisdatvtnJ**? diccs,tra&atu de fortui e

j,qujicaiiacis;' ,fic cóccdit,vtifcuP;ad qumdocum, | *"*num
1
so.videtur diçôïftuit.
cafibus, quaeflio.»
io. fecuîi,
- -

íú,namtandudunt.'uãdiuipfe piitui,vtfif*
tiorilorofi- | 3°mmodati.primò,
- 0mm
I
ô »quod
•%"9dfpccies datur ad termiiììììì,
quatuor funt de navi,§.
{mos vcrum de hac matcria fuo conguem um:Item ad tc -

diccmus,& clariu* tú, exprefsè,

*' danimaduers. Šin vel tacitè : I
quod vfus fit : item
Denaturalibus commodati $ellentia,vtdij "%!'m • quia ifta vidéntur de ful, ratui
•''''!xiinusfuperioricola, ubftantia,
tura.nam nó dubiii
sibiü eft, quin i; nna , non autem de na.
s y M M A R I A. $atsieiiîäî.1 conmm
ita quatuor fupradiâafiìiì
i.%wmi* Iiuiif
ι «…iusauura*, -

Ę.feipfis, & fint vel

- - • - . -

È. Mtduti.
-
. ..:.....! Potcrit v
„agriiirt*|£j''°°'' *°n'stuatur,
agmpliusc juibusfôïí ntt$us produci.
alibus deflrúéìis n
2 Ä rummduiitf,** - I iml lulianus,$ fi rem ÉÉÉÉgati,arguméí Ę
* imnififutoy* l.Jianl*l Ęs tra&emus C â, Κ Doët. in l.pfima §§
g P;;? Έ…ere* Ę,nifidi ía!,in cap.i.fi &ííííííííí
w - - -

, T, utundanti. „ali, $i Štsciufdem %ííííí: lib. pri

-

4 ;£-*£*"£ • -' iuiiufti* dimií, £$, naturaiia Κ? tii Cca

falia extrinß :-.
-
turalia in
-
„Harufniit;' „£}ultafúltui!"
„quirilii j umfù cca,& intrinfcca intellioi
- $uæ per n aturam cohaerem
intelIigit quae
„„attrit,rind* PPta,quafi intri £, & ex vifceribus cor
;
J. ** ---

I, aommuduum*f.7Limatulu*
Ęuigiflim* h* Ê É;É;ÄÄ?
*ia,decontraH ualitateinfunt,&
ta,feuefientialia, É;
feu formal; me -

6.7 3,„modatataia*"
datumfit jmu*} f í , YOcari,
dices vejî Šig;
& íî ita poffet faluari §;;£!
illafipíííííííííííííí
- ia. Me

5
fuff£;Äegº"
xptm'!J4
ïjai,**tur,
ę & naturalia, fe3 ÄÄ';';'
Irium w-
artiu' ÉÉ'? radiéta , dum &#;'
la quat
Ita , & gniiderata, -

confiderentur il
`foe

pa £#.--"
-* Q '! c.

[ám íí,''''?* agerc iliu Ę in e£

»

I'"iu niß in.? Ę

- - - -

Vocar1
? Eqaædil; ia , & formalia :

„int/»rf* , al**ii, isqiiî, î'¤ÉÉÉÉÉg'ati;

ntrahetur commodatum, fi
-

2u&€£n
 136 PETR. NI coL. Mozz.
autem confiderentur iiia quatuor requifita, poftquam con
tractus commodati in effe eft dedu&us,& tunc potcrint voca
ri naturalia,cum videantur prouifione legisvcnirc tacite, nô
autcm facto hominis, quod autem faâum hominisdat fub
ftantialia, feu formaliaa&tui,dum celebratur a&us, dovobis
exemplum in mutuo,in quodc fubflantia requiritur,vttcm
ore contra&us agatur, vt non reddatur idcm in fpccic, hoc
intelligunt Do&6resquoad propofitum & intentionem con
trahcntium, vt inquifglof.in 1.2.$. mutui,ibi Barto, Bald.Iaf.
l)eci.Curt.& cæt.& fiçdum contrahitur mutuum hoc requi
fitum eft deforma effentiali,& fic defubftantia, pofteaquàm
mutem mutui contra&useft cclcbratus, & in effe dcdu&us, ex
natura contraâus mutui c(t prouifionelegistacitè ßatutum,
vt idcm vnum quod mutuum eft,poffit reddi,& fit mutuum,
vt pcr Iaf.l.fccunda,ff.fi certum pctatur,num.1 diximustra&.
mútui,colum.3.vltimo ordi.fub numero io. ego non poffum
breuitati fludensaliter declararc,cogita,quod cadem icquifi
*a poffunt diuerfo tempore confiderari, & in hoc Do£torcs
n.alrum obfcure loquutifuerunt, & contrarijintcr fe fuere,
vt in 1. cum quid,ff.fi cer. pet. diximus nostra&. mutui, vide
'a in i.pa&a,fîde contrah.emptio,
Nos áutem fub hac columna naturalium commodati&
arijponamus omnia ca, quæ prouifionc legistacitèfunt •
… :a,& intelligemus naturalia largo modo, non autem flri
*.«, & propriè, cùm nofter ordo incoeptus ita vidcaturicqui
1 er.-. ^
* um ergo deforma,fèu cffentia contra&us commodatifit
2
cuoi fpccicstradaturad terminatum vfum,fde naturafuc
• **£we commodati tacitè, & in confequentiam erit, vt non
poi{;r reuocari commodatum,niG finito vfu, text. eft in l.in -

&ommodato,& íicut,ibi Bart.Bald.caftrenf.Salicc. &alii, f

comino. ibi notant,quod commodatumà principio cß libcri ,
oiii i,pcfteà verò nèceffàrij,vt ibiSalic.numero 3. Idcò åê£* ;
in artiçulisad hoc,vt pofTit repetere, dcbetponere,
• »m inodari finituseft, vt diximusfupcrius quod*fi*
colum. antcccd.
ex natura autem prccarijeft, vt poffit reuocari quandocunq;,
'/ cum ad beneplacirum,& non detur aliquo dctcrminatotgm*
pv, c,d.].an commodato,§.ficut,ff.cod.l. i.ff.dcprcca.& c.fin.
cx.cod.diximus col.anteced.num. 1$. - -

4 Paviter ex natura commodati cft,tvt hærescius, quicom

modat in accepit pio ea parte,qua hæres efl,conucniatur,n*
fi fortchabcatfacultatcni totius rci rcfìitucndæ, nec fit;tum
 pprn. N1C01. MOZZ. tunrenim DE coMMODA
-

autem „ßercntur iiigq*°' icquifita, po£um*]Ę folidum, É» i. ts/ • • • i

Bart.Bald.quiint íí xtsfiad litteram in 1.3.5 í oniitidicis
ualiasum* inturpiouili kgycniiictariit,fî incontraâibus ÄÄÈ; ij $.in É; Éali.
ûĘ
ę turrerec
„niaitohomini; quodautcm fa&um hominiiliti*| umreivendi ris, mifia&tio ftri&ti iuri i ; lecus
fiuntialia,lcu formalia Αάui,dum «lórátur aâus, dowil busftriàiiuri ndicatione, quiätu iurispoffet con
excmplumin mutuo,inquo Äúntiaityiii*"''* É ftt,pcr Ę ;; 1n #$; in a&ioni É £?§
orc ;ontraâusagitur." m0
Nicddatutidtmm i;it,* ÉÉ ures,fi de vi, & vi âÄi is.d.§.ptgccdc
-

intelligunt íoaöicquoad propofitum &intcntiont* it,fadl.Falcid .refert Dinusiril.qui É

inh«riium,vtin*' gofin [;$mutuiibi partoíilii, ex par - • ••
Š
natura ommodati e(t
Similitercxx n | vt res C.ömodâtâ rcci
c. • d
£&œ &$'$; | dita,fcddct
ÉÉɤ¢¤ -
m.
erio
i άarcddi tur,n ifirfa&
-

quoa,
-

videtut
nonreft
d inte Ę -

fa
tur rcsnon reddit o i dici
è cnim
autrm mutui -
tuor
a,quæ dete faéta redditur. ma-
moth c f. rmalia
-

Naturacontradu*", verba text inl.tertia,fi reddita ff.d -

-
-
, tt.dc commodâ ibi Bald Sali
-

vtidcm vnum quod mu -

t*& ,& .qui coll

rabitBart £o igit ex iillo text. - -

„ËΈ
wt
ύ**
olum ί?'ίζ ÉÉ igit ex
ibi Bartol. fub
-

Ęprima á&io du - -

-
-
Ol
30 ibi,Bart É.Sal
'$ äää aâione agatur pro
vteuipofu Éï & £; icctus,& alij. odo formctui libellus;
,, tstirt Ä.i
ftudcnsotcmpo
f*°' cra

júsí* a.
r
a«pi ú Èåôm
tii Ę contod
ra com ÉÉiÍ; Vt. . in. lite
atmie . á
-
„£umquid,fi! .p fari,&ideri potcri Ę; nbm reflituit Š; quii rchi
ts£amififté,& í uram 1m litem, fi allegat olo ma!o j iu
fub hac columna natur
-
touilialium e* I
on: Ég¤£ iusfa&am,vel Ę Ę; íi $. ihbdatari -

ïail £tusinrefibi ÄÈ ¥; malo ãí olo malo é

tu alargom 0,1; ibicommo com iusf vcr
datam $. atâ. Idemi efTet fi n ä uit
m. Ἀâ d Ęta-*ß
o.2
fipoterit in lite alienaff èt, nam omnibus *afibtis iurá Ę ?\
moditi - -

m,etiam affe&idnis, n&dum veritati

„qa
faudi t iac
√ ry*j -m6danteih, & ex iur
òlum öiä ex
i amento illius
-

atis, per conii

: ,,o* 15t« 3trada
ô ...? Jnmolati adtè,& in £?
terminatu - it vtf*
tomm
ä inl*. . inter
Š Š Ę; ÊÊ igin wöå
- -

-o; „.„sativº -

tum,
ιυ ,tw-
.&ii* ÉÉÉÉ, commodâtáriuË
effècontrii Ê »abuntur etiam affc&iofeiii
m ; tcx na; expenfæ a£
Jnodat^* „ait,ibi%at' Š falte ÉÉÉÉÉÉ
Σ,ibinoran$ ®?££ Ę rtiâ,$.in hac ííííííííζ
íü §. '
Ęrenf'. &; &
alij,
`;, „poftay Κ Ε Έφ * *$ ; vi. tus in fole mini ìï iii
in „„sagh*' ffit igę Ęt£ Adde quod ex aùdo,hu. , * - » ••

ÉÉ „ut&α* attipiensí
„anfinitu* naturâ contra&tu
„i;* tumi ÉÉÉ de leuißima ¤ $; f vt in e6
...i » * _ . ..• - -

.- ** autcm t wty -

3 '. £! Ę;Éç* yiSal.Caft.& íí com certò,$. ά , jĘ i;bti; nunc

•*;jusso]Š ,£ ? Ę fpeci es í;
Κ mov eru m äï íô ù £ s,fiat,
; Ἀτύ φ: 5Plerumque (cum inte í endt
|
1, c,u.'*
cod
»
.l -
iti,tuiii
-

gratia accipientis, Š
- - - t ,*

„ex nutut „partę £? tótimodatur,vtla tè diximusinoordias diuis, ita etiäfii

ítátiâ
fh ";
3ι! -

,4;t in iidüt *" v.

accti -
Im

ά
198 PETR. N ICO I. Mozz.
fosproducunt effe&us, quare in primo comuiodato venit tam
tum dolus & culpa lata cx natura illius contractus. Jn fecun
doregulariter tenetur de leui,& leuißima : in tertio venit do
lus,culpa lata & leuis,vt per 1)oc. in d.l.fi vt certo, §. nunc vi- , '
dendum,ff.eo. Bart.in l.quod Nerua, ff. depo. Canoniftæ in c.
vnico,ext commo. Porti.Ang. Faber,& alij,in § item is. Inft.
quib.mod.re contrah. obl.Se5. Medi. trac. de fortum. rafi.q.io.
par. z.nu.49.& nosdiximus etiam in ordi.diuif.vbi vidcas.
f Item ex natura commodati effe videtur,vt expcnfaefaâ;
per commodatarium in re commodata, fi paucæ & modicæ
funt, non repetantur,fecus fi magnæ effent cxpcnf:,text.eft in
l. in rebus,§ poffunt.ibi Bart.SaI& alij,ff.eo. & exemplificat
ibi tcx.in expenfis alimentorum non repetendis : valetudinis
fi paruas non repetit commodatarius,fi magnas repetit, Bal.
nöt. Bart.Caft.iöi: qui infert fecus effe in creditore, qui habet
rem pignori,& in depofitario, namque ad ipfbs non pcrtinę:
bunt expenfæcibariórum, quia non habent vfuih rci, vt 1. fi
ncceffarijs,in prin. ff.de pigno. -

f Item vidétur effe ex nátura commodari,vt fuprad.exPen

fæ po{fint cöpenfari,& fic non folum commodatârius habct
a&ionem contrariâ,de qua inf. fed Ë
exceptionem, & re
tentionem,tex. d.!. in íííííí Bar.Caft.f£commod.
uo • f Item ex natura commodati eft, vt commodanstencatur
de Witio rei,fi fciens fuit,text.in d.l.in rebus,$. item, ff. com
mod. ibi Bart. &alij,& de hoc nosdicemus infra, col. 6. huius ,
ordi.ibi vide. -

f Accedat,quòdex natura contra&us commbdati effevi.

detur,vt per cömodantem retineatur poffeflio, & propricfa!
rei cörnoâatæ,] rei cómodatæ f£ comino. diximus fupra. f*
ex natura precarijeft,vt poffèffioremaneat apud danté,& et*
am tranfeàt ad recipienrem, nempè ciuilis poffeffio, vt rem*
neat apud dantem precario,naturalis aüt tranfeat ad recipicn
tem,tex.l.& habet.§.fi.ff.preca.ibi glb.& Doc. communitet;
vide laf.in 1.3.5.ex contraiio £deacq.pofIhu.iz.vbi ponitur
noua ratio,quare hoc proccdat,diximusfupra,col.3. -

f Item videtur ex natura precarii, vt non finiatur mortes?

«edentis,de qua quaeft.difputant latè Doc.& fignanter per Di
dac.Couar.li.3. var.refoluiiur.cap.13. diximius fùpra col.3.
13 f Item ex natura precarijeft,vt accipiens rçprecario; lucre- N
tur fru&us,quanuis folum naturalem poffeffioné,&yfunJ;'
devolütaté dominihabeatarę rex.in 1'iuli$ ex vcndito,fé*
a&.emp.l.fifcruus,§.locati,ff.de fur.diximusfup.col.3.nu.'*
- - f Itcm

_ _ - - --
 ÐÈ CoMM ofo Afd. * τ$ς
prTR,
-
Ërisse*'?
NicoI. M077. -
-

, ffithex natura commodati eft,vt nópofitrefHcárt qu®- , ,

-

"famo$cuntdfii*! „illius contracfus. In" tiodominii, de quo per Bart. Bald. caîsaií&ííôïí,
tommodarc,ff.eo.commo.
t*I,&culpahiacxnatur?""*'
■':# de leui,& sit;;ï
gu- ;, vt mer 1)oc. if d.l.
rio vemitę
nUmt ik
'* L...
-

fDcmum ex natura commodatieâ, vt f ruvrari, recom-

. . •*.

;
$
ara & lruis,vt ftt anonili*int modataad alium vfutn quàm tibi dedi, dicaris committere
Ę;ôimo
sę! co Bartim Iquod Nerua, Ę
forti AngFattf* alijir ; In*
-
furtum,text efl inl.fivt ccrto, $.fed interdurn,in fin. £ com.
q.
vnico, rx•
-
- b itrat.dcfuit!“calld*! Moílquifundum,£de cond.furti. diximus in princ. huius
-

uib. m „aiecontrah obl* Mcdi i.di ;!.\b;\!

"%$dcclara,vtibi,vide Menoch, traá. deaibîìå. caß
af. *
- .nu.49.& no,8iximusctiam!"° responltfi7;
ommodatid
;«{«vidctur,\tt\f f;ua &n* 193 libro.3. '.

nk, ttdi*]
a commoda r Deaccidentalibus commodati,
funt,non ;£ íibiit. d
- S V M M A R I A.
| in idbus* Po'' jìrorum non**'.
iiicommodat arius,iiu*$'
M. in aëiioio*ihjM
-

1
' 9ffi*?*ahonefta, & aqua, & qua non fim ami). -

eiic iu •**
„.;3ipfosfom*I: -

ßfiuntiam contraáus comjii, poffunt apponi ad

commodatum.
initi,vti'
ndcpofitar10,12n.nOn „benr*fumith
-

ß
guafintpaâa contrafìlìamtiam,& effentiam contra
fis,& que contra maturam, - -

*****] reuocandoprecarium,eiinnlius momeni,

! Fajum defoluendo pecùniam inre commodata, eß con
frafùbftahtiam.
}
faäum appofitum in commodato, vtmom veniatdolusf#*
íi*i ci,fifc turus,eft mullius momenti. ' -

ÉÉɤ· „Hę ' **fum,ytculpaprefletur in commodato,poteftfieri,

* 4%iinatio incontraria commodat; £ft accidentale, &
44deperetur,fifiat «fiimatio,
*#*i*f*ijuidoperetur,incontraáila,…, „,.
i; '**£imarulpaoperatur, vt tenelìì, cafu fora
!Iffd. -

}
%*deperditurrercommodata,eri; arridentale, &am
f%ifreddire, confinilù,vel «ffimatio.
" *fiieftatuto,quòd de quolibet $traäu, ex quo alteri á
i. C;
'"* °19^luaturgabilla,an/olui deie,
quinram columnam, siufdem cómodato,
ordia;, vlrfimi,
?'ocuiusdeclararionediç ?ccidentalia axciiii.;i.
- - • efid - {1:
tu β
Pti Piohis,quseffe&abeí.
“disimissolum coi√poffunt pt;ter Ęmul.

-
tua!
 Ρ ET R. NICOI. Mozz.
tui,col.3. Pa&a igitur cum effe & abeffepofIintadiftum con
traâum commodari,quemadmodum ad omnesalios contra
&us, poterunt vocari áccidentalia, idcò videamusbrcuitcr,
quæ pa&ta apponi poffint in hoc contra&u,& quæ non, f dic
quod omnia paââ, quæ non funt contra fubftantialia contra
{tus,poterunt apponi,dummodò fint honefla & æqua, quia
fi apponantur paéta turpia, & contra publicam honcftatem,
nô erunt feruanda,vt inquit text.inl.fi vnus,$.i!lud,$.pa&a,
ff.de pa&.f & quæ fint påéta contra fubftantiam, feu effenti
am contraétus,& quae contra naturam, declarat docìiff. Zaf.
ca.* .fingula.refpónfo.vbi allegat Ioan.Caldcr.confui.poft
princ.in tit.defeud.exemplum in cafu noftro poteft ponipr;
ter alia in pa&o de non rcuocando precarium, nam iftud pa
£tum erit nullius momenti,tanquam appofitum contra fub
ftantiam contra&us,tex.cft in l.cum précario,ff.dcpreca.& i.
bi not.Bart.&alij.f Item poteft poni exemplum, fi appone
retur paétum de foluêdo pecuniam prore commodatâ, quod
paétum effet contra fubftântiam commodati, tcxt. in I. itcm
is,Inft.quib.mod.contrah.obl.diximusfupcrius,col.3. huius
ordinis.f Potcft ctiam poni exemplum in pa&to appofitoin
contra&u commodati, vt non veniat dolus futurus. nam in
quit Paulus Iureconf.inl.in commodato.ff. eod. hæc paâio,
ne dolus præftetur, rata non eft in commodato, ibi Barto. & .
Hald.& tunc credo, quòd huiufmodi paâum appofitum in
contra&u non valeat, eò quia videtur cöntraaequitatem & bo
nam fidem honeftatcmq;,& effet quodammodo pa&um tur
pe,& contra publicam honeftatem,&inuitarctaddelinquen
dum:fecusf videretur dicendum in pa&o, vt culpa praeftctur
tex.inl.i.§.fi conueniat,f£depo.vbi inquitVlp. fi conueniat,
vt in depofito,& culpa praeftètur,rata eft contraâus conuen
tio:contra&usenim legem ex conuentione accipiunt, vtibi
Caftr.& quamuis loquátur in depofito,idem videtur incom
modato,vbi maior rätio militat, quinimò in contra&u coi.'
modati proprijregulariter abfq; alia expreffione ex natura®
tra&us venit ÉÉ, culpa,l.in reb.l.fi vtccrto,3. nunc vidé
dum,f£commod.diximus col.anteced.
f Etiam poterit vocari accidcntalein contra&u commo
dati,aeftimatio,quae aeftimatio operareturiniflo contraâu,vt
reperempta,vcldeteriorata, teneretur foluere illud pretium
aeftimatüm, & opcratur regulariteraeftimatio in commoda
tare,quod perempta reculpa commodatarij, teneatur folue
rcillam rcfi,hoccft pretium,&non cogatur dominusproba
rc.
 I)E COMMODATO. ·` 1®
Ei{umct* fe.Item operatur,quod commodatariusteneaturetiam deca
;3i0st01id fùfortuito,adfoluendum pretium,quia videtur tacitè aëtum
nusbruit, text.cftinl.fi vt certo,§.nunc videndum,verf.fi fortè, f€com
znon,fi mod ibi Bar.Bald.Sal.Caft. & communiter Doc. & inferunt,
jjjj (0Dti*quodfincontra&ibus,in quibus veniebat lcuiffima culpa,ae
agu, qui ftimatio rei pofita inter partesoperatur, vt dcbitor teneatur
Hondtittm, etiam de cafu fortuito, fiautem veniebat tantum culpa icuis,
lu$}ii; altimatiorei operatur,vt teneatur etiam delcuiffima, l. cum
.\udia; duobus 3.danda,ff.pro focio.&ibi Do&.communitcr.l. 1. ff.
„câî14! dcxftima.a&tio.
coniIIIÉ'| fQuandoctiam perditur rescommodata, poterit vocari
■;'■f* accidcntale,de quodicemus infra col.7. & fi.huius ordi.nu.7.
miíf*! &an poffitfoluiaeftimatio,vel poffit reddi confimilis res loco
lort;ibi itideperditae,diximus fuperius, col. 2. huius eiufdem ordin.
„r*a & num.8.ibi vide.
„,;^* Potcritetiam vocariaccidentalegabellæ folutio,de qua di
,;;;,;* cemusinftrac.emp.& vend.col.3.nu. 12. Ideo Bart.ait in l.i.ff.
Al. in [1:1 commo.vtrum ftanteftatuto,quod de quolibet cötraétu, quo
„;i alteri quaeriturius,debeat folui gabclla, an foluatur dc cótra
a;'* £tucommodati.& concludit quod faâa æftimatione illius v
fu$ nim* fùs,in quo confi(lit donatio,debet folui, per I. in aedib.ff.dcdo
ht. pá* nationibus,fequitur Sal.fub nu.3. & alijcommunitcr.
ibi ;jro &
y.;sit;
De a&tionibus commodati.
jttm & S V M M A R I A.
n18umfu*

juaing^ 1 Duplex oritur aétio ex contraäucommodati,direéta &

C0hffArtA.
„;ti&
* * Interdumaftio diffinguitur inter direâam,& contrari
am, yeldireétam & vtilem.
3 Aliquando im contraäunom variatur momen contraélu,
meccontrahentium.
4 Interdìyariatur nomen contrahentiâ et mom contraétus.
1 Imbucafibus inter direétam, & contrariâ diftinguitur.
% Mens yerbü exequatur,imò verbisprafertur.
7 Natura commodati eft,vt res ipfâ reftituatur.
* Sicommodataritu turbetur impoffeßionerei commodata
nonpoteritagere affiäe legis Aquil.fedaétione infaítum
9 Dryofiior non exstjattir ob ignorantiam rei yitiofè depo
fita
s6z Ε ET R. N I C O L, M O z z.
fita,neque etiam excu/atur locator vafis vitiofi.
rv Dematura aétionis commodati direéta,velcótrariaßrip
fit Cruffus,qui benè declarat.
m Aâio commodati competit contra hæredes,& daturha
redibus,& effperfonali,ciuilù,&perpetua.
E N l O ad iexram columnam, quæ eft infcripta,quae
\] aâio, feu obligatio nafcatur cx contraäu hoc com
modati.'f & diccndum,dupiicem oriri aétioncm, né
Êvica,f£& C commodati vcl contra,id eft,dc actione commo
actionem dirc&tam, & contrariam : idcò cft infcripta Ru
dati dire&ta vel contraria,& animaduertendum, quia fintcr
dum aëtio diftinguitu, inter dircétam,& contrariam,intcrdii
inter directam,& vtilem, proptereà quod faliquando incon
traétu non variatur nomen contra&tus, nec contrahentium,
& hoc cafu hinc & hinc compctit a&io,excmplum in focicta
tc,quæ ab vtroquc latere appcllatur focietas:finiliter & vtcr
que focius appellatur. interdum variatur nomcn contraétus,
& contrahentium, & hoc cafu cuilibct à fùo nominc compc
tit,exemplum in emptione,& venditione:fi quidé ex partc c
mcntis,emptio appcllatur,ex parte vcnditoris, venditio. Itcm
ille emptor,alter vcnditor,atq; adeò illi ex cmpto,huic cx v&
dito a&tio dabitur. Itcm in locatione, & cond &tione. f In
terdun, variatur nomen contrahentium, fed non contractus,
& hoc dupliciter, vel quia nomen defccndit à nomine, vt im
commodato, in quo alter commodans appellatur, alter $om
nodatarius Itcni in dcpofito alter depohens,altcr depofitati
us,fimiliter in mandato,alter mandans,altcr mandatarius,&
f in hiscafibus inter directam & contrariam diftinguitur,di;
re(ta competit habenti nomen fpeciale, & contraria habcnti
nomen deriuatum, quandoque nomen non defcendit â nomi
ne,fed vnicuique fuum nomen affignatur, veluti in tutcla, in
qua alter tutor,alter pupillus dicitur, (imiliter in negotioru
geftionc,alter
fi dominus,alter
contraétus idem e(l ab vtroque latcre, &gelortansng
negotiorum u*
hoc catu {imiliter
inrer contrariam & dire&am ìiìinguitur, directa datur de:
*mino vel pupillo, contraria negotiorum geftori, vel turori,di
ftinguitur demum inter dire&tam & vtilem, nam dilectu da
rur,vbicunque verba legis vel mens locum habet, licet in hos
vltimo glofiae contrariüm tenuerint, exemplum in action*
legis Aqüiliae, quæ datur domino, vbi feruus ve! quadrupcs oc
cifâ fuit,& iisdscorporciu corpus datum damnum.$.ii^ vbi
g, li
 I)E COM M ODA TO. n6}
. glInfidel.Aquil. fimiliter fi ex mente legis aliquid defcen
nuffi* $it,idcmdicendum,f quia mensycrbisexcquatur,immò ycr «
bisprxfcrtur,l.non dübium,C.dcleg Parif.conf.4.nu. 1 ι.Ί ο
mo v.Rola.conf.6i.nu.33. & 34. in z.vol.Vtilis illa cft,çjdatur
iuri* | incafu,in quo per Iureconful. lex fuit extcnfa,de quib.omni
buscücxcrìplis doärina eft Bar.approbata in 1. cùratoiis. C.
ijt;* dcncggefl.& aliquid in I.confenfu,poft gl. ff dea&. & obli.
„¢ I &dcaçtione commodatidirc&a fit mcníio in 1. 3 §. in hac. ff. y
„in * | commod quae competitad rei reftitutioncin.fctt cnim natu
nuiu ra,ficutdixi commodati,vt resipfa reftituatur : nam hoc dc
« omm' iuienaturalct,c.ius natur...difl. & nó reddatur detcviorata,
.fin : $umanon dicitur reddita,l.3.$.1. ffeo. commo. De cótraria ha
niti bctui in lin commodato, $. v.ff. cod qugcom petit commoda
„,3; 1 ttioli quid in re commodata vtiliter, vel neccffariò umpen
hcntium, diti,&ctiam quádo ob rcm locatam damnum paifuscfl, pu
„& | t quia fuit commodatum vas vitiofum,fcicns illc,qui cömo
a $it? guit,nam tunccommodanstgnetur contraria commodatia.
„tritus (iionc,fi vinum, vel oleum cffufum cft : fcd fi quando cómc
„* | 4uityas,ignorabat cffe vitiofum,cxculatur propter ignoran
, pirit; tium linrcbus,§ poffum,& l.pcnul.$.item qui fcicns,ff com
inla mod& nota, quòd fi commodatariusturbetur in poßeßione
„a«| tifibi cömodátæ fuimpcdiatur,non poteft agereaaions i
„«fl* Aquilquædatus folum domino,litem Mela,$;cum sui,£ad
„ti:* 1Aquilat cum ifte non fit dominus, poterit agere aétionc in
fêum, vcl depaupcric, quia tua iafe eß, 1 2 fi quad.paup.
fis.dica.Angufcorifii.zi.ih fine,in mater.criminât Dépofi- •
totautcm non excufatur ob ignoranriam, quia contra&us fit
disgratia, vt dicemus fuo loco. Item nec excufatur locator
vafisvitiofi,& ratio effe poteft.quia fentit commodum, cum
fiiciccdcm rccipiat,q^od non eft in cafu commodati, videas
^zo in fummâ,C commo. nu. is. & nos infra fuis locisdicc
mus. De natura aurem aëtionis commodari dire&ae, vcl con
$tari=fbene fcripfit dcclarando Criipus de Monte in fua ar- io
!>isaâionum,nùm is , & an* eum iaf.Inftiru tit.de aâio.
in$ fcqucns,quem videas & 2 n kommcdararius dato iudicio
*g*ndocxpcnfasfa&as1 epet re pof}it, & an compcnfatione,
viloquiis tex.ini in ιδus $ riofiunt,&<$ fi £commo. io.
Andinadd. ad Spcc.tit.de commod in vcrb. in contraria, &
Plura de hac nafcria habentur in § 1rem is, Inf*. quib.mod.re
Contrah oblig.& d.1.3.3.6 reddita,& l. 6 vt certo. §. nunc vi
dciidum,£«ömmod.
Compctit ; autcm ifta aâio conrra baercdcs, & datur in
- I. 2 has
 NICO-L. M Ozz.
a64 haeredibus,l.inΡhonorarijs,ff
ETR.
dea&tio.& obli.& eft perfbnalis,
& ciuilis,& perpctua, & non cft prætoria,l.in commodato,§.
ficut,ff.commod, quamuis poffèt dici, praetoriam effe, fecun
dum Hoftien. quia prætor fuper has a&tiones edi&um fuum
cxpofuit,vt l. 1. ff commod. & haec actio commodati eft vna
dc quinq;,quae forum iure fuo nomine filio compctcbat, dc
quibusin l.filiusf.& in l.in faâum,ff.de aétio.& oblig.
Quomodo tollatur feu finiatur com
******;
modatum & precarium. . ¤É
S V M M A R I A. *::;;;;
¤m;
Quemadmodumreuocaturcommodatum,itaprecarium. *;;it,
Commodatum móreuocatur intempeftiuè, precariumfic. s**;
Commodatum dupliciter reuocatur. §*;

í
y
Precarjcomceßio ad heredem tranfit eius,qui conceßit.
quimque modis tollitur commodatum & precarium.
Commodatorequi,qui recipit ipfùmm4g4gnatum/itm
ter,praiudicatfibi. -

Finiturprecariumpignoris,cum debitor/oluit creditori,

$t;
*$n&i
}'ium,
Što;

$i;
$itio
quod debet. '*ii;
commodatum tollitur cum resperempta eft. si;c
$*; mt
An equo per te mihi commodato ad villam, ad quam va f'£;,
dems inueni amicos rixantes immißui me amicos iutlam Š
do,& tueqtium tuumioccidiftifììb me,amtenear. *furio,
**}o,
\/o quidfi commodaui equum,vel armaadbellum, & equus
vel arma amittantur. - | $ig;
I1 sicommodaui equum cum puero, ampereattuopericulo,
fipuer malo regimine interficiat equum. -

I.2 Precariumfèu eiuspoffeßio,ammulatur ex megligentia*

ius,qui tradidit.
13 Per quantum tempus caufetur megligentia.
14 si cómmodafti mihi librum,& illum reddidifamulo,^"
liberatus fint.
4 V: N i ó ad feptimam columnam,& vltimam,qu$
ę
infcripta, quomodo tollatur, feu finiatur
modati & prccarij&diccndum cft, quod quem-;m.
 IDE COM M O D A r O. 169
str%m*', dumreuocatur commodatum,ita precarium,cumaffimilen- í
moiiio$ tui 1 i.ff.de prccglin c.fi.in ver.pfecariú,deprec.ffed diftant a
{it,f;;it. inhoc,quod cómodatum non reüocatur intëpeftiüe,l.in com
humiium modato,§.ficut,f£commod.nifi poft vfum completum, Pre- -
itidtitu $uiium verò quandoq; reuocatür, etiamfi ad certum tempus
r&it,i: fitconccffum,vt ff.cod.l.cum prccario.Quare dicédum,quod
&ig ftollitur fcu finitur commodâtum dupliçitcr,nempè reüoca *
tionereidatæ & morte eius, cui conceffâ eft, non autem mor.
'0II1.
trconcedentis,d.l.cum precario.§.precarij, & l. quæfitum, $.
quodTitio.ff.depreca.Scb. Medices tra&.mors omnia foluit,
Par.z.conclzz.nu.6.& concl.81 num. 253. & eft ratio,f quia 4
Precarijconceffio ad haeredem tranfit eius, qui conceflit, non
it;ir autem adhaercdescius, qui rogauit.f Vel fecundum Goff. in $
tit.deprec.nu.ii.quinq; modis tollitur. I.contraria vo
mí $ima,
luntatecius,qui conccffit,vt f.i.ff. de prec. quod intellige ta
mcn,cum diftinâione,quam fuperius diximus, fecüdo morte
■t. tius,vtdiximus.Tertiò alicnatióne rei prccariæ, fiis, cui alie
,/f/. nitum eft,non vult amplius precariü durare, vt I. quaefitum, , ,
m/ fde prcc.§.quod à Titio. & ratio redditur ibi per Goff.Quar
tòfinitotëpúre vfq;ad quod precarium eft obtétum,& debet
feftitui,veIcompefifari,hifi fit faétum cömodatum in fpecie,
ttir, ytperVillal. & Ema.com.opi.in verbo cöpcnfatio, & p Seb.
Med.trac.de compenfátio pár.t.q.i8.fed aduertasad illud,qd*
inquit Ang poft Bart.in 1.qui fibi,$.quiStichü,circa fin.ff. de
umft folf quod cómodatorequi,qui reccjit ipfum magagnatum 6
fciétci,fibi præiudicat,vtinqüit etiafi, Aym.conf.io6.vol.i.
μμ1 Scd quaero, quid fi tibi commodaui equum pro tribus dic
busvtifcsRomám,finitis tribus diebus volo cquum, tu dicis
;t;* quod non potuifliire Romam ob niues,vcl pluuiam,an fitfi
nitusvfuscommodati,diccndum quod fic, quia commodans
tra£tat dedamno vitando, prout concludit Scb. Medic. tra&.
defortuicafibus,q.io.not.in J.item, ff.de conft. pecu.l.fi vno.
floca. Doc l.in cómmodato.§.ficut.f£commoá.
fQuintò finitur precarium pignoris, cum dcbitor foluit 7
creditori quod debcf, tunc enim finitur prccarium pignoris, !
quia dcfiniteffe pignus.l.fi debitor,f£dcprccar.
f Poteftaddi &dici, vt commodatum, feu prccarium tol- s
latür,feu finiatur,quando percmpta cft rcscommodata: tunc
enimprobaredebet commodatarius,rem illam effe, vel fuiffe -

peremptam, quo probato commodansagens debet probare,

quòd eius culpa,vél dolo,
mita, qua culpa
de $.fpc dol6lc.tenebátur, res
cics.&ff.dc
rglcu
illafit pcrcmjta,a ». &l.fi quis A
L 3 ^ domum
 166 PETR. NIcoI. Mozz.
domum,£loca de quo vide Ioan.And.in addi.adSprc.tit.de ***.
commod.vcr. incipiente,c. vnico,in litcra D.& ponit idema ¤in
liam quaeftionem in additio.ad 1 ub.fan cquo per te mihi có i*iau
modatoad vullam,ad quam vadens inueni amicos cum alijs #gri:|
rixantes, immifcui meamicos iuuando, tu cafu fuperucniens Ętu
iuuifti aduerfarios,& fub mc cquum tuum occidifii,an tene ii: §.
ar commodati.& dccidit, me tcncri, cum culpa pencs me refi **ii,
deat,qui prius deliqui, vide diéta per Iaf.in l.fi quis ncc causâ, *:;i;
fffi cert pct. num. 23 quæ faciunfpro fupradi&is. $titutn
f Scd quid fi commodaui equum,vel arma ad bellum,& i sºmni;
bi equus, vcl arma amittuntur, dicendum eft ifto cafu, quod ¤nti;
commodatarius non tenetur reddere, quia vfuscft read eum **int;
vfum,ad quem commodara e(t rcs,& in nulla culpa fuit, I. fi -*-fin.
vt certo.%.fed incertum,ff commod. Inno.in c.ficut,el.3.dciu syla
reiur.no.in l.fi quis domum, ff loca. & reccnfet Scb. Mcd. in
ter cafus fortuitos,q. 1. fecun.par.nu.ai.tra&.dc fortui cafi. k
confuluit in terminis Card. Alb. con£ *o4. ÍA
f Scd quid fi commodaui tibi cquum cum puero, & equus
. perit maloregimine pueri,an percat tuo pcriculo.Scbaft.Me. βΠ
dices.d.tra&.de fort.cafi.q.io.z.par. num $i diftinguit, quod I M.
aut receperis equum cum puero in commodatum, & tunc nô
excufaris ob culpam famüli, circa qucm diligentiam tencis
adhibere,& fic fu teneris:fi verò cquum tantum recepifticom
modatum,& tunc fi à principio famukum commodaui, rccc
pifti,& adhibuifti famulum voluntate mca, & non teneris,
quia confidis dediligentia famuli,fi autcm famulum adhibu
ifi ex poft fa&o,& tunc teneris,& haec diftindio fuit Chrifto.
Porrii, inftit.tit.quib.mod.rc contrahi.oblig. §. itcm,num.9.
& ibi rcdditur ratio. -

J* f Poteft dici, vt precarium,feu eius poffeffio ciuilisannu!

letur,& pcrdatur ex negligentia illius, qui tradidit,feu confli
tuit precarium, i.quamüis,ff.deacq.pof. Barto.in l.dc co, §.fi
13
fortè,co ti,& linterdum,eod.tit.Affliâ decif.4o. nu.i6.
Perf quantum autem tempus caufetur negligentia, Alcx.
in d.§ fi förtè,quem refert Affiic.d.deci. determifiat,quogma
gna ncgligentia erit arbitrarium,refert Mcno dearb. iudicaf
34.lib.3. Ruy.con(il.38. nu.z.vol.4. funt tamcm qut affirman5
iudicem arbitrari tempus non pofTe minus dcccmannis ce$
magna negligentia eft, fi pcr 4o. annos non fuit reuocatum *.;
%.
preçarium,quando res noii cft vitiofa.vt per Affii&t. iis,
I4 f Sed quid fi commodafti mihi librum, & venit famulus
tuus, qui fuo nominc à me petit illum,ciq; tradidi,anfit T.
t
<;s
 - -

D E COM M O r) A*r o. 16/

$;riiik| tumcommodarum, vt amplius non tenear, dic quod fi ipfe
itidam*| aufugit,diftinguendum,aut conftat de mandato tuo, & fum
«mihię1 liberátus,fiauíem non conftat,imputatur mihi nimis illa cre
;um ii*| dulitas,nifi effet famulus, cui fides praeßanda effet,vt not Por
xucniri| tid.3.Inft.nu.io.& nota, quia hoc poteft conringere in fa&o
iant*] d*quo vide Scb.Med.d.rrâc nu «.q. ro.par. 1. vbi ctiam alias
om*] Pofuit quaeftiones,& in fpccie illami, quid fi habeam rcs mihi
n;qui|. commodatas,& ctiam measin periculo.quo non poteram fal
uarc,nifi aut mcas,aut commodatas,quid agendum. & inquit
$um &! quod preciofioreserunt faluandae,fi verò c íênt æquales, pro
alu,çf priaeerunt faluandæ,l. praefes. ff. de ferui.& c.inter, de fponf.
t:ia? glo.inl.fi vt certo.5 quod verò, f£ commod. Porrius,d.loco.
1 fuit,li quiinquit in iudicando ab hac opinione non effe recedendü,
? &infa&oferuandam efle fidem commodanti.
, Mtdi* -

***] TRACT A T V S D E D Ea '

„sta] PO S I T O, P E T R I N ICO LA!
siiM?
? MOZZII M A C E R A TENL
$tu$ si s 1. v. D.
rtttt*
;iii;*| Perfona Res Subftantialia Narura Accidentalia
*' A&tio Annullatio
;-. Voluntarium Neceffarium
ἀ Iuris Faóti

hºj Proprium,feu regulaie Improprium feu irregulare

prę A&tuale & verum Confeffatum feu fi&tum
„nil ! - - - - -

*% Gratia Deponentis Gratia depofitarij Gratia vtriufque -

Me D E P O S I T V M.
*. S V M M A R I A.

£ i Depofitum,àde,&pofitum,dicitur, quiaprspofitiode,
„;*, algetpofitum. -

s* * D pofitum dicitur,quafi deorfimpofitum,fecundum Gof

_, . fedini.
i*' ; Dpofiium eff,quod ctffodiendum alicui datum eft.
tai L 4 4 P0
 P ET R. NI coL. Mozz.
4 Poteftfieripatium in depofito, vt reddaturaliares eiu£
demgeneris.
* Quibus differat depofitum & fequeftratio.
$2$j E N I O adalium contraétum depofiti,qui contra
ô §%Â &tus depofiti pariter contrahitur rc, capioquc c
$ Ü/3 iuscolumnam,& declarando,iuxta ordincm pro
§ %€3 &pofitum,videndum eft, vndc dicatur dcpofitum,
quid fit.f quoad primum Iurifconf. inquit in
I. i.ff depofà de,& pofituim dici, namquc prgpofitio dc,auget
pofitum, vt oftendât totum fidei cius commiffum, quoad cu
ftodiam attinct,vt inquit ibi text.in fine piinc.f Goffrcd.au
tcm in titulo dedepofito,in fumma diccbat, depofitum dici,
quafi dcorfum pofitum,& vtraquc expofitio placet, cum in
tcr fe compatiantur,& effe&u fint idém.quoàd fecundum VI
pian.ind.l. i.fic diffiniebat,vtf dcpofitum fit, quod cuftodi
endum alicui datum eft,&animaducrtas, quia ponitur vcr
bum datum,pro traditum, vt declarat ibi gloff.in d. 1. 1. ibi
quc Do&.fiqüidcm in depofito dominium non transfertur,
ncc polfeffi6,l.licet,§.rei,ff.depofiti, Menoch. tra&t. dc rccu
per.poffef. i5.remedio,fub numic. 39. limitatur in l. dicsfpon
íaliórum, $.fin. ff. eodem, quo loci dominium in rcdcpofita
transfertur,& illum textum pro fingulari notabat Menoch.
É plurcs alios,in confil.37.numc.i7. libro primo, duma!: …
èrit,f poffefieri pa&um in depofito,vt reddaturalia resciuf- - .

dem generis,& non ipfà res depofita, per d. l. dies fponfalio

rum, $.fin.quod eft verè notandum , cum videatur effe con
tra regulam & fubftantiam depofiti, & tamcn vocatur de
pofitüm,dicitur cuftodiendum, quoniam non ad vfum de
pofitum conceditur,aliàs furti tenétur,l.$.C.dep9f. & 3. fuf;
tum autem, Inftitut. de obligat. quae cx dcli&t ficctiam q!
rem alicnam commodat,furfüm committit,l. fi pignore,
de furt. conftituique debet nulla mercede intcrucnicnt£• 3*
liasefTet locatio,Li.§.fiveftimenta,cum fcqucn. ff. dcpofi.fi
cut etiam commodatum,quod fupra diximus,& in $item is.
Infti.quib.mod.rccontrafi.obligatqucadcò
dcmonftrari,quid potcftficclari*
fit depofitum, non rccedendo tamcna dif
finitione Iureçonfulti,yt depofitum*, quandoquisrcm!*
am tradit,& committit alteii non ad vfuih, fcd cáufa cu**
diae,quo cafu recipienstenctur cuftodirc cam a&ioncd;Po$
ti,vt habetur §.praetcrca.Inftitut. quib. mod. re contrahi ob
s lig.ca.i.z.cxtra dcpofi. &ff. codcm. f Qujbus autcm *;
 —

'7 . . Io E D E P OS I T O. t69
LutaluitttiH drpditum & fequeftratio, & quomodo differat depofitumà
mutlo &alijs contraáibus, dic quòd depofitum differt à f<
fi; $u$tationc, quia quælibet res, quæ alterius fidei traduntur
- cullo icndae, dicuntur depofitae, fed fequeftratione tantùm
qoìigiat rcslitgiofae deponuntur, ideo diffinituffcqueftratio à Iure
iiic, cap/o;i:* çonlulioinl fcquefter,ff.de verbo.fignific.vt fit scilitigiolæ
Naërdidi;»| depofitio, quæ à pluribus fit, vt viéóri refìituatur : & hota,
latuidqoiiu- | quo à pluribus fit,& in hoc etiam differt,quòd depo(itum fi
„confinquitii I cri pctcftctiam ab vno,fequeftrum à pluribusfemper fit,vt di
spoiiioici; ccmu infra. Infupcr differunt, quia apud fequeftrum ctiam
„ìum,quoiju* | immohilia deponuntur, vt in eius poffeffione fint,donec con
„;fçígi* ftatdeviétoriâ, cùm alioquin regulariter in depofito (olum
,:;oiumi* | mobilia dcponantur, & fic in hóçeriam differünt, quia rcs,
opusft,&in I. I quæ in fequeftrum dantur, non poflidenturà deponente. l. li- -

3kundus'] $.rei,ff.depo.& declarat Menoch. in celeberrimo illo con

ii,quodai.'] filin caufa Fihatienfi,in 1. refpon. num.z. fed res, quae dcpo
uijoi√ | Puntuf, poflidcntur à deponehte. Item differunt obligatio
ja£l£*| *s*his contraétibusnátæ etiam effeâu, quia depofitarius
'„tuniaa] Poteft rccufare cuftodiam rei depGfitae,cum illi vidctur,fcd fc
jú&£*| $u$terpoteft officium fuum deponere,nifi iufta de caufà im
„ inlái&#£* Pcditus,! eiapud quem,ffdepof.vide Do&.c.1.ext.depofi.Ca
ā] ibi, Differt etiam dcpofitum & fequcftratioà mutuo,fiquidé
„abit M*
fiicnlisapuâ. $. in fequeftrü. f£eod.& diftingue, vt percum
,,iimo,ium* indepofito & fequeftro non transfertur dominiü, nifi expref- !
j;utilijfe* | É deponentem & depofitarium ita conuentum fit, vt re
l. jajj*| spofita tanquàm fua vteretur, & pro ea tantundem eiufdem
„&&*| £;is rcdderet,vtdiccbat Menocfi.in conf.37.vol.t.nam ifto
m:m¢* $';habetlocum regula,qua dicitur,quòd cóntraâusaccipi
nonii #£| autlegem ex conuentione,nifi contra bonam fidcm bonosq;
indi&* *; Ë pa&um fit,l. i.$.fi conueniat. ff.depof. quapro
jeiag $ilis; h£cfit de natura,fcu mauis de fubftantiâ depofiíi,vt
„fjg*. Ę apud deponentem mancat, l.licet. $.
Ät: '' ffdepo. ibi Caftrcn.inquit in quatuor differre, & illum
í£; $$ig;csià; Lambertinus tra&.de iure patro. in 4.
Irm
Κ i. $9 Princ.2.Par.lib.1, Menoch.d.confil.37.nu.16. tamcn
Ἄτά? §. eft paétis licitis aliud difponerc, & depofitario per
Hoamt*, Έ$ig; quia rufic non erit piopriè depofi
„loqui*' ;T; benèhabcbit priuilegia veri depofiti, vt dicemus in
Ā£ äi tem differuntdepofituí, & commodatum, quia illud •,
„Äoi√ ÉÈ a$$ipicntis, hocverò gratia deponentis traditur: five- * .
ä
£, *Pofitarius proptcrcufíódiam aliquid accipiat pro opera -

M 3 fua à
 p E r R. N 1 cof. xf 6 zz.
fua à deponentc,dicitur locatio,l. v. 5. fi veftimcnta,£lo,.non
autcm dcpofitum,vt diccmus.

De diuifione depofiti.
S V M M A R I A.

* Depofitum aliquando fit gratia deponentü, & depfita

rius nem tenetur de leui & leuißima culpa. `
2 Si depofitarius mercedem acceperit, procuffodiatinetur -£;nat
de leuißima culpa. -
*s*;
3 Depofitum aliquando fit gratia depofitarij, & tunc tene Š
tur depofitarius de leuißima. <;tia,
• . Depofitum aliquando fitgratia vtriufque, & tenetur de *;;;
* \I,
dolo,lata,& leui.
$i;
1 Depofitum dupliciter videturfieri,non tripliciter. $it,
6 Depofitum aliud eft aäuale, aliud confeffàtum,hoceft;ve Éit;
rum,& fiélum. $y in
*gri,
7 Depofito confeffàto non com/emtur competere priuilegi4 Titiis;
veri depofiti. Κύτη,
s Confeßio non facit depofitum,quod verèmonfuit. -

9 In depofitoaäualiféu vero nullapote$t obijci exception*

numeratæ pecuniæ.
ue si exceptio in depofito obijciatur de non numeratapet*
* mia, debet obijci infra 3o. dies. -

rr In mutuo ob eius frequentiam poteft obijci exceptioin*

fra biennium. -

12 Depofitum alterum efipropriè & regulare, alterumim*

propriè & irregulare. -.

13 Diçitur impropriè depofitum, quia exceditfine: depofii.

14 Depofitum alfertim reperitur iuris,alterum faifi.
1f Qti* legitima vfür« dica.tur.
,« irpofiium faäialterum q? voluntati, alterumnet*
tatis. * a- -* -

17 1 depofto neceßitati, non ficet potißimè : fidem fa*

gere,& .v*tranega'tea, in dt'pluin.
N. v ENIQ

-
71. I)E DE p OS I T O. trs
mcnt,flo* Vi$ ad quartum ordinem, in quodiuifiones, feu
diftin&tiones Depofiti refident. Primò nanquefd, po
fitum aliquando fit gratia deponentis,quo cafu nullo
ti. |
pactodcleui, & leui(Iima ά tenetur depofitarius,cùm nul
| lavtilitaseius adfit: nimirùmî, fi folus dolus præftandus. I. fi
Vtcerto.3 nunc videndum. £commod. c.bona fidcs,ext.eod.
flimita, nifi iftc dcpofitarius mcrccdcm acceperit procufto
rii,&iij*! dia: nam tunc teneretur etiam de leui culpa. I. 1. $. Ę fer
10
uum.ffeod.& d.c bona fides.itcin fi fieret conuentio,vt de le
ß„j4£*f jiculpa tcncretur.d 1.1.$. faepè, & Jiccmus infrà.f Sccundò,a
liquaiidodcpofitum faétum eft gratia depo(ìtarij, & tunc te
Aj &■*| netur depofitarius etiam de leuiffima. l. Κquo
.
ncc caufam. f£
ficct pet.fecundùm communem intelleétú,de Iaf.& Dcc.
ít, &ftwrii $idcm procedcret, fi dcpofitarius obtulit fe. d.l. 1. $. fæpè. &c
£libi, Dec.inl.contra&üs £de reg iur, ratio cft,quia eiusoc
$ione,quipetit,contra&us videtür celebratus. l.fi gratuita,
mifliir $margarita$ ff de praefcrip. ita praediaa omnia comimuniter
ijuik £t * Dot.intelliguntür,proütatteftatur Viuius in recollec.com
mgn.opin.in vcrb. depofitarius. & Gabricl. in concluf.z. lib.
3.de reb.credi.
I. fTcrtiò aliquando depofitum fa&um eft occafione, &
| gratia vtriufquc,& tunc dcpofitarius de dolo,lata,& leui cul
infit , 1l Patenetur,fecundùm diftifi&ionem d.§. fed videndü, & Bar.
i;lquod Ncrua.ff.depof. Albe.poft aliosin c.1.ext.depofi. &
Jj* a? $mmunisopinio,de qua afûit fupracitat. Viuius in vcr
bo,dcpofitarius.
Scd animaduertendum, quia f dupliciter fieri dicitur de
pofitum,non autem tripliciter:etenim quando depofitum fit
gratia dcpofitarij, non videtur appcllandum depofitum, fcd
:ommodatum, fiue prccarium, vcl mutuum, vt declarat Ga
bris in d.concluf.z.lib.3.commun.opin.tit.de reb.crcdit. vbi
%uit, dupliciter fieri depofitum, nempe gratia dcponentis,
vel gratia commu.quod placet.
., Alia diuifione, feu áiftin&ione frequenter Do&ores vti
Yidcnturin materiäifla depofiti, nempe, vt aliud fit f depo
fuma&uale, feu verum,'aliudçonféìátum, feu fiaüm, de
$u; meminit Bald.confiI. 384. volum. i. & Roland.in con
il7. volum.i. & volunrDoaöres, quòd fdepofito confe£
*gnoncenfeantur competere priuilégia,qug competunt de
Ę vero,feuaâuali, prout Bald. d. Confil. & Socin. 14. vo
"n.1. Plotusin folenni repet.l.fi quando,nu. 431.C.vndc vi.
{"amuisRoland.contrariüm videátur tcncre, qucm eg9 in
- télligo,
 i7s PETR. NI coL. MOzz.
telligo,quando nonadeffet praefumptio, nec cffet probatum,
quod cffet depofitum cófeffatum, fcd apparcrct a&ualc,& fic
faluaretur vtraquc opinio, fcilicet vt opinio Bald. proccdat,
quando fuiffet di&um effe depofitum confcffatum, putà di
&tum efIet,confiteor me habere nomine depofiti centumàTi
5 tio: nam tunc illafconfeffio non facit depofirum, quod vcrè
faétum non fuit, fed praefumptiuè probat, donec contrarium
nö probctur,prout egregiè'dcclarat Dccianus Dominusmcus issi
confil.33. num.69. nüm.i. & maximè fi poftcà per teftesappa:
reat non fuiffe numeratum,vel traditum depofitum, & ficcf
femus in claris, quod nota & memoriæ teneas. opinioautcm
Rolandi procedit,quando non fuit probatum pcr tcftcscon
trarium,quia tunc non competunt priuilegia, cùm fimus in
9 dubio. f in depofitoautem åéluali, feu vefo, nulla potcft ob
ijci exceptio non numeratæ pecuniæ, prout declarant Do£to
rcsin l.fi quis.C.depof.de quo infrà,col.fin. fedaduertendum
ne quia in hiscontraétibus non poteft opponi exceptio non nu
meratae pecuniae, nifi infra 3o.dies,vt eft text. ibi Bald. inlin
contraâibus,C.de non nume.pccun.& gloff.Inftit.in ver.mi
nimè,de literarum oblig.ibi Silue.inaddit.& in l.pecunis,C.
si de folutio.Affli&usdecif.io$.num.z.fecùsinf mutuo,in quo
ob eius frequentiam potcft opponi exceptio non numerat£pc
cunginfrabiennium, prout dicemus fuo loco, & diximustrá
fa &ta, mutui. Alia diuifio videtur poffe tradi,vtf depofitum al
' terum fit proprium fiue regulare, prout quando datur, vtidé
reftituatur. Alterum improprium fiue irregulare, quandovt
reddatur tantundcm, l.dies,fupracit.l.Lucius. ff.dcpof. Ripa
& Do&.in I. v.num.§.ff.fi certum pet.& declarat Ccphal.con
•3 fil. io.num.s.volum.i.& dicitur fimpropriè depofitum,quia
cxcedit fines depofiti, vt fuperiùsdiximus,& declarant Do£t.
præcipuè Román.in d.l.z.fium.13.ff.fi cert.pet. & hæc diuifio
videtür tradita à Iureconfulto,quamuisfubobfcurè in l.in na
ue Saupheli. ff.loca. ibi idem iuris effè in depofito, fcilicet, vt
duo fint genera, prout locationum : & an priuilegia pigprii
dcpofiti habeant locum in improprio fiuè mixtò? videtur
l.
quòd fic,vide Mod.Gal.tra&.devfuf.num.637. Alia diuifio£
. [14 rit, quòd freperitur alterum depofitum iuris, alterum fââi.
Jdepofitum iurisdicitur, quoticsego pecuniam crcditori de
bco, eamque offero, & accipcre noívült, quia dcbitor £ft fct.
tuusÉÉÉÉÉÉÉÉ noua. &inl.fidci
commiffà,§.fi rem.f£de lega.3. in hoc enim cafu poffumusPe
cuniamcx difpofitionciuiisapudaedcmfacram, vclap$*
diccm 1
 Ę & §Ăre,
EPOSITO.
cumque mon
quofa&o fipe - . . r
77.
«cft pº&t cafuzjz & Ši$;
currunt,vt ho perit, ŠŠ;:Š;
rare Mcnoch.tra£t ædebitg -
7$
pofitum iuris,de
„actiãuit,&k acceptam,C.dec eft depofi . -----;-- quo loqui
raéta. de arbitra.iudi
. luql1c.
iioBild. pro& non,dcclarat.de
te vfur.f
; T quæautem legitim
quo loquitur t.in l.
text.i -

igituripui i.
& nos fuac x. & Do&t.i gitimæ vfuræ fint,&
o&t.inl.i.C.def , & quæ -

jii«niinii; Depofitu olumnai .défummaTrin.&

wna in 3 par.Am hi.i fi
.& fin.cap. 1$
ditum,qu* id; -

vtalterummfit
donec contratiu* quod ex volunt
vet j$
s, alterum néceffitati
i.in 3.ordin
terPvidetur
-

3ui, nempc
- -
É;
zz. f ι6
„Dominusfa' ucmdcponituate nulla medi
media neceffitateatis.
exi voluntatis cit.
cft
papattê* a'regulari rcuftodiiae caufa,& h te exiftentca puddali
ali-«- -

iqoitum, &lt& gulariter deponi ,& hoc,vt

vel còntro ponitur. Interdum d dixi,ixi, cuftodi
cuttodiae gau
icâ$. opinijia imminenten
- cú apud feaueft
uerfiae, vt fitt cump.
eponitur ratione liti
nc I1t1S,
umjttdog* • . w
incëdij,tumulqueltrum res de ponitur
ideò neceffàri cceffitatee incëdii -
-

gia, äm fimi* árium dici

- : tus, ruinæ --

fid β; cli
Ę ;:::;:;::;
£renon licet,ideò
io, nulli ;!? git,fedapud Ę; quia ęeponit,in quo potiffimùm
«lini:||: άnonię j; ncgante tam

judici* £&$iìùí I uplumaétio competit §.rei m, £? iy

j««ptio;*
jEliiti* füibcntcs. ,Inftit.dea&tio.l.i.$ -
Èoíáií,ff.depoflibi
É Éi
jHitint*
, & jm ipsit;
in fnit»! ;? De perfoni
ònis, quæ poffiunt depo
vcl non. ponere,
om01 numdā

„&όμην? S V M M A R I A.
,yt + âqoi√
„niodattt, itá I ■ Omnes deponerepoffunt,nec refert anfintfiliifam, amp4
tresfam.
I. ; g; deponere pote$t
0
eiìdijomi per pradoné,& habet aftionempro re dQ•
- -

pofita.
h£c 3; 4 Pote
fi deponiapud quemcumqueetiam feruum
-

prt* j..;
juftifl* V Apud
.!..-* I,
f;
fili
liumf.
pudfiliumfam. deponi poteft &pupillum, & tenentu* -
·
-

!!! *.tm
quatenus locupletiores faétifùnt.
debet reßituere.
7
&? ;;!pofùideponi
P0;
apud vmm,yelapudplures
apudTitium, & Titiu apud §•uium, anpo^ 4
terorepetere à Mauto.
ìs* ? Dfpofitumpoteft repetiante tempus
ac Prw*
** „ p ETR. NI C O L. M Ozz.

1• Procurator poteft deponere, ampoßit illireiiitui.

W f EN 1 O ad primam columnam vltimi ordinis,pro cm
ius declarationc dic,quòdf omnesdeponere poffunt,
ncc rcfertan fint filijfam äa patresfam. f quinimò &
feruus deponere potcft. 1. 1. $. non folum. ff depofi. & domini
quoquc ex depofito nobisobligantur,fi quidapud cos,qui ip
forum negocijs praefunt, depofuimus. l.inftito.C.de infli.a&.
& quod mirandum videtur, [£? deponi per prædoncm,
& pro illa re,quam depofuit,habet a&tionem ad repetendum,
quamuis rcs fua non fit.l. i.$.fi prædo.ff.depofi.& dcclarat,&
reddit rationem Io.And.in addi.ad Spec.in tit. de depof. ibi,
in vcrbo,diuerfo Potcft etiä f dcponi apud quemcunq; etiam
feruum,vt diximus,& an teneatur,habetur in I. 1.§.fi apud fer
uum.fîdepof.vbi ex do&rina Bart. colligitur, in feruum ma
numiffurn non dari a&ionem ex contraëtu ante fa&o, fcd cx
dcliéto,quia deliëta noxæ caput fequuntur.
f Item apud filiumfam.deponi poteft, item apud pupil
lum,& tenetur quatenus locupletior reperitur. 1. 1. $. filiusfa.
& $an in pupillum.ff.dcpo. f item potcft deponi apud cccle
fiam,fecundùm Canonift. Goffred. fumma de depof. nu.4. &
tcnetur, ecclefie reftituere, etiam quod non fit veifum in vtili
tatem ecclcfiae, intellige quiando fuit depofitum corpori ccclc.
fiae,nonautem períoriæ priuitae, fed coHegio folemnitcr: tunc
enim fuccedens ecclefiae tenetiir reddercdepofirum,vt confu
luit Ripa refpon.vnico,tit.de depof. -

f Item poteíl deponi apud vnum, vel apud plures, vel ab

vno, vel à pluribusfaci nda cft rcflitutio fecundùm conucn
tioncm,ahaspro parte á.f. 1.$ fi apud duos, cum fcqucn,ffde
pof f fcd quid fi depofui apud I ituum, & Titiusdepofuit a
pud Maeuium,an potero , cpeterea Maeuio. lurcconf. in l.fi is.
£depof. respondet quòd non potero habcre aëtionem contra
trrtium,ni{ì prius fuerit mibi fa&ta ceffio à Titio,qui nihitc
nctur. f Item repeti poteft depofirum ante tempus. §. penult.
e:wfd.leg.primae, dicemus infià.Quòd autcm di&ii e(l,vnum.
- quenque deponerc poflè: lymita,{i apud fcqucftrum depona
tur,vtiuprà dixi,quia eo cafu plures effe dcbcnt,qui deponüt,
1o
].iicct, iii princ ffd, pof 1 rem^ procurator poteft d«ponere, &
an poût iHi reßitui depofitum,dic quòd fic, niíi efîè&useffct
vniis ribafdus,& dcpofitarius loruiiict,&fic non cffct vcrifimi
Me dominum eum con{irovç ad exigendum, vide Caflrenf.l.
quod tcruus.fi.depoi.agi. fi quis.f.cod.nosinfià. Au
ad
* /. p E D E Posiro. v 74 -

jrtilitui,
-
. - &filium,diximusfuprà
Anautem contra&usdepofiri
- - -
poffit cadere interÄ
trac. mutui,col.l.vlt.ord.in patrc■

miotdinis,pr0f -

■*; Dc rcbus quae deponi poffunt, vcl

am,
d« Ä.
fquimim0
domiti 11 O In.
{judco,qui* 3 V M M A R I A.
ΚΕ
ii per praedontm I 2 Igre
1 Ret qua deponuntur, debemt effe mobiler.
'i'$atri; I , propriamon confijfit depofitum, nec locatio, necpre p. -

- 4r!!!/)}. v

oi &&(l;iii& - - *- . • .

„Äris, [3 iugalienuanffitdepofitum,& orituraâio depofitt.

ā. 4 Poffùnt deponires täin/peciecöjfentes,quàm ingemere.
Ā.: | J Si deponantur adpondus, numerum, & menfùram, cen
II, ID iciuut ßurfuiffe datam licentiam vtendi eu.
ante fád0,kdd

itemapudpjl
( ;iuydcclaratione
» -

8 1 O fecuadam columnam eiufdem ordinis, pro cu

dic,quòd res, quae deponuntur, dcbcnt
„ 13 filii cû mobiles, & fe mouentcs, intelligo de depofito, nó
„„j„*| *$£fcqucftio, vt diximus f In re propria autem non
j.dcpol nu*' confiitit depolitum, quemadmodüm ncc iocátio, ncc preca
reiei';
„nopoIi«*
tium laâione.& l.qüi rem fuam,f£depof. vbi inquit tex.qui
icm fuam deponi apud fe patitur, vel vtendam rogat, nec de
„annittr.fuf* Polit, ncc commodari a&ionc tenetur, ficuti qui rem fuam
„ut, tô* Š prssariò rogat,necprccario tenetur. tJn regu
§.fi aliena confi$it depoíitum,& oritur aâio depofiti, vt 1. r.
„;;is** '** ioncm. ídepóf dixim is col.fupcri, & dic demique,
„non* $ei$poni poffunt omnes res,quæ alienari poffunt, de qui
,|quaf * *dissimusjfifia trac empt.& véndit.col. v.vlt.ordi. & dixi
,„;$qοι'* ius fuprà f & poffunt deponi res tam in fpecie confiftetcs,
„offinlf* V$uus,bos,gemma,annulus, quàm res quæ in gencrc,& reci
Laonam?" Ęgysm in genere fuo, vt fruméntum, vinum, olcii,
nioquia *' tij&
„u3f*"*' fimilia,de quibus diximusfupra intrac mutui, &
Cemus infra in profecutione tra&atus, & iftae res poffunt e

„idæ*, ΚΕi ad numerum,ad pondus,& ad mëfuram, & cum

Ἐum q*i Ę. funétionem in genere fuo, fi ad pondus, vel mcnfu
„'*, $. £?gnantur apud aliquem, cenfetur racitè datam fui(Iè
j-or^; j''' depofitario vtendi illis rebus, & tantundem reftitu
nit ç è priè ingencrc fuo, benè verum eâ quod erit depofitú inpro
\nd'g' ? É videntur declarare Iureconf in l. Lucius. & 1 dies fpon
„vid: [l? &í',';' fequent.lcg.ff.depoïdc qao fuprà diximus,
I. actiam dicc mus. -,

infü. - -. -

""" M* - IDe fub

w76 PETR. NICOL. MOzz.

De fubftantialibus,feu effentialibus, & for. *&,

malibus depofiti, vel quomodo con. „
trahatur depofitum.
- S V M M A R I A.
Res e$t defulfantiafeueffentiacontraítus depofiti.
Itemdeformafeu fùlffantia e$t confenfu.
Nullus e$t contraétus,qui in/e comfenfùmnonhabeat. '
; Quatuorvidentur effede fìliiantiafeueffentia depofiti.
Requiritur in depofito, vt illud quod datur, detur addu
flodiendum. -

Requiritur in depofito,vtres quæ datur.fit mobili.

Immobiliamon dicumtur deponi.
; Defúbftantiaeii imdepofito, vt eadem res depofitared
datur.
-

s.
Intelleétu adl.diesffon/ìliorum, & l. Publia, & l.L* $
cius.ff.depof. …
Af0 Priuilegia veri depofiti videntur fuiffe extenfa ad im- •'fiim
propria depofita per Iureconfùl. inl.dies, & l Publia,& ,
l.Lucius. ….

ur quare Iureconfùlti dederint aäionem depofiti in l. 1* ;'

cius,& l.dies. -

u2 In depofitoproprio non transfertur dominium.

J3 Depofitum debet fieri gratù. - -.

14. Contraétus depofiti per quae verbafiat, & quæ in eo/ant , *

obferuanda.
Jy Depofitumfit traditare ad cuftodiam expreßè.
a6 In depofito aliquamdo adhibeturfèriptura, & quomodo.
77 Adhôc vt fit pecunia depofita, debet reddi eadem pra*
mia propriè intelligendo. -

a? Pecunia tradatur obfignata, vel ligata ad hoc me domi

mium transferatur. - •

d9 Priuilegia proprjdepofiti videnturhabere locum in *

proprio depofito.
2o Qua
 \

ID E D F. P OS I T O. 177

&fo!, 20 Quafint obferuanda quamdo deponitur pecumia à debito

0fl.
re,vtab vfura liberetur.
A PI O tertiam columnam vltimi ordinis de fubftan
Cï; & prirnò dicendum effe de f fubftan
tia rem in hoc contra&u depofiti, ctenim ad cffenti
£i, am contra&os depofiti requiritur res, cùm ipfa re contraha
tutobligatio depofiti,vt iniquit text.in §.itcm is, fnftit. quib.
Itf,
mod.tc contrah. obliga. 1n prin.glo. ibi in verbo,praetereà, di
simus fuprà colum.re infcripta, & trac.mut. colum.3.vlt. ord
;i inprincip. - - -

uidi f Paiiter de fubftantia feu forma depoßti videtur effe con

fenfis,vt diximus etiam in mutuo, & commodato, coium. 3.
ylt ord. t nam nullus eft contra&tus, qui in fé confcnfum non
habeat, vt inquit furifconfin 1. 1.§.adeò. ff.de pac. debent er
g) confentire inter fe deponens & depofitayius, quia nifi con
fuit icntirent, impediretur contra&us pcr diffenfum, vt diximus
(0lum.contraét. artic.7.num. 16. -

f Praetereà eft animaduertendum & confiderãdum, quòd

&|i* Quatuor videntur cffe de fubftantia feu effentia depofiti ad
huc,vtdicatur depofirum contrahi,& dicatur proprie depofi
%d* tum, f & primò requiritur de fubftantia & cfTentia dcpofiti,
[/; IAQ vt illud quod datur alicui in dep6fitum, detur ad cuflodicn
dum,ideò inquit Vlpian.Iureconf. in 1. i.in princ.ff depof. de
pofîtum eft, quòd cùtlodiendum alicui datum eft, dixiinus in
;fll* Princip. trac.contrac. huius, num. s, & nifi daretur ad cuflodi
cndum non effet depofitum, fed tranfiret in alium contra&tú,
dtquibus fuprà, & infrà. - -

fSecundò videtur requiri de fubftantia feu effentia depo

fiti,yttes,quae deponitur & datur ad cuftodiendum,fit mobi
lis,ideò inquit Iureconfiri d. 1. i. depofirurn diétum eft ex eo,
quod ponitur,diximus fuprà in princ.trac.f & hinc ctiam eft, :
quòd immobilia non dicúntur deponi, vt diximus in princ.'*
trac.num.6.& colum, s.eiufJem ordi, fed in fequeftrum dan
tur etiam immobilia, vt ibi dixirnus. ' .

fTertiò de fubftantia & forma depofiti cffe videtur, vt

eadem res depofita reddatur, ideò inquit Imperator in §. præ.
ttirà, Inftit.quib mod.re contrah. obliga. ipfe de ea re, qüam
accepit, teftituenda renetur,concordat 1. 1. & per tot.ff.depof.
§ 1.& 1.ext.depoftex in l Lucius, la. 1. ff depof. ibi, verf.quod
ita t(t verùm fi id a&um eft, vt corpota nummorum eadem
rcddcrcntur, nam fi vt tantundem fo!ueretur conuenit, egre
. ^. M. ditur
;13
 17* PETR. N 1 CO L. Mozz.
ditur ea resdepofiti notiffimos tei ininos, vt diximus in ordi.
diuif. rium, it. & fi tu oppugnando diccrcs,quod in l.dicsfpöh
faliorum. $.qui pecuniain. fuit data pccunia non obfignata,
, vt tantundcm rcddcrctur, & 1n vfus proprios conuerteretur il
la pccunia, & tamcn dicitur ibi, quòd iudicio depofiti condc
mnanduseft,& idcm dicitur in 1. Publia. §. LuciusTirius,in fi.
ibi, vfuræ quoque aëtionc dcpofiti peti poffunt, f refponde.
tur cx mcntc Do£torum,quòd ibi improprièappcllatur depó
fitum,vtdcclarat Salic. in d.l.Lucius. diximus nos in ordi.di
uif.num.12.&animaduertcndum in hoc,quòd quamuis noii
videatur eífe depofitum in illis legibus,nifi impropriè, tanjcn
1O
f Iureconfulti vidétur ftatuiffe,vt priuilegia veri depofiti há
bcant locum in inproprio dcpofito, proüt declarant Modcr,
Galli in tra&.de vfür.num. 637. diximüs etiam fupeiiùs in or
mu dine diuif.num. 1 . f poffet etiam dici vt Iurecohfulti in d.l.
lucius,& l.die.ideò dcderint aäioncm depofiti,habito refpe
&tu ad mentem contrahentium à principio, quod attenditur,
vt diximus in mutuo. vel dic,quòd quando fit dcpofitum, vt
tantundcm reddatur, rcmanci dcpofitum tantum ad hos, vt
poft moram veniat vfura, potclt tamcn condici pccunia illa,
quafi mutua,vt declarat Parif.conf. 131. nu.17.vol.4,
m. f Et fucceifiuè notandum cft cx fupradiétis, quòd cùm in
depofito intclligendo de propuio, dcbcat rcddi câdcm rcs de
pofita, non transfertui dominium,ncq; poflcffio.l.licct. vcif.
rci depofitae.ff.depo. diccmus infrà col. fequenti. ***,
j$ f Quartò videtur effe de fubftantia feu forma depofiti, vt
dctui grátis, & abfq; mercede illud quod datur indcps »fitum,
idcò inquit Iureconful.Vlpia.in l.i.§.fi veftimcnta. ff dep9l.
quòd depofitum dicitur,cùm nulla mercesprocuftodia datur,
nam fi mcrces intercedat, dicitur locatio,&oritur aëtio cx com
duéto, vt ibi per Paul. de Caft. & alios. -

14 f Qu9modo autem ifte coptraçtus depofiti fiat, & $ilaein

cofirit 65fcruanda, dic quòd fit per verbà, depono,vcl fcrua
mihi hanc rem,vel comin&do tibi talcm rcm,vt dcclarat 1'au
dc Caft.in l.i.num.4.ff.de depof. tcxt. in l.Lucius, la.t. £cod.
13 ibi Salic.& Caftren.& Bart. f & depofitum, vt dixi fuperiij;,
fir tradita rc cxprefsè ad cuftodiam ad hoc,vt tcncatur depofi;
tarius,fi res depofita furata fit,dc quo in £? colum. & fi
rcstradcrcturad pei fercndum aliò, non c &t depofitum, fcd
n6 mandatum.1.1. §.fi te rogauero. ff. depof. f aliquando etiam
adhibctur fcriptura
fcripturgfeulii crae non fébus deponendis,
in habcnt fed quia ipriuat*
fidcm probationis,nif È tc
cs m

1__._… ■**
 D E DEPOS I T O. . u79
incii Mesfide dignifefubfcripferint, Authent de fide inftrumen.$.
άκsi;v, I 1. nosdiximus tra&.mutui,colum.3.vlti.ordi. itaque adhiben
bigui | difunt etiam te(les. & etiam aduerte, quod ad hoc, vt fiat de 17
«ávi | pofitü in pecunia, & dicatur pecuniaâepofita, oportet quòd
iiixori: | fraâum, vt diximus, quòd eàdem corpora reddantur, & o
iusii gortct,quod non fit dcpofita pecunia ad pondus, vcl ad men
ftiyork | fùram, vel ad numerum, quiâ per hoc cenferetur dare licen
nuiit? | tiam dcpofitario,vt vtatur ea pccunia,& tantundem reftituat
no;ii ! ingencie fuo,& erit depofiruih impropriè, vt diximus,fimile
nubio , mutuo,dequofuprà plurics,yide glofl in I.diefponfaliorum.
1.,;iit, ' ibi Salic.ff depof. Bald.con[332.lib. 1. f tradatür ergò Icmper
„oiiii | pecunia obfighata, velligata,adhoc,vräominium iion tiâ,f
, Mo' i feratur.&fit propriè depofitum, & habcant locum priuilegia
myfig | depofiti,f qüamuis in hoc dici poífit, vt habcant locum pii
Iliinil uilegia depofiti proprijeriam in depofito improprio, vt dixi.
501' | musfupcriùs, & vide quid dicemus infra in tract. locatjo. in
tanditu | acolum.vlt.ord.vbi difpofita in locatione propria habent lo.
„i,'] cum in impropria, fed fecùs & mlitcr effet dicendum in fido,
adho.'' I & non vero depofito,id cft,in depofito non tradito nec nume
„hi | fato,dequo diximusfuperiùs in ord.diuifnu,7. •* •*• • •
| _ f Quae autem fint obferuanda, cùm deponitur pecunia à
;;jiii | debitore,yt ab vfura liberetur, d«larant Doê. in l.acceptam,
anię | C.de vfur.Menoch.tra&.dearbitrar.iudic.cafu 13*. qui refert
;: id- [ nouem requiri. Primò, vt fit in loco congruo. Secundò, rem.
pore idonéo. Tertiò,parte citara. Quartö,pecuuia verè & rea
qoi√ | liter numerara. Qujntò, purè & liberè, hoc eft fine aliqua re
„ ! feruatione& jnuolutionie. Sextò, vt fit pccunia numierata,
;quil nccfufficiunt alia bona. Septimò, fint pecuniæ, quae eo rem.
„3if- pore currere folent. O&tauò, deponi non dcbcnr pccuniae,
„a&' tur.
quaeftatim reprobabuntur. Nonò, vt integra fumma depona. .•

, qi:i . - -

 De naturalibus Depofiti.
ç, „S' V M M A R I A. a.

? , statim depofita re depofitarius poteii conueniri adillium

ing reftitutionem.
n * * Fruäus, partus, & omni caufâ rei depofita debent re£ii
i, ; ftti.

? j Periculum rei depofita ad deponentem ßeäare, non au

.:
&, tem addepofitarium.
g* .M 4J 4 $i
186 P ET R. NicoL. Mozz.
4 si res depofita pereat poft moram, periculumfpeäat ad
depofitarium. J}!
Idem effet fidepofitarius fuiffet in dolo.
? Ex naturâ depofiu eft, vt in eo veniat dolus & latacul- |
pa depofitarj.
7 ?upillus tenetur,fi dolum commifit in depofito,&preffa
tur dolusprateritus & futurus, &num. &. ;
9 Idolus verificaturnonfolùm in dolo apparente,fed impre ijt;;
fcripto. AJi,
ao Dolofacere videtur depofitarius, finom vult reddere de }M;
pofitum. &;
ut Depofitarius tenetur de dolo fùo, & de dolo tertj caufâ f hi;
fùa. fi;
12 Dolus femel commiffùs in vendendo rem depofitam, non | ARI
tui,
purgatur redimendo eum.
13 Dicitur effe in dolo depofitarius etiam quâdo reddit rem k;
çã;
deterioratam. ,• •
*'Iiier
14 Ima£iione depofitipoterit iurari in litem per deponétem fsium
*-* g
contra depofitaritim.
/j Dicitur effè in dolo depofitarius, fi negat depofiium, & I**}.'ii;i;
XI:a,f
£0f1!!!f1C4f!!?'.
et
16 Depofitarius vendäs rem depofitam, tenetur pœnafurti, ** sii,'
17 Iuraripoterit in litem etiam in rebus depofitis cauponi, $iti;
ç,
nauta, & fimilibus. -

1* Bartolus tenet contrarium, vt non poßit iurari in litem ';;.

*nis,
im his cafibus. -

$. ir;
,, saluatio Bar.& fàluatio Doét. contra Bart.tenenti"; Ę
ao Poterit iurari inlitem,quando depofitarius vtit*' relius $it, ,
|$\ti,
depofitis inffecie.
2. Accefforia ad depofitumam dicantur depofita,& anten* &;
-
F;
S£;:;.
atur depofitarius. . 't ir
- __ • -

22 Depofiüm prafertur omnibus alijs, dùm fit priuilegiae

tus contraétus. '•• -
'it;is,
$, 5;
29 Depofitum debetreddimaioripartifiàplurib*r;
- 24 $int,
º$itis
 DE D E POSITO. ι8t

24 Depofitum debet reddi tanquàm depofitum, non tam

quàmfiiares propria.
11 Depofitare communi ynicuique dominorum competit 4
άto depofiti. -

a
16 Depofitum debet reddi in loco vbi datum eff.
27 Expemfefa£ia indepofito computantur.
at Vfira priuatafçriptura debentur.
*9 Dos nonpotefl conftitui ex caufâ depofiti.
90 Depofitiim effpericulum depofitarij,quandofe obtulit ad
accipiendum.
31 In depofitonom poteft obijci compenfátio, cùm debeat re
ffituiabfque mora.
APIO quaitam columnam,qug cft infcripta, De na
turalibus depofiti, & naturalia funt accipiéda hic pro
bis,quae ex natura contraáustacitè veniunt, & à lege
füntinduétâ, iuxta glo.magiftralem, in l. paéta conuenta, È
decontrahen.emptio. Zaf.c.iz.fuor.fingular.intelleét. & nos
declarauimusfuprà colum.contra&us, artic.4. & in alijslocis
dicemus. - -

f Et primò,ex natura contra&us depofiti effe videtur, vt

redepofita, ftatim depofitarius poffit cónueniri ad illius rei
reftitutionem,nifi caufadc nouo emergat,l.i. $.eftautcm. ibi
£ait,& alij,ff.depofi. vbi etiam videtür,vtfex natura depo
ífit,vt
Icltìtui.
dcbcantfru&usrei depofitæ, partus,& omniscaufa,
fSecundò, ex natura $i;eft, vt periculum ad depo
nentem,non autem ad depofitarium fpcéter,& fi perit reside
Pofitaob negligentiam depofitarijperit deponenti, quia fibi
dcbct imputáré, cùm parum diligentcrcuftódem repererit, vt
inquitttxt.in §.prætéreà, Inftit quib.mod. recontiah.oblig.
lquodNerua,f£depofi.ibi Bart.6ptimè.l.fi plures. ff.cod.iöi
Caft.vide. Fallit É percatpoftmoram,quia poft
litem conteftatam periculum rei depofitæ Ę ad dcpofi
tarium,tex.in l.fi in Afia. $. fin. ff.dcpot. ibi, periculo eius eft
apud quem depofitum fuerit,fi iudicijaccipicndi tempore po
tuit id reddere reus,nec reddidit,ibi vide Caftren. vide Bart.in
lquod te. ff.fi certum peta. nu.vo. & declara hanc fallentiam
fecundùm diftin&ionem glofT. approbatam & magiftralem
inlitcm vcrbcratum. $.fin. cum fcqucnti.lcg. ff.de rei vend.
3 in ver.
 18» P ET R. N I C O L. M O z z.
in verbimoram. 1 imitari poteft etiam fuprad. regula,nifi de.'
pofirarius fuiffet in dolo, nam Κλῆ teneretur, §.
prætereà, inflit, quib mod rccontrah.oblig. ibi ex folo dolo,
d.§.fin ffde rei vend. -

f Et fucceßiuè notandum eft,quòd ex natura depofiri eft, … rn

vt in co veniat dolus, & lata culpa, quæ æquiparatur dolo. I. | wh,
quod Neiua.ff.depof.l.i.$.fi veftimenta,ibi Càftt.ff.eod.quod :tim,
adeò verum eft, vt in pupillo etiam habcat locum, f nam fia
pud pupillum depofitum fit fine tutorisauthoritate, poterit
agi,fi doli capax,dolum commifit,& quatenus locupletior fa
&tuseft,tenetur: f quinimò non folùm dolus praeteritus, fed
futurus praeftatur,ide(t,poft litem cöteftatam.d.l. i.§.fi aprid.
verf.non tantum.ff.eodem. f & dolus verificatur non fo'tim
in dolo apparente, fed in práfumpto, text.cft in l.fi hcrni
nem,ibi ßärt ff eod. & de dolo adhibito circa depofitam rcm
non folùm tenentur depofitarijipfi,fed hcredes eorum e:iain,
& tenentur in folidum ad reftitutionem,& fidolum co;;rai
ferint plures,ex dolo omnes tenentur, aliàs ille, qui com- n:fit
dolumi,tenctur ex faâo proprio, fi autem ex faâo defúgi: Frg.
haereditaria portione d.ffi hominem.§.z.ibi glo. & Caftcnf,
1.in depofiti,ibi, Bart.£«od.videl.fi duo ibi, Bar Caflrcm qui
ibi diffinguit. ff cod. f Dolo autem facere videtur depofita
rius, fi non vult reddere depofitum, cùm cognofcat & intelli
*i ij.
gar benè po(fe reddere, nempe quando verus procurator, & vc
ius hæres perunt rem depofitam, & oflendunt & faciunt v£
iam fiderh ipfoseffe haerédes,feu procuratores, tcx.in l.fiquis
inficiarus,i5i Barr.&alij, ff eod.depo.& nota,quòdex natura
depofiti c{l,vt depofitarius non tafitùm tcneatur de dolofita,
verùm etiam de dolo tertii, fi apud alium rem depofuit. l.fi is
apud quem f£eed. & adcò odiofus eft Jegi dolus in hoc con
m2 ria&u depofiti, vtf dolus femel conmjfiusin vendendo rcm
depofitain,non purgetur redimendo eam.l.1.36 rem £dspq.
& ob odium non poteft per paétum remitti dolus.l. t. § illud.
13
ff.depof. dicemus nos infrà colum. fequen. f Dicitur effe in
dolomalo depofitarius, vel cuftos non folùm 'i non reddit
rem depofiram,{ed etiam fi reddat deterioratam: quia vbi id s
redditúr faaa deterior,videturdolo malo non reddita,nifi de.
pofitarius vel cuftos probauerit abfq; eius dolo malorem ip
íam effeâam
£depof. fuiffe
Plotus deteriorem.1.1.
in l.fi quando.C.vndc§. fivi,resdepofitadsfcrio*:
nu.393. Parif. conf.
7 4 num.i.volum. t.
f Etiam fucceffiuè vidctur notandum, quòd cx r;
- - - - epo
 p p. n E p OS I T O. 18;
dcpoftief,vtin depofitiagionem iurari poffit in litem per
deponcntem contrà depoiitarium aut cuflodem, qui fuit dc
lifiqucns aut in dolo,vci perfidia, text.in 1. 1. §.fi dcpofiti quo
quea&ione,& l.apud quém.ff.depof. Iafin 1. in a&ionibus,
coluin penult.verf.fecunduscafus. ff.de in litcm iuram, quem
rcflit lo. Plot.in folenni repet.l.6quando.C.vnde vi,nu.39o.
vbi plurimoscumulat cafüsin matcria dcpofiti, quando pof
fit iürari in litem, nempe quandodcpofitarius negauit depo
fitum apudfe fuiffe fàétum, fi conuincatur de mendacio per
robationes,dicitur in dolo malo fuifle, & contra eum pote
iitiurari in litem.d.l.fi quis inficiatus,ibi boέt.f£depof. I. 1.$.
indcpofiti,& l.apud quem.ff.depof. limita quando depofira
rius negauit depófitum non contra ipfum deponcntein, fed
contra alium tanquàm cius procuratorem,vel hcrcdein agen
vti tcm ncc probantcm fe efle haercdcm ncc procuratorem, quia
tunc non dice crur depofitarius in dolo, Doét.d. 1. (i quis infi
tiatus. Alcx.& Do£t.un l.dc pupilio. §. procuratorio. ff.de no
uiopcr.nunciat.
f Itcm fidepofirarius, vel cuflos vendiderit, vel alienaue. 16
fitrcm depoßtam dicitur cffe in dolo inalo, & tcnetur pocna
furti,& pbtciit iurari in litem contra ipfum.d.1.1.».fi rén de
poätam, vbi proccdit etiamn,quòd res (ir rcdempta, vt fup. di
ximus ibi, gl. Bar ff dcpo. lo. Plot.d.l.fi quando,nu.396.& nu.
$%$ vbiintàntû extendit d.iuramentü in litë,vr procedat ctiá
initbus depofitis,fcu cöfignaris hofpiti, cauponae, nautae, feu
mulioni claufis & figillatis, namq; fi valifia, feu farcinula,&
depofitae illae resobfignatæ reddátur diffigillatae, iurari poteft
inlitę, etiam quòd nóconftaret nautâ căuponè & ftabülariü
aperui{fe,vel diffìgilafe valifiá,& farcinulas, feu capfas,& di
cuntur conueniri ex eorü proprio dolo,& attcftätur decómu
ni Doâ.l i.§.fi.in fi.ffdefurt.aduer.nau.caup.ftab.Cag.atte
fiatur inl.i.C.de fent.quæ pro eo quod int.nu.13e. Pari.cóf.74
yol.i.Cur.&Doc.oësin l.in a&ionib.ff.dein lit.iur.&fuprad.
loco. Plo.vbi plures refert. f Barr.aüt in d.l. ff.de fur.adu.nau.
$up.ftab.num.«.tenet contrarium, quòd imò quãde valifia,
ftgaliaercsredduntur di(figillatae à caupone non poffit iurari
inlitcm per deponentem,& quòd non fetur eiusiuramento,
quial.fiquádo.C.vnde vi.& etiäl fempcr.$.in hoc intcrdi&o,
fi quod vi loquuntur in co,qui dolücömifit,at in cafu caupo
nispropofito Bartolo non conftat vtrùm ipfe caupo fuerit,
analius,& fic non conf}at,an conucniatur ex faélo fuo,vel ex
quafimalcficioex fa&o altcrius,vt pcr Bart.ibi. ergò non po
- M 4 tcrit
484 P ET R. NI coI. Mozz.
terit iurari in lirem, cùm non fit in dolo, qui dolus eft vnum.
de duobus rcquiiitis ad delationcm iuramcnti in litem, vt pcr
Curt. iun.d.l.in a<tionib.fub nu.3y.
1amen ego crederem & bar. & Do&. rc&è loquutos, &
fic cffe intelligendos,& faluabitttr Bart. nempe, vt opin. Bart.
procedat, quando non fuit valif;a obfignata cauponi in ma
nibus proprijs ipfius cauponis, fet: nauiae, verùm effet repofi
ta in camcra,feu loco, in quo erat folitum alias i es deponi. vel
quando valifia depofita tranfiuiffèt per plures manus, ante.
quam fuiffet repofita per cauponem, quod videtur probari cx
verbisipfiufmet Bart.ibi,fed hic non çonflat, vt ûm jpfe cau
po fecerit,an alius, &c. Opinio autem Doétorum proccdat,
quando fcilicet fuit confignata valifia, feu farcinula in mani
bus ipfius cauponis,feu náutæ, quia tunc ob dolum neccffariò
præfumptum iuratur in litem, nifi probaretur cótrarium pcr
cauponem ex mente Curtijfubobfcurè, nu 39. in fin.
Quare dic fecundò, quòd opinio Doétoruin proccdcrct,
quädo culpa & dolus praefumptiuè poffet folùm attribui cau
poni,opifi. Bart.procedat,quândo poffet alteri attribui dolus
& culpa prgfumptiuè,& quòd hæc fuerit mens Bar. vide.1.13.
ficifta, ff dcpof.vbi inquit, quòdaut cifta depofita non rcfti
tuitur fignata dolo depofitarij, & tunc res, quæ in ea crant,
probabuntur pcr iuramentum, $ fina. C.vnde vi, aut non fc
ftituitur fignata ob aliquam cuipam, vcl caufarii, & tunc de
bct probaré plenè, vide ergò quòd Barto facit vim, an poffit
attribui aliqua culpa, vcl caufà, & verè opinio Barto eft fun
data æquitate, & maximè quando caupo cflèt bona: famæ, &
conditionis, argumcn.cor. quæ Blancus.l.fina. dc quaefto.nu
mc. 4-14. -

vel dictertiò,quòd Bart. non negat, quin fortè in dcfcáti

poffit iurari in litem, fed quòdpriù§datur confiiium à lege;
quòd iudex debeat tormentare familiares domus, & alios,qui
erant in domo, & procedere fuper hoc fummatim, fed cu'?
caufae cognitionc,vt ibi pcr Barto.in l.i.§.fin.in fin. fffur.ad
uer.nau. fcd in cucntum, in quem non appareat aliqua cof
ie&ura probabilis contra alios, tunc poffit ctiam iurari in li
tem contra cauponem, & ita credo pofferefpondcri Ploto,&
IDoâoribus fupracitatis, faluando noftrum Bartol. quamuis
ipfe Plotus reéîè loquatur in limitationibusà nu. 433. vfquc
ad num. 418. & vide Bar.in l.in aâionibus,num.23 ffdein!it.
iuran.vöi fe concordat cum opin.commun. quando fo'"
I
culpa ibui dcpofitario,
potcft attribui quia illi Ppcifonalitcr
dcpofitario, qui fu*
fa&tum
 DE D E POSITO. 185
fa&umdepofitum,& vide Parifconf.74.volum.i. '
f Item iurari poterit in lutem per deponentem, quando T
&pofitarius vteretur rebus depofitis in fpccic confiftentibus,
ntmpein grano,vino,oleo, vellibus,equis,bobus,annulis,tor
quc,gemmis,& alijs rebus, quia tunc dicitur eilc etiam in do
lomálo, ac teneretur depofitarius pœna furti. l. 3.C. depo(i.
Do&.inl.fi facculum.ff.depo(i.l.qui furtum,ff.de cond.furt.
Plot.d.l.fiquando,nu. 416. vbi idem tenet quando depofira
„ 11: riusvtcretur pariter pecunia apud cü depofita in facculo, feu
,:j!;r! crumcna,velalijscafibus fignatis, namque diceretur commit
•, (fü tcrcfurtum,& teneretur pœna furti.l.die fponfìliorum, 5. 1.
p(('*', 1 Lucius,vbiSalice.Caft.&alij, ff depofi. in d. l. fi facculum,
m;mi ffdepof.& fic in hoc etiam cafu poterit iurari in litem pcr de.
,!! ponentem, non quidem fuper intereffeaffe&ionis, cum non
um; pollitdariaffc&iò confidcrabilis habendi pecuniam,feu num
mospraecifoseiufdcm corporis,argum.l. nummis, ff. de in li
ttmiuran. fed iurabitur in litem veritatisfuper intereffe in
trinfcco nummorum, nempè refpe&u bonitatis intrinfecae
auri,velargenti,ac ligae ponderis caraéteris, quod eft confide.
rabilc, & debetur vbi vàriatur ipfum intercflè intrinfecum
pcrdepofitarium eis vtentem, & fecundum Alb. bru. tra&t. de
monctisin i.parte,num. i. & z. & in part.9. procedit in omni
buscontra&ibus,legibus,teftamcntis,& (tatutis,& idem eßet
dicendum fuper intereffè extrinfeco refpeétu nummorum, f.
rcfpc&u valoiis, & curfus mutati, Bru d.rrac.in 3.part.nu. i. v.
&3. nam in odium depofitarii,qui vfuseft nummis, attendi.
turtcmpus quo magis nummi valuerunt poft ipfum dolum,
Quamuis fufficiat regulariter, quod foluatur fecundum cur
fumtemporis folutiónis,Cur.iun.conf.z4. Plod.l.fi quando,
nu.417.cum feq. vbi plenè materia ifta iuramenti in litem in
contraétudepofiti habetur. -

f Itcm ex natura depofiti eft, vt accefToria ad depofitum 2i

non dicantur depofita;bcnè verum eft, quod ficut pro redepo

fita competita&io,ita pro rebus quae depofito accedunt.Bald.
pertext.in 1.1.5.quae,f£eod.depo.ideo ibi inquit glo. & Salic.
quoddepofitarius debet habere cuftodiam de acçefforijs,ficut
deprincipalibus. - -

f Ex natura depofiti eft,vt resdepofita praeferatur omnib. 2®

aliiscreditis, cum fit depofitum priuilcgiatum int«r omnes
contra&us,dummodò piodepofito non praeftentur vfu r,l.fi
hominem,gl.fin.ibi Câflren.f£cod.dep6fi.
f Ex natura dcpofiti cft, vt fiduæ fiint partcs, quae partes 23
M 3 '. petunt
*38 p ET R. N I coI. M oz z.
petunt depofirum,debeat reidi depofitum maiori par:i,vt fn
quit text. in l.fi plures,f£depof. & intcllige praeftita cautionc,
vt ibi €aftr.declarat. - -

f I « narura depofiti cft, vt reddatur tanquam depofitum,

non tanquam de fuo foluens ad hoc,vt libcretur ab ipfo dcp^
lito,l. .5 diligenter,fídepof.
*$ f I., natura depofiti e(t,vt in recommuni depofita vnicui.
que dotnitorum in partem competat depofitia&io,& fic dc
pofito fa&o per {eruum communem vnicuiqucacquirctura
άio dominorum,i.i.§. non folum,ff,dcpof
£é
f Ex natura dcpofiti eft,vt debeat reddi in loco vbi datum
cft,alitcr cxpenfispetenris pctatur,l.fi in A(ia,$.fi dcpofitum,
ubi Caft. ff depo, - -

?7 f Ex natuta dcpofiti cft, vt detur computatio expenfarü,

l.aâione,ibi Caflr ff.eod.depofi. -

a8 f Ex narura depofiti cfl,vt vfuræ in dcpofito priuata fcri

pturâ gebcantur.ideò, qui promittit prouidentiam pccuni?
depofitae tenetur ad vfuras,fi cas pcrccpcrit,vcl in fuosvfus cô
vcrtcrir,tex.in I. Quintus, ibi Bar.f£co depcf.
*9
f £x natura dèpofiti cft,yt ex caufà dépofiti dos non poß
£t conßitui,l. Lucius, la. .ff. dcpof.
3o f Ex natura dcpofiti eft,vt fi tu obtulifli te ad accipicndü
depofirum fit tuo periculo,& idem fi fiat pa&um, cum paétí
contra naturalia poffit fieri in contra&ibus,vidcl.i.§.faepe, i
-
bi Bart.ff.eodem depof. -

:*
, f Ex natura depofiti eft,vt in eo non po(fit obiici compô
fàtio,quia dcpo(itum dcbct reftituiabfque vlla exccptionc,$
çun&tatione, text.eft in íííííííííí & auth. fcd iam. C.
cof.vbi ob priuilegium depofiti ftatütü videtur, vt nulla tcr
tia perfona veniens ex tranfuerfo poffit extra iudicium pro
hibere per viam praetextus, velaliter prohibere, nc reddatvt
depofitum,vel ne inquilinus reddat penfionem domino, vel
ne praebenda, vel falaiium praeftetur ei cui debetur, de quibus
;jmu- infra fuislocis, vidc ctiam tcx. in c.z.§. ficxt.cod.
vpoi,

Traétatus de Accidentalibus depofiti.

S V M M A R I A.
r Paítum vt dominium rei depofita tranfeat indepofitar*
um,fieri nonpotefi,
' . 3 P4

-
 DE D E p OS 1 T O.
*i*t*; 187
utidm,
* Puftum in depofito, ne quis teneatur de dolo,apponi pro
hibetur.
citur, * Paiiuiiipotcftfierià depofitario, vtpericulum ffeâet ad
[otq* ipfim depofitarium.
vfit; * Pottfifieripaäum & conuentio in depofito,vtres depofi
Xi* tartffituatur in tali loco.
id fi 1 Pottflfieripafium,& conuentio, vt reddatur depofitum
pofmortem depofitarj.
j?yit Paäum de vfùrù in depofito quando poßit fieri.
J£*,
Indepofitoproprio obfignato nópoteftfieri paílüde vfürü,
:

››
navi!
; Poff moram in depofito vfùra femper debentur.
Quando depofitarius rem amittit,poterit vocari acciden
tale,& quomodo temeatur.
,ylus ENIO ad quintam columnam quae eft infcripta dc
Accidentalibus Depofiti,&aduertas, quod accidenta.
lia accipicnda erunt pro his, quæ cffe & abcffc poffunt
Praetcr fubiccti corruptionem, puta pacta, qus: apponuntur
incontra&u depofiti, & quia quædam paéta apponi poffunr,
quaedam prohibita effe vidcntür, vidcamus breuiter de non
nullis,fprimò pa&um,vt dominuum rci dcpofitæ tranfeat in
dcpolitarium,fieri nópoteft,l.Lucius,cum fequenti. ff. depo.
Zu[cap. i* fuorum intelle&.& pariter pa&tuni in dcpofiti cö
tradunc quis tcncatur de dolo apponi prohibitum effe vide
i tui,& non valet,tex.eft in 1. 1.$. iilüd. ff.depafi. ratio eft, quia
tftcontrabonam fidem, & bonos morcs, & ideò prohibetur
apponinonfolum in hoc contra&u Depofiti, fed in quolibet
contra&u,& non eft ratio ex eo, quia venit huiufmodi pa&tü
-
praeternaturam,vt præfupponit Caftren.l.prima, §. fi conue
niat ff.depo.fed ex eo,quiá vt dixi, eft contra bonos mores,&
' bonam fidcm,& hanc fationcm videtur redderc ipfemct Iu
rcconfult.
f Poteft tamen fieri pa&um à depofitario, vt periculum s
f;ictadipfum.d.l.1.5. æpè,ibi Cafircn.ff cod.depo.
fItcm poteft fieri pătum & cóucntio in depofito & fe
qutftio,vt resdepofira réfìituatur in locotali,& poffunt appo
' niplura loca,& tunc erit ele&tio deponëtis cligere vnum dc il
islocisconucntis:at fi nulla fuerit fa&a cóucntio de loco de
bctficridcnunciätio dcpofitario, vt cxhibcat coram iudice.
-
tcx.
18§ P ET R. NICOL. M O z z. '*,

text. cft in 1. ci apud quem, $.in fequeftrum, ff. dcpofi.ibique l-.

Caft.videl.fi in Afia, ff. eodem, depofi. vbi 6 in Afia depofi- [
fum aliquid fuerit,vt Romæ reddatur, vidctur actum «xpcn- ;
fis deponentis,non autem dcpofitarij, nifi aliter fitaétum,vi.
de Bart. ibi, - -

$ f Item poteftfieri conuentioindepofito, vt reddatur poê

mortcm depofitarij, & poteft mutare voluntatcm deponens,
& repetere quando yult etiam antc mortem, text. in I. 1. fi fic
depofuero.f£depofi.ibi Bart.
6 "f Itcm poterit fieri paâum in depofito de yfuris praeftan
dis,áe quibus in l. Lucius,la. 1. in fin. ibi Bart & Caftr. ff. eo- I;
dcm d<pofi.videtext.in I. Publia. 6. Lucius Titius, ibi Caftr. £
qui colligit, quod in cótra&ibusbonaefidei ex pa&to nudo dc
bentur viurae, & idem videtur in ftri&i iuris, f£ eod. depof. &
animaduerte,quòd in illis legibus Papinianus Iureconful. lo- *.

quitur fempcr dc depofito iniproprio:nempè quando fuit dc- ;*

pofitum ad numerum, vel ad pondus vt tantundem rcddcre
tur, tunc enim cum excedantur fines & termini depofiti, di
cetur depofitum impropriè, vt diximus fupra pluries: & in : t ij
hoc depofito improprio poteft fieri paâum de vfuris præ
ftandis, quia dcpofitarius vtitur pccunia depofita, fecus effet *, •

7 in depofito proprio obfignato claufoquc dato, cum fdepofi- '*■

tarius non poffit vti illo,& fi fieret paétum, effet contra fub- |i;it;
ftantiam, vel naturam depofiri,vt inquit tex.in d.l.Lucius,& '■;,
ibi capitur natura pro fubftantia,vt etiam ponitVlpia.in liu |.'
* rifgentium. §. item refponfum fcio.ff.de pac.glo.ibi in verbo,
naturam, id eft fubflantiam, & declarat ÉÉ 1. pa&a con
uenta,ff,de contrahen.cnptio. & effet étiam contra æquita- |(;it,
tcm, quando non vterer re depofita foluere vfuras, cum con- |i;,
traétus depofiti fiat gratia deponentis, vt diximus fupra in $. ii
ordi.diuifi. - 3;
g f Poft moram autem vfurae in depofito femperdebentur [**ii
tam in depofito proprio, quam in imjproprio, quando non £il
effeta&um exprefsè de vfufis.d.l.Luciüs,1 dics, §. qui pccun* *iu
am,cum feq. i6i Caft. Bart. & alij ff.eod. vide omninò tcxt. in $
l.fi hominem §.fin ibi,in illis verbis, dummodoeorum, qui í
poftea vfuras acceperunt, ratio non habeatur quafi renunci* |'j
ucrint depofito,vbi exprefsè videtur decidi quodfi vfuraeacs; - .

piuntur $i ore depofitâ cenfetur renunciatum priuilegio, *

fauori depofiti. . I*
9 f iteim accidentale vocari poterit quando depofitariu*]j
rcm amittit, nam tunc non siaurdspöfiaiiuiiin;
& lata
 - D E D E posito. , , . 1 89
&htaculpa defijt habere facultatem rei refiittiefidae, fed 6 ré
tupcratincipit teneri,l.fi fine,ff. depof. & intellige e & acci
cidentale quandoresnon perit,& fi&aâio depofiii n6n extiti
guitur, cum pollit rem déperditâ feu occultäm feperire, pro
utdeclarat Cáftren.d.l.namique, fi resperiret & annihilargtu$.
adeò, vt non effet amplius fpes retrahendi, & rccipiendi illud
idcm,extingueretur iàio depofiti, qua tenebatur dcpofitari
u$dummodo non perierit füa culpa,vt diximus infra solupi;
finali,& fic effet niac refolutio & annullatio contra&us dé
pofiti, vt infra.

Tra&atus de depofito,quæ a&io oria.

tur ex depofito.
S V M M A R i A.
1 Ex contraíiudepofiti duplex oritur aâio,direâa & con
fr4r14. -

1 si dipofitumreddatur deterioratum,tcnetur depofitari

wi, acfi nomfuiffet redditum. -

3 Miiio depofiti direâa datur ratione doli,vellata culp«.

4 Sicontra£tusfiat gratia damti de dolofòlùm,& lata cul
patenetur recipiens, fifiat gratiarecipientu de leuißimâ
etiamtenetur,fifiat communi gratua de dololata culpa.
| j Contraria aítio depofitidatur depofitarto,nec in ea iura
tur in litem.
j, 4. Contraria aífio depofiti longfidei eft, & in ea yemiuni
y/ìr4.
7 Aäio direíia depofitieff famofa,fednon contraria.
* Diffinitiofurti eft contreâatio rei aliena. -

% Attio depofiti eff pratoria, imò ciuilii aliquando,exce

pti, quatuor cafibus.
V; to ad (extam columnam, quae eft infcripta De
aâio. Depo.pro cuius declaratione fcicndum, dupli
citer oriri a&ionem ex hoc contraétu, nempè Dire
£tam,&Contrariam. Dire&ta datur deponenti contra depofi
* *rium & eiushaercdem,l.im depofiti, & 1. quod tumultus. ff.
$pof&datur haec aâigad remi in fimpluri confequendam.
non detcriorcm,nam fi depofitum rcddatur deterioratum,
tene
19o p ET R. N I C OI,. M O z z.
tenetur,acfi non fuiffèt redditum, vt inquit tex.inl. 1. §. fi rcs, i'*'
|
f£depof. quod intelhge fi dolo deterioratum fit, vel etiam cul fa,
pa qüando de culpa tenebatur : quia tunc tenetur reftituere, fas,
$e! foram æftimarioncm (i dcterioratio taliseft,quod inutile Fa, q.
Jaâum eft deponenti, aut fi non faltem quanto, deterius arg. l*u;
Ëorum,quae notantur in 1. 1. in princ.ff.de ædil cdic. vidc laf. I… -

1. z.fffi certum petatur, daturque hæc actio & ad acceßoria d. : Yrte,

-.'

1. 1.§.fi res depofita,& § quæ deponit,vbi glo.ff. depoflimitá I.u-im

] g:
do in necefîàrio depo(ito,fcilicet incendij, ruinæ, & naufra- kami,
gij,in quo ad duplum agitur. - ?;;;;;
f Item datur iatior €doli, vellatæ culpae commiffae etiam- sis;
fi ipfe dolus purgatus cffet , cdcnptione ipfiusrei,l. 1.$. fitcm scrui
ff depof.leuiautem, vel leuißimâ culp;: non tenetur regulari: et,
ter, nifi conuenrio fiat, minus dc cafü fortuito,nifi dofus, vcl *£e
culpa !ata cafum praecefTerit:conuentio tamen ne dolo tcnea- -tis,
tur, quia cft inuitatoria ad dolum non va!et. § prætereà, Infti- *., Q,
rut. quibus modis re contrah. obligat.iu.l. i.§. fi conuenit, & Ā.
$ illüd. f£ cod. depof. & I. conueníte, ff. dc pa&. dotal. quais Syri
concludcndo facias ifam rcgulam,& doétrinam, de qua ct* sj,
4 am in diuifione depofiti fupia diximus, f quod fi contra£tus %ij,
dantis tantum graria celcbrctur, de dolo tantum & culpa lata ûiii;
accipiens tenetür, fi contra&tus fiat gratia accipientis tan- * „„,
tum etiam deleuiffima tenetur:fi verô gratia communi;tgn« sst,
de dololata culpa, & leui tenetur. 1 fi vt certò, §. nunc viden- ksgi,
dum.ff commod. & ibi Do£t. cafum fortuitum nullus pr* *ig.,
ftat nifi(vt fuperius dixi) cafum culpa prgccffeiit, vel cöuen* $t $i
$ rit.f Contraria autem aërio depofitäriö datur,in qua in litcm }
non iuuatur ad diffe. cntiam praeccdcntis, & per depofitari.
um confequitur
ftodienda indemnitatem
impcnfàm feciffet,l.ciinapud
depofito,
quem,veluti fi pronon
fi dcpof. rccu£ Ἑ;[l];
nim depofitarij, fed dcponentis impenfis rcs cuflodiri dcbct, l.
ne ex pioprio officio quis dannuni confequatur. l.fi in Afia,
in princip. ff depofi.l.fed fi quis ex fignatoribus, f£ qucmad
mo. reftam. apcri & nota quod hæc aâio eft vna de quinqu£ ;
quae fforum iüre fuo nomihe filio compctebat,de quibusin l. I,
ííííííííí&íìíîåäïíåëåíçóôïìgì'&ini iu |*w,
lianus,ff.eod. - *. It,
-

6 f Item bonaefidei eft I. 2.C.depof. & §.a&ionum, Inftitut £i|

deaäio.ideò
pof. diccbat Ioan.And.in
in vcrf.diuerfa,quod additio.
in hac a&ione adSpecul.
veniunt tit. d* §.iji,!
vfuræcxmo -i

ia, fcilicet à die interpellationis per I. z. ff. cod. immò etiam

fruétus,& acceffionesveniunt,d.l. x.
Item^
-

-
 . í E D £ p osiTo . . &s
15fit, - flcmfamofà cithesacho, intcliige de dire&a, non de ';
aimd contraria, quae non cft famofa. 1. qui`depofitum non feili*
diitufT, tui: fuo nominc conuentus ac coridcniiatus ad cius refti
ginui: tutionem, cum infamiae, periculo vrgctur. C, dcpofi, & ra
tiiu;i! tioeft, quia illc qui recufatdepofitumj reflirucrc, furtum vi
vitiii dctur ficere & coinmittere, quippè qui fpoliat dominum
doiiii| pofeffione rei dcpofiræ,l.fi qui§ rciî, £deacquirend.pofleff,
[iimi? quod intellige vt fit propriè}depofitum, md hoc vt dicatur fur
;nis tum committi,&adhoc,vt fifcüs poifit agcre,fccus fi cffkt do
minium translatum, tunc fùperet naturâin rautui,& effet de
[:;^ Polituin impropriè, ncc diceretur cöniiii furium, cum non
, ifa conucniat diffinitio furti, quæ eft cóntrcctatio rei alienae,at
igit fidominium cft translatum, non dicitur amplius res alicna.
dìt : ftdfiia:aliud enim cft alterius rem e{fe,fiuc alienam,aliud rê,
inter* fcuaeftinationem in genere deberi,l. fingularia, ff. fi certum
alii Ę §.cum ita,ff deau. & argcn.
igni;, • g,& ita in faéti contingcntia refpondit Ripa Re{pon.zó. &
$$imusfiiperiori colaifina,& ficifteerit vríus decafibus,qui
bus Priuilcgia depofiti propriè, non compctuat dcpofitoiw
Proprio,vt diximus.
fItcmiftaa&io eft;yrætoria,immò ciuilis aliquando, ex
cepiisquatuor cafibus,vt 1.1.5. 1. ff.depo{. & perfónalis eft fe.
cundum Azon.in funma,tituldcpofSpecularor & ibi Ioan.
Andr.in additio.rubri.titul. depof. De forma autem libello
iam nó eft noftri inftiruti loqui, præfertim cum ibi apud Spe
culatorem poffit rcperiri diffusè, & apud Pctrum de Fcr.
f uarijs,

Traâatus de depofito, quomodo annul.

letur,feu deficiat depo.
- fitum.
s V M M A R I A,
, • D pºffum deficit & annullamur, fimulatque contrari•
tonfenfùreuocatur,&pote$t repeti quandocunq,.
„£, * Depofitarius tenetur reddere fatum atquepetitur depo
t3
g£1β;
fitum. Iflrumentum depofiti habet executionem para
fÃm,
, r *, ' 3 In
β
19z p Et R. NicoL. Mozz.
In depofito non poterit proponi exceptio nom numerata
pecuniæ.
priuilegia quae competunt depofito, non competunt depo
fito confeffato.
Κe, depofita debet reddifine vlla cunítatione & exceptio
me fallit in quatuor cafibus.
Annullatur depofitumfires depofita pereat.
si depofitum nó fuit datum obfignátum, videturquoque ij.
tacitè conceffùm depofitarto dominium.
Quando quis depofuit vas, fardellum, arcam vel fimilem *;
rem,quomodo debeat reftitut. differt am reddaturaperta *
vel obfignata res depofita.
Quid erit dicendum quando aliquis depofùit rem aliquâ ,
i) Camera, vel domo alterius ipß ßiente, an recipiens te* *e;s;
71£.4t//?”.
si deponens dixerit,depono iftam rem penes te, & alter 'ā;
J0
sti;
expreßè, vel tacitè confentiat,vt ibi deponat, tenetur in '**y;
diftinéîè. -
*;
11 finitur depofitum & annullaturfi depofitariu vltrò, & j;
*;;;,;
fùaffomtèreftituat depofitum.
J2 $iáeditor&debitor cónfentiant interfe, vt debitor*
ret illam rem illi,qut portaret taliafigna,fiquü yadit á È
É
*i|;in,

illufignü prore,an debitorfit liberatus. Šp;

13 Quàndonumularij& bamuherij fore cedunt boni, fiqui igit;
djofùit pecuniamimbamho,ampoßit repetere ante alio; $it,
¥0m.
quifit prior. Κ, s
/4 έοήtudo efi Venetijs, vt quando banchetj cedum; ir ύni
mis, fiat diuifio æqualiter inter creditores per* &li
$si .

bram. -

JJ contraâu depofitum extinguitur, vt conuertatur diffi

tum im alium contraétum.
V. EN I o ad feptimam, & vltimam columna',
Quomod9
dem ordinis, que eft infcripta,
eiuf $i;
*-.,
annullctur, YIII,
fúeficiatiüiüfmodi coiitraâûs depofiti, *P°'°'' *¥;,
fcqucn* iis;

__
 1) £ D E POSITO. 193.
„a £quens quidcirca reftitutionem rcidepofitæ fit ftaturum;
Piocuiusrefolutiöe,dic quod fdcpofitum deficit,& annulla. 1
tur fimulatquc deponens contiario confenfu vult, quod fibi
fiy. rcftituatur depofitum,namq; fìatim atque ipfe vult, deficit t£
Petendo,& pótcftrepcti quahdocunque, lylrima. ff. depof.f
£, &itatim tenetur depofitäriusreddere illud, quia infifumcn
tum depofirihaberèxecutionem paratam ficüt resiudicata,l.
pcnulti.1bi Bart.Bald. Angel.Salicet.C.depof. Angcl. Arctin.
confio6.num.6. Petr.à Düen.regu.zo6.iii ;.limitatio. Cardi.
*}**| Albin lucubr.ad Barto.in le&u'ì.f£de iureiuran.num. 3.qui
reddit rationem ibi, quare depofitarius fine dilationc com
|, al Pcllcndusyftad rcfiitutionem,f non poterit proponi excep- s
- -

„ tiononnumeratæ pecuniae, text. in I. in contraaibus.$. {ed

- - -

t£ quoniam,C.de non numerata pecunia. Nec poterit obijcere

.| compenfationem.l.fi quis,& ibi Bart. & omnes Doéto. C.dc
;£*|-po Bald.in confil.sss.fiu.z.verf.fequitur videre de exccption.
„a*] £ompenfátio.in z.vol. Nicol.Boeridccifio. 195.num.7. Areti.
in$prætcrcà,& §.is,nume. 4. Inftitut.quib. mod. re contrah.
** $lgaTindar.tra&.decompenfarti.£numero3z.Scbaftian.
¢ Mcdiccstrac.decompenfa.párt.i.quaeftio. 9. Pano.in c. caete
;**| ticap.bona fides,num.6.extr.depo. qui affignat optimas ra
fioncs,quod proptcrcà hoc priuilegium introduâüm fit, ne
infraudem allegaretur compenfatio caufà differendi rcftitu
tionem depofiti,& fic ne contra&us depofiti, qui multum in
nititurboiiaefidei,redundaret in perfidiam,c.i.extr. depo. &c
*' Alex.inl.ait prætor.§.fi iudex. número quarto,ff.de reiud.&
Â' Anto.deCariar.intra& de execu.inftrumj.num.17.ver.7.quae- ,
' io,in quinta parte traét. Pet. Rebuf£in Commentar.ad confti
£* tution,Regi.ira&.delitter.oblig articu.fexto,glofT3.num.16
* $probatür exprefsè in d.l.fi quis, ibi in illis véibis,reddere il
** htbmodisomnibuscompellât,& ibi quàm celerrimè, & quä
9tiofiflimè, & hanc communem cffe opinionem atteftatur
** Kirchouiusinfccundo Tomo commu. öpin. Cent. z. in ver.
g%' depofitum,qui refert Roland. confil. 17. numero 1. in prima
Parte confiliorum,qui limitat hanc conclufionem non pro
? £derein depofito cònfefTato tantum, f cum priuilegia veri 4
fit, &aάualisdepofiti,non habeant in colocum, fiam leges, quæ

loquuntur dépriuilegio dcpofiti,intelligunt de depófito per

numerationem fa&o & vero, non autem de confeffato & fi
$oytvoluit Bartol.Socin. in confil. 143. num.15 in volum. 1.
8 additio ad Bart. in d.l fi quis, Nicol. Boer.dccif. 195. quam
uiimulti alijfucrint contrarigopinionis,& diximusfuperius
1In Ot
194 ` P ET R. * N ICO t. MO z z.
in ordine diuifio anim duertendum tamcn, quia fupradi&iâ
vera funt f quod res ipfà dcpofita reddi debet, & fine vlla ex
ccptione, & quàm ccicrrime,& ociofifiimè. Fallit & limitatur
in quatuor cafibus.
Primò cum quis gladiumdepofuit,pofteafuriofusfaâus
ipfum repetit,c.ne quis, 12. quaeft. v.
Secundò,fi deponensfit deportatus, & eiusbona fintpub
licata,l.bonafides,ff.depo.
' Tertiò,quando fur depofuit, & cum vero dominoin pc ¤m.
tendo concurrit, quia potior cft dominus vt d.l.bona fidcs.ca. i*um
cum dcuotiffima. iz.quae(t. 2. -

*!,
Quarto,quando fur dcpofuit apud eum,cuifurripuit, vt “…
d.iuribus. <!τα
f Item potcft dici, vt annulletur depofitum fi res dcpofi ç;tm,
ta percat,quia fuit furrepta,vel deperdita, nam fi cafu fortui $t,
to, vel ob vitium rei depofitarius non tenetur cum nulla cul Έτά μ
pa fit,vt diximus{uperius. videamus ergo quid in alijs cafibus τε'ti;i,
J)octores determinent, & quia poteft contingere, in faâodi
ligenter examinanda materia illa,& ex mentc Doéìorum vi ¤ç ,
détur dicendum,quod fi depolitum non fuit datum,obfigna
tum,f & conclufùm, videtür quoque racitè conceffum depo
proprièdominium,
fitario l.licct,
depofitum,vt §.rei,l. fcd
diximus, Lucius,
fapictf£naturam
depof.&mutui,
non critfi
fùnt res, quæ recipiant funétionem in gencrc fuo, & in hocca
fu depofitum crií reftituendum fempè, vt fuperiusdixim!
de mutuo.In depofito autem proprio,quando fcilicet quisdc
pofuit fyas,fardellum,aicami, vel aliám fimilem rcm clau
fam,in qua erant plures res,tunc fi rcddatur res claufa,ficutam
tea erat temporc depofiti,non tcnetur depofitarius,nifi depo
nens probet resibi contentas:fi verò reddátur rcsvcl non lig*
ta vel cooperta,ficut fuit tradits,ftabitur iuramento dcponcn
*is habita inoderationc,& taxatione iudicis fccundumpci?.
næqualitatem,argum.text.cum materia, in l.fi quando, ibi
JPlot.quem refert, & fequitur Menoch. tra&at. de arbitr. iu*
dic.libro .Centur. s. cafu zo8.C. vnde vi, cap. fin. quod m*
tus caufa.hanc opinioncm tenet Iulius Clarus,yereclaru$, %
lib.3. $.furtum,ifi fine fue Praxis:intclligo nifi fit tam leuisfi
gnatura, quæ faciliter fine faéto hominis poßit tolli, vt cüc*
Ëa vel fimili re,& depofitarius fit homo bónae famæ, & 9?”
mionis: nam tunc non teneretur,declarat Innoccnt, in c.fin*
ext.depofi.communiter Do&o.in 1.1. § fic itaq;,ff.depof.Bal.
in rubri.C.depof.prima quæftio.Salicct.inl.j.num. ';i
 — -

- f) E DE POStT O. . . . 195
Ififi! adquxloca proplcniorido&rina eft recurrendum,ff.d quid 9
: iiit | riitdiccndum in cafu,quando aliquis pofuit rem aliquam in
imit:] camcra veldomo alteriusipfo fciente,& paticnte, an habeat
locum do£trina fupcrius tradita, & videtur dicendum quod
[úfí'] non,quia non cft depofitum: namqucad hoc vt fit depofitum
oportet quod exprefsè rcs fit tradita caufa cuftodiæ, quod non
;j;;*i tftin cafù noftro,quare dicendum, quod fi diéìa res depofita
furata fit,quia ofiium fuit reli&um apertum,nontencfur do.
roi;*| minusdomus, nifi probaretur cum feciffe dolosè, ratio eft fu
lida | pradiétorum, quia non praeceflit contra&us inter eos, ex quo
tcncaturad cu{todiam, vt declarat Ioan. Andr.in rubr. dcpof.
pit,* & Gomefius Hifpan.in cap.de depofito, lib. var. Comment.
iur quod verum eft,nifi ratione alicuius officij affumpti vi
sę dcatur dominus loci ob!igatus,vt caupo, flabulavius, nauta:
Motu | proptcrcà, quod fi in præfentia eorum aliqua res ponatur ab
'. hofpite,& viatcrc,& resfit furara, tenetur eam foluere , vt
probattext.in lege prima,§.final.f£ naut.caup.ftabula, & ibi
Doá.praecipue Bald.Caflrenf. Raphacl, Fulgof.inl.i.fEdepo.
inqua conclufione animaduertendum, f quod fi dcponens io
dixcrit,depono iftam rem peneste, vel trado tibi in cuflodi
am,&alter expreßè vel tacitè confentiat, vt ibi ponatur,tcne
tur indiftinétè,fiue fit officialis,fiue non, quia cenfetur reci
pereindepofitum,ac fi fibi tradita fuiffet, & tenebitur a&io
ncdepofiti argumen.text. in I. i.§.fi iufferim, ff. de acquiren.
poffcff.l.fi egó.vcr.quid enim.£de jure dotium, cuius textus
verba funt:quid enim intereft inferatur voluntate eius in do
num eius,an ei tradatur, & per hunc textum ita concludit Ca
fitnf & Raphael Fulgo, in d.l. prima,ffdepo. nec aduerfatur
illud,quod fuperius diximus, quod fi quis ponat rem in do.
mo,velcamcra,dominus domus non tenetur, quia ibi loqui
tur,quando nullum veibum ex parte deponentisfuit diétum,
in hoc vltimo cafu quando exprefsè cum domino deporens
fuit alloquutus, -

flteim pariter finitur depofitum & annullatur, fi depo- it

fitarius vltrò & fua fpontèrcftituat depufitum domino, feu
£*ponenti,fcd poffet dubitari fi depofitarius illam rem depo.
ftam tradat fìinulo, vel feruo, vt domino, vel creditori jer.
ferat, & ille feruus aufugiat cum ea, ve! fortè eam peråat,
£n tcncatur ad aeftimationcm , vel intereffe depofitarius.
h*quaeftio poreft adaptari ad alios etiam contra&us , dc
quibusfupra,hoc eft incommodata re, vel precario tradita,&
inquolibetpofI«ffore,vcl dc tcmpore rcialienæ, & dsbitore
N 2 fpccici,
 P ET R. N ICO L. M O z z. -

fpeciei, ideò ex communi omnium Do&orum do&rinata

-lis diftin&io eft tradenda,quod aut debitum erat in genere,&
quantitate,aut in fpccie,fi dcbitüin genere non excüfatur,de
bitor nec liberarur, quia talis debitor indiftin&è tenetur de
quolibet cafu fortuito, quandoquidcm ille non erat debitor
in illa pccunia,vel fpecie miffà,fed in genere, & genus perire
non poteftargumen.text.cum materiâ in I. 1. £. fi certum pé
ratuf.Caftreni.ita declarat in l.argentum,f£cómmo. & Alex.
in addit.& Bart.Salicet.inl.is cui,C.defur. laf. in l. 1. ff. deco
pcr quem,& eft communis opinio, de qua atteftatur Gabri.
concluf.i.de reb.credit.lib. 3. & idem effet dicendum, vt non
excufaretur fi effeta&um inter partes, vt ipfemet debitor tra
dcrct,vel mitteret per certum nuntium,& ipfeperalium mit
tat,nam ipfe non poteft vidcri diligens,cum veniat contra for
mam paéti,vel mandati,l.eum qui.$.fin.cum fequenti.leg.ff.
commod.& d.l.diligenter,f£mánda.fecùs fi non fuiflet fpcci
ficè,& exprefsè diâum quod nötraderct alteri perfonae, quia
tunc fi fideli perfonae tradidiffet,excufatur, ita firmauitanti
quus Pileusin fuis quaeftionibus. quaeft. 142. fcilicct vltima,
i* quam vidcas.f fed quid ficrcditor & debitor conuencrunt in
ter fe, vt debitor illam rem ci, qui portaret talia fignatrad£
ret,& aliquisè circunftantibus,vel franfeuntibus, audicns il
Jud, vadit ad debitorem cum illis fignis ignorante creditore,
& fibi foluit,an dcbitor liberatusreihaneãt?dic,quod fic,quia
non cenfetur eße in culpa,prout tcnct Bart. in l.fi quis vxori,
$.apud Labconem, f£dep6 quem text. fingularem fccit Bos
ri.decifi.z8z.fub numc.4.vbi vide pro pleniori cognitionc. &
tradit Iaf.in lege prima,f£de eo pér quiem fa&t. crit, quamuis
ÉÉÉÉÉ fit in debitore fpeciei, non autem gencris
& quantitätis,nam tunc teneretur,yt diccbamus.aut & fecum
do&afueratdebitum in fpecie,quieftcafus noftcr,fcilicctd*
ofitarij,& tunc aut feruus per quem mittebatur rcscrat fide.
Ê non confuetus fraudcm facere nec committere, & tun£
non tenetur & liberatuseft,text.eft notab. in 1. argentum. ff.
commod. cuius verba funt:argentum commodatum, fitam
idoneo feruo meo dediffem ad te perferendum, yt pon debue.
rit quisaeftimarefuturum, vt à quibufdam malis hominibus
deciperetur,tunc non meum dctiimentum erit, fi id malih9;
mines intercepifTent, aut feruus & famulus non erat fidelis,
fed folitus talia agere, & tunc non liberatur. ita concludunt
Hartol.Bald. Pauf.& communiter Doétorcs, in diéta leg*a*
gcntum,f£commod.Bart.inl.fiprocuratoris, ff. dccond.catl:
'-* DE D£ PosiTo. . . t
cntingnct,& taufnum b & ibi lafon,& liscui,vbi Bald. Paul.salicet. &.
„„„*| $mmunitcr Doâorcs,& fumma Nauarra in cap.17.de fcpti
„„*] PoPisccpto,aum.i$. fcd circa matcriam hanc quaerqdcca
ä fü,quem Widi contingcre in fa&o in ciuitate Venctiarum, &
igi; „ quotidic ctiam poteft contingere, fputà quando numularii, 15
££; ftubanchcrijforo ccdunt botiis, & plures depofuerunt pecu
Äro &■ niaminbancho,cui dcbeat prius rcftitui depofitum,habcbit
omno fíí:& nclocum in hoc cafu regula, prior in tcmpore, potior in iu
aliml1É| t&Vlpian.inl.fihomincm,dicit ibi in $.finali, fimu! admit
reditiº ß tcndoseffè creditoresdepofitarum rerum, dummodo vfuras
tandum,vt |,| prodepofito non recipcrcnt,& regu. quia qui priot, non fcr
se*
lc git.
uabitur,glo.intclligit
fin confitudoftiinen ita,Caft.quc declarat
cft Vcne?tis,de qua illum tex. in vcr.
confuetudine at- 14
g£ ; I tcltatur etiam Decianus Dominus meus confil. 11. nume. 19».
ę
nonfilia í
yolumine primo,vt quando plurcs funt creditorcs, intet cos
fiatdiuifidæqualiter inter æs & libram, nö autcm fecundum
i;dioa;
ftir*
tcmporisprioritatem:limitatur tamen quod illa confuetudo
- -

¤.
fçiliçet furti;
procedit quandoquos
pothecam,inter plures funt creditores
feruetur id, quod nullam habentcshy
de iure communi di
j£
aliá
citur in l.& fuum.§.finalicum lege tcrtia,l.fequcnt.ff de pac.
ç^3.
-

quod fkilicet creditores intcr fc conucniant, & quod unaior

'£
yrint«
pars conuenit,tcnentur alijobfcruare, quod paritci habct lo
tum in non habentibus hypothecam,l.rcfcriptum.primo, &
;quo&is Cf. fecundorefpon.ff.depa&. Decianusd.confil. Linita fcmpcr,
i/j. nifi pcrftatütaaliter effet difpofitum, & de matcria ifta deco
jtem Ę άorum videStracham Ancon. qui fccittraétatum fcparatum
'i ag* dcdcco&oribusinter alios.
ę
„ juftTi$
. f Potcftdenique dici,vtdcpofitum extinguatur, fi con- ,
- -

$a $it;irtcs dcpofita inalium contra&um, cxcmp!um poteft

*ā– poni fecundum Vlpianum Iurifconfult.in lege, ccrti condi
„i:,íl É Étio,in fin.ff.fi certum petatur, vbi fi dcpofui apud te decem,
„ut&g* I. Poftca permifitibi vti pecunia illa, fi vclim repetcre pccuni
ira**? am,nonpofIum petcreaétionc dcpofiti , quia videtur extin
|#*? άumdepofitum,& conueifum in contraétum mutui, dcbeo
3*% £rgoagere certi condi&ionc,quæ oritur cx mutuo. Poffet eti
„¢* am dici,vt fuperius etiam diximus,quod crit dcpofitum, fed
i£; impropriè,& fic fubftincretur libel!us,quamuis in co effet di
„£j£*£ áüm depofitum,vt inquit Bartol.ferè in fimili in l.fi mcrces,
ç
ía '%vis maior,fub numcro $.ff. loc. dum atteftatur fubftinui(fe
-*

■*; libellum in locatione impropria, & nos diccmus infia in z.

Ajá $. colum.vltimi ordinis,trää.locatio. & condu&t. finaliter po
;;;»a. tdtdici,vtdcpofitum rcddatur nullum, quandodcpofitaiius
N s illud'
198 P ETR. NIcoL. Mozz. fr
* * •*,
< illud non fatetur, nec ad illius reftitutionem feobligat, Do&. *. 4.

in l.acceptam,C.dc vfu.Iaf.in conf 9. numero 13. volu. i. Rol. 1*1;

conf. 63. num.33.vo!um. I. & refert Lauren. Kirchou. in recol
le&io.com.opi, concluf66.Ccntu. z.fed quid dicendum in ca 'it;
fu quando quis depofuit pecuniam apud campforem,vt fatis. i;a ,
faceret fuis creditoribus, & illi à campfore certificati ratifica iag
uerunt,eritne extinâum depofitum, vel erit in pendenti? dic
fecundum loan. Andre.in addi. ad Specul. in titul. de depofi.
quod poterit campfor inuito deponente illis foluere, & fic nó
poterit mandatum rcuocare,& ita teaet Caftren.in l. Stichü,
Cornelius.fède fol. Alexan.in l.qui vfumfru&um,ad fin f£de
verb.obli. Ruy.conf.131. numc. 3. volu.3. crgo crit cxtiactum
. quoad deponentem.

T R A, C T A T V S DE P IG»
N O R E ET HYPOTH ECA, P E.
TR I N I C O L A [ MOZZII M A_
CE R ATENSIS I. V. E).

DePerfonis De Rebus Subftantialia Naturalia

Accidentalia Quæ Aëtio Quomodo refoluantur

Expreffum Tacitum Generale Speciale
Conuentionale Prgtorium Iudiciale Legale
proprium Improprium
P I G N V S.
S V M M A R I A.

1 Pignusdicitur contrahi, & celebrari re, & dicitur à

pugno. 2. - -

Pigmus nudo comfenfù contrahitur.

obligatiopignorù contrahitur nudo confenfì,
; speciale ejt impignore conuentionali, vt poßitnuda com*
uentione confiitui/ecundum Abba.
4 Obli
 — -

pp PI G NoR F, FT HY poT g. £99

4 Ohligatio pignoris caditfi per re certa,necpoteft effenfi
Ao. adfit res.
*| 7 Emptio & venditiopote$t contrahi etiam inre incerta.
'
fía-
, flumadrer
Pignu erattantum inremobili, fedfuitpoftea protra
immobiles.
Ris] / Pignus aliud eftproprium, aliud improprium, & qua
£| fint. `
*'| u Hypotheca vnde dicatur.
i. 1 Pignuiniure varij modü appellatur.
„…] 12 Dupliciterpotff capi,ingemere eft obligatioreilicitæ pro
debito ttiris. -

1} Pignus effres,de qua inter debitorem,& creditorem con

ß/ uenit,vtfit prodebito obligata.
? j, Pignusinffecie poteft dici vtfit res mobilù tradita depu
gno,& eftpignuspropriè.
ij Pignuspropriè & fmffecie eff,quamdopro/ecuritate ali
autus manu traditum e$t.
14 Inffatutuloquentibus depignoribus,non habet locum by
pothcta.
| i; Iudaimonpoterunt mutuarefúb hypothecis,fifuit ei, con.
ceffùm vtfùbpignore mutuent.
ut Communis vfùs loquendi cumfitfaéti,probari debet.
1, Quihabet & detinetpignus, contra eummomcurritpræ
fçriptio cumpoßideat.
ao Plusefthaberepignusproprium quam hypothecam.
2, Amobiigatusfideiuberepoßit darepígnora. :

VNC venio ad contraáum Pignoris, quod & i- ,

ß
pfum dicitur
Imperator in contrahi,
§. creditor.&Inftitut.
cclcbrariquibus
Re, vtmod.
inquit
re
à$ contrah.obli.hinc cft quodf pignusdicitur à pug. *
no : quia (tringitur pugno, & manu ΤΠ-

Plebs 3.pignus,ibi Alciat.Tff. dc vciborum fignificationibus,

`Riparubric.depigno. numcro quarto, & fiícum ifte pigno
riscontraélus cofitrahatur Re, meritò fuit fituatus & poíítus
fùpracolumnam Rc inlcriptam, fed contrarium vi cbatur
N 4 fuade
2oo PETR. NICOL. Mozz.
s fuaderi perl.i.ffdepig a&io. vbi inquit Iureconfult.fpig :a:;
nus nudo confenfu contrahi:ergo non re. P, ætereà diciíür É
quod non rcfert an pignus traditum fit : & hinc cft quod pig
nuscontrahitur etiam in rebus immobilibus, l. fciendum, $.
creditor,f£qui fatifda,coga.l.cum notiflimi. 5. fed iam illud,
C.dc praefcript.3o.anno.& tamen iftaercsimmobilesnon poß
funt pugno [tringi,nifi quaedam portiuncula protota, vt dc
clarat Sálice, in I rcm alienam. $.propriè,ff dépignorati. a&.
Ideo glo.in l.t.in ver.pignus,declarat & exponit pignus, hoc
eft obligatio pignoris, quae pignoris obligátio nudâ conuen
tione contrahitur,allegat text. concordantem in l. cum con
ftet.C.t;uæ respigno oblipofI.f & fic videtur vclle quod obli
gatio pignoris pollit contrahi nudo confenfu:non autem pi
gnus.f Scd Abbas in c. cum aliquis,de re iudic.numer.4. rcfe
fens Bart.dicebat fpeciale effe in illo pignore conuentionali,
vt po{fit nuda conuentione conftitui,cùm fit modici praeiudi
cij,quod declarat etiam ibi Bart.f Aliqui dicebant quod quá
uisibi nuda conuentione pignus contfahi dicatur, tamen ad
huc contrahi rc dicitur, quia obligatio pignoris cadit fupcr
re certa, nec potcft effè nifi adfit fùbie&um, cum conftituat
iusia re.l.pignoris,C.dc pig & declarat ibi glof. in ver. quod
magis,quàeifiquit,in hoç differre contraétum pignoris, quod
concrahitur re , à contraétu emptionis , quae contrahitur
confenfu , f quia emptio , & venditio poteft in rein
certa,etiam fi nî resfit,contrahi,& in fpe feuia&tu retium,
feu emptione gabellarum futurarum:fecus in pignore, quo
niam fi obligo hominem in genere,velcentum marcasin ge
nere,non tenet obligatio,quia non poteft oflendi corpus, in
quo fit confenfum,l.i.& per totum,C.fi rcsalic. pignó.da.fit,
l.qui filios,C quae respigno. Ripa in 1.1.num. 14 £depigno.
nösinfra,co! §.v!ti.ordi.& dc ifta differentia dicemuscolum
na confenfu infcripta,in s.ord.f Alijdicebant pignuseffe dú
taxat in rc mobili, fcd fuiffe etiam poftea protra&tum ad rcs
immobiles, 8. itern Seruiana, Inftituidea&ti6. Ripa in rubrica
dc pigno.fub num.4. -

Quare pro folutione,

e(Ie pùto,dicendo
& concordatione
quod duplex
diftinguendum
eft pignus,falter um cnit; e(t
proprium, alterum improprium. Proprium pignus illud
<f!,'quod recontrahitur, & ftringitur pugno, & conftitu*
tur täntum in re mobili, & de hoc loquitur Imperator in d.
§.fi creditor, & hoc refpc&u pofuimusjftum contradum P'£
noris fupra columnam, Rcinfcriptam. Altcrum efl impro
prium,
 -

| ——
DE PI G N. ET HYPOTH. zoi
ffi ɤ contrahitur nudoconfenfu,ctiam fi tradita non
üí, fitrcspigaori,& iftud eft pignus, quod poteft conftitui etiam
gjg| inimmóbilibus, fed dicitur pignüs imipropriè, & de hoc lo
iii] quitur l.i.ffdc pignor.a&io.& iflud pignus improprium vo
|| caturhypotheca,f quæ dicitur ab hypós,quod eit fub, & the- i•
j&' aQuodsitpo(itio,quafiqugdamfüppofitio vcl obligatio re
ii&j tum,vtffdercb.eorüm non alien.velfuppo. Rubric. Faber, §.
: | ittm Scruiana.Rip.d. Rubr.depign.num.4.& hinc hypothe
„s] cadicitur fuppofitio.l.cùm tabernam ff de pigno.f &aducr. ii
nJt* t&quòd iniure pignus varijsmodisappcllatur: Interdum, hy
| a | Pothcca & pignusdicuntur idem, & quantum ad obligatio
&| ncm,&aitiofiem funt fynonima,vt probatur in l.foluitur.ff.
mj quib.mod.pign.velhypoth.folua. Rip. d. Rubr.num 8. Quan
; | doque pignusappcllatür vadium.c.i.ext. de pig. Quandòquo
„.| yadimonium,vt pergl.C.dc caftren. & mini.lib.iz.Aliquan
.…] doantiphona.l.fipccuniam.ff.de pignorat.aétio. ibi gló.ali
;;] quandoantichrcfis, aliquädo fùppôïtio, de quibus tradit Ri
… | Fad.Rubr.num.9.
;
Cùm ergò pignus po(fit capi & accipi dupliciter fecundü
;'£ fùpradiéta, jempe in ffpecie,& in genere, vel propriè, & in- ia
„,! Propriè: Illud impropriè feu in gencre fecundùm Hoftien, in
fumma,ficpolIc dcfcribi vidctur, vt iit obligatio rci licitgpro
- -

„ j • prodebito inita. -

:! f Alijdiccbant effe rem, de qua inter creditorem & debi- 19

: torem conuenit, vt fit pro debito obligata. §. item Scruiana,
i
Inftit.dea&io. Si capiamus autcm pignus in fpccie, f poteit 14
£. diffiniri,yt fit res móbilis tradita dépügno etenim vbiìes nö
tranfitad creditorem,dicitur hypotheca.l.fi rein.ff.de pigno
futa&tio. & in hoc di{fert pignus ab hypotheca, prout Barto.
dcclarat in l.fi rem. 5. propriè, vbi caetcri fcribentes ff.de gig
norat.ibiSiluan.num.io. Didac.Couar.pra&ticarum quæ{tIc.
13 Doft.in §.item Scruiana, Inftit deacìi. V, 1 dic, quòd f pig- is
nuspropriè, & in fpecie eft, quod pro fecuritatc alicuiu$ mi.
nutraditum eß,dicitur traditum ad differentiam donarionis,
inqua datur,nontraditur. l.Scnatus. §.donationem. ff. de do
nat.cau.mor. dicitur pro fecuritare ad differentiam depofiti,
quòd pro cuftodia datur, & ad differentiam commodâti, vel
Prccarij,quodadvfum datur, vt fuprà diximus fuo traçtatu, w
cautumque fit per hoc ipfi creditori, quia plus cautionis eft rei
incumbere,quàm in perfonam agere.l.plus.ff.de reg.iut, dixi
musmanu, quia dicitur à pugno, & dcbet tradi mant, ad hoc,
vtfitproprièpignus,yt diximus. d. I. Picbs. quäuis impropriè
N 5 ctiam
zov p £ T R. NtcoL. M o z z.'
etiam in rc immobili tradita, pigno is obligatio contraha.
tur, & pignoratitia obligatio,feü ääio oiiatur,vt inquit Azo
& Hofticnf.in Summa,tit. de pigno. Ncguf.in princ. tra&.de
pigno.poft Hugo. Doncl. & Franc.Bald.& dcclarat etiam ki.
pa in Rubr dc pigno col.z.
J6 f Ex quibus fupradiâis poteft inferti ex mente Doéìorù,
quòd in flatutis loquentibusdc pignoribus, non habcbit lo
cum hypotheca,cùm ftatuta propriè fint intclligenda, & fic
17 de piguore quod tranfit ad creditorem : f quare íi priuilegâ
fit conccffum à Principe Iudæis,vt pofîint mutuare fub pigno
re,rcftringendum, vt iudæi non poflint mutuare fuper hypo
thecis, quæ non funt propriè pignora. Salic. in I.fi rem. 5. pro
ÉÉÉÉ pignorat. a&. ibi etiarii Barto, tacite videtur hoc fir
mare. & Panor, in c.cum aliquibus.dere iudi. fed contrariü t&
nuit Fcli. in d.c.cum aliquibüs,col. i.vbi inquit, ita confului$
fe,quia pignus cadit etiã in rebus immobilibus, d. §. item Se*
uiana.l.fi dominium. C.de pigno. Pro concordia diccx mcn
te Ripæ, in Rub.de pigno nu 6 quòd opinio Fclini proccd&
ret,qüando effet fe&uîâ traditio, & fic quãdo cflct tradita po£
fefliò, vel procederet praefuppofito communi vfu loquendi,
nempe, vt âppeiiatione pignoris intelligatur ctiâ hypotheca
de re mobili, tunc enim comprehenderétur,quia vciba deb£t
intelligi fccundùm communem vfum loquêdi.l.I abro, ff.dc
fupc] frg. f & ifle communis vfus foquendi cùm fit facti,pro
bari debêret. ! ornamentorum. vbi Bart.ff.deaur. & arg lcg.
Ripa d. Rubr. Poflèt etiam forfan dici, vt opinio Fclini pro
cedcret, & faluari poffet in fauorabilibus, in quibus appcliagi
one pignoris veniret hypotheca, fecùs in odiofis, quod vid*
tur dc mente Abbatis in d.c. in aliquibus,de re iud. -

*9 Poteft etiam inferri ex fupradiâis,quòd cüm ille,quih*

bet & dctinct f pignus propriùm,poffdeat praefcriptio contra
cum non curret, Neguf. fuófolenni, & celcbritra&a, depiga,
& hypothec. colum3 in fin. princ. fecùs in hypotheca,qu3£
non poffidet creditor. 1. 1. §. per feruum. f£dcacquircn. poffcf.
Ripa d.Rubri de pigno.num.7. & fic in hypothcca currct pr£*
fcriptio interdum decem, interdum viginti, interdum xxy.
interdum xl. annorum fpacio, vt C.fi aduerf.vend.l.i.&3. *
C.de prgfcrip.triginta ve! quadraginta anno.l.cùm nctiifimi,
1. 1.C.dcanna.exçept. Ca(lienf.cònfil.;o. in fin. lib.2. Aymº
confil. 14*. num. 6. \ olum. 1. nos infrà, ex quibusparitcrin*
2o tur,quòd f plus eft habere pignus proprium, quòd manû*
ditui cft, qùàm hypothecärii; ctóniá ti fis obligatus?'%
.* idoncc
*
 IDE PIG N O. ET HY P OT H. 2c3
rinl* idoncęcauere, non poteris per fimplicem hypothecam libe.
JJt A 10 rari,quia debet tradi pignu', cum per hypothecam non indu
tiá; tatur idonea cautio, vt pcr Neguta .d. tra£t. in t.par.;i incip. • '
■mkr num.6.vbi notat differcntiam in:cr prgnus, & hypothecam, $
quiafifit traditum pignus, $ crcdito pofleà cadat à poffeili.
gáriá; one culpa fua vel cafu fortuito potcft agerc hypothccaria con
x; v i tra poífeíforem non excuffo aliter principali dcbitore, fecùs
;$t; fifjitconftituta fimplex hypotheca fine traditione, regulari
ur! ttt contra tertium pbffefIorem creditor non potcftagere, nifi
s;a prius excuffo principali.
iri* fScd quaero,an obligatus fidciubere poffit dare pignora, *1
i ;» &fici$cretur,glo firmat quòd non, in Authen. offe, atur, C.
delit.conteft. fequitur Aiexand & Modern. in 1. 1. ff. qui fa
tiß cog Rip.d. Rubr.de pigno.nume 8. vbi reddit rationem,
quia creditor non cogitur fufcipere onus, & periculum cufto.
diëdipignora.l qucmadmodum,§.penul. ffadl Aquil.& (ic
magisvideturgrauat*,qui obligaturdare fideiufTorcm,quäda
itpignus,& quàm çoiîitùçiçìypotheä,i,omnes, $. in hac,
C.deepifc. & cler. Authent.dc facrofan&t.cpifcop %.fi quis au
tem,& l.filio.f€vtleg nomi.cauea. -

De diuifione pignoris & hypo.

thecæ.
S V M M A R I A.
Pigmu aliud e$tproprium,altud improprium.
Pignu duplex e$t/ecundùm Azo.
Pgmustriplex eífecumdum Clo.
Pignuseft quadruplex,comuentionale,pretorium, iudici
ale,&legale,fecundùm communiter Doét.
Pignus conuemtiomale effillud, quedex partium comuew
tione procedit.
Pignuspratorium e$ illud, quod ex pratorü diffofitione
imducitur.
7 Quibus conueniant, & quibus dißrepent pignus conuen
tionale &pratorium.
Differunt in decem pignus conuentionale & pratorium.
Pignus conuentionale folo confenfù conftituitur,pratoriü
verò requirit remißionem. -

1e Siim
494 p E T R. NI COI,. M O z z.
1, si inpignoreconuentionali malè verfetur creditor,ten*
tur debitoripignorat aët.
ai creditor inpig. conuem.habet naturalem,&ciuilem poß
feßionem, inpratorionullam.
12 inpig.conueh. creditor habet interdiäum poffefforium
vtile,fecùs impratorio,
vg creditor inconu.pign.tenetur de dolo & lata culpa, &
leui,impratorio non tenetur deleui.
ι4 si debitor dat damnum impignore conuen. creditor 4git
contra eum contraria pignoratutta.
uy Pignusprator.pro debito adieétumprotota debito credi- . ,
tori adieétumpræfúmitur.
ι6 Saluatio Bart,
j, Mens Doiiorum debet intelligi fecundùm leg. quam4
legat.
ut yeuetiquamuü accipiant pignoraminus idonea, volunt ,
a, vtinfibipraiudicet.
boni, minorum conftituitur pignus pretorium eadem
forma, ficut in boni maiorum, in pignore conuentionali i.
ae $monpoffünt bona mimorum
Pignus conuentiamale al/juerecuperariper
nompotefi decreta. debitor?, - -

nifipriusfáluto debitopratoriumftatim recuperaturfer- |;

uatisferuandis. -

at In conuentionali pigne. qui prior eft tempore, potioreí

jure,ßcüs impratorio.
az Impignore cónuentionalinonpotefcreditor4ger***"*
tertiò, poffeffares, nifiprius faäa excußione principali
debitoris,fecùs impratoria.
ag ceientefentêtiâdiffinitiuapro
pignus iúdici eftillud, quodconfituitur, quand*?**
eius executioneft imnjf
|
fio in boni, debitoru condemnati exprimo decreto. .
a4 Iudiciale pignu &pratorium differunt quin4* maiù
inter fe.
2* Pignüslegaleeftillud,quodèkge inducitur,&P*;7.
 —

I)E PIGN. E*r HYPOTH, ìéy

mpla pomumtur & declarantur.
**| 15 si juitumfiíocontraxeritomniabonafiafihffij • t*
titebypothecata.
ty* 17 AnChrißianuscaptus in bello à milite chriftiano, dir4
turpignori tacitè obligatus vapientiprotalea.
ENIO ad alium ordinem, in quo diuifiones pigno
rum habentur,& prima crit diuifio,quòdfaliud pig- ,
nuscfl proprium,quod pugno traditur,& reipfa con
„ trahitur. Aliud imipropriüm,qüod in rcbusimumobilibusnu
*£| docoiì conftituiiur, & dicitur hypotheca,de quibus fu
prádiximus.
μέ Alia eft pignorum diuifio fccundùm Azo in Summa, vt
fpignusaliüdiit conucntionalc, aliud iudicial« : conucntio- *
nucdicitur,quod partium conuentionc conftituitur : iudíci
$k,quodà iu3iccdecernitum.1.2.C.depraeto pign.Scd glofT.in £
- 3.C.qui poti.in pigno.hab. vidctur dinumcraretria gencra
Pignorum,nempc cönuentionalc,iudiciale,& praetorium,&
;* fifAzo videtur fenfiffe, quòd pignus iudiciale, & prætoriam
idcmfit. Vcrùm quia alijaddébánt &aliud pignus, quoddi
! titur legalc,quod fola lege inducitur.I.1.& per ÉÉÉÉÉ;
e. Pigm.tac. contrah.1.affiduis, C. qui potio.c.ex literis, de pign.
A* Caitten.in conf.394. idcò diccndum, quòd fpignus cft qüa- 4
| íiiplcx,conuentionale,prætorium,iudiciale;& lcgale Bir.in
A dl3.9 qui potio.& in fi.ff dc pignorat.aai. Iaf.in 3.Seruia
? 51 Inftit.déa&io. Rip.in Rubr.de pign.num.3. Praét. Papien.
'* informalibellinaâio hypothcc. Veif. fub cadem obligìtio
ne. Negufàn.fuo tra&. de pigno. in i.nhcmbro 3.par. póft Hu
!£ £o. Donell.Franci. Bald. Menoch.de {ì'ì. pofíef.in 13. remed.
hu.13. Silua.in repetit.l.rem alienan.ff de pignorati.aâi.nu,
13.&omnes ferè Do&o.communiter tencnt, quòd pignus fit
quadruplex, & priinô :
fPignus cohuentionale eft illud, quod ex partium con
tention§procedit, quod dicitur voluntarium,de quo glofT&
Bart. in l.j.in princ.£ de pignorat,a&io. & hoc pignüs com
uentionale duplici modo c6nflituitur, aut conuentione, aut
feftamcnto.l.honeß mirú.ffde pig.aët.& d.1.1. nec in hoc pi
Égyisj9£li eft neceffària fcriptura vel prgfentia per
onarum:quia etiam inter abfenres fieri poteft conuentio per ,
nuncium vel epiftolam.l.contrahitur,1.çreditor.ff.de igno,
*.&hocpigiiuscontrahitur communi gratia, hoc cft,débi,
-
toris
ae6 ' P ETR. NicoL Mozz.
toris & crcditoris,quarefi rem creditor fortuitu cafuamiferit
vel culpa leuifiìma, de eo reftituendo non tcnetur, nec creditü
pcterc impcditur.$:fi. Inft.quib.nod.re contr.oblig.
f Pignus praetorium eft illud, quod ex praetofisdifpofi
tionc inducitur, veluti cx cautione damni infe£ti, in quado
mus ruinofà cuiuidam pignoris iure conceditur, vt tædio af
fe&tus dominus refponfuíus veniat, de qua loquitur text, vbi
glofftingularis in I.fi finita. $. fi plures. ff.de dánno infcc.&
conftituitur hoc pignus, quando nulla præcedente fentcntia
diffinitiua proccditur contra reum in cóntumacia, & fit im
miffio ex primo decreto in bonis debitoris, iux.l.fi vnus. ff.de
bonis auth. iud pcffiden. & hoc pignus dicitur ncceffàrium,
vt per Balduinum in tia&t. pigno, in diuifio.& pcr Hugo Do
nelf & dicitur hoc pignus coiifìruélum, cùm iuffu conftitua
tur, -

Scd antcquàm veniamusad alia duo pignora, videndum

eft, f in quibüs conueniant, & in quibus difcrepent pignus
conuentiònale & praetorium. & ex imente glo.ii I. i.ffdepi
gnoiat.a&tio. in hoc conusnit pignus conüentionale & prae
torium quia in vtroque & provfioque competita&tio hypo
thccaiia.!. 1. & . C.dc praero pigno.Conueniunt etiam refpe
&tu pignoratitiæ direétæ, quia ficut debito fatisfa&o competit
dcbitori dire&a pignoratitia ad repetendum pignès conuen
tionale, vt ff & C.de pignorat.a&. ita & in pignore prætorio
foiuro debito competit id repetendum pignus prætorium,yt
I.fi is cui § quis potcft ffvt in poffef.leg & Bart.qui idem in
quit procedere contraria pignoratitia, quæ compctit credito
ii.l.i.ff.de pignorat.act.
dùmfglo
Differùnt autem in feptem
in ver.traditum. ifla pignora
At fecundùm }art. &intcrfe,fccun
meliùs in de.
cem diffèrunt,quem fequitur Ncgufan.intra
memb.3.par.&alij Doët. commüniter.
á.de pigng
& prima cft int.
differen
tia in modo conflituendi : quia pignus cónuentionale, hoc
eft, hypothcca conuentionalis, vt declarat ctiam. Ripa Rubri.
de pigno.nu.6. conftituitur folo confenfu. 1.1. ff.de pignora;
a&. & diximus fuprà. Praetorium verò pignus
fionem naturaleni.l. non eft mirum,eod.tit rcquirit
. quod imm!
verum eft,
præterquàm quando praeftarur impedimentum in immißio
iie, tunc enimi caufarür foloafpeâüpraetorium pignus,lcuT
vnus,vbi Bart.$.fin.ffdebon.äuth.iud,pofIid. Negufan.eod.
num,3o. Sccunda eft differentia, quia fi in pignore conue*
tionali malc verfetur creditor, tenetur debitori pignorati; iv«
 pE PIGNO, ET HY poTH. V.
A£l fim pignore praetorio tenetur adione in factum. l, praetor,
ęgi, fidcbon auth.iud.pofiid.quamuis Bartol. in l. 1. ff.de pigno.
rat.ait. addat quod habebit etiam dcbitor vtilem pignorati
Ę tiam a£tionem,d.l.is cuibonis.ff.vt in poff.legatorum,$. qug
„si ti potcft. fTertia eft differentia fecundùm gloif.in d.l.i.ff.de it
„;i; Pignorat, aét, quia creditor in pigRore conuentionali habet
„;;, nuiutalcm & ciuilcm pofléffionein. fecùs autem in præto
„, $i fio,inquo nullam habet pofleflioncm.l.3. §. crcditores. ff.vti
„aul pollidciis, & Bart.d.1.1. fQuarta cftdifferentia, quia in con- i*
;i I tsntionalicrcditor habet interdi&um poflefforium vtile, id
,££ | sil,vti poffidetis, fecùs in prætorio. ratio cft, quia tale interdi
, r | fiundatur poffeffori tantùm, & creditori in conuentionali
j»| pignore poflidet,non in prætorio,vt diximus in prin.f Quin- **
ju | ta citdifferentia, quoniam creditor in conuentionali pignorc
T | tcnetur dc dolo,& lata culpa,& lcui. $.creditor quoque, Infli.
„«| quib.mod recontrah.oblig in prætorio autem tenetur folum
Ia| de$olo & lata culpa.l.praetor 5 cft praetcreà, ffdebon auiho.
'j;, id po(fid.ibi Barto.iid.i.i. fSexta cll difcrcntia fccundùm iA
Š
„s|
go fupracit, quia fidebitor dit damnum in pignorc conuen
jonali, crcditor agit contra eum contraria gignotatitia. l.
rer fruum.ff.de pign'fcdin prætorio pignore feά§eft, fecüdüm
n* $g. Doótores autem tenent contrarium,nempc ha nc fextam
n!£ ; diítcntiam non procederc, quinimò dicunt etiam in praeto.
„… fiodari vtilem pignoratitiam, vt fupcrius. fSeptima eß dif. i}
r *; ftcntia,quòd pignusprætorium crcditoriaddi&tum prgtoto
„,' dcbito datum pręfumitur, vt l.Diuo Pio. §.fi pignori.ff.de re
, iud.quod intellige, nifi creditor contradiceret dationi in fo
utum ciper iudicem,nam co inuito non potcft iudex ei pig
, htisin folutum vltrà iuftam aeßimationem addicere, & vidé
a tur magis communisopinio, & pra&ticabilis, videtur tene.
re glofíRapha. Cumani. Imo. Iaf.alijquein diéto §.fi pigno
fa,& exceptö Bart. & nonnullis alijs eum fequentibus, qui vo.
lucrunt,iüdicem poffè etiam quòd creditor contradicai.f Scd 16
£pinio Bart. & féquentiil potéft intelligi & faluari, vt piocc.
dat,quando crcditor in fubfidium à iudice admit titur,& cie.
ditor fecit inflantiâ, vt pignus fibi adiudicetur,quia tunc non
Poterit fibijpfi contradicerc creditor, cùm adierit iudicem, &
fimpliciter petierit pignus fibi adjudicari : tunc cnim iudex
dando pignüs firnpliciter & adiudicando, dare Sk adiudicare
videtur pro toto débito, & fi debitor cötradiceret, nihil obfla.
ftt ncc præiudicaret eius cótradi&io, & quòd hæc fuerit mens
hart popdera lcg. quam allegauit,f quia femper mës Do&o. 17
i usû
2o8 - p ET R. NI COIL. MOZ Z.
rum debet intelligi fecundùm legem quam allegat. £o£trina
fuit eiufdem Barjn l.non folum §.fi iiberationis.ffdelibcra,
lega. namque Bart.allegat l.ordo rci geflae C.de execut.rei iu
diè vbi text.videtur viiii faccrc in ipfa aditionc iudicis. alia
ergò opinio procedet, quando iudex ob rei non comparentis
coïtufimaciam dat pignus,& adiudicat,tunc iudex poteft vcn
dere illud,& adiudicáre cui vult, vt tradit Eman.Soarez The
fau.Recep.ibi de communi,in litera P.num.117. & £tiam N:
gufan.tra&.de pignor.in 6.par.1. memb.num.8. & fic quando ĘUI
jnon fuit in defe&tum aliorum, qui non repcriuntur, vt offe Šmtu;
|rant diaisbonis,& emant pignus adiudicatum ipfi creditori 3';■}.
inflanti.Vel forfan poteft dici, vt opinio Bart. procedat,quan *\ii;iin
do contradicit creditor po(t adiudicationcm, & Pronu£ £i:
ciam : alia opinio, quando ante fuit proteftatus, & contradi '*; tu
xir, & poteft , cperii i alius, qui emat, & fic non datur in fub $$e;
fi&iumi: in pigfiore autem cònuentionali fccùs eft, quia & fi *¥;m,
<jiroi rcúfíat
hilominùs pignus
iá reíídúo nonminus idoneum
præiudicat fibi,profuogredito,*
text. cft in l.credi
£$ }III
$im;
8
tor, la...f£fi ccrt.peta. & ibi omnes Do&.ffediftud non fer «$;
uafitvencri, vt ifiquit glof in d.1.1. & Boer.decif.309. q%£'; *0f|u;
uisenim rccipiant pighora minus idonea, volunt quödfibi $a;
ptaeiudicent,& idem proccderet in quocunqu£ loco,vbi effet *}'*,
êadem confuetudo,qüinimò fecundùm Angel.in 1.fi pro mu
tuti.C.fi cert.pct. idcim procederet in fœnerátoribus,'* vfura
rijs, & îùíïíôçççnîbusvfurasin terrisChriftianorum, d*
quibus pcr Marqua.deSufan.tra&.de Iudæ.in c. 11. Par. i.._.
19 ' f odaua eft differentia fccundùm Barto quia in bonismi
noíum conftituitur pignus prætorium cadcm forma,ficuti;
bonis maiorum, vt l.apud Iülianum.$.i.ff.qui.cx cau.in pof.
eat.l.fiminor.£debon.auth.iud.pofffccùsautcmin pigno
reconuentionali, non poflunt enim obligari bona minorum
fine iudicis decreto,vt 1. 1. in fi.& l.feq.ff.de rcb.corum.
eo f Nona eft differentia fecundùm Bar.quia pignuscoge*
tioiialc non poteft recuperari pcrdcbitorèm, fiifiPriu*foluto
debito,vt l.fi rem.§.om his.ffde pignorat,a&i.fcd Pra?!'"''
fìatim recuperatur atque comparet, obferuatistamen his, dc
quibusin Auth.ei qui iure. C.debon.auth, iudi pofIideft,f*
3.1 rif8atione,& expenfis redditis.f Dccima e(\ differentia fecu;
dùm fupracit. Bär.quia in conuentionali pignorequi prior?
tempore,potior eft iure.l.creditor,in princ.ff.qui poti.in pig.
t habëan.fècùs autem in prætorio. fvndecima ęrit differentia
locofextæ differentiæ, quæ non videtur vcrafecundº ÉÉ
.lOCO,
-
 --;

- DE PIGNO, ET HY POT H. ' 209

άia! d.loco,quòdin pignoreconucntionali non poteftcreditor a
„aj gri$ contra tertiós poffefforcs pignoris, nifi prius faéta ex
itam.] cuflione
cl principalisácbitoris, vt iii Auth. hoc fi dcbitor. C.de
- - -

„,|,| pignorat, at in prætorio pignorefccùseft,fiquidem etiam nó

„…] £xcufo principáli dcbitóré poteft creditor agere a&ione in
tdtit* fiiium áduerfùsextrancos,ad quorum manuspcrucnit res,in
„T«, quam creditor fuit immiflusex primodccreto, ita fingulari
I.\ I tctttnct Bald.in li.in z.colum. C. de his quæ in fraud. credi.
suā quiafccundùm cum codcm imperio,quo immiffusfuit crcdi
„&| fot;codem tucri dcbct.I.quismiiíum ínc vis fiat ei, & ità re
j-| fttAlexand.inApoftilag Bart.inl.i.ff de pignorati.aäio.&
fcquitur Ia£inlcieditor.ff.fi cer.pct.& d.lääiuo Pio. §.fipi
it, vt - -- -

„.| gnora.ffdcrc iudic.in 1. notab. • ••

„…] . fScquitur pignus iudiciale, quod eft illud, quod confti- **

iri: tuitur, quando præcedente feiitentia diffinitiua pro eius exe
iis & çutione fit immiffio in bonisdcbitoris condemnáti ex primo
q^,*
decreto,& primò capiuntur mobilia, deinde immobilia, po
lt;& fia nominia, iuxta text.inl.à Diuo Pio.§.in venditione.ff.de
15** {*iudic.& per tot.illum tit.licèt etiam hoc quandoqueappel
ktur prætórium, vt l.i.C.de præto.pignor. ca ratione, quia v
tiumque expediturà iudice, f tamen apparct cuidenter, illud *4
differreà prætorio ex diuerfitatc titulofum fcilicet. C.de præ
! icnt, non effent compofita jÉÉ titula arg. l. Impcrator,ff.
;
tor pigno.& C.fi in cau.iud.pign.capt.fit. fi cnim non differ
I. d;indiçadditio. & quòd differant hgc pigîora, tènet & no.
* plcne Barto.& Do&io,in I.fi finita, $.ii plures, & $. Iulian. ff.
• dedam.infec. idem Bartol.in l.cùm vnus.ff.de bon.auth.iud
I. Pollid. Alcxand. in l.à Diuo Pio. §. in venditione.ff.de re iudi
in**

… ca, Angel. Aret. in confil. 98. Negufarì.in 3. membro3.par. Ri

, }ain Rubr.de pign.nun.z.vbi inquit, pignus prætorium di£
, fttreâ iudiciali órigine, & effeétu, & ibi quinquc videtur re
" ferre differcntias. Piima e(t,fecundùm gloff. in Rubric. C.de
Præto pigno, vbi dicit,prætorium effe, quod à iudice ordina
tio conceditur, iudiciale, quod à delegato datur, fed ifta diffe
rcntia non placet Ripae, quia fi ad nomen quaeftio referetur,
Vtrunque iudiciale appellabitur, cùm vtcrq; iudex fit : fi verò
adeffeâum ita delegatus ficut ordinarius feruandæ rei caufa,
Vfl in caufà iudiciafi poteft in poffeffionem mittere. Secunda
eft fifferentia, quæ pónitur per I. i.C.fi in cau.iud. pig.cap.fit.
vbi prætoriü diçitui ex inreiloquutoria iudicis, iudiçiale verò
iudicis officio captum. Huic differentigaduerfatur gl.in 1. 1. in
vcibo,dandum.C.dcpiæto. pigno.& cft contrarius tcx.in l.fi
O finita.
21o P ET R. N f coj. Mozz.
finira.& fi plures,ibi gi ffde dam.infec. vbi Iureconf. appella?
miiiioncm cx caufa uun, ni infec. praetorium pignus,& tanicm
talis mifiio etiã fit iudicis officio.l.fi finita. §.fi plures,ibi glo
ff.de dam infec.Tertiâ differentia habetur in gl. z.C.de prgto,
pig.vbi dicitur, praetoriü quodamte fententiâ, iudiciale quod
poft fententiâ conccditur à iudice. Huic di$er&tiaeaduerfatur
quod dicit gl.d.l. i.quæ exponit verbü dandum,etiam perdif
finàtiuam.Quarta eft differentia, quia prgtorium conftituitur
caufarei feruandae, itidicialein caufam iudicaticonftituitur,
vt per gloff. in l.z. C.qui poti. in pigno. hab. & coinmuniter
Doέt.approbant iflâ differcntiä,&patet effe veram ex duobus
titulis: nempe de prg:o pig.& altero,C.fi in cau.iud. Quinta
ct differëtia,qug pcr Bar. notatur in l.fi iure,f£qui pot.inpig.
vbi prgtoriüdicitur quodà iudice exprimo decreto,iudiciale,
quod in caufam iudicati captú eft,vt recenfet declauando ctiá
Rip.d.Rub. & clarü eft,quòd iftud pignus iudiciale potcritdi
ci &vocari neceffariú,cùm lex ipfiim neccffitate conftituat,&
iudex capi iubeat,& poterit dici conftitutü co,quia conftitui
tur iuffu iudicis,vt per Franc. Baldui. Hug. Donel. fuistracta.
vide Bar.d.l.fi iure,vbi infert, pignus captü in exccutionc in
ftrumcnti habentisexecutionémîparataim, ficut res iudicata,
dici iudiciale. idem Bart.in l.cùm vnus.ff.de bonisautho.iud;
pofTquod eft vtile,quia in pignore iudiciali habct locum pri
uilcgium prioritatis. -

23 f Quartum pignuseft legale,& dicitur legale,quia à lege

inducitür,exemplü in omnibuscafibus,in quibusà lege tacitè
inducitur & cóftituitur, veluti in inue&is & illatisin domum
conduétâ,vel fundü,quæ tacitèfunt domino pro mcrccdeob
ligata.§.ité Seruiana,Inft.dc a&.vbi Iaf.&alijin l.certiiuris
C loca. Rom.fing s91. & ibi in nddir.dum affirmat idé procc
dere in fecundo çonductore, vt cius bona fint tacit?obligata
primo locatori,& eft communis opin. de qua atteflatur Go
iiief.if. §. item Seruiana, Inftit.de act.Socin. rcg. 192. vbi limi
tat feptem nodis. -

similiter poteß exemplificari deiftolegali pignoreig*9;

qui pecuniam mutuaret in refe&tione domus: nam illa eftta
«it? obligata, & hypothecata mutuanti,text.eft in leg.t. ff im
quibus cäuf. p:g fac.contrah.ibi optimè Ripa,qui declarat&
intelligit illimi leg. multis modis, & pluribus concu$'
bus,& primò intelligir,quòd mutuans in refe&ioneædifici9;
rum hábeat taciram hypothecam in ipfisaedificiis priuilegi*
tam, fic:dificia extani,hon autcm fi collapfa,quatunc si:
-
 DE pigno, ET HY P o T H. * * zit
ir*' trextinguihypotheca, cùm caufa pignoris fìlua effedefie*
variti fit, ita tenct gloff. fin. in 1. 1. ffdeccff.bono. Fulgof. I.fi ven
\big*| ni, ffdc priuilegcrcdit. Iaf.in I.creditor. fa. 1. ffTi certum pe
άβ| tatur,nutn.3. & cft communisopinio, dicat quid velit Decius
.'*; incontrarium,cui refpondet Ripa.
iudiT Sccundò eft declarandum, quòd pecunia exprefsè fuerit
mutuata ad refe&ionem rei, & in refe&tionem rei fit conuer
filprocuratoris §-planè ff.de tributo. laf.d.l.fi crcditor qui
priufquám. Kip.declarauit optimè.
Tertio declaratur, vt procednt quatenus pecunia mutua.
tìfiiit neceffaria pro refeétionc ædificii,& nó vltrà,quia ißud
priuilcgium ceffàrct,argumen. l.fin. ad fin. princ. ff. de exer.
;| aáio, & hinc inferunt,quòd ille,qui mutuauit & credidit pe.
„;:! tuniamad voluptatem inagis, quam ad vtilitatem,putà ad ex
„aj ornandam domum te£torijs, & fimilibus, non habebit hinc
„a&i hypothecam tacitam,feu legalem.i. $.§.fcd fi mutuata.£de im
„u;!| mcn vcrfo.
sit? Quartò declaratur procedere in mutuante gratis, non au
„tra I tem fu5 vfuris.f. ventri. §.in bonis.ffde pri. cred. 1. fi hominé.
„¢*| $ quoties ff depof.dicat quid velit Dcc. cui rcfpondet optimè
„ga, itip.fub num.7.
;0A. Quintòdeclaratur, vt praeferatur omnibus creditoribus
ut? intcrioribus, nil talesfint, qui & ipfi habcnt taciram hypo
thecam,& priuilegium inter perfonales a&tiones, prout efta
,.£ άiodotis, quia n6n praefertur hoc cafu. $.his confeqnens, in
„* Authen.deaequa.dot.&auth quo iu.vndc fumpta. C.qui po
.* tio in pign Birtof.in !.interdùm.f£ qui potio.in pigno. Rip.
.*, fupracit.fòco,num.9. ibi tamen non audet firmare, motus aü
,Iu thoritate Fulgofij,fcd exprefsè tenuit Iaf.d.l.crcditor, (ub nu.
4 ffficcrt.perat.
Sextò declararur in illo,qui mutuauit catholico,(ècùs hæ
ittico,Auth.item priuilegium.C.de haeret.Abb.c.quia gaude
mas,dediuor. lafd.l.cr&iitor, num. 4. Rip. d. I. 1.fiu. 9 Vbi in
tclligit, nifi haereticus ad fidem catholicam rediret, quia tunc
*uperaret priuilcgium,argum. Auth.itcm dc Ncftorianis.C.
deh*retic.
Septimò declararur, vr procedat tantùm refpe&u fortis
Principalis,non etiam refpe&tim pœnæ in contraétu adie&tae fe
£undùm Paul. deCaflr.in I. ideò condemnarus, per illum tex.
fdecompenfàtio. Iaf.d.l.crcditor,fub nun1.3. ff.fi cer. pctat.
Ripa cod. fùb num.o.
Potcfl vltimò declarari & intclligi, vt non proccdat in
O z - pccu
212 P ET R. NI coL. Mozz.
pecunia mutuata in nouám conflruâioncm domus, in quâ
non habet mutuans tacitam, & legalem hypothecam, & fic
paritcr non proccdct in re empta ex pecuniaalterius, quae rcs
non crit tacitè hypothccata.l.quamuis.C.de pigno.facit tcxt.
in l.maritus.C.de diftrac.pigno. Ripa in d.l.i.nu.io.& ii. vbi
dc communiattcftatur. fed dcclara,vtpcr cum, & nosfuolo
codicemus. - - - - -

f Pariter exemplificäri poteft deifto pignore legali, feu

tacito in fifco contrahente : fi quis enim cum fifco contraxc.
rit,omniabonafua funt fifcotacitè hypothecata.l.i.& z.C.in
quib.cauf.pigno.tac.contrah. Boffiuslatè in fuá pra&tica,tit.
dcfifko,& priuil.cius,nu.z$.& 26. -

Similiter funduseft tacitè óbligatus pro tributofoluen

do,funt infupcr quamplurimi álijcäfus, ih quibus pignus lc
galc contrahitur,de quibus in d.tit. ff.&C. in quib.cauf.pig.
taci.contrah.Iaf.& alijfcribcntcs in$.item Seruiana,Infti.dc
a&tio.nosdiccmusplenè fuperiori ordine,colum.taciti pigno
ris, & poterit vocaii hoc pignus legalc ncceffärium, cùm lcx
ipfa ncceffàriò conftituat,vt per Franc.Bald.fuo tra£t. dcpig
27 no.c.3. f An autem Chriftianius captusin bello à militeChri
ftiano dicatur pignori tacite obligatus capienti pro talca, yi i £t;
detur quòd nofi,çúm fecundùm iiorcsCfiriftianus nonsffici i*,
atur feruus capientis, Bart.in i.hofles. ff.dc capti.& poftliis. -

fit liber, non videtur pignori obligatus,Caftr.ifi {.

1.ucr.crgò
nam & cùm
feruus.f£de neg.geft.Ripa in l.obligationc,nu.i7. ff.
*ā;t,
dcpig. Scd Sal. in l.ab hoftibus. ff.de poftlim. rcucr. q.pcnul. i;i;
per Inam & feruus, dc neg.geft. Contrarium vidcturtchcie,
vt habetur apud Rip.d.l. 6öfigatióne,num.17. & concorda,vt
vt ibi per eum, vcrf. tu confidcra.

Tra&atus de fubdiftin&ione pignor. & hy.

pothecae,hoc eft,expreffi,taciti,genera
lis & fpecialis pignoris.
.S V M M A R I A.
m Pignus expreßè quomodo contrahatur.
A.
Pignus tacitè quomodo contrahatur. • .. -

3 Pignus tacitè contrahitur inboni, tutorú & curatorii4*

fùnt bypothecatapupillo.
4 Pignus tacitè contrahitur im imi maritipro rebu para
pha
 I)E PIGNO. ET HYPOT H. **;
phernalibus etiam in Iudæamuliere.
f Priuilegium conceffiima£tionide dote competit etiä pro
aigmento dotis.
4 Tacite contrahiturpignus inbonis defun&iprolegatis,et
fideicommißù. .
Item in bonüminiftri ecclefiaßici pro adminiiiratione
rerum,

7 Bonapatri,fùnt tacitè obligata filijs ad conferuationem

rerum aduentitiarum.
* Bonamatri, qua conuolauit adfecundas nuptias, tacit?
fint obligatafijsprioris matrimonj.
y Boma debitoris,qui accepitpecumiam mutuò,vt militiam
emeret,fùnt tacitè hypothecata.
in Tacitècontrahiturpignus,ficredidipecuniam adnauem
armandam velreficiendam. ` -

ui Generaliterpignus quomodo cantrahatur.

12 Etiam adieéto comflituto in obligationegenerali omnium
bonorum veniumtfutura. * '
13 Ingenerali obligatione veniunt pecunia.
14 Ingeneraliobligatione veniunt momina debitorum ipfiüs
debitorü.
1f Publicatisbonitalicuiusfimpliciter vehiemtiura & a&i
011er.

16 In generali obligatione venient merces venales.

17 Ingenerali obligatione veniemt bona emphyteuticaria.
i* Ingeneraliobligatione appofitaimlocatuone,comprehen
diturreslocata. -

ip Ingenerali obligatione non yemiumtres dotales datama

rtt0,
ao Ingenerali obligatione nam veniunt bona fùbieétareiii
tfttiofi;.

? at Ingeneraliobligationenon veniunt bonafeudalta.

2a Vafallus poterit domino darefeudum impignus.
2} Fruäus feudi poterunt pignorari, fi obliget fé vafallus
- O # aáione
AI4 . . P ET R. N f coL. Mozz.
a£tione perfonali. .
24 Nom veniunt tngenerali obligatione bona prohibit tali- . T.
emarifùbpae:ia.
25 Nc* veuiunt tngenerali obligatione bomaliuellaria.
26 Non veniunt in generali obligatione bona haredù illius,
qui oblgat.
27 Non venit ingenerali obligatione ius patronatus.
a8 Nom venit ingenerali obligatione res litigio/a. -

39 Non veniunt in generali obligatione boues aratorij,fu

mima,mare,Sol,Luna,&c.
3o Ingemerali obligatione non veniunt ea bona, qus verif
militer nullus inffacie fuiffet obligaturus.
3r Verifimile pendet ab arbitrio iudicis.
32 Anfit verifimile,quod Vniuerfitas voluerit obligare the
atra,palatia,& turres,& amcomprehcndantur ingene
rali obligatione.
33 Specialiterpignus contrahitur,cùm resparticulari, yd
plures expreße hypothecantur. 'f'.;

34 Inffcciali pignáre oportet quòd res fit in bonü debitori |s«

tempore obligationis, fed ingeneralifjicit etiam,fipo- |';
fteà acquirantur.
31 Prælatus ecclefiaíticus in contraétibus per eumfaäi, non |. .
pote$t resparticulares ecclefis olligare,fed benegenera- ' Is,
literpoterit. - . • \ £ is
36 Plus iuris conftituiturperfpeciale pignus creditori,quàiu
per generale. . . - „ - I*sis,
g? Per ffecialem obligationem reuocatur donatio faíta à *;;,
marito vxori fecüs pergeneralem. - Š;
38 Differentia eft,amagatur aëtione bypothecariagenerali,
39 velffeciali.
Differtffectali hypothecaàgenerali in cafùlfi creditor. Ê
ę -

§.fin.ff.de diftratt.pigno. •■ ,
4o íígni, aliud potefi äici vt conftituatur puro, aliud" ||·
diem,aliudfùb conditione, -

•
V EN f O

-
 De pigno. ET Hv toT H. 315
EN 1 O ad alium ovdinem,in quo 1 efidct a!ia diuifio:
nempe, quòd aliud pignus cft cxprc£um, aliud tacitô,
aliud generale, aliud fpcciale : interdum enim f pig;
nuscontrahitur exprefsc, hoc cft, quando intcr dcbitotcm, &
ςτ«ditorem conuentum cft, vt talis rcs fit pigaoti obligata,vcl
poteft exemplificari in pignore, fcu hypothcca teflameraria,
quae conftituitur expré{à voluntatc icflatoris, & dicitur vo
luntarium pignus, diximus in columna pignoris conuentio
nalis, & infrà colum. l.vlt.ord.
f Aliquando pignus contrahitwr facífc in quibufJam ca.
£bus,de quibus in tii.ff. ii. c. uf. quibus pign.tac.contrah. ibi
\ip. in Rubr.& l. i. Azo in fainma,C.eo. in quibus cauf. pign.
tacicontrah. Negufan.tra&.de pign.in 4.1»cwb.z.part. & in
a par.&princip.num.G6. Philipp, 1'ort. confi}. 2. num.64. nos
diximus fupcriùs in columna pignoris l«galis : & fupcrad
di potcft fupradiâ;s. f Pignus tacitè contrahi in bonis tu.
toris, & curatoris, quae funt tacitc obiigat a Pupillo, vt C.
in quibus cauf. taki. contrah. pign. lc. fi mater. & 1. vlti. ff.
Eodcm.
f Similiter inbonis mariti, quae tacifè funt obligata pro
rebusparaphernalibus reftituëdis,l.vlt.C.de pss. conüen. fùm
fupcr dot.i.afiiduis,C.qui potio, in pigno.hábea. quod priui
legium tacitæ hypothecæ habct ctiam locum in muliére Iu
dæa, vt pcr Hofticnf. & alios in c. gaudcmus, de diuort. fe
ciis in hæretica muliere, prout declarat etiam Marquar. de
$ufìa, tra&a, de Iudæ, cap. 3. numc. 3. vide Couarru. lib. i.
cap.7. variarum refolutio. iur. vbi late dc matcria taciti pig
I]0IIS,

Etpriuilegium huiufinodi tacitæ hypothecae conceffum

a&ionide dotè, competit etiam pro augui<nto dotis, text.efb
jn Authent.de aequa.dot. §. i.ibi Angel.tcnct. iaf. jt ubi ic. fo
lu.matrimon.in fin.fequitur Negufan.traâa, de pigno. in ..
mcmb.z.par.nu.46, vbi idcm in dote compenfáta. & de illa
materia dotisdicemus plenè fua columna propria, vide no
dò Negufan.d.loco, vbi plcnè & Bald.Nouc!l.tra&ta. de dotc
plcniffimè.
f Pariter tacitè contrahitur pignus in bonisdefunâi, quc
tacitedicuntur obligata pro lcgatis & fidcicommiflis, vt 1. 1.
Ccommu.deleg.
f Item in bonis mjniftri ecclefiaftici, quae etiam taci 6
fè dicuntur obligata cgclcfiae proadminiftrationererum, ar
gumcn. dccimatcrtiae, quaeflio. vndecimæ, cap. illud. &
O 4 Gofficd.
216 PETR. NICOI. M O z z.
Goffred. in Summa, titul. de pignor. nume. 14.
£; in rebus patris, quæ tacitè funt obligata filijs ad sis:
conferuationcm rerum aduentitiarum, vel pretia ipfarum, s;
non tamcn quod imputetur patri,quòd malè fit fruitusrcbus, cuti
vel malè rexerit eas,vt l.antepen.§.vlti.& l.vlt.§.non autcm, s't;
C.dc bon. quæliber. *ταγ;
f Item in bonis matris, quae conuolauit ad fccundasnu s:;
ptias,nam bona tacitè funt obligata filijs priorismatrimonii, ¢ñý
vt mater reftituat ca,quae lucrata eftà priori marito.l.haccdi sis;
&tali.%.penul.C.de fecun.nupt. Nt'nt,
f Item in bonisdebitoris, qui accepit mutuo pecuniam, ¤; I.
vt militiam emeret, nam obligatafunt omnia bonadcbitoris, *:, :
& etiam ipfa militia empta.l.vlt.C.dc pigno. -

mo f Item tacitè contrahitur pignus, fi credidi pecuniam ad

nauem armandam, vcl rem reficiendam, vel conferuandam,
vel pro ve£tura nauis,l.interdum.l. huius & I.idemque.ffqui
poti.in pigno.habea. Azo in fumma tit.quod pignus tac.con:
trah.num.7. Straccha Anchoni.tra&.de nauibus.in vlti.part.
poft numerum fecundum. Francif.Marza.confil.6o nume 6.
vbi tria recenfet priuilegia, & de ifta materia taciti pigno
ris vide, quæ fcribit Didacus fupracitat. cap. 7. variarum £c
folutionum iur. nos diximus aiiquid coluinna pignoris lc
galis. -

m.
f Generaliter autem pignus contrahitur quando quis o
mnia bona fua pignori obligauit, & in quo cafuintelligun
tur obligata,& quæ habet,& quae habcbit l.vlt. C. quæ respig
no.obligpofïgloff. & Salicct.in l.quae nondum. §.i.ff.dcpi
gnorib. -

Nec refert an adieâum fit pronomen fua, fed fufficit,fi

fimpliciter fit di&um,quòd talis obligauit bona,nam ifio sa
fu comprehenduntur præfentia, & futura,tcxt.in d.l.fina C.
quaeres & in l.i.in
pigno. pigno.
robatus.£de Pinellusin ibi Bart.
princip.Rubr. debonismater£ ; vbi?
communiter??
atè, nec refert, fijppofitum fit cöftitutumà debitore ad hoc,
vt impediatur obligátiobonorum prgfentium & futuroyuiº,
quamuisenim claufula conftitui videatur non pofíereferri,
iiifiad prgfentia bona, cùm verba cóftituti fonent ad prgfens,
dum dicitur,talisconftituit (etenere & po(fidere omnia b°"*
&c. futura enim incerta funt, & poßideri non po(funt, vt l.3.
$.etenim inccrtam.ff.deacquir.poßçft.nihilominus, qu'%
certitudo refpe&u vniuerfi & gencr&is, argum.l.qui''''°''
litari.ff.dc tcftamcn.milita. iäçò etiam adieâo «n!;!
obiigi
 I)E PI G N O. ET HY P OT H. 117 -

obligatione generali omnium bonorum veniunt futura, fe

iis; cundum magiscommunem opinionem Soc.Iaf.ind. l. 3. Af. Iz,
fii&us,qui páriter atteftatur dema gis communi,dccif.335. co
fea; lumna quarta,in princip. Purpura in I fina.numero ι36.C.de
■■' §£$£ l.ftipulatio hoc modo,numero 17.ff. de ver
orum obliga, Alexand.confilio 85. volum. 6. Iaf. confil. 147.
£■* volum.z.Parifi.confilio. 5o. numero 22. volum.i.Roland.con
m£5', ! fil79.volum.i.in fin.& tenet Iacob.Butri.& Salicc.in d.l.fin.
;- ! Cquae respigno.& Bartol. confil. 76. incip. punétus talis cft,
patcr.Menochi.confil.77.nuner. 3. volumine primo. Ncguf.
■::f, i. traâatu de pigno.in fecundo membro, fecund. part. nume
;|^fj, rotcrtio, ibi icfert Baldus, Angel. & Roman. contrarium
tcnere.
imâ Accedat fupradiétis,f quod in generali obligatione ve-' 3
n{;i, niuntpccuniæ, intelligedepecunijsdcbitorisaliunde habitis,
Λ quàm à creditore,cui obligantur bona,l. cum tabernam,§. fi.
„£* ibi Bart.ff.de pig. Ncguf.in d.z.memb.z.part.numc.ii. ibi re
fert Alexand.& optimè declarat.
Et venientin generali obligatione nomina debitorum i
pfiusfdebitoris obligantis.1. 3. ibi fcriben. C. de haeredita. a
£tio.& Bartol.inl.Qujntus,§.argento.ff.dcau.& argen. lega.
&inomen,ibi fcriben.C. quæ respigno obi. fntelligendum,
quando bonorum obligatio fit fimpliciter, fecus fi fieret ob
ligatiobonorum mobilium & immobilium:tunc enim non
comprehenderentur iura,&a&iones, vel nomina debitorum,
quia aëtio,feu nomen debitorisdicitur tertia fpecies, & non
çomprehenditur appellatione mobilium vel immobilium,l.
à Diüo Pio.§.inveháitionc,ff.de re iudic.l. quamTuberonis.
penul.ffdepecu.leg. Doét.inl.poteft pupillus. ff. dcauth. tu
to.Pinell.d.rub.de bon.mater.nu.24.
Quarepublicatisbonis alicuiusf fimpliciter venient iu
ra,&a&iones,fecùs fi fint publicata mobilia , & immobilia,
vt per Do&.inl.fi conftante,§.fin.ad fin.ff. foluto matrimo
nio Negu(.d.fecundo memb. nu. io.
fSimiliter in generali obligatione bonorü venient mcr 16
cesvenalcs,fiquidem in generali obligatione bonorum, feu
rerum nonreftri&a ad certum locum comprehenduntur eti
ammerces,&resvenalespræfentcs,& futuræ, Bald. in 1. cum
tabernam,in princip.f£de pigno Bartol.in l.gencrali,ff.de v
füfru&.leg. Negufafit.diét6{ècundo membro, numero 13. So
cin.Iaf.&alii Do&o.in l.qui Romae,$.Callimacus, de verbor.
obliga.Pinell.d.rub.dcbonismatcr.nu.38.vbi dc magis com
O § muni
53 v.
-
-
-
*¥* p E r R. Nieol. Mozz.
muni ibi reprehendit Ncgufant.qui videtur variaffe fupract.
ta.loco.& reprehendit etiam Alexand.in l.fi conftante, num.
27.& Alber.& lafon,qui videntur variaffe, quamuis videan
tur poffe intelligi,vt loquantur in legato, feu relicìo, vt in I,
generali,§.vxori,ibi Alber. Barto.&alij, ff de vfufr. !:; Ro
ima.fing 437. intelligendo, vt ibi pcr Roma. vbi alitcr lcgatü
fubfiiteic poflèt,fecùs fi non poffet fubfiftere,quia comprchè
det venalia,l. pcdiculis,ibi glo.$.item cum quæreretur, fè de
au. & argen.leg.videGomet.de hoc,& Iaf.in §.item Seruiana,
Inftitutio.de actio.Gomef. ibi fub num. 19. & idem laf.in l. t.
C.de vcrborum fignif.ibidem Caftren.& Crotus in l.fi conftá
te, i. & 2. leétu, nuim. 96. fol. matrim. in prima,& num. 139. in f&
cunda, vidc Dex.confil.58i. numero 5. Bello.confi. 9. Rui. con
fil. 155. Ijb. 3. Pinel.d.rubri.nu.38. vbi plures cumulat, & Nicol.
Pignola.in addit.ad Rom.d.nota. 437. Ripa l.conucntio, nu.
$.de pigno.ibi latè.
17 f Quid de bonis cmphiteuticarijs, venientne bona cm
phitcutica in generali obligationc? dicendum quod fic, licct
regulariter alienari non poffint irrequifito domino, tamcn
poffunt hypothecari, Doéto in Ltutor,§. fin. ff.pignoratit.a
&tio.Bartó.in l.fi conftante, in princip.in 3. quæfiio. princip.
ff.foluto matrimonio,& ibi Alexand.text.eft in l. lex vcctiga
lis.ff.de pigno. Neguf.d.2. memb.num.vs. Ripa in l. conucn
tiogeneraIis,numçrodecimo,ff.de pigno.vbiinquit Baldum
extendere ad resemphitcuticas ecclefiae. ita glo. communitcr
approbata in ver.alijsvendere.Iaf.ibi colum. 1*3.C.deiu.cm
phi.ftat igitur conclufio, quod cmphitcuta poteft rcscmphi
teuticas pignori hypothecareabfqüe confenfu dominigcn*
raliter. 15e honefìàte tamen dcbet emphitcuta requircrcdo
minum fi velit fibi mutuare eam pecuniæ fummam, quàm
ab alio inuenit,Specu.tiru.deJocato,$. nunc aliqua.Ripa d.l,
conuentio fub numero vndecimo,intellige & declara, vt ibi
pereum,nosdiccmusinfra colum.v.vlt.ordi.& fuotraâa-pi*
nè ibi videas.
18 f Demum dicendum, quod in generali obligationeofu
nium bonorum appofita iii contràétu locationis pro obfç*
uantia, & in contrá&u emptionis, in quo emptor promi!
foluere pretium, vel fecit pa&tum de reuendendo, vel alitcr cû
uenerunt,comprehenditür etiam res locata & vendita,P%''*
not.Bart.in l.qui fundum,ff.loca.& in l.fi filio,$ finali,ff.fo
luto matrimohio,Cafircn.in l.fi mcrccs,$.i.fídcloca Bartol
in l.i.§.quodautcm,ff.dc fupcrfi.
- An au:

-
 DE PIGNO. ET H Y PoT H. 219
An autem hypothcca gencia!is fufficiat in contra $u ad
impediendam träiis!ation&ii, doninij, vidc Anto Gabr. con
mun.opinio.titul.dc pigno.concluf. 1. iibro 3. nos inf. a tract.
loca,infin.
Dcclaranda tamen funt fupradiéta pluribus modis, f vt f9
Primo quod in generali obligationc veniant bona præfentia,
& futura,fcd nön habere locum in rebus dotalibus, datis ma
rito inritimatis, velaeftimatis, quia illa non veniunt, neque
compis henduntur in generali obligationc omnium bono, ü,
& hoc tam in p;i fona mariti, quani vxoris,l.vni.C.derei vx
oratio, & Inftitutio.quib.alien.lic.vcl non,in prin.auth.fi
uca mc.C.ad Vcll. Alex. poft Baf.in l.fi conftante, §. maritus,
fi fol.matri.Negufd. .. membro, nu. 59.
f Itcm in gênerali obligatione non venire bona fubie&a 2o
reftitutioni fideicommif.iii conditionis cueptum,Alex. in d,
lfi coiiflante,in 3.quaeft. princ. Ang. in auth. de reflirut. & fi
bona funt fubiecta reftitutioni fideicommiflàriae pure, nulla
expeétata conditione non folum non veniunt in generali ob
ligatioiie,fcd nó poffunt vllo modo «tiam fpeóìïé, cxprcf.
sc hypothccari.lfi.$.fed quia noftra.C commu de leg.
2t
ftrem in gcnerali obligatione non veniunt bona feuda.
lia,quia feudum prohibetur alienari & pignorari, tex.cap. t.
inprincip.de proĘ feud.alien per Fcdeiic. Bart. in l.qui ha
bcbat.in fin.princ f£de leg.3. Specula. titu. dc pigno verficu.
fcd nunquid feudum, Paul.de Caflr.in l.tutor,§.fin.ffde pig.
norati a&tio. Felin. in c.quae in ecclcfiarum, columna vigefi
ma(cxta,de confti. Ripa in l. obligatione, numero 56. de pig 2?
no.f Poterit tamen vafallus dare domino feud um in pignus.
ct dcfeud. quinimò poterit etiam obligarc,& pignorare al
tcripro ncce{Iitacibus & feruitijs domini, Ripa §.fobligatiò.
ne,numero trigefimoo&auo, fcd fruâus, mobiliaquc ipfius
fcudi poterunt obligari, dummodo vafallus ob'iger fe aétio
ncperfonali ad d.fìù&us: non autem cófìituat vfumfruétum
in proprietatefeudi, & venient in generali obligat. Alexand.
confil.z.lib. 1. Bald.in 1. codicillis.§.inftituto. in* q de leg.z.
wide Fabr.in § item Seruiana, Inftir. dea&i.Iaf.inl. fin. C. de
fcbusali,non aliem. Ncgu£tra£t.de pigno.d.z. memb. nume
1043 Ripad.l.obligatione,optimè dcclarat,nos fuo tra&tm.de
feud.& infra .col.\lt.ordi.
f Item non veniunt in generali obligatione bona pro 24.
hibita alicnari fub pocna, Barto, in l.codicillis.$.inftituto f*.
delegatisf«cundo,Specul.tit.de pigno § prino,ad fin. ve, f c.
'cd
#2
o PETR. NicoL, M ozz.
fed nunquid Bald. in l.voluntas, C. de fideicommif. & in l. i.
poft Bart.ibi.C. quæ respigno.obli. poffunt. ' ' -

#5
i Itcm non veniunt in generali obligatione bona libella
ria, Angel, in auth.dc rcftitü.text.in cap.generali, fi de feud,
fuer.controucr.inter domin.&agna.cap.primo, de Cap. qui
cur. vend. Alexand.in l.qui conftante,in tertia quæftio.prin
cipa. Iafon in di&a l. final. & contràétus libellariusdicitur,
quando aliquis vafallus concedit altcri pro certa annua mcr
ccdg prædium, vel aliam rem, quam ipfe vafallus habet
in feudum, quod olim fieri poterat finé confenfu domi
ni: hodie autem id fieri non poteft finc confenfu domini:
c. i.de proh.feu.alicna.Neguftiaâat, de pigno, in z. mcmb.
nuncro 5*.
*6 j£ non veniunt in generali obligatione bona haere.
-

dis iflius, qui obligat,& hypothecat, eft fex.in term.l.Paulus.

in prin.ibi Bart.ííûé pign. gl. mag in l.affiduis, C.qui potio.
in pigno.habeantur.ibifcriben. -

*7 - 1 Itcm non venit in generali obligationeius patronatus,

quod quis habet, c.cum Bcrtoldus, de re iud. ibi Abbas Lam
bert.tra& de iure patr.in z.part. 1.libr.poft Rocch. dc quoali
asdicemus fuo loco. -

28 f Itcm in generali obligatione non cadit nec comprehen

ditur reslitigiófa,cum non poffit obligari in fpecie,l. i.§.fi.ff.
quae rcspigi.Rip.l.obligatione,nu.s6f£ depjg, quod pr®
dit ctiam fiagatur iudicio diuiforio, gl.in l.i.C.commu.diui.
Abb.in c.ecclcfia,col.3.vt!i.pcnd.declara, vt per Bart. &alios
in l.fin.C.de litigio. - - -

29 : Item non veniunt in generali obligationebouesarato

rij,& agrorum inftruméta,quia in fpecicobligari & capi pro
fia.
hibcntür,l.cxequutorcs.C.quaercspign.nosdiccmusinquia
Item nö vehient flumiiia,mare, marifq; littora, pub
lica funt,§.flumina,Infti.de rerum diuifio.
Item non veniet Sol,Luna,venti,& fimilia, quaeobliga
ri non poffunt,prout per Ioan.And.in addit.Specülat.titu dc
executione fententiae, §. fequitur,verf.quid fi vniucrfitas, Ri
pa d.l.obligatione,nu 57, - - -

jo f Demium dicendum, quod in generaliobligatigncfign

veniüt ca bona,quae vcrifimiliter nullusin fpcciéíuiffet obli
gaturus, vt funt ca,quæ vfu quotidiano habentur, vt fupcllcs,
cócubina,filijnaturales,& fimilia,quasres,vel affeâione, vcl
ncccffitatc vfuq; quotidianononcftvcrifimile, quod °;
uillet

-
•_ — _r_*
- - DE P I G No. ET HY P 6 T H. . . . . zzi
üiffetaliquis, text.inl. obligatione generali, cum tribus fe
qucnt.legibus.ff.de pign.& ibi fcriben.& pcr Do&.!. t. C. quæ
fcspign.oblig.poffSpcc.tit.de loca.§.3. vcrf.caeterum, Neguf.
in iiemb. §ünpiì;. f & an fit verifimile quod volu 3i
critillasresobligare,pendet ab arbitrio iudicis, & fudex ipfe
declarare debct,Clemc.caufam,§.vtrum, vbi Card, Floren. de
clcät.Ripa d.l.obligationc,in finc,Menoch.tra&. dearb. iud.
caf.$i.Cent.i.” . • . . • i . . . '

fAn autem fit verifimile,quod communitas,feu vniuer 32

fitas voluerit obligare theatra, palatia,turres,& fican d.thea
fra, palatia & turfes vniucrfitatis compreheiidantur in geiie
iajiobligationc?dicendum videtur quod fic,quiá poffuíit ob
ligari in fpccie,l. 1.l.ciuiratis,ff. quod cuiufque vniuer. & eti
am capi procxecutione iudicati.fecundumAngl.cómmodis,
$eiciud Rip.d.l.obligatione, nu. 37. ff.dc pig5.qui intelligit
infubfidium,& quod priufquam obligentur,debcat cogi vni
ucrfitascolle&am indicere,vt per Bart. & Doc.in l. 4 §. A&or.
ffdctciud.quamuis Ripa poftea ibi videatur tefiere contrá
fium pcrillum text.quáfi hon fit verifimile,quod vniuerfitas
voluerit talia in fpecie obligare, & hypothecare,quae publicd
yfuifunt neccffaria, vt muri, portæ, & plateæ ciuitatis, quiá
fan&aefunt,obligari non po(funt, Bald.l.etiam, C. de exe. re;
iud pofíet forfafiintelligiifta fècunda opinio, quando obli
gatio fieret ab vniucifitäte hon maxima & vrgente caufà fié
cejfitatis, prima autem opinio poterit intelligi quando ficret
9bligatióåb vniuerfitate, maximè vrgenti,& graui ac pericu
lofa caufà imminente, quia ifto cafu verifimile erit, vt etiariì
pattcs,filiosproprios hypothecarc vgluerinr, in alio cafu hö
gaui, verifiinilè erit vitantum redditüm & cenfum publicü
obligarc voluerit vniuerfitas,non autem theätrâ, palatia,tur.
rcsjlatcas,& finiilia,argumi, text. in I. obligatiohcgchciali,
cum feq.ff.depig. - - -

fSpecialitefautem pigrius contrahitur,cumi res párticii

laris,vel plures in fpccie exprefsè hypothecántur, & öbligaii
tur;videlicet talisager,liber, equi & fimilia:Vcl ÉÉ;. -
potheca dici pote(t,fi quis tantum præfentiâ boriâ 9bliget,àd
eneralium præfentium, & futurorum boriorum diligentiâ.
.&quæ nondum.$.quod dicitur,iunéta glof. in verfi.fpeciá
litcr,ff.depignor.& in fpeciali Éi öportetf quod'eotë. 34
0r€,quo fesobligantur fint in bonis debitoris, ita quod hoh
üfficeret fi illæ re$poft obligationem contraétam füperuchi.
feiit in dominio,feü quafi débitoris,cft text.ibi Do&o. '# i.
.dé
 222 P ETR. NICOL. Mozz.
f£de pigno.& ibi glofT. magi. optimè diftinguit, quam vide:
Nec videtur obftarel.rem alienäm ff de pigíorat.atfio.quia
ibi datur vtilisa&io,non dire&a quafi in fubfidium, & intelli
ge prout declarat Silua.in repeti. illius leg. Sed ad ellentiam
generalisobligationis omnium bonorum fufiicit etiam fibo
na poil contiacìam obligatiönem acquirantur ipfi dcbitcri,
vt d. 1. 1. in princip.& l. qºae nondum, 5. »cod.
- - - - w

E: fic maxima eft differentia inter hypothcc»m gencia

35 lem, & fpecialem, etenim f praelatus eccléfiaftictis in çontra
&tibus per eum faâis non poteft res particulares ccclcfiaeobli
gare, per ea quæ habcntur in c.nulli, de rcbus ecclef. non alie.
É; bénè pofcrit generaliter ob!igare in contra&tibw*permif
fis,abfque tameii traditione iilorüm, vt probaturâ contrario
', fenfu in d c. nu!li.& ibi Hofticn. loan.Andr Abb.& cæte Gu
gli. Redoan.traétat.de rebus ecclefnon alien. titu. de cafibus,
in quibus fit alienat. rerum ecclef.abfque folcm.vcrf bona cc
36 clefiae, & ratio eft, quia plus iuris conftituitur creditorifpcr
fpeciale pignus,quàm pêr, generale, vt declarat glof.in §.ngs
verb. crcditoribus, in auth. dc
igitur, in verfic.fpecialis & in
non alicna. text. in l.$.C.de fer.pigno.man. vide quæ nota. in
l.fin.C quæ res pigno.obli. poß. Iaffiduis,C.qui potio in Pig
no.vbi 13ald.Salicc.& fcribcntcs in l.i.ff. foluto matrimonio.
vide Philip. Port.confil. 163. numero §.firmior erge & potcn
tior cft hypotheca fpecialis, quàm generalis,& plùs iuriscon
37 ftituitur per fpecialem hypothccafii.f Hinc cft,quod perfpc
cialem obligationé reuocatur donatio fa&a à marit9 vxo;,
quæ venit cónfirmanda poft mortem,fecùs per gencralcm ob
ligationem,per quam dónatio non reuocatur,vt per Bar. inl.
rem legatam cir.fin.ff.deadim.lega. Bald. in I. fi non yirum,
C.de dónat.inter virum,& vxorefi.Iafon in l. 5. in 1. limita,
C.de lega.
38
f Hinc eft etiam differentia, quod quando agitur contra
debitorem hypothecaria a&ione fi agatur hypothecaria á
$tione ex generali hypotheca debitor poteft excipere, rcm ! '®;
lam,ad qüam agirur,non fuiffe nec effe fumm,fed alterius, &
nominare dominum,pro quo poffidet,& fru&us percepit, & ę; ,
hoc probare,& iflo módo debitor excipiehdo non potcft co£ &;
uinci de mendacio, nec replicari de dolo contra eunt cum ob £tm,
ligauerit fua bona in genere, & poteft effe, quod jfta res,ad i »;
quam agitur, non fui* comprehenfa in generali obligatione, $
cï nö füerit debitoris,& ifìo cafu crcditor cogetur de don®*'° **;
dircao,vtili,velquafiipfiusdebitoris,Pbare, ad hoc,vto''*
at in cali
*;;
 DE PI G N O. F. T H y p OT H. 3a?
i: caufà, Sccùsfiagatur cx (peciali hypotheca,tunc debitor, cö
&:! tiaqucm agitur, non poterit excipcre,& in dubium reuocaré
'd. quæftionem dominij, quia ipfo facto conuincitur de menda
:;im ; cio,ex quo ipfam rem in fpecie obligauit, ita inte!lige, & de
Ę clara lintercolonum.§.i.ff.de pign.l.rem alienam,ff. de pig
■ norat,aâio. Alex.in l.fi pignore,§.i.f£de pignorati.aâio.Nó
guftraét.dc pig.1. memb. v. part.princ.
73. , , f Differt etiam hypotheca fpecialisà generali in cafu. 1. 39
*** ! ficrcditor.5 fi.ffde diftiah.pign.vbi quaerìtur, fi pa&um fit à
… creditore neliceat debitori pignus,vel hypothccim vendere,
':
ii : an teneat tale pa&um. & decidit Iureconfult qi;od fic, & illa
res hypothecata non poterità debiiorc vcndi, & paéto ftabi
tur. Do&.autem communiter intclligunt illum tcx. proccde
vetantum in fpcciali hypothcca,fecù5in generali quàmuise.
nimfui(T&tfaâum talépaétum inter debitorem & créditorë,
nihilominus venditor potcrit vendere aliquam rem ex illis,
$uæ generaliter funt obligata, & ifta opinio, vt ille text, non
loquáturin generaliobligationc,eft magis communis,de quâ
atteftatur Negu£fuo tract.de pign.in 1. mcmb. 2. part. nu.$.
f Pote(t forfan etiam dici, Vt pignus, feu hypotheca aliâ 4d
fitptira,alia in diem, alia fub conditione, cum poffit apponi
pignusin quacunque obligationc,pura, in diem , & fub con
ditione,&tam prò toto debito, quam pro pattc, & tam pto
fua obligationc,quàm aliena, & tam pro ¥¥ natura
liobligitione,vtèm text.inl.res hypothecae, ff de pignor.&
poteftçonftitui prototo tempore,vel pro parte temporis,li
tcmliberatur,in princ.cum glo.ffquibus modis pign. vel hy
Poth.folua.Negüf.in .memib.3pat.nos infra.
Tra&atus de perfonis, quæ pignorare
poffunt,vel non.
S V M M A R I A.

* Quilibet habens liberam adminiftrationem rerumfiarii

vel alterius patrimonjpoteftpignori dare.
2 Qgipoteft vendere & altemarepoteftpignorare, quia va
let argumentum.
* Quinóhabent liberam adminiftrationemfùarumrerum
yelalteriuspatrimonij,& quinompoffùntpignoraré,fùnt
prodigi,furiofi,&fimiles, -

4 Pupil
 p E T R. N I C O L. MOZ Z.

„ Pupillus non poteft pignorare etiam cum tutore fined*

Cret0. I.

; senuusnonpoteftpignori dare, nifi habeat liberampecu

lijadminiftrationem.
4 Éiliusfaj .nonpotefipignoraremifihabeat liberamper*
lijadminiftrationem.
7 Defunétus mom poteftpignorare, & obligare bona here
dis.
a Pralatus Ecclefie nompoteft ffecialiter res Ecclefia obli*.
gare.
, `sociusnonpoteft pignori dare partemßcij.
jo Nompoteft pignus obligari alicui per alterum.
,, supérficiariiis poteftpignorare & obligare.
, , pjtefipignorareille,qui habet inre quafidominium, &.
poteft experiripiibliciana.
13 vfi fruäuarius in boni,im quibus habet vfùmfruäum,po
terit ptgmus conjtituere.
,, Procirätorpotefipignori dare, & etiam negotiorum'3*
flor,fidominus mandauit.
,; Mandatum idoneum adpignorandum quanda dicat*;
16 Publicus adminiftrator poteft pignorare & obligare,fiha
beat liberam adminiftrationem,velvt ibi.
EN 1 o ad vltimum ördinem, & capio primam'°
\ 7 pignorare,vel
lumnam, quæ eft infcripta de perfqnis, qu* poffunt
non, & pro cius declaratiónedicédum
quod fqüilibet habens liberam adminiftrationcm rcrü fua
rum,velalterius patrimonij poteft pignoridare,l.folutum%
fin.l.fi conucncrit in fin. vtröbique fçribcn. ff. de pignorati,
a&io.& ille, qui potcft vendere & alignare, poteft pignorais,
cum valeat argumcntum de vno ad alterum, nempedc vendi
tione ad pignus, l. 1. ff. quæres pignori. obliga; ibi eam rem,
quam quisêmere
teft,declara nifi pernon pöteft,
legem iürëpignorisaccipere
aliter fit ftatutum prout inn9'£
realic
na:nam Valet y£nditióreialienae, non autem pig??rati? £
in l.rem alienam,ff.de contrahcn.emptio. ibi réádit rationt,
quia in pignore oportet quod conftitüatur iusin rc,id Ę
igrtur
 - -

- I)E PI G NO. ET HYPOTH. . 215

ligetur ipfà res,fed in vêditione folum obligatur perfona pro
cuiétionead quandam afininam poffeffioncm tradendani, Ri
paiw l.conucntio gcncra!is,num.14.ff. de pign. & hypothcc.
nosdicemusinfra colum.fequen. -

fPe fonaeautem qug non habent liberam adminiftratio

nemfuarum rerum,vel alterius patrimonij, & quæ non pote.
runt pignorare, funt prodigi,furiofi,dementes,cbrij, minores
& fimilcs,de quibusinl.isύui bonis,ibi fcribentcs, ff. de ver
bor obligl.i.& pcr tot.ff.quibusalien.lic. vcl non, & exem
È gratia videámus particulatim de aliquibus, qui non pof
ünt pignoridare,&de aliquibus qui poffumt. ' -

f Piinò ergo pupillus non poteft pignorare, ve! obliga

teres fuas etiam cum tutore fine dccreto iudicis, l. 1. in princi.*
ffquæ vespigno obliga non pofl: fcd intcllige quando obli
gatio cffet vùluntaria, fecùs (i effer neceflària, quia tunc non
sit prohibita, puta fituror effct obligatus pro dcfenfione cau
m,! ftpupillaris&uere de iudicio fiftenáo: nam tali cafu po(fet (o
lu$tutor bona pupilli obligare, Barto in d.l. prima, in princi.
& cft rex.in l.fin.$ defenfionem.ibi g!.C.de adminiftra. tuto.
s? fSecundò feruus non poteft pignori dare, nifi habeat li
beram peculijadminiftrationem, Ifi liberam. C. quod cum
coquiinalicn.poteft.ibi Bald.l. fi conucnerit,§.fin.ff.de pig
norati.a£tio.
fTertiò idem dicendum eft de filiofam, vt non pofTit pi.
norare limita nifi habeat liberam peculijadminiftratiofiê,
fçddeclara fàpradiéta pro negotio & caufa peculiari, quia
tam 6liusfam, quam feruus poffunt rcspeculiares pignori da
it,fi liberam habent ad miniftrationem,d.l.fi conuenerit.§.fi.
$um ! fequen.£de pignorari. a&tio. & hoc quando obligatio
fitinvtilitatem pecufij,fecùs fi pro aliis negocijs:tunc erúm e.
tiam fi habetct liberam adminiftrationem, & obligaret rcs
Peculiares,non valeret obligatio,text. in 1.1. ibi glo. & Barro. '
ffquærespigno.obli, non pof. qui text. reftringitur & decla
Ë effèt permiffâ facultas donandi in concef.
fione liberae adminiflrationis, quia tunc indiftin&è poffet res
obligare,& donarc,vt perglo ind. i. 1. in verbo, adrhiniftra
ft,quam refert & fcquitur Neguftra&t.de pigno. in 1. memb.
3partis.num. 13. -

tQuartò defun&us non poteft pignorare & obligarebo.

p. haeredis,quamuis poffit legare rem illius.Cinus,SaI. Raph.
inlaffiduis.C.qui potio in pig tcnct 1mo.Caftr. in 1. fi hære.
dis(cruus.ff.dcicg.i.Bald. iii IPaulus,in i.lc&turaantiqua,ff.
P dc
*26 p ETR, NIcoL. Mozz.
de pigno. quamuisfuciit fibi contrariusir.l.aifiduis, fuprad; r;r
limita,& declára i, :;i hæ, csratam habcret obligationcm, 1. fi 'rugi
fundus,$. 1. ff dc pigno.ibi Bart.& in I. i.§.i.f£cöd. intclligo fi | i; :
exprefsè ratificat.fcd quid (i tacitè fuiffet fácta ratificatio, né timt;
pepcraditioncm haereditatis? in quo cafu videtur tacitè fa&â 1 iy
fafificatio,& tunc crcdo contrarium, quod immò fcilicet nö - iis,
Praeiudicct haergdi,ncc cenfcatur ratificaffe, vt per Barto. in l. iii,
£cm alienam,ffde pignorari a&io. nifi defunâus obligaflet !5-,
bona haeredis nominç ipfius hærcdis,quia adcundo hærédita fl:;
tem cenfetur ratificaffè, vt per Bart.ind.l.rcni alienam,in vlt. *.*,„,
fi autem noii fecit mentiohem de haercdc,non cenfetur pcr a iis;
ditionem ratificafi& hæres quoadactioncm hypothecariam, &:
fcd quoad exceptionem tantum, Bart. in l.cuni vir,in fin.ff.de ç:,;
vfucap.perJ.fi fitio.ffdepigno de quo per Alex.inl.fi hære sì
disfciuus,ff.dc lcg.i.pcr Ncgufant, fkcufido merhb. v. partis,
nu:ncto 33. - . -

f Quintò praelatus Ecclefiae in contra&ibus per cüfaâis,

non potcft fpccialiter res particulares Ecclcfiae obligarc&pi
gnorare per ca quæ habentur in c.nulli.dc reb.Ecclef.non ali
& fcd bcnè potçft in contraâibus ci permiffisobligarc gene
ralitcr bona ccclcfiae fine traditionctámen illorum, vt proba*
tur in d.c.nulli.à conrrario fenfu in verbo, fpccialis hypothe
cae,ibi canoniftae,& Abb.in c.3. dcprccar.& eft commünisopi
nio(dicat quid velit Butri.& Imo.in d.c.nulli.)& de hacma
giscommuni 9pinions atteftatur Ncguf in primo mcmb. =;
jart num.3.adét confil.Alex num.ιέvolu3 in col.penu. vi
de glo.in %. nos igitur.in Auth.de monalicnan. in vcrb. fpcci,
vcr.creditoribus. i • ••

f Scxtò,focius non poteft pignori dare partcm focii,text.

eft in I.vnica.C.fi commu. respigno.da. fit,l.2.C.commu- di.
ui.l.fi fratres,C. commu.vtri.iudi. tcx.in 1. conuentio gcncr*
iis,f£de pigno ibi Ripa fub nu.i6.quod proccdctectiam yid*
tur in fóciò vniuerfoium bonoruni. l. ncmo ex focijs, £ pro
foc.fallit in fifco,in mercibus venalibus, & nifi confociusra
tum habuerit poflea,dc quo per Ripam d. l. fub nu. 16. & nos
dicemusfequën.col. - - - - -

Io fseprimò non poteft pignusobligarialicui peral;$um;

putà per procuratorcm, quia ficut vnus per alterum obligat;
-
inon poteft,ita per libcraiìì perfonam obligatio alteriacqui'
non poteft,fed tunc ulla !ibcra pcrfona , quae pfo alio contra
xerit, conuenietur,tex eft in l.folutum, $per libcram, ibi!**'
ff de pignorati.aétio. & fic pcr procuratorcmipfa hypot Ê
 - I) E- PI G N O. ET H Y P Q TH. a37
l, non quaeritur domino fine ce{Iione,vt cft tcxt. ibi Bar, in d. $. * '
i| pri libcram,licet rcgulariici pcr procuratorem imuncdiatè fi.
i| ncccffionc quaeratus dominoaétio,vt pcr Ncguftra&.dc pig,
$. in t.mcmb.3.part.num.39. , . … -

a1 . f Potcft äutcm pignorare,hypotbccare & obligare fuper- ui

ô £;'£$ íuprificiaiiùs,ibi glo.ff dc pign. naii fu
i
st
Ê; iushabct vtilc dominium,l.inprouinciali.$. pcn. ff.
rno.opcr.nun.l.1.$. i.ff.de fupcrfi. •

£- fldcm dicendum cft in eâ dcbitore, qui habct in te quafi ia

k' domjnium,& potcft cxpcriri Publiciana, quæ datur illi, qui "*
4. naäuseftà nofi dominó cx aliquoiuftoritulorcm,5 namq;.
• ìpfit.dea&io.fiquidcm ille potefl illud qua{i dominium Ë
i, ligarc pignori, & pcr talcm obligationém cicditor acquirit
Is igtmius,quodhabct debitor,&aóuerfus illos, qui poterant
a fstucri vigorc quafi dominijdcbitoris, potcrit ciiàiii fe tucri
-ctcditor. - .. •' -

,, . . f Et fimiliter proccderet etiam in vfufiuâuario : nam il- 13

;- ! l;inbonis,in quibus habet vfumfruétum,potcrit pignuscon !
j, ftitucrc,& obligabitur prout tradit Bart.in l.fi is quíff dc pi
« gno.$.vfusfruéìus,& Sál.in 1.1.C.fi pig.da, fit,& intclligc,vt
a Poííit pignorari commoditas illa vtcndi, frucndi,non autem
§. vfusfruëtus prout Do&.dcclar.d.loco.
q. . f Potcftctiam pignori darc procurator, feu negociorum 14
m/- grflor tanquam dominus,fi dominus mandauit, tcxt. cft in l.
3 iiintcr,ibi Bartol.not. ff. dcpign. & intclligcin procuratore,
Iii fiprocurator habet mandatümíidoncum, tunc cnim abfque
a alia ratificationc domini valcbit mandarum,& dicitur mân.
£latum idoneum ad pignorandum,fi fit fa&um fpecialite ta 1¢ *

., lsmandatum ad pignótandum res in gencrc,vtl.folutum, $. $

3 fin ffde pignoratiáéìio.& not.Bar.ifii.filiusfam.col.fin. ff.
., de dona.A!ex.confaso.in 7.vol.nu.7. & cffet idoneurn man
, datum,fi conccffâ effet vniucrfa adminiftratiobonorum,vt l,
., vel vniucrforum, fide pign.aâio.vel fi effet mandatum geno
* tale cum libera, quia aequiparantur habcrc liberam,& habcre
... fpeciale mandatùm, Rüy.conf. 27.nu.z.yol.i.tex.eft in l.pro.
curator cui libera,ff.de procur. & gl.in d.l.vel vniuerforüm,
f, & glo.inl.i.ibi Bart.C.fi resalien.pign.da.fit, & dicitur fuffi
„ sicnsmandatum,fi cffet gcncralcmandatum fine libera potc,
„ ftatc,quando dominus fólituseffet talia faccre, ncmpè $ecu
, pias mutuas accipere fubpignore,tex.& gl.in d.l.vel vniucr
f. forum,& glo.& Éart.d.l.i.C.fi alie. res pign. & idem effet, G
a Dominustatificarctfaâwm a Procuratore, qui non habcret
g! - ' a idoneum
22$ PETR. N I coIL * Mozz.
idoneum mandatum, quia tunc contrahitur vfqueà princia
pio.Scd non praeiudicat te tio talis ratificatio, hoc eft illicui
dominusobligauit d. rem antequam ratificarer, vt probatut
in 1.1.& z.ff.de pignorati.aétion 1. potior,ff. qui potior.in pi
E$t; & ita rcnct & declarat Neguf.fuo tra&.in .mem
ro,3.par. numc.36.poft Bart.&adeft confil. Socin. in
126. 4.
volumine.Ripa,licct diucrfo ordine in l.fi is quibona, nu. 13.
- .. .d

**f£; ÉÉiterpoteft pignorare, & obligare publicus ädmini

ftrator alicuius ciuitatis,l.fi is qui bona,in prin.ibi Bar.& Ri
pa poft alios,ff.de pigno.dummodo ifteadininiftrator publi
cushabcat liberam adminiitrationem, 1. procurator cui libe
fa.ff.de Íî vel faltem adfit cöfuetudo in quolibet procura
tore,l.folutum,$.fin.cum le.fequenti. ff. de pignorati. a&tio,
fecùsin;eo qui habet fimplicéadminiftratiohém, 1. procura
tortotorum,ffde procura, ratio diucrfitatis eft, quià fuppo
nerebona hypothecae eft fpecies alienationis.l.fi.C.dere.alie,
non alien.c.nulli,de reb.ecclef.non alien.ideò non poteft hy
pothecare nifi quis habeat fpeciale mandaturn, d.l.folutum,
vel falrem habeat mandatum cum libera, vel faltem confue
tudoadfit in quolibet procuratore. Neguf.in trac.de pigno in
s.mcmb. 3. part. in fin. Ripa in d. l.fi is qui bona, & intellige
dummodo diéta pignorafio feu obligatio fuerit vtilis, vel ne
ceffaria reipubli.vtper Bart.d.l.fi is qui bona, & intellige cti
am fupradiéta in prioribus Antianis, quibusreipubli. ádmi
niftratio committitur, fecùs in his quibusexecutio committi
tur,vt Poteftas, Capitanetis, Ripa,&Bar.d.l.fi is quibona.Ne
guf. trac.de pigno.i.mcmb.3.par.
Traétatus derebus,quae pignori da
ri poffunt, vel non.
S V M M A R I A.
, omnes res pignori obligari poffunt, dummodo non fint
exempta à commercio noftro natura, iurectulli, velgam*
τ/ΓΙηηι.

a Nonpotefipigmori dari nec obligarire*penitus aliena.

quare res aliemapoßit vendi, &monpignori dari, -

: Poffeffo rei alienjibipignoritradita non preßribit**

ram bypothecam.
J Licet

—
 -

IbE PI G N o. E T H y po-r ft.

f Licetpignus rei alienamom valeatumpraeiudicium domini
valettamen impraiudicium ipfius däbitoru.
4. Saluatio & concordatuo Bart. - •

7 Non valet obligatioret aliena impreiudicium domini,/ed

* inpraiudiciumtertüpoffeff rufine titulo.
* Nam valet obligatiorei aliena mifi con/en/erit dominu,
.: velratum habuerit. ,• •

* Wagyaletpignoratioreialienefiresfitpenitualiena,ß
: cùsfidelitafit. , • ^ .. .

* Valeretpignoratioreiim qua qui habet aliquodius, quo

adilladius, * .
” inconditionali.
Nonyalet obligatioreialienaim obligationepura, fécut
'* ffdifferentiaanßienter obligafi remalienam,am ig
f10r4nter.

'3 Nonpotefipignoridarires/acra&religiofa. - -

'* §fijtualiannexammpoffunt obligari, &pigneri dari.

!!, 14/èpeliendipropriofepulcra anpoßitpignori obligari, .
14 Homines liberi nonpoffùntpignìrìdari necfiljfam.
17 Respupillares nompoffuntpignori vel hypotheca dari. „*
'' Ponaminorumfine decreio obligarinápoffùnt. :
° Retlitigioßnonpoteft obligaripignorivedari.
* dari.
§*4ua adculturam «gripertinent,nonpoffùntpignori
*' Seruitutts &iuramrbanorumpradiorumnonpoffùntpa
gnoriobligari. -

** Vfi fruäus nonpoteftpignori obligari.

33 Boma dotaliamonpoffùntpignoridari.
** Feudumnonpoteft daripignorifine confènfùdomini.
?j $aluatur & concordatur Bart.tripliciter.
* Numquidpoßit dominus inuito vaffällodireâum domini
m& iurißiäionem pignorare. •

!
** §* fílitíareftitutionimompotefipignoridaripura,/.
fùificanditionaliter. -i'..

'P ; A3 Præ
23e ' P ET R. NicoL. Mozz. *
at premiumfutare wiäorie non poteft pignoridari refe*
ligari. - * ;

** Solutio & intelleótus adl.cammodw.ff. dereiudic. &l.

ffem,C. qua respig. ' • •.

#• Stipendia militum,&honoraria Doâorum, nonpoffùnt

* pignori dari. ' *. *
Quid quentur deprehendi, & de fruäibu beneficis*
31 rum.
- **.*.. • ^ , * ..• '. -

32 Res propriameupoteftfibjpßpignori dari.limita;*tibi.

33 Pignori autem daripoffùnfrey qtiafùnt inboni noflri.*
#* Poffuntpignoridari res,in quibus habemw aliquodius. va
gr* Pignmspignori etiam daripoteff.' * * * * *.
.
34 Pignoru dari & obligari poteffrey communi. .
32 Resfutura obligari & pignori daripoffùnt. • * *.
3* Boma emphiteuticapoffunt obligari & pignoridari.*
*9 Vniuerfitates rerumpoffùntpignori dari & obligari. **
4• Poffùnt obligari res in alto territortofita.' -
-
•* Filjpoffuntàpatribwol famem pignori dari.
V 'dinis,oprosicuius
EN I fçcundam colam nam ciufJem vltimi ef
declaratióne fic,quod f omncsrcspi
gnori dant vel obligari po?iant, dummodo non fint
exemptâ:â«ömiiirrcio ne{woy&i datúra, vt liber homo, vel
$wcgentiun,vtres facra & rcligio{a,vcl iurc ciuili,vt respub
lica,Vel publicisvfibus deftinatâ,vt campus Martius, dcquib.
É; 1.6 in cunptionc. § omnium, fídc contrah.empti dis*
us infra tra&.einptio.& vend.in κά}uih.vit. ordi.ybi quid
quiddi&um eft dc emptione,diâum fir de pignore,fiquiäem
illud quod vendi poteít,pignori dari potefi.íed & quo.ff.de
pigno, Ripa l.obligatiohe, num.$. ff.dc pigno. i {i conucnc
tit.3.fin.ff.de pignorati, aâio. fcd cxcmpli gratia vidcarum
de nonnullis rebus, quæ non poflunt pignoridari, & poftca
de his quae poffunt dări. ·
• ' f Ét primo dicendum, quod non poteft pignori dari nce
obligari res penitusaliena.l.t.& per tot.C.fi alic.rcspign. da.
fit,l`qui filiös,C.quae respigno. Ripa in l.conuentio.ff.dcpi
nor.num.i4.ampliaturétiám quoJ aliquando fuerit fua,l*.
ff.de pignorati.a&io.obligatur tamcn dcbitofaétionc Fí;
- -
pall,
 pp. p I G No. Et Hy pot H, 2:
nali,nam obligatio perfonalis confìituitur verbo promi(fiuo
hypothcca veroverbo , ffc{tiuo fecundum Bal.in l.fi finc. C, ad
Vcllc,& hinc colligi petet ratio,fquarc rcsaliena pofiit ven
di & non pignori dari, de quo diximus fupra in princip. hu
iustra&atus.nu.7.nem;è quia in pignore oportet quod conßi
tuaturiusiu re,ideft,ebligetur ipfà rcs, in vcndurione autem
folum obligatur pes fona pro eui&ione ad quandâ afininam
poflefl.tradendam,gl.in I. rem alienarn,ff.de contrah. empti.
exhisfequiturdifferentia quodfpofï<flor rei alienae fibi pig. &
noritraditæ non præfcribit verami hypothecam,tamen cmp-,
torreialienae verè præfcribit ipfam rcm, quia in emptorcm
adeft titulusordinatus ad praefcribendum,& non in obligati
9ngreialienæ,ita Bald.in l.fin.C.fi rcsalie pign da.fit. & d.1.
fifine.nosdiccmustra& praefcriptio plenè. -

Declarantur fupradi&a multismodis, f nempè, vt licet 3

pignusreialienae non valeat in praeiudicium^ domini,valet ia _*
mcn in præiudiciü ipfiusdebitoris, contra quem competit by
pothecaria, cum non poffit crcditori refricare qugflionem dò
minijfecundum Bart. in l.rem alienam,col. 1. ff de pign. a&i.
Balinl.mater.C.de rei vend.& ifta opinio videtur vérior, &
communis,fed animaduertendum quia Barr. iii ! conuentio,
quae cft prima,ff.de pig in ver.in fpecie,ad fin. vidctur tenere .
sonttarium,ncmpè nec etiam valere in præiudiciü debitoris,
i* ita quamuis dominium illius rci alienae fit cffe&um debito
*; ris,nihilominus vult Bar. quod hypothecaria non comperat
|:! contra debitorem,quemadmodú iion compcrit contra extra
neum,& fic velle videtur, quod poffit etiam referre debitor q
' £tionem dominij,& Bar. lóquitur quando agitur hypothecâ.
tiain rem, Do&.tencntcscontrariâ vidcntufpo({e loqui,quâ,
doagcrcturaâione perfonali ex eo contra&to fecundum Bâ;t, :
Ä allegat l.ita,vt fi fur,ff.com.1. 1. $.fi praedo.ffdepof.nödi.
$edédoäfcömuni opinione potefi & debet faluari Bar.& 1 n.
telligi vt loquatur quádo crediror fciebat rem fibi hypotheca;
tåfuiffealienam, nã hoc cafu crcditor fciens non hibet a&io*
n*contradebitorem vt debitorë,fneritò poteft rcfcrri qugftio
áominij,vt d.gl.in d. 1. ita vt fi fur.& fi debitor excipiardénd!
litate hypothecae,quia nö erat doiniiius, non poterir creditor,
•! qui ÉÉÉ de dolo. l.cum donationis, C. de tranfa.' I
£tio.1.1.3.vfqüe adeò,f£deiniur. & ita Ripa, & intuetur Bart.
ind.l.i.in fin. - • *

fSimiliter declaratur, vt non vifeat obligatio rei alie. 7

aaeinpraeiudicium domini, fcd bcnè valet in praeiudicium
P 4 terti:
 --PETR. NICO L. Mozz. *
tcrtijpoffefforis fine titulo, contra qucm exemplo publiciane
competit vtilis hypothccaria,l.fi ab eo,ibi Baii ff de pign. i3
dem Bar.in !, rem alienam, col. 1. Bar. in d.!. marer. Cor. Conf.
288. li. 4. & praedióìa proccdunt nifi creditor fcientci acceperit
rem alienam pignori,tunc non habet contra debitoremääio
nem hypothecariam,l.i ff.de pignor. nec contrariam pigno
ratitiam,l.tutor.$.contraria.ff de pigno.a&lio. - - -

f Declaratur ctiam nifi dominuis confenferit, vel ratum

habuerit.l.aliena res,in princ.ff.dc pigno. aétio. ex quoinfcr.
tur quod fi dominus, qui habet clc&fionem vcndicándi rcm
fuam à creditore,vclagendi contra dcbitorem, vt pignus red
dat prout per glo.approbatam in c.ex præfentiü,extra de pig.
fi eligat agere contra debitorem cenfetur approbare pignus,
& ideò fit cautus dominus,vt præmittat prote(latióem, quod
non intendit approbare obligationem pignoris, tunc ferua
bit fibi pignoris vendicationem,l.creditorcs C.de paët.
f Declaratur etiam in re penitusaliena, fecùs in re pigno
ranti dcbita,quia tunc intelligitur hypothccatum ius dcbito
ri competens,l.nomen,C.quæ respig.& fi res dcbitapolica de
bitori tradatur,confit matur hypotheca quoad dircdam aâi
onem,l.3.$.ex caufa,ff.qui potio, in pig.habca.Bar.in l.i.ffdc
pig,ibi optimè Ripa. -

1o
f Declaratur etiam nifi debitor aliquod habeat iusinrc;
quia tunc,quantum ad illud, valet pignoris obligati9. d. I. fi
ab eo,& lgrcge, §. i.& fequcn. ff. de pig. fed non intelligasdc
illo iure réipeítu pofléffiónis, ex quo`fempcr deberet Valcrc
ignusrei alienæ refpeétu poffeffionis, quam debitor obligás
Šprout dcclarat optimè Bart.in l.icmalicnam, num.7.
ff.de pigno.a&io. -

Demum declaratur, & intelligitur in pignorisoblig;

tionë pura, fecùs in conditionali fi fua crit [leg. fi fundus,$.
aliæ rés.ffde pigno. Bart.& fcriben. in d.l.i.ff. de pign, ibi gl.
magiftralis,quá:diflinguendo
nescöpleâi videtur,nempè quod omnes
fi quisfupradiétas
obligauit declaratio
rem fuam,
tenct obligatio:fi autem rem alienam, f illi eft debita, tcnct
obligatio,íi verò non eft debita,fed habet ius in re,fimilitcrt*
§ú, non fit fua,nec habcat iusin ea, fi obligauit, cu"
füa crit,tenet obligatio.d.l.fi fund».ff.depig. fi obligauitfii'
pliciter,fi fcicnti dbligauit,non datur a&io, licèt dcturrc*
tio,vt dátur in paao íudo, vel vt ibi per glof. fi autem o?'*
gauit ignoranti tunc dabitur vtilisa&io,vtibiin illo te; íi
1
 DE PIGN O. ET HY P OT H. 233

fiautem nullus praedi&orum interuenit,& (ic non coepit effe

domtnus,quiobligauit,fi dominus habeat ratum,fimiiiter te
netfi non habeat fatum, non tenet, vt ibi per glo.in ver.diffi
cilius.vbiallegat tex.concordan, cum d.ditlirict.
fAduertcetiam,quia eft differcntia magna,an fciëter ob.
ligaftircmalicnam,an ignoranter,vtdixi, quia qui fciens dat
rcmalienam ignoranti, tcnctur fciens crimine ftellionatus l.
tutor.§.i.ff.de pig.a&.declarat Franc.Baldu tract.de pignor.
c.iz.Bar.d.l.1.$. i. ignoransautem tenetur faltem in id, quod
crcditoris intereft,i.antcpen.C.fi alie. rcspigno, plenè per Nc
giftra&t.de pign.in 3. memb. nu. 53.z.par. & quando quis ac
cipiendorem alienam committat furtum, tradit Iaf.in !.{cr
uus.ff.de cond.indeb.& nosdicemus fuo loco.
f Sccundò,nonpoteft pignori dari, & obligari res facra,
&religiofà,idcò Papa prohibet caliccm,patenâ, & facerdotale
vcftimentum pignoraii,c.i.ext.de pigno. Ripa in l.obligati
one,nu.47.ff.depig. etenim huiufmodi res facrae, etiam quod
attritæ fint,non poterunt obligari, & pignori dari, Ripa fu
Pracit.limita nifi obligentur, & pignori dentur pro neccffita
te Ecclcfae,& pro pauperibusalendis,& pro redemptione ca
ptiuorum.d.c.i.&c.idem pignorum.& c.cautum.1*. q. 2. Rip.
dl.obligationc,num.34.Bald.& Alex. & alij in I.quamuis.ff.
fol.mati.intcllige tamê,yt poflint obligari ncccflitate immi
ncnte de iureCanonico,fecùsde iure Ciuili.l. 1. §.eam rem. fF.
quærespigno.l.fancimus.C.de facrofan.cccl. notat hanc dif
fercntiám Bcned.Canophilusin fuo tra&a.fori,& poli,lib.z.
tit.de loca & conduét.dc pigno.
fTertiò notandum, quòd non folùm fpiritualia obliga 14»
rinon poffunt, fed nec etiam fpirituali annexa, vt eft ius pa
tronatus,c.cùm Bertoldus,de fcnt. & re iud. ibi Abb.c. ex lite
ris,dciure patron. Neguftra&.de pign.in z. memb. z.par. nu.
69. Lamber.tra&.deitire patro.in z.par. 1.lib.diximus fuprà in
fubdiftinâ pigno.num.37. ibi quod ius patronarus non venit
in gencrali obligatione. f An aurem ius fepclicndi proprio
fepulchro poffit pignori obligari, vide Doct.in l.fi monuimcn
t0.C.quae respign. Ripa in l.obligatione,num.32.ff.dc pigno.
vbidiflinguit. -

fQuârtò,non poffunt pignori dari homincs liberi, ncc

filijfàm,quia tales homines obligari non poffunt.l.qui filios,
Cquae respigno oblig non poff.& fi quisaccipcrct cos,puni
istutin relegatione,vt 1.fi.ff.de pigno.d.l.qui filios,& ibi gl.
quaelimitatin cafu ncccfIitatis,fcilicet ob famem,ob quam fi
P 3 lij
£34 T £ T R. NI col. M ez z.'
lijpoffunt vendi, & pignori tradi, nifi filius fit clericus, vt &
ÉÉÉÉ. Pct.Vandcra.tract.dc priuil.crcd.c.i4.vidc
Rip. l obligationc,nu.i*.$.dc pigno.
17 f Qujnto, non pofiunt pignori feu hypothccaedari res
pupillares,l. 1. §. i.ff.quae respig.obl.non poíí ncc ctiam cum
dccrcto iudicis, quando obligatio eft voluntaria, fccùs fi ne
ccffaria, vt diximus colum.i.huius ord.nu.z. -

js f Idem dicendum de bonis minorum, vt fine dccreto ob

figari non poflint,l.lex quae tutorcs,C.dcadmin tut. quod cft
v&, um in pignorc conucntionali,fccùs in iudiviali,fecundum
liaid in l. 1. ff.dc pignorat.act. Itipa in l.obligationc, fídepi
gno.num.$6.
19. f Sexto, vel feptimo, non potcft obligari, vel pignorida.
ri resiitigiofa, nam ficut non poteft alieiiari, ira ncc pignori
dari,l. i.$.fin.ff quae respigno.obl.non poff. Ripa in d. Lobli
gatione,num.$6. -

3o
f O£tauò, non poffunt pignori dari res, quaead culturam
agri pcrtincnt,inter quasfunt ctiam boucs,dc quibusl.cxccu
vörcs,cum fequcn. ibi Bar.C.quae rcs pign.obl. Plo.in §.fi quaa
do, num.31z.C.vndcv 1. Mcnoch.tra&t. dc arbitra.iud. caf. 5:$.
hb.z.ceut. 4. quae res prohibentur ctiam capi pro cxccutions
fententiae,fcilicet ferui aratorii,ac inftrumenta atatoria,circa
rcm , ufticam occupa:i,& fi aliquis praediétiscontrafeccrit,in
quadruplum ablatà rcftituit,& infámiam incurrit,& nihilo*
minùs corporale fupplicium non cuadct, l.fi monumςuto, I.
fi filios,iufic.duab.fcq.cum fua Auth. C.quae respigobi non
poff. quòd in pignorc proccdit, etiam fi colonustalia pigno
ia fpoiìrè offerret,& alia bona non adcfìènt, in quibus cxccu
tio fieri pofïèr, & quamuis ilia bona feruari vclint,prout de*
clarat Mcnoch.d.cafu 378. Ripa in tra&.de pcflc in 3 pag.6;*
mcdio praeferuatorio, verf. item boues, & rcmiffiuèinl.obli
gationé,in fi. ff de piguo. Plot.d.l.fiquando,fub num.313. C.
Vnde vi. Sed praefides huiusprouinciâ interdum nonßruant
hoc,& maximè quando nofi adfunt alia bona, quoddc iu**
videtur etiam pcrmiffum, nempe, quando rußici illis rebus
tunc temporis hon vtuntur,proüt vidctur dcclararc Afcaniu*
am
Clcmcntinus in tra&atu de patr.potcft.cffe&u 17. -

f Nonò, non pofïùnt obligari pignori feruitutcs,&iuf*

vrbahorù prædiorum, fecùs fiöbligciitur feruitutcs ruftis?'*
praediorü, quæ poßunt,tex. cft in l.ii is qui.$.fin.cum fcq ffde
pig. & gl. in l.qui filios,in ver.obnoxia,C.quaercs obi.pof. Ri
pad.l.öbligatione, n.7.vbilatè dcratiöcdiucrfitatis e; I.
C
 , ne pr G No. ET HY p oT H. _ . 1*$
' f Decimò, non poteft ££$'. vfusfruâus, 1. fed
$. in fin.£de pignor.ficut non poteíì vendi, §.finitur, Im
irat.de vfufru&. fåífit,nifi veridatur commoditas ifia,& (ic
ariterlimitatür, nifi pignori dettir commoditas illa vtcndi,
uendi,argum tcxt.in1Íiisqui,§.vfufruá.ff.de pig ita Bat.
&a!ijcómiíiuniter intelligutit & declarant i!!um tex. Ripa d.
lo3ligatione,nu.7. Neguftra&.de pign.s.mcmb.z.par.fium,
9 diximus fùprà. T _ ' . '* T . j T' ' '
tVndccimô non poffunt Ę gari bona dotalia, &
hoc tám in perfona mariti; quiÂîi vxoris, vt tenet Cynus &
Baldin £ftconftante, §.fi márirus, £ folu.matrimori ibi te
Š Alexand. & alii, & vxor non potcft confentirc, quòd
aritusfes dótales, vel aliàs obliget ih piaeiudicium dotis,
text. *® in t.vni, §.cùm lex,C.de réi vxo i& & Aret fnftitut.
ibusalien.lib.velnon.& Auth.fiueà me,C ad ve!!e. Negu
äi, tra$$igin ».mcmb.z.par.nu.38.diffusè per Bald.No
utltra&'8ed6;c. ' ' ' * ' ' '.

f Duodecimò, pon poteft feüdum dari pignori fine con 2�

fenfüdominidire&i, c.iin princ.de prohib.fèud. aliena per
Fcdet. & ficut non poteft pignorari in praeindicium domini,
ita ncc in praeiudicium agnitotnm, ad quos mortuo pigno
rantefeudum periichirc débet, fecundùni Iacoo. Aluar.iì c. i.
4praetereà,deçap.Cotradi, argumen.s.t in princip. de alien.
patet, Ampliatur etiain, vt nec vlla pars feudi poßit pig
noriéligari, reprobata fententia Pilei, fecundùm gloff.&à.
fioscomiiiuniter in d.c. 1. Amphiatur etiam, vt nofipoffit ob
ligati, & fub pa&olcg commifforiae fubfeudari,quiá feudum
non prcunia, fędamête & honore domini acquiritur, c. 1. de
feudida, in vicem feg commiff. hihc eft, quòd videtur repro
-bati opinio Barto.iiif.fi conftante, t. quæ t. 3. quaeft.priiic.z.
fart, dum inquit,qtiöd vergerite marito ad inópiam vxor a- ' '
£$? ad Bbna feudatia, quod defendi non •
poteh, qüaíèudum hofi poteft pignori dari, ncc venit in g:
Herali obligatione,Specuftyr, défignor. verfic. fed nunqüii
ftudum, €äftren. in frutor,§.fin £de pignorat aá. Fel. e qug
inccclefiarum, colum :8. de c6nftit, diximus in fubáiunf.ji I.
gnor.num.zi.& feuda etiam pro reftitutione doris prohiben-'
turalienati;c $$8onare,de prohib.feu alien.pcr Feder. quin
imòbona féùíátia hon É capi in executione iudiciali,
yropignoreiudiciati, fecundùm Bald.in Aurhent ei qiri.C.
debo.âùth.iud.poft. quiänã cadunt in genera'i obligatione,
c.in £nrali, fide fkud. fuer. cóntrouer.intcr dom. & a£; .
• **;: Va!.

va
336 PETR. NI coL. M oz z. .
Vaf. Aluar.c.i.colum, penult. dc mil. Vaf. qui contumax eft.
Alexand. confil.124. ideò contra Barto, tcnet Ludou, Romam,
& Alex.d.l.fi conftante.& Bal.conf. i8z.Card.Flor.confil.64.
;
Alex.d.conf.iz4.col.pcn.Iib.4.Soc.conf. 19.lib.1. Iaf.in l.fin.

45
col.134.dciur.emphyt. - -,

f Potcft tamen faluari opinio & doârina Bart, in fruâi

;[
bus & commoditatibus rerum fkudalium,qui fru£tusvcniunt
in generali obligationc,& per confcqucs poflünt pignorida
ri,vt dcclarat ipfe Bart, in l.fi finita. §. fide vc&igálibus. ffde
- dam.infec.Bal.in c.i.$.itemfi libcllario, quib.mod.feu.amit.
Alexan.confil.11.lib.i.quod intelligc ccflàntcfraude,vidclo
catione rcrum feudalium tradit FeId.c. quae in ccclcfiaium,
i *;
colum.z7.nosfuoloco dicemus,vidc Ioan.Fab.$.jtem Scruia.
na, Inft.de a&, Ncguf. de pign. .mcmb.z.par. Rqlan.confil.
97. volum.i.Clar.%.feudum,Curt.Iun.tra&.defeud. & Affii&t.
vcl fecüdö poteft faluari Bar.in rebus mobilib.& fe fiii
$
exiftentib.in caftro feudali,qug venient in gencrali obligati?
: ne,& per confcquens poterunt pignoridari, Bald.confil.zzz.
'.
-!
lib.3. Vcl tertiò poteft faluariBârtol. in ccrtis cafibus, qüibus
permiffum eft vafallo feudum pignoridare, intcr quos pri:
rmus cft proferuitijs domini : fecundus pro ncccffitatibus ipfi
feudo incumbentibus,argum.l.cum fidei.ff.de fieicom.libcr,
& l.filiusfa.§.diui.ff.de lega.i. & haec eftratio, quarefcudum
poffit pro pignore capi excaufa damni infe&i, quia vitior£i,
hon fääovafalli fit rhiffio in poffe(fionem, vt Bartol. & alii
concludunt,d.§.fi deveâigalibus. Tertius cafus,vbi fcudalia
ad inftar patrimonialium,vt in Gallia,funt reda&a,vtpcr Sa
lic, Authent.ei qui. C.dc bon.author.iud.poffid. colum, ante;
penult. Quartuscafus, quando pignoratur ipfi domino, qui
pignusfufcipiendo cenfetur cöfentire.c.i.de É$
fus
Ea1propter
in d.§.fivrgcntem
libellario,neceffitatem ipfiusvafalli, ßcundùm
petita tamenliccntia non obtenta fe
cundùm cum,argum.l. i.C.de praed.curia,lib.io.l.qui potue
runt,& l.qui fidèi,ff.de fideicóm.liber. licèt Andr.de ifern.&
Alua.teneänt contrarium, de quo latèper Rip.in lobligatio
nc,num.39. & antcccdcn.ff.de pign.nosdiccrhusplcnè dchoc
fuo loco. - . -

gnorif Scdquaero, nunquiddominium

pofTit dominus
26
obligare direâum inuito vafallofi
& iurifdiâioncm fcudi.
Rcfpond. quòd
Iul.Clar.in fic,& hanc
§.feudum, fententiamfentcnt.rcccpt;in
quaeft.z8.lib.4. dicitcffc commgp<!
fin.&
antc cum Ripa ind.l.obligatione,nu.4o.& inhocdifc****
munus
 Iof P IG NO, ET H Y p OT H. 237
intumrfi | minusà vafallo, quia vafalfus non poteft pignorarevtile do
30u\0T1\ minium feudi fine confenfu domini,c impeiialem,de prohi.
ordiii* feu.alich.pcr Fcd.Clarusd. $.feudum,q.35 dominusautem in
„inlii uito vafallo poteft fuum dire&um dominium pignorare, fcd
dehac matefia feudi videCur.lun.in fuo foleninítra&.defeu.
at infú &Clarum, nos fuo loco. -*

„auswt ut fTertiodecimò, non poteft obligari & pignori dari res a7

At ig* fùbiętareftitutioni fideicómmiflipuè,quæ hüilo modo hy
gisf* pothecari poteft,tex.eft in l.fi.$.fed quia noftra.C.commu.de
„gitum; kg ibi peffcriben. resaurem quae funt (ubieétae reftitutioni fi
ā* deicomimiffariae conditionaliter in conditionis euêtum tales
, «'ju^ fesnon veniunt in generali obligatione,vt not. Ang in Auth.
dereftit,& ea quæ párit,&c. in piinc.in glof. quae iìcip. hanc
ptimam dubitationem,& refert A É in l.fi conftante,in
3 quaeft.princ.ff.fol. matr.refert & fequitur Neguf.in z.mem.
bros paf.nu.y.tra&.de pigno.vide cònfAlexän.173.vol. z.&
Caftren. con{13;.
fQuartodecimò, non potcft pignori dari nec obligari 28
praeftiiuTi futurae vi&oriael fpem,C.quae respigno.oblig. fion
nttt ser ÊËt; tamen,quia diétae l.fpem,aduerfàri videtur text.
Jútię? n l.commodis, ff.de re iudic.vbi videtur contrarium decidi,
quòd poffit obligari pignori, & in caufam iudicati cap. pro fo
Etiam
lutiofiedicendú ex iiiente Pauli deCaft. & Sal.in d.l.fpem,
quòd ffpes non poterit obligari, ne aliquis retrahaturà pug 29
na& viétoria, vt d.l.fpem. commoda autem poft vi&toriâ ifì
diftinâèpoffunt pignori dari, & in executionem iudicari ca
pi, vt d.fcömodis.& hic intelle&us videtur verus, quia verba
legum patiuntur eum. Vel fecundò dicendum e(t ex méte Ri
peconcordando,quòdinlfpem loquatur
ÉÉÉ impcrator de pig
verba illa,priuata påëi
9ne pignorari. Impcrator verò ind.l.commodis,loquátur de
iudiciäli pignore,vt per Ripam in l.obligatione,nume. 42. £.
depigno.Vel tertiò dic ex mente Bar.& communiter Doao.
quòd tex.ind.l. commodis,loquitur in fubfidium,nam com.
moda præmiorum poffunt capi in caufam iudicati in fubfi
dium, vt ibi pcr Baito, non rcccdas igiturà Bar. & communi
opinione,
f Ex quo infertur, quòd ftipendia militum & honoraria ;
Jo&orum nó pofTunt pignori dari, vel fequeftrari, vel in cau
fim iudicati cápi,nifi in fubfidium, l.ftipendia. C.deexec.rei
id videIo de plat, in 1 per hanc. $. j.C.de eroga mili.anno.
libi. Ripad.l.obligatiònc,nu. 43.f£dcpig.vbictiäinquitde
JnGICO
 PETR. . N 1 CoL. Mozz.,,
mercede diurni laboris, vt pofIit merces capi, & pignoridari,
dummodo mcrccdcs non funt futuræ, nc operariusagnofcens
fe futura mcrccdc cariturum rcmitiiusopcretur, argumcn.c.i.
defeud. * •• • _ • - • • • •.. • t ' '

f Dc praebendis verò & de fruâibusbcncficiorum,glo.&

Barr. cominuniter f)octo.in d.l.ftipendia, dctcrminaníidcm
quod di&tum fuit deftipédijs milit.vt non pofiint pignori da
ri,niii in fubfidiüarguędo dc militibus armatg militiæ ad mi
lites caelcftis militiae, prout arguit gl.in l.milcs,dc rc iud.Bar.
& Lcgiflae idcm tcncnt ind.l.çommodis,Abb.& Canoniftgin
c. peruenit,pcr illum tcx.de fidciulIlicèt alijtcncnt contrari.
uim,vcl dic,vt per Rip.d.i.obligationc,nu.%.dc pig. -

f Quintodccimò,ncn potcft obligari,& pignoiidari fibi

ipfi rcspropi §}'; quod mcum eft,amplius micum ficri non *;:
otett, l. ncquc,ff.de reg,iur.ibi,Cagn.& Dcc. & glo.concoid.
.yemalicnain, ff de pig.a&t. limitatamcn in cafu l.fidcbitor;
f£ ad Trcbcl.& limita Wt per Dec.in d.l.neque,dc rcgiu.potcft $.
§.ί;
etiam limitari, & cft vera limitatio, quandoegofum dcbit9r
Petri in cenrum, & Pctius ex alia diuçrfa caufâ aliquid mihi
protnittat & obliget pro obferuantia omnia bona fua, tunc
vigorc gcncralis obligationiserit mihi obligatum mcum pr9
prium Romcn in illis centum, in quibus cgo fum dcbitor, &
fic pignus confiftcrc videtur in rcfua, fed tacitè,vt per Ncgul.
de pign. in s.mcmb.z.par.nuzz.& ita Barto.in l.grcgc,$.cum
pignori,f£dc pig. & ibi, quae actio compctat pro nomincmco
mihi obligato. * . •

f poiiiint autem pignori dari res, quæ funt in bonis no:

flris, l.qui filios, C.quae respi obl.pofíl.quæ prædium, C; fi
alic.res pig. dat. fit, not. gl Ê; fi quis,$. vfiisfruâus,ff.dcpig. si
& intellige fiuc corporaIcsfint rcs,fiuc incorporalcs,vtnom;
na,l grcgc,$.cum priori,ff dc pign.ibi Bart.i.lca glo.ibi,latè
in I.nonicn,C.quae rcspig obl.pöff.
34 f Similitcr poffumit 5ignori dari rcs, in quibus habcmus
aliquod ius,licèt noflrae hdn fint,vcl fint dcbitae dcbitori£x*
liqua caufâ, Bar.& Do&o.in 1.1.5.1. vbi habctur longadiftig
&io,f€dcpig tex.in l.$.§.i.ibiglf£qui pot.in pigl.grcg€.5.*
fuperficiaiiiis, ibi pariter gl.f£3e pign. Neguf.trac.de pign:
pal.3. memb.num.z.vbi extcndit, vt ctiam iusfutuufi poííit
pignori tradi,& contineri in generali hypotheca omniumb?
indium,l.vlt.C.qug respig o6i.pofTpertöip.1.1.nu.3.ff.deP*
gno.dc quibus omìibusvidc Mcnoch.incönf.77.colum.***
lum. 1. fp
a
 i) E pt GNO, ET H Y p ot H, 239
Patiter potcft pignusfeuhypothcca pygnori dati: nam 33
firsilienáíiííi obligata per hypothecam,illa gotcritaltcri
Pignoridari,vtl.i.& z.C.fi pigno, pig dat.fit. ibi Do&.Sal.&
Batt.inl.grcgc,$.cum pignóré, £d« pig. & tali cafu (ccundus
sicditor, cui yigaussft obligatum, fia5et vtilem hypotheca
riam,& primus dirèctam. An autem fçcundus pollit obligare
tertio, ficut primus obligauit fecundo(quicquid dicant Do&.
vatiándo) dicendumeft,quòd potcft, ita Alcx. qui refert etiá
¥ald.inl.qui bona,§.fin.col.pen.ff dedam.infec. & ibi repre
hendit Spéculatorem,qui tcnet contrarium, tit. de pigno. $.i.
yctfic.fedcùm pignus, & Alexam.fequitur Angelus, quem re
ftitSumma Afigelica,in verbo,pignus, nu. 9. vbi redJitur ra
tio,quia iusqualitumà crcditorc eft reale,& eft tranfitoriü de
gcrfonain perfonam,etiam per mille manus: ego autem cre
êtrem non eflè pignorandum vltrà tcrtiam vicem, ratione e
uitandae infinitatis, & ita reperi eflc confultum à Laurem.Sil
uan.conf.34.num.$. , • - . • • •

3ά
fitcm poteß ôbligarifeudari pignori rescommunis,fed
pr0p0rtionctantùm, quam habes, potcris obligare, non to
tam,d.l.vni,C.fi commu.respign.dar.fit. Primò limita & in
telligcin rcbtis priuatorum, nam fifcus poteft in totum rem
tonjmunem obligare & alienarcex priuilegio,l. 1. C.de vind.
f«ififca «ommu,çúm priua.lib.io.ibi Lucasdc Pcnna,Bal.Sa
lic.d.l.fi vni,glo.appfobata in l.1.C. fi commu. rcs pig da. fit.
áicat quid veiit Ripâ in l.conuentio,nu.i6.ff.de pig. Sccundò
imitain mcrcibus,& alijs rcbus vem iiibus,in quibiis quilibet
fociusccnfetur habere tacitum mandarum diftrahendi, I. ne
imo ex focijs,cum glo.ff.pro foc. Ripa d.l. conuenrio.nnir.i7.
Tertiòlimita,nifîçonfcius pqfteà ràtum habuerit,l.fi fundus,
{√$ l.fin.C.fi rêsalicm, pig data fit. Ripa d.
.obligatione.nu.18. notandum tamen vefiifcirca fupradi&a,
quòdfipoftquàm obligata res fuit pignori, illa res dmmiu
nisfitdiuifà inter fociös,& vnufquifque acceptauerit fuá por
fionem,dom remanebit bbligata föla dimidiâ, quae obuenit il
lifocio, fcd in obligatione?rit dimidia cuiu$libet dimidiæ
ptgindiuifo,l.fi conügnerit, §.fi.ibi Hart. £quibus thdd.pig.
$elhypoth.folui.l.3.3.fi.ff.quipot.in gig. häbe, Ripalcóí
uentio,ffdepign.hu. 16. , - - - - -.

fkes qüoq; quae non funt in ferí natura,fed futurę fperäfi

tur,obligari poffunt,vt partus ancillæ, fru&us qui pciidèt,fæ.
£hsprcofi,&fimilia,d<quibus irilquæ §ÃÄÈÉÊ
ligëtamcijfircs principális, cx qua nafcituræ, extaftriäpotú
bbliga
24o PETR. NICOI. M O z z.
obligationis in bonis debitoris & promittentis, aliàs nön. 1.
potior,$. fi de futura,f£qui pot.in pig.hab.& etiam reftringi
tur,dummodo res quæ obligantur, ciicnt tempore obligatio
nis conceptae, vcl faltem apud iplum dcbitorcm obligantem,
vt d.§.fi de futuà.ibi Bar. & Sal.& per Neguftra&.dc pign.in
3. memb.3. par. ;

f Bona emphyteuticâ poffunt obligari &pignori dari,&

intellige obligando generalitcr,nonautem fpc(ialitci & abf
que traditione, & dumodò non obligentur res pro tanta quafi
titare,quod verifimiliter non fit fpeSluitionis &c. Licèt enim
regularitcr bona emphytcutica alienari non po(fint irrequi
fito domino,tamë pofIunt hypothecari(vt diximus)not.Bar.
& Bal.Caftren.in l.tutor,§.fi.ff.de pign.a&.l.lex vc&igalis,ff.
de pig Bart. in l.fi conftante, in prinάin 3.q.3.quaeft.piinc.ff.
fol. matr.ibi fequitur Alexan. reprehendens Rom. idcm tenet
Specu.tit.de locato, s. nunc. idemq; tenet gl.in l.fi.in vcr.ven.
dere, ibiSal & alij,C.de iure emphyt. vidè Alex.conf. 173.vol.
z.& Caft.conf. vss. Neguf.trac.de pig. in z.memb.z.par.pu.23.
Ripam,l.conuentio, nu. io.de pig'Gratum,conf$$.nu.14.lib.
1.& conf. § 4. Iul Clar.trac.feu.$.emphyteufis,q. 18.
39 f Poffunt pignori dari & obligaiivniueifitatcs rerum,
putà grex,ex quo ea quæ nafcuntur,tenentur, fed & fi priori
bus capitibus decedentibus totus grex fuerit renouatus pigno
ri tencbitur,l.grege,ibi Bar.ff.de pig. & poffünt obligaricsin
4o alio territoriofitè,& quoad hypótfiecafiam debitor fortictur
forum in loco contra&us,vtpei Balinl.z.in fi.C.mand.,
4I f Demùm dicendum,qüöd poflint filijpignoridariâ Pa
tre ob extremam ncceffitatem famis,gloff. & alijcommuniter
in l.z. C de patr. qui fil.diftra. Ripa in l.obligatione, f£ de pi
gno. num. 13. nosaliàs dicemus.

De fubftantialibus pignor.& hypothecæ, &

quomodo conftituatur pignus &
hypotheca.
S V M M A R I A.
1 Defúbftantiapignorù, vel Typotheca eft,vt obligatiopr*
cedat.

2 si obligationullafit,velfit inefficax,non poteft acceda*

. pgnus. -

- g Paria
 -----

DE P I G N O. ET HY P OT H. *4l

3 Pariafùnt quòd non adfit obligatio, velfit imefficax.

4 De fùbftanttapignorù videtur efferes, & quomodo diffe
rat contraótus pignoris, reffeétu rei à comiraäu emptio
mj*. -

j Confènfùs e$t de fùb$tantia pignorifeuhypotheca.

4 Consfituitur & contrahitur pignus quibußumque ver
bis,
7 Conftituitur pignus etiam,fi quùfùbfèribat contraítum,
}} velfcripturam.
A. 3 Con$tituiturpignus, fi qui pro eofideiubeat, qui remfùâ
prius obligauerat.
t:
9 Poteft con$tituipignus,vel byppthecaperpatium.
io Pignus & lypothecapoteft conftitui prototo tempore, &
proparte temporis.
EN I O ad tertiam columnam vltimi ordinis,qug eft
infcripta, De fubftantialibus pignoris, fcu quomcdo
conftituatur pignus.
Primò defubftantiâ pignoris & hypothecae effe videtur,
f vtobligatio procedat, quia pignus & hypotheca contrahi- 1
tur propter aliquam obligationem : ncc poterit conftitui hy
ÉÉÉÉ aliqua obligatio procedat,tex.eft,& ibi Barto.in
contrahitur,f£de pignó. & text. in l.fideiufTor obligari, ibi
Bart.not.in princ.ff.de fideiuffor. Alexan. in conf.34Tnu. 2o.
in6.yolum. f Si ergò obligatio nulla fit,vcl fit incfficax, non 2
P9tcftacccdere pignus& hypotheca, quia paria funt, f quòd s
nóadfit obligatio, vel fit inefficax, vel nulla de iure,prout de
clarat Iaf.inl.fin.ff.de offic.eius cui mand.eft iuriff. & in l.fi
dari.ff.de verbor.obligat. & pro hac opinione eft glo(f. nota.
quam fequitur Bart.&alijin l.z.gl.fin. ff de condicr. ob turp.
cauf.not. Iafin l.ex his, ff de condi£t. 1ndeb. Alexand.l.u.nü
mc.t4. ff.de leg. 1. Menoch. in confil. 38. num. 14.lib. i.
fSecundò, de fubitantia pigaoiis videtur effe res, hoc eft, 4
Vt adfit res certa, fuper qua cadat pignus: etenim obligatio
$i; fuper re certa, ncc potcft cóltitui nifi adfiífub
it£fum,fcilicet res,& in pignore proprio(de quo fuprà loquu
tifuimusindiuifionibus) de fubftantia e(t, vt rcs quæ pigno.
fidatur, fit mobilis, quià pignus diciturâ pugno, & tíaditur
8ftringitur pugno,l.plcbs,5pignus,ffdc vcibo.fignifica.In
Q_ pigno
 PETR. NI C O L. M J ; Z.
24*.
pignore autcm ÉÉÉÉÉ fcilicct hypothcca, de fubftanti4
cft, vt adfit 1 cs ccrta, fed fufficit, quis suis fit res imnobis,
quia hypotheca nudo confenfu conftituitur abfque traditaJ.
ne, dummodo confentiant in recc;ta, de quibus in l.1. in gl.
nag. ff. dc pignorat. a&tio. & in hoc difíert contra&us iit:
pignoris,feu hypothecgà contra&u emptionis & venditio dc
quo infrà, quia ille confenfu, rc & prctio contrahitur: 'c
confenfu, re & obligatione praecedente debitoris. fed dius, i.
modè res interuenit in contraétibus iftis nam in emptionc &
venditionefufficit, vt res interueniat fubie&iuè & generiss.
hinc eft, quòd poteft vendi res aliena, & poteft vendi & ciri
frumcntum in gcnere, nempc falmæ grani viginti, vel ca ji
decem vini,& tunc intclligitur vendi & emi frumcntum bo
num & acceptabile,vt diccmus infrà fuo traët. cmpt.& vcnd.
colum.3. vlt.ord. fed in contraétu pignoris debet effe resct
ta,nec valcrct obligatio pignorisfacta in reinccrta, vt inquit
gloffibi, Doct. in d.l. i.& diximus in princ.
j Tertio,de fubftantia pignoris & hypothecae cft cohfen
fus, proptereà quod nullus cft contractus, nullaque conucri
tio.áuæ in fe cónfenfuin nó habeat,l.i. $.adeò,ffde pac.qui
i:\* ipecialc cft in pignorc,vt nudo confcnfu conftituatur, vt
leg. fi tibi, f£ de paci. leg. i. ibi not. Bartol. ff.de pignoratit;
axi, quamuis alia iura reaiia conftituantur folo confenfu, fcd
requiratur traditio,l.traditionibus, ff de pas.l.3.3.1.& l.fi par
tem,in princ.ff.qucmadm.feru.amit, ratio eft fecundùm Bat
tol.in d.I.i.quia coaftitutio pignoris clt modici pr;iudiciivi
dc Bald. in di&ta l.traditionibus. vbi aliam rcddit rationct',
fcd inteilige, vt conftituatur nudo confenfu pignus, ho$sit,
hypothccâ, & fic pignus improprium, dc quo fuprà dixi
111 us.
f Conftituitur & contrahitur pignus quibufcunque ver
bis, ctiam finc (ciiptura, text. cft in I. ccntrahitur, f£de pign.
& l.fiquis in pvin. C. quæ respig. putà fi dicãtur, mutua mifj
dcccm fuper ifta rc,vt per Bartol.in l.codicillis,$.inftituto,fi
de lega. 2. & faciunt dicta per Bartol. in l.fundus, ff dea?nu.
lega Bald.in I. 1. C. commun.de lcg. Corne, confil.296.colum
z.§olum.i.litera G. Negufan. traäa, dc pignor.in 1. mcmbro
3. part. -

f Conftituitur etiam pignus,fi quis fubfcribat contraâiî,

-

vcl fcripturam, in qua res fua obligátur, quia videtur obliga

tioni cönfentirc,text.cú ibi, Bartoiinl.fidciufor,§.i.ff.deP*
gno. ibi gloii.
ibi gloii. fSimi -
 DE PI G N O. ET H Y p o T H. 243
a* f Similiter conßituitur pignus, fi quis pro co fideiubeat, s
quircm fuam prius obligauerat,ex hoc cnim cenfetur obliga
tioncm prius de fe faétam obligare, fccùs autem effet, fi obli
gatio & hypotheca de re fideitiiforisfubfequatur poft fideiuf
ííííííí gratuitam,§.fi.f£in qui.cau.pign. vel hypoth. ta
cixontrah. Vbi vidctur effe tcxt.quòd quis fideiubcndo ccnfe
tur approbare & confentire,de quo dic,vt per glo.Bart.Sal.in
lcxceptione,C. dc cuiétio. limita illud, quod Jiximus de fub
fcriptione, nifi quis fubfcriberet tanquàm teftis, quia per ta
km fubfcriptionem non ccnfetur approbare obligationem&
Ę de rc fua fa&am in fcriptura,tex. & ibi Bart. poft
gloff.l.Caius. ff de pigno.a&t. Do&ores examinant in I. quæ
dotis,ff.fol.matrimo. - - -

f Potcft quoque conftirui pignus & hypotheca perpa&ú 9

initum inter creditorem & debitorem,& quòd liceat credito
rialicnare aliquam rem profuo crcdito,nam ex hoc pa&o in
telligitur illa resobligata creditori, text. eft ibi not. Bart.in 1.
3.§.fin.ff.qui pot.in pigno.habe. fequitur Bald. in 1. credito
1es,infin.i.lc&urae C.de pigno.per d.§.fin. & Bald. per d § fi
na,inquit, quòd per licentiam datam creditori de ingredien
dopropria authoritatc bona aliqua debitoris,per talem licen
tiam ccnfentur illa bona obligata ipfi creditori,etiam quòd ìl
la non fuiffent exprcfsé obligata,vt refert Alcxan. in d.§.fin.
in Apoftil.ad Bart. - •
f Demùm dicendum eft, quòd pignus & hypotheca po- io
tcftconftitui pro toto temporé, & piopárte tenìporis, 1, ifem
liberatur,in piin.ibi glof.f£qui.mod. pign. vel hypoth. & po
teftconftitui pignus non folüm pro dcbito pecuniario, fed c
fiam pro aliaçiùfà,putà, fido pignusalicui,vt pro me fideiu
bcat, vt l.fi rem a!iefiam, $.fi.ffdëpignorat.a&.& poteft con
ftituipignus tam de die, quàm de noéte, ficut caeteri contra
âus,text.ibi, gloff.in I. more,ff.defcruitu.pcr Do&o.in l.non
minorcm, C.de tranfaét. '

De naturalibus pignoris, hypo

thecæ.
„$ V M M A R I A.
n Exmaturapigmorü effe videtur,quòdfruäus percepti &
amfùmptipercreditorem expignore computentur im/jr
t£//;.
P 2 2 Now
 PET R. NICOL. M O z z.
Non fòlùm fruétus percepti,feuquipercipipotuerunt,fe4
deterioratio & damnumdatum in re pignorata exone
rant debitum.
.
Fruäus percepti ex pratoriopignore extenuant fortem. ú í*
Infruäibus percipiendi expratoriopignore,fialß, dolo
fruäus momperciperentur, non extenuatur/ors. i Et
Ille qui efi immiffiw impoffeßionem pignorispr«torij,fipo
teft,temeturlocarerem,& fruétus percipere.
si ille, qui detinet pignus pretorium, non locauit, fed
inhabitauit, ipfe tenetur computare im fùum credi
tttn/.

Aliquamdofrutius nomcomputantur infortem, putà qui4

respignorata ffeätaret ad creditorem iure proprietati,
iure vfùfru£tus ad debitorem.
Ecclefia debet magü abftinere ab vfùra,quàm laicus.
Fruäus percepti ex pignore dato à focero pro dote nam
computantur imfortem.
J0 si creditoripromifit debitor nonmoleííare illuminpig
more, mec imfruétibus, non computanturfruäus im ar* |#4
ditum,fi iurauit.
II Nom computantur fruäus in fortem, fidebitor iurauit
foluere præcisè.
12 Non computanturfruáurimßrtem,quando creditorfù
bijffet magnum laborem.
33 Non computanturfruáus in/ortem,fiexpenfâ impigno
re creditor fecit.
V4 Fruâusfinonfùnt confùmpti non extenuant/ortem, ß4
tacitè obligati. - -

A' Illud quoä accedit pignori, diciturpignus, vtdicitur*

alluuione. -

a6 Pradio pignorato comprehenduntur in tali obligation*

infirumenta, que in illudpradium importatafuere.
b7 Ex matura pignori eft, vt creditor detinent pignu*, *
meatur de dolo in pignore, & etiam de lata : H4f/
 I) E p I G N O. ET HY p OT H. 245
mf {i , non de cafùfortuito.
vu. | ut Pignuspoteff conftituiim quacumque obligatione.
i9 Pignus datumprovmo dubito,poteft pro alio detineri.
fin. ao Respluribus in pignus data, cenfetur omnibus & fimul
Ai. data.
, at Exmaturapignorü eff,vt ille, quiprior eft intempore,po
j$. tiorfit imiure.
an Ampliatur regula,quiprior, vt habens tacitam hypothe
3,3 tam,praferatur habentiexpreffàm, &praferatürhabem
■* titacitam,& expreffam,&fpecialem,nu. 24.
24 Ampliatur vt preferaturprior in tempore in bypotheca
j! legalic* conuentionalt.
jj 21 Ampliatur etiam in pignorepratorio,& etiamfi/ecum
I dutfitffecialu, primus verò generalis, femper prafertur
ß, primus,& mu. 26.
μα 27 Priorim tempore prefertur etiamfißo Reipub.& Impe
74t0rg.

sit at Primintempore impignoreprefertur, etiamfiprior non

, If* conuenerit de vendendo pignore, &fecundu* cmueme
ftt.

ea 29 Priorpraferturinpignorenon/ìlùm pro principali,fed

. etiampro acceßione.
? 3o Priorhabens generalem hypothecam preferturhalenti
fecialem &generalem etiam umbonispofteàquefiti,poft
g* obligationem poíierioris.
3 Prior creditor imdtem effpotior pofleriori,cui ante diem
à fuitpignus conftitutum.
32 Priorprefertur in re empta expecumiapofferiori, & e.
qi tiam imre vendita per pofteriorem, ipfi debitori habita
fide depretio, &pr«fertur agendo & excipiendo. num.
i£! 33.& 34.
11 Regula,prior intempore, impignore potior, im iure limi
tatur viginti & oâo cafibus. &num. 36. de quibus vide
.
;
£#
infrà vfque adfin.
Q* 3 V EN I O
 246 P ET R. NI coL. Mozz.
V;infcripta,
N IO ad quartam columnam huius ordinis,quge^
de maturalibus pignoris & hypothccg. Quæ
autcm fint naturalia contractuum, deçlarat gl. magi
-
ftralis, in l.paéta conuenta,ff.de contrah.emp. & zaf`declarât .

c. 12.fuorum refponf {ing mos diximus fuprà pluribus locis.

1 f Primò ergo cx natura pignoris effc videtur, quod fruâus
perçepti & confumpti pcr crcditorê cx pignore,cómputcntur.
in fortem, vt l.fi dominium, ibi pcr Do&t. C.de pig per Scbaft. |
Mcd.tra&t. de compen£par.t.q, o.nu.$. ibi allegat etìam 1.2.in .

fin.C.de pig.act.vbi idem de fru&ibus perceptis, vel quos per- £

cipere debuit : etenim illi etiam computantür in fortem, Ab. p.
bäsin c. 1. fupcrgl. i.devfur.dummodò illi fruâus percipi po- 3.
tucrint ab ipfo crcditore, qui caufam habëtâ domiiio rci, quia ^.
non fufficir,vt d. fruéìus potucrint pcrcipi ab ipfo debitoré,li- ;
cèt fecùs regularitcr in iiio poffeffore, qiii noii habet caufam -.
à dominorei: ille cnim teneretur de fru&ibus, qui potucrnnt **
percipiabipfo domino, quod eft notandum fecundùm Bald. -

á.l.z.& Alexand.Iaf.inl.apud Iulianum, §.fruâus,£deleg 1.

quos refert Neguftrac. dg pign. in s.tncmb.5.partis, & ind.l. *
• 3. habetur, quòdf non folùni fru&us percepti, feu qui pcrcipi *c
potuerunt,exoncrant debitum,fed dcterioratio & daminà da- t.
tum in ipfà re pignorata, putà in incidendisarboribus, &de- ››
ftruendisdomibus,vel fi dolo, vcl culpa rem pignoratâ dete- '**;;
riorcm fccerit, vt inquit etiam text. in ! crcditor, C.dc pigno- ›
rat.a&. & prædicta habcnt locum non folùm in ipfo crcdito- ;
rc percipiente frué'is, fed etiam in eius fingulari fucccffore, …
Bald.in 1. 1. C.de pignorat. a&io. & habent locum prædiéta *.
s non folùm in pignore conucntionali,fed prætorio, etenipf '.
ctiam fru&us percepti cx prætorio pignorc extenuant for- …
tem,l.Titia,ibi not.Bartolf£defolufio. & le. is qui, §.i.ff.de $
pign.& l.is cui,5. quaeri.ff.vt in pofief iegator. §.
4 In fru&ibusautem percipiendisdicendum eß, quòdfi *®
ille, qui po(Iidet pignuspraetorium , & in id fuit immiffus `s;
ex primodccreto, non fuit in dolo, & lata culpa, vtdi&iftu- *® '|
&usnon pcrcipiantur,non extenuant fortem huiufmodifiu- í
&us percipiendi: ratio differentiae gft, quia ille qui fuit im- 'N*;
miffüsin
jo, & lata pignus
culpa : per praetorem, tenetur folum de dolo ma-
Ille autcm qui detinet pignus conuentiona: §.
Ύ l.

le, tcnetur etiam dc culpa,vt inquit text. iii l.praetorait, 3 eft

praetercà,ff.dc bon.auth.iud.poff. & diximusin i.ord.diuifin ç
Y; t.

S
3 dife. num. 13.
fQugrcdiccndum, quòd fillc, quicft immiffüs in po£ j
ę
fcflio- &
.
 I) E p IG N O. ET HY p OT £T. 247
A , * fe£tionem pignoris praetorii, donec flat im poffeffione, (i po
, | teft, tenetur fcm locarc, & fruäus percipere, & de illis curam
3. habere,text.eft in l.in venditione, §.1 ff.de bon. autho.iudic.
i, | poffidvbi habetur etiâ, quòd eft in arbitrio creditoris pro quâ
i to tempore locet, & ibi gloff. vult, quòd propter dolum in
a , non locando, & non pnrcipiendo fruâus, cùm poßet, tenc
ti! tur immiffus in pofíefíioncm di&i pignoris in fuum crcdi
„ tum computare, vel reddcredebitori, & cum iiia gloff.tranf
i eunt ibi Doétores & Bartol. communiter approbatus. * fed 6
- •quid, ficreditor non locauir, fed inhabitauit ipfam domum
pignoratam, hunc cafum tangit text.in l.fi is qui bona,'§. i.ff.
de pignor. & ibi glofT. & Bartol. & determinar Negufànt. in
diclos, membro quintæ partis, num. 7. quòd debet computa
re in fuum creditum,vel reddere debitori, vel retincie pro ex
penfis, fi fecit, & fruétus tot iudicantur ei;e, quot ipfe fuiflet
cxpcnfurus in conducendo domum aliam : {ed ego intelli
go, nifiantichrcfis facta fir, hoc eft, apocha i«u fciiptura, fi
uc obligatio defucrandisfru&ibus rci pignoratae, iuxta for
mam d.l. & ia hoc cafu credo Bald. loqui 1 n * athent. & qui
 jiirat. C. debonis autho.iud.poffid. quem Negafànt. non in
â tcllcxit, ideò reprehendit, quòd inaduertenter loquutusfue
3:. fit:feddato, quòd Bald.ibi non loquarur in cafu conuentio
* nis, quiaforfim non poteft fieri hoc paâum de iureCanoni
. co, loquitur in cafu,quando non poteft imputari ip(i credito
. ii, «ific.ibi, fed non puto. & pondera, quia Bald. eft acutus,
i:t, ncc inaducrtcntcr loquitur, quemadmodum Negufant. prae
á £g;ponit. -

;f , fAliquando tamen fruâus non compntantur in fortem, 7

3*• nempc,quädores pignorata fpc&aret ad creditorem iure pro
':: prietatis,fcd iure vfusfruétus fpc&aret ad debitorem, & pig
nusfuiffet confiitutum refpc&u illius iuris vfusfruâus,tunc
|| cnim creditor non tenetur computare fruétus perceptos in for
tum, quafi cenfeatur confolidatus vfusfru&us cum propric
: fare, c.conqueftus, de vfur. ibi Abbas, & quaasuis ibi loqua
, turin Ecclefia, fortiùsdicendum in laicis, f cùm Ecclefia de *
ß, $it magisabftinereab vfura,quàm laicus, arg c. per tuas, de
13. donat. &idem proccderet, fi cmphyteuta daigt rcm emphy
^* $uticam refpe&u vtilis dominij in pignus direâo domino,
? illoetiam cafu fruétus percepti per dirçtum dominum ex d.
fcrmphyteutica non compcnfabuntur in fortem, vt not.Ro.
man.inl.diuortio, $.ob donationcs, fi fol. matri, per d.c.con
; qusftus, & idcm in fcudo dato pignori domino pcr vafal
*
. Q_ 4 lum,
248 P ET R. N I C O L. M O z z.
lum, ifto etiam cafu non tenebitur dominus compcnfare in
fortem fru&tus, cùm dire&tun dominium reperiatur pencsdo
minum, ita Abbas in c.fi clerici, de iud. num. 23. & in c.cx fuf- |
cepto,ad fin.num. i6.de foro comperen.& per Neguftraét.de
pigno. in s. membro $.pa. t. Scbaft.Mcdices in traéta. de com
penfat.nu.13. & idem procederet de iure Canonico fecundùm
Βened. Canophilum in fru&tubus perceptis per generum cx
9 pignore fibi dato à focero pro dote. f tales enim fruétuspcr- ]
cepti ex Ë non computantur in fortem, quia cedüt
loco intcreffe pro oneribus matrimonijex caufa dotisnonfo
lutae,text.eft ibi, abbas in c.falubritcr,dc vfur.per Do&.habe- ç
tur in I.infulam,%.vfuras, & l.diuortio, in princ. ff.folut.ma- !
trimon. l.at qui natura, §. non tantum, ff.dc negoc.geft. vidc s
Baptiftam Lupum tra&t. de vfur.conment. 1.§. %.num.74.Bc- *.*;

ncd.Canophilum in tra&.for. & Pol.lib.z.tit.de pigno num.

191. & intéllige, & declara prout intelhgit & declaiat Negaf. t.r
d.tra&.de pigno.d. 3. membro, 5 part.num.i6.nempc dummo ss.
dò maritusviuat & fuftineat onera matrimonij, nec fruâus
percepti multum excedant alimenta condecentia confidcra- s;
ta qualitatedoris, nec maritus cedat iusd.pignorisalteri,quia -

in ceffionarium non tranfit hoc priuilegium.prout plenè de- $.£;

no clarat Negufan.& Baptifta Lupus,d.tra&a.devfur. f & idem $.
procederet,vtfruäus percepti ex re pignorata non computcn- iii,
tur in fortcm, quando debitor promijit non moleftare credi. sę,
torem in pignore, nec in fructibus illius, donec ei fuerit folu- ss.
tum, & ita iurauit:nam propter iuramentum non poterit op- $,
ponere, quòd fruäuscompütentur in fortem, ita Abbas poft |;j.
sí
Bald.in c.ad noflram,deiureiuran.c.cùm inter,dc cxccptio.c.
cùm dilc&us,deord.cogn. Ioan.Fabcr in § bonæfidei,Inft.de iii,
aâio. Angel.& Cumaîin l.amplius. £ rem rat.habe.& eft ¤
mi communis opinio, fidem procéderet, fidebitor iutaffet fol- ę
uere præcisè,
mentum nampræci$èad
obliget non poterit compenfare
faétum, fru&us,iureiurand.
c.veniens,de cüm iur* sii,t
i*«
Alexand.confil.89.volum.7.nu.3. Iaf.in l.pecuniam, in prjg. ô
£dc cond.ob cauf. & eft commúnisopiniö: benè verum cft, Jj*
- -- - -
-
-

¥];
quòd in cafu
fi, poterit no(tro,fcilicet
poftcà repetereàincreditore
pignorepignusynà
folutodcbitocrgii$;
cum figfii- §:$t|
bus pcrceptis,& etiam percipiendis, prout Abb. jn d.c.adno- Sí
i» ftram,deiurciur. f Idem cffèt dicendum,vt fru&usnon com- ***,
putenrur in fortcm,quando creditor rationc pecuniae mutu* ';
tae fubijflèt magnum laborem,tunc enim in conipölationcm 's -

talis laboris poilct fruánslucrari,fccundùm Hofticn.inti£;

I.
33,§,
 I)E PIG N O. ET HY P OT H. 249
tidevfu. $.in aliquo,refert & fequitur Ioan. And. in d. c. con
qucfiusdevfu.ibi Abb.& Rom.fing.336.Scbaft.Medi.d. traét. 13
decompenf.part.i.quaeft.9.num.13. & multò magis procede
retfiexpcnfasaliquis feciffet:nam expenfae debent detrahi.c.
14.
[0m 1.devfu.not. Doá.in l.fru&us,ff. fol. matr.j &aduerte quod
fiuäusnon confumpti non extenuant fortem,fed (unt tácitè
obligatiin ea caufa,in qua crat obligata ipfa res, ex qua percc
ptifunt,vt l3.C.in qui.cau. pigtac.contrah.ibi.Sal. declarat,
(;t vtfcrib.inl. i.C.depig.a&.Pct.Anch.in c.i.devfu. ibi Abb. &
jn'0 Alex.inl.diuortio3.i.ff.foluto matri. & Scbaftia. Mcdiccs d.
tra&.quaeftio. 9.
Exquoinfertur etiã quod fex natura pignoris eft, quod 13
illudquod accedit pignoii dicätur etiam pignus, tex. cft in l.
ficonüencrit.§.fi nudâ,ibi Bart.ff.de pig.aétio.Quare dicitur
quod alluuio, quidquid accedit rei pignoratæ, cedit etiam
obligationi pignoris,d.§.fi nuda. tcxt.in l.fi fundus,in prin
cip.ffdepig.
Similiter omne aliud commodum & etiam incommo
dum,quod fortuitò accedit rei pignoratae pertinet ad debito
rem,&fequitur conditionem pignoris,vt l.fi inter.§.i. verfi.
quidquid.ff.de pign.tcxt.& ibi not.Bart. &alijin l. Paulus. §.
1.& feq.eod.tit.
f Et ficinfertur quod praedio pignorato comprehendun 16

turin tali obligatione inftiumcnta, quæ in illud importata

fuere,vt ibi perpetuò effènt durante neceffitatc,tex.in l. debi
tor,ibiglo.& Barto.&alij,f£de pign.aétio. dc quibus per Ne
guftraçt.de pigno.in z.memb.z.part.num. 13. & in i. mem
bro 3.part.nu.\&.
f Pariter cx natura pignoriseft,vt creditor,qui detinet pi 7
gnustencatui dc dolo,& lata culpa, nó autem de cafu fortui
to.i.ficut,ibi Bald.& caeteri fcriben.C.de pign.& culpa lata ar
££ nimia ncgligcntia,vt dcclarat Francif. Buifat. con
il197.vol...
.f Ex natura etiam pignoriscffevidetur, vt poffit confli
tuiin quacunq; obligationctam pura,quàm fu5 conditione,
Κ indiem,tam prototodcbito quàm pro parte, tam pro
üaobligatione quàm aliena, & tam pro civili ob!igationc,
Quàm náturali,text.in l.fi reshypothecae,ff. de pign.áiximus
fuperioricolumna in fine,& pér pa&um conftituitur pignus,
133 final.£quipotio.in pig. häbeam.
f Itcm yidetur ex natura pignoris, v t pignus datum pro
j£ "nodebito pollit pro alio dctincri.l. 1. C. etiam ob chirógr.
p. - 'J 3 gc
 23e PETR. N ICO L. M O Z Z. -

pecu.limita nifi velis pro debito poenali retinere odio poena

J3ald.in l.pignoribus.C.de vfur.Roma.fing to8. & confif. 3o7,
Caft.in 1. ideo.ff.de compcnf. Neguf.fuo trac.dc pig. 1. mcmb.
2o $.par.ptinc.effec.iz. .
fSimiliter ex natura pignoris eft, quod fi pluribus eadé
res pignori detur vel obligetur fi fimul res data eft,clarum effe
videtur quod concurrunt omnes in hypothcca, nec alius ali
um prætierit in iure pignoris, intellige quando datur hypo
theca,vt in folidum obligetur, vel in pártes æquas, alias fccun
dum conuentionem feruabitur, vel fi non adfit conuentio nó
infolidum,fed pro quantitate dcbiti pignus conftituetur.tex.
in l.fi pignus,§. fi duo.ff.de pigno.& l.fi debitor.f£eod.vbi e
tiam inquit quod fiintcr ipfos, quibus pignus obligatum cft,
2i
oriatur quçftio,
f Scd neJior
quid.fi e(t conditio
diuerfis pofijfcntis.
remporibus & feparatim pluribus
' perfonis pignus,feu hypotheca obHgetur, quis erit praeferen
dus ifto cafü:dicas quòdex natura pignoriscft, vt potior ha
beatur in pignore ille, qui prior efi in tempore, cum regula
fit in hac mäteiia,quod prior in tempore potior fit in iure, l.
quoties. ff.de pigno.l.qui balneum, in princ.& l.potior.fi qui
otio.in pig habe.& c.qui prior,de rcg.iur. in 6. quam regu
am ponit Catheli.Cotta in nemora.iu.in verbo creditor, il.
7.Bartholo. Coepol. in tra£t.caute. cautela 124. vbi illam rcgu
lam atmpliat dupliciter,& pluribus limitat, ibique quandofe.
cundus creditor primo pracferatur, & examinat illam rcgulâ
* Jonn.; olognet, conf.3o.& Hier.Gabriel, confil. 28, & diffusè
Neguft*a&t. de pignori.in fecundo membro 3. par. & nielius
Ripa in l.viiuilegia.ff.de priuileg creditor.in 1.& z.colum. y.
bitreieciu pofuit ampliationesad illam regulam,& viginti
fex limitatìones.
22 f Prinù ergo amplia etiam vt prior habensracitam hy
pothecam pr æfératur habcnti exprcffam,l. i.C.fi proptcr pub.
penfita. -

23 f Sccundò amphia,vt præferatur pofteriori habenti faci

tam & exprcff.\m ctiam fpecialcm.l.potior,in princ.% fi colo
nos,ff.qui poti in pig hab.
24. Teitiöamp,Vafvt non folum prior praeferarur in hypo
theca legali, fede tuam in conuentionali, l.fi fundum, I. diucr
fis.C.qui potio.
f Quârtòamp lia etiam pignore prætorio,tcxt. cft in 1 ?.
C. qüi pótio in pig. , ibi Bait.&Sali&c.& in l.cum vnus, fí'*
bon.aüth.iud.poiiia', quod dcclara prout voluit Nyitrjc.
 DE P I G N O. ET HY p O T H. 231,
eft , depig.in fecun.memb.quin par.ampliatione nona, vt proce
* | dat in pignore praetorio conceffo pluribus creditoribus cx di
iti | vnoimmiffo
ucrfistitulis,fecus
cæterifi cenfentur
fint creditores eiufdcm tituli, quia tunc
immiffi. • ' •

a? Quintò ampliaf ctiam fi prior fit generalis, & fecundus

r&| fpccialis,lz.£qui pot.in pig.& f.generaliter, C eod.
si- | . Sextòamplia etiam,f vt prior £j'?' fifco;&reipub.
*f*| licx,& Imperåtori,l.fi funduin,vbi gl.& Bald. C. qui pofi. in
a | pign.probatur in l.fin.ffeod. Negufin.diéto traét.de pign. z.
prô mcmbro,; par.ampliatio.decimafeptima,vbi intelligit in bo
r* quzfitis.
: nis quaefitis ante hypothecam fifci, fecùs in bonis poftea
• -

$eptimò amplia f ctiam , fi prior non conuenerit de

yendcndo pignore,& fecundus conucncrit,!. fi prior. §. fina
li,ff. codcm. -

Oótauò amplia, f vt prior praeferatur non folum pro de

bito principali, fed etiam pro ómnibus acceffionibu§, putà
penfionibtis & vfuris,l.& intereffè,l.infulam, fi qui potio, &
lLucius,ff cod. & etiam in poena commiffà poft obligario
ncm fccundi,vt pcr Bald.in l.qui potio cs. § fi paratus,fi. cod.
QUod procedit non folùm fi prior habeat hypothccam ex
preffüm,fcd etiam tacitam, quia ctiam pro acccffoiijsad il
lam tacitam debet prior praeferri poftcriori, quamquam ac
ceífinrpoft obligationem pofleriorum, ita anpliat Barto.
lusin leg.ficum dcrcm. $. fi autem in fæt;ifiiino, ff.foluto
matrimonio, vbi inquit quod mulicr etiani pio alimenrisha
a bcttacitnm hypothecam priuilegiatam, ficut pro dote, per
• text.ind.l.Lücius, & fequitur A!ex. Caftr. & Raphael, idem
;* Bart.tenettra&. alimentorum, Bald.l.vnica, $. fcd vt plcnius.
* 9 dereivxo.a&io & l.fi necc(Iarias,$. fin. ff. de pignorat. a
¥* &io.Sed Ripa reuocauit in dubium decifioncm iftàm, & pro
;> Ytritate habenda dicebat videndum c{{& an a!imenta dicán
turaccefToria ad dotem,& pro concordia poftea refercbat di
;* fîinâionem Spe vir.de dona int.vi.& vxó. §. formatis, inter
;* alimenta,quæ dcbentur conftante matrimonio, pro quibus
yult daritácitam hypothecam,& alimcnta quae debentum fo- !
» lutomatrimonio,fifo quibusdicit ccffare hypothecam,&hâc
3 diftinâioncm feqüitur Caftr.coa£8.vol.i.quae diftinâio dif.
plicuit Alex.& ipfi Ripae, qui videtur fequi doétrinam Baldi
11 Nouelli trac.de üote in 6. part. ptiui. 7. & pro concordia ipfe
{3 diftinguit tres cafùs, vt ibi fub nu. t5. cui mc rcmitto, ne occúr.
2 tatcumdcfcribcrc dc vcrbo ad vcrbum.
# - Nono
25* P ET R. NICO L. M O z z.
f Nono amplia,vt etiam prior habens generalem,praefe
ratur habenti fpecialem & generalcm etiam in bonis quaefitis
oft obligationem pofterióris,l.fin.ibi not.Bar.ff qui potio.
in pigno gloff. & Bartol. in lcge licet, C. qui potio. in pig
no.& l. fi is qui. ff. de iur. fifc. Bald. in 1. hac edi&ali. §. isil.
lud. ibi etiam Sal.C.de fccun. nupt. & cft communis opinio,
de qua Caft. in l.in operis f£loca.quod procederet maxime in
quæfitis poftca,caufà fubfiftentc tcmpore prioris obligatiöis,
l.crcditor,§.cum cx cauf.ff.qui potio, in pig.
ßt f Decimò amplia, vt etiam prior creditor in diem, vel
fub conditione fit potior pofteriori,cui antè diei,vcI conditio
nis euentum fuit pignusconftitutum pro credito puro, l. qui
balneum, l.potior, Icreditor.§.fi prinius.ff. qui pótio. in pig. | ,
quod intellige fecundum Negu£d.tra&.depigin 16 ampliâ. | .
Σ. memb. 5 par, fi conditio fit cafualis, vel mixta, non aütem -

poteftatiua, (cilicet dependeas ex mera potcftatcdcbitoris, | •,

tunc conditio trahitur retrò addicm contra&us,& creditor ex | r.,
illa praefertur pofteriori crediroripurc,& ibi fub num.io. afli- -

gnat rationem diuerfitatis,& in legatisrtiam aliud effè affir

mat,in quibus conditio non retrotrahitur, fed attendirurtem
pus exiftentis conditionis,l.fi mater. $. eadem,f£ deexcep. rei
iud.vide Ripam d.l.priuilcgia,num. 4. in 17. limitationc. f;.
de priui.crcd,
32 fVndecimò amplia, vt prior praeferatur in re emptaex […]
pecunia pofterioris,l.licet, per locumà fpeciali. C. qui potio. ]>.
in pigno facit text,in l.quod quis,ff. de priuile, credit, quod ę
maximè verum cffet in poftcriorevfurario,fecundumRipam | ...
d.l, priuilegia. ζ,
ss 'f Duoiecimô amplia etiam in re vendita per poftcrio: [s]
rem ipfi debitori habitâ fidcdcpretio, I. quidam fuiidum,ff. | *'
de in rem verfo, $.§,
34. f Decimatertià amplia,fiueprior agat,fiue excipiat,fiue Κ
replicet,l.crcditor,la...in
traét.de princ. ff. qui potio
pigno.z. memb.3 partis,ampli in pig.
fccund. v5i Negu£d. §.
poiuit& | aJ i

rcccnfuit viginti ampliationes,& páriter viginti limitatióes, § 3.

quas omnesfuprad. Francif. Rip.d.i.priuileg.ff.dcpriuicrcdi ζ
to,diuerfimode complexus fuit,& optimè èxplicauit. ';;
33 t Limita primò in cafu, quod pofterior habct hypoth* |
sam fpccialcm & generalem, & prior paritcr habet diüetfàm $a;
fpccialem,& ctiaiiigcneralem hypothecam,hoccafufipotcft ]<j.
fatisfieri primo ex priori fpcciali in rcliquis praefertur fecun
dus.l.z.C.dc pigno.quodintclligc & dcclara proutfacit $
 Y) E p I G N O E T H Y p OT H.
6.1. priuilegia, fub numero decimonono, Neguf. d. tra&. de
pign.fallcn. 14. - -

fSecundò limita, quando conftat de credito pofteriori y6

per veram numerationem,tunc praefertur fecundus priori, de
cuius credito conftat per folam confeffionem,l.Titius,ff.quæ `
rcspigno oblig poífideò debet effe cautus aduocatus, vt faci
at,quod verba inftrumenti cantcnt de numeratione,vide glo.
Bald. & Angel. in l.diuerfis,qui potio.in pigno,
fTertiölimita, quandó primus creditor eft creditor ex 37
chirographo non fubfcripto tribus teftibus,& fecunduseftcre
ditor cx publico inftrumento:quia ifto cafu Š
tur primo l.fcripturas,C.qui póti.in pig. Ncgufànt, fallen.18.
quod intcllige, & declara prout Ripa, di&ta l.priuilegia, nu
hmero 24, - - -

fQuartòfàllit, quando prior creditor poffidet, & con- ss

uenius hypothecaria actioneà pofteriori creditore ctiam in
iuftè agcáte,ille, qui poffidet, negat mentiendo illam rem fu
iffe dcfitoris, quiá fi probaretur tunc à poftcriore creditore,
quod iilarcsefftd:bituris,punitur ille cieditor prior ob pœ.
tiámcndacij in translatione poffeflionis. etenim iudex abfq;
aliafcntcntia dcbet transferre poßeßionem in fecundum, qui
probauit,aurh.irem poffeffor.C.qui potio. in pign.facit text.
in l.final.C.de rei vendic.tradit Negufant. d. tráít. de pigno.
fallcn.io.quod intellige priore negänte per dolum,vel per fa.
tam culpam,fecùs fi fiiie culpa,vt quia non credcrct fe po(fide
ie, & intellige nifi negans ante litem conteftatum negationê
reuocauerit, & dummodo reus, fi mendax in eadem inftan
tia,fecùs in alia inftantia,vt declarat Ripa, diâ. l. Priuilegia,
numcro .$. - -

fQgjatòlimita in accipientibus pignusà duobusdiuer- y,

fisnön Jóminis,& diucrfis témporibus;juia tunc etiam non
attenditur nec prius,nec pofterius, fed inter accipientes meli
orci conditio poflidentis,l.fi non domino, ft. qui potio. im
pign.Neguf.d.tra& in fecundo membro, s part. fallén, 12. Ri
pidlpiiuilegia,numero vigcfimofexto,& in hoc cafu vide.
asNatt.comfi 456. num.6.
fSextò debet etiam declarari, & intelligi regula vtroque 4®
grxtendentecaufám pignoris ab eodem, fedùs priore praetèn
dentecaufàm à non doihino,tunc præfertur pofteriofbabens
£aufâmâ domino,argum.f.fi ea rés,in fi.ff. dea&io.einpti.&
haec diffcrtà præcedenti,in qua ita demum praefertur pofteri
orfipoffidcat,in hacvcrò præfertur stiamfi non Ε tetra
-
 - PETR. N I C OI. M O Z z. -

*34
Itcm ibi præfertur, fi inter fe contcndant, & non contra
tertium,hic autem præfertur etiam contra tertium, vt per gl.
& Barto. not.in l. fiuc à te, §.fi duobus.ff.de pub.a&t. Ripa d.l.
priuilegia. nu. 17. . - - -

4-l t Septimò }$ praetorio pignore, dequo conten t

dunt creditorcsdiuerforum titulorum; fecùs fi fint omncse

iufJem tituli,tunc non præfertur prior,**d omnesfimul con |
currunt.l.fin.C.de bon.auth.iud.poffi.l.fi isâ quo.§.plures,& | -

§.fi priot.ff.vt in pofT lega. Sed in iudiciali pignorc fcruanda

cft rcgula prioritatis, Bart.in l.fi iurc, fccundum verum intcl
lcótum,ff qui potior. -

f Oétauò limita fauore fifci,qui prgfertur omnibusante.

rioribus in quaefitis poft fuam obligationem ctiam habcnti
bus hypothesam expreffàm,l.fi is qui.f£de iur. fif. Iimitando
nificifct alius pariter priuilegiatus, vt pupillus I. fin. in prin.
£qui potio. in pign. vbi Doct. Neguf.d.tract.de pig.z. mcmb.
3. part. in zo.liwiitatio. -

43 ` t Nonò pariter poteft limitari in republica,glo.in l.fifun

dum.C.qui potio, & yn l.fi ignorante,C.de remif pign, quam
uis 18 art. in d.l fi is qui,iftud re(lringat ad rempub!i. Román.
quae fola habet priuilegia fifci,laufértur.§.fifçus.ff. de ju. fif.
& declara faluandò, vt pcr Ripam,d.l.priuilegia, numero vi
gcfimonono, - • '.. .
44 f Decimò idem diccndum in muliere quoad dotem,vtin
oftéa quæfitis praeferaturanterioribus habentibus cxprcfsâ,
vt per Bald poft Iacob Butri, in l.fin.C.qui poti. in pigno.dc
quâ matcrià prælationisdotium vide Couarru. cap.7. varia.
rcfo.iur.lib.i.& idem diccndum dc ccclefia, vt in quæfitispcr
prælatum præferatur anterioribus,fecundum glo.& Canoin
c.cx littcris.
45 f Vndecimò limita in pofteriore, ex cuius pecunia fuit
rcseripta, & illi fpecialiter obiigata, qui in illa repraefcrtqt
anterioribus, l.licet, C. qui poti. ideo doccbat cautelam Ccpo
cau. izi. quod quando mutuas pecunias colono tuo ærealis. <}n.
no grauafo, id cft,obaerato pro emendis bobus, fácias illosfpc | j
cialiter obligariad hoc nc praeferantur priores,de quo pcr Nc- |,'
guf.d.tra&.de pigno fecunda fallen. Quaffallentia fublimi- |.'
ûtur, vt non præferatur mulieri habentjpriorem prodote. §. 1. '
is confequcns,
quod & ibi
videtur effe de glo in ver
mente agunt,
Ripæ contrainNeguf. çli}
auth. dc aequa, dot. **
! 46 f D;odecimò limfta in pófteriore, ex çuius pecuniafuit '& ».
cm ptabilitia,qui praefciturantcrioriauth.quod obtinct. í Š
; C.
 1) E p I G N O. ET HY P OT H. .
dcpigno. & differt, (ecundum Ripam haec limitatioà præce
dcnti in pluribus. Primò quia hic præfertur etiam mulieri, &
nóin præcedenti cafu.Sccundò hic præfertur omnibusbonis,
lllcinre cmpta tantum.Tertiò in hac non requiritur fpecia
lishypothcà,cum fint bona debitoristacitè hypothecata, I.
fin.C.dc pign.fed pro hoc videtur cafus contraiius in d. auth.
in corporc yndc fümitur: & ideò in hoc fiat pactum.
fTertiodecimò limita fauore pupilli, cx cuius pecunia 47
tutor vcl alius in rem fibi emit: nam in iiia re pupillus habct
tacitam hypothecam cum priuilegio prælationis, l, 1demq;.
ffqui pot.in pig & differt à præcedenti tccundum glo.Bar.&
aliosind.l.qüiáfauore pupilli nö requiritur quod fua pecu
nis fucritad hoc fpecialitcr mutuata, prout rcquiritur praece
d<ticafu,vide Neguftrac.dcpig in z. memb.3.par. in 3. fa!lem.
f Quartodecimo limita in pofteriore, qui credidit pccu- 4s
niamadrcm conferuandam,hic praefcrtur omnibus anterio
tibusia illa re,l.intcrdum,ff.quipot. quod intcllige & dccla
faprout Ripad.l.priuilegia,numcro 33.in duodcc.fallcn.Ne
gui fallen.i.
fQuintodecimo limita in domino foli, qui pro canone 4o
antcponitur priorib.in fuperficic I.ctiam,ff.qui potio.
&J! t Sextodecimò limita, nifi fit prior in credito aliquis, & go
poftcrior in hypothcca,l.creditor,§.(i primus,ff.qui pot.
**! f Decimöfeptimo intclligentia regula, qui prior, in prio- ;t
;*$ terefpcûucrediti,de quo agitür,fecùsin priore rcfpeétu vnius
;? crcditi,& poßeriorc refpeétu alterius,dc quo contcnditur d.l.
;;;4 vcnditor,§.fiidem bis,& l.pen.ff.qui pot.
Y f Dccimoo&auo limita in poteriore, qui prior confen- 3n
fiticinobligari.d.l.crcditor.§.fina. quia quianíum ad illum,
prior ccnfeíür remittcre fuam hypothecâ, l. Paulus,ff. quibus
modispign.velhypo. -

f D&imonofiòlimita regulam in pofteriore,qui praefer. 53

tüt priori crcditori fub cöditione poteftatiua,quae euehit po(t
$ligationem fecundi,l.quibalneum,$. amplius,& l. potior,
impiincip.ff. qui potio. tunc enim conditio poteftatiua retro
nontrahitur,idcötempus exiftcntis conditionis, & non obli
guonis infpicitur,l.fi filius,ff.de verborum obligationibus,
Ripad.i.priuilegia,fub numero quadragefimo,v5i rcddit ra.
tioncm & inferfad quaeftiorem, fi qui promiferunt fub ob- .
ligatione bonorum {èruare pacem,& non fe offendere, vnus
v$udidit quædam prædia, deinde pacem fregit , quærit an
sínß άί bonis Potiora iura, & fccundum
- Dinum
 * 36 P ET R. N I cOI,. M O z z.
Dinum, quem fequitur Fulgof. dicendum,quod fic,vt ibire.
fert Ripa. -

34. f Vigefimo limita in pofteriore, qui potior eft prioribus

, creditoribus fub conditione cafuali, quae purificata fuit poft
obligationem pofterioris co tempore quo extrema non erant
habilia, fiue cx parte debitoris,fiue ex parte crcditoris, fiue cx
parte rei obligatæ, l.quoties, ibi Bald.ff. de noua. & ideò fi rcs |
non erat in dominio debitoris tempore obligationis, nec tem i
pore exiftentis conditionis, vt quia fueiit medio temporeac
quifita & alienata,talis res non cadet in obligatione prioris:
quia extrema non funt habilia, vt conditio fiahi poffit retro
ad tempus obligationis,d.l.qui balneum,§.Titia.ibi Bald.de- .

clar.ff qui potio. -

35 fVigefimoprimò limita in creditore pofteriore, qui fuc

ceffit in locum prioris, qui ex iure cius qui fucceffit prior repe- s
ritur, idco praefcrrur.l.fi prior. $.fi fimpliciter, & £à T itio.ff. .
& C.pcr tot.tit.dc his, qui in prio.crcd.loc.fucccd. ^

$6 fVigefimofccundò limita in cafu.l.fàtis.C.in quib.caü.

pig. taci.contrah. & in I.vtilitas,C.de priuil.lib. 12.de quo per
Neguf.d.fecundo membro 3 par.in 1 i.fallen.& Ripa, d.l. pri
uilegia, num.44. -

f Vigefimotertiò limita fauore tributorum, pro quibus

fifcusin rcbustributarijs praeferturalijsanterioribus, leg. 1. fi
propter publi.penfi.reieéta gloff.ibi, quæ communiter fepro
batur fecundum Ang.& intellige, vt præferatur antcrioribus
habentibusctiam exprcffam,vtdifferat à fequenti.
38 f Vigefimoquartò limita in fifco, qui habet tacitam hy.
pothccam,l.certum, C. in quibus cauf.pig.tac.contrah. & ha
bet priuilegium, vt praeferatur Ë habentibustaci
tam hypothecam,fccundum Bal.in l.fin.col.pen.C.qui poti.
quod Vérum eft prgterquàm in poenisfifcalibus,I.z.inpen.fif. | *n
cred.praeferend.C. Bart. & gl.& alijin l.rcfcriptum, ff.depac. | **;
& l.aufertur.§.fifcus,f£de iu.fi(«i. | ks;
$9 f Vigefimo quintò limita in muliere pro dote quæ habet
tacitam hypothecam priuilegiatam, vt praefcratur omnibus i
anterioribus,l.affiduis.C.qui poti. Did.ca.7.var.ref.iur.lib.t.
quod declara fecundum Ripam,vt praeferatur habentibusan
teriorem tacitam,non autem expreffàm,vt per Do&.d.l.& in
1.1.ff.fol.mat, & intclJige in vxore,fecüs in fponfà, & in dote | I
Δ,
vera, non in confefTäta feu putatiua, & intellige vt habeat | a.
priuilegium prælationiscontra omnes,prgterquàm contra fi- ; §.
liosprimæ vxoris,d.laffiduis.3.cxceptis,& praetcrquàmcon-
tra
i;è I

|
 I) E PIGNO. ET HY POT H. 237
trafifcum, velalium habentem hypothccam priuilegiatam,
I.2.C.de priui.fifci.itcm intelligeììbonis máriti, véì foccri
ipfius mulieris de dotc reftituenda, non in bonis mulicris vel
ciuspatiis,aut alterius dotantis prodote promifià viro exol
uenda, fccundum g!o.receptam communitcr in l.vnica,§.fcd
vt plenius,dc rei vxo.a&io. ircm intellige agente muliere pro
dotereftituenda,fecùs agentibus eius hæredibus, l.i.cum glo.
C.depri.dot.item intelligead dotem reftituendam, non autë
ad donationem propter huptias,d.1.affiduis,in fin.item intel
ligc pro dotc,& augmentó dotisconfiftente in rebus immo
bilibus, fecùs in augmento confiftcnte in rcbus mobilibus,
auth.fed iam neceffe,in corpo.vnde fumitur. C.de dona.ante
nup.de quo per Caft.conf394. & Ripam d.l.priuileg. nu. 47.
fVigefimofextò limita in pofteriore crcditoré ex caufa 6e
funciariâ, qui praefertur anterioribus habentibus tacitam, l.
pen.l.fi quis.§.i.ff.de reli.& fump.fun. & idem dicendum in
expenfainfirmitatis,velaegritudinis,l.fin.§.in com utatione
y.t:. .
C.de iure del. Ncgu.in i3.fälle.d.trac.de pig.2. memb.3.par.
»; Vigefimofeptimò limita,fi poftobligâtioncm fccundam
fuerit iiouata o6ligatio prioris, quia noiiatione extinguitur
hypotheca,l.nouatione , ff.de nou. nifi in nouatione rcpctita
fint pignora,quia intelliguntur repetita cum priuilegi6 prae
latiónis,l.creditor acceptis, l.fi prior. ff qui pótio. vci nifi ex
prefsè fit aétum quod firmæ remaneant priores hypothecae.l.
i.C.etiam ob chirograp.pecu, pign.teneri pof. item verum in
nouatione voluntaria, fècùs in neceffària, quæ fit per litis con
tcftationem,l.fi quis aliam,f£de noua. - -

Vigefimooâauò limita in rebus hypothecatis Deo poft

eafacratis,in quibus Ecclefia eft potior creditoribus & domi
no.c.comperimus. 14. q.ylt.an autcm Ecclefia in fubfidium te
neatur creditoribusad precium, vidctur quod fic,fccundü Ma
fiSoc,in trac.oblatio.in 11.libello & fequcn.

Deaccidentalibus pignoris.
.S V M M A R I A.

1 Omnepaâum turpe & illicitum,pracipti? paétum leg.

commifeffprohibitum impignore. -

* Quomodo fitt p.tcium leg. commifforiæ.

3 Palium quodfit & voiv pitur per verba obliqtia & infle
R. JX4
 PETR. NICOL. Mozz.
z4diciturfimile legü commifforia.
3 Quid interfit quodfitpafium legü commifforie & fimile
leg.commifforiæ. .
& Regula eft, quod paëtum legis commifforiæ fit improbae
tum àlege. |
» Regula generaliter loquens generaliter eft intelligenda,
a Regu.l.commifforiæ ampliatur, quamuipaäum appone
returfattore mulieris.
9 Nom valet patiaml. commifforia, quamuis interueniret
μμr4me/}ftt//t.

ao Nom valet pactum leg.commifforiæ, quàmuis extaret con

fùetudo imcomtrarium. k

ut Non valet etiamfi concipiaturper quacumq, verba. i.

aa Interdum valet paiiumleg. commiffaria,/ìilicet quando | $.
mom apponeretur àprincipio,/edex interuallo. a?
a} Valet partum leg. commifforiafifiat, vtpignus deturpro | $.
iuffopretio.
- • • -
45,
*}; - - w *

ia Valet etiampaâumfifiatfimpliciter, quia intelligitur | ..

pro iuftopretio. 'ûs,
11 Valet paífum leg.commifforiæ, fifiat perdebitorem cum | s;
fideiuffore,non autem cum creditore.
- - - r- - -
j
(ti;
16 Valet paétum leg. commifforiafauore dotü. *;
17 Quando valeatpaäumleg. commifforiafecundum Bart.
diffinguemdum.
nt Paíium quod non ßlato debito creditor poßit occupare
propria authoritatepignus valet.
19 Item valetpaäum quodpoßit creditor venderepigitus.
zo Non valetpaâum quodäebitor nunquam poßit redim^
repugmus.
21 Perpignus momfit aliematio,
22 Paffum quodnonpoßit debitorredimerepignu, non **
let etiam wt aliematio.
23 Quandopartes intendunt agereaâuminffttietum<fi}
leíiuiiom yalet yfiagitur;nt,
gitur, yalet yijalerepoi*P4
2/ f*
 1) £ PI G N O. ET HY p OT H. 2$9
44 Paiium vt numquamcenfeaturpoffeluere pignuseftpro
hibitum:& idemfiper 3o.annos,quia cenfèturperpetua
prohibitio & alienatio.
2f Paäumfaäum à creditore,vt debitorinom liceat vende
re pignus mom valet.
CC 1 D E NTALIA in hoc contraétu pignoris di
Ai# & abcfle poffunt praeter fubie&ti
corruptionem, veluti pa&a addita contraétui de dan
do,vcl faciendoaliquid non attingens ipfum contraétum, &
ff,
quia varia pacta circa pignus folefit apponi,& quædam pa&a
prohibitafunt apponi,quaedam non, videndum primö quae
;;! Paâa fint prohibita apponi circa pignus,& dic quod fomnc
pačtum turpe,&impoffibile,& illicitum prohibetur, & præ
cipuè pignóribus påétum legiscommifforiaeeft prohibitum,
& improbatum,l.i.in fin.C.depa&. pign. licet fecüsfit in con
tra£tucmptionis & venditionis,vtl.i.& pcr tot.ff.dele.com
mifto.& ficommifforiæ,C.depac.intcr cmpt. & vend. dccla
fatGuido Papæ decif.6. & quæ fit ratio declarat Abbas pofta
liosin c.fignificante,de pignum. 7. & plenius dicemu$tra&.
smption.i & iftud paétüni legis commifloriae fit quando dc
j* bitor fe obligat in folutum dåre pignus, fi infra tále tempus
recium feuillud quod debct non foluerit creditori, vt ff. de
1% &commiffor.d.l.i.& per totum, & C. dc pa&t. pigno, & leg.
commifforia.Guid. Päpæ di&ta dccifione 6. f quód intellige
& dcclara, vt fit pa&um legis commifforiae ti pa&um fit fá
άum per verba dire&ta, putàvt nifi foluatur illiid quod debe
turinffatale tempusres pignori tradita fit pro data in folutü
treditori,vcl quod nifi debitor foluerit infra tempusconuen
tum,rcspignorata fit creditoris,velfit eivendita, vel in folu
tumdatâ ptofuocrediro,vel fit creditori ci iusfaciendi quod
vult, & fimilia verba importantia translationem domifiijim
sfeditorem ipfo iurr,quibus caGbus transfcrtur dominium ip
foiureincreáitorem $ etiam dicemus de vcnditione, vt d,
lidele commiffo.ffecùs autcm cffet,fi pactum concipiatur
pcrvcrba obliqua & inflexa, quæ non £É; dominij
translationem ipfo iure in crcditorem, fed requirent rei tra
ditioncm, & ficfa&um hominis, quia tunc diceretur potius
Ę fimile legiscommifforiae,putà fi concipiatur pa&um
ocmodo,quod fidebitor non foluerit in tei inino, ipfe dc
bitor promittirdarc in folurum, nam tunc non dicerétur pa
fumlegiscommiflo.vt cft tcxt.& ibi glo.in 1.1. in ycr. pciti
- R. 2 net
26d * P ETR. NIcoL. Mozz.
net.C.depac.inter empto. & vend.& tex. in l. 1. &ibi Bart, &
Sal.in fumma.C.de pac. pigno.& Negu. pro pulchcrrima di£
fcrentia notat in fuotrac.dc pigno, in 4.par. prin. in princip.
3 f quid autem interfit,quod fit pa&tum legis Š, &c.
itfimilc legis commifforis, dic quod maxima eft differentia,
quia magiseftvtile paétü leg commifforiæ, quàm illud quod
eft fimile,prout vidctur tacite velle Neguf in d. tract. propte
wca quod quando fumus in paéto legis commifforiæ in pig
norc,tunc illud paétum cft cfficax faitem ad rctinendum pig
nus,& in hoc cft vtilc, quod clapfo termino dcbitor non ad
mittitur vltcrius ad offerendum, vel folucndum quod debct
prolibcratione pignoris,l.Titius,ff.de pignorati,aëtio, quam
* doautem nos fumusin pa&to legis commifforiae, tunc illud
paétum eft inutile, & nihil plusopcratur, quam cffèt de iure
antequàm apponeretur ipfum paétum, & quemadmodum fi
nc diéto paéto crcditor poterat vendere pignus,vcl pcterefibi
dari in folutum,ita feruatur etiam in eum diéto pa&to, tcx. in
d.l.i.& ibi glo.& l.fin.C.dc paét. pigno. quarcinferturquod
ftantediéto pa&o faéto per vcrba obliqua etiam, quod fit cla
pfum tcihpus præfixum ad folucndum cum illo paéto,tamen
* non proptcrcà dcbitor crit exclufusâ iure offerendi & folucâ
di,& liberandi pignus, dummodò offerat & foluat ante fá
&am vcnditioncm, vel dationem in folutum, text. eft in I. f.
C.dc pigno. & Ncguf.d.loco, qui valdè commcndat hanc do:
« ârinârî,ex qua clicit rcgulam, f fcilicet pactum lcgis cómif.
foriæ cffeimprobatam à lege, quam rcgulam cxtcnde,vt prd
cedat non folum quando pignusdatur creditori pro mutuofc
ccpto,fcd etiam fidctur pro alio debitoquàm inituo.c. figni
7 ficante,dc pig.l.fi.C.de pa&t. pigno. f quae gcncralitcr loqui
tur,& generaliter eft intelligenda iux. I, 1. $.gcneralitcr, ff.dc
leg.præfta.facit 1. z.C.de paët.pigno.fecundùm lccturam Bar.
qüem alijfequuntur,& ibi pignüs ca lege fuit datum pro alig
debito quani mutuo,& adieéïum fuit délegecommifforia, di
citur ibi quod ita dcmum valet paáum quòad cxcipicndum,
vcl retinendum,fi fitadicétum ex inferuällo,fecùs fiabinitio
contra&us,& ita concludit ctiam Alex. conf. 178. incipicntc,
s vifo proceffu,in7.vol. nu. i. f Itcm extende quamuis talepa- j
άumiapponeretur in fauorem mulieriscreditricis profeftitu- S. '\
tionedótisfiae,vtcßtext.formalis in I. quamuis, ff defolu |J
nam ibidicitur quod non obflante tali pàcto marituspotcrit $;
offerre dotem vxori,quamuis poffit dici quod ibi non cratpd- §;
άum lcgiscommiffoiix,fcdfimile kgisçommitloriae,pcii
vtfi*
ijs
§. 1
 IDE PIGNO, ET HY p OT H. 261
iusdiximus,potcft tamen intelligi tex.ille in vtroquecafu
hon violando litteram,& de hoc melius infra. f Itcm exten
de, quamuisin tali paâo lcgis commifforiæ interueniretiura
mentum,nihilominustalc pa&um nò confirmatur,licet me
tuperiurijtalepa&um effet obferuandum,vt Bart.in l.fi quis
proeo,in vcr.4.dixi,de fideiuf.dcclarat Guid. Papaedi&a deci.
& ibiinadd.Bert.conf.336. li.i.Tiraq.in z.li. rctra. ad fin. tit.
nu.iz.& Baptif.Lup.tra&.dcvfuris,ccmmcn.2.num. i4.quia
differuntiftaduo,paétum firmari iuramento,vel & effe obfer
uandum iuramentum tanquam Chriftianusmctuens periu
rium,vide quæ diximusfupcrius dc filiof. an poflit opponcre
exceptioncm in col.3.vlt.ordi.in tra&t. mutui, & etiam infra
intrac.emptio.& vend.in vlt.col.vlt.ordi.f Item extende, vt 1©
non valeat tale pa&um etiam fi confuetudoapprobaret illud,
quae confuetudo eft altera lex. c. 1.4.diftin. ita tenet etiam Bal.
inl.confuetudinis.C.quae fit löga confue.col.3. Lupus d.tra&t.
num.*3.in v. commentar. f Itcm extende, vt non valeat tale
pa&tum etiamfi conciperetur per quæcunq; vcrba, putà quod
clapfo termino non liceat folüere,vcl offerre proluendo pig
nore& fimilia,quæomninò
C.depac.& ibi Doét. non valet.d.l.fin.& ibi gl. opti.
v.

Reftringenda tamen eft illa regula, vt interdum valearta 12

lepa&um,& quod non habet locum, quando illud pa&um le.
É nöfuiffetadieétum à principio,fcilicct quam
ocontraáus celebratur,fed poft ex interuallo, vt l.quamuis,
fecundum vnam le&uram,&ibi Bart.in z. oppofitió. & in l.
Titius,ffdepign.a&. Guid. Papæd.decif. nu.z.& ratio cft fe
cundum Baf.diiuribus, quiaà principio quando debitor pecu
niaindiget,faceret crcditori quod paétum vellct, dummodo
Pecunia mutuaretur fibi,ideò lex profpexit afperitati & rigo.
fi,quæratio non militat ex interuallo, quia iam pccuniäm
habuit,& fibi imputet debitor, fi tale pa&um apponere volu
it,& intellige, vt tale pa&um faâum ex poft faäo feu exin
teruallo valeat quantum ad retentionem & exceptionem, vt
Eart.voluit d.l.quamuis,& Abbasd.c.fignificante,num.6.&
Alex.adconf.173.Guido Papae d.decif.fItcm limitatur d. re
gula quando pa&um effetiam conceptum quod pignus effet
venditum, vel datum in folutum creditori pro iufto pretio,
tunc enim pa&um valet, & tunc æftimatur pignus per iudicè
& ceffàtfufpitie damnidebitoris,ideo valct.f Item limita,&
reftringed regul.quando pa&um faétum cffet fimpliciter fci
licctnoncxpiimchdo quód fit pignus emptum pro iufto pre
… R 3 tio
 p Et R. N I coL. Mozz.
tio creditori, nam tunc etiam intclligeretur pro iufto pretio
tacitè,& taciti & expreífi idem e(t iudicium,!.cum quid. ff. fi
cert. pet. fecùs autem cffet fi in pa&to dicerctur vt effet pignus
datum in folutum, namque intclligererur prodebito, & non
valeret fccundum Bar.in d.l.quamuis. Item reftringe, vt non
15 i proccdat quando paétum non fuit faäum ab ipfo debitore
cúm creditore, fcd fa&um fuit per dcbitorem cü fideiuffore,
vclalio extrancoà creditore, tunc enim pa&um valet, vt eft
a6 tcx.in l.fin. in prin.& ibi Bar.Bal.Sal. ff de contrah. empt. &
Abb.ind.c.fignificante,& Alex.d.conf.f Item reftringe & li
mita d.reg vt non habeat locum fauore dotis, putà fiimulier,
vel foror promittit dotem marito in pecunia,& dedit in pig
nus fundum cum pa&o,quod fi infra certum tempuspecunia
non foluatur,fundus ille fit in dotem datus, nam in iftocafu
videtur quod tale paétum valeat fauoredoris,vt voluit Bal.in
c. i. dc feu.da. in vim leg commif. & non obftantilla quæ fu
pcriusdi&a funt in ..extenfioae,nu.8.demuliere,fi quidem fi
fccteconfidcrcsilla proccdunt quando agitur defaüore mu
Hic iscreditricis prodote,tunc enim impröbarur paétum ieg.
commifforia, & habet locum d. I. quamus, fecùsautcm quan
do agiturdc dote danda marito, & fic agitur dc fauoredotis
principaliter,& mulierisin confequentiam, nam tunc valet,
quamuis aliqui fint contrariæ opinionis,& articu}us fit vakdè
difputabilis,in pra&ica tamen nô rccedasab authoritate Bal
di in d.c.i.de feu da.in vim lcg commiffo. quem refert & fe
quitur Bald.Nouel.in trac.dcdote in 6.par. princip.priuileg.
§§. & ibi rcddit rationem, dicat quid velit Ale.in confd.ir8&
Negufjn trac.pig.in 4.par.prin. nu. $. & vide in hac materia
v, d.decifio.Guid. Papæ, in hacaüt materia fcilicct f quando pa
&um leg.commi(fo.valeat,vel non, vide diftin&ionem Bar.
in l.quiRomc,in prin.& ibi Pau!us deCaftr.ff.de ver.obl.vbi
inquit quod aut tale paétum fuit adie&um ad tollcndúdum
num créditoris,&fraudem debitoris,& tunc valet, aut eftfa
&ùin vtilitatem creditoris& laefionem debitoris,& nó valct,
jdiftin&ioné memoris teneas,quia deferuiet in hac materia.
fSed quaeroanpa&um quod non foluto debitocrcditot
poffit propriaauthóritate occupare pignusvaleat nccne,&di
Σendum quodfic,& fi vult poffidcre & detinere ipfum pignus
dcbctaddere etiam illa vcrba, vt licitum (ircreditoii non fo
lum aggredi poffèffionem,fcd etiam poffidcre, & poßßionè
acquircic, & retinere propria authoritate, prout motarijfre
qucntcr faciunt in inftrumcnto.ita Bartol.inl.3.columna:
cund4
 pp. p I G NO, ET HY p o T H. 269
sanda,C.depigno, & ibi Sal. f idem erit dicendum etiam de
paâo quod poifit cicditor vcudere, nam poterit apponi tale
paâum, & non folum poterit apponi in pignore contrahen
do,fcdetiam in vltima voluntate. Itcrn & poterit contra pu
pillum excqui, quod intclligefi à pupillo pignoris conftitu
tio valuit, & faéta fuit cum confenfü & authoritatc tutoris,
vtl.fipupillus,§.i.ff.de rcbuscorum. Ncguf. in fuo trac. in 4.
par.princi.num.18.
fItem quæroan valcat paétum feu conuentio inter credi ze
torcm, & dcbitorcm quod dcbitor qui dcdit fundum crcdito
riinpignusprodecem,nunquam poffit redimcre pignus, &
fic fiat jaétum quod fruétusfintcfeditoris pro vfuris & debi
tori nunquam liccatrcdimcrcillum fundum, & glo. in I. qui
Romae,in prin.in verbo obtulcrint,ff.de vcr.obli. tenet quod
nóvaleat,& ratioeft,quia in perpetuum dcbitor priuatur, vt
non poffit redimere pignus, quod eft contra naturam & fub
ftantiam pignoris, & eífet potiùsalicnatio & vcnditio quàm
pignusfcum perpignus non fiatalisnatio l.pignus.ff.depi
gno,fccùs fiperannüm non poffet rcdimcre.
fScd quaero an huiufmodi paéìum valeat faltem in vim 2^
alienationis,ex quo fi non valct vtiago, valcat vt valere po
teft,multi Do&.ienent quod neq; valeat in virn alienationis,
aliitcnent quod valcat,ego autem tenetem partcm ncgatiuâ,
& illa ratiome mouet:fquia quando partcs intcnduùt age
rcaâum in fpecie,fi ill&a&us non valet vtiagitur, non válet
vt valere poteft,quia videtur deficere çonfúsiiiô necef
fàriò in quolibet contra&u debet adeffè,fcd in ifto cafu partes
intenduiitfacere contraétum pignorisprgcisè,qui contra&us
pignoriseft nullus, cum paéta iî repugncnt. ergo neque de
brtvalere,vt contra&us venditionis, de quo partes non cogi
taucrunt,quinimò & propria fignificatio verbi & fubftantia,
&natura repugnat,arguin.] cùm prccario,f£de prccar, faci
untdi&a per Bärt.}.i.ff.de donat, cau. mort. per Neguf. in 4.
princ q ni s.fedbenè crcdo quod valeret aétusfi partes inten
rcnt ctiam agere,& confentire in alium aétum, & propria
fignificatio veibi contraâus non repugnarct. vidc Bald. in l.
adexccutionem.in fin.C.de dote prom.
fSedquid fi fiat paâum,yt non liceat luere pignus perso 2®
annos,valetnetalc pa&um?diximus quod non,quia cenfetur
prohibitio perpetua per 3o.annos,&per confequcnsalienatie
ÉÉÉÉÉ, gl. no.C.de Pa&t,pigno.ubi Bal.Sal.Alex.
lafind.l.quiRomae,in prin.
IV 4, Quid
264. P ET R. NI C OI. M O z z.
*5 t Quid fi fiat pa&um à creditore, vt non liceat dcbitori
vendere pignusvalebitne: dic quod non,eft text. in l. ficredi
$$$$
tor, $. Sed quid fiagatur à debitore, nc
liceat creditori vendere pignus,poteritne crcditor vêdcrc? dic
quod trina denunciationeprgmiffa potcrit,vt cft tex. ibi Bar.
in fumma,in l.4.ff.de pig.aéti.glo.in d.l.fi crcditor.§. vlti. &
vide Hoft.in fumma ííåéíigíôï num.4.

«.
Quæ aëtio detur de pignore.
S V M M A R I A.

n Expignoribus dantur duaaáiones,bypothecaria,&pig

moratttta. -

2 Hypothecaria aâioaltera eff direâa,altera vtilis.

3 Vtili bypothecaria eft illa quæ competit ceßionario, vel
emptori pignoru.
4 Aëtio hypothecaria vtilù competitommi/ecundo credite
ri,ctii inpignus creditor obligauitfuümomem,velcuipig
muspignori datum e£f.
J Competit iffaaítio contraprincipalem debitorem.
6 Hypothecariaaäionatura eff vt tribuatfacultatemap
prehendendae,retinendæ & petendapoffeßionis.
7 Quinq,famtmeceffaria adhoc, vt hypothecariapofit4gi.
8 Pignoratitia aiiie duplex, direéfa & contraria,
9 Pignoratitiadireâa eft illa, quadaturdebitorióraae
ditorem adrepetemdumpignus.
1o Pecuniafòluta debitor poteft condicere rempignoridae
t4//1.

u1 Si debitumfólutummomfit,pignoratitiaaáionomdatur.
u2 Datur etiam non fòluto debito pignoratitia, ficreditor
malè cuflodiat rempignoratam,&alijs tribus cafibus.
1} Pignoratitiaaítio contraria, que daturcreditoricontra
debitorempro expenfi faäü impignore.
14 Aäiopignoratitia efflonafideiiypothecariaffriáiiuri.
uy Aäiopignoratitia jfper/onalù aliquando inrem ßrip
* t4,
1* Ajio
 -
-

IDE P IG N O. ET HY POT H. 265

16 A£tio hypothecaria eff reali.
17 In quinque differunt ifia aâiones bypotheca. &pigno
£4i1t!,!.

it Alio tempore tollitur pignoratitia, alio bypothecaria

aétio. .

19 fyraii, aítio direíta differt ab hypothecariain tri

!!$.

29 Pignoratitia aëtio maßitur rei imteruentu.

21 Datur impignoribus & hypothecis aliud remedium,ideft
Saluianum interdiítum, quibus differat ab bypothecaria
aétione.
22 Differt Saluianum ab hypothecaria in matura, & modo
probandi.
23 Inhypothecaria oportet quòdprobetur rem illamfibifu
iffe bypothecatam, &fuiffe in bonis debitoris tempore ob
ligationis, fècùs tnimterdiéto Saluiamo.
W 1 ENIO ad fèxtam columnam,pro cuiusdcclaratione
videndum cft, quæ aëtio detur ex pignoribus: & ani
maduertcndum, quia ifta multum eft pcrplexa mate
ria:fdantur enim duae aétioncs, vna quæ vocatur hypothe
caria,altcra,quæ dicitur pignoratitia : prima,nempef hypo- $
thecaria,dupliciter diftinguitur,vtaltera fit direétâ, altérâ v
tilis:dirc&aeftilla, quæ datur creditori, vcl cius hæredibus,
quibusbona funt tacitèobligata, vt lnft.dea&io. §.item Ser
uiana, &l.i.C.fi vnusex plür.hæred. cred.vcl debito. í vtilis
illaeft,qugcompetit ceffiönario,vel emptori pignorisfeu hy
pothecae,iuxta tot.tit.C.& f£de hæred.vel a&t, vend.& Bartò.
Caftren.inl.fi hærespecuniam, ft.adTrcb.l.Arifto.ff.quae res
pig oblig.fitem competitomni fecundo crcditori, cui in pi
$; obligauit fuum nomen, vel cui pignus pignori
atum cft,vt l.nomen,C.quae respigno.obl.pof.& 1.grcge,§.
*] cum pignore,ff.depigno.f & compctitifta aétio contra prin
cipalcm debitorem,vt l.perfecutione,& Auth.hoc fi debitor,
C.dcpigno.& etiam competit contra haeredes debitoris, vt I.
1.& z.C.fi vnusex pluribus hærcd. quia eft realis, & fequitur
fundum,l.pignoris,f£de pigno.datur dcnique in omnibus il
liscalibus,quosfuprà incòlùm, cxprcflæ hypothc. notarii, &
- huius
*66; p ETR. N t CoL. M oz z.
6 huius naturæ cft hypothecaria, quod tribuit facultatem appre
hcndendæ,rctincndae & petendæ pofiéffionis, vt l.fi cùm ven
ditor, in princ.de cuic.l.i.§.pei feruum,ff.de acqu.poff. & hy- |
pothccaria tribuit ius in re,l.cos,C.de pig.& per Iaf.in §.itcm ;
Seruiana,ln&.dea&t.vidcThom.Gram.decif.38.iium.2.& la
cob.Emilia. in conf. ioi. num, 11. Albcr. Brun. in conf. 1. Hicro
ny. Gabriel in confil. 73. ibi dc <ius natura edifîctit. Scd quaero
7 ad hoc,vt poffit agi,& competit hæc aëtio hypothecaiia, quae I,
fint neccffaiia. breuiter ex mente Petri de Fciiarijs infua pra- -

&lica, in forma libelli,in a&ione hypothecaria,in glof.in vcr.

ex memoratis,vcrfic.vlterius, & Sjmon de Praetis, in conf.174.
nun. 4. dicendum, quòd quinque funt ncccffaria, & primò,
quòd resipfa,ad quam agédum crit, fit obligata, vclfucrit vel
honinis conuentione, vcllcgisprouifionc:fccundò,quòdd«
biror {it in mora ÉÉÉÉÉÉ. tertiò,quòd debitü fit ve
rum, quia ccfàntc dcbito, ccflat hypothecaria a&io: quartò,
quòd is,cótra quem agitur, rem obligatam poßideat: quintò,
* quòd rcs ig!
fit in bonisdcbitctis.fPignoratitiaautcm aâio
9 itcm duplex cft,alteradircéta, ahtcra contraria: fdireéta,quae
datur debitori contra crcdivcrcm ad rcpetendum pignus,vt l.
fi cùm venderet,ffde pign.a&. & 1 fi rém, §.omnis. hot. Petà
Ducn.reg io. & Negu£in 2. mcmb.7.part.princip. vbi am
*° pliat & Hmitat, & fpccunia foluta, habet debitor etiáaliud
• remedium,fcilicet quòd potcft condici respignoridata, text.
efi in l.fi quis ncc caufam,§.rcs pignori. ibi Barto.Iaf.& caete,
£fi cerr.pet.& potcrit condici cohdiétionc furtiua, vcl certi
condiétione gencrali, & oportet quòd pignus fit traditumà
debitorc creditori ad hoc, vt habeat locum d.pignoratitia a
' &tio, vt not.Bart.in i.conftitutio.ff.& in $ tertij,poft glo.ma
giftralcm, ibi, in ver.cmula, & vcr. cafíem rcs. quamuis ali
quando fingatur rcs tradita. quod intelligeiux.not.pcr Bart.
in h.folutum,$. folutam,in ver.oppono hic,£de pigno.aâio,
dum vult, quòd locator habeat bona condu&oris tacitè obli
II £? propcnfionc,h itcm quia,ff.depac.l.certi iuris,C.loca. t
i autem debitum folutum non fit,a&io pignoratitia non na
fcitur,l.fi rcm, §. omais,ff de pign.a&t. Petrusà Duen. regu 9.
vbi limitat d.!. quatuor cafibüs,fcilicet quando pignusdatum
fuit fpe futurae nunerationis pccuniae, quam pofteà creditor
voluit foluerc, l.folutum, 5. t. £de pigno a&io. ibi Sahcet,&
Bart. & Caftrcn. fecundò, fi pignus datum fuit fub conditio
ne,& conditio dcficit: tertiò, quando crcditor iniuíìè res feu
inhoncftè, & inalè tra&at, vt in cafu pro quoconfuluit Corm.
confil,

-l
 pE PIGNO, ET HY po*t H. aer
•onfil. *6o.volum 3.dc Hebræis,qui pignora accopta commo
dauerunt,quod facit contra iftos Hebr<os, qui cuftodiunt mu
lépignora data, quare fi funt veftes pignoratæ, & eas non cx
cutiunt pi:liicreaut tincis,vcl quia tenent in humiditate, vel
É finunt vt mures corrodant, & fimilia, tunc tenentur red
cre,vel tenentur ad intereffe, prout declarat Marquardus de
Suf.tra&.de Iudaeis,c. 11.nume.17.in 1 part. vide confil. Burf.
19. volum.z. & 197. Quartò, quando agere debitor vellct pro
damnis & interefle pălis pcr debitorem ob dolum, vel cul
pam creditoris,quiaaditis poteft agercante folutionem, & o
mnibus iftisquátuor cafibus potefíantefolutionem agere, vt
ctiam Nig;notat in z.memb.7 partis,num.8.
i$
f Altera cft pignoratitiua&io,quae dicitnr contraria,quae
datur creditori cofitra debitorem pro cxpenfisfa&isin pigno /

: ne,vt l.fi ncceffàrias, in princip. £de pignorat.aâio. & non

folùm pro magnisexpenfis, fcd etiam pro paruis, & quibuf
cunqueexpcniis, prout in cibo,potu,& fimilibus. vt,Authen,
. cum qui, C.debon.autho.iudic.poffid. ibi Do&.non requiri
ritur tamen traditio, fcd datur, ctiam quod pignus traditum
nonfitcreditori & competit, vt not.Bart. i.con(tit.ff.$. tertij,
in fin.etiam Barto.in l.fi tibi,$.dc pignore,f£de pac.quamuis
Ę opinionis,& malè. Sed quæro, quae fint
diffktentiae inter iftasa&ioncs, &dic, quòdeft differentia (o
miffâ illa differentia fuperiùsdiâa) quiafa&io pignoratitia 4»
eftaâiobonae fidei, hypothecaria verò eft firi&ti iufis, vt per
£gn $.a&ionum, iii gloff. in ver.pignoratitia, Inftitut.de
άio. f Alia differentia, quia aétio pignoratitia eft perfo
nalis, text.eft in }.fin. C.dediftra&.pigno.tamen Laurent.Sik
: uanusin repetit 1. remalienam, num. 23. oftendere fubtiliter
conabatur, pignoratitiam alteram realem, alteram perfona
kmeflè,iáéòíald. aliquandoin remfcriptam effedixit,pro
utquando datur contra vfurarium,in Rubric. C.de pigno. &
Hoftienf. in c, cùm contra,ext.depigno. tamen non receden
dumàprioriopinionc,quòd fcilicetiit perfonalis, de iureCi
uilitantùm,per d.l.fin,& ita tcnet Barto.& alijinl.pignoris,
g.de pigno.Angek Aret.in §.item Seruiana,in eokum penul.
dea&io. Inftit. Neguffuotra&a.in z. memb.7.part. pöß nu
me. v. vbidifputafad partes quae(tionem hanc,fed deiureCa
nonico credo, quòd procedat contraria opinio,nempe effein
rem fcriptam, per d.c.tum contra, de pigno. vbi Canoniftae.
& hancdifferehtiâ notauit etiam Bcn&dJCanoph.in fuo rrac.
fori&poli,in z.lib.tit.de pignu.194.& Hippol. Bonac.tra&t.
dcaqui.
.
g68" PETR. NI coL M oz z.
h6 deaequi.Can.concl.24. fa&io autem hypothecaria eft realis, }.
l.pignoris,C.de pign.& datur contra tcrtium poffcftorcm,fi
cut datur condi&tio,l.fin. C.dcacquir.pofféf.dummodo prius .
agatur,& fiat cxccutio pcrfonaliter contra principalcm debi- ,
torem,vel eius haercdcm, vel haercditatem iacentem, vcl fidc
iuftores,fi extant, & dummodò contra iflos fit prius obtenta
fentcntia, Bart.in l.profecutione,C.dc pign.Bal. & Sal. in Au --

then. hoc fidebitor, C.dc pigno. Roland. confil.79. volum.i.

limitatur iftud de executione, dummodo non conftarct debi
torem principalem non effe folucndo, Do&.inl.dcccm, ff.dc
vcrb.oblig. Do&.in l.fi. f£ficer.pet. Rol.à Val.conf.99.in 1.
17 vol. num.i3. & z6. f & dic, quòd in quinque differunt iftae a
&tiones inter fe, fecundùm Negufan.in 1. memb. o&auae par
13 tis & feptimae. Alia, & quarta cftdiffcrentia, quia taliotcm
porc tollitur pignoratitia aétio per praefkriptionem, & alio
tempore tollitur hypothecaria : ctenim aéìio pignoratitia,
«juae eft perfonalis, tollitur fpacio 3o.annorum, l.ficut, C. dc
praefcrip.3o.anno. hypothecaria tollitur intcrdum deceman
nis, interdum zo. interdum 3o. interdum 4o. vt l. 1. C. fiad
J9 uerf.credit.lib.7. latè dicemusinfcriùs. t Alia eft differentia,
quia pignoratitiaa&io direéta, quæ datur dcbitori contra crc:
ditoremiadrepetcndum pignus,ác qua in l.fi cùm vcndcrct,ff.
de pignorat.a&io. differt ab hypothccaria in tribus, fcilicct,
natiuitate,vtilitate,& vita.excmplum de natiuitate,quia hy
pothecaria nafcitur folo confenfu, vt l.fi É Bart.
2o ff.depa&. pign. diximus fupcriùsin princ. tra&. f pignorati
tiaautem nafcitur rei interuentu, vt Inftitut. quibus mod, re
contrah. oblig. dcalijs differcntijs, quæ concernunt natiuita
tem, diximusfupcriús,fcilicet,quòd pignoratitia fit bonæ fi
dei,hypothccaria ftriéti iuris. ÉÉ
vtilitatem, diximus dedire&a, & contraria, Dc differentijs,
quæ concernunt vitam,diximus quanto temporepraefcriban
tur hypothecaria,& quanto pignoratitia,de quibus omnibus
per Negufan.in fuotrac.in 1, memb.7.part. pcr Rip.Rubr.dc
pigno.num. ii, :
em f Sed quæro, an detur alia a&io fiue remedium probonis
hypothecatis: & aduertendum, quia fdatur etiam Saluia
nüm interdi&um,quod remedium differt ab hypothecaria,&
inquit Neguf.in 8.par.3. memb. (ui tra&.num.26, quodhodie
magisfrequentatur in palatijs, quàm hypothccariaa&io,tan
quàm pinguius & vtilius remedium, idcòdicebat Angcl.in §.
itcm Scruiana,dca&tio. num.18. quòd cautusaduocatus{cm.
pcr
 pE PIGNO. ET HY PoTH. . ,«,
perintentat Saluianum interdiâum, non autem hypotheca
riam aâionem,namqueSaluianum intcrdiétum vtile compc
tit cuilibet creditori, dire&um quidem pro rcbus coloni iii
uctis & illatisin fundum. Vtile verò pro rebus inquilini lo
catori, & competit etiam cuilibet alteri creditori, ita Angel.
dcclarat in d.§.item Seruiana, per text. & gloff. in d. 1. 1. C. dc
Saluia, interdic. praetereà inqüit, quòd nón folùm competit
contra debitorem & eius hæredem, fed etiam contra extrancü
poffefforcm,l.i.ibi Barto.& Bald.Salicet.firmant : f differt c.
nimSaluianum interdi&um ab hypothecaria,fecundùm glo.
ind.l.i.C.deSaluian.interdic.de qüa gloff. faciebat magnum
feítum.Angel.d.loco. Differt inquam in natura & modò pro
bädi, naturâ quidem, quia tale interdiétum eft poflefforiüm,
fed hypothecaria licètàuocet nudam poffeftionem, tamen e(t
¥
iudicium petitorium, & ficappellari poterit ab ifta hypothe
saria, quia non eft iudicium momentaneae poffeffionis , fed
fapitnáturam petitorii,Bartol.ita declarat in l.t. C.deSaluia.
intcrdic. fed Saluiaiium interdi&um eft merè poffefforium,
cùm in eo non fit neceffe dicererem effe obligatam, & docetc
£gione, fed fufficit dicere, cffè poßçfîîm ab co,qui obs
193u£t. ,
• sof In modo verò probandi differt quoque, quia in hypo.
-

thccaria oportet quòd probet, illam rém fibi füiffe hypóíhe

catam, &fuiffe in bonis debitoris tempore obligationis: in
.? interdiâo autem Saluiano non habet néceffe, vel probare rern
eff<obligatam,vel fuiffe in bonis debitoris, fed füfficit, quòd
tantummodò probes,illam rem effè poffefîam ab eo, quicam
obligauit : & intellige praedi&a in hypothecaria conuentio
nali,non autem in legali, in qua contrahitur hypothccaria e
tiam in his rcbus,quae non erant debitoristempore obligatio
nis,exemplum in êis,quae debentur ex teftamcnto, quod eft no
tandum, quia in pra&tica deferuiet, & erit vtile, & reliqua funt
intelligenda prout declarat Aret.Iaf. Gomef in §. item Seruia
ha,& Neguf.fuo tra&t. in 2.par. memb. 4. Roland.à Vall.con
fili4.voIum.i.& Cæpo.in caut. $t. & Maran.fuo fpcculo in7.
difiin&. iudici Ripa Rub.de pigno. Bar.in l.v.ff & C.de Salú,
interdic.Bar.in 1. rem alienam,f£de pigno.a&. & illam rep&
titSiluan.quem in hac materia vide íub num.84.

Quomodo refoluatur feu finiatur

pignus, 1

§ V M M 4a
 p ETR. NICOL. MOZZ.
S V M M A R I A.
Hypothecaficut fòlo confenfúconfiituitur,ita ßlefolui
tur.
;
Idiffoluitur hypotheca,fi expreffo confenfùdiffoluatur,fi
tacito confenfi diffoluitur bypotheca ope exceptioni.
Impignore proprio fi interceßit traditioper remißionem
expreffam, mom refoluitur ipß iure, fed ope exceptio
■,

sipignusfuiffèt contraétumperflipulationem, nonrefol

uitur ipfo iure,fed ope exceptionis,
Deficitpignus ipfâ vemditionepignoris.
Non valet paífum,vt pignus infòlutumcadat.
I)eficit & refòluitur pignus feu hypotheca prafèriptione
pignoru.
IDe iure Canonico, quod attenditur in concernentibus
falutem, nunquàm prafèriptio procedit, nifi alfit mala
fider.
Refoluitur & deficitpigmu, nouatione legitimèfaäa.
t® Refòluiturpignusfolutiomedebiti,velcvmpenfàtione.
ur Tollitur & refòlutturpignus, quando creditor confentit
ad venditionem pignorisfaétaper debitorem, tacitè cen
fetur remittere.
/ 2 Deficitpigmus rationefententiæ late,

/3 Item refòluitur & deficit pignus mortuo eo, qui obliga

tionem fecit.
14 1tem deficit & fòluitur pignus & hypotheca, fi res bypo
thecata effe defierit, vel extinguatur.
C fcripta,
AP I O feptimam & vltimam columnam, quzcftin
Quomodo refoluatur feu finiatur pignus &
hypotheca : pro cuius declarationc fciendum primò,
quòd t pignus fcu melius hypotheca ficut folo confenfucon:
ftituitur, l. i.ffdc pignora. a&t, ita folo confenfu feu pa&odif
foluitur regulariter, l.nihil tam naturale eft,ff.de reguliur.l.
prout quifquc,ff.dc fol.glo.in I.fi tibi,5.dc pignore,ídepac.
ibi Bar
 DΕ Ρ Ι G N O. ET HY P OT H. 27r
ibi Bart.&alij eß text.in l.maior,C.de pignor. & intellige,f &
vt diffoluatur ipfo iurc,(i cxpreffo confeniu hypotheca 1 cunic
tatur, aliàs fi confenfu tacito diffoluatur hypothcca, (putà,
quando debitor confenticntc crcditore vendit pignus f<u hy
pothccam) tunc non ipfo iurc, fcd opc cxccptiónis fo!liturgi
gnus. & c(tgloff.& ibi Doéto.in d. 3. de pign.per Negufim 3.
mcmb.6.paftis,num.13.& idcm cft dicendum in pignorc pro
prio,in quo intcrccffit traditio,tüc etiam pcr rcmiiiioncm ex
preßam non rcfoluetur ipfo iuic,fed ope cxccptionis, Doct. d. .
$.dc pigno.& ope cxceptionis tollitur ctiam pignus, quando
crcditor fecit pa&um dcbitori de non pctendo ipfum debitü
principale,pröut declarat Ang.d.loco. t & idcm effet dicen
dum,vt ope exceptionis liberetur pignus non ipfo iure,quan
dopignusfuiffet contraäum pcr ftipulationem, cum per (li
Ę po{fit ctiam conftitui pignus,l.folutum,ff.dc fo
u ibi glo. item rcfoluitur & dcficit pignus fipfà vemditionc
pignoris,& in hoc articulo talis eft tradenda doétrina,quòd {i
fuit diàum de pignore vcndcndo, praefixumque fuit tcmpus
vcnditionis, fi pecunia non rcddatur, & tunc conuentio fer
: uanda cft,feruatistamen fcruandis, dc quibus à Petro Duen.
reg, 166. f non tamcn paâum valet, vt pignus in folutum ce
dat,d.li.ac toto tit.C.dc pac.pig. & fupcriùsdiâum fuit, quia
quia cftpa&um I. commifforiae, quod reprobatur ctiam cum
iuramcnto, vt latè per Franc. Marc. decif. i66. z.volum, & de
*' cif. fcqucn, & decif. 46$. eod. tom, fi verò nihil fit di&um de
vendcndo pignorc, tunc creditor nunciabit femcl debitori,vt
foluat,quófä&o,bicnnio elapfo pignus vendat, hæc eft com
munis opinio, de qua attcftatur Emanu. Soarez Thefau. re.
ccpt. Jitcra l. numc.us. fi verò di&um fit de non vcndendo,
**
tunchoc non obftante, trina nunciatio eft facicnda, arbirtio
I.
iudicistcrnpore ftatuendo,& tunc vcndet, vt C. d« iu domin.
impetra.l.fin.§. i.& z.& l.fi conuenerit, ff.de pigno. a&. & de.
claratgl in $.contra autem, infi.quib.mod.li<€aiie. vel non.
tamen fecundum diétum in fœneratore tantui in procedit, de
quo loquitur d.l.fi.C.de iu.doini impetra, non it, alio credi
tore,quare verius in eo feruádum cft, quod vc! primo, vel ter
. tio cafu diétum fuit,de quo tamcn pcr Doâ. in d. $.contra au
tem, & per Neguf.d.tra&.
_ . f Item reíôïí &3eficit pignus feu hae porhecs prg^ri.
-*

ptione pignoris, fed quanto tctnpore à d«bi o c ., •{cribatur

feu vfucapiatur,aniniaduertendiim quia aliqvâgo prscfc ibi.
£ tur dccé,aliquando yiginti, int«rdútriginta, aiiq';3udo qua
v:: ; ' n
27* P ET R. NICO L. M O Z Z.
draginta annis,vt diximusfuperiori colum.nam quandotef
tiùs poffeffor poffidet rem hypothccatam alteri, non habct ti
tulum à debitore,fed ab aliò,& cft in bona fide,praefcribittüc
iuri hypothecæ, quod habet venditor in di$tare fpacio dcccm
annoîùm inter præfentes, & viginti inter abfentes,cafuscltin
1.1.& 2.C.fi aduerf. cred. Aymo confil. 148.numc.6. volum.i.
& ponit Kirchouius in fuis recolle&. commun.opin. Centur.
2. conclu{77. qui refert Roland. confil.79. num.7. volum. i.
Parif.confil. so.volum. 1. & limita, vt per Roland.fed fi diétus
tertius poffeffor non habeat titulum ab alio,quàm à dcbitore,
& non habeat bonam fidem, vel altero iftorum careret, tunc
non præfcriberet contra hypothecam, nifi fpacio,3o. annorü,
vt 1. cùm notiffimi, in princ. §. 1. C. de præfcr. 3o.anno, fi vcrò
di&ustcrtius poffeffor habcret caufamiâ debitore, tuncdoncc
debitor viuit,non poteft praefcribere minori fpacio,quàm 4o.
annis, fed fi vellet incipere praefcriptionem po(t mortcmde
bitoris, & non vellet computare aliquid de tempore quod
tranfiuit, viuente debitore,poffet praefcribcrc triginta annis,
d.l.cùm notiffimi,$. fed cùm illud. & ibi gloff. & Bald. & Sa
licct. fcd principalis debitor & hæres eius non præfcribitiuri
hypothecae contra creditorem minori fpacio, quàm quadra
inta annis,d.l.cùm notifIimi, in princip. & §. i. & haec quae
Š funt, procedent de iure Ciuili. f de idicautem Canoni
co,quòd ius Canonicum attendendum e(t in concernentibus
falutem animae, nulla & nunquàm praefcriptio proccdit, nifi
abfit mala fides, c. fina.de praefcript. & in regu. poffeffor, de
regul.iur.in 6. & per ea, quæ ibi nótantur. Hinc cft,quòd nc
que debitor, ncque hæres poterunt præfcribere, quia funt in
mala fidc, cùm fciant: alijautem ignorantes poffefforcshy
pothecarü, quæ competunt in diétis bonis, poffunt praefcri
berc, l.fed fi lcge, §.fcire, ff.de petitio.hæredita. S; meliùsnos
dicemus infrà in columna feu traétatu præfcriptio. in quinta
parte Amphyteat. Aducrtc tamen modò, quòd prædi&ta di
ftin&tio procedit in priuato, fccùs in Ecclefia, vel minore,
quia in his requiritur maius tempus, & prædi&a diftinétio
habet locum aduerfus priuatum créditoreih,qui non poffidet
pignus: fecùs fi poflideret, nam non poffet præfcribi, quia cft
interrupta præfcriptio per poffeffionem.
9 f Item refoluitur & deficit pignus nouatione legitima
faéta, I. in nouatione, ff.de nouatiö. l. in folutum, f£ de pig
noratit.a&tio. Reftringe tamen hoc, vt non proccdat, quan
do debitor fimplicitcr dcdit alia pignora poft prima, $.
pcr hoc
 I) E PIGNO. ET HY P OT H.
perhoc non libcrarentur priora pignora, quinimò ifta alijs
cumulantur, & ex hoc non dicitur induéta nouario, ergo ad
hoc,vt habeat locum nouatio in diâo catu, ncccffe eâ, quòd
quando datur fecundum pignus, mcnrio fiat dc primo pigno
it, & cxprefsè deducatur in nouam obligation«m, ita decla
fat Bartol. in i.Valerius,in vltim. quæftio ff.de praetor. ftipu
htio, & Cafirenf. in l. folutum, §. omnis, ff. dc pignoratit.
a£tione.
Item refringe, & intellige, vt per nouationem tollatur
gignus in nouarione voluntafia,non autem in neceffaria,qug
fit pcr litis conteftationem & fententiam, declarando tamen,
ytiiota'ur per gloff.in 1.1. in gloff. fina. C. de iudic. text.eft
in l. aliam, £d« nouatio. Vbi Bartolus rationcm affig
Imât.

item intellige quando non fuiffetdi&um in nouatione

voluntaria & exprefsè conuentum, vt pignora, feu hypothe
cæpignoris obligatione effent repetita in obligatione nouan
tt,l.\.in princ Cetiam ob chirograph. pccu. & l.folutum, &
lnouatióne,C.de fideiuff. - - -

ltcm intellige,nifi nouatio volütariaeffet inualida:nam

ptr nouatiónem inualidam non tolluntur pignora & hypo
thccaeobligationis præcedentis,l. nouationíídenouatió.&
d.l nouatione,C.de fideiuff. & Do&.ind.l.1. C.etiam ob chi- '
rograph pecun.
f Item tollitur & finitur ÉÉ; -

folutione debiti, & tunc �

fitreftitutio pignoris: & intér folutionisfpeciesponitur etiâ
compenfatio,de qua l.fi debitor, ff.qui pot.in pighabe. l.am
plius,£rem rarum habe.de qua latè per Sebaftián.Medic. in
tra&a,dc compenfat.in praefat. num.z. & nos infrà in quin
taparte, -

Tollitur etiam interdum debito non foluto,prout quan

dodcbitor fufpicatur & fentit venditorem, qui detinet pig
nusdcco&urum fore, feu,vt vulgò dicitur,falliturum, tunicè.
impoterit petere perfecutionem pignoris ante diem contra
decoâores, prout hot, Bartol. in I. quaefitum, ff. de pignor.
: Accurf. & Bald. in 1.vbi, nume. io. C.de iure dot. & pfeniùs
& PrrStraccham Anchonitat. intra&a.dcdcco&or. in 3. parte,
num. 34.
fTollitur etiam & finitur pignusinterdum tacitè, fcili
«tqüando crcditor confehfit ad vendirionem pignoris fa&ä
M*debitorem, nam cenfetur remittcre ius fui pignoris, l.fi
debitor, §.l. ff.quibus modis pignusvclhy potiú. l.z.C.de
S remiff.
274. P ET R. NICO L. M O z z.
remifTpigno. & l.creditor,ff.dc regul.iur. tradit Pctâ Ducn,
regu.27o.
* f Item deficit etiam pignus ratione fententiæ latae con
tra debitorem, & intellige,& declara prout Negufins.mem
bro,partis 6. nu.39. & per totum.vbiad plurimasinfcrt quae
{tiones. - ,
13 f Item deficit, feu extinguitur & refoluitur pignoris ob
ligatio mortuo co, qui obligationem fecit, & non habebat
iusin bonis, nifi in cius vita, cùm poftcius mortem bona ad
alios peruenire deberent, l.lex veâigali, in princip. f£ de pig
no.l.3. ff.quibus modis pigno.vel hypothe.folua, Nattaco:i.
fil.474. volum. 2. ex quibusinfert, quòd obligatio feudi fa
&a per vafallum,rcfoluitur, quando poft eius mortem ad do
minum reucrtitur, c. 1. §. rurfus, quibus modis feud.amitt. &
in fimili de emphytcufi fcribit Alexand. confil. 38. colum. z.
verfic.alia ratione, lib.z.faciunt diéta per Bartol.inl.indicm,
ff. de aqua plu. arcend. vide Boér. decif. 181. vbi etiam po
nit, quando pignus, vcl hypotheca per rei reftitutionem re
foluatur. .
14 , f Itcm deficit pignus & hypotheca, fi reshypothecata cf.
fe defierit vél extinguatur, l.ficut, in princip. ff. de pigno. fcd
quid fi alia res eius loco fuerit fubrogata ά
nc in diéta obligatione, ficut prima. & refpondet Modcftiu.
in l.fideiuffor, §.fina. quòd fi res fubrogata fit orta ex prima,
comprehendatur: & ita intelligit & dcclarat illum text.Bar
tol. & declarat optimè Negufant. fuo tra&t. in fecundo memi
bro fecundæ partis, vbi triplicitcr limitat, ad qucm locum te
remitto, nc occurrat cum defcribcre.

De Verbis,
S V M M A R I A.
1 Ideò columna verbü eít infçripta, quia contraáusqueih
fíìífimet, dicemus contrahi verbis.
2 Stipulatio mom fit, mifi præcedente interrogatione credi
toris,& fecuta reffonfione debitoris.
3 Incontraétuftipulationis momfufficit, quòd ftipulatiofiat
perßripturam etiam interpr&fentes.
4 Iw ftipulatione nom fifficeret exprimere verba per ci
fr4;
 DE PI G No. ET HY P oTH.
fra, &literas. -

J Inftipulationemonfòlùm verbarequiruntur, fédapta,&

congrua. .

6 Nom/iifficeret exprimerementem &intentionem cornu,

veltubaincontraftu#ipulationis.
7 Contraäus verborum obligationis, & ftipulatio, eft
idem.
Incontra£iuftipulationi non fifficit exprimere mentem
perfigna.
3 Non/èmperprocedit argumentum de contra&ibus ad vl --
timas volumtates,
2 In contraífuftipulationürequiruntur rerba propriè, we
equipollemtta. -

io Tantum operamturyerba quid, im quantum promitto in

fipulatione.
VNC defcendamus adfecundum ordinem Amphyt.
NÉ
-

affumentcs, quæ fignatur verbis: pro &u

iusdeclaratione videndum eft, cur columna ifla, Ver
bis fit infcripta : de natura autem & proprietate fignifica

. tioncque verborum dicemus aliàs. f Dico igitur eafatione

«olumnam iftam effe infcriptam Verbis, quia contra&usil
)e ftipulationis, quem fuftinet!, dicitur contrahi, & celcbra
m veibis, ratio rafionis eft, quia verba fpecialiter, & piofor
marequiruntur in illo contra&u ftipulationis, vt diçebat de.
claranäo poftdo&ifs. Alciat in Rubric. de verborum obliga
• tionib. nümero 3*. ibi, in ftipulatione verba pro formaI8«
< tonfenfus pro materia. f Hinc eft, quòd fìipulatio non £t,
fjfi præcedente interrogatione creditoris, & (ecuta refpon
-
fioné debitoris, l. 1. f£ de verborum obligationib. 1. 3. §. ß1.
pulatio, eodem titul. I. prima, $. vcrbis, fi de a&io. & obliga
* tio. §. primo, Inftitut. dc vcrborum obligationib. & licèt in
hos cóntra&u verborum confenfus requiratur, qucmadmo
dum in alijs, 1. 1. in fin. C. de paët. tamen dicitur contra&us
# verborum propter prædi&am folennitatem principaliter in
£o requifitam, vt dicunt etiam Caflrenf. Alexand. Socinus,
& Mödernio. Bononicnf. di&ta Rubri. de verborum obliga
f*
tio, ficut diximus de contra&ibus, qui celebrantur Re, füpe
- S 2 rius fuá
*76 IP ETR. NICOL. M Ozz.
riùs fua columna: quare poteft inferri, quemadmodum infe
rcbamus ibi,dum oftcndcbamus, non fufficcrcin illiscontra
&ibus,qui celebrantur Re,vtrcs fit promiffà,nifi resipfa a&tu
interueniat,& fit tradita,fita etiam in hoc contra&u ftipula
tionis non fufficit,quòdßipulatio fiat per fcripturam, ctiam
intcr præfentcs, prout effet, quando partes nofi vellent intel
ligi à circunftantibus, & vna pars intcrrogaret pcr fcriptu
ràìi, & alia rcfponderct per fcfipturam, veI alioquouisimo
do, ni'i verba exprcfsè intcrucnirent,l.Titius,la.z.iun&a glo.
ff.de conftitpecün. & ibi expreßè Bartol.& communitcr ío
&torcs tcnent, & Bald. & cætc. in l. 1. ff. dc vcrborum obliga
tion. -

Item poteft inferri, quòd cùm praediétus contfââusfti

ulationisdicatur contrahi, & celcbrari vcrbis prihcipalitcr
inco rcquifitis, non fufficeret exprimere verba perfcifas,&
literas, in quarum fignificatione partcs prius <onfènfiffent,
videlicet, vt fi priusconucnirent intcr fe partes, quòd diccn
do A. intelligatur, promittis darc centum, & rcfpondendo
E. intelligatür proinitto, & ratio cft : quia vcrba f non fo
fùm rcquiruntur, fcd requiruntur apta & congrua ad contra
hendum : at illa verba non funt apta nec çongrua fccun
dùm communem vfum loqucndi, crgò non dcbct valere con
traétus, prout voluit gloff. optima & fingularis in $. in hac,
lnftitutio. de verborum obligationib. in verbo, quibufJam.
quam glofT. fequitur Angel. & communiter Do&orcs, ibi,&
& referunt Scnienf. in I. i. §. fina. nume.3. f£ codem. & refert
etiam Bolognet.in Rubric.de verborum obligatio. in oâaua
dubitationé,num.mihi 287.& atteflatur de cómmuni,quam
uis pofteà diftinguat more fuo, & facit ibi text. in illis vcrbis,
dummodò ei congruenter refpondcatur,diftinguant quomo-.
d^ velint Caftreni$ Ripa,& fupradi&us Bolognettus,& cæ
teri, fcilicet quòd fi praeçefferit conuentio, valeãt, fi non præ
cefferit,non valcat,prout Ripa d.Rubr.num.9.& Bononicnf.
num,292,
f Hinc eft etiam, quòd non fufficeret exprimere mcn
tem & intentiones cornu, vel tuba, vel alio fimili inftrumen
to, quia talis contraétus vcrborum dcbet fieri mcdiante in
ftrumento habili ad loquendum ordinatoà natura, vt proba
tur l. i.$.fima. ff.de verborum obligatio. & tradit Bald.in Ru
bric.ext.de praefcript. Gomef. Hifpan. in cap.io.dc contra&.
verbor. poft num.3. lib. variarum refolut. iür. vbi inquit, f;
cùscffk in contraétibus, qui cclcbrantur confcnfu, nam £f
cn!
 DE PIGNo. ET HY porH. 277
fent fieri,& valerent,l.Labeo,in fin.ff.de fupell.leg. & dehoc
nosinfrà incolum.confenfu infcripta : atq; adeò notandum,
t quòd in hoc contra&u ftipulatiónis, feú verborum obliga
tionis, quæ eft cadem, fecúndùm communem opinioncm
Βοάο. de quaattteftatur Bolognet. Rubric. de verborum ob
ligationib. num.z63.debent oninia verba apta,congrua & ac
commodata ad oftendendum confenfum intcruenire, neque
fufficeret mentem & confenfum exprimere per nuncium, vel
per figna fignificantia illud,in 1. i.§.fi quisifa,ff.eodem.& ibi
Joëlicèt fccùsfit in legatis,l.nutu, £delega. 3. f & fic in
ftantia datur ad regulamide contra&ibus ad vltimam volun
tatem argumentum procedcre,l.fin. ibi Salicet.Q.de lega pcr
Euerat.latèin loco 37.de legatisad ftipulatiooem,l quae lega
to,ff delegat.1. benèveruní eft, quòd in ifto contraétu ftipú
lationis lex non ita ar&tauit viamjiftam, vt requirantur vérba
Ę formalia promiflionis, f nam fufficiunt æquipol
entia, vt fi quis dicat intcrrogando alium, Promittis mihi
centum, vel dare talem rem? & aliusrefpondeat, quid ni, vel
cur non? nam talicafu valerct & tgneret promi(fio,& obliga
tio, & effct contra&us ftipulatianis, & f tantum operantur
vcrba illa, quid ni?quantum ß fuiflent di&tum, promitto,vt
inquit text,apertus & clarus in l. i. §. fi quisita, ff.de verbor.
•bligat &ibigloff. & communiter Doâor. & nos me.
liùsinfrà in columna,ftipulatione,dicemus,
T&pcr hã$apparet, quare columna
Tifta verbis fit in
fkripta.

S 3 TRACTA.
 278 P ET R. NI COE, MOZ Z.

TRACTATVS DE STI
PV LATIO N E P ET R I N I C O.
LAI MozzII MACERATEN.
S I S, I. V. D. i ,

Quare fit inuen Qui poffint fti- De rebus, quae Quid de fubftá
täftipulatio. pulari, & qui poßüt in ftipu tia ftipulatio
non,&quot. lationé deduci. nisrequiratur.
Diuidua Pura in dié fub Certa Pura Vera
Indiuidua. conditione al- Incerta Pgnalis Fiéta
ternatiua.

Iudicialis Praetoria Conuentionalis

In dando. In faciendo
\

Naturalia ftipula- Quae aétio oria- Quomodo irrita,

tionisappofitg in tur. & nullafiatfti,
contraétu. pulatio.
Iuris Vtilis
Fačti Inutilis
Communis
Mixta

., , sT 1 P v LATI o.
S V M M A R I A.
1 Stipulatio dicituràffipulo.
Nullus contraétuseft firmiorftipulatione.
§ Confùeuerunt contrahentes in quocunque contraiiu &
iníírumentoftipulationem apponere.
4 Hodie inuenttoninudæ numquàm locus e$t.
j Verbumftipulandi,eft verbum commune,& tam rogare,
quàmpromitterefígnificat.
6 Quare
 DE ST I p V ILA T I O N E. * 79
6 Quarefipulatio momdenomineiurpotiùs à cófenfi,quàm
Àverbü.
7 Confènfùs eftpars principalior in contraífibus.
* Infipulatione verbaffecialiter requiruntur, & fùntpro
formaintroda£la. -

9 Forma dupliciter capitur,largè & ftri£t?.

10 Stipulatio à verbis denominatur, velutià fpecialirequi
fito.
m Lexnon debet verbis imponi.
12 Stipulatio e$t verborumconceptio, quibus ü,qui interro
gatur, daturumfaéturámvefe interrogatus reffondet.
13 Iwdiffinitioneftipulationi, quadruplex caufà oftenditur.
efficiens,formalis, materialis,finalis.
14 Fulgofiusim diffinitione quimque motabilia motabat.
j Stipulatio e$t inuenta de iure Ciuilt.
16 Stipulatio e$t de iure gentium.
17 Acceptilatio iurißentium effe dicitur, ergò àfortiorifti
pulatio.
1° Acceptilatio inuenta e$ propter fìipulationem tollen
dum.
19 Acceptilatio iurißentium eífperapprobationem.
20 Stipulatio turißentium effpropterpactum,quodum/?ba
bet.
ai Acccptilatio e$t iurißentiumperfiítionem,feufimilitu
dinariè.
Γ* ENI A MVS ad alium ordinem Amphit. in quo
δ' §. 3`Ã refidet columna,quæ ell infcripta, Stipulatio: pro
§\? cuius declaratione iuxta ordinem propofitü, tria
ÉÉ; videnda funt: Primò,vnde dicatur (tipulatio: Se
Τ* cundò,quid fit: Tertiò, de origine eius,feu quo iu
refitinuenta. Quoád primum, fftipulafio dicitur à ftipulo, i
prout Inftitut.tit.de verbo.obligat. (dicant quid velint Alcia.
Jib.i.Parerg.cap.39. & Varro lib. 1. de lingua latina.) quod cft
I'!, firmum,qüiafnulluscôtra&us eft firmior fiipulatioiie, nam z
triplicieft muhitus funiculo,cófcnfu, folcnnitate verborum,
& Præfentia partium,l.i.in princ.$. qui praefcns.ff.cod. atque
S 4 adcò
28o PETR. NICOL. M Ozz.
3 adeò Ę contrahentes in quocunque contra&u,
4 vel inftrumento ftipulationem apponere,ex quo fit,f vt con
uentioni nudae nunquàm ferè locus fit, §. t. Inflitut. de verbo
rum obligatio. declarat Bartol. in l. 1. vel z. C.de condit. fine
caufa, & animaduerte, quia f verbum ftipulandi, eft vcrbum
commune, & tam rogare,quàm promittere fignificat,fcd de
nominatur ftipulatio à ftipulatore potiùs, quàm à promiflo
rc, veluti digniori,vt inquit gloff.in l.i.in princip. dc verbo.
obligat. & latè per lafcirca fiu.zo. fed poffet obijci circa hoc,
fcur non confcnfu potiùsdenominetur ftipulatio, tanquàm
à digniori, f nam confenfus eft parsprincipalior,argumcn.l.
quæritur,ff.de ftat.homi. & etiam antiquior, per ea quæ not.
Bald.in l.ea lege,in 4.colum. C.de condi&. ob cauf. affignan
dorationem l.traditionibus,C.de pac. & tradit Alcia. in Ru
bri.de verbo.oblig. num.32. & Rip.num.14. & cætcri Moder
niores, quare dic,vt fuperiùs etiam dicebamuscx mente Do
&torum omnium, quòdfin ftipularione verba fpecialiter re
quiruntur,& funt pro forma induéta,confenfus verò proma
teria,& contra&us debet dehominari à forma,non à materia,
1. Iulianus,§.quantum,ff.deexhibend. Aret.in 1. 1.$,fi quis.&
Caftren.in I.4.ff.dc teftamen. Ncc obftat illud,quod not.Bar.
tol in l.itaftipulatus,in iz.oppof.i.par. ff de vcrb.obligat.&
1.1.ff.de cond.inde. f vbi confenfuseft de fotma,quia refpon
detur,prout ctiam Alciat.dicebat,quòd apud Bartol.ibiffor
ma capitur largè, prout in fimili capit etiam Ioan.And.inc.
fin ext. de bapfif. âliàs forma propiiè loquendo dicitur, vbi
eft aliquis ordo, vt dicebat Bald. eam diffiniens inc.i.de noua
forma fide, & probatur per Abb.in c.nouit,ext.deiud.vbi il
leordo admonitionis rcquiritur pro forma, vt in denuncia
tione euangelica.Vclalitcr dic,quòd ftipulatio à verbisdcno
minatur, veluti à fpeciali rcqui(iro: nam confenfuse(t gene
ralis,verba autem funt fpecialia,vnde fuccedit generi perfpe
Y
ciem derogari,l.in toto,ff.de regiur. Nec obftat, fi diceretur,
flex non debet verbisinponi, T.z.in fi.C.communia, deleg,
I.fin.C.de donat.§.fed olim, Inftit.deleg ergòvcrba inftipu
latione requiri non debent, nam refpondetur, diétam iegu
lam proccdere in verbis nullum cffe&um importantibus, vt
colligitur d.f.iuribus. at in propofito effe&um important,vt
appareat dedeliberata menteaccipientis,& tc obligare volen
tis,de qua per Do&.in 1. 1. §.fi qui§fimplicitcr,ff.cod.& Inftit,
in Rubr.eodem.
Ì2 f Qu9adfccundum, ßipulatio cft vcrborum corjt;
quibus
-
 IDE STI PV LATION E. z£t
j quibus is, qui interrogatur daturum,fa&turumve fe, id quod
interrogatusrefpondct,fecund um iurifconfult.in l.$. $.ftipu
latio,f£de vcrb. obligat. quæ definitio communitcra Docto.
ibicß reccpta,dicat quid velit Bolognctt. in rubri. de verb.ob
ligatio.num. »46. quaeftio.7. princip. vbi reprchcndit Alcia
tum, fub nume.267. infolentem,& temcrarium eum vacan
do,eô quodaufus cffet argucrc Imperatorcm, dando nouam
sthymologam ftipulatiónis,&anteà ipfc quoquc Bolognct.
incidit in eandem foueam, cum nouam tradiderit definitio
nem,fcilicet vt (tipulatio fit duorum in idem confenfus, vcl
conuentio,tamcn ibi Bolognett. affert pctlongam cxcufàtio
ncm,& forfan fecit tantunmodò, vt oftenderet acumen fui
ingenij,vtfecitetiam acutiff.& cloqucntiff. ScipioGiardinus
in Maceratenfi Gymnafio, publicusprimariufquc legum In
terpres,inquiens quod ftipulatio cft contraétus per verborum
conceptionem completus. Sed fatuum effet recedere ab illa Iu
tcconfulti, quam Cuma.& Iaf.in d.§. ftipulatio, nedùappro
bant,fcd mirum in modum commendant, cum habcat genus
&differentias, quandoquidem vcrborum conccptio ftat loco
gcncris,cum & in teftamentis,& fententijsac fimilibus verba
fcquirantur,argumen.l.Labeo,$. idem Tubero. ff. de fupcll.
leg caetcraautcm vcrba funt ad differentiam cötraétuum, qui
confenfu contrahuntur,in quibus interrogatio, vcl refponfio
yerbalisnon requiritur,fcd tantum fufficit, ncgotia gerentes
inuicem confentire,l.confenfu.ff. dca&io. & óbligat. Latius
infra incolum, confenfu in(kripta diccmus, f & quia inter
dum definitio traditur per caufàm cfficientem vel formalem,
vel materialem,vel finálem, vt pcr Sebaftia. Mcdices tra&. de
giffinitio. ideò ad oftendendam perfe£tionem fupradiétæ dif.
finitionis dicünt Do&ores in haç diffinitionc quiadruplicem
ftipulationiscaufam oftendi,cfficientcm,formálem,matcria
lcm,& finalem efficienscaufain ftipulante & promittente có
fiftit:formalis in interrogatione præcedente & rcfponfione
fubfequente:materialisinâatione,vel fa&to:dari enim,vcl fic
ri nobisftipulamur,in quibus& negatiuè non dari, & non fi
ericontinetur,l...in princ.vbiÉÉÉ de verborum obli
gitionibus. Finalisautcm caufà ftipulationis fuit, vt vnuf
quifque quodfuaintercft ftipulctur.l.ftipulatio ifta. $. alteri,
feod& $alteri,lnfiitu.de inuti.ftipu.f Praetercà Fulgofi.in
d.diffinitione quinq; fingularia notabat, quae vocantür quin
quefubftantialia (tipulationis,fcilicet quòd debeant interue
nitcvcrba,vtvtroquc loqucnte,vt praeccdat intcriogatio, &
S 5 fcqua
 PETR. NI coL. Mozz.
fequatur refponfio,vt fit conformisftipulationi,vtcontinea
tur quiddari, vel fieri, vt quis promittat faétum proprium,
non alicnum,triaalia fubftantialiaaddidit Iaf.&ficcrunto
&o,de quibus nosfuo loco diligenter dicemus.
13 t Quoad tertium, ncmpè quo iure fit inuenta ftipulatio,
diximusetiam aliàsdeiurc ciuili per text.iu §. dc conftituta,
Hnftitu.dea&io.l.1.ff.loca.& ita tenet Accurf. Bart.Bal.Iaf.in
1.ex hoc iure,£deiuft.& iu.& glo. Areti.& alijin §.iusautem
gentium, lnflitu.de iure nat.gent.& Caflren.in rubride ver
5or.obliga.in 3.quæft. Alex. 15i in z.quæß.ibi idem Soc.J}ald.
Noucl.läT&alijcommuniter,Socin.iun.num.149. Tornicl.
16 num. 9*. Bolognet.num. 3o3.f Quamuis contrariam opinio
nem, quòd imò fit de iure gentium,tenent Iac.deRauen. in l.
hac confultiflima.§.per nuncupationem, ff. deteftam. Albcr,
de Rofa,in l.legitima,ffde pac.Aemili.Ferret.in rubr.dc ver
bo.obliga. & quidam alijnouiffimi,& ex omnibus argumcn
tis,quaeabipfisdeducuntur,nullum ftringit fortiusillo, 1. an
17 inutilis,in fine,ff.deaccepti. fvbi accepfilatio iurifgentium
effe dicitur, ergo à fottiori ftipulatiodicetur effe illiusiuris,
13 f cum acceptilatio inuenta fit proptcr ftipulationem tollen
darii, §.item per acceptilationem,cui obieétioni tres dátur re
fponfiones, & cum illa Thobiæ in §.omnis, num. io.lnftit.dc
verb.oblig.erunt quatuor,& primaeft gloflae ibi ind.l.an in
19 utilis,f quæ refpôdentiurifgentium effe per approbationcm,
quae folutio non bona videtur, quandoquidem iusgentium
approbare non potuit,quod non cognouit,cum lex de legefu
tura non diuinct,iuxta illud, de futuriscontingentibus nulla
datur determinata veritas,l. iubemus, in fin. Ö. dete(lamen.
quamuis Bar.in l.Centurio,col 4.ff.devu!g & pup.contrati
$o um dixerit.Sccunda eft folutio eiufdem glóífe,t quòd ftipula
tio fit iurifgentium propter paétum,quód in fe hábet.Scd ncc
ifta folutiobona videtur,quia hoc attento,& cgteriomnes có
tra&tus iurisciuilis,dicerentur iurifgentium, cum nulla detur
conuentio qug non contineat pa&ü.l.i.§.adeò,f£de paá.Alia
2i & tertia dabatur refpöfio,f fcilicet acceptilationëiurifgentiü
effe per fi&ionem, feu fimilitudinem,uàm íicut foluti6iurif
gcntium,itaacceptilatio,quæ eft fi&tafolutio d.§.item pera«
ceptilationem, iurifgentium diccmr, prout ibi Bart. déclarat
& tenet,& hæc folutio c(t communiter recepta,licèt textui cö
gruere non videatur, itaquc non recedendum à prima opinio
nc,fcilicct ftipulationem effe dciure ciuili,vt diximus.
Dc
 * I)E STI P v L A T I O N p. &83
* - - - - -

De diuifione ftipulationis.
3 V M M A R I A.
1 Azotres diuifionumfpecies videtur recenfere.
3 Alexander tres ffecies pariter diuifionumpercenfere vi
detur.
3 traduntur.
Iaf.quinque locacitauit,quibusffipulationum diuifiones
- •

4 Bolognettus quinqueftipulationum ffecies afferuit, poít

fexffecies. -

6 Primaftipulationum diuifiv eft, quod aliafit in dando,4 .

lia infaciendo. -

7 Queftipulatio fit imdando.

8 Subfimplicibus continetur mixtum.
ENIO ad alium ordincm, in quodiuifiones ftipula
- \ ] tionis traduntur,quaeà l)o£toribus varijs in locis va
rio modo declarantur & difponuntur, nec dari potcf?
certusearum numerus,vt in alijs diuifionibus aliarum mate
riarumdari poterat,ffiquidem Azoin fumma,titul. de con- 1
trah.& commi.ftipu.tresdiuifionesprincipaliores videtur re
. cenfere,fcilicet primam ftipulationis puræ, in diem & fub cö
ditione: Sccunâam conuehtionalis, prætoriæ, iudicialis, &
communis:Tertiam in dando,& faciendo. Idem poftea in ti
tul. dc inutilibus ftipulationibus videtur fuperaddere quar
tam,nempè vtilem,& inutilcm.f Alex.autem & alijinl.$.ff. a
eod.pariter tresfpeciesdjuifionum enumerare videntur,nem
pealiam indandò & faciendo,aliam diuiduam & indiuiduâ,
aliam prætoriam,conuentionalem,communcm, & iudicia

.
ß
lem,qüibusfuperaddi poterat certa & incerta, cü ab ipfis haeq
quoq; diuifio declaretur, in l. ftipulationum quædam certae,
feod.fQuapropter ordinatus Iafon in I. v. adnumerauit &
ipfam,& quinqueloca citauit,quibus(tipulationum diuifio
ntsttaduntur à Iureconfultis. Elegantif. quoque Alci, in l.z.
fcod. trestantum fpecies ftipulationis dinumcrare videtur,
fSed poßremò Moderniores Bononien.eod.loco,num.$.&6, 4
quinquefpeciesaffèruere, vidclicct diuiduam, & indiuidu
am,iudicialem, prætoriam, communem, & conuentiona
lcm,rcfpicientem partispræftationem & nó refpicientem, in
dando & facicndó. f Ijdemque Bononicnfcs iiil. ftipa!atio- 3
- 1) cS,
 P ET R.. NicoL. Mozz,
nes non diuiduntur,fub numero .$.& fequen. nu. 16. plenius
fex fpeciesadnumerauerunt, fed ne repetentcseadem frußra
aginam denigrcmus,videndum eft,qua ratione omncsà fcri
ÉÉÉ traditasdiuifiones fimul ritè difponere valeamus,ß.
quidem in hac perplexa materia,vtdiftimàiusprocederemus,
videndumeffe,quæ diuifiofubftantiam flipulationistefpici.
at,item & quae qualitatem intrinfecam, & quæ extrin(ecam,
& fingula figillatim declaranda, fed tamen ne per terminos
infuctosproccdamusrefugit animusapponere,vt diximus e
tiam in proœmio Amphithcatri. Quamobrem aliam iftam
mcthodum clegimus,quam delineatam per te cernere potes,
vtfacillimè vnufquifquc omnes diuifioncs diftinâènofcat,
prout in figura viderelicet.Nonomìttendum iudicaui, fiin
geniofusle&or earum diuifionum, quæ vclenumeratæ funt,
Vel in materia excogitaripoffent, aliquam omiffam effe fcn
ferit,non exemplo imperfe&ameffeiudicet theoricæ traditi.
oncm,ctenim fi vniucrfam materiam defcriptam diligentius.
percurrat partem,quæ omiffa videtur congruentiusafioloco
explicatam effe deprehendet.
í Prima igitur fubftantialis diuifio eft illa pofita à Iure
confulto in l. i.f£cod.de verb.oblig. quae etiamhabetur in$.
non folum, Inft.eod.vidclicet Š in dando, aliain
faciendo confißens, In dando,vehuti vt Stichus detur, vel alia
fimilisres,in qua dominium ftipulatorisomninò faciendum
eft,vt inquit text.in l.vbi autem, in fin. never. obl. quæregu
lariter eft diuidua,vt dicemusinfra,colum.diuiduę&indiui
dua:ftipulationis.f Indando illa eft quae fa&umrefpicit,fci
Jicet librum fcribi,infulam conftitui,Romam iri, foffamfo
di,in quibusille qui promittit facere,non tenetur præcisè, fed
liberatur intereffe foluendo.l.fi quisabalio,in fi.dere iud.eft
communisopinio,dequa atteftatur Fran. Turza. libro com
munium opi.quaeft.39.& eft regulariter indiuidua,dequa per
I)oc.in l.ftipulationes non diuiduntur.ff.eod.nosinfradice
mus.Prima igitur hæc erit diuifiogenera!i(Iima, quae nullam
reci ÉÉÉÉÉÉùliáíô propter apparentem differentiamin
terpromiffionem dandi & faciendi, nifi Iureconf. omififfet
tertiam fpeciem iftius diuifionis, nempè (lipulatio dandi &
faciendi fimul iunéta,& fic mixta,de qua habetur in l.feruus,
ff.de cond.& demonft.& l.veteris.C.de contrah.& cömit.fti
pu.& l.filiber homo. $.fi.ff.de verb. obl. & exemplum poteft
poni in ΚΕ rationibusreddendis, in qua promit
tens &adfaäum [kilicetad rationem rcddcndam tcnctur, 5

fM^
 DE STIPVLAT I ONE. 285
addandum illud,cuiusdcbitorapparebit,vt probaturd.l.2.in
princ.& ibi glo.ideò Iureconf. videtur defe&iuus,vt inquiunt
I)oc.& poftalios Bologn.d.l.z.nu.7.& 1 1.quare Accurfiusau
rigaiuris,quietiam mòuit difficultatem in d.i. .inz.glo.fol.
uebat hoc modo, f quod cum fub fimplicibuscontineatur mi
xtum,legislator non fuit defe&tiuus,quam folutionem fcquu
tusfuit Bart.antealios,ad quam probandam Bart.allegat 3. o
mnia,Inft.de a&io. & l.(i ita,ff.de haered.infti.& Accurfius,vt
ÉÉ. pofuit quafiampliationem, nempè non
òlumappcllàtioncdandi venire,& comprehendi dare & fà
ccrefimul,fed appellatione faciendi, venirc & comprehendi
non fácere,quod pluseft,& totum contrarium,& allegat §. fi
vxor,Infti.de nupti.& cum hac folutionc Accurfij& Bar. pcr \
tranfeunt omne$ Doc. communiter, dicat quid velit Befutius
relatusà Iaf.& Alcia.&alijs modcr. quae Äü, cft declarari 1

da,iuxtatradita pcr Alexan. in d. I. 2. fcilicet caufa cuitandae

* tontrarietatis,&propter fauorcm,& propter alia, quae ab i
;} fisdicuntur,& limitá vt per Alex.& vide Bologn.in d.!. .füb
numero 13. & fub nume.37.quo loci theoricè dóéârina latè tra
ditur. De materia ifta quid fit mixtum, quot fint genera mix
ti,& quandofub fimplicibus contineatur mixtum, & de hac
materia mixti plures cafus recolligit Lambertinustrac, de iu
re patronatus,in 6.articu.t quaeft. princ. 1. part.libro primo,
nosdiffusèdicemus in quinta parte Amphithcatri, columna
foloinhærente, quæ efl infcripta mixta.
Sccunda diuifio ftipulationis iudici, praetor.
conuentio. communis.
S V M M A R I A.

n $tipulatio alia iudicialis, pratoria, conuentionali, &

commumi*,
a stipulatio iudiclalù,quafit.
3 Pratoriaftipulatio quafit,& quando fùbdiffinguipoßit.
4 Iudiciales & cautionalesftipulationes quæ fint, & com
munes,nu. y. 6. & 7.
* Quare ducantur conuentionalesftipulationes.
* Communesftipulatuones quæ fint.
ub Alciatus inüehebatur contra Do£to. quod malè declarent
diuifionfs,& quomodo declarentur,num.11.
S ECV N.
286 P ET R. NI coL. Mozz.
ECVN D A fubftantialis & generalis diuifio eft illa,
i
Si. habetur in l.$.ff.eod.& $. 1.Inft.de diui.ftipu. in qua
fuor fpecies diftinéta,nempè f quod alia ftipulatio cft 1u
dicialis,alia prætoria,alia cöuentionalis, alia communistam
% prætoria quàm iudicialis.f Iudicialiscft, quæ à iure ciuili in
ucnta, à mero iudicis officio proficifcitur, ficut eft cautio de
perfequendo feruo,qui in fuga eft,rcftituendove pretio, vclu
ti fi feruum per metum mihi abftulifti, qucm fciuum poiica
perdideris, tunc enim cauere debes tcipfum feruum perfcquu
turum & refìituturum illum,& eiusprctium,l. fi cum exccp
Itione,§.quod fi homo,ff.quod met, cau. itcm poteftponi cx
emplum in cautione doli, videlicct cum agerem pignoratitia
cötra te, promittere debes ne feruitutcs dolo perdidcris,iufvc
rei in aliquo læferus,l.creditor,ff.de pigno.aάio. & not. opti
mè per glo.in §. 1. Inft.de diui.ftipulatio. Praetoria ftipulatio
3
illa eft, quæ à prætoria iurifdictionc fubftantiam capit, veluti
eft cautio damni infeéti,quando vicinus domüruinofam ha
bet,debet caucrede damno infeéto ex difpofitione prætoris,&
.fi hoc non faciat ille,qui petit cautionè, mittendus cft in poß
feffionem d.domus ex primo decreto,ad hoc, vt ille tædioaf
feétus refponfurus veniat,& cautionem præftet, quod fi non
fecerit ex fecundo decreto poflca fubmittendus, & fi vicinus
erat dominus,mihi dominium tribuit, alias vfucapiendigam,
„ditioncm, vt declarat glo. in l.fi finita, $.fi plures,ibi £'*
£de dam, infeét. & poteft poni etiam excmplum incautione
Jegatorum,etenim fi in diem, vel fub conditionc lcgatum mi
hi fa&um (it, haerefjue hæreditaria bona dißipet, ne quoque
legatum perdat pcr praetorem delegato praeltando mihi cau
tioncm faccre debet,cum dics,vel conditio veneiit,vt habctur
• toto titulo,ff.vt Š; , fcd haec fecunda fpccics
flipulationis poteft iterum fubdiuidi in tresfpecies, proutfa
citVlpianusin 1.1. f£ de præt. fìipul.fcilicet iudicialem,cautio
4 nalem,& communem, nam f illæ dicuntur iudicialcs, quae ex
praetorisauthoritate,vt ratum eius iudicium {it,interponun
6 tur,veluti eft iudicatum folui, ac noui operis nunciatio,fcau
tionalesillæ funt, quae inftar aéìionis fumt, & intercedunt, vt
noua a&io fiat, vt cft ftipulatio delegato praeftando, rem ja
tam habere, & damni infeâi, vt inquit text. in 1 1. §. 1, ff.&:
7 praet.ftipul.f communes funr, quæ fiunt in iudicio fiftcndi
caufâ,veluti eft ftipulatio de iudiciofifti,de qua d. 1. & illoti.
tulo. Aliæerinm fubdiuifiones ftipulationispraetoriæ tradum
tur di&o tit.veluti & quæfatifJationcm cxigunt, & q*,Inu -

amm
 3D E S TI pv LA T I O N E. `,
2*7
άam repromiffionem,quas pcrtc viderc poteris, ne multitudi
'n« & feiè per infinitum prcccdcntcsanimus legentisà princi
palioribusdiftrahatur. -

Rcdcundo igitur adaliarn tertio loco Ę diuifioné,

<quae eft conuentionalis,f dico pro cius declaratione, quod i
dcodicitur conucntionalis, quia neque ex prætoris, ncque ex
iudicisofficio prouenit, fed ex partium conuentione & con
fcnfu proficifcitur,quarum ßipulationum totidem fuot cau
fae,quot funt genera rerum contrahcndarum, id cft, vbicunq;
aliuscontra&us fieri poteft, ibi & ftipulatio interponi Ę
limitando in re facra,& religiofa,& fanâa, fuper quibus in
ter ignorantes venditio celebrari poteft. $. fin. Inft.de crmptio.
&v€hd.fed ibi fiipulatio contrahi non poteft,$. idé iuris, Inft.
dcinuti.ftipul.& ponit Azo in tit.de contrah. & commi. fti
pu.fub nu.$6.f Communcs fcilicct tam iudiciales quam pr$
toriæ ftipulationes funr,quae partim à iure ciuili,partim à iu
$e praetorio procedút veluti cit ftipulatio, rem pupilli faluam
foic,dequaloquitur tot.tit.§.rem pupilli fal. före, & ratio eft,
quarcdicantur communes, quia prætor iubet tutorem pro
mitteredebere fe feruaturum bona pupilli, & iuris ciuilis eri
afm dicuntur,quia ius ciuile iubcbat iudici, vt ipfum cogat fi
hoc facere nolit,& deifta ftipulatione communi poffèt ctiam
poni exemplum in cautione de rato, quæ à procuratoreaëìo
ris & Rei præftari debet,& primo cafu cft prgtoria, fccundo ci
uilisâ Iureconfultis inuenta, & hoc modo intelligunt & de
clarant communiter Do&ores quatuor iflas ftipúlationum
diaifiones,fpræter follicitum Afciatum,qui librò Paradoxo.
rum,c.i.inuehebatur in Do&ores eo quod ma!e intelligant,
& malè declarent,diuifiones iftas. nam inquit ipfe in his qua
tuor diuifionibus non originem à qua introduélae funt,fcd ex
ercitium, coram quo, videlicet proponantur fpc&tandum cf.
fe,atq; adeo dicëdüm effe iudiciàles ftipulariones eas effe,quæ
non coram praetore, fcd corã alijs iudicibus expcditionem nâ.
£ifcebantur,veluti fub duumuiris magißratibufq; municipa
hbus, itemque fubdelegatis & fimilibùs, quo in numero câu
tio de dolo eft,quae licet ex prætorisediéto fit inuenta, fub a
lijs tamen iudiçibus interponebatur. Prætoriae autem fti.
pulationes dicuntur illæ, quæ folius prætoris iurifdi&io.
ni relinquuntur, de quibus alius iudex cognofcere non
poteft, in quo numero olim erant ftipulationcs , quæ da
tionem tutélarùm rccipiunt, idem in cautione damni in
ftâi, quam fuae iurifdiâioni rcfcruarc prætores iuribus te
- - ítatum
 P ET R. NICOL. MOZ Z. -

teftarum manet,vt 1. 1. & 14. §.fiduas, ff.dedam. infec, vnde

intclligendum eft prætorias ab cxcrcitio prætoriaeurifdiâio
nis veiiire, mixtiq;impcrijcffe, communes autem ftipulatio;
nesdicuntur illae,fecündum Alciatum d.loco, quae tam apud
raetorem,quam coram alijs iudicibus cognofcebantur, quod
hihil illis referuatum cffet,fed promifcuè difceptaretur, vt al.
terius per prouocationem iurifdi&io ceffàret, quod probatur
in I. 5 ff.eo dum ftipulationem, rem pupilli faluam fore,com
munem effe dicitur,quod tam prætór, quàm iudex, vt id fie
ret, iuberent. Item exemplum in ftipulatione duplæ, quae cft
communis,quia & à iudice,& ædilitio ediâo venit, hoc cftfe
cundum A!ciarum,quia & per iudicem & pcr aediles edi&um
interponitur.Conuentionales autem intclliguntur,vrfuperi
us diximus,f tamen declaratio ifta Alciati non e(t omninòre
cepra, quinimò Do&ores communiter aliter declarant & in || !
telliguiit prout diximus fuperius,à qua communi declaratio l ||
ne nunquam auderem rccedere, quanuis do&iffimusille vir
Alciatus, maximæ fit authoritatis, ncc fine ratione loquatur,

Subdiftin&io ftipulationum examinatur

prima columna diuiduæ & indi
uiduae ftipulationis.
S V M M A R I A.

1 Diuidua ftipulationesfiimt ille,qua diuifionemrecipiunt,

indiuiduæ, quæ partis diuifionem non recipiunt.
a Indiuiduum quatuor modu accipitur. Primò matura. Se
cumdò reffeétu voluntatis contrahentium. Tertiò ratio i \,

me acceßionù. Quartò reffeétu forme.

3 Si laicus & Ecciefiafimul habent ius patronatu, an re.
guletur tale ius patronatus fecumdum Ecclefiam, vel lai
Q///;. -

4 Plus dignum trahit ad feminus dignum.

3 spurius licèt nompoßit participare de boni patri, fit*
mem contrahat fócietatem omnium bonorum cum alio,
& aliusßciusinftituatur haret à patre, poteft Spuris
participare.
4 Iy? H.
 .. • I) E STIPVLAT I O N E. 289
6 Infeparabile&indiuiduum differunt.
7 Stipulatuones alia fùnt indiuduaneceßitate, alia ex vo
luntate contrahentium expreffà, aliæ ex voluntate pra
fùmpta.
* Circaret incorporales femper res dicitur diutdua,& in
diuidua fecundum iuris diffofitionem.
9 Duplex eft diuifio,aäualu & intelleäualii,
10 Pars numeralu quafit.
it Pars quotiiatiua qua fit.
12 Integralupars eft illa,quafitperpartes integraler,vthê
mo,qui conficitur ex anima & corpore, & domus.
13 Simplex pars eft,quando res diuiditur in frufta et partes
st
14 Stipulatio dupliciter confideratur perfe & in alflraéto.
uf Stipulationes confiderantur refpeétu rerum in eis contem
tarum &prohuffarum, & funt diuidua, fi res content4
M.
fint diuidua. -

16 Siconfiderentur res corporales,cumfùa forma,nullum 4

nimaldiuidi poterit pem maturam. -

17 In quatuor cafibus per leg.non poterunt diuidi,ficonfide

rentur res cum fuaforma.
us Omnes res corporales fùnt diuidua per intelleétum. .
np Omnesffipulatiores continentes res corporales,fùnt diui
due omni reffeíiu& ab vtraq,parte contrahentium.
ab Nullares incorporalipoteft diuidi pernaturam,id effac
videntaliter.
21 Res incorporalipoteff diuidi intelleâualiter.
aa Omnesferuitutes tam reales,quàm perfonales,& rufti
carum vrbanorum prædior.appellantur indiuiduæ.
23 Stipulationes continentes promißiones rerum indiuidua
rumfùnt indiuidua, & /umt diuiduæ quamdores ipfè sìt
diuidua.
24 stipulationes rerum incorporalium quomodo afferant y.
tilitatem. -

3; Inparteficut in toto,dicuntur diuidua contraítu, obliga

T. tione,
&9o P ET R. NI C O L. M O z z.
tione, aítione,finomafferunt vtilitatemreffetfapartiß
cut totius,funt indiuiduæ.
26 Defaétis deduäis imftipulatione idem quodfi afferunt r•
tilitatem imparte.ficut imtotofint diuidua.
VÉ ad aliam diuifionem pofitam in primd loco
tertijordinis, quae c(t in duasfpèciesdiftin&a, ctcnim
harum fìipulationum,quæ in dando & faciendo con
fiftunt,& quæ funt iudiciales, prætoriae,conuentionales, somi
munes,vt diximus. Iterum aliæ funt diuiduae,aliæ indiuidus,
aliæ puræ, in diem,fub conditione, aliæ certæ & incertæ, aliae
veræ & fi&g Simplex, poenalis,aliae iuris,aut faéti, aliæytiles,
aliæ inutiles, de quibüs fingulis feparatim erit videndum &
declarandum,
imam diuifionem & íingulæ exémplisjcmonftrandae.Quoad
dico,quod fdiuiduae ftipulationes funtPfi il.
læ, quae diuifionem recipiunt, indiuiduæ, quae partisdiuifio
ncm non recipiunt, nec admittunt, & cum hæc matcria indi
uiduorum fit admodum iatricata,quandoquidem à Dodor.
varijs in locisobfcurè tractetur, & prgcipuè in l.2.$. & harum;
ff.de verb.oblig & in 1.4.§.Cato,ibi Bar. Bald. Arctinus Zaf.
Iaf. Alc. Hcrm.1)ecius, & in l. ftipulationes non diuiduntur,
cod. ibi Gallia.& Benedic.de Plumbi. & per Martii. Sancin.
JBouolet.in arbore,feu trac.diui.& indiui. & per Egui. Baro
per Gomef. Hifpa.in ca. io.lib. a.var.refol. iur. & per Cardin.
Zabarcl.in Cleinenti.p!ures, dciur.patro. & à quàm plurimis
I)o&oribus varijsin locis, ideò referamus theoricè matcriani
ißam,& quidquid ab omnibusfparfim traditum eft,difponc
reemitamur, & ex mente Bart. poft Iaco. Butrig. communitct
receptum,l.grege. §. illud, nu. $. f Indiuiduum altcro dc qua;
tuof modisdicifur. Primumi cit indiuiduum natura,vcluti
funt feruitutes, $.Cato.1.4.ff.de verb.oblig. fecundum cft indi
uiduum refìeétu voluntátis contraheiitiüm pröut effet,quam
do in duos fieret compromiflum, quorum alter iudicarc non
poffet,cum cffet inhabilis,putà eflèt feruus &compromiflum
quoad alterum vitiatur ex voluntate contrahentium, qui im
duos fimul, non in vnum iudicium contulerunt,lc.Pedius,ad
finem.ff de recept.arbitr.quem text.citat Bart. Tertium dici;
tur indiuiduum ratione acceffionis & dependentiæ, prout cß
fet quando feruus legaretur cum peculio, vel funduscum in
ftrumento,& {eruus alicnetur, vel fundus, tunc cnim etiam
quoad peculium,ve! inftrumcntum legatum corruit , ltg*
inutilc,ff.dcpccun.lcg1.1.& l.cod.leg cum principalis, fé*
- vcg
 pE st Ipvi A r I o N E. -

regiur,&facit text.in §.fiquisanciIias.Inft.de leg. & §. libe

ris,dcpupillari. vel poteft poni exemplum de ifto indiuiduo,
{ilaicushabcat rem communem indiuifibilem cum ecclefia,
tunc non currit praefcriptio contra laicum fpatio tcmporis à
iutccommuni ftatuto,{ed rationeacceffionis conferuatur cti
amius laici,ita Abb in capitu de quarta, ibi g!o. de praefcript.
Lamber de iure patro.in 6.articulo quaefl princi.i.par. lib. t.
vbi difcutit qugttionem illam ad propcfitum noftrum faciem
tem, fi laicus & Ecclefia fimul habent ius parronatus in ali
qua Ecclefia, an rcgulabitur tale ius patronatus, prout vult
priuilegium patroni Ecclcfiaftici, vel vt illud patroni laici,
&ςοηύer glo.in c.vnico, in ver. Ecclcfiafticus, de iure
patro.in 6.quod regulabitur iuxta naturam patroni Ecclcfia
ftici,fquia plus dignum trahit ad fe minus dignum,& fic ha
bebit fex menfesadTpraefentandum, licèt ex fe haberet quatu
ortantum laicus. Item de ifto indiuiduo poteftexemplifica
tiinfpurio, qui licct non poffit participare dcbonis parris,fi
tamen contrahat focietatem omnium bonorum cum alio,&
fociusinftituatur haeresâ patre fpurij, pote, it rationeacceffio
1 nisfpuriusparticipare medietatem bonorum patris, fecundü
.
y. Hart.quem referr,& fequitur d. Lambertinus d.arriculo,nu. 5,
'. & pro cautela tradit Cardi.Paleottus,vir doétiffimus,in tra&t.
J* de nothi$ & fpurijs. plures etiam cafus recenfet in materia i.
fta indiuidui rationeacceffionis & mixti, d. lambertinus in
copiofiffimofuotra&atu de iurc patro.d. articulo, & fequen.
vbi videas.
Quartum dicitur indiuiduum refpeâu & ratione formg,
vt in omnibus cafibus, in quibus aliquid pro forma requiri
tur,exemplum de ftipulatióne, in qua reqùiruntur verbà pro
forma,&interrogatio,& refpófio,& cætéra. Itern in teftamé
to, in quo interalias folemnitates requiruntur feptem teftes,
de iure communi,& vno dcficiente $ corruit, l.fi
ynus,C.deteftam.ibi Doc. quamuis poffèt dici, loqui in his ca
fibusdcfinfeparabilibus,quae differunt ab in {iuiduis, nam
indiuidüum prædicatur de vno & codem, & fic vna res poteft
diciindiuidua,infeparabile autem praedicatur de duobüs, vel
pluribus, quando duo,vei plura funt adeo coniunéta,vt fepa
rari non poffinr,prout inquit Iaf. qui optimè declarat in l. fti
*
pulariones non diuiduntur,fub num. *& f£de verb. oblig. qui
sitat & Bald.in I (i plures, in 2 colum.ad fin. C. de condi. in
.
£.
fer.tamcn capiuntür ifta duo alterum pro altero, & funt fi
aonyma,próut ibi etiam capit Barto, vt inquit tandem Iaf.
T 2 in d.
:■ PETR. NICOL. MOzz. , • _ - -

t!
ind.l.ftipulationes,fed Alciatus in I. z.§.& harum, f£ deverb;
oblig.ibique caeteri Do&orcs, aliam tradunt theoricam circa
materiam ftipulationum indiuiduarum, f namquealiae ftipu
lationes funt indiuiduae nece(fitate, aliæ ex voluntare contra
hentium exprcffà, aliæ cx voluntate præfumpta,ex ncccffi
tate redditur contraétus indiuiduus,quando quis ftipulatur i.
ter, velaliam fimilem feruitutem fibi dari,cx quo enim rcsnâ
tura fui cft penitùs indiuifibilis,etiá fi partes vellent,non po£
fent facere,vt talisftipulatio diuidatur,l.viaeitineris, ffdefcr
uitu.l.ftipulationcs non diuiduntur,f£eod.declarat Doer. de
<i.xsi.in i.col.quia nulla refpe&u diuifioncm rccipere poteft;
neq;refpeétu praedijdominantis,neque feruicntis,ncq; ctiam
inftrumenti,quo quis vtitur ad vtcndam feruitutem, quoniä
proparte homo ire non poteft,neque vehiculum ducere, vel
equum. ex voluntate expreffà contrahentium eft indiuidua
ftipulatio, quando quis ftipulatur aliquid fáciendum, putà
fundum tradi,foffam fodi,infulam fabricari,nam videtur có
fiderareeffe&um operis,quod opus non affumit nomen, nifi
a perfeétione,l.in executione,$.i. in ver. quia opcriseffeétus,
ibi Vincen.de Hercul.ff.dever. oblig, Itaque initali cafu non
fatisfit ftipulationi,fi pro parte adiípleretur, putà quia pars
fundi traderetur, vel pars foffae foderetur. ex tacita voluntate
contrahentium ftipulatio redditur indiuidua,quando contra
άusregulariter dc fé eft diuiduus, fcd verifirnile eftà principio
id a&um,vt totum folucretur, puta quia folutio particularis
non candem commoditatemi afferret pro parte,quam folutio
totius in toto.veluti fi ftipuler in genere homincm daii, ifta
ftipulatio,ex quo cft in dando,regulariter efl diuid uá,vt in d.
1. ..5.& haruni,fed fi folucres mihi partem Stichi, ifta fòlutid
non fàtisfaceret pro parte, nifi folüeretur alia pars in eodem
Sticho:dicitur indiuidua cò,quia non eandcm vtilitatcm ha
bercm dc dimidia parte duorum feruorum,quam habcrem de
vno,qui in totum effet meus, in primo ergo cafu ftipulatiodi.
citur indiuidua contra&u,pctitione, & folutionc, quia ncc
pars viae, nec fimilis feruitutis poteft in contraäum de
duci, nec in iudicio, nec per debitorem folui, fecundo cafu fti
pulatio eft indiuidua petitione & folutione, rign cohtra&u,
quia in cötra$tu poteft dcduci,vt pars fundi tradatur, vel pars
infulæ fabricetur.l.locus,ff de ácqui.pof. fed vbi ftipulatioin
contra&um cft deduéta non poteft diminui , & fic diuidi pcr
petitionem,vel folutionem.Tri tertio cafu cft iridiuidua íí
tionctantum,d.1.in cxccutionc,$. pro partc,& rätioeft , quia
- - cümi
 pE s TI p v LA T I o N E. 2

eum promiffiode dando regulariter fit diuidua,d.1.2.$.& ha

rum,fi quis promittat hominem non debct poffe foluere pro
parte,quiaifla particularis folutio eft damnofà ftipulatori,vt
fuperius,quae rátio non concludit, nifi refpe&tu folutionis,er
gorefpe&u petitionis & contractus dcbet regula ftare firma,
vtfit diuidua,& fic habes perfeétam methodùm ad cognofcë
. dum ftipulationes diuiduas & indiuiduas. -

; Verùm in materia ifta alta adcò, profunda & intricata,

non eft ficco pede prætereundum,fed iterum diéta reperenda,
& diligentes examinanda,&ad perfeétionem materiae ex mê
. tertiam Bar.ind.l.ftipulationes non diuiduntur,in 1. & z. &c
3 quxft.num.i8.dicetidum, quod aut quærimus de rebus cor
poralibus,aut incorporalibus, ad primum femper rcs dicitur
; diuidua velindiuidua,fecundum fiaturam,alio modo dicitur
diuidua & indiuidua,fccundum iurisdifpofitionem. Et pro
dilucida declaratione eorum, quæ inquit Bar. præmittc etiam
ex mcnte Modernorum Bononienf. in d. 1. ftipulationes non
diuiduntur,quos(equitur celeberrimus Menochiusin trac.de
recuper.poffèf.*, membro, numc. 37. confutando diéta vnius
$umaltero, quodf duplex eft diuifio, aétualis & intclle&ua
lis,& vnaquéquefpeciéshabet quatuor alias fpecies, fcilicet
numeralem,quotitatiuam, intcgralcm & fimplicem. f Nu
mcraliseftilla,quando rcsplurcsvnitæ diuiduntur per nume
rum,putà pcrdüo vel tres.f Quotitatiua eft illa,quæ fit deto.
tovniuerfali,vt quando-totam fubftantiam vniusrei in qua
libet parte confideramusprorata,vt fit de hæreditate, qüan
dorelinquitur tertia quartave pars vni, & illc dcbet habere
tritiam,velquartam partem omnium rerum,l.non amplius,
§.fin.£dc lcg.t.poteft poni exemplum deligno fongo, & a
lijsmaterijs çonfideratis in materia,tam per intellcétüm, quâ
aâualiter.f Integralisefti!la,quae fit per partes integrales, vt
efthomo,qui cofificitur exanima & corpore, & domus quae
conficitur ex pariete& teéto.f Simplex cft quandoresdiuidi.
tur in frufta & partcs,vt fi auferatur prora naui, camera do
mui,quaeomnia dcclarat fufius Bolog. in d.l.fub num.15.
De prima igitur diuifionc aétuali nihil e(t dicendum,
quiaad materiam noftram non pertinet, & dicemus de illa
inquarta partc Amphithe. vbi fàmiliae ercifcund. commum.
diuid.materia rcperietur.Intclleétuafisdiuifio hic cadit, & a
nimaduertendum, quiaf ftipulatio dupliciter confideratur
pcrfe,& in abfiraâo, peffe confideratæ ftipulationcsdicun
turdiuiduaepcromncsfpccics diuifionum,cum pofîint diuidi
3 per
z94. p E T R. NICOL. Mozz.
per numerum,in partes integrales,& fimpliccs, quia ftipula
tioncshabent intcrrogationem & refponfioncm, & in ftipu
lationibus repcritur caufa efficiens materialis, formalis fubie
&iua folemnitatis,& finalis, & qugdam funt ftipulationesim
dando, quædam in faciendo, quaedam iudiciales,praetoriae,cö
15 ucntionales,communcs(vt diximus, & dicemus infrà)falio
modo flipulationes confiderantur refpcétu rerum in eis con
tentarum feu rerum, prom:tiarum, & tunc fìipulationes illæ
dicuntur diuiduæ, quando continent promißionem rerum di
uiuuarum, & dicuntur indiuiduæ, quando continent promif
fionem rei uim indiuiduarum, preut declarant Do&. in l. 4.$.
* Š ver.obl.pertex.ibi,ftipulationes
non diuiduntur earum rcrú, quae diuifionem non recipiunt,
vt funt feruitutes.Quare cü ftipulatióes in hac qualitate regu
1cntur ab ipfis rcb. promiffis, fi volumus intelbgere quae ftipu
lationes fint diuiduæ, quæ indiuidug,oportet vfdiligêter »cr
fcrutemur naturam ipfarum rerumtam corporalium, quàm
incorporalium, & naturam faétorum quando diuidantur,&
quando non, quæ omnia magifìralitcrâ Batta.d.l.ftipulatio
• nes, in i. & 2 & 3. quaeft.tra&ìántur, & moderuiorcs Bononi
enf rcpetcndo diâa Bart.latiusdcclarant, quamuisin aliqui
bus reprehendant Bar.& malè ibidem. Et circa rescorporalcs
Bar.ifiquit,quòdaut diuiduntur illæ pcr naturam, aut pcr lc
gcm,& nemini dubium cft, quia fi confidcrcntur rcscorpora
Ęteriæ diuidi poffunt pcrmittcnte natura per omnem
16
fpccicm diuifionis,cum bos,hordus, vt commendatur, poflit
omninò diuidi.fedffi confidcrcntur diάς rcscorporalcscum
fua forma,£yilium ánimal poterit diuidi per paturam, cum
indiuiduum:appcllctur, neq; diuidi potciunt tcsartificiales,
ifto modo intelligendo l.reíum mixtura,fide vfucap. I. non
<* amplius.ff.veleg.i.$ quod fi commode. Inft dcof.iud.fcdhgc
diuifioà Bar. naturalis vocata, fecundum lcgcm pcrmittitur
fieri, ficut & à natura.quia (i confidercntur res, vt matcria,di
uiduntur vt per tot.tir. fffam.ercifcun.commun.diui.l.ligno
rum.ff de leg. 3 & (i confiderentur cum fua forma,poffuntdi
17 uidi,d.l. non amplius §.fin.f fallit in quatuor cafibus,inqui
bus non poffunt diuidi per legem, quamuis pcr naturam,&
primo,quando eft incoinmoJ\diiiiio, vt cft in fundo vel do
mo.$.quod fi commode. Inft.deofiud.Secundò fallit, quan
do prohibetur à lege ad aliquem remporalem fincm.l. fi pu
pillorum, ff de rcbicorum fertiò fallit, quando prohibcturà
teftatorc.$.difponat,in auth.dc nupt. Quartò fallit, quando
•~ - prohi
 IbE sTI P v LATION E. 293;
prohibeturex conuentione partium in illis cafibus, in quibus
iales prohibitionesvalcnt,l. in hoc iudicio.§.fi conuenerit.ff.
commu. diui. quæ limitationes proccdunt folum in diuifio
ncaétuali, & hæc fufficiant dc diuifione a&uali in rcbus cor
poralibus,
Nunc de diuifione intelleâuali circa eafdem rcs corpora
lcs,circa quas conftituitur vna regula generalis, f quod om 1$
ncs rcscorporalesfunt diuiduæ pér intelle&um, tam fecundü
permiffionem naturæ, quàm per legem, quia legcs permittüt
hominesdiuidi in partes quotitatiüas per intcllectum,qug ap.
pcllantur proindiuifo.l.Meuius.$.duorum.ff.de leg.i. & mul
tò magis permittitur in alijs rebus non animatis tain pro ma
teria confidcratis,quàm pro forma. itaque cx ifta regula fu
masaliam notabiliffimam regulam in materia noftra ftipula
tionum diuiduarum, nempè quòdf omnesftipulationes con f9
tincntcs res corporales funt diuiduæ omni refpeétu, & ab vtra
que parte contrabcntium,fed ex accidcntialiquando efficiun
fur indiuiduae in quatuor cafibus primò, quando vclles diui
dere in partes integrales.1. fi ftipulatus fuero,fiTitius. §. i.ver.
non idem contigerit. ff.dc ver. öbl. Secundò fallit, quádo efiet
appofita pœna tam pecuniae,quàm al:erius rei. 1. in executio
ne § fi.l.i.§.fi.eo. Tertiò fallit in perfona principalis tam pe
cuniæ l.tutor.$ lucius.ff.de vfu quam aliüs rei, vt not. Dóá.
in l.quidam aefliimauerunt.ff.fi cert.pct Quarto fallit in ftipu
Iatione, quamuis vel alternatiuè, vel alio cafu, in qua vel con
tigerit fieri folutio in diuerfis rebus,l.in executione, §.pro par
te,cod.& 1.2.$.1. cod. & hæc de diuifionc 1ntellcétuali circa rcs -

corporales. · ·
Nunc de rebus incorporalibus,de quibus Bart.loquitur in
*.& 4.quaeftione,in d.l.fiipulationes, & ibi caeteri Doc. & fci:
endum eft,quod Doc.ibi dicunt, quod f nulla res incorpora: 2o
!is poteft diüidi per naturam,id cft accidentaliter, & ratio cft;
quia nec videri,nec tangi poteft,f fcd intelleétualiter Iegepcr 2r
mittcntc rcsincorporajsdiuidi potcrit, quando affert tán
tam vtilitatem in parte refpeâu partis, ficut in roto refpe&u
totius,fi verò non afferat tantam vtilitatem in parte refpc&u
Partis,ficut in toto refpc&u totius, runc appellantur indiui
duae,etiam per illam diuifionem intclleétuálem, idcò fom. 2*
nesferuitufestam reales, quàm perfonales,& rufticorum, &
yrbanorum prædiorum appcllantur indiuiduae, quia non af.
firunt tantam vtilitatcm ih parte, ficut in toto,refpc&u toti
us (vt fupcrius diximus) exempli caufâ, ponc quòd quis ha
T 4 beat
296 P eT R. NicoL Mozz.
beat tertiam partem feruitutisalicui praedij, nullam habebit
vtilitatem, nam fi habebit tertiam partem feruitutis per tiáf.
ucrfum,nihil illi prodeft,quia non poterit vti ea,cü non pof.
fit peruenire ad fundum fuum deficientibus duabusalijs par
tibusmagis propinquis funde, idco diximus per tranfucrfum
& fimilc crit etiam fi habeat tertiam partem per §';
quia
non poteft vmus homo pro tcrtia parteire, & proaIijsduábus
partibusftare, pro altero cafu potcft poni exemplum in vfu
fru&u,qui dicitur diuiduus,eo quia affert vtilitatem in parte,
ficut in toto, nam fi habeo tertiam partem vfusfru&usprae
dij,quod prædium reddit fingulis annis triginta falmas gra
ni,poffum ex Ę mihi contingit, accipere decem pro
tertia parte mea, & fic afferent illa decem tantam vtilitatem
refpc&u partis, ficut afferunt triginta refpe&u totius,& fic fir
23 má quodf (lipulationes continentes promiffiones rerum in
corporalium,funt diuiduæ, quando resipfae funt diuiduæ, &
funt indiuiduae,quando res, quæ promittuntur, funt indiui
duae, quod ctiam procedit in a&tionibus,obligationibus,& fo
24 lutioriibus,& fic concludendum, quod f$$$
incorporalium,quando rcsipfaeafferunt vtilitatcm in parte,
ficut in toto,dicuntur diuiduæ contraétu,obligatione, aâio
nc & folutione, & fic omni refpe&u, quandó rcs contentae
23 non afferunt vtilitatem in parte,ficut in toto,refpc&u totius,
tunc ftipulationcsdicuntur indiuiduæ, vt fuperius diximus,
tex.in d.1.2.6.ex his,& d.l.in cxccutione.ff. cod. dc verb.obl.
De fa&isautcm item erit diccndum,f nempè vtfa&a fint
diuidua,quando afferunt vtilitatem in partc, ficut in toto re
fpcau totius,fccundum Pet. Ant.fedfccundum Bar, aliudre.
quiritur,& optimè,fcilicct,yt fi fiatfolutio de partibus, con:
-. tingat fieri folutio indiucrfis rebus,indiuidua autem faéta di
cuntur,quando vnum ex iftis duobus conringit, vel quod nó
a£rat vtilitatem in parte,ficut in toto,vel quod fi afferat con
*, tingat folutio in diuerfisrcbus,putà quâdovnusfolueret par
temjfa&i,& in re!iquo intereffe,quod intereffe in fa&isfuccc
dit:non enim quis faétum promiffum regulariter facere com
ellitur,fed folucndo intercffe libcratur,l.fi quis abalio, in fi.
•
£de reiud.Bar.in d.l.ftipulationcs,num.36.& optimè dccla
rat Vincen.de Hercu in repeti. 1. in cxecutione,nu. 13o. ff. de
ver.obl.Pctr.à Ducn.rcg. 135. & diximus fupcrius.
.*
Defti.
-
 ——

IoE STI P v T. AT I ON E. 29y

ADeftipulatione pura, in diem, & fub condi.

. tione alternatiua , fub modo, &
fub acceffione.
3 V M M A R I A.

a Qu*ftftipulatiofùb modo,&fabacceßione.
.2 Qu£fit puraftipulatio,& quandopeti poßit.
3 Inplura obligationeffatimpeti pote$t.
4 Stipulatio quamuü fitpura, debet expeâtari per aliquod
temptu. -

Infipulationibuspurè concepti fatim petipoteft, fallit

.
quinque modis, feu text.
Quae fitftipulatio in diem.
Imftipulationem diem, fi promißio fuit fa?a fub aliquo
tempore, tunc ftatim peti pote$t, non narrato tempore
illo.
quandopromißiofuitfata dedamdohoc ammo, vel mem
fe,infine temporis facienda e$t folutio.
In dubio tempus adieétum effe caufa debitorù cenfetur.
i0 #. promißio fit imdiem, & tempts adjcitur caufâ
dilationis per verba demotamtia perfeétionem temporis
non debetur,nifiimfineannt & temporis.
ii Interdum tempus appomtur gratia dilationis, fed verba
diriguntur ad creditorem,tumc imprincipio amni,veltem
porüpote{ipetere.
12 Interdum tempus apponitur caufâ multiplicamdepreffa
tiomi,&poteffprincipioannipeti. W

13 Quando tempus apponitur refpeëïualicuius cauß vel ne

ceßitatù, & habetur illo tempore, quo durat illameceßi
tas & cauf.
14 Debitumim diemfemper pote$t fólui ante diem.
uJ Stipulatio conditionalis e$t illa, quafùbcöditionepotefta
tiua cafìali,vel mixta incipit.
i6 Incontraítibus&ffipulationib.conditionalibus/ìb$tan
T J' ti4
z9* Ρ ΕΤ R. NI COIL. M O 7, Z.
tia & effeétus ipfius contraáus e{l impendenti,donecin»
pletur conditio, & procedit in conditione tacita c* ex
preffa. &- mum. /7. -

18 Si altqui promittit dotem, fibintelligitur tacitacondi \it

tio, fimuptiafequantur,non aliàs, & ante monuiinata*
liqua aétio.
Debitor fub conditione moneft proptiè debitor : idemde
in diem.
ao ille verè & propriè dicitur debitor, à quo flatim debiiü
exigi pote$t.
21 Debita conditionalia mom ventent in ftatutü, cùm non
fintpropriè debita.
22 Si creditor ceßit alicui debita,etiáfibi competentiatom
tra aliquem,non venirent debita per conditionem.
a3 Si te$tator legat alicui, quod Petrus debet, intelligitur
legare debitum purum, mon conditionale.
24 Alternatiuaftipulatio e$t, quando ftipulamur Sticchum
aut Pamphilum, & quandopromittens teneatur infìmi*
ma maiori vel mimort.
v V ENI o ad aliam diuifionem, quae refpicit qualita
tem contra&us, & efl in tres fpeciesdiftin&a: alia c
nim ftipulatio eft pura, alia iii diem, alia fub conditi
one feu annua,§.omnis,Inftit.de verb.oblig. & quamuisin l.
obligationum ferè.£de a&.& obligvideaiitur addi duae aliæ
fpecies,fcilicet fub modo, f vt quando fiipulamur decem aut
liomincm, & fub acceffione, vt quando ftipulamur mihi aut
Titio,d.l.obligationum,tamen fi fubtiliter indagamus,vidc
bimus omnes fpecies poflè inchudi illis tribusfupradi&is,atq;
adeò Impcrator.d.§.6mnis, non recenfuit nifi illasticsfpccics
principiliores. Dicendum eft ergò, f quòd pura ftipulatio
illa cft, in qua adeft fimplex ÉÉÉÉÉ die vel conditio
ne aliqua,fin qua obligatione notandum eft,quòdftatim P:
ti poteft.}.&um qui calefidis.s.fin £eod.l.fidie$,in prinçipfí
qüädo dies leg.ced. 1. liber homo. $ decem. ff.de verb. obl.quia
acceßit & venit dies obligationis, & obligatio & a&tio orta
cft,iux.l.cedere
cutio,iuxta diem.ffdé
1. quod dicimus.verb.fign fufpcmditur
ff. defolu.vbi tamcn cx*
inquit rex.cum ali
quo
 pf STI pv I, A T I O N E. *99*
quotemperamento intelligendum, nec enim cum faccoadire
dcbct, f & fic quamuis fit pura,debct cxpc&ari tempus, quod
tcmpui crant 3o.diesfccund.leg 12.tab. hodie funt 1o. dies, vt
per gl. in d l.quod dicimus, glo $ omnis. Inft.de verb.obl.vel
dicdiâum tempus fiatucndüm efiearbitrio iudicis, vt non fit
nec minimum, hec maximum.l.tantum. f£ de folutio. Gom.
dequa.contrac.in prin. Mcnoch. 11. cafu,dearb.iud.& cft com
munisopi.dc qua árte(tatur Thobias d.§.omnis, Inft.nu.8.vel
dicas faciédo regulâ alio modo, f quod in ftipulationib.purè
conceptis (tatimipet, poteft,fallit quinque modis, feu fex: pri.
mò quandodics fatione loci tacite ineft. ifto enim cafu licèt
natafitobligatio,tamen aëtio nondum eft genita,s locati.In
ftit.de verb.oblig. Bart.approbatus in l.interdum, ff de verb.
obl. dicat quid velit fafibi, & fic fi quis ftipulatur Carthagi
ncfibi dari, tempus habct adjc&itm, quo vtatur ad pecuniäm
dandam.%.locati Inft.de veib. obf fecvndò quando res,quc eft
proniffa,adhuc non eft in rerum natura produéta. l. 1.§. fi. ff.
;1 decond.& demonft.l interdum,fuperiùs d.$. hodie, verf. vcl
quas natu. vbi glo Inft.de except. in quo cafu neq; aétio, neq; ,
obligatio nata €ft,& Bart. Alex.Iaf. & commun. Doë, dicunt
d.l.interdum.Tertiò,quando promiffio,qugfuit fa&a per fti
pulationem, reciperet dilationem ratione perfonae, pröut fi
«ft&t faéta promiífiodotis puellæ : nam puellailla non pote(t
petere dotem ftatim,fcd deberet expeétari, vt ad annos nubiles
pctucnerit. Dec.in 1 omnibusobligationibus. ff.dc reguliur.
Bait.& alijinl.Titio ccntum.§.Titio genero, ff.de condit.&c
dcmonft.Port. Inft. §. omnis, de verb oblig. Quartò, quando
promiffioreciperet dilationem ex natura caufg ftipulationis,
cxemplum fi promitto tibi decem pro mercede tua,quam me
reris pro me docendo, vel pro mercede condu&taedomus, non
potesftatim iftadccem petere, fed eo tantùm rempore, quo ex
confuetudine huiufmódi mercedes folui debenr. l.nec femel,
$,inhabitationem.ff.quandodics legced.& faciunt notata in
I.2.C.loca, & Dec.in d.1, in omnibusobligationibus, Brun.in.
traâ.de rebus dubijs, fol. 23. dicemusinfra, trac.locati. Qujn
tò,quando ftipulatio redderetur inutilis, fi ftatim peteretur,
exemplum,fi decem tibi mutuaui, nam ftatim mihi obliga
tuses ad illa dccem, tamen ftatim illa dcccm petere non pof.
fum,quia murui contraáus redderetur inutili$,gl.in l.pefi.C.
commod.laf.inl.eum qui calendis.§.fi.ffde verb.obl. Bru. d.
tiac,de reb.dub.fol.25.vbialios rccenfet cafus,& nosfuperiùs
diximus,incolumba, quot modis mutuum recöcilictur, vide;
_- Tho
soe p ET R. NI coL Mozz.
Thobiam,5. omnis,Inftitut.de verb.obligat. & animaduerte,
uia non per hoc infero, quòd in alijs cafibus ftatim peti pof
fit,quod eft promiffum, quia fempcr debet modcrari tempus ,
arbitrio iudicis,vt diximusfuprà.
fStipulatioautem in diem eft illa, quae diem ad foluen
dum adie&tam habet, & fit caufa differédâe folutionis, vt fi gs
promittit alteriré, vel pecuniam folucndam in diem S. Ioan
nis, ex qua nata cft obligatio, fed creditori agenti ante dicm,
obftat exceptio, & fic petitio differtur,quoad dies venerit,ita
probatur in §.omnis, Inftitut. de verboium obligat. 1. cedcre
diem, ff.de verborum fignificat. & l.centefimis, in princip. l.
ftipulatioifta, $. incertám,l.continuus, §. cùm ita, l.liberh0
mò, la. z. $.decem, cl.z. ff.de verborum obligationib. l.obli
gationum ferè, poft princip.verf.ex die, ff.de a&io.& obliga
tio. Bartol.ita declaratin l.ita ftipulatus, num. 38. Bald. in l.
vnica, C. vt a&io ab hæred. & cohtra haered. ibique Angcl. &
Salicet. & cæteri, Alber. in l. ftipulationcs non diuiduntur,
in io. quæftio. princip. & hæc eft communis opinio & rece
pta,de qua atteftatur Gomef. comment.iur. lib.*. dequalita
tecontra&t. num. iz. f In qua ftipulatione in dicm notan:
dum, quòd fi promiffio fuit faâa fub aliquotcmpore, vt fi
quis promittät dare pecuniam, vel rem hodie. tunc ftafig^
oteft peti non tranfàâo, ncc finito illo die, text. cft in I. li
É homo, la. 2. $.decem, il.i.ff.de verbor.obligat.quem text.
IDo&. tamantiq. quàm Moderni reputant fingularem, & ra
tioillius text. eft, quia cum exprefsèpromifitiitudin praefen
tedare, vel foluere, non eft intentio fuo differre folutionem,
vt tota dies praetereat, fed ccleriter, & incontinenti vclle fol
uere, quia fi voluiffèt debitor differre tempus, Έά
meret,non cenfetur ergòadic&um,in vtilitatcmdc itoris,f
creditoris.
f Aliquando promiffio fuit faâa dedando hoc anno, vel
menfe, & tunc quia tempus apponitur caufa dilatignis, if, fi
- ne temporiseft faciendn folufiô, l. qui hoc anno. ff.de verbo
rum obligat. l. eum qui certarum, eod.tit. in $.qui hoc anng,
inftit.deihutiiftipulat. & per Doâores d.iuri$. & fatiget;
f quia in dubio teiupus adie&um folutioni, fempcr cenfetur
äppofitum in fauorém debitoris, & non crcditoris, vtinlfti;
pulatio ifta, $. inter certam, f£ de verborum obligatio, 1.
çum qui. £dé ann. leg. l.quod indicm, ff. defolut.! quod
quis, Ęde aâionib.&obligationib. i. cùm tcmpus,ftde*
gul.iur. - f Ali
 - DE STIPVLA TI O N E. -

3oi ,
'f Aliquando promiffio fit in diem, & tempus adijcitur uo
gratia debitoris per verba dcnotantia pcrfeétionem tempo
fis, vt fi quis promittat Titio pecuniam, vel aliquam aliam
tem poftânnüm, velaliud certum tempus, vcl cùm peruenc
fitad certam ætatem,quia tunc non debetur,nifi in fine tem
poris, vclaetatis, text.in l. non putabam, ff.de conditio. & de
£i;iolâ
cga.ced.
cui legetur, ffdc lega, 1. cx his, C.quando dics
3 f Interdum tempusapponitur gratia dilationis, fed ver. It
badiiiguntur adcreditorem, vt fi quis promittat Petro pecu
hiam, vel rem quam pofíit petere infra annum, vcl menfem,
& tunc in principioanni,vel menfis poteft pctcre, l.fi ita fuc
fit libertas,ff.de manu.teftamcn. per quem ita tenet Barto.im
;;;;' Hoc anno.ff.dc verborum óbliga. & communiter Do
Orcs. /

f Interdum apponitur caufa multiplicandæ præftatio

his, vt fi quis promittat alteri annuam praeftatiofiem, & fic
certam pccuniae quantitatem quolibet anno, & tunc fiue in
contra&iibus, fiue in vltimis vòluntatibus femper dcbetur, &
potcft pcti in principio cuiuslibct anni, 1. in fingulos, verf.fi.
ff.dc ahnu.lega, I.necfemcl, fîquan: dies lega.çcd. l.fi fetuus
communis mieus,& caftrcnfpcculij,%.fin. ff.deftipul. feruo.l.
1.C.quan.dies leg.ced.
- Ë tempus apponitur in ftipulationibus, refpe.
• • • • -

&tualicuiuscaufae,vel neceffitatis, vt fi quis promittat aliqüid

$.
alicuiquolibct anno prohabitatione, velalia fimili caufà, &
& hoc cafunon dabitur in certo tempore determinato, fed il
lotcmpore,quo ineft & durat illa neceßitas & caufa, 1nec fe
. incl.$.fi inhábitatione, ff.quando dics lcga ccd. ibi Doélo.&
Bart.tradit ind.l.qui hoc afino. & Imo. Älexand. Iaf.& cgte
ri, Bald.in 1.1.C.quan.dies leg.ced. Ioan.de Imo. in l.fi cui le
getur,f£delegat.i. & Do&o. in $at fi ita fìipulatus, Inftit. de
;|;um obligationib. & 3. qui hoc anno, Inftitut.dc inutil.
ipul. - - -

f Et nota, quòd debitum in diem femper poteft folui an t4

tediem,tex.in f.quod in dicm,ff.de folu. ibi gfo. & 1. eum qui,
£fin.ff.de verb.obligat. & amplia & limitâ prout facitza'
fiusin l.ftipulatio iû. $.incertam, num. 3. ff. de verbd, obli
gationib. -

I$ eft ftipulatio conditionalis,qtiae fub cónditio.

fie potcftatiua cafuali vel mixta incipit, vt fi quis ftipuletur
abaltcraccntum,fi nauis vcniat ex Afia, vclaliüd quiâ conti.
gerit,
 301, PETR. NICO L. MOzz.
Ę cafu pendente conditione,nulla oritur a&tionec ob
igatio eft benè quædam fpcs,licèt non fit nataa&io, qug(pes
producit plures effeétus, putà quia inducit tranfiniffionein
ad haeredcs, §.ex conditionali, Inftitut. de vcrborum obliga *;
' tionib.
16 f Item & transfertur dominium, fi interim res tradatur,
fed fubftantia ipfius contraétus & virtus & effe&us eft in pen. T.

denri,donec impleatur conditio,l.cedere diem,ff.de verb.fig. ę

nif.l.bouem, $.fub conditione,ff.deaedil.edic. l. iscui, f£dea t;

&io.& oblig l. grege, §.fin.ff.de pig.l.id quod, f£ deconft.pe

cu.l.fideiufHor obligari, §.ftipulatione,ffdefideiufII.fubcon
ditione,ff defolu.l, quod in diem,ffdeacceptil.I.proinde,ff.fi
cer.pet. $.fub conditione,Inft.de verb.obligibi Do&.
17 f Et hoc eft intelligendù, nedum in cónditione expreffà,
verùm ctiam in tacita, vt fi quis promittat fiuàus cx aliquo
fundo, vel partum ex ancilla, vcl animali, nam debent intelli
ns gi fi nafcatur. Item poteft poni exemplum, ffi aliquis pro ..
fmittit dotcm,fubintclligitur tacira cöditio,fi nuptiæ fequan
tur, non aliàs, & ante non eft nata aliqua aâio, vel obligatio,
ita probat tcxt.in $; verfic.pro qüo, ff.
de verbor.oblig. & l.interdum, ff.cod. ibi communiter Doâ.
1. flipulantem,f£dc iu.dot. gl. expreßè per illa iura, ita tcnens
in l.item quia,§. i. in verf.nalè petitur,in fin.ff.de pa&.quam
glofàm Doétores reputant fingularem ibi. ex quibus poteft
19 infcrri, f quòd talis debitor fub conditione, non cft propriè
debiror. Itcm dc dcbitore in diem dicetur,qui nec etiam pro
2o priè crit debitor : f quia ille verè & propriè dicitur debitor, à
quo ftatim debitum cxigi poteft, 1. creditor, ff. de verborum
fignificat. ibi, debitor intelligirur, à quo inuito exigi potcft
pęcunia, per quem textum Docto ita firmant in 1.1. ff ficer.
tum peta. dicat quid velit Alciatus, & nos in fine fuprà de
clarauimus, columna, Contractus infcripta : & fic notan
at dum, f quòd ralia debita non vcnient in flatutis, in quibus
vcrba firopriè funt intelligcnda, Bartol in 1. $.ff.de nego geft.
zz cum fimiIib. f quinimò fi crcditor cefiit alteri per contra
ctum iura fibi competentia contra aliquem, in tali ceflìone
non venirent debita fub conditione, vel in dicm, fcd tantùm
debitum purum, ita Bald.in l.fi ita fcripfiffèt, ff delega *. ibi
vs Ioan.dc Ino per quem rextum deciditur etiam, f qüod fi te
flaroi legat altcri.quod Petrus debet, intelligitur legaredebi
rum purum, non conditionale , ve! in diem, ibi glof. or
din. Bartol. Albc. Bald. Paul. Imol. & communiter Doétor,
Bartol.

!
-
 ——
Y) E S T I Ρ V LAT I O N E. 393
Battolin l.qui komae, §.duo fratrcs,in 4.quaeft. f£de verbor.
obligationib.
Èoflet etiam dici de alternatiua ftipulatione, nempe, f , 4. …
quando ftipulamur Stichun aut Pamphilum equum atitbo.
ucm,velaliam rem, quo cafu 6 promiífio fuit facta circa res,
\uibus non cadit affe&io, tunc non tenetur promittens, ni{i
in fumma minori, vcl fi fuit alternatiua pofita in tempore,
foluet in longiori tempore, f.fi ita ftipulatus fuero io.aut 1$.
infrà codcm I 1. inter ftipulantem, §. fi ftipulantein. eodem
1. inter eos, f£ de fideiufîo. 1. fi ita reli&tum. §. fina. ff de le
gat, 1.vbi Do&or. fi verò alternatiuè ponitur circa res, quibus
vaditaffeétio, vtraque eft in obligatione, fcilicet fumma ma
ior & minor,& debitoris e(t clcätio,l.plerunque,f£dc iur.dor.
&ibiglof.i.vbi autem non apparet, $. qui illud, aut illud, £.
eodem titul. & l.fi duobus reis, eodem k illud, aut illud, ff.
de conftit.pccun.§.huic,Inftit.de aétio.c.in alternatiuis,de rc
guliiir.in 6.cum {ìmilib. Pof£in etiam dicere de ftipulatione
annua,de qua per Doót. & in fpccie laf. in H.Sticchüaut Pam
philum, §.ftipulatio,ff.dc vcrb.oblig.

De ftipulatione certa, & in

VC©rt2.

§ V M M A R I A.
* Certefipulationes, quæ dicantur,
• Si decem aureos promiittam, ftipulatio dicitur certa.
I. I A diuifio ftipulationis eft certa,altera incerta,vt ih
Aiï quaedam certae, iunc.feq. ff de verbo
*- -^-rum obligat. vbi ccrtae ftipulationes fappellantur il
læ, in quibus prómiffum apparet, quid, quale, & quantum
fit, pröut declarat Iaf. di&á'l. eft. quando ftipulatio conti
nct certum in fubftantia qualitate & quantitate, aliàs (i ali
quid iftorum deficiat, dicitur inccrta : & hæc tria fimul con
£uricie debent exprefsè,vcl tacitè in rebus confiftentibus pon
deie,numero, vel menfura, vt eft vinum, oleum, vel fiumen
tum,nummi,quare fi decem aureos promittam, ftipulatio eft
ccrta, etenim dum dico decem, apparet quantum, dum dico
aurnos, apparet quid: quale autem colligitur ex confuetu
dine regióìis. Si verò promittam fpeciemi, duo tantùm con
$urrereTufficit, nempe quod fit certum in fubßantia & qua
litate, vt fidicam, fündum Tufculanum Promitto, qaiá &
quale
304. . PETR. NI coL Mozz.
quale promiffum apparet, quantum autem deficit, licèt ex
hoc vltimo cafu dici poflit,quòd imò quantum tacitè intclli
gitur refpc&tu confinium,ficuti in cafu prgccdenti Do&to. v0
Junt ex confuetudine regionum qualitátem declarari : idcò
refoluriuè dicendum eft, quod licèt prædiéta omnia non con;
currant,fi tamen fit res certa per aliquam demonftrationé,vcl
ex digiti oflentatione,vel ex alio 'gno,quod tantundem prg
ftet, íí, certa dicetur, aliàs incerta, d. l. ftipulationes,
iunc.fequen. vbi optimè Iaf. ff.de verborum obligat, & l.cer
tum.vbi Do&o. fffi certum peta. ibique Cardin. Älban.in lu
cubrat.ad Bartol. qui citat plures confulentes, & probature
tiam per gloff. in i.quae extrinfecus, f£ eod. quam fingularem
appellant Angcl. Cuman. Alexand. & Iaf.in qua probatur,
quòd licèt f error in nomine appellatiuo vitiet difpofitio
ncm l.quarta, in princip. ff.de legu. i. hoc tamen non procé
dit, nec habet locum, quando res, in qua errarur, dcmonftra
tur ad oculum, purà, cùm teftator legando diceret, legoillum
afinum,& effet bos digito tamen oftenfus, vt inquit íi gloff.
d.l.quæ extrinfccus, & notatur ibi ad marginem pcr Bólog
net. pro fingulari, ibiq; in tex.deciditur, flipulationem ctiam
non vitiari ex co, quòd promiffor ftipulanii decem refponde:
rit, Arma, virumque cano, promitto decem. fimihtcr & fi
ftipulor forenum,quadraginta obolos promittit,valet ftipu
latio, quia tantum cltâ dit Zuppa, quanto pane à mollo, vt
inquit Angel.& Iafin d.l. quæ extrinfecus, quinimò fiappa
ret teflatorem legare voluiffè, dummodò de re illa manifcflè
appareat, non requiritur per nomen appellari, vt habeturin
]abfque
cèrrum, f£ fi certum petatur. ibi per gloff. & Do&io. qu9d
dubio videtur verum in vltima Voluntate, quæ cft fa
uoräbilis, fed in contraétibus forfan dubium, fcd dc hoc in
alio loco dicemus.

De ftipulatione vera, feu expreffà,

& fi&ta. -

A. LI A diuifio ftipulationis refidet in quarta columna,

quae efl, quòd altera ftipulatio dicitur vera, & exprcf
fa, fcilicet ab hominc verbis expreffis cau(àtur, de qua
loquitur tot.tit.ffde veiborum obligationib. & Inftitut.cod.
C.de contrahcn. ftipulatio. & nos infìà vltimo ordinc dicc
mus

Altera dicitur fiéta, quæ à lege in multis calibus fubintcl

- ligitur
$. IDE STIP VIL A T I O N E. 3o5
ligitur reli&um fauore dotis, vt 1. 1. §. primo. C.de rei vxor.
a£tio. - -

Item fauore pupillorum, 1. cùm oftendimus, in fin. ff.de

fiáciuff.tuto. & ili6i fæpè,vt per Bartol. & Doâores,in l.i.ff.
de vcrborum obligatioiiib.

De ftipulatione pura,& poe

- nali. -

V LI A diuifio ftipulationis in quinta columnâ eft,quod

AÉ e(t ftipulatio pura, alia poenaiis : pura illa eft,
in qua nulla poena eft adieéta: poenalis âutem, in qua
pœnaadijcitur, fi non fuerit illud, quod promiGt per ftipula
tuDncm. -

Alia ftipulatio in fexta columna eft, quod alia ßipulatio

eft,& poteft dici iuris,alia fa&i : iuris dicetur quoad éffe&ü:
faâi autem, prout eft in fieri, & denotata&um contrahendi,
& dicitur tunc in faéto confiftere,l.confilio, in fin.de cura.fu
rio.ff. Caftrenf.poft Bart. in 3. notab.in l.fi vnus, §.pa&us, co
lum.3 ff.depa&. declarat Hippol. Riminald.d.l.num.3oo.vbi
affignat rationem & differentiam intcr pa&um,& ftipulatio
nem: nam ftipulatio eft contraétus à iure inuentus, & à iure
datur illi magnum robur, & ideò dicitur iuris : paâum au
tcm non robóratur à iurc, hinc eft, quòd ad induçendum no
uationem præcedentis obligationis non fufiicit pa&um, fed
requiritur ftipulatio,l. 1.ff.de nouatio. Riminald.d.§. nume.
3oi. & fccundùm Bartol. d. §. 1. ftipulationis fubftantia dici
turconfiftere in iure, ideò dicitur iuris: quando autem cft in
ficti, dicitur fa&i.

De ftipulatione vtili, & in

utili.
LIA ftipulatio in feptima columna eft, quòd alia eft
vtilis,alia inutilis: fed quia fiuftra fit per plura,quod
- poteft fieri per pauciora, l. 1. ff.de dote præleg. idéò de
ifta fiipulatione vti!i & inutili ad praefens nihil dicam, fed
mticmittoad ea, quae dicam in vltimo ord.inf.col.

Quare fit inuenta ftipulatio ?

y. S VMMA
 PETR. NI COIL. M O z z.
S V M M A R I A.
duplici de caufà & ratione inuentaefiftipulatio.
stipulatio efifirmior cótraäus,quàmfit in corpore iurù. l,
Stipulatio e$t vtilitatis, quia inducit nouam aítionem.
Stipulatiofuit vtili obpaíianuda,exquibus momorieba
tur a£lio.
Stipulationes habent fomentum à iure.
Sine ftipulationefideiufformompote$t obligari.
;: Pote$t per con$titutum quilibet fideiubere abfque ftipu
latione.
Conftitutum fuit nouiter introdu£tum àpratore.
; Sipulatio ab initiopro obligationefideiufforiafuit neceß
fària.
io Nouationompote$t fieri mifiperftipulationem.
mi Liberationìpoteff fierifine verbis,vtper acceptilationë.
12 Liberationom inducitur per donationem, hoc eft,per ip
fùm aëtum donandi, fedperfideiuffòrem,qua videturfae
êia) debitore,ipfi creditori donanti.
13 Acceptilatio eít imaginaria qu«damfolutio.
14 Acceptilatio tollit tantùm obligationem verborum.
15 Quare obligatio verborum per acceptilationem tollatur.
16 Obligationes iuri[gentium qua caufátæ fint vel re, vel
comfenfù acceptilatione tolli mompoffùnt, fedpoffiintnatu
riper ftipulationem.
17 Gallus Aquiliusftipulationem inuenit.
18 stipulatio quæ e$t iurü ciuilu, non pote$t obligationem
maturalem tollere.
1, Ius Ciuile ius Naturale tollere non poteft, fi ad contra
rium temdit.
zo Nouatio hodiefit moue perfona interuentu,tunc,cùmex.
preßè nouamdi animo imftipulationem itum e$t,
21 sipupillus illud quoddebeo,promittat,fit nollatio. . .
zz si feruuspromittat quod debeo, obligatio mea nonfólui.
ttlr.

23 Pra
 - 1) £ ST IpvILATI ON E. 307

33 Promißiovfirarumnom potefiplenè fieri, nifi perfiipu

lationem. - -

24 Fuit neceffaria introduâio ftipulationü in contraäibus

dotium, ytfemperperftipulationem fingatur faéta pro
mißiodotis, -

EN IO ad vltimum ordinem, & capio primam co

\ ] tiolumnam, quæ cft infcripta, Quare fitinuenta ftipula
: pro cuius articuli refolutione communiter re£
pondent Do&ores, duplici f de caufa & ratione inuentam e£
feßipulationem, mempe vtilitatis&neccffitatis: vtilitas-au
tem cuidens eft, f cùm ftipulatio fit firmior contra&us, qui
fit in corpore iuris,& femper praeftatvtilitatem firmitatis, &

jf,
hacdecaufa in quocunquè contra&u apponitur à notarijs. t
Prætereàvtilitatis cft,quia inducit nouam a&ionem,cùm no
ftra interfit plureshaberea&iones.l.cùm filius.§.yarijs, dclc
É; & fic videmus (tipulationem vtilitatis fuiffe, vt contra
cnteslatiorem viam contrahendi habcrcnt, argumcn. text.
• *• indiâa!.cùm filius.l.fi quis decedens, in fin. ff.de liber. lega.
ii,
& Inftitut. de fideiufT. in princip.& in $. fina. Inftitut.detc
plicat.
De altera autem ratione, fcilicet ncceffitatis, poffunt po
nimultaexempla, quæ à Doétoribus referuntur,licèt dubita.
bilia, (dicat quid velit Alexand.} & primò f poteft poni cx
£mplum depa&is nudis, ex quibus aâiones non oriebantur,
liuiifgcntiüm.» igitur nudâ. ff.depac. quia talia paéìa frigi
da craiit, exemplo corum, qui frigidi nati fiint, & fihos non
producunt,ext.defrigid.& malefic. & ratio rationis cft, quia
non cxanimo deftinäto defcendunt,fed ex fimplici promiffi
one,vtinquit Caßr.& caereri in Rub.cod. quod fecùseftinfti
pulatione,quae ex animo deliberato defcendit,cùm ex intcrro
gatione,& refpófione fequente proueniat, vel veniat. Vcl dic
sfferationem,quia ftipulätiones habent fomentüà iure,quod
fomentum nofi habet pa&ta, vt dcclarat inter Modcr. Hippol.
Riminal.in l.fi vnus, §.pa&us, nu.3oo. ff.de pac. de quo'dixi
musfuperiùs. Fuit ergò heceffìrius talis contra&usftipulario.
nis, dupliccm produçens aâionem, vt infrà dicemus, & ifta
neccffitas fuit ftatim atque induéta iudicia fucre,tam ordina
ria,quàm extraordinaria.
. ltem poteft poni exemplum de promiffionibus iudicia.
fij,vt dc iudiciofißi, iudicatum foluendo, rem ratam à domi
nohabcri, & alijs fimilibus, in quolibct iudicio confißcnti
V z bus,
3o8 P ET R. NICO L. MOZZ.
bus, quæ poßeaquàm introduétæ fuerunt,alio nomine cœpe.
runtàppëllariftipulationespraetoriæ, cum à prætore fuerint
ordinatae.
® * f Item poteft poni exemplum, fecundùm Caftren.& bc
nè, ifi fideiuflorijs promiffionibus, nam fine flipulationc fi
deiuffor non poteft obligari,l.blanditus. C.dc fideiuflo.l.$. $;
fatis acceptio.if.eodem T& fi tu diceres, quòd non crat ncccß
faria ftipulatio propter iftam fideiuffionem, quia cùm inuc-.
7 niatur conftitutum, fpoterat per conftitutum quis fideiube.
re; refpondetur ex menteCaftrenf.inl.i. ff.dcconftitut.pccu,
& Bald.Nouel.& Bolognet. in Rubr.de verborum obligatio.
fub num.339. f quòd cónftitutum fuit nouiter introductum à
prætore, & ab initiofuit ncceffatia flipulatio,quoniam tunv,
fcilicet antequàm conftitutum eflet inuentum à prætore,non
erat aliquis modus obligandi fe pro alio efficacitcr, cùm po
ftcà fuefit introduâum conftitutum à prætore pro facilitate,
vt poffet fieri obligatio etiam inter î; çjuibufcunque
verbis intcr mercatores, & negociatores, & fic apparet, quod
ftipulatiof ab initio pro obligatione fideiufToriâ fuit nccc£
fafia, & pofteà adie&io praetoris fuit etiam vtilis, & poffet fi
cri intcr abfentes, vt diximus fupcriùs, & hic caderet matc
ria ifta fideiuffionis, verùm quia adeft columna propria, quae
cft infcripta,fideiuflio fub anomala, columna, quæ dicitur a
nomala, hoc eft, quafi fine regula, cùm poßit fieri pcr confti
tutum, & per flipulationcm fideiuflio, & fic interdum vcf
bis, aliquando confenfu. Meritò igitur ibi cadcrcvidctur po
tiùsquàm hic. Venioad alia exempla neceffitatisftipulatio;
Jo nis ihtroducendæ, & potcft excmjlificari in nouaíionc, t
quæ non potcft fieri, nifi pcr ftipulàtioncm, vt notatur in l.fi
ex prctio, C. fi certum petatur. & fequuntur Docto. Nec ob
ftat I. fingularia, ff. ccrtum petatur, vbi contraáus vnus po
tcft fola voluntate contrahentium in alium contra&tun cori
ucrti, tam in ciflem perfonis, quàm inter diuerfàs, quia r£
fpondetur, quòd alia eft conuertio, alia innouatio, vtinqui
unt Modernio: Bononienf. iii Rubric. de veiborum obligati;
:
onib. fub num.342. nam conuerfio contraétuum dicituf cff<
quaedam extinétio primi contra&us, & conftitutio alterius,
quia datur pecunia pro vno contra&u crcditori,& pcrfoluti.
6nem fit extin&io, & ille creditor videtur breui manu dare
pro alio contra&u faciendo, ita quòd primus contraàus ad
impletur pcr (olutionem veram, vel fiâam, & fecundus in
ducitur per dationcm,fcd nouatio vcrè non facit illudadim
plcmcn
 IDE STI PvILA T I O N E.
plementum, neque extinguit primum contraâum perfolu
tioncm, fed fola obligatió priiia transfunditur in ftipulatio
nem fequcntem, & extinguitur ipfo iure, ac fi nunquàm effet
faétus, vt probatur in I. i. ff. de nouario. ibi, & obligationis
transfufio. & vide diéta per Bolognet.in d. Rubric. nüm. 342.
Hippol.Riminal.ind.l.fi vnus. $.pa&us,nu. 3o. in v.not.Bart.
ff.de paá.
Aliud exemplum, quod cum fuperiori videtur reincide
re,potcft poni,fccundùm lafproptcr liberationem, f quae nö
potefl fieri fine verbis, vt per acceptilationé,vt inducátur ipfo
iure plena liberatio, §.itcm accepiilationem, Infìitut. quibus
mod.tollitut obligat. l.an inutilis, §.acceptam, ff deaccepti
lationi.l fi vnus, ifi princip. ff.de paét. & fi tu diceres, nöìne
inducitur liberatio per donationem, putà donando debitum
alicui,§.interdum, Inftitut.derer.diuifio. Refpondetur,quòd
liberatiof non inducitur per donarionem, id eft, per ipfum
a&tum donationis, fed benè per folutionem, quæ videtur fa
άaabipfo dcbitoreipfi creditori donanti, & ex coatrario ipfe
donans videtur ei foluere ad introducendam donationcm,ar
gumcn.l.fingulatia, ff.fi cert.pcta.l.ficcr. $. quoties. ff.de iure
dotium,l.3.§.fi dcbirorem,de donat.intcr virum & vxo. & re
fpondet Bolognet.Rubr.fuq num.343.
' Scd antequàm vlterius progrediamur, & exëpla alia tra
damus,vidcamusbreuiter, quidTit ifta acceptilatio, & noua
tio, & quomodo fiat & ordinetur. f Acceptilatio igitur eft
imaginariaquaedam folutio,l. i.ff.deacceptil. fit enim ifta ac
ceptilatio per mutuam interrogationem,iuxta d.l. 1. ibi glof.
& Doâo.deaccept.quæ acceptilatioftollit tantum obligati.
onem verborum,veluti fi quid ex ftipulatione debeas mifii,&
dicas,acceptum ne habes, quod tibi debeo: ego verò me acce
piffe fatear, confeftim obligario foluitur. f quare autem ifta
obligatio pcr ftipulationé follatur acceptilatione, dicas, quia
confentaneum vifum e(t verbis produ&tum contra&tum, ver
bisquoque diffblui, $.item per acceptilationcm, Inftit.quib.
mod tollitur oblig.
f Hinc eft,quöd obligationesiuris gentium,quae caufatae
funt,velre,vel confenfu,äcceptilatione tolli non poffunt, fed
benèpoffunt nouari per ftipúlationem, quia f Gallus Aqui 17
liusftipulationéinuênit,qüae Aquiliana diéta fuit, per quiam
di&i contraétusiurisgentium,
qui & confenfu & rc caufati,
nouantur & nouæ obligationes inducuntur, cùm in verbo
tum obligationem transferantur. Potcft poni exemplum, fi
V 3 debeas
 : P ET R. N ICO Y. M OZ Z.
debeas ex locatione,emptione,vcl mutuo aliquid mihi, fi per
acceptilationem ab hac obligationc te liberarc vclim, fic di
ccrc dcbco, Ea,quæ mihi dcbes ex contraétu iurifgentium con
fenfu , vel re celcbrato per ftipulationem promittis, quo
cafu obligatio illa, quæ iurifgentium erit, nouata eft,& inal
tcram transfufa, & appcllabitur modo verborum obligatio,
de qua in l.i.ff.de nouâ. Scd fi tu oppugnando diceres, quòd
flipulatio, f quae eft iurisCiuilis, vt fuperiùs firmauimus,co
fumna, Stipulatio infcripta, in tertio quæfito, non poteft ob
ligationem naturalem caufatam tollere,§.penult.Inftitut.dc
19 iure natu.gent. Rcfpondetur, quòdf iusCiuile, ius naturalc
tollere non poteft, cùm ad contrarium effeäum tendit:fedfi
adeundem effeéìum tendit iusCiuile, ad quem ius gentium
tenderet,tunc obligationaturaliter tolli poteft:fecùsin pro
pofito eft cxemplo : nam iusgentium te obligauit cx mutuo,
vel emptione: ftipulatio autem Aquiliana tendit adcaufàn
dam obligationem verborum, & fic ad transferendam obli
gationem in obligatione,& fic ad eundem effe&um. vnde po
ftcà per hanc etiam indircàam diéta obligatioà iuregentium
caufata per ius Ciuile tolli poteft,& hæc άicctureffè quædam
moralis proditio,prout inquit gloff.in d.§. itcm pcr accepti
2o
lationem. & Bartol. & alijin d.l. t. ff.de nouat.colum.z. No
uatio autem fit hodie (quidquid antiquo iurecautum cffet)
nouaeeiufdem perfonae intcruentu tunc demùm, cùm exprcf.
fim nouandi animo in ftipulationem itum eft: aliàs fihoccx
prefsè aétum non fit, & prima obligatio manet, &acccdit si
fecunda, §.prætereà, Inftitut. quibus mod. tollitur obligat. l.
fin.C.de noua. :
<et
Notandum tamcn eft, f quòd quamuis pupillus illud,
quod debco,promittat, fit nouatio: fat enim iudicatur, fiv
na obligatioadfit etiam naturalis, vt in pupillo,in quem pr$
22
cedens transfunditur, d.l. i.in fin. ff. de fioüat. f fi tamen fcr
uus promittat quod dcbeo, obligatio mea non foluitur. Ncc
aduerfatur, quòd feruus naturaliter obligatur etiam domi
no, I. naturaliter, ff.de condit.indeb. & ifi §. 1. lnßitut. de fi
deiuff nam d.regula limitatur in vno cafu, quotics alienam
obligationcm in fe fcruusaffumcrct, nam eo çafu nec natura
liter obligatur feruus,l.feruusinfcio,ff.de fideiuff.declaratgl.
in §.praefereà. Poflunt etiam poni alia cxempla ßipulationis
intróducendae,fcilicct in promißione pœnæ, quæ paâo nudo
ficri non poterat,l.fcruus caleg*,ff.de fcr.cxport.
23
f Item potcft poni cxcmplum in promiilioncvfurarum,
quae
 I) E S T I p V LATI ON E. 31t

quae non potcft plenè fieri,nifi per ftipulationem, l.quamuis,

C.dc vfuf. nec pa&um veftitur cohærentia contraétus, d.l.fi
feruusea lege, ncc ctiam in vfuris,l.$.C.dcvfur.
Item poteft poni exemplum in approbatione, quam fa
cit pater de aétione de dote: nam fi dat dotem pro filia ex con
traâudotisacquiritur fibiaâio communiscum filia,qug con
folidatur pofteà in filiam.1.2.5. voluntate.ff.folu.matrimon.
Ἄξ. pater fibi appropriare aétionem, vt eam in foli
fedfi
dumacquireret,non potcrat facere fine ftipulatione, cüm nu
düpa&üincontinenti appofitü fupdatione dotis, non fuffi
ciebat.lauia.C.deiu.dot.l.quamuis.ff.fol.matrim. Alcx.inl.
ficüm dotem,col.3.eod.tit.
Itcm potcft poni exemplum in omnibusdifferentijs, quæ
infurgunt inter a&tionem rei vxoriae, quando dos promiffâ
fuit ex contraâu dotis,& aétionem cxftipulatu, quando pro
miffà fuit per (tipulationem : nam duodecim erant differen
tiae intcrdi&asaétiones,quas ponit Iuftin.in l.i.C.de rei vxo.
aâio. quas pofteà ipfe ÉÉÉ omnes virtutes a
&tionis rei vxo.a&ioni ex ftipulatu,introducendo, quòd fem
pcr per ftipulationem fingeretur fa&a promiffio dotis, quae
di&tentiæ, & virtutesaéîionis ex ftipulatu non poterant in
duciex paéto nudo, & proptereà non f fuit neccffària in eis 24
introduâio ftipulationis, quod cft intclligeiidum, vt omni
busiftiscafibu§ fucrit neccffaria ftipulatio cx ncccffitate cau
fatiua,non aüt ex neccffitate prgcifa,cùm non dubiü fit, quin
lex,fi voluiffet,potuiffet etiam facere fine ftipulatione, $.
' sctdandoauthoritatem & robur paétis nudis, vt ex illis pof
fetagi, & ficinalijs etiam exemplis. fed ftantibus ordinatio
nibus iam fa&is, quòd ex pa&is hudis non daretur a&io, fuit
neceffè, fcilicet neceßitate caufatiua introducere aliquod re
medium, quod remedium fuit ifta ftipulatio, quae poteft 1n

. terponiin quolibct contraétu,ex quo poßit agi.

Qui poffint ftipulari, & qui non,&

quot.

.
,
S V M M A R I A.
i Omnes illiftipularipoffumt,qui contraherepoffunt.
a Nonfòlùm vnus ftipulari & promitterepoterit,fedduo,
: pluresj,.
3 Vnde Reufipulandi,& Reuspromittendi dicatur.
i ' . V 4 4 Dt40
3tz PETR. N I COIL. M Ozz.
4 Duoreiftipulandifiunt, quoties po$t omnium interroga
tionem feparatim faétam promiffor fimpliciter fe vtri
que daturum fpondet.
3 Duoreipromittendi fiuntfeparata intercedente reffom
' fione, coniun£taj, interrogatione. -

6 Poffunt duo rei debendi fieri in alijs contraítibus prater

ftipulationem.
7 Duo rei debendifiunt etiam imteftamento.
8 Duo rei debemdifiunt non folùm vbi dari quid promitti. \
tur,fed vbifieri etiam. -

9 Reus ftipulandi, & reuspromittendi vnus purè, alterfib

conditionefieri pote$t, vel in diem obligetur.
$
S.
ro Nompoffünt fieri duo rei, vt vnus de dolo, &lata culpa, 'in;i;
alter autem de dolo tamtùm teneatur.
11 Quæ fit matura, & effeétus obligationi duorum reo
7!!//■.

12 Si duo plurésve fùnt rei debendi cuilibet competitaäio

proparte.
13 Legatum pluribus faétum,diuiditur inter eos.
14 Si plures fimplicitercomdemmentur,vnufquifque tenetur
proparte.
rj Quando duo rei debendipromittuntrem indiuiduam, v
mufquifque tenetur in folidum,& idemfiplures fintcre
ditores.
16 Vnufquifqtte reus pro parte tenetur, praterquàm fi ex
preßè effet aétum inter eos,vt teneatur infòlidum.
17 Si duorei vnus e$t pr«fens,alteral/ens,f6lusprafenrcom
pellitur ad fòlutionem, fi ambo fint praféntes & idonei,
ambo coguntur.
13 De iure antiquo creditor poterat eligere de duobusrti
vnum infòlidum conuenire cumprotesfatione.
19 Hodie quamuis imfoltdum fint duo rei, non poteft con
ueniri, mifi vnus pro parte, mfi alterfit inops, vel ab
fem*.
ao Indu*
 ID E STI P VIL A T I ONE.
* In duobus rei promittendi lite comteftata, contra vnum
*
interrumpitur preßriptto contra alium.
21 Item in duobus reis ftipulandifiymus conteffetur litë,pro
., deft alteruinterruptioprafcriptionis.
aa Eiynus reus debendi alteri fùccedat, ille quifiperefi alte
riobligatur duobus principalibus.
EN IO ad (ecundam columnam vltimi ordinis, qug
eftinfcripta,qui poßint ftipulari, & qui non & quòt.
f; ' Pro cuius declarationedicêdum quodf omncs iili po
terunt ftipulari,qui contrahcre poffunt,de quibus diximus in
proxima colum.contraétus infcripta, in feptimo articulo, &
traâatu de pigno.in prima co!um. vlti. ord. & plenè infra di
cemus intra&£ de emp.& vcnd.in princi.col.vlt.ord. In hoc
tantum animaduertendum eft, quod non f folum vnusftipu
lari,vel promittere poterit, qui reus ftipulandi & reus promit
it*
tcndi dicitur,verum etiam duo pluresve ftipulari, promitte
rcque poffunt,qui & rei ftipulandi, & rei promittendi dicun
tur,& primo ciica hoc videtur dubitari vnde Reus dicatur,p.
íi mittendi & ftipulandi, & dicendum e(t,quod dicitur Reusà
re,quae debetur,quamuis aliqui dixerint reum dici quafi fir
miter,nam hoc verbum reus firmitatem fignificat, vt refert
Azo in fumma tit.de duo. rcis. C. & Accurf.in 1. 1.ff.de duobus
reis,& inter Moderniorcs Ronchcgallus in rubri. eo. vbi plu
rcsexpofitiones de hoc verbo refert:nempère,hoc eft,firmita
;* te,velre,id eft,contraétu, quo obligamur fecundum aliquos,
in hoc tamen concordant Doâorés, quod reus ftipulandi &
promittendi dicatur à rc,non autem dicaturâ reatu, quia ali
useftreus,qui in iudicio conuenitur, de quodicemus infia in
$part.Amphithea. Videamus modò breuiter,quomodo iflif
duo rei ftipulandi,& promittcndi fiant, & fecundum comi
j4 muniter Doétores duo rei ftipulandi fiunt quoties poft om
1; nium interrogationem feparatim faââ promiffot fimpliciter
vtriq; eorum fedaturum fpondeat, exempli caufa {i dicerem,
Petre promittiscentum, vel domum, vel quid fimile, & ante
quam mihi refponderet,Caius pariter diceret, Petre promittis
eadem centum, Petrusautem vtriufque interrogatione audi
ta difiunâim faéta refponderet coniunâim diçens, id vtri
que veftrum fpondeo, & in hoc cafu ex direéta refponfione
advtrunque ipulantes duo rei fi«ri dicuntur, & fic nora,
quod duo rci ftipulandi fieri dicuntur, quando feparata in
$ tcrroga
314. P ET R. NI C OI,. M O z z.
tcrrogatione,& coniun&a rcfponfione fit ftipulatio, nam £
feparata refponfio effet,quia illi, qui primo intcrrogauit r*
fponfum, & poftea fecundo poft magnum interuallüm tunc
non cffent duo rei ftipulandi,fed effefit duæ ftipulationes,a
lia atq; alia vt inquit tex.ad litteram in §.i.Inftit.de duo.ris,
& ibigl. & Do&. & in 1.1.vbi Doc. fignanter Ronchegal.£dc
duo.réis. f Duo rei promittendi è conucrfo fiunt fepàratain
tercedente refponfionc,coniun&aquc interrogationc,qucm
admodum fi dicerem, Petrecentum aureos dåre fpondcs, &
anteaquam refponderet Francifco, dicerem eadem centum
dare fpondes, quo poftea fa&o ti Petrus & Francifcus finguli
feparatim refpondeant,& vnufquifque dicat fpondeo. Petrus
& Francifcus poftea duo rei promittendi conftituuntur, text.
eft ad litteram.in §.duo pluresve, Inftìtu.de duo.reis,&l.rcos.
§.fina. ff. cod.f poffunt & duo rei debendi fieri etiam in alijs
contractibus,&alijscafibus veluti fi apud duos rem depofui,
vel duobusfimul commodaui aliquid, vtriufque fidem '
in folidum fecutus, vel duobus vendcndo , vel locando,
nam tunc dicuntur fieri duo rei debendi.fquinimò duo rei
debendi fiunt ctiam in teftamento prout quando duobushae
redibusinftitutis teftator dixit,Lucius & Caiusinftituti haerc
desSempronio centum dato,tunc fiunt duo rei debendi, tex.
cft in h.eandem rem,§.i.ff.de duo.reis, vbi teftamentum con
numeratur inter contra&us,quod not.Bart. in conftitutione,
hac ediétali,in glo.in verb.fuper contra&ibus poft mcdium,
in vfibus feudorum, fiunt & duo rei debendi non folum, v
bi dari aliquid promittitur, fed vbi fieri aliquid vcluti opera,
namque non dubium quin aliena opera poffint promitti, &
fideiuffio adhiberi in ea obligatione,idcò non eft prohibitum
duos reos ftipulandi,vel promittendi conftitui: exemplum fi
ab eodem fabro duo rei ftipulandi eafdem operas ftipulentur. '
& ex contrario duo fabri eiufdem peritiae eandem operam
promittere intelliguntur, & duo rei promittendi fieri, 1. ne
ho eft.ff de duo. reis.t Qui rei ftipulàndi, & promittcndi fic
ri poffunt etiam,vt vnus purè, alius in diem, vel fub conditio
ne obligetur,nec erit impedimento diesaut conditio,quomi
nusab £o,qui purè cft obligatus peti poffit,vt $. vlti. Inftitut.
de duob. reis.l.cx duobus, ff. eod.venicnte tamen die, vel con
ditione ille corrcus promittendi, qui partem fuam foluit, eâ
tb reftituere tenetur focio,l.prima,C.de duo. icis f non tamcn
poffuntficri duorci, vt vnus tcncaturdc dolo & lata culpa ;
altcr
 pE sTi P v L AT I O N E. 315
alterautem de dolotantum, fi tamen vtcrquc caeperit tencri
de dolo & cu!pa,& vni poftca remittatur culpa, non obllan
te remiflionc duo rei conueniuntur. & ratio cft,quia poftcrior
conucntio, quæ in alterius perfona interccffit (tatum & natu
ram obligationis, quaeab initio duos reos fecit, mutare non
poteft,atq;adeò fi focijfint & communis culpa intcrccflèrit c.
tiam alteri paâum cum altcro faâum proderit,tex.eft ad lit
raminl.eandem.§.fed fi quis, f£ cod. & fic diue:fitas in dic,vcl
conditionc,quia eft in qualitate, non impedit cöftitutioncm
reorum,fed diuerfitasdoli & culpæ, quia eft potius 1 n quanti
tatc,vitiat vtfuperius,f quae fit autem natura, & effe&us hu- i
iusobligationisduorum rcorum, diccndun quod fi duo, vel
pluresfiimpliciter obligantur (hoc eft cum non fit a&um ali
quid fpeciálitcr,putà Wt infolidum tcncantur) tunc vnufquif
que tcnetur tantum pro parte virili, non infolidum (quid
quid fuerit conftitutum de iure antiquo.) fidem cft è contra 12
fiduo plurefve funt crcditores, nam cuilibet competit aëtio -
pro parte.tex.eft formalis in l.rcos. $. in tabulis.ff.dc duo.rcis.
ibi glof. Alb.Ang. Caft. imo. & communitcr Doâ. quod ex
tenditur, etiam fi in pcrfona vnius contraétus non valcat,
quia non quæritur alteri, nifi pro parte,tex. cft in l. fi mihi &
Titio,£déverb.oblig.l.hisverbis,in fin.fède duob.reis.l. fti
ulatio ifta.§.alteri,& ibi glo.ff.de vcrb.oblig quibus pugnat
.fundus ille.ff.de contrali. cmp.Solue vt ibi in glo.f Itcm cft i 3
in vltimis voluntatibus,quia legatum pluribus faétum diui
ditur inter eos,l.fi quis teftanuento, fídele. t. ibi communiter
I)oc.l.fipluribus.ff.de leg.z.l.cui fundus, ff. dc cond. & dcm.
tex.cum mat.inl.reconiúnái.ff.delcg.3.f Itcm cft in fenten- **
tia,quia £ plurcs fimplicitcr condcmnentur, vnufquifque tc
netur tantum pro parte,l. Paulus,la.z.ff.dc rciud. L fi quis fe
paratim.$.quoties.ff.deappe.le. 1. & 2. C.fi plur. vna fcntcm.
cond.fint.quæ regula fcilicct vnumqucmque tencri pro viri
liportione limitátur & dcclaranda,quando duo vel plurcs rci
debendi promittunt rem mer& diuiduam, vt fpccicm vel pecu
niam,fecùs verò fi rem indiuiduam vt feruitutem,vel quidfi
#i; vnufquifq; tenetur infolidum , & idem &- 1$
contrà fi1 pluresfunt creditorcs, quia vtriq; quæritur a&io &
6bligati6infolidum,tex.in l.z.§.ex his,f£déverb.obl.l.ftipu
litiónesnon diuiduntur.ff.eod.l.haeredes. $.an ca.ff.fam.etci.
l.viaeitinciis,f£de fer.cum fimil. fecundo limita & memoriæ
tcncas,quod verum e(t , quodf vnufquifque pro partc tene- 16
tur, praetcrquàm fi intcr partcs hoc aëìum cflct cxprcfsè,
Yt tc
 316 PETR. N I CO L. M O Z Z.
vt teneretur infolidum, prout cdet quando in contraâu ap
É,ofitum effet veibum diftributiuum quilibct,fcilicct vt quili
tencatur infolidum, & fic fuerit piomiffum exprcfsè, vcl
tacitè,putà quia fuit appofitum veibum cadem, vel fimile in
romitlione, tex.cft in l.z.ff. de duo.reis, & §. 1. Infl.eo.& vtro
É Doc.& hoc eft quod Azo dicebat in fum.fub tit. de duob.
' reis,nu. io. quod fieri non poffunt hodieduorei dcbendi nifi
hoc agatur nominatim, nam fi nominatim non agatur qui
Iibct pro parte tenetur,quinimò fècund. Azo.& bene vbi agi
tur nominatim,fi ambo fint præfentes & idonei, hi fimul co
m7 guntur ad folutionem, ffi autem vnus eft praefens, alter ab
iens,compellitur ad folutioncm folusprgfens,idem fi non cft
vterque foluendo,illud quod non poteft exigi ab vno, ab alio
extorquetur, auth. hoc ita, & in corpore videfumitur.C.de
duo. . e. concludendum eft ergof quod quamuisdeiure anti
quo crcditor poffet $'; duobus reis debcndiqucm vel
let,& conuenirc infolidum,l.3.§. t.ff.de duo.reis 1. ι, C. cod. v.
trobique Doét.quinimò poterit conuenire infolidum, dum
modo prote(letur quod vna folutioncerit contentus, l. Pau
19 lus, la. 2. ff quo.leg I. 1.C.fi plur. vna fen.f hodie tamcn,quam
uis infolidum fint obligari, non poffunt infolidum conueni
ri,fed pro parte,nifi alter fit inops,vel abfens,d.autb, hoc ita, t,
C. de duo.reis,& quando vnus ex reis debendi foluit infolidü,
potcft fuas partes icpctere ab aliis, fecund.tamcn diftin&ioné
Ear. in l. reos, .col.ff.de duo. reis.& in auth.hoc ita.C.eod.&
1.Modeßinus. ff dc (olu. nam fi funt rei debendi ex caufà onc
rofa,& vtilitas peruenit ad omnes æqualitcr, benèpoteft repe
tereabalijs,fi verò peruenit ad eum,qui foluit,nonpotcftali
quid repetere, fi verò omnes vtilitatem fenferunt,foluenspo
teft ab alijs repeterc pro partibusfibi tangentibus, leg. 1, C. de
duo.reis.l.3. ff.de exer.I.habebat,$ fin. cùm 1. feq. f£âc inft, fi
verò funt rei debendi ex caufa lucratiua, tunc non poteftali
quid ab alio petere,l.in Falcidia hoc obferuãdum,f£ ad l. Fal.
item & è contra quod fi vnusex reis crcdendi receperit foluti
onem totius debiti,fi erant creditores ex caufa onerofa tene
tur communicare cum alijs, fi verò ex caufâ lucratiua,non te
netur communicare, nifi fint focii,prout probat text.ind.l.in
Falcidia hoc obferuand. ff.ad 1. Fal.& Bart.d. I. reos. 1. Mode
ftinus,l.frater à fratre, ff.de cond.ind. z. colum. & 1. Titio aut
3O Seio,ff.de leg.z.I.qui homincm.§.fi duo. {£de fol. hoc tamen
cft notandum f in duobus reis promittendi quod lite conte
ftata contra vnum intcrrumpitur praefcriptio contra vtrun
- quc

-
 1) E STI p VI, AT I O N E. 31*
* , άue. f Item in duobus reis ftipulandi fi vnuslitem contefte- zt
iì tur,prodeft alteri intcrruptio præfcriptionis, I. vltima, ff. de
duo. reis, ί; fi vnus reorun debendi alteri fuccedat, ille 22.

quifupereitduobus principalibus obligatur & tenetur, & fi

duofünt rei ftipulandi vnúsalteri fuccédit,duas habet princi
pales obligationes,(ed vtroq; cafu faéta folutione vel cxaétio
hc per ynam tollitur actio & obligatio.l.fi reus,ff.cod.

De rebus quæ ftipulari poffunt.

S V M M A R I A.

1 Omnesrerpoffùnt imftipulationé deduciprater illas,qu4

fùnt exemptæ à commercio noftro natura, iuregentium,
velriuili.

EN 1 O ad tertiam columham eiufdem ordinis,quæ

eft infcripta de rebus, quae poffunt ftipulari, vel non.
';* pro cuiusdeclaratione dicendüf quod omnes illæ res
poffünt in ftipulationé deduci quas quifq; habere pote(t prae
tcr illas res,quae funt cxcmptæ à commercio noftro vel riaru
fa,vt liber hómo,vel iure gentium, vt res{acra,re!igiofa, vel
iure ciuili,vtrefpublica, vel publicis vfibusdeftimata, vt cam.
pus Martius, dequibus omnibus diftin&ius & plenè dicemus
infra in trac.decimptio.& venditio.in z.col.vlt. ordinis,&ad
ca quæ ibi dicam, me rcmitto & rcfero.

Qujd de fubftantia ftipulationis fit,feu

quæ requirantur.
S V M M A R I A.

1 Inftipulatione quing, referuntur fecundum Fulgofium.'

* Inftipulatione quatüorrequirunturfècundum Dymum.
3 In ftipulatione oéto requirumtur defùlffantiafècundum
Iafonem.
* Requiritur im ftipulatione, quod verba debeant inter
ftemure,

* Requiritur quodpræcedat interrogatio, & fequatur re

fponfio.
6 Requi
 318 P ETR. NIcoL. Mozz. -

6 Requiritur defùbftantiaftipulationi, vt refforfioftrom

formis interrogationi. -

7 Requiritur,vtftipulatio contineat quiddari, velfieri.

a Requiritur inftipulatione vt qui promittatfaäumpro
pritim,nomalienum. -

9 Requiritur, vt inftipulationefequatur refponfio imm*

diatè.
10 Requiritur,vtinftipulationefepartes inuicê exaudiant.
ut Requiritur,vtpartes fe inuicem exaudiant,fintquepre si
femter. 'J
12 Inconficiendo inftrumentofipulationis otio requiritur.
V;cft infcripta,quid dc fubflantia ftipulationis,fcuquæ
N 1 O ad quartam columnam eiufdem ordinis,qu£
I.
rcquirantur in conficienda (tipulätione,f & fecutidü
Fulgofi. & nonnullos antiquos quifique videntur rcquiri,
quæ quinque requifita videntur ctiam probari in ipfà diffini
tione, vt fùperiùsdiximus in columna ftipulatioinfcripta, in
2 z.quaefito,fed animaduertendum, quia f fccundum Dynum
& nonnullos alios Doët.inl.fi ftipúlcr.ft.eod.dc vcrb.oblig.
in ftipulationc quatuor principaliter requiruntur,ncmpè cò
gruifarcm perfonarum, rei habilitatem, (lipulantis vtilita.
tem,& verborum formam.Vcrüm fecundumiIafin i.§. ff co.
quem rcfer, & fequitur Bologncttus in rubri. cod. fub num.
3 243.oéto requiruntur de fubftantia flipulationis, quae oâo vi
4 dentur communiterà Doétoribus eflè approbata.f Primò cr
go requiritur quod vcrba dcbcant interüénire,quia flipulatio
cx ipfis verbis fumit fubftantiam, do&rina Bartol. in l.cum
quid.f£fi ccrt.pet.fub num. io.vnde inquit tex.inl. 1. in prin.
ff.eod. flipulatio non poteft contici nifi vtroque loqucntc.&
dcclaranfibi Doc.tam antiqui quam moderfiiorcs,& regu'a
riter verbis futuri temporis, non autem præfentis intclligitur
fieri ftipulatio. fecundum Azo.in fummia. C. dc contrah, cim
3 ptiof Sccundò requiritur quod praecedat interrogario & fç
quatur refpófio,vt probatur ibi in l.$.ff.devcr.obl.in diffini
tiöe ftipulationis fe daturü fa&turùve id ad quod interrogates
cft refpondet, & hæc adeò cft dc forma & fübftantia ftipula
tionis,vt conucrfio ordinis vitiet ftipulationem,$. 1. Inftitut.
codem, hinc eft quod mutus,furdus,infans,abfens, non pote
6 runt flipulaii. f Tcrtiò requiritur de fubftantia, quod illa
rcfpon

uir*
 , pE sTI pvI.ATroNE. 319
refponfio fit conformis interrogationi, vt im omnibus idem
contincat, atque adeo (i ftipúlanti viginti darc dccem pro
mittam,vel purè ftipulanti fub conditione promittam,ftipu
latio inutiliseft,$.piaeterea, Inft.de inuti.ftipulatio.declaran
dum tamen cft inutilem effe ftipulationem illam quoad fum
mam adieétam,& fuperexcrefçentem, in concurrenti autem
valet,quia in maiori É ineft minor.l.i.$.fi (tipulanti.ff.
ûc verb.oblig.d.§. praetereà, quamuis contraria opinio quod
in totum fit inutilis ftipulatio, fubftineri poff<t per eundem
text.ibiinillis verbis,prætereà inutiliseft,ergo in totum cum
fimpliciter loquatur text.ille,l.3.f£ de off.præto.cum fimilib.
fQuartò requiritur quod ftipulatio contineat quid dari, vel
ficri,cum ftipulationes omnes confiftant in dando, vel facien
do,vtl.z.f£€od.& fuperius diximus plenè in primo ordi. di
uif.f Quintò requiritur quod quis promittat faétum propri
: um nomaiienum.l.ftipulatio ifta in princip.ff.eod.aduerten
dum tamcn eft quod ille qui promittit fe curaturum, vcl fa
&urum vtaliusfaciat,dicitur promittere opusfuum,$. fi quis
alium.Inft.de inutil.ftipu.l.ftipulatio. ff. eod. fSextò requi
Yitur quod in ftipulatione refpònfio fequatur ih contineiiti,
quia ex interuallo non valeret.l. 1.§.i.ff. cod. quod eft intelli
# fi extraneusa&us intermedius (it,nam tunc effet nul
1,alias fi modicum interuallum fine intromiffione alterius
aâus intercederet non vitiaret,l. t.$.qui præfens,& l.continu
us,f£cod.& declara & limira prout Ripa quatuor modis inl.
ftipulatioifta,5 qui praefens,fiu. 17. ff.de vér. obl. qucm rcfert
Pctrusà Duen.reg. z3. fSeptimò requiritur quod partesfe in
vicem exaudiant,& feintclligant per fonum & exprcffionem
ij verborum,non autem per figna vel motum labiorum, prout
3. mutusquidam Maceratenfis vulgo diétusFafcina, qui erata
1 tutiffimus in intelligendo per figna,tamen ifte non potuiffèt
{ ftipulari,ncque profiitteré,vt fùperiùsdiximus in cólum.ver
} bisinfcripta;atque adeò mutus,furdus, & penitùs infans (ti
A. pulationem conicipere non poterunt,per aliam autem perfo
*. nam,putà per feruum præfentem, benè poterunt ea acquire
re,!cg.i.in princip. ff. eod. quod eft notabile, cum videatur
cflccöntra regulam, quod capacitas ferui regulaturâ capaci
tatcdomijijfi mihi & tibi.§.regula.ff.de leg. 1. l. Labeo, £.
dc vfucap.idcò dicaseffe capacem ingencre, fiëiî fpecie fit
capax dominus, vel fecundo dicaseffe fpeciale in fauorabili
bus,hinc eft etiam,quòd feruo legatur, quod mihi legari non
potcft,lcgdcbitor.§.final. ff.dc leg.z. f. Oétauò requi, 'ii
quo
 PETR. NICOL. M O z z. -

quod partes fint prae{entcs, & probatur in ipfa diffinitionei

bi, quod interrogatuseft, vnde non poteft fieri ftipulatio per
nuiitium,vcl epiftolam.$.item verborum,vbi glo. Inftitu.dc
verb.obli.& nos plenius fuperiusin columna, Verbis infcrip
ta,fedquid fi fint præfentes,tamen non fe videant, an valeat
ftipulatio? Dic quòd fic,cum vifus non fit defubftantia,& bgc
fuht o&o requifita feu fubftantualia. In cónficiédo fautem in
ftrumento ftipulationis videntur pariter o&o requiri circa
hodiernam diem, primò inuocationem nominis diuinæ ma
ieftatis,annos incarnationis,indiétionem,menfem,diem,lo
cum, teftes, fericm fa&i, fubfcriptionem & fignum tabcl
lionis.

Quid operetur, & cuius naturæ fit ftipu.

latio appofita fuper contra&ibus
& a&tibus.
S V M M A R I A.
u Stipulatio fequitur maturam contra£fus, vel aáus, ytii
plus non obligetur,fedmaturampropriam, vt efficaciuo}
ligetur,/ecumdum Alex.
a Stipulatio retinet maturampropriampropter firmitatem
fallit in vltima voluntate,fecundum fa^
3 Stipulatio aut apponiturfùper contraâibus innominuti,
& femper retinetpropriam maturam, autfuper contra
áfibusnominatu,&/equitur naturam ipfòrum fecundum
Alciatum.
* Stipulatio/equitur maturam contraáus,fùper quo modò
interponitur.fecundum Ripam.
* Ruinus diffinguebat quodautftipulatio apponitur exne
ceßitate aut ex volumtate: primûfequitur naturam : fé
cumdofùbdiftingue vt per eum,& eff bonadiffinítio.
6 Stipulatio eft contraétus momimatuí,
Quid opereturffipulatiofi per contraáuimnominato.
? Qgomodo vnus, vel duo contraáus inducantur&aretm
tur,& quomodo cognoßatur.
2 Qaid opereturftipuliquando apponitur/ perpafionudo.
/0 Quid
 I)E STI P VIL A T I O N E. -
32r

io Quid opereturffipulatio appofitafùper contraäumomina

10 éffi54£4. -

u Quid opereturffipulatiofiperaétu perfeâo & extrinfè

co,feu extraiudiciali ex fe efficaci.
EN 1 O ad quintam columnam, quae eft infkripta,
\ ] quid operetur, & cuius naturae fit ftipulatio appófita
fuper a&ubus & contraétibus,& an mutet naturam fu
am, Pro cuius articuli rcfolutione admodum laborant fcribé
tcs,& vario procedentcs ordinc,non videntur theoricam per
fcétam tradere,cum Alex.in l.i.ff.de pa&:in fi.& in l.fciendú,
& l.ftipulationes,col.8.£de verb.oblig.diflinguat,quodf fti
pulatio fequiturhaturam contra&us vel actus, vt in plus non
obligetur,fed naturam propriam,vt efficaciùs obligetur, qué
fequitur Rol.à Valle in confil.8.num.4.col.1. fkdSóc. rub. de
de verb.oblig. num.zo. plurcs paginas confumpfit ponendo
aliasquae(lioncs,Iaf.autcm codemi, fub nu. 15. ordinatusfuit
refercndo quatuordecim fundamenta pro parte affirmatiua,
& nouem pro negatiua, tamen non procelfit per diftin&iöes,
ytarticulúsifte Videtur petere, fecit tantùm regulam genera
km,quodf ftipulatio retinet naturam propriàm propter fir
mitatem,fállit hoc, quádo ftipulatio interponitur in vltima
voluntate,quia tunc effet reuocabilis ftipulatio, ficut vltima
voluntaseft,& fic non eft tunc contra&us firmitatis, fed im
mutat fuam naturam. Deci, ponebataliam diftin&ionem in
nib.deiud.Alc.verò diftinguebat hoc modo, quodfaut appo
nitur (tipulatio fuper contra&ibus innominatis,& tunc (cm
É retinet propriam naturam:autapponitur fupcr contraéti
usnominatis;& tunc fequitur naturam ipforum, idem Alc.
(prout refert etiam Bolognetrusin rub.de verbo. oblig. num.,
33.vbi dat ipfealiam dißin&ionem) fecit aliam do&rinam,
ponendo regulam decem cum fallentijs.f Ripa in rub.de ver. 4.
9bliginquit quodßipulatio infequitur fiaturam contra&us,
fùpér qu6intérponitür & de communiattcibatur, quem eti
am refert & fequitur Menoch dearbitra, iud. cafu 1 13. nume
iov9. Ruinusautem in fupradiéta rub.de verb.oblig. numero
43 diuifit totam iftam materiam in duos cafus, primo decom.
traâu innominato,& paéto alio de contra&u & a&u, idem
quc in eadem rub.fub humcro 61. referendo Caft. & aliosdi
ftinguit,& meliùs,quòdf aut ftipulatio interponitur ex ne
ceffitate,& tunc feqüitur naturam aétus,fuper quo interponi
tur,aut ftipulatio ihterponitur ex voluntate, & tunc ÄÈÉ
'X ftin
 &a1 - P ET R. NICOL. M O z z.
ftingue,autadditur a&ui æquè principaliter, & non fequitut
natüram aétus regulariter, aut accedit accefforie ad alitiim â
&um,& tunc affumit naturam aétus, fuper quo interponitur,
limitando & declarahdo,vt ibi per Ruf.per plures columna*
Niger etiam ipfe proceffit confusè & ferè tunt Iafone, cum
Éofiat tredecim fundamenta pro vna parte, & dccem pro a
Poffem etiam referre plurimas theoricarum traditionts,
quasfecit acutiilimus forniel. Bulga.qui fccit regulam genc
valem cod.fub num.5.Soc.iunior,Cag in l. v.num.7o.C.dc ic
fkin.vend. & aliorum plurimorum, túmen ne tempus coiitera
tur in referendo,videndum eft quæ dißinétio intcr alias ma
gis & melius procederc poflit, & mihi videtur Ruini diftin
&tionem non effe contemnendam,&inrer aliasprimum obti
ncrc locum.Scd diligcntius vidctur attigiffc ipfani rem Bolo
gnetus in rub.ff.codem,num. 353 qui in hoc articulo ita diflim
guit,quod aut quærimus,quidopcretur d.ftipulatio fupcrcò
fra&u innominato,aut quærimus,qudoperetur, feu cuiusna
turæ fit in pa&o nudo,aut quaetimtis, quid operetur (lupulatio
fuper contra&tu nominato efficaci faciendo yuicuni contra
&um,vc! duos,aut quarto & vltimo quærimus, quid operetur
„ fuper aétu iam pcrfeéto extrinfeco, feu extrajudiciali cx intcr
uallo, vel incontinenti,ex fe cfficaci, & in priino cafu,fcilicct
. s incontraétu inmominato, (nam (lipulatio cft coatraétus no
minatus,fecund.Bar.Iaf.Ruy.Bolo.& comma. Doc.) fdicas
quod fi inducitut vnicus contraétus, ftipulatio feruat in om
nibus naturam propriam,& habet locum quod ius, Bart. in l.
z.f£ dc cond. ob cau.quod hodie nullus contraáus innomina
tus reperitnr: fi autem inducuntur duo contra&us, & tunc
in quatuor qualitatibus fimiliter ftipulatio feruat naturam
propriam, fcilicct in qualitate, quod contra&us innomina
ti non producunt propriam a&ionem, fed vnicam tantuni
eneralem a&ioncm praefcriptis verbis,vel infaôum,liquoti
cs ff de praefcr.verb.fi ftipulatio interpofita fit,producitatio
nrm ex ftipulatu, & certi condiάionem fpecial«m,fccundum
commu. £ & hæc erit prima qualitas,in qus ftipulatiorci.
ncbit naturans propriam per lcg cum mota.C.de tranf.fecum
da eft qualitas, quia quamuisante implernentum qualitascô
tra&us innominati nullam producat a&ionem, u&quc oblig*
tioncm.l.iarifgentium.ff.de pac.].«x placiro.C.de rer.pet. ta.
s men fi fuerit interpofita ftipulatio, dabitur rncontincntia
&io,fecund.commu.fcnt. Doc.etimm nullo implementoin
terucnicntc,d.l.cx Placito, Bolo.fub num, 338. Tcrtia cft i;
". - H33
 T) E. sTi Pv L AT 1 ON E. 343 ;
litas,quia quanuisin contra&ibusinnominatisteneatur quis
adimplcre,alias non datur a&io, tamcn fi fuerit interpofita
ftipulatio, fufficict oblatio tantum fine perfeéto implemento
d lcx placito,C de rei.permu,& fufficit oftendere feparatum
cffe adimplcre. Quarta eft qualitas, quòd non habeãt locum
Ę ccffat condiétió ob caufàm, fi fuit intcrpofita,
.cum precibus,l.emptionem.C.de rcr.per.licet plurimi tene
ant cohtrarium, fed in illa qualitate quòd foluehdo interefte,
fcmpcr obligaretur in obligationibusdandi, femper ftipula
tio regulatuíà natura contra&us,d.l.cum mora,C.de tranfac.
fecunü.verum int«lle&um,& in hoc cafu do&rina Bart. in d.,
1.* procedit,quod non reperiatur contra&us innominatus in
omnibus,excepta ifta qualitate intereffc, in qua & fi fuerit in
terpofita ftipulario, tamen ftipulatio mutat maturam fuam,
nam quamuisfuerit interpofita, non poteft cogi ad fa&um
prxcise,vt commu conclud. Doét. praecip. Bolo. num 36o.in
rub.cod.fcd antcquam veniamusad alium cafum, fcilicet ad
Paäum,& quid in eo operetur, & cuius naturæ fit ftipulatio
fupcr coappofitâ, effet videndum t quomodo vnus vel duo
contraétusiuducantur,creentur, & quomodo cognofcantur.
& breuiter concludendo,drcendum eft ex mente Bar.in l. fim
gularia fùb num.io.fi.ficer.pct.& prolixior Bonon.in rubri.
vbi magiscopiofiùs,num.379. quod fiaëtus, fuper quo inter
ponituf {liptilatio,poteft e{{e contraáus,& implcmentum in
ducitur,vnus contra&ustantum,fi ftipulatio valet, & fi non
valet,alius ille contra&usinducitur & remanet,quodcontin
git,pröut in lcrrti condi£tio.$.quoniam.ff.fi ccrt. pct. l.cum
£nim fíde noua.coniunc.l.fi ità ftipulatus. $. Chiifogonus,
fide vcr.oblig,fedfi ftipulatió apponatur ex intcrualló fem
per videntur duo contra&us, fi aütem apponatur fupcra&u,
qui femper eft contra&us, vt cft conuentio quae confenfu.
contrahitur,de qua dicemuscol.pa&orum,fiue comucntionü,
&tunc fiue fiat incontinenti,fiue ex interuallo apponatur fti
palatio,cfficiuntur duo contraáusæquales.l.duofocietatem.
f£profoc.l.fi ßipulatus, £de vfur. nifi aliter con(tet de men
te contrahcnrium,l, non omnis,ff.fi cer. pet. vcl cxprcßè e({et
fìáa nouatio,quæ hodie non praefumitür,l.fin. C. de noua.
J)oc.in l.finguiaria, præcip. Bart.iri 9.col. vcr. affumamus. £
fi ccrt.pct. fìverò vnica effet verborum conceptio continens
duasformas contra£tuii, in dubio vnicus contraétus tantùin
ducitur ftipularionis,(i feruata eft eius folemnitas,fin minus,
aliuscontraáus rcmanct,l.fi ftipulat.§.fi.ff.co.& hoc in cötra,
* x a *&ibus
 PETR. NICOL. MOZZ.
&ibusnominatis.In contra&ibus innominatisconfideraqua
tuorcafus:primus e(t,quando ftipulatio eft appofita ex inter.
uallopoft contra&um,& tunc omncsconucniunt, quod fint
duo contra&us,quia in praetcrito contra&tus innomiuatusfu
fceperat fuam formam,quae non pQteft mutari,nifi iure noua
tionis,quae hodie(vt diximus) non praefumitur, fecundus cft §.
cafus,qüando ftipulatioeftappofitâ in continenti, & conftat ;.
quod partesvoluerunt facere duos contra&us formales, vcl I.
quod voluerunt facere vnum tantum,& feruabitur corum vo
luntas,li.$.fi conuenerit.ff depof.l.non omnis.ff.ficer. pct,
quando tamen voluerunt fácere vnicum, in dubio praefumi
tur,quod velint effe ftipulationem,fi valebit, fi noii valebit,
remânet contraétus ille,arg d.$. quoniam. l.fi ita ftipulatus,
%Chrifogonus,ff eod.l.fi ftipulei $ fin.Tcrtius cafuseft,quá
do vnica fuit conceptio verborum,vt fidi&atur,promittis mi.
hi darefundum,vt tibi dem domum,& illedicat promitto,&
tunc Bar.tcnet,quod fit vnicus contraétus, dicant quid velint
Sali.& Angin l.ex placito.C.de rer.perm. Quartus cafuseft,
- quando ftipulatio eft in continenti fubfecutâ poft contraétú,
& fuerunt duae conceptiones feparatae,& hic eft cafus dubius,
Bart.in d.l.cx placito,tcnet quód fint duo cötraétus, AngSal.
Soc.& magis commu. Do£t. tenent conrtarium ibi, fed Bart.
poffet fàluari fi confideremus quod quando ftipulatioeftap
pofita fuperexccutione, vt quia ab vna parte raiitum eft fubie
άa,& promiffumab vna parte alteri dare, tunc placet quod
fint duo contra&us omninò,quia fubftantia ipfius prioris cö
tra&usremanet,& ftipulatio,'quae fubfequitur immediatè eft
fuper executione rei tantum,1 fi duo focietatem, fi ftipulit*.
ff.áevfu. & meo iudicio videtur facere text. pro hac oji. in I.
cum enim,ff.de noua.quia ibi videtur quod animus(itinfpi
cicndus,quarcftipulatio apponatur, & hoc modo declaran
do videtur procedere opinio Bar.contraria autem opinio vi
detur procedere, quando effèt appofita ftipulatio fuper tota
conditione,&fuper toso contraétu, quanuis poffet etiam Bar.
fàluari in hoc cafu,& indiftin&è cum Barto tcnuit Bologim
rub.cod.fub nume.\ss. tamen non recedesà priori diftin£tio
ne,veniamus modo ad fecundum propofitum aliusprincipa
lis eftcafus & fecundus,quando ftipulatio apponitur fupcrpa
&onudo. Et tunc aut paétum apponitur iuxta contraëtum,
aut ftipulatio apponitur fuper pa&o nudo, primo cafufipa
{tum continet quid contrarium,vcl totum contrarium,ftipu
latioregulatur ab co,& modificatur,& tcformatur:fedim eo,
quod
 -—

p E STIPV LATI ON E. 335

quodremanet,fequitur naturam propriam, l.le&a, f£ficert.
pet.fi verò paétum continct quid contrarium & diuerfum,&
vcltitur cohærentia contra&us,tunc ftipulatioampliatur per
paétum,& pa&um ampliatur per ftipulationcm,l.petcns. C.
depa&.fi verò continet idem, tunc (cmper cft vnicüs contra
άusftipulationis,fiue præcedat.fiuefequatur,vt per glo. d. l.
Ê idem fcmpcr ftipulatio {eruabit propriam náturam,
allit,quando inducitur conftitutum, quia tunc feruatur na
tura vtriufque.l item illa,§.fi.ff.dc conft.pccu.fi verò paétum
praeceffit & ftipulatio apponitur fùpcr pa&o,vt in cafu.l.fi pa
£to quo pocnà,C.dc pac. & tuncfem g ftipulatio feruat naturâ
fuá,quiá dicitur noüare illud, ctià quodapponatur cx intcr
uallo cx mcntc contrahentium propter ipfiüsdcbilitaté, vn
dcfcruatur,quod rcmancat ftipulatio faâa cx caufà conten
ta in pa&o,& ab ea reguletur, fed poftea in reliquisferuet na
turam propriam,vt nafcaturaáio,& efficax efficiatur, d.l.fi
paâo quo pœnam.C.dc pa&t.Alius & tcrtiuscafuscftquando
apponitur (lipulatio fupcr contra&u nominato efficaci, &
tunc fimiliter fiinducatur vnicuscontra&usfemper feruat na
turam propriam ftipulatio,licct Do&t. aliqui contrarium te
neant adeòquòd efficitur nullus,nec validaturâ contra&u,vt
l.fi ita ftipulátus,$.Chrifogonus,ff.de verb.oblig. fi verò funt
duo contra&us,tunc vtcrque feruat naturam propriam, fal
lit quinque modis,primò quando verba funt valdè praegnan
tia,vt praefumatur pa&tum de feruando naturam contràôus.
$ecundòfàllit,quandoapponitur fupcr particula contraétus,
quia tunc regulatur fuper naturam contraáus, & vtraq;limi
tatio probatür.l.fi ftipülatus.ff.de devfur. Tertiò fallit refpe
&u caufae,l.$.§.conuentionales.ibi glo.ff.eod. Quartò fallit,
quando ftipulatio apponitur ad perficicndum contraétum,
ytfincea contra&usinduci non po(Iit,quia tunc non eft ftipu
latio,fed ille contraétus qui feruat naturam propriam, vt quâ
άocunq; poffit reuocari,l.i.z.& 3.ff.dc don.cau.mor. coniün.
lcgc Papinia.§.fi ftipulata.ff.devfur.Qujntò fallit, quantum
adconditiones extrinfecuscontraétus.TJfin.C.de non numcr.
pecu.& de exceptione illa dicas,vt pcr glo.Inft.de litte.oblig.
& hoc,quandoapponitur in a&u intefviuos,fi verò apponã.
tur in a&tu vltimæ voluntatis, tunc quantum ad modum ob
ligandi fcruat naturam propriam,vfnafcatura&io & obliga
tio,& transferatur dominium in vita tcftatoris,fed quantum
adcffc&um obligationis,& an fiat reuocabilis, diftinguitur,
vtpcr Bar.inl.legatum,& l.Lucius,ff dcleg, z.an præfümatur
X 3 immu
346 Ε ET R. NICO L. M O z z.
mutarein aâum inter viuos, tradit Bolo. fub rub. £ deveib.
oblig nu.4uo.f quartus eft cafus, quid operetur ftipulatio ap
i
pofita fupcr actu perfe&o extrinfeco ex (e efficaci, & tunc re
gula eft contraria fuperiori,quod ftipulatio requiritur natu
fam a&us, cui apponitur fiue apponatur ex neceflitate præci
fà,fiue coa&a,fed ex mera voluntate,per text.in 1.1.3. bclliffi
mè.f£vt leg. nomi.caue.vbi hæres conueniri poteft ex ca ftipu
latione ex mora ad fru&us,cum cx propria natura ftipulatio
nis non teneatur, niß poft litem conrcftaram, fac.etiam text.
in l. i.$.fub conditione,eo.tit.fupraci.& l.damni infe&i, cum
alijs cumulatis per Bolo. rub.eod. fub nu. 414. & fallitifta rc
gula tribus modis,vt pcr Bolo.num.4.2.

Quæ a&io oriatur ex ftipulat.

S V M M A R I A.
Duplex daturatio ex ftipulatione,fecundum com. Dor.
', Certi condiäio datur, quotiefíumque certi qutdflipula
110 C0Mttnet.

3 Aëtio exftipulatu datur, quoties incertumftipulatio con

ttffet.

4 Aëtio exftipulatu/fritii iurü eß, & regulariter ad cer

tum nondatur.
f Aëtioexftipulatuin vno cafii,licet certumfit,datur,nem
pè cum mulierpeteret dotem & certam.
V; N 1 O ad fextam columnam,quaeefl infcripta,quae
a&io oriatur ex ftipulatione.& dicendum, f fecundü
communem fententiam Doétorum, duplicem dari &
oriri a&ionem,nempè certi condi&ionem, & aâionem ex fti
pulatu.t certi condiétio datur,quotiefcunque cerrum quidfti
pulatio continet,fa&tioautem ex ftipulatu datur,fi incertum
quid contineat flipulatio,vt probatur per tex, quem commu
fiiter fequuntur Doc.in §. i.lnft.de verb oblig & refert Bolo.
in rub.de verb.obl. num. 424. & ibi atteftatur de communif
Hæcautcm fccunda a&tio ex ftipulatu,flri&iiuruseft, & rcgu
lariter ad certum non datur,tamen f in vno cafu non proce
dit,fcilicet cum mulier peteret dorem datam, & certam, hoc
enim cafu datur aâio ex ftipulatu mulieri, licèt dos fit ccrta,
tex.eft in l.1.C.dc rei vxo act. de quo tex Bolog. oppo, in rub.
eod.fub nu.424. ncmpè non dari nifi vnicanâçtioncm,fcili.
cct

—l
 -— —

I)E STI pv LA T I ON E.* 32/

setexftipulatu, tandem tenuit cum communi opinione&re
fpondet optim&ad omnia obie&a,vt ibi percumi,& in hoc ca
fuaâio ifta non eft ftriéi iuris,fèd bongfidei.§.fuerat, In(.de
1âio & glo.dcclarat.lnft.de verb.obl.ih §. i. -

Quomodo ftipulatio irrita & nulla fiat.

*•. s V M M A R I A.
t $ecundum Azo.quinquefeufexmodiftipulatioredditur
nulla.
* Quamplurimi Doäores omnes defe&usffipulationi, re
duxerunt ad quatuor cau/as. -*

3 Bolognettus addidit duas caufâ ad quatuor fùpradiâam.

* Propter caufám efficientemffipulatioredditur nulla,fiil
lequiffipulatur,fit inhabilù,putàmutus,fùrdus, abfens.
Si quis alteriftipuletur,deficit mifipaemam adijciat.
Pater & filius yma & eadem perfonacem/etur.
: $iquijfipuletwrprofe et liberis,an includanturfaemima.
Perftipulationem notarij acquiriturius alteri et aého ab
fentt ignorantij,.
9 Stipulari alteri neminem poffe,procedit quoadacquiren
dum,nomautem quoadfoluendum.
10 Deficit contraétusftipulationi ratione cauß efficienti,fi
paterffipuletur àfilio,feruus àdomimo, & è conuerfo.
1 Deficitftipulatio ratione caufâ efficienti fiftipulaturpu
pillus infans.
12 Deficit contraétus ratione cau/ formali,fipraponeretur
interrogatio reffomfioni.
1} Reddituimutilis contraítus ratione caufâ materialis,quä
doaliquiftipulatur rem quemomreperitur.
14 Redditurinutilùfiipulatio,fiftipulatorfemtiat de vnare,
alter de alia.
11 Nonpotefìftipulari qui ab alio hareditatem fibi relin
qui.
16 Redditurinutiliffipulatio fi centumpromifi vt homici
diuimfacia,yel quidfimile turpe. -

X 4 Deficit
 PETR. N I coL. Mozz.
17 Deficit & redditur nullaftipulatio, fi contrario confenfi
tollatur.
V; NIO ad feptimam & vltimam columnam qu;eft
infcripta, quomodo ftipulatio nulla,feu irrita fiat, f
1
&fecundum Azo.in fumma,tit.deinutili.ftipulatio.
in princ.quinque feu fex modis ftipulationem reddi nullam,
videtur dicendum, nempè ratione perfonarum ftipulantium
item promittentium,item rerum, quæ deducuntur in ftipula
tionc,rationc abfentiæ, & ratione diffenfus,& ratione ineptae
conceptionis,fed parcat mihi Dominus Azo, qui non perfe
&a methodo & doétrina videtur in hac materiâ proce 'j;
ideò Doétores quamplurimidefcâus omnesftipulationisfu
quatuor caufis reduxerunt, videlicet vt ftipulatio rcddatur
nulla,autrefpc&tu caufae efficientis, aut ratione caufaeforma
lis,autrefpeäu caufae materialis,aut ratione caufae finalis,fcd
f moderniorcs Bononicn.in 1.1.5.fi quisita,& in rub. fub nu.
4 .$.ff.eod.verborum obligationibus,vt viderentur acutioies
addiderunt duas alias caufas, ex quibus ftipulatio fit etiã nul
la,nempè folemnitatis& fubie&iua, nihilominus noneftre
ccdcndüm àfuperiorido&rina,vtquatuor caufis tantum fti
pulatio reddatür inutilis,illae autem duæ caufae Bolog, fire&è
& fubtiliter confiderentur,redigi poffunt fub illis qúatuorfu
pradiâis, namq; caufa folennitatis,qugcftfecundum Bonon.
quando praefentia partiü & vnico contextu verborum debct
celebrariftipulatio,comprchenditur fub illa caufa formali,e.
tenim(meo quidem iudicio)tantumeftdicere, quid fitforma
ftipulationis,quätum quid fit de folemnitate,nifi dicas, quòd
aliud rcfpicit intrinfecâ,aliud extrinfeca, & idem diccndum
de illa caufa fubieétiua,vt redigatur fub illa materiali, quam
uis fivellesper viam difputationis tueri contrarium, facilè
poffes,affignandoaliquasfophifìicas,&aereasdifferentias, ta
men in hoc loco,vt Do&tores communiter faluentur, non o
puscft affignare differentias.videamus crgo dc fingulisprgdi
&is caufis, & primo de caufa efficienti, fpropter quam tunc
ftipulatio redditur nulla, quando ille qui ftipulatur, inha
bilis eft, exemplum in furdo, in muto, in abfente, vclina
lio, qui aliqua debilitatc laboraret, prout habetur in l. t.ff.
de verb.oblig.& poteft poni cxemplüm eodem modo, vt fti
pulatio inutilis reddatur refpeau illius, cui flipulatio fit, &
fic refpeétu caufae efficientis. Item poteft poni exemplum,
3 ffi quis altcri dari ftipulctur, cum ftipulatio inuenta fit, vt
vnuf.

.
 —-_

IbE sTIPvLATIoNE. 329

 vnufquifquequod fua intereft,ftipuletur,dicetur inutilis, ni
fi ycrham adijciat, tunc cnim refpe&tu poenae ftipulatio vale
bit,cùm non refpiciatur quid intérfit, fed quæ pœna fit appo
fita.l.ftipulario ifta.§.alteri,& ibi Do&. communiter, ff.eod.
$altcri.Inft.de inutil.ftip. Natta conf.z6z. col. 4. benè verum
eft,quòdaliquando quamuisftipuletur altcri, tamen quia in
É ftipulatoris,valet, prout effet quando tutorà contutore
rem pupilli faluam fore ftipuletur, vel quid dari procuratori
fuo,âutcreditori,eft text.in tcrmin.in §.fed & fi quis. lnft.de
inutil.ftipulat.fed fupradiéta non procedunt in patre,& filio
quia filius ftipulari poteftaltcri, fcilicet patri, quia f vna &
eadcm perfonacenfetur.l.in fuis.f£delib.& pofth.& vox filij
vox patris.§.ci verò qui.Inft.de inut.ftipul.& pater ftipulari
potcft filio. fed quaerunt Doétor, f qüid fi quisitipuletür pro 7
fe, & liberis, an includantur filiæ fœminæ: & communiter
concludunt,quòd fic,prout Doét.in l.fed fi hac.§.liberos ff.de
iniusvoc. Alex.in l.ex fa&o. §. fin.adTrebell.l.quod dicitur,
nu.z$.ff.de verb.obl. laf.in l.fi quis id quod,col. 3. ff.de iurifd.
omn.iud. Ruin.conf. 114. num. 14.vol.3. Cephal.confri.vol. t.
Roland.à Valle conf. 89.nu.9.vol.3.& idcm de feruo & domi
nodiccndum, vt fcilicet alter alteri poflit ftipulari, & etiáac
quiritur per feruum poft mortem domini, cùm acquiratur
haercditati. & aduerte etiam, quia fupradiéta regula nec pro
ccdit in notario, fcuius ftipulationeacquiritur iusalteri, &
aâioabfenti & ignoranti etiam antcratificationem, pro qua
! opinioneadducitur rex.in l. non aliter.ff.dcadop.& in §.cùm
<i autcm, Inft.deadoptio. & adeft Decifio in termin. Cacherani
Pcdcmont.decif.33.num.4. & Guid. Papæ, q. 49. & in hoc ca
fu confuluit Gozad.confil.87. num. 14. Rubr.confil.73. num.
$.Corne.confil.io.vol.i.col.3. & confil.i3o. vol.3. in fin. t &
animaduerte ad illud quod diétum eft, alteri neminem ftipu
lari poffe, quia procedit , quoad acquircndum, non quóad
foluendum,vtih $.planè. Inft.dcinut.ftipul. Item poteft po
ni cxcmplum, f vtdeficiat Ę ratione caufæ efficien
tis,quando pater ftipulaturâ filio, vel fcruusà domino, vel è
conuerfo. & ratiorätionise(t ea, quam fùprà diximus, quia

. vox patris, vox filij, cùm vna & eadcm pcrfonaccnfeatur, &
quodammodò quis ftipularetur à feipfo. Idem eft in feruo,
 acquirit domino, fiue $; {iue conferuo,
iuefibi,fiueimperfonaliter,fi tamcn faâum aliquod ftipule
tur, veluti fibi agere per fundum promifforisad fundum do
minifibi quaeritür, & hoc fi pcr vcrbum ftipulatio fiat, fccùs
X 3 fi pcr
 33e peT R. NI c of. Mozz.
fi per nomen, nam tunc fi fìipuletur,itcr domino quaeritur.&
{i connunis fit fcruuspro portione dominica, cuiiibct quae
ritur, nifi vnius iuffu, vel nominatimvni ftipufetur, quibus
cafibus foli illi quæritur, & idcm fi resftipuläta vni ex domi
nis acquiri non poffit, quia fua in totum ácquiritur altcii, vt
- Ê' pcr tofum titulum,iunc glo. & D6&.Inft.de inutil.
ipulat. præcipuè in gloff.in §. fed cùm fa&um. Itcm poteft
pogi exemp!um geifta caufa eßicienre,vt ftipulatio reddatur
i1 hulla eius refpeétu, ffi flipulatur pupillus infans, fi autem
proximus fit infantiae,licèt non multum dißet à furiofo, vti
litatis caufa tameu receptum eft eos flipulari pof{«,n;fi impu
bes in poteftate parentis fit, quo cafu ncc parrc authore obli
gatur, Iicèt proximns fit pubtrtati, quamuis fecùs fit in tuto
Êe §.pupillús. & §.furiofùs. Inft.de inutif. ftipulat. ibi gloff.
videatis omninò,quia optimè declarat. poffent & afia exem
pla tradi de ifta caufa efficienti,fcilicet quando refpe&u ifjus
caufae fiipulatio fit nulla : fcd fludendo brcuitati haec fuffici
1* ant de fccunda caufa, quando f ftipulatio fit nulla ratione
caufæ formalis,poteft poni excmplum in præpofterationein
terrogationis, & promiffionis: nam pro forma traditum cft,
vt interrogatio praeccdat, & fequatur rcfponfio. §. i. Infit.de
verb.oblig & nos fupcriùs diximus in i.col. iftius ord. quare
ifta praep6? cratio redderet nullam fiipulationcm. bcnè vcrù
cft, quòd fi in conceptione fermonis ftipulantisadfir praepofte
ratio,fiipulatio non vitiarur. $ itcm fîquis ftipulatus fuerit,
Inft.de inuti). flip. nam nimium erat prius vigorofa fcx, quæ
reddebat inutilem fipulationem.
13 f De tertia caufà, nempe quando contra&us reddaturin
utilis refpe&tu caufæ materialis, poteft poni exemphum,quan
do aliquis ftipulatur rem, quæ non repcritur, vc! fi repcritur,
tamen ponitur per impofïïbilem conditionem, nam tunc vi
riatur ftipulatio,fi cft appofita conditioafirmatiuè,fi autcm
negatiuè,ßatim peti poteft.§.fi iwpoffibilis.Inft.de inut.ftip.
vel ftipulamur rcm,qug dominio noftro fubijci n6poteft, ve
Juti hypocentaurum, rem fìcram,quamuis pofteà prophana
fieri pofIit,vcl fi ßipuletur liberum hominem,licèt feruusfic
ri poffit, tamen eft nulla flipulatio, velfi quis rem fuam dari
fiipuletur. §. 1. Inft.de inutil. -

Item poteft poni exemplum, fi deducatur in ftipulatio

nem res, quae poftcà fàcra fiat.
14, Item potefl poni exemplum de ifta c*ufà materiali, f vt
vitictur ftipulatio, 6 altcr ftipulator fcntiat dc vna re, alter
promi£
 DE sTi P v LATI o N E. ' 33t
promiffor dealia re,& (icdifcordent, & fic ratione difTenfus:
hamque non videtur refponfum ad interrogatum §.íi de alia.
Jnft. de de inutil. ftip.j Vel poteft poni cxempium, fi a:iquis 1$
ftipuletur hæreditatem fibi relinqui, quæ hæreditas non po
tclt ftipulari.lftipulatio hoc modo concepta. ff.de verborum
obligationib. & hon licet eo, quia libera teflandi aufertur
facultas, dc quo Menoch. confiiio 9 z. numero 8. volum. pri
mo. • - -

f Decaufa finali poteft poni exemplum, vt ßipulatio in.

utilisreddatur, fi centum prorniô, vt homicidiuin facias, vel
quid fimile turpc, quamuis honcftum fit cêtum dare, fed quia
iniquum refpicit exitum,ftipulatio annullatur.l.generaliter,
ibi bo&o.ffde vcrbor.obligat. & §. quod turpi éx caufa. Ia
fiit.deinutil.flip.
f Finaliter poteft dici, vt ftipulatio reddatur nu!!a,feu de
ficiat,fi contrafio fenfu tollatui : nam nullus eft contra&us,
qui non perficiatur confenfu,& qui non poffìt alio contrario
confenfu tolli.l.nihil tam natura!e eft. # de reg.iur. & fic in- .
$ciri poteft, quòd ftipulatio prior anhuilatur, & toilitur pcc
fcquentem ftipulationcm, fi hoc agatur, & fic omncs praecc
dcntes obligátiones nouat, & ipfa pcrimitur per acccpiilatio
ncm,dequâ matcria fuperiùs diximus, & not.Bartol in 1.fi v
nus,in $.pa&us, in z.notab. £de pac. ibidem Hippolytus Ri
minald.num. 5o. & eft text.clarusin l.Aquiliana. f£ de tranf
aâio. Itdm déficere videtur ftipulatio, fi per vim & merum
fa&a fit, Bald.c.itcm,dc pac.iur, firman, quia timor & mctus
excludunt confenfum, vt declárat Scbaft. Mcdic.traâ. d¢ for
tui.cafib. quaeft.7, primæ partis. -

DeConfenfu,
S V M M A R I A,
m Con/en/is dicitur à con, & fènfùs.
2 Confènfùs effimul affènfùs.
3 Confenfu eftplurium voluntas,ad quos respertinetfimul
tttmêfa.
4 Confenfùs eâfèmfùs duorum in idem conueniemr.
Confenfùs quadruplex eft,imò triplex.
1 Confenfùs duplex eft,expreffùs & tacitus.
Confènfùtacitu, & expreffus, regulariter equiparatur.
Quipr&
332 P ET R. NI coL. Mozz.
7 Quiprafens eft,& tacet,exinde tacituscom/?n/iutolligi.
gitar & expreffùs.
8 Confènfùs tacitus nom fifficit, mechabet locum in matri
tfaento.

Confenfùs tacitus interdum nominducit obligationem.

ad Coiifenfis indiffinitèimaliematiorefeudifibipraiudicat.
Voluntas alicuius regulariter non minus declaratur ver
bu, quàmfaélu.
t2 Nominationes ad beneficia,ficut perduntur per exprt£
fim renunciationem, ita per tacitam.
19 Plus eii facere, quàm pronunciare, cùm in verbü poßit
•'ecipi.
1 4. Interdum monfifficit tacitusconfenfis,fedrequiritur ex'
preffùs,
An conférfùs in aëiibusfaétùprafùmatur interueniffe.
Qgando queritur de comfenfù alicuius adaííum, vtrim
quam locunque adhiberi poßit, vel in ipfoaftu adhiberi
debeat.
Si requiritur confenfìs ratione intereffe,&preiudicjt
eius cuius com/en/urequiritur.fifficit,vt com/entiat quam
ao unqtie.
,* si confènfùs requiritur pro/òlemnitateformali,prefari
dcbct um 4êtu.
iy si requiritur com/en/w eius, cuius nihil interef, aiium
fieri,nec principaliter, nec in conféquentiam iftoca/ìvi
detur requiri ipfo aétu.
2o st requiritur confenfiu eius, cuiu interfit principaliter,
vel in conféquentiam aífumfieri, velnonfieri, & tunc
mon tite!!igitur fieri ad integrationem.
2, cùm requiritur confenfùs ratione praiudicij, &fauore
eius, qui praefiare debet, non autemproßlemnitatepottif
conßntire & ratificare quandocumque.
12 Ea ratione coiumma, Confenfú eíl inßripta, quia* ;
tractu, ulli, quos fùflinet, dicuntur contrahi & cele
-
brari
 lO E STIPVLATIONE, 333

brari'£onfenfùr.
2} Diciturconfenfù contraítus contrahi,quiamequeßripta.
ra,nequeprafentiaommimò opus eft,fèd fùfficit qui com
trahunt, confèntire.
24 Inmutuo nonfùfficeret confenfùs partium alfj,rei ipfius
interuemtu.
O Do defcendo ad tertiam columnam fecundi or
MÄ. Amphyteatri,quæ e(t infcripta, Confcnfu, pro
cuiusdecfarátione videndum eft, vnde dicatur con
fus. Secundò quid (ir. Tertiò, quotuplex. Quartò, & vltimò,
$. ifta confen(u fit infcripta,& de natura confen
ustaciti & cxprefli,cx infrà dicendis $£? ad pri
mum,fconfehfusdiciturà con,& fenfüs, hoc eft, quafi fimul
fenfus.l.confenfus.ff.dea&t.& obl.Bal.in l.fin.col.i.C.ad Ma
ced.idem Bal.in l.pa&a nouiffima,C.de pa&t.& in Rub. C.qui
admitti. Rolam.cónf 97. nu. 11.vol. 1. Ideò Ozerius Inft.tit.de
obliga.ex confen. diffiniebat confenfum,f vt fit fimul ad&ri 2.
fus:fed gl.in c.i.in gl.mag de reb.eccl.non alicn lib.6.quam
refert Fab.deMonte, trac.de $ vend.in 3.q.princ. nu.47.
dicebat, quòd fconfenfus cft plurium voluntas, ad quos res
pertinet fimul iun&a.Tu dic ex mente noftra,quòd f confen
fuseft fenfusduorü in idem conueniens,dicitur cöfenfusloco
generisdicitur duorum in idem conueniens,loco differentiæ:
nam voluntas propriè eft vnius tantùm fenfus, & differt etiã
àpaéto,vt caufà à éaufato,cùm pa&um fit duorum,pluriúm
veconfenfus,feu placitum.l. i.ff.de pac.de quo plcnè fuo loco
dicemus.Venio ad tertium, confenfus f«cufidùím gl. c. t de of
fic poteft.deleg. vbi fnndfhu.t.quadruplex eft, némpe negli
genriae,cófilij, cooperationis,&àuthoritatis, feu defenfiohis:
fcdaduerte,quòd ifta g1 loquitur de confenfu praeftito in dcli
&is,vt ibi not. Hoft. Ió.And. Anto.Abb.Fel.& Dec. Bal. aut&
inc confuetudinis,ibi Barb.nu.i6.& Berousc.quae in ecclefia
rum,nu.z6.de conftit. dicebat,triplicem effe cónfenfum, pri
mliseftauthorabilis,qui praeftatuf in prim.Secundus appróba
totius,& ifte praeftatur ipfoa&u. Tertius cóuentionalis,& ifte
praeftatur poft a&um, vt teftatur etiam Virgi. Boccacius in c.
16 inconßitur.Marchiae. fVel dic,quòd dúplex eß cöfenfus,
expreffus,& tacitus: expreffus eft ille,qui vel mutibus,vel alijs,
£tibuselicitur,velexprimitur. 1fi pater naturalis £de adop.
litem quia.£depac.f qui confcnfustacitus& confènfùs e&
preffus
 334 . ' P ET R. NICOL. M Ö z z. -

prefTusiniure regulariter aequiparatur,prout not.Bartol.inl. M.

de quibus,num.tertio.ff.dc lcgat.ficut enim confcnfusexpref- b;
fus parit obligationem, ita confenfus tacitus. vt per Spe- | f.
7 cula,tit de caufa poifcff. & proprieta. $.3.circa princip.fqua- | f.
re fi is, cuius confenfus requiritur, praefensadeffet, isque tace- | -
ret, cquidcm tacitus confcnfusipfiusjndecolligitur, & pcrin- | s
de valet,ac fi expreffis verbis côfenfiffet.l.qui pátitur.fíman- I ;
"da. latè per Feli. in c.nónne, dc praefumptio perTiraqucl.tra- | W;
άa.de retra&.§.i.gloff.9.num. 113. cum fcqucnt. nihilominùs l $.
$ f hic confcnfus tácitus non fufficit, ncc habet locum in ma- w
fi imonio, in quo rcquiritur confenfus verbis, & maximè fi &;
9 rcsagatur ccram tribunali ccclefiaftico. f Interdum quoquc ;
confenfus tacitus non inducit obligationcm, glo.in l.Lucius, Ę
io ff.fo!u.; matrimonio,quia qui confcntit, non çontrahit, fncc ;
confenius indiflinée alienatione feudi fibi pi giudicat,déquo 1 ;
per Angulo, confil. 1. nume. iz. libro 7. ffcdicgulariteryo- I i.
Juntasalicuius non minùs declaratur verbis, quàm faâis. l.dc || ;
quibus. & 1. recufari.ff.deacquiren.haercd.contentire verbo & | k,
faéto, paria fint, vt jnquit Joan. Anton. de San&o Georg. a. | …
liàs Praepof.in cap.ad noftram, nume.i. extrà,dc ÉÉÉ -L
mz hinc eft, quòd quemadmodum f nominationesad bcncficia | s
peiduntur per expreffam renunciationem. c.audita, de rcftit, | t ;
fpoliat. ita ctiam per rcnunciationem tacitam, vcluti fi quis |√
tempore nominationis fieret miles, vcl fi cnm aliqua mulic: 1 *.
remiatrimonium contrahcrct,vcl aliquid fimile faceret,quòd | *.
pcr fe tacitam rcmunciationcm includeret. Hinc cít,quòddo- t
minus dicitur approbare contra&um falfi procuratoris ex- | …
prefsè hoc dicendo, vel tacitè approbando, fi id quodin illo
contraétu per talem procuratorem promiflum fücrat. dc fá
go foluat.l.indcbitum.C.de condisindcb glofl'inlrccufári,
ff.de mcquir.hæred.vbi inquit, nihil intercflè,an verbis, an re
13 bus,vel faéìo quid fiat, Imo in l.fi tamen. $.ca qui. £de aedil. -

cdic. imò multò plus eft facere,quàm pronúciarc,cùm in vcr- 1 p.,

bis poffit adeffè fallacia, vt plurimùm in faétis rarò,cúm faâa | , .
fortiùs & certiùs voluntatein alicuius demóftrent, quàm ver
ba,dc qua rc Ancha.confil.scz.glo.in c.dileéti,deappel.& po
nit Iodochus Damhouder.in fuo Enchirid. parium, & fimi
14. lium iuris, in vcrbo, confenfus, & verbo, confentire. f Intér
dum,tamcn non fufficit tacitus confenfus, fed requiritur ex- \ ;.
preffus,excmplum poteft poni in alicnationibus, quæ fiunt â, l•
prælatisad tcmpus,& rcrum modicarü, in quibuscafibusfuf- i ».
ficit tacitus confcnfus.atinalicnationibuspcrpctuisdcbctin- i s.
-. - ' tcr
 *. DE ST ■ pv LA TI o N E. 33;
\rticnire confenfusexpicffüs,de quò loquutusfuit Guglielm.
kcdo.tra&t.dc rcb.cccief.non alicn. Rub.de rerum mo5ihum
, modic.cccl.alic.nu.3. & cft text in c continebatur,dc his, quæ
fiunt à prælat, ibi Abbas & Frcdericus de Senis in confif3i.
. f An autem confenfüs in aëribus faâis præfumatur interue- 1$
fiiife, vide Abba. c.ea noßitur, de his quàe fiunt à prælat. Gu
„ glicl.Rcdo.fuo tra&. Rub.de hisqui confentiunt. f Sed quan- i6
„ doqusritur de confenfu alicuius ad a&ü alterius, vtrùm ádhi- *
„ bcriqüandocunq; poífit,vel oporteat,quod in ipfo actu adhi
.. beatür, Huncpufiäütangit plenè & dóarinalifer Hier. Gabr.
; inconf. v.in ícol.vbi plürc$icfcrt,& quatuor facit conclufio
ncscommunitcr receptas, nempequòd ß requiritu; cöfcnfus %
rationc intercffe, & præiudicijcius, cuius cöfènfusrcquiritur, '
füffigit vtis confentiat quandocunque, Doét.in c.confuetudi
pis, de confuetud.& iiilfi quis mihibona.5.1uffum. ff.deacq. ,
haered.ffi autem requiraíur confenfus pro folennitate foè: **
Amali adintcgrationem aéìusvelperfonae, &tunc praeflari dc
bct comfenfûs in ipfo a&tu, vcl ante,aut poft in continent,an
tequàm ad extranea digreffus fiat. d. c.çonfuetudinis. & d s.
iuffum.Bald.inl.i.C.qüi admitti,nu.45 in l.fi vxor.C.de cöd;
infcr.Tiraq delegib.cönnub. lib. i6.gl.3.nu.7. fSiautem re- 19
çuiratur confenfus eius,nihilíí a&um ficri, nsc prìnci,
paiiter,ncc in confequentiam, & tunc intclligitur ad ifitegra
tionem perfonæ reqüiri,vel a&usad &lùãçíáí fraudeni,&
$onfulcfidum fiagilitari,putà mulieri,vel minori, Bald. iii d.
l.\.C.quiadmit.fiü.io.& Alex.& alijd.l.fi quis mihi beAia.%.
iufiumi.& ifto cafu videtur requiri in ipfo aëtü. f fi veiô requi as
fatur confenfus cius,cuius interfit vel principaliter, vel in cöri
fequcntiam a&um fieri,velnon fieri,& tun§ nön intelligitur,
icii ad interrogatiönem aëtus,vel perfon£,fed ratione pígiu.
' dicij Bald.1.1.ôuarta eft conclufio,q¤ûdfcùm requiriiuíia: at
tione præiudicij& fauore eius, qüi ïíïí, noii
.. Pio ÉÉÉÉÉ; etiáíô,cuius confúnius requiritur, ad y-
tilitatem propriàm tonfentire,& aétum fine eiüs volütate fá
'
um ratificare quandocunq;, Alex,d.§,iuffum,nu. io. Iaf.nu.
35. Do£t.in l.i.§.fitit quæfituin.ff.defrcb. quos filius refert d,
,_ ,Hig.Gab.d.conf& Rol.cqnf 97.vol.}, . .
* Yenia ad quartum,& dicendum,fea rätione colúmnam #*
. hanc infcriptaih effe confenfu,quia contra&us i!li,quos fufii.
fiet, diciintür principafiter contrahi & celebrari coùfenfü, 1.
£onfenfu, £déaâio & oblig prout in fimifi diximús in ro
lumnailla,infçriplà,quzcolumnae fuftincnt pariter illoscori
tra£tus
 336 P ET R. NICOL. MOZ Z.
tra&us, qui principaliter vel re vel verbiscelebrantur, & fitu
oppugnando dicercs,nónne in contraétu emptionis & vendi
tionis,qui rcfidct fupcr iftam columnam,requiritur principa
liter & proforma resex parte véditoris, pretium ex parte cru
ptoris,& fimul confenfùs partium.l. 1. & per tot.ff.de cötrah.
cmp.$. i. Inft.eod. gl in l.pâ&ta.f£de contrah.empt.Bal.inl.in
vcndentis,vbi declarat optimè.C.cod. quare igitur non dcno
minaturà re potiùs,cùm res pro forma interueniat,& per con
fcqucns, quare non cft pofitus contra&us ifte cmptionis fupcr
columnam,re infcriptam? cui obicάo videtur refponderiper
lmperatorem in §.i.Inft.deobligat qug ex confcm nafc. ibi in
23 vcr. ideò autem obligatio. f vbi dicitur iflis modis confcnfu
contrahi, quia ncqüe fcriptura, neque praefentia omnimodò
opuseft,ac nec duri quicquam neceffè eft,vt fubftãtiam capiat
obligatio,fedfufficit cos,qui negocia gerunt,confentirc.Vndc
intei abfentcsquoq; talia negocia contrahuntur : & fic vide
mus,quòd cötraétus ifle fubftantiâ capità confenfu,vt quam
uisrcsdebeat intcruenire, non tamen opuseft, quòd in a&u,
hoc eft, ipfa traditione, interueniat, fedfufficit confenfuver
bis vel epiftola declarato conftitui venditionem in aliqua re
ctiam incerta, cùm ex ea venditione non oriatur, neccontra
hatur obligatio realis,fed perfonalis, prout declarat gl.Caftr.
& cæteri Joët. communiter in 1. 1. f£ de pignorar.a&io. & fic
cöfenfusprgcipuè & omninò debet interüenire,aliàseffet ven
ditioipföiüre nulla, à quo confenfu tanquàm principaliori,
* & potentiori denomiriatur contra£tus ille emptionis &ven
ditionis,arg.l.cùm quæritur.ff.de ftat.hom.c.quod in dubijs,
de con{;cr.àlfa.in z.dift.& ita videtur declararéTiraq.intrac.
Jignagier, in §.1. gl.z.nu. 5o. ibi in ver.venditioautem folo con
- fcnfu pcrficitur äiitc tiaditionem pcrfeâione cffentiae,nóau
tcm fic cft in illis contra&ibus, qui recontrahuntur,in quibus
rcquiritur fubicétum, nec potefi conftirui, nifi in certo & de
terminato corpore,c¥n contrahatur obligatio realis,&ficrcs
principalirer & aétualiterim mcdio a&lus interueniredcbet,a.
a4 liâs cffent ipfo iure nulli contraáusilli : exemplum fin mu
tuo, in quo non fufficeret cohfenfuspartium âbfq; réi ipfius
interuentu, de qua materia füperiùs fiia columna diximus,v.
bi videndum,& fic notandum, iftum contraâum emptionis,
& venditionis perfici folo confcnfu pretij& rei, vt ififià fuo
traétatu dicemus,
- - - - .

- 1 • .• • • • , TR A CTA.
 D E T E M P T. ET VE N D I T. 337
TRACT A T V S D E E M. ;
PT I O N E ET V E N D I T I O N E,
PETRI NlCOLAI MOZZI 1 M A
C ERAT E NSIS, I. V. D.

Columna emptio, & venditio infcripta,

quæ eft feptima in tertio or
dine.
Deperfonis De rebus Subftantialia Naturalia
In genere,feu ad In fpecie,feu
quantitatem corpore cer
€O. '

Propria,feu
VCI3!
Pura - - In diem.
Infcriptis
Accidentalia Quae aétio Annu!!atio

Admenfùram
Impropria,feu
irregularis
Sub conditione
Sine fcriptis.
EMPTIO ET vENDITIO.
-t, S V M M A R I A.

: 1 Qu*recolumma vnica, duplexnomenfit inßriptum.

2 Emptio & venditio/ùnt correlatiua.
1 Emptio &venditiofamtdiuerfaquoaddiffinitionemper
fonarum, aliud enim emere aliud vemdere eft.
4 Statutumimemptione habet locum im venditione,&par
1^ Jla* £?■ •
 .

%3£ P ET R, N 1 CoL M oz z
naindiäaemptori,intelligitur etiam venditori. -

* Emptio&venditiofùntparia, regulaparium eíi, vtfia.

| tutum in yno, fit m alio. -

* Sifatgtum eomipellit aliquem vendere, non intelligitur

compellere aliquem emere,nec econtrà.
7 Quando emptio & venditiopropriè affiniturpro contra.
£tujn £ffe dedicio & farmato, emptionü monëm efi idem
infenfù cum nomine venditorü. ' '
4 Sicvijideretur adtus emptionis & veriditioni, prout ex
plicatur ab ifta,vel altera parte deperfe,veldifiunâius,
,' tunc dicitur aliud emere,aliud yeiidere. -

9 Contraçtus emptionis &venditionüdiffiniturnonreperi

1** tur ab Imperatore.
rb Emptio & venditio efi contraáus bonafidei vltròcitroj,
obligatoriu,qut confenfi,re,&pretio 5erficitur.
11 Eiiptio eit alienatio quadam,qua dominium &poffe£ìo.
rei yenditæ transfertur per traditionem ipfiuídómini,
'velfi non rit dominus, vfucapiendi conditiónementem
pro ipfo fòluto pretio. '
12 Venditio e$t iuri(gentium contraítus, quo alicuius rei
pro certo pretio domimiwm transfertur,vel nexus euiäi
omis contrahitur. *

13 Nom reitè loquutus Fabian. de Monte, in illa diffinitione

emptionis,fecundùm aliquos. -

14 Emptioni comtraäus debet denominari à principaliori,

& fic à conßnß. - _

// Regulariter res im òtraiiu emptionis interuenire delet,

imterdum etiamfinere intelligiturfieri venditio.
16 Im contraéiu emptionis & venditionù fifficit, vt res in.
teruemiatfibi<itiuè, vel relatiuè, dummodò partercom
fentiant in corpore. -

17. Confenfùs in emptione,& venditione debet effè declara.

tus verbis, yel epiftola. •• *

13 Matrimo;iium folo confènfù contrahitur, fèd a? ei*$#

 DE EM £T. ET v E N D t T. 339.
debet verbu declarari, vel aliter. • * - ..
fy Maxima eff differentia intercontraäus,qui denominam
turà re,vel à coryènfù. , ,.
? ao Emptio & venditio e$t contraátus obligatoriu vltrò cj
tróque confènfù initus fùper re aluqua, mediante pre
110, .. . - . -

at Origo contraítus emptioni, fecundùm aliquos eft de iu.

regentium quoad aquitatem, fed quoad formam & im
f;;.
..
trodu£tionem de iure Cittili. , , • •**, • .

aa Emptio eft de iure gentium fimpliciter & abfòlutè, fè

: » cundhm Bart. … -

r. 23 Quomodo emptiofuerit introduéta.

24 Magna eff controuerfia inter Doéto. am introduíta fae
rit pecuhta de iuregentium, vel de iure Ciuili.
41. Princeps mompoteíl tollere ea,quafìmt iurisgentium fine
euidemti caufâ. - - -

26 Quæ veniat appellatione emptioni, & venditionis,& ah

comprehendantur alij comtra£tus. - -

47. Aliqui dicunt appellatione emptiotii c* venditioni nom

-* i* yenire altum contraéhum.
2* Aliqui,quòd verbum emptio, comprehendit im fé omnem
contraâum,per quem transfertur dominium. '
49 Doótores pro concordia ponunt regulam cum fallentijs
quinque/eu quatuor.
30 Appellatione emptioni, venit quicunque alius contraítus,
per quem domimium transfertur, limitatttr quattuor mo
14.

31 In materiapænali,velrefiringibili, appellatione emptio

ni,/0lùm veniet contraítus emptionis. -

;? 32 Ex communi yfi loquendi appellatione emptionis, noo

yenit omni contraáus, /ed folùm emptio, & vendi
tio.
3) Vfùs loquendi prefertur in quacunque materiapropria
ßgnificationi.
JT 2 34 T£
340 PET R. NICO L. M oz z.
34 Teffator legando omnes res ab eo empta,nomcenfeturle
gafferes ex alio tituloprouenientes.
3* Prohibita venditione, vel im aliquoaâufaciendo menti
omem de emptione, intelligitur de omnicontra£iu, mfi di
uerfâ ratiofitim alijs contra&ibus.
36 Quando aliquid traditum e$t alicui,fi traditum eff affi
matum, im dubio vocatur venditio, quamuis ad locatio.
nem poßit adaptari.
37 Amprohibitus alienare,poßit alienationi confentirt.
§25§* 8 NIO ad primam columnam alius ordinis, quae
% cft infcripta, Emptio & venditio: procuius decla
§ ratione primò vidcndum, quare columna illadu:
plex noinen contineat. Secundò, quomododiffi
niatur contra&us emptionis. Tertiò, de originc
eius. Quintò,& vltimò, quæ veniant appellatione huiuscon
tra&us: Fofteà deueniemüs ad alium ordinem, in quo diuifig
refidet: demùm ad articulos, feu confiderabilia iuxta ordi
ncm incœptum. -

Quoad
duplici primum
nomiine dicendum,
cffè infcripta, quiàfeafemptio,
rationevnica columna
& vçditio funt

correlatiua, quorum natura & rcgula e(t, vt ad pofitionem w

niusfcquatur pofitio alterius,& ccótrà ad rcmotionem vnius,
fequatür remötio alterius,l.fi.ff.de accept. eft optimus tex.in
1.1.vbi Bart.C.de cuprefcx Luc. Daph.Iib.11.1.fi.C.dcindi.**
dui.tollem.declarat Cagno.in 1 .c.de refcind.vend.nu.3.in
z.quaeft.Bart. nanque nön datur empror fine venditore: nec
econtrà : f funt tamcn diucrfa quoad aliud vendcrc,perfon*
rum,quia alter emptor, alter venditor:diúin&tionem aliud C
mere éft,vt 1. 1.§. i.3e contrahen.cnnpti.& not. Bal.in I.vnict,
C.fi fer.extero fe emi mand. quia aliusacquirens,alius®n$
dens, vide tex. in c.fi.deinftit. ibi intcrdaiitem & accipien*
& c.debitü, de
& venditio baptif.non
videtur cadere textuum
quorum authoritate cnpti?
fub eadem columna: re&èta
men confiderando,incorgruum minimè videtur,çùm fimt,vt
diximus,correlatiua, quofum cadem eft ratio & difciplina, !,
fi cùm dies.§.pen.ff.de arb. atq;adeo f ftatutum in vno , in.
telligitur pariter fìatuum in reliquo, etiam fi cffet £n* '*
diétá emptori ex aliquo cótraâu prohibito à lege vclfigiu'%
intclligcrctur paritciindida vcnditori,proutdcclarat *;?
 I)E EM P T. E T v E N D I*r. 344
d.1.1.C.de cupref.ex Luc. Daph. Bald.inl. 1.C.commu.fer. ma
nu. Fabia.de Monte,fuo trac.de cmpt.& vend.inz.q.princip.
num.23.qui citat Bald.inl, nemo martyres, in fin. C.de facro
fanc.ccclef. Accedat, quòd f cùm cnmptio & vcnditio fint pa $
ria, regula parium & fimilium eft, vt quidquid eft ftatutum
in vno,locum habeat etiam in alio.l.Iul.anus.$.{i;procurator.
ffdeaά.empt. Bald.in 1 6 cùm te.C.fi ccrt.pct. tex.opt.in l.3.
in $.& generalitet,ff.de itine.aétuq; priua. i.apud Celfum.$.fi
quisautem.ff.dedoli excep.hoc tamé limitatur in cafu,qucm
notat Fabia.in 2. quaeft.princ.num.34. fcilicet, fquando (ta
tutum compellit aliquem vendere : tunc enim non intelligi
tur ctiam compellercaliqucm cmcie,nec econtrà, prout not.
libi,Bal.ind.l.1.de commu.fer. manu. quare,fubtiliùs & di
Ê recolligendo, dicendum eft, quòd f quando
emptio & venditio propriè affumitur pro cötra&u in efTe d¢
du&o & formato, cmptionisnomen in fcnfu, cft idem cum
nomine venditionis,vt fiuecnuncies emptionem, femper fig
nificabiseundem contra&um, & contraáus ille, qui cęlebrá
tur re,& pretio,& confenfu,habcnt duo nomina,vel cmptio
nem,vel venditionem, eft textus formalis, qui in punélode
cidit hanc materiam,in l.veteres.ff.dca&t.cmp.f fiautem con
fideremusa&um,prout explicaturabifta, vel altera parte dc
per fe,veldifiun&iuè,& tunc potefl dici, & verèdicitür aliud
emere,aliud vendere.d.ll.ff.de contrahen. cmp.ctenim is,qui
emit,tradit pietium : is,qui vendit,tradit rcm,proptereà non
comprehenderetur fubftatutis facientibus mentionem de al
terotantùm : in cafuautem noftromeritò non fit feparatio,
. cùmconfideremuscontra&um in efledcdu&um, & ideò non
poteftdici,vt ille magis conueniat vni quàm alteri, & non fe
parauimus titulos iftos, quia fub diuerfis noninibus fit idé:
nam in traâatu emptionisdiceretur de emptione, in tra&atu
venditionisdiceretur de venditione,& effet repetere idem fu
peruacuè: ponimus vtrunq; nomen,& non magis vnum com
prehcndit, quàm aliud, & fic ctiam infcriptum eft ab Im
pcratore.
Venio adfecundum propofitum. fContra&us ifle em
ptionis&venditionis à iurcconful.diffinitus non rcperitur,
tamen Fabia.de Monte in fuo trac. empt. & vendit. iiihil pe
nitùsintaâum relinquens, ita diffiniri poffearbitrabatur, vt
fit contraâusbonæfidei,vltrò citroquc obligatorius,qui con no
fenfu,re,& pretio perficitur, quae definitioab ipfo Fabiano in
prima quaeft, prihcipal, diligcntcr epistus, Aliam É
3 m1
 342 P ET R. N I coL. ' M oz z.
ui finitionem referunt Summißa, quidam, fcilicet, fvt emptio
fit ahienatio quædam, qua dominium & pcffi tforci venditæ
transfertur pcr traditionem ipfius domiiii, vel fi non cft do
minus, vfucapiendi cöditio ifi ementem pro ipfâ foluto prc
tro, quaediffinitio cùm fit Ionga philatciia, ` & pcr cónfe
qucns fuperflua, videtur reijciéndâ, tum quia conuenit alijs
contraâibus: tun quia non cprimè oflcndat cffcntiam, &
fubßantiam ipfius contračtus. Afiam difinitionem tradebant
1»
Moderniores qnidam, vt venditio f fit iurifgentiui, contra
άus, quoalicuius rei pro ccrto pretio dominiutm transfèrtur,
vel nexus eui&tionis contrahitur. Sed di£ni:ioadcò vidctur
defeâiua, vt verbum principale (vt vulgò aiunt) in ipfà vi
deatur deficere, namque explicant Modcrniorcs ifti contra
&tus effentiam;& omittunt verbum illud con&nfus, qui con
fenfus principahs eft in contra&u hoc emptionis & vcnditio
nis, vt diximus, columma confènfù infçripta : atque adeò re
cepiffem profe3ö diffinirioncm i!Iam Fa5iani primo lcco di
&tam,nifi op;rgnando quidam dixißent, confta&um ilium.
cmptionis folo confenfu contrahi & cc!ebrati ad diffcrenti
am illorum contraâuum, qui re & verbis, feu litcris contra
huntur. ciim ergo folo confenfu emptio & verditio celebr£
tur 1. in emptióìibus.ff.de contraheb.emptio. §. 1. Inflitit dc
13 obligat. quæ ex confen. nafcun. f non re&è loquutusfjt Fa
bia. ibi in illa definitione confeífi, re, & pretio perficitur,
qui , cùm re etiam celebretur, deberet denominati à re, qua
medianre contraétus ifte perficitur, vel fa!tcm dcbcret dero.
rrinari ab vtroque, fcihcet confénfu & re. & quamuis ra
tio videatur fatis colorata, ita tarnen toHcbatur obie&um,
quòd ctfi res ipfa & pretium in contrahenda emptione,& Vcn
ditione,interuenire dcbcat, non tamen pcr Hocfiquitur,ytd*
\, 4 beat denominariâ re, vel faltem ab vrroque, quiaff princi
palitcr requiritur confenfus,à quo principaiiori debct dcno
minari a&us,vt diximus in columna, confenfus, argumcn- I.
$ cùm quæritur. ff.deflatu homin. & quamuisf regulariterre*
in hoc contra&u interuenire debeat, tamen interdum ctiam
fine re venditio intelligitur fieri, hoc cft, cùm quafi alea c
nitur. 1. nec emptio, $.§!iquando.ff.de contrahcm cmpti;^°*
cedat,quòd qunhdo res inferuenit in emptione & venditio”;
non interücnit a&ualiter, ficut inrertienit in contra&ibusi!;
Iis,qui re celebrantur, in quibus in medioa&usintcruenit.!
' 16 t fufficit in hoc contraâu emptionis & venditionis, Ä.
ferucniat rclatiuè, vcl fubieétiuè, dummodò partcs •$.
ti

-*
 DE EM PT. ET vENDIT. 343
fentiant in corpore,de quo fit venditio I. in venditionibus.ff.
decontrahen.empt. Goffred.qui videtur ita declarare in fum
ma tit.de rerum permuta. & hac de caufa denominatur con
traâus ifte à confenfu, & ponitur inter contra&us, qui folo
confenfu celebrantur & perficiuntur, intelligendo tamen, vt
fcilicet fifte confenfus fit declarnrus verbis, feu epiflola, vt 17
dicitur f in matrimonio,quod folo confenfu perficitur,tamë is
dcbet verbisexprimi, c.tuae, de fponfal. declarat Didacus fuis
Epitom.fecun.par.cap.4. & fic videmus, t maximam effe dif 9.
ferentiam inter contra&us, qui denominantur à rc, & qui de
nominanturà confenfu, & tollitur obie&io, nihilominùs e
go putabam ad hoc,vt omnibus quoad fieri poteft,per me fa
tisfieret, (ic clariùs & forfan meliùsdiffiniri po({e cötraétum
iftum emptionis & venditionis,f nempe vt fit contraáus ob 20

ligatorius vltrò citroque confcnfu initus fuper realiqua me

diante pretio, & haec diffinitio, meo quidam iudicio, optima
videtur, & fi tibi minus lata vidcbitur,addesalia verba, quae
aliisdiffinitionibus pnnuntur,quamuis regula fit,quòd diffi
nitio tantùm effentiam & fubftantiam rei dcmonftrare debe
at, vt colligitur ex Bald. ex procrm.decreta. dum tradit diffi
nitionem difinitionis, vt fit conuertibilis propofitio fubftan
tiam ac propriam rei qualitatem compleétens vide Nico Mo
ron.tra&a.detreg, & pacc, q.6.par.i.latc per Sebaft. Mediccs,
tra&.de diffi. - -

Venio ad tertium,de origine iftius contra&us emptionis

& venditionis,& licètf quidam dixerint effe de iurcgentium at
quoadæquitatem, fed quoad formam & introduétiónem de
jure Ciuili gl.in l.casobligationes,in ver pro dote, & ibi feq.
ff.de cap.dimi.quam refert Bart. in I. 1. £de contrah.empt.tu
dicfimpliciter & abfolutèfex mente Bar. quod eft de iurè gem 22
tium. I.ex hoc iure,ibi Do&.fEde iufb.& iu. Bart.d.l.1. Balăia
Rubr.C.eod.quaeft. 1. Fab.de Monte.tra&.de emptio. 1.quaeft.
princip.num.4.Anto.de But. Rub.de emptio.num. iz.& antc
eum ibi Abbas, Iacob.Angarcl.im addit. ad Summiftas in ver
bo,emptio,& pro hac opinione adeft text. in tcrminis in l. 1.
ffdecontrah.emp.in fi.ibi,eftautcm emptio iurifgentium f : $
fuit enim introdüétuscontra&us ifte hoc modo,permutabãt
homines primò res, nempecum ego habcrem frumentum fu
perfluum & non vinum, & tu ccontrà, vel tu veftem, & ego
cquum, permutabamus, at quoniam difficilè erat femper
inuenire res neceffàrias, hac de caufà fuit introdu&a ex vna i
Partc pccunia, cx altcra mcrx, quarum commutatione j;;
Y 4 - rct
 PETR. N 1 CoL Mozz.
ret emptio & venditio,prout habetur in l. i.ff.de contrah.em.
ptio.& fic contraétusifte introduétusfuit de iuregétium,cùm
omncs gcntcs tunc vterentur.§.iurifgcntium. Intt.deiur. na
24 tu gent.f fiueintrodu&ta fuerit pecunia de iure gcntium,fiue
de iurc Ciuili,de quo magna eft inter Do&o.controucrfia,di
cetur emptio de iure gentium,quia dcbctattendi principium,
licèt cffetaddita pecunia de iureCiuil.d.l.1. f£deçontrah.em
ptio. & ita communiter Do&o.intelligunt & declarant. Vti
23 litas autem huiusconclufionis eft,f qüia fi äÉ
tium,prout eft,non poffet princeps tollere contra&um iftum
fine cuidenti caufa,fi autem effet de iure Ciuili, poffet ad libi
tum per ca,quae not.Bald.Roman.Corn. & cætcri in l. in te.
ftamentis. C.de teft. Fel.in c.quæ in ecclcfiarum, in3.col. vbi
adducit do&rinam Ang. de cónft. faciunt diáa per Anton.de
Burgos,d Rubr.de cmptio. num.iy. not. Aymo conf.3. num.$.
Ibec conf.343. & Anch.conf.298.nu.4. Franc.Bcc.confil.3.nu.
5o. vbi aliosrefert.
26 fCirca quartum, nempe quae veniant appellationcef
prioiiis & vefidit. an contiheatur & intelligãtur tantùmille
contraétusemptionis & venditionis,vel fub illo contraâu a
lijcomprehendantur? iftam qugftionem examinat diligenter
Fabia, frac.deempt.in z.quaeft.princ.poft Bal.in l.voluntas;
C.de fideicommiî.spcc tit.deëmpt.§.fcd videndum, verf.fcd
pone. Ant.de
zz7. Pet.à Burg.de
Ducn. empt.fub
reg. 259.
nu. 19. pofuit Bern.
Gugli. Rcdoa.irac.de Diazrsg.
reb cccl. non a

licn.tit.defignif.verbi alienátio,ver£appellationc quoque*

lienationis, praeter Summiftas & confulentes, quos non r§°
robreuitatis caufa:videndum eft ergòbreuiter,quomodo Po
&ores hanc intelligant conclufioném,in qua duç funt Doào:
27 rum opiniones negantium,& affirmantiüm, etenimfaligº
dicunt appellatione emptionis& venditionis non venirc a
lium coiitia&um, quia ita dcbct confiderari contractus ifie
emptionis, vt ita differat ab alijscontraétibus pg?
donationis,& fimilium. haec opinio probatur pcrtex£!n 1fi.
C.de decur.lib.io.& in c.i.dc his,quæ fiuntâ praelat.vbi poni
tur ifte conrra&tus emptionis & venditionis tanquàm Έ
fusabalijscontraâibus.c.fin.deaccufàt. tcxt. in c.i.de £g;
prælat.lib.6.l.1.c de reb.decur.fine dccret.non alien- *'"';
*8
1.fi.C.de detur.lib.io.falijautem tcncntcsg9gt;? f';
dcduceban* text.in 1.flät. libcri. §.quintus. ff d$ flatulib.y 1
Iureconf. inquit, quòd vcrbum cmptio & venditio, comprc*
o
- -

hcndit in fe omncm contraçtum, pcr qucm uauat -

 YOE EM p*r. V E N D UT. 343
minium,quod idem probatur in I. ficut. 5. in venditionis. ff.
qui.mod.pig. vcl hypo.fol.c.t.de contro int.do. & empto, in
vfi.feud.not.fcribeii.inl.z. ff. de vfucap. pru empto. f itaque
Ê concordia Do&ores aliqui pofuerunt regulam cum fal
entijs quinque,quæ ad quatuor poffunt redigi, fecundum An
. to de Burg.rub.eod.in fin.& Diaz.fupraci. reg f regula ergo
eß,quodappcllatione emptionis, & venditionis, venit qui
cunque alius contra£tus,per quem dominium transfertur iu
: ribusfupracitatis.fallit primo reg haec, vt non procedat quan
dofieret commemoratio pretij, quia tunc deberet intelligi fo
lum dcemptione, ita procedit text.cum gl.ind.l.u.dc rcbus de
curi.fine decre.non alie. Abb.ita declarat in c. 1. de his quae fi
unt à præla.in 1. col.& c.potuit,extra de loca. in 2 col. & Ioan.
Andr.titu.deemptio & vend.$ nunc videndum,il. 2, verf fcd
pone,in addi.Spccu.fecundò fallit d. regula fin materia pœ
nali,vcl reftringibili, quia appellatione cmptionis, folum ve
niret contra&us emptionis, pröut differt ab alijs, fecundum
Speculatorem titu.de emptio. & ven.§.nunc videndum, verf.
fedpone.ita firmat Philip.Francusd. c. i.de except. præla. lib.
6.& Bart.ante eum in l.qui duobus,f£defalfa. Abbasd.c. 1. dc
reb.ecclef.non alien.dum dicit,fccùs in materia odiofa feu re
ftringibili,fcquitur D. Dccianus,conf$9.col. i.vol 1. & ex hoc
infcrtur, quod fi in fententia vel decreto iudicisprohibetur
emptio & venditio,intelligitur de emptioneftriétè,&fic non
dealio contra&u quia verba fententiæ, vel de rcti, funt ftriàè
accipicnda & intelligenda,l. 1.C.fi plu.vna fen. Bart. in 1. 1.C.
quam prouo.non eflTecef.tex.no.pro illarione ifta in l.fi pu
'3 pillorum.§.fi praetor.ff.de rcb.eorum, & idem dicendum ef
fet,fi per ftatutum fieret ifta prohibitio, vel per l«g vel etiam
: fi prohibitio terminaretur ad cötrahentes,inter quos prohibe
tur venditio.etenim cum iftud fit odiofum & reftringibile, l.
' fed non vfqueadeò.ff.fi quis fue. à par. man. in cis non com
prehendetur alius contra&tus, ita Bal.in l. voluntas,C.de fidei
com & clarius idem Bal.in conf. incipiente, !{lud flatutum
tcrrae,nu.4.quod tamen eft intclligendum,nifi lcx, vel flatu
tum prohibédo venditionem rcfpiceret publicam vtilitatem
tunc ad impediendum alienationem fauore publico vciba la
fèfuntaccipienda & amplianda, vt omncm álienationem cô
prehendant,quod viderür probari in text. frgulari & vnico
inl.hoc modo.ff.de cond. demonft fTcrtiò fallit d. rcgula,
vt non proccdat confiderato communi vfu loquendi, quia
non de omnibuscontraétibus, fed folum dc vulgari cmptio
Y 3 ne I
11 ,
.

|
*46 PETR. N I CoI. M oz z.
33 ne intclhgeretur,fecundum Panor.d.c. 1. j nam vfuskoquen
di praefertur in quacunque matcria propiiae fignificationi.l.
libcrorum.$.quòd tamen Caffius.ffJe leg. i.no. Euera.inccn
tiloq.argumcntandi, in loco à communi vfu loquendi,feuo
pinione vulgi,diximus columna re in'cripta.Quartò faljit d.
regul. in cafu fingulari.l.itcm legato.$.item intcrcft,ff. dclc,
34 3 qucm tcxt.animaduertit Ponta.fingu.6v s. fde tcftatorele
gantc omnes res ab co emptas,quòd fion vcnäent rcsadte(ta
torem ex alio titulo prouenientes proptcr coaicéuratam mé
83
tem Quintò potes limitave,& omnes Iimitationes fub vnica
¢omprehcndcre,f vt probibita venditione, vel quouis modo
facicndo mentioiicmi de emptione,intclligatw prohibitaali
cnatio & contra£tatio quouis nodo d.§.quintus, c. i. dc con
*ro.int.doni. & empt.fcud.vbi Bald.in fin. intcllige, fi cffc
{tus venditionis magis quàm modus confideretur,Vtdcclarat
Caft.conf. 175 in prij Bolo.con£ , s.artic. 1.Burfàt. conf. 149,
nu. ii.vol. z. lo. Bolo.conf. 11. nu.76.fimita, nifi diuerfâ ratio
fit in alijs cótraélibus, Iafin l.fi.nu.6$.C.de iure emphi.Gulic,
96
Rcdoan. trac dc rcb. ecclc£non alic.in ver.appellatione,nu &
f An autcm prohibitus alienare poßitálienationicöfen:
tire,dicendum quod non,fccundum Bald. in c. 13. illud. verf.
quæro ergo, de prohi, feudi alien, per Fodericum, Ang. Fulg.
Cor.Iaf. in l.quoties, C. de fideicom.Soc.xouf.z33. nu.6. Dccia
nus conf6o. nu. 11.vol. i. & diccmus infra. -

37 fJnf dubio autcm,quaEdoaliquid fuiffet traditum ali:

cui aeftimatum,cenfetur Venditum, §t diximus, quamuispg£
fet adaptari ad locarioucm,tcx.c(l qui in punâo hoc dccidit,
in l.3.f£loca.vbi quotiefcunque fundus iocatuseft à domino,
& colonus accipiat inflrumentum æftimatum, in dubio erit
praefumendum venditum inftrumcntum, prout declara;
Bart. quem videas in d.l.3.& in leg. fi vt certo. $. inrerdum. ff.
commod.& idcm dicendum in dotc, nam aeftimatio rerum
dotalium facit emptionem in dubio,etiam fi pretium conß
ratur in arbitriun altcrius,dc quo latè pcr Dida. Cou. pradi,
quaeft.c. 28.

De diuifione emptionis & venditignis,

S V M M A R I A.

1 Alia eft venditio infçripti,alterafinefériptis.

2 Alia eft venditiopura in diem & fub conditione.
Qu*
 m) E E M p T. ET V E N D I T. $47
# Qu*fit venditio in ßriptis,& qua requirat.
4
Qua fit venditiofinefçriptü,& quæ requirat.
1 Alia eji renditiopropria/eu vera, altera impropriafeuir
regulárü.
6 Gratiofa venditioßletfieri à principe fine pretio, vel vi
lißimo,
7 Alia reperitur venditio in genere vel ad quantitatem, '
aliatnffecie, velim corpore certo,& alia admenfùram, '
& quafit. - - - - - - -

3 gia-
vel mem/uram.
venditio fuerit faíta ad corpu
.i; ;• ' • ,

- V; N 1 O ad alium ordinem, in quo diuifio emptionis '

,/ & venditionis refidct:faliâ enim eft venditio in fcri- ι
ptis,altera fine fcriptis, vt inquit lmper lnft de emp- *
tio.& vend.& l.contraçtus.C.de fideinttru.icfert Spccu. titu.
deemptio fub num, 5 Port. Inflitu.d. §.in 1. nota. & Ozcri.in
rubifiustit, in 2. prooem. Fabia de Monte,tra& cmptio, in §.
quaft.princ.) 4. qüaeft.num.76.& ante omncs Azo in fumma,'
tit,de contrah.emptio. num. i 4. qui paulo infcrius refert tri-.
pliçiter contrahi emptionem & ά, f nempè purè, a
iydiem,& fub conditione,alleg tex.in 1. fi mihi bibliothecâ.
ff.de contrah.emptio.vbi fa&a fuit venditio conditionaliter. - '

ft3 ita diuifio prócedit etiam in quolibet contraâu,diximus

plenè tra&.ftipulatio in z.col.pcri.ordi quæ eft infcripta,pu- .
ra,in diem & fub conditione, fvenditio igitur in fcriptisilla
cft,quaead fui effentiam & fubftantiam réquirit fcripturam, *
quod cft quoties contrahentcs de facienda fcriptura aliquo.
Ifododixcrunt,licèt quidam dixerint, tunc demum effè in
fiipti, quotics aliter non valere dixerút contrahcntes vendi
tionem deberc,quàm fi poßea fcriptura fiat,l. contra&us, vbi
g'o,& fcriben.C.de fidein(tiu §.17 nft.eod.dc emptio. & ves.
i.Afftiét decif.io4.in fine,& nota quod doncc non fuerit fa
&tm fcriptura,pcriculum eft vcnditoris,l.cum inter. C. de peri
cg, & commód.rei vcnd. f venditio autem fine fcriptis illa
cft,quæ foloconfenfu celebratur, fimulatque de pretio inter
partcsconuenerit,ncc requirit quod aliquidarrae nomine de
tur;Aira enim eft argumentum fcu probatio venditionis con
tra£tae,non eius fubfîantia,l.quod fæpè,in princ.ff.eodem,&
'I lnftitu. cod. §. 1. & nos infia,dc quibüs vcnditionibusin fcri
v
ptis
 p E T R. NICO L. M O Z Z.
348
Ëtis&&l.cum
fine fcriptis,videCaftr.in l.qui bis idem.ffdeverb.ob
res,C.de proba.& d.l.contra&tus, videLauren. de
Pinu Bonon.conf.87.
f A!ia eft venditio propria feu vera, altera impropria feu
irrcgularis,ficut diximüs dédepofito.l.dies.$.fin.ff.depof.pro
priâ feu vera ei} venditio,quando fit cum taxationc pretijex
preßi & liquidi,velfaltem quando fit fub cenditioncpropte
tio,quod aliquis tertiusarbitrabitur.l.fin.C.dccontrah.em?
tio.§.pretiuii,Inft.deemptio.Cephal.confio, vol.f. nu.3 de
quo rios infra.impropria feu irregulariscft venditio,quando
iiullum repcritur
pria venditio taxâtummutuo,
affimilatur pretium&accipit
expreífum, quae impig
naturam mutui,
* conuentio ipfâ tanquam mutuum potcft fubftincri, vt$*
faao refpondit D.Ceph.conf.io.& dicemustrac. loçati9 i?
ordidiùiî:&a,col.vlr.ord.vide Arium Pincl.rub.C.detcfcin.
vend.& Ema.Soarcz,thcfau.recepta. fcntcnti.in vcrbo, emp
tio,num. 132. -

f Qu* impropriafcuirregularis venditio P9t£jf *i°''

vocariaJquando gratiofa,quâ fieri folct à PrinciP* finepre
tio, vel viliffihmo pretio,prout dcclarat D. Dccianus,dominus
meus, conf. $.nu.94.voluminc i. • - ■*

f Alia venditio reperitur in genere,vel ad quantitatê,alia

in fpecie,vel ex corpore certo, &ália ad mcnfuram , vcnditio
in genere videtur effe,quando vendo hominem in gener; vel
boîem, &iflo cafu ante traditioncm fempe; ct;! periculum
ζζάζΚScb.Med.trac.defortui cafigu*'£*
par.num.io6.idem dicendum cft de venditione ad quantita
tem,vt fi vendo centum falmasgrani,non dcftifato '°°'''.
fignato loco,femper videtur effèpericulum venditoris, qui V1
détur effe obligatus ad genus,& gcnus perj;eno? potcft, arg,
tex.cum matefia,l.i.C.iicer.pc.quod itelligc,dui modos,
ptor non fuerit in mora rcsipiendi frumentùm oblatum , '
inquit D.Scbaft.trac.dccaf.fortu, vbi affirmat, pre$$i;
in $ino,oleo & frumento per 1. z.C.de peti. & co'";'°' veng.
venditio in fpecie e(t,cum vendo tibi vinum , quod habcoin
cellario,& tunc fi pcreat feu corrumpatur ving". damnum
ad cmptorcm pcrtinere clarum eß.1άen dicendum eß deven
ditione ad corpus,quæ cft,quando vcnditur talis fundus cum
fuis fvenditio
confinibus,vt infia.
autem ad menfuram eß,quoticfcupj mcn (|;
-

ra apponitur,feu cius mentio fir,dc quo latè per Did.Cou.c.3;

praä.quaeft,fcdadcognofccndum, an vcnditiofucrit Ę
 *-.

I)E EM p T, ET V E N D I T. 349
corpus,vel ad menfuram,vide ibidem Cou. qui ex mente Do
άorum talem tradit theoricam,quodfiponatur menfura, vel
eius mentio fiat caufa demonftrationis, vt corpus quod vendi
tur vcl donatur legatur notum {it,& magis certum,dicitur vê
ditio ad corpus, & fiue menfura minor íemiâioríiiiii facit,
ad venditioiisius feu difpofitionis,& fic tandem volunt Do
άores,quod fi ad menfuram concepta fit difpofitio, quia ab
eadem menfura cœptum fit, tunc menfuræ modus feruandus
eft,fi veròad corpus ipfum aétus referatur, quia initium fu
mit contraétus É legatum à corpore, tunc parum refert, an
modus menfurae diétüs maior (ir,ve! minor, fèd cenfetur fa
$a ad corpus venditio.l.fiferuus legatus. §.qui quinquc,ff. de
legi.l.fi venditor,in princ.ff.deaííio.empti.l.his verbis. $.pa
ter, f£deleg 3 Oldr.cónfil. 197. Bal.in rubr.C.de contrah. eim
ptio quaef€va. Alb.in l.comprehenfum. ff. dc contrah. ernpt.
Ioan.Andr,ad Specn tit.de emptio,§.fciendum,ad fin. & àlij
cumulati per Did.d. c.3. in z.col. quare fi dicam, vêdo tibi fun
dum his certisac nominatis finibus circumfcriptum, qui cft
decem iugerum,venditio dicitur fa&a ex corpore certo, nec
reftringitur ex menfura,& fi plura funt iugera, veniunt in vè
diriorię, Iaf.conf.79 l1b.1. Dec.conf.347. Affic.d«ci(. 68. fccùs
i
fidicerem,vcndo decem iugera fundi his certis ac nominatis
finibus,vt per Doc. in I.fi féruum,$. fi modum.ff.de act. emp.
ibi Caft. &aduerte, quia in venditione ad menfuram non di
citur perfe&a vendiíio, fed dicitur & e(t conditionalis, donec
fesfiftradita,& confignata 1. quod fæpè.$. in his, de contrah.
emptio.Deci£Perufi. %o. nu.6.Scbaft.Medic.de ca(ibus fortui.
¢16. v.par. num.92. benè verùm eft quod illa venditio perfe
£taeftád hoc,vt non fit locus poenitctitiae, vt dcclarat Did. d.
c3num.6.Menochius, confi.i6. num. 19. lib.t. Parif. conf. 4o.
& fic infertur quod in ifta venditionead menfuram pericülü
non dicitur peftinere ad emptorem donec mêfuretur illi tex.
in l quod fæpè.$.in his,in prin. & in fi.C.de a&.emp.ibi Cur
tiusiunior, Did.fuprad.loco.

De perfonis quæ poffunt emere,& nom.

S V M M A R I A.
1 Inter quas perfóna,poßit contrahijfte contraétus emptio
mi & venditio, & celebrari.
* Quilibet habem, liberam adminiftrationem rerumfuarú
- yel
-\
33e PETR. N ICO L. M oz z.
vel alteriuspatrimonijpoteft vendere. * ,
s . Quilibet poteft vendere bomafia, mifiperlegemaliter
ffatutum.
4 Quæ perfonafint prohibitæ à lege emere vel vendere.
3 Inter quas perfóna, poßit contrahi emptio & yenditio,
- - -
1/elmom. -

6 Interpatrem &filium regulariternâpoteffctlelrariem

ptio & venditio mifiin caffrenfi, vel quafi.
7 Contraëtus emptionu momipoteff celebrari intergerenteih
officium publicum & fùbditos.
8 Contradus emptionùnom valet inter pupillum & tut*
rent.

9 Minor nompoteffab/que curatori, authoritate & iudicè

decreto vemdere.
1o Prodigus monpoteft vendere etiam cum iuramento.
at Prohibitur contrahere non validat contraäum cumi*
^4fjuento.

12 Is effprodigus, qui neque tempus, nequefneiii expen*

. . rum habet.
13 Nonpotef! rendere pralatus ecclefi« mifi à fùmmo Pom
impetrata licemtia.
14 Nompoteff celelr.tri contra£lus emptioni, interrartfr*
tum & alios,mfi cum vtilitate. - %$a
// Contraâu emptionis non poteff celebrari inter ludfit*
16 Quarepoßit extrameu emereálufère, non autem tollu
for. '*',
17 Nonpoteftemi ab eo, quifatimpretium eft confùmfi* ; ;

rtus. - -

£,
1* Militer nonpoffunt emere im loco vbi militant. *s,
19 Nonpoffünt emere Monopolj. * **,
2o Quid'fit Monopolium. • • ' -
] h.
2. Nòmpoffùnt emere aliqui mercatores à quibußum, & 4
liqttando poffùnt emere. -

mM£f h%.
22 Contraâus emptionu non poteft celebrari inter ? M,
pro
 D E £ M p T. ET V E N D I T. 35i
prohibitos. . - -

23 Prohibitu, vendere non poterit venditioni con/entire.

24 Omnes videnturpoffe pendere & emere qui nom compre
henduntur fabpradiétis.
A, 21 Inter viriìm & vxorem emptio & venditio contrahi po
teffibomafide & non mimorüpretijfiat vemditto, meca
mimo donandi. ... -

#6 Vir & yxorpoffünt celebrare omnes contraótus etiam o

mero%s excepta domatione.
47 Non valet contraítus vxorisfine licentia mariti, quando
contrahit cum tertt». . .
ad Procurator alicaius poteft vendere, & eff intelligendam
fiffectale habet mandatum vel gemerale cum libera &
plena pote(fatefecandum aliquos. -
.
ay Qgando intelligatur generale mandatum cum libera &
plena poteftate. - :
*o Procurator cùm generali mandato poteft vendere, fi e?
verifimile vt domimus vellet veudere.
# Procurator qui eft conftitutus ad vendendum, non poteft
pretium recipere njifit/pecialiter diëium.
32 Sindicus commumitati poterit vendere, fifit deputatus à
communitate ritè & retlè. -

43 Hæres poteft yendere,& emens ab heredebenè emit, mifi

ematur infra tempus datum ad deliberandum, vel mififit
motâ aliqua lùfùper hæreditate.
3 , Iudex venderepotefl propria authoritate rem abféntü.
3) Bannituspotefl emere & vendere mififuerit à iudice vel
leg. interduéta venditio. -

36 Iudeuspoteft emere & vendere.idem de Saracenü.

37 An excommunicatuspoßit vendere.
#1 Poteft emere alterpro altero exfùa pecunia, yel ex alie
nafibi.' - A- • _

1} $emper in dubio pro fe & fùapecunia qui emiffepr«fù

#44#r,

». Aliqui
! 35* P ETR. NICO L. MOzz.
! 4o Aliquipoffùnt emere profenompro aljs, hoc eff,vt mtr.
caturamfaciamt.
4, Militesprofepoffùnt emere, mon tamen vt mercaturam
exerce,t//f.

42 Qui prouincias regumt, poffùnt emereprofe, nm yt alji

vendant.
V. piendo
E N I A M V S ad vltimum ordinem, primamqueca
columnam,quæ cft infcripta de perfonis, quae
poffunt emere & quæ non poffuntcmere, pro eius rc
folutione videndum, f inter quas perfonas contrahi po(fti.
fte contra£tus emptionis & vendi.circa quod Fab.fuotrac. in
í\', in pofuit regulam affirmatiuâ generalé,quodfquilibct
habensi.beram adininiftrationem rerum fuarum vel alterius
patrimonij potcft vcndcre.l. folutum, $. fin. 1. fi conuencrit,
in fin.& fc ibcn. vtrobique. ff. dc pigno a&io. l. procurator,
cum fequcn.ff.de procur.l.iufiurandum.§.fi tutor. ff. deiur«
iurando,cum fimilibus per eum addu&is,& fic vidcturdiccn
dum, quod f quihbet poteft vcndcre bona fua, nifi perlegem
aliter fit ftatutum,vt probatur exprefsè, l, dudum proximis,
C. de contrah.emp. io f quæ autem fint iftae perfonae prohibi
tæ à lege, Fabia dicebat efle prodigos, furiofos, dcmcntes, e
brios, minores & fimiles, qui carent adminiflratione. vt l.is
cui bonis,ibi fcriben ffde vcrb.obl.l. 1. & per totum ff.de cur.
furio. I. i.de reb eorum. & Inft per to.tit.quibusalien.licet vel
non, & diximus in col. magna, contra&usinfcripta,in quinto
arriculo,fcilicet quot modis contra&us dcficiat, ibi refpc&u
perfonæ. Nos autem rem fubtilius & diligentius modo at
tingenus, & prino ex vna parte ¥ji; quasper
fonas contraótus ifte emptio, & vend. non valcat, ncc teneat,
hoc eft qui non poifit emere, nec vendere, ex altera autcmin
ter quas perfonas validus fir contraâusifte emption.& vcnd.
hoc cft qui poffit & emere & vcndcre, quibusdeclaratisrcma.
nebit abfoluta col. ifta.
Primò ergo notandum,quodf inter patrem,& filium nó
po:eft celebra, i contra&tusifte emption.& vend.l. v f£decon
trah emp.& not latè Tiraq.in tra&.de vtroqueretrac. in §. i.
glo , i.num. so. qui exteadit, idem effe inter áominum &fcr.
uum, fallit in rebus quaf caftrenfibus, hoc eft ex rebus,quaeac
quiruntur ex fa!arijs publicis,& ratione officii publici, putâ
in mcdicis,fecüsficx falarijs priuatis,& rationc officij ■;!
- cIIct
 ^ . D £ EM pT. ET vEND IT. -
333
effet vtile priuatis, prout declarat Bald. quem fequitur Alex.
in l.cum oportet,C.de bonis quæ lib. & declarat Aguft. Bcrous
fuis quaeit.q. 46. nu.8.in caflrenfi enim & quafi caitre{i filiusf.
habetur pro patrefa.l.z.ff.ad Maccd. fallit idé fecundü Barro
lum in l.frater à fratre,fub nu. so.de cond.ind. quern refert &
fcquitur Aoguofa, conf. $.lib. z. in reb. aduentitijs, in quibus
Ê, non quæritur vfusfru&us,auth. excipitur. C. debonis j
ibcr, vbi erat datum hac conditione, vt patri non quæreretur
vfusfructus,in quibus duobus cafibusbcne potefl celcbrari cö
tractus empt.& vend.in alijs crgo rebus,in quibus pater eft !e
gitimus adminiftrator,non valet cmptio & venditio, nifi e
matur palam & bona fide,hoc cft cum prgtcntia iudicis, & cö
tanguineorum, vt inquit Bart.in d.l. fratera fiatre.
*t Secundò non póteft celcbraui contra&tusifteempt.inter
gerentem officium publicum & fubditos, & fi gerens offici- .
um publicum emit,perdit rem, & tenetur fifco in quadruplú,
l.non licet,& l.qui officij, ff. de contrah. empt. I, principali
bus,fffj cer.pet. & I v. C. de contra. iudi.fallit, fi fiat cofirra
&us emptionis de rebus mobilibus pro neceffitate vi£ius {ui,
vel fuorum, d. I. t. Item fallit nifi fpecialiter hoc fit conceffum
άprincipe,d.l.non licet. Item fallit, fi vcndanturâ fifco præ
diapatcrna.d.l.qui officij.not.Rom.d.l. principalibus: item
fallit, niti contra&us confirmetur {ilentio 3o annorum, Azo
in fumma C.de contra&t. iud. Affii c.i.§ fi vero, nu. 18. dc fetid.
guár,atque Caft in vfi.feudo.quoscitat Pet.à Duc.reg si.in z.
fallentia. Item fallit, nifi officialisemat finito officio,& fictè
porc findicariis,d.l. 1 C. de contr.iud.gl.in d.l.qui officij, iaf.
glprincipalibas,tradit Soc.rcg. 278. Pct.a Duc.d. reg $i, qui
facit duas conclufiones. - - -

Tertiò f non valet contra&usifte inter pupillum & tuto.

rem,l.fi in emptione fundi, §.fin.ver.tutor.ff.de contrah.em
[? autem in l. cum ipfe. C. de contrah. empt. & dicebat
oc verum effe in immobilibus,fecüs in mobilibus, quam di
ftin&ionem ego non fequor, fcd dico vtroq; cafu nön polle
contrahi huiuímodi contraétum inter illos.fallit, nifi palàm
& bona fide celebretur venditio,eft text. in terminis,& ibi cti.
am glfupracitata, quæ communiter eft recepta. in d. l. cum i
ÉÉ ff deautho.& curâ, & ad hoc vt dicatur fieri pa
ám & bona fide debet interuenire alius cötutor, & decretüm
itidkis.l.lex quae tutorcs.C.deadm.tutor,& confànguinei, &
diâumeftdetutore,intelligituretiam de curatore, & de om
nibus,qui ncgotiaaltcrius gerunt, & contra facicns punitur
Z in
-834 PETR. NICOL. MOzz.
in quadruplum,d!.cum ipfe,$.fin.& l.non licet, eodem.&f
idem dicendum effet de minore, vt non poffitabfq;curatoris
authoritate & iudicis decreto vcndere,&alienare,l.i.in fim.&
per tot.ffde minor.videSoc.reg.178.& Petr.à Due.reg.3i.inz,
conclufione,& adcft conftitutio Marchiæ in c. • 5. libio ; vbi
traditur forma, quæ feruanda eft in contra&ibus, & alienatio
nibus minor. & quae forma fit feruanda de iure communi,ad
hoc,vt tutor poffit cmere bona pupilli, tradit Laurent. dc Pi
nu,conf.6o.num.iz.ncmpe,vt palàm fiat,cum decreto & con
tutorc,&c.
ro
Quartòaduertendum eft,quodf prodigusnon poteft vê.
dcre,quia prodigi nullus eft fenfus,l. murufi, §. 1. vbi glo. &
Balf£deacq.hered.etiam cum iuramento non validafürvea
ditio: nam fruamentum probibiti contrahete non validat
contra&un,l.cum quis decedens,§.Titie,f£deleg 3.l.quitcfia
mentum,ff de probátio.Bart.inl.iscuiöonis,ffúe verb.obli.
di&a per Baptift.à Vilalob. in rccolle&. commun. opinionü
in verbo,iuramcntum,num. * *3. per plures colum. & ratiocft
quia iuramentum praefum tur extortum per vim &dolum,&
adeftdecif.in terminis,Rodulph Card.deCarpis in conditu
tionibus Piceni,c.27, f & intclligituris prodigus cffe, quine;
quc tempus, neque finem expenfarum haber, fcd dilapidan
do patrimonium confumit & defundit, vt 1nquit tcxt. in l.i,
ff.de cura. furio.
Quintò non potefl vendere prælatusecclefiae,c.i.& c.nul
fi,& pcr tot.dc rcbus ecclef. non alienan. vulg. l. iubemus, C.
dc facrofán.ccclcf.ibi Doc. & intellige, vt vnus prælatus non
poffit emere ab alio, qui fit dominus eiufdem ecclefiae,etiamfi
àlter ipforum effet maior altero, auth. quibufcunquemojy
C.de fàcrofan.ccclcf. Fabia.in §.quaelt.princi.nu.9.limita,fii
fti prælati impetrauerint licentiam à fummo Pontificcali*
nahdi vendendij; propter neccffitatem ad vtilitatem mona.
ftciij,feruatis tamcn feruandis,c.fin. dercb. ecclef. nonalicm,
& idcm crit dicendum de hofpitalibus,vt illi qui tcncnt & cu
ram habent hofpitalium in ciuitate, non poffünt venderenc;
alienare fine decreto Epifcopi,l.Orphanotrophos,C. de Epií
& clcri.im clemen.quia contingit,de religio. domi, & dcho:
larè per Guglie. Redoa.trac.de reb.ccclcf. non alicn.& pcr Rc
buffum,nosalibi dicemus.
Sextò f aon poffunt vcndere ferui, nifi habeant liberam
pcculijadminiftrationcm,l.fi libcra,ibi Barto. Ca(lr.C.quod
cum coquiinalic.,
Scpti
 —;
το* EM pT, ET V EN D I T. 333 I.
Septimò tnöpoteft celcbrari contraâusifte emptionis& 14
vêditiónis inter cárceratum & alium,quia vbi nö eft corporis
libcrtas,ibi nec mentisadeffe praefumitmr, 1. qui in carcerem,
ffquod mct.caufa,diximuscolumna contractus infcripta, in
3.aiticuko, dum de diuifione contra&uun loquuti fuimus.li
nita, fi d.contra&us effct futurus in vti!iratcin carcerati, vt
quia tendit ad eius libcrationem,l.mctum,$. fcd licct,f£ quod
nctuscaufà,l.nam & feruus,ff.de nvgog<{t.
Oaauof non poteft celebrari cönïasmus ifieemptionis r;
inter ludentes,cum non po{Iit cmià colluforc, quamuis ab co
extraneuscmerc poffit,fcd de eui&tione non potcft agere, l. z.
$.i.ff.quar.rer.aétio non det.glo.Bar. & Ino, in I. 6 quiscum
fciret,f£pro empto.glo.inl.quod fi minor,$. rcftitutio. ff. de
mino.f& quare poflit extraneus & nö collufor,ratio cft,quia
cxtrancus foluit prctium, & non dat ftatim confumpturo, •,
cum poßibile fit vt vir.cat,d. §. 1.ff.quar.rer.a£t. non det, quod
non praefumitur in eo,qui colludit,cum propter neceffitätem
& ob ia&uram, quam facit cum collufore,praefumatur vende
re, cx quo clicirurf quod neque poffit cmi ab co, qui ftatim 7
pretium e(l confumpturus, vt cft ille, cui boniseft intcrdi(tü
$ald.ind.l.(i quis cum &iret. Item potcft poni exemplum in
minore,qui praefumitur alienare & confumcre nummos, l.fi
verò non remunerandi,$. fi adolefcenti,ff.mand.l.quod fi mi
nor.§.pen.ff.de min. -

Nonòf non pofíunt emere milites in loco, vbi nilitant,

nifi emererit bonâ paterna, quæ à fifco vcndantur, l. qui offi
cij.ff.de contrah.empt.
Decimòf non poffunt emere monopolij,id eft,qui foli fa i9

ciuntvenditionem in ciuitate, de quibus loquitur tit. dc mo

nopol.Cf nam fialiquis foluscmcrct, vt carius venderet po 2o
fteafiumentum.propriè effct monopolium,vidc Bar.& Ang.
in lannonam.ff.de War.& extraord.çogni.Stracham Ancoii.
trac.dc mcrcatura,in z.par.& vide Mcnoc. dominum meum
trac.de arbitra.iudi.lib.2.Ccnt. 4. vafu 384. vbi qua pcrna fint
afficiendi dardanarii, id eft,qui adcmptam annonam fuppri
munt, vt cariùs carn vendant.
Vndecimòf aliqui mcrcatorcs non poffunt emercà qui 2$
bufdam,vt titu.áe commerci.& mercato, aliquando poffùnt
cmcre,vt C.de nundinis,& tandemf dic, quod non potcft ce
lebrari contraâus ifte emptionis & vendiiionis intèr omncs
prohibitos,vt fuperiùs in princi.huius colum, diximus, quod
vt intclligendum non tautum in pcrfona prohibitorum,
* Z a Ycrwnn
1
 ' $$6. P ET R. NICO L. MOzz. -

verum etiam in perfona propinquorum, & affinium ratione

fufpicionis & fràudis,auth.quibufcumq;,& ibi Doc. C.defa;
crof.ecclef Bal.in l.hac ediéìii,C.de fccun.nup. Fabia.de Mö
tefuo rrac deempt.in z. quæft princi.num.io.f & nota quod
23 prohibitus vendere, non poterit vëditioni cöfentire,prout de
<larat Decianusconfi.6o nu ii. vol. 1. eft tamen diuerfum veri
dere, & venditioni contentire,l.aliud eft.ff.de vcr.figni. vide
Anguffiolin confil 63. num.8.lib.6 in mater, vlt. v6lunta.
a4 Tf Ex altera autem parte omnes videntur pofle vendcre &
emere,qui non comprehenduntur fub praediétis, & excmpli
gratia videamusdc nonnullis. · · ··
25 f Primò ergo inter virum & vxorem emptio & venditiò
contrahi porcft , fi bona fide & non minoris pretijfiât vendi
* tio quàm res fit,nec animo donandi,vt inquit tcx. in l.fcd fi
vir.§.fi vir vxori, verffi duo.f£de döna.inr.vir.& vxo.l.fi fp3
fus §.circa.ff.dedona.int.vir.& vxor. l. fiquis dónatur, ff. de
contrah.empt. quinimò fi minoris inter fe faéta fuerit vendi.
tio,dummodò non animo donandi valet,l. fi mulier cx pccu
s& nia.ff.de dona.int.vir.& vxo. f quinimò inter virum & vxo
rem omfiis contra&useft permiffus,præter donationem,lAü
relius.§.fin.ff.de lib.lcg. Bar.inl.fi nón tantum,ff de ver. fig
ni.etenim vir & vxor poffunt celebrare omnes contra&us ifi
uicem etiam onerofos,vt Bal.in auth in donarione, C. defe
cun.nup. lo.An.inadd. ad Spe.in tit. de dona, intcr yirum &
vxorem.§.formatis,verf.fed quæ o,& allegat.l. quôd autem,
f£de donatio.int.vir.& vxo. §. Imperator, & pröbaturinl.fi
vir vxori f£ad Velleia.& d.1 quod autcm.§. fi vxor, & l.cum
27 maritus.ff de paét.dota fed fi tu diceres, quod hodièf non va;
let contraétusfime licentia mariti,refpondctur verum eß,fed
intelligitur quando mulier cótra hit cum marito, videtur ma
iitus licentiam prætìare, Gom.Comment.variar, refolut.iur.
tit.de emptione & vend.nurn.3. , , ,
Secundò,fprocurator alicuius poteft vendere, & intclli.
gendum fecundum communiter Doétores, fi procuratorhi
brt fpeciale mnndatum ad vendédum, vel fecundum aliquos,
fi habet generale mandatum cum libera & plena adminiftra
tione, nön äliter nifi effent resperituræ vel attritæ,tcx.cft cum
glo.ibi Do&.in 1. procuratorem. C. de procura.l. procurator
totorum,1 procurator, cui generaliter.ff.deprocuf & intelli
gitur generale mandarum cum libera poreftate, quando ex
preßè pcr ycrba conceditur, vel per verba æquipollentia imi
- portaf
 pE EM pr. ET vEN Drt. 35r
ortantia idcin vt f dicat,quod conccdit plenam poteftatem,
£E omnia agendi, vt ipfc habet, prout declarat
bart.ind.l.procurator, cui fiten de ifto mandato generali
eft intelligendum,fi eflct vciifimile, quod dominusdiftraàu
IusÄj'. fecùs.l.fi in emptione fíde mino.Bal.not. in l.
6 hominem.ff de mand.& nos Jatè fua columna dicemus, &
animaduertcndum,f quod il!e procurator, qui eft conßitu
tusad vendendum, non potcft re vendita pretium Ę -

fi fpecialitet aliud contineatur in mandato,tex.eft in l.i. qué

tex.notat Roma.fing. 23. §. igitui prapolitio.ff.de cxer. actio.
non intelligo de exeicitere praepofito ad negotiandum , qui
abfque dubio poterit recipere pecuniam vcndendo. '
-f Sed quid defindico, hoc eft de procuratore ciuitatis &
communitatis:dic quòd poterit vendere,dummodo ad hoc fit
deputatusà communitate ritè & reéîè, id cft cum folcinnita
tibus,hoc eft quod findicus fit creatusà maiori parte populi,
fçilicet duabus partibus ex tribus, de quibus perSpccu. fit. de
£mptio.& vend.§.nunc videndum,plcnè pcr Rolam.couf. 9o.
volum. 1. - , • • -• •• .

fTertiò nota,quod haeres potcß vendere,& emens ab hae

redetanquam à domino benè emit.l.fi.C.de hæred. vela&io.
vcnd.& 1. vcnditor ex hæreditate.ff.de hæred. vcl a&io. vend.
& Inft.§.fin.de hæred.quali.& differcnfallit, fi haeres vende
rct & alienaret infra tempus datum fibi ad deliberandum vel
adeundum,nam venderetunc non poteft,l. fi fciens, fecundo
rcfpon.ff.de contrah.emptio. item fallit, nifi fit motalis fu
Pcr hæreditate,quia tunc non poffct vendeie ncque alienare,
nifi venderct
l.diuus rc§temporeperituras,vcl pro caufis ncccflàrijs,
ff.de peti.haefcd. • -

f Quartö nota iudicem vendere pofTe propria authorita

te rem a5fentis, & ipfe debitor videtur venderel. (ì ob caufam
C.deeui&tio.l.fi pignora.ff.de pigno, tamen differt,quia in a
liquibus non habetur per omniaac fi ipfedominus yendidif
fct, Doc.in là diuo Pió.$.fed fi emptor;£dere iudi.
f Quintò nota, quod bannitus potcft emere & vendere, 3;
& tenet çontra&us faéìus cum eo, limitatur tamen ni(i fuerit
à iudice vel à legeinterdi&a venditio.l.fi fciens.f£decontrah.
£mptl rclcgatórum.$.ad tempus.ibi glo.ff.de interd. & rele.
1.de pollicitâtionib.ff.de pollici.I.chiîographario,§.fi. ff. de
admirut.l.poft contraâum, ibi fcriben. ff de dona.
fSextöpoteftemere & vendere Iudaeus, & ab illo poteft
cmi,& illi potcft vcndi.idcmqucdeSaracenis&Turcisrcgula
Z 3 riter
 33* . PE*r R. N ICOI. Mozz.
riter,quia contrahcrc cum ipfis cft prrmiffum, vt per Petrum
de Fcrraii.in forma libelli, in a&ione reali, in vcr.vcris&legi
timis,col. 7. verf. fed quid dicemus, Rom.conf. 489. & mcliùs
er Marquar.deSufan.trac.dc Iudæ.c.s.limitatur tcmporcbcl
i,quo nullæ merces deferri poflunt pcr Chri{tianos adinfidc.
ks,not.inl.cotcm ferro,in princ.ff.de publi. vsçìig & 1 i.&
2.C.quæ res exporta pofl. z.C.decommer. & mcrc5.& I. 1. C.
de iito.& itine publi.cuftod. lib. i .c.quod olim,c. fignifica
uit,c.ita quorundam,dcludae. Fallit etiam,quod oonje£tt&
porebclli, fed mercesin quibus cadit emptio, inferuirent&
Vraeftarent auxilium bello, vt ferrum quod exportari adven
dendum non pofTet,nec tempore pacis,ncc tempore belli,'vt
infià:limitatur tcrtiò, in quo fia}itcr fit ílatutumà principc,
vt tempore Pontificatus Pauli 1111.& Pij V.
Scd quid dicemusde excommunicato,fpoteritnccontra
here excommunicatus.dc hoc vidc Hypob. Bonacof.v:ac.com
mun.opinionum, in ver.excommunicatus,par.i.& z.vbi vi
detur tenere, quod valcant omnia fa$ta ab excommunicaro,
fi toleratur ab ecclcfia,ibique dc communi dcmum nota:idi,
quod poteft cmere alter pro altero ex fua pccunia, velex alie
ha fibi.vt C fi quis alteri vel fibi,vide Bar.in 1. 2. C piofo,io,
& l.fi patruus,C.commu.vtri.iudic. Berous quæ{l. 46. nu. 4.
39 vbi decidit,quodf femper in dubio profe,& propria pccunia
quis emiffe praefumitur, nifi cxprcfseemptor dixcritie emiííc
4o pro tali,& pccunia alterius,vcl communi pccunia:faliquita
inen poffunt emcrc pro fe,non autem pro alijs,boccă vi mct
«aturam exerceant,&alijsreuendant, vt funtclcvici, qui pof.
funt profe,non tamen vt emant & aliisrcuendant, & cxc;cc
ant mcrcaturam,& fi exerceant cohibenturà clero,c.canonü,
14.quaeft.4.&c.z.cad.caufa,c.i.vbi Abbas,num.6 necleri, vel
mona.Straccha Anconi.de mercatu, in 3. par. nnm. 4. Petr.à
�1 IDue.reg.ioo.in v.fal. f & idendicendumdcef de militibus
qui proíe poffunt emcre, non tamen vt inercaturam exeictât
1. vnica,C.dc ncgo.mili.lib.tz.l.nilires.C.de rcb.tnili.cod. li.
� bro,Strach d.trac.fub num.11.nosdiximusfuprà,f & idemdi'
cendum de his qui prouinciasregunt,l.principalibus,ff.ficct.
pct.dequo etiam fuprà.
De rcbus quæ emi & vendi pofíunt,
S V M M A R I A.
1 omnes res,qua; qui poteft habere &poßidere,poffunt*
mi & vendi.
Om

—*
 me empt. Et vEN prt. 33» '
Omnes respoffùnt emiprater res, quæ funt exempta à
commerciovoffro.
Rerparticulare*poffünt vendi,velpars aliquaintegrali,
quotitatiua,& tus feruituti.
Poteff qui, vendere hareditatem ex teftamento velabin
ttfato. -

Priuatur eiusfùcceßione,qui vendit hareditatê viuentis.

Quando venditur harcditas defunäi,inheredes tranfe
ui;t vtiles aétiones a{fiue.
Paßiue aétiones, quibus tenebatur defunétus,nomtranß
unt memptorem hareditatis.
Tranfeunt tam aâiua quàmpaßiue aäiones,faétarefti
tutione infideicommiffàrium velfißum.
Quifquepoteft vendere aítionem, quam habet contra•
lium.
q0 Res a!tema vendi poteß.
4/
Non valet venditio infeudoalienoßienter vendito.
J2
Venditare aliena, quoadpraiudictum vendentis perfe
&iaeft venditio.
*.
13 Sifcienter qui emitrem alienam,illi venditornonteme
tur deeuiíitone.
14 Emens rem alienam mobilem,committitfurtum.
1j
Vitiumfurtipoteftpurgari, & valet venditio,&potefi
vfùcapi. -

h6
Potefl vendires,qu2nondum eft in rerumnatura.
17 Alta,& iaëtus retiumpoteft emi.
a8
Poffùnt yemdires publica.
19 Poffunt vendi res confißatæ.
2®
Poffunt vendiferui vt exportantur.
2!
Seruipoffunt vendi,vt manumittentur.
22 Poffunt vendifiljàparentibus obfamem.
23 Poffunt vendi ancilla,fed homytproflituantur.poffunt y?
- di annui redditus perpetui%,.
2* Nápoffünt eminec vendire facra,velreligioß,cumnow
Z 4 recj
36o P ET R. NicoL. Mozz.
recipiamt «flimationem.
2f Resfàcrae & religioß monpoffùnt yfìcapi.
26 Qui/ientcr emit remfàcram,& religiofàm, amittitri
& pretium.
27 Nonpoffumt emiffiritualia,necffirituali annexü,vt iw
p4 fronatff!$.
2* Poffumt emi & vendi res fàcræ, & ffiritualia obredem.
ptionem captiuorum. -

29 Non licet emeremec vendere bona & res ecclefia.

30 Nonpoffünt eini nec vendi liberi homines.
gr. Nonpoffùnt emi,nec vemdires furtiue.
32 Cautela ad hoc,vt poßint emires furtiue.
33 Nompoffunt enii,nec vendi iurifâiëtiones,merum etmix
tum 1/iiperium. -

3 4 Nompaffìnt emi,nec vendi dignitates & magiftratus.

35 Nonpoffunt cmni nec vendi bonadotalia, & res domata
propter mtpttas.
36 Emens res dotales perditpretium.
37 Nonpoffùnt vendi boma dotalia,vel emphiteuticaria,
38 Nonpoffunt emi nec vendi res litigiofè.
39 Ius vfusfruótus & ius alimentorum nonpoteft vendi.
«o Nonpoffùnt emi,mec vendi bonafubieétareftitutioni.
4. Bonafideicommiffariapoffünt alienari quatuor de caufi;
42 Nonpoffunt em nec vendi bona minorum,etfurioforum
& prodigorum,nificum/olemnitatibus àure requifiti,
& catfs vrgentibus,
43 Nompoteft vendi purpura qua vtitur Imperator.
4« Nonpoteft emifrumentum miffüm exercitui.
4j Nonpotefl quis vendere annonam corruptam, hoc effm
lumfrumenuum,& panem.
46 Nonpoteft emi,nec vendi oleum, vinum,nec vllumliqua
men, vt exponatur Barbaris.
47 Nonpoteft vendere quâ arma, ßuta,lonica,& arcu,&
fimilia. *
N0M
 I) E F M p T. ET v E N T) IT. 36t

4! Nonpoffùnt emirespublica, vt conuertanturinnegocia

tionis emolumemtum.
49 Nonpoffùnt emi arbores ex Itico Daph.
10 Non poffunt emimec vemdi venena mala.
31 Nonpoffùnt vendi filijà patre, mifiob famem.
f2 Nompoffunt emi Chriftiani à Iudaei,.
13 Nompoffunt emi omnes res à teflatore, vel paéto prohi
bitae.
14 Nonpoffùnt vendiferui alieni & liberi homines.
jy Nompoffùnt emi respropriæ.
36 Einensfeuconducès rem propriam abalio tanquàm rem
illiusperditpoffeßionem.
J7 Nonpote$t emi nec vendi res alicuius inuito domino.
38 Aliquando quis cogitur vendererem propriaminuitusfa
wore publico. - -

19 Nonpoffùnt vendi res, quefamt in communi, inßio;%

C!0. -

4o Nonpoffunt vemdianimaliamorbofà,
4. Vitia, quando venditur res, fìnt manifeftanda, aliàs
quantomimorù.
V 7. NIO adaliam columnam eiufdem ordinis,quæ eft
eftinfcripta, quæ respo(fint emi, & quae non, hoc e$t,
de quibusrebus contraâus ifte cmptionis & vcnditio. , ;
niscclcbraii poßit, vel non poßit. f& fccundùm Paul Iure.
conf.inl.fi in emption.6.omnium rerum.fîde contrah. cm* p.
diccndum,quòd omnesres,quas quis potefl habere & poffide
rc,poteft cmi & vendi, & inte!!ige & extcnde non folùm de
de rebus & bonis praefentibus, fcd ctiam futuris,maximè fidi
ccrctur, vende omnia bona praefentia & futura, prout decla
tat Gonc£libro commcnt.var.refol.iur. tit. de empt. & ven- .
dit.nu.4. limitatamnen, vt fomnia poffint emi,& vendi prg- .
tcr illas res, quæ funt exemptæ à commercio noft, ovel nà
tura, vt libcr homo, vel iuregentium, vt res facra & religio
fa,vel iureCiuili,vt respublicâ vel pti''icisvfibus deßinarì, vt
campus Martius.gl.in l.fi in emptioue. § omnium. ff.de con
tiah.cmpt. & diligentiùsrem ipfam attingendo, vidcamus,
Z 5 quæ
 p ETR. NI coL M Ozz.
fìnt illae, quae vcndi, & emi poffunt, & quae non.
j Primò vendi poffunt rcs particularcs,vel parsaliquain
tegralis,quotitatiua pro indiuifo, vcl ctiam quodlibet iusfer
uitutis rcalis,perfonalis, vel mixtae,d.l.fi in cmptione. $.om
nium.& l.quoties. la.*.ff.de ferui. -

f Sccundò poteft quis vendcre haercditatcm vniuerfàlem

fibi delatam cx tcftamêto vcl ab inteftato,tex.in l.i.& pcrtot.
£de haercd. vel à&lio. vendit.& 1,1. C. codcm, dummodò fit
haereditas defun&i:quoniam fi viuentis & ccrti hominis non
valer«t, ncc cflct pioprie bæreditas, l, prima, ff de haered.
vcl aâio. vend. quunimò f priuatur eius fucccffioneillc, qui
vendit hæreditatem viuentis. I. z. ff. de his quibus vt indig.
in illo ergò cafu, f quádo venditur haercditasdcfun&i,in cm
ptorcs tranfeunt vtilesa&iones,a&iiuae,& omnia iura & com
moda,qug pertinclat ad haercdem,quamuisceffioaliqua non
fuerit fáôá. Bene verü eft, quod fi fiiiffct faéta ccffio, tranfcüt
dircàæaâiones.l.emptor haereditatis C.de hxred.velaâ.víd.
quem tcx.ira intclligùnt & declarant communitcr Do£t. fgd
f paffiuaeaaiones, juibus tenebatur dcfiin&us, & pcr conf.
quens hæres cius,non tranfcunt cötra emptorcm,& fic tgngn
tur creditores pctere & agere contra haeredem, qui vendidit,
fed tamen hæres, qui vendidit ipfam hæreditatem, potctytfe
pctcrc ab cmptore aâione negociorum geflorum.l.z.C.dc h¢
red.velad.vend.cui lege vidcntur obftare duo iura , ncmpc 1.
1. in prin. vcrf.placuit.Éad Treb. & 1. z.C.adlcg. Iul.dcvigui
bus iurib habetur. t quòd tranfciit ranaâiuae,quàm paffiuae
fa&a reßitutionein'fiάeicommiffariú,ve! in fifcü. Proconco;
dia dicendü eft. quòd ibi in illa f.i.adTreb.loquitur Iureconf.
in reftitutione & alienatione hæreditatis faóta cx vltimav9
luntate,in cafu aiit noflro koquimur dedifpofitioncfa£taca'*
contra&u inter viuos,in quoçafu ira faciliter non tranfegiu*
i
A.
.
ra (ineccflionc exprcffà,arg. 1 cùm haeredes.ff.deacq pofinm. !;,
1. traditionibus C.de pac.iiec minùsobftat l. z.ad l;g!u! qui*
ibi loquitur in fucccffione ex confifcatione, & in deli£lis,quo
cafu tranfeunt a&iones pro rata,ficut in haeredem.
f £t fuccefiiuè notandum,quòd quilibct potcft venderca
aiofiem,quam habet conira alium, & ftatim ipfo iuretanfit
in emptorem a&io direéta nomine ccdentis, & aâio vtilisex
ipfo contraau mcdiante, qua poßt exigerc dcbitur'.'.s";
fori nominis,& l.nomina éorúm, fídcfiaercd.vel aâio vend,
i.nominis vcnditionis,c.cod.l.in noaiinibus,C.dcagi* &
obligat. fTer

=*
 DE EM P T. ET V E N D I T. 368
fTertiò resaliena vendi poteft, dicat quid velit in cötra. io
vium Fab.dc Monte in *. q. prjn. im 4. q. trac.de crnp. vbi vidc
tur firmare,quòd rcsaliena nö pof!ir vendi.ego ttnoro co a\tt a
rium, quinimò quòd de iure Ciui'i poffit ctiá vfucapi: & pow
dero tex.in l.rem alicnam,ff.de contrah.empt.vbi VJpian. in
quit,remalienam diftrahere quem poffe, nulla dubitatio eft.
nam emptio cft & venditio, fedres emptori auferri poteft : il.
laenim vcrba,comptio &venditio cft,important rci cffentiam
& perfe&ionem.& pro hac opinion<addetcx.in l.ex empro.
ffde ÄÈÉÉÉ, fuit, tamen eui&ionis nomine ven
ditorem obligat, & quòd resalicna poflit vendi, tenuit Afflic.
decif.4o.num.3.glofTin I.fi quisalicnam,ff.de aâio. cmp. A
lexan.confil.69.in princ.vo!um. 4. Ang.Areti.conf. 91. num.
3a.Carol. Ruin.confil. 141. num.z.volum. 1. Pinus Bono. conl.
86.num. 1. Marzari.confil. 53. num.9. Decianus dominus meus
confil.3o. num. i3.volum. i. Roland.à Vallecon(il. 57.nnm.zo.
volum.3.vbiflimitat, in feudoalieno fcientervendito, vt in is
tocafu non valcat venditio,fecùs in ceteris rebus. Benè verum
cft,quòd quoad praeiudicium iplius domini rci, vcnditio po
teft dicinulii,!. nemo, C.de rcbusalicn. nomalicnan. vbl lu
reconfult. in hæc verba refpondct, ncmo res ad te pcrtinen
tes non obligatus fibi, nec ex officio vendendi tibi quicquam
nocere potuit,prout declarat Afßià.fupracitatus, & Roland.
diéto confil. & Dccianusd.confil.limitat,nifi dominus habe
retratam ipfam venditonem, I. matcr, & ibi Bald.optimè dc
clarar,quando cenfeatur fàéta venditio fuo nominc, vel alie
no, £ de iure dot. f Itaque quoad praeiudicium vendcntis, ne
pcrfcctaeftvenditio,& obligatuse(t excmpto,tanquàm pro
priumvendidifïèt,& tenetur etiam de emi&ione,l.fi fundum,
C.de cui&tio. & tenetur ad intereffe, & ratio videtur effeclara,
quia i(te emptor non fciuit rcm effe alienam, etenim {i{ciuif.
fet,non emi{fet: & fi fetniffet,tunckex non ita fauet illi, cùm is.
fcicntcr dcliquerit, & fit in mala fide, quapropter nimirum, -

fiiftocafu vehditor illi non tenetur de éuiâione, d. h fi tum

dum, & l.cùm quærebatur, C. vnde vi. nifi ufle emptor non
fuiffet adeò callidus, vt eui&ioncm ßipulatus fuerit, tunc e
nim ille venditor rei alienae teneretur etiam decui&ione ad
totum intereffe, quod probatur in d.l.fi fundum.& commu
niter Doâor. ita intelligunt tcxturn illum. & eft etiam text.
in l. cmptorcm, §.primio, ff.dea&lio.& obligatio. ibi Doâo.
communitcr. & praediâa omnia vcriffima funt, fkd intelli
genda
364. p E T R. NI coI. M Ozz.
gcnda de rebus immobilibus: fiquidem non teneret contra
íiusf de rebus mobilibus, fi emptor, feu vcnditor fciebat rcm
efle alienam,quinimò emens committit furtum, quia rcm a
Jienam contraétat,vt tradit Bartol. in l.cum vir.ff.de vfucap.
}.fi in emptione.§.itcm fi emptore ff.de contrah.cmpt.tex.efl:
in tcrminis,in l.alienam.ffde fur.l 1.C.de vfucap.pro emp.$.
furt.Inftit.devfucap. & intellige, fiue fit faâa traditio, fiue
non,quamuis aliqui diftinguant,& male, Bald. Paul. & cæte.
in d.1alienum. & facit texTin argumen. in l.falfus. $. fcd & fi
13 his.ff defur. glo.in 1 fi feruus.C.de fur. f Iftud tamcn vitium
furti poffet purgari, & valeret venditio,& poffet ctiam vfuca
pi, prout quando rcs ipfa reucrteretur in domini potcftatcm,
fiue verè,fiuc interpretatiuè : quia dominus executionem ac
ceperit, facit tex.in i fcquitur, in §.quod autem. ff.dcvfucap.
$.furtiuæ.Inftit.eod.
r6
f Quartò vendi poteft res, quae nondum eft in rerum na
tura,quod intellige cum hac diftin&tione, vt fi res fperatur cf.
fe,vel nafci,vt funt fruäus nafcituri item partusancillæ,fœ
tws pccorum, & fimilia,tenet contra&us,& poffunt vendi, fi
-

nafcuntur verè, fi autem non nafcituri funt, hon tenet, nec cft
emptio, quia habet tacitam conditionem, fi nafcantur,text.
eft in 1. nec emptio. ff de contrahen.emptio. l.interdum. ff.
de verborum obligatio. l.& quæ nondum. ff.dc pigno. 1. 1. fE
decónditionib.& dcmonfttatio. $.ea quoque. inütut dclc
gat.
Poteft etiam poni exemplum de alea, & ia&u retium,
ff de a&io.empt. de quo plura verba fecit Bofius in traétatu
remifli. merced. publica. in quarto cafu, numc. 17, & nosin
fia. & in hoc vltimo cafu nön eft emptio conditionalis, fcd
perfeéta à principio: quia cmitur fpes ipfa, non fic infru
&ibus, in quibus partes cogitant, vt nafcantur ipfi, à com
munitet accidcntibus, d. l. cmptio. fubtiliter cam ponde
rando.
f Quintò poffunt vendi rcs publice,intcllige tamen cum
folennitatibus, iux, l.fina. de vend.rebus ciuil.lib. 11. hoc e(t,
cum expreffione nominis fingulorum dc collegio, fiuc de ci
uirate, & quod fit factum à maiori parte, de quibus folemni
ratibus per Bartol.in 1. cotem ferro. §.qui maximos. ff.dcpu
bli. & idem Bartol. in l. prohibere, in §. planè. ff.quod vi,
aut clam. & l.continuus.§.cùm quis f£de veibor.oblig. idem
J3artol.in 1. 1.ff.de albo fcriben.Bald.inl. ciuitas,in fin.ff.ficcr
tum pctat. Dcci. & Canonillæ in c. cùm omncs, colum. 6. de
com
 D E E M pT. ET V E N D I T. 363
conftitut. Alexand in confil.i.coltim. 3. volum. 4. ibi de com
hmuni atteftatur, nempe exprimenda effe nomina (ìngulorum
decollegio,feu communitatis in alienationibus, Archid. c.fi
ne exceptione,duodecima quæitio. 2 Bald in I. Imperatorum,
tolum.fina. ff.de iuramen calum. & c.tertio loco, de proba
tio per Francifc.Turzan. in recoll.commun.opinio.concluf.
I*
33.& 34.& 53. vide Doitores in l.nulli. ff. quod cuiufque vni
uer. nomin. & in l. quod maior. ff. ad inunicipal. & c. i. ibi
£!; verfic. traâatus, de rebus ecclcf. non álienan. libro
cxto, • . , *

fSextò poffunt vendi res confifcarae propter gabellam

non folutam, & poffuntà quolibet emni falua cönfcientia.C.fi
ob publi.penfibi Azo in Sumnmm, plcnè per Ioan. Andr. in c.
eos,deimmun.ecclcf. Bald. in l.iubemus iiullam. C. de fàcrof.
ecclef. quia quæ incidunt in commiffum, (tatim applicantur
fifco lcommiiffa.ff de commi. & vc&tig ibi Barto.& qui à fif.
to &mit,nullo nodo inquietari poteft.T.benè à Zenofie. C. de
quadrien præfcript.l.fed (i lex. §. item fi rem.ff.de petit.ha:re.
öig tractatu de crimi, lætæ maiefta. in 3. libro, quæftio. 17. &
ipfcllige, dummodò ille, qui emit, foluat integrum cenfum,
fcü gabcllam, vt C. fine ccnfu, vcl rcliq. fund. compa. nori

z6
fScptimò vendi poffunt ferui,vt exportétur, vt f£de fer,
txport. item vt manuinittantur, vt C.fi manci.ita fuer.alich. 3t
vt manu. . - - -

fo&auò pofTunt vendi filij à parentibus ob famem, vt 22

t de patribus,qui fil.diftrax.fed obfato pretio,vcl aequè bono
mancipio,tenetùr emens illum reftituere filium patii. l. 2. d.
fit,ibi Bart. & Bald & cæteri fcriberi. tradit etiam Afcari.Cle.
metitinus in traa.depat.poteft in 1. effe&u. -

Nonò dicendum, quòd poffunt veridiancillæ, fed non vt

jiofliruantur, vt C.fi riianci.ita alie. ne proflitua. -

, f Decirnò notandum, quòd pofTunt vendi & emi annui 3;

perpetui redditus, fiuecenfus, fècùdùm magis communem
bpin Canofiiftarum,de qua atte(tatur Ripa rèfpon. 4. hum.6.
tit.de conftit, & an fir licita exaâio florenorü decem pro cen
tenario,abfolurè teneo quòd non: fed de hoc fuo congruenti.
oriloco plenè & diligeiiter dicemus.
t Exaltera autem parte notandum, quòd non poffumite. 14
mi,nec vendi tesfacræ & religiofae, quia res fàcra non recipit
aeftimationem, & diftrahens illas incidir in crimen laefae reli.
gionis.1.1.C.dc fegul.vivi.i.iieuìg. C.dc
-
faoans «dei,ibe &
 PETR. N 1 COE. M O Z, z.
23 Iibcri,cum feq.ff.dc contrah.emp.f & fi alienantur,noh po£ li.
funt vfucapi,l. vfucapioncm,ff.dc vfuca.ncc tenet contra&us, mi.

26 f & fi fciebat enês, quòd cilcnt res factæ, non habet a&ioncm tj
ad repetendum pretium,fccundùm Ang in l.cùm lex, ffde fi.
deiuf£& quanuis Bar. dicatur ibi tencic contrarium, hoc da í
to,intelligit quando cmptor ignorauit rcm cffe facram: nam
fifciuiflet, non habebit pretiü, ncc emptor, ncc vcnditor, fcd
ccclcfia,ita intel!igas Lambeitin. trac.de iu.pa.6.art.3,q.prin. tyt
27 f Amplia fupradiéta, vt nou folüm fpiritnalia,& res facrgmö
poffint vendi,fcd fpirituali annexü, prout eft ius patronatus, tur,
de quo eft tcx. in c.dc iur.patro.& ibi gl.quaeinquit,fecùs efle, ;50;
fi vendantur cum vniuerfitatc bonorumi, feu obligétur cuni *n
vniuerfitate,vt inquit d. Lambert.fuo trac.art.79. & j.q.prin.
r.psi.lib.i.cum feq.articulo,& per tot.illum traâa.fîimita
fupradicta, nifi vcndantur res factæ ob rcdemptionem capti
uorum, vel ob vrgêtia debita,l.fancimus, ibi fciib.C.de fàcrof.
eccl.c. hoc ius, tz.q.2. eruditifs. Decia.conf. 43. nu. 9. vol.i.& dc
hac materia vide quaediximusfuperiori colum.pioxima, nu,
13.& trac.de pig in iz.colum.vlt.ord.
29 f Non licét fimiliter emere,nec védere bona fcu rcs ccclc
fiae.l.iubemus, ibi Bal. C.de fàcrof.cccl.vbi refert pœnas praefi.
xas contrafacicnti, Aut h.de non alie.aut permu rcbus eccl.co
jum. i.& tit.de reb.cccl. non alie. Dccret.& Cle.Limita duplici
de caufa,qua potcft alienari, necefiitatis,& vtilitatis.vt céfuit
itol.conf.i$.nu.i6.vol. 1. Anguifio confil.fcud.conf. io.Hipp.
lúmin.conf.s48 & conf. 223. lat& pcr Icbuff. in compen.alic.
rer.cccl, diffusè per Gul. Rcdo. trac.de rebus eccl. non aliem. &
maxim& in rebús mobilibus ncccflitate venditis, quæ fine du
bio poterunt vendi & alienari cum confenfu fupcrioris, d. I,
jubemus,cum fimilib pcr d.Redoa.fuo tra&.tit.de reb mobil.
cccl.alie.& tit.fcq vbi quid de fruâibus, & de illisrcbus, quæ
feruando feruari non poffunt,& quid de rebus facrisetiã præ
tiofis mobilibus,& quid de immobilibus, & iuribus,& a&io
nibusecclcfiae, & de vfufiu{tu,& dcniq; dc caufisomnib. pro
pter quas fiunt alienationcs rerum ecclef. & decaufâ neceílita
tis,& vtilitatis,pietatis, incommoditatis, & quæ folennitates
rcquiranrur,pleniùs dcclaratur,de quo verba faccrc cfktalios
in plurimis tranfçribcrc & fupcrfluum, & fuperuacuum.Hoc
tamcn notãdum, quòd Papa poterit omnia alienare de pleni
tudine potcftatis,1,bcnèà Zenone,l.omnis,ffdc quadr.prgfcr.
l.Valerius,deiu.fifci, tradit Feli.in c. quae in eccléfiarum, col.
17.dc conft. Capicius dccif.i6.nu.i.quinimò hodic contraëtus
alie
\
 IyE EM p t. ' £ T V E N D If. s6?
alienationis rerum ccclcfiae nuilo modo valere poteft, nifi Ro
mano Pontifice confulto,vt per Extrauag ambitiofa,de rebus
eccl. non alie. d.Rede.tra&.dercb.eccl. nun alie.vide c.fine ex.
c«ptione,i2.q. 2. de quo Marq.deSufâ trac.coelib.c.8. vide etiã
Mcnoch.dearbit. cafu 17z.lib.z, - -

f Pariter non poffunt emi nec vendi libcri homines, qui 3o

naturâ impediuntur vendi,vt !.ti in emptione, §.omnes, ff.de
contrah.emp.& ibi gl.& in l.fiberi homines,Straccha Ancho.
trac. demercat.in 4.par.nu.z.vbi etiam de alijs reb. t Furtiuae
quoq; res,vel vi captae,non poffunt emi, nec vendi, l.fi in en
ptione,5 item & fi emptor,ff.de contrah.empt. Decia. domi.
nus mcusconf.3o. nu.17.vof.i.nec poterunt vfucapi, vt ibi in
quit, & fi emantur fcienter,committitur furtü, vt voluit Bar.
in l.cùm vir,ff.de vfucap. & l.alienü, C. de furt. & emptor de
bet reftituererem furto fubtra&atm, & fi non poteft reitituere
fem,quia eft confumptum, debet rcftituere pretium,l.inciui
!
le,C.defurt. Franc.Marcusdecif. Delph.q.7.lib.z. limita fus
pradiéta,nifi quis emcret rem furtiuam, & proteftaretur,quòd
eam emit nomine cius, cuius eft. iftam cautelam refert Cæpo. 3A
taut.io.& d. Fran.Marc.d.decif.7. & fuit diéìum Hoft.in fum.
depor.& remi£§ fi.facit tex.in arg. in l.fi mulier in opus,f£de
capt.vide Fran.de Platea in trac.de rcfti.in tit.de rc(hiemend.
præd.fed Alci.trac.de praefump.rcg3. praefump. vo.ibi impro
bat iftam cautelâ, & fequitur Natri in conf. 439 dicëres, quòd
imò pcriflam cautelam protcftationis non tollitur ius dómi
'$ l.id quod noftrunì, f£ de rcg iur. & quòd illa protefta
tio arhuit dolum ex nimia diligentia, iux. no.per Bar.& Doe.
in l.fiquisfub conditione,f£de cond infli.&quòd fi diéta cau
tela iuuaret, effèt aperta via euadendi euiétiones, & homines
inujtarcntur ademiendum res furtiuas,&vi ablaras,& fic pro
deffct etiam ipfis furibus & raptoribus.
Sed animaduertendum,qüiä mihi videtur,diétam caute.
lam vcram effe,dummodò ca intelligatur fecuridùm di&a per
Hoit,nempe quando quis emit rem à prgdonibus, & dominus
rem illam nullo modo, vel ita de facili recupcrare poff&t, vt
ccnfuit etiam Narta d.confil.hinc eft, quòd etiam Alci. d. reg.
declarat & intelligit,vt omninò dominus tcncatur ad pretiö,
quãdo emptor redemiffet ré ab hoflibus & latruncti*is exteras
g*tis,l.mulier in opus,ff.de capr.fecùs dicendú,fi omninò do
minus erat recuperaturus rcm, riic nö procederet d. cautela, &
proteftatio nihil opcrarc:ur Vc:fècûdo modo dic, quod cft irt
tclligídad. cautria,vt proccdat, quädo ille,qui «mi: i& a!ienâ,
prw
368 P ET R. NicoL. Mozz. -.

proteflatus fuit in contraâu coram teftibus, quòd intendit

emere pro vero domino, dummodò refiituatur fibi pretium
& intereffe: tunc enim non poteilargui dolus, cùm ifte emp
tor notificet coram tcflibus,quinimo arguitur, fe velle omni:
nò peruenirc ad aurcsdomini, & fic bona fides arguitur, fcd
beiie argueretur dolus,quando fimpliciter proteftàtus fuiffet, -
;fi
& nulli notificauifIet,&abfque teftibus,vél quando alio mo
do cöie&ura poffèt fumi fe emiffè rem illam malitiose & ma
1afidein fecreto, vel viliori pretio à vili pcrfona rem pretio
fàm emendo in loco,in quo verifimiliter conie&urarcpoflet,
fuiffefurreptam rem illám, & fimilia. ,, , $.
32 f Adde ctiam fupradi&is, quòd quando pretium rei vefi
ditae efíet conuerfum in vtilitatem domini, nempe quia em
ptor ille, qui emit rem cum proteflatione, quòd cmit nominc
veri domini, minori pretio quàm valui£r, emi(fèt rem furti
uam, & fic vtiliter geffit ncgocium domini: tunc dominus nö
poterir rem ab emptore ha5ere, nifi pretium,vbi glo. & Do&.
C.de procur.declarat Grammat.conf. : o in ciuil. videCouar,
in rcg peccatum,rele&tio.par.z.%. i z.in fi.num. §. Et idem crit
dicendum,quando ifle dominus reflituifiër pretium cmptori
bonæfidei,tunc enim non poterit amplius illud condicere, per
tex.in l.feruus cuiußam, ibi Paul.laf.ff de cond.indeb.dccla
rat Alcia, ibi num.$.& idem fi ftatutum,vel confuetudo aliter
diçtarct,exemplum in Iudeis,qui habcnt priuilegia à coniinu
nitatibus, vt non poffùnt conueniri rei vendicatione, nifi do
minus offerat pretium,vt per Abb.in c.quod clericus,col.& dc
foro compet. & Alcim.d.loco.
33 f Item non poífunt emi, nec vendi iurifdi&iones, & mc
rum & mixtum imperium, quia nö recipiunt æftimationem,
cùm difficile fit æ{timare perfonas, quæ excrcent diétas iurif
diçtiones.l. liber homo.ff.adl.Aquil. tamen aliter feruatur in
vfu & de confuetudine, quoniani confuetudo acceptauit, vt
vcndantur ciuitates,oppida, & caftra cum iurifdiäione, mero
& mixto impcuio, quæ confuetudo e(t altera lex : quinimò
„vincit legem.c.Obertus,de feud.cog. - •

34 f Item non poßunt vendi digiiitates, & magiftrariis, de

quo exclamat Gomel in regu canccll.reg detricipoffeffore,
· quæft. z.num t 4. & diccmus dc hoc infià,columna fimonig,
in 3. part. Amphyt. -

35 f Similiter hon poffunt vendi bona dotalia,&resdonat:

propter nuptias,& fi vcndantur, non valet alienatio conflan
te matrimonio faâta à marito, l.i. $. cùm lcx. C.dc ici vxor.
aélio
 1) E EM p T. E T V E N D I T. 369
aâione.§. 1. Inflir.quib.alie licet vel non. I. infulam, defund.
dota.l.lex Iulia. ff eod.de fun.dot. & emens bona illa aduer
fus intcrdi&um lcgis mercatur, contra&tusquc cft nullus. I.
quemadmodum. C.deagri, & cenfi. lib. ii. f & emens pcrdit 36
pretium,fi fcienter maximè, vt not glo.in 1. imperialem, in
princ. ff.prohib.feud.alien. & eft communis opinio, de qua
attei*arur Franc.Tuiz q. 11$.nu.$. iib.recol!e<tio. commun.o
pin. limitatur,fi vendantur cuim folennitate, Aut h. fiueà ne.
C.ad Vclir. & ibi Bart. & l.cùm vir. ff.de vfur.l. 1. ff.fol. matr
ltcm limita,ii vendantur res, quæ fcruando feruari non pof
funt, Doét in d. Auth. fiueà me. Item limita certo ca{u, vt in l.
ita con{tante. &l. fi.ff de iure dot. fcilicet fi in vtilitatem mu
lieris fiat pei mutario de fundo in nummos, & cconirà. 1tem
limita,fi fundus datus in dotem, fuerit datus aeftimatus, nam
nunc maritus poterit vendere & alienare d. fundum, quia te
netur adæíîimationem.H. fi fundus. ff defund dota. & melior
tex.clt in l.plerunque, in fin. ff.de iure dot. l. quoties, I.cùm
dotcm.C.deiuredot. & declarat Fab.de Monte, in 4.qua:ftio.
princ.num. 14, *

Item non poffunt vendi bona feudalia, vel emphyteu 37

tica fine domini voluntate,l.fin. C.de iu.enph.c.i. de prohi.
feu.alie.latè per Rolan. conf. 57. in 3.vol. de quo nos dicemus
infià fuo locô. v.

f Item non poffunt emi,nec vendi res litigiofae.l.fin. Au 38

then'fi hæres C.de litig glo.in c.faepe,de reft. fjol. I.alienatio.
nis,f£fam ercifc.l.iteim veniunt.$. petitam.ff. de peri.haered.l.
diuus,ibi Bart.cod de peti.haered.falfit, nifi effet alienatione.
ce(fária,quae non impéditur ex vitio litigiofi. l. peto. $. predi
Š fundo dora.l.2.C.de litigio.gl. & Bart.
in linterqüos.§.fi domus.ff de dam, infec. exeinplùm,fi alie
nentur excaufa diuifionis,tranfa&ionis, dotis caufa,donatio
nispropter nuptias,legati, vt l.fi.verfic.exceptis. C.de litigio.
Bart.inl.hanc diuifionem.C.de iure dot.aliàs alienans inçidit
inedi&um.l.1:£dealie.iud. & contra&useft ipfo iure nullus,
& perdit rem & pretium emensfcienter, & applicatur : fi au
tem ignoranter repetit pretium cum tcrtia parte lucri.d.l.fin.
Cdelitig.I. i.C.dépraefcrip. 3o.anno.
Cautelam tamen ponit Bart.Cæpol. num.34. pro illo qui
fecurè vult emere rem litigiofam litc pendente, nempe,vt fi
interte & me contendatur3e domino alicuius rei, diio tertij
non litigantes porerunt fuper illa contrahere, ncc cis obfta
ittvitium litigiofi, & idcò dcbct effe cautus, qui vult emere
- A a rcm
 £yo PETR. N I coL. Moz 2.
rem litigiofam, vt non emat eam à litigante dediâa re, fçdâ.
quodami tcrtio,fecundùm Ang. qui not. in Auth.de litigio im
princip. -

f Ius etiam yfusfru&us, & ius alimentorum non poteß

yendi,l.cum Titio,ff.ad leg.Falcid. l.fi vfusfruâus, ff de iurc
dot, & rcdditur ratio, quia à perfona non potc(t illud ius fe
Ę : alia cnim effent alinienta praeftanda vni perfonae, a
ia alteri perfonae, §. fina. Inftitutio. de vfufruét. i. fìipulatio
ifta, $.fi quis autem, ff. de veiborum oòligationib. limiita, ni
fi vendatur commoditas illa perficicndifruâus, l.ncceffàrio,
$.fina. ff. de pct. & commod. rei vend. & idem diccndum de
annuis redditibus, qui benè poffunt vendi & emi, fed non v i
fusfru&usipfe, di&ta l.neccflàrio, $.fina, l.in arboribus, §. v.
fufru&uarius, ff.de vfufru&t. Bartol.in J. prima, C.de peti.bo
no.fub.lib.io.vidc Ncgufan.traét.dc pigno.im 3. memb.z.par.
num.9. -

4o f Item non poffunt nec vendi nec alienaribdna fubicäa

reflitutioni.l.fina. §.fcd quia noftra maieftas,C.commun.dc
leg. fiue purè, fiue fub ccita dicbona fubiiccant rellitutioni,
41, f Limita quatuor cafibus : primò fauore dotis, vel donatio
nis propter nuptias, & alimentorum, quibus cafibus pote
runt fupradiéta bona aiicnari, Authent. res quas, C. com
mun. dcleg. Auth. contra cum rogatus,C.ad Trcbcll.mulier,
$,cùm proponcretur, ff.eod.tit. & intellige haberc locuw li
mitationcm hanc in vltima voluntate, non autcm in piohi
bitione inter viuos, fcilicet contraétibus, Bald. in I.nulla,C.de
iu.dot.& pcr glo.ibi tradit.
Sccundò fìllit fauore piæ caufae,nam tunc hgres potcrita
lignarc,facit tex.in l.quidam, ita in $.fin.ff.ad Treb.
Tertiò fallit, fi alienetur di&ta res prohibita per iudiccm
adinftantiam crcditorum, iuris ordine feruato. Bartol. in l.
fina. $.& fi praefatam, C. de iure delib. quod extende, vt cti.
am per creditorcm poflit vendi, quando in eius praeiudiciunt
eß Vendita res, notâ. in I. fi fundum per fideicommifTum, ff.
dclcga. i. l.i.colum. 1.C.dcbitorem pigno.vcndi.impetr.non
ofT.
Quartò fallit in cafii neceßitatis, probatur d.Auth.con
tra cùm rogatus,C.ad Trcb. fed quid fi aliquisemit ignoran
ver rem fideicommiffo fubie&tam à venditore fciente, & ad
pretium agente,& excipere poffit de re liberè non tradita , &
petere fibi cautionem grætári in cafum purificati fideicom:
imiTi,& cuiäionisfubfcquuta: dic quòd fic, proutcit 'É
e
 1) E £ M p T. E r V £ N t) I T. -

37t
*demont.decif.z4.vbi videasdiftinâioncm,&videLaüren.
de Pinu conf.86. nu.$. - -

f Item non poffunt emi mec vendi bona minorum & fu- 4a
tioforum & prodigorum regulariter, quia eft alienario in eis
prohibita,!, i.ff.dc rcbus corum,l.i.& per tot.C.de prgd. mi
no.l.Marcellus, ff.de fideiuff.l.(i infanti,C. de jure deliber.l.
4.§.i.cum feq.ff.de priuileg.credit. 1. lulianus, » adeò, ff:cx
quib.cauf.in poff.ea.gl.in II,.C.de cur.furio.vbi fir æquipa
ratio prodigorum,pupillorum fu- ioforum, & fimilium, Fal
lit primè,6 bona minorum, & iftorum vendantur ex caufa le
gitima, & interuenientibus folennitatibus & formis in iure
fequifitis, hoc eft,decretum iudicis cum examine.
Item cum tutoris authoritate & caufæ cognitione,& cæ
tera,de quibus i.ob aes,C.de praed.mino.& 1. magis puto, $.ne
paflim,ff.de reb.eorum: larè per Dec.confil. 43. fub num. 11. &c
i* per Rolan.confil.33 in i.volum. vbi deccm rcquifita adnu
merat,quae concurrcre debët ad hoc,vt bona minorum immo
bilia aliénari poflint: & idé Rolan. conf. 99 in i.vol. & mcliùs
dc iftis folennitatibus in alienatione bonorum minorum tra
dit Menoch. de arbit. caf. 171. lib.z. vbi quibus cafibus fine dc
creto praetoris bona il!a alienari non polfint, & quibus pof
fint,plenè declaratur. -

item limita, quia poffunt vendi propter tributa non fb

lata,& intelligeciim di&isfolennitatibus,l. «di&o,& ibi Bal.
C. fi aduerf. fi:curn rcftit. poflu. facit l. crcditor, ff. de a&io.
empt. -

Item poßint vendi propter magnum æs alienum, & de

bitwm vfiirarium foluendum cùm expédiet, l. fi minor, f£de
bonisautho, iudic. poffid. ibi gloff. & 1. Iulianus, ffadeò, ex
guib.caufim po(fefeat. I. magis puto, $. non paffim, £derc
bus eorum.
Item fallit, fi vendantur res,quae corrumpuntur, & ferua.
ri non poffunt, vt vinum, frumentum, animalia fuperflua,
veftesattritæ, molendina,quae funt in periculo impetùs aqua
fum,l.lex quae tutores, in fin. C.quan.decre opus non eft, 1. fi
fine,3 quæfitum, ff.de mino. latè & oprimè pcr Decanum Sc
ncnfin fuis quaeftio.cafu 9.q.6.Stracch tra&t. de mcrcatu.in 3.
par.num. ? 5.
Item fallit, fi vendantur pro alimentis pupilli, 6 redditus
non fufficiant, l. non folùm,ff de peti haered. I.fed fi is,in 5 an
autcm,6f de Carb cdi.& nót in l.fi ob aes, C. de præd. mino.de
quibus vidc Menoch.d.cafu 171. ybi plenè & diffusè. *
Aa 2 f Itcm
 372 PETR. N ICO L. MOzz.
, f Item non poteft vendi purpura, qua vtitur Imperator, ,
cùm in maieftaté fedet.l.i.C.quaeres vefidi non pofT.
44 Itcm non poteft emi frumentum miffum exercitui,nec
licetyendcrc illud hoftibus.l. i.ac toto tit. C.quae res vendi nó
poff.
43 I f Item non poteft quis vendere annonam corruptam,vel
aliam fimilcm rcm corruptam, de quo loquitur Menoch.de
arbit.iud.caf.38z.Iib.2.Cent. 4, vbi decidit illum,qui talia ven
dit,puniendum pœna arbitraria.
46 f Itcm non potcft cmi vinum, ncc oleum, nccyllum li
quamcn,vtexponatur barbaris.
47 f Item nec arma,fkuta,loricæ,arcus, & fimilia,vt C.quae
resexpor, non poff. & habetur plcnè apud Nicol. Boër.dccif.
178. num. 1 1.
48 f Item non poffunt emi, nec vendi res publicae, vt in ne
gociationisemolumentum conuertantur.l. 1. C.dc naui. lib.
:
ii.ibi Lucasde Penna.
49 Item non pofIunt emi arbores ex lucro Daphnes vcl
Perfeidos.l.i.& z.C.de cupref.
f Itcm non poffunt vendi vencna mala. 1. quod faepè. §.
veneni mali.ff.de contrah. cmpt.l.3.de ficar. limitatur,fì cum
authoritare Princip. & contrafaciens punitur poena arbitra
ria,prout cenfuit Menoch.de arbit.iud, caf. 359. lib.z. & quan
doaromatarijvendentes toxicum teneantur, tradit Bonacof.
tra&.de feruis & famul.q. 2o5.
$l ß f Item non poffunt vendi filijà patre.C.dc pat. qui fil.di
raX.

Fallit,nifi vendantur ob famé.l.*.d.tit. Azo not.in Sum-,

ma,ibi num. 1. Tiraquel.de retraçt ligna, §. 16.num.14. Dida.
lib.z.var.refol.iur.cap. 14. nu. 14. Menoch. de recup, poflef.io.
remed. num.92. Rimiin.Ium in l, 1. nu.i6i. ff.de offic.cius, qui
limitat non proccdcre in filio presbytero, quem pater ob nc
ceffitatem fämis vendere non potcft, allegat Hofticnf. præter
alios,in c.Iudæorum,deaetate & qualita.& Ioan.de Ana. 1n c.
fi quis, de fur.vide Mantu,apophth.77.ybi pater non potcft
vcfidi à filio ob famem,Hippol.deMarfil.fing, mi.Petr.Gcrar,
fing.ioo.& Afta.Clcm.tra&a.depatr.potcfta.in i.cffcâu, nu
mC. 24.
t Item non poffunt emiChriftiani à Iudæis, vt habean
turiâ feruis.l. i.C.neChriftia.manc. manu.l.Dco nobis. C.de
cpifc.& cler.c.i.& z.c.confuluit.c.fi de Iud. .

§3 f Fallit,ficmatur fcruusadfcriptitius, & fic,vtinfcruiat

futl,
 • DE E M p T. E*t v EN DI t. 37*
ruri,prout habetur in l.multorum, de iudic. not.Marquar.de
Sufan.tra&.de ludae.cap.$. in fecunda parte, nu. 2 1. & fequi
tureum Lamberri.tra&. de iure patrona.art.6.quaeft.prinçip.
1.par.lib.i.num.8.
f Item non poffunt emi illae res, quæ à teftatore prohibi
taefunt,iuxta l.fina. C.de rebusa!ie. & de paéto poteít exem
plificari de rc hypothecae fuppofita, fi in conträétu fit paâo
expreffo di&ae rei alienatio prohibita : nam fi pa&o expref.
fonon effet prohibita, fi alienetur, valet alienatio, habebit
tamen ille,cui res hypothecata fui: retentionem, & eavri po
terit pro poena & intereffè, feu ipfùm pœnam loco di&ti inter
eß,quotifque de illo fatisfiat,fibi confequetur, vt tradit Bar
tol. & alijin l.fi non fortem.§.fi centumn. f£de condic.undebi.
Neguftrac.de pigno par.z.col.z.& dc communiafferit Fran.
Turz.nu. 144.concluf.
f 1tem non poffunt vendi ferui alieni,& liberi hormines, 34
vt diximus,& qui vendit,incidit in ediétü legis Flauiae, de pla
gia, vt ff. & C. ad leg.Flaui. de plagia. & qua pocna fit puni
cndus vendens,tradit tex.in l.quoniam.C.eod.vbi videtur ca
pite ple&endum, vide Bolium in fua praéti. qui fecit titulum
de plagiarijs, & ibi refert tempore Gallorum quandam obfte
tricem, quævendiderat infantem, fuftigatam ad catenam
qu«fuifTèpofitam, nosdicemus in tertia parte Amphyteatri,
in io.colum, 3, ordin, fupra columnam dcli&orum publico
rum,
f Item non poffunt emi respropriae.l.cùm res. C.de con 33
trahen.emptio.f.rei fuae.l.in emptióne.$.reifuae.ff.eod. adeft
decifio Rotae Bononienfis, concluf. §. per Petrum de Benin
tendis,traditTyraquell. tra&.de retra&.conuentio.§.z.glofT.
m.num.iz.Cardi. Albanusconfil. ig,num. t.namqueillud,quod
eftmeum, ampliùs meum fieri non poteft. Limitatur, nifi
quis cmeret ratione partium fociorum. l. fi fündum, qui ex
parte.ffmand. not.Bald.in 1.2.5.quod fi vno.ffdein diem ad
di&io. Secundò limitatur, nifi quis emcret ratione poffèffio
nis,velalicuiusiuris, quod noceret & effet impcdimento em
ptori, d.%.fuaerei. Angel.in l.fi ponas. §.1. f£ deinoffic.tefta.
Tyraqucll.in §.2.glof.t.num.iz.deretra&.conuentio.& idem
inlocatione: & áduerte, quòd femens feu conducens rem
propriam abalio tanquàm rem illius, perdit poffeßionem,
fedfi quafi non ropriam, non perdit dominium, Alexand.
& Ripa in l.fi aliqua. f£deacquiren.poffeff. Cagnol. in l.nec
pignus,num.$.ff.dcreiudic.Villalob.de commüni.in verbo,
Aa 3 condu
374 PETR. N I oo EL. M. oz z. _.

conducens, nu.127. ex quo infertur, vt non poßit emi pecunia

cum pecunia, quia efTet emcrc rcm fuam, fcd bcnè potefl emi (

pecunia cxigeda,id eft,crcditum,prout confuluit Alex.dc Nc,

uo conf. 9$.nu.4. & 2. cùm ematur ius ipfum, prout in ccnfi.
busfolitis fieri & officijs,fcd bcnè poterit locari pccunia, vt c&
fuit Burfa.con(il. 244. '.
f Eft ctiam notandum,quòd non poteft cmi,ncc vídi res
alicuius inuito domino,l.inuitus,C.de contrah.eumptio.l.nec
38 cmete,C de iur.dclib. Fallit,fi Rcfpublica grauaretur annong
inopia, tunc cnim & fi quis mcrces venales non cxpofuiflèt,
ncc cas publicæ venditioni obtuliffct: nihilominùs ad corum
venditionem cogi poffet iuflo pretio à Principe, vel magiftra
tu diffinito, Bartol. & cæteri fciib. in 1.1.C.de épifco.audi. Ab
bas,& Canoniilæ in c. i.de emptio & vend, idem Bartol. in l.
annonam,de extraord. crimin. I.uc.de Pcnna in l... C.quibus
mun.lic.fe excufa.verfic.temporc. Af£1£ìus in s.quaeft. in pro
ccm.confli. Neap. i}al.& Ang.in l.fi pcndcntcs,§.fi quid cloa
carii, ff de vfuii u&u -

Fallit fecundo, vt quis cogatur ctiam inuirus vçdcrc,quan

do quis exponcret res proprias venditioni,& illæ respei tincät
ad vi&um & veftitum hominum, d. 1. 1. C.dc cpifco.audi. vbi
IDocto. & in l non enim, ff.de rer.amotio. Fal'i: £tmiliter prg
dióta rcgula fauore Ecclefiæ, vcl fauore publico, & multis alijs
cafibus, quos longum effet rcccnfere, quibus cafibus cogitur
quis $. iufto pretio,prout tradit & reccnfet Soc.in tract.
fallentiarum,in reg. 435. vbi adnumerat 58 cafus. vide Tiraq.
in tra&.de retrac.lib. i.in præfat.nu.15.& in §.3 g!3 nu. 1. Rub.
confil. 92. & Franc.Viui,in Rccqll. dc commu opin in vcrbo,
vcndcre. - -

§9 f Item non poffunt vendi res,quae funt in communi Fal

lit, nifi vendantur quoad tuam portionem,tunc vcnditio con
trahitur folum in parte, l.z.C.dc commu.rer ali«n. limitatur
in fifco,qui poteft vendere in totura, cùm habeat fpccialegri
uilegium.d.l.z.& 1. 1.C.de vend re.fifca.iib.io.vbiv idetur ha
bere locum d priuilegium, etiamfi habent minimam partem
in rc,vt illam vendere pollit, ret&ro ranrùm pretio partis tuae,
tex. in l.nemo ex focijs,in princ. ff pro foc. notatamcn,quò
in rebus duorum fratrum fi vnus vendit rcn communem, &
alter fit praefens,& taceat, nec contradicat, praeiudicat fibi in
parte.dè quo dic vt per Bartol.in 1. quidam ex partc, £ dccui
âio & nós diccmusinfia in traéta.locatio.& conduά. a.col.
vlt.oidi.
f Hoc
 pe EM p r. E r v E N D I T. 37y
f Hoc demùm eft notandum pro complemento huius 6s *
columnæ,quòd non po{funt vendi animalia morbofa, vel li
bui vitiofi,vel finiiiô, quae virium in fe habcre pofiunt,& hæc
vitia quando venduntur rcs,funt manifeßanda, quia ideò fa
£um cftedi&um curuliurn, quo cauerus hæc vitia inanifeftan
da c(£,aliasquáro minoris inrra annum, vel redhibitoria in
tra fex menfes vtiles agi poffe decidit tex.in l.fciendum. ff.de
&dil.aedic. & pcr tot.tit. ffCod. Menoch.tradit tracta.de arbi
trar.caf.s83.lib.z. Ccnt. 4. & nos infìà. ]
De fubftantialibus emptionis,&
venditionis.
8 V M M A R I A. -

1 In emptione & venditione triafint de fùbftantia, re,

pretium, & confénfis.
2 Qgareprimò debeat adefferer.
$i res qua veuditur,nonfùbefi, non valet venditio.fifùb
effproparte, yalet, ßd per officium iudici, pretium mi
£!tftfr. -

4 Aliquandolex voluit, vt emptio teneat & valeat etiam

fires non fit inodium illius qui féiebat rem effe confùm
ptam.
Si erratur in corpore vel materia,non efi emptio.
? Venditor tenetur pracisè tradere rem illam venditam
emptori & tradere menfùram, fivenditio admenfùram
fuitfa£ta.
7 Ex traditione vemditoris in emptorem domimium rei vem
ditæ transfertur, fi eíi dominus, vel yficapiendi cam
diétio.
* Venditor teneturfòlùm tradere rem, fedemptor cogitur
darepretium,&facere emptorü.
9 Qure emptor cogatur dare, & venditor vendere tam
1!!M.

is An venditor poßitpro retradenda intereffepraftare, &

liberetur,&fafficiat intereffepraflare,
44 4 mi No*
 p E T R. N ■ CO L. M O Z Z.
ut Non fùffìcit intereffè præ$tare, fi habet factiltatem rei
tradénie,quia tenetur præcisè tradere.
12 Pretium debet meceffàriò adeffè in venditione, & debet
confiíiereimpecunia numerata, & in quantitate. -

13 Aliquando in venditione potcfi dari aliqua res inffe

cieloco pecuniæ.
12 Quoad munerationem & fòlutionem poteff filui aliqua
τέ in fpecie, fed quoad venditionem debet interuenire
pretium in quantitate.
1; in dubio qiiotiefçunque fuit faäa mentio pretij, debet
fòlui inpecunianumerata.
a& fa&lamentione de pretio, propriè & ftriäè intelligitur
• yenditio & emptio.
17 Emptio àlocatione dißernitur, & mercedi, quantitate,
fianntia vel femel. -

18 Quando iudicetur venditio,velpermutatio.

,, Pretium debet effe congruum.
ao Ex qutntitatepretij arguitur, an venditio fuerit fati4
ad corpus, vel ad quantitatem, velper vnam vicem, yel
a, per binas,
Licàtementibusfe pretio circumuenire citra dimidiam
- -

iuffi pretij.
22 venditiofa£tavnonummonon valet, nifinom dignam*
iori pretio. v ' .

23 sipretiumfitremiffüm, vel tacitè, non valet yt emptio,

fedprafùmitur
2, ?iiim donatio.debet effe ffecifiam declaratum
in ronditione
in fùa qualitate,& quantitate. - -

2; vénditio fatfapro quantopretioeri mus inconcordiaim*

ter nos,non valetftatim.
24 Fada venditionepro iufio pretio valet, quiaintelligitur
arbitrio boni viri certificandum. eriam apud alium
27 Valet venditio, vendopro quanti rep
emptorem, & finonreperitur qui offcrat, redigitur4
arbi
 nE EM P T. ET vENDIT. s;,
28 arb., ambomi viri.
29 Vbi incertum effpretium,per iudicem declaratur.
Pretiumfimom e(! iuffum,officio iudicis minuitur.
3o Quando intelligãtur iuftum pretium.
3. Ratione emergenti, & improuifionerü, moderatur pre
tium,& minuitur ratione deficientis qualitatis & mino
rümen/ìre,
32 Pretium debet effe fòlutum adhoc, vt dominium rei em
ptetransferatur, yel alias fit fàtisfaétum. -

33 Si tempore debitopretium nomfoluatur,poterit alteri res

nondum tradita impune vendi.
3* Non dicetur/olutum, firemanet aliqua pars pretij fo/
* tiemdi.
3j Poffùntpetiyfère & intereffepropretio tardius fóluto,fi
fruttus emptorpercepit.
36 Emptor nonpoteft retinere rem & pretium.
37 Emptor debetperciperefruítusprorata temporü &pre
tjfoluti.
3* Intereffèim venditione tolleratur de iure Ciuili & Caro
f!!(0.

39 Amyfùra, duntaxat venditorpoßitpetere propretiofar.

dius fòluto, velpoßit confequi lucrum quodquefiuiffet ex
d pretiofifihifuiffetfòlutum.
40 Pretium debet effe numeratum, & temetur illudfacere
venditoris.
41 Differt aupecunia qua interuenit in emptione,veniat vt
fpecies, vel vt quantitas. -

42 Nihilrefert am venditio faéta fuerit pro vnico pretio,

velpluribus pratjs diftributi pro quolibet fundi iugere,
cautelaadboc,vtpoßit emi res finepecunia.
43 Confenfùsin emptio. & vendi. debetfimul effe & eodem
tempore,& præfentialiter.
44 Confentire eft fimulfentire.
4) Si ego exiftens indomo dico tibi,vendotalemlibrumpro
A4 J decem
 p et R. NI COY,. M O z z.

decem & tutranfiens per viam dixeris,& ego emo, *um

erit contraéfus emp.
46 Amfitperfeäa menditiofi fit di&uin, volo tibi vendere,et
illereffondeat volo emere.
47 Non fequitur,volo tibi donare, ergo dono,
48 Aliud eft profiteri religionem,aliud vouere.
49 In vltimi voluntatibus verlum, volo, importatplenam
diffofitionem.
3o Sidicatur, vendoprodecem fi vi,& ille refpondeat, em•
fi yu, valet venditio.
3, si fuit diâum, vendopro tantopretio, & rolo facereim
frumentum ad tuipetitionem,non ef venditiofed tatio:
cinium de vendendo,intellige im venditione infçripti„ß
cüs fifiiefriptis. -

-l.

32 Vbi con/ènfù deficit,deficitfùbftantia contraäu. ! …

33 confenfùs dicitrrdeficere.fiprr errorem impediatur.
3 , si que errauerit inmenfùra, inpeditur dominj transl4*
tio c* emptio.
3 j si interuênit lafio aliqua, per errorem impeditur confèn*
fe fiue erretur in cojore rei fiue in materia,vel effcntia
fenfi & fimilia.
34 Error circa accefforia, vel rei qualitatem,non yiti4t ye*
ditionem,licèt error circa corpora vitiet.
s , si confiat de corporefandi venditis nou vitiatur pr*?'*
accefforia,& fic confines.
3s Qu«firmaßußlemnitas requiratur infólennitatibus ex
trinfevis,td ef im aonceptione inftrumentorum.
EN 1 o ad aliam columnam tcrtio locopofit?"".'"*
\ } cftquaeinfcripta,fubftantialia emptionis, & venditionis,
autem fìnt ifla fubftantialia cx infra diccygisap
parct it. Accurf.in 1. paâa conuenta,in ver.cx Pret'9, {£de có
irah.emptio.diccbai tiia cflc dc fubílantia in hoc contia&u,
quem açcurf.fequutus eft,tuba veritatis, 1'ar in l. fingularia,
fffi cert. pet.Bald.fapientifi.in ijìementis,C.degontigh *°
ti. Fab.dé Mon.in fuo traà,in quinta quæftio. Prin**P** 'ii
 p E E M p T. ET v E N D E T. 379
kusnec volumus,necpoßttmus recedere. f Tria ergo funt dc
fùbftantia, kcs ex parte vcnditoris,prctium cx pA* te cnpto, is
& confenfus ex parte vtriufq;.Circa icm f debct pviuio adcffc
res,fub qua cadat vcnditio, quia fruftrà cclcbraretur hic con
traétus,{i res non fit in rerum natura, hinc e{t,quod fi res, quæ
vcnditur non fubeft, non valct venditio, fed fi fubcft pro par
te,valet,& perf officium iudicis pretii mimuirur & intereff:
praeftabitur,& intcllige pro parte,vt domus exufla fit, vei ce
cidcrit minor quam dimidia,nam (i excedir dimidiarm, emp
tioannullatur,& fi folutum cft prctium cödici poteft, de quo
tfttext.folennis & pulcherri.ini domum,ff.de contrah.emp.
ibi Barto & fcribcn. f Aliquando tamen lex voluir, vt emp
tiotcneat & valcat,etiam fi res non fit, in odium illius qui fci
ebat rem effe confumptam, nec adeße, & voluit vendere, túc
enim ille qui eft in dolo,& mala fide, tcnerur ad intereffe, de
qua materia habctur in d.l.domum. Hinc eft etiam f quod {i
crratur in corpore,ve! materia nö eft emptio.l.in venditioni
bus.ff.de contrab. enptio. ratio cft fupradiçta, quia oportet
quodadfit rcs, fuper qua cadat confcnfus, & fit res ilia pvo
pri«,fuprà quam partes intendunt contraherc,ncc fufiicit, vt
aiia res fit pro alia,& parum diflet ab illa, prout Vlpiam.vide.
tur tradere in d. 1 1n venditionibus,f & venditor tenetur prae
cisè trad«rercm illam venditam emptori,& tradere mehfura
tam,{ivenditioad naturam fuit faâa, ad hoc vt dicatur pct
fe&a venditio, & periculum in emptorem transferatur, pxo
ut voluit Bart.conf. io8.& in l.fi in venditione. §. i. ff dc pcri,
& commod.rci vend.Sal in 1. 1.C.eod. tradit late Couarruuias
¢3 pra&ica quaeft.ver. oâauò. Aduertc tamen, quia non etit
locuspœnitentiae, fi fucrit tradita res vendita, etiam abfquc
mcnfura,prout declarat Didacus d.loco,namquc ex traditio.
nedominium transferrur,fi e(l dominus qui tradit, aliàs vfu
capicndi condiáio, vel fàltem tenetur ad intereßè, 1. ex emp
to$t.£dea&io. empti.l.clauibus,ff de contrah.empt.§.vefi
ditae, Inft.de rer.diuif. l.cum manu fata.$.1. ff.de coritrah.em.
ÉÉÉÉÉÉÉÉÉ£. & dicemus infra , &f fic fo
um venditor tenetur tradere,non dare, & rcm facere empto
ris, hinc eft quod resaliena vcndi poreft,l.rem alienam, ff. de
contrah.emptio.diximusfuperiori columna, fed empto te
netur facere pretium venditoris,tex.eft in 1. ex empto, ffdca
άio cmpti fglof.ibi affignat rationem, quia emptor obliga
turad quantitatcm, id e(t ad genus, venditor autem ad fpe
cicm,& largiuscß obligari ad genus,quàm ad fpccicm, & fi
tt]
38o P ET R. N ICO L. M O z z.
tu oppugnando diceres quod emptoris & venditoris etiam in
ornalibuseadem eft decifio,vt inquit Bart. in l.fi.C.de indic.
vidu.tollen.& dixi fupra in colum.emptio. & vend. infcrip
ta,at ficut emptor cogitur nummos accipientisfaccre,l.excm
pto,in fin.piinc.ffdea&tio. cmp. crgo fic pariter & venditor
compelli debet rcm dare.refpondetür, illud procedere, cum e- | |
adem viget ratio, quod in propofito non eft : ideò enim co- .
gitur emptor dare,quia in generetenctur,vt diximus,& fic la- I
xiorcm foluendi habenam habet ad foluendum, meritò igi- l
tur in hoc grauatur,vt dare teneatur,arg.tex.in l.eum qui, in i
princ.ff.de iureiurando,fed venditor inTpecie tenetur,meritò t

fi eam praeflädo co modo quo potcft, & eo modo quo eft apud t
fe liberatur, atque adco fivenditor in gencre obligatus effet . .
veluti decem corbes fruméti dare,vel cados vini ex hatura ge
ncralis obligationis ipfe quoque dare tenetur,& fic in hoc ca
fu resalienavendi non poteft,de quo glo. & Bart.in d l.ex cm |
pto ff.de a&io.empti.in princip.& vide Pctr.à Duem.reg. 176. úa

án autem venditoi poffit pro re tradenda intcreffè præftare,

,., & liberetur,& fic fufficiat intercffe præftare abfque rei tradi
.
„ tione,fuperius diximusquod fic,mododicf quòd non fuffi- s;
cit, fi habet faculratem fem tradendi, quiâ tenetur praecisè, l*

prout firmauit Pileus fupracit.quaeft. 116. eft tex.in 1. exemp- &.

to,ff.de a&io empti.glo.notab.in 1. Iulianus.§.ex vendito, in c,
ver.prccaria.ff.déaé empti.adem decifio Pedemont.ibi atte- , ,
ftatür de magis communi decif.36.num. 3. & 6.Viui.ctiam in
rccolle&.cofimunium opinionum in verbo,venditor non te i,
netur.Villalobus pariter recolleâor communium opinionì- i;
in verbo venditor num.iz.&
fe.par.i.num.io.& copiofifliTiraq.de
Ruymusconfi.9 conflit.P9f*
,.volum.i9.num.i.& tm-
| *. |
tellige fi pretium fit folutum verè, non autem fiè,putà {ì fà- * *;
&a füiffèt oblatio,& venditor non rccepiffet , prout in fàâi , si
contingentia refpondit egregius Rol.conf$3.num.33 voli Vi •,
de Bald.in l.qui reftituere,ff.de rei vendi. vbi inquit, quod fi I ',
venditor fit cöndemnatus per fententiam praecise tenéturad 'n!
traditionem,Cor.& Angdiftingucbant,vtrcfcrt Burf confi, *w
139. nu.9.vol.vbi vide.
12 f Pretium debet ncceffàriò adeffè in venditione, $preti-. |i tul*q.
um.inft.de
fiere empt.
in pecunia Decian.conf.
numerata,& in ,quantitate,
$.nu.87.vol.t. & debetçonfi
l.naturalis, & ibi
glo.not.$.at
contrah.empt.&cum intellige
do.ff de praefc.verb.
dc pccunia not.per
vfitata &glo.in
current'!' £;
12. ff. o
cocclebrati contraaus.fìmpcratorcs,ff. dccontrah. aer;
 i
1) E EM P T. ET v E N D I t.
l.fi feruusplurium,ff. de leg. ι. & iflud dc pccunia numerata
eft rcgularitcr.flimitatur aliquando,quia pote(laffignari lo 13
coprctijnomen debitoris,prout atteftatur ficri Tenerijs Alex.
dc Neuo conf 93.num.z.& dari loco pecuniae aliqua res iu fpe
cie,& tunc videtur emptio impropria,vt dicemus infia fcqué
titra&.in 4.ordi.diuif. & de hoc eit text.tn l.fi olei, ibi Bar. C.
loca.Ccphalus conf.io.vol. i. Bolog, conf. 13. & 21. Dec. confil.
16o.Tiraq.dc retra&. proxi. $. 1.glo.14. quem rcfcrt Apofli, ad
I)ec.d.conf.Burf.conf. 149. nudi. 3t. lib. 1. & intellige, vt pof
fit dari res in fpecie loco pecuniae de confcnfu partium, I. pte
tjC.de refcin.vend.& not glo.in d.1.2.in 3. gl.ff.de contrah.
rmptio.& ego intelligo & declaro, f vt quoàd numerarioné 14.
poffitfolui aliqua res in fpccie, fed quoad venditionem dcbct
interucnire pretium in quantitate, alias venditio nulla effet
fine pretio.l.2.§.fine pretio.ffde contrah. emptio. & e(t eti
am dcclaratio glo.inl.fi pretijcaufa,C.de refcin. vend. Parif.
confil.j4.num.4.volum.i. Cephald.confil. 1o. dc communi.
Emanu.Soarez thefa. rccept.in verbo,emptio, num. 132. Dec.
6.conf.& Burf.fupracit. loco. f & in dubio quotiefcunq; fuit 1; .
faäa mentio pretij,dcbct folui in pecunia numerata,&quam
uis pretium feruiat etiam locationi, tamen íííííííflri 16 ;
άεquotiefcunque fuit faéta mentio pretijin ftatutis vel alijs
aëtibus, intclligetur effe contra&uri cmptionis & venditio
nis,vt inquitglo.in l.cum dotem,C.dc præd. decurio. lib. io.
& glo.& Bald.& moder.in 1. i.C.de iure emphi.declarat laco.
Emili.Ferrari.confil.4.num.8. Fabian.in 5. quaeft.num. 19.&
franci.Bcci. confil.41. f & difcernitur emptio à locatione ex 17
mcrccdisquantitate,fi annua, vel femel,prout glofin l. 1. §.i.
ffdefupeifici.in ver.agendo, l.\.C.dedeiu.emphiteuti. Bart.
inq.incipiéte,publicanus,& nos infra trac.locatio,col.4.vlt.
ordif & quandodifcernantur contraâus emptionisà permu
tationein redubia, ponit Bar.inl. Arifto. ff. de dona. num. z.
quem refcrt Stracca in tra&.de mercatu. in i.par.num. 57. fcili
tct,vt fi maioris valoris fit res, quae datur prore quàm pecu
nia,permutatio iudicatur putius quàm emptio & venditio,fi
autetn fitè contra,magis pecunia iudicatur emptio, hinc cft
1.
quodf pretium debet éffè congruum, & competens, fecun
dum valorem & æftimationem rei, I.& fi equo, l. fi fundum
per fideicommiffum,in princ. ff. de leg. t, de communi Bec.
confi.4z.num.12. Decianusconfil. 44 num. 14. volum. 1.vbi
2o
inquitetiam, quòd f ex quantitate prctij arguitur, an ven
ditiofucritfa&aad corpus, vcl ad quantitatem, Couaruuias
- in
-

\
_*
.
s** p ETR. NICO L. M oz z.
in 3. quaeftio praética q.& Boe.q. 48.decidit quod ex quantitâ.
tc & qualitatc pretijarguitur, quae pretia terræ fuerint vêdita,
& quae comprehendantur in fundo vendito,& Dccian. confi.
• 41. num 6o.inquit, quod ex quantitate pretijapparet, fcilicet
an venditio fiuctuum fuerit facta per vnam vicem, vel perbi
nas. £ft tamen aduertendum, quod f licet ementibus & ven *.

dcnrìbus fecircumuenire inuiccm in pretio, circa tamen di

midiam iu?i pretii,l. in caufa.§.pen.ffde mino.l. item fi pre
tio,§.quemadmodum, ffloca. Capra regul.%7. num.16. Pedae.
22
mont desifio 93 num. 1.nos inf.f hinc eft etiam,quod fi ven
ditio cffèt fa&a vno nummo, non valeret, quia praefumeretur
potius donatio, niß res non etfet digna maiori prctio, l.fi quis
ante, vbi Bait. ff.de acq poffet.l.fi quis conduxerit,floca.vel
- nifi fuerit ex cauia neceflitaris pro remedio à iure induâo, cü
alitcr astus explicari non poffèt, tex. in l. fi vfusfru&us,ff.dc
23 iure dot, f & idem eflet, fi ipfum pretium cf!et remiffum ex
prefse vel tacirè, exprefse,fi dicerem, vendo pro centum, & re
nuntio vetitioni ipfius prerii, nsm videtur facta donmtio, &
non valeret, vt venditio,!. fi quis donationis, ff de contrahcin
prio tacitè,fi effèt diâum quòd emptor foluerit pretium quâ
docunque vellet,& cogi non poßet ad foluendum, 1. in vcn:
dentis,C de conrrah emptio. vel fi ef&t dictum à venditore fe
recepiffe pretium, & non eßt verum, & fic aduertendum,
4 quod f pretiumn dcbet effe certum, & fpecificum declaratum
in fua qualitate & quantitate,l empti fidcs, iun&ta glo.C.3:
25 contrah.emptio. §. pretium, Inft. de cmptio. hinc efî, quodf
non valet flatim venditio fa&a fub conditione quanti Titius
a£imauerit,quia fi Titius decedar antequam aeflimet, vcndi.
tio euanefcit, nec poteft alius in fui locum aeftimare,quia non
recediturà perfona, rext. eft egregius in I. fin. G. de contrah.
empt.quem rex.celebrauit in hac materia Nicola.Mor9trat.
de treuga & pace, in.par. quaefi 73. in 27. limitatio. ad regu.
quod pér me poffum,& per alium, vide Cephal.d.conf. i3: $i
mon de Pretis,conf.6. nümero 16 Idem effet fi fieret venditio
pro quanto pretio inter nos eiimns in concordia,l.qui balne.
um,ff.qui porio in pign habean. nam fi non fuerimus in con
cordia, nö valer vt vénditio, quin deficit paâum conuentuT;
fed fa&afubfidia one ex parte vendi:o
rraditiria, ris poterit a&tigne !"
faëtum in quanrmm aequumagi iudici vifum fuerit,
1 fi fibi polienda,ff de praef.ripr. verb vide Ruyn confil. 14$.
*6
volumine 1. fbènè verum em', quòd fi fuifTet faéta venditio
Proiufto prctio, intclligeictur valcrc vcnditioncm, qui; u.
 I
f) E E M p r. ET V E N pf'r. 38}
wisenim non fit certa,faltcm ccrta dicetur,ex quoarbitriobo
ni viri veait ccrtificanda, facit f.officio,ff.de contrah. empti.
l.fin.ff.de leg.3.& ita firmat Azo in fumma, Inft.focati. & fe
quitur £al. in l.contractus,C.de fide inftru. refert Fab. in quin
ta quxft. princ.num. 26. Pancirola,con{ì. 1*7.arri. 1 dicat quid
velit Rom.in 1 fciendum,ffde verb.oblig & Arius Pinci. im
1.1.C.dercfcind.vend.in rnb.& Soarez, recollec commu, opi.
,
in veibo,cmptio.f & etiam valcrct venditio facta hac condi. i
tionc,vendo pro quanti reperiam apud alium emptorem, ná
•quod rcpertum fucrit,dcbct præftare,probatur I. fiw. C. de iu
recmph. Ioan.And.tit. de emptio.§. nunc videndum, in addi,
adSpccula. in addi.magna, Ang. in l.qui Romae,§. cohaeredes,
ffde vcrb.oblig & moderniores in l.fifideiu(for, §. fin. f£ Je
kgi.& fifnö reperiatur aliquis,qui offerat,redigitur ad arbi 23
trium boni viri per iudicem, vt fuperiusl. 1. ibi fcriben. C. de
commu. ferao manu.facit, i.domum, ff. dc contrah. emptio.
c placuit,d« cmptio.& vend. Mcnoch.de arbitra, iudi. quaeft.
11.nu.8. Cent. 1. & valerct etiam venditio, fi efTet pretium prò
parte certum, & pro parte incertum. exemplum,Ti diceretur.
vcndotalcm rcm pro centum,& quãto pluris vendiderit, ve!
dixcrit talis,tex.in l.haec venditio,in fine,ff.de contrah. emp
tifquare pretium debet effe iuftum, aliàs officio iudicis mi.
nuitür & moderatur, d.i officio,ff.dc contrah. emptio.f & in 3o
tclligitur iuftum pretium ex qualitate rei venditæ, vt inquit
glo in l.femper in ftipulationibus,ff.de reg iur.not. Bart. in l.
& ficquo.ffde fcg. i.& l.fi quis,C.de refkind.vend. fed hoc eft
intc!ligcndum arbitrio boni viri, non tamcn adeò rigorofum
vt cöprehëdantur ctiam frondes in fru&u & rcdditu, vel dic
quodintclligitur iuftumt pretium, fi res vcndatur, quantum
vendi pcteft,nam leges videntur velle, vt res tantum valeat,
quantum reddi potéft,ideft quantum communiter reperitur,
16 quis feruus fùgitiuus,f£de cond.furt 1.3. ff. de in diem ad
dic.c.in ciuitate,ibi glo.devfur.l. 1.3. fi hæres,ff.ad Treb.1. prò
tia rerum,ff ad leg.Falci.& ibi coinmuniter Doc. $ fi quisa
gens,Inft.de a£tio. & Cano. in c. i.dc emptio. & vend. glo. im
c.cum caufa,deteft. & ibi Fcl. funma Caieta. & angeîiça in
ycrbo,cmptio & emere,& de communi atteftatur Cagno. in
li.C.de réfcind.vend.nume. w. ncc attenditur, quodáliquo
tempore, & naximè tempore venditionis , res fuerit plu
risvaloris, quia debet confiderari, quod verè & rcaliter eft, ;
£tenim f ratione cmergentis & improuifi oneris rei ven.
ditæ moäeratur prctiuni, l, in venditionc, ff. de aétion, rnm.
pti.
 PETR. N 1 COIL. MOZ Z.
344
pti:& fic etiam ratione deficientisqualitatis rei venditae fit di
iminutio pretij,habetur in l. domum, in 2. refpon. ff. dc con
trah.emptio.& fic ratione minoris menfuræ, l. qui fundum,
in §.qui agrum,ibi fcribcn ffde contrah.emptio.intellige,ni
fi venditiofuiflet faéta ad corpus, vt diximusfuprà, num. 1o.
quia tunc non fieret, nec dimiinutio, ncc augmentum, nifi
db falfam demonflrationcm qualitatis, vt intcrminis confu
luit Plotus,conf.$$. - -

Item f nota quod precium, ad hoc vt rei venditae domi

nium transferatui in cmptorem,dcbet effe folurum & nume
ratum, vclalias pro co fatisfaéìum,nempè per pignus, vel fi.
deiufforem,vel ialtem quod fidesfit habitâ de pretio, hoc eft,
quod venditor fequutus fidem emptoris pretium fibi vendica
uerit, & de co confifus fuerit,l.quod vendidi,l.vt res,ff.de com
trah.empt. §. venditæ, Inft de rér.diui.l.ex empto,ff. de aâio.
emp.l. procuratoris,$. planè,ff.de trib.a&.pcr Fab. de Montc,
tract.de emptio.in quin.quaeft.prin.Siluan. conf. 1. num.77.
volum. 1. aliàs fi tempore debito & promiffo non fuerit fo
'utum pretium,potcrit re nondum tradita alteri vendi impu
nè, Doc.inl.quotics.C.de rei vcnd. Alex.& Iafin là diuo Pio,
§.fcd fi emptor,in 4. nota.ff.de re iudi. Plo, in l.fi quando, nu.
177.C.vnde vi. Fab.d.tra&.de empt.in 3.q prin.nu.3o.ncc fu£
34 ficitf vt fit foluta pars pretij, quia debet fieri integra totius
quantitatis,alitcr non dicetur folutum, vt dicatur dominium
translatum,l.quamdiu,C.de diftrac pign.l.tutor,$. Lucius,ff.
de vfur.facit l.iulianus,§.offerri,& §.ex vendito, & l.fiftulas,
$. qui fundum,ff.de contrah.emp.glo.in l.resbona fide, ff.de
33 contrah.emptio. & poffunt pcti víuræ & intcrcflè pro pretio
tardiusfoluiofi fruâus cmptor ex re percepit,quoniam debet
emptor percipcrefruétus pfo rata pretij fóluti per 1. curabit,
C deaéîemp.I.fi.in fin.ff.defund.dota.Bart. 1n d.l.fiftulas, §.
qui fundum.ff.de contrah.emp.& d.Iulianus,$.offerri, ff.dc
<&.empt.Bald.l.fi traditio,inii.quaeft.deC.dea&.emp.Abb.
conf.66.vol. i.in z.dubio,Alex.cohf.i73.vol. .Are. conf. i6o.
col.6.Iafconf. 1 17.vol.i.in fi.col. Ruy.conf.144.vol. 1. Cor;
con .1 so.vol.4.Tiraq.deretrac.conue.in fin.num.7o.eft có
munis opinio,de qua ätteftatur Gab.libr.3. titu.de cmpt. &
36
vend.concluf.s.& adcfl decifio Rotg Bono.concl.29.& ratio
eft,f quia non poteft quis retinererem & pretium, effetcnim
contra æquitatem ncc valeret tale pa&um, ideò pofTunrpeti
37 vfurae,& intereffeà die non foluti pretij, quod etiam dciure
38 canonico & in foro confcicntiae tolcratur,cum vidcaturqu£
am
 D Ε ΕM PT. ET v END IT.
damrecompenfatio,non autem vfura,vtinfimili, c.fàlubri
tcr,dc vfur.bal. in d.l. lulianus.§.ex vcndito.ff.de aâio. cmp.
I)o£t.omncsinl curabit.C.deáâio cmp. Plot.inl.fi quando,
nu. 457. & 89. C. vnde vi. Baptifta Lupus trac.de vfuris,num.
13i.adcftconfilium Paaciro.conf.4o.& cft communis opinio
d«qua atteßatur Viuius in verbo vcnditor, & attcftatur Kir
chouius in rccolle&io.coanmu opi.concl.z$.Ccnt.z.
Anf autem vfuras dumtaxat vcnditor potiit petere pro 39]
pretio tarduus foluto, vel poífit confequi lucrum quod quaefi
uiiiet ex d.pretio fi fibi fuiffet foiutum,ad rationem lucri qά*.
ipfe fccit cx fuis pccunijs mercando & negotiando, cum d. vê
ditor cífet incrcator, dic quod non poterit confequi iucrum
quod quæfiuiffet incrcando,& ncgotiando, prout concludit
optime Lauren.Silua.conf. io.vol. 1. per tex in 1. fin. ff. de pc
ri,& commo.rci vend. & ibi in illo conf. fub num. 24. tuctur,
&dcfcndit ex mente Doc. Bartolum, ncmpè opinio contra
ria Bar.proccdat,quando aliud intereffe vfurarum non venie
bat,nempè vt tunc veniat lucrum ccflàns,putà in mutuo, in
quo intcre(l« non venit, fecüs ergo in cmptione & vcnditio
ne,in qua venit interefiè, & credo hanc diftin&tiofiem effe ve
ram, quamuis in contrarium vidcatur confulcre Panciro.d.
conf.4o. - - -

Scd iuxta prædiéta quæro an valeat pa&um fiue conuen

tio quod donccfoluatur pretium rei empts,foluantur tot pro
centenario feu detur venditori certum qüid loco intereffe,vi
detur quod non, & quod di&um pa&um feu conuentio tan
quam fapicns vfuram nö valeat, confuluit Dec.conf. 116. col.
a.circa mcdium,& conf.119.col.pen.Ruy. conf.3}.num. 16. li.
s.Cra.conf.139.num.$.verf.aut,Cephai;conf.29o.num.9. li.z
ibi,de communi.Cagno.qui multa cumulat in l.curabit, nu.
33.&feq.C.dea&io.ëmp.& de communi Iofeph.ludoui.com
iuu.opi conclufy7.amplia vt di$a vfura nofi folum nó pof
fit pcti virtutc conuentionis,fed nec virtutc ftatuti,vt latè per
Cagno d.l.curabit,num. 53. & feq.C.de aélio.cmp.& Ceph. d.
conf.z9o.nu.9.& feq. ob id tamen contraétus nó erit illicitus,
fed taxatio, quæ habetur pro non faéta,& illa non obferuatur
in cxceffu Déc.d.conf.Cú.d.conf. i89.nu.9.verf. fi aüt fumus.
Contrarium tamen videtur voluiffe Dccius fibi contra
rius in multis locis,de quibus per Crau.d.conf. 189. num. 8. &
hanc contrariam opinionem, quod per paclum aut conuen
tioncm,vel flaturuin poflit fieri taxatio, tenuit Ruy. conf.7.
num.7.li.i.Gratusconf.7$.lib, 1. Natta conf.494.&conf. 5o4.
JBb Gozad.
 P ET R. NICO L, M oz z.
Gozad.cönf $$.nun.§.Gab.rccollec.comrmu.opi.tit.de erip:'.
& vend.concl.4.nu.35.& z6. Parifconf.4i.nu.8.& 9.li.t. Soc.
Iun.conf.66.lib.z.Berous conf. 157.nu.7.& zz.li. i.Burfconf.
11.num. 14.& feq.lib.i.& Alfanus collcc.in verbo intercft,nu.
a$i.& hæc videtur magis communisopinio.
Ampliatur hæc fecunda opinio procederelicet ex fundo
nihil pcrcipiatur, adfit tamen facultaspercipicndi vel vtendi
re ipfa,& fic non percipiatur ob culpam capiiuantis,Soc. f«m.
conf. io3. in pribc.& io9.nu.3.lib.i.Gratus, Parif. Natra Gab.
dc quibus per Burf.d.conf. ii.nu.15. lib. i. Cagno. d. 1. curabit,
nu.6.& ifta opinio in pra&ica videtur tenenda,cum in dubio
praefumatur pro taxatione fa&a cdnuentione paâo vcl ftatu
to,cum illæ pecuniæ foluantur in cafu licito & permiffo, &
in recompenfationem pretijnon foluti principaliter, fecun
dario pro fru&ibusex gquitate d.l.curabit,C.de a&io.cmp.vt
per Bero.d.conf. 157.num.7.& 1 z.lib.i.Burf.d.conf. ii. nu. 16.
& Alfan.d.colle&t. 281. in vcrbo, intereft. -

. Itaque poffent pro parte forfan tali rhodo concordario

piniones, dicendo quod opinio prima eft vera,fed nó abfolui
tè,prout aliqui Doctores dicuht,quod conucntio ifta tanqut
vfuraria non valeat,quia imò valet,& pro ca in dubio eit pr:
fumendum,& ille qui conuenit de penfione ipfi foluenda,vct
ille qui petit tales fiuétus ei debitos ex taxa fa£ta ex contenti
one,vefftatuto habet intentionem fuam fundatam in d.cor
uentionc, vel flatuto quod praefumatur iufta & condcccn;
contra quam tamen taxam admittitur Ê tm contrári:

um quod non fit conucniens,ncq; corre pondens fiuâibu; £&

ita erit intelligenda prima opinio,d.l.curabit.1. Iulianus,$.cx S.
vendito,f£deÅ&io.ëmpti.Crauc.cbnfil.163.
conf.z9o.nu.iz.& Natta conf. 494. nu.3.& fcqnum. ii. Ccph.4.
quia tex.in d.l. *.

curabit, difponens quod vfüraspretijnon foluti foluat£f?*

tor,fundat íé infruéiuum perceptione quam emptor3!£1"
fuseft,ad quod etiami fáciftex.ihl.libertatibus,$.fin. ff.dev
£ur. Benè verumfuturum
nepoffeinfpici eß quod eüentum
ego crediderim
quaritiinfruétuum t3*3g9
resfruétaucfjt & im

teréffè non, fed

ÉÉ çffetaxandum & liquidandum fecundum,fu'*
probandum quodà communiter accidentibus
ru&üsdi&i fuhdiafcendunt ad intereffè Ę
do aliqua cuhpa & negligentia poteß afcribicmltiuáti) itaonf.
Ca

gno.d.l.curabit, num Is7.C.de a&.emp. dc mcn;£ Decii, co

§.col.fi.& Bald.Noucl.trac.de dote,fol. 3i. in t.fpecie ille igi.
- - - - k,
tur qui pctitad rationcm tot pro quolibct «neus;;
núc
 D £ £ M pr. £t vEN DIT.
fhtëtionem fiiamfundatam, nec tenetur vlterius aliquid pro
barc,(cd excipienti incumbit onus probandi, & in hoc debet .
äudiri, taxationem vide!icet fuiffe exceffiuam, non autein de
betaudiri,inalib capite taxationem faétam ex conuentione,
expa&o,velftatutò fuiffè ilhcitam, & fi conuentio effet iura
ta, vel ftatutum daret executionem pro huiufmodi fru&tibus
fi« taxatis ob talern cxceptionem non retardaretur folutio,
fcd teneretur foluere,& poftea probare,& fic taxa foret exccf
fium fblutum repeteret,iüxta dó&rinam Bar.in l.i.§.& parui.
ff.quod vi aut clam.
Cautela tamen eft fecundum Do&ores quod vehditor lo
cet rem emptori protali affeétu fingulo anno perfoluêdo,do
ncc foluatur pretium,l.ficut emptio §.fi.vbi $$$$
no.d.l.curabit,num.6 . Alex.conf. 1 , i.lib. 1. Dec.conf.iio.coI.
*.& fim.dicunt etiam aliqui Doétoresquod illa prima opinio
I)o&orum non proccdit in foro poli,quia poteft quislicitè ca
pcre conuentum intereffè fi in veritate tale intereffe fubfit,
fclin.c.i.in 6. fimita, extra de conftitu. Cagno. d. l. curabit,
numero 6i. - -

Demùm faduertendum eft, quod emptor terietur preti 4o

um facere veriditoris,vt aliàs diximus, licèt venditor econtra
non teneatur rem facere emptoris,fedfolum tradere, ex quo
dominium transfertur,fi eft dominus, alias vfucapiendi cön
di&io.l.exempto.ff.de a&io.emp.& fi cft dorninus, & facul
tatcm habet tradendi, poteft cogi præcisè ad tradendum, nec
libetatur foluendo intéreffe,vt àiximusfupra, de quo eft glo.
ctlcberrima in 5 pretium,Inft.de aâio. Piie. quæß. w6. & eft
communis opinio;de qua atteflatur viuius in verbo, vendi
tot.Kirchouius concluf.i.Cent. t. Plotus in l.fi quando, numi;
171.& 133. & 18o. & aduerte, f quod pretium debet effe nume. 41
fatum,quiä non fufficeret,vt tradetctur venditori, nifi nume
raretur,quoniam debet confiftere in quahtitate,nec fufficeret
wtdaretur in crumrha fkuburfà claufà,videlicet dicendo, cgd
emotalemfuhdurh pro eo, quod cft in burfa, nam effet con
tra&usinnomihntus,do vt des,non autem venditio, glo. (in
gularisin 1 haec venditio §. huiufinodi, ff. dc contráh. emp
tio.fcd benè valeret emptio fi diceretur, eino illum fundum
proquantopretio habeo in arca, quia fatis fuit exprcffum
ptctium per relationem.d. 1. haec venditio, quam commendat
Alexand.ibi in additio.ad Bärt. & Imofa in 1 fi (tipuler,£.de
yerbo.obligat:facit 1. planè.5.1. ffdeleg.i, Fab.deMontetra.
éatudremptio.quintâ quaeft.princi.nti.35. qucm intcllcauma
J3b A cgo
 - PETR. NIcoL. Mozz.
egofequor,quia eft valdeamicuslittetae.&aducrte,quòd Db.
4t άo.in hoc faciunt differentiam & vim, fan veniat illa pecu.
nia,quae cft in arca,vt fpccies, vel vt quantitas,cxemplum fi di
catur.emo pro illo quod cf* in arca,vel pro quanto et in arca,
primo cafu non valcat venditio,fecundò fic, quia confiftit in
4? quantitate.finfupereft fcicndum,quod nihifrefert an vcndi
tio faéta fuerit pro vnico pretio,an dißributo pretio pro quo
libet fundi iugcre aut mcnfura,vt inquit tex.in l. quod fæpè,
%.fed fi cx doliario.ff.de contrah.emptio. quem text. notabat
IDec.conf.soo. nu.i4.Soc.confi.32.ad fi.lib.4.quosicfcit Did.
Cou.c.3.pra&tica.q.nu.3.
Quandoautem pretium reftitui dcbeat, & quandocum
melioramcntis,dicemus infrà fcq.col.tradit Did. Cou. ca. 17,
lib.3.Var.refol.iur. . •

Scd pro complcmento huius articuli volo te docere cau

telam ad cmendám rem finc pretio,& pecunia,& adacquiré.
dam cam rcm,dcbcscnim conftitucre procuratorem amicum
ad rem tibi emcndam,& roga cum,vt tibi pecuniam mutuet,
fiiscmcrit tuo nominc, fis cautus, vt rem ab eo non tcpctas,
quoufque tot iam fru&us percepcrit,qui fortcm cxtcnuctit,*
ita fictyt rem finc prctio confequaris, ita docct Bal. in rub. de
contrah.emptio.q. 1$. Ia£l.i.§.mutui datio,fffi cert.pct. RiPá
1. fenatus confulto, nu.u.ff.in quib.cau.pig.tacitè contrah.&
Rcrrati.caute. 54.
Circa fubftantiale tertium huius contraâus emptio. &
43 vend. eft aduertendum quodf confenfusdcbct adhibcriâ Pat
44 tibus fimul & eodem tcmporc,& præfentialitcr, f namq; cort
fentiree(t fimul fentire,l.confenfu,iunc.glo.in vcr.confcnt'*
re. £dea&io,& obliga,& probatur in 1.1 in princ. ff. dcP3*
ibi,in idem placitumi & cönfenfus,diximus solumnâ confen
43 fuinfcripta,& fic poteftinferriquòdffiexiftcnsin dgmodi:
co,vendö tibi talem librum proäcceni, &Titiustranficn*P°;
viâ audiens dixit,& ego cmo, non erit contta&acmptio;quia
cum non effemus in piaefentia requirebatur nuncius, vcl cpi
ftola ad hoc dcftinatâ.pro hoc facit glo.& ibi Batt.$ Bal.Sal.
& Doc.in 1,illud,C.dc facrofan.cccfcf Bart not.in l. abfenti,
in prin.de
fcilicet dona. Aret.in §.a&ionum,Inft.dcactio.
quandoadhibetur n4m !'''*
confenfus pcr nuncium, velspit O
Iam,quámuis non codem temporc & præfentia!iter adhibea
tur,taincn
3; praefumitur
nunciùs,vel adhibitus
epiftola & fiìgitur cgdem*'P°'°
iungit confeífum,g!9-£n£ 1. com
çnfu,&ibiBart.Bäl,inli.fidc çontrah.cmpi.&l.i.ff *;
.
 pp EM p*r. ET vEN DIt. $89
Mar.in conf quaeritur vtrum eß,num.73. fed quæroan praefu
matur confenfus,& per confequens venditio iit perfeâa, {ia 46
liqui»dixitalicui,volo tibi vendere pro centum,& alter refpö
deat,volo emere.Accur in l.in vendentis.C.de contrah. em p
tio videtur fateri tacitè quod præfumatur confenfus, & quód
fit contra&a & perfeéta venditio.veritastamen eft in contra
}$; immò non (it centra&a vendirio, nifi alirer effet
deconfuetudineioquendi,per 1. Labeo.ff.de fupelle.leg.ratio .
eft,quia & fi contra&us emptionisfolum confenfum requirat
vtdiximuscol.confenfuinfcripta,non tamen fequitur vt per
illa verba,volo tibi vendere,inducatur venditio, f ficut non 47
fequitur,volo tibi donare, ergo dono,arg.l.ficut.§.fi volunta
te ibi, non eft fatis ad repellendum creditorem quod voluit,
item facittex.in c.pen.& ibi glo.dcclat.dcreg tranfeun.ad re 48
ligio.li.6.vbifaliüd eft profiteri rcligionem, aliud vouercde
piofitendo.vide Menoch, conf.92.ff&ùsin vltimis volunta 49
tibus,vbi verbum,volo,importat plenam difpofitionem 1. Pä
Philo$.propofito.ff.deleg3f at (i fuiffet di&tum vendo pro 3o
decem fivis,& ille rcfponderet emo fi vis, benè valeret vefidi
tio,quia venditio de praefenti non fufpendit.1. itaque.ff.fi cer.
pet & faciunt diéta per Bald.inl.in vcndcntis. C. de contrah.
empt.ffedquid fi fuiffet diétum, vendo pro tanto pretio, & 3t
volo faceretibi inftrumentum ad tui petitioncm,& requifiti.
onem,fecundum Caft.qui pluries in hac materia cöfuluit, nö
erit vcnditio,fcd potiustatiocinium devendendo.arg.}.con
traâus C.de fi.inftru.facit glo.Inft.in §.1. in verb. conficiun
tur,deemp.facit.l.inbonaefidei,$.fi tamen. ff. de eo quod cer.
loco,fecuhdum vnamle&uram.;Tu dic,quod opinioCaftren.
vtracftin venditione,quæ fiere? infcriptis, fed in venditione
finefcriptis non procedit eius opinio, quia immò effet perfe
άavenditio, quia facerein(trumentum non eft de fùbftantia
emptionis,valet enim fineeo.l.cmm res.C de probatio. & la
tè per Fab.in quinta quaeft. nu. 34. fcd bcnètçonfen{us eft de
fubftantia emptionis,vt diximusfuperius. Hinc e(t quòd vbi
ille deficit,deficit emp.l.2.ibi Bal.C.dc contrah.emp. & dici
tur deficere confenfum non tantum fi omninò non adhibca
tut,ffedfi pererrorem impcdiatur, quia nihil tam contrari
umeftconfenfui,quàm eruor, h. 1.ff.deiud.l.fi per errorem,6.
dciurifd. om, iud,vt fi quiserrans vendideritiem propriam,
vt alienam,i.& fi confenfum.§.fi.ff.de contrah.emp.itemffi 34
quiserrauerit in mcnfura, nam impeditur dominijtranslatio
&cmptio.i.fiquis vxori.5.fi maior.ff.defur.glo.inl.arbitrio
-, Bb 3 %.dc
/
-
.
... %9o PETR. N I coL. Mozz.
35 $.deco.ff.dc dolo jtcnaj fi quis criauc. i, in corporcwelin fpe
cir,vt fi vnus intclligat de vno,alius de alio l. in venditiorii
bus ff.de contrah ciiip.I.fi quisin fundi vocabulo,ff.de leg. i.
J}ar, in l.i.§. i.ff.deof.proconfu.Caefa, iter, fi interucneriúæ
fioaliqua per errorem,prout declarat fufiùsStrac. Anchon.in
tra&.dc proxcnct,par.4.poft nu. 15. & dcifta materiaerroris,
fcilicet quando confenfusimpcdiatur per errorcm, vidcghin
1. in omribus ncgotiis.ff.dc aëtio & oblig ponit quatuoferto
tcs,& glo.inl.in venditionibus,ff.dc contrah. co)g quæ ponit
fex crrores concurrentes circa contra&umcmptid.& Bai.inl.
1.$. i.ff.de of procu. Caefa. ibi gl. quæ ponit quinq;errorcs, &
£ab.qui ponit o&to, trac.de emptio.ifis,quaeft.prin.nu.57.
autè dico quod fiue errctur in corporc rci, fiuein raatcria,vcl
fubftantia,(iuc in effentia,velfenfu,fiuc in prctio, iampcditur
confenfus & pcr confequcns venditio.lin vcndit, curiô duab*
3° fcqucn.f£dcçontra h.cipp.f nou tamen crror circa acceßoria
vel rci qualitatem,vitiat venditioncm,licct crror circa cocpQ
ra vitiet,l.fi in cmp;ionc,f£de contrah.cmp. excomplum dc ac
ccfforijs potefì poni in confinibus, uäf fi coafla t dc corporc
fundi,növiriafar contra&uspropter acccßoia,fçilicct confi
nia.d.l fi quis,infundi vocabulo,ff.delcg. i.l. patronus.§.i.&
1 z.ffde leg.3.d.l.in vcnditionibus,ibi Dok.], Iulianus.§. i.£dc
Êf; empto.§.fi quis vigincm.l.fi in quajgate,ff co.
& hæc fatisfint 5:odeclarationê huius clum.fubftantial, £i
licct rei,pretij.& confenfus. -

38 . . Quâ f autcm formafeufolemnitas reqairatwr in folem:

nitatib. extrinfecis, hoc cít qualiter concipiatur inftrumentú
emptio à notario,feu qualitèr fit concipicndú,& fub quaf9*:
ma,& quibusvcrbis,trádit Spcc.in tit.dc cmp.& vcnd.in %£i
endum,& §.tertio locó,vbivarias & diucrfasforamastcccnfct,
quas hicdcfcribere effet fuperfluum. -

De naturalibus empt.& venditionis.

s V M M A R 1 A. -

1. ' Naturalia in hoc contraäüemptio.& yend, accipiuntur

ea, quæ ex eius iudicijpoteiiatedefenduit: .
2 Inaltquibus cafil.emptornonpote$4gere de uuiâient,fi
mon nunciauit litem emptori,finümunctauit tempefliue.
g venditor non tenetur de etiáione,femptor ßiebat*"
venditam alteri effè obligatam.
4 Non tenetur de ááioiie venditor,fi emptor/' £*?*
poffcflio
 p 2 EM p*r. F*r v r N n I*r. 391
poßßionem amifèrit,& multi, alijs cafibur.
Poterit fieri conuentis, vt vemditor quocumque cafù mihil
euiétionü nomine praffare temeatur.
Differt am euiάio fit excepta ingemere,vel inffecie.
Naturalia intontraífu emptionìs fùntea,qu« exbono &
aqtioproueniunt.
De natura emptionis eff, vt dominium transferatur in
emptorem,fivendens eíf dvmintis, aliàs transferatury
fùcapiendi condiätio.
Dominium in emptione videtur defiibffantia,non autem
dematura.
10 Piítum retentiomi, vtilis c* direfti domimjfacit contra
äumnullum,&direäi dominifacit contraäum empby
feflttcturfp.

1/ Dicetur defùifantia illud,fine quo aëtus effe non pote{?.

u2 Al/que domimio tenet venditio. (fitate.
13 Nom dicetur de fulffantia illitd,quodnon venit de nece£
14 Venditor tramsfert tus vficapiendi, quodhabet, alias te
netur adintereffè de euiétione.
15 Non eff de effè venditionis,vt dominiütramsferatur, nec
venditor de neceßitate obligatur rem emptorù facere.
uá Dominium mom venit demeceßitate contraótus iu emptie
me,/edcon/ecutitiè,& ex maturare/.
17 Venditiopoteft effe duplex,autre* venditaingenere,aut
um/}ecie. -

18 Jm venditione generis ßmper venit dominium.

a9 In venditione inffecie non venit dominiiìde neceßitate.
20 Paílum vt non transferatur dominiumim vendituone, de
fruit venditionem,et ratio,quia eft contra bono* morts.
2/
Qui emit,videtur emereremratione doming.
22
Multaexpreßeprohibemtur, quae tacitèpermittuntur.
23 Venditor ridetur vendere ius, quo habet imre.
:24 Mediante obligatione,qua tenetur yenditor tradere,ve
nit & ipfùmdominium.
Bb 4 An
 P ET R. NICOL. M Ozz. *
2j An veniatpoffeßiodenatura contraíius emption.& vers.
ditionis.
26 Venditor teneturtraderepracisè,fihabetfacultatum rei
tradendæ,aliàs tenetur ad intereffè.
27 qui tenetur vacuampoffèßionem tradere, oportet quod
præcisè tradat.
38
Vacua poffeßio eft,qua à nullo detinetur, nec animo, nec
corpore.
29 Triplex eftpoffeßio,plena,/emiplena,& vacua.
3a Si eadem resfit venditaduobus,qui praferendus.
3/ ggi vendit rem duobus,poffetpuniri defalfo, nififaceret
aliqttacaufá iuffa.
32 Si res vendatur duobus,preferendus efi ille, cui eitret
tradita. - -

33 si appofitumfit conßitutuminemptione, per illudãjfitu

tum transfertur dominium in emptorem, & nonpoterit
alteri yendt res illa.
34 si apponatur bypotheca in venditione, preferturprim*
empùr,& idemififecüdus emptorfuit inmalafide, ibid?
munerantur cafùs,im quibuspraferturprimus emptor. }
3£ Quandoplures concurrunt in emptume, prefertur vici
1110r. . * . •

36 Voleiis venderemelioramenta,teneturinterpellaredam* J4
mium direéti dominj.
Emptorfùbintrat locum venditorü.
37 Ex matúra emptioni eft,vt emptor teneaturfareglono. !
38 Concedens &yendens rem,yidetur vendere cumfùisper }
timentjs. - -

39 Vendiio caflro, videtur vendita eius curia& iurifdiäio,

& iuspatronatus. -

40 si appofitafir claufùlaim venditione, cum omnibus iurib.

quæ intrafe intelliguntur debis, que ex natura*fint su
ib.
Vendito côfîro,non veniunt molendina,amyeniat fu*?*
tr0m14tt4$. ç;
42 Am
 I) E EM p*r. E T v EN D IT. 99€
42 An pendito vel reliíto territorio cenfeatur váditum ca
1'!!f/£. - -

4} An vendito fundo veniantfru£tus,diííingue.

44 Am yendita vacca,vel equa, veniatpullus,vel vitulus,di
ffingue. - -

41 Am venditafflua,cenfeantur remditalignaibi incifà,dic

quòdnom. `- -

46 Venditofundo,nonvenitgranumfecatum,fed quod eft in

pendenti.
47 Venditafflua cadua, nomintelligitur venditaglam, qua
ceciditante. -

43 Vendito equo, veniet eius fella, & omnia ornamenta,

quibusfuit offenfùsequus,cùm vendebatur.
49 Numquidfèruitu debeatur in re vendita.
Jo Bartolus redarguitur decontrario,/ed/âluatur. ibid.
11 Venditofumdo, venient aquadu£tus, & fftula canales,
& c«t.
12 Venditofundo, veniet menfùratio intra 60. dies adplus,
finibilfitdi£tum.
J3 Amattendendafit memfùra loci comtraëtus, vel vbi bona
fùntfita,inyéditionibus, & ad cuius inftantiam fieri dc
bet.
34 Vemditofundo, venient comfines,feu termini.
jy Quando venditio intelligaturfaíiaadcorpus, vel mem
fùram. -

16 Veuditofumdo, venient aquæ & pißer.

J7 Appellatione venditionis, venit quicumque alius contra
άus.

A PIO columnam quarto foco pofitam, quaeeft in

fcripta, Naturalia emptionis & venditionis, vt aliàs
diximus: f Naturalia accipiantur hic pro his, quaeex
huiuspotcftate deícendunt,veluti eft cautio cuiétionis, quam
yenditor omninò praeftare tcmctur, l.fi.ff.de condit.cau.dara,
' l 2.ff.de euiétio.c.fin de empt.glof.in 1. p*&t: conuenta, £des
contrah.cmpt,Soci.reg 348.vbi quadrupliciter limitar Rcträ
Bb 5 IDuem.
- _

394 PETR. NI coL Mozz.

Ducn.reg 24 . Didac.c.i7. iib.3. variar.refol.iur. Gomez. Hi£
pan.tit. de empt. num.33.varia. refol. iur. Fab.deMonte traâ.
de cmpt.in 6.q.princip.num.$6.f £n aliquibus tamen cafibus
«mptor non poteftageredecuiétione, vt precium refliruatur
cum omnibusdamnis, cumq; omni eo, quod interefl empto
ris rem venditam euiétam n6n fuiflè, 1. non dubitatur, 1. qui
$unq;.C.de cuiâio.l.cuiàa, C.de cui&io. & l.vcndito, ffcod.
l.tenetur, §.fi tibi itcr,& §.vlt.ff.de a&io.em t. Did.d.c.17. &
primò non poteft agi de euiétione, quando É fuit mota ali
qualis,& nun nunciaüit venditori,Ticèt venditor fciuiffet li
tem fuiflc moram, quia emptor dcbet denunciare & oftende
re libcllum, Bart in I, non folùm,5. rworte,ff.de no ope.nunc.
lafin l.2.3.voluntatem.ff.fo!. marr.col.fin. Byrr. in l.denun
ciaffe, in $ quid tamen, fíde adult.l.cinpti.C.deeuic.Cano.in
<:fin dc cmpt. & vend.Goffrcd.in fumnja,tit.deempt.& vcn
dit.num.11. Pet.à Ducn.reg.z4i.poft Soc.reg 117. Dida.d.c. 17.
nu.3. & de communi atteftátur Mattbæ Iuręccnf.in recollett.
commun.opinio.in vcrbo, vendens ldem efletdigcndum,fi
non niiciaffèt tempcftiuè, fèd prope fèntcntiam,l.fi rem,qua.
$,vlt.ff.de cui{tio. Goffrcd.in funina,tit.de emptio. ffimili
ter non renetur venditor de euiéìione, nec de precio, quando
emptor fciebat rem alteri effè obligatam,vt firmat ludo.Go
zad.conf.z4. num.7. Baptifta à Villalobos in recolleét. com
mum.opin. in vcrbo,veriditio, vbi de communi afferit plures Mit
rcfcrendo:firem non tcnetur dc eui&ionc venditor,6 culpa
fua emptor po£i{ionem amiferit,d.l.fi rem, quam.$.duplæ,
ff de cuiâ, item fi habuit rem pro dere!icto,l.vlt.ff.de cui&tio.
itcm fi emptor conpromifit, & fentétiam contrariam r€p9&
tauit,l fi di&um, §. fi compromiffio, f£de euictio. item fi fcr
uum craptum manumifií, l.fi feruum, ffdecuià. item fan
cillam cinptam proflituit,l.fi mancipium,fídeguiàio, item
fiempror$fuccpit
venditore abfefite rem
emptoreiiiptam,i. rcii, alienam,£
condemnatus cod. itcm fil.
non appellaucrit,
Herennius,§. i.ff.de eüi&i.l.fi procuratorem, §.fi ignorantcs,
ff mand. - - - -

PIus imis etiam cafibus comptor non potcft agcrc decuiái

one,quoscafuscommemora: Afflic. in Rub.quib mod. feud.
amit. $. rurfus 6 fidelis, nu. i6. & funt cafus 4o. quos quidam
cleganti conpendio explicat Grcg. Nonus, c.vlti. de $ymptjo
& íefcrt Did.iib.s.c. i-.\ ar.vefol.iür.& Gafpar.Gaballinfj9
pulcherrimo tra&atu dc eui&ionibus, §. s. & notandum , f,
3 quòdfpotcft fieri conuentio inter cmptorcm & vcnditor',
-
vt vcm
 ID E EM p T. ET V E N D I T. 395"
vt venditor quocunque cafii nihil euiéionis nomine praefta
| reteneatur, & talis cùiaio erit excepta in genere, & idcò re
1 ab aliquo cuiéta, poterit emptor agerc ad pretium : f fccùs 6.
| {icui&tic ii*rit fácta in fpecie, nempe, fi ita conuentum fit,
vt venditor non teneatur de euiétione, fi res cmpta euiéta
fuerit à Titio, vel ex caufa liberalitatis : ifto enini cafu non
| poterit emptor agere ad pretium, vt declarat giofE Fulgof.
Angel. SaJicet. Bild. in I. qui liberalitatis, fFde euiéìio. Ca
ij. ftrenf. in l.emptorem, $.vltim. ff.de euiâio Roman.fingul.
I. 3*2. Hippol fifigul. 636. Anton. 1'ttig in c.fina. num. 3. ffde
* emptio. & vcnditio. Didac. qui a}ios rcfert, in diéto cap. 17.
3. num. 1. * ,

1• fSunt etiam naturalia in hoc contra&u emptio ea quæ 7

Im cxbono & æquo proiieniút : fi quidem cùm ifte contra&us fit
fr bonae fidei,ex folo confenfu contrahitur per nuncium,vel per
; , epiftolam,& bonum & æquum admittit, 1 confenfu, ff.de a
t , άio.& obligat, quae ex confen. Hinc eft quod inquit Hippo
í lyt. Riminii3. cónfil. 526. quòd venditor tenerur id defeífio
i | nem rei venditae ex marura contra&tus, etiam fi nihil iìt di
άum, & potcft' repetere expenfas in lite & iudicio fi&as,
vt pcr Gafpar.Caballin.diclo tra&atudeeui&io. §. tertio, nu
Amnero 143. -

f Poteftdici etiam,vtde natura huiuscontraâusemptio- s

nisfit,vtdominium transferatur in emptorem,fivendeiis eß
dominus, ahàs transferatur vfucapicndi condiétio, d.l.exem
pto £deaà.emp. -

' Sed fitu oppugnando diceres, quòd imòf dominium eft »

de fubftantia iïiftòcontraâu, non autem de hatura,quando.
quidem fpa&um rctentionis vtilis & dire&i dominij facit 1•
- contra&um nullum, & dire&ti dominijtantùm facit contra
\ {tum emphyteuticarium, vt dcclarat glofT. & Bartol. in d.l,
. cuin manufáta,in §.fin. ff de contraheii.emptio. crgoj cùm
defubftantiadicatur illud, fine quoaâuseffe non pöteft, do
minium dicetur effe de fubftantia, cùm fine illo, hoc eft, eius,
priuatione contra&usif;«cffe non poffit.Cui obieólo refpon
dcmusnegando minorem,nempe vcrü e(Te, quod de fubílan
. tiadicetur illud,quod de nccc(Iitate venit, f fedabfquedomi- ii
| nio tenet veaditio.vt eft text.expreffus in l.fi ita,$ r& l.cùm
| vcndcres, £de contrah.empt. ergò f non dicetur de fubßan- iz
1 tia,cùm non vcniat de neccffitatc,proptereà f quòd venditor 13
| transfcrtiusyfucapicndi,quod iiabct,aliàs tcncturad interef
fc de
} n.
 P ET R. NICOL. Mozz.
fe deeui&ione,l.rem alienam, I.clauibus, ff.de contrah.emp.
& not.pergloff.in l.ex cmpto,5.1.ff.de a&io.emp.& l.aliena.
13 tum,ff.de Verbo.fignific. vbif non eft de effe vehditionis, vt
dominium rei transferatur,ibi in ver.venditum,nec vcnditor
de ncccffitate obligatur rem emptorisfacere,vt per Fran. Mar
zari.confil. 57.num.8. fed fi iterum inftares, non venit domi
■6
nium in venditione & emptione? fateor quòd venit, f fcd nô
de neceffitate contra&us,{ed cöfkcutiuè, hqc eft, cx natura rei,
quia non liberaretur venditor, nifi transferret dominium, l.
lulianus,§ ex empto,ff dea&io.emp. Nec obftat, quod fupe
riùs diximus de pa&o vtilis, & direéti dominij. f quia vendi.
tio potcft effe duplex,aut quod vendatur res in gencrc,aut in
fpecie,putà equus,veflis, liber,fundus, & fimiliâ : & fin ven
ditione generis femper venit dominium,& venditor tenetur
ad iilud transferendum in emptorem, ficut econtrà emptor
tenetur transferre dominium nummorum feu precij in ven
ditorem,d.l.Iulianus,$.cx empto,f£de a&.cmp. ffedin ven
ditione rei confiftentis in fpccie non venit dominium, in fu
periori ergò cafu poteft dici,vt diaum paâum habcatlocum,
& fic videtur cafus fingularis.Vel poteft dici aliomodo quòd
2o f fupradiâum paâum, vt non trànsferatur dominium, idcò
deftruit venditionem,quia eft contra bonos mores, & contra
æquitatcm,l.pa&a,C.de pa&.diximusfuprà, trac mutui,col.
4.vlt.ord. namquegquirás fuadet,vt fi ego dotibipccuniam,
tu econtrà des mihiïèm emptam,vt vidétur dcclarare Cagn9.
in l.curabit,in ratione decidendià contrariofenfu, nu. 22. C.
de a&.emp. Accedat,f quòd ille,qui emit,videtur cmcrc ratio.
ncdominij,l.fi aliquàm,ff.da acqui.pofT.
Vel dic,quòd fiö valet tale piaü, vt dominium nörranf
feratur,quia éxprefsèfuit diâum :f fi quidem multa expreßè
prohibentur fieri,quae tacitè permittuntur,proutiniuramen
iocalumniae, Auth.principafes,§.fed quia veremur, glinver.
remitri,optimè ibi declarât, C.de iureiur.propter calum. $•
23 nimf véditor videtur vêdereius,quod habet in re,lquita*
nam, ff.de contrah.empt.ergò fi non habet dominium,nôpo
teft ipfum transferre,& tunc tenet venditio abfque translatio
ne dominij. fi autem exprefsè efîèt diâum, nè transferatur.
tunc non valet venditio, quia praefumitur fraus, & nimiscui
denter effet cmptor dcceptus, & per haec credo fuit[: oflefum,
dominium non effe de'fubflantialibus in vendition£, cum
*
non veniar de neceffitate, fcd confecutiuè : nam venditor**
. •. -
- - - -

domi
illo contraâu venditionis nunquàm libcrarctur, nifi nium
 DE EM p T. Et* V E N D I T. 397
hium transferatur, adf hoc ergò vt liberetur, expedit fibi vt 24*
transferatur dominium, & fic mediantc obligatione contra
;
It
£tus, qua obligatione tenetur venditor tradere rem, venit &
ipfum dominium,non præcisè, fed confecutiuè,ad hoc, vt li
bctetur ab illa traditione, aliàs femper teneretür tradere, vel
faltem teneretur ad interefle,vt dicemus infrà feq.tra&t. loca
$ tio.vidcl.fiita,» i. ff.de contrah.empt.& d. §. exempto, Fab.
dc Montctraét.deemptio.in §.quaeftio princip. nuin. 1. & 2.
vide Zaf. cap. 1 z. fuorum intcllc&t. vbi vocat dominium de
natura intrinfeca, ideò non poteft ficri pa&um contrarium,
vt ibi per cum, & fic vocat dominium de fubitantia, quod
non placet. - -

f; quid dicemus depoffèffione, erit ne poffeffio de na

tura huiuscontra&us emptionis & venditionis,hoc cft,vt ven
ditor teneatur tradere poffeßionem rei venditæ ? & quamuis
de hoc fupcriùs aliquid dixerimus, hic tamen repetitiuè di
$endum venit, f quòd venditor tenetur tradere præcisè,fi ha 26

: bct facultatem ícitradenda : aliàs tcncretur ad intereffe, pro

quo interefle potcft emptor iurare in litem, vt firmat Bariol.
in l.i,ff.de a&.empt. & diffusè per Plot. in rcpctitio.l.fi quan
do,C.vnde vi, & éft communis opinio, dc qua atteftatur glo.
: 1nftitut.de donatio.§.aliæ, in verbo,venditionis. Fabianùsin
di&ta quaeft.§.princip. num.38. linita, & intellige, nifi vacua
fit poffcflio: f nam qui tcnetur dare vacuam poffèffionem,
oportet femper quòd praecisè tradat, nec fufficit, nec libera
; tur foluendöintereffe,prout declarat Plot. in d.l.fi quando.
quinimôvoluit ibi, vt poflit cogivenditor manu militari,vt
tradat, ratioe(t, quia vácua pòfèffio eft illa, quæ à nullo deti
netur,nequeanirfio, neque éorpore,& nullus eft fimplex'de
fcntator, text. eft in 1.2.3. vacüa, ff. dca&tio.empt. ita intel
ligitglofTordina, in I. fina. C.vndevi. in ver. vácuam,& eft
gloff.Inftitut. tit.devfucap. in §.quod autem, vbi de triplici
poffeftione loquitur, plenâ, femiplcna,& vacua, vt de his
άicemusfuofoco. -

fScd quæro circa fupradi&a,fi eadem res fuit vëdita duo.

bus, quiseiit præferendüs in ipfa venditione, & animaduer
tgndum, f quia hoc cafu venditor pbffet puniri de falfo, cùm
fit in doló,eí tex.inl.terminis,in Iqui duobus,£de falfis. ibi
glofT & Do&.communiter, Ripa in l.fi debitor, num.z.£de
ÉÉÉÉÉ l.falfum,col.iz.verf. vendens,fuae prax.crim.
löt in l.fi quando,nu.177.C.vnde vi. nifi res fuiffent venditæ
fecutidè objttcium non folutum dcbito tcmpore, fa '; h. de
- Monte
398 Petr. Nicol. Mozz.
Montcin trac.empt. in 3.q.princ. num.$o. vel nifi contra&ify
primus cfiet nullus, vel nifivendatiudex proexecutione fen
tentiae,prout declarat lafin là diuo Pio, $.fcd fi emptor,in 4;
not. ibi Alexand. & caeteri Doc. ff.de rciudic. & Bald.Salic.iri
l.quoties,C.de rei vcnd. & i. venditor,ff.de haered. vel aër.ven
di.& l.$.§.condemnatum, vbi Bart. Alex.laf. Ripa,£dere iud.
f fcd refpectu emptorum dicendum eft, quòd i!le eihptor erit
pr.cfcrcndus,ctii rcs prius eft tradita, eft text. qui dccidit hane
quæftioncm in punéto in l.quotics, ibi Dot.C.de reivend.gl.
magiflra, in l.fiue autem,§.duobus, ff de public. in rema&tio.
ibi Bartol. Fcrrati. caut. 48. Natta confil.261. nu.9.qui ibi rcd
dit rationcm,quia cötraéìus cum primo habitus non fuit cori
£iirnmatiìs & perfeétus,nondum translato dominio vel quafi,
quòd pcr traditionem,vel quafi fit, d.l. fiueautê, $ fi duobus;
& d.i. q::oties: Rimin. lun.confil.:83.num. 13. poft Abb.con
fil.91.col.pcn.vol. 1. Gab.lib.$.tit.de cmptio & vendit.concl.
z. vbi pofuit regul. in renditione illutn eflè ; rxferendum,cui
primò rcsrradita fuit, & ampliat, etiam fi iurarum fit in pri
ma venditione alteri fa&a, Imo.c. cùm cótingat,col. 37. de iu
reia.laf.in d.l, quoties,col.9. Goz.confi.i4.col. 1. Bal.in confi:
397.vol. 4. Fcriat.d.caut. 48. nurn. 2. quinimo,fi cui faéta fuiß
fet promiflio de ven< endo etiamn iurata,& alteri fit fa&a ven
ditio cffcétualis {inc iuramcnto, ille obtineret, cui res eft ven
dira, Oldra.confil. 127. Inno.d.c.cùm contingat,col.87. & am
pliat,idem effe in locatione,vt iHc praeualeat,cui resprimò ç?
tradita, Rota tit.de loca, decif. i, aliàs decif.s79. Alex. confil.
12 v.voi.s Soc.conf.zo.vol.4.fed contrarium tenuit Iaf.in d.
l.quoties,in is.limitatione, Narra conf.z6i. de quo vide inftä
trac.locatio.in 4.col.vlt.ordi.nu.ii: vbi concordantur Doc
inter fe contrarij.
Ampliatur etiam idem effe in donatiöc,nempc vt resdo
nata pluribus,ille preualcat, cui primò cft tradita, Hipp.fing;
ga, Alex.conf. 14. völj.col.fin. Soc.Iun.confil.93.vol. s.Ruin.
conf. 121.vol.i.& de hoc dicemus infrà fuo trac.donatio.Quid
in feudo, Doc.vidcntur cffe intcr fe contrarij, vidc infrà trac.
'de feud.vbi concordabuntur.
Ampliatur quoque, fi rcsdara in folutum, Soc.Iun. con
fil.9;.vol.s.col.: Et ętiam nedum in rebusfingularibus,fedc
tium vniuerfalibus, Tyraquell.de primogen. quaeft.17. opin.
m2.num.t. -

Quininô etiam fi vni fit res per fubhaftationem delibe

rata,& dc ea illc fit inucftitus pcr calamumà notario : quia li
cct
 `DÈ. EM P T. ET vENDiT. 399
tèrveiidatur & tradatur pofteà, primuspræualet, Cuid. Papæ
tuaeftio $i. & etiam fi primö füerit fa£ta abufiua inueftitu
ia abfque traditione poffeflionis, adhuc praefertur fecum
£;; cuia&ualiter eft res traditâ, Calcan. confil. 126. colúm.
na.

Ampliatur,etiamfi dominus hypothecauerit rem fuo cre

ditoricum facaitate,quòd poffit illam vendere, & ereditor if
lam vendat vni,& dominus illam vendat afferi & tradat, po.
tioradhuc eft ifle, cui rem dominus tradidit, 8al. in lii debi
tor,C.dediftrac.pign.Iafin I.quoties,col.\o.& Alex.in Apo
flil.ad Bart.ind.l.fiueautem,§.fi duobùs. -

Ampliatur, etiam fi tempgre vêditionis primò & f&cuii

dò faélæ, venditor nullum ius habcbat,na;^ (i fuperueniat ius
in illum,cenfetur translatum, cui fa&ta fúerit tráditio, Rona,
conf.z7o.Iaf.d.l.quoties, Hip.fing&z.Thom.autem Ferra. d.
caut.*£.vidctur docereremedia tuia,fiue cautelas,adhoc vt pri
mûs emptor præferatur fecundo, quando fecùdores prius fuit
tradita, Et primum remedium eft, quòd quando notarij con
ficiunt inftrümentum venditionis,f appónant cónftitutum,
fioc cft;quòd d.vendens conßituit fé hómine ipfius cmptoris
poffèrtè, de ftylo femper ferè notàrijs mandatur : tunc cnim
yigoreiitiuscónftituti ptimus ernptor præfertur fecundo, &
uitoriginalisdecifib Guid.deSufâ, in l.fin. C.de rei vend. ré
fert & É uitur Ioan.Andr. ad $pecul. tit.de cmptio. §. fcien
dum, Bald.in Rubr.C de cóntraheh.empt. in 17. q. Alcx.con
fíì.i4.vol. t.in fin.& in 3.vol. confil.25. Anton. de Butr. in c.
cum venvfftnt,defeftit.fpol. Abb.in c.2.dc confuct.colum.fi
na.Iaf.d.l.fin.C.de{àcrofanc.ecclef.num. 27. Parif. confil. 69.
Vol.3.col. 17. Deci.cònfil.228. Ruin.cofifil. 53. volum.i.& con
fil.121.& 177.& 13o & 184.& confil.7. volum.3. Guido Papæ q.
112.& 312. Iaf.confil.9 . vol. 1. col.2. & conf.6.vol. 3. Vital.in
trac.clauffol.9. im ver conftituit. Tiraq. de confl. in i.par.nu.
21.& glo.feq. Gabr.tit.de empt. cóncl.z. num. 18. Cachera. de.
cif. Pedemofit.decif.36, Petr. io. Anch. q. 1. !ib.z.& eft comrnu
nis opinio,vt attcftatur la(.I.quoties, num. 14.& d. Cacheran.
ù.dccif.
Quae communis conclufio procedit, etiam fi conftitutum
atâ pröcuratore habente ad höc mandatum,vt per Soc.con.
fil 33) haih quantumcunq;venditio fieret à doraino, & à pro
curatore conftitutü fiat in vfditiorie, præfertur v£;!irio fìàaà
procuratore vigore conftituti,Socia, çonfil. 131. num, 16.!.b.4.
Ncc rcfcrt, an confìitutum fuciit faãuih fihplicitcr, vel pre
- - *ari6
4oo PETR. NICOL. M Ozz.
cario nomine,vt inquit Iaf.d.l.fin.'quamuis Bartol.in repeti
tio.leg creditores,C.depigno. & Fcrrat.d. caut. 48. videan:
tur vcllc, vt vtilius fit nonadijcere illud verbum precario, ad
hoc vt transferatur ciuilis & naturalis poffeffio, de quo dice
mus plenè fuo loco,tra&t.conftit. - . . -

Limitatur tamen ifta communis conclufio,vt pcr Gab.d.

loco,nu.zo. dummodò conftitutum fit purum, non fub con:
ditioííe,& dummodò pretium fit folutum conflituenti,&ip
fe poffideat,& dummodò conftitutum rcfcraturadccrtärem,
& alijs modis,dc quibus ibi per Gabr. -

Secundum remedium cft, vt in inftrumento venditionis

dicatur,quòd pro obferuatione prædictorum d.vcndcns obli
gat fibi emptori omnia bona fua, & præfertim illam rcm,
çjuia vigore iftius hypothecae primus émptor praefertur om
fiibus alijs, quia hypothcca habet tantani vini, quòd impc
dit translationem dominij, tcxt.eft fccundùm veram litcram
in l.fi vcndiror.ff. de diftrac.pigno, & idcm Bartol.inl.fi qui
abfenti. §. i. in fin.ff.de acqui.poffefIidem Bartol.& fcribcn.
'in l.fi ita quis ea lege.ffde ver5o. obligat, Sozi.in regu. ii8. in.
3. fallent. iafin l.quoties, in ii.limitat.Tyraquell.de retra&,
conucnt. §.3. glo.fium. 4. Oldrad.confil. ii4. Parif.confil.69.
volum.3. & eíí text.qui loquitur dc hypotheca in l.qui balnc
u:n. & l.potior. ff qui potio. in pignó. Gomefvariâ.rcfolut,
iur.tit.de empt. num.zo. : , : ,

Tertium crit remedium, vt tu cmptor coneris probare,

quòd ipfe fecunduscnptor fcicbat primam vcnditioncm cffe
fi&ami, & fic emptorem fecünduni fuiffe in mala fide, & in
fraude,& tunc tu primus emptor poteris ipfùm rcm ab eo re
uocare per a$tionem prætoriäm competcntcm,ad reuocádum.
alienatâ in fraudem,bal.in Rub.C.déreuoc.his,quæ in fiaud.
crcd.circa princ.Albe.
iis.in 4. fallen. Saiic.d.l.quoties.ff.dc rci idem
& Iafin d.l.quotics. vendi.S9sin diregfi
Iaf. §. item
quis.Inft.de aâio. Parif.confil.ii. vol.i.& confil.69. vol.3. A
fex.in Apoßilad Bart. in l.fiueautem. $.fi duobus.ff.de Pub
lic.in rciiia&. Iafin l.fin. C. de facrof.eccl. nu.29. Ggmcftit;
de emp.nu.zo. & eft communisopinio, dc qua attcftatur ibi
Gomef.var.refol.iur. - -

Iftud tamen declara,vt per Soci.Iun.conf.I.94.vol.2. nifi

haberet iftam rem fecundus emptorâ Principc motu proprio,
quia ifto cafu non poteft argui mala fides. -

Etficvideturjoffeaddi quartacautcla,fiue remediumßu

pradiétis,quòd quándo dc gratia,fcu Priuilcgio PrinciP,ií
 ——

• • . D E E M pT. ' ET v EN T) IT. 4oi

çuid alicui conceditur feu venditur,runc præuale. primus,n6
άη, ι - fccundus,vt eft res aétualiter tradita,ratio eft,quia ex contra
» id &u Principistransfertur dominium finerraditione,vtno.lo
ii: | an.Andr. in c. olim,de verbo.fignific. Rornan.confil.298. Iaf.
in confil. 27. volum. 1. & in d. 1. quoties,col.3, Bald. in c. n.$.i.dc
{. no form fideli, lacob.à S.Georg in ver.princeps,tra&.feudo
(01: rum,col.pcnul. Gabr.commun.opin.lib.3.tit.de empt.nu.4z,
Σ;
((■;
& dic,vr ibi per cum. - • . •

f Vlrrâ praediäa remedia feu cautelas funt & alijcafus,ifi

-

34.
quibusprimus emptor præfertur, quãuisalteri res fit tradita;
exemplum,fi perfona fit priuilegiata, cui cft faâa primâ ven
dirio,ita vt ex folo titulo in euni transfertur dominium, gl.in
lfiueautem. $.fi duobus.ff.de publi. Bart.Bal. in l.quotiès, in
2 oppof Salic.in 3 gloff. in l.fina.C.de facrofanà ecclef. ibi
}af Hippol.fingul. 82, Angcl.in l.fiuc autem. $.fi duobus,col.
1.£de public, • - -

Hinc elt, quòdin beneficialibusfeu fpiritualibus,in qui

busius transfèrtur ex folo titulo, & in perfonisecclefiafticisa
lienantibus inter fe, femper primus cmptor praefertur : quia
Ecclefiâ non deber aliquem fraudare, Dinus in reg qui prior,
de regul.iur.in 6. Hoftiem. & Ioan.Andr. in c. continebatur,
de hi quæ fiunt à prælat. Socin.in rcgu. 18. in 6. fallent. laf.
in dittà!, quories, Parifconfil.77. vofum.i. Iaf.in l.fin. C.de
fàcrofànât ecc!cfnum vo. Alexand.confil. 12 .. colum. 1. vo
lum., Gozad.confil.i 4. Bertach,in vcr. emptor primus. Lam
bcrtin.tračta.dciure patron. in 2.par.z.lib.7. quæ b princip.
num.9. - -

$imiliter praeferrur primus emptor, dato quòd res non

fueritfibi tradita, fed tantummodò illam ßgnáuit, quia per
talem fignaturam transfertur dominium, ficut per traditio
ncml.qùòd fi neque.§.fin.£de peric.& commo.feivend.Iaf.
ini.traditionibu§ C de pnc. Bald. in Rub. C. de peric. & com
moreivend, Iaf.inl.quoties, in 6. limitatio. Bcrtach. in ver.
cmptor.
In dubio pariter, fi vterque probat de traditione,femper
præfertur primus emptor,quia praefumirur res primo empto.
vitradita, Cyn. & Iacob.de Arena in l.quoties, in vlt. quaeftio.
Hald.in c. 1.§ fi faéta, 6 de feu fuerit controuer.ibi Car d.Alex.
& Bald.inl.(|ue autcm.§.fi duobus, in z.leét. & ibi Alexan. in
addit.ad Barr. Ruin.confil.31.volum. 4. Alcx.confil. 92. col.3.
vol.3.& conf8i.vol.7.Soci.reg. 118.in 7. fallen. Roman.fingu.
3*7.Gabr.commu.opi.lib.3.tit.dccmpt. concl.z, vbi latè pro
Cc fcqui
4o* PF.TR, Ntcof. Mozz.
fequitur hanc matcriam praelationis,Gomcf. d. titu.de empt.
fub num.zo. -

'35 ' f Scd quaero,quando plures praetcndunt emcre rcm,putà

domium,fundum,& fimilia, & concurrunt,qui erit praefèrcri
dus? dic quòd debet præferri ille, qui eft vicinior, dummodò
res non fifaltcri tradita, & intelligo offerendo pretium, quod
alijofferunt idoneum, & illud requiritur, vt pér Ia(. in 1.1.C.
qui teft.fac.pof. & ita fuiffe dccifüm in facti çontingentia at
teftatur Franc: Marc dccif 3. volum. z. de quo plenè tradit Af.
fliô.dc iur.prothomifc.illum vidcas in hac mäteria iuriscon
grui. - … -

Ex quo infertur addiéta Do&tores in l.fin.ibiglo.C.dc iu

re emption. quod volens vendere melioramentà, tenetur
interjellare dominum dirc<ti dominij, & fi vendat non faââ
interpcllatione,rcuocatur venditio, prout confuluit laco. Ac
mil. Fcrra.conf. 85. nu.s. & ibi rcfcit & cumulat plurcs Doâo
res pro bas opin. -

36 f Pötefi étiam dici, vt de natura huius contra&us fit, vt

emptor fubintrct locum vcnditoris, & tcneatur emcnsad om
nia oncra,ad qug venditor tencbatur ratione dictorum bono
rum venditorum,vt dcclatat Bal.in l.fi ncgotium,C.dc ncgo.
eft. Decia.conf ss nu.zi.vol. 1. & econucrso habet omnia cmo
É haberct venditor, quaue (i rcpcriatur thsfäuius
in fundo,vcl domo empta,cmptoris cfficitur abfolutè, ngau;
tem venditoris, vt pcr Bart. in I.à tutore,pcr illum tex.ff.dc rci
vend. Hier.Gab.conf.367.nu.z6. & Burfconf.zo9.nu.6.vol.*
Alua. lfer.c.vnico, quae fint regalia. - -

97 f Similitcr cx fiatura enptionis effe videtur, vt cmptft

nori tcncatur ßare colono, hoç eft, locationi fäåæ pcr vend*
torcm,text.eft in i.emptorem, C.locat. I. qui fundum, ff.eod.
nifi aliter eflèt conuentum, hoc ę; eflet hypothecâ,
vt et communis opinio, de quâ atteíìátur Negufaî traôès
pigno.in z.par.col.3. & ctiam dc ca aitcftatg; Franc.Turza in
ïcûollcc.coinmun.opin.q. 48. Dida.cap.i$.lib.i. var.refol.iur.
Cachcr.in Pedemont. decif. s*. & intcllige cum dißinäioiie
Cagnoii in 1. z.nu. 1 zi.C.de pact. intcr cmpt. & vend & Algx.
jn Ifiiiusfam.§.fi vir,ff.fol. matrimon ncmpc empt9rem ßi
1e debere colono pro eo anno, quo incoeptuse! fündusculi;
uari,& fumptus funt iam faéti, ita Ca« h&a d dccif gi-at qui3
Velit Ruin. & Ealde qua materia diccmusfcq tias '•**'**'* *;
4. coi.vlt.ord. vide Rölan conf.6. volt, qui çonfu!;ii: in hoe
punéto, & vidc ctiam Cephal.conf.234. nu7.vol.*, fSuni S.
 i) E E M pT. f T v r N b 1'r. 4e%
Sunt infuper quaedam naturalia in hoc contra&u empti ·

onis & venditionis, quæ videntur effe de natura rci vendit;,&

poffunt diciadiacentia,cohaerentia, pertincntia,fiueacceifo
ria rei venditae, quemadmodum funt omnia ea,qugadinftru
sio ,
mcntum poßellionis, vel domus pertinent, dc quibusloqui
^
tur tex.& ibi Bart. declarat in l.fi quando, C.debon.vacan.&
.lv,
I.?t. '
l.vxorem,§.legauerat,ff.de leg 3. & f vendens fimpliciter,& $$
concedens rem, videtur concedere & vendere cum cohæren
tijsfuis,l.via con(titui, $.pen.& fin. ff. de feruit.ruft.præd.1.1.
& 3 ff (ifcrui.vend. & l. & in pwouinciali, C deferui. & aqua,
1.æde facra, ».i.ff.de contrah.empt. ldcòt vcndito caftro,vi 39
detur vendita eius curia,& iurifdiétio cum omnibus pertinen
tijsfuis tantùm, l.i.§.venditor,in princip.& §.fin. £dea&io.
emp. Pilcusq. 16. Parif.confil.zo. num. 19. vol. i. & quamuis
contrarium ibi teneat,fuit ex eo,quòd non fuit venditum ca
ftrum illud,vt quid vniuerfale,fed vt quid particulare,& alijs
etiam diucrfis rationibus,vt ibi.t & dato, quòd apponatur it. 4e
laclaufula in venditione, nempè cum omnibus iüribus, quae
intra fe habet, intclliguntur venire, quæ ex natura rei {unt,
non autem quae extra naturam rei & alterius iuris funt,lnno.
inc.ex literis,de iure patro.Bal.in l.procurator,C.demand.vt
funt molendina: nam f vendito caftro, non veniunt molen 41
dina,quae funt communitatis, quia folùm cenfetur venditum
caftrum cum iurifdi&ione ipfi caftro,vel villæ cohæréti, pro
ut cenfuit Roman.confil.444.quem refert & fequitur Crotus
confil.35 num. 15. Laurent.de Pinu confil.8.aum. 12.qui refert
& Bal. in rit, de cap.qui cur.vend. at molendina non funt Im
peratoris,l.fedCelfus,ff.de contrah.emp. l. inter publica, ff.de
verb.fignif.credo tamen,quòd venirent,fì caftrum fuißet ven
ditum cum omnibus fuisiuribus, & pertinentijs, dummodò
molendina non effent priuatorum, arg.text. cum glofT. in l.fi
adoptauero, ff.deprecä. vbi poffèffio & dominium omnium
bonorum illius, quiarrogatur, tranfeunt in arrogantcm fine
vlla apprehenfioiie.
Sed quaero, an vendito caftro, vel villa, cenfeatur venditü
& conceffum ius patronatus, quod cft in illo caftro & villa3
dicendum quòd fic, quia ita communiter videntur tenere Ca
noniftaein c.cx literis,de iure patron. Lambert. poft Roch.in
trac. dc iure patro. lib. i. 13. artic. quinta quaeftio.princip. nu
me.3. `
Quinimò vendita hgreditate, in qua ineft aliquod ius pa
tfonatus, tranfit illudius patronatusad ernptorem, tanquàm
Cc * Gum
4©4 PETR. – NY COL. "M Ozz.
cum vniuerfitatcemptum, Ioan.And.& Cano, ind.c.ex lité
ris,de iure patron.ibi Abbas num.13.& Clem. z.eod.tit.de iure
patro. Lambcrtin.quiallcgat ctiam aliosin contrarium in d,
tra&t.art. 15. -

$#! dicendum,fi vcndo tibi fundum,in quocftaedificá

tacapella,&perconfequenshabcoius patronatus,tranfitneim
venditionecapellς & ius patronatus? Hæc fuit ardua & diffi
cilisquaeftio,&fccundùm glofl.inl. modicis.ffde contrahen.
empt.& l.quaedam,ff.deacqu.rer.domin. vidctur diccndum,
quöd fic: & hanc opinionem videtur tueri Auguft. Bero. in d.
c.ex litcris, in vlt.quaeft. fèd Canoniftae ibi videntur commu
niter tenere contrarium, quòd non tranfit, quia ius patrona
tusdebet tranfire cum vniucrfitate,vt cft j, & caftrum,qug
habent in fe iurifdiétionem bonorum & diftriétum, nec fuffi
cit quòd inhæreat cuique rei particulari,vt per Innoc.& Abb.
d.c.ex literis. ideò nonnulli diftingucbant,quòd vendito fun
do,in quoeft capella,cenfeturveníitum ius patronatus capel
lae, nifiaditum & viam habeat ex publico, & fic diftinétioyi
detur fieri,an capclla dependeatâ fundo, hoc eft, nö poflit ha
bcri via,nifi per fundum, vcl ftet de pcr fe, cùm habeat viam
Ę primo cafu veniat in venditione, fecundo non.3:
incinferunt,quòd vendito palatio,ccnfetur vendita ca pella,
quae non habetaditum,ni(i per palatium. Haec diftin&tio fui£
originariè Cardin.& tenuit ctiain Bart. in l.fi mercedem. $. fi
eumïfundum.f£dea&.emp. fequitur Rom.fing S7. & hanco
pinionem dicit effeveriorem Nico. Boër.deci132z.vbiallegat
âlios: facit gloff.in l.fifundus mihi.ff.famil.crcif.& hanc di
ftin&ioncriiapprobauit femel Lamber.in fua complatio.tra
&a.deiur.patró.vtinquit ipfe art.17.5.quaeit.princip. 2 Par.!.
Jib.num.3.à qua opinione in iudicandò non recedcrcm : ta
men nedifcedamu$â communi opinione Canoniftarum,P0
teft concordando dici,vt d.diftinëtio habeat locum ;quando
ille,qui vendiffundum,in quo crataedificata capella,nonh*
bebat nifi illum fundum,&fic refpiciebat totum eius pátrifuo
nium,& quoad vendenrem,eratiùsquoddamvniucrfal$;cum
vniuerfa fua bona refpiceret, & cò maximè, fi fuiffèt di&tum,
vendobona mea, hoç eft, fundum Tufculanun &c. arg. 1. fi
bonorum.la. 2.£de verb,fign.vide quod diximusfuprà num.
39. proconf. Parifij,confil.3o.vol. t. - -

vidic,quòdà do&rina debet intelligi, quando ille fun

dus venditus, fuiffet magnus.& fic contineret magnafmter'*
tam,&plurcs paruos fuiidos, & fic quodammodò yilla $it,
- rctuI?
 IoE EM pT, ET v E N D IT. 4o5
«!i*.
kiutt
retur: fecùs fi paruus effét fundus,quia pretium videretur etiâ
datum caufa iuris patronatus,& fic ccnferetur fimonia, iuxta
nimi
c.de iurc,dc iure patron.
Vel dic tertiö pro Bartoli defenfionc & faluatione, quod
£t*
iin:11
di&um Bartoli debet intelligi deiure Ciuili,iux.leg.quam al
legat, vt inquit in l.non (olùm, $. z.ff.dclib.lcg.non autem de
$:fi. ' iure Canonico,quiaallegauiffct Canones, & non. 1. in modi
iv*, | cis.£de contrah.empt. Poffem & aliasdcfenfionesadducere,
nium,
fcd1(tæ mihi videntur magisrcales.
)I;i fSed quaero, qnid fitdicendum,quando aliquis venderet, 4&
immú
feu relinqueret territorium, cenfenturne vendita & reli&a
tr0m4*
caftra & oppida illius territorij: De hoc cafu fui Romæ inter
n:; rogarus, & diccbam, non cenferi venditum effè caftrum,quia
Af plürimum inter fe differunt caftrum & territorium, & vnum
$£? non venit appellatione alterius, Bal.in c.i.dcCap.qui cur.ven
tofi* di.col.4.nu.7.& 8. Praepof. ibi, col.4. & feq. Alexan.in l.3. in
a* princ. nu.z7. & ibi Arct, in fin.ff.de acq.poff.conferunt di&a
$0 \}. per Barto,& aliosin 1. 1. circa fin.ff.de iurifd.omn.iud. Parif.
„ÎΛ çonf.zo. num. 38. lib. 1. Gozad.conf. $. col. i. & fi appellatione
. uixfi
teritorijvenirct caftrum,effet quafi dicere, quòd àçccfIorium
j^m & trahat principale,&fecundüm mcam opinionem audiuifu
;', iff. $. dccifum.
;J!u: Ex quibus poterat decidi quaeftio, quae vertebatur Romæ
n ;i cum communitate Anchonae,dum fuit per Summum Ponti.
qn:0 ficem,feu Generalcm Ecclefi; re(criptum,vt communitasAn
ill.g! chongarmaret & pararet íí totius territorij,dubitatum
i;i* fuit,an parari deberet tantùm militia tcrritorijcaftrorum, &
diftri&usabfque ciuitate, vel includi etiam debcrct ipfa ciui
tas Anchonae? & clarum eft, fecundùm fupradiéta, ciuitatem
Anchonæfuiffècxclufam &exemptam. & ita etiam fuiffe de
cifum audiui. ›

f Qujd dicendum in venditione fundi, venient ne fru 43

&usex natura emptionis? Et in hac quaeftione reperio Do&o
resfeciffediftin&a capita: & primò dicendum cft,quòd fi fru
&usfunt pendentes, omnes in re vendita & cmptâ tempore
contra&us, venirent & ccdunt emptori tanquàm pars ipfius
rei principalisvenditæ, adcò vt nihil remaneat venditori pro
temporepraeterito, ficut nihilremanet dcfundo,tex.cft clarus
in l.fin.§.pen.ff.quaein frau.crcd. & l.Iulianus,§.fi fruétibus,
ff.dea&io.emp.l.qui concubinam, $.fi fundus,f£dclcg3.con
iun.l.fru&uspendëtes,ff.de rei vend.§.fi autem, l.fru&usfint
feparati,nullomodo vcnicnt,l.2.C.deaάt.emp. Bald.inl.fru
;uj, Cc 3 &tus,
4e6 PETR. N r co L. M O z z.
&us, ff.eod. Si aüt fruélus nec erant pcndentes, nec Š
quia poft contra&um fuerunt à vcnditorc fati, vel poflcà na
ti,tunc fiuc naturales fiuâus fint, fiue induflrialcs (dequibus
Per Didac,Couar.cap.3. var.rcfol iur.) non venient in vendi.
tione,nifipoft moram: ctenim cùm venditor fit dominus,er
gò bona fide pofiidet,l.fipater,C.de act.emp. & intellige mo
ram,fiuc rcgularem,{iue irregularem, vt l.cürabit, C.déa&io.
gmp.ibi Cagnol. fed fi erant fruâus ciuiics, vt penfio, tunc fo
lus venditor agat ex locato contra condu&orem, fed tenetur
pro rata anni reftitucre illam cmptori pcr aâionem ex cm
pto, nifi totam iam recepiffet : & hanc opinionem tenuit
Bald.in fuo confil. incipiente, in primis eft vidcndum, quòd
pro rata temporis diftribuatur inter cmptorem & vendito
rem, quem citat Fabia.de Montc,fuo trac.de empt in 6.qugft.
f;;;';;. 12. vide Barto.in l.fin.ff.de iure fi£ vbi ponit & a
iam diftin&ionem,vide quæ diximusfupcriùs in 3.col. huius
ordin.circa fubílantialc fccundum, vide Ruin.confil.65. num.
6. vol. i. vbi inquit, quòd venditis fruâibuspendentibus veni
ent (emina, & quòd fru&usdcbcntur (inc viia diminutionc,
& etiam cum fémine. ibi ratio.
44 f Videamus modò in venditioneanimaliú, quid veniat,
hoc eft,in venditione vaccæ, vel equæ, veniat pullus, vcl vitu
lus,ex natura huius contraâus cmpt.& vendit. Et in quaeftio
ne propofita ita diftinguendum eft ex mente Doâorum com
muniter,quòd fi partus non potcft feparari abfq; periculoin
teritus,& confiderata vtilitate pretij,talis partus venit in ven
ditione: fiquidem cùm talis partus la£tetur ab ipfa matre, vi
detur etiam venditus cum eâ, & iudicatur vna & cadem rcs,
& accefforiè adhæret matri: fiautem ipfe partus non hactctur
è matre,fediam pafcit herbam, & alitur per fe, tunc non cen
fetur vêditus cum matrc,fed remanet penes verditorem: quia
iudicatur rcsdiftincta, & feparara,arg.l.fcd adeft, §.fi quis mu
lieres, ff.loca.qui text. videtur fingularis in hac matcria, facit
tex.inl.vxorem,$.concubinae, fâc leg 3, & 1 fivt certo, $. vf.
qucadeò,f£commo.l.quamuis,f£deprcca.l.poffefiio,fc9m
mu.vtriuf.iud. & hæc diftin&io videtur effe dc menfe balin
c.translato,de conflit.num.3. Doâ.communiter in l.fi vfc£*
to, §. vfqueadcò, ff commod. Angel.in l.cum qui, $ non fo
lùm,ff.de fur.Gomcf. Hi fpan.tit.dc cmptio.var.refoliur. nu
fmc. 14. - * - - -

43 fquaero,an vendita fylua, intelligantur venditaibi lig

naincifai diccndücft,quòd nou, quia in vcnditioncfimP';
 y) E E M p T. ET v E N D I*r. 407
“infi, ter fáéta,ex natura venditionis non veniút feparara à fo!o tem .
|
lgni 1 pore venditionis,i. in vendendo, $ fin. ibi Bal.ff.de contrahen.
quibus empt. Quamobrem, f vendito fundo, non veniret granum 46
\ti!i. fccátum i5i exiftens, fed quod cft in pcndenti, prout habetur
mu$,tf. in l.fin.%.pen. ff. quæ in fraud.crcd. f Et vendifa fylua cedua, 47
non intelligitur vcndita glans, quae ante incifionem fyluæ cc.
gT*
:afi^ ciderat,{edtantùm illa, quae in árboribus erat tempoie incifi
^;f0 opis,l.cum manu fata, $.fi fylua cedua,ff de conrrah.empt.fc
enafut cùs fi fuiffet venditus omni$ fiu&tus fyluæ.
r, (M f Quid dicendü de equo vendito, veniet nefella,dic qubd 48
tenuit fic,imò ómnia ornamenta, quibus ornaruserat tunc, cùm ven
- quô debatur,laediles,lz in princ.ff de ædii.cdic.l.limes & labra,ff.
;|0 dc aâio empt. & fic veniunt omnia ea, cum quibus oftcnfus
¢ât. fuit cquus,d. l.acdiles. -

-t\* Scd quæro, quid fi quis vendidit domum, vel fundum, an

;ili; videatur vendere fundum, vel domum fibi accefforiam, vel
mùm, cohaercntem, dic, quòd fi tota domus, vcl fundus tam princi
vti paiis, quàm accefforius vno & codem nomine nuncupeturà
;£j', domino venditore, & in a&ibus eius habitando, locando,vcl
alias fcmper co accefforiè vtebatur, tota doinus, ve! fùdus tam
:iii', principalis, quàm accefforius venit in venditionc, licèt vnus
|\it* ab alio diflinétus fit, alius verò non, text.ita probat in l.Seiae,
;íß. $ fundo inft.inftrumcntoque lega vbi fi tefta- '
tor cgat fundum, videtur ctiam legare pratum, vel alium fun
;y
dum coniun&um,fivna & csdem huncupatione nuncupaba.
tur,l.praediis,$.fi.ff.de leg.3. & fic vendita domo,vcnict etiam
hortus,iuxta fupracit.diftin£t. fi accefíorie ad domum vteba
tur dominus horto. -

f Difficilis & ardua eft quaeftio, nunquid feruitusdebes. 49

tur in re vendita ex natura huius contra&tus emptionis: & ex
mente Do&orum,quos omnes refert Nicol. Boer.in decif.32z.
Fett.fo. Anch. q.6$. diftinguendum cffe vid«tur, quòd aut il
k,à quo pctirur fcruitus, non contraxit, nec quafi,tunc petens
non eft admiffibilis ad ius feruituris petendum, & fic non
dcbetur,l.cum debere, f£ defer.vrba.praed.quia rcgulariter res
quælibet eft libera,nifi feruitus impouatur,vel probetur con
ftituta, !, qui luminibus, eod. tit.l. aedibus, l.altiùs, C.dc fcrui.
& aqua. Secundo cafu,quando verè contraxit, & tunc aut fu
per\fufru&u,aut fuper proprietate,fi fuper vfufru&u: & ifto
cafu dcbetur iter feuadifus,etiam quòd nihii (jr diâum, ex fic
ex natura contraétus,]. t.ff.fi vfufr.peta.ratio eft,quia fineadi.
i£ tu yfusfru&us cffet inutilis, l.binas ædes. aliàs incipit Mau
|+
- Cc 4 Fus,
4o8 PETR. N I CoL. M oz z.
'rus,f£de feru.vrba. præd. & ifteaditus non poterit vocari fer-,
uitus propriè, quia fcruitus feruitutis effë nön potcfl, 1. 1. ff.de
vfufr.lcg.fed vocabitur commoditas iure dcbiia.Si vcrò fupcr
proprictatc rei contraétum eft, ncmpe quando aliquis vendit
proprietatem rci, tunc non venit {ciuitus viæ itineris,vcladi
tus, neque alia feruitus rcgulariter, nifi cxprcfse fuerit confti
tuta,l, in vcndcndo,ff.de <ontrah.emp. l. qui libertatis,§.i. ff.
de cui. cft communisopinio, etiam fi fine feruitutc & aditu
res vendita omninò inutilis efficeretur, Alb.in d.l.binas, Bal.
in l.cùm talis, & l.per agrum,C.dc feruit. & aqua. Spec.tit.dc
cmptio. $. i. vcrf.ad cuidcntiam. Cæpol. tract.vrba.praed.c.3$.
tit.deferuiitin. Bper.d.dccif.322. vbi pofuit ifiudpio regula,
vt feruitus non debeatur in re vcndita, fcd fex feu feptem mo
dislimitauit,ncmpc in feruitute ligni iniun&i, vel oneris fe
rendi,quae dcbctur in venditione,etiam fi nihil fit di&um,d.l.
binasaedcs,l.quod conclaue, ff. de dam.infcc. Secundo, quan
do vcndidit fundum cum claufula, cum omnibus acce(fibus
& introitibus & egreffibus fuis vfque in viam publicam. Ter
tiò, fauore rc!igionis. Quartò, fauore vltimæ voluntatis.
Qujntò fàllit in via publica deftruéta.Scxtò,in feruitùteaquc
conflituta, vt latèibi per eum, qucm videas, quia fruftrà cum
dcfcribercm.
5o Scdanimaduertendum,quia Bar.in 1.1. ffde fer.lega.tc
nuit,vt feruitus debeatur,& in l.quod conclaue,ff.dedam.in
fec.tenuit,vt non dcbeatur, & fic à Do&oribus rcdarguiturdc
contra, io,& multi in concordando eum,laborarüt,afiignan
do quòd in l. i.ff.dc fer.leg. loquatur de vltima voluntate, in
qun larga fit interpretatio, nimirùm fi voluit, vt feruitusdc
beatur,& fic concórdat cum limitatione 4. de qua fuprà,fed
in l.quod conclauc,loquitur in contraétibus, in quibus nóita
lata fit interprctatio,& de hoc Boë.fccit regulam, fcd Doc.a
lij faciunt hànc diflinâionem, vt non debcatur fcruitus in
re vendita
aditus:infedferuitute difcontinua,
continua ficut cft feruitus in do
feu in feruitute & pcrmanente, vtitinciis
mo,quae continet tigna & onera,dcbcatur,prout declarat9a
pit,dcci.i87.Rom.iíi.quod conclauc,nu.i§7.ff.dc gaminf;.
Petr.Io.Anch.q. 65.vol.i.& Bar.in d.l.1. ff.defer.leg. Caft.l.
via,§.quaecunq;.fídcfcr.ruft.praed.
Ego autem crederem vltrà fupradiéta, Bart. pofTe faluari -

& alio modo, nempe dicendo,quod ind.l..loquitur,quando

fciebat impofitam effe fcruitutém illam,& proptcr fcien;i?
dcbcatur,älleg.l.i.ffdcact.cmp. & tunc crcdo, quòd i;;
2 -
 DE EM P T. ET v E N D IT. 4o0
f:. a£tionem aduerfus venditorem pro intereffe illius, cui debe
ii: tur £ruitus,in l.verò,quod conclaue,loquitur Bar. quando ig
norabat, quia tunc mcritò non dcbetur feruitus,& poterit pá
rictcm cuellere.
Et fucceffiuè notandum eft in hac materia,quod iura rea
liaacccdunt rei venditæ ex natura contra&us cfiptionis fine
aliqua expreflione.Bald.in l.fi aquædu&us,cum fequcn. ff. de
contrah.cmpt.vbi inquit Vlpia.quod fi aquae duäus debean
tur praedio,ius aquæ tíanfit id emptorem, ctiam fi nihil fit di
άum,ficutctiam & ipfae fiftulg.per quas aqua ducitur,licèt ex
tra aedesfint,& fic ex harura emptioniseft vt veniant canales
fcufiftulae,quaeextra prædium protenduntur ad aquam reci
picndam,licet iusaquæ fueritamiffum,l.& quanquam, ff. de
contrah.empt.cumåntcced. - -

Similitér f venditofundo,veniunt menfurationes, & fi

nullum füitadic&um tempus,fiet menfuratio infrà 6o. dies,
à die conuentionis,& vltefius peti non poffet, nifi aliter effet
conucntum,vt videtur velle Iureconfifil. quod fi nolit. $. fi
quid ita.ff.de ædili.cdic.Soc.con(.vlt.circa fin.libro 3. vbi in
quitad plus méfurationem peti poffè infraannum,arg. l. qui
grauatus,C.de cen£ & cenfiio.lib.vj.& Abbas Ioan.And. lo.de
1mo.& Canoni.in c.per tuas,de donatio. & intcllige, prout
declarat Didacus,c.3.pra&i. q fcilicet quotiesvenditiofuit fa
£la ad mcnfuram,nö autem ad corpus, & limita etiam vt pcr
: Bero.fuisq.famili.s.quaeft. nu. 1. nempè quandoille, quide
bet fácere menfuratiónem, fuit in malâ fide, & fciuit vel fcire
dcbuit,effefaciendam menfurationem, ita Hoft. & alijCano.
d.c.pcrtuas.Aduerte tamen, quod fi fuit fa&um pactum, vt
fundusmenfurari dcbeat,vcnditio videtur conditionalis, vt
confuluit in termi.Card. Alban.confis.Neuiz.38.conf.nu. v 4
I)id.praäi, quaeft.c.3.num.6.Menoch.conf. ι6.num. 19. lib.i,
fanâutcmàttendenda fit menfura loci contraáus,an verò il 3s
lius loci,vbifita funtbona vendita. videtur dicendum attcn
dcndameffe menfuram loci,vbi fita funt bona, fecundum æ
quitatem, & ita fuiffe decifum in contingentia faéti attefta
turCachcra.Pedcmo.decif. , 14. quamquam de iure contraria
opiniovideatur verior, fed ad cüius inftantiam fieri dcbcat
menfuratio,diccndum eft ad inftantiam vcnditoris, prout có
fulit Lauren.de Pinu confi.i3i.& optimè. -

Sed quaero,vendito fundovenicnt ne confines,fiuctcrmi 34

ni?dicendum quod fic,quia ex natura contraétus, etiam fi ni
hil fitdi£tum,vcnditor tcnctur oftcnderc cos,leg, forma, $;
Cc 5 gto.
410 P ET R. N I ©of. M oz z.
vbi glo.ff.de cenfibus,& adeft dcci£Franci. Marci.decif**7 in
2.tomo.vide conf Decia.conf , 4. vo*. ,. vbi quid fi fuiffet fa
&a vcnditio in fpecic corporis defignati pcr contines, non au
tem'per numcrum,& vndc Did. Cou.d.c.3. pra&tica. quaeft.vbi
latè dc ifta materia confinium, & quando veniat in venditio.
ne, quidquid intra fincs praefcriptos continetur, & quando
33 non, f & quando intc!ligatur venditio fa&a ad corpus vcl ad
menfuram,vbi exemphificat quod (i fuit diâum, vendo fun
dum cum dolij octuaginta ibi exiftentibus, ex quo venditio
doliorum incipit a número, cenfetur vcndiriofa&a ad nume
rum exprc{uin,*. pcn § * lt ff de m&tio. emp. at fi fuit diâtim,
vendo fundum cum fo!ijs ibi exiftentibus, quae funt oâuagin
ta,venditio «ft ccnfcnda ad corpus, non autcm ad numcrum,
idcò fi funt pluta dolia quam o&uaginta, veniunt in venditi
one ficut in fpeci«,vt dc(}arat Did.d.c.3. fub num.4. ibi refcrt
J'uy Caft. Decium.Soc. & alios, fecùs fi non fint o&uaginta ,
dolia,vt dcclarat Plot conf. 5«. qui videtur himitarc d. dδάri
nam, nifi ilHc fundus fcu illa dolia vendita,rcpcriantur pauci
ota, quia tunc teneretur.
Demùm dicendum,f quòd vendito fundo ex natura em
ntionis veniant aquæ & Fifces in ea exiftentes, tanquàum fig
£' & pars fundi, iiifi fuifíént potiriiiii piftcs ftudiosè in illis
a quis, vt pulchr« not. Bar in l.limes,& lábia. ff. de aëtio, cmp.
Guid. Papæ decif oi. & in hac nare; ia adcft confi.Dec. oni ;*
vol.i. nihilominusad euitandas omnes controuerfias,& htgs,
femper apponi debent in infrumentis emptionum chaufulae
clariores,& fpecificæ & etficaciores,quas refert Spcc.tit.decns
ptio.& vcnd. $. 1. in z.forma inftrumen in ver.quae intra prae
di&a fcilicet vendidit cum omnibus, & fingulis,quæ intra pr£
diéta continentur «cnfimijs, acccifibus quoq;& egreffibusfuis
vfque in viam publicam,cum omnibus & fingulis,quæ habet
fuprà fe,vcl infra,feu intra fe in integrum omniiure,a£ti98e.
vfu,feu requifitione, fibi feu di&tae, vc! pro eo quomodolibct
competenti, quæ verba quid valeanr,dec!arat Spcc.d.loco.
37 f ££t hic pro complemento dicendum, quod ex natur?
emptionis eß & venditionis, vt appellatione vcnditiogis V*
niât quicunque alius conmaaus, per qucm transfertur domi
nium 1.flatuliberi, §.Quintus, fi de ftatulibe. verum qu? de
hoc diximus latè fùpra,in princ trac nu. t6.ad praefe£* nildi
cam,vidcasibi:& dicemus etiam laté,fuo traât. dealicnatio
ne in vltima parte Anphithcatri. Bc
 DE EMPT. et v E N D rt. 4!!

De accidentalibus emptionis
- & venditionis.
S V M M A R I A.
Accidentalia dicuntur,qu« effe & alieffepoffunt.
? Paäum addiäuomis in diem accudemtale appellaripoteß, i1
& quomodo concipiatur.
!
Padum kgis commiffaria, ef accidentale, & quomodo
fiat. -

Ampaäum legü commifforia faciat venditionem condi

tionalem.
Quomodofiatpaétum de retrouendendo,quod eft accidem
tale in yenditione. -

Paäum deretrouendendo etiam fine temporü praefinitio

te valet.
Sifiutpaffum duobus de retrouendendo, an altero tantii
poßit redimere.
Concordatio opinionum contrariarum.
9. Arraeff de accidemtalibus emptionis.
uq
Arra eft argumentum venditionis contraíte.
II
Qundo interuenit arra,poßitneà venditione recedi.
/2 Accidentale eft in emptione, folutio feu impofitiogabel
larum. - -

h} Quando resperit, vel deterioratur,eft accidentale.

' ι4 Periculum rei venditaffeéiat ad emptorem.
IJ $i resnonfit tradita verè,necfiäè, periculum eft vendi.
f0rta. -

ι6 Sicontrarius effperfeäus,& habet omniarequifita,pe

riculum eft emptoris.
17 Contraítus quando dicatur perfeäus.
13 Mortua velperemptare vel deteruorata,emptor tenetur
adpretium. -

iy Venditor in re vendita debet adhibere diligêtiam illam,

quam bonispatef/ai rebusproprijs adhiberet.
Perem
41z p ETR. N ICO L.. M Ozz.
zo Perempta re,venditor tenetur adpretium.
2, Inconiraiiucorreffeäiuofaiia refòlutione ex vna parte | .
refoluitur ex altera. j*
22 Refoiutio & concordatio contrarietatum. ühi

23 si fola voluntatepartitimfiat refòlutio contraäu exal* I §

teraparte, amfiat etiamab alia.
2, si venditio fuerit faétaimgenere,putavini,vel olei, non | ,
determinato loco,periculum erit venditori. .1 id;
2j Gemus periremonpoteft. ę.
26 Debitor quantitati,perempta etiam quantitate cafì for •
tuito momliberatur, mve

2, si vinum venditumfit, & ab emptore deguftatum, poft | „,

degufationempericulum erit emptoris. Ir.de
as Dìguftatio vel menfùratio habet vim traditioii. , iis;
2, si res vendatur tamquam ffecies vel certum corpu,put^ •,
frumentum in tali fouea,periculum eft emptoj. ' . ûm
go venditori
in venditione & còntraäibusfùb conditione,fire*p*i*, | titu,
perit.
&
gi Periculum publicationi pertinet ad venditorem. íi
, 32 si quuaccepitrem vendendam, vt pretio re vendita vt* | i
reiur,periculo eius habebit ipfam rem,dummodononp* | ii,
reat cafùfortuitò. - tis,
audicuntur illa, Éç;
i A.&ui,dedando,veI faciendo aliquid, non
C CIeffe
quae 1) E&Nabcffepoffunt,
T ALIA in hoc contra
veluti paaaaddita contra-
-

artingentia
ki,
ût,
venditionem, vt inquit glo. magiftralisjnl. pa&aconuent: I 5;
fîde contrah.emptio.declarat Âîç, fingü refponfnosdi ; NI,
ximus fupra,trac. mutui,in prin.quin.col.§lt9rd.$ licctex- iis,
• emplum'non ponatur,fpotcft exemplifiçarij? paâo addi- it ;
^ &idnis in diem, quod pääum appofitum in ipfocótraâucm
ptio.& venditiofiisaccidcntale appellafi poteft, & cogcipit , $,
pitur,fi vendidero pro centum tibifundum, aâo adicão,yt | $.
íiintra diem talem, melior conditio nono çratur,fit tibidi: | sy
&o pietio emptus,alias venditio refoluatur.l.$. ac tot9gt;f; i*,
deiì diem adái&.& an fit d.conditio pura, in diem,vcl fub cô û,
äìïëïãïíôïìá,veifimplicitcr cofiditionalis Pom"**'" *.
l.z.ff.deindicm addiét. Simi
 DE E M P T. , ET V E N D I T.
$imiliter fpotclt poni exemplum de paéto legis com
mißoriae, dc quo fupra diximus,trac.pigno.colum. §.vlr.ord.
4f!
quodconcipitur & fit hoc modo, vendo tibi talem rem tali
Pretio,eamque trado paéto adieéto,quod fi infra menfem pe
cuniam uon folueris,resfit inempta,quo tempore elapfo fi pe
cunia non c(t foluta, inemptam rem dicere poffum, vél ad pre
tium tc adflringere,cum cnim fauore meo hæc lex fit adie&ta,
cavolens non iíiuirus vti debeo.l. i.& 3. per tot.ff de lege com
mif. ËÎ hoc pa&tum venditionem conditionalcm taciat,
vel veriusfubconditionere(oluat, ponit tex.in l. 4. ibi Bal. &
cæteri.ff.dc l.commif. & dc natura talis pacti, tradit latè Bap
tifta Lupus trac.devfur. -

Pariter poteftexemplificari in eo pa&o, quod fieri folet

vt venditor teneatur illam rem venditam retrouendere ad li
uellum,vel quod venditori tencatur emptor rem ipfam trade
re,de quo loquutusfuit Alex.de Neuo.conf.95 num. ii. vbi di
fputat;antale pa&um fitlicitum, & tcnct quod fic, nos dicc
mus fuo loco.'
μι Poteß fetiam poni exemplum in paéto de retrouenden
do,quodfit hoc modo, vendo hoc pa{ìò, vt fi intra deceman
i;i, nosvelim redimere poffim, nam fine temporis præfinitione
vfque in infinitum aliqui volebant,vt non valeret tale paâü,
at,fecundum magis communcrn opinionem valct tale pa
&um,pro qua opinione cft text.admodum vrgcns in I. quod
gf* fi nolit.%.fiquisita,tf.de aedil.edic.& eft etiam text. in l. item
w;*, illa.§.quodadijcitur.ff.de conftitu.pecunia,& nosinfra in vl
tima columna huius ordinis latius dicemus, dic ergo quod f
qiii, talepa&um etiam fine temporis præfinitione valet & debet
amif*
feruari. fedf quid (i fuit factum huiufmodi pa&um duobus,
an volentealtero illorum redimere partem vnam poffit, &
et
ida, emptor teneatur illi foli rcddere dimidiam.dic quod nö, quis
nifi totum pretium fo!utum fit,non poteft cogi ad reuenden
dum,l.quodautem, l.fequenti,l.quod fi vno.ff.de in diem ad
dià. nón eft enim verifimile, vt emptor emißet vnam par
tem finealia,cum fibi non afferat tantam vtilitatem refpéétu
partis,quantam refpe&u totius,,iux.not.in l.fi fundus ille,f£
de contrah.emp.& l.fi quisaliam, eod. contrariam tamen te
nuit Nicola.B6e.decif. 231. quod fcilicet vnus tantum po(Iit.
intcllige tamen nifi materia efTet totaliter & omninò indiui
dua,vteft{tipulatio feruitutum,& fic f poteft concordari v.
traqueopinio,vt fcilicet opinio fuperiùsdiéta procedat in ma
vcriaomninô indiuidua, opinio autcm Bocrijin rc diuidua,
Prous
4*4 PETf. N I Cor,. M oz z.
prout e^ in obligatione rem tradi, vide d. decifionem Boe. &
vide quæ diximus trac,flipula.col. diuid. & indiuid.
, Item poteft dici,f vt arra fit de accidentalibus huiuscon
traétus cmption.& vendit, namque arra pro forma & fubftan
tia contractus non rcquiritur, cum rc&te quidem fine ca pof
fit ccicbrari contra&us. I. quod faepè,fi.cod.qucm tex.not.Go.
Io fre. in fumna, titulo dc cmpt.nu. 1. farra chim cft argumcn
tum emptionis & venditionis contiaâae, ncmpè, inquit text.
in d.leg quod fæpè,arræ nomine pro emptione datur,noncè
pcrtinet quafi fine arra conuentio nihil proficiat, fcd vt cui.
dcntius probari poßit conuenifle de pretio. Scd quaerof quan
do interuenit arra, potcftneà venditione recedi? & dicendum
quod fic,fi contra&us nondum eft perfeâus &abfolutus, fcd
tantum fuerunt verba praeparatória ad contraétum, putà
quod fit diótum de facienda fcriptura , & emptor perdit at.
ram, quam dedit venditori,fi vult recederc,fi autem eft vendi
tor,qui vult recedere,dcbet reftitue, c arram duplicatam.l.có
tra&us. §.illud.C.de fide inflr. §.in hisautem. Inft.decmptio.
fcd ii contra&useft perfe&us,poteft fimiliter recedi, fed pars,
quæ rcccdit,tenetur vltra arram ad intereffe, fecundum ali
quosantiquiores,& etiam moderniores,d.§. illud, & Ang. d.
$. in hisautem, & hæc eft comm.opinio,de qua atteftatufIaf.
in addi.ad Por.in §. i. Inft.de enptio.
12, f Poffet etiam forfan dici,vt accidentalia fint folutiones,
feu impofitiones gabeliarum, nam `ante fiatuto quod pro
quo!ibet contra&aü venditionis fo!uatur gabclla, fecundura
Bal.in l.fi prædium,C.de ædil.a&io quem refert Silua. conf.$.
nu. , .vol. i.emptor debet folucre gabeliam feu veáigalia fcu
tranfitus, rex, in l.dcbct.ff.de ædil. cdié*, & C.dc ve&ig. & com
mif.praecipuè I. ex præfatione, quæ decidit, quantum veâiga
lis nomine fit foluendum, & fi iion foluatur, res ipfa capitur
& venditur,fintvt accidentália,
ve&igalia C.fi propter public. penf& potcft
quia aliquando dici, vtifta
foluuntur, ali

quando non,etenim aliquæ ciuitates funt, quae poffunt impo

nere d.gabellas,aliquae aliae non pofTunt, vt tit.C. veáiga. in
fti, non pof. fed cirça hoc attendúntur ftatuta & confuctudi
nes,quae hodie femper feruantur omiffo iure communi.
f Potem dici,vt accidentalia in hoc contra&u fint,quaf*
do vendita res perir, vel deterioratur in totum vel prg parte,
tunc autem cui fpeâare debeat pcriculum, ex infra dicendis
apparebit,& cx ihcntc Bald. poft antiquosrclatosinl 1:P.£:
- IC•

-
 - DE EM p T. ET v E N D IT. 41;
$ perir.& consumo. rci vend.& I.2.C.eo.dicrudum, quod f6res i$
- vciidita pereat, vel dctcriorctur abfque culpa vcl ncgligcntia
venditoris,vcl accidentaliter feu naturahtcr, tunc dicendum
rit, quod fi erat res tradita verè vel fidè,clarum eft,quod pcri
cuium,& dannum fpeétat ad emptorem, non autem ad vcn
ditorcrn,cum in cum fit translatum domunium, & venditor
cx parte fua foluit & totalitcr adimpleuit contraétum,cft tex.
'' inictm in l.lcctos, & tex.inl quod ii neque,f£depeii. & coin
* * mo.rei vcnd.fimilitcr,ffi res non fit tradita vcrè vel fi&tè,crit
'
fuf- pcriculum
ab &damnumtraâitae,
cmptorc,videntur vcnditoris,quare fitrabcs
& periculum fpcctatfint
ad fignat*
cmpto
* rcm d.l.quod fæpè $.fin.ff.depéîic.& comrhodo rci vcnd.tit
; trgo regula,& do&rina ifla gcneralis,quodf fi contraäus cft aé
« pôfeûüs,quoad obligationém, & habct ominia fùbftantialia
1:4 de quibus fupra, pcriculvm & damnum cft cnptoris, & ven
? ditor tanquàm vcndiroi in fpccic, percmpta ipfa fpccie aatè
* moram,libcratur,arg. tcx.inil quod te mihi.fffi cert.pctatur,
' lfi cx legati caufa.fíác verbo obliga.tradit Socin. rcg. 32. vbi
" ampliaíáuplicitcr,limitat tripliciicr,& Diaz.rcg. i69. Pctt à
* f)u«n.qui áliosrcfcit, regu. 17$.adcft confilium £aurcn, de P1,
11. nü, cofifil. 38. f & quafîâo dicatur contraétus perfeâus,not. *7
iii
; l)o£to,in l.necéffàriò,f£de
infertur,quodf mortua,vclpcric. & commod.
perempta íei vend. &em.
re,vel deteriorata, ßc is
τά, prQt tcnetur ad pretium,licèt rcs fibi non tradatur,tcx. & glo.
ialfina.C.de pcr.& cotnìno rei vend.ibiq;communiter ío
* &or,& tcx.inifi emptione, §. fi emptio. ff. de contrah. emp
'I § tio !.Lucius,£de
hac cui&.
fiatcria,concor I, cum
tex.in cmpior.
§.cum text,Inititu.
âutcm, pulcheriirausim
de cmptio.
{!
ym
ÉÉÉÉ
rmauit pleniftenuit Corne.con£4$.in
Rolandus in conii. .3.in z.vol.
3. vol.& in princi.
ratio pro hacita
de
g* cifionc poteftaffignari, quia lex confidcrauit quod venditio
If ncpcrfecta,eft in poteftate emptoris agere ad rem,& eam con
â
|j.
fcqui,& poft traditionem periculum réi ad eum pertineret, i
tu codem modo antè, cum nulla culpa vel negligentia impu.
fo tui poifet, nam teneretur ad damnuin & aeßiîaîionem,quia
:
fi-
Ο re confcruanda,
am, quàm bonus dcbct
patei familias adhibcrc diligentianì il
fuis proprijs rebus adhibe
19
ter, cum venditor antcquam tradat reim, çen featur tanquam
f* procurator, qui à lege habct mandatum, leg. & fæpè, §. res,
t*, ff de contráhcn.cmjtiolvendi:or domus,ffd; aâio. empt,
ij 13. ffde commod.& pcr.rci vend.l.Iulianus. 5. idcin C.lius fí
&* , de
, aâio cmpti,
L^* Scà
 p ETR. NICO L. M Ozz. • _ • *
4t6
2o Sec contra praedi&a,fcilicet f quod perempta revenâitör
teneaturad pretium,videtur facere regula illa, quæ prcbatur
, 21 in l.bona fides,ft de a&io. empti, nemip* f quod in contraétu
emptionis & venditionis, & quolibet âlio contra&u onerofo
correfpe&iuè, faéta refolutione ex altéra parte, refoluitur ip
fo iure ex altera: inquit enim ibi text.bona fidcs non patitur,
vt cum emptor alicuius legis beneficio pecuniam rei venditæ
debere defiffét,antequam €i tradatur res venditcr tradere com
pcllatur,& refua cárere, cum ergo ex vna parte contra&us fit
folutus,cum resperierit:ergo de5et etiam ex alia, hoc cft cx
partejÉÉ folutione refpondendum,quod text. in
d.l.bona fides,loquitur quando reextante, refoluitur contra
&tus ex vna parte perdifpofitionem legis, vel iudicis.praediéta
autcm iura primâ dehefit intc!!igi, qüando contráôusrefol
uitur per mortens vel interitum rei, & cafum fortuitttm,quiá
tunc non refoluitur ex a!ia, fed emptor tenetur foluere pretiü,
vt diximus,& hæc vera eft refolutio, prout vo!uit Bal. ind.l.
fi.C.de per.& commo.Corneus conf.z$.v o!.3.in prin.
23
Sed quidf fi fola voluntate partium fiat refoluti6con
tra&usex vna parte r;intum,an réfoluatur ex alia? dico quod
fi res vendita nondum erat tradita à venditore, nec pretium
ab emptore,tunc faéta refolutione ex vna parte, erit ex alia,
quia fi emptor eft liberatusà pretio,& vcnditoràre, fed fi res
erat iam tradita,& vnus coruin liberauitalium,vidctur ei do
nare,& refoluitur contra&usex vna parte,eft tex. qui in pun
&odecidit quaeftionem hanc in l. cuín emptor. ff. dc refcind.
vend.& melior in 1.fi conuenerit,f£depac.l.3.ff.loca.l.fin. fi.
deaccepti.& vtrobiq; commu. Do&t. - . . .

Aduertendum ramen eft, quod praediâa vera funt infé

bus immobilibus,vel in rebusmiobilibus confiftentibusin fpe
cie,fecùs in rebus confiftentibus pondcre,vel mcnfura, vt vi
no, oleo, frumento & fimilibus, quia ante traditioncm pcri
culum non pertinet ad emptorem,fèd ad venditorem,in qui
busrebusalia e( tradenda áiflinâio, quamvis inter Azo.ab
Accur.& Bald.& alios nonnullos fuerit de hoc contigueifia,
quos omnes connrus eft concordare Franc Marc. $ 8. in
z.tomo.dic ergo fecundum commu. Doâorum fententiam,
quod fi quis vendat certas amphoras viri, vel olei in gehctt,
*4 & fimpliciter, non dcfinato vel determinato loco,ex quo d¢
beat extrahi & fieri folutio,periculum & commodum crit v*
ditoris,licèt totum illud quod habet in fuo patrimonio Per*
*3 at, quiaf genuspciirc non potcft,arg tcx. in l.in ratione,3.!**.
in
 ————

—
-t DE EMPT. ET V ENIDIT. 417
$.incerte/ff.adleg.Falci.inl.incendium.C.fi cer.pet.&in hoc
caiu intelligitur habcrelocum regu. Petr.à Ducnna, num. 176
quodf quantitatis dcbitor perempta quantitate etiam cafu
fortuito,non libcratur, quia non tenebatur vcnditor magis
foluere ex vno,quam cx alio,quarc fi illud quod alibi effet pe
riret,non cffet liberarus iurib.fupracit.quod limita,prout vo
luit fupracit. Petrusà Duen.d.reg. & Iaf. ante cum in l. quod
temihi,nu.i4. ff fi cer.pet.vbi fex modis limitat. fi verò quis
vendat certasamphoras vini,vel certos modios frumenti, ex
aliquo loco deterninato,& nulla interuenerit traditio,velde
guftatio,vcl men(uratio,periculum pariter pertinet ad vendi
torem,non autem ademptorem.ratio,quia non vt fpccicsvi
dctur faéta venditio,fcd in gencre magis, fi autemffuit men *7
furatum vel deguftatum virium illud,vel oleum,tünc poft dc
guftationem vel mcnfurationcm periculum pertinebitadem
ptorem,l.i.& per totum,ff.de peri.& commo.rei vend.l.2.C.
eod.l.quod fæpè.§.his,f£de contrah.emp.filla cnim deguftâ 28
tio vel menfuratio,feu pondcratio,videtur habere vim tradi
tionis,fac.d.l.quod fæpè.$. in his.quod limita & intellige,ni
fiperemptorcin fteterit quominus menfuretur vel pondcrc
tur.l.fiperemptorem.ff.de per, & commo.rei ven.& I. 4.C. c
od. ítem limita, nifi venditio fieret paéto & conuentione, vt
emptor periculü fubcat,l.fi quisvina.§.inacceßione.ff.de per.
& com.rci vend.f fi autem ralisrcs vcndatur tamquam fpcci 29
cs,vel certum corpus, vt fi quis vendat frumentum in tali fo
uea,vel vinum in tali dolio,vafe,vel loco,tunc periculum per
tinctademptorcm,quia venditio videtur faéta in fpccic, I. 1.
vcr.fed ß non ÉÉ per.& commo.rei vcnd.l.z.ver. cum
attem.C.eod.fállit hoc,nifi venditor fufcipiat in fe periculü.
11.verfi.ff.de com.rei vend. Item fallit, nifi per veiiditorem
£eterit quo minusponderetur aut menfutetur. l.fi quis vina,
ff.de pcr.& commodo rei vend.Item limita, nifi venditor af
feruiflèt & affirmaffet bonitatem rei vcnditæ duraturam, vel
licet noii afferuerit,tamen fciebat bonitatem non cffeduratu
ram,& non certiorauit emptorem,l.fi vina, quæ in dolijs, ff.
deper,& commo. rei vend. & idcm cffet dicendum in cafu,
quando f<ilicet venditor fciebat ordinationem faétam, vel dc
proximo faciendam in illa ciuitate,vel oppido, de non ven
dendo vino,grano, vel olco, & viliori pretio effe valituram
rem,& non certiorauit emptorem,quia tunc tenerctur vendi.
tor arguendodc mutatione qualitatis intrinfecg,hoc eft boni
tatis,ad qualitatcm cxtrinfccam, quaeeft pretium rei, quod
Dd cft no
¥u$ PETR. NICOL. M O z z.
}o eft fiotafidum,& aduertasquod f omnia praedi&a funt intel
ligenda in contra&tu celcbrato purè, fècùs fi fub conditionc,
nam tunc fi pereat rcs,pcriculum eft venditoris, l. neceffàrio,
§.quod fi pendente.ff.de pcri.& commo. rei vend. Item pro
complcmento huius columnæ notandum, quod fupradiéta
regula & do£trina vera cft, vt perfc&a venditione periculum
3 firemptoris,fedf fallir & limitatur in periculo publicationis
quod pcrtinet ad venditorem, equidem fi tibi fundum ven
\
dam,&antcquam tibi tradam vácuam poffclfionem, diátus t.
funduspublicetur,periculum fpeétatad me, quia ego vendi- tui
tor teneor vacuam poffeffionem tradere,hoceft vt cmptor pd Aj;
tior fit,ita quodab eo auocari non pollit, nam fi quisauocau* .
rit eam,erit ac fi tradita non fuiffet, de hoc eft pulcherrfmus i.
text.in l.fi fundum,ibi Doét. ff. loca. & cond. vbi loquitur dc $.
locatione & venditioncin terminis. - &;
$z Sedf quid in cafu, quando dcdi rem vendendam alicui, $
& re vendita pretio vteretur,&Antequam rcs vendatur,pcrit, £.
haec dubitatiófuit Vipiani,in Ifi quis ncccaufam,f£ficcr.pc- , ,
ta.vbi dccidit,quòd ille qui accipit rem vendendam,& vtcrc. ;.
tur pretio,pcriculo fuo rcm habebit, fcd dubitarunt DQtor. Et
de quo pcriculo intelligatur in illa lcgc Vlpiani, & fecun- si
dum Vltramonta. & nónnullos alios intclligi dcbct dccafu M;
fortuito,at fecundum Azoncm pra&ticum & iudiciofif. & nó §.
nullos moderniores intelligi dcbet de omni culpa leui & le- É.
uillima,non autcm de cafu fórtuito,&intcllc&usiftccommu ftj,
nitcra Doâoribuscft receptus,proutatteftatur fafin d.l. £u; p.
23. fi igitur illa rcspcrcat cafu förtuito, non tencbitur:ficulpa fiíi
aüterii fuaqualicuinque,tenebitur.Demüm pro compleni$- si
ro huius columnæ éffèt videndum an paäüm & piomiiiio }I.
devendendo, fit venditio,& diccndum quod non , dcquo** *

deinfra trac donatio.col.s vlt. ord. Seà quid fi promifin??

vendere nifi tibi,an ego poffim compelli ad vendendum,vide
Franci.zanet.poftcägfio.&aliosiâ rep.l.1.C.dcPacintcn*
pto.& vcnd.nu.87. - -

Dea&ionibus emptionis& 1 ;
venditionis, f,
s V M M A R I A. 3 F
* Ex contraäu emptionis, & yenditioni duplexoritur* f;

άio. | [;
2 Emptor poteft agere de euiäione inhoccontraäuff: , ,
t10i114 ;

- —
 DE EM P T. ET VENDIT, 419
tionis,& habet locum euiάio.
3 Si venditur res vitio/a yendens ignoranter,temetur red
hibitoria, aut quanti minorù, & fifçienter tenetur ad
intereffè. *.

'um EN 1 O ad fextam columnam ciufdem ordinis, quae

Q!!!
eft infkripta, quæ aëìio oriatur & detur in hoc contra
„£[..
tui
άu cmptio.&vcnd.prdcuius declaratione fcicndum,
quodf duplex oritur a&io,vna ex vendito, quæ crcditori da
:. tur ad confequendam pecuniam ab emptore, & vfuras pretij.
i; Alteta,quæ emptori datur, quæ vocatufaétio exempto, & da
jj* turquotiefcunque pretium eft folutum contra venditorem
rij
ad rem confequendam cum his, quæ ex bono & æquo proue
Ii: niunt,veluti cum fruâibuspoft moram.l.Iulianus. $. ófferri;
& $.ex vendito, vbi glo.& l.ex empto,ff.de a&io.cmp.& l.cu.
;i; rabit.C.eod.tit.Prætereà notandum, quodfemptor potcft a
at , -
gere decui&ione in hoc contraâu, & habet locum eüiäio fal
f. ;. tcm ad pretium,& æftimationem rei, etiam fi cffet di&um,
;::. quod non teneantur de cuiétione venditores, text. cft & pcr
tot.tit.inl.i.ff.de cui&.&C.eodem,per totum tit.de qua ma
3:1 tcria effet hic dicendum; verum quia infra in quinta & vlti
ad ma parte Amphitheatri fuo loco propriodicemus, ne bisidé
&■ repetamus,crit filentio nunc praetcreundum.Accedat fupradi
$: &is,quodffi venditur res vitiofa,vendens ignoranter tchetur
redhibitoria,ideftrem recipere,& pretium íeftituere, aut quâ
to minorisrcs yalet,& fi fcienter tenetur ad interefTecmpro
ri,ftificet nedum ad pretium, fedad omnia damna emptoris
refarcienda,nifi cffet vitium furis,de quo per Fab.in 6.quaeft.
prin.nu.53.in decimo quinto quæfito.

Qujbus cafibus annulletur emptio

& venditio.
s V M M A R 1 A.
1 Pluribumodù annullatur, & reßimditur emptiò, &
venditio.
2 Ref.inditur contrario con/en/ùpartis, vtpropter dolum,
vel metum adhibitum.
f*
3 Solopaéto mudofiue incontinenti, fiueex interuallofaët
reßinditur contraétw. -
Idd 2 Pá
;
 PETR. NICOL. MOZZ.
Pa&um nudum non fùfficit adtollemdam obligationem in
contraétibus verbis,fecùs incontraítibus,qui celebrantur
confenfì,nifiinteruenittraditio.
Quando interuenit traditioim contraäu, anpaäumnii
dum aliquidoperetur. •

Reßinditur contraáus etiamperdolum.

si dolusdeditcaufàm contraäui, eft ipfoiure mullus con
traëtus.
si ille quipaffuefdolum, velit ftare contraäui, valet
comtra&us.
Reßunditur contraáuperlafionem vltra dimidiami*
fupretij. -

J0 2üandòintelligaturminuspretium,ßcundum Doäore;
De iure ciuiliprocedet libellus purus, de iure autem £4m0
JL/
nico debetagialternatiuè, vt velpretiumfùppleatur, yel
refcindatur contraëtus.
J2
Nonfifficit,vtreddatur vnunummus, per quem exclu
datur lafio in emptione. -

J3 valorrei debet cónfiderari tempore contraäus, non4*

tempoftea. -

14 siris ab emptore alienatafit, poterit decepti; venditat

agere contra emptorem, cumfitperfonaliter obligatus nó
contra nouumpoffefforem.
IJ Aâiopemfomalù momfequiturpoffefforemfundi. -

a6
sireíemptapereafcajùfortüito, nonpot£f*43i remedio
l. 2. C.de refé.venid. - . a.

17 Äîc derefiind, rend pofitintent*!

res fit vendita in publica fùbhaftatione im pundai** 3.
fic,fecùs de confùetudine. -

J8 Aiíremediumá.l.2.c.dereßind. vend. haleatl**"!"

aljrcontraâibus,quandoadeftlafio yltraditiifi*"; di$
qiiodfic in bonafideicontraäibus,fecùs infridtº*°
tra&ibus.
19 In contraâibusftriàiiurühalet locum remudium,l.f
quu
 το β. EM P T. ET vEN DI*t. 4?t
qui, cum aliter,ff.de verb.oblig.
30 Remedium l. 2.C. de reßimd. habet locum etiamfifit illi
expreßèrenunciatum, diffinguitur ibi, & concordatur
contrarietas etiam in laudo & ecclefia.
a Remedium l. z. C. dereßum.nóhabetlocum intranfââio
ne,fecundum amtiquos Doc. & magis commu.opinio.
22 Remedium l.2. habet locum in tran/àítione, fecundum
magis commu. opim.
23 Concordatio opimiom. tontrar. anexceffiwfit in modico,
vel magno.
24 Remediuml.2.C.dere/cin.mom babet locum imtomtra&i
bus, quibus interuemit iüramentum denom contrauenien
{!, do,& excertaßientia.
■* , 25 Iuramentum amvalidet contraëtum minoris, mulieris,et
f' ruffici.
„!
26 Quandorefcinditur comtra&ius ob remedium l. 2. C. de
(;? refìim. vend. amdebeatreftitui res ipfâetiam cumfru
άibus, -

;£* 27 Qualiterformetur libellupro confequendo beneficiol.z.

C.de reßim. yend. -

2* Refíinditurcontraäwemptioni & vend. obpatium de

st, retrouendendo,&quando.
29 Anpaftumderetrouendendolicitum fit,
30 An tranfa£to temporeprafixo,poßit yenditorrem vendi
tamredimere oblatopretio.
31 Interdum contraäus emptionis cum paäo de retrouem
aj dendo,prefùmitur vfùrarius & fimulatus.
μή 32 Reféinditur comtraäus emption.perpaäum leg.commi£
fori«,veladdiäionüim diem, vel ex inolferuantia pro
11 mifforum.
j* 33 Reféinditurcomtraäus emptio perreftitu.iminteg.
β 34 Reßinditurcontra£tus emptio.volente altero ex cwtr4
hentibus,fi vitium infrafex men/es in re empta depre
? hendat emptor.
Dd 4 Reßin
432 P ET R. NICOI. M oz z.
3* Ref.inditur contrac. emption.multis modis.
36 Contraítus emptionis redditur nullus, fi conferaturp4r
aliquafùbftantialis im voluntate contrahentis.
37 Quo iure,/eu quoremediopetatur refúßiovenditionis.
EVENIO adfeptimam & vltimam columnam hu
DE
-

-
vltimi ordinis, pro cuius expeditionc animaducr
tendum eft, quodfpluribtis modis refcinditur & an
nullatur contraétus emptionis & vcnditionis, nempè contra
rio confenfu partium,item fidolusdcdit caufam contraétui,
vcl incidit incohtraétum. Item per laefionem vltra dimidiâ,
pcr paétum deretrouendendo,per paétum legis commifforis,
vel addiétionis in diem,per reftitutionem in integrum, & a
quedeclarandi illi funt.de quibusfingulis vidédum,figill
lijs quibufdam modis, • . • — .
atim
Et primò f refcinditur contrario confenfi partis,vel pro
pter dolum,vel metum adhibitum, item per læ{ionem vltra
dimidiam,de qua dicemusinfrà diffusè, & de refcifiione con
traétus vnius partis loquitur titulus,C.dc rcfcind. vend. & ibi
Azo in fum.& exemplificat,fi refcindatur ratione minorisae*
tatis, ve! ratione erroris,&alijs quibufJam modis, vcl refcin
ditur contrario confenfu partiuin ante traditionem, dequo.
C.quando liceat ab cmptione difce.& ibi Azo, nam ficut gon
traâusfuit perfe&us&confummatus folo cöfcnfu $ vglun
tate partium,ira.&etiam ci» diftraâus I.1.&2.C quandolis, ab
cæteri fcri
emptio.difced ibi glo.& Bar & Baf.Sal.Caft.&
beri.communiter in Iiurifgentium.$.adcò,f£de pac,quapro
3 pter f folo pacto nudo, fiue incontinenti faâo poft contra
&um,fiue exinteruallo contraâusifte emption. & vend. r£
fcinditur,vt probatur diétis iuribus. Et fitu oppugnando di
queobligationpaâum
ceres,quodf em,l.finudum
vnus.§.paάusn e peteret,ff.endamyti;!;
non fufficitadtoll depa&t. ibi
commuìiter Do&.refpondetür quod benè verum eft, & pro
ccdit in contra&u verborum,Bolo conf7.num.32 fecüseftia
contra&ibus, qui celebrantur confenfu, namque $m cele
brcntur confenfu, folo etiam confenfu contraiiodiffoluun
tur.d.§.pa&us ne peteret,nifi fuerit fequuta traditio rci, tunc
enim oporteret etiam vt fiererreftitutio reitraditae,cfttext.ia
l.ab emptione,f£de pac.& ibi copmmuniter Do&orcs, t£$:a
1.cum emptor,£deiefcind yend. ibi fcrib. in gg? cafu , fcili
cetf quando intcruenit traditio,am paaum, gfoiutoiium :
liquidoperetur,fccundum Doâorcsin diâal ab smrj;; -

-
 IDE EM p T. ET v p. N D I T.
ff.depa&.dicendum eft, quod fi fiat pa&um nudum de reuo
cando ex interuallo, & fic non veftitum vohærentia contrà
&tus,oritur tantum naturalisobligatio ad reuocandum, & o
pciabitur exceptionem,velretentionem ex parte eius: fi au
tem paétum fiat obligatorium, vt fi dicatur, nos difcedimus
à contra&u,& venditór promittit reftituererem, tunc fi talis
conuentio fa&a fit iuxta contra&um,ve(titur cohaercntia con
traéìus,& oritur obligatio efficax reciproca inter eos ad refol
uendum, & fimikitefeffet fi talc pa&um reuocatorium fie
retper ftipulationem,fiue incontinenti,{iue exinteruallo,{ed
fi pa&um fimpliciter interucnir, tunc non valet, nec inducit
obligationcm,nec naturalem ad reuocandum, fiue inconti
henti fiat,{iueex interuallo,quia intentio partium fuit reuo
gare non contrahere,nec inducere obligationem, ita probat
text.& eft fuusinrelle&us verus,in d.l.ab emptione,§.fi. ff. de
paét.ibi Bart.Paul.& cæteri.
Secundò modofrefcinditur contra&us propter dolum,
de quo in l.& eleganter,f£dc dolo,& ibi Doëpoft glo. in l. fi
dolo.C.de refcin vend.& §.a&ionum,& ibi glo. Inft.de aâio.
& tradunt Doc.in ■ fi quod aurum.ff.de vcrb. obligat. ibi fi
nanterpcr Rom. & Iaf. poft Barr. & pcr Cano. in c. cum dile
{ti, de emptio.& vend.io.de Ana.& Abb. in c. in ciuitate, de
vfur.Calder.in c. nauiganti,eod.tit.pcr Strac. Ancho. trac. de
mercatura,in .part.in .colum.& de proxeneticis, in 4. par.
quaeft.i.vbianimaduertit, d. contra&um emptiohis & vend.
poffefolum refcindi ob dolum contrahentium, non autem
obdoluim proxenetae,ideft mediatoris,de quo per Cor. confi.
263. numciofexto,voluminetertio.quamuis poftea poffitagi
dedolo contra proxenetam,de quo ctiam Doótor.ind.l. & e
leganter.ffidolus igitur dedit caufam contraétui,contra&us
eftipfo iure íïí verò incidit in contra&ü,refkinditur di
&tisiuib.& latèper Doc. prgcipuè Cag. in 1.2.in 1. conck poft
nu.i$.C.deref.ven.pe»Iaf.in l.quod aurum,ff.de ver. obkdixi
muscol.foloinhaerente, quæ eft infcripta cötraâus, in quarto
confiderabili,& dolus debet effe talis, qui cadat in cöftáutem
virü, & quemlibet callidiflimü falleret,ficut dicitur de metu,
Inn.in c.cum dik&i,ext.quod met.caufa.Iaf.in 1. interpofi
tas.C.detranf.& l.fi quis cum aliter,nu.9.ff.de ver.obl.aduer
tetamen,quodffi ille qui paffuscftdolum,velit ftate contra.
£tui,valet & tenet cum hoc beneficium refciffionis fuifauore
fit indu&um,tcxt.& ibi gloff. in d. 1. elegantcr, ff.dc dolo,&
Dd 4 fic po
424 - PETR. N I coL. Mozz.
* fic poteritapprobare venditionem,fi vult & idemdepa&oad
diétionis in diem eft dicendum,dequo infìà.
' Tertio modofrefcinditur cótractus emp.& ven.per lgfio
nem vltra dimidiä iufti pretij,de quo in l. z. ü.de ref.ven. ibiq;
oas Doc quorum ingenia plurimü infudarunt in lucubratio
nib.ad illâ legem,feâ maximè celcbrem reddiderunt eamBaf.
Bal.Ang Caf.ful.Sal.Pet. Pich. Pant. Cre. Cagn. Arius Pinel
lus,& aiijplcriq;,& de hac eadem materia trâditur per Cano
nifiasin c.cum dileâi,& c.cü caufa,ubi fignanter An.de Burg,
de emp.& vend.& de hac ca.matcria traditur per Fab.d£M0a
te,fuotrac.deemp.&ven.in $.q.prin.& pcr Gul.Cafligd infu
is conclufionib.tit.deemp.&ven. per An.Ga. in recoll.com:
opi.li.3.conc.i.tit.de emp.pcr Mcno.confi.nu.348.& perquá
plurimos Doc.com.quósomnes recenfere effet fuperfluum,
fatiserit quod ex Doc omnium rccolle&ione fcire debctis,qd'
refcinditür huiufmodi cötraáuscmp.& vcn quandoqui£v*
dit alterirem,& emp.vel vend. fuit äeceptus Vltra dimidiam
iufìi precij,tunc enim potcft deceptus pctcrc vt fcfcindatur?
tra&üs,vel fupplcatur iuftü pretium,prout probaturd.l.^.cur
ius,te.verba füht, Rem maióris pretij,fitu,vcl patcr tu°gnitº:
ris pretijdiftraxerit,humanum cft,vt vcl prc$ign: tereflituci,
teèmptorib.fundum venundatürccipias, vel fi£!£g3'it quod
1Q
deiufio pretio recipias:f minus aüt prccium ex Poct. 9"'"'''
mëtevidetur ÄÈÉ âimidia parsveri pretijfoluta fit, Ayut
- gííííííííííÁíô.Cafsal.&
iia,fiegoemerërem,quae cætericömüiter
valctdeccm,Pro deceme$$££'j£'j;
& fexvelvl
tra,veIv&ditor vendat Ap quatuor,veliminus,quod decem va
let,prout gl.mag.ibi cómmuniter recepta, & ita ante omnes
intéllexit?\zoiitfu.tit. de contrah. emp. quarmui$$9*'*''"'°
ζηέspec. & malè,tit.dercfcin,vendin3.col.
cum dile£ti,dccmp.& $$£%$
ven.vtad hoc, vt detur refcifio vltradi
midiam ex parte emptoris,dcbct pretium duplicari, puta qd*
valet decé,pro viginti &vn9 fuerit emptum,quod nullo mo
do potefteffe, etenim effèt deterioriscód 1t1onis emptoringa
quejvendi ror,fi re&è & fubtiliter perpędens judicijtrutina,
atq3deò non rccedendüà .opi.commun}$ recepta,& m£
móriæ tenendü,qfde iure ciuili proccdct libellus purus,quá
doagitur derefciffione contra&usvltra dimidiâ, d. 1.z. C. άc
Ëí&ío.bene.Canop.in trac.dcfofofori, *foropoli,
in z.lim.tit.de emp.& ven.num.i8t. fcddeius Ca nonicodc *i
ceptus debet agere alternatiuè, vt vcl refcindatur venditio, ε']
iùfum Ppretium, ncc fufficit vt aducrfa
vcl fupplcatuf iuftum • rius Null
 IDE EMPT. ET v EN DIT. 425
tiusreftituat tantùm preciùlgfionis, videlicet fi venditor rem
valentem decem profexdecim vendat,f non fufficit vt reddat
vnum nummum,perquem excludatur laefiovltrà dimidiam,
fedrcquiritur,quòdtotum precium, in quo eft deceptus,re(li
tuat,& fic fcx nummos,ita probant iura praediéta,& maximè
in d.l.2.ibi Bal.in 12. q.Caft.nu.z.& magiscommuniter Doc.
f & talisvalor rei debet cöfiderari tempore contra&us,nöau 13
tcmpofteà,l.fi voluntate,C.de refc.ven. & nota, quòd ffi res 14.
fitabemptorealienata, poterit venditor deceptusageré cótra
emptorem,cùm fit perfonalitcr obligatus, & nó contra nouü
pofTefTorem,quia fa&io perfonalis non fequitur pofTefTorem
fundi,l.fi.$.fi.ff.de contrah.empt.ibi Doc. communiter gl.in
d.l.*.ff.de refc.yen.tra.Soc.reg. i76. Pet.à Duen.reg 8.fi aùtem
ipfe emptoreffet deceptus, & rcm alienauit, non poteß agere
contravenditorem,cùm non po{fit tradere,& fit fua culpâ pri
uatusfacultate tradendi,d.l. v. Doc.latè ibi: (cd quid fi praedi
&ta resempta pereat cafu fortuito? dic quòd ncq; emptor, ncq;
venditor poteft agereremcdiod.l.z. etiam fi venditor eft dece
ptus, emptor liberatur, cùm non poßit illam rem tradere, ita
quòd ea reperempta liberatur,arg.l.fi ex legati caufa,f£de ver
bo.obl.& ärg.l.fitiaetextores,§.fi.ff.delegi.& 1. in naueSau
phcli,ff.loc.ybiaëtio, vel obligatio emanata refpe&u rei, ex
tinguitur rcfpe&u rei, declaratâ Duen.reg. 179. poft Soci.reg.
32. Berar.dcIuco reg 169. Iaf.inl.quòd te mihi, num. iz. ff.fi
. cert.petat. Rip.eod. ego intelligo, quando res perit cafu for
tuito,vtdixi,non fua culpa,aliàs teneretur fupplere pretium,
prout tenet Ioan.And. in c.cùm dileéti, in Rubr. in addit.ad
Specul.de empt.& vend. & Abb.ind.c. t. num.io. vel dic, hoc
procederede iure Canonico, aliter dc iureCiuili, etfi emptor
effet deceptus,non poterit agere, quia non poteftrem darc,ne
quereftituereipfi venditori, & hoc videtur effe de mente glo.
ind.l.2.in glo.magna,in ver.vndeea pcrcepta,& ibi Bart.nu.
13.& Bal.in 4.ii.&Sal.in iz.cafu nu.i6. & communiter cæteri
Doét, -

Nec ignorandum eft, quòd emptionis contra&usrefcif

fio foluitür morte emptoris, vel venditoris, & fic hæredes vti
non poffunt remedi6l.v. C.de refcind.vendit. & hoc quando
à principio fcicbant rem effe illiusvaloris.Itêfi teftator appo
fuerit pretium, illudquetaxauerit, tunc hæres non poteftvti
remcdio, d.l.z.fecùs fi teftator fimpliciter rem vendi iubeat,
nöt.l.Imperator,$.fi centum,f£dclega.z.l.fi fideiufTor, 5.me
minifTe,l.ficui,$.fin.ff.de lega.i. Pamit.Crem.im repetit. Rub.
3 C.de
426 PETR. NIcoI. Mozz.
C dercf<.vendit.nu.2$. vbi etiam Pinel.par. .. nu.io.Tiraq.
de vtroquc rctrac.tit.de retrac.ligna, in fin.nu.9.Scbaft.Mcd.
traét, mors omnia foluit,par. z.cóncluf.39.nu.io5. ratio primi
qi&ti eft, quia cx quo venditor, vel emptorfciuerint verúmva
lorem rei, dcccpti dici non poffunt, ham fcienti & confenti
cnti non fit fraus ncquc iniuria,c. fcienti,dc rcg.jur.in 6.l.z.§.
vfque,ff.de iniur.huiüsautem opin.funt Doc.ömnes, d.1.2.in mur
princ.C.de refc.vend.Bart.nu.16.Bal.q. 4. nu.6. Sahi.q.7.nu.7.
Fulg.nu.ii.Cagno.nu.124.Cre.nu.s6. Pin.par.i.nu.io. Caf.l.
maioribus,C.com. vtr.iud.Did.Cou.lib.z.vat.refo.iu.c.4. nu. &gt;
2. Affi.trac.feu.lib.3.nu.37.Tiraq.trac.de vtroque retrac.tit.de n:i,
retrac.lignag. $. i.gl. 18. nu. 14. Azo in fum.C.de re£c.ver.d.nu.
1. Boë.dccif. 142. nu.3.Rom.confil.475.nu.4. Aug. Bero c.cùm
dilc&ti,nu.z3. de emp.& vend. Alex.confil.42.num.3.vol.i.&
conf. 127. vol. 4. Soc.Iun.confil.73.vol.z. Deci.confil.383.col.1.
IParif.confl. 128. nu.36.vol. 1. Barba.confil.zi.vol.4.3Goff.con
fil.feu. 23. Hieron.confil.127. Scd dato quòd d.remcdium l. v.
poffit intentari,poteritnc intentari, fi res fit vendita in publi
ca fubhaftatione,& dccreto iudicisfaéta,& in pa&o iuris? vi
detur quòd fic,tcx.eft in l.fi quos,C.dercfc.vendi. & ibi gloff.
IÜom.in l.fi quis cùm aliter,nu.8.f£de verb.oblig.Alcx.nu.16.
Ρant.Cremenf.in d.l.z.col. 24. in 8.limit. Io.de Imo.in l.pre
tia rerum,nu.s.ff.adleg.Falcid.& ibi Fran. Her.in §.corpora,
' col. 9. Abb.in c.cùm caüfam,vt ibi Anto.de Burg.nu.16. Aim.
confil.79. quid quod velit in contrarium Fab.in 8. q.nu.22.ôc
Spec.tit.de emp.& vend.§.nunc videndum, & Bart. in l 1. C.
depraed.dccur. per illum tcxt. ibi, qui optimè faluatur diftin
guendo& concordando,prout Io.de Imo.in d.l.prctia rcrum,
& Pct.à Duen.qui alios cumulat, in reg 187. in io.cafu,vtopi.
JBarto. procedat in dcbito & vcnditione fa&a ob dcbitum pu
blicum, vt ibi non in alio cafu : tamen in praâica vidctur kr
uanda opinio contraria, vt non poßit refkindicontra&us in
revendita in publica fubhaftatióne ita vidiferuari: vcl con
corda opiniones de mente Ang.& Sali.ind.l.fi quos,vt 9pia.
negatiüa procedat, vendere döminorem ipfam per fubhafta
tionem, tunc effet rcmedium l. z. fcd vcndcntc officiali, pro
cedat affirmatiua, Gabri.commu. opin. titu. de cmptio. nu
mcro a6. -

f Sed quiderit dicendum in alijscontraâibus,habcbitne

locuin rcmedium d.I.2.C de refcin.vendit.quandoadcftiaefio
vltrà dimidiâ? dic quòd fic, ita poftalios voluit Ant.dc Burg.
in d.c.cùm caufa,fub num.iz.fcilicct vt proccdat in omni;
aiujs
 I, p. E M p T. ET v E N D E T.
—; 4
n; alijscontra&ibusbonefidei, vt in permutatione,locatione,di.
uifione,& fimilibus,qui enumerantur, $.a&ionum, Inflit de
■!
aά.pro qua opinionc eft tex.in 1 in contra{tib. C.ex qui.cauf.
maio.i.maiorib.C.comm.vtriufq; iud.& gl.in d. 1 2. C.de re{.
vend.Bar.in d.l.z.in 3.q. Aret.Inft.ioca.in i.col. Cagno, in d.l.
2.nu.$6.vbi plurcs refert, & hæc eft communis opin. ferè om
nium Do&orum.
' f In contra&ibusautem ftri&ti iuris non habet locum re 19
medium d.l.z. fecundùm communem fentítiam Do&orum,
dequaatteftaturCagn.in d.l.2. nu.61. habct tamen locum re
medium l.fi quis cùm aliter, {£de verbo obligat. quod ineffc
&uin minimo differt à remedio d l. 2. poltquàm ante traditi
qnemdcccptus vltrà dimidiani, habet exceptionem doli con
traagentem, & fic rem tradiderit, habet condi&tionem inde
vii, biti ád rem traditam recuperandam, & eam retinebit, donec
{ibifuppleatur iuftum pretium, pront declarat Barto. in d.l.fi
quis non aliter,& Cagno.d.l.z.num.67. quod cft mcmori;tc i.
nendum.
-f Qujnetiam extendit Ant.de Burg d.retmcdium l.2. vt e. «
tium habeat locum, (i deceptus rcnunciauiffet exprefsè omni ì
busbeneficijs,vt non videatur renunciatum d.beneficiol. v.e
tiamfidixiffet,quòd donabat quod pluris valcbat,quia intel
ligitur de modico pretio,nonautem de magno,arg.l.haec ad- ,
iäio,íîâ€V€ÉÉÉÉÉÉÉäöiäin$quæfúnüíïíôåãîc
cmpt.& vend. Deciamus eruditifs.confil. 15. nu. 119. vok i. vbi -

inquit,quòd nulla renunciatio poteft effetam generalis,& tot i

cautelis expreffà, quæ excludat reftitutionem propterenormê .i.
laefionem,& multò magis proptcr enormißimam.Tamen in
3;. hacquæftione ita reperio à Doâo. cffediflinétum, quòdaut
venditor ignorauit valorem illius rei alienatae, aut fciuit : fi
ignorauit,poterit, non obftante quòd donauerit, quod pluris
valeret: fi autcm fciuit valorem illius rei,perdit remedium d.
1.2.ita cenfuit diftinguendum iudiciofiffimus Bart.in 1.fi quis -

cùmaliter,in 2. q.ff.de vcrb.oblig cum quo concordant com- .

muniter omnes Do&orcsim d.1.2.C.de refcind. vendi. Gul.dc \ !

Cuneoinl.fi tibi decem,in princ.£ de pac. Azo in fumma, C. ,
derefcin.vend.Iaf.in 1.& fipofttres,col.4.ff.fi quiscau.Boër.
dccif.142. Alexan.confil. 12$.fub nu.io.vol.t. Corn.confil. 127. |
vol.z.col.i.in fin.Dec.confil. 383. Roland.confil. 59. nu.io.vo- 1
lum.t. quamuisalijtenuerint contrarium,& malè, quòd imò i
non obftantibus quibufcunque verbis, poterit ob <normem , '
laefioncm rcfcindi contraäüs : non rcccdas igitur à diéta '|
diílim- 1
428 PETR. NICOL, M Ozz.
diftin&ione, quam etiam pluvinum commendatViuius, de
communi affercns, in recoll.commun. opin. in ver.venditor,
& Kirchouius indiftin&è voluit non dari remedium, l. 2. fki
enti valorem rei,prout firmat in fuis recollec.commun.opin.
concl.is.cent.3.litera L.Menoch.de arb.cafu 144.lib.2.& con
fil.i.nu.35o.vol.i.Gabr.in
cmpt.nu.98. recollcc.commun.opin.lib.3.tit.de . • - -

Item extendunt Doc.d. remedium 1. 2. vt procedat etiam

in laudo, Bart.d.l. v. verf.quaero,vtrùm hæc lex, C.eod.de ref.
vend.& in l.fi quis cùm aliter, ibi Imo. Alex.Iaf. ff.de ver.obl.
idem Bart.in l.fi focietatem,5 arbitrorum,ibi etiam Flor.car.
pen.ff.pro focio.& idem Bar.in l.Lucius, §.fi.ff.adTreb.Imo.
in c.cùm caufa,col.3.de emp.& vêd.& Ant. de But.in c.Quin
tauallis,deiureiu.quos recénfet etiam Gab.lib.3.dc emptio.&
vendi.nu.13.& dcclara,vt ibi pcr eum. - -

Item extendunt Do&.vtprocedat d.l. C.de refvend. etiâ

fi ab Ecclefia faétafuerit venditio, vt inquit Bald. 1.z. colum.
8.verf.decimoquartò quæro. & tantò magis, fiâ priuato Ec
clefiae fiat venditio,vtibi per Sal.& Caftr.& etiam extendunt
I)oc.d.1.2.vt habeat locum in venditione fa&a per procurato
rem,vt per Aret. conf. iz$.col.1. Signo.de Hom6d.in conf.137.
colum. 1.quinimò Bar.voluit in l.fi focietatem,§.arbitrorum,
ff.pro foc.vt in venditioneà procuratore fa&a fufficiat illum
deceptum effein 3.par.pretij Bartol.fequiturCaften.in d.13.
Anton.de Butr.in c.Qujntauallis, de iureiur. quamuisde ifta
opin.Bart.dubitet Abbás in c.cum caufa,de empt.& vendi,&
fequiturSoc.in reg.ax; num.s. fed contra Bart.tenuit Roma.
inl.fi quis arbiträíu,col.fin.ff de verb.obl. Corn.confi!34o.
col.peri.vol.4.qui videntur velle,vt faltem in dimidia debeat
adeffelaefioad hoc, vt venditioà procuratore poffit gfcindi.
Poteft tamen concordari opin.Bar.cum Doc. ex mente Areti;
d.confilis;.circa fin.vt opinio
conftituitür procurator Bart.debeat
ab homine, intelligineo,qui
qui habet poteftatem li
mitatam fecündùm voluntatem ipfiüs : fecùsih eo, quihabct
poteftatem conceffàmà lege, & ita videtur etiam concordate
Ant.Gab.in tit.de empt.& ôçnd.lib.3.com opin.num.33 Vbi
extenditd.l.z.vt habeàt
locum
tionum,& in reaeftimata indeccptionéfa&a infaldor*
data in $i; vt

per Calde confiiA.ir.derer permuta.fèdifta opinigCalde*

Xommuniter reprobatur, vt arteflantur Deci. çonfil*!o«*
!um.penul. Itcm extendit Dom.Gab.pluribusaliismod.qu£*
dcfcribcreeffèt fuperfluum: & pluribüsetiam limitat ££
urg,
^ -
 IDE EMPT. ET VENIDIT. 429
Burgd.c.cum caufa.& duodecim modis limitat d.l.z.C.dere.
fcin vend.Bart.Soc.in reg. zz6. & 29. modis limitat D.Gabri,
ncmpe vt non habcat locum in donatione per Aymo.confil.
16o.& 191. idem in feudo & cmphyteufi, quod declara, vt per
eum, nos dicemus fuis locis proprijs. Idem in aditione hære
ditatis,in paéto liberatorio,in re pignoridata, & in creditore
miffoin poffèffionem rerum debitoris. Item non procedet d.
l.z. contra fecundum emptorcm, quia primus venditor non
; potcritagere cötra fccundum emptorem,fed debetagcrecon
tra primùm, Alexan.confil.9z.volun.t. Item non proccdct,
quandocflcnt decurfi 3o.anni, vt pcrCor.confi.17.vol.4. Item
non procedet in hæredibus venditoris. Item fi teftator appo
fuerit & iufferit vendi,&appofuerit & taxauerit pretium,fex.
in l.fi fideiuffor.3.meminiffe, ibi D6&.ff.de leg. t. Pinc.l.z.de
refcin.vendit.par.v.num. t9. Scbaft.Medic. tra&t. mors omnia
fol.conclu(39.par.z. f Sed ego quæro,an d.remedium 1. 2. ha
eat locum tranfa&ionc : & diccndum quòd non, fecundùm

: magiscommunem opinionem, de qua attcftatur Imo. in l.fi

quis cùm aliter,num.3.ff.de verbo.obl.& iftam opin.firmauit
£; c.cüm caufa,de emp.& ven. ibi Vinc.Tancr. Inn.Io.An
r.Anch.& Imo tenet, D.Iac.de Aret.Ricar.Malum.Ray. For
fi Cyn.refert Bald.& fequitur in d.1.2.in s oppofidem $alum
lfin.C.de contrah.emp.& plerique alij: & tenet Sal. in d.1.2.
hum.7. Spccultit.de eimpt.& vend. §. nunc videndum, verfic.
quid in tranfa&ione,Guiliel.de Cuneo. in l.fi ex caufa,C.de v.
fucap.proempt.& Aretin.in l.fi quis cùm aliter, fub num.4.
ff.dévérb. ob ig. ibi de magis communi atteftatur, & pro ea
rcfert Florianum, & de cofiimuni atteftatur Canoniftärü ibi
Rom.fub num. 14. licèt cùm Imola ab ea recedat, ibi fequitur
Alex.qui hanc putat veriorem,fub nu.8. & refert Lanfränc.de
Oriano.in trac de arbitr.par. i. & tenet eam Iaf.in d. 1. fi quis,
hu.13 qui eam iu(tiorem vocat, Cumanum allegat Ang.in l.
in fumma,in prin.per illum tex.ff.de cond.ind.& hançopin.
firmauit Abbâsfibi contradicens,confil. i .in z.par. Io.de A
nania, confil 33.circa primum dubium, dum vult refkindifo
lum proptcr dolum, Alex confil. 4 v. fuper præmiffo, col.3. &
o.lib.$.de magis communi ibi,& Abbas fibi contrarius inc. 1.
dctranfac.lafin 1.1. de erro.calcu.Bar.confil 4*. colum.ante
penult.lib. 1. Cur.Sen.confil.66. Afflic.decif. voc. Ruin. con
fil.13 .num.8.lib. 1. Maur.in trac.de reftitut.c. . io. Connanus
ib.7.cap.9.var.rcfolut. Curt. Iun. in l.fub prætextu, num.m.
C.dc tranfa&. Gratus confil.u8.num.9.lib.z. Dcs.confit.*i6.
- & 479.
43o P ET R. NICO L. M O z 2.
& 479.& $$t. Parif.confil. 99.num.6o.lib.i.& hæc videtur má
gis communis & practicafiilis opinio, dc qua magis commu
ni attefiatur Aymo conf. 151.nu.z6. Dcci.zi6.& lodoch. Dam
houde. 1n fuo Enchiridion parium, in verbo,tranfaélio, & dc
ca atteftatur,Bernardinus,Bombinus confil.3.vol. t.
22 f Contrarium tcnuit Bart. quod iimo habeat locum rcmc
dium l.2.in tranfačtionc,in l.fi quis cùmalitcr,nu.3.de veib.
obligat. & in d.l. ..C.dc rcfkin.num.7.& ante cum tenuit Ac
curfius in l. Lucius, §.fina.ff ad Treb. & temet cum Bar. Pet.dc
Soc. Ang. num. S.Alb. nu.$. qui refcrt lac.de Aret. & Bald. fibi
contrarius,Cremcnf.d.l.z.nu.48.Cagn.num.78. Caft.num.13.
Petrus Pichusd.l.2. de magis commüni, nu.37.cum Bar.tcnuit
JButr.Card. Imo. Abbas fibi contrarius, Barbat, fibi contrar.c.
cùm caufam,de emp. Fab.de Montc,trac.de empt. 8.q.princi,
nu.8. & 13.deappcllat.fententiam æquiorcns, Caccialup.tras;
de tranfäc. in iò.q.princ.Soc.conf. §.col. 2. lib. i. Anch.conf.
zzi. Anto. Rubc. conf.7i.nu.8. Rcbuff.tit.dc rei*in.contrac. to
mo i.art.i.glo. 15.nu.18 Soc.Scn.conf. 85.nu.3.lib.z.quidcma
gis communi, Soc. Iun.conf. 129. nu.48.lib.i.& confil.98.lib.z.
Cagn.de magis communi,l.i.nu.z9.C.de pac. Dcc.fibi contra:
rius, conf.6o.nu.4. & conf. 57o.nu.io.CaJd .conf.3.tit.detranß
aά.Corn.conf. 116. & 189.vol. 1. & conf. 161.col.fin.vol 3. Alcx; hun

conf. vzz.col.4.voi.z.& conf. 89. col.pcn.vol.z. Bertran.conf. ί;;

81.col.fin.voi. 1.& conf. ioo.col.3.vol.i. & conf7v. col. fi.vol.
z.& conf. 11. col. pen. volum. 2. Dec. Ncapol.zzo.in antiquisi g;
& in nouis 139. Zaf.conf. 18. vol. i.vbi rcfcrt ctiam aliostcncn uiu;
tcs contrarium.
23 fSedad hoc,vt illud quod in proœmio polliciti fumus,
feruetur, fic fœdere diftin&ionis vtraque opinio concordari
poteft: fi enim exceffus vltrà dimidiam iu(iaeaefìimationisfit C. I.
in modico,tunc proccdit prima opinio negatiua,fi autcm cf.
fct magnus exccfTus,tunc opinio fccunda,quae fuit Bar.procc
dat,& íic circa träfa&ionem communiserit rcfolutio cx fncn*
te Cornei, quòd vbi quifpiam repcritur laefus vltrà dimidiam
iuftae aeftimiationisfüturę litis, niagno & longo exceffu,&fic
dubio litis euétu infpe&o enormiffima intcrueniffet lctio, tiis
^ d.tranfa&ioni cótráuenire poßit,prout diftinguit Corn.con
fil. 166.col.pen.& conf. 189. Vol. i.fupcriùsctiam citatis,&$0n
fil.27.col. $hb.4. Alex.conf.z4.nu.io.vol.z.ampleaitur P*
cius conf. »o3.nu.4.in fin.& conf. 479.col.vlt. Piiif.confili*
nu.io.volum.z.Grammat.decif.66.nu.44.& 48. Craud<^*
fil. 131.nu.16.Soc.Iun.d.conf. 119.nu.48.& conf.i44. um.
•;:;
 * I)r EM p T. ET V E N D1Y. 43£
!&fa.i.& confil.98.fupracitato,nu.i8.& conf.z4.nu.zz.Pinel.
in 1. 1.C.de refcin.vend.nu.zz. Rolan.à Valle confil. 28. num.
26.vol. 4. Parif.confil.uz. nu. 12o. vol. 1. & ita videtur concor
dare Antó Gabr.lib.3.cominun.opin.deemp.& vend. num.
69. ita etiam fuperioribus diebus interrogatus eruditifs. Do
minus Baptifta de Hieronymis Maceraten. ex faéto refpödit,
& vi&i eiusconfilium in hac materia pulcherrimum,fed non
` dam impreffum volumen illorum confiliorum : & fic vide
wmùs clarè, quòd fecundùm iftam diftinétionem fecunda opi
Ἀio Bart.veia eft & aequa: quæ diftinétio videtur etiam effè de
mente Decij, & fic non erit fibi contrarius : ita poftquàm fir
maui,reperi etiam effe diftinétum à Laurentio Kirchouio in
recolleét.commun.opin.concluf.87. & etiam à Gabriel. lib.3.
commun.opin.tit.deempt.vt dixi concluf. 1. nu. 69. & à Fran.
Turzano concluf.139. & à Ioan.Mauritio in folenni trac.de re
ftit in integ. c. 123. dum loquitur de juramento in contraéto
adhibito.
, f Itemdi&um remedium 1.2. non procedit in contra&i
bus, in quibus iuramentum interceffit de non contrauenien
do,& ex certa fcientia,fecundùm gl.Bar.Bal. 4. q.Sal.7.q. Ca
ftrenf. & cæteri, in d.1.2.& moderiiiores dicunt fianc effécom
Imunem opinionem,de qua per Caffiodorum decif. vnica, tit.
de empt.& vendi.Did.Couir.c.4.variarum refolut.lib.z.Me
hoch.confil.2.vol.i.nu.338. Boê. decif.i 42. Rolan.àValle con
fil.39.nu.i8.vol. i. Franc.Turz.commu.opi. 132.bonus Kircho
uius tra&.cornmu.concl. 16.cent.3. litera l. Cachara.dccif.Pe
dcmon.decif.4i.
lirtiita,nifi effèt datum iurarhentum in die fefto, prout
declarat Plotus in folenni repetitione l.fi quando, numé.759.
C.vnde vi,& Bart. ante ornnes pluries hanc tenuiffe opinio
hem videtur in cönfil.«$.nu.zo.volum.v.verùm RomanaRo
ta in contingeritia faéti non feruauit hanc communem opi
nionem,immò quòd non obftante diéto iuramento,poffit re
£iiidi contraâus, prout refert Viuius in recollec.conimu.opi.
in verbo,venditio, Baptifta à villalobos pariter recollec.coim
mu.opi.in ver.iurameritum, & opinio Dominorum de Rota
arridct nobis plufirnùm, quando agitur de enormiffima laefi
δrie,vt diximüstra&. mutüi,columiha 7.vlt.ord. & intellige &
declara,fecundùm perfonæ qualitatem,arg tex.ind.l. fi quan
do,C.vnde vir
fSed quid in minorc,muliere & ruftico,habebitne locum 2$
tcmicdium,non obftantciuramcnto? Doéto.ind. ι.!. dicunt,
-
- quòd
 -

PETR. NICOL. Mozz.

quòd in his perfonis iuramentum non validat omninò con
tra&tum,vt dcclarat Maurit.d.trac.de reftit.in integ. cap.ii9.
vbi refert diftin&ionem Bal.quòd minor debet refìitui,ii cre
ditoris infidijsad id indu&tus fuiffet, fecùs fi fui fola facultate
læfusexiftat: at in cafu noftro, quando aliquis eft enormif
fimè laefiis,praefumitur dolo eflc induétus, vt per Riminal.Iu
nio.confil. 5. num. 1 . .vol. 1. & Iofeph.Ludou.decif.Peruf.i8.
num. 55. & 57. Ema.Soar.de commu.opin. in verbo,dolus, nu.
19o. & Hipp. Bonac.in recollec. commun. opin. in verbo,do
lus,.in 1.par. ergò non dcbet auferri beneficium d. 1. 1. qucm
admodum non aufertur beneficium reflitutionisin intcgrü,
prout videtur tenere Alexan.confil.4..volum.i.refert Decius
confil.339. num.6. Roland. autem à Vallein confil. 59.nu.zz.
volum.i.affercbat verum effe,quando minor fimplicitcriura
uit non contraucnirc contra&tui ratione minoris aetatis, quia
tunc poterit vti alio remedio, hoc eft, beneficio l. 2. fecùsauté
effet,fi fuiffet iuratum non contraucnire ratione minorisgta
tis,aut alia quacunque caufa, quia tunc excluditur omninò:
fed mihi placet opinio ifta, quando non fuiffet enormiffima
laefio,vt diximus fupeiiùs: tunc enim iuramento non obftan
terefcinditur,quod videtur etiam ita intelligere Rolan.d.con
filnum. s6.& quamuis aliqui velint, vt aliâ opinio proccdat
de iureCiuili,alia de iure Cánonico,& aliud in minorc, aliud
in pupillo: mihi tamen videtur non effe recedendumà diftifi
&ione de enormiffima laefione, vt non tcncat iuramcntum,
ex quo lex praefumit pcr vim & dolum, vt declarat Simóni dc
Praetis coníil.3. nu. 16. fecùs fi non fitenormi(fima, vide Fran
cif.Marcum decif.i. .in fine,Iaf.confil.133.volum.3. Ioan. Fi
chard. initer commun.opin. num. 9o. in verbo, enormiffima,
Francif.Turzan.inter cómmun. concluf.139. ibi pluresrcfert,
& ratio affignari poteft, quia iuramentum non cxtenditur
vltrà confenfum & intentioncm iurantis: at ille,qui iurat 3«
renunciar,non praefumitur velle verèconfentircin tam cui
dens fui damnum : vel dic ita decifum in odium machinan
tium,feu decipientis, cùm praefumcndum fit, venditqrem per
dolum emptori fuiffe induétum : vel dic ita fuißdccifum,
quia videtür contra æquitatem & amorem proximi, prou!
cft etiam ftatutum in foenerationibus, & vfurarijs,qui nopoi
funt vltrà æquitatem excedere vfuram ctiam confcfiticntibus
tempusdebitoribus:
&iurantibu§
habet quadriennium à diemagis
Prima placet:Mingr
fciéntiæ
au£m
adpetendum d.be
ncficium 1...Cfcmcn.i.dcrcftit.in intcg.l.fin.C.dctcmPoi*
1ntcg.

=-rt*
 J) E E M P T. ET v E N D I T.
integreftit.per quae iura ita decidir Maurit.tra&.dereftit.mi
no.çãp. 42.& 43. tam de iure Ciuili,quàm Canonico, & adcft
confilium Ploti,confil. 98.vbi videas.
26
fSed circa fupradiéta quaero,quando refcinditur contra
&us,resque reftituitur, & redditur, deb&tne reddi cum fru&ti
bus? & refolutiuè dicendum, quòd non, quia ifte qui poffidct
rem, cum titulo poßidet, bonaque fide, & fi vnus habet rem,
habet alter pretium, & non poteft dici poffeffor in mora, ita
firmat Antö.Gom. Hifpa. per plures rationes lib.var.refo.iur.
tit de cmpt. nu.zz.quæ omnia recenfere lögum & fuperfluum
effet, ibique citat Roffrcd.& Albc. contrarium tenefites in li
bcllo de ačtio ciuil.& in d.l. .C.dercfcin.vend & hæc opinio
recepta in praâica videtur, vt atteftaturSebaft.Medices traét.
de compenfatio.par.i.quaeft. io. num.23. quamuis fibi magis
placeat opinio, vt debeat fieri compenfàtioratione fru&uum
& pretij,quod videtur fapere aequitatem, vide f Cæpo!.defi
mul.contra columna 5. Qualiter autem formetur libellus pro
confequendo beneficiod.l.2. Doétores communiter videntur
affirmare concipiendum effe alternatiuè, nempe vt rem refti
tuat,vel pretium fupplcat, de quo diximus fugeriùs, & ponit
Fabia.deMonte tra&t. de emp.in §.quaeft.princip.num.24.de
clarat optimè Roland.à Valle confil. 59.num.8.volum.i.dum
de ineptitudine libelli fui aduerfàrij edifferit. Quæ autem
dicatur enormis laefio, quae enormior, & quæ enofimiffima,
declarat Gabriel. libro3.commun.opin. de cmptio.enormis,
quaeafcenditad fextam partem veri pretij, enormior, quæ vl
trà dimidiam : enormiffima duobustertijs, vel vltrà, Cæpo.
confil.29.
fQuarto modo refcinditur & annullatur contra&us per 23
pa&umderetrouendendo, quod hoc modo concipitur, fi ego
dicam,vendo tibi fundum hoc pa(to, vt ego poffim rem retfa
.
herefolutopretio: nam tunc poterit venditor, feu haeres eius
foluere, & ófferre pretium, & perpetuò retrahere virtute præ
di&i pa&i,fecundùm Fabia de M6nte in tra&.de emp.& Ven.
q.37.quaeft.prihcip.quod etiam tenuit Gome£lib.Commen
ta.varia, refolut.tit.de empt.& vendit.num. 28. per text. in 1.
quodfi nolit, 5. fi quid ita, ff.de ædil. edic. tameh magis com
muniseft Do&orum fententia,quod po(Iit offerritaiitùm in
fta 3o.vel4o.annos, quia ex hoc pa&o refultat aétio perfona
|
lisex vendito,vela&iò praefcriptis verbis, quæ tollitur 3o.an
norum fpatio,l.ficut, C.de præfcript.3o.vel4o.anno. & hanc
opinioncm tcnct Angel.dc Pcruf.confil.3S. nu.3. vol.z.Iaf. in
Ec I. pc
 434 PETR. N ICor. Mozz. -

1 petens,C.depac.num.to. Francif Balbusin trac.praefcrip.4;

ÉÉÉÉÉÉ Bal.in l.quòd fi nolit, §.fiquisita, fídea:
il.cdic. idem in cönf.3o3. vol. 2. lo.Faber in l.cùm notiflimi,
§ĂŠ 4o.annorum,Ancha.confil.33i.
ÉÉ l.i39. Caftrcnf.confil.43o.Rom.l.i.num.3.ff.de
1

vfucap.& hanc opinionem tenuit, & de magiscommuniat

teftatur do&ifs. íí. Dccianus, præceptor meus, confi l.io. fub
num.3o.vol. i.vbi plures refert Do&.tum antiquos more fuo,
tum moderiiiorcs, & refpondet ad contraria & fignanter ad
confilium Chaffanei,conf.ii. & ad Portium iib.coinmu.opi.
concluf.z$.lib.3. vidc Decia. confil.z. lib. 2. poteft etiam hu
iufmodi paétum retrouenditionis hoc modò concipi & fof
mari, vt fi infra decem vcl viginti annostibi emptori rcd;
gam pccuniam, teficaris fundüm mihi reftituere :'& tunc fi
infra tcmpus rcddam pretium, rcddcnda eft mihi rcs vcndi
ta, & tranfitad haeredes,& fic refcinditur emptio.& venditio.
12. C. dcpac, intcr empto. & vendit. vbi Dóåø, latè, & præ
cipueCagnol. Gozad. Zoannettus, Lupus tra&a.dcvfu.ini.
Scd quid in cafu quaeftiónis Pet.ioari.Ancha. q.43. Iib.v.
P.artc. - - - -

nempe qüando fuiffet paétum deretrouendendo pct verbum;

fi volet,& faâa fuiffet demonftratio perfonae, vérbigratia,fi
fuit diétum, quòd Titius poffet redimìcrc, vcl cogcrc ad r&di
mendum,fi volet illum fündum, in hoc cafu traiifitncad ha*
redes?\ic quòd non, & rationem rcddit praecitatus Io. Pet.
Anch.g. quæft. - - -

29 fScdquæro,än huiufmodi paâum deretrouendendo,fi;

licitum? dic quòd fic,& de iure Ciuili,& iureCanonico, c.39
noftram, decimpt.& vcnd. ibiquc Canoniftæ, & cmptorm*
dio tempore luératur fruâus perceptos, id cft, vfq; ad tempus
3o pretijfoluti,vtl.z.C.dcpac.iiiter empt.& vendit, ffcdma**
ima eft intcr Doâores cóntrouerfia,vtrùm tranfa&otem R°'°
illo præfixo, poflit venditor rem venditam rcdimcrc pblag
prctio? & mágis communis eft Doétorum fent£ntia;?P®''*
icdimeretraníåão tempore,prout tenct Gagnolind.l.z. Go
zad. num.64. & Franciícus zoannet. C. de pac. intc; cm P';
rem & venditorem. Tyraqucll. de retrac. conucnti.$.i. gl9fl.
z. nume. 43. qui alios refert, & inquit adefîè textum Prohas
opinione in 1. fi creditor, $. illud, ff. de diftras. pigno.tra
dit Menoch. de arbitrar. iudic. cafu 217, libro fecündo, Ccii.
turia tertia, Couarruui. cap, nono Yariarum rcfolutionum
`iuris -

n•. f Ani.
-/
 I • • 5 E EM pT. ET v EN DIT. , 435
•i Animaduertendum tamen, f quia interduni præfumi- si
turcóntra&usifte cum pa&o deretíoüendendo vfuràrius&fi
mulatus, prout effet,quando modicum conftitueretur pretiü,
efttex.in c.adnoftram, de empt.& vehd. & dicunt Do&.ibi,
quòd fi apponatur pa&um de recuperandare poft certü tem
pusmodico conftituto precio,praefumitur pignus, non vendi
tio,& per confequensfimulatus,& vfurarius contra&us,& fic
poterit femper redimi res ob modicitatem pretij,quam modi
citatem pretijiudex debet arbitrari,& declarare fecüdùm Me
noth.de arbitra.iudic.füpracitato loco: de qua É
latiùsdiximusinferius in columna magna, contra&usinfcri
pta,in 4-art num.33.ad praefensnihil dicam,& materiaifta re
traàusdiffufiffimè perTyraqueil.fuo exaétifs.tra&a. de vtro
que retra&. & per Cagnol.& Francif.zoannet.in repetitione
d.l.1. C.de paét. inter empt. & vendit. per Baptiftam Lupum
d.tra&.devfur. in fecundo Commentar. per Hieron.Gabriel.
pofTe folui intereffe, fed hon rcfcindi
confilio 66. vbi tenet
contra&um,& non tcncrircuendcre,ibi fub num. 19. rem pro
miffam. - - *, • ; -

fQuinto modo videtur refkindi contra&us ifte emptio

nis per Pa&um legis commifforiæ, vel addi&ionis indicm,
quod in modico differt à fuperiori, & hoc modo concipitur,
vendo talem rem, & fi tu emptor non folueris pretium infra
menfem,vel alium tcrminum.resfitinempta,l.i.& per tot.ff.
delege commiff. & nota,quòd in fuperiori pa&o deretrouen
dendo diximus, tenearis rem traderc & reddere pretio oblato,
in hoc autem pa&o legis commifforiæ diximus, res fit inem
pta,quod differt & pluseft, cùm trãsferatur dominium rei ip
foiurcabfque alia traditione, & poterit vendicarerem ipfam
immediatè,quia eft faâum pa&um per verba dire&a,fed in a
{iocafuper verba obliqua, quæ differunt, vt diximusfuperiùs
in trac.pign.in z.col.vlt.ord.in quo fecundo cafu debetagia
étioneex vendito, vel praefcrip. verbisad obferuantiam cötrae
êtus,l.i.& l.qui ea lege,& l.commifforiæ,C.de pac.interemp.
&vend.per Fabia.fuo trac.in 7. q.prin.fub nu.iz.
fSextò videtur refcindi contraétus cmptionis, quando
ex inobferuantia promifforum à contra&u volumus difcen
dcre,putà fi pa&uin accidentale appofitum fit contra&ui no
minato gratia venditoris tantùm, quod pa&um non obferua
tur,& fitconuentum de refcindendo cötra&u, nifi obferuetur
paâum conuentum, vel quamuis non fit exprefsè di&um, fit
tamétacitè,putà quia nö fuiffet aliàs véditurus véditor, putà
Ec 2 quan
486 PETR. NICOL. Mozz.
quando illud,quod eft deduétum in pa&o, eflet maius pretió,
de quo vide Franc.Burfa.confil.i9i. lib.1.vbi plenè & nostra.
&ta.fequen.col.fin.
fSeptimòrefcinditur &annullaturcontra&us per refti
tutionem in integrum, nam fi minor fit laefus, poteft peteré
reftitutionem in integrum, aduerfus venditionem, vt refcin
datur venditio,habetq; duplex remedium,nempe beneficium
l.z.& reftitutionem in integrum, de qua diximus columna,
contra&tus infcripta, in $.art.
34. fO&tauò poteft dici, quamuis fub primo videatur com
prehendi,vt diffoluatur&refcindatur contraâus emptionis
&venditionisnolente altero ex contrahentibus, vtiquefi in
frafex menfes vtiles emptor tale aliquot vitium in re empta
deprehendat,vt nullo modo empturus fuiffet, fi fciuiflet, illo
cafu daturemptori aduerfus venditorem redhibitoria aëtio,
qua cogitur rem venditam recipere, fi quid pretij ab cmptorc
eius reieft folutum, l. i. f£ deaedil.edi&t, dixi columna fupc
riori. -

33 f Item refcinditur venditioalijs modis tollendarum ob

ligationum,vtacceptilatione,l.vlti, C.deacceptil.l.cùm cm
ptor,derefcind.vend. -

36 f Item contra&us ifteredditur nullus, fi conferatur ali

quâ pars fubftantialis ipfius contra&us in voluntatcm alicu
iuscontrahentis,tex.eft in l.in vendentis,C.de contrah.empt.
cuiusverba funt, in vendentis vel ementis voluntate collata
venditione comparandi, quia non aftringit neceffitate £9*
trahentis,obligatio nulla éft,adde tex.in l.quod faepè,3; i.ff.de
contrah.empt. & poteft poni exemplum, fi venditor fic ven
dat emptori, quanti velis, quantiaequum putaueris, quanti*
ftimaueris,habebis emptum, & hoc procedit nedum In cin
ptione & venditione,fèd & in omnibüs contra&ibus onere'*
áb vtraque parte obligatorijs,vt locatione, venditione, * *
milibus cohtra&ibus: fecùs in lucratiuis, putà in donatione,
quia fiquis donaret alicui rem, fi voluerit, valet talis dona
tio,l.fiitalegatum,$.illi 1 volet, f£delega.i. fed fi conferat!"
contraétus in voluntate promittentis, non valet, fiue fit onc
rofus,fiue lucratiuuscontra&us,putà,fi ego dicam, $ono tibi,
fi velim : nam lex interpretatur, vt non velim obligari, l.fi
fub hac,ff.dea&t, & obligat.l.ftipulatio non valet,f£ûc verbo.
obligat. - . ,
Supradiâa intelligenda funt, quando contra&us ponitur
in volúntate vnius, feçùs fi in voluntatc vtriufque, yt j$
- IC1t,
 -
IDE EMPT, ET v EN DI*r. 43
dicat,vendo tibi rem pro decem,fi vis,tunc valet, gloff.in d.l. 7
imyendentis,C.de contrahen.emptio.& intellige fupradi&ta,
fifubftantia contra&us committatur in voluntáte vnius,non
autcm fi qualitas rei, vt bonitas, color, & fic placentia & dif
plicentia rei,vt fi quisdicat,vcndorem pro mille,fi infràmem
fem vel decem dies tibi placuerit, nam tunc valct, text. & ibi
gloffoptima, qui fic intelligitur communiter in §.cmptio,
Jnftitut.deemptio. vide Gabii. confil.73. fed dubitant Do&.
f quo iure, feu quo remedio petatur refciffio venditionis, Ca
no in d.l.z.num.3.refert,quòd quidam dicunt dari officium
iudicis, quidam a&ionem ex contra&u,alijcondictionem ex
l.fed communis veraque eft opinio,vt compctata&io ex con
traâu,& potior laefusiftam aâionem proponere vfque ad 3o.
annostantùm,vt diximus,cùm a&io fit perfonalis, quae nom
duratamplius,in l.ficut in rem,& l.omnes,C.de praefcript. 3o.
vel 4o.anno.tradit glo.ordin.in l.inz.quaeft.ibi Do&.C.derc
fcind.vendit, Bald.cod.inz.colum.& Angel.num. 4. Cagno.
num. 31. & ibi cæteri Do&t. Bald.tra&a.de praefcript. Maurit.
tra&.de reftitut, in integr. & diximus fuperiùs,& pcr haec
{ìnt cxpedita ea ,T quæ veniebant! dicenda
circa materiam emptionis, &
vknditionis,

Ee s TRACTA
 438 PETR. NICO L. M oz z.

T RAC T A T V S D E L O ,
CATIONE ET CO N D VCTIO.
NE, PETRI NICOLAI MOZZII
M ac ERATE NsIs, I. v. D.
Deperfonis Res Subftãtia- Natura- Qgomodo
Accidé- Qggadio annulletur
libus libus talibus
Tacita - Expreffà
Ad tempus Perpetua '
Propria Impropria
In fpecie In genere

In fcriptis Sine fcriptis

L O C A T I O.
S V M M A R I A.
1£1:4fioyohit'*, immed iatèpofi yäditionem,quia ad eiw A.

fimilitudinem contrahitur.
a Quemadmodumfolo confenfà contrahitur venditio, item A!

locatio & eifâem regulis.

3 Differunt in altquibus interfeemptio & venditio. H:

4 Venditor nom liberatur ab intereffe tradendo rem aquè

idoneam,fi vendit rem alienam,fed locator liberatur. *;
f In emptione refemel tradita, de catero non pote$t am
* • • . pliùs emptor agere, vt frui liceat, at imlocatione poteft 8,
- adhuc agere.
4 Locatio interdumfine pretio fit, fed venditio monfit.
.• 7 Im contraäu emptionis mom fit remißio mercedit,ficut in
contraáu locattomis. -

8 Contraétus locationis ymicuseft, qti4inuis duplici nomine

volumm4
 —t,
p{e LocAT. ET coNpvcT: 439 }
folumnafit infçripta.
9 Locatio & conduâio fint torrelatiua, & ad pofitionem
vniusfequitur alterius.
10
Quis dicatur locator,& qui conduâor.
J! Qui conducit domwmimciuitate, dicitur inquilimus,ruri
dicitur colomus.
12 Contraítus locationü quomodo à Doäoribus communiter
definiatur.
J3 Inlocatione yfiw transfertur,non dominium.
14 Nomdiciturlocatio propriè inhü qui locantoperasim ex
etcitio excellenti,/ed in vili.
JJ Inter Doótorem & alientulum, intermedicum & «gre
tumnoncompetut aäio ex conduíto, fedinfaäum.
u6
Perfona Aduocati eft digniorperfona Medicirationefùb
ieéti,
17 Beneficium conceffùm Doótori l. cenfétur competere D0
äori medicina,fecùspoëtü & calculatoribus.
u® Concordatio opinionum contrar.
19 Verbum res,in definitione locationi, intelligitur latè, &•
poterunt omnes res locari & mobiles & immobiles.
20
Mercesfeupenfio requiritur in locatione, ficutprecium ;i
in venditione.
21 Contraáuslocatiomi*a£imulatur in tribus cötraäuiem
ptionis.
22 Sifullonicurandaveftimentaaut fàrciendadentur, non
eft locatio,/ed contraétus immomimatus.
23 Interdum quamuis monfit conuentum demercede,cew/?
turtacitèconuentum.
24 Inlocatione oportet, quòd merces interueniat in mumea
meratapecumia.
3J Sidaturpenfioimaliogenere,& detur adnumerum,nom
eitpropriè locatio : fecùs effet, fideturpenfio im quota,e •*

rit fócietas.
26 Interdominum & colomum partiarium, qui ad partem
Ee 4 fruéium
44o. Ρ ET R. NI COIL. M oz z.
fruitum colit,non eft locationec contraäus innominatu,
fed /ocietas. .

27 Societas momtranfit adhæredes.

28 Sociusnon pote$t conueniri, mifi in quantum facere po
teft.
29 Partiarius colonus fi debita cum domino contrahat, non
poteii conueniri,nifiim quantum facerepoteft, -

ENIO igitur ad aliam columnam fecundoloco po

fitam in tertio ordine Ampbytcatri,fub qua contifie
,Y, tur locatio & condu&io, quâ pofita fuit immediatè
poftcontra&tum empt.& vendit. ea ratione, quiaad fimilitu
dinem emptionis, venditionisq; contrahitur & celebratur, l.
1. & 2.ff.loca. f quemadmodum enim folo confenfu contra
hitur venditio,ita folo confenfu locatio & condu&io,d.l.i.&
3.vbi Iurifköf.inquit,quòd eifdem regulis vtitur locatio,qui.
bus venditio,concord.tex.in §.i.eod.átque adeò apud veteres
Iurifcôfultos dubitatum fuit quibufdam cafibus, vtrùm cflet ,
emptio & venditio, vel locatio & condu&io, non immeritò
igitur fuit, fituatuscontra&usifte locationisfub haccolum
3
na,exemplo Imperatoris, qui in compilatione f€immediatè
poft tit.dea&t.empt. fubfequitur de loca.& conduc.f differüt
tamen aliquibus ifti contraëtus inter fe, hoc eft,quòdf vendi
tor,qui vendit rem aliquam,quae ab aliquo euincitur,non li
beratur præftandorem aliam gquè idoneam,fed tenetur adin
terefle,proutdeclarat Caftr.in I.fiquisfundum,f£eod, loca,&
in locatione libcratur præftando rem idoncam, text.eft in l.fi
quis domum,ff.eod.& tenet glo.quam fequitur Bart. & cæte.
in d.l.fi quis domum. Item differunt, quia in temptione fc
mel retrádita, de cæterò non potcftampliùs emptofagcre, vt
res tradatur, quamuis poffit âgere alijs aâionibusad intcrcf
fe,at in locatione ÊÊ adhucagcre condu&or,vt fruiliceat,
prout not. Bart. in d.l.fi quisdomum. & intcllige fecundùm
diftin&ionem Bart.in l.fiyno,$.item,num.z.eod. ibi aut vfus
;
impeditur faéto locatoris,autfaéto cöduétoris,aut fa&o tcrtij
aut cafu fortuito,dcquo nos infrà vltimoord. Itcm differunt,
uia flocatio conduétioque interdum fine pretio fit,quia cen
$. tacitè conuentum, & valet contra&us, quandofundus
confueuit locari ad certam mercedem,l.domini prædiorum,
C.deagric. & ccnfi.venditioautem non fit,nec valetfineprc
tiofaltcminccrto,vtdiximusfupcriùsintra&a,cmptio, in í
C0l.
 jDE LOCAT. ET CO N D V CT. 441
col.vlt.ordia & not.Caftren.in I. i.ff.eod.qui in illa quæftio -;

ìe,quando repeiitur inftrumentum de venditione, ncc adeft

p;o quanto prctio inquit non valere, intcllige quia ibi nulla
fuit mentio pretij nec certi nec inccrti,non vàleret fi fuiflet ex
prefTum pretium arbitrioalicuius certæ perfonae quæ arbitra
retur,vtcommuniter tenent Do&.in l.fi merces. É eod.§. i, In
i.eod.locati,diximusfuperiusin d.3.col.vlt.ord. traët. cmp.
& vend.Item differunt,quiaf in contraétu emptionis non fit 7
remiffio merccdis, ficut in contra&tu locationis, prout not.
Doc.in c.propter fterilitatem,ext.loca.Caft.in l. i.§.adeò, nu.
|!
2.ff.cod.& dicemusinfrá in vlt.ord. in 4. colum, & differunt
in multisalijs,prout apparebit in profecutionc. -

Deueniendo igitur addcclarationem iuxta ordinem prae

miffumerit examinanda columnaifta, locatio & condu&io
infcripta,poftea dcclarandusalius ordo,qui fuboritur, in quo
diuifionesrefident,demum ad articulos fiue cöfiderabiliadc
ueniemus. Primò igitur aduertendum eftf contraétum loca- s
tionisvnicum effe,quamuis duplici nomine columna illa fit
infcripta,namque ita duo verba flocatio & condu&tio funt ,
correlatiua,quorum natura & regula cft, vtad pofitioncm v- ,
niusfequatur neccflàriò pofitio Íïçiùs,& áãïíôïíôïëïý.
nius&remotio alterius,quemadmodum de cmptione & ven f,
ditionediximus,& declarat Franc.Bec.confil. 45.num.zz.ete
nim flocatoris dicetur qui accipit pretium, & vtcndam tra- io
dit rem.l.fi tibi, l.cum fundus, ff.eod. condu&orautem is e(t,
qui tradit pretium & retinet rem,d.l. fi tibi,& 1, cum fundus,
&l.i.§.fi quis,ff.depo.l.3.1.nemo. C. cod. ita declarat Azo in
ili fumma.C.loca.nu.z.& Hoft.Goffrcd. & cætc. {ummif. inter
dum tamen confunditura!ter pro altero,prout in leg. v.& ibi
glo.in verb.locauerint.C.loca.& l.fi quisfundum.$.i.verf.lo
cator,ibigl.locatoris,idcftcöduétoris,& inquit Bar. in l.fi v
no.$.itcm cüin prin.quodinterdüappcllatur códu&or ille, q.
dat operasvel præbet vfum rei,l.i.$.fi quis.ff.depo.condu&or
appellatur ille,quidat pretium feu penfionem.Confiderandü
tamen quod diuerfimodè vocatur ille,qui conducit prcdium
ruriabillo qui in ciuitate conducit,namfille'qui códucit do-, ui
;t', mum inciuitatedicitur inquilinus,tex.eftinl.re pignor.ff.de
ac.pof.quem tex.notauit Accur.in §.item Seruiana,in ver.co
loni, Inft.dea&.& idem crederë quod effet dicendum ia illo,
qui conducit praediü fuburbanum pertex.& ibi glo.inl. item
quæritur,§.fi.in fi.loca. & cond. ille aüt qui conducit prædiú
ruri,dicitur colon.d.l.rc pignorc,&gl.d.$.itcmScruiana.
- Ec 5 Contra
A, 4? PETR. N 1 coL. M6zz.
Δι, ' fContraétusiftelocationis,& conduaionis ficâ Do&o.
communiter diffinitur, vt fit perfonæ reive ad vfum faéta câ
ce(fio mercede in pecunia numerata conuenta, ita Azo ancc
omnes in fumma.C.loca. qu& cæteri omncs fcquuti fuerunt,
& dicitur conce{fio loco generis, cum hoc vcrbum conce(fio
ad cgtcras quoque difpofitionesapplicetur,&cuidentcr patct.'
dicitur ad vfum vt differatâ venditione, quæ ad dominium
transferendum fi dominus eft tradens celcbratur,aliàs ad fim
plicem traditioncm faciendam,& vfucapionem conccdcndâ.
3. venditæ, Inftitu.dc ier.diui. & diximus latè traétatu cmp
tion.col.3.in vlt.ordi. f in locationc autem vfus transfcrtur,/
non dominium, & fic condu&or habet tantum detcntatio
ncm vfumque rei,non poßeßionem naturalcm, vel cuilem
neq; dominium.l.non folet,vbi gl.ff.eod.iunc.l.i.vbi glo. C.
commun.de vfuc.excepto caful.in naueSaupbcli.f£eo.vbilo
catæ rei dominium transfertur, de quo dicemusinferius:dici
tur alicuius perfonae exemplificando in his, qui operas fuasal
teri locant, namque is qui operatur locator dicitur,cui opera !
tur conduétor. l.qui opcras,ff.loca.1.1.£de var.cogni.Bar.in
34 d §.item.ffedintclligendü de his perfonis, quæ locànt operas
fuasinaétione & exercitio vifi,fecùsin his, qui funt in excrci
tio excellenti:non enim propriè dicitur locatio ncc cödu&io,
15 fed dicitur præberi opera beneficijcaufa,tatq;adcò intcr prg
fidem & affefforem, Do&torem & fcholarem, inter aduocatü
& clicntulum,inter medicum & infirmum non cöpctitaâio
ex condu&to,fcd in fa£tum,próut declarat Bolog.l. dicm fun
&o,num. 13.ff.de of affef.tcnet Bart.in l.i.ff.fi men.falf.mod.
dix.& ibi gl.in vcr. honorarium, licèt videatur poftca fibicon
tradiccre in l.Martius.ff.loca.fed fœdcrc diftinâionisconcor
dari poteft vtraque opinio glo.quod ibi in illa.l.Martius, lo
quatur de medico & ægroto,qui ex eo quod reincidit in can
dem infirmitatcm propofuit aâionem ex condu&o vtlibcrct
eum,de qua matcria per Pileum latè, q.iz.fedinillal.i.loqui
tur deaduocato & clicntulo, quæ funt diuerfae perfonae, cqui
16 dem f perfonaaduocati eft dignior pcrfona mcdici, rationc
fubic&i,pröut inquit Laurcn.Siluan.conf so.num.6.volum.
i.cum fkicntia mcdicinae tendat præcisè ad curationem cor
poris, fcientia lcgalis principaliter ad curationem animi, vt
inquit Abbas in c.clerici,de iüdi.Nattaconf.i.colum.1. num.
2. at clarum cft animam digniorem effe corpore,l. fancimus.
c.de facrofan&.c.præcipimus.12.q.2.Calcan.conf.ioz. col. 3.
& Sylua nuptia, iib.4.num, & ita intclligendoAccur.rcè lo
- quutus
 pr. LocAT. ET coND v GT. 443
quutusfuit,nec erit fibi contrarius, & fic modernjores ifti,
qui dicebant Accur(ium fibi eflè contrariurn, non re&re ponde
raucrant nec intellexerant cius mcntem. Bart.autcm in d. l. 1.
yoluit quod procedat etiam in mcdico, cum medicina fit ars
liberalis,& idem voluit veracif.Alexa.inapoft.ad Bar. in I. z.
$adeò,f£loca, & ordinatus Ripa in trac.de priui, contrac.cau
fá peft.nu.ii6.& idcm firmauit do&if. & prácticus Bal. in l. i.
C.defuffrag quamuisibi Cin.teneat contrarium, & ifta opi
nioyidetur æquior.pro qua opinione facit 1. mcdicos, C. de
profef. & med.vbi æquipârantur Doétor.& medici, & inquit
Matthæus Bru.in trac.decef.bon.quaeft.io.quar.quae(t. princ.
quodfbeneficium legum Do&orum,vt pro ciuili debito rea. 7
liter ncc citari,ncc carcerari poffint, de quo in l. medicos, ibi
J}art.&alijC.de prof.& med.lib.io.procedet abfque dubio in
medicinæ Do&ore,fecùs in poëtis & calculatoribus. f fed ad
hoc vt nulla fit contrarietas,dic quod poterit proponi duplex
a&io in faâum fiue prgfcriptis verbis,& ex conduéto, ita poft
quam firmaui,repcri Pileum hoc tenentcm in d. quaeft. 12. &
& melius nos dicemus infra inf. Sequuntur alia verba defini
nitionis,velrei,f quod verbum intclligitur largè de omnibus
rcbus,pröutdiximus in col.re infcripta: namque,& res mobi
lcs &immobiles locaripo(funt,putà fundus,feruus,iumenta
veftes,vt Inft.eod.§.qui pro vfu.& l. aeden. C. loca. & Inft. dc
a&i.$.itemSeruiana,nos infra. dicitur pro certa mercede ad
differentiam emptionis,in quâ pretium non merces dicitur,
pröut dcclarat Fâb de Monte,intra&.empti, quaeft.t. num, s.
namqueficutin emptione & venditione pretium ccrtum eft a
defubftantia,fic in ifto contra&u locationis & conduaionis
mercesfeu penfio, $. 1.Inftitut. loca.& l.z. in princ. ff. eodem
loca.vbi refertf tria,in quibus contraétuslocationis atfimu- 2t
latur contra&ui emptionis & venditionis, fcilicet quod am
bofuntdeiure gentium, d. l. 1. ibi cum naturalis. Quintò,
quod ambo contrahuntur folo confenfu, d. 1. 1. ibi in verbis.
Tcrtiò quodinambobus debet conuenire de pretio feu mer
cede propriè loquendo : alioquin fi de rc alia danda, vel
facienda inter nos conuenerit : non erit locatio, fed contra
i άus innominatus, & agendum erit præfcriptis verbis, vt
1. fi conuenerit,f£commün.diuid.& l.i.$.fi quis,f£ depof. &
9ptimus tcx.in §.i.in ver.qua de caufa,lnftit. loca, vbif fi ful 2s.
loni polienda curandave, aut farcinatori farcicnda veftimen
ta quisdederit, nulla ftatim mercede conftituta , fcd poftca
tantum daturusquantum intcr cosconucncrit, non propriè
• loca
444- p E T R. NI C O L. M oz z.
locatio & condu&io contrahitur, fed contra&usinnomina
tus, & erit agendum praefcriptisvcrbis, cum fuerit incerta pe
cunia conftituta, fi nulla autem fuiffet conftituta merces, he
que incerta agendum cffct mandati aétione, pröut dcclarati
5i glo.dum opponit de,$.fi. Inft. mand. tamen aduertendum
ad ea quædiximus fuperius ex menteCaft.& aliorum Do&o
23 rum in l.1.ff.eod.quod fcilicetf interdum quamuis non fit cö
uentum de mercede,cenfetur tacitè conuenitum,& valet con
tra&us quando fundus confueuit locari ad certam mercedem.
l.domi^i prædiorum,cum alijs citatis per d.Caft.C.deagr. &
cenf.& eft text.fingularis & egregius ifi l.cxcepto. C. loca. ibi
not.glo.ordina.laco. Butri.Alb.Sal.Caft.& Bald. in l.v.& cæ
te. Do&t. commu.& adeftconfilium Alex. io7.vol. 1, num. ,.&
3.de quo meliusinfrà.fequuntur alia verba diffinitionisin nu
24.. merata pecunia, namquefoportet quod merces interueniat
in numerata pccunia,quia vt diximus, fi promittaturaliares
effet contra&usinnominatus:etcnim fipccunia non accedat,
locatio non contrahitur,l.i.§.fi quis feruum.ff.depofi. in hoc
25 tamen aduertunt Doétores, & faciunt differcntiam,anfquá
' dodatur penfio in alio genere,detur ad numerum vel menfu
ram,putà vini,olei,frumenti,& tunc volunt quòd nó fit pro
priè contra£tus locationis & conduétionis,quia nonadeftpe
cunia, fed (it cötra&usinnominatus,benè verum eftquodaf
fimilatur contra&ui locationis, & quod eft difpofitum in lo
catione habet locum in ifto cötraétu innominato, ita probat
ibi tex.in d.l.i.& Bar.in l.merces §.vis maior,nu.io.allcgatl.
fi olei.C.eod.tenet Abb.in c.propter ftcrilitatem,ibiCan.ext.
loca.& Do&or.communiter.d.§.vis maior,fecùseffet fidetur
penfio in quota, nam dicunt Do&or. quod eft focietas, & fic
26 infertur vt f inter dominum & colonum partiarium, quiad
pa&um fruétum colit, non fit locatio neccontraâusinnomi
inatus,fed focietasquaedam,ita videtur decidi in §. vis maior,
ver.quafi iure focietatis,ibi Fulgo.poft Bart.num.9.perquem
text.ita tenuit etiam Azo in fumma.C.loca. atque adeò Bart.
dicebat pro tali contra&uagendum effea&ione pro focio, &
27 infert etiam quod f talis cöntra&us non tranfitad hæredem '
coloni,ficut nec focietas tranfit, quod Paul. deCaftro ibi non
admittit,quinimò inquit cötra Bar.communiter teneri, pró
ut tenet etiam Bal.in I. i.C.de fruc.& lit. expenf. & in l.certi,
in 3.quæftio. C. loca. fed parcat mihi dominus Caftrenf. nom
bcnè pondcrauit verba Bártoli qui hoc non firmauit, fcd di
cit quod facit in argumcntum, quafi dicat, qui vult arguere
pro
 1) E L O c A T. ET CO N D v CT. 445
pro hac parte, poffet vti hoc £gumento, non proptereà ex
prefsè iftud firmauit.fed dato quod Bart. exprefsè tenuerit, e
iusopinio in pun&to iuris videtur verifsima, & fequitur eam
Abbasin c.propter fterilitatem,ext.loca.num.i4. & ibi Hen
ricus Boich.& Ludoui. Roma.conf. 5o9. & Iaco. Vngarel. in
addit.ad fummam Angel.in ver.locatio, in 3.glo.poft alios o
portet igitur vt dicamus Paulum de Caftro ibi non loqui de
communi opinione Do&orum contra Bar. fed communiter
credere contrarium, hoc eft fecundum confüetudinem loco
rum,quafi velit nö feruari de confuetudine.quod hgc fit mens
Caft.pondera verba eius, quæ fine lcge & ratione loquuntur.
non recedas igitur ab opinione Bar. Vt inter colonum partia
rium & dominum dicatur focietas,& per confequens, vt non
tranfeat ad haeredes ficut non tranfit focictas, & intellige & de
clara pröut voluit promptis.Rom.d.conf. 3o9.limita fànè ni
{itacitè videatur fa&ta recondu&tio per tacitum confcnfum,
!',
argl.idem quaeritur.5. fi .ff.eod. dicemus inf. 3. col.vlt.ord.
Item póteft inferri quod colonus partiarius debet gaude
r«beneficijs quibus gaudet focius, namf cum focius nön pof- 28
fit conueniri ni(i in quantum £}$; .1. vcrum,in princ.
. ffprofoc.l.funt qui in id, ff de re iud. ita f partiarius colonus ,
fidebitâ contraxit cum domino, & tempore folutionis non
habeat vnde foluat, non poterit conueniri, mifi in quantum fa
cere poteft.ita Fulgo.in d.§.vis maior, Ang. de Peruf. in tra&.
: de pâleis & oliuis,«ol.3.ver.ad tertium autcm, quosrefert Mat
thæus Brunus trac.de cef.bon.quaeft. 3*.quar.quaeft. prin. limi
ta tamen nifi iuramentum interceftiflct, hoc eft colonus ipfe
n inftrumento obligationis iurauerit fatisfacere, quia ratio
ne iuramenti non gaudebit beneficio illo,iuxta ea, quæ notat
curiaTholofana,quaeft. 23o.& diximus fupcrius tra&.mutui,
in 3.col.vlt. ordinis,

De diuifione Locationis &

conduétionis.J
S V M M A R I A.
, Duplexeftlocatio ficut emptio,infçripti & fine fcripti.
2 Loíatio altera infpecie, altera ingemere.
g Quandalocatur vt reddatur idem, ef propriè locatio , fi
rîreddatur eiuflemgeneri* £ff impropriè,
I0C4
446 TETR. N I CO L. MOZ z. |
4 Loratiopropriè eft quandofoluitur merces,locatio impro I ?
priè non foluitur mercer,fed oleum,vinum,&fimile loco | ;
mercedii. - t.
3 Aliud efi locatio temporalis,aliaperpetuâ. ;

• Locatio alterafit ad tempus modicum, altera adtempus | ;

magnum. ;
7 Amper locationem ad longum tempus transferatur do- ' .
7nt7}1{Inf. It,

s Per locationem conftituitur ius inre et dicitur alienatio. . .

9 Perpetua locatio dicitur illa qu«fit donecpenfiofóluatur.
Anlocatiofaäa ad vitam haleat matiramptrpetualo- ; :
ι4t 101?!*. M;

1o Si per 3o. annos vel vltra conduétores folüerunt finguli 1 s.

amnis penfionem certam & vniformiter, dicetur perpe- | tari;
tua locatto.
*

m Alia videtur locatio expreffà,alia tacita. $.

12 Poteß dici,vt alia fit locatio conditionalis, aliapura. si
13 Alialocatio circa rem eft, alta circa operam,alia circa r? A.

& operam. Ęικ;

EN I O ad alium ordinem, in quoditiifiorcfidct lo- }tim

W] carionis & conduétionis, quæ videtur effetiadcndae-
ifderh regulis, quibus vtitur emptio & venditto, atq;
ft ;
ί;
1 adeo dicendum eft,quodf duplex eft locatio ficut emptio, né :;;
pè altcra in fcriptis,altera fine fcriptis. In fcriptis dicetur illa, (;;
quæ ad fui effèntiam, & fubftantiam requirit fcripturam, is,
quod cft quoties contrahentes de facienda fcriptura aliquo H;?
modo dixerunt,licet quidam dixerint quoties nón valereali- §
• tcr contrahentes dixerunt,quàm fi poftea fcriptura fiat,l.con l.
tra&us,vbi glo.& fcribentes.C.de fide inflru.focätio fine fcri- $.
ptis illa eft, quæ folo confenfu celebratur, fimulatque deprc- t.tm

tio inter partes conuenerit, vtdiximusfuperius in diuifione || s;

emptionis & venditionis. *
Poteft dari alia diuifio, quæ fuit Iureconfulti in liri naue | tr.
Saupheli. ff. loca.ibi in illis verbis refpondit rerum locatarum $.
duo genera cffe,quam diuifionem inquit Bar.effe notandam. !
.
eft igitur altera in fpecie,altera in genere,in fpecie pröut quä- &,
do ego locari,vt idém reddatur in fpecie, excifiplum fi fulloni ';
curan•

—
 - i) : ■LOCAT, ET CON Tov CT. 447
turãda veftin*ta tradantur, tunc enim reddütur eadem vefti
mcnta. In genere veluti cum argentü poftulatü,fabro daretur,
vt vafa fierent,aut aurü, vt annuli fierêt, primò cafu, nempè 3
quãdojlocatur vt reddatur idm, erit propriè locatio, vt inquit
g|.jn d.l.in verbo locarétur, & cócor. l. nöfolet. ff. eod.loca.
Sccundò auté cafu fcilicet quando locatio fit vt reddatur id e
iufdcm gefieris pröut in loçatione frumenti, quod Sauphelus
illc excrcitor vehendum conduxerat, in quo cafu fuit domini
um translatum, ex eó quod frumenta fuerunt transfufa & mi
xta in vnum aceruum,de quo tradit Caft. optimè in d.l. nu.6.
&7.tuficdicetur locano impropriè.d.d.non folet,& ibi gl.eo.
Alijalio modo vocabant locationem propriam, & alio
modo impropriam, f nam propriam dicunt illam, pro qua
foluitur múerces, quotiefcunque igitur pro re locata foluitur 4
mcrccs,dicetur propriè locatio. Impropriam dicunt, pro qua
mercesnon foluitur.quotiefcunq; igitur pro relocata non fol
uitur merccs,fed aliares,hoc cft oleum, vinum,& fimile,dice
tur impropria locatio,de qua l.fi olij, ibi Bar.G.loca.qui tenet
quod ibi fit locatio Å£££; foluatur oleum pro relo.
cata,quamuis nonnulli velint vt ibi fit contra&usinnomina.
tus, de quoinfra videbimus. -

|! Alia cft locatio temporalisf hoc eft ad tempus, alia per

petua,hoceftin perpetüum,de quibus loquitur Anto.Gab.re
colle&tor commü.opinionum,concl.z.lib. 3.tit.de locatio. &
'* É illa locatio äd tempus duplicitcr pöteft fubdiftingui,
;* tilicctvtt altera locatio fiat ad tempusmodicum,pro quin- 6
quc,velfex annis,vel vfqucad decem annosad plus;alteía fi
1. gtadtempus magnum poft nguem annos,vcl vltra. arg. 1. fi.
', Gde praefcrip.loii.tempo. Abbasin ca.fin. ne praela. viç.fuas.
Éuyçonf6i yol.i.Anguffiola.confio.tit.defeud. nu.3. Phi
10 lip Port.conf.3i.Hip. Rimi.conf. 292. Did.Cou.refol.c. 15. .
| Et cum ifta diuérfà genera fint locationum, diuersè etiã
f. I)oc.ftatuiffe videntur,fiquidem locatio rerum ecclefiaead lö
gum tempus expreffim prohibetur in Clem. i.de reb.eccle. nö
älicn.& &nulli;de reb.&clef.non alien. nifi fiat feruatis fer
uandis,& cum folemnitatibus,quae requiruntur ad alienatio
nem,gl.clem.i.verb.locationcs,ibi Card.Imo.&alij,Abbasin
£ veftia,deloca.Dec conf. »o4.Soc.confj.lib. 1. Dida:qui a
ioscitat in c.15 coli.var. rcfo,
, Locatioautem ecclefiae ad modicum tempus fieri poteft,
& valetabfque illisfolennitatibus d.cle.i.& &. vlt. ne præla.
vicesfuas,vbi de locationcad feptcfinium fit mentio.
Vcrùm
448 p ETR, NICOL. MOZZ. -

verùm hodie ex noua conftitutione Pauli II. in extrá

uagambitiofa,tit.de reb. eccle. non alie. omninò prohibetur
loçátio rerum ecclefiæ vltra triennium fub poena cxcommu
nicationis,& aliarum pœnarum, & fic hodie dicetur locatio
ad tempus ';'j; trés annos, & figlo. voluerit quod modi
cum tempus fit arbitrarium iud.in d.clem.i.vcrf. mgdicum,
de reb. ecçlef.Alex.in l.filiofam.$.vlt.col. pcn. ff. fol. matri.
vbi de communiatteftatur, quod verum effe poffet quoad mo
nachos & prælatos regulares, in quibus non efttemipusdiffi
nitum,,vfcenfuit Mého.dearb.itid.lib.z.ccnt. z.cafin fi. fed
hodie non poffet dubitatio nafci fuper hoc,quia ferèin omni
bus inftrumhentis locationum rerum ccclcfiae,qugfiunt ad fex
vel nouem annos,femper apponuntur claufulaeillae,quodtot
fint locationes quot trienniâ, & finito primo trignnio tugs
intelligatur fa&ía,feu debeat fieri, & reuócari alia locatio, &
fic noiîvalet locatio nifi detriennio ad triennium, & finito
Triennio debet reuocari etiam mandatum faâum ad locandì
per nouennium,vt declarat Couar.d.cap.i$. fub nu.%. & quid
fit emphiteufi fa&a in tertiam generationem,vt cenfeatur re
nouatiofa&a de generatione in generationcm, dicemusfud
tra&.emphite.infra. .

sed âduertendum quod d. extrauag.ambitiofaderet, ec

clef.intelligenda eft in rebus ccclefiæ, quæ quotannis colun
tur,& quolibet anno fruétus percipiuntur,fecùsfi vnicustan
tum fru&us percipiatur in triennio, & poftea aliusfiu&tus in
alio trienniô,pröut declarat Andr. barb. in rub.dercb.ccclcf.
nu. 52. & intellige etiam d. extrauag. vt loquatur de rebus ec
clefiæ, non autein defruâibus, namq; ibi ipfaetantum resP"°
hibentur locari,non autem fru&us & redditus, qui Potcrum*
locari vltra
f An triennium,dequo
autem per locationemdicemusalibi.
ad longum temptis transfe
ratuÍ dominium vtilein conduétorem, dicédumeft quod fic,
pröut declarat profundus Ruynus,conf.37. vol. 1. & conf. 61.
col. i.f & per locationem ad longum tempus con{tituitur ius
in re,&dicitur alienatio, & bonâ prohibita alienârinonP°
terunt locari ad longum tempus, fed benè ad modicum tcm;
pus, Abbas poft antiquos in c nulli,& c. P9tgit, de reb. ccclef.
Ἀοήalienęstini non folet,£loca.ibi Alber.&Bar. 1"°
Alex.in d.l.filiofam.§.fi vir in quinquennium.ff folut. mat.
Philip. Port.d.conf.6i.in termihiscónfuluit,quod prohibita
alienátione intelligitur etiam de locatione ad longum tem
pus,nonautcm defocatione ad modicum,Pro quo suis;Ê In.
• DE LOCAT. ET CON DVCT. 449 I]
l.fin.ibi Bal.& alij.C.dc pa&.pigno.& gl.clcm. i.ver.locatio
nes,ibi Card.verf.vlt.de rcb.eccicf.non alie. Plotus in conf.19
num.6i.qui limirat in cafu l.fin.C. de piaed. lib. 1o, vide An
guftio.d.cont.io.Tiiaq.de retrac.ligna, gl. 14.$. t. nu. $t. & eft
communisopinio,quamuisCouard.c.i5.fub num. w. intelli
gutlatè fumpto vocabulo,& improprie.l.fi fundü. ff. de fum.
dota.l.alienarum non propriè,ff.de verb.figni.l.non alienat.
ff.de reg.iur.cum {imilibus, vide Meno.d.c.$.num.3. -

Locatio tautcm perpetua feu in pcrpetuum,dicitur illa, $

quæ fit doncc pcniio feu ve&tigal foluatur,vt ff. fiager ve&tig,
vel cmphi.pct.I. 1. & nos infia, . - - - -

An aufern locatiofaéta ad vitam habeat naturam perpe

tuæ vel temporalislocationis,vide Dec.conf.zo4. Alcx. conf.
419.lib.3.& conf. i6$. li. .. Did.Cou.d.c.i3.nu.3.vbi tenet quod
fapit naturam perpetuae feu ad longum tempus locatiónis,
pertex.ibi glo.in ver.eius, in clemen.i.dc rcb.ecclef.non alie.
vbi Ancha.Card. & Imol. & per auth. de non alienan. §. in
cmphitheuiim,cap.ex litteris,de conftitut. & auth.perpetua,
C.de fàcrofan.cccléf.& text.in l.t.ff.profoc. gl. in c. ea cnim,
$Perpetua,glo.i.io, quaeft.z.glo.in c.fin.in ver. perpetuis, de
refciip.in 6.ibi Arch.& ita tenet Imo.inc.tua,in .col. de his
quæ fiunt à præla.fine conf. ca. & in;c. poffcffiones,circà finè
dcreb.ecclef.non alic. Feder.deSen.conf. 143. Cal. conf. 17. de
vcrb.fig,& credo quod fit cömunis opinio, quamuisGabrici.
in tit.deloca.concl.z.pluresallegat contrarium tenentes, hec
atteftcturde communi.& nota quod fi locatio faéta fit ad vi
tam, etiam erit nulla, nec fubftinebitur ctiam ratione trium
annorum,declarauit Did.d.c. 1$. ' — •- - -

Aduertendum tamen circa fupradi&ta, f quod fi per 3o. i«,

annos & vltra conduétores foluerunt fingulisannis pehfionë
certam & vniformiter, dicentur coloni perpetui, nec poterüt
Š videatur locatio perpetua, vt voluit Bald. Ange.
in .male agitur,C.de præf3ovel 4o.anno. Ruy.conf.75.coI.i.
volum.i.qtii in pun&ö confuluit, & intellige fecundum eius
diftinâionem,án appareat quo titulo necné
Alia videtur effe locatio expreßá, alia tacita, de expreffà ii
poteft poni exemplum,quardo loco tibi fundum vel domum
expreßè, nempè per fçripturam ve! verbis expreffis, de tacita
erit exemplum fîquisinhabitarct fciente & pariëte domino,
&annuatim per plures annos penfionem feu mcrccdem fol
ueret,tunc enim clarum cft quod dicetur tacirè locatio, quae
tacitocon(cnfu contrahitur ficut cxprcffo,! . £oal cófen
F fu
 - . - PETR. N ICO L. MO z z. :
fu.f£dea&io.& oblig.declarat Ruy.conf.6i.vol.i.
12. Poffet etiam dicifvt alia fitlöcatio conditionalis,de quâ
l.ficut emptio,ff.cod.alia pura,quae regularitcr fit, vcrum de
dehisdiximus trac.ftipulatio.col.z.pcn.ord. -

υ} Demum poteft dici, f vt triplex genus locationisfit fecü

dum Azo.quem refert glo.in l.fi vno.$.itcm in gl.mag,nem
pè locatio circa rem, loçatio circa operas, & locatiocirca rcmi
& opcras,dc quibus infra.

De his qui poffunt locare &

conduccré. :
S V M M A R I A. • .

* Regulariter omnes locare & conducerepoffùnt,& omhi*

bus locari,qui & quibus vendere vel vendipoffùnt.
2 Milites res aliem.ts conducerenompoffünt.
3 Milites poffumt conducerepradia caufà fìi vfùs, & prò
fabulo. - -

4 Curialù nonpoteft conducere, nec fideiuffùr conduéiori

effe poteft,curialü poteffüccedere inlocatione alteri, &
11tum. J.

6 Clericus nonpoteft conducerepradiaabaljs, necprocurâ

- -
i
h;

tores effe mecfideiufforet. -

7 Clericipoffùnt códucere caufâneceßitatü,nö caufâlucri;

8 Nonpoffünt conducereprobibitiàlege vel teftatore.
EN 1 o ad vltimum ordinem, in quo artisu' tcft.
\ ] dedcnt,& capio primam
& conduccrc,Procft infcripta
his qui poffunt locarecolumnam , quae
cuiusdccla
rationcilla,quiæ diximus in traá.cmptio.in 1.&z.col.vlt. or*
di.ccnfeantur repctita hic,cum contractus locationi; & con- _
du&tionis vtatur eifdcm rcgulis, quibus emptio, vtdiximus;
nihilominus ad hoc, vt diítin&tio fuo loco quælibet matcria
rcpcliri poflit, nos non pigebit aliquando aliquę
diximu§repctcrc,& noüãïuperaddcrc.fomncsigitur$'';
ritcr locaré & conducere poffunt, & gninibus,!o;ati, 9'' í
quibus vendere vel vendi potefl.f fallit in militibús,quia''*
1ias res conducere non poffunt,l.militcs,& I.fin.C.loca, quin
imò,d.l.militcs.anipliatur,yt ncc mandatorcs,ncc pros-;
- - - - - - - - - - - to, -
 , bè loca T. ET coNDvct. 4%
fes,nec fideiufTorcscondu&orum cfïè poífint, & ratio reddi
tur ibi in illa lege, nc amiffo aimorum vfu ad opus iutcflrc fe
çonferant.t rcftringendum tamen nifi milites conducerent, 3
É fui vfus, vt declarat Sal. ibi in (umrha : ctenim poffent
abulum pro cquis conducere, vel pro omnibusad militiam
pertinentibus,gl.in d.l. milites,in ver.conduétores, & in l. fi,
& facit l.fi ignórans.ff.eod, vbi parcitur illi, qui infcius loca
uit militi, Fallit f & fccundo in curiali,qui páriter ncc cvndu 4
cere,hec fideiufför nec procurator alteriùscóndu&oriseffe po
tcft,l.curialis.C.codcm.reftringendum tamen non procedëre
quando curialis fucce(fiffèt alicui in locatione : tunc cnim iu.
re remaneret,l.4.ff.decurio.fTcrtio fallit in clerico, qui ncc 6
conducere pöteft,autb.de fatiäißepif.colla. 9. $. aliumi, &c.
facerdotibús, ne cleri.vel moma. neg, fecul.& adcftdccif. Fran.
Μar.decif. Delph. 193. in fecunda parte, neque procuratores,
ncquc fideiuffores effe poffunt, l.fepetita. C. de epif. & Cleri.
Holl.in fumma tit.loca. poft numcrum fextum.f reftringen- 7
fi
dum tamen fecuudum Ho(}. & Goffred. & alios ÉÉ
íiiiíiííôïýôïíôáôïíçôïìÜôéìïëåùí neceflitatis,pcr
text.in c.primo,& c.fccundo,ne cleri.vel mona. &c. dileéti, *
dedecim. ibi glo. ideò aliqui diccbant quod fuprad. c. 1. non
Ê clerici poffint conducere bona fecularia, fed fo
vm quando faciunt caufa lucri,hoc eft vt ditiorcsfiant,& op
timeáta eft intelligenda d.decifFrancif.Marc.f Quartò & Vi &
£i rimò poteftlimitari in omnibus illis,qui vclà lege, velà fta
tuto,v«l paâione contrahere prohibentur,argum.l.fin. C. de
m, rcb.nonalicnan.diximus latè traét. empti. columna prima,
vltimo ord.
De rebus quæ locari poffunt.
- vel non;
S V M M A R I A.
m omnes res locari & conducipoffumt, qua vendi regula
rtter.

. 2 Seruitütes reales feupradiales nonpoffunt conduci,quam ,

uipoßint vendi.
3 Seruitutesperfónales locaripoffünt ad vfufruítus.
Remfùam memopoteft conducere.
; Romaminorum, & dotalia monpoffhmt yendi nifi ob caw
fám.
Ff 2 mari
 -.

- - - r- .
-

4**. , petr. NicoI. Mozz.

maritus bona dotalia poteft locareadmagnumtempui,
fednonalienare. . … -

2 Eoma ecclefiamonpoffunt vendi mifiob caufam,fedpoffünt.

locaru admodicum tempus.
a Feudumpoterit locari admoducum tempw.
9 Amiuspatronatuspoßit locari.
1o operaipoteft quulocare certamercede, & quãdoliceat.
at sacerdos ampoßit locare opera fiat.
ua Ampecunia poßit locari. ' '
VÈro eiusdeclaratione
fecundam columnam vltimi
IO ad
dicendum cft, quodfomncs££*
ordinis, &

ocari & conduci poffunt,fiüe hobiles, fiueimmobi

les,velfe mouentcs,corporales,& incorporalcs, & fundus, &
ferui,& iumenta,& veftes,& feruitutcs, intclli gedcj crfona
libus,vt vfusfru&us,& taridemdicendum, quod poffunt loca:
ri omnesrcs, quæ vendi & cmi poffunt, dc quibus fupciioii
traá.in ..coi.vlt.ord.f fallit tantum in fcruitutibus realibus
feu prgdualibus,vt funt itcr,a&us,via,quglocari g9n poffunt;
tamen vendi poffunt,tex.cft cum gl.in liocarc.ff.loca.fcdad
uertendum eft, f quod feruitutes perfonalcs, vt vfusfruâus
poffünt locari,vtdiximus,tcx.cft in l.arboribus.§.z.ffdçyfi;
f.feruitütes aútem reales minimè poffunt,3 minus. Infi. d*
vfu.& habi.& fi fiat ab vfufruâuaiio,extinguitur locatioP**
mortem ipfiusvfufruâuari j,l.fi focrus.C.de iuredot.& pgta;
quod freim fuam nemo potcft côducere,l. fifgaersi, * l.fiin
emptiòiie,$. fuæ rei,ff.de contrah. cmptio. nifi cafu quando
aliquisdönatalicui rem,& poftca conducit, de quo in l. quae
darh mulier.ff.dc rci vend.dicemus infra hoc codcm ordine;
colum.3. ih fin. - . .~ i --:
suntftamen nönullae res,quae poffunt v£ndi nifiobcau
fam,tamen
nim maritu$fpoffunt locari,rcm
non poffit vt fünt bonavendcre
dotalem dotalia,, *qui'''''°'
alienare,

nihilominus poterit eam locare ad magnum tempu$X$£*

fuiibaf.Nouéiintraá.dedote 7. par. 5iin.i.col.pcri Co"*
cap.i$.par.z.fub nu.z.var.ref. , ar
fitem bona minorum & bona ecclefiaenon poffunt ven
diniíióôåùíám,de quibusdiximusfup.tra££?*?' * vlt.
ord.tamen poffunt locari,quod intclligcndj eß fi ad modicâ
tcmpuspr;latuslocatct,cquidcm tuncfupcrfluum cffct *';
crd
 pp LocAT. ET CONDvct.
\, berefolennitatesquærequiruntur in rerum ecclcfiaealienati
pne,de quibus in c.nulli,& c. 1. de rebus ecclef.non alienan.c.
7, fineexceptione,iz.quaeft.ii.auth.hoc iusporreâum, C. de fa
' crofàn.ccclef.Cou.d.cap. 15. varia.refol.iur.Rimi. iuni, confi.
29.& in Clem. i.de reb.ecclef.non alie.fecùs fi ad longum té
É eft poft nouem annos, nifi neceffitas vel vtilitâsêxpo
ftularet,non potcft, & fi fiat dcbet interuenire confenfusfupe
'M rioris,vel confeafus conuentus,de qua materia habetur in Cle
mcn.monafteriorum,dercb.ecclef.non alic. per Abba. & Ca
no.inc.fin.nepraela.vic.d.auth. hoc ius perfc&um. C. defa
crofan.ecclefi. Guliel. Redoan. tra&. de rcbusecclefiae non a
• lien.quaeft.6.de loca.rer.ecclefi.Kirchoui. in recolle. commu.
,& opinio.concl.33.Cent. v.Philip. Portius conf.6i.num.u. &17.
* Simon de Praetis conf.42.cum alijsinfinitis. ' -

y* Idem dicendum defcudo,f quod poterit locari ad modi

& cum tempus,ad magnum tempus minimè fine confenfukio
& mini, nifi fint pafciia& terræ incultæ, pröut declaratlulius
$* Clarusin §.feudum,quaeft.33.fent.receptarum. -

51 Scd quid de iure patronatusf poteritnélocari?dicendum

¤ qnod non,vtdiximustra&.empt.col.z.vlt.ord. intelligefide
$ , per fe locaretur,fed benè poterit locari fimul cum vniuerfita
A. tcbonorum,c.cum Bertoldus,de reiudica.cap.ex litteris, de
a iure patr. Lamber.poft Rocchum,& Cittadin.fuo diffufo tra
Ę ἀa.deiure patron.quaeftio.8.2.par.quaeft.princip.lib. 1. cum
: feq.art.vbiintelligit dummodó locátio fit ad mòdicum tem
*! puscontra Abb.Card.& gl.qui voluere,ctiam in locationcad
%, tnodicum tempus,de quódicemusinfra fuo loco, ' ' ' *
:1 f Poteft ctiam quis locareoperascerta mercede, & an li
;:
■•
¢catlocareoperasperpetuo.dicendum quod fic, vt concludit
Ruifat.conf. 2o4.volum.z.Ripa 1. obligatione,num.is. ff. de
!, pigno.de communi opinioné.fcd aduertcndum,quia aliquae
A·
operæ non folent
um,pröutin $ílocari,vel ob grauitatcm,
aduocati,fiquidem illudvel ob daturaduo
quod praeiudici
*. sato,nonappellatur merces,fed falarium vel honorarium,vel
fuffragiumi,vtdiximus, quod petitur cödi&ione certi fi certü
promiffumeft,vel ex ftipulatufi in fa&o cöfißit quod eft pro
miffum vel condi&ione ex lege, vbi nudo pa&o tàntum hon
et fìipulationem eft promiffum, vel officio iudicis. Azoin
{umma.C.loca,latèper Ripam in trac. de priui. contrac. cau.
peft nu.ii6.Paritcr menforisopera dedignantur locari, & iã
quoddaturgi,vocatur honorarium,non merces, vt ff. fi falf.
mod.mens.dixe.l.1.§.ideoautem,& petitur a&iöcinfaétum.
: Ff 3 Item
434 PE*T R. N I CoI. Mozz.
opere proxenetae,id eß mediatoris. Idem (i dcd&ro tibi pecuni.
am vt feruum manumittas,vt ff.de præl.vcrb.l.naturalis.§.at
cum do. -

Scd quid in facerdote,poterirnc locare facerdos operasfu

as, dicas quod prodiuinisofficijsdiccndis nunquam licet, c.
cum ecclefia,deSumon.etc. multis.aliàs effet fimonia,fed pro
temporalibuspoteftlocare: nihiloninus fummittae dicunt,
quod poterit locare laborem fuum pro cuftodienda ecclcfia,
& ad manfionem,& vt celebret ibi officia,ita tamcn vt nö ha
beat intentionem ad diuina,fcd ad manfioné,quod nota,&c.
12
ujddicendum de pecunia,poteritne locari? dicendum,
quod fic, nempè fi aliquis locet alteri pecuniasretincndasad
pompana,fuper banco, velmenfa numularia,non vt illascx
pendat,& in ifto cafu licitè poterit ahquod lucrum, feu mcr
cedem rccipcrc putà obulo pro fcuto, cum vfus rei fitâ domi
niofeparatus, nota.in c.conquaeftus,devfur. Roma.confi.3oo
Alfon. Aluarez.Spccu.Roma. Pontifi.Impc.cap.67.qucm rc
fert & citat Burfatus conf.zo4.col.fin.
De fubftantialibus locationis &
conduétionis.
s V M M A R I A.
1 Principaliter defúbftantialocationi effconfenfis.
Ad hoc,vt valeat contraítus totius rei,requiritur confe*
. fùs omnium,necfifficit matcrispartis.
§ Nomrequiritur confenfù ßcij, quando alterßcioruml•
' catpro indiuiß,& vtiliterfacit negotium/ocij. . .
• Triarequiruntur adhoc vtßciuspoßtß ingererein*
bus/0cj.
s Quando aliqui abfquepericulo poteßßam remiani*
tueri,fipromittatproparte focjnon habet affionem de
communi diuidumdo. -

4 Principaliter eft quarendum animmineataliquodpeti*

lum qüandofociúfacit locationem derelius/ocj.
7 Bar.reétè loquutusfuit &faluatur. -

3 sifundus communi, nompóteftámodè diuidi, deuenit*

adlicitationem, & vniädiúdicatur totus,& alter*P'*
tiuuureficitur,
efic IA
 IDE LocAT. r T coN DvcT. 433
;^},
y Inlocatiomedefalfantia effres.
;\;;
ao Locator tenetur ad tradendum rem & ad patientiam v
hi* ; /w &fruitionù,&pracisèaliàs adimtereffe tenetur,&
ft,& I econtra conduítor adpenfionem.
u Non tenetur locator adimtereffe,meczomduétor adpenfia
II, '
nem, fi res locata ab aliquofit euiäafine dolo, & culpa
locatoris.
ii:
& 12 Defùlffantialocatiomi, eff merces.
2

17, 13 Si loco mercedi, interuemiataliarer,nomerit locatio.

14 Intelleâus l.fiolei, C.loca.
af Merces debet conftituiiufta&honeffa, & competens in
locatione,aliàs mom valet.
.
t;
16 silocatiofuiffetfaâa & conftituta vmonumma, prefi
mitur domatio.
17 Quomodo cognofcituram iuffa, vel iniu/fa conftituta fit
mercesfeupenfio.
13 Penfioiufta eftfi zo. annù colleéta afçendit ad pretium,
fucapitale.
19 Diffinítio an & quando/oluendafitpenfio.
zo Sicommiffumfitpretium arbitrio incertaperfònaníva.
let locatio.
2/ Quando debeatfolui huiufmodi merces , /eu quantum in
locatione.
22 Eaque ex locatione debentur finemorafolui debent.
23 Diffinitio quandofolui debeat merces inlocatione.
24 Si conduäor iuraffetfoluerepenfionem tali tempore,nes
fóluat,poteff expellifatim.
2j Inlocatione adlongùtempus debet perbiennium,vel tri
ennium defeciffe conduäorem adhoc, vt expellipoßit,
a6 Mercesim locatione indiffinäè debetfoluiimfine anni,&
de qua mometa.
27 Defùbftantialocationü videtur vt adijciatur tempus.
Vę ad aliam columnam fcrtio loco pofitam,qug
cftinfcriptadc fubftantialib.locationis & conduâio.
Ff 4 nis:
436 PETR. N I coL. Mozz. i
1 nis:pro cuius dcclaratione animaduertendum, f quod cumi: i

ftecontraétus contrahatur principaliter confenfu,dicetur pri

mode fubftantia eius effe confenfum,l.i. ff. eod. & abfquéco
contra&userit nullus,hinc eft quodfi duo pluresve habent do
mum,fundum, vel rem communem cum alio,& vnuseorum
vel maior pars vult locare,alius non, locatio non tenet nec va
let,quia ad hoc vt valeat contraétus totiusrei,omnium requi
ritur confenfus, nec fufficit confenfus maioris partis, vel cius
focij,qui habct maius ius,vel partem in re:rcquiritur enim cö
fenfusomnium iunétim,vel feparatim,l.per fundum,vbiDo
&to.f£defer.ruft.l.fin.C.com.praedio.facit tex.inl.quotics, i
bi in verf.nifi confenferint.f£de vfüfr.fallit ex mente Bar.ni
fif focius qui eft dominuspro certa parte pro indiuifolocaret
totum fündum,& vtilitcr faceret, cü talefit negotium quod
pro parte expediri non poteft,Bar.im I. & hæc diítin&io. §. cü
fundum, f£ioca.vbi allegat tex.in l.haeres.§.fi vnus,ff fa, et£.
vidc Rui.conf.6.nu.7.völi.Sed impctrata venia à iudiciofif.
Bar.mihi videtur cum non re&è perpendiffe,legillam:ftria
enim præfupponütur inilla l.ad hoc vt fociuspoffit feimmt
fcere in rebusfocij.Primò,quod in vtilitatem fit focij, hoc efi,
expediat.Secundò quod vrgeat neceffitas. Tcrtiò quòd omni
nöresipfa fiue negotium hon poffit pro parteexpcdiri, fiigi
tur iftatria non ftänt,non poterit focius fe ingerere & immi:
fcere in pärte focijabfq; confenfu focij, at in Ìòcationefundi
poteft negotium pro parte expediri, cum poffit locari $imi
dia pars fündi,& dimidia relinqui focio. igitur in medictatc
nori poterit fe immifcere,& per confequens non potcrit loca
re.Piaetereàcum non adfitBar.in
locatio non valebit,quod nèc imminéaraliquod pcriculuT;
diéto fuo non fupponit, fed

tantum requirit
expediripio quòd
parté, vtiliter
quod (vtgerat negotium,
diximus & quod É;
) inlocatione fundi
non procedit,igitur quando {3}; focius fuá tantum partem
locare,pröut ifi cafu, non debet tcncre pro partc altcra focii,
arg.tex.in 1.fi communesaedes,ff.dc neggcft, vbi f quando*
liquisabfq; periculo poteft fuam rem tantum tueri,fi Ę
tat pro partefocij,non habet a£tionem decommu.diui. proi
Io quod
nem praeftitit ratio
ncgotiorum cft illa fupradiéta,habct£tusn
geftorum,quam É,
habct in qualibctrca 1cna
pro qua promitterct & vtiliter faceret negotium. . li
f Principaliter ergo eft quærendum , an T£; 1
quod periculum,quando focius facit locationcm, quiaf* P°
ficulüm non adfit, non tcnct locatio -ere,Š
 IDE LOCA P. ET CON DVCT. 437
:attamen fubtiliter confiderando Bart. videtur re&è loquu. 7
tus, cùm videatur confiderare ipfum locationis ius, quippe
çuòdtalc eft negocium, quod pro parte expcdiri non poteit,
rάo prout in fimili dcclarat Alex.de Neuo, confil. 95. fub núm.zz.
dum rcfpondetadcontraria,fcilicet verum effe,nó licere eme
repccuniasaltera,fed nö habere locum, quâdo cmitur ipfum
iusexigendi pecunias, quodius exigendi cft incorporale & fe
ju$ paratumà pccunia,quæ exigitur: & quòd haec fuerit eiusmës,
confiderolegem, quam Baft.allegauit, cùm mcns Doétorum
percipitur ex textu allegato,Bart. & Doc.l.non (olùm, §.z.dc
lib.leg. Ccph.cóf.a$$.vól.z.nu.3o. lcx cnim hgrcdes,§.fi vnus,
loquitur decautione præftita proferuo communi,quæ cautio
cft quoddam ius, & in feruo non poterat pro parte expediri,
cùm homo fit indiuifibilis,vt diximustrac.ftipul.col.diuif.&
indiuifibi pro parte homo ire non poteft,ideô Bal.ibi in illo
§.fi vnus,dicebát,quòd ea,quæ nö poffunt pro parte expediri,
veniunt in iudicio diuiforio : fecùsß poffunt expediri. Poteft
& alio nodo & magis realiter defendi Bar.vtintelligi debcat
eiusdiétum, quandoaliter non poffet locari dimidium fun
di,vtà communiter accidentibus,ex eo quod nö reperiebatur
quiaccepiffet,vcl forfan nö patiebatur diuißonem, & in hoc
imminébat periculum,quia fi nö fuiffet locatusfundus in to
tum, forfan in nihilum, & fic omnia requifita verificata fu
crunt,quod nota,quia poteft cötingerc fæpè in praética: qui
busaddeea,quæ inquit Decia.dominus meus, confil. 15.nu.38.
vol. t.quòdf quando fundus communis nö poteft commodè
diuidi,tunc deuenitur ad licitationcm, & vni adiudicatur to
tus,& alter pretium refundet,per tex.in 1. t.ibi Bar.Bal. in l.ad
officium verficulorum, C.commun.diuid.& tunc nö dicitur
commodèdiuidi,quando fi diuideretur, fatis minus valerct,vt
voluit Bal.in l.fancimus, C.de dona. in vlt.col. fic in cafu no
ftro, fi funduslocatusfuiflet pro dimidia tantùm,fatis minus
valuiffet.
... fSecundè de fubftantia huius contraâus locationis & ,
códu&ioniseft Res: equidem fruftràcófentirent inter fe par
tcs, & fruftrà conftituerent pretium, dc quo infrà, nifi adfit
res,fubqua cadat cófenfus& pretium,dc quoinfrà:neceffàriò
igitur adeffe debet res locanda ex parte domini locàtoris, qui
f tenetur ad tradendam & ad patientiam vfus & fruitionis
praeftandam, fecundùm tcmpus conuentum, l. fi quis domii,
vbi Bart.l.ex condu&o,in princip.ff.loca.Aret.in §.item qug
ritur,%.fina.Inftitut.dcaάi. Bart,in l.1. in 1.oppof. C.de iure
Ff 5 emphy.
'43* P FT R. NIcof. Mozz.
emphyt. Iaf.eod.num.93. & adeft deciflo Senatus Pcdemons.
dccif.Si.num. 8. & confil. Francif. Bcci.confi!. 4 5. num.i9.& c.
contrà, vt dicemus infrà, conductor tenetur ad folutionem
penfionis,vt dicemus infrà:fed quid fi dominus locanstcmpo
re conuentionis, habebit facultatem tradendircm, modò au
tem non habet: dic,quòd tenetur præcisè ad fa&um traditio
nis, qucmadmodum diximus in tra&.empti, in 3.col.vlt. ordi.
aliàs teneretur adintercffe : tamen fpecialiter in hoc contra
êu locationis potcft focator, fi non habet facultatem traden
direm ipfam locatam,tradereahiam icm aequè idoneam, d.!.
fi quis domum, ffloca.diximus fuperiùs in prin.cohum. loca
41, tio & condu&io infcripta, nu.4. fnotandum tamcn, quòdfi
illa resab aliquo fit eui&a fine dolo & culpa locatoris,vclafi.
quo iufto impedimëto fa&o tertij, vcl natura, non tcnctur lo
cator ad intercffe, nec econuersò condu&or ad pretium, & fic
fit remiffio mercedis, l.fi fundus, f£eod. l. fi vno, §. itcm cùm
quidam,f£eod.de quo infra in 4.col. -

fTertiò,defubftantia huius cötra&us locationis eft m.er

ces,ideò diximus, in diffinitione, mercede in pecunia numcia
ta conuenra, alioquinffi de re alia danda façiendâve conuc
nerit, non erit focatio, fed contra&usinnominatus, cx quo a*
getur a&ione praefcriptisverbis,vt diximusin diffinitionelo,
cationis, & in tra&.de empt.& vcndit.in 3. co}.vlt.ordin. inz,
fubftan.nu.12. fcd fupradiâis videtur obftaretcxt. in l.fi oici,
C.loca.vbi nominatür & dicitur ibi locatio,& tamen ibi non
interucnit precium, (iue pecunia nunerata, namquc ibi Pro
fruâibus l6catis fuit datum oleum loco pretij, Do&o. conati
fucrunt J.illam fueri,ramen videntur neccffariò fàteri,ibi effe
contra&um innominarum, quare igitur fuit fituata lex illa
fub titulo locationis,de hoc nó cft mirandum, quia paffim*
;
14 vbique reperiütur legcsincongruentes titulis: fpoßtforfan i.
dici, quòd ibi in illa iegepromiifia fuerit pecunia ccrta £ mc*
cesà principio initi contia&us,fcd loco illiuspecuni£ & me*;
cedis feu penfionis pofteà datum fuit illud olcum, per quod
ex poft fàâo non vitiatur contraétus Hocationis & conduâio
nis,vt probatur in l.precijcaufa,C.de refc.vend.& ibi Doc gl.
ord.in I. z.ff.de cötrab.emp. in ver, conucntio. Fab.de Montc
in trac.decontra.; q.prinç.& Parifconf$4 yol.i.nu.4. £it*
credo,quòd etiä dëbät intelligi di&ú Alex.dc Ncuoin cô£9;. :
fub nu.i$.in fi.vbi inquit,quòd nó cf differêtia, an penfio cô
ftituatur in pecunia,an in grano, vel alijs rcbus.& allegat Frâ.
de Platea ordinis Minorü de obfcruária,intrac.dcvfuin Ä.
Vlu
 DE LocAT. ET coNDvcT. 439
vfura, el.$.in i$.q. qui refert Io.de Lign.& l.aur. de Pinu in c.
fi de vfiir.fed aduertc, quia credo quòd F15.de PJat. & Alex.de
Neuo, & alij loquantur circa intentianem vfuia, & circa arti
culuni, an contra&usreputetu; licitus, vel illicitus: at in cafu
noftro loquimur, quoad fubftantiam & perfectioncm contra.
&tus locationis & conduétionis, qui contraétus abfq; pccunia
numerata, credo quòd minimè perfici poffit, intelleétusauté : *
d.l.fi olei, poffet in fe cff: veriis: fed nimis deftrueret & viola
ret illü text. Ideò mihi placet, vt dicamus ex mentc Bar.noßri,
quòd ibi in illa l.fi olei,eft locario, & dicetur locatio, fed im
proprie, nam vt diximus fuperiùs in diuifione, alia eft locatio
propria,alia impropria,quæ locatio impropria affimilatur lo
cationi propri§,& omnia,qu£ funt difpofita in locatione pro
pria,habët locüm in impropria, I. 1.§.(i quis feruus, ibi iu illis
verbis,quafi genus locati & cödu&ti interuenerir,f£depofpom
dcra verbú,quafi,quod improprietatcm denotat, Dott.in l.im
fuis,f£delib.& pofth.ita declarare etiã videtur Bar.in l.fi m«r
ces,§.vis maior,fub nu.3. fêloca.quæ vtilitas aüt refulret,an fit
cötraétus innominatus,vel locatio impropria, videtui maxi
ma effe differentia, quia 6 fuiflét cóceptus libellus in cafu d.l.
fi olei,per verbù!ocauit,po(!et fußineri, prout Bar.atteftatur
in pra&ica fiibflinuiffe, aliàs reijceretur.Item vtilitaseft,quia
difpofita in locationc crüt {eruanda in hoc contra&u locatio
nisimpropriae.f Mercesaüt debet conftituiiufta,& honefta,&. t$
cópetens, aliâs nô valeret, quia f fi fuiffet fa&a vno nummo, 16
praefumereturdonatio,& fic non valeret: ita decifum fuit per
Vlpia.Iurccon.inl.fi quis,{£loca.f Quomodo aüt cognofca- 17
tur,an iufta veliniufta cóftituta fit merces fiue pê(io, Alex.de
Ncuo in d.conf.95.nu.ii, fretulit illam effe iuftâ penfionem, us
quae zo.annis colleéta afcendit ad pretium, feu capitale, vtin
Auth.de nö alie. $.fi verò alicuius eccleGaftici. & idem renuit
gl.in Auth. perpetua.C.dc facro£eccl. idem cöfuluit Rui.cöf.
413.in princ.dcclarat & intelligit tamë Alex.de Neuod.conf.
hanc opin.procedere fecundùm Bart. quãdo exf confuetudi- 19
ne loci apparet, quæreputetur iufta penfio, quia confuetudi
nieftftandü. Abb.in c.cùm caufa. & c.dilc&i,de emp. & ven,
fed diligentiùs rem attingendo, mihi videtur ita e{& dißin
guendum,quòd fi partesifiter fecöuenerunt,fit feruanda com
uentio.dummodò non {it vno nummo,vtdiximus: (ed (i ni
hilfit di&um, vcl conuentum fit proiufto pretio, tunc fi illa
. resfolcbat aliàs locari, & dc proxirno, illud pretium folitum
ccnfetur inter partes coaucntum, argumen. l.excepto, C. los
cati. fi verò non erat folita locari illa rcs, tunc deucnitur
46o P ET R. NICOL. Mozz.
ad cófuetudinem loci,&ageta&ione praefcriptis verbis,vefin lig
&
faétum cxaequitate,arg.tex.in l.quoties,ff.de praefcr.vcrb.vcl dei
dic,quòd tunc crit taxándum officio iudicis,quia officium iu fol.
dicisverfàtur circa quantitatem,Bal.in l.voluntatis, num.7.C 13t;
de fideicom.Menoch.de
di&um arbitra.iud.lib.i.q.ii.nu.$.
Bal.& pluresalios. .'•
vbi• refcrt
•• bat
2O f Scd quid fi fuitfa&a locatio & compromiffum pretium Il0|

arbitrio incertae perfonae,valebitne locatio? dic quòd nó,quia kt!

dcbct committiárbitrio certæ, & idem effet,fi fuiflet commif n10
fum certæ perfonae,quae tamen nö potuit, vel voluitarbitrari,
fecùs effet fi illa certa perfona arbitraretur, & declararet pre in}
tui,
tium,tüc enim valeret,tex.eft qui omnia pun&a decidit, in I. tior
' fi merces, in prin.ibi gl.Bar.Caft.& caeteri, f£loca, & idem te
(0n
nuitgl.in l.in vendcritis,ibi Bal.in 3. oppof.Sali.idem in3.op
4;u
pof.C.de contrah.empt.Bal.in l.contràâus,in3.col. verfmo hu.
dò quæro,C.de fide inftru. & in pun&o confuluit Guido Pan iis,
cirola, conf. 177. nu. 1. in i.art. -

2i f Sed pro complemento huiuscolumnæ quæro, quando quç

Yti
dcbeat folui huiufmodi merces fiue penfio rei locatæ & con
sa duétae, Impcratorinl.praefes,C.eod.inquit, quòd í ea, quaeex tati
4ttt
locatione debentut,fifie mora folui debent,& poft moramy* dum
furæ debentur. Azoautem in summa,tit.eod.diftin&ius,fub
nu.iz.loquutusfuit referendo,quòd quidam dicebant,foluen
dam effè in principio ÉÉÉÉÉÉ medio,
arg.l.fi per hanc,$.centum autem äürei,C.deaduo.diuer.iud.
qui

fim
alijdicébant,quòd in fine anni,l.quihocanno,ff.deverb.gbl. }0;
1.1.3.fi pretia,ff.de magiftrat, tamien ipfe Azonáreseditàg* mum
23 neraliâiflinâionevijjia.lureconf.
nibus,ff.de regul.iur.ffcilicet,quòdininl.femperinftipulatio;
primiisfcruandum eft
illud,quod aéîum eft,& fi id non appareat, fcruabitur mosre
gionis,& fiis n&appareat, quia variusad id quod minimur;
çft redigendum,ideß,infincanni,& fi eo tempore mer££$n9
foluatur,poterit conduâor expelli,laedem,C.loca. Dosibi,&
in l.z.C.dc iure cmphyt.& l.quaero, §.interlocatorem,floca,
ibi Bar.Auth.qui remi,vbi Ia&.Butr. & Bal. C.de factof.ecclef.
s4 f & fi iurafTctçonduâor foluere,&nó foluit,potcftftatim £*
pelli ob periculum,prout in terminis confuluit Alex.conf$.
2s vol.r. Ifi locationeâutem ad longum tempus debet perbien
nium defecißa folutionc,vt expélli poffit,vcl pcrtficnnium
in priuato. Abbasautem in c.pioptcr ftcrilitatem, in 3. £9t*:
a6 nu.4. tenuit indifìinae, quòd fmierces & prctium locationi*
debcatfolui in fincanni,per illum tcx.ibi,multùm
- .'•
auíg;igit,

\
 V• • D E LocAT. ET coNDvct.
464
!im ligit, dum ibidicit, quòd remiffio dcbet fieri ob fterilitatem,
;| & clarum c(t,quòd ßerilitas patet in fincanni,& tex.loquitur
de remiffione, non autcm dé reftitutione : at fi penfio fuiffèt
foluta in principio,tcx.dixifTet,vt eflctfacienda reftitutio pro
fata, non autem remiflid: fed poffet refponderi domino Ab
bati,quòd remiffio fibi intelligitur ficnda refpc&u aliorü an
norum futurorum, hoc eft, vt remittatur pro rata mierces fe
cundi,vel tertijanni venturi : tamen quia dominus Abbas fo
let femper inniti veritati,non auderem contradicere eiusopi- .
nioni: crcdo tamen; quòd eius opinio forfan procedat tantü
in prædijsfufticis,non autcm in domibusvibafiis,quæ locan
tur,in quibusrion cadit illa fterilitas, ncc opuseft compenfa
tione, cùm femper foluatur idem, nec lucrum, ncc damnum
confequitur, ità ratio licèt non ita declarata videtur reperiri
apud eleuatum Ripam intrac. de priuil.contrac. cau.peft. fub
nu.z6. ibi in illis vcrbis,quia loquitur in colono, nos in inqui
lino, ratio diuerfitatis ibi aifignatur : vcrùm circa haec nuin
quàm oriretur controuerfia,quia adfunt ftatuta, quæ decidüt,
vel fàltemartenduntur confuctudincs. Praeterea fempcr in lo
cationibus fiunt faltem fcripturæ priuatae, quae conuentiones
attenduntur : fedfi cáfuscuenirct,crcdercmi non cffe receden
dum ab opinione Abba, quæ videtur etiam Azo. per d.l. femi
per: non óbftat l.fi præfe$, C.loca.quam citauimius fupcriùs:
quia Imperator vult, quòd exoluantur finc mora ca, quæ de
bentur gx locatione, hoc cft,poftquàm debentur, vel incoepe
rint deberi, fed nori ante, ergò cùm dcbcätur in fine anni, nö
potcritcondu&or dici effe ifi mora antcannum, fed poftan
num immediatè. De qua autcm moneta folui dcbcat mcrccs,
fi curfus mutatur,vide Chrift.deCaftel.confil.35.
fVltimò poffet dici,vt de fubftantiâ locationis fit,vt teni. 27
pusâdijciatufinlocatione; namque locatio dcbet fieri, vel ad
tempus,vcl in perpetuum, vt 1.1. f£fi ager vc&ig, vel etnphyt.
peta.diximus fuperiùs in ά in 4.col. & dicuntur
agri ve&igales,qui iri perpetuum,fcilicet quandiu ve&igal fol
uátur,locántur, tamen tempus non videtur dc fubftätiä,quia
aliquandó ctiäm Gne tempore recondu&io fit tacitèin rüfti
cis proanrio, in vrbahis pro eo tempore, quo quis ibi inhabi
tauerit, vtl.item quaeritur, §.fin.ff.codcm, & infrà mcliùsdi
temus fcqucnti columnâ.
De naturalibus locationis.
8 V M MA
 PET R. • NI cöL Mozz.
- ' s V M M A R I A.
Naturalia in hoc contraétulocationisfìnt ea, quæ ex 4
quo c% liomoproueniumt.
Ex natura locationis e$t, vt locatio tráfeat ad h«redes re
gulariter.fallit npnnullis cafibns.
, Emptor non teneturfare colono.
Res locata & condicia pote$t alterifùblocari ex eiuna
tttr.t.

$i comdu£tor remáferitpoff annum impradio, videturre

notari condu£tioperamnum. -

Qgare diuerfumfit ftatutum interpradia vrbana, &in

ter ru$tica.
Qui locat vafa vitioßßienter,tenetur ad tntereffe.
; culpa,
Item ex mattira locationis e$i, vt femiat tm ea dolus, lat4
& imperitia. -

Expenfè faétæ in rebus condu£tis,fi meceffäriæ, repetun

tur, & quis debeat fóluere onera.
ub Conduétor tenetur conferuare fundum, & rem locatam
im effentia, quæ reperitur.
ami Si res fit duobus diuerfis locata, illepraualet, cui respri
mò tradita e$t.
1.2 si duo praetendunt conducere domum, & eft folitalocari
rmi illorum,debet illi locari.
13 Per vnicam locationem fòlemnem dicitur res ßlita lo
cari.
14. Concordatio opinionum contrariarum. -
i;
1J Per locationem ex matura eft,vt acquiraturpoffeßio.
per locationem cum adminiculo prolaturjffio, ßd
non impraiudicium tertij,& quomodo.
17 siper 3o. vel 4o ammos conduâores folueruntfiiguli***
nü penfionem certam & vniformiter, cenfeatur locatia
effe perpetua.
18 Locato territorio & caftro, am veniat locuifferili;
v E NIO
 - D E Loca T. £T coN D vcr:
\ YEN 1 O ad aliam columnam tertio loco pofitam, qug
eft infcripta, naturaria locationis, pro cuius declarati
one quæro, quæ fint ea, quae vcniunt ex natura locati
bnis* & videtur diccndum,quòdf naturalia huiuscontraâus -

fint ca, quae ex huius iudicijpotcltatc dc(ccndunt,putà qugex

bono & æquo proueniunt: nam cùm ifte contra&tus fit bonæ
fidei,aequum & bonum admittit,l.confenfu, ff.de àátio.& ob
lig.3.1. lnftitut.deoblig. quæ ex con. diximus tract. cmpt. &
vend.in 4.colum.vlt.ord.num.6. & traét, pign.& hypoth.in
4.colum.vlt.ord. , , , , ,
fitem ex natura locationiscft, vt locatio tranfcatad hae.
rcdesrcgularitcr tama&iuè,quàm paifiuè,l. viam,C.locati.li
mitaturin códu&ione vfusfruótus, qui morte finitur & limi
tatur,quando aliquis locauit fundú,quoad vellet: nam mortc
eius,qui locauit finitur & tollitur. l.4. ff.loc. limitatur etiam
in locatione clerici,quæ non fuit faéla nomine ecclefiae, nec in
vtilitatem, nec rationabili caufa, & fine confenfu fupcrioris;
f!
ham mortuo clcricoantequàm tempus locationis fit finitum,
cxtinguitur locatio, quia clcricus comparatur vfufru&uariò,
«.vlt.ibi gl.in ver.obitus,de pecul.cler. l.domos. f£loca. Itcm
extinguitur,ficutius vfufruâuarii, Couar. de cömuni, in fuis
rcfolutionibus, c.15.lib.2. Viiialob. in recollec. commu.opin.
139. in ver.locatio.vbi idem de locationc faéta per maritum
de bonis dotalibus: quinimò plus fi conduétor foluit penfio
nem fundi,non repctct,ncc rehabcbit à fuccefforein eodem be
mefixio, nifi fit conuerfum in vtilitatem Ecclefiæ, vel fit folu
$um tanquàm Ecclefiae,hoc e(t,cius nomine cum folennitati
)us,dc quibusio.quaeftio. z. & Clemen.t. de reb.cccl. non alie.
;i; hoc ius porre&tum, C.de facrof.ecclef. not. Hoftienf. &
meliùs Abb.in c.fin.fub num.7. ne praelati yices fuas fub ann,
¢en.conce.ibigl.in ver.terminum, tradit Gul. Rcdoa.fuo trá
tta.dc rcb.eccIhon alien. Poteft denique limitari iti fucccffo
te fingulari,qui habet plenum iusin re, & nó habuit adfnini
ftrationcm frefpe&u fucceflionis, fcilicct j etmptore,qui nö
tcnctur ftare colono,eft text.inl.emptorë,C.loca.de quo tex.
opponit Dom, Abb.d. reg in c.fin.nu.§. ne prælá.vic. fuasfub
ann.«en. qui foluit,vt diximus, cü fit fucceffor (ingularis, nec
yidcatur habuifíe admini(tratoremii refpe£tu fuccefíoris,rcgu
la in contrariurn videtur loqui in generali fuccefTore, tu a{de
tex.qui fubtiliter ponderádo, videtur hattc quæ{tionem deci
dcre in l.quj fundùin,£eod.vbi videtur decidi,quod fucceffor
vniuerfalis trnctur ftare colone & colonus assioiis;
uc«<£.
464. PETR.
-
NICOL. MOZZ.
- a
fucceffor fingularis non tenetur flare: fed (i colonusvellet co
lere fundum,& ille fucceffor fingularis non vellet,habcbitco
lonus aaioncm pro intereffe contra hæredem,id eft,fucccffo- ;
rem vniuerfalcm, & ratio differentiæ poteft effe, quia fucccf
!
for vniuerfalis,hoc cft,hæres, repraefentat perfonam defun&i, '
atque adeò inter eosdurat contra&us, & fi quis eorum difce
datâ cötractu,agitur ad intcrcfTe: quemadmodum igitur de
fun&us tenebatür, vt fi legaffet vel donaffet fundum,velven
didiffet ad iritereffè poffet cóueniri,ita eius haeresdebet teneri
cùm nô pollit agi cötra mortuum, & hæc videtur ratio mcn
talis illius tex. licèt Doc. non ita declarent: &adeft confilium
Rom.conf.3o9. vide fub nu.3.& vide conf.Angufiolg,conf.19.
11b.z.in mater. contrac.vide Curt.Sen. con£io vide Plot.in re
petit.l.fi quando,C.vnde vi,nu. 191.Ceph.conf. 353.vol.2. vide
Abb. fupracv.loco,cui meremitto, cùm eiusdo&rina videatur
optirna,fed ferè eadem dixit, quae nos diximus, licèt diuerfo
themate, ac per alias diftin&tiónes, quæ videntur confundere
animum legëtis triplicatis & quadruplicatisvicibusreaffum
ptis,yi3e Rol.conf6. i.vol. Tiraq trac.lignag.$.1. g17.nu.37.
Sebaft.Med. trac. mors omnia foluit,par.3.nu.3. T ., ,
f ftem ex natura locationis videtur,vt res locata poffital.
teri fubjocari, I. nemo prohibetur,C.eod. cgo intelligo, dum.
modò æquè idoncus fit ille,cui fublocatur: nam fi fuiffet locã.
ta vni,nö poterit pluribus fublocari. Doc.d.l.ncmo. ideò fchd
laris rccedensâ camera cöduâa, nó poteft in fui locum alium
diffimilem fubrogarc,quia fuit cleéta induftria perfonae,&li
cèt poflit fuam cameram locare,non poterit tamen inuitisfo
cijs: fedaduertas,quia hoc proccdit ratione focietatis,nonau.
tem ratione locationis, quia locatio permittit,focietasprohi
bet, ita tenuit gl.Inft.tit.Ioca, in fin. Spec.de iudic.%.z.nu.7.&
etiam tenuit Azo pcr l.perceptione,ff.de his, qui deicc. vcl cf
fude. '*• - -

f Pariter ex natura locationiseffe videtur,quòdfi condu

&tor poft tempus completum remanferit in prædioruftico vi
deatur in annum renöuata condu&io& pignora eiufdemcon
duâoris repctita,fecùsfialteriuserant pigiiora: fed in praedio
vrbano, quatenus habitauerit, condu&io fenouata vidctur,ni
fi in fcriptis prima conduétio celebrata fuerit, vcl nifi domi
nus poffe cöuenire defierit, Bal.in l.legem,C.loca.& tex eftin §.
l.itein quaeritur,§.fi. ibi Alb.Bar.f£locí.vide Philip. Port.cöf.
65.nu.3.vbi inquit,quòd locationesipfae fub eifdem paâioni
busrcnouatæ intelliguntur, quæ ab initio cötraâusfuerütap
pofitae,
 „ . D E LocAT. ET coN DvcT. 46;
fitae,limitandum ramen, fecundüm Bal.inl.item quaeritur,$.
iniplcto, quem refert,& fequitur Angufiola conf.7. num.9 in
. cafu poenali,quando locatio tacitè piorogatur,non intclligi
tur tamen pcena repetita.
f Scd quæro de ratione, quare e(t ftaturum diuerfum in
ter prædia vrbana,& inter rultica, nam(vt diximus)in rufticis
videtur ex tacito confenfu per annum, in vrbanis verò pro eo
tempore,quo habitauit, & pro eo tëpore debetur merces, Bar.
in d.§.fin.rcddidit rationem,fub nu. 1o. hoc fa&um e(fe ex eo,
quòd in praeduorußico fructus non pcrcipiuntur qualibet par
teanni,fed in fine, putà im oliueto, in vinca,im frumento: at
in prædijsvrbanisqualibet anni parte vniformiter percipiun
tur,& intellige, & dcclara, vt ibi per Bar.qui vu!t,vt idem etiâ
in vrbanis, qusndoratio fuadet, nempe quia fru&tus percipi
untur plus vno tempore,quàm alio,exemplum,fiapotheca lo
caretur tantummodò tempore nundinarum, vt e(t in ciuitate
Recanatenfi,in qua fiunt nundinæ, vide ibi d. Bar.
f Similiter ex narura locationis effe videtur,vt ille qui lo
cat vafa vitiofa fcicntcr,fiue ignorantcr,tcncatur ad intereffe:
fedfi quislocat pafcua mala,ex quibus pecora mortua fint, fi
fcienter,tenetur ad interefle,fi ignoranter,penfionem non pe
tet, vel reftituet, non autem tenetur ad intereffe, & idem erit
dicendum in fim:libus locationibus, text.eft in term. in l.fcd
addes, §.1. ibi Bar.f£loca. - -

. f Etiam ex natura locationis eft, vt in ca véniat dolus &

lata culpx,& quod plus eft imperitis, l.fi quis fundum, § Cel.
fus,ff.loca.!. videamus, f£ cod. nam cùm ifte contra&us fit rele
bratuscaufâ vtriufque, locator renerur de dolo, lata & leui cul
pa,nö autem leuiflima,l.fi vt cerro, $ nunc videndum,ff com
ímod.l.creditor, lquae fortuitis,C,de pignora a&t. I. i. & 1 in iu
dicio,C. loca.vbi glo.nifi culpa effet ad cafum ordinata,& ip
fum cafum praeceíeret, prout declarat Decia.confil.29. nu.is.
vol.i.& an cafusincendijin domo conduéta contingens afíe
rat damnum locatori,& quando condu&ori, vide Lauren. de
Pinu confil. 1 44.& 143. Rom.fingul. 29. vbi illc qui noluit te
neri deincendio,tenebitur, 6 perfuam familiam,vel per fè,&
cafus fortuirus contingens in locata, cuius periculo fit,vide
Sebaft.Medic.trac de cafib.fortuit.q.io.par.z.num.17.& 18.&
2o.ibi per plures columnas.
f Et ex narura locationiseft, quòd expenfæ fá&aein rebus
condu&is. repetantur,fi expenfæ fuerüt neceffàriae,non refpi
ciant,fcu fiant pro fìu&ibus colligendis, & cx illis impenfis
- Gg loca
 l.

466 P ET R. N I CoL Mozz. - i

locatòraliquam vtilitatcm finitalocatione percepturusfit,!;
1.ff.de impenf.in rcb.dota. Pau.de Caft.folëhiter in l.domos,
in fin.ff.dc lcgat. t. ibiquc communiter Do&. fequitur enim
hoe.dccif.44.nu. 13. Alex. & cætcri in l.diuortio, §.impeiid;a,
ff.folut.matiim. Mcnoch.dominusmeus,qui plurimös cumu
lat,dearbitr.iud.cafu gis lib.z.ccnt.3.vbi omnia pun&a fepa
ratim profcqui:ur,& in conf.64.num. 17.lib.i.&nosdiccmus
infià in fin.vlt.col. - -

I. -Scd quid fi conduétor fecit ÉÉÉÉÉ in folucndo onera

| & tributa,repetéruca iocatore, vel tcncbitur ipfe condu&tor ?
haec nò cit lcuis quæilio,& varie Doët. loquuti c{{c vidcntur :
nam Bart.in l.priuatæ,C.dc cxcuf. muner.iib.io.ibi per illum
tex.videtur firmare,quod
ecclcliae, vtcondu&or nófoluere
tenetur,& exéplificat
i in cmphytcuta nö teneatur collc£tìscomi
| muni pio bonis cmphytcutivis, & cùm æquiparcntur condu- -

&toribus ad lógum tempus cmphyteuticarij, vt dcclarat Imo. |

| in c.nulli, & c.audientiam, dc rcbusccclcfponalicn. meritò -

cadem debct cfTe iuris dc:cuminatio. At Albcr. Brun.in tracta. I.

de ftatu.cxcludcn.focmii. s.artic. princip. quaeft. iz. ita diftin
gucbat, quod fi emphytcuta foluit quid modicum pro rccog-
iìitione dominij, & tunc tcncatur ad collcétas, finautcm fol-
|i
uatur magnus canon corrcfpondens fru&ibus, tunc non te- 1

ncatur, quia non dcbct quis duplici oncre grauari. Scdiftam

diftin&ioncm inprobat Petrus Vbald. in tract.collc&l.car.pc
multi. & improbat cam etiam Siluan.confil. 47. quia neque
lcge, nequc ratione loquatut : fèd dcfcndit di&tum Brunum
AÉius Pihell.in dcclaraíl... par.z. nume.7z.vetfic.dccimò, C.
debon.matcrn.
feu Alijdiflinguebant
onera mere realia, inter collcélam
vt tiädit Iaf.confil. io9. citans& Platc.
tributal. ι
i.ad fin.C.de annó.lib. to. & vide ibidem Bald. num.3. Alijpu- | M.

tabant cfie diftingucndum, an oncra & tributarealiafint no- | ;

tiora, & tunc tcneatur forfan conduâor, & non locator,qua- |
fi ita videatur tacitè conuentum cx confuetudinc & natura !
contra&tus, per l.ia ftipulationibus,
hon poflit conqueri condu&or;cùmff.dc
onusrcgul.iur. quafi tunc
fit notorium,& na* i
;
tura oncris rcalis rem fequitür, non perfonam, vt pcr Pincll, | ;
d. 1. 1. num. 72. verfic. teítiò in codciii aduertendum. Alij di- ;
ftinguendum cflè intei non dominum rei colligcntcm fru
άusprimo
in ex caufa onerofà & percipicntcm
diftinguendumj, cos ex caufâ
vt fuprà,vt fccundò lucratiui,
excufabitur re- \
ę.

gulariter domifiusfiue proprietarius, hoc cft,locator,vt per g. ! ;

Pincll.d.loco,verfic.quintò, & fcqucnti,vbi plurcs rcfcrt, Nos * *
auIcuro .

1
 *

I)E LocA P. ET coN DvcT. 467

aatem breuiter & realitcr,& refolutiuè adhgremus communi
opinioni Doétorum, fed declarandoeam,vt primi illi funda
tores intellexerùt,& cum diftin&tione, vt infrà dicemus: nam
siue communisopinio Doâoruhm vidctur effe,quòd dominus
locans praediuiw pro penfione pccuniaria , non teneatur a
tributa,fcd tcneatur conduâor, qui fru&us rei percipit, & fic
\
fi condu$or ßoluit tributa, non repetet à domino, cùm ipfe
tcneatur, non autcm dominus,& fuit fundata ifta communis
opinio per text.& glofTin 1. 1. C.dc anno. & tribut. lib. io. ibi
Bart. loan.de Platea num. 2.Corfet.in notab.verb.locatio.Ro
man.inl.Imperatores, f£depublica. Iaf.confil.119. in fin.lib.
1.Caftrenf.confil.442. Affii&t. lib.i.conftitut. Rubri. 97. $.vl.
tin. nume. 1. Pinell. d.!. 1. vbi de communi atteftatur & allc
gat tcxt.concord.in l.fi fine, §.Lucius, ff. de adminiftrat. tut.
inducendo, vt per eum, Hæc opinio communis dcbct in
telligi, quando condu&io effet ad longum tempus, vt tunc
fiuc parua, fiue magna foluatur penfió, condu&or (iue em
phytcutâ teneatur id colle&as, nifi aliter fit conuentum,
Š fit in contrarium, gloff. in d. 1. 2. C. de an
no. & tribu. vide Parpa. in 1. placet, nume. 48. ibi Iaf. C.de
fàcrofan&t. ecclef. videSiluan. confil. 47. Deci.cónfil.zo4. &
&aduerterevidetur Apoftill.ad Alexan.in confil.i.lib.4.hinc
cft,quòdl.ha&enus,ff.devfufruá.& fimilia loquuntur in fru
&uario,vel emphyteuta fàltem in cöduétore ad longum tem
pus, vt animaduertere etiam videtur Pinell. d. 1. 1. C.de bonis
;;; num.7u. in io. ampliat. fuprad. Apoftill. d. confil. ad
Alcx.
Si autem locatio effet fa&aad modicum tempus, tunc o
nera & tributa pertinent ad dominum locatorem, nöautem
ad conduétorem,qui fi fecit impenfas,rcpetctâ domino,& in
hoc cafu communisopinio Doétorum credo quòd non fe vo.
luerit extendere, nec in hoc cafu loquitur d.!. i. C.detribut.&
ratio diuerfitatiseft,quia ifta onera & tributa foluendo nullo
modo & iure po(funt refpicere condu&oresad modicum tem
pus,nifi forfanaliter exprefsè vel tacitè effet conuentum,non
refpeâu dominij, vel qiiafi, quia clarum eft, quòd condu&or
ad modicum tempus nullum habct dominium, vel quafi, fcd
benèconduâor aâ longum tempushabet dominium vtile,vt
dcclarat Ruin.confil. 57. volum.i. & confil.6t. & diximusim
ordine diuifi. nume.7. non refpeétu poffcffionis, quia con
duétor ad modicum tempus non poffidct, fcd dctinet, & cft
Gg .a quæ
 -

463 PETR. NICOL. MOzz.

quædam detentatio,vt declarat Natta conf.z61. num.io. Rip.
refp.i.nu.3.vti poifid. fed benèconduétorad longum tempus
poffidet faltem ciuiliter: hinc eft, quòd per locationéad ma
gnum tempus inducitur alienatio,&bona prohibita alienari
hon poterunt locari ad longum tempus,fecùs de locatione ad
paruum tempus,vt per Abb. & Canon in c.nulli, & c. potuit,
de reb.eccl.non alic.diximus in ord.diuif. nu.$. ibi vide. Ncc
$
poteft dici,vt faltem refpc&u illius detentationis, & recolle
&ionum fru&uum conduétor debcat tencri ad tributa & col
le&a,cùm tributa videantur imponi rebus, non perfonis, l. 2.
C.de anno. & tribu.lib.io.quia refpódetur,quòd illa detenta
tio non venitcöfideranda, & quòd cödu&torillc potiùsrepiæ.
fentat perfonam domini,& cft loco domini, quihabet domi;
nium & pofleflioncm,l.quaniuis,$.fi códuaoi,f£dcacq poff.
& per hoc debet attendi dominus locator, qui dcbct ά
tributa & onera,non autem condu&or: & quoad fruétus, di
cendum, quòd magisdominusvidetur colligerc & percipcre
fruétus,quàm conduétor, feu colonus, Êï
pccunia, quae 1
foluiturà conduâore, aeilimat fruétus, & eft loco fruâuum,
arg.l.fiaeftimatis,ff.fol.mat.l.fi.C.de conft.pccunia., ,
Praetereà l.i.& 1.C.de anno.& tribu.lib.io.loqui vidétur
depoffeffionibuscum miniflcrio, nam ibi inquit Imperator,
quòd is qui poffeffiones tenet,& fruäuspcrcipit,annonasfol
ucre dcbet : intelligo ego poffèffioncs tehet, ibi, pro poffidet,
iunâa I. fequenti,dum ibi inquit, ne vltrà modum carundem
poffeflionü,quas poffides,cöueniaris,praefes prouincig perfpi
<iet. Pondcrâ ibi yerba,quas poffides,& fic cùm loquáiitur ibi
l.i.& z. de poffeffionc, non
poterit intelligi, nifi delocatione i
ad longum tempus, per quam locationeni nota,
per locationcm ad modicum tempus,quod poffidetur, & nori
quia cft nd- i

üa declaratio.
Reftat modò, vt refpondeamus Bart. tantùm,quia dealijs
non adcò curandum eft, verùm quia polliciti fumuspro viri
bus femper cum faluare,& tueri, cùm fine ratione vel lege n6
§ loquutus effe videatur,videamus quomodo faluafi pof.
it,cùm in d.l.priuarae,tenere videatur, vt emphyteuta nó te.
neatur foluere colleétas, & tamen clarum cft,quòdæquipara 1
tur cmphyteuta conduétori ad longum tempus, & fic contra
fuperiùsdiéta, & cötra communis opinionis declarationcm,
quare realiter & refolutiuè dicas, Birt, non eft contrarius, fed
imò fàcit pro communi opinione: nam vult Bart, quòd ficut
emphytcuta fifki habct hoc priuilcgium prgcipuum & jpccia;
c,qu1 I
 -

IoE LOCAT. ET CON DVCT.

le, qui non eft grauandus duplici onere, nempe penfionis,&
colle&arum: idem fit fimiliter in emphyteuta Ecclefiæ, cùm
fifcus, & Ecclefia videantur ambulare æquis & paribus paffi
469
]
bus,1.1.C.de facrof. cccl.cygò præteremphyteutam filci & Ec
clefiae, qui habent illud fpeciale, vult Bart. quòd reliqui em
phyteutae grauentur ää onere, penfionis & colleélæ, fe
cufidùm communem. & ifta videtur vera intentio Bar. benè
eum ponderando:& ita intelligere & declarare vidcturetiam
lauren.Siluam. d. confil.47.fub nu. 9.
f Et fic poteft inferri etiam exfupradiétis,quòd ex natu
ra locationiseft,vt condu&or teneatur conferuare fundum &
rcm locatam in effentia & flatu,in quo recepit,quare tenetur
conduétor viresveteres conferuare,& aliasin locum mortu
arum fubrogare,vt in l.fiagri,ibigl.ffde vfufruc.nec licet ibi
condu&ori incidere arboresvirides,& deteriorarefundü,pro
ut confuluit Rui.conf.38.vol. 1. & maximè conduâoriadmo
dicum TĘ: vol. 1. Hinc !
e(t etiam,quòd fi fuboriantur rubi, vel fpinae, tenetur disbof. ]
care & reducereillum agrum ad culturam priftinam, l.1.5.de
eo opere,ff.deaq.plu.arccn. Rolan.confil.z8. vol. 1. vbi plures
rcfert,& Caft.quem citat Rolan.conf. 326.nu.z.
f Praetereà ex natura locationiseffevidetur, vt fî eadé res
duobusdiuerfislocata fit, ille praeualeat, cui resprimò eft tra
dita,ita per Rotam Rom.in contingentia faéti fuit decifum,
vt tit.de locat.decif.i.aliàs dccif.879Iita confuluit Alex.confi.
muz.vol. 3. Soci.conf.29.vol.4.Card. Alex.cap.i,%.fi facta,col.
fin.fi defeud.fue.contro.& de communi opinione attcftatur
Gab.concl.z.tit.de empt.& vend.lib.3.num. 5.Quamuis con
trarium tencat Iaf.inl.quoties,C.de rei vend. num.24. quem
.
fequitur & defendit Nattaconfil. 261. & quia ifti fucrunt duo
magnaeauthoritatisviri,necfincrationeloquantur,erunt cö
corànâi, & fubtiliter dcclarandi atque ponderandi : & pro
concordia dicas,quòd opinio communis potcft,& dcbct intel
ligi in locationeäd magnum tempus,in qua transfertur vtile
dominium, & fic ifta locatio ad magnum tempus retinct &
habct magisfymbolum cum vèditionc,de qua Do&.loquun
tur in l.quoties,C.dc rei vendit. idcò poffumus dicere, quòd
cùm contra&usiftc locationisad magnum tempus,non vidc
atur perfe&usante traditionem,meritò fialteri locatur fecun
doloco, tcnetfecundalocatio, cùm affimiletur emptioni,d.i.
quoties: opinioautem Iaf.& Nattae procedet in locationead
paruum tcmpus, in qua locationc non agitur dctransfcren
Gg 3 doali
*.
 P ET R. N I C O L. Mozz.
do a}iquod ius, fcd agitur de fimplici detenratione, & fc con*
traauseft perfe£tus, & altei i locari & tradi non poteft, cùm
res locata primò fit obligata ad patientiam vfus & funâionis.
Hinc eft,quòd in cafu,pro quo confuluis Natra femper loqui
tur dedeténtione,vt ibi fub nu. to. non autem dedominio,vel
quafi,vel pofléffione. quod nota. -

12 f Eft tamen notandum,quòd fi duo prxtendunt conduce

realiquam domum, fi domus illa eft folita locari, & locata
fuit alteri illorum vno anno, finito eo anno,fi vult itgrum lo
' care,tenetur potiùs locare primo códu&ori ilkim petenti,qui
alteri volenti iliam denuò conduccrc, prout notat Anton.de
Burginc.i.in z.col. quem refert & fequitur Laurent.Calcan.
conís. num.36. Scd cgo iatelligo, dummodò offerat candem
mercedem, & ût eiufJem conditionis,vel non militet diuerfa
13 ratio. f & fic mota, quòd ex natura contra&us locationis eft,
vt recondu&io quam facere dicitur condi:&or,cùm in poffef
fione rei coaduëtæ permanet, inteiiigitur fa&a, feciindùm
qualitates & conditioncs anteccdcntcs, vt per ¥arro} in l. fi
mihi &T itio,in fin.de verborum obligat.& fic etiam Do&o.
res in aliqua Academia ad publicè legendum reconduâus
cenfetur fub priori ftipendio euocatus, vt per Baf3. 1. etiam,
C. de iure doti. dc quo latè per Menochiuni de arbitrar. cafu
159.lib.2. ' - - - - - - -

Et fucceffiuè ex natura locationiseffè videtur,vt per vni

cam focationem legitimam & fokennem inducatur dici resfo
lita locari,vt per Paul.deCaft.confil. 189. vol.2, col. t. & in l.i.
C.quom.& quan.iud. vbi de ccmmuni atteftatur, & de com
muni etiam atteftatur Gab.tit.de locatio.lib.$.conci...quam
uis referat plures tenentes cötrarium, & fignanter lac de Bel
uf.in c.i.dehisqui feu.dare po£vcxf.fpero, ibi Alua, & Mar
ti.de Laudo,col.pen. Imo in c.ex parte,col penut.defeud. Cu
ma.conf.99. Alex.in conf. $.vol.«. Dec.conf.34i.coi.s & conf.
142. Iaf.confil. 135 & 1$6.vol. 2. vbi de communi. & alios con
cordantes,vt ibi. Non recedendum tamen à prima opinione,
vt folitum verificetur etiam vnica vice, l,Mela. §. i.deahim, &
ciba.leg. & 1.1.C.quom.& quan.iud.vbi Ang.Caft.& alij,& A
ret. in $ex non fcripto, Inft.deiur.nat.gent, & ciuil. Dec.in I.
certi códi&io,%.fi nummos, nu.$. ffficer.pct.& in l.vt liberis,
nu.ii.C.de colla. Rui.conf. 3$. nu.3o.hib. i.Goza.cöf.2$.nu $.de
communi,& di&us Pau! de Cafl.conf. ι89. Curt in trac.fcu in
z.par.in 4.q.prin.And.de ifcr.inc.i.col.z.ver.vndcfibis,& in
c.i.dcclcr.quiinucft.fccc.Imo.inl.quoddicitur, col.fin.ff.de
vcrb.

i
 p E LocAT. ET coN D v €T. 471,
verb.oblig & hanc fententiam purat veriorem Cepha.domi
nus meus,inconf. 135. nu.3.& Simon dc Prætis,conf.43.nu.12.
& hæc videtur magis communisopinio.
f Sed ad hoc, vt pro viribus feruetur illud, quod in prooe M4
mio polliciti fumus, dic quòd ita poterunt concordari huiuf
modi opiniones contrariæ, nempc, vt opinio magis commu
nis proccdat in vnica locationc legirima & folenni, opinio
contraria,quæ videtur requirere fâîçiî duas locationes, pro
cedat in locationibus nö folennibus & legitimis, vt per Paul.
de Caflr.in d.confil. 189.& alijomnes citati pro hac parte, qui
É; intelligi, vt loquantur femper in hoc cafu legitimc &c
olennis locationis. Vel dic fecüdo modo, quòd alteia opinio
proccdat in confueto, quod per duos faltem a&us inducitur,
vt videtur etiam dcclarare loan.de Amicis in conf.42.num.9.
nosalibi. Vel dic tertiò, quòd poterit intelligi altcra opinio
magis communis,vt loquatur in locationead magnum tem
pus, pcr quam locationem etiam vnican inducitiir folitum,
opinio contraria intelligi debet dc locationibus ad modicum
tempus: ratio diuerfitatis eflè videtur, quia locatioad lögum
tcmpus videtur continere plures locationes,hoc eft, plura rcm
mori,cùm in pluri infit minus, & fic quamuis fit vhica loca
tio, tamen quia habct tempus,& tra&iin fucccffiuum,& lon
um,& continuatum, inducitur confiietudo, faltem eò, quia
illud tempus longum cöfiderari potcfl difiun&im,& táquàm
$ plura tempora,& per confequens tanquàm plures locationes,
vt per Abb.in c.fi.in fin.de confuet. Feli. in c.cùm acce(fi{Tent
; col.17.deconftit.Ripa de confuet.i.refp.nu.6.tex.c.cùm debe
neficio,dcpraeben.lib.6.& meo iudicio videtur vera haec decla
ratio. Quot verò a&ibus confuetudo induéta cenfcatur,dccla
rat Menoch.dearbit.iud.caf.8i.lib.z. -

f Item ex natura locarionis eft, vt pcr locationem acqui

ratur poffèffio, nam fi donem tibi domum, & eam locaueris
mihi,trásfertur poffeflio in te locatorem,text.eft in l.quaedam
mulier,f£derei vend.l.qui bona,in prin.& l.quamuis.s.i. ibi
Doêt.ff.deacqui.poff.l. certè, in fi.& l.in rebus,&l.fin.de pre
car. ratio eft ea,quia conduâor non poteft fuo nomine po(Ii
dere, ncc poteft rem fuam códucerc,l nö folùm,in fi.ff.de vfu
cap.l.fuae rei,& l.fi in emptione,3.rei fuæ ff.de contrah.emp.
ergò videtur transferre pofleffioncm,& dominium in locato
rem,cùm tacitè videatur fe cöftituere nominc illius poflidere
ab co conduccndo, quod faepè folent faccre vfurarij, prout de
Gg 4 • clarat
\
47z P ET R. NI COL. M O z z. -

clarat Angel.in 1. quod meo,ff.deacqui, poff. & facit l.fi quis,

& facit tex.in l.fi quis condustionis,C.loca, Pet. Rebuf.in có
nen.ad conftit. R egi.trac.de materia pofle£ in præfat.num.
97.lib 3. & intclhge, prout ibi declarat verum elfe, fi locator,
cui res data, fçiat, alioquin in ignorantem non transferatut
poffèfiio,cùm non habeat animun, poffidcndi,Soc.confil.9t.
ca!u f-per quo,vol.3.col. 5.
Et confcqucnter videtur notandum,quòdex naturaloca
rio: scit, vt locatio iunéta cü quolibet alio adminiculo, pro
i.t : ofièffionem,& dominium,l.ad probationem, ibi Bar.&
a., i,c.loca.Soc.conf. 1*7.col.z.Dec.cónf. 146.nu.14.Rui.conf.
46.col.8.v:rf. ex his dici debet,vol. 4. Alb.conf.9. nu.iz. & có
fil. 63 nu.16.Gratusconfil.3o.col.§.vcrfic.comprobatur,vol.i.
limin.confil. ι38. nu. 43.
Et fi<fiappareat. cffe&ualiter fa&á effe locationcm & fo
lutioncm interucniffe penfionis conuentæ, iux. c.cùm vcnif
fent,de re(tit.fpoliat,& gl.in l.qui vniuerfàs,§.quod per colo
num. in vcr.colonum,ff.deacq.poffeff. verf. idem fi fortè co
Jonus,ibi Bart. Aret. tunc praefumitur,& probari videtur pof
fcalio.& maximè, fi fimusin antiquis, iun&isalijsadminicu
lis,Sac.conf. io6.vol.3.col.1, & aduerte, quòd effeétuatio re
fultar ex iolutione penfionis,quia non eft verifimile,quòdco
{onus $oluiffet penfionem, fi non detinuiffet rem & fru&us
collegi f€t, Arct.in l.qui vniucrfas, §.quod pcr colonum, ff.dc
.:q poffef.Corn. conf.6. vol.3. -

Quinimò inter locantem & conduâorcm probatur pof

fcííio ex folo inftrumento locationis, Rota in decif. 87. inan
tiq Soc.confil.89.& confil.ii.vol.3. & confil.io6, Gozad.conf.
94.col.fin. Alex.confil.ii.vol. 4. Parif.confil.111. nu. 44. vol. i.
Ruin.confil. 46.col.7.vol.4. Bald.in l.quaedam mulicr, ff.de
rci vend. Ang in l.quamuis, §.fi conduéìor, f£deacq.pofTibi
,
Alex Feli.d.c.inter dile&tos,col. 1 z.de fideinftrum nanq; pro
bata poffeffionc conduétoris,ex locatione probatur poffeffio,
Bal.in d.l.ad probationem,C.loca. Socin.in confil.ii.colum.
i.vol. 3.Grat.d.conf.3o. Ruin.conf.ii6. vol.i, vidc Rebuff.fu
pracit.loco.
f Intellige & declara fupradi&a,nifi fiat in præiudicium
tertijpoffidentis,quia tunc fupradi&a non haberent locum in
praeiudicium tertijpofiidentis, Bar. Aret.in d.l.qui vniuerfas,
3.quod pcrcolonum,ff.deacq.poffèfc,bonae,in ver.vnum,de
i
:i;i'îii; mulicr,ff.de rei vend. Bart. in l.
fidessare?
quamuis,§.fi conduâor,vcr.itcm oppono,
Abb.
 I)E LOCAT. ET CON DVCT. 471.
Abb.d.c.cum veniffent,Calca, conf.z6.Cor.cöf.3i6.vol.4.Go- ' '
za.conf.99. Ruy.conf.44.vol. 4. Imo. Abb.& alij d.c. cum ve
niffènt, Fclinus in c.inter dileétos,col.6.ibi Bald. de fide inftr.
Et intellige,nifi locatio effet fimplex abfquc alio admi
niculo,nam per fimplicem locationem non probatur poffef
ÉÉÉ fine.fuprad. Bald. d. l. quædam mulier,
col.i.Coz.conf. 94.col.fin. Rota,d.decifio.Ruy.conf. 47, vol.
4. Are.t.cum caufam,dcproba.col.9. Gab.commu.opi. lib. 3.
tit.de loca.conclu.4. vbi ponitiftam vltimam declarationem
pro regula,& diffusèdeclarat ifta,quæ fuperius diximus, fed
` diucrfoordineabipfo.
f Dcmum ex naturalocationiseffe videtur, quod fi per 17
3o.vel 4o.annos conduétoresfoluerunt fingulis annispcnfio
nem certam & vniformiter, cenfeatur locatio effe perpetua,
nec poterit colonus expelli,Bald. Ang in 1. malè jg' C. de
praefcrip.\o. & vel 4o.anno.dequo vidc Ruy.conf73. volum.
Ä & intelligc, fecundum eiusdiftinétionem, & nos diximus
P. f Item ex natura locationis videtur,quod fi locauero tibi is
IJpfa.

Caftrum cum toto territorio, non veniat inlocatione locus

^ ftcrilis,& vfusfluminum,dequo Roman.fingu.64.

Deaccidentalibus locationis &

condu&ionis.
S V M M A R I A.

; r Accidentaliainhoccontraítulocationú eft, quandores

perit imtotum, velproparte. -

2 Sinonpoffùmus vti recondu£ta,fitremißiomercedit.

3 Sifundusfíerili, adeofiat, vt fruäus mon poßint colligi,
accidentalefit.
• Accidemtale effim locatiome,quando conduétorpatitur dä
mum ab inimicùlocatoris.
f Fitremißio mercedis,fi colomus habuit iuftam caufàm
migramdi.
6 Si morbuspeftü arcidiffet, condu£tor habet caufàm mi
grandi,& fit remißio. -

7 si inquilimus ob refeäionem neceffàriam nonpotuit ha

- ' bitare,
 p Et R. NI COI. M oz z.
bitare,fit remißio. \
Si res locatafeu condu£taperit in totum,velproparie,fi
ne culpa comduéìoris, damnum eft locatorü.
Si ex vitioret, vel debilitatefundi,vel confùetoçãarti
datfierilitas,nonfit remißio.
10
Quando dicaturfterilitas.
ι/ Sterilitas dicitur,quandofemen proieétum, non ffper
ceptum.
t2
Sterilitas eft, quando fémem duplicatum non eírecolle
áttam.
13 sterilitas dicitur,/ecundum vulgi opinionem, vel quam
donom £ff perceptum dimidium penfionis, deduäis im
perfís, vel quandohom tfperceptum dimidium,quodper
cipi foret. '
p4 Materiafterilitatis eff reliéta arbitrio iudicis.
15 Approbaturfecunda opinio Bos$,qua fuit Barto. l. licet,
C. lo:a. - -

a6
sterilita dicitur, quando deduäü impéfinihiltolo
nus percipit.
a7 Bart. redarguitur de contrarietate, & ibißluatur com
cordamdo. -

a&
Cafisfortuitu, fi contingatpenitus inparterei,fitremiß
fio pro rata. -

19. Abbas & Couar.reijciunt opinionem Bart.

-20
Saluatur Abbas & Couarruuias diffinguendo.
</
Saluatur Abbas & Couarruuias diffinguendo de iureti
uili c* canonico.
-* 2
In conduótione publicanorum habebit locum remißio mer
cedu, & quomodo intelligatur diffinguendo, quibus ver
bis vfi fuerint.
23 Quomodo cognofèatur, 4nfuerit locatio, & conduífio,
vel emptio.
24 Nonfit remißio indiflinâè,fifit empta alea, hoc gfffet.
.2J Nonfit remißio pluribus de caufis.
NwM/

i
|
- D E LocAT. Y. T co N D v cTr. 475
26 Nonfit remißio filocatiofuitfa£taperplures ammo*,
z7 Noijit remißio ficulpa conduâorisfit ßerilitas.
at Sictipa comdu&orú accedat cafùs, mam fit remifiamer
cedis.'
29 Si inquilii:us eft virfèeleratus, illi denegäda effremißio.
30 metur
Si incendum accudat culpa conduítoru,fit remißio,& te
adintereffe. v

3. Nonfit remißio,fifepè contingit illaferilitas.

32 lum.
Qui conducit tempore belli, hon fitremißio propter bel
• * - - - -

33 Si qui conducitagrum propèflumem,&ef félitum inun

dari,nonfii femißio. -

34 Nonfii remißio,fifruítisfintfeparati à folo,

31 Si damnum eft datum caufà locatori,fit remißio.
36 Qui çonducit omnes prouentu, &fru£tus &paffus,e(fdá
wum incondemnationibus iamfaéti,fit illiremißio.
37 Nonfit remißio incafú,l.ficut emptio. §.fin.ff. loca.
38 Incafalficut emptio,§.fi.ficontingit damnum,pertumet.
ademptorem. - |
39. Qu4fìntßecies liuelli,altera à iure,alteraâonfiietudi
1}e.

4« Intenfibusfècundum confùetudinem,& liuelli,nonfitre

mißiomercedis.
4* Quamdodamnumdatum eftimrebus coloni,nonfit remiß
fomwercedü. - - .

4: Si damnumdatum effimfaeno,nonfit remißio, quia effco

lomi. ]
43 Item Doäori,quipropterpeßem non potefi legere, non
fit remißio. • • -

44 Si Doítor mortuus eft inprincipio anni,eiusbaredibus de

* betur falarium*. - -

45 Id quoddatur Doótori,datur adremunerandum,

46 Probitas & animi intellcifusnonpoteftlocari.
47 Doäoriconduíio nonfòlum debeturfalarium,/edexptm
- fé
 PETR. N I CoL. Mozz.
476
fé ineundoredeundoj,.
4* Nonfit remißio, quandofterilitas contingit ex debilitate
7e/. -

49 Nomfit remißio,fimom eft denunciatum,& clauernondu

ta & confignata.
3o Nonfitremißio in emphitheufi, mifiimtotum velprom
1ori parte pereat.
jr Nonfit remißiomercedü, quamdo à partibw aliterfuit
diffofitum.
32 Quifìßepit infepericulum drcafumfortuitum,non in
telligit de infòlito.
13 Quißßepit vnum cafùmfortuitumimßecie,&pofteain
genere cuiuslibet, cafiw aduerfifimilii, non potef petere
remißionem mercedis.
34 Cautela Francifci Marci,ytfaciam renunciari à côduâa
;
re iuri deceptionis vltra dimidiam iuflupreij,adhoc, ne
habeat locum remißio. ;
jy Paäum defortuito cafù valet,quandointotum nomperit
res,namfiperit, effet durummimi, vt nonpoffetfierire
mißo,itemfiperiret pro maioriparte.
36 Quandoperit res imtatum paétum operabitur,vtlocator
nom temeatur ad untereffe.
37 An teneatpaâumfa£tum àlocatore,ßnon velle teneri
de cafùfortuito, fiuere* pereat proparte,/iuein totum.
j# Sußipiems cafùmfortuitum non poteft petere remißio
mem,nifi damnumdatumfit uulpa & faäolocatori, vel
potuit obuiare.
fo Idem effetfi datum datum effet ab inimicùlocatori. .

6• Itemlumitaudum, vt nompoßit tonduíiorfißipere inß |

cafùm infòlitißimum.
61 Quando quwconducitur dwtim,fiprritopw, montemetur
magfter.
ACCI
-
 I)E LOCAT. ET CO N DVCT. 47t
CCl D E N T A L 1 A in hoc cötraétu locationis{unt

I'!
AÉ effe & abcffe poffunr, præter fubie&i corrupti
onem,exemplum in pa&is diucrfis, quae apponi pof
funt, vel non, putà pa&um de non expcllendo cofonum, fcu
abitantes in re conduéta, quoufquc finiatur tempus de quo
pcr Rom.z7. fing item aeflimatio appofita, de qua trac. com
imod. v.col. vlt.ord.num.7.
Item taccidentale eft in locatione & condu&ione,quan
doaccidit cafus fortuitus,qui damnum in rc locata affcrt, ex
i! cmplum in tempeftate,vißuminis,locuftis,incurfu hoftium,
nuina,incendio,intempericaeris,grandine, niue:immò decla
ra,& alijs,quibus refifti non potcft,vt not.inl.licet.C.dc loca.
& l.ex condu&to. § 1.6f.locati.
ltem impetu ventorum,terræmotu,chafmate,omniq;vi
i1 fimili,vt not.Gulie. Redoam.tra&. de rcbus ccclef. non alien.
M! quaeft. 18. de remif merced. $ multi.num.1.Viuius trac.de com
mu.opi. in ver condu&or,iftis enim cafibusob damnum illa
tum conduétori, fit remìffio penfionis fiue mercedis, vt tradit
ἀ Seba, Medices,vir do&tif.& erudituf in trac. de cafibus fortui
tis,quaeft.io. .. parte, num.39. vbi plures refert.Sed animaducr
tendum,quia fi perit res locata pro parte, fit remiffio merce ,
dis,fi autem perit in totum,contraâus annullatur, & de hoc
fecundo capitedicemus fub vltima columna,modò videamus
deaccidenralibus,propterquae fit remiffio mercedis. f Et pri 1.
mò, fi non pofTumus vti re condu&ta, fit remiffio mercedis,
hinc eft,quòd fi caupo,fiue tabernariusfuit impeditus vti frui
reconduéta,non debet foluere penfionem pro eo tempore, vt
vt docet Ripa tra&t. de priuile contra&.cau.pcft.poft nu.27.
Item fdicitur accidentale contingere,quando fundus ob
fterilitatem non poteft producere fruéîus, & fic quando fru
&uscondu&or non collegit, ficri debet ei remiffio obfterilita
tem, iuxt.llicet.C.locati, c. propter fterilitatem,eod.anè có
uerfo propter vbertatem debeat ficri augmentum, dic quod
non,pröut decidit Franc.Marcus,quaeft.3io.in 2. tomo,dcquo
latè infrà, videSebaft.Med. trac.quaeft.io.fecun.par.nu.36. vbi
contrarium firmat in molendino, cuius rcdditus au&usfuit
ob cafum fortuitum,& re&è.
Item accidentale erit, quádof condu&or damnum pate
retur ab inimicis locatoris culpa, & inruitu domini loca
toris,tunc enim pariter deberet fieri remiffio mercedis colo
no,] fi merces,f£loca, quod procedit,etiam fi colonus fepara
uiffet fru&usà folo,in quibüsfruâibuspoftfeparationcmÊ
utfct
478 p ETR. NicoL Mozz.
i{Tetdamnum datum culpa & fàéo locatoris,pröut declarafit
Doc.inl.damnum,C.loca. Bof.fuo tra&.de rcmifimcrcc.not.
in l.fi mcrces §. culpæ,ff.loca.Bar.in l.cotcm fcrio. §. qui ma
ximos, num.7.ff.dcpublica.adcft confi. Ruini,num.63.vol. i.
£ranc. Bec. confi 94.num.z6. & conii. 45. num. vi. & 12. nos
infra vlt.col - ·· ·· · · ·· -

Item eífet, t fi colonus habuifïèt iuftam cáufam migran

di,vidclicet ob bellum,vel ob bannitos,ob latroncs,ob malos
fpiritus,& fimilia,l.habitatores, fîco.Corf.fing.fuis, qucm r«
feit ἐς commcndat Plotus in l.fi quando,nu.i.8.C.vndcvi. .
Item cffct,ffi morbuspefiis áccidiffet, tunc cnim habct
iuftam caufam in fpccie condu&or migrandi,fcd dcbet denü
tiare domino, fi potcft,vt per Canoniâ in c. propter ftcrilita
tcin,& ibi Abbas fignanter,extra.loca. Ripa d. tiac. dc priui.
contrac.cuu.pcfi.nu.zz.& Bof.qui de cömuniafîerit,in traët,
de renii£ mcrced. num.32. Bero.quaeit. s4 num.3. Alex.confil.
1o7. voi.s;vbi in terminis idem vìdetur cl;< in conduâorcda
iiorum damnum pafTo occafionc peßis.
Jtem cffet,ffi inquilinus ob reic£tioncm domus non pd
tüiffèt illam habitarc, namque fi refe&io fuit neceiïaria,fitre
miffio,fi autçm non fuit ncceffària, non fit,l.qui infulam, ibi
}art ff eod. prædi&aq; intclligcnda funt ad hoc, vt fiat remif
fio,fi denunciauit domino,fi potuir,& claucs obtulit, dixitq;
i
h.(

ie non poffe habitare domnm,fccundum lo. Baptift.aS.Scue

uino in l.dicni fuméto,quaeit.4c.ff.de offi.aIic£ aliàsnon tcnc
tiir dominus temittere timerccdcm;cft tex. in l. itcm quæritur.
§. excrcitu. fíieca.ratio,{ecundum fupracita.Ripam eft, quia
;
exceptio intcrcffe paßi ob non fa&amidenuntiationem,retar.
daret remifiioncm ncrccdis,quafi velit quod dato,vt remiflio
debeat fieri ob illud, quod condu&or non habitauit domum,
adeft tamen £xceptio opponenda à locatore intereffepaffiob
non faétam denunciationcm,quæ opinio nobisplacct, & fe
quumur cam,
Et pro clariori intelligentia altiusexordiamur, exemplo
Iurecofiful.in I.fi vt certo;$.nunc videndum.£ commod. &
-

,
ánimaduertcndum,quQdf fi res locata, fiue condu&a pereat
61tìninò,fiue in parte abfque culpa condu&oris, tunc damnü
crit locatoris,l.maritus,f£loca.l.fi quis fundum,§.Imperator
ff.loca. quando autcm non perit res in totum,nec in parte, ta
men aliqua vi diuina,vel humana contingit aliquiscafusfor
tuitus in re locata, per quem caufatur mâximafterilitasfu
&uum & intolcrabilcdamnum,tunc fitrcmiflio
-
mss;i;
t con
 ** r) E LocAT. ET coN DvcT. 479
fi condu&ori, vt non teneatur eam foiuere, l. fi merces. 4. vis
maior.ff.loca. ibi Doct. l. !icet, C. eodem, l. ex condu&to. §. i.
cod.c.propter ftcrilitatcm, eoi & tbi Can. Aducrtcndum ta
men,quodf (i ex vitio rei, vcl dcbilitatc fundi, vel confueto
cafu accidat aliquid, non fit tunc remi(fio, ita magiftraliter
declarat Azo in tunima,C.loca.num.34. & in hoc communi
tcr poêtor.concordant.Scd dubium modo fuboritur, f quan
do dicatur i(tafterilitas,& iftud maximum damnum, prop
tcr quod fit remiifio,& in hoc Do&orcs funt aliquâtulum in
tcr fe difcordantcs. -

r;
Quidam antiquiores dicebant tunc maximum effe dam
num & flciilitatcm dici poflè, f quando femen proicôum,
ά non eft perceptum.Alijfummiftae, fignanter Nauarra,c.17. de
feptinopræcepto dccalogi, nu. 188. tfibuendo hanc opinioné
8ur.& lo. Andreæ, quam opinionem refutauit Did. c. 3o. nu.
£.var.qugft.diccbat,flcrilitatem dici poffe, quando ex tribus
partibusfolitisduæ tantum colliguntur,quod peffèt procede
rc inconfcientia,aliaseffet nimis rigorofùm prolocatore,fa
Hijvocabant (terilitatcm, quando femen duplicatum non e(t
rccollcâum, quæ opinio vidcturaequior fùperiori.Modernio
res Mcdiolan. Bofius fcilicet, fua praética de remißionc merce
dis.varia varios Do&ores fenfiffe dixerunt, tres tantum opi
mionrsinter alias vidcntur rccenfere, quæ communiter videm
tur cffe receptæ.Prima eft opinio, vt dicatur fterilitas, fiuec
normedamnum, fccundum vulgi opinioncm, haec videtur
magiscommunis opinio,fecundum Card.& Imo.in c. prop
ter tterilitatem,ext.loca. & Franc.Tur. refert inter communes
opiniones,quaeft.io7. & Nauar.ca.17. nuin. 188.de fep. praecep.
IDccalogi.Secunda efl opinio,vt dicatur fterilitas, quando nö
1M.
c(t pcrceptum dimidium penfio.dedu&tis impenfis,de quain
fradiccinus. Tertia eft opinio, vt dicatur flerilitas, quando
pon cft perceptum dimidium eius, quod percipi folet, & in
hac tcrtia opinione non dcducuntur impenfae poftea ijdem
Mediolanenfes vidcntur recenfere quartam opinionem, f vt
ferè tota hæc natcria fterilitatis & grauis damni fit reliâa
arbitrio iudicis,intcllige ex fide teftiüm, & confito quod ex
prædio percepti funt fruétus, vt inde arbitrari poßit, quam o
piniontm retulit ftudiofus Menochius, Dóítor, páriter &
imagifltr mcus,fuo rra&t. de arbit.iud libro fecundo, Cent. i.
cafu 76.vbi refert hanc opinionem tenuifTe Barba. in c, prop
ter ficrilitatem,& emincnrifTCouar.lib praëtica.quaeft. c 3ö.
numcrou. ibidcmquc rctulit autc fcx Doâorum opiniones,
quae
474 PETR. N I coL. Mozz.
quae videnturferè cum his noflris fuperius relatisconuenire,
excepta vnica,de qua dicemus infrà. Vide Scbaft.Mcdic. trac.
dccafibus fortu.s.quaeft.z.part. vbi quatuor refert opinioncs,
13
f Mihi autem placet tàntum fecunda opinio,qüám retu
lit Bof.& fuit iudiciofiffimi Bart. in l.licet,C.loca,ibi fequun
tur eum cæteri Do&or.fcilicet vt dicatur flerilitas& grauedã
num,quando deductis imperifis non fupereft dimidium pen
fionis,& tunc fiat remiffiö. ratio quia hoc bona fidesndii pa
titur, vt ibi in illa l.licet Imperator inquit,& ibi declarat Bar.
namque laefio vltra dimidiam eft damnum intolerabile,&
quemadmodum refcindit contra&um emptionis & venditid
riis,l.2.C.de refvend. ita etiam operari £, in hoc contra
&u locationis, vt fiat remitfio, Rom.conf. 423. Pinel.ind. 1. a.
1. part.ca.3, num. 17. Burf de com. conf. 2o4. nu.it. Hip. Rim.
conf. 282.cum fit contra&usfimilis emptionis & eifdcm regu
Jis vtatur,& ambo fint contra&usbonâ fidei,l.2.ff.loca, hinc
eft fecundum Doâor. quòd fi in venditione non adfit laefio
falterh in vno nummo, non fit refciffio contra&us, quia non
eft verè laefio,nifi vfrra dimidiam iufti pretii, ita etiam in hoc
contraétu locationis,f ftipereft integrâ dimidia penfionis,nô
fict remiffio, quia non verificantur Fequifita in d. I. z. & l.fi
voluntate.C.de refcind.vcnd.& haec e(t vera opinio in pufiàg
juris,& eam videtur tenere, & fequi integerrimus & yeraci£
fimus Alex.confs & confu i.volum.i.& conf3o7.lib.3. nu.
18.& hanc opinionem inter cæteras videtur approbare Franc.
Marcusdecif.2o8.fub num.17.vbi plures refert opiniones.hác
opinionem tenet Caft.in l.ex ά. $. vis. £loca. Capic.
dec.8o. Ripa trac.dc priui.contrac.cau.peft.num.vyCouarru.
qui aliós refert libro pra&icaium quaeft. 3o. num. 1. Mehoch.
de arbirrá.d.caf76.ih fin.& de comhmu.atteftatur Aret, conf.
5*. Parifconf.34.lib. i.num. » 2. Goza.conf.74.col.coli.Neui
za.cofif.9o.num. io. Ruyn.conf. 8i. vol. i. & hanc opinioncm
refert tenuiffè Alex. pluries, & vocat ram communem, hanc
opinionem tenet Iacob. Aemilian.Ferrarienf.& de communi
arteßatur, confil.4.num. i$. hanc opinionem videntur fequi
Canoniftae in d.c.propter fterilitarem,& ibi Abbasfignantcr,
nu. 1*.qui inquit, meliorcm effè hanc opinionem illa, quam
idem Bart. tenuit in l.merces. §. vis maior,num.4.ff loca.ficm
j6 pèf fterilitatem dici,quádo deduâis impenfis nihil colonus
17 percipit defundo,atque adeò f Bart.redarguitur de contrarie
tate à Doâor.fed animaduerté, quia Bart. non eft fibi contra
rius, quippè qui per vltimam opinioncm corrigit *$;
ncmp
 IoE LocAT. ET coN DvcT. 43t
nempè illam,quam tcnuit in d.§.vis maior, & propterea in- ` `
quit in illa l.licet (ita crcdo quod debcat intelligi ifta mate
tia, ncc vnquam dixi nifi modo) quafi velit corrigere illud,
- quodantca dixit. Accedat, quod querhadmodum legesCodi- | |
1 cis praefcuntur legibusforum, ita opinio quam tcfiuit Bart. |
in Cod.dcbet præferri illi opinioni,quam tenuit,ff.cum rati- .- i|
oncordinis fit credëdum prius vidiffè,ff poftea. C.velad hoc,
ncdo&rina illa,quam tenuit in d.%.vis maior,pcreat. Dicas M. 1
… quod opinio legTicet in punéto iuris videtur verior, tamcn ,i
opinioi.fi mcrccs. §. vis maior,potcft fkiuari in pra&ica, hinc 1;
] ctt quod pcritiflimusille lacob.Acmilian. Ferrar.in d.conf. 4. ' ;
quod reddidit pro communitate Rauennae vtramque opinio
ncm approbauit,
fimpliciter alteramfub
admittendo, communcm in ÉÉÉ;
numero 15 vocando, & altcram
iuris -
i

haec e(t vera opinio,quod fi condu&or patitur intolcrabilcdâ *~ .

num,hoc eft Wltra dimidiam, fiet rcmiifio merccdis, f nificâ. 13. „
fus fortuitusextingucret prorfusrem conduétam,vel partcmi, '
etiam minimam, quia tunc f' illa parte, qua frui non potcft ι ,
putà quia cft extinéta rcs,vel quia rc conduâa non potcft vti, ;
propter cafum quod eft idem, cum quoad ipfum quando non 1
poteft vti re locata, videaturdéfurt.&
gum.l.isquirem,§.is,qui.ff quodammodo tcs cxtin£ta,ar-
l.fi conftante, ff. folut. - -

I.

matrimo.fit remiffio prorata rei extin&ae, vel pto rata tem- -

•
poris,hoceft illud quodaiunt Do&ores, f fieri rcmiífionem 19
prorata,& propterca Abbasin c.proptcr ftcrilitatem, & Co- |;
uarruuiasd.cap.3o.reijciunt opinionem Barto in d.l.fi mcr- |
ccs, §.vis maior,quia dicunt ipfi,fi vera effet opinio Bart. fem ,
, pcr ratione fterilitatis fieiet totius penfionis remißo, non i
autcmalicuius partis protata damni contingentis, quod fal
fume(t, quia etiam penfionis remiflio proTrata ficii dcbcr.
j£ parcant mihi, Dominationes eorum vidcntur non intel zo -

ligere mcntem Barto. qui etiam voluit, vt fieret pro rata, ι

f&deomodo quo fupra declarauimus, quando pars rei locatae !

pcnitùs eft extinéta, vel non poteft vti ea ob accidentalia, !
pröut in cafuin quo confuluit Antonius Angutfiola , conf.s.
lib.1.in mater,contrac.vbi vult,vt fiat remiffio tantum in lo
co,in quoortum eft bellum,hoc cft pro rata loci & temporis.
Veldic,ne vidcamur tantæ authoritatis viriscótrariari,quod at
eorum opinio procedit de iure canonico tanquam benignio
ri, & fic de iure canonico pro rata remiffio effet fempcr faci
enda, quamuis non fit intolcrabilc damnum,hoc cft vltra di- !
- Hh midiam, 1
£. - p ET R. * N ICO L. Mozz. -

midiam,frddeficeret parum, & fic de hoc iure non proccdéi

opinio Bart.
Sed ftantibus fupradiâisqugro,quid fit dicendum in cori
' du&ione publicanorum,hoc eft illorum qui conducunt pub
Hicas res,f an habebit locum remiffio merccdis, Bar. in l.coté
ferro,§.qui rnaximos.ff.de pub!ica.& in quaelt.fua incipiente
'publicanus. Ripa traëìat.de pefle,titul de priui, contrad. nui
imero 46. & Bofi.fuo tra&at de remitli.mcrccd. publica, con
ueniunt inter fe, & etiam alij Do&ores communiter tenent,
vt habeat locum remiffio mcrcedis,ficut fuperioribuscalibus;
quod procedct abfque dubio, quando cótrahentesvfi funt vet
bolocationis & condu&ionis,& verèeflet locatio, fecùsfifu
iffet fa&a venditio,& effetvenditio apparenter fa&a,& cffe
ÄÈÉÉÉÉÉÉÉÉ Fei rct.tra&t, de
gabel.nu.z99.Scbaft.Med.tra&.defor.caf. q. io. z. part. f Dti
5iü e(t ergo cognofcere, quando fit locatio & conduâio, quá
do autem emptio & venditio, pro quo cafu adeft confilium
in term. Iacob. Aemilia. Ferra, conf.4. & adeft do£trina Fabi
ani de Montc,in fecunda quaeft.prin.fui tra&. deemptione &
vendi.num. 26. omnes tamen inhærent di&is Bartoli in d.dif.
putationc incipiente publicanus,& in l.cotcm, ferro,fupraci
tata. Dicendum igitur ex mente Bart. quod primus erit calus,
quando contrahentes,fcilicct communitas, & publicanus, vfi
non fmnt veibo locationis & conduâionis, ncc verbo emptio
;
;
nis & venditionis, fed diétum fuit, communitas concefiìt ga
bellas, molendinurn, & fìmilia:& hoc cafu iudicanda erit lo
catio, & in hoc omnes concordant, vt fiat remiffio mercedis,
fi pretium pro fiu&tibus percipiendis in fingulosannos diui
fum fuit,gl.in l.z.C.de iu emph. -

Sccundus cafus erit, quando vfi funt verbolocationis &

conduétionis, & in hoc cafu non cadit dubium, vt fiat remif
fio,fiue pretium fit cóftirutum pro fingulis annis, fiue vnum
tantum pretium pro omnibus annis,quia contrahentesfic v6
{uerunt,& eft feruanda eorú mens,dicit quid velit Bal.in lcâ
lege,C.dc vfus.& in l.licet,C.foca.
Tertius cafus eß,quando vfi funt verbo erhptiotiis & ven
ditionis, & runc fit reiniilio,fi pretium fit conftitutum fingu.
lo menfe vel anno, qnia in effeâu iudicatur locatio quamuis
nomine fonet emptioiiem, hæc cft opinio Bart. in d difputa.
tione, quae communitcr eft recepta, pröut atteftatur Ripa fu
pracitato loco,nu.33. Qgando autem fuiffct conftitutum vni
Cuum
 DE LocAT. Er coN bvct. . . '4%
tum pretium,& femelfoluendum, tunc erit iudicanda emp:
tio & venditio,& non fict remiffio, quia periculum emptio.
nisfpeétat ad emptorem,l.id quod,ff.de per. & com.rci vend.
& fub hoc capitcfunt intelligenda diéta per Alexan.in conf.
3.num.2. volum. 1. -

Quartus cafus eft,quando contrahentes vfi funt pronifi

cuè ver6oiocationis & condu&ionis,& tunc fi praeftatio mer
cedisc(t vniformiter & diuifa in fingulosannos, erit iudican
da locatio, fi verò conftitutum fit vnicum pretium pro toto
tempore, Imola,& Alex.nihil dicunt, Ripa vult, vt cenfeatur
Hocatio,ego credototum contrarium,quia aduerfaretur fupra
diâae do&rinae,ergo ncccffe eft dicere, vt cenfeatur emptioad
hoc neaducrfetur fupradi&is,& fic non fiet remiffio merced.
24.
f Limitantur fupradiéta,nifi fit emptaalea,ideftfpesalicuius
gabellæ,& prouentus,& in hoc cafu defpe loquebátur Bal.fu
pcrius citatus,in quo cafu aleae,fiue perverbum locationis,{i
uc per verbum emptionis,crcdo vt numquam fiat remi(fio,de
quo vidc Ripam fupracitato loco,num. 44. per tres columnas
& d.Iacob.Acmilia.d.conf. 4. quod confilium rcddidit in fa
uorem communitatis Rauennæ, & ratio fundamentalis illi
us confilij videtur effe, quia fuit contraëtus venditionisaleæ
gatijipfiusconduétæ olei,proptereà non fit remiffio, pröut i
bi Aemil.fub nu. 11. & in Ä
Et nota,quia limitantur, & fallunt fupradiéta omnia tä
publicanorum quàm aliorum,f vt non fiat remiffio pluribus ?$
dccaufis,fecundum Doc.varijs in locis,& in fpecie fecundum
Ripam,d.tra&.de peftetit.de priui.contr.num.33. Bof. tit. dc
remif.merced.& omnes cafus declarando.
í
Primuseft, quando locatio fuiffet faéta per pluresan 26
nos, & compenfatio vniusanni poffet fieri cum antcccden
tibus,velfubfequentibusannis,in quibus fuerit vbertas,l.fi v.
no,in princip.ff.loca.& l.licet,C.codem, & C. proptcr fterili.
tatem,extra cod.
Secundus cafuseft,f quando culpa conduâoris continge 27
ret fterilitas,tunc enim nec debet fieri remifiio. l. fi merces, 3.
conduétor,ff.cod. ideo Menoc. dicebat in cafu 76.de arbit.iud.
lib.i.Cent.i.quod iudicis officium circa materiam hanc erit,
vt diligenter animaduertat, an isfunduseo anno re&è cultus
fuerit, &a&a fuerint,quae ncceffària funt, ita declarat etiam
Sal, quern refert di&us Menoch.in l.fi vno,col. 1. ff. loca. Ne
uiz.conf.9o.nu.i6.quia finon cultus fuerit fundus, ccnfetur
Hh 2 ftcri
484 ΡETR. NICOL. MOZZ.
ßerilitas contingere culpa & negligentia conduâoris, nec
fiet remiffiomcrccdis,itadccifum fuit Pcr Marcum,qugit.aos,
volum. v.
Itcm effet dicendum de cafu fortuito,ffi culpa eius prae
fumeretur accidere, tunc enim nec facienda erit remiffio,
39 vndediccbat Ripa d.tit.num. 34. f quod fiinquilinusquipc
tit rcmiffionem propter peftem,effet vir fcclcratus, putàblaf
phemator, vfurarius,fodomita, illi cffet deneganda rcmitfio,
quippè cum praefumatur propter cius fkclcra morbo correp
tus,&allegatdiétum Hotticn.& Ioan.Andr.in c.proptet [tc.
rilitatcm,qui dicebat non cffe rcmiffioncm faciendam cödu
&ori non folucnti dccimas,quia praefumitur ciusculpa proue
niffeftcrilitatcm,cum Deo non obtulcrit, circucrtimini, 16.
quaeft.i.quod in praética minimè feruarem, cumboni intcr
dum cxperiantur à Deoaduerfitatibus, exemplumde Iob pa
ticntiffimo. Praetcreà non debemus fumere iudicium in ma
lam partcm,quamuispotcft dici, vt ipfi Do&oresloquantur
in clarif. -

3o Item effetdicendum, ffi contingeret fieriincendium in

domo,velhofpitio condu&o,velalitèr retento,& accideret il
lud incendium culpa lcui ipfius condu&oris, tunc enim non
folùm non fit remiffio, fkdtenetur condu&or ad emendam &
damnum cx tali incendio datum ctiam vicino,l.fi vt ccrto, $.
nunc vidcndum,,il. i.ff.commodiunc.glo.& tex. in l. domi.
nus horreorum,cum glo.in verb.recepit,& l. quam mcrcedé,
f£loca.tradit optimè & diffusè, & dccommuniattcftatur ibi
Turzanusin recolle&t.commu. opin.nu.183.
Alius cafuseft,f in quo non fit remiffiomcrccdis, fi fæpè
contingit illa fterilitas,& ferèfolita cft,Albe. ita tcnctinl. li.
cet,C.lóca.Ripa traét.depcfle,titu.dc priui.contrac.cau.pcft.
num.89.& 97.& in l.2.in princ.num.35.ff.fol. matri. Iacob.
Philippus Port. in confil. 143. & 144. nu. 12.& 13. & fic ex fu
fupradi&tisinfcrri poteft,quod fi quisconduceret prædiain cö
finio alicuius mali territorij,in quo folitum fit fieri praedas &
rubbarias,colonus non potcft allcgarc,vt fiat fibi rcmiffio,cü
fciret illud effè folitum contingere.
32 Hinc eft etiam,f quod conduétori,qui tcmporebclli con
duxit prædia, non fit illi remiffio propter gucrram,cum fciat
& videatur confentire tacitè, & rcnunciare bcneficio, quod
propter bellum competeret,argum.l.quibona,5 de illo,ff. de
da nn.infe&. & ita confuluit ctiam Alexan.confil.6.quem ci
tautetiam Ripad.traäatu, nu. 44. & addccundcm Alexan.
conll.
 IDE LO cA*r. Et cO N D Vcrr. 485
eonfi.ifa.num.8.volum.i.& lacob.Aemilian.d.conf.4.num.
18.Rim.d.confil. z$. & perdi&a tamen poteft inferri ad ca
fum quem habui in fa&o cum quodam de tcrra Murri Val.
lium,vt fcilicetf quandoaliquis conducit agrum propè flu
meli,& flumen folct fingulisannisinundare agrü,non debet
fieri remißio:proptereà,quod colonusfiue conduétor fibi de
bet imputarc,fi vitiofam remab initio conduxit, fecüsfi viti
um incideret poftea,&iftud videtur effe{enfusillius, $. dc il
lo,fuperiuscitati.
Aliuscafuseft,quandofru&usfuntfepararià folo.l.dam 34
num,C.loca.& ratio videtur, quia quando fruétus funt fepa
ratià folo,fùnt conduétoris, & ideò amittuntur damno eius,
l.fi apes. $. i.ff.de fur.& l.feruus,§.locatori,ff.eod.defui.1. an.
tepenul.ff.dereivend. Bart.in l.fi merces,§.vis maior.& Bald. 33
in l.licet,f£eod.& C.loca.Siluan.confil.il.in 1.volum,& con
fil.um.& limita ex mente Do&orum , nifi damnum eff&t da
tum caufà locatoris,vt in ca(u, in quo confuluit fupradi. Sil
uan.quando fru&usautem funt pendentes, non funt coloni,
;it l.fru&us.ff.dereivcnd. haecrfträtio, quam videntur rcddere
I)o&orcsind.l.damnum,& Cano. in c. propter ßerilitatem,
I04 ibi lmo.col.3.extra loca.& intellige fccundum Bofium d. tit.
deiemiffio.nu.9o.quandofru&usfunt mundi, feparati & re
colleâi, non autem dummodò (ìnt excifi. l. fi à domino, $.
fru&us.f£loca.ita intelligit in 1. ex cofiduâo. $. fin. fubtiliff.
Fulgo.namque non videreturæquum, fi frumenta & fegctcs
funt in paleâ ita,vt non fint excifagrana, ncc excuffum fru
mentum,vtpropter hoc non debeat fieri remiffio, quia hoc
bonafidesnónpatitur, cum fruâus fint imperfe&i & nödum
redaâiadfinem, nec contra&usdicatur impletusex partclo
catoris, qui teneturad patientiam, donec fruatur & fruâus
poffit colligere,&adfinem redigere,& ifta opinio vidctur æ
quior,& tenetin praâica Bofi.anteeum tenuit Caftren. inl.
ex condu&o,$.i.ff. loc. vbiinquit etiam fieri remi(fionem in
fruâibusfeparatis nondum tränfportatis,& Fulgo. extendit,
quod pluseft,doncc non fuerint reconditi in horreo, quam
uis Do&tores communiter videantur tenere contrarium, non
difcrdastamen ab opinione Fulgo. & infertur ad cafum pro
quo confuluit Soci.confi.ioo.incaufa Baptiftae, qui conduxe 36,
rat omnesfru&us & prouentus cuiufdam iurifdi&ionis, &
paffuseft multa damna in condemnationibusiam fa&is, li
cèt non exa&is,vthabeat locum remiffio, quia nondum di
cunturfruâusplcnècollcâi, licètfa&ae cffentcondemnatio
Hh 3 mc^
-^
 p ETR. - NICOL. Moz z. **
mes& parata nomina debitorum,& ita feruari in pra&ica plw
ries vidifleatteftatur Bofi.& vide contil. Laurem.Silua.fupract
ta. quem fubfcripfit etiam Alciatus,vbi quanuis fìuduscfknt
recollecti & repofiti in horreo,fit tamen remiflio,exeo, quia
non habebat poteftatem códu&or fruétusillosalienandi, fcd
imò dominium illorum fruétuum amifit ob caufam locato.
ris, & ob bellum. -

37 Aiiuscafuseft,fin quo non fict remiffio merccdis,in l.fi

cut emptio.§.fin.cum fequen.ff.loca. ibi gl. & Doâ. fcilicct,
quando venderem tibi fundum habita fide de pretio,& conuc
mirem,vt penes me dominium remaneret,donec pecunia per
{olueretur,& interim certam mercedem quotannis rhihi nu
merares,qui contra&tuspoteftvocari mixtus, cum in partcre.
fpiciat locationcm,in parte venditioncm,& in hoc cafudam
num contingens in fruâibuseftemptoris, conduâorifqucfi.
mul,non vcnditoris,ita tcnuit Alex.con(i. *2:.in §.vol.Dec.có
38 fi 3iz.vol.z.quinimò fccundum glo.communiter per Doâ.
approbatam in d.l.ficut emptio, non folum damnum infru
&tibus, fed etiam damnum & interitustotusrei pcrtinebit ad
cmptorem,& condu&orem, quia venditio dicitur pcrfeâa,
quamuis dominium non cflèt translatum, cum vcnditio folo
confenfu pcrficiatur,leg.confenfa,ff.de aétio.& obliga, dixi
muslarè incolumna cqnfenfuinfcripta, inz.art.veldic quod
illa gl. loquitur in cafu,quo non reqüiritur translatio domi*
nijad hoc,vttranfeat periculum,vt $.cum autem,Infti decö
trah.empt.vel dicfecundum Do«,d.l.ficut cmptio,quod mcr
ces & penfio quæ foluitur, non foluitur ratione rei & fru&u
um,fed rationc pretij, quodadhuceftpenescum, &ficconfi
;
dero quod dominium prctijrefidet pencs venditorem, do
mimium fundi rcfidet penes condu&orem , & emptorcm;
atque adeo re pcrcmpta pcrit cmptori, in qucm transla
tum eft dominium, licet enim referuatum fueritdominium,
i intelligiturde dominio pretij rei venditæ, cquidem cmptos ,
poteft hoc cafu retinereduplex dominium,& ici & prctij,fed
dominium vnicum tantum, ergo in dubio intclligidcbctdc
dominiorei emptæ,& vcnditorretinendodominiüm, intcl
ligitur dedominio pretij,quod debet percipere ex re vendita,
&in hoc fibi prouidet vcnditor,quodcum tradat rem empto
ri,retinet dominium alterum duorum, pröut in fimili dici
po(Tet in cenfibus,qui fecundum confuetudinem ftatuscccle
fiae fiunt,& etiam in Lombardia fieri folct quædam fpecicsli
ucllifimilisiftis ccnfibus, vtrcfcrt Dccia, confil. 48. num, i8.
** vol.
 τοΚ LocAT. ET CON Dv c^r. ., 487
volt.dum inquit,f quod duæ funt fpecics liuelli, altera cog- 35
nitaa iure, quæ aiiimilatur cmphitculi, in quo ille, qui cft do
minus ei dat ullam alteri proaliquo ccnfu, altera clt fpccics.
quæ propriè cft dc confuetudine, quando fciiicet aliquis ha
bcns rem illam non tradit alteri,fcdcam rctinct, & tamen cö.
ftituit fuper eam liucllum tanti ccnfus folucndi fingulis an
nis fuper ipfa re,& inductum eft priuilegijsfummi Pontificis
vt inquit praecira. Decia.dominus meusd.conf. & Gulielmus
Rcdoan.tra&.dc rcbusecclef.nonalicn.titu.i. pag. libro meo
31, in quibusf ccnfib.fiue liuellis,non fit rcmitlio mcrccdis,& 4o
tamen cenfuarius habet rem,in qua conftitutus eft cenfus, &
fìcrctinet duo dominia,quòd plus eft,fcilicet rci & pretij,ncc,
tamen fit in cis remiflio, pröut eft in tcrminis Decif.Marci.q.
2o8 in v.vol.vbi reddit rationem,& alioscitat, quamuis pof
fit dici, vt ibi de propriis cenfib.loquatur. Aiiusfcafus cit, in 4t
quo non fit remi(fio merccdis, qui cafus videtur colligi ex di
disper botto.in l.ex conduéto,& l.fi merces. $. vis & l. licet.
C loca, & c.propter fterilitatem,ext.cod.ncmpe quandodam
num datum cfiet in rcbus coloni, quæ resfunt in fundo & dc
feruiút fundo,putà fi Abbati effent boues & plan{lrum, quia
& (i illa deferuiant fundo,tamen funt coloni, & eius pcricu
lo funt,ita dccidit in terminis tex. in l. damnum. C. loca. &
Bart.in l.ex condu&o.§.vis. ff. eod. declarat Boli. d. tit. dc rc
miffi.merce.num.91.Scdquid in fœno recondito,in focnili,
quod comeditur à beftijs ex neccffitate pa&ti, vcl cx confuctu
dine,videtur finedubio quod non dcbeat ficri rcmiffio, quia
fœnum eft coloni,iuribusomnibusfupraci. Praetereà fœnum
fuit rcconditum fub fornili,velaceruo,ergo omninò locator
impleuit contra&um ex partefua. Ncc obftat fi diceretur,
quod imò debet fieri remiffio, quia fœnum ibi vt comedere
tur tencbatur,& fieret deeo pinguedo pro pinguefaciendo,&
colendo agro,& ideò fi confumptum fit d.fœnum à militib.
& ex hoc non potueritager pingueficri & coli, debet fieri re
miffio,cum effeâu dicarur damnum datum in rc locata , &
quod non fit coloni l.ex conduâo. $. fi quis,ibi Bar.qui refpò
detgl.in l.damnum,C. loca, inquiens quòd illa glo. loquitur
de damno contingente in rebuscoloni, proptcr quod non fit
remiffioibi,in alia l. loquitur in damno contingentc in fru
£tibus,in quibusantequam (eparcntur à folo, fifrcmitfio, fi
, damnum eft incurabilc,vt ibi per cum,& per alios Doâ.
Aliuserit cafus,fin quo non fit remiffio mcrccdis, népè
Hh 4 in
 483 p £*r R. NICOL. MOzz.
in Do&ore, qui propter peftem vel fimilem cafum ad.
uer(um non legeret per totum annum , fed tantum in prin- |

cipio:nibilominus
anni,necfit remiffiodebetur
pro ratafalarium,fiue
temporis, Nathonorarium
conf.451. totius |
i

4 Item cffet,ffi mortuuscffet in principio anni, nam eius

haeredibus deberetur falarium,nec fieri debet remi(fio prora
ta, Bart.inl.i.§.diuus,f£de var.& extra,cogni.vbiformatqug
fìionem iftam, & Canoniftae in c. propterTterilitatem, extra
loca.Do&.inl.diem fun&o.ff.de offic.affeff. Deci. confil.7s.
Kirchou.commun.opinio.concluf.85.Cent.3.Cepha.conf.7o.
numero 4. Alb. confil. 91. Calef. in leg. t. numero. 263. ff.
de offic.eius,& Sebaft.Medic.tra&. mors omnia foluit, in 3.
part.num.i6. Ripa tra&.de priui.contra&t.cau.peft.num.ii4.
vbi reddit rationem ob dignitatem non fieri remiffionem,
43 quiaf id quod datur Do&ori,datur ad remunerandum, hinc
cft quodappellatur honorarium, nec dicitur propriè locatio,
& vt diximusf in principio,etenim probitas animiqueintclle
&uslocari non poteft,d.1.1.ff.de var.& extraor.cogni. tangit
Harto.ial,fi vno, §.item cum quidam,qui eft folenniter repc
titus à Bart.fub num.§.f£ cod.loca.quinimò voluit d.Bart. vt
non folum dcbeatur falarium provhico anno Do&orilegen
ti,fed etiam pro toto tempore condu&ionis, fi vnicafit obli
gatio,putà fcuta tria milia pro tribusannis, necfitdi&ümil
« pro quolibet anno,pröut refert & fequitur Ripad.tit.num.
7 1zo.& plus voluit CataldinusdeCompagnis intra&.defindi.
in 7.qüaeft.num. io, vt non (olum debeatur falarium Do&ori
condi&o ab officiali,fed debeátur ei expenfæ in eundo,& ftá
do,& rcdeundo,& fic dcbet finito tempore domum recondu
ci,vel rradi pretium pro redeundo.ita D.Catald. Do&. in ftu
dijsconfummatiffimus,& decrepitus,ibiallegat Bart.inl. fu
per creandis,deiure fifci,lib.io.& l.excepto.C.loca, & confil.
Petri de Perufcum alijs.
4$ Item alius cafus eft,in quo non fit remi(fio mercedis,ille,
pro quo confuluit Ruin, confil. 87. fcilicet quando fterilitas
non contingit ex cafu fortuito, velaliofaétoextrinfeco, fed
ex debiliratè & vitio rei propter qualitatem temporis,& aeris
intemperiem,& fruétus aliqui etiam non modici funt percep
ti, vt declarat Rui.d.confil.
Irem non fit remiffio, ffi non fit denunciarum & claues
traditae non fint, Philip. Porr.con£, 43.num.17.cft tex.in 1. i
tcm quaeritur.5.exercitu.ff.loca.
$o Itcmalius cafuseft, f in quo non fit remiflio mcrccdis,
/ ncmpè
 -

IDE LocAT. ET coNDv CT. .4£•

pempe in emphyteufi, qui contra&us affimilatur locationi
& venditioni, & eft mcdius inter iftos contractus, Angel. de
? Cambilio.confil. 46. num.3g. Port.confil.144.num.z.liinira
tur, nifi in totum, vel pro maiori partc pcreat res, prout de
clarat Angel. deCambili.d.confil. verùm quia hic non cadit
: matcria ifta, (ed infrà fua columna propria, ibi videndum.
VideScbaft.Medic. trac.defortuit.cafibus, quaeft.io. num.3s.
; 2.parte.
` fVltimuscafuserit,in quo nö fit remiffio mercedis,quä
doâpartibusaliter effetdifpofitum in contrariü,l.fi quis fun
dum, f£locat.vbiinquit Iureconful,quòd valet paétum faétü
à locatore cum conduétore, vt non obftante quacunque vi &
cafufortuito, ei foluatur merces, prout refert Bof. fuótrac,de
remif. mcrccd.nume. 36. Iac. Philipp. Port.d.confil.114.num.
M. Io.& ir. - , - - . -

i^, Sedaduertendum,quia circa hunc vltimum cafum variae

1. , fuerunt Doc.opin. in methodistradendis: nosautem videbi
mus,refecatisfuperfiuis,quid magiscommuniter tencant Do
&ores,& quid in praâica feruetur : memoriæ igitur tenendü,
quòd fi paéto fuit conuentum, vt non obftantęqualicunque
cafu fortuito, debeat fieri folutio rei conduâae, & pretium fi
ue merces folui abfque vlla remißione mercedis, & (ic ille,
quit conducit fundum,vel vc&igal,cöducit fuo refigo,& pe
riculo, tamen adhuc non tenetur decafu fortuito, & illi debet
fieri remiffio, quia non intclligitur de cafu infolito, prout
voluit Bart.inl.opus quodauerfione, ff.de loca, & l.fed & fi
quis,$,quaefitum,ff.fiquiscautio.l.Scio,$.medico,ffdcannu.
leg & décommuniatteftatur, plurcsreferens Portiusfupraci
tato confil.i43.& 144.num.8. Bcccius confil.94.num.27.pen.
colum. Anguffi.confil. 16.lib.z.in materia contrac.num.3. ni
fiexpreßècódu&or fufcipiat in fe vnú f periculum & cafum
fortuitum in fpecie,& poftea etiam in generepericulü cuiusli,
betcafusaduerfifimilis,haec eft commünisopinio, de qua at
teftatur Ripade priuil. contrac.cau.peft.nu.74. vbi pluresci
tatcöfulentes Doc. in l. fed & fi quis,3.quæfitum, f£fi quisius
dic.nö obtemp.& in li.ff.commo.& in c.i.cxtr.eod.tit. com
mu. Alex.de magiscommun.in confil.3 inz col.lib.t. & inter
communesopinioncsrecitauit Franc.Turza.opin.i43. & Bc
ci.d.confil.num. 34. & Port.d.confil. 143 num.15.vbi etiam re
fertSoc.confi. iz$.volum.t quamuis ipfk videatur tenerecum
Deci. confil. 552. & cum Iaf. confil. io7. volum.i. quod fuffi
ciat, fiquisdicat, fufcipio omne periculum, vcl fit m<o refi
Hh 3 go &
-
 IAE TR. N I coIL. M oz z.
4»•
go & periculo, feu faltem quando omnia huiufmodi veiba
sunguntur, quæ opinio non placet. vide Scbaft.Mcdic.trac.dc
caf.fort.quaelt. 15. i.par. Francif.autcm Marc. in dccii.zo8.in 2,
ar. videtur tradcre cautclam,fcd non tutum, prolocatorcad
34 Ê, ne fiat f 1 cmiflio ncrcedis, videlicet quòd faciat rcnun
cuare cum iuramento conduétorcm iuui dcceptionis vltràdi
midiam iufìi pretij,tunc cnim,inquit, fortè non habct locum
cxceptio {ìeiilitatis, nec dcbet ficri rcmiftio,ficut non ficrct rc
miílio in contractu cmptionis,qui cft fituilis locationi.l.2. ff.
loca.per ca, quæ not. Do&t. in l.2.C.de rcfkinden, venüitio. ta
men ifta opinio, feu cautela non ita de facili admittcnda,ncc
in venditione, nec in locatione, nific{Iet lætio cnoimitiima,
hoc eft, in multum excederet dimidiam iufii pretij, vt dixi
musctiam in traçt cmptio.colum.7.vlt.ordin, num.zo.&z 4.
bcnè verum eft, quòd efficaciùs fuftinerctur contraéius, nec
ita de facili po(let refciadi, feu remifiio merccdis habcri, fi
iuramentum interucniffct cum claufula illa, vt vidctur cflè
ctiam de menfe Franc. Beccii, confil. 94. in fin. tamcn non cft
rccedendum à (upradiâa opinionc, quòd conduéìor fufcipiat
in fe vnum pcriculum & cafum fortuitum in fpecic, & po
fleà ctiam in genere, vt diximus, quae opinio eft magis com
$3 munis: f fcd intellige, vt proccdat & valeat huiufiìodi pa
&um fortuiti cafus,& pcr confequensrcmiflionis mcrccdis pâ
facicndæ, quando omninò non perit rcs, fèd in partc, & pro
partc tantùm,aliàs fi mm totwm, vel pro maiori icspcrirct pcr
caium fortuitum,e{fet nimis durum, & contra omncm aequi
tatem, vt conduéìor tenerctur:foluere pretium, & non poffct
vti re locata. benè verum eft, f quòd tunc fkilicct,quando pc
rit res locata in totum, pa&um opcrabitur, vt locator non tc
neatur ad intere(T< condu&toti, ad quod intereffe aliàs tcncre
tur, cùm ille condu&tor non poffit vti f ui re locata : hæc vi
detur effe vera opinio, à qua non rcccdendum, quam videtur
tenere Bald.in 1. licet, C.loca. in 1, col. vbi inquit,fi quiscon
duxerit molendinum,& deficit fubftantia, non teneri, ita vi
detur intelligere & declararc etiam Bofi. quamuisdiffusè d.
trac.dc remif merce. nu. $9. & 61. & Natta confil 449.num.i6,
Fulg.confil.t9$. f fed quid fi fuiflçt diäum à locatorc fe non
vclfc teneri de cafu fortuito,fiue rcspcrcat in partc, (iucinto
tum, Boftenet quòd paétum vakat, ego credo totum contra
tium : ratio eft,quia eft pa&um iniquüm. Praetercà cft contra
fubftantiam locationis,vt diximus in tračlatu contra&uusin -

gcncre,columna magna,quae c(iinfcriPta,contraáus,in ¥;

cu.
 DE LocA P. ET coNDvcr. '49t
fau confiderabili,nempe quando deficiat contra&us, putà fi
adaerfetur publicæ vtilitati : exemplum, quando aliqúis pa
cifcitur,ne liceat reuocare precarium, tunc enim neque tenet,
quia eft contra naturam piccarij, & contra vtitutarcm publi
cam. Item exemplum in paâo, vt prgnus fit creditoris, quod
paétum pec valet,cùm fit contra naturam qûtraçtus, (ic in ifto
cafu eft contra fubftantiam contraétus locationis, vt re non
poffim vti,& foluam pretium,ergò non debeat valere pa&tum
tale,videalia exempla,quæ ibi pofita funt fub d.art. 3.
f Intellige tamen ea,quae diximus fuperiùs, fcilicet quòd 5t
fufcipiensiníépericulum cafusfortuiti iì fpecie, & in gene
rc,vtdiximus,teneatur omnino folucre mercedcm & pcjfio
nem, nec po(fit petere rcmilfionem gb ftcrilitatcm, ve! öb ca
fum fortuitum, nifi ille cafus fortui;us contingeret culpa, v&t
faétolocatoris, vcl poffct obuiare dicto &afui,ve! iltudamoue
re,& nüobuiauit nec amouit,quia tunc non obflantediéta (u
fceptione,in fpecie non foluet penfionem,l.fi quisfundum,$.
1.litem quæritur,verfita demùm,f£eod.vide Bar.in l.fi vnq,
$,itcm cùm,ff cod.& ficlimitanda fiipradi£ta do£trina,& câ: 39
mun.opin. quando etiam datum eff:t damnum ab inimicis
locationis,Corn.conf.z3. nu. i.
' f Item poteft limitari,nificafusfortuituscffet infolitiffi. 6o
mus, itaquöd etiam prudentiffimus vir non potuiffet de eo tu
dicare,&fic ex quo verifimile non cft pattcsde illo cafu info
lito cogitaffe, £t remißio merccdis, & fic fufcipiens non tc
neretur,quamuisfa&um fit pa&tum, vt eft communisopi. de
qua atteftatur Boff. d.trac. deremifs. merced. (quamuis non
nulli teneant contrarium) fub num.67.& 97, & hanc limita
tionem refert Franc.Turza. in recollec. commun.opin. 143. &
adcft confilium Cornei intcrminis confil.23. vol.z. ibi nü.iz.
I)oc.inl.exconduâo. $.fi vis.& l.feq.& l.fi merces. $.visma\
ior.& l.licet,cum fimilib.ff.&C.eod.Sebaft.Mcdic.trac.com
pen.par.t.quaeft.45 in fin.& trac.decafib fort.quaeft , §.i.par
i; Menoch.dearbitra.cafu$o.lib.z. vbi qui vfusinfolitus dé
ur, -

f Demùm poteftdici,vt fitalius cafus, inquo non fit re &i

miflio merccdis, nempe quando quis conducitur dietim.vt
fiat opus,fi peritopus,non tenetur magiftcr de vitio operis,&
fic non fiet remißio mercedis, text.eft in t ea lege.$.loçati. ibi
jffi Bartol. f£ loca, fingularem fecit Roman. notábili 31. & Fe
lin.inc.vltrà tertiam, colum. z. & in c. fraternitatis, colum. -

6. dc tcftib.Scbaftian.Vant. tra&. dc nullita. procc(|. in Ru

bri,
49z p ETR. N 1 COL. M oz z.
bri.quoties & intra quod tempus de nullit.agi poffit,num.39.
Soc.regul.4os fallen. 14. Dec.c.\.de fide inftrum.Fran.Crcm.
fing.&i.vbi reddit rationem.videSebaft.Mcdi.tra&.de fortui.
cafib.quaeft.io. z.par. num.zo.

Dea&ionibus locationis,&con.
du&ionis.
S V M M A R I A.

m Excontraítu locationi duplex datura£tio ex locato &

comduíto.
a In locatione debet neceffariò adeffe pecunia, intellige de
locationepropriè.
s Daturhecaáiolocati ad omnia ea, quibuscondu£iort*
netur,

4 Sicolonuspoft tempu completum contra voluntatemtu

amfruítusperceperit, poteris ullos condicere condiäione
furtiua,
3 Attio condu&i datur condu£tori contra locatorem, ytre
frui liceat.
4 Datur pariter hac aëtio conduéti, vt villa reficiatur, vtl
vftia,&ftabulum. -

7 Item datur adpromiffa incomduäioni lege,

& Jffa aäionesfintperpetua,& bonafidei,& danturhart.
dibus.
9 Si conduäor turbetur in poffeßione,poteftagere 4äim :$
infaítum,velofficium iudici implorare,
!
ENIO ad quintam columnam,qugeftinfcripta,qu;
a&i6oriatur ex hoc contra&u locationis& conduéti
onis, pro cuius refolutione dicendum, f quòd duplex
oriatur & detur a&io, nempea&io locati, & a&io condu&i.
A&iolocati datur locatori cötra conduétorem ad confequen
dam merccdem promiffàm in numerata pecunia,& fierit in
mora,debentur etiam vfurae,l.praefes, C.loca. & quamuis fu
periùs fuerit diâum,quòdt debet neceffariò in locationcad
cfle pccunia, intclligendum cft in locationc propriaadhoc,
Wtcuu
 I)E LOCA T. ET CONDVCT.
, vteuitetur, tcxt.in l.fiolci, fí cod. de quo fupcriùslatè dixi.
m. mus.t Datur igitur haec actiolocati ad omnia ca, quibuscon ;
.. duátor tenetur: hinc cft,quòd fi fregit cöduétor,vcl alicnauit,
vcl diffipauit rem, datur haec åãîòîçùm côáììáôçí, êáé
locat. & ex hac a&ione poterit locator omnia confequi, quæ
fuerunt promiffà in locatione,&in ipfo contraâu,&tandem
ad omnia confequcnda, quae cxbono &aequo proueniunt, $.
conduaor, Inftit.deloca.l.legem, C.loca. I.confenfu,ff.dca
άio. & oblig. &fit colonus poft tcmpuscompletum contra
voluntatem tuam perceperii fruâus, poteris illos condiccre
, condi&ione furtiua, & certi condi&ione gcncrali, dc qua cft
4. text. ibi, Bart.laf.& caet.inl.fi quis nec cau(am, $.rcs,ff.fi ccr
tum peta, - -

il! fAaio verò conduai datur econuersò condu&ori contra ;

ocatorem,primò vt recondu&a fruiliceat,&intelli geßcun
ff*
i. dùmdiftinäionem
fcilicet Bart, in l.fiyno,
aut fa&o locatoris,aut $. itcm quæritur, £cod.
faâo conduâoris,autfaâo ter
tii, aut cafu fortuito. f Item datur, vt villa reficiatur, vel (ta- 6
** bu!um,vel oftia rcparentur, vt fcncftræ fiant. f Item ad pro- 7
ia miifà in condu&ionis lege, & tandem ad omnia,quæ exbono
& æquo procedunt, vt diximus, l. (i merces, 3.fi vicino, ff.eo
dem, l.cxcondu&o, ff.godcm, cum fimilibus. & quia Azo de
haca&ione fufiùs loquitur in Summa fua, C.eod. fub numc.
29. ideò, ne videamuî cum defcribere, me remitto ad diâa
r,fi per cum ibi. t Iflae autem aâiones funt perpetuæ, & bonaefi
dei, & dantur haeredibus, & in hæredcs, vt ibi per Azo. No
tandum tantùm, quòd fit conduétor turbetur in poffeffione
rcicondu&ae à tertio, licèt non poßfit intentare ifitcrdictum
retinendæ pofleffionis, quod datur vero domino, de quo tra
&tatum fecit celebrem Menoch.ftudiofifs. potcft tamén agere
£a a&ione in fa&um,vel implorare officium iudicis,glofTifiT.G
duo, $.fi creditores,vti po(fid. Aret.§.retinemtae, In(\it. de in
terdic. num.z.Abb.c.contingit,num.2o. dc dolo,& vontuma.
Anguffiola confil.zi.in matcria crimin.
13* -

? Quomodo finiatur, fiueannulletur con.

;* I tra&us locationis, & con.
: du&ionis.
â s y M M A R I A.
1 Locatio
 494 P ET R. N 1 CO L. M O z z.

-
1 Locatio annullatur, & finitur contrario confenfù par
tátum. -

2 Annullatur locatio,fi tempus locationisfitfinitum.

3. Annullatur contraétus locationispropterpeffem.
4 Salttantur contrariæ opiniones fædere diffimätionis.
j Conduitor poterit petere remigionem pro eo, quononha
bitauerit. -

- 6 Qui conduxit hoffitium, vt tranfeuntes reciptret,finon

tranfèunt homines,poteff petereremißionem.
7 Annuilatur contraäus locationis à conduítore,quandolo
, cator non vult obfèruare pačta.
* Si locator proin fit conduétori tradere pradia feminata,
& conduítur recipiat frumentumprofemine, fibipraiw
dicat.
* 9 Annullatur contra&ius à conduitore, ficonduftorfuit ex
pulfùs.
no Locatorpote$t annullare contraétum;ficenduäornm/^/
uit fibi mercedem.
ui • Locator annullare pote$t contraétum, fi doceat fibido.
mum effe meceffàriam.
12 Item annullatur,fi domum conduétam locator velit refi
(êre.

13 Item annullaripotefi,ficonduíior malè verfètur inrelo

Cafa.

i, Item potefi annullari,fi conduâor fit faber, & domum

conduxerit prope Doétorem,vel Scholam.
15 Item annullatur,fifundus vendatur àloratore,
16 Si colonus lona habct obligata,fifundus venditur,nohpo
-.

teft expelli.
17 Si conduítor ante tempus è domo migrauerit, contraäus
annullatur. -

18 Conduítori licetrecedereà locatione, finìpoteffvtifui

re condu£ta. hí
19 Annullatur locatio,fires condu£iapereat omninò.
zo Qnando
 -

p£ LocAT. ET coNDvct. 493

;*. » Quandoplurapreciaßnt conftituta,dicunturplarertm

traiius,& propartefit remißio.
21 Si plures rer fuerint conduéia,& fit res aliena,reßindi
tur in totum contraéius. -

22 Amillato contraäu, expenfè inre conduéta, fi neceffaria,

** repetumtur.
23 Conduétor tenetur tantùm conferuare fundum in effen
A tia & bonitate fùa. -

- 24 Si colonuspraterea,quatenetur,effecerit,repetet expen
fj* fà, & melioramenta. \
25 Si condu£torplantatierit arbores /pontè,ex quibusfit vti
;£, litas locatori,repetet expenfas. ,
„, 26 silocatorplantaueritarbores, ex quibus mom refúltet w
- ' tilitas,non repetet.
„, 27 Sicolonus inmelioramenti, non afferat , nifi vtilitatem.
ad tempus,pro tempore petet.
„; si Melioramentain emphyteufi debent redire ad haedes,
ftiam extraneos empbyteuticarj.
'ii
%i!, £ NI o ad vltimam columnam, quae eft infcripta,
- - -

* quomodo finiarur fiue annulletur contra&us ille lo

;? cationis & conduâionis, & dic, f quòd primò annul- ,
latur & finitur contrario fenfu partium, veluti fi partes intcr
iii* ' fe confentiant,vt ampliùs huiufinodi contra£tus non duret.
Irenannullatùr, (i tempus locationis fit finitum, & fi \
vltrà tempus cöduâor in locatione remanferir,quamuis tem
2° pus fit finitum, tamen tacitè videtur reconduxiffe, & fi re
manfit in prædio ruftico,videtur in annum reconduxiffe, &
fchouara conduâio, & pignora eiufdem, fecùs fialtcrius fint
<! Pignora. -

In prædio vero vrbano, quatenus habitauerit,videtur re.

nouata, nifi in fcriptis prima conduétio cel, brata fuerir,vel
;3 nifi dominus pofle confentire defierit, prout notar & declarat
Bar.in litem quaeritur,§.qui impleto, ff cod. diximus etiam
j* tod ordine,in3.colum.num.§.vidc l.fi quis, fffi cert.pet. vide
laf. §.fin.
f Item annullatur contra&us locationis propter peftem, s
fccuhdüm Abb. in c. Pioptcr ficrilitatcm, cod. qucii, refert
ἀ Po{.
496 PETR. NICO L. M Ozz. -

Rof.d.trac,deremif. merce.& ratio effe videtur,quia côdu&or

non poteft vtire conduâa, ideò pxtcrit recedcreâ contra&u,
confignando clauesdomino locatori, prout declaratCaccia
lup.in repetit.l.diem funéto,f£de offi.äffef. Aduertendum ta
men,quia hæc opinio difplicuit Ripæ in tra&.de priuil.con
rrac.cau.peft. breuiterf crederem fic foedere diftin&ionisv
tramq; opinioné faluari poffe, nempe,vt fi peftisfit magua &
grauis,& duret per plures annos, procedet opinio Abba : cùm
çonduétor non poffit vti frui commode,& abfq; peticulo vitg
re locata, (i autém peftis nöeffet admodum grátiis& magna,
nec duraret per plurcsannos,procedet opinio Ripae.beneve
, rum eft,quòd fconduâor poterit pctereremiffioncm mcrcc
dis pro eo tempore, quo nó habitauerit, cùm habuerit iuftam
caufam migrandi,diximus fuperiùs in 4.col.eiufd.ordi. nu.3. !}
& eft dlctum Bart.&Caft. in I. cùm in plures, in prin. ff.loca.
dum loquitur de eo,f qui conduxit hofpitium,vttranfeuntc; lim
reciperet, & tempore cönduétionis fuæ propter guerram, vcl te
-
peftem homines non tranfierunt, illi nanqiic eft facicndar£
hmiilio,eft di&um Bal.ih I.rx condu&d,§.fivis,f£loca. &inl. fìt,
fi ea lege,ibi Cyn.C.dc vfur.& tradit Berous q.34.num.4.& 5.
Ripa d.loco,nu. 12. - - . - - . .

f Item annullari poteft contra&us locationisà condu

&tore,quando locator non vult obferuare pa&aci,& dcbctde
nunciäre, Bal.in l.z.C.de agr.& cenfi.lib.ii.Rui.conf63.vol.
1. Bof.fuo trac.de remif.nu.3o. adeft confilium in tcrminis A
lex.de Neuo, confil. * $.& mcliùs Francif. Bcc. conf. 4;. vbiiu
quit, quod potefl etiam agere ad intcrcffe, & lucrum ccfíàns,
fub nu.zo.& vide conf. Hiero.Gabr.confil.76. -

f Aduerte tamen ad illud,quòd Bald.inquit in confil. 131,

vol.i.quòd fi locator promiferit tradere conduâori prædiafe
minata,& códu&or recipiat frumentum pro femine,fibi prae
iudicat, vt opponere nofi poflit, prædia feminata non fuiffe,
& refert diáùm Bal. Crauêttacofiffl.io6.nu.z. voli, & in fi
mili cafu ipfe confuluit.
f Item annullari poteftà condu&ore, quando condu&or
fuit expulfus,vel prohibitus vti re condu&a ab inimicisloca
toris, & fic damnum paffus eft ob locatorem, & ob indigna
tionem erga illum locatorem,tex.cft in l.fi in lege,$.colonus,
£loca.próquo cafuadeft confilium Ruini,nu.63 vol.i.Parif.
confil. 4o.volum.i. Bcc.confil.94.num.26.& confil. 43.num.
21.& vz.
io
t Item poteft annullare contra&um locator, fi condu
&tor
 - D E f.ocA T. ET coN dv cT: 497
&tor nö foluit fibi mercedem, maximè fi iuraffèt foluere, pro
utconfuluit Alexand.conf. 83. vol. 1. nam tunc potcft cxpclli,
quamuis fuiflet factum paétum de nö expellendo eum,l.quae
ro,$.inter locatorem,ff.loca, fallit, nifi cffct paratusei fatisfa
cere, c.propter fterilitarè, vbi quatuor cafus, propter quos po
teft expelli & annullari contraéìus, de quibus infrà. Et nota,
, quòd fi conduétor ceffàuerit in folutione pcr biennium,& nó
appareat, pofTuntjdomus & horrea aperiri, & quæ ibi funt,
coram publicis perfonis defcribi, tex.cft fingularis,fecundüm
Bal.ibi in l. cùm domini. loca. ibi Bart. -

f ltem annullatur contraétus, fi dominusdomus locatæ ii

docuerit, fibi effe neceffàriam illam domüm : tunc;enim po.
M. terit expellere conduétorem, lædem, C.loca.vbi Doc. limita
} tamen, vt per Gabriel. Roma. lib. 3. concluf.3. tit.de locat.per
1 Corne.con(il.ios.volum.2.& alios relatos per Gabriel.per Fe
* lin.confil. 43. Rom.confil. 423. in fine, pcr Bonacof.trac.cau
iu
te.pag. io. - •l •
*
_ ` fttem erit, fi domum vellet reficere, vel corrigere necef- iz
i fariò, tunc etiam poterit expcllere conduéìorem, & fic con
i, traétusannullatur d. iuribus. -
!
f Item annullari potcrit,fi condu&or malè verfetur in re i3.
$ condu&a: poterit namque cxpelli,d.l.aedcn.C.cod. -

; f Item, fi faber conduxerit domum prope ftudiorum le- 14

i* &orcm,velfcholarem,hoceft, prope cius doinum : nam tunc
;\ poterit expelli ille faber, & aniiullatur contra&tus: ratio cft,
■ quiafaber ob ftrepitum interrumpit & impedit ßudia eorú,
& quibus hoc priuilegium inter cætera datum eft ab Imperato
fe, Do&.in Auth. häbitæ,C. ne fif.propatre. & 1. 1.ibi Bár. pro
' pcfin.Thom. Parpa.num.44.ff.fol.matr.ibi Rip.nu. 13o.Alc.
1 nu.3i.& Soci.Iun.nu. 172. Menoch. qui plures refert, cafu 237.
% lib.z.cent.3.dearbitrar.qui intelligit &declarat,quando faber
% non prouenit, nec Do&or, vel (cholarisalibi coihmodè habi
;* tare poteft, vel nifi fit confuetudo in contrarium, Marc. Man
tuain fuis Apophthegm. nu.zz.
f Item annullatur contra&us locationis,fi fundus vel do- 1;
mus vendatur,namque emptor nö tenetur ftate colono, l.em
ptorem,C.loca, ibi Bart. idem Bald.in l.fi merces, §.vis maior,
inlc&ura antiqua, £eodem, & adeft decif. Francif.Marci, in
terminis, quæß.mo. in 2. tomo regul.Socin. 387. vbi quinque
limitat módis, Petrusà Duen.regül. 14o. & Cephal.domifius
meus,confil.81.lib.z.num.16. ffállit & limitatur, nifi ipfe co
* lonus haberet bona obligata pro obferuationc locationis,
H. - ! tunc
498 P ET R. NI coL. MiOzz.
tunc enim poterit rem rctinere loco pignorisad hoc,vtferue,
tur illi, quod promiffum cft, & illüd quod dcbetur, hoc eft
fa&um, fiue patientia, vt re vti & frui poßit. Ioan. de Amic,
conf. ii3. Alcx.de Ncuo, confilz§.num.z. Ncguf.de pign. in z.
par.i.memb. Bccci.confil.8. Gab.dc pign. Sed quid fiemptor
voluerit foluere intereífe colono, pbt€rit expelli d.colonus?
dic quòd fic,prout tenet Bart.ind.l.emptoreim. C. loca. idem
Bart.in l qui fundum. ff.loca. Caftren.inl.filiofam. §.fi vir,
col.fin.ver.& ideo.ff.fol. matrim. & l.fi merces. $.quifundü,
ff.loca, Salicet.d.l.emptorem, Roland.àValle, qui plurescu
mulat, in confil.6.num.io. vol. 1. Fallit, nifi appofitum effet
iuramentum in inftrumento locationis, tunc cnim vigore iu
ramenti emptor teneretur præcisè ad faâum, hoc eft, ád pati
entiam vfus, & fiuitionis, Ncguf. de pign.i. memb.z.par.nu,
9. ratio eft,quia iuramentum feruari femper debet, quádo po
teft finc intcritufalutis, & debet feruari in forma fpecifica, c.
fi vcrò.& c.cùm contingat, de iureiur.c.licet, cod.tit. in 6. &
fic non potcft commutati de vnoadaliud,prout tradidit Fcli.
in c.ad noftram,in fin.de iureiu.Corfet.trac.deiuramen, in 3;
riuii. Bauer.in trac.de iureiu.num. 37. Roland.d.confil.6.v
É, diffusè omnia examinat, & decidit plures Doétores cumu
lando,& hæc eft communis opinio,de qua atteftatur Francif.
Turzan. quæft.48. vide Gabricl.commun. opinion. tit.dcpi
gnorib. - -

17 f Iterhanannulletur contra&us locationis & conduâio

nis, & conduétor ante tempus locationis migrauerit &domo
condu&ta, locatori tunc permiffum eft rccedere in rotüà con
traétu,& rem alteri locare poteft,l.fi lcgc. §.fi domus.l.domi
nus, in fin.ff. loc. Bec.conf35.nu.zi. -
tu;
f Item econuersò licet reccderc condu&ori, fi re condu i;m
&ta frui non liceat, nec penfionem futuri temporis folueretc
netur, vt diximus: quinimò poteft repctere folutas, gl.inl.i.
$.fi penfio,verfita tamen,de migrat. Boë.dccif.249.nume.9
Bcci.d.confil.num.zi. & optimè per Hieron.Gabriclincon
fil.75.
19
f Item annullatur huiufmodi contra&us, fi rcslocatao
mnihò pereat, vt fuperius diximus: fedquid fi fuerint con
du&tæ plures res, & fucrunt conftituta plura pretia, tamen v.
nico cóntra&u,an dico refcindatur contra&usin omnibusrc
bus perempta vna re,velpro illa parte tantùm, quæ perit? Ad
eft decif. Franc.Marci interminis (ideò non eft eundum pcr
mendicata argumenta,& pcr rationcs) quo.in 2.tom.qui$*
cidit,
 I) E LOCA T. ET CO N D v CT. -

2.
tfdit, quòd f quando plura pretia fuerunt conftituta, dicátur 2Q

plurescontractus,& fit remiffio pro parte, nifi aliter fuiffeta.

&um,fecùsautcm,fi vnicum prccium fuiffet conftitutum pro
pluribusrebus,
Item effet & procederet,
- p. quando
q plur&s rcs eflènt con ai
p.
duétae,inter quas effet aliqua resaliena: nam tunc refcinditur
paritcr in totum contra&us, quia fi conductor illudà princi
piofkiuiffet,veri(imilitcr non conduxiffét, & erit nullus con
tra&us,dato etiam,quòdille,qui locauit,vellet liberare illam:
rem alienam,ita in fpcciedeterminat,&benè, Plo, in folenni
repet.l.fi quando.C.vnde vi,nu.io.
t Et pro complemento huius materiæ quæro, an annul- ■*
fato çontta&u locationis, melioramenta & expenfæ fa&ae in
|
$e conduéta, poffint repeti à conduétore,& an teneatur loca
torreftituere, vel compenfare? haec materia cadebat fuper 4.
col. eiufdem ordin. in qua aliquid di&um fuit, tamen poft
quàm loquuti fuimus de annullatione contraáus, poftannul
lationeni folent vtplurimùm repetiifta mclioramenta & ex
penfae,ergò non immeritò. Breuiter ergò dicendum eft,quòd
§ expenfæ fuerunt necefTariae, exemplum, quia fundum cqle
rcnon poterat colonus commodè,debent rcftitui, vnde fidd
mum reficiat condu&or, vel denuò ædificauerit, reftituuntur
expenfae, 1.1. cum fequenti, ibi notat. ff.de impenf.in rebus, l.
domum,in fi.C.de rei vendic.ratio videtur effe, f quia ad haec a;
conduâor non tenetur, fed tenetur tantùm conferuare fun
dum in bonitate & effentia fua, hoc eft, vitcs veteresconfer.
uare, & alias in locum demortuarum fubrogare, vt in 1. fi
agri, ibi glofff£de vfufru&. tenetur etiam disbofcare nemus,
quod fuboritur,& denique tenetur ad omnia ea, quæ ad cultu
:& ram arandi & ferendi pertinet. l. 1. $. de eo opere, f£ de aqua
plu.arcen. l.vim facit. ff. de vi & vi arma. Paul. de Caft. cón
fil.326.volum.z. Roland.qui plures cumulat,confil. 28. vol.i.
num.19. Pinell.l.z.inz.par. num.73. C.debon.matcr. nosfu
prà 4.colum.
f Itaque fi colonus praeter ca,ad quæ tenetur,effecerit,re- 24
: petet expenfas & melioramenta, fi ex illis melioramentisdo
minuseft percepturus vtilitatem non modicam,& vtilitas il
la non erat tempore locationis,hoceft,ab initio,& vtilitas il
la fit remanfurà perpetuò, hoc eft, vt refpiciat perpetuam
rei vtilitatem, non temporalem, prout declarat Paul.deCaft.
d.confil. & in l.domos.ff.de legat.1. Alexand.confil.i6. col.
i.volum.7. & l.diuortio. 3. impendia.ff. folut. matrimonio,
I i a Boër.
4o6 p ETR.. NICO L. M Ozz.
Boër.q.44. qui citat Caftren. d. 1, domos, qui diftinguit quä
tuor cafus,& rcfert etiam Menoch.lib. v.Cent.3.caf. 55 &?;s.
dearbitra. & latè & diffusè in trac.de recup.poffis.remed.nu.
25 35o.per plures columnas antea. Excmplum poteft poni, f (i
cödü&ór plätauerit denuò vites fpontè,ex qua plantationc lo
cator fit percepturus non modicam vtilitatem de ipfius viti
bus,& fi plantaueritaiborcs quamplures, ex quibus magna v.
tilitas caperetur,putà quia eflct oliuctum,ex quo maxiiiia fo
1et vtilitas capi,tunc enim tcneretur locator ad retìitutionem
ipfarum expenfarum,Caft.d.confil. fecùs cllct igitur,quando
26 f ex ipfis arboribus nulla, aut modica poffet vtilitas refultare
locatori,vt in falicibus, oppijs, in quibus præter quòd nó per
cipitur vtilitas,in plantatione nulluseft quafi labor,vel nullâ
expenfà,tunc cnim nihil eft rcftituendumi,prout declaratcori
clüdendo Roland.d.confil.z8.num.27.vbi vidcasCaft.fupra
cit.Menoch, Boër.& Neg, depiga.in 3.par.in 4.memb.Scbaft.
Mcdi.trac.decompeiifat.q.io.i.par. infin. notandumtamcfi
27 fecundùm Caft.qucm rcfcrt Boër,d.q.f quòd & fi vtilitasmc 8.
liorationis, fiue expcnfarum, non fit perpetua, fed ad modi
cum tempus,repetet pro c6tempore tantùm,cxemplum deil.
lis,qui recipiunt vineam ad certum tempus, & pofuit ibi pa
los,harh fiánnalesfunt,non rcpetunt impcnfarii,fiautem du
raturi per decennium, & locatio fuit pro quinquennio, rcpe C.
tet prodimidia, quia pfo dimidio temporisexpenfa feruiuit.
f Sed quid in melioramentis, quæ fiunt in emphyteufcc
clefiae,finita linea, res emphyteutica reuertetur ad Ecclefiami
vnà cum omnibus melioranentis, materia ifta non cadit hic;
fed fuo loco proprio,hoc eft,fua columna de emphyteufi:mo ;
dò dic breuiter, quòd melioramenta dcbent redireäd haeredcs
ctiam cxtraneos,non ad Ecclefiam, prout cfl dccif.Boë.
quaeft.19. & vide Franc.Bec. confil.3. hum.
29.vbi pluresrcfert.

TRACTA.

:
 p E SocIETATE. - $o

T RAC T A T V S D E S O·
C I ET A T E P ET R I N I C O L A I
MO ZZII MACERATENSIS,
' I. V. D,

De perfonis, Derebus, in Subftá- Natu- Accidé-Qg*a-Quomodo

quae poffunt quib* cadit tialia ralia talia &iio finiatur
cótrahere fo focietas
cietatem -

In perpe- Ad tem- Ex tem- Sub códi

tuum pus pore tione
Licita Illicita Expreffà Tacita Neceffaria Libera
Boni ho- Boni dele- Boni hone- Boniv- Omnium bo- Omniúbo
nefti &tabilis fti,& dele- tilis norum ex- norü fim
&tabilis preisim plicitcr

Certæ negocia- Rei particula- Ve&iga

tionis v ris lis

Temporalis Spiritualis Conuentionalis,feu propria

' incidens,feu impropria
Perfonarum Bonorum
Collegiatiua Acquifitiua
S O C I E T A S.
S V M M A R I A.
Societas contrahitur fòlo confenfì,
Societas coiri pote$t re, verbis,&permuncium.
: Socius dicitur à confortio,
Societa, definitur, vt fit duorum pluriùmvehoneflè com
traëta conuentio, ob commodiorem vfùm , & vberio
Ii 3 Tr€fjJ
$o& P ET R. N ICO L. M O z z.
' ` rem quaftum. -

1 Authoritas Ciceroni approbatur in l.Cicero,ff. de pæni,

6 Interdum communio difçordias parit.'
7 Societas collegiatiua e$t trium pluriúmve perfónarum
aggrauatio,communi confenfì, vno nomine ei deputato.
8 Societa, e$t contraétus iurißentium,& bonefidei eft.
■ E N I O adalium contra&um focietatis, fquipariter
folo confenfu contrahitur, ficut emptio & vcnditio,
& locatio & conduâio,tex.eftin §.vhico,Inftit.dc ob
lig; ex confen.& l.qui admittitur.& l.planè. ff.proföcio.& l.
confenfu.ff.de a&. & oblig Azo in Summa, C. pro (ocio.Bar.
& Doc.in i.Titiurn.§.alteio,verfic.quæro, numi.§. f£de admi
nift.tut.Soc.Sen.confil.4.vol.4.in princip.& confil.79.vol.t,
, Ang.de Vbal.confil. 85. in fin.Cæpó.conLa6. num.$.in ciuili.
Dec.confil.68.col.3. Rolan.à Valle confil.qi.nu.z8. vol.i. De
cia.conf.36. mum.29.vol. 1. Pet.de Vbal.trac.de duob.fiat.inz.
ÉÉÉÉÉ Gomc£variarum rcfiu.c.i.lib.z.tit.defocie, io
«ph.Lud. in commun. concl.38.vbi diffusè materiam focicta
tis pertraétat.
ro focio.vbi Iureconfipquit,nospof
3.
fe Non obftatl.4.ff.p
tem
coiref focieta & re,& verbis, & per nuncium, quia ibi
non ncgatur,quin principaliter confenfu focietascontraha:
tur,quamuis enim dicatur & re, &verbis,& per nuncium po£
fe contrahi focietatem, tamen principaliter dicitur contrahi
folo confenfu, qui exprimitur & declaratur etiam verbis(vt
in matrimonio) vel per nuncium,vel fa&is,vt dcclaratAnge.
Aret.& Chriftoph. Port.Inftit.de oblex confen. Azo inSum
ma.C.pro focio,num.z.Pet.de Vbald.d.trac.dcduob. fiat. in
Vt;
3 par.2.
fidicit ur.autem fociusà
princip ' .confortio, & confors dicitur il- - -

t
le,ad quem pertine parsbonorum: nam fortem pro parte V° NJ;
teres ponebänt, & dicuntur focijpropter periculi, aut $o£P0
risfocietatem,quafi in vnücolligati, vt declarat Luc. de Pcn. :5
in Rubr. fi liberalita. Impcr. focius finc haercdedeccfferit, I. (0
lib.io. & Rip.in c.cùm Matthaeus Ferrarienfis, de conftit. nu
iis,
9.par.i.
-
4- fsocietas diffinitur, vt fit duorum pluriümv£ h9neßè
- -
£ις;

quaefluâa
contra m,vt inquitio,
conuent Azo Summa,iorcm
obincommod 9cio in& Pyif*!?
C.pr9fvfufn, vbcriorcm
&c. ti,
hanc diffinitioncm pofuit ctiá gl.Infli.dcfocic.in suºs; û,

|
 - I) E S OCI ET AT E. 403
ma Angel.in verbo, focietas, in i.parte, & Capiciusdecif.174.
I,
Nauar.cap. 17.num.z51. in fumma. & hæc diffinitio non in le
gibus,fcdapud Marcum Tullium reperitur, vt inquit Azo, &
úptima mihi videtur diffinitio,cùm fit Ciceronis, cuius diffi
nitio aliàs literis comprobatur per Celfum Iureconf. in i.lit
tus.ff.de verb.fignif. f & ciusauthoritasalibi confirmatur in 3
1. Cicero.ff.de pœnis,dc quo per Iaf.in l. 1. ff.ficer. pet. vbi etiâ
authoritate Ariftotelis, & aliorúm philofophorum, & deau
thoritate San&torum in iure Ciuili, & Poëtarum latè differi
tur, dicitur enim conuentio loco generis.l.\.§.adeò.ff.depa&t.
dicitur honefte, quia rci turpis nulla eft focietas, fed potiùs
fœda cöuentio.l.quod autem. & l.ncc præmittendum.ff.pro
focio, dicitur duorum, vcl plurium, quia propriè focietas in
tgr pluresconfiftit, dicitur ad f vberioreni quaeftum, &'com- 6
modiorem vfum, quia licèt interdum communio difcordias
pariat.l.cùm pater. §. dulcißimis. ff.delcga. 2. Hier.de Montc
traâ de finib.regen. cap.z. nu. 6. tamcn & compendium pro
ducere folet, quóniam quodex fe homo adipifci non poteft,
focijcontemplatione, cuius opcra fupplet, quærit. §. 1. Inftit.
de focicta.
f Sed Bald.in Rub. C.pro foc. aliam focietatis diffinitio. 7
ncm rcferebat, fcilicet vt focietas fit plurium corporum inter
fediftantium,vno nomine ei deputato collc&io: fed hæc dif
finitio cft diuerfà ab illa primo diéta, quia rcfpicit focietatem
perfonarun collegiatiuäm, & hæc diffinitio fuit Innocentij
in c.dilc&i,ext.deexcefTprælat. & etiam refert eam Sali. in d.
Rub. C. de focio. ibique reprehendit cam in illa parte, dum
dicit, corporum,quia grex ouium, armentum boum, equi
tium cquorum, eft colle&io plurium corporum fub vno no.
mine, & tamen non cft focictus.l.i, in fin. & l.fequcn.ff.dc rei
yendit. -

Ideò Salicetus alio modo diffiniebat,videlicet,vt focietas

collcgiatiua fit trium pluriúmve perfonarü aggregatio,com
muni confenfu,vno nomine & dcputato,& ibi cxaminat illâ
diffinitionem diligcnter,ad qucm locum rccurre pro plenio
ri cognitione.
Quare cùm plura fint genera focietatum, afcendamus ad
alium Ordinem,in quo diuifiones refident, ibique videbimus,
*,
quot funt genera focictatum.
Quoàutem iure introdu&us fuerit contra&us ifte focie
fatis, diximus fuprà columna, contraâus infcripta, in tcrtio
articulo, & columna cmptionis, & venditionis, in princip.
- Ii 4 nllm.22.
 p p. T R. NI C O L. M O Z Z.
3o4 nn.zz.ffcilicet effe de iuregentium,pertex.& ibi Bar.Bald.&
8
ËiNi exhoc iure,£de iüiiit.& iuie. & tupcrfluum effe:de
íôçíérùm verba facere, e(tque contra&us iftcfocictatis b0
naefidei,vt etiam diximus incolumna,contraâusinfcripta,in
4. articulo, num. 29.
De diuifione focietatis.
S V M M A R I A.
, sex genera diuerfarumfocietatum videntur reperiri/*
cundùm Pet. de Vbald.
2 Aliqui moderniores tres tantùmffecit; focietatünumt
74tuere. .^

3 Aliqui quatuorffecies, aljquinque, 'aljduas ffecies*

4 ftituebant.
Duplex e$t fòcietas,fécundùm Bal.& Salic. -

j soiietasperfonarum collegiatiua,aliapoteft effeffiritu* }f(

lia,alia temporalis. - -

4 Nomemfácietatù debet effe adbonum nem,qui triplici

ter confideratur, fecundùm Bald.fecúndùmnos quadru* 2$

pliciter. • •• _■ . (0T
, societas bonorum acquifitiua alia e$t conuentionali,alia bt
he;
incidens. v _1*
fttt
s incidens fócietas, e$t impropriè ßciet^,fecundùm ali iis,
quos propriè.
tui;
,7, concordatio opinionumcontrgiarum;
conuentionalùfòcietas aliaeff omni*" bonortim exprtf lud
fim,aliaomnium bonorumfimplicit% alia cert4m%0(1 i;3;
tì*
ationi,a'iareiparticulari, alia veáigali. Mn |

j, societa, aliapöteft effelicita,alia!i*if*,.„ iti;

j, $iucrimiiiùnìmprobatcontraßcium;ßcundùmtm*
13 mºnem
Societasopinionem. -

altera e{! expreffa,altera t4^tf4. -

i;
,, Differentia eft inter tacitam & expreffàm ficietat* ζ
ulti
15 fecundùm aliquos.eft inter fácietati tacitâ & expreffam.
Differentianom tum|
j6 S0714*
 DE S O CI ET A T E. 3o3
ι6 Societas altera eft neceßitatis, feumeceffaria, altera yo
luntatis.
17 Societaspoteft oriri quatuor modi,imperpetuum, adtem
' pus,ex tempore,&fiib conditione.
RO declarationc huius quarti ordinis videndum eft,
quot genera focietatum reperiantur, f & fecundum Pe- t
*- trum de Vbaldisin traélatu de duobusfratribus,in prin.
videntur confiderari fex genera diuerfàrum focietatum,ncm
pè,vt quaedam fit focictas, quae nuncupatur focietas vitae, vt
cum duo fratres, vcl plures fimul ad vnum panem & vnum
vinum in eadem dono communiter viuunt,de qua Bald.in l.
fin.C.de collatio.& in c.fi duo fratres in communi caufa po(t
mortem patris remanferint,dc duo.fia.dc nouo beneficio in
ucfti. in vfi.feud.
Secunda fit focietasrei vnius,l.focietas.f£pro focio. vt cú
vnam rem enimus contrahendae focietatis gratia, vt 1. cum
proponas. C. pro focio. facit l.z.ff.commun.diui.l.vt fit pro
focioa&io,l.in a&ionibus,cum fimil.f£pro focio.aliàs fi non
animo focietatis cötrahcndæ in rem communem incidimus,
non eft focietas, cum'communiter etiam citra focietatem res
agi poteft, vt cum nö affeétione, focietatisincidimus in rem
communcm, vt in re'duobuslegata, vel donata,vcl fiâ duo
. -

busresfimpliciterempta fit,vel conduéta non animo contra

hcndae focietatis,&;fic non futuri focij,vt declarat Vlpian.iu
recon.d.l.i.vt fit pro focio,cum duab.fcqucnt. & l.cum duo
businprin.ff.eod.
Tertia fit focietasalicuius negotiationis, vt cum ad ali
quam artem exercendam argentariam mercantiam, & fimi
lia.d.l.focietascontrahitur.I.cum duobus, §. cum duo erant
argentarij.ff.pro focio.l.3.§.de illo, & l. duo focietatem con
traxerunt, f£ pro focio, & ifta focietas vnius negotiationis
non porrigitur ad aliam negotiationcm,vt Barto.& Do&t. d.
$.cum duo.
Quarta fit focietas ve&igalis,d.l focictas contrahitur, vt
$um à Repub. ve&tigal emptum eft animo focictatiscontra
hendae,l.adeò.ff. pro focio.
Qujnta fit focictas vniucrforum, quæ ex quaeftu & opera
defcendit,vt cum fimpliciter coita eft fòcietas, intelligitür v
niucrforum bonorum, quæ ex quaeftu & opera defcendit, & ,
cumfocictasfimplicitcrcoita cft,nccdiftinétum fuit, quod ge
Ii 3 nus
3o6 PETR. N 1 COL. M O z z.
nus fit focietatis, tüc intclligitur coita focietas vniucrforum,
quæ ex quaeftu & opera dcfcendit,ideft vniuerforum, quae ex
É & iuduftria ac diligentia acquiruntur,l.coiri,cum fcq.
ipro focio. de quo Aym.Crau.conf. z6.
Scxta fit focietas vniuerforum, fcu omnium bonorum,
d.l.focietas contrahitur, exemplum cum contraéta cft focic
tas, vthæreditates,legata,donata, aut alia quacunque ratione
acquifita communicentur, vt l.\.§. cum fpecialitcr, & l. cum
duobus.§.fi inter fratres,& §. focium vniuerfale, & l.fifocicta
tem vniuerforum,f£pro focio. -

f Alijmoderniores tres tantum fpecies focietatis nume

rauêre,quarum alia dicitur incidcns, alia quafi focietas, alia
contractiua.
f Alij quatuor fpecies recenfere conabantur , alijquin
que, alij duastantum fpecies conftituebant. Sed ncrepctcn
tes cadem fruftra paginasdenigrare contingat, vidcamusquo
Imodo ritè & re&è omncs foçìctatum fpccics difponcrc va
lcamus.
Primò ergo dicas,fquod duplex cft focietas,altcra pcrfo
narum collegiatiua,altera bonoium acquifitiua fcu vnitiua,
vt refert Bald.& Sal.in rub. C.pro fo.
Perfonarum co!legiatiua (vt diximus)eft trium perfona
rum aggregatio,commiiuni confenfu, vno nomine ci deputa
to. Boïörüm acquifitiua vnita eft conuentio,duorum vel plu D0n
rium contraéta ob commodiorem vfum, & vberiorcm quae 01,
flum,vt
f Rurfusfocietas fuprà.
etiam diximusperfonarum collegiatiua alia poteft ef.
$ F.
fe fpiritualis,alia temporalis,de quibusloquitur Balind rub.
C. pro focio. exemplüm de temporali poteft poni in focicta
tibusfaâis ad tripudiandum & comeffándum. -

IDe focietate fpirituali poteft poni exemplum in focict*

te Iefuitarum,Théatinorum,feu Hieroniminorum,quae foc*
etatcs tempore ferè noftro fuerunt conflitutæ, Vel pot£ft P°
ni exempfum in focietatibus,feu confraternitatibus iftis«?"*
poris Chrifti,vel diuæ Mariæ virginis, quae dicuntur mcmbra
ecclefiae,in qua congregantur, fcd non dicuntur perfonaecc
clefiafticæ, vt declárat Natta confilio 6 . vbi etiam pofuit,
quæ focietas praecedere
rogationibus, debeat
& dehisctiam pcr alteri in diximus)
Bald.(vt in rub.,f;
proccflionibus C.
pro focio. - •

Excuiusdiaiselicitur, fvt iftud nomen focictatisde£at

cffeadbonum fincm, qui triplicitcr sonidauris;
3
 D Ε S O C 1 ET A T E. $
Bald.at fecundum me quadruplici:cr primo refpc&u boni ho
ncfti,vt focictas iuuantium opprcffos pupiiios, Viduas, & mi
fcrabiles pcrfonas,fecundo bont dele&tabiiis, & potuil exem
plificari in focietatibus, quæ fiunt Maceratæ in fcftiuitate &
folénitate diui Iuliani Protc&toris ciuitatis,vbi poft faciaritè
peraéta per nobiliores iuuenes, fub titulo focictatis venato
rum publiciludi in gratiam populi exhibentur,cademque fo
cietas genialibusdiebus, qui proximè fequuntur in choreis&
conuiüijs, & no&urnis congregationubus placide trahuntur
horæ, publico(vt inter nobilesdecct) mulierum feruato deco
ro,eftquein inclyta ciuitate Venetiarum ad eundem ferè finé
inita focietas(quæ vulgo appellatur dclla calza ) & hic animi
caufa fatis dici poteft bonus finis. Tertius cafus qui à Baldo o
:i* mittitur,potcft confiderari refpe£tu boni honefli, & boni de
:: leétabilis fimul iunéti, exemplutn in focietatibus ad ciuiles di
fciplinas perdifcendas & polìticos mores, vt eft noftra Acade
mica congregatio Catenatorum Maceratae, in qua certis con
£itutis diébus per Principem f&ffiones inducuntur, in quibus
& poeticcs, & retharices philofophiæ equeftrifque difciplinæ
dogmata miro ingenijacumine pertraétantur ab eifdem Ca
tenatis,quorum (tudia & lucubrationes in poflerum vtilita
tem claboratastypispartim impreffas,partim principibus vi
risefHagitantibùstranfmiíTas, & maiori numero cudendas,
non minus læto plaufu, quàm vtilitate incrcdibili terrarum
orbis comprobabit. -

Quartaboni vtilis,vt focietas ve&igalium,& focietasem

ptorum fru&uum,& fimilium,& in hoc quarto capite , ciuci
dit focietasbonorum acquifitiua feu vnitiua,de qua infra.
f Quæ focietasbonorum acquifitiua, alia efk ccntientio
nalis,alia eft incidens:conuentionalis eft propriè focictas, &
cft illa, quæ ex partium conuentionc inita cft.
Incidens,f quam alijimpropriè focietatcm, feu quafi ío.
cietatem vocauerunt,eft illa in quam praeter affectioncm ali
qui inciderunt, vt euenit in re duobus legata, velii bæreditas,
vcldonatio nobisfimul obucniat, vel fiâ duob.rcsfimul emp
ta fit,& ifta focietas ita inter focios coitur,vt flatim ab ea (int
recefTuri per inftantem diuifionem,vt per Bald.in l.cum pro
ponas,C.pro focio,Bar.in l. .C.commun.diui. Alexan.conf.
38.nu.i.lib. 5. Galliaula in l.ftipulationes non diuiduntur. nu.
15.ff.de verb.obli. Menoch.conf.46. lib.1.& de huiufmodi fo
cictatc loquitur tcxt.in lcg6 vt fit,ff.pro focio,cum tribus fe
qucn
 p E T R. N I COL. MOZ Z.
quen.& Iaf.in l.fi vnus,in pri nc.ff.de pac.& in d.l.ftipulatio;
ries,num.9.ff.de verb.oblig. Angelinl quidam Hiberius. ff.
deferui.vrban praed.& inquiunt Doétores, quòd ideò yoca
tur ifta focietas impropriè, quia fine contra&u focietatisori
tur,l.ita cum,ff.pro focio.Bart. in l. z.num.i.C.pr9 focio,laf.
d.l.ftipulationes,num.9.licet ibi Gallia.quem refert Mcnoc.
d.coní.46.fub nu.3.teneat contrarium,quod fcilicct incidens
focietas propriè&vera fit focietas, quam opiniócm fcquitur
etiam Meno.d.conf.46.
profintelligatur
nochij,ví cócordiafaluari
quoadpofTet ifta opinio
aétionem, & ficGalliaul;$M*
quoad fubftan
tiam |effeétuatam, non quoad originem & èffentiam, fub
flantiae,quia(vtdicunt Doâores) non oriturex contraáufo
<i€tatisförmali,fedquodammodo
fit locusa&ioni profocio,vtd.l cumincidenter,
proponas.tamctfipofle*
C. Pi9 focio.
Gallia.d.l.ftipulationes non diuiduntur,f£de verb.obli. qua
dif{erentia videtur colligi ex do&rina Angelide Perufio,con
fil.s6.col.i.vbi enumeraídiuerfasfolennitates, quæ veniunt
ad perfeâionem aaus, & quod quaedam folemnia requii;*
tifaâaâuseífentiam,& hæc folémnitasfubftantiæ appel*
tur, quoniam his deficientibus non deducitura&usinfuam
effeníiam, nec ei congruit, vel conuenit diffinitionon attribu
ta,vnde emptionis nomen nö conuenit, nifi ex vna partcPf°
tium, ex alia fpecies locabilis interueniat,dc quotrac.emptio.
& venditionis,colum.3.vltimi ordinis latè diximus,quaedam
autem folemnia requiruntur ad formam,& haec appellantur
folemnitates formales,quia forma dat effe rei, §« appcllantur
etiam fubftantialia,quia eisdeficientibus deficit & format",
quod habet fe per modum
pla,quaefolenhitates ab extra,
formales, autdcrequiruntur
quibus ibi ponitexcm
$it'% a
âus,àut pofta&um,de quibusibi exempla pgnuntur; & poft
aaum tenet angelus non poffe appellâri folennita%'%
malem,fed folefinitatem éffcétualém, eo quoniam robur a
auiiam formato & in effe produ&o tribuit,& fic poteritifta
Angeli doarina applicari cafui noflro, quaredicasquodins*
den$focietasftriaófumpto vocabulo cft improP''° focicta;
lato autem fumpto vocâbulo erit & poterit vocari propriet;
cietas,pröut in fimili dicunt Doâorcsdcdcbitorcindici':
fub cohditionc,an fit propriè debitor , & íaciunt i(lamdif<
rentiam an accipiamus debitorcm (tri&o fumpto vocabulo,
vellato,de quo nos late äiximus,colum.contra&usink"?'*;
iïïìïíôïò,& ioquuntur Doâorcsinl.i.ffficet P** Ê
 -

-
- Io£ SO CI ET A T E. $69
f? ihòs dehisfubftãtialibus, feu effentialibus fiueformalibusfub
;£ vnica columna femper diximus in genere. *

(,* f Iterum prima diuifio fubdiftingui poteft in quinq; fpe , io

ef cies,etenim conuenrionalis diuifio, alia elt omnium bono
rum expre(fim,alia omnium bonorum fimpliciter, alia certae
negotiationis,alia rei particularis,alia vectigalis,nam prima
locum habet inter illos,qui ita conuenerunt, vt fint focijom
nium bonorum adic&ta hac generali elocutione,omnium bo
norum focijerimus,quo cafu omnes res,qug coeuntium funt,
continuò communicantur, licet fpccialiter traditio fequuta
non fuerit,quia tacitè interueniffe creditur praeter illa,quæ in
nominibusçonfiftunt,quæ in fuo flatu durùnt, incorporalia
enim tradita effeius fingere non potcft, cum hoc fit per natu
tam impoflibile,cuius véftigia lcx femper imitatur,I adopti.
ff.deadopr.& l.z.ff.devfuffu ear.rer. quæ vfu confu.ftantigi
tur incorporalia tanquam fpiritualia, veluti facramentorum
participatio,& fidei cara&er, offibus infixa,vt nunquam (epa
rentur,tamen licet non communicentur ipfo iure, aétionesta
men inuicem funt præftandae,caetera vciò, nempè hæreditas, ;
legarum,& donatiò,aut quacunque alia iationé acquifitafiâ
tim communioni applicantur, vt inquit tcxt.in l. i.in fi. z. &
3.5.1.£c6d. pro focio,loan.de Amicis,confi.36. num.i.& de i
fta focietatc loquitur Cepolla, confi.z9. in ciui. -

, Itaque fi in focietate omnium bonorum expreffà, fieret

- --
!
aliquarcfcruatio non poteft e(fe focietas omnium bonorum,
hám effet repugnantia, quod dicatur vniuerfalis focietas, &c
aliquidexcipiätur, Alex.conf. 154.colum.z.verf.prætereà, lib.
lib.z. Anto.áe But.conf7. Natta conf.ioo.num.i. & z. & con
fil.364.nu.zo.Bal.conf.48v.lib. 5. [af.confi.3.col.3.verf.7.fuit,
ib.3.Ceph. confi. 34o.num.9. lib.3.vbi num. io. dicit oportere
quod omnes focijloco vnius habeantur,l.4.5. fi communem,
ff. finib.regund. & in ea comprehenduntur omnia quæ exco
gitari poffunt,Rol.à Valle,conf. 34.nu.5.lib.3. & de natura i
É'; focietatisomnium bonorum e(t,vt omnis fortuna pro
peta&aduerfa communicetur, Bald.in l. fi patruus. C. com
mun.vtti. iud.Soc.fen.conf.4.num. 41. verf.nifi, lib.4. & cö
prehendit oës a&us quaeftuariosfiue non quæftuarios, Cro.
conf.4o. Rolan.à Valle,conf. 9t.num. 25.lib. i. Natra conf. ioo
hu. 2. & Cra.conf.z6. num. 8. fecüs eft in focietate particulari,
in qua veniunta&us quaeftuarijliciti,& non alij, Bero confil.
19o.num.13.& 14.lib.1.vbi declarant, qui dicantur aëtus quae
fluá
 P ET R. N ICO L. M O z z.
ftuarij,facit confi.Simon.de Præ. z4. num. io.lib. i. & dehot
nos infìà dicemus.
Ex quibus infertur quod fi vnus ex focijsomnium bono
rum dorcm lucrctur ex paéto, vcl alia caufa, focietati acquiri
tur,l.quod fi eo tempore,f£pro foc. Rom.conf.3cö. Alex.inl.
fi cum dotem, $. tranfgrediamur, ff.fol. matri. Dec. confi. 6$.
col. 11. Bero.conf. i9o.nu.8.lib. t. Rol.à Valle,d.conf. 91. nu.4i.
Infertur etiam quod fi fuerit donatum aliquid alicui ex
confocijs in dubio cenfetur donatum caufà focictatis,& fic fo
cietati acquiritur,!.focium, qui in eo.ff. profocio. quem text.
intclligit Thob. Non.con oinu.io.dum ex eo tenci, quodfo
ciodonum acquiratur, non autem focietati,quiadonans vole
bat acquiri focio donatario, non autem focietati, ergo fecun
dum Thob. Non. quando fumus in dubio focietati, nonau
tem focio tantum acquiritur donatio & idem delcgato,quod
acquiritur focietati voluit Bero.conf. io9.num.9.lib. 1. fiautt
intuitu focijipfi tantum focioacquiritur, & ita cft intclligen
dus Simon de Praetis,conf.z4.num.z$.& Alcx.ab coallcgcon
fi. 137. prope finem,lib.$. ..
Ififertur quoque quod in diéta generali focietate intclli
untur comipfehenfa fidn folum prœfèntia, fed etiam futura,
.fi focietatem vniuerforum,& l.fi quis focietatcm,ff. profo.
Rom.conf. io6.num. . - - -

Item infertur quod legata,& hæreditates, & quæcunque,

& vndecunquc quaefita communicari debcätalijsconfocijs,vt
voluit Menâ, cohfi. iz.nu.18.lib.i.Rolan.à Valle, conf. 91. nu.
37 lib.i.Crau conf.z6.nu.8. & in hoc tantum eft veríi, qd' dc;
beant cömunicari etiáfi ex teftamento deferátur illiquiomni
nò erat ab inteftato fucceffurus, ita poft Bar. Pet.dc Bcllapcff.
Cy. Alber, & Alex.refert in fe haberé commun.opin, lafjnl.
h£c verba,num.$.& féquenti,deleg primo,Befo.d.confi9°
num.9.lib. i. -

Item infertur quod licèt malè acquifita non veniant£Qm

municanda in genèrali focietate, vt dicit Rom.conf. 1069ag
no.in alterius circunuentio,num.s.ff.de regiur.Capicidcci.
18o.num.io.fi tamen fuerint communicata hon poffuntreP*
ti.l.quod eft furti caufà,in finc,ff.profoc.& Capi. d. loco P9:
nit exemplum de malèacquifitis ex vfuris & derobationibus
quæ nonveniunt commuhicanda, Ang.con.8o. Praéti.Papis:
in forma libel.in cauf.focieta.nu.$. - -

Item infertur, quod fi focius confequatur pgnam ifiu*

riae,tcneatur illam pœnam cömunicarefocictati, l cum Ἐ
u®
 . .. b E sociETATE. $it
;i^ wis5 focium vniuerfà,ff.pro foc. Plot.de in litem iurah. $.41
- num.$.veríitem focius,& num. 11. Pra&tica Papien.in forma
5^3- libelli in caufa focietatis. §. (ocietatem.fub num. 4. verf.fi ta
η, men focius. -

M. * Item infertur,quod fi vnus focius omnium bonorum in

i{i uenerit thefaurum, tenetur illud communicare cum alijs foci
js, Pctr.de Vbal.trac.de duo.fra.par. $.num.9.
Item infertur, quod fociusomnium bonorum tenetur e
tiam communicare ftipendia publica, quæ vnus focius perci
it,atq;ideò vnus cx focijs Doétor falarium quod habct ex pu
lico ex caufa luciatiua, velalio modo tenetür communicáre
lcum duobus.$.item fratres,ff.pro foc.An g. Arc.in §. manet.
nu.6. Inft.de focieta.
Infertur etiam fecundum Do&ores quod immunitas con
ceffa Dočtoribus,cenfetur etiam conccffà focijs omnium bo
norum ipforum Do&orum,vel ip(ius Doét. gl. in l.i.C.de mu
ne.& hono.non continuan.lib.io.addit Bald.ad Spe.in tit.de
magiftra.in fine.Natta in pun&to conf.6$.num.2.vbi laf. Mar
{ìl.Georg. Natta, Hieroni.Torti, And.Sicu & Bald. allegat, vi-J
deTiraquellum de retra£t lignag, §. ι6.glof.i.num 34. vbi di
tit praedi&a procedcrc, nifi conftet defraude. -

Item infertur fecundum Areti.in d.§. manet,in verf.in tá

tum,illud quod vnus ex focijs fuerit lucratus,vel ex paéto,vel
ftatuto,vel dote vxoris prgmortugcogitur fratrib.& focijs có
municare, fi autem effet vxor viua fecundü eum faëta diuifio
ne focietatis debct in folidum dosreftitui ipfi mulieri, & fic
in fauorem mariti, vt fic fubftinere póffit oiìera matrimonij,
pcr l.a&ione,$. firì.ff.profoc. - \
Infertur vltimo,quod fi vnus focius omnium bonorum
fmit aliquid cömuni nomine,& fui iuris pro indiuifo omni
busacquiritur abfque eo quod alijconfocij Š
pecuniarum contribuere teneatur,Burf.poft alios conf. 118. in
prin.li.i.Meno.conf. 122. nu. 1o.vcrf.zo.cafu, lib.z. cum cnim
omnia fint communia inter focios omnium bonorum , ne
ccffeeft quod pccunia fit communis,& ibi Burf. num.4.& fe
quenti ac ctiam conf.fubfequen.inquit nullam requiri ratifi
cationem huiufmodi empt. & multis rationibus & fundamé
tis oftendit d. ratificationem praefumi etiam in abfente.
Quandoautem non effemus in focijs omnium bonorü,
;• fed in fócijs particularibus,vel in alijs ementibus nomine cö
muni & exburfantibus fimpliciter pecunias abfque eo quod
fuerit diétum dc pccunijs communibus, vcl proprijs, *£Ca1u
?
 PETR. NICOI. M O z z.
cafu talis,qui voluerit habere partem rei emptæ debet anteό.
mnia reimburfare ementem de pecunia per eum exburfata ci
tangente pro eius rata,cum pecuniæ illæ præfumantur foluen
tis, & non communes , licet in inftrumento nihil fuerit di
&tum l.magis puto.ff.defolutio. Bart. in term. in l. 2. in finc.
C. pro focio.& eft communisopinio Cor.conf.79.nu. 11. lib.
1. & in alijs confilijsallegatis per Fran.Bec.conf. 113. num. 27.
lib.i.Mandoad conf.Rom.conf. 274. Rim.fen.conf.i3o.nu.2.
Alex.conf. 158.num.3.lib.5.& conf.77.col. z.lib.6.Crauc.conf.
129. nu.z.& confil. 244.col. 3. Dec.confi. 55. num.z. & 3. Socin.
iun.conf.z4.lib.z.Soc.fen.confil. 92. col. antep. verf. circafe
cundum,lib. 1. Menoch.conf.iz.nu.zo.lib. i.Ceph.conf.85 nu.
no. 11.& 12.lib. 1. Dec.in l.fi domatione, num.38. & in l.illud. C.
decolla. Bocr.dccif.zi4.in prin.Tiraq.de retract.par.z.in fine,
num.88.Bcro.quaeft.fami. 47. vcrf. 3. Ancha. q. 74. per totam;
Natta,conf. 94.num.io. Franc.Bec.d.conf. 115. numcro 17. &
29.lib. 1. Alcx. qui de magis communi atteftatur,conf. 154.col.
fin.lib.4.& cohf77.col.i.libr. 7. quem fequitur Rol. à Valle
conf.4.num.6.in fine,lib.x.& Bec.d.confit;.num.58.vbihoc
ampliat proccdere, licet fit alterius adminiftrator per l.fidę
funäus,ö.arbitri. tute. & idem voluit poft multos Cepha.d.
conf. 85. & Menoc.d.conf. v*. -

Contrarium videtur voluiffeNattafibi contrariusincon

fil.358. num.9.& io.& conf.ioo.num.15. Dec.confil.235.num.3
fed fupradiéta opinio eft magis communis, quod non negat
' ipfe Natta.
Pro concordia poff&mus dicere quod primaopiniocom
munis vera eft regulariter. Altera autem contraria opinio po
teft,& debet procèdere quando ex conie&uris & praefumptio
nibusapparêret pecuniàs fuifIecommunes,& non folucnfis,
quasconie&uraspoft alios, ponit Crau.conf. 149.nu 3.& feq.
& conf. 193. nu.8. & colligitur ex diétis Alex.d.conf78. 1n fin.
lib. 2.Anch.cóf. 1 4o.in fi. €xempli gratia,fi frater quiemjtno
mine fuo & fratrum, nihil haberet in bonisnifi bona cómu
nia, quae vix fufficerent ad viâù, nequeefTet artifex D969!
vel aliàsinduftri ofus,adeòquod pecuniasillas
verifimilitcrfu
perlucrari potuiffet itafálüari débet & poteftNat.d.conf*
Poffet etiam faluari opinio ifta contra communctu$
pecuniae praefumantur foluentis, quando quis vt adminiftra
tor vniuérfitatis emeret aliquid fiimpliciter pro di£ta vniu$; I
fitate,quonia m tunc praefuinitur
tatis,l.fi proponis.C.de rei vend.l.z.C.qua pecunijs vni!“
emiffe den.exfac.tuto I. §.
.
l.

rat0t.
i
 - D Ε S O CIETATF. $13
iàtor.C.arbi.tute. Fabian.deMonte, tra&.deemptio. & ven
ditio.quaeft.vlt.num. 1. Alcia.refpon. 493. num.8.verfi.z.& So
cin.iun.tra&.fallen regu.343. fallen.z.Menochi.confi.8o.nu.
2.lib.i.quod proceditabfque aliquib. conie&uris,fed cxiften
tibus conie&uris hoc procedere poteft in quolibetalioadmi
|
niftrante negotia aliena ad hoc vt dicatur foluiffe defpecunijs
alienis & non proprijs.ita Craue.d.conf. i29. nu.z.& fequen.
Et idcm cflèt dicendum in tutore emente fimpliciter no -|

mine pupilli,qüia praefumitur emere de pecunijs pupilli, A

lex.conl. io8.num.io.lib.i.Caualcan.tra&t. de tuto, & curato.
num. 243; ideo femper eft bonum proieftari cmenti quod di
cat cmcrede pecunijsproprijs. -

Et fic ex iupradiétis habetur, quod omne lucrum & com

modum vndecunq; proueniens focietati omnium bonorum
]
acquiritur.l.cum duobus.$.i.ff.pro !oc. -

, Sed quæro quid dicendum fit de damno,dic pariter,quod

in focietate omnium bonorum omne damnun & omnis im
penfa regulariter communicari dcbct,l.cum duobus §.per cö
trarium,f£profoc. Rolan.à Vaile,confi.9i.nu.33.lib. ι.Ί hob.
Noni.confil.64. num. 8. & alij. & adeò cft verum,quod in fo
cietate bonorum onnia commoda, & incommoda debeant
effe communia focietati, quod pa&um in contrarium fa&um
non valeret fecundum cúmunem opinionem,de qua per Cra !
ue.conf.z45.nu.5. Decia.conf`$t, num.44.lib.3. vbi dicit quod
fbcius primi legati gaudet eodem priuilegio quoad bona fo
cictatis,quo gaüdcfille priuilegiatus.
Quare infertur, quod quidquid vnus ex focijs impendit
in fauorem liberorum fuorum imputatur focietati,l. fi focie
tatem vniuerforum,§.idem maximè,f£profoc. Rolan. à Val
le,d.coiif.9i.num.34.Thobi.Noni confi.64. num. 3. itaque (i
vnusex focijs omnium bonorum habeat filios, velaliam fa
miliam, hæc familia de communi alenda eft, Bal.in apoft. ad
l.cumduobus.§.fi fratres.ff profocio.Roland.à Valled.conf.
91.num.43.&feq.Thob.Noni.d.conf.64.num.$.verf.fedfi fo
cius. PetrusdeVbaldistrac de duobus fratri.in 18.quae(l.8.par.
Similiter fi vnusex focijsomnium bonorum habeat filios, &
inhonorem filiorum vniusex (ocijs fuerit aliquiderogatum,
putà in Do&oratu, militia,vel in nuptijs filii, vel filiae, impen
fæißæeruntcommunestoti focietati omnium bonorum, Pe
trusdeVbaldis d.tra&.part.6.num.8.verficu 7. quaero, confi.
n9o.num.$.& 27. libro primo. & quod fi vnus ex focijs omni
ambonorumc(t in ftudio, alij focij tcneantur fubminiftra
Iç
 PETR. NICOL. MOZ Z.
reexpenfasfumptibusfocietatis, & paritcremerelibros, qui !
tamcn libri cömunicantur cum alijs fratribus,tenet Soc.fen.
confil.4.num.34.&33.lib. 4. & Petrusde Vbald. d. traâa. de
duob.fiatri. in 6. parte, numero zo. ibi inquit etiam quodfi
monachus promoueatur in vita patris, & fiant expcnfae,il
læ expenfae dcbcnt eflè communcs,d.loco, num. 9. vcr. o&a
uo quaero.
Item infertur, quod filia vniusex focijs omnium bono
rum fit dotanda de bonis communibus aliorum confocio
rum fecundum vnam opin.quaevidetur effe communisfecuri
dum Rol.à Valle,confi.9u.num.33.lib.i.licct alia opiuio con
traria olim effet magis communis, dc qua dicemus infr.in 4;
col.vlt.ord.ibi concórdabimus opin.pluribus modis,& plcnè
tradernus,ibi vidcas.
Infertur quoque,quod etiam cleemofynæ & aliaeimpcn
fæ,quæ fiercnt obconinunem vtilitatem íocietatifunt impu
tandæ, Petr.de Vbal.d.loco; nu.7.verf.7. quaero, ver. z. & 3 ca
fu,& fic fi vnusex focijs vouerit ire Romám,velad D.§lacob,
pro fànanda eiusinfirmitate, debet ire fumptib. focietatis, nö
íuis,ita Pet.de Vbal.in d.6.par.vcrfs,& fciendum eft quoque,
quod expenfae fa&ae ab vno focio omnium bonorum infirmo
debent effe communes focietati, Petr. dc Vbal. d. loco nu. 1* • '
verf.ii.quaero.& fucce(fiue imputantur focietati impcnfæ fu
neris factæ pro altero ex focijs omnium bonorum, & ompc*
aliae expenfae, quæ excogitari poffent rationibusfupradiéi*
dummodo quis non fit indold & culpa,quod nota.Pct.deV;
bal.d.tra&.de duo.fratr.q 6.nu. ιι. Quare damnum in quod
incidit vnusex focijs ominium bonorum finc fui culpadcbct
focietatiimputari,Soc.fen.poft Caft.conf.4.nu.37.li. 4. ß*
fi focius omnium bonorum fuiffet condemnatus demalefi
cio ob fui culpam.Bal.inl.cum duob.5 per contrarium fpi?
foc.Alex.conf. o9. circa finem,lib. 2. Natta conf. 26o. fu- ! &
hinc dicunt Doétores quod fi vnus cx focijsomnium; bonoru
incidit in latrones,alius participarc debetdedamno.l.cüduº.
§.quidam fagariara,fípío foc.vbi habetur quodfivny*$* fo.
çijs incidat iílatroiies,à quibus feredimereçoaétus eft, da";
num erit commune,d.§.fagariam, nam officium fuum ncm
mi debeteffe damnofum. Ijferuus communis. $. quod**°
£defur.nificulpa fit focij, vt inquit Pet.deVbaldifas?**
nu 8. vbi inquit, quod fi focius qui fortabat fàlmas focietatis,
non fecit iter folitum caufà fraüdãdi vcctigal, periculum crit
fuum,& cft ratio ob ciusculpam. Onusautcm probád
- -
ig?
Q.
t,
-
 pE s oct ETATE. ~ ~ $i;
fòrruitum,fpe&atad ipfum (ocium cum teneaturadcuftodiâ
l.cum duob.$.damna fatal.ff.pro foc.Natta conf.36i.nu.4. &
$.& nu.6. plusdicit quod qui teneturadcuftodiâ ratione pub
lici officij,velpriuati officij, non fàtiscft fi o(tendat interitum
rei,nifietiam ofiendat inteiijfle cafu fortuito,aliàspraefump
tio e(t contra eos,& quiallcgat cafum fortuitum, dcbct illud
probare, Pct.de Vbal.d.trac.de duo.fratri.par.8.nu.14.Cótra
rium tamen tenuit confulendo Rom.in conf. 16.nu. 1. quod
imò focius non remearur emcndare damnum obuentum con-.
focioà latronibus,tamen fupradic.prima opiniocft commu
nis Qu9d fòciustencatur emendare prociusrata damnum ob
ucntum alteri confocio caufa lationum, dum modò non pc
'rijffet locum fufpc&um,& dummodo proficifcatur pro com
muni negotio,l.(i vt certo,§.interdum,ff.commoda. Alex.có
fil.99 in fi.li.z.Petr.de Vbal d.trac.de duo.fia.par.8.nu.6.Nat
ta conf.z48.nu.i.vbi dicit fufficere focio probare diétum locú
verifirmlitcr effe tutum,fi tamë metu ÉÉ hoc fcci{fet,ex
cufatur Pet.de Vbal,d.loco,& hoc de 1 de 2. vide Anc.con(.133
Vnde pro conciliatione,& concordia confil.Romani fu
pracitatum 172. intclligcndum cft fecundum vnam ex fupra
diâis rationibus,vel quando focius fuit damnatus ob propri
um maleficium, Petr.de Vbal.d.tra&.de duob.fratrib.part.$.
num.8.in fin.l.cum duob.§.per contrarium,ff. pro foc. Natta
confil.z6o,num.i.& confil.36i.num.3.Angcl. Arct.in §. ma
net,in fin. Inftitut.de focieta. Bero.conf. 19o.num. 24. libro ...
Aliàs regulariter fociustenetur emendare pro eius rata dam
num, ampliatur hoc procedere non folum in focio omnium
bonorum,{èd etiam in omni focio particulavi, dummodò in
curfus latronum accuferit, dum proficifceretur pro negotio, .
& caufà focietatis,& per loca tuta.ita videntur probare fupra
didæ leges, *

Itcm infertur generaliter, quod omnia damna focietatis

funt communia pröut debita,deco&ionesdebitorum, & fi v
nuseft carceratus,fumptus de communi folui debent,& quod
vnusfoluit, recuperat ab alio, Petrus de Vbaldis di&o tra- .
&atu,o&laua parte, numero decimo, & mora vnius ex focijs …
nocct altcri,ficut & culpa, Bcrous confilio 12o. numero dcci
mo,libro 1.
Vnde abfque culpa focij fuerit fa&um fequeftrum alteri
focio,forfan,qüia erat in mora foluendi , & füit retardatus, , '
damnum erit commutve, fecùs fi cum culpa focijid eucnc- .
. rit, quia dannum crit illius focij tantum, PctrusdcVbaldis
„K k 2 di&o
 , PETR. N I coL. Mozz.
di&.tra&.*parte,numero feptimo,Bero.confil. 190. numerd
3.libro i.
Et demum fciendum cft, quod Alexand. & Socin. volue
runt,quod focius teneatur ad oinnia debitafa&a per alterum
focium, quando fuerunt facta ex caufa focietatis, & commu
ni vrilitatc,& dcbita cffent neceffària, ita poft Alexandrum,
&Socinum, voluit etiam Crauet. confilio 159. numero 8. f.
hæc procedunt de plano «tiam in focietate particulari, in fo
cictaretamen vniuerfali præfupponit Crauetta,quod alter fo.
cius teneatur etiam non adhibitis tot confiderationibus,dum
modo di&a debita fuerint fa&a bonafide, non ramen aliusfo
cius tenetur nifi pro partcfua,quam habct in focietate, Rimi.
iuni.confi. 52. , • • •

Sccundò cafu focietasomnium bonorum fimpliciter cori

trahitur, quotiesindefinitè tantum diâum eft, erimusfocii,
quo cafuita coita effe videtur focietas, vt tanturh ex quaeftu
prouenientia communicenrur, veluti fi lucrum aliquod cx
èmptionc,vel locationc defcenderet,l.coiri, ff. eodem, Ioan.
de Àmi.diéto confilio 16. numero fecundo. Quaeftuscnim in
telligitur,qui ex opera cuiufque defccndit,l.quaeftus f cod;
Haereditasautem vel lcgatum, aut donatio mortis caufà, vcl
intcr viuos non commünicatur, quia ob mcritum potiusac
ccdunt,quàm ob quaeftum,&
debita nobisquia plerunque, vel aSimiliter
parente,
velà liberto quafi haereditas obuenit.
necaesalienum communicatur, nifi quod ex quaeftu pendcat;
& licet di&um fit,quaeftus,& lucri focijerimus,verum critfo
ad aliud lucrum,quàm quod ex quaeflu defcendit, hanc adie
&ionem pertinerè,l.necadiecit, vfque ad 1. fi conucncrit, fi.
pro focio. -

Tertiò focietas certæ negotiationiscft veluti vini emendi -

& vendendi.§.i.Inftitu. cod. in qua illud tantum fitcommº

nc,quod ex negotiatione defccndit. - -

Quartò rei particularis eft focietas, ve!uti equi emendi,

& vefìendi,aut
tantum eam rempriuati praedijconducendi,
refpicicntia in qua
communicantur, fimili':
l. focietas. ff.
pro focio. •

Quintò eft focietas ve&igalis,d. 1. focietas, dc qua ct*"

fuprà diximus. - ß
fomnium autem praediâarum (ocietarum, a!ia 89%
eff&licita&honefta,alia illicita & inhonefta,dcquibuslo*"
tur vlpian.in 1. nec prætermittendum. ff.cod. . . & cadit
Licitacftilla, quæ à iurc hominibuspcrmittitut •
fupct
 DE SOCIETATE. - $t?
fuper relicita,exemplum vt diximus fupcrius,velrefpe&ubo
ni honcftidcleéìabilis, vel vtilis,&ad hoc,vt focietasfitlicita,
oportet quod damna & lucra fint communia, pröut confulu
it Abbas confilio 77, volum.i.& nosdicemusinfra,in vltimo
ordine.
Illicita,& inhonefta focietaserit illa,quaeà iure reproba
tur,vt pcr totum titul.dc collcg. illici.& exemplum poteft po
ni in focietate praedonum.d.l.nec prætcrmittendum,f£profo
cio vbi focictásmalcficijcoita fit,nulla e(t focictas,quoniam
rcrum inhonetiarum nulla eft focictas, dequo confuluit Mar
cus Angelcll.de Perufio,confilio 39.intcr conf.ctimina.& nos
infra in vlt.ordine diccmus,
f An autem focius criminis probet contra focium, vide
Prancil.Burfat. confilio 191. volumine fccund. Pctrum Cale
phattum confilio 93 in fccundo vol, confi. crimina. & Joam.
Baptift. Plot.in confil. 131. colum.i.volum, u.in cauf.crimìl.vbi
tencnt, quod non, & communem opinionem cffe affkiuwt,
per tcx.inl.fin.C.de accuf.& l.quoniam liberè, C. de rcfti. c.
veniens,il.i.de tefti.ca.i.de confcfTc.ncmini.15.quae(t.3. Cro
tustra&.detcfti.im 3.partc piin.num.94.Rolan.conf?.vol.3.
Inumero 31. -

Limitatamcn in affaffinio,quod dcclara, vt per Angcl.

tra&.maleficiorum,in vcrb.Sempronium mandatorcm.
( Limitafecundo,quando crimen per alios probari nö po
teft,ca.fin.deteftib.cogen. Bombinus in fin.con£un ,. dubio,
Arct.conf.6i.ad fin.quod dcclara vt pcr Ludouic.Catum con
fil.99.nu.23.in 1.vol.confi.crimi,& Gramma.confil. 39. Mat
fil.conf.iov, -

Limita tertiò in crimine læfae maieft.quod intcllige & de

clara pröut facit Hierony. Gigas in tra&a.de crimine læfaema
icft.lib.z.titul.quomodo & per quos crimcn laefae maieft.pro
betur,q.7.vide Âlberi.inl.famofi.ff.ad lcg.Iuli.maicft.Sal.in
d.l.quoniam liberæ.
Reftringedi&as limitationes & declara, nifi focius crimi
nisfitperiurus,hincdiccbat Alc. trad.degraefump.in z. regu.
princ.prcfu. io.nume. 3. quod licèt in cafibus aliquibus focius
criminis faciat iudicium ad inquifitioncm formandam, ta
men hoc non admitti in periuris, de quo larè per Crauc. conf.
6.vol.i.Rolan.confi.73 num.6.vol. 1. & conf.i6.Ruyn. conf.7
vol.$.Ccpha.confi.24o.lib.z.num.29. Kirchou. de communi,
ccnt.4.concl. 39.
f Praetcreà daturaliadiuifio focictatis, fcilicct, vt altera ip
Κk 3 ' fit
 - p ETR. NIcoL Mozz.
fit focietasexprefia,altera tacita, nam expreffà focietascon
trahitur cum verbis interuenienteftipulatione, vc! pa&o, l.
focietatem coirc,in gloff.ff.pro foc.l.duo focietatem, ff. cod.
Socin.fen.confi.4.cól.i.volumine 4. Ruyn.confil.9z.in prim.
: vol. 1. Roland.à Valle,confi. 9t. nu. •4.vol. 1. Ioan. dede Amui.
confi.6z.col. i.& in d. focietate veniunt omnia vndecunque
quaefita.13.6 cum fpecialitcr.f£pro fo.l.cum duob.3. focium,
1. focietatem vniuerforum,eod.tit.Socin.d.confi. 4. Dec.con
fik628.num.3.
* Tacitè contrahitur focietas per confenfum faâisdcclara
tum,1.4. ff pro focio.exemplum, quando duo fiatres in com
muni hæreditate remanferunt,communiter fruétus omncsin
communi ponentes, ac quaeftus, & lucra fimul participan
tes, & rebus emptis communiter víi funt, vt per Angel.con
filio 112.Bald.cohfilio to. volumine primo, vt inquit, quod
focictas confenfu etiam tacito contrahitur, qui tacitus con
fenfus percipitur & præfumitur ex aâibuscohfonantibgsfe;
cietati,vt qüia finui habitauerunt, quaeftus & lucta fimu!
participant,damna communiter tollcíànt, & fuat habilcsad
focietatem contrahcndam : tunc enim clarum eft, quoda£ti
uè,& pafliuè funt focij, Bal.conf. 452. vol. 3. Iafon confil.v.y£
lum.5.colum. $.& confil.3.conclufs.eod.voluin. Dec. confil.
66.68. v.z8.& 3o4. Ancha.confi.ss. & 148. & 3o.Abbasconf*7
vol. v.Crauetra confisi.num.iz.& 159.num.i.Ccph. conf.z47
& nosinfrà alias dicemus.

ι4 * f Et licet ahqui velint, vt fit differentia inter focietatem

tacitam & exprefiàm,nempè vt in expreffà vcniant vndecun
que quaefita,in tacita folum, quae proueniunt ex qnaeflu, I. co
iii,cüm legefequenti£profocio gloff.in 1 cum äuobus,£fo
cium,eodém titulo, Alexand. confilio47. columnafccund?,
volumine fecundo,& confilio 76. volumine quarto, ibiaddi
tio.in verbo,exprefsè,tamen di&a differentia
13
ra ex mente multorum Doétorum, & ratio cft,non videturvc
fqui? focie

tasfolo confenfu contrahitur, Inßitut. deobligationib!*•$*

confen.& diximusfupra in prin«ip. & talis cönfenfusdccla
ratur ex a&ibuspromifcuis, qui citra ius & nomcn focietatis
tacite fieri non fiofiùnt,vt pefBartol. in l.Titium, $. altero.
f£de adminiftr.tutorum,& in l.fi patruus c commun.vtriuf
iudi.Deci.confiI.66.& confil.68.columna quarta & 394 *°
lumna fina.& confil.18.& 348.columna fccunda; v$i hanc .
cfTe communcm opinioncm attcflatur, vt intcrfocict**'*
cX
 1) Y. S oc 11er A re. 419
rxpreffam,& tacitam,data paritate terminorum, non ft dif
ferentia,vt etiam per Crauett.confil »6.num.quinto. Ruyn.
confil.io4.volumine primo,quos rcfert & fequitur Roland.
à Walle diéto confil. 9i. numero 29. volumn. 1. & de communi
atteflatur Laurenti.Kirchoui.in rccollc&. commun. opinio.
Ccnt.4.conclu.41.in verb.focietas. Hippol. Rimi. confi. 406.
num.36.vol. 4.
Quinctiam poteftaddi alia diuifio focietatis, f nempè
.vtaltera fit focictas neceffitatis, feu neceffària,altera volunta
tisfeu libera:focietas neccffitatiseft illa,à qua non poteft libc
rè rece{i,ficut eft focietas ve&igalium,in qua agitur de praeiu
dicio fifci,idco non poteft recedi focictas voluntatisfiue libe
ra eft illa,à qua poteft recedi,de quibus diximus aliquid fuprà
hoc eod. ordine diuifio.dum Å loquuti fu
imus,& infra aliàs dicemus.
Et pro complemento diuifionisdic,f quod focietates prg 1y
di&poßunt coiri quatuor modis,fcilicet in perpetuuum,ideß
dum viuunt,l. :.ff.pro foc. nam ibi di&tio, in perpetuum,acci
pitur ad vitam, pròut declarat Rolan.à Valle conf.s4.num.it
vol.i.non autcm in æternum,quia non valerct focietas.l.nul
1a,£eo.aliàsaccipitur di&io in perpetuum, varijs modis, pró
ut declarat glo.d.l.t ibi fexenumerat modos. -

Aliquando pofTunt coiri focietates ad rcmpus, id eft per

tres, vel quatuorannos,vel decem,vt inquit Bal. in d.l. i.quod
fialiquid conceditur in emphiteufim alicui ad tempus,nccde
terminatur quantitas temporis, appellatione temporis inde
finirè prolari,intelligitur decenniü,l.fine præfiniro.ff.de poe
nis, & an antetempus finitum poffit focietati renunciari, di
ςemusinfrà in fine7.columnae,vltimi crdinis. Hoc tamen no
tandum,quod fi focietascontraéta cft ad certum tempus,&da
tuseft fideiuffor,demum poft tcmpusrenouata e(t focietas,fi
deiuffbr non tenetur degeftis poft renuntiationem, I. fi cum
IHermes,C.loca.ibi Bal. & Petr.de Vbal. trac.de duo.fratri. in
finc,in fecundo quaefito.
Intcrdum focietates coeuntur ex tempore, vel fub condi
tiones, vt inquit Iureconful.in d.1 i.cx tempore,hoc eft,vt in
cipiat poft Calendas Maij,argum.tex.in l.obligatio fcrè,ff.de
aâio.& oblig.& ibi glof.
Interdum erit focietas fub conditione, vt in 1. de focieta
te.C.pro focio.vbi decifum fuit per lmperatorem,focietatem
non folü purècontrahi poffe,fcd ctiäfüb conditionc purè con
Κk 4 ' trahitur
 p ETR. N I cor, Mozz.
hitur focietasregulariter,nulla adieéta conditione,fedfimpli
citer:fub conditione autem adieâa conditione, & poteftexé
plificari,vt in tex.in l.fi coita fit focietas f pro focio.vbiplu
rcscontraxerunt focietatem pro illis partibus, quasTitiusde
clarabit:ifta enim focietas fub conditione,& fi Titius moria
tur antequam declaret,focietaseft nulla,dequo etiam per la
fo.inl.Stichum.num.io.ff.deleg 1. Vel potcft excmplificari,
pröut in l.de focietate.C.pro foéìo.vbi dübitabatur, an focie
tas poffet fub conditione,fi ille Conful fucrit, & decidituribi
quod fic,dequo vidcibi Bald.

De perfonis quae focietatem contra

here poffunt,vel non.
s V M M A R 1 A.
w societaspoteft contrahi,&poteftcadere interconiunäut
& extraneor.
a Amfocietaspoßit contrahi cum incertaperfona.
3 societas nomiranfitadheredes, limitatur inßcietate*
blica.
4. Amfócieta,poßit contrahi cumprocuratore.
j Anfiliusfa,poßit/ocietatem contrahere.
4 Ampupillus poßitfòcietatem contrahere. 2.

Pujilius máiárfââus adfii vtilitatem potefconfirmare 2.

fócietatem,licèt minus legitimam. -

7 Interfratres viuentepaire incuiufùntpoteftate,**"

trahiturßcietas. - -

£ Sipupillushabeat vnicum tutorem,nonprafimiturinter N,

eorßcietas.
g Interpupillum & tutorem,quandoeft/olututor, *fit
focietas.
io Amfócietas poßit contrahicum mulieribus.
}|
u Poteft contrahifìcietas inter virum 3 vxorem; _.
12 Nofief verafimpliciterregula, quod quidquidarquirit &lt;
mulier,acquirit viro.
1} Secundum aliquos cenfetur contraáa fócietas inter Ê kig;
r.
 ID E S OCIETATE. yat

rum, & vxorem, fòlùm dato ipß matrimonio, in bonis

acquirendis.
14 Tacitè videtur flare fòcietas inter virum, & vxorem,
fecundùm Petr.Gerard. ibidem, concordantur opiniones
t0r1tr&riæ.

$ uy An interpatrem & filiumpoßit contrahi.

a6 Quando eft contraäafòcietas interpatrem,& filium,&
alium tertium,am diuifio debeatfieri um tres, vel in duas
partes.
17 Interpatruum & nepotem poteritne contrahi fácietas,
viuente patre.
us , si funt duo fratres, qui habitant feorfùm,& negocian
turfimul viuopatre, & lucra communicant,am dicantur
focij.
19 Anprafùmaturßcietas inter duosfratres, fi vnus effpu
pillus.
'I 20 Amfocietas poßit contrahi cum clericis.
Stfrater qui erat Abbas,velmonachus,promotus fuit ad.
dignitatem,amaliusfrater debebit contribuere adexpen
penfàs. -

2t Amfòcietaspoßit contrahi cum Iudæis.

!| 22 Immunitas conceffà hominibus certi loci extenditur ad
Iudæos.
1| 23 Amfitlicitum contrahere focietatem cum Saraceni, ha
reticü,& hoílibus.
f{ 24 Am fit licitum contrahere fòcietatem cum excommuni
- {4t0.

ENIO ad vltimum ordinem, & capio primam co

lumnam, quaeeft infcripta, de perfonis, quæ pofTunt
contrahere focietatem, feu inter quos focictas cadere
poßit, & prociusdeclaratiânedicendum cft, f quòd focietas i ,
,\ poteftcótrahi & caditam inter coniun&tos, quàm extraneos,
- & intcr omncsillas perfonas,quæ poßunt feobligare, poteft
caderefocietas,de quibus multos cafushabes in tràçt. de emp.
ik vcndit.colum.l.vlt.ordin.&traά.de pigm.& de mutuo, &
| Kk 5 alijs
3*z PETR. NI coI. Mozz.
alijs in locis. Scd nc rcsexemplis cgcat, vidcamus de nonnul.
lis perfonis,& cafibus magis dubiiabilibus.
f £t primò quæro, an focietas poffit contrahi cum incr
ta pcrfona: & rcfolutiuediccndum eft, quòd non, quia ratu
ra focietatiseft,vt cum certa pcrfona contrahatur.§.foluitur.
Infiit.de focieta. hinc cft,f quòd focictas non tranfitadhaere
des, quia cùm focietascontrahatur folo confenfu tacitovelex
reffo pcrfona incerta non potcft confentirc,ncc exprefsè,ncc
iacitè,Bal.& alij:in ladcò f£pro focio.Cur.Sen.confil. 5.nu.
6. Bart.inl.1 itium.$.altcro, vcifi.quaero an focictas. ff.dc ad
minift.tut.
Limita tamen fupradi&am doôtinam in focietate pub
hica, quae tranfirc potcft adhæredcs ex conucntionc,quia tunc
certus haeres nominari non dc8ct,prout dcclarat Nattain Au
theni intcr liberos, num.7 1.C.dc icft.& Rub. Alcx.inl.non fo
}ùm, $. morte.ff. de noui ope.nun. & admodum cxccllcnsatq;
cruditus Baptifta de Hicrony. in confil. incip.dc duobus, im
Pretio hic in fine tra&t. nu.37.
f Sccundò quæro, an focius poffi rcontrahi cum procura
torealicujus ; & dicendum,quòd fic, & ex eiuscontradu vti
lis datur a&tio, ficut ahiàs datur a&lio ex contra£iu cwm procu
ratorea&o,dc quo in I. Iulianus.§.fi procurator f£dcact.£mp.
& nos fuprà diximus tra&t. de cnupt. & vcnd.col.i.vlt.ordi, &
diccmus infià feq. traâ. -

f Tcrtiò quæro,an filiusfam. poßit focietatem contrab*

re? dic quòd fiç,tex.eft in l.fi id quód §.fi!iusfan.f£profocio.
& l.prætor, fed & fi filiusfam. f£ dc cden. vbi in fpccicinquit
tex.quòd argcntariam exercere potefl, & per contcqucnspo
tcft obligaril. filiusfam.ffde aêio.& oblig. dcclarat Decjan.
confil.ii.num.z.vol. i. Sed ego intelligo,yt poffit contrahctc
nominc fuo, fi habet peculium, aliâsçenfetur nominePagº,
nifi pater exprefTè confenfiffet renunciando lucro, idem De
cian.confil.36.vol. i.nu.7. -

f Quartò quæro, an pupillus poffit focietatem contrahe

re? & diçendufh eft,quòd nón potèft, nequeexprcffe, neq; º
citè fe obligare, quemadmodüm non poteft fc obliga!S!^ **
lijs contraäibus fine tutoris authoritäte. 1. obligari.ff***
tho tut.l.vt in conduaionibus f£pro focio. Pct3e Vbal, t'**
&ta. de duob.frat. parte 3.prin.colum.1. Bald. pariter traâa.dc
duob.frat.num. i7.corn confil. .volum.i.vbi dat nouum!"*
tclleétum ad I. vt in conduâionibus,fub num.8. Dcc.confilii,
& ai5. Cæpola confil.ciuilso.num.i.Caephal.confil**7; Ý
2.num.
 DE SOCI ET A T E. - s£p.
* 2.nu.30. Parif.confil.84. voi. 1. vbi pluresrefert Do&.Ioan.dc
Amicis confii. 6. nu.io.Capra confi!. 17.num.3. & feq. Decia.
con(il. 36. num. i6.vo}. 1. Martianenfconfil. $.nu.54. Benè ve
rum cit, quòd ti aliquid fecum inim communicatum cft, vel
•i communi uominefa&um,poteíl ipfe pupillus ratum habere,
' cùm pupillarem aetatem excefkrit, fi fuit viriliter geftum, vt
pulchrè voluit Alexan.confil. 49. volum.i. Ripa réfpon. i.tit.
, de confeß. - - -

. Limitatamen in cafu,in quo confuluit Aym.Crauet.con

- fil.z$6.num.z.videlicet quando pupillus maiör fa£tus, ve!ler
confirmare focietatem ad fui vtihtatem, licèt uninùs kgiti
» mè geftam,quia poteft pupillus confirmare, fèd non ipf3 tu
( tor, vide Ripam d refpon.i.& Bald. ria&.de duob.fìat. J}ecif.
:: Pedemon.i3o.fub num.z.& Pet.de Vbak. tra& de dttob.fra.in
$ 3. parte princip. vbi etiam inquir, f quòd inter fratres, qui vi- 7
ucnte,in cuiusfunt potcftate, fimul habitanr, non contrahi
tur focietas, fecùs fi feorfum habitauerint, & fimul negociam
s tur, quia tunc conrrahetur: quod declara, prout voluit Deci
; anus confil.36. fub nume. 6. quando pater cxpreHi confenfií
fet, quòd fibi nihil communicaretur, quod nota, quia cft no
ua dcclaratio, vt faltem, quando ipfi fratres habcbant pecu
lium. - -

f Quintò quæro, quid fi pupillus habet vnicum tutorem, s

quitutoraliundè effet pupilli tocius, putà patruus pupilli,
; praefumeretürne inter eos contra&a focietas? dic quöd non,
i quia communicaret tutor fibimet, cùm folusadminiflrabat.
: buod effe non poteft,c.fin.dcinftitut. Pet.de Vbald.d.tra&.in
,! 2 quaeft.col.i.
- f Ex quoinfertur,quòdinter tutorein & pupillum,quan-,
: do eft fòlustutor non póteft contrahi focietas, fècùs effet,fi ii
*. k frater maior,qui poft mortem patris habitat cum a}tero fia
; tre pupillo, non effet foHis tutor pupilli,fed vnà cum alio com
tutore,qui communicat illi fratri maiori, & ei fimiliter com-,
• municatur,de quo per Pet.de Vbal.d.tra&. deduob.frat.in d.' .
, 3.par. Bald.confil.io9. vol.z.& in l.mandatum. C.manda. &
tra£t.addito.ad Bart.de duob.ftat.
t Sextò quæro, an focietas poífit contrahi cum mulieni. io
| bus? & dicendum eft,quòd fic.l.alimenta.§.fin.ff.de alimcn.
& ciba.leg. Pet.de Vbald.tra&.de duob.frat.in 3.par.puin.nu.
37. vbi infèrìå quaeftionem fratrum fimul habitantium, &
fimul omnia facientium,ficut faciút mulieres rufticae aliquae,
quaeligonizantinterdü,& omnia faciunt vt mafculi,vti yes
- - ta'cm
3*4 p ET R, NICO L. Mozz.
tatem mulieren & fiatrem intelligatur tacitè focietas con
traâta,ficut inter fratrcs mafculos, fecundùm Imo.in l.rciiu
dicatæ.s.focero.ff.folut.matiim.additio ad Alex.in conf.34.
vol. 2. lute. A.
1I f Qujnimò poterit contrahi focietas inter virum & vxo
rem, pròíît incipit Faber in Auth.dc donat. de fccun.nup.poft
Cyn.in 1. cunâospopulos.C.de fummaTrin.quos rcfcitCel
füs Hug. conf.67. fium.6. vbi inquit huiufmodi focictatcm;
quae cohtrahitur inter virum & vxorem tacité,non minùsef.
fe priuilegiatam,quàm alia quguisexprcflà intcr alios contra
&à. Bald.in rei iudicatæ.$.foccro quoquc.ff. fol.matrim.idcm
Eald.in l.vxorem. C.de condit. infer. Alexand. confil.87. vo
lum 5.& fecundùm Petrum Gerardum fingul.99.potcritcon:
trahi focietas inter virum & vxorcm, pcr íiííiúdicatæ $.fi
mulier. & intelligit fìue omnium bonorum, vt in lalimcn
ta.§.fin.ff.dealinicn.& ciba.lega. fiue lucri & quæftus. l.cùm
hic flatus. §. fi inter. ff.de dofîât. inter virum & vxorem, &
uotidiè hoc pofie contingere attcflatur, ncmpc quandoY';
fàcit hofpitiuin,vel tabernim,in quo exercitioyidémus;quèd
vxorespiusoperantur,& fe exerceiit, quàm ipfi yiri, vt!* lu
crum fit comimune viri & vxoris, perd.l. rci iudicatæ, & alia
iura. Quod inquit procedere pofle non folüm,quando expre£
{è inté`virum'& vxorem effèt contiaaa focictas, fed£tiam (i !
tacitè: nam tacitè videtur inter cos contraâa focistaslus” 8¢
quæftusex tali artc, 6c communiter cxplicata duobusconcur*
Ęìåéïíôïíôáâïåæäriis Hinc inde & promiß*
fint collata in communi, item concurrente fimultâncahabi- |1
aiioiic,ficutdicitur intér fratresfimul cohabitantcs, «lu** |
eorum hinc inde inter fe, & in communi conferent* "
per Bart.in l.Titium & Maeuium. 3. altcro. f£dcadminiftia;
| t.
;'
tut.l.cùm duobus $.inter fratres. ff. profocio. Do&o. in} 1 £,
patruus.C.commun.vtriuf.iudic. & in I.1.C.qui tcftamcn fa- \1

cc.poff. £;
12 f Ex quibusdabatur inflantia,non eßyeram fimpliciter
illam regülam,quòd quidquid acquirit muliet;a$'''''' '?
per l.Qujntus.ff.de
íi quidèm donat.intcrinvirum
illa iura proccdunt & y£g}$;
cafu dubio, * (ìc cùm c{fct
- t.

fufpitio turpis quaeftus,praefumitur acquifitum £x bonis Ë H;

aliàs quandò appareret cxprcfsè, vnde quaefiuiffet, vclindu- ! ti,
fìria rhulieris oiiìnibus nota, fcilicet quia feexcrccbat in artc t;
texendi, fcu rccamandi, tunc fibi quaerit, & non viro,& idcm , tt,

pròçêáéïçíiniflisnutricibuslaáátibuspucrosalicn* £: ';
 ID E SOCI ET A T E. 325
1; ff^, hèverum eft quod Pet. Gerard. inquit debere haberi confide
ItiiJ*
fationem temporis fubtraéti, in quo tempore mulier dcbebat
¥1} facere feruitia in domo,vt in l.ficut.ff.de ope.lib.& l.affiduis.
C qui poti. in pign.
f Adde füpfìdiâis,qubd plus eft fecundùm aliquos, cen
feri cötra&um focietatem inter maritum & vxorem tacitè in
bonisacquirendisfolum dato ipfo matrimonio, vt inquit gl.
in c.cùm focieras. .4.q. 2. & c. 2. dona, inter vir. & vx. lo. Lup.
in repet. Rub.dedon.inter vir.& vx. $.61. quem citat Couarr.
in epit.4.libridecrctal.in z.par.¢7 $. i.num.3 quamuis ibi ip
feteneat contrarium, inquiens hoc effe falfumi, nec iure Cæ
fârco, ncc Pontificio id probari, quod cenfeatur contracta fo- '
cietas intcr coniuges, quoad bona, & ad d c. 2. dabatur decla
rario, vt intelligatur de bonis, quae matrimonio conftante fi
mul ex pccunia vxoris & mariri acquiruntur, ea enim iure
1
&ommuüi diuidenda funt,eò quia ex vtriufquc bonis acquifi
ta fint,&c. cùm focietas, loquitur de focietate habitationis,
& idem attcftatur tenere loan. Lup. in d. Rubric. §. 16. nu
me. 4.
fQuomodoergò erit intelligendus Petrus Gerard. fupra 14,
citato loco, dum inquit, quòd tacitè videtur flare focictas in
ter virum & vxorem : & animaduertendum, quia pro con
cordia poffet dici, vt opinio Petri Gerardi intelligi debeat
ftante cöfuetudine,prout eft in Gallia,vbi quidquid álter con
iugum acquirit cori(tante matrimonio,eft commune,& cele
rato diuortio,per medium talia diuiduntur, vt per Ioan.An
dr. d. c.
Sed dic (ecundò & meliùs, quòd opinio Gerardi non dif
crepat ab alia,quoniam loquitur,quando vir &vxor exercent
aliquam artemi,putà hofpitium,& lucra diâgartis hinc & in
de promifcuè funt collafa in communi, tunc enim vir tacitè
videtur confentire focietati, ex quo mulier ponit fuam indu
ftriam,& lucra communicantur, & fic ifte cafus venit ex poft
fa&o, & poftquàm matrimonium eft contra&um, & fic cáfus
fpecialis, ex quo ipfa vxor eft induftriofa : & aduertendum,
quòd Gerardus noh dicit, femper inter virum & vxorem effe
contra&am focietatem,fed concurrentibus fupradi&is debere
praefumi focietatem contra&am, neque cafiis Gerardi di(cor
dat à d.c 2. fed immò concordar, quia fi Pontifex vult ibi, vt
debeat fieri diuifio corum, quæ cómmuniter habuerüt vir &
vxor, id eft,de illis bonis, quae tacitè voluerunt, vt effènt com
tmuniaacquifita: idcm quando ex induftria mulicris, cùm ea
dcm
 - PETR. NICOL. Mozz.
326
eadem fit ratio debonis quod de induftria, cùm clarumßt,
quòd ille, qui ponit operam ac induftriam, videatur poncrc

15
capitale, & ficbona,de quo infrà latiùsdicemus.
f Septimò quæro,an inter patrem, & filium poßit con
rrahi focictas? & dicendum eft,qnòd nö,prout confuluit An
|
ge!.de Peruf.confil. 112: & ratio eft,quia quidquid acquirit ß.
fùç,acqiiiiit patri,& vox parris vox filii.hec pater filio poteft
obligari.l. fraterà fratrc,ibi Bar.& aiij.ff.de cond.inde.Angc.
d.confil.iiz.quem refert & fcquutur Parif.confil. 94. nume.31.
volunm. i.
r6
f Sed quaero, quandoeft contraéta focietas inter patrerh
& filium, & alium tertium,an diuufio dcbeat fieri in tres, vcl
duas partes, vide 1)ecianum confil.39.vol.i.num.iz.vbi quan
do filius multum laborauit, & e(l induflriofus,diuifio fict in
tres partes, licet ab initio capitale fiierit pofitum tantùm à
patre, & a tertio, fed fi lucrum fuit fa&um tantùm exfub
ftantia, & capitali patris,& tertij, non induftria filij, tunc in
duas partes fiet diuifio,quia filius & pater habcntur pro vnica
perfona,ita etiam confuluit Ang.cohfil.izz.col.i.qucmrcfcit
& fequitur Parif.confil. 94.nu.3i.vol.i.
scd animaduertendüm eft, quòd licèt inter patrem &fi:
lium non poflit contrahi focietas,nec alius confra&us,nifi -

lius eflèt emancipatus, vel haberet peculium caftrcnfe, vcl

quafi caftrenfe,vt diximus tra& emptio.& vcnditio.in 1,arti;
viri.ordin. & traâa.manda.columâ.vltiordin,& nos fuprà
hoc eodem traét.focictatis diximus: tamen poffet conting*
re, quòd filius negociaretur ex pecunia patcrna, & tunc qu*
lisdëbeat fieri diuifiolucri intefpatrem, & filium, & cuia*
quiratur lucrum, maxima fuit quaeftio inter Doágrcs: e*
ui(feiaffir
empl a, ex
gratimat fuadoinduf
quan filius mult
tria, üm verò
pater negat,&exidfuá
acquifiuit acqu' *
indu
ftria, fcd ex pecunia paterna fuperlucratum fuiflè,& fccun
düm gloff. ih I. cùm oportet, in princip.C.dc bonis qu£ ii
fequindum
ber. dice
lam lucí.um
tur ibieft,Fulgo & innonnu
totülli tit. ide
alij, & Specul gloff.
m patriacquiri, &at. -

*;
iudi4 part. $. fequitür, verfic, quid fialtcr,& £fttex t. ii, $. fit,
mus
1. Inftitut. per quas perfon. nob. acqui. Difcrtiffi autem b.
Menoch.dóminus mieus in fuo celeberrimo traâat! de aibi
rra. iudi. lib. z. Cenr. 2. cafu iz6. fub num. 2.
lum textum, quando aliquid filio prouenit ex 'í ic
i;j fun,
Ê,
<ùs quandopiieter rem patris interccdit ipfiusfilijin*" Ε !im
*l,
 iy E S O c I E r AT E.
quæ verè à repatrisfeparata c(l,quia tunc non patri in totum
acquiritur.
Sed Bart.ind.l.cùm oportet, illud l.1. $. fed nec caftrenfe.
ff.de collat.bono.dixit,oinne lucrum, & omne damnum effe
æqua lance diuidêdum, quafi ad inftar focietatis, & cum Bar
tolo videtur effe communis & recepta opinio, vt teftatur De
cius in l.illud, num. 12. C.de collat. ibidcm Iaf.colum.3. vcr{i.
tertia eft principalis opinio, vbi inquit ita Bald.refpondiffe,
cùm cx fa&o interrogaretur, vt verè confuluit confil. 256. lib.
3. & SocinScii <onfité cóijinfin.lib.2.crauet confiiíí,
& confil.i6$ num.i.& latè per Roma.confil.469. intelligit &
dcclarat D. Menoch. hanc conclufionern procedere, quando
conftaret filij indußriam æquiualere lucro pecuniarü patris,
& econtrà : aliâs iudicis arbitrio relinquendum effè putat ex
mente Bal.in Authen. ex teftamento.C.de collat. & l.certum.
col.1. verfi.quæro hic C.famil.ercif. & Baldum fequitur Pet.
de Vbald.intra&.de duob.fiat. part.3.primcipal. quaeftio.i. in
fine. Calcan.confil.19.nume.z6. Socin.Sen. conßl.102. colum.
n.& z. li.2.Crauet.confi. 139. in fine, & confil. 165. nu. 1. in fin.
& ficiudex iuftus pecuniae quantitatem & induftriam confi
derabit, & vnamabaltera parum diftare aduertet,aequa lan
ce lucrum diuidat : fi verò induftria pecuniæ lucrum exce
dat, aequum crit, vt tantum deferat iudex patri,quantü quam.
titas pecuniæ ratione temporis & qualitatis perfonarum lucri
potuit, & refiduum filio ádiudicet, vt egregiè refpondet An
gcl.confil.uz.
Sed vt in materia ifta pleniùs habeastheoricam,quatuor
funtdiftinguendi cafusfecundùm Rom. in confil. 469. & in
1. illud. C.de collat. & primus eft, quando filius cum paterna
pecunia negociatuseft ipfiuspatris nomine, & tüc vt lucrum
tanquàm verè profeâitium patri in totum fit, & cum Roma
no tenet Ang.confil.85 col.2 Iaf.inl.illud,col.z. vcrfi.limita
tamen,vbi Dec.nu.iz.C. de collatio.
Secundus cafuseft, quando filius fufccptis à patre pecu
hijs, fimpliciter, non apparente cuius nomine negociatü fuc
rit,& tunc pariter,inquit Roma. totum lucrum effe patri tri- .
buendum, cùm praefumptio fit, fuo nomine fuiffe negociatü:
fedcötra hanc opinionem feruandam Romani, multi tenue
runt contrarium,vt Socin.Sen.confil. 9 .circa primum,col. 1.
lib.i.& Alex.confil.13.lib.3. idcm Soc.Sen.confil. i6z.col. 3.lib.
2. imò ipfemct Roma.confil.469. fequutus eft Bart. opinion?,
vt lucrü fit partim patris,partim pro filio, quia in dubio quis
facere
 p ET R. NICOL. MOZ Z. i.

3**
£acereaâum,cenfeturpotiùsproprionomine,&vtfibiasqui
rat,quàm vt patris riegotia tfaâare videatur, vt eft verifimi
le,vt docuit Bart.inf.jerit,num.z.ff.dcacqui haercd. faciunt
adduéta per Tyraq. trä&t.devtr. retra&t.confanguin. §.3o. gl.i.
num.32. Alex.tra&i.praefump.reg.z.praefump.24. nu.$. Socin.
Sen.conf.113. num.3.lib. 4. " .

Tertiuscafus eft,quándo filiusfuoomnia,&

ternegociauit,fuoquepeticulotraétat nomine,&fu£
prinçipali
filiüsfi
bi, non patri acquirit, vt concludunt Roma.laf.& Dcc.fupra
çiçatislöcis, idem Dec.inl.fecundùm naturam, nu i.infini*
1.ficuti poena,in fin.de regiu.eft ratio,quia ncc hoc cafu cum
íåìïíïìÜôùm hoc coiiimunicatur.i fivnus cxfocijs 3.°
quid vnus.f£pro focio. -

Quartusefl cafus fecundùm Romanum, quandoexpref

fonghïme communi, & communi periculo negociatumeft,
§çãçôïíçiudicisarbitrio iudicandum, vt dixiinusfupr*
mente Baldi & aliorum conftat. - •

17 fo&auò quæro,quid inter patruum & nepotem viucti;

te patre,contraheturnefocietas? exempligratia, pone qu
fratresiÃcommunione (leterunt, & viiusçorum filium P'°
procreauit. & vnà cum filio in communione pcrfeuetaueru;
per 3o.vel 4o.annos, an pattuuscum filiofiatiis intclligatu;
Βάδῆiif, & fic nepospraedi&us ex fu* P*'***
acquifitorum partcm ferre debeat: in hoc cafu confu uitAn
gel.confus.& tcnuit quòd nòn,& reâèquidem,quia nô£9*
îrahit per fefolum focietatcm,fcd vclut vnusdc fämilia foci;
άξύάiâusneposvtaturProi√°
bonis & rcbuspatris & patrui communibusin£ts% nópi*
fumitur vti tatiquàm fòcius, fed iure quodam familiaritatis.
1.qui iure.ff.de ácq.poffefl: dequo latè per Angc d confilii;
intellige tamen, próut fuprà diximuscx ments Deciani, quia
hic eadem ratio,fi fua induftria focietas lucratâ effct,& fuiffet
expreßè contra&a focietas inter Patruum & nepotem,non*! t';
tem cum patre,quia vt diximusfuprà,non potcft contrahifo l;;
cietascum patre. - -

f seu quæro, quid fi funtduo fratres, qui Habitant fcor tui,

fum,& negociantur fimul viuo patre,& lucra communicant;
an dicantür focij; dicendum ex mente Balin traâa.addit.ad }
Eart.de duo.frarrib.quòd di&ti fratrcsaut conferuntqueftum
adinuicem,aut confeiunt patri,primo cafu praefumuntur fo
cij,fccundo non. quod deçlara mortcm
scdfihabitantfratrcspoft vt infià. Patris fimu1,haercdi
& cum

-
 .

DE SocIETATE. 379
hæreditate indiuifà iucia cömunicant;& de fuperlucratis ad
inuicem rationem non reddiderint, praefumetur contra&tam
cffefocietatcm, & pmnia lucra erunt communia, vt per Bart.
in l.Titium. §. altero. ff.de adminift.tut. Bald.in 1.fi patruus,
C.connmum.vti Ἐ praefump.23.c
tiam quòd alter illorum fratrum effet Doéìor, & multa bona
acquifiuiffet ex quafi caflrenfi pcculio, vt per Bald.& Salic.d.
l.fi patruus,Iaf.inl. i.C qui ÉÉ face poffCapra conf`14z.
Alcia.d præfumpt.2$. nu. 3o. de quo ctiam nos infrà diccmus,
colum. 4.
f Scd quid fi de duobus fratribus vnus eft pupillus, alter 19

verò maior? dic quod fi pupillus non habct tutorem, non in

telligitur contraäa focietas,vt fuprà,quia vt inquit Barto.im
fuo traét.de duob.ftat.cùm pupillus non poteíl con(cntiic ex
prefsè, ergò nec tacitè, fcd fi habetestutorem, & intcrueniret
tacitusgonfenfus,tunc praefumctur contractam effe focietatë,
putâ, quia frater negociatur nominc communi, non autcm
nomine proprio,dc quo dicemus infrà.
Nono quæro, an focictas poflit contrahi cum clericis feu
monachis? dic rcfolutiuè, quòd nö, quia ipfis eft interdi&um
negociarià lege pontificia, c.pen.&c.vlti.de vita & honefta.
cler.vbi Canoniftg, Fed. deSenis conf.2o7.col.2. Menoch,con
filiz.num.iz.vol.i.Pet.deVbald.tra&.deduob.frat.ii7.par.
princip.in 8. quaeft.vbi quærit, quid fi frater, qui erat Abbas,
it vel monachus promotusfuit,analiusfrater debebit conrri 2o

bueread expen{as:& ibi decidit quòd non,quia non poteft fo

cietas contrahi cum eo Limita, nifi effet promotus in vita pa
tris volente patre,quia tunc de patrimonio communi fieri de.
É; cxpenfæ, Bald. in I. fi focietatem vniucrforum. ff. pro
OC1o.

f Decimò quæro,an focietas poffit contrahi cum Iudaeis? 21

&diccndumeft quòd (ic,quia licitum eft nobis conucrfari cü

Hebræis,ptout cónfuluit Alex.de Neuo confil. 96.in.i.art. de.
claratSocin.Sen.confi.62 num.is.vol.i.per I puicunque,C.de
Iudae c.poftulafli,& c.fi Iudæos,ext.de Iudæ.glo.c.omnis, z9.
q.i.Bald.in 1.fpadonem.$.iam autem.ff dc cxcuf.tut. vbi in
quit,quòd in humanisaétibus Iudæi cum Chriftianis partici
pant,& quòd Iudæus poteft effe procurator Chrißiani: ideò
inferunt Do&ores, qùòd fimmunitas conceffa hominibns
certi loci extenditur ad Iudæos, vt voluit Angel. in l.vtimur,
ff.defepul. viol.& in 1.1. ff.ad leg.Iul. maieft.TAlex. confil. 75.
lib.3.Dec.confil.3z.fub nu.z.Baiba.confi.63.vol. 4. Boë.dccif.
Ll 179.num.
y3o p E T R. NICOL. MO z z.
179.num.6. Corf.fing, fuis,in verbo, focietas,vbiinquit,iftud
proccdere deaequitatë,non autem dcrigore, Hippol.dc Marfi.
{ing, i8o. & rario poteftcffe, quia Iudaei non funt impediti à
primordin veritatis.
43 • f vndecimò quaero;quiddeSaracenis, & hæreticis,&ho;
ftibus, eritnelicitü contráhere focietatem cum eis? dic quòd
non,fed eft reprobata {ocietas tam hæreticorum & faraccng
rum,quàm höftium,per ca quæ voluit Innoccn.inc.quod fu
per,dévoto, Fclin in c.cgo N.num.8.dc rcfcriptis. Boër.deci£
179.num.7.
£4 f Duodecimò quæro,quiddeexcommunicato, potefitns
fociétascontrahi cum excommunicato? dic fccundùm glo.ift
c.fi verè, defenten.excommu.in verbo,excommunicatorum;
quòd fi focius meusincidit in excommunicationem, non fta
tim tencor ipfum deferere,nec ipfe temetur ftatim diuidere fo
cictatem, & hoc intelligitur, fi fine magno damno hoc ficri
non pofiit, argu.q 3 cìntecefforum, & 33, q.4, c;$$umali?
ibi citatis,fcd ää Hoflien.aliter &ÉÉÉäïí
dum videtur in d.c.fi verè. & ibi etiam
pleniùsdiftingucn*
Ab
bas,quòd aut focietas fuit contraaa ante excommunicatio
nem,aut poft: primo cafulicitè potcft vti focietate, Ps; d.c.fi
verè. fecundo cäfu, aut ego contraxi focietatcm , aut fuccefli
in iusalterius: primo cafu non debco vti illa focietate, quid
deliqui contrahendo fecum: fecundo cafu fic, quia ego non
fum in culpa, & focietas habuit originem ante excomn1un1
cationem, licèt ego fuccefTerim in iüsalterius temporecxc9m
municationis, & intelligit omnia praediéta, quòdnondebgo
abftinereà focietate, quando damnum mihi contingeret: fe.
cùs fi damnum contingeret excommunicato, quia non $*
Nôïfibi communicarein fauorem fuum, proutdecl** Ab.
basfupracit. c. & de hac materia, an fcilicc£e*$9'"%'%
cuspöfit contrahere, nos diximus fuprà tra&. de cm'P° &
vendit.col.i.vlti.ordin. -

De rebus, in quibuscadcrc poteft

focietas, vel non.
S V M M A R I A. • ... !.. ..

, sotiata poteftcadere inominiburtiui,prat*!"*"""*

turpi & inhoneffa.
2 Societaspote$t £adere& contrahifiperreincert4 .
3 Societ4
 1) E S O cf E*t A t E. * 33r o•

3 Societ4pote$córrabitam imreprincipali,quàm iwfiw

&tibas. - -

# Pottft contrahißcieta, in ßlü fruétibus,etiam quod mom

contrahatur inprimcipali.. ... , r- • • • • •

J Communicatio lucri & fruítuum non infert communi.

cationem retprincipalù. -

ô Societa, in amimalibus cenfideratur, imamimalibusgro£

fieri, generi, & imminutis. Animaliagroffa & minuta,
quæ dicantur. -

7 Soccida in animalibus videturpoffetontrahi, awt expreß

fè,aut tacitè.
* Quando dicantur animalia expreßè imfoccidam,aut dam
tur a£fimata,aut in&fiimata,vel aut cum terra, autfime
terrae tornmfuntJme.

9 Cùm dantur animalia aftimata,&fine terra,periculum

cafusfortuiti eff commune. - - - - -

io Quandofùnt data animalia, nec apparet an caufâßcis.

tatis, vel qaomodo, indubio quidprafùmendum.
m Quitinetur adcuftodiam ratione publici, velpriuatiofa
fij, debet probare cafümfortatum, nec fùfficit portar,
pellerauimalium. .
u, Quandodantur animalia in cuftodiam alicui aliquo da
to,anfit comtraétusfocietatis.
V ENio ad fecundam columnam vltimi ordinis, pre
cuius declaratione dic, quòdf focietas poteft cadere ,
in omnibusrebus, præterquàm in re turpi, inhonefta,
fiagitiofa.l.nec prætermittendumi.ff.pro focio.
Et ideò focietas fùper vfuris non valet, cùm inhoneftarü
rerum nulla fit focietas. l.quod autefh, d. l.ncc praetermitten
dum eod.& de vfuriseft tex.in c.vfurarumvotaginem,de vfu,
lib.6.Ancha.cbnfil.i8o. nu.2. & num. 4. Pra&. Papien.in for
malibel.im cauffocie.num.$.& 6. Ang. confil.8i. Capi.decif.
18o.num.io.Cagnol.in l.alterius circunuentio,nu. $.ff.de reg.
i*! iur.ybi dicit,qùòd non communicantur quaefira ex furto, fi
cètfifuerint cómmunicata, non poífint repcti, vt ibid.Cag
nol.& nosdiximus fuprà id ordine diuifio. in feptino ordiiic •
* Ll a fubdi
£#
_ - - ` PETR. RICO L. Mozz. .'
fubdiuif. & focietas poteft fieri & omnium bonorú, & vnius
rei,& fuper omnibus bonis tam præfentibus, quàm futuris,
vel fupcraliqua certa negociatione, tex.eft in l.focictas con
trahitur.f£pro focio.§.i.Inftit.de fòcie. & focictaspoteftcon
trahitam in rcmobili,vt vino,oleo,frumento,pecünia,vela
nimalibus,quàm in reimmobili, vt in fundo, de quo Abbas
confil. 53.& nosinfrà. - - - - -

fQuinimò poteftcontrahi focietas fuper reincerta,vtin

hæreáitáte futura.1.3.5.de illo. ff pro focio, & tunc non intel
ligitur communicari ipfàsrcs,fed haereditas fub conditionc,fi
obucnerit.l.a&ionc.$.dicimus.ff.cod. de quo ctiam per Bart.
in l.ispotcft,nu. $.ff.dcacq.hæred. - --

fSimiliter potcftcontrahi focietas tam in re principali,

quàm in fruétibus, Dcci.in l.fi pafcenda. C.dc pa&.&ad hoc,
'yt contrahatur focictas tam in re principali, quàm in fiuái
*bus,dcbct resipfa,vel fru&uscominunicâri, qüia natura foci:
etatiseft,vt resipfà fit communis. l. i.in ÉÉÉ I.fi tibi
, arcae,circa fin 'É praef.verb.l.fi id quod.f£pfofoc. Dcci.d.l
fi pafcenda,ibi Iaf.Cur. &alij. . - -

Immò poteftcontrahi focietasin folisfru&ibus, ctiam

§. nó cótrahatur in re principali,tam exprefsè, putà quan
ores in focietate datur rétento dominio, quàm tacitè, vt P£t
Bald.latè in 1.1.in z. quaeft.C.profoc. Dcc.ifil.fipafccnda,col.
1.C.dc pa&.ibidcm Curt.Iun.num.9. & 12. & cxemplificatibi
Idec.quandoab vna parte opera ponitur, & ab altcra fpccics,
vel quantitas,tunc fòlùm rcipc&ù lucri, & fruétuum focietas
contraaa videtur,facit text.ihl.cumduobus. §.fiinc9cund?
f£profocio,ib i Bäld.infruétus
cui vaccas pafcendas, §.notab. vbi inquit,
vaccarum qüöd
erunt fi dedi afft
cornmgne$
cut fidcdi agrum ad laborandum,in fruâibus folùm focietas
contra&a vidctur , & ager mihi remanet, vt in
fi

fimili nota;
.
Sali.inl.fi patruus,col.í.C.commu.vtri iudibi inquit, quòd
f communicatio lucri & fruâuum,non infert commun*
6nem rei principalis. Intclligc & dcclara, vt ngn infcratur,
quando opcra alicuius non correfpondct capitali,alias infcr.
tur, vt dcclarat Pet.de Vbal.tra&ajde duob.frat.in 4-Pat?"°*
cipa.in z.colum. & videtur communis opinio, &a? refpon |
déat, eft in arbitrioboni viri : bcnè verum cft, quòd indubia
Ë.raefumetur
de quo vide refpondere traéta. non
Vbald.lucro,
petrum dctantùm dc duob. ?t*?£
forti fratrib. in
4.par.
f Scd quaero,quomodo contrahatur focictasin anir;ì
 DE soc1 ET AT E.
bus}& animaduerte, quia focietas inanimalibus, feu circa a
nimalia appellatur,& dicitur foccida, quod confiderari po
teft pluribusmodis,fecundùm Do&.
Mihi autem primò focietas poffe confiderari dupliciter
videtur in animalibus,fcilicet vel in animalibus grofliorisge
neris,vel inanimalibusminutis,& animalia grofla dicuntur,
quorum fru&us regulariter non afcendit in anno ad valorem
matris,vt funt equi,boues,muli,afini,& fimiles,de quibusad
funt quaedam extrauagantia pofita intra extraordinaria capi
tula feudorum, in fin.jo. collationis, vbi habetur, quòd ille,
qui accepit iumentum, vel vaccam, debet perquinqueannos
tenere, & omncs vituli,vcl polledri debenteffecommunes,&
debet effe commune quidquid pollcdri quaefierunt tempore
triturationis, iumentüm verò vel vacca debet effe illius, qui
pofuit in fine focietatis,nifi qui acceperit in focietate,tertiam
partem prctijdederit focio pqnenti,quia fìncerit commune.
Animalia verò minuta dicuntur,oues,capræ,porci, & Gmiles,
de quibus etiam habetur in d.extrauag.pofitis in fin.io.colla
tio.feudo. & dicitur ibi, quòd talia aùimalia debent dari ad
tresannos,& in vno quoqueanno debet dare procapra duode
cim formaticos optimos,& pro pccude fex, nec tantùm mag
nos,quantum faccrent viginti pecudes, nec tantum paruos,
quantum facit vna cmunäio vnius pecudis, fcd mediocresar
bitrioboni viri,in fine verò capra velouisdata ante omnia«
rit ipfius tradentis,nifi ille, qui accepit,foluiffet tertiam par
tem pretijipfius,quia ficerit communis : capellae verò, agni,
& lana crunt communes. In porcis autem omni anno funt
partiendi porcelli, nifi ille, qui acceperit, voluerit tenere
cos vfque ad tres annos, & in fine trium annorum omnia
partiri
cellis.
debcnt per medium, & etiam fucculi nati de por. t

f Rurfusifta focietas,fiue foccida, duplicitcr videtur poß

fe contrahi,exprefsèfcilicet,vel tacitè,exprefsècft,quotiefcun
que conuenitur exprefsède lucro,& damno,& quádo anima
Iia exprefsètraduntur gratia focietatis contrahendae,vt inquit
É l.fi pafcenda.C.depa&.& tunc feruanda eft conuentio,fi
uit faéta, dummodò fit conuentio, quia alicui fociorum iu
dicioboni viri notabilcdamhum non inferat,Nauar.c.i6.nu.
a6i.in fumma. • • •

Tacitè,quando licèt nihil fuerit di&um,tamen tacitè da

turgratia focietatis,vt fidantur,vt fint communia.l.fi tibia
rcæmeæ.ff.depraef.vcrb.Do&.ind.l.fi p;;ri:
Ll s
ca- pa&.&
tunc
 p ETR. N I cor, Meo z z.
tunc licèt non fit exprcffum de lucro,tamen tuncftandum eft
confuetudini locorum,vbi traétatur,nec cerra regula dari po
teft,fcdfequenda eft confuetudo, nifi de mììifìa iniuftitia
in ipfis focietatibus conftaret, nempe quando vna pats valdè
& cuidcnter grauaretur plusquàm alia,&fic pro regula poteft
cffeaequalitasiuftitiaeadarbitrium proborufn virdium, & in
huiufmodi negotijs praâicorum. -

s * f- Itcrum ÉÉÉ; eft,quòd quando contrahi

tur focietas in animalibus expreßè, aüt enim danturanima
liaaeftimata,aut ingftimata, vel aut dantur cum tetra,aut fine
terræ communionc.l.cum duobus £profocio. vbiin §.dam
9 na. dicitur,quòd f cùm dantur animália aeftimara & fine tcr
ra,periculum cafusfortuiiieft commune inter focios, & qui
libet de periculo tenetur de dimidio, etiam dc periculo natu
rali,nifi culpa vel dolo alterius eueniret, d. §. damna, vel nifi
aliter expreffè conuentum,vckconfuetudo incontrarium fit,
Alex.Iaf.Dec.&aiijin I fi pafcenda.C.depa&.Bald.inki.q.$.
C.pro focio. & ratiocft, quia æftimato hóc cafu facit emptio
nem.l.aeftimatae. i£fol. mat.& fic pro parte dominium rema
net apud dantem,& tacitè pro alia parte ratione communio
nistransfertur in illum, cui communicatur finc traditione.i.
■.$.in focietate.ff.profocio,vidc Bal.in l.fi pafcêda.C.dcpaa.
ibiq;alij Do&.
Quando autem dantur animalia inaeftimata & finctet;
ra,tücöebet feruari illud,quod aétum eft, nifi fiat paétü, quòd
ericulum fit alterius,quàm cius qui pofuit,quia tunc non va
Ε, tenet Bal.in d.l.fi pafcenda. nec valeret etiam pa&i,
quodde primis fru&ibus capitale detrahatur: nam focius in
hoc graüaretur, quòd operas & cxpenfas, quas fccit, fi fta
tim exa&o valore capitale periret, & ipfum capitakamitte
ret, & fic focius cffet in tuto, & alter focius in periculo, vt
* declarat Angel.deClauaf, in fuaSumma, in verbo, focictas,
I. 2. -

Scd quid fi non perit, fed cum tempore multum lucratus

eft alter {ocius, ad quam rcftitutioncni tenebitur? dicadtan
tum,quantum arbitrioboni viri aeftimabitur pcriculum pcr
ditionisoperarum & expenfarum,quas pcrdcre poterat, pro
ut declarat Angel.de Clauafi in fua Summa, parte 2. fub nu
mero 3. -

I. Quando autem pa&um tion interceffiffet,tunc fcruanda

cftconfuetudo,tam dc capitali,quàm de fruâibus.
f Scd quaero,quando funt data animalia, nccapparctan
- - Cau
 m) E socIETATE. , 535
caufafocietatis,vel quomodo fit data, in dubio mortuis prin
…», cipalibus quid præfumendú, & tunc fecundùm quod confue
£i* tum eft talia dari,{ic aeftimnabitur, vel fide confuetudinc non
fl:; i appareat, praefumctur contraétusinnominatus. l.z. ff.de prae
: fcript.vcrb. ita docct etiam Summa Angel. in veibo,focietas,
;! par. v.num.io.
f Hoc tamen vnum notandum cft in hac materia, quòd tI
illi, qui tcnetur ad cußodiam rei ratione publici vel priuati
dficij,non fufficit probare interitum,nifi ctiam probet cafum
fortuitum. Hinc infertur,quòd non fufficit paftori,vel capra
rio portare pclles animalium, nifi probctcafum fortuitum,
;id.
ncmpc mortalitatis, vel fimilem, prout decidit Bald.inl.cùm
ita $pecies,ad fin.ff.de leg.z. lo.And.in c.auditis, de praefcr.
A*
laf.in i.fi pafcenda,nu.4.C.de paá. Alex.confil.138. vol.z. la
eob.Vngain addit.adSummam Angin vcrbo,focictas, parte
z.inum.$.litc. D.
. fScd iuxta fupradi&a quæro, quando dantur animalia l2
in cuflodiam alicui, & committuntùr aliquo dato,id e(t,rece
ptoprccio,an fit contraáus focietatis? dic quòd non, quia nö
transfertur dominium in ifio cafu, fed propriè tunc crit con
traâus k)cationis & conduâionis. l. 2. ff.loca. de quo nos fuo
tra&.locat.latè diximus.
Scdquid fi non intercedit precium, fcd aliud loco pretii,
fiue mercedis? dic quòd tunc non erit contra&us locationis
* propriè, fed contra&us innominatus, qui benè regulabitur
fccundùm naturam contra&us locationis cui magisaffimila
tur,dequo ctiam nosdiximusfuprà tra&t. locatio.Vidc Nauar.
cap. 17.num.z37.in Summa. - - - - - -

, *

. De fubftantialibus,effentialibus, feu forma.

libus focictatis,& quot modis con.
trahatur focictas.
s V M M A R I A.
''

: 1 Duofùnt defúbffantiaincontraífußcietatü.
2. Defùbftantia contraétusfocietatis c$i confènfùs.
: 3° Si à principuo fòcietas contrahatur à pluribus, momlicet
maiori partialiquem nouiter infìctum affumere.
* Si vnus ex focjs alium infácietate admittitjibifolum o
diumfacit.
Ll 4 2 Confen
336 PETR. NICOL. , Mozz.

3 Confenfùs debet cadere fùpercontraítu fócietati, danda

eiformam,interuenientere,feucapitali.
6 Resfeucapitale interueniens in focietate debet poni e
qualiter à focijs,
7 Ad hoc vt poßit contrahi fócietas, requiritur quòd ambo
induftriam cumpecuniapomant : velfàltem vnus pecun*
am,4!terimduftriam,
£ Anlicitumfitpacißicum mercatore,vtfoluat nominelu
cri quid certumfingulo ammo.
9 Poterit aliquù in focietate ponere pecuniam & operam,
& alteroperamßlum,velpecuniamfolum.
no Aliquando plus attribuitür exercenti pecuniam, quàm
ipfampomemtt. .*

m Âdho? vtfocieta, valeat, duo videntur requiride */*

tia,feubabilitate.
12 Nompotefi fieripaíium, vt alter tertiam partemlucri,
alter vnam partemhabeat,quando omnes aqualiteran
tribuerunt.
13 Societas debet fierifibbonafide,fidolomalonullaff...
12 societa, poteiicontrahi tribus modi, retantùm, yak
tamtiim : itemre & verbifimal,
v 7$ O ad tertiam columnam pofitam in eodem vl
timoordine, pro cuius dcclarationc videntur,diccn
dum,f vtduofint defübftantiain côtra&ufocic$
Primò,quòd res communisfityel lucrum :fccundè;quòd a
nimus iheundae focictatisadfit : itaCapi.dcclarat;iccif 174.
nu.4.verf.vnde duo videntur.
fTudic,quòd defubftantia huiuscontra&useft confen
fus,prout declarat Soc.Sen.confil.4.in prin.vol.i.ibiconß;
fusâ parsfubflantialisi(iuscontra&us. ldcò Imperato; In:
ait. iii. oblig. ex confen.adnumerauit focietatcm,in£$£
ύâus,quiánfcnfu contrahuntur,&inquit,quòdoblig3t'?
iniìo 3ntraaudicitur contrahi confcnfu, quia ncquck*
ptura, neque præfentia omnimodo opus eft, at nec$aiiquis:
quam ncccffe eft, vt fubflantiam capiat obligatio,fcd fufficit
άos, qui negocia gcrunt confcntire, vt diximus ctiam 'É;

\
 IDE SOCIETATE. 537 ,
fifli Hinc eft,quòd non poteft contrahi focietas pro alijs non con
fcntientibus,quia focietaseft contra&us, qui mutuo confen
fuexpreffo,vel tacito contrahitur,l.vt fit, I. planè. ff. pro foc.
Bart.inl.Titium aut Meuium,§.altero, ff. de adminift. tuto.
Crotus,confil.4o.num. 16. Ruyn.conf.92.num.i. vol. 1. Parif.
conf.82.num.35.vol.i.Ccph.cönfi. 146. num.3. Pedemon, de
cif. i3o.num.i.quareffià principio focietasalicuius negotia
tionisà pluribuscontrahatur,non licet maiori parti ipforum
aliquem alium nouiter in focium illius focietatisaffumere,
É focietas contrahitur confenfu,d.l.qui admittitur. ff. pro.
ocio, & non poteft contrahi pro alijs non confentientibus,
vt dcclarat Petr.de Vbal.trac.de duo.fratri.in io.par.prin.be
nè verum eft,quòd dicitur in d. l. qui admittitur, quòdf (i v
nusex focijsalium in focietate admittit, fibi folum focium fa
cit,& de eiusfa&toalijs tenetur, & cum coipfo foluscommu
nicat,& quodabeo confequitur,alijscommunicabit, ncc libe
ratur cedendo contra eum a&ionem, & communionem cum
damno non compenfabit,vt declarat Bald.in d. 1. qui admit
titur,de quo Io. dc Ami.conf. 16. concl.3. & Baptifta Martia
É -

Notandum tamen cft, quòd ifte confenfus poteft expri

mi &declarari,vel verbis, vcl pcr ftipulationem, & per litte
ras,& per nuncium,vt habetur in l. 4 ff. pro focio, & nos etiá
fuprà diximus.
Sedaduerte,f quòd ifte confenfusdcbet cadere fuper con $
tra&um iftum focictatis, dandoci formam feufubftantiam,
interuenientefcilicet re,feu capitali, quæres feu capitale om
ninò debetadefle,& interuenire pro materia,& fubie&iuè in
teruenitin ipfo contra&u focietatis,quia in hoc contra&tu fo
cietatis non poteftdari confenfus, nifi detur fubieétum fupcr
quodadaptatur confenfusilie,& fic etiam de effentia,fiue ma,
teria eritres,feu capitale,& iftud capitale, fiuc res oportet vt _»*
fit datumàpartibusconuentioneinterccdente,&animo con
trahendæ fòcietatisad hoc vt fit focictas propriè, quia aliàs
non effet focietas propriè, fed impropriè, fi hon effet datum
eoanimo,vt euenit,cum noh affeétione focietatis incidimus
incommunionem,excmplum in rcduobuslegata. Item fi à
duobusresfimul empta fit,aut fi hæreditas, Víáöïíåíò com
munitcr nobisobueniat non focijfuturi, tunc enim effet fo
cietas incidens & impropria, vt diximus fuprà, in ordine
diuifion.text.cftformialis,ibi Bald. & fcribent. inl. vt fit, ff.
profocio. *, -

Ll 3 Infu
 $¥ PY. TR. NICOI. ' M Ozz. I.

6 Infuper cft fciendum,f quod ißa rcsfeu iftud capitalein. \

teruenicns in focietate, debet ab vtroque contraheniium po
ni æqualitcr & pro æquali portione, ad hoc vt æqualitcr fiat
diuifio lucri,fiquidem effet nimis durum, vt alter poncrct rê,
& alius nihil poncret,& hoc eftèt contra.
7 Subftantiam & naturam contra&us focietatis, & contra
] aequitatem,limita tamen, quando altcr contrahcntium pone
- '` rei induftriam fuam,& exércitium loco rei, & fua petfona æ
1 quiualeret rci pofitgab altcio fociorum,quodbcncvalcrct,vt | i
inquit tex.inl.prima,C.pro focio,ibi Bal.& Sal.in §.2. Inft.de
focie.glo.declarat in c.plcrique,u4.q.3. in verbo,ncgociatori
$ bus, Menoch.conf. iz.nu.i4.vol.i.vbi inquit, f quod ad hoc,
vt poffit contrahi focictas, in ncgotiatione,rcquiritur,vcl q&*
ambo induflriam cum pccunia confctant, velfaltcm quod w •
nus pecuniam,& alter induftriam.
Poterit igituraliquisponcre pecuniam in manu merca
toris feu artificis, & mercator fiueartifex ponet induftriam lil
fuam feu exercitium circa talenm pccuniam,& erit focietas:f
an verò licitum fit pacifci cum mercatore, vt foluat nomine tt;
lucri quid certum fingulo anno, vide Alcx. deNcuo conf 96,
in z.arti.in fi. Nattam, conf.4o3. col. i.& z. Rimi.fen.conf6i. it;
num. 4o. Plo.l.fi quando,num. 498.C.vnde vi. Pafethum«on
fil. 17o. Rimi.iun.conf.4oo. vol. 4. vbi latè, & videtur tcncrc
quod non,per plures rationes.
Quinimò poterit aliquis ponete pecuniam,& opcram,&
- -
! ; M;
alter opcram folum,vel pecuniam folum, vel ambo pecuni- ex

am & operas, vt ex tali ncgotiatione, & arte habcat lucrum, p.

& erit focietas licita tam de iure ciuili,quàm canonico, vtin- h;
quit fumma Angun veib.focictas,in .part.fub nu.4.ratiocft ô
ea,quam fupra diximus, quia opera alicuiusfæpè valct prope i.
cunia,vt per Petr de Vbal.d.trac.dc duo.fra. m \\
I© Quinctiam aliquando plus attribuitur cxcrccntip«uni- , Q.
am quàm ipfam ponentipropter induflriam,aliquandoçcô- 1 ;
tra plus attribuitur ponenti pecuniam,vt per Balin l. omni
medò.C.de inof.tcfta.§.i.in veibo,iftud non eft, & inlcumâ
patre.C.de bonis quæ libcr.Sal inf. ccttü.C.de rcivcnd.Rom.
- in auth.ex teßamento.C.de collatio. ,
ut . Et confcquenter ad hoc,vt focietas vakat, duo vidcntur 1
requiri de effentia,feu de habilitate. Primò quod ais & ncgo
tiatio fit licita,c per veftras,de donati.intcr vir.& vxo. fecun- !
do quod æquitas feruetur omnib. quia lucra& damna dcböt
effe communia in omnibus,l.fi vnus.ff.pro focio,infin. t.r£
fponf.
 DE S o c I ET AT E. -
$39. .
fponfita vt qui pluspofuit pecuniae, vel operis,plus habeat dc
lucro.l fi non fuerint.ffpro focio,ibi Bal.& hoc ad arbitrium
boni viri,l.in propofita.ff.eod. Menoc.trac. de arb. iudi. cafu
i, 1$$.fub nu.4.€en.z. Nauar, in fua fumma,c.17.nu. 251. vbi vl
tta duo fupradiéta addit,& ponit tertium, vt pecunia fubiace
at periculo eam conferentis,gl,c.pleriq;. i4.q.3.
, ' Hinc eft, quòd non potett ficri paétum, vt altcr tertiam
partem lucri,alter vnam partcm habeat, quando omnesaequa
liter rem,vcl in pccunia,vel in opcra, vc! alia quacunque cau
fa in focietatem cötulerunt, fed fecùs e(fet, 6 quis aliquid plus
contulerit focietati, tunc poffet fieri, vt d.l.fi nò fuerint, Dec.
& Cur.iun. Purpura & alijin l.fi pafcenda.C.depac.pcr iilum
tcx. & nos infrà col.feq. -

Dcmùm notaitduin cft,quòd de fubftantia, fiue de effen

tia,fcu habilitate erit,vt focietas fiat fub bona fide, quia ß do.
lo malo,aut fraudandi caufà coita fit Jocictas, ipfo iurc cfìmul
lius momenti,tex.eft in l.$.§.fi.ibi Sal.ff.pro foc. -

Et pro complcmcnto columnæ (cicndum,focietatcm cö �

trahipofTe tribus modis,videlicet re tantum, verbis tantum,
item re & verbis fimul. Refocietas contrahitur,quoties duob.
res fuit legata,vel donata,& hæc cft incidens focietas, de qua
fupra,conuentionalisautem fola re contrahitur, fcd opuseft,
vtadfit animus,vt in l.vt fit,f£prafocio.Vesbistantum {ocie
tas contrahitur,quando tantum diximus,volo vt fimus focij,
ncc requiritur ftipulatio,fed aliqua vcrba tantum confenfum
exprimentia intcr prae{entes vel âbfentes per nuncium, vel e-*
E$ & obligá,&$.1. lnfit. de ob
ig. cx confen. rc & verbis contrahitur focietas, quoties me-,
gum in (ocietatem itum eft,fed etiam res eft appofita, de qui
bus per glo.in l.focietatem.ff.eod. pro focio, & licèt in fine di
cat,folo confenfu contrahi focietatem, tamen illud cft intelki'
gendum ad exclufioncm rci, non vciborum confenfum cx
primentium. -

De Naturalibus focietatis. *
s V M M A R I A.
r Naturalia, fécundum Bal.quidfint.
2 Dematura/ocietatis eff,vt diuifio fiatpro rata. …

societa fifit contraäa interrwficat, diuiditur incapita

momimftirpes. . .*,**
Ex 114•
 P ET R. NICOL. MOZ Z.
Ex naturafocietati, eff,quòdficut partes lucri debent effé }
4quales,ita etiam contributio rerum. -

Ex naturafocietatü eff, quòd æquitas/erueturin omni*.

bus. -

Societas habet/e ad irffarfraternitatis. `

Quod conuentum eft de lucro imfocietate,intelligitur pro

etfdem partibus conuentum de damno.
Indubio contra£ta focietate inter plures lucri& queftus
non determinatopro quibuspartibus, cenfeturproparti
bus æqualibus.
Infòcietate interdum aqualitas nomferuatur.
Fomemspecuniam in focietate, duplici periculofilffit,
& psrditionispecunia,& negotij,ponensoperaptrditis
mi operarum,
J0 Socius, qui induftriam & laborem pecunia, quàm alter
confertprafiat, partemfortüpoftea deperdita alterir*
farcire non tenetur.
ir Ex naturafocietatù, fiuefoccide eft, quòdcapitale non
ftet in toto,vel inpartepericulo accipienti,quoadtafam
fortuitum. .
a/2 Damnum contingens infocietate velrni ex/ocijs,domini,
mitur imputari debet.
u3 Ixpenfè,quafiunt occafione focietati, de communifieri
debent,
J4 quidfiduoßcijremcommunem habeant,quaneceffariò
refici debeat,am fi vnu expropria expenfàreficiat, alter
priuetur parte.
IV In diuifionefócietatis alter fociorum, quidebitacontra
zit in caufàmfocietatü deducere pecuniam, quam debit
in diem creditoribus nonpoteft,fedfifficit vt eiprefatur
cautio/oluendi.
a6 sociusnonpotefl pignori darepartemßcij.
v7 socius,quandopoßit locare domum, velfundumaommi
weminuitofocio,remißiuè.
siplw

*
 DE SOCIETATE. 34!
hi, Siplures mercatores /ocjcommittunt adminiflrationem
<! vni eorum, quilibet/ociorum exfaéto & contraäuillius
r- .

r' ^ tenetur infolidum, ' . - -

19 Anfarius teneatur infolidum, an verò vfque adfùmmam

pofitam tm/?. ietate. -

2o Socius vmuffundici non poteft agere contra debitorem

fuitdici inßtdum fine mandato.
2, Societ « fimpliciter contratia extemditur tantummodo
? , ad bona mobilia & immobilia iura & aéliones titulo o
meroßquafita,non titulo lucratiuo.
J22 Ex fölo titulo & contra&ufòctetati, tranfit dominium,
'!, vel poffe£to profìù partibus.
23. Ex natura fòcietatis eft momtransferre dominium in té
tt//}t.

A. 4.
24 sociiunoncondemnatur, nifi in quantumfacerepoteft,
idem im colono partiarte. -

2j. An priuilegium vt quis non códemnetur, mifiim quamtum

facerepoteftprocedat interfratres. -

26 Socius tenetur nedumdedolo & delataculpa, fed de leüi

etiami. - •
37 Socius inrecommuni debetpraftare diligentiam, quam
infìipropjs rebus.
i
Socius,cui dedi pecuniam ad mercandum,temetur merc4
ri&negociari,aliàs eff in dolo.
2$ Societa, non tranfitadharedes regulariter etiam perpa
âum,fifit iuratum.fallit tamen imfòcietate veáigalium
& imalijs cafibus. - -

29 Sociusfocio degeftü et adminiftratüper eum tenetur red

dere ratiomem, - - -

gò Socius fi conuertit pecunia, focietatü in vfùmfùum,& eft

in morareftituemdi,temetur ad intereffe. -

31 Sociuspotefìfime alioßcio domum folitam locari, locare,

, &fialterficiorum vellet inhabitare, alterlocare, pra
ferturhabitare volent. -

- -u Vnus
342 PETR. NICOL. MOZ Z.
32 Vnusfociuspottft vti, & diffonerederetmmuniad*
fùm deftimatum. -

socius infilua communipoteffincidere arboresgrandet.

33 Socttts fihabeat cafrumcommune yeldomum,poteili*
gredi per vim caftrum. -

g 4 Nemo inuitus efficiturfócitu eius,cuius non vult effe.

ggngatfe effefotium,perditficietati priuilegium.
3* Propterßcietatem inhabili gaudet beneficiohabilium.
36 Societas pottft probari nedum per inftrumenta,fedptt
teffer. -

37 Ex naturafocietatis eft vtprafumaturfácieta, interfr4

tres ex cohabitatione, & communione negotiationi,
nomine communi lucra & damnafuerint communicata
inter ipßs.
3* Qusfita per alterum exfratribus fimul poß mortempo
trú habitantibtts,prafùmuntur de communi.
39 Amprefìmatur focietas etiã impatrimonioyniwfratri,
quando manet um communi. -

4o Am dos debeat refici fratri de bonis communibus.

41 Si vnus fratrum deliquit, &foluitpœnam,velfidtiufit
- aliquo, imputatur ipfißlutio.
42. Amfiliæ fòciorum omnium bonorum de communibubw
misfimt dotanda. -

43 Concordantur opiniones contrariapluribus modü,

*4 Interdum nonpræfúmiturßcietas interfratrer.
• j Fafta emptione rmius fundi ab vno exfratribus,indulis
præfúmitur moihimeproprio. -

46 Am diuifioprafùmaturfaíta ex longapoffeßione. •*
47 Allegans fácietatem, tenetur eamprobare, & eiincum
bit onus probandi. .
48 Qupmodofiat diuifio interfratrer.
1 V; I Q ad quartam columnam, quaeeft infcriptade
naturalibus focietatis,f & naruralia fccundum Bald,
in l.focietatem,C.profoc.funtqugdam intrinfcca om
- nibus
 fi £ socf E rATE. 343
f, hibûscóntraâibus,quæ infurt de natnra,quæ naturalia nila
1iud funt,nifi quædam difpofitio,quam lex,vel cófuetudo di
fponit fuper contraétú l.fivnus.§.pa&tus, verf. quod in fpecie
dotis, ff.de pa&. diximus fuprà ima!ijslocis. . -

f Priniò ergo de natura focietatis eft, vt diuifiolucri fiat

prorata & portion« competenti,quótitatiuè non quantitari
uè, Ioan.de Amiciscenfö?.nu.4. vbi inquit,fecundum quan
titatcm capitalis fieri debere diuifionem, & fi vnus ponir pa
trimonium feu capitale,alter operam & laborcm,& induftri
am perfong, diuifio fit aequaliter ex natura contraétus,quia o
perâ vnius compenfatur cum patrimonio feu capitah alteri
us, immò multöties præpondérat ei,l.fi non fuerint.ff. profo
cio,ibi Bart.& Do&.l.focietas contrahitur,f£ cod.l.1.C. eod.
ibi Bald. num.7.& 3. 1. Inft.de focie. Decia. conf. 39. num. ii ,
vol.i.& ibidem inquit, fub nu.4. quòd fi focietas fit contra&a
inter rufticos,diuiditur per capita, $i; ftirpes, intelligo
quando focietas fit in laboribus & induflria, & vnus non po
fuit plus capitalisaltero, Bald.d,i.fi patruus,C.commu.vtriuf.
iud.1.1.C pro focio. Are. %.fi.nu. 13. lnfti.dea&i. laf.3.fequens,
inft.de a&io.nu.47. -

: 3. Item denarurá focietatis eft,f quòd ficut partes lucri de

ent effeaequales,ita etiam contributio rerum, fuper quib. fit
fbcietas,debet effraequalis,quae contributio fi non fit æqualis,
neq;etiam eruntæquales partes lucri,pröut confuluit Mandel
lus vulgo diâus Alba. conf. 33. vbi tres contraxerunt focietatë
promittendo ponere æquale capitale,vnus nihil ponit, alius
totum pofuit,quod promiferat, & determinat ibi quod ille,
qui nihil pofuit,nihil percipiet,quia cenfetur focietati renun,
fiafIe,cum nihiipofuerit décapitali,quod capitale tunc eft de
fubßantia fiue effentia focietatis, yt d!*!ihusfupra: illeauté,
quidimidium capitalispqfuit;!:bet fuo cöfociú,qui pluspo.
fuit,foluere totuiii eapif?!«,& admittetur ad æquálitátem,ni
fidolo, vel Ę vel alia mori licita caufa non contule
rit,eum cßêtiî ûa facúltate,vt ibi,de quo vide etiâ Soc. iun.
tótifl74.lib. z. Memo.tra&t. de arb.jud.caf. 125 Ccnr. 1.
f Similiter ex fiatura focietatis effe videtur,quòd æquitas
in focietateferuari debeat in omnibus, quia habet fe ad inftar
fraternitatis,!. verum,in piin.ff.pro foc. & däna debeant effe
&ömunia,& æqualitas feruari debeat, f & illud quod conuen
tum eft defuctô, intelligitur pro eifdem partibus conuentum
de damno,de quo vide Alex.conf. 47.vol. 1. Nuttam corif. 534.
fitf.7. ÉÉÉÉ dubio ex natura focie
tatiscft,quod contraéta focietatc inter plurcs lucri & quae(tus
 p ET R. N ICO L. MOZz.
344
fimpliciter non determinato pro quibus partibus, çenfeatur
contraéìa pro partibus æqualibus.f.fi non fucrint,ff profoc.
Cor.conf.i39.volum.i.num.i.Ioan.de Amicisconfi.6v,num.
4.& confil.i6.num.4.Mcnoch. tra&a. dc arbitra. iudic. cafu
125. num.z.
Sed benè verum eft,f quòd interdum æqualitas nonferua
- -

tur,vt in cafu pro quo confuluit Rom.confi.168.nu. 5. & me

minit Gerard. fing.68.vbi quærit,fi duo funt focij vnius mcr
cantiae, qui pofucrunt pecuniam communiteradmercádum,
ynusex iftis focijs exerccbat mercantiam, vel ftabatadfundi
cum ad vendendum,alius non ingerebat fe,iftequiexercebat,
petit in primis tantum falarij,quantum dareturvniin(litori,
& decidit Roman. quod quamuis de tali falario iure cautum
non reperiatur, tamcn ratione opeiæ & induftria perfonzil
lius foêijputat effe tribuédam máiorem partem lucriilli, qui
excrcuit fe,d. l.qui non fuerint.f£ pro focio, & quamuisdixe
rit Roman.id iure cautum non rcpcriri,tamcn ego repcriquâ
lures Doâoresidem tenentes per leges& rationes, & fignam
tcr Pctr.de Vbal.in trac.de duo.fia.in 6.par.in vlt.qugft.verf.
quæro, quidam contraxcrunt,& Cor.conf.116.lib.4. &conf.
213. !ib.2.& 31 1.lib.3. Ioan.de Ami.conf.62.num.16. Dcc.inl.
illud, num.3.ff.de colla. ibique caeteri fcriben.
Pariter ex natura focietatiseft, f quòd ponenspccuniam
in focietate duplici periculofubfiftet, fcilicet periculo perdi
tionis pecuniæ, &vfus negocij,ponësverò operasfubfiftctvni
periculo tantú,fcilicet periculo perditionis operarü & indu
ftriæ, quia hoc eft dc natura huiusconttaâus, & licètpcricu
]um non fit gquale, ramen contra&us cftlicitus,vtdocctfum
uo
ma Armilla, Caietan. & alijin verbo,focietas. Idcòdicebat
Couarruuias c. z.lib.3. var.refol.num. z.quòd ex natura focie
tatis eft,quòd ffocius', qui induflriam & laborem pecuniae,
quam altcr confert, præftat,partem fortispoftea deperditæ al
cri refarciri non teneatur,& hæc eft com-munisopinio,vtat.
teftarur Soarez fuo thefauro, litera S. numero 126.
^ Hinc eft,quod dicebant Do&orcs,ex natura huiuscontra
&useffe,f & fignantcr foccidae, quòd capitale non ftet into
to, vel in parte periculo accipicntis, quantum ad cafum fortu
itum , nifi interueniat paétum, pröut confuluit Martianenf.
confilio 36. vel nifi interueniat contra&us affecurationis, fic
nópoterit vfura interuenire, de quo pcrfummam Armillam
12 :
in verbo,focietas, num. 19. -

Alijdicunt,ex naturafocictatiscffe, quòddamnum con

tingcns
 i) E * S oci ETATE.
tingensinfocietatc, vel vnicx focijs, communiterimputari
345 |
debeat,{cd cgo intelligo in focietate, in qua æquale capitale
in re fuit pofitum,ad hoc ne fupradi&isaduerfciur, & ifitclli
go ctiamfi damnum contingat,poftquam focietas cft pcrfe
sta,non fi antea, vt per Petrum de Vbaldis, d. traéta. de duob.
ß ' fratribus, quæftio.oàaua,vbi inquit, quòd fiantc accidat pe
riculum cius eft,cuiusreseft,exemplum, cum tu haberestres
equos,& cgo vnum, focietatem coiuimus, vt accepto equo
mcoquadrigam vendcrcs,& ex pretio mihi quartam rcddcres.
fi igitur equüsantc condu&ionem mortuus eft, mihi pcrit.
quia antc focietatem contraâam perit, fiquidem non füit fo
cietascötraéta quadrigae habendae,fcd vendcndae,l.fi id,quod
£profoc.in prin. Pet.de Vbal.d.tra&.dcduob.fratr. quaeft.§.
Principa.
_ Ex natura quoquc focietatis erit,f vt omnesexpenfae,qug is
-

fiunt occafione focietatis,dc commuiii ficridcbcanit, quarè fi

É ab altero fociorum occafione focietatis impcnfum eft,
ocietati imputabitur, & iudiciofocietatis obferüabitur. l. fi
vnus,§.fi quis vnus,& l.focium,qug,$.focius,& l.in calcge.$.
fiquisex ÉÉÉ foc. … - -
-

|
Scd quaero, fquid fiduo focijrem communem habeant, i4
quae ncceffàriò refici dcbeat,an fi vnus de propria expenfa rcfi
:! ciat,quia alter non voluit,& intra 4. menfes alter partcm fu
: am retlituat,priuetur parte fua,vidc laf.inl.crcditor, la. 1. ff.
fi certum pet.num.$.& Petr.à Duen.regu. 132.in finc.Ripa re
ti.l.quominus,num.219. ibi etiam Iaf.num. 1o9.ff.dc fiumi.
imita,& declara,vt per Ripam, vide Hippol. 'ÉÉ; 369. Ce
lcaute. 123. Areti.$.fequcns,num.13.dca&io.lnftit. Hippo.
iminal.conf.364.num.29.vol.4.

. In hòc tamen aduertendum, f quòd in diuifione focieta- 13

tis non poteftaltcr focium, qui debita contraxit in caufàm fo
sietatisácduccre pecuniam, quam dcbct in diem creditoribus
fcdfufficit,vtei præftetur cautio foluendi, cum diesce(Icrit, l.
omne.l.fi focijfumus.ff.pro focio,l.cum focij,ff.commun.di
uifi.Angelus,& Crotus, repetitio.l. fraterà fratre,ff. de condi
£tio indebi. Fulgo.confil.io9.colum. v. Bart. in l. certum, C.
fami.ercifcun.quoscitat & rcfert Tiraqucl.de ytro.rctra&. li
gna.$. i.glof.i$.num.44.
Itemiex natura focietatiseft, quod focius non po(fit pig- i6
noridare partem focij,l. vnica, C.fi commu. respignor. data
fitl.z.c cómmu. vtri.iud.l.conuentio generalis, £de pigno.
ę ibi Ripa,num. 16.quod proccdcrc ctiain vidctur in focio vni
Mm ucrfo
46 PETR. N I C O L. MO ZZ,
ucrforum bonorum, l. fi vnus ex focijs,f£profoc. ibi Bald.de
quo nos fuprà diximustra&.pignor.in i.col.vlt.ordi.
Limita tamen, nili confocius ratum habucrit, & etiam
in fifco in mcrcibus vcnalibus,de quo diximustraá.pigno,&
tra&t.empt.& vcnd.colum.z.vlt.ord. ,
17 An autcm,f & quando fociuspoffitlocare domumcom.
munem, vel fundum communem inuitoalio focio, diximus
fupra tract.iocatio.ins.colum.vlt.ordi.num.4.vbi vidcas,nc
biscadem repetamus. -

Prætcrcacx natura focietatiscft,vt fi plurcs mcrcatorcsfo

cijcommittunt adminiftrationem negotiationis vnicorum,
quilibet fociorum ex fa&io,& contra&tu illius teneatur info
lidum ad fimilitudinem inftitoris.l. fi cum plures, ibi Barto.
f£de exerci l.cius,qui in prouincia,in finc,ff.fi cert. pet. Bart.
in l.candem, quæft.7.f£de duobus reis, ibi fequitur Ronche
;
gal.Cinus, Bald.& alijin licum te.C.ficcrtum petatur, Bald.
in rubri.C.dc exerci. circa fincm,in l. fi prædium, columna}.
C deaediIicdi&to. Bald. confilio 262. volumine quinto, Ale
xand.confilio 139. voluminc quinto, & confilio 49. volumi
ne fccundo, Natta confilio 367. numero 1. & 6. Pctrusdc Vbal,
dis tra&tâ.de focietate, partc 9. in princip. & cft communiso
pinio, dc qua attcftatur Cachcranus dccifio. Pcdcmont. 130.
numero 7. -

i9 . Et confequenter quæro, fan ex matura huius contraâus

in folidum,& pro totó debito, an verò vfquead fummamfor
tispofitæ in focietate duntaxat tencatur focius?& vidcturcrc
brior,& magis commuuis illa opinio,quod focijnontencan
tur vltra corpus focietatis,fcilicet, vnumqucmque pro quan
titate, quam habct in focictate obligari,non in alijsbonis, ita
tenet Anchar.conf.332 colum. 1. refert cum & fequitur Dcxi.
in l.fi foxius, num.4. fffi cert.pct. & in l.qui cum alio,num.z.
f£de regiur. Parif.confilio 93.num.z$.volum. i.Stracchatia
&a.de mercatü.tit.de contract.mercato.num. 15. Dexif. Pcdc
mont.t 5o, num.8. -

Ego autem crcdcrem, veram effe hanc opinionem, nifi

confocijs fit datum mandatum negotiandi & emendi,& reci
piendi pecuniasab alijs, nam tunc virtute huius mandativi
dctur obligari vltra fummam pofitam in focietate. ita etiam
declarat & intelligit Parif.d.confi.94.num.z9.&3o. diximus
fupra deadminiftratore negotiationis.
2O Hinc eít,f quod focius vniusfundici ex pluribusnon po
tcftagcrc contra dcbitorcm fundici in folidum fincmandato
- & fait
 - f) E S CjC I ET A T E. - 347
*& fuit opinio noflri Barto, in 1. eandem, in princ, in7. quae-^
ftio.ff.de duob.reis,& de communi atteftatur Alex. in l. fi v.
num,in princip.num.2.& 4.f£de paét.Iaf.ibidem num.z. Io
an. Ficardusin recolleët. commun. opinio. & nos infrà, co
lumna mandati. - - -

Adde fupradiâis,quòd ex natura focietatis eft, vt focie- at

tas fimpliciter contra&ta extcndatur tantümodò adbona mo
bilia & imrnobilia iura & aétiones,titulo onerofo qugfita,nö
autem titulo lucratiuo,& fic non extenditur ad bona quæfita
per haereditatem,donationem,legatum, vel aliam fpeciem vl
timæ voluntatis,{iquidem ex natura focietatis tacitè a&üeffè
videtur, vt illud inter focios quæratur ex opera , & induftria,
& diligentia eorum, non autem illud quod quæritur propter
benemeiita,vel amicitiam,vel affe&ionem perfonae, cuiüsoc
cafione videtur emanare caufa lucratiua,de quo eft tex.in l.co
iii,cum feq.ff.pro foc.ibi communitcr Do&ores.
' Quod extende, etiamfi focietas fuit caufâ illiusdonatio
nis, vt purà fi proptcr negotia focietatis acceffit ad principem
& ille princcpsdonauit aliqua bona,quia non communican
tur,vt per Bald.in l.focium qui.$.focius,f£pro foc.
Limita tamen, fi focietas fpecialiter fiat hoc pa&ointer
partes,quod extendatur etiam ad bona quæfita titulo lucrati
uo,quia tunc extenderctur 1.3.§.cum fpccialitcr, ff. profocio,
ibi gl.& Do&o.
Item ex natura focietatiseffe videtur,quòd ex folo titulo **
vel contraétu focietatis tranfeat dominium vel poffeffio pro
fuis partibus fine traditione,& intellige in bonis præfentibus
iam quaefitis,in quibus tranfit í'É 1 fequen.ff.pro ..
foc,& ibi glo.f.fi quis focietatem contraxerit,eod.tit.Coüar.
ru.lib.3.vär. refo.iür.cap.19.Tiraquel.de iure confti. per pof.
fe.parte .ampliatione*3.num.6. ratio eft, quia quilibet {ἐ -'

usvidetur habere & tenere bona fua nomine proprio, & alte
rius focijtanquam pcr claufulam conftituti,dc quo ctiam pcr
Gomef commentari.iur.titu.de focicta.poft num.3.& pcrCo
uar.d;«ap. 19. - - -

Hinc dicebat Iaf.in l.fipafcenda,fub nu.3.ff.depac. quo& ,,

ex matura focietatis e(t non transferre dominiurn in totum,
nam fido tibi paâori decem vaccasin focietatem,& domini.
um fit translaium in totum in te paftorem,& non efft focie
tas,quia nemo focietatem contrahendo rei fua dominus cffè
definit,tcx cft in 1.fi areae,ff de praefcript.verb. Hippo. Rimi, s.
confi.399.num.64.yol. 4. - - - - - -*

Mm * Quin
 s* PETR. NICOL. MOzz.
34 , f §£ ex natura focietatiscffc videtur, vt focius
nonjondemnetur,nifi
n in quantum faccre potcft,l.verum, f;,
profoc.l.funt qui in id,quod ff.de ieiud. Pétr.dcVbald.tiac.
ác duo.fratr.inis.partc princ. & hocbencficium tantum ipfi
focio cöceditur,& ÉÉ defenforio nomine, & communi
filio.vt letiam.ff.folu.matr.non autem conccditur patri, vt!
fideiuffori,vclextraneo haercdi,cum fit perfonalc & nó tranf.
miffibile, Bar.in d.l.verum,ff.pro focio.Pet.de Vbal. d. tra&.
deduo.fratri.in 1$.parte,&anfacere poffit,infpicitur tempus
rei iudicatae, non cnim dcbet in folidum condcmnari,nifi fuo
q. dolo,vcl paâo rcnunciando bcncficium amiferit, quod fibi
datur ex natura contra&usfocietatis,& animaduerte, quia i
ftudbcncficium,vt focius non condemnetur,nifi in quantum
facere potcft,habct locum inter focios,quando cffetcontraäa
focietas conuentionalis,fecùs fi effet incidens, quæcftimpro
priè focictas,vt diximus fupra in ordi.diuif de quo vidc Pctr.
de Vbald.d.tra&a.dcduob.fratri. in 15. quaeft. princ. fiuevlti
ma, vidc Crcmcns. fingu. 136. vbi idem inquit cfle incolono
partiario conuentoà domiao, cum ipfedicatur fociusdomi
hi, Bart. in l.fi merces.§.vis maior,ff.locati. Plotusinl.fiquam
do,num. 3o4. C.vnde vi. igitur non poterit ab co cxigi vltra,
quam facere poffit,id cft dedu&to,ne égeat, vt tcnct Raphael
Fulgo.in l.fi mcrccs. §.vis maior.ff. loca. per illum tex, & nos
diximusfupra,tra&.locat.in prin.& declára,vt ibi,tamcn nü
quam vidi feruari hoc in prouincia Marchiae, fcd vidi fcmpcr
colonos,vel folucre,vcl cedcrcbonis, vel faltcm obtincrc bc
ncficium quinquennale.
3$
S:d quaero ex quo focietasius fraternitatisinf:habct,l.ve
rum.ff.pro foc.an iftud priuilegium vt non condcmnctur,ni
fi in quântum facere poteft,procedat etiam inter fratrcs* dic
quod non,& in hoc cafu magis indulgetur focietati quam fra
ternitati, fi enim fratrcm in centum obligatum habcam, in
folidum fecum agcre potero, fed fi focium in centum obliga
tum habcam,tantum ipfum conueniam, quatcnusfaccrc po
teft,id eft dedu&oaliquo ne egeat,d.l.verum,ibi Bar. & Doc.
ex quo colligitur, argumcntùm à fortiori non fempcr procc
dere,de quo in l.quafito magis.ff.de iureiuran.& in$. lcgata
rijs,Inftitut.de tcfta.cum fimili,intellige tamen, pröutdccla
rat Iaf.in d.l.funt qui in id.ff.dciud.nu.3. 5. &7. hifi fint fia
tres omnium bonorum.
s6 Acccdat,f ex natura focietatis effe,vt focius teneatur n*
dum de dolo,& lata culpa,fcd ctiam dc lcui,l.dc illo.3.finali
cumh
 * D E SOCIETATE. $4
cum tribusfequen.& l.focius focio.§.fina.Inftit.defocie.l.pe.
nulti.C.commu.diui(.Alex.conf. 47.vol. 1.Crauetra conf.ioo
nu.io.Capiciusdecifi.174. Deciusin l.contra&us, nu. 39. ff. dc
regiur. Plot.ind.l fi quando,nu.3i4.
Ideò diccbat Petr.de Vbal.d. tra&a. de duob. fratri. in 7.
Ê focius in re communi illam debet praefarcdi
igentiam,quam in fuis proprijsrebus tempore contraâae fo
cietatis praeftabat,& fic ex natura focietatiseft, vt diligentia
adhibeatur,& culpa puniatur,vt per Petr.de Vbald.d. loco,&
Alex,& Craue.d.conf.quinimò dicebat Plotus, d. 1. fi quando
nu. 497. quod mcusfocius, cui dedi pecunias ad mercandum
& negotiandum,tenetur mcrcari ac emere & vendere, & ne
gociari,iuxta conuenta alioquin fi hoc non facit, vel pecuni
am in alium vfum expendat,dicitur in dolo, & tenetur olim
ad vfuras,hodie verò ad intercffe.l.fi quisfocietatem,l. fi fra
tres.%.fi quis focietatem.f£pro focio.dicitur enim in dolo,qui
pa&a,vel fidem,feu promiffâ non feruauit, 1. dolus, ibi Bart.
ff mand.l.i.§.eftautem apud f£depofi.l.vendicantem.ff.dee
ui&tio.& fuper intereffè inquit poffe iurari in litem, & pro
babitur per iuramentum illud,quod verifimilitcr lucratusfu
iffet mefcando,& negotiando cum illis pecunijs.
Infuper ex natura focietatiseft,fvt focietas non tranfeat
adhaeredesregulariter, quia foluituf morte vnius ex fociis. $.
foluitur,Inftitu.de focie.l.focietatem, $.diffociantur.l.fi fra
tres.§.idem refpondet. I.aétione.$.morte,l.focium.f£peofoc.
Gozad.conf. .3.nu.7.Cur.fen.conf.3z.Ioan.de Ami.conf.16.
nu.3.Sebaft.Med.tra&.mors omnia foluit,part. . conclufi:s
Hieronymus Gabriel.conf78.vbi idem inquit defocietatefa
&a abΈ fuper periculo vitaealteriuscüm officiali,vt ex
tinguatur morte contrahentis,& officialis ignorans mortem
non tenetur ad fruâus poftea decurfos. Decián.confii. 36. mu
mero iz.volum.i.& erüditifTac doâiffimus Ioan.Baptiflade
Hieron. in conf. hic in fine tra&atus impreffo incipiente, de
duobuspotiffimum,fub nu.6.vbi plenè etiam videbis materi
amiftam,& nosinf. -

Quodadeò verum eft,vt nec etiam perpa&um,ctiam fi fit

iuratum, fecundum Capici. dccif.174. num.$. poffit fieri, vt
non tranfeat ad haeredes,I.adeò,l.verum.ff.pro foc. Iaf.in ad
di.ad Porti.lnft.defocieta.Cur.fen.conf. 53. & Cur.iuni. conf.
14. Roland.à Valle,confil.84.nume, z.vol. 1. (dicat quid velit
Alberi, in leg final. C. commun. diui. & Iaf.in l.fi non for
tcm.§.fi centum,ff.dc condi&io,indeb. Parif.confil.127.volu
Mm 3 mine
$$o p ET R. N I Cor. Mozz.
mine 4.)& ratiae{t,quia iu focietatccligitur induflria perfo.
nae certæ,glo.Inftitu.de focieta.§.fi conuenerit, Pet.de Vbald.
d.tra&t.de duob.fratrib.in 1o. parte princi.in fine, Parif. conf.
84.volum. 1.num.3.Cur.fen.confi.$$. & Cachera. dccifi. Pcdc
mon. 13o,in principa.& dccif.79.Capuci.deci(. 174. ibi.num.6.
allegat rationcm inter alias,quæ fuit Barto.quia paëtum, pcr
quod auferturalicui libera teftandi facultas,etiam per indire.
&tum,non valet,Ioan.Fabcr in §.foluitur, Inft.dc focicta. idé
Bald.in d.l.adeò. , -

Fallit in focietate vc&tigalium, feugabcllarum, fubqua

poteft fieri tale pa&um,d.l,adcò.
Fallit etiam in cafu, de quo confuluit Deci, & meminit
Pedemon.dccifi. i3o. nempè, quando teftator iuffit,feu manda
tum interceffit illius, qui contraxit focietatem poft mortem
duraturum, nempè, quia præcepit, focietatem poft mortcm
duraturam effe.Cur.fcn.conf53. in fi.ibi adducit tex.in termi
nis,in l.qui negociationcm,in piinc.ff dcadmini(t. tuto, ibi
Bart.& Do&t. Parifd.confi!.84. & Dec.d.con(i!, 441. vbi con
cludüt,valcrc præceptum tcflatoris façtum hxrcdibus, vtpoft
mottem ipfius tcflatorisperfcuerent in focictatc,& ficparitcr
in cafu Capi.dect. 74. in 3.dubio,vbi in fine cócluditur, quòd
non folum fuit in illo cafua&um cum poena & iuramento, &,
quod illa focietas fit prohæredibus, fedfuit vltra proceffum,
nempè,quod fi hæredes nolucrint obferuare,tcneantur addu ite,
catos mille,& fuper hoc iuratum fuit obligando hæredes, & 10,
clarum eft,quòd quis poteft obligare hærcdcs, nimirum crgo, ]hii
_ fi illo cafu valet pa&tum. fii
Fallit ctiam, quando tacitè exa&ibus confèqucntibusfo
cietasrenouata céfetur,de quo Bal.conf.448.vol.4. Boct. cóf. tr,v;
133.vol.1.Burf.confzzo.vol.z.& nosinfrà,col.fin.nu.y. ti0n.
Vltrà fupradiéta eftctiam denatura focietatis, quodfoci. tum,
us focio degeftis,& adminiftratis per cum tencatur icddcreia ft;
tionem, dequo Auguft.Berous, q.13. & cfttext. in l. quzdam hcr,
funt pcrfonae,in princ.ff.deedcn.& rcddererationemcft,non n(
folum librosaétionum edcre, fed reliqua in medium profer
rc,vt inquit text.in l.boues,§.fin.ffde verb.fig.& l.quifubcö iiis
ditione reddendarum.ff.de cond.& dem.]. cum fcruus, ff. de Ê,
manu tefta.l.fi ita fuerit,§. fi verò, & l. qui filium impubc
rem.§.item quaefitum,ff.dctutc.& ratio diftrah.cumalijsplu
ribus cumulatis per Petrum de Vbald d, tra&t. de duobusfta &í,
tribus,in iz.partc prin.ibi latè quomodo profcrcndæ fint fa
tii,
.'tiQncs
};,
 I) E SOCIETAT E. $$a;
tiones,anin cartis, vel codicibus,& quando probè,ve! impro.
bèpraefumantur,de quo per Parif.conf.84.vol.i.nu.17. & feq.
& per Cor.conf.24.vol. i.plenè per Baptift.Martianen.conf.r
nu 43.& 38.Caualc. tra&.de de tuto, & curat.num.zoz. per Plo
funr inf.fi quando,nu.497.C.vndc vi. vbi inquit, quòd tene
tur ille,cui datæ fuerunt pecuniæ ad mercandum, vel negotiâ
duni,cóficere librum rationum focietatiscum inuentario re
ram,& eorum pretio,& emptionibus,& venditionibus, & lu
crisdietim fequutus,alioquin {upcr præmißis omnibus pote
rit iurari in litem per alium focium, qui numerauit pecuniâ
contra i!!um,& intereffe iHius,qui numerauit pecuniam, ac
lucrum,ac res,ac rerum quantitas probabitur iuramento, al
legatSoc.conf.46.vol.i.& cod.vol. & conf73.conf. v 13. vol.2
Iaf.conf. 174. Afflic.deci.36o.vide Decian.conf.it.nu.93. cum
f«q.vol. i.Caualca.trac.de tut.& cura.nu.zo.Crau.trac,deam.
fiq.temp. in 4. limitat.nu.33.vbian liber fociorum probct pro
{cribenre,& quando.Amplia, non folum principalis tenea
tur rationem rcddere,fed etiam haeres, quia redditio rationis
adftringit haercdes, vt per Deci.conf.11o.per tex.in 1.3.§.haeca
&io. ff de neg geft Cra.conf. 139.nu.6.Boeri dec.39.
• Sed iuxta praediéta quaero,an focius poffit quandocunque
& vbi voluerit perere,vt fibi à confortio ratio de geftis, & ád
miniftratis reddatur,& fecundum Rar.in l.ncminem,C. de (u
fcep.praep.& arch.li. io.arg.illius legis, in fine,& non ante effè
`focium audiendum refpondetur, cüius fentëtiam probat Iaf.
Inft.dea&i.$.fequens n. 43.vbi Ro in fing fuisidem fenfiffere
fert,& videtur etiam fequi Corf. fing. fuis in yerbo mercator,
& Cape. Tholo.q.447. Petr.deVbal. in rrac de duo. fra. in fi
ne, 12.par.quiinquit mercatorem focium ad exhibendum ra
tionesanteannum compelli non pofIe,& fingularem effe tex
tum in l.neminem,& Pöntanum idem refpoiidiffe, & quod
redditio adminiftrationis poffit peti fingulo anno, tradit Be
ro.conf. i9i.nu.$.lib.i.Sed contrarium vidctur tenere Bald.in
rub.C.pro foc.nu.3.vbi inquit ceffánte calumnia quandocun
quecalculum peri poffe,& mouetur per ea, quæ notantur in
l.tam diu.C. pro focio,& hæc fententia videtur etiam placere
Hafin l.vni.C deerro.calcu. fub num. 2. qui citat Bario. in l.
iucius,f£pro foc.
Itaque pro conciliatioue, & concoidia poffumus dicere,
& Barto.benè dixifle,& Bald. non malè fen{iffe, fed diuerfis
quidem terminis, nam fi quærimus an calculus & ratio fine
pecunia,& reliquis poflulari pofIit,& abfq; calumnia quádo.
Mm 4 cunque
 P ET R. NicoL. Mozz.
cunque,& fic anteannum peti poffeexiftimo, & inhorcafu
proccdit opi. Bald.in vltimo loco di&a,nccforfan Bar. dene
gaffet,ceffant enim in hoc cafu rationes Do&. & ferenduscft,
qui rationes velit ad id pertinentesinfpicere, rcquiritur tamé
iufiurandum non calumniæ caufa poftulareædifibi. Sicnim
quaerimus, an anteannum calculus cum pccunia, & lucrofi
quod eft,peti pofIit,& id denegandum eft, & non conccdcn
dum,& hoc credo voluiffe Bario.ind.l.neminem.isenim ar
gumentoillius textusrefpondit, vnde verba Bart. fecundum
illam legem accipienda funt, vt idem Bart. teftaturinl, non
folum.£liberationis verba,ff.delibe.lega. fub nume.7. atlex
illa loquitur in fufceptore, qui integro & completoannora
tioncsreddir, & diâo tempore eius officium terminatur, &
haec opinio,& intelle&us naturali ratione fuadetur(fiiusfui.
&umdeficeret)vt lurcconf.inquit in l.in fumma,in §. Varus.
ff.de aqua plu. arcen.periniquum enim videtur vt poftquam
mercator pecunias recepit,& in merceserogauit, feudc(lina
uit ante annum,& rationes fimul & pccuniasreddeie&refli (0i|
tuere cogendusfit: mcrcatorisnamque confilia franguntur, Vnu;
& non fine magno damno & incommodo forfan faceret, [qui
cum mcrccscoagusalienioritempore diftraheret, & hæcdi άt.
ftinâio & conciliatio videtur effe de menteStracchæ infuo ££;
traét.dc merca.tit.de contra&.merca,nume. 8. & quod reddi }|0;
tio adminiflrationis poffit peti fingulo anno,& quolibcttcm tr;
poreà focio,qui adminiftrat,declarat Boer.d.confi.i9t,num.
3. vbi num.3i.declarat,quomodo id procedat, fubdensibidem
numero 12. quod ex diuifione focietatis, & taciturnitate,ac
diutina poffefiione rerum communium pro diuifoperannos
decem, & vltrà, ratio adminiftrationis rcddita præfumitur,
quod quomodo proccdat dcclarat ibidem num.4o. & dcred
denda adminiftratione fcripfit Bero.confil.118 num.6, 191.nu
me. 3.lib 3. Etan quando duo focijquilibet fuit adminiftra
tor ex quxdam mutua, & tacita compenfàtioneà redditione
rationum liberati dicantur,an verò quifquerationemadmi
niflratorum alteri redderc teneatur, ponit Bero. d. confil. 9l.
num.o.u.3i.& 39.lib.i.& num.44.dicit quod focio contrafo.
cium adminiftrantcm,qui eft in fraudc rationem reddcre,da
tur iuramentum in litcm ad intereffe,quodque non compcn
fatlucrüfaétum cum dolo,culpa & negligentia, dicësibi nu.
44. quod focius,qui nö plenè rationem adminiflrationisrcd
didit,cogitur illam regulariter reddere cum folutioncrcliquo
rum, ita ctiam omnia prædi£ta voluit Simon de Piaetis con
fil.
 jbE * SOCIETATE, $ ;3
filtf,num.io.& confil.25. num.i. & fcq. & focius tenetur ad
intereffè de malè geftis, licèt idaétum non fit, Dcci.con il.it
; num.94.lib. i.
Similiter de natura focietatis cft, quòd vnus focius non
po(fit feruitutem fundo communi acquircre, ncc libcrtatem,
-

nec etiam promittereferuitutem.l.vnus ex focijs. ffdc feruit.

ruiti præd, licèt fi vnus promittit feruitutem dc fundo com
muni,fibi prgiudicauerit,ncc fuam cóceffionem reuocare pof.
fit, fi póßá etiam alii fimilem conceflionem fingulariter
faciant,vt l pcr fundum.ff.dc fer.ruft.praed.dc quo ibi perglo.
Bar.& Do&.quos vidc pcr Aret. in $. intcrrufticorum,nùm,
3.Inftit.de fer.fuft. præd.vbiinquit,quòd fi vnus ex (ocijs non
poifitferuitutem fundo communiacquircrc, cft intclligendü
tamen (tipulatione vel conucntione, fed praefcriptioncTic, vt
cft yfus fecundùm Le&uram approbatam in l.fi inter. ff. de
fer.vrb.praed.ibi etiam inquit Ânge.efTe fcicndum,quòd licèt
non poffit per vnum ex focijs quæri feruitusfundo communi
conferuari,vt l.aquam.ff.quemadmod.fer.amit. ac ctiam per
vnum tantùm ex focijs poteft peti,vt per iudicem declaretur
feruitutê deberi communifundo.l.loci.$.fi fundus,fffcr,vcn
dice.l.quiinaliena.§.fin.de nego.geft.fccùs fi vnus cx focijsa
geret proferuitute conftituenda,quia fcntcntia pro ea lata nö
prodeffet focijs, ita vult Bart. d.%. fi fundus. cffc ctiam aduer
tendum,inquit Ang. quòd fi pluribus focijsefl promiffa fcrui
tus, vnus póteft pcr pa&um promiflorem liberare, & nocct
focijs,{ed ipfe liberafis tenetur fuisfocijs, vt habctur in l. hae
redes $anea.cum §.feq.ff.fam.crcif. & Flori.im l.viæ, in fin.
ff.deferuit. -

f Item ex natura focietatis eft, quòd quando fociuscon 3o

uertit pecunias focictatis in vfum fuum, & c(t in mora reftitu
cndi ip(aspecunias, teneatur ad intere[fe, non rationc vfuræ,
fed rationéintereffè. l.eum qui. f£pro focio. ibi Bart. Fran. A
rct.confi.i3i.num.3. Plot.l.fi quando,num. 497.& 3oi.C.vndc
vi. & nosfuprà. /

, f Benè verum eft, quòd fociuspoteft fine alio (ocio domü

vclhofpitium folitülocari,locarc,fcd fi altcr fociorum vcllet
inhabitare, & alter locare, praefertur habitare volens, fecum
dùm Iaf.inl.feruielc&ione.§.Labco.ff.deleg.i.num.i8.& ibi
etiaminquit,quòd focius, qui totam domú inhabitauit, non
tenetur alteriadaliquam pcnfionem,dequo vide eundem la
fo.inl.1.C.qui teftam.face.po(£nii. 27. Afiautem fosius poffit
inuitofocio in domum communcm duccregancas,& mcrc
Mm 3 trices,
 $4 pETR. Nfco I. Mozz. -

trices, dic quòd non, gloff.in 1. non aliter, de vfur.&habifo.

an. Franc. Ripa in tracta,de pefie, in vlti.parte, num.7. Areti
in §.item fi quis, Inftitut.dcvfur. & habi. num.4. quod facit
contra fcholares luxuriofos, fed benè potcritaliam pcrfonam
honcftam.
32. f Et fic pariter'ex natura focietatiseft,vt vnusfociuspof
fit vti,& difponere de re communi ad eum vfum,ad qucmrcs
deftinata eft, Crauerta confil. si9. num.z, Menoch. confil.37.
num.83. volum. 1. Tyraquell.de vtroqueretra&. car. lib. mco
333. ibi ait, quòd focius in re communi pote(t incidere arbo
res grandes, quod videtur permifium ex naturm contra&us.
JHinc dicebat Plorus in dicta l.fi quando, nun.31z.C.vnde vi,
quod fi fociusincidat fyluam communemcgduam etiam com
1
tra voluntatem alteriusfocij, non poteft accufari de poffcffi ci;
one turbata, ncc pro alia pocna, cx quo caederc fyluam com De
munem caeduam fapit naturam contra&us, & venit ex natu
1a contra&tus, allegat Bald. confil. 37. ad finem voluminis §. s.
& text. in argumen. in l. merito, ibi Andr. de Pomatcin A ti;
poftillis ad Bartol. in litera 1. ff pro focio. hinc eft, quòd fi
fepulchrum eft commune pluribus, tunc inuito focio po
teft focius inferre mortuum, ratio, quia ad hoc eft dclina
tum, Angel. in §. religiofum, numcro 1. Inftitut. de retum
diuifio.
33 f Quinimò, quod pius eft, fi focius habeat caftrum, vcl
domum in communi pro diuifo, vel indiuifo, & ingrcdiatur
etiam per vim caftrum, vel domum, cuius pofTeffioncm ciui
lem habeat, vel habere præt«ndit ex conftituto, vel precariò
validis,vel inualidis excufaturà pœnis turbatae poffeflionis,&
violentiae, cùm fapiat iftud naturam contraáus: & idcò in
quit, quòd contra talcm non poterit iurari in litem, fcd f&
cùs inquit effe, fi focius faceret contra contra&us, licèt res
habuerit originem à contra&u, quia tunc poflet & iurari in
, litem, & procedi criminaliter ; exemplum, fi focius nodis
tempore velit ingredi caftrum commune cum treccntum æ
quitatibus ciamando, (facco, facco; arn;e, arme,}frangendo
oftia, quia tunc iftud non effèt de natura conrra&lus, fcd im
mò contra naturam, & idcofurti tcneretur. }. fi focius fídc
furt.l. rei communis.ff.pro focio. Alexan.conf.ios. vouml.i.
& in tali exceffu incft dolus, de quotcnetur, nifi darcturali.
ua iufla caufa exceflus, quia tunc excufaretur, Plotus d.l.fi
quando,num.3i6.num.3.5. Pichusinl.in quartam, num.i64.
ff.adleg.Falcid. Franc.Marc.q.316. nu.6. Neuiz.confils. nu.
i.& z.
 D E' SO C I ET AT E. $33.

t,&z, Menoch.tra&.de recup.poffefT.in 9.remed.nu.337. cum

fcq. vbi plurescitat.
f Praeterea ex natura focictatis eft, quòd ncmo inuituscf 3;
ficiatur focius eius,cuius non vult, arg tex.!.a&tionum. §. foci
ctas.£pro focio, ibi, ne alioquin inuitus quis efficiatur, cuius
non vult. exemplum in hærede focij, ad quem non tranfit,
de quo fuprà, vel in arrogatore,ad quem nec etiá tranfit,vt ex
emplificat ibi Paul.Iurcconf. quem text.citat Aegid. Bclicmc.
in hac materia, in contil. t §. nw. 3. - , •

Eft tamen aducrtenduin, & norandum, quòd ille, qui nc

gatfe cffefocium,perdit focietaris priuilegium, laf.in l. ficut
autem.$.quod antem, tui :. ff de re iud.
fSed iuxta prgdi&ta quæro, quid priuilegium detur ex fo
cietatisnatura ? dic quòd proptcr focietatemu, vcl cvauuunio
ncm inhabilis gaudet beneficio habiíium, vt ciì text, in l.fi
communem, ff. quemadmodum feruitut, amitt. in 1. fi is,
qui duos,ibi Barto f£ de iib.leg. & voluit Abb. in c.ad Auä:en
tiam,ext.de præfcrip. inquiês, quòd contra priuatú habentem
rem communem cùm Eccle{ia, currir folùm præfcriptio cen
tenaria,& Hipp. de Mar(i!, fimg.soi. & i&o dicebat,quod {i plu
res fimul funt captj & inquifiti a judice fèculari, quorú vnus
et clericus, & ipfe perat feremitti ad ccclefiafticum iudicem,
iuxta c.fi iudex,de fenten. excommun. in 6. tunc omnes iaici
debent (ecum remitti ad iudicem eccleßafticum,per d.l.cqm
munem,facit tex.in c.per tuas,de arbit. Hinc eft etiam, quòd
fialiquiseft immunis ab oneribus propter numerum libero.
rum,fratresfui fimul fecum habitantes debcnt gaudcrc bcnc.
fìcio illius immunitatis, & hoc propter perfonam fratris fui
focij, prout confuluit Ludouic. dej.tidouicis Bononien. aîiàs
Arch. Bonon.vt refert Hippol.d.loco, faciunt diaa per F«i.in.
c.quam fit, in i.not.de Iudæ & c.quaein cccclefiarum, co!. iv.
de confìit. facit l.i.§.fi vir.in veibo, commixta familia. £ ad
adSil.vidc Alex.cófil.75 vo!.« nos diximus fuprà, col. 1. nu.zi.
vlt.ord.de Iudaeo, vide Ba! in l.fi quis,C.de natu.libe. Ange.in
Auth.quib.mod.natu.effic.fui,in § quod verò, I)c<i. in I. fo:
minae,f£deregul.iur.quibus in locisdicunt Do&ores, quòd (i
fœmina naturalistantùm,fit nupta viro legitimo & natura
li,ipfà etiam propter focietatcm mariti legitima efficietur.
f Item ex natura quoque focietatis eft, quòd contra&a 3

focietateinter aliquos poffit focietas probari , ncdum per in.

ftrumenta,fed per teftes,etiam fi non cftfa&um inftrumentü,
Iaf.inl.cùm proponas,la t.C.depac.col.i.nam parcmvim ha
bent
 p E T R. NI CO L. M oz z.
bent reftes,& infìrumenta.l.cùm res,C.de probatio.l.inexet.
cendis,C.de fide inftrum. de quo vidcaddentesad loan,Crot.
in tra&.deteftib.par.4.num. 168. lite. H. videlicet per Petrum
Moncadam Hifpanü.vbi infert, quod Doâoratuspoterit pro
bari non folùm per inftrumentun priuilegii,fed etiam perte
ftes,qui interfuerunt, & quòd fufficit, quod interfuerunt in
publicoexamine,de quo Bald.in l. in folennibus,C.defidein
ftrum.ibiq;Caftren.cumalijsibicitatis.
37 f Demùm pro complemento huiuscolumnaedicas,quòd
ex natura focietatiseft,vt præfumatur focietas inter fratrescx
cohabitatione & ex communione negociationis, dummodò
nomine communi lucra & damna fuèrint inter fe communi.
cata.Quare fi fimul cum hæreditate indiuifà poft mortcm pa
tris fratres vixerint (ìmul,& habitauerint,&lucra communi.
cauerint, & de fuperlucratis inuicem alter alterirationcm nö
reddiderit, praefumerur focietasomnium bonorum, nificon.
ftaret exa&ibus contrarium, nempe non fuiffe communica
tum,nifi vnicum negocium, & haec videtur communisopi.
nio, fcilicet vt ÀÉ
fupradi&a tria debeant concurrere ad
praefumendam focietatem omnium bonorum,de quoloquu
tus fuit Oldrad.& Barto.in l.Titium,& Maeuium,§.alterò,ff.
de adminift.tut.Bald.in l.fi patruus,C.commun.vtri.iud.laf.
in 1.1. C. qui teftam. face.poff.ybi plurescitat Fabcr & Angl.
$.i.lnftit.pro focio. Spec. tit.deiudi. §. fequitur videre, lafim
Authen.quod locum,ibi Dec. & alijfcriben.C.de colla.Pct.de
Vbal.tra&.de duob.ftat.par.z.prin. Corn.confil.24.col.1.vo
lum.t.& confil. 27.vol.z. & cofifil.zo9.vol.4.Caft.confil349.
vol. i. Cæpol. eonfil.4o.in ciuili. Dcci.confil.66. & $6. & 11.
ibi ponit, quaerequirantur ad hoc, vt dicatur contra&afocic
tas inter fratres tacitè, & idem Deci.confil.6z8.& 34$.& 44*.
& 33. Bert. confil. 39. colum.2.vbilatè,& confil. 17.vol.z. Ant.
de But.confil.81. Rom. confil.291. Ancha.confil;so;, Hippol.
Rimin.confil.466.num. 19. vol. v. & confil 337. num.iz, eod.
vol. Rube. confil.87. Alex. confil.i49.lib.i. Ruin.confil.91.in
prin. Grat.confil.fiue refpon.iis.vol. i. Deciconfif.s6. vol.t.
fub nu. 3$. & confil.39. eod.vol.col.r. Martianen.confil.i3.nu.
49. Ceph.confil.247. & 248. Socin.Sen.confil.i6o. lib.z.coli.
Crau.confil.2$6. & 294.nu. 14. Iaf.confil.z.&3.lib.3.Menoch,
confil. iz.vol. t. Pet Jo.Anch.q.74.par.i. Ang:lconfil.ii.&
confil.83.in fin. vbi declarat, quòd hon intelligitur contra&a
focietas circa aliud, nec in alio,quàm in eo, & circa id, inquo
apparet diâus vfus fratrum promifcuus, & focialis: fit;
OlA
 DE SOCIETATE. 3
folalucra cx vnoartificiovcnicntia communicabant,circa id
{olum intclligitur comtracta focictas, non circa aliud, dequo
Ë oldrad.& per Bald.in l.i. C.qui teftamen.face.poff. idem
ald.in confil.in nomine Icfu, ex communione, quod confi
lium repctit Pet.dc Vbald.d.tra&.de duob.frat, in 4.par.prin.
in v$q. & Ioan.dc Ami. confil.i6.nu.z, vbi bcnè inquit, quòd
fi vnus ex fratribus habentibus haereditatem,&bonâ commu
mia incumbit proprijs negotijs, & fibi ipfi quærit,alij verò fra
tres bonis haereditarijs incumbunt, quæ bona ex corum indu
ftria,& laboribusdiligenti cultura augent faciuntq; prcciofi
ora, non dcbcnt perdêre corum laboré, f&i tcmpoiè diuifio
nisbonorum dcbent habcrc præcipuos, pcr l.fi quis putans. §.
fin autem.ff. commu.diuid. 8« de omnibus fupradiâis loqui
tur etiam Alcia.tra&t. praefumpt.in i.reg. praefump.z$.vbi po
fuit pro regula, f quòd quaefita per alterum ex fratribus fimul
poft mortem patris habitantibus,prgfumuntur de communi,
argum. l. fi fratris. ff. pro focio. fubdens, quòd fi fimul cum
hærcditatcindiuifa poft mortem patris vixcrint, lucra com
municauerint, de fuperlucratis inuicem alter altcri rationcm
non reddidcrit, praefumitur focietas: & ibi etiam ipfe attc
ftatur de communi, quam communem opinionem ego ex
tendo, & amplo, etiam quòd fuerit faéta diuifio, ÉÉ
tcmporepoft diuifionem ftetcrint fratrcs communitcr, quia
racfumctur iterum voluiffe bona communicare, prout vo
É Roman. confil.2o;. & confil. 4o8. Boér. decif. 38. nume
Io 8.

'salinius Alciatus refpe&u eius, qui non haberet con

fenfum, putà fi aliquiseffet pupillus, vel furiofus, nifi pupil
lus haberet tutorem, cum quo eßent faéti ifti aétus föciales
nominc pupilli,& faétusadultus, quo tempore habet confen
fum,ratificàuerit,argumen.l.fi pupillus. ff.dc noua. & pofteà
£.
idem Alcia.videtur fibi contradicere, non approbando iftam
* limitationcm, quæ mihi vera vidctur & æqua, cùm lex ferè
:!
femper prodcffe velit pupillis, non autem noccrc, dc quo
ῦ
nos fuprà.
Secundòlimitat Alciat. quandoom nesilli fratreseffent
nobilcs, & ex negotijs non lucrarcntur, fed viuerent de fuis
redditibus, ideò dicebat Pet. Io. Anch. quaeft.64. quòd in du
bio praefumëdum eft, emptionem fa{tàm ab vno ex fratribus
fimul habitantibus, fuiffe fa&am de pecunijs proprijs, nifi a
liud probetur, putà quòd qui crnit, hon habeict âlia bona,&
quòd non cratimcrcator, ncc homo induitriolus, adcò $;
Vc£1I1
;!
368 PETR. NicoL. Mozz.
verifimile non effet ipfum pecuniam in emptione reiexpcti
fam fuperlactatum fuiffe. -

Teitiò lirnitat Alciat. quando alter tantùm effet merca

tor, & aiijnihil agerent: fccùs fi etiam ipfi lucrarentur,& lu
cra quamuis difformia communicarent, Socin. lun. confil
24. vol. 2. - -
i
Ouartò limitari poteft, fccundùm Deci.confil. ι i. col.4.
quand5 vnus ex fratribus in libris fuis fecit domum creditri
ccm,& fe conftituit debitorem de aliqua fumma, tunc iftea
&us declarat, inteutiqnem fuam non effe, quòd contraäa fit
focictas, quod totum debebit refidere inarbitrio iudicis,quiin
hoc debet effc circumfpectus.
Jugnrò limitari poflet ex mente noftro,vt dicemusetiam
infra 155 ne huius columnæ, in vci fic.adde fupradi&is, num.
39. ibi vide.
Sex: olimitaui poffet,quandoalter ex fiatribus fiue focijs fi:
effet abfciis, & mercaturam cum alio exerceret, minimcq; lu
cra cum diçtis fratribus communicauerit, nam ex iftis con im:
trarijs aétibus excludatur tacite focietasomnium bonorum, idii
ita Natta confil.ioo.nu.3. Ccphal.confil.459.nu.ii.lib.3. hi,
Septimò limitari poffct fecundùm Cephal.d.loco, nu.it. (0m.

arguendo \ contrario fenfu, nam fi ex cohabitatione,lucrorü traû

promifcua commttnicatione, non reddita ratione, arguitur
focietas tacita onnium bonorum,ira contra non cohabitan
do non communicando lucra,& reddendorationes, arguitur
negatiuè focietatem non fuifïè contraâam.
o&auò poteft limitari, quòd alter fiaterdicatur habcte
intentionem fundatam in acquifitionibüs feparatim & fuo
nomine fa&is,in quibus acquifitionibus non comprehendum
tur non mominati.l. cùm duobus,§.fi fratres,f£profocib.Bar.
in l.fi patruus, verfi.tu diftingue, C.commu.vtri iud.& ind.
I.Titiùm aut Mæuium, §.alteio,ff. de adminift.tut.col.: Ale
xan.confii. 28. col.z.verfi. tamen in propofito,lib.z.Rom.con
fil.s.& confil. 224. lafconfil.3.col.3. veifi.quintòfàllit, lib.s.
Jo.de Amicis confil. 16.nu.9. Dec.con(il.z6.nu.z.circa prin.&
confil 99. num z. Cæpol.caut.128. Crau.confil.z6. nu.z.& 131,
num.iz. Cephal.d.confil. 44o. nu. 1.lib.3. Parif.confil.84. nu.
14.54.& ss.lib. 1. & diétae acquifitionespraefumuntur faâaede
pecunijsacquirentis, Bar. d.l.fi patruus,nu.4.C.commu vtri
iud.verfi.aut dubitatur, Alex.confil. 131. num. 13.lib.$. &affé
renti contrarium incumbit onusprobandi,Cra.confil.131. nu.
~ 13.& confil.z36.col,vlt.vcrfi.fccundò dubitatur, Dcxi.confil.
628,
 . D E soc1 ET A T E. •. -
559
638 iiu. 2.Mcnoch.conlil.iz.nu.zo.lib.i.vbi reprehendit Dec.
confil. 235. nu.3. aliter tenentcm contra communem opinionë
Pct. à Ducn.reg.3. pofiet forfam faluari Dccius & alia opinio,
quando cx conic&turis colligcrctur di&tas perfonas fuiffè com
nunes, vt alias diximus. -

Nonò poteft lunitari, quando conftaret ex librisalterius

fratrisegiffè mcrcatum nomine proprio, ira Cephal.d.confil.
4oo.nu.z. Dec. contil. 11. nu 49. lib.i. vbi dicit, quòd focieta
tesdiuerfae cognofcuntur cx diuerfitate infcriptionum libro
rum, & idem cffct, quando alter frater bona, quae emifïèt no
minc proprio, femper fimiliter nominc proprio tenucuit &
pofíéderit,c ex his,ext.de prob.l.dcbitor,ff.de pign. vbi Ripa,
latiiïimè Socin.Iun.confil.z4.nu.7.lib. v.CcphaIa.conf. 44o.
nu.3.& fcq.lib.3. - -

pcciiio limitari poteft, quando aliqua referuatio faâa

fuit in focietatc, Natta d.confii. ioo.nu.i.& z. -

Vndccimò,quando inter fratresfiuefocios redditur ratio

impcnfae,& lucri, quia focij omnium bonorum non rcddunt
adinuicem (ibi rationem damni, vel lucri, Bald. 1. 1. col.8. vbi
Ha£C qui teftamen.face.poff. Anch.confil. 3o. in prin. Natta
confil.ioo.nu.3. idem dicurìt Doétores,quòd non dicatur con
tra&a focietas omnium bonorum, quando vnusex fratribus
negociatur, alter verò dat opcram ftudijs, ita poft Bal.& Nat
tam voluit Menoch.confil.iz.num.iv,in finc lib. 1. Bcro.con
fil.i9o. num.25. lib.i. & fubdit Menoch.d.confil. fub num.s,
quòd non dicatur contraâa focictas quoad negotia, inter fra
trcs fiuefocios, quandoalter frater nulla tractauit ncgotia, ità
ctiam Bart.ind.l.Titium aut Maeuium. §. altero, ad fin. f£dc
adminiftr.tut. - -

Duodecimò poteft limitari, vt non dicatur contraâa fo

cictas omnium bonorum inter fratrcs, quamdo vnus ex diáis
fiatribuseffet clericus,cui eft interdiétum à legc pontificiâ ne
tiari,c.pertult.& c.vlt.devit.& honcft.clcri.ibi Dσέt. Fcde.
É; confil. 2o7. nos Grifillus, col.z. Mcnoch. d. confil. iz.
num 12. lib.i. & fubdit fub num, 15. quòd neque etiam præfu
mitur focietas,quando alter ex focijsfiuc fratribusbonâ ab eo
empta non deícribi feciffet in cataâio communi, fed ad
proprium cataftruin ipfiusfratris, inquicns,quòd {icut quin
do bona fratrum funt omnia dcfcripta ad catalirum com
mune,praefumuntut communia,& counmumi nomine acqui
fita, Pet. de Vbald. d.tra&.de duob.fratrib.3. num. 2. Ilowan.
*oufil.191.numc.9. D«i.con(il. ιι, nunc. 1o. ita à £&nfu con
- ivaviö
* *
$66 PETR. NicoL. Mozz. -

trariocataftrum proprio nomine faàum, focietatemnöini

tam demonftrat.
Aduertendum eft tamen,quòd fi emptio fuiffet fa&a no.
mine vnius ex fratribus, vel focijs, pofteà prædia incataftio
fcripta reperiuntur ci & fratribus, & communiter fuerint fo
luta tributa,ex hoc acquiritur dominium alijsfratribus,Bart.
in l.iura & poffeffiones.C.de omni agro de(cr.lib.u. Roman.
confil.29.num.7.laf.in l.decem, num.$$.ff.de verbor.oblig.
IDec.conf.zi.num. io.& confil. 146.verfic.nam ficut, Soc.Scn.
in pluribus confil.de quibus per Menoch.confil.8o. nu.4. lib.
1. quod tunc procedit,quando alter fiater, quiemit,fuitprae.
Mensdefcriptioni, & poftmodum ratificauit verbis, vel faâo,
patiendo quòd res ab co empta,communiter effet defcriptain
caraftro, & de communifoluerentur tributa, nam exifta vo
luntate fit communis, fed nifi appareat confenfus tacitus,fi
ue exprefTus fa&o,vel vcrbis, defcriptio illa non noceatd.fia fiat
tri abfenti.i!lam enim do&rinam Bart.confil.6z.numc.ii.li
bro 1. procedere non folùm ex de(criptionc fa&a in cataftro, cit.
fed quia fuerant communi nominc & fratrum, folutx y« tflm
Cum lac. - - - -
ttm
Tertiodecimò limitari poteft, quando acquifitiones fi met,
unt modò nomine vnius, modò nominealteriusCrauct.con
fil.z6.num.z.in fin. Menoch.d.confil.iz.nu.zo.verfic.nonob μfi
ftat quartum,lib. 1. & idcm dicendum eft,cùm codicesexpcn int;
farum domus & familiae conficiuntur,& in ijsdiligentct ßri }Iu
buntur accepta & expenfa, Dec.d.confil.zi.nu.6. Verfic.vltrà fl,
praediéta, Menoch.d.conf.l.12.nu.17.lib.i.Alcia.depraefuinpt. li,
reg , praefump.25. nu.4. * mino
Quartodecimò poteft limitari, quando alteriex fratri
bus fuifîènt faéta aliqua legata, quæ non contuliffetaut com tibi,
municaflèt cum'alijs, nam in focietate omnium bonorum ribu,
praedi&a communicantur. 1. 3. $.cùm fpecialiter.l.cùm duo tu;
bus.§.focium vniuerforü. l.fi focietatemì vniuerforum. ffpro $t
fùc. Pet.de Vbalde duob.frat.par.3.prin.num.zo. Menoch.d. £!;
confil. iz.nu.i8.verfic. 9. & vlt. idem eft in alijs vndecumq;ob qirs
uentis, quæ fi nó vommunicantur,nunquàmintclligiturcon
tra&a focietas omnium bonorum. -

ά,
uintodecimo poteft limitari,quandoab alteroexfocij;
in f&ribitur liber fiue codex alicuius negociationisnomineal
rerius frarris tantùm, nam ex illa infcriptioneconieâuratur
animus illius fratris nolle contraherefocietatem in illa nego
ciationc,ita Bart.ind.l.fi patruus,nu.6. Crot.confil.4o.nu.iy.
Dcc.
- 1) E SocI ETATE. 36t
I)ec.confil.zi.nu.6.Strac.de mercat.in z.par. nu.33. & 34. Mc
noch.d.confil.iz.vbi de communi,nu. 16, in fin.
Intelligitur tamen & declaratur per Soc.Scn. confil.i6o.
col.3.lib.z. hanc praefumptionem & limitationcm non habc
re locum,quando lucrum illius negociationis fuerit commu
nicatum intcr dictos fratres fiue focios, & Iicèt iftam declara
tionem Soc. videatur inprobare Menoch.d.confil. 12. fub nu.
16. dicensópinionem Soc.effe contra communem,tamcn vlti
mòfe remittit, & opinio Soci. mihi videtur vcrior, quia illa
praefumptio fiue intitulatio libri, & tituli, nil aliud eft, nifi
quædam praefumptio animi illius fratrisfiuc focij, quæpræ
fùmptio tollitur per aliam prgfumptionem maiorem,prouc
nientem ex faéto,ncmpe cxcommunicatione lucrorum diάς
focietatis, & clarum e(t, quòd maior cft praefumptio illa pro
ueniensà voluntate fratris admittentisad partcm lucri altcfü
fratrem,quàm non fit illa intitulationis libri.
Vltimò poteft limitari, vt non cenfeatur contraâa fo
cietas, cùm inter fratres communicantur folum reddituspa
trimonij, quia non inde infertur cffe contraétam focieta
tem, quoad negociationcs, vt per Mcnoch. d. confil. iz. nu
mcro i8.,
fSed quaero, an praefumatur contra{ta focietas etiam in 39
patrimonio vniusfrátris, fcilicet quando fratres remanferüt
incommuni poft mortcm patris, & alter fratrum habet pro
prium patrimonium,vt in cafu,pro quo confuluit Cgpo.con
fil.4.num. 3,arti...in ciui. & loquitur Bal.Ang.Caft. &alijin
l.fin.C.decollat, vbi Do&o. dicunt, quòd fi funt duo fratrcs
minor & maior,qui remáferunt in commmunione poft mor
tem patrisfrater maior habebat proprium patrimonium,pu
tà bona materna, & omnes redditus confumpfit in commu
nibuscxpenfis, nec apparet, qua intentione fecerit, pofteà ve
niuntaddiuifioncm,& illefiater maior petit partem illorum
fiu&uum confumptorum in communes vfus, alius frater me
gatfcilli teneri, dicens, quòd cenfetur voluiffe eos cornmuni
care&donare ratione fraternitatis, tunc recurritut ad conie
άuras,an voluerit donare, nec ne, prout docet Bald.per c.2.de
duob.frat.de nouo bcnefi.inueft.Paul.deCaft.im l.ex duobus,
%fin.ff.denego.geft.& fi funt parui fru&us, tunc conieâura
eft, fecundùm Àngel. quòd völuerit donarc : fi autem funt
magni fru&us, conie&ura eft, vt non voluerit donare,& ma
ximè fi frater non eßet diues, per ea quæ habentur pergloff.
& Do&.in l.fifilijtui.C.dcdonat.inter vir.& vxo. Cæpol.d.
N n confil.
 38* P ET R. NICO L. M Cyz z.
cofifil.4é.Pet.Io.Anch.d.q.74.fub nu.13. & ibicitat lcúmde
indcbito,ff.de probatio. -

4o f Sed quid dicendum de dote? pone quòd vnus ex fiatri

busaccepitdotem vxoris fuæ, & poíteá deüenit ad diuifiot?,
an dcbebit refici fibi dosdcbonis communibus? dic quòdfi im
vtilitatcm communem verfa crit dos, poterit rcpctcredotcm,
fed non fru&us: fecùs fi non probetur verfam in vtilitatem
communem, ita tenet $pecul. tit.dc iudic. $. fcquitur; vtilis.
quid communione, bald.in tra&t.de duob.frat.cblum.4.& im
l.fi patruus,C commun.vtri.iud. Decia.confil.3o.nu.is vol.
1. Caepol.con(il. 4. vbi dc communi, vide eundem Cæpol.con
fil.4i. in fin. & nota illud, quod inquit tex.in laâionc, §.fin.
f£ pro focio, quòd inter fócios tempore diuifionis ante pat;
tem affumiturdos ab eo, qui fuftinet onera matrimonij, &ift
l.fequen. dicitur, quòd (i €o tempore, quo diuiditur focictas;
in eâ caufa dos fit, vt certum fit eam, vel partem eius reddi
non oportere, diuidere cam inter focios iudex debet: cxcm
plum,fccundùm mc;poffèt poni,quandoex forma ftatutim*
$itusdotem tutam, vel partem lucratusfuiflet, fed ego intel
ligo dictam l. in focietatem omnium bonorum, prout vo
luit etiam Dcc.confil.6$. & ante eum Rom.confil.3o6.& Am
gel.confil.6o.
4i fSed quiddicendum de poenisfolutisfifcoprovnoexfta
tribus fokijs, putà quia vnus ex fratribus delinquit vulncran
do aliquem, vel quid fi vnus ex fratribus fideiuffit pro aliquo,
& foluta fit fideiu(fio ex bonis communibus. dié quòd iftis
calibus debet imputari illi fratri, quideliquit,vel fideiuffit,&
non alijsfratribus,quia quod foluit fociusomniumbonotum
ex caufà maleficij,de focietate non detrahit,tex.inl.cùm duo
bus,§.quod in alca,tf profoc.per quem tex.ita tradit Romam,
confi*. i 45 colum 2. Pet. de vbald.tra&.de duob.fiat, partc §;
3'j'; **. vbi allegat Spec. in tit.de iudic.in 4.par. veifi.quid
alter, & ita tenët Fed. Scot. in lib. x. rcfponi. im refpon.9.
quo verò ad illud,quod diximus de fideiufíione, vide Crauet.
confil.iso.num.8. vbi allegat Alex.in confil. i;3. volum. 1. ia
fin. & ratio eft, quia fideiùôere proaliquo, eftdebitum mei?
voluntarium, & non ex caufà focietatis, ideò alter fcciusnó
renetur, quia fua culpa fideiuflit, arg. d.l.cum duob intclli
ge tamen & declara fapradiâa, nifi fidienfìo fuerit faétae*
çaufa focietatis, quia tunc imputaretur folutio omnibus, &
fic etiam dicendum, quando maleficium fuiffet commiffüm;
pro defcnfione fecistatis, & proconfcruatione bonorü, quod
mot3,
 —,
x * •* •* * *
ibi: söc I ET A*r E.
- - - - - - - _ _.. - . . • $
fotâ,quia tunc focictati imputabitur, Martianenf.confil.i;.
lib. .ium.37.
f Scditerum quæró de ardua & difficiliquæftione,an fci- 4s
Hicet ex natura conirraétus focietatis filiæ fo&iorum omnium
bonorum de communi fint dotandae. & prima fronte vide
tur magiscomhunis opinio illa,quòd filiæ fociorum, etiam
fi fit inter focios omniüm bonorüm, de communi non fint
dotáúdæ,hifi pa&um contrariurn fiat, l.fi focius f£ profocia,
quinimò non valet paâum, fi de filia alterius focij mentio
tantùm fierct,& non dealia,quiá effet paétum iniquumi.vt d.
1.fi focius, Dcc confil.68. & hösinfrà fequen.col.quando ergò
non fuit expreßèa&um,vt de communi effent filiæ dotandæ,
tunc de fua parte videtur fociusdotaffe,& ideò quidquid filiæ
fuitdatum tam ia pecunia, quàm in iocalibus, fiué cun&io
patri imputandurn eft in parte: ita confuluit Paul. deCaft.
çonfil.96.& 366. Alex.confil.ii3.& 134. ibi hanc partem tenet
„additio,vol.z.idem Alexan.in confil.74.vol.4.& Saluft.apud
Alex.confil.76.volum.4.Corn. confil. 285.vol.i.in firi.& conf.
58 col.peh.vol.4.& cbn{.l.124. col.vlt.vol. t. & confil.3z.vol.
3.& de magis communiatteftatur Bart.Soci.cdnfil.291. num.
3.vól.i. & confil. 46. lib.i. & laf.in Auth. quod locum, col.4.
C.de collat.& in $ fuerat, dum.3.Inftit.de aétio. & Spec.tit.dé
iudic. $.fequitur, num.7.8 & 11. verf.quid fi vnusex fratribus,
IPet.de Fcrrarijs in fua pra&.informa libel.in caufa focietatis;
in ver.vndecumque præfita,fiu.3. Bald.l.fin. C.dedot. promi,
& tra&.de duob.frai.num.13.& confil. 1$o.vol.8.& Authen.ex
teftamen.C. de collat.Alb. & Fulg.inl.fi focius pro filia,f£pro
fbcio.Ancha.confil.3o2. Roma.çonfil. 145. & 4i3. Neuiza.iyi.
nupt lib.z.num.83. Parif.confil.83 num. 18.volum. 1. Berträn
confil. 336.volum.3. & 279. volum.z. Bero.confil. !9o.volum. r.
Hederi.Scotus confilo lib. a. Crotus in repet. l.fi conftarite, ff.
fol.mat.& hanc opinionem videtur fequi & confirmare Lau
ren. Kirchouius in rccolleët. commun.opin. Ccnt. 4. conclaf.
42.ini verbo,focietas: & pro hac opinionc confuluit admo
dum excellens caufarum Patronus D.Manentes Cofta Mace
ratenfis,in confilio hic impreffo ad finem tra&t. incipiente,in
Chrifti nomine, Amen. rcquifitus, & hæc opinio fatis aequita
tem videtur continere. -

Contrariam tamen fententiam amplexi funt plurimi le.

gum Doétores, qui & numero & authoritate fupràdi&is not*
videtur effeinferiores, quinimö fibi Do&ores fiipracitari ali
quando fucrunt contrarij.fcd dcucnicndo ad dinumerationê,
Nn 2 hanc
364. * • PETR. NICOL. MOZZ.
hanc opinionem contrariam tcnuit Deci.in confil.66. nu.4. ' '
& confil.68.num.z.adicáta declaratione Baldi in l.fi patruus,
num.ii.C.commun.vtri.iud. idem Bal.inl.fi focietatem vni
uerforum,& l.cùm duobus.§.fratres. f£pro focio. & tra&. de
duob.frat. Angel.in l.ex duobus.ff.de nego.geft. Soci.confil.
291.num.$$. poftquàm plurcs alios, vol. z.& confil.4. Ant.de
But.confil.7.in prin. Caft.confil.3o4.& 338. vol.2. Rimi.Scn.
confil.144. num. i3. lib.1. Bertrand.confil.39. col.3.vol. Ruin.
confil. io4.col.8.vol. 1. & confil. izi.vol. 5. Alci.confil. 143.Ro
lan.à Valle confil. 91. vol. 1. vbi plures Do&ores cumulat pro
hac parte,& de umagis communiatteftatur Thobias Nom.con
fil.29.nume.z7.'& confil.64. etiam ibi atte(tatur de commu
niCrauc.confil.z6. & 123. Albc.confil.iz.num.z.Mantua con
fil. 172. Natta confil.9i.vol. i.Menoch.de arbitrar. iudi. lib.z.
Ccnt.z.caf.i27.& Martiancn.confil.i$.nu.38. Port.in fuis com
mun.opin. Gabricl.in recolle&t.commun.opin. lib.3.de iure
dot.concluf.z. num.5. vbi de magis communi. Hierony.Ca
gnolin 1.fi emancipáti, nume. 2öz.C.de collatio. ibidé ma-'
gis communi: & pro hac parte confuluit latè admodum ex
çellens & doétifs. Dominus Baptifta de HieronyinisMacerá
tenf. in fuo confilio hic impreffo ad finem traâatus, inci
piente, fuppoGta inter duos fratres, vbi ehumctat Dó&tores
pro vtraque parte, & refpondet contrarijs, & ita afferit iudi
catum. - - -

Videmus ergò,quòd in hac quaeftione Do&orescontrarij

funt,& hinc & inde funt opiniones magis communes: hinc
cft,quòd diccbat Pet.de Vbald.in tra&.de duob.frat. in 6.par.
q.8. quòd de mendacio non argueretur,qui vni parti,velaltc
riadhaereret. -

49 f Pro concordia poffet dici, vt altera opinio olim cffct

communis,hodie altera fit magis communis;
Vel dic fecundò, quòd opinio Decij, Rolandi & aliorum
procedere poffet in focietate omnium bonorum exprcffa.Alia
opinio Spec. Alex.& aliorum in focietate omniumibonorum
fimpliciter feu tacita: hæc folutio videtur reijcienda, cô quia
fecundùm communem opinionem nulla eft differentia intcr
tacitam & expreffam,de quo fupràdiximus.
Ideò dictertiò,quòd opinio Spec. Alex.& Caft.Papien.&
aliorum procedere poffet in filiâ dotanda diffoluta focietate,
opinio Decij, & Rolandi, Baldi, & aliorum procedere poffet
in filia iam dotata, vt de mcntc Dccijcftetiam ind.confil.68.
colum.3. *. -

Hinô ;
 I)E SOCIETATE. 363
166. nu.4.
[£;itiuui, Hinceft, quòd quarta nafcitur fohutio, quòd fi contradi
«tatcmyfti- ! xit focius, quando filia confocijde communi dotatur, tunc
&tivâ ô: non poteft dotare,fecùsfi taceat,& hæc diftinétio de iure mul
Sociofi, | tum mihi ÉÉÉÉÉÉicendum dcaequitate, vide Hipp
Rimi.confil.66.col. i.vol. 4. -

Vcl dic & quintò,quòd opinioCaft.Spec.& aliorum pro

cedere poffét förfan inter patres& patruös, vel faltemifiter
coniun&tos: Alteraopiniointer extrancos.
amulit}'
Veldic & fextò,& meliùs,quòd opinio Decij& Rolandi
procederetin parua dote & magna facultate fiuecapitali,cùm
„Nom.(0* multum fui É focietasfupcrlucrata,& fic inter diuites. Opi
, decomm* ,
Mantùç
nioSpcc.Caft. & aliorum procederet, quando capitale effet
paruum, & dos magna conftitucnda, vt in patria mea Mace
itidii ratæ, & ratio reddi poteft, quia fiparua dos conftituta fuit,
, infjg* fi$ focius donare & confentire fauore dotis, l. cùm
$;i:it is §.mulier.ff.de cond.indcb.iun.l.i.§.accedit.C.derci vxo.
μέσηθ Hipp. Rim.d.confil.466.num. no.fi autem magna, non eft ve
;o ibi: -
rifimile,vt confentiatin tam euidens fui damnum. An autem
,£gimt* fit magna, vel parua, refidcbit in arbitrio iudicisprudentiffi
„%* mi, & hgcdiftin&io vltimavidetur effede mcnte Angeli, Bar.
{3:us,!* to.Pau.dcCaf. licèt in diuerfo cafü, tamen non incongrue
„ ■* & ineptè potcft applicari huic cafui, & fàtisfacit animo
ità jiitui*
Nihilominùs poffet & feptimò dici,vtfuprà, quòd altera
;;sę?"
„nunti; Iß opinio Spec.Caft.&fequac.procedat deaequitate iuris,opinio
Decij,Rolandi de rigoreiuris,& fic in pun&o iuris, in dubio
fatis? £amen praetordcbetinniti & fequi aequitatem, yulga. l, quòd
μῦv&* fi Ephefi,in fin. ff.decoquod ccr.loc. Catliod.decii.vnicâ, de
empt.& vend.nu.4.tit.deempt.& vend.
miodiim{:' f Addefupradiéis,ex natura focietatis effe, vt interdum 44
non praefumatur focietas inter fratrcs,ctiam fimul cohabitan
tcs & communicantes,fcilicet quando frater,qui negociatur,
accepit negocium infolitum abfque eo, quòd alijs fratribus
aliquiddiceret,fecùsfi folita negotia, fcilicct illa, quae pater,
dum cffet viuus,incoeperat,& fàcere folebat, quòd in arbitrio
iudicisrefidebit, cuius difcretioni relinquitur, de quibus per
Ę Vbald.d.tra&a.de duob. fratrib. in $.par.princip. co
lum. 3. -

fSimiliterfa&a emptione vniusfundi,vclalicuius rei ab 45)

vno ex fratribus, in dubio emptio praefumitur faéta nomine
proprio, non communi nomine, cx natura contra&us, vt in
quit Bar.inlfi patruus.C.commu.vtri.iud. pcr l.magis puto,
- Nn 3 ff.de
 566 ' P ET R. NI coL. M oz z.
ff.de folu. idem Bart.inl.Titium,§.altero, col *. £deadmin
tut. Dec.confil.628. vbi intclligit & dcclarat, vt ctiam fi cm-'
ptio fuit faéta communi nomine, cum alijs fratribus, tamen
ille frater,qui emit, potefl repetcre partcm pretij, quia in du
bio ille, qui emit, videtur deproprijs pecunijs emiffè, & allo
gat Bart.in l.cùm proponas,per illum tex.C.pro focio. Rom.
confil. 3. Abb.confil. 461.lib.i.in 3.dub. Alexan.confil.73.lib.z,
quamuiscontrarium tenuerit Anch.conf. io3.
1limita tamen,nifi eflet inter fratrcscontra&a focietasta
cita omnium bonorum, quo cafu omnia inter eosdcbcnt com
municari,vt pcr Bart.d.l.Titium,§.altcro,& d.l.fi patruus,dc
quo etiam diximusfuprà.
46 f Tandem pro complemêto huiuscolumn;qu£ro,quan
do oritur controucrfia intcr fratres fupcr diuifione, & aliquis
fratrum non vult venire aliàs ad diuifioncm dicendo, quòd
fuit iam aliàs diuifio faéta,& probat hoc, fcilicet fcpofIcdißc
rem, vt propriam, pro partc vna, & per deccm annos, intcr
præfentes, vel zo. inter abfentes, an diuifio praefumatut faéta
exifta longa poffèflione prodiuifo, cùm folusfubiuerit one
ra rei & coinmoda.& dicendum quòd fic,per g} folcnncm,in
l.fi maior,C commun.diuid. vbi refert ita etiam tcncie Azo
nem,& Hugo.& illam gl extollit ibi Bar.Bald. Paul.dcCaft.
Alb.de Ro(à.Salice.&aIij, & facit l.fi filius.C.de petit.haered.
Angek, Aret.in §.quaedam a&ioncs,nu.4o.Inft.deaétio. Alex.
confil. 3.lib.3.confil.13.lib. 4. Cafl.confil 93. laf.confil. 128. vo
lum. i.& confil. 172.vol. 3. Boér. dccif«s nu.z.& 3. vbi dc magis
communiatteftatur, nempe pracfumi faâam diuifioucm, &
ccnferi praefcriptam effe. • .

Intclligc tamen, quando cft praefumptio & conie&ura,

vtaliàs frater feu focius aliquid etiam ipfe poflidcat, fccùs fi
decommunialius frater nihil poflideat, prout confuluit Cor.
confil.273.vol. 3. & confil.zst. cod.vol. Bald.conf.98. volum.
z.Boër.d.decif.nu.6.
47 f Regularitcr autem de natura focietatis eft, vt alleganti
focietateùm incumbat onus probandi,fi vult in ea inniti, Dcc.
confil.zi.nu.i.in fin. & confil.395. nu.6. Ruin.confil 92.nu.3.
vol. i.Parif.confil 8z.nu.5 in i.vol.Cor.confil.z43.lib.i.& 112,
lib. 4. Grat confil. 128. nu 3 lib. i.
48 f Quomodoautcm fiat diuifio intet fratres,& quisten*
atur facere portioncs,& qui cligcic, ponitSpec. in pra&. artis
notariae,in forma inflrumcntoruw, duorü fratrum,fol. 183. &
Iaf.inl.i.nu.39. ff.ficci.Pct. &l.fi duobus, num.7. commun.
dc lcg.
 • IO E SOCI ET A T E. 367
;!«:&mim delegat. Ripa 1.1.num.7o. ff.fi cert.pera. vbi dicunt, forteef
atmitm' fedirimendum de iurc Ciuili, fed dc iure Canonico maior di
„sus, timtm , uidet, & minor eliget, vt per Petr. de Vbald. tra&a. de duob.
suiiinis ; fratrib.parte 2. quaeft. 12. num. i . Affii&us tra&t. de iure pro
,í,&:l. thomif. in princip. num. 45. & Soarez de communi opinio
n;^;!0 R0m. nefenten recepta, litera D.num.91. & in patria mea Macera
Al;il;i, | taeextat flatutum partim adhaerens iuti Ciuili, & partim iuri
Canonico, cùm frarei maior natu diuidat prædia ruftica, mi
3a(;idi* noi natuautcm diuidat domos vtbanas.
„;;;;;«m
i;a & De accidentalibus focietatis.
S V M M A R I A.
;**
';. $i- ! … 1 Anpa£tum imfocietate, quòd damnum 4* lucrumfit in4
;£* quale,valeat.
.:;i' a societatù naturabenèpoteft immutari im vimpa£tifócj
m „is,*'
mutui* voluntate, licèt non iure fòcietatis,fecundùm Rom.
„di:* 3 Quando capitale effet inaequale, abfque dubio yaleatp4
„a:** äium, vt luirum & dammum fit inaquale.
'n t«f (i* 4 Quando capitale ef! inæquale, am poßit fieri paétum, vt
jfi' ôi
j.;it? partesfint inæquales.
ię ; Quidfifiatpaäum,vt vnusfáciu habeat partemlucri,a
Ä.i3° liùs veròfòlum damnum, valetne talepatium.
„: 3 Non valet paiium in focietate, vt rei data in ßcietate,
j;e* -
fint adpericulum accipientis,mondamtù.
7 Ampoßitfieripatum,quòdponens operas in focietate,te
meatur ad interitum medietatù capitalu,&nonpartici
pet de capitali,
1 Sifiatpaifum,vt legitima & iuffa heredita, diuidatur,
dequahereditate intelligendum erit,
9 An valeatpaäum, quòdfocieta infracertum tempus mâ
diuidatur.
10 Ampaäum inßcietate valeat, vt filia vniußcjde com
muni dotari deleat,& nihilfit ätäum de alia.
11 Accidentale vocaripoterit, quandore*pofiteim focietate
perduntur,vel corrumpuntur.
Nn 4 12 P0.
•
$68 P ET R. NICO L. M O z z.
12 Poterit etiam vocari accidentale, quamdo àßcietateam.
te tempus recedere contingit.
13 Accidentale vocari poterit, quando fócietati iam com
traétæ adiungitur altafocietas, & mutantur nomina re
prafentantium.
- E N I O ad quintam columnam eiufdem vltimi ordi
nis,quæ eft infcripta,deaccidentalibusfocietatis, quæ
accidentalia accipiütur pro his, quæ effe & abeffe pof
funt praetcr fubieâi corruptionem, vt fünt paáa addita con
tra&tibus. -

Verùm quia aliqua pa&a apponi prohibita funt in hoc

contra&u,quaedam autcm funt permiffà, de quibus loquitur
ctiam Pet.de Vbald.d.tra&.deduob.fratrib. q.8.princip.idcò
videamus de cis.
i :f Et primò quæro, an pa&um in focietate, quòd lucrum
& dámnum fit inæquale,& quòd vnusferat maiórem partcm
lucri,vel emolumentum,quàm alter,valeat? & dicendum eft,
quòd quando capitale cft æquale, non valet tale paétü, quia
lex refiftit, & eft contra naturam & fubftantiam, & contra æ
quitatem contra&tusfocietatis, ideò reprobatur tale pa&um,
& æqualiter debet tunc fieri diuifio, fed contra&us focictatis
non annullatur, fed annullatur folùm pa&um. l.fi non fue
rint. ffpro foc. Azo in fumma. C.profoc.num.9. Pet.de Vbal.
d.tract.de duob.frat.q.8.Gomcf.Comment.var.refol.iur.cap.
de focieta. fub num.3 vide Roman.confil. 475. num.$. vbi im
2 quit, bcnè fpofte ipfam focietatis naturam immutari focij
voluntatein vim paéi, cùm valeat haec conuentio iurepaâi,
licèt non iure focietatis, vt vnus ex focijsduas parteslucri ha
beat,alius verò vnam. Item, vt vnusex focijs nullam partem
damni fentiat, lucrum verò commune fit, vt no.glo.referen
do opinionem Albcrici d.l.fi non fuerint, & Inftit pro foc.$.
de illa. & hæc opinio vcra videtur de rigore,& vltrà omneste
net eam Hoftiem.in tit.de vfur.§.an aliquis,verfi.quid fi peri
3 , culum.f fed quando capitale effet inæquale,abfq; dubiotunc
valeret paétum, vt lucrum & damnum fitinæquale,quinimò
tunc ex natura contra&us inæqualitas ipfa venit,ad hoc vt ae
qualitas&gquitas omnibusferuetur,& ad hoc,vtille qui plus
contulit, plus percipiat. d. l.fi non fuerint.ff.eodem.Bal.inl.
1. C. pro foc. ibiquc Mcnoch.cenfil. 145.num.3.vol.i. vbi plu
rcsrcfcrt Do&t.
Scd
 IDE SOCIETATE, 369
%itlfftffi. Sed quaero fecundò,quandocapitalccft inæquale, an pof. X,
fittunc ficii pa&um,& valeat,vt pârtesfint æquales lucri,eti
amfi vnus plusaltero contulit in focietatc.dic quòd fic,pröut
ttj uMt* fentitCorne.confil.187.columna tertia,& confil. 166. colum
mήtuf* nai,lib.3. quem fequutusfuit Crauet. conf. 173. columna pri
ma, verfu fcd ad præmiffà, Menoch, de arbit. iud. cafu izg.
in fine.
M. \iiri* Licet contrarium tenere videatur Didacus Couar.var.re
sacrati,ę fol.iur.cap.z.lib.3.verf.3.& Didacum fequutuseft Purpuratus
, &:x£;* inl.fipafcenda,numc.31.C.de pa&. & Iofeph Ludoui. in col
av£ia* le commun.opin.conclu. 33.verf.& ideò, & feq. vbi infert ad
plura.Itaque proconcordia poffemusforfan dicere quod tale
, fimtit* pa&um válet in vim pa&i de per feimmutando naturam fo
„suslo;' cictatisin pa&i vim,& cenfetur illud plusdonare, ita intclli
oCorne.Crauet,& Menoch.fi autem dicas quòd non valet ta
i;j* cpa&um fecundum Dida.& Purpu.intellige fecundum geo
„{ludim ; metricam proportionem, & tanquam paétum infertum non
immutansnaturam focietatis,quia eftcontra naturam focie
ittm ;it:
tatis,cogita firatiomca tibi placeat, non poffum mclius pro
nuncdeclarare.
Sed quid fi fiat pa&um,fvt vnusfocius habeat partem lu
cri,altet verò folùm damnum,valetnetalepa&um? dic quòd
non,quiaeft iniquum, & eft contra fubftantiam & naturam
contraâusfocietatis,d.l.fi non fuerint,%.Arifto. ff. pro focio.
Zaf.cap.iz.fuorum intelle&u.
Hinc eftetiam,f quòd non valet pa&um in focietate, vt
resdatæ in focietate fintad periculum accipientis, & non ad
periculum dantis, nam talepa&um videtur contra naturam
& aequitatem focietatis,vtper Ang. de Clauaf, in fua fumma,
1n verbo,focietas, in z. parte,in fine, & in hoc cafu confuluit
Abb.conf77.volum,t.& Cæpol.conf.* 9. nu.z. in ciui. Alex.
de Neuoconfi.9z.in v.artic.vbi latè. - -

Sed quaero tertiò,fan poffit fieri paétum, quòd ponens

9perasin focietate teneatur ad interitum medietatis capita
lisfubeundo eius pericu!um,& tamcn non participet de cap.
tali,feddelucro täntum? in hoc cafu cófuluit latè Martianén.
inconf.36.ibi tenetquòd fic, & rc&è, ad qucm locum rccurre
propleniori intelligentia.
Quartò quæro,quid fi fiat pa&ü inter focios, vt legitima
&iuftâ hæreditasdiuidatur, de qua hæreditate intelligetur?
dic quòd intclligitur tantùm, vt communicetur hæreditas, q
Proucnitabinteftato,nonautem quæ prouenitcx tcftamêto,
Nn 5 ` l.3.§.
57> T ET R. NICO L. Moz z.
1.5. $.de illo.ff.profoc.Iaf.in l.vnica, C. quando non pct. par.
ibi Dec. & alij.
9 Quintò quæro,an valeat pa&um,quòd focietasinfrà cer
tum tempus non diuidatur?dic quod fic,pcr tcx.in I. fi conuc
mcrit ffpro foc. Capic.dccif.174. num.7 intelligc, vt pollit fic
ui pa&um, vt focictas fit indiuifibilis víque ad mortcm vnius
fo, ij, pröut declarat Cepol.conf.4i.fub nu. i.& 2. Dec.confil,
ze3 coium.2.& conf.44 ..colum.4.Ruy.conf.34.volum.i. &
conf. v 12 co.& conf. 13.vol. $.Ro! conf.84. vol. i, fcdusfificuct
;
pactum, vt focietas in æternum cffct indiuifibilis, & fic paétü
de p rperuo non diuidcndo,tex. cft in l.in hoc iudicio, $ fi có
uenuat, ff commuu, diuid.l.fin.C.cod. tit. Alcx.& laf.inl.fi nó
fortem, $.ti centum.ff.de cond indcb Roma.conf. 13. Alcxan.
conf. 13. vol. 2. Pra&i. Papien. in foi ma libelli pro haeredita.
vel rc firgulari diuidcn.in vcrb.domum, Cur, (cn.io conf.32.
Marí. fingu. 9. lat. in $.quaedam,lnft.dcactio. col. 8, quia non
valet pacium vt focietastranfeat ad haercdcs, dcclarando vt di
ximus fuprà, & diccmus infrà,col.fin.
uo Sextò quæro,an valeat paélum inter focios, vt filia vnius
focijdorai i dcbeát de cömuni. & de filia alteriusfocijnihii fit
di&um*dicas quòd non,vt diximusetiá fuprà, quia talc paäü
cft iniqui,!cvüsfi etiam fici ct dc altcrius filia, & (icdc vitaq;,
tex cft in l.fi foc pro filia, ibi fcriben. f£ profoc. Dcc.conl.os.
\1 Pra:tcrcà accidentalc ctiam vocauipotcrit,quádo respofi
tæ in focietate perduntur,vel coriumpuntur,& (i in totum rcs
' perirent & annihilarentur, íocietas foluerctur,dc quo infr.di
cemus,col.fi.& cui periculo percant diâae rcs, vidctur dicca
dii, quòd pereant focietati,fi fuerunt pofitg commuuitcr,nam
focius, qui ponit induflriam,iefarciic focio non tcnctur, nifi
fua culpa, & dolo,de quo fupia.Vcl dic dißincìiùs,fccundum
lPet.què refert Cyn.in 1. l.C. profoc. quòd in illa focietate, in
qua alter capitale,altcr operas ponit, periculü capitalisfipc
scat ratione focietatis ante operasexhibitas fit cömune,fipoft
aliquas exhubitas tüc aliquid etiam fentiat de damno illc, qui
ponit opcras, fed fi poft omnes operas exbibitas tunc (oli po
ncnti capitale perear,quia fatis eft vt ponens opcras,pcrdat il
lasopcras, & hæc diftin&io maxime in confkicntia proccdc
rct, vt inquit fumma Angelica, in vcib.focietas,par. 1. nu. io.
at fecundum Bal. in d. l. 1. q. 3. vbi alias etiam rcfert opinioncs

12.
fiue ante operas,fiue poft perdatur capitalc, pctditur folüpo
nenti,quæ opinio de iure vcrior videtur.
Potciit ctiam vocari accidcntalc, quandoà focictatcantè
|
tcum
r.
pr. sociETATE. 37r .

istafafit Ę; contingit,vcl ob pa&a non feruata,vel obim

modicam focijfaeuitiam,de quo per Menoch.trac.dc arbi.iud.
jaiiifi(tf. cafu. 139. Cent.u.& noscolum. vlt.huius ordinisdicemus.
„mlldmii* Addc,quòd accidentalc vocari poterit, quando focietati is
g itpofif; iam contraétae adiungitur alia focietas,& mutantur, nomina
isrúitu; reprcfentantium ipfäm focietatem,& tunc an vnica fit focie
: P«wi tas,vel plurcs,& fiqn9ua ccpfatur côtraàa focictas,confulu
;, solumu& it latè Decianus con(. 11.vol 1. ibi vidcas. -

Σ? ;. \ II Quæ aâio detur ex focietate.

- -
-.
-

j| S V M M A R I A.
$imili*| 1 Ex contraäußcietatù oritur a£tioprofocio,quaaâioai, I.
„ΊÅ. vtraque parte eff dire£ta,& non reperttur contraria. I.
ipio : a Aâioprofìcie maßiturficietatefinitu regulariter.limi
ā ■; tanifi in cafù/ocietatu publice veáigalium. ^ .
Äoii | 3 Concordatio opinionum contrariarum. (famis. 1

$, si'* - «1 Aëtioprof6cio
Aiiioproßciodaturfìcio
famofà eft,&&hæredibws
damnatuseius
ea aâuonefit in-
contrafocios I.
I

Έ & baredes. -

ú, A PI O fextam columnam eiufdem ordinis, pro cuius t

Š
401b}
iv.
( declaratioue
a&iöem oriridicendum eft, ex hoc
pro focio,quiaab contra£tu
vtraq; focietatis
partc cftdirecta, /

.q. ioudid & non reperitur contraria,$.ex quibufdam, Inft. de pæna te

'T* me litiga ea rationc,quia nö variaiur nomen contraëtus, nec •

Š \}ά uti,
contrahentium,iuxta do&rinam
obhg,& in l.curatoris,C.de Bart.inl.confenfu.ff.de act.
neg geflis. -

gr. ;ì Et nafcitur hgc a&io pro foçió,focietate finita regulariter. * *

Ἄ
ù\ ;:,\
1 tamdiu.C.profoc.ibi glo.nifi in cafu focietatis püblicae,ve
lgtiin focietatcvc&igalium,in qua ante cam finitam pro fo
*? cioagi poteft,l.aâionem.$ nonnunquam.ff.pro focio. -

ap. j& Vel dicintelligi, quando agitur ad perfonales præftatio

$£? neshinc inde,fi autem non communicefur commuìis, etiam
ut*?
;stv* j.
| eaduranteagi poteft,d.glo.in htamdiu.
Vel potéídici,quòû i!!e tex.non eft fpecialis fed genera. |
;di-*;* lis,caufàverò cxempli fuitibi diâü de ve&igalib. ergo datur |

ru & etiam durantefocietate, vt compleantur ea, quæ debent com- |

s?*''' plctiinfocietate,vt per Perr devbal trac. de duo, fratr. in iz. |
jç par.prin.in prim.vbi refert,hâc opin.fuiffeGo£e,& Io. And. I
ga* inaddi.adSpcc.intit.de iudici.$.generalis.Sed haec opinio tu, |
- a* , itttiamA«çuifibiinilla gl. fin.vbi ponit vtrunq; intcllcäü. |
I
u- •; - -
Ego
|
I
 P ET R. NICOL. M O z z.
3 Egoautem crederem,fic concordari pofTe, vt altera opi.
nio procedat in focietate neceffaria,altera in voluntaria & li
bera,nempè vt regularitcr non detur aâio, nifi finitafocieta
te,quia repugnaret,vt aliqui fint focijinter fe, & agatur pro
focio,quaea&io præfupponit,vtfit finita focietas,& ficifta o
pinio procederet in focietate voluntaria,in qua non potefta
gi,nifi expediatâ focietate non recedere, & tunc poteftaginö
generaliter,fed pro fingulariarticulo,glo.ind. I. tamdiu.C.
pro focio.Alia opinio procederet in focietate neceffària,putà
in ve&igalium focietate, à qua vt plurimum non poteftrece
gi liberè,poftquam cft contraâa, ne praeiudicium fiat reipub
li.vel fifco,& tunc poterit intentariä&io pro focio, ita poft
§3 firmaui,reperi effe diftin&um à gl. & Bald. in d.l.tam
iu.C.pro focio,& idem tangit in d. 1. fionnunquam. ff.eod.
vbi videas pro pleniori inteifigentiâ , & vide Cepol. conf.4i.
fub num.6.in ciuili.
4 • ' A&io verò pro focio famofà eft, nam damnatusex a&io
ne,fit infamis,vt Inft.de poena tem, litiga.§.ex quibus,& Azo
3 in fumma C. profoc. num. 46. & fhæc a&ioprofociodatur
focio & haeredibuseius contra focios,& hæredes, vt pcr Azo
nem d.loco.

Quomodo annulletur, feu folua

tur focietas.
- S V M M A R I A.
1 secundum Modeftin. Iurecom, quatuor modùfniturß
ciet4*. -

2 societasßluiturmortenaturali,velciuiliyniuexfij*
3 Interdumfocietautacitè & confènfùtacitè ex comitii*
risprafùmitur.
Regulam vtfócietasßluaturmorte, limitanumprocede
re in veáigaliumßcietate.
societa, filuiturfinito negotio,cuiuscaufacoitaff.
Societas/oluitur bonorumpublicationeßcj.
Soluiturßcietas ceßione bonorum.
í soluitur fòcietas diffenfafeurenunciatiet;
-

intelligé& declarajiriiunciatiocalidefaäamf*
& aljsmodi.
-

Aliquan
 DE SOCIETAT E. 373
*;!;r. pi. Aliquando renüciaturßcietati tacutè, exemplüponitur.
untiii&li % Finiturfocieta, interemptuone rerumnaturalium,yelci
San£tiffi* ailium.
« igit rpio 10 Societasfimitur ex a£tione. - -

㣓:itio
u Societas annullatur,cum promiffa monfèruantur.
ia Amammulato contraëtu & diffoluta/0cietate debeat inti
innáC. mari his, qui cum aliquo ex/ocj* iure fócietatüpoffünt
«íìrì;m contrahere. -

a;dit: EN 1 Q adfeptimam & vltimam columnam,pro cu

Im, $tit;*
„io, Irajvi -
\ ] modis,narn inquitfModeftinus Iureconful.in I.4. ff.
ius declaratione dic, quòd focictas foluitur pluribus
profoc.quatuor modis finiri focietatcm,renunciatione, mor
te,capitisdiminutionc,& egeftatc.Et inquitVlpian. in 1. vc
rum,§.fin.ff.eod.quòd foluitur ex pcrfonis,ex rebus, ex volü
tate,exa&tione, ideo fiue homines,fiucres, fiuc voluntas, fiuc
a&io intericrit,diftrahi videtur focietas.Sed Petr.de Vbald. d.
traët.de duob.fratr.in 1i.parte princ.pluribus modis annulla
riaffercbat,& vltra nouem modos recenfuit,& Scb. Mcdic. in
tra£t.mors omnia foluit,ih z. parte, nu. i88. nonnullos ctiami
cafusadnumerare conatus fuit. • - _ . • - -

, Tu autem òmnes cafusrecolligendo, & fuccin&è & di

fîinâiùs dcclarando,dic primo foçictatem folui morte natu 2
iali,vclciuili vnius ex foçijs, etiam quò adfociosfupcrftites,
d.l.verum.§.fi.ff.cod.Mcnoch.confil. iv. nume.s.dénaturali
pttet,dc ciuili per capitis diminutionem maximam,vcl mc
diam,vel depoftatiohem, vel per excommunicationem alte
fiusfociorum,etiam fi plurcscffent focij, de quo fupta, quia
qui contrahit focietatem,certam perfonam clegit, &idcö ad
æredem non tranfit, quod proccdit etiam quód fuiffet fa&a
conuentio contraria,vt ad hæredcm tranifiret,l. nemo.l.adeò.
feod.§.foluitur.Inft.edd. fiquidcm pcr talc pa&um impedi
furlibcrtas, ca tamen, quae per defufi&um fünt inchoatâ per
Ercdes poffunt explicaii,l. haeres focij, ff. profoc. nihilomi
iiusfi confenfu nòüo placuerit inter $i; & fociosdefun
éi,vt focietasfit,nouâ focietascontrahitur,l.planè.ff.eod.Câ
ch«.Dcci. Pedemon.iyo.& nosfuprà.f Qujniimò interdüm fö
cictas tacitè, & confenfus tacitè in focietáte ex conie&uris &
praefumptionibusprobandispcrallegantcm praefumitur, re
houataq;(ocietäsexa&ibusfùbfequentibus,vt per Bald.conf.
199.yol.i.& 448.vol.4.Ang.conf.66.Butri.coiif. 71. ne;
&önf;
 4 -
PETR. NICO L. Mozz.
conf.*9i.Alc.conf.7o3. Rimin.conf.3oo.num.19.vol. 1.Ceph.
conf. 2 17. & 248. vol. 2.Burf.conf.zzo.vol. u.Bal.trac.deduob,
frat.col.6. vcrf.idco dico,& in l.nandatü.C.mand. Dec.conf.
2.3.nu. io. Parif.conf.84.nu.8.cxcmplum in pupillo, quando
tutorem haberet,&fic cflet capax ad contrahendâ focietatemi,
& vltra capacitatem interueniret aliquis a&us extiafieus de
notans animú,& cófcnfum renouandi (ocietatem, vt in cafu,
pro quo öfuluit Abb.conf*7. vol.z. Bur£conf.zzo.vol.z.nu i.
ID«cia.conf.36. nu. 24. vc.l. 1. & excmplificari potcft, quádo pa
truus continuaret habita:ionem cum nepote,& de cómmuni
foluebar colle&as,& alia faciebat, vti prius viuente fratrc con
focio,etiarn fi ipfe parruuseffet contutor, poffet cum pupillo
contraheic focietatem confentiente cötutore, dequo pcr Cor.
conf 196. vol.3. & conf. 1.vol. 1. & confil. 1. t. & 14. & zi. cod.
vol. Pari.conf.84.vol.i.nu.7.fecùs fi effet dicendum, fi praedi
&ta nö interuenerunt,& hgc videtur cofnmunisopinio,dc qui
diximus etiamh fupcrius. - -

4. Supradiéta támen regula & communis opinio, vt foci&

tasfoluatur morte,limitátur non procedere in facietate véli
alium, quæ tráfit ad haeredes,vt probat tex.in I. adco.3.1.pro
É, concuri entibus. Primò, vt publica vonducant
fucccdant
undò.vt
ve&tigalia.Sec fic conduxerint, vt hæredcs
* jm coiidu&ione & focietate.Tertiò, vt perfonâ fucccdcnsfit i
donea.Quartò, vt ipfi focijnon rantum cum locatore vc&igi
Iium,fed €tiam inter fe pacifcantur, vt haeredes in focietatc
fuccedant,de quibus ibi in g!.z.ad idem facit;l. verum,$.iiih;
redem,ff.eod.vide Dec.com £ 113.col. 4. Ruy conf9o.nu.7.li.i.
& larè per excellenrif. D. Ioan. Baptiff.de Hieron. in conf. hie
in fine tra& impreffo incipiente,deduobus,nu. 17. .
Secundò foluitur focietasfinito negotio, cuiuscaufà coi;
ta eft,vt inf.defocie.§.item fialicuius, & l.aâionc §. item fi
a'icuiusrei ff.pro foc. Petr.devbald.trac.deduob. fratrib. in
ii.q.princ in 7.folutio. Pileus q.3o.ntim. t.
tertiò foluitur focietas publicatione bonorum, feudcco
&ione focij, veluti f afiàs bona fint diftra&a : nan, cum in c
ius locum fifcus fuccedat,pro mortuo habetut,la&tione,$ Pu
blicarionc.ffeod.
�
uarrò folnirur cefTione bonorum,veluti fi aliquis ex fo
cijs möle debiri prægrauarus, vt carcerem euitet, bonis cedat,
iux I .c.qui bón cęde poffedhoc cafu,fi adhuc confentiâ£t
in focietarę, noua videtür focietascontraâa, $. foluitur, vfq;
in fin.Inft.defocic. Rimi.in conf. 377.col.3.- Et ani
-
 - D E *$ Cj CI E r A T 8, $7$.
,«li£jh \ et animaduerte quod non fufficit fola deco&ioniß etiam
in;i:duob, -
fubfequatur ccflio bonorum, vt inmuit Ang. Aret. in §. folui
■! D«xori tur,Inft.de focic.nu.x.& ita hoc intelligit Parif.confil 8. nu.
„o,qundo 4o & feq. lib. 1. quorum opinionem approbat etiam Stracca
äßêç dedecoéto.§.circa tertian1 ipecicm, nu. 47. & 4$. dicens num.
latiu* 49.fi vnusex focijs decoxerit,nô proptereà alios focios frauda
an, stimal, -
tores dici poflè,poft Anch.conf. 4oo.& Cum, cónf. 7 .
„olimut Qgjntò foluitur diffcnfu, feu renunciatione, vcluti cum
„gj'0? vnusfócietati renunciauerit, & hoc fi praefente focio fa&um
fit,l.fcd & focius §.abfenti,f£cod. Item hoc verum, fi non in
, «ommum terfit focietati remumciationem non fieri. Item,& fi renuncia
„«int:* .

jamp;* | tiocallide fa&a non fuit, veluti quia cum fciret focius fibi de
lequ6 1
latam haereditatem,eo animo renunciaret, vt fibi poftea adi
ret,nam eo cafu hæredirasilla communis fit:illa verò,quæ nó
„ fifti captauerit, fibi conceduntur,}.a&ione,§.diximus,& §.Labeo.
„** i ffprò foc.& $. manet, lnfti.de focie,
, !
rem de ifta renunciatione intellige, fi fiat iufta ex caufà,
&tcmpeftiua ncceflitate cogent*, vt fi quis Reipublicae nego
jnio, vt É ! tiísimpcditüs vacare foci- îiném É licèt illi remum
„dir* ,
|,i;o4? ciare focietatem,fecùs fi effet renunciatio internpeftiua, quæ
temerè,& in fraudem focijfit,& ea noii eft licita; l.fi conuenc
|1 „s;{di
j&* rit,cum dnabusfequenti.ff prò focio.& nota, quòd focietatis
renunsiatio poteft fieri per fpecialemi,& generalem procura
ię `torem,l a&i6ne$ renunciare, ibi Bart.ff.pro foc.& fic non re
ijuirit fpeciale mandatum,vt pcr Mauriti.tra&.de reftitut. irt
intcg cap. 23.,
Aliquando renunciatur focietati tacitè, vt quando plures
fratres nön cum patruo vitam faciunt, & aliquis recedit à do
mo.riam recedendo à domo dicitur tacitè renunciatum focie
tati,vt per Petr.de vbal.d.tra&.de duo.fiatr.par.z.num.9.A )
lex conf 92. nu 3.lib. . Nat. conf. ioo.nu.4.lib.t. Meno. conf.
jom*
Idò
£?
Ęí 11. in fin.vol.i.Vel exemplifica,vt per Nattam conf. io8 nu.4
quando vnufquifq; fociorum cœpit feparatim agere, & fibi
ipfi negotiari,l.itaq; ff.pro focio.Boer.decif.38.num.4..
„£
„¢*
Sextò finitur focietas interemprione rcrum naturaliüm,
vel ciuilium,veluti quia res, quæ in focietate erät nullæ, relim.
I,ai', qucrcntur,vel conditionem mutafférit, videlicet quia confe
ciaf*«ffeht,l verum.§.fin ffeo Martia fieri.conf.36.nu.is.
Septimò finitur a&ione, fcilicet cum ftipulor ab alio no.
uandi animo,quod mihi focius debet agere,áut fi di&t6 nomi
nc iudicium cüaliquo contraho negotiari,vc inquit tex.in d.
laâionc,in prin.& dcclarat l.itaqj ff profoc.glo.d.%. manet.
Demùmi
 |
6 PETR. NICOL. MOZZ.
I2 Ibemùm poteft addi, f vt focietasipfa ctiamannulletur;
quando promiffâ nofi feruantur,fiquidem fecundum Pet. de
Vbal.in 4o partc,colum.i. focietascoitaad tempuspotcftan
te tempus renunciari,quando promiffa non feruátur, pertex.
in l.cum proponas,C.depa&.I.Iulianus.§.offerri,ff.dea&io.
empt.l.fi conuenerit,%.final.ff. profocio. Capici. dcc. 174. in
fine,num.i6.& idem äïí ob faeuitiam confocij, ob
quam recedercà focietate licitum eft, Menoch. de arbitr.iud.
cafu 139. vbi recenfet quodin iure ob faeuitiam conccdatur&
permittatur. -

13
Et tandem procomplemento huiuscolumnæ quæro, an
annullato contra&u,fcu diffoluta focietatc, debeatintimari
omnibus his, qui cum aliquo ex focijs iure focietatispoffunt
contrahere,nealtcr focius inuitusobligetur,cum contrahen;
tesnon fint certi:& dic quòd requiritür,vt fiat proclama, vel
ponantur ediéta in locis publicis, vt perueniri poffit in noti
tiam eorum,& idem eft, quando quishaberct aliqucminftito
rem,excrcitorem, vel faétorem negociationialicui praepofi
tum,vel mercantiae,tex.eft in l.fed &f pupillus, §. de quopa
lam.ff.de infti.ibi Do&.& omnesfcriben.vide Gomcf. varia.
refol.iur.cap.defocie ta.fub nu.6.vide Dec.inl. quicumalio.
f£de reg.iu.nu.z.vbi allegat Paul.deCaftro, confi. 333. & in l.
1. §.conditio.ff.de infti.&in l.1.$. non autem, vcr. itcm alias.
ff.deexerci.vbi dicit fe confuluiffè,quòd cum duo mercatorcs
feciffent focictatem per quinquennium,quòd finito quinqué
„nio alter non tenetur ex çontfa&tibuscum alio celcbratis, li
cèt contrahentesi gnorarent finitam effefocietatem, quia de
buerunt perfcrutari, & feinformare de qualitate focietatis,
per reg.qui cum alio,f£dereg.iur. quæopinio magis Plac£;
itantéfcilicet contraâu fociètatisperquinquennium,&tráß
a&todiâo quinquennio. -

Et quiä mihi venerunt præ manibus quaedam confiliaex

cellentiífimorum virorum,ideo volui intérfercrccaadplcni
orcm cognitioncm iftius matcriae.

CON.
 f) E soct ET ATE. 37y
=:, CONSILI v M EXCELLENTIS.
;;:ii; D. MANENTIS COSTAE
íí M A C E R AT ENS, I. V. D.
fati,ié:
g*'';' In materiaSocietatis, & fignanterin illo pfì
:; άo, An filiæ fociorum decom.
icsti-* muni fint dotandae.

nntqur** . _... s V m M a * 1 4. -

jir* i Filießciorum,am decommunifint dotande, amimportio

;ic:itis? : nemßcjdotanti, do, imputari debeat. mum. 2.
sum;'^t'
Är,* * Doiiori diffinguenticateriparibußupergffandum.
'Κζ 4 4tqualitas inßcietatibusfemper jf/eruanda.
';„;i;, f Fraudibus femper obutandum.
juja* 6 Opimiones vbi diuerßfünt, antiquioribus adhaeremdum,
„$££* mifitextus expreffus in contrarium reperiatur.
;6;1 £ 7 Confùetudo regionis plurimum attenditur imfocietati di
; nifione, que veniant imputanda.
Ἄere, s Iocalia aut bona mobilia filiæ tempore nuptiarum data,
Ę am impartem patris dotantis dari debeant.
iis**? * Dotüde accefforjs, & appendijs,prout de dote ipfâiu
sę | dicatur. -

: w' io Fraterßcius,quodcaufámaleficij erogauit, amtotum in

%j? 1! fumportionem,an verò focietati fit erogandum.
?* u Fraffupræmortui hæredes, amtemeamtur rationem redde
readminiftrationü bonorum fòcietatù, cuiuspater nego
:*'j, tiageßit,
- 12 Adminiftrator rei communi , rationem reddere temetur.
1* Frater adminiftrator rei cómunis,necnö eius baredes ra
* I tionemreddere tementur. nu.feq. alias ad intereffe quan
C0\ ] tum imlitem fòcius iurarit,tementur.mum.uy.
16 Mater fimpliciter domina, & vfi fruâuaria reliétaper
exiftentiamfiliorum teffatorü alimenta tamen confequi
iur,nifialiter voluntatem teftatoris effepercipiatur.
O9 In*
 MANENTIS COST AE

* In Chrifti nomine, Amen.

§§3 EQVI sIT VS, vt fuper propofitis dubijsquid
§. ó ÉiurisIit,rcfpondere dcbeam,cgobrcuitet & conclu

-
ä δ' fiuè (ubijciam id,quod dc iure,& mcræ veritati,&
§§ aequitati cöionum c(fc arbitraborta:idcirco fupcry
moquoq; dubio quäbrcuiftifhtpotcto,fcmo omni argumé
iorüm,& longa allegationum copia,iuxta pctita, pro viribus
fatisfacerc conabor.
Et civca primum dubium,dum quæritur, anßante tucita
focietate vniuerfali omhium bonorum inter duos fratrcs,dos
data filiae pcr vnum fratrcm dc communi dicatur data,an ve
sò in eius pavtem imputavi dcbcat? Ncgari non potcft, quin
profuuda,& aita fit quæftio,in qua DD. non folüm alijalijs,
ícd fibi ipfi contrarij fucruht.vinde Bero.confil.i9o. in princ,
vol.i.dicit,quod DD.antiqui & moderni ita variarunt,vtvix
difccrni poflit, quaenam fit magis com.opi.& Fcdc. Scot. Re
fponf.lib.4. rcfpon.9o.inquit,quod plurcsin hac i* funt fen
tentiae,quàm capita,adcò,quod Petrjdevbald.tra&. dcduob.
frart.par.6.q.9. poftquàm latè vtrinq; difputauit, attentama
gna difficultate dixit,vttamuis opinionem finc pcccarotcnc
ii pofTe,licct is quifquis<ii in addi.ad Alex.in conf.zy4. vol.
hoc Petri diéìum mordcat.
Primam igitur paitcm, quod talisdos data filiae pcr pa
• trem,dc communi dari debcat,& in cius pártcin non fit impu
tanda,tcnucrunt But.conf7.in prin. Alex.conf.zo.vol.3. Bal.
in l.fi focietatem vniucrforum,& in l. cum duob. §. fifratres,
ff.profoc.& in l.fi patruus.coi.4.C.com.vtr.iud.Anginl. «x
duobus.ff.dc ncggcft.& confi.6o.Soc.conl. i9i.vol.z.&conf.
4.cum feq.vol. 3. Neli.à S. Gcmin. & loan. Baptifta dc Saxo
Ferrato,quos refert Soc.d.con(. 191. Dcc. in authen. quodlò
cum,col.fin. C. dc coliat. & confil. 66. Mar. Laud. & lacob.
But. quos rcfcrt Iaf.in d.auth.quod locum.Ruin. conf. 101. &
confil.; c&.vol. 1. Paul.dc Caft conf.3o4. fupcr primo quaefito,
& conf.3,8.ad primum, vol. 2. Hieio. Zan. intcr confilia Soc.
conf.6o.vol. 4. Ant.de Rofel. quem refert Soc.d.conf.4.vol.4.
Hert.confil.39.vol.z.Rolan.à Val.confi! 91.volum. 1. Cag, in
1. fi ernancipati, num. voz.C.de col. Thob Non.conf. 64. Mc
noch.de Arb. jud. lib.z.Ccnt.z.caf. 127. Et hanc cffe commti
nem atteftatur Dec.d.confi.66. & Rol.d.conf.9i.& cffè magis
communem attcfiantur Cagn. d. I. fi cmancipati , & 1 hob.
Non.d.conf. 64. A!te
 to N SI I.1 V M D E S OCI ET ATE. 379
l. Altcram vcrò,& contrariam partem, quòd imò talisdos 2}

cbratin portionem focijdotantis imputaii, firmant Spe. in

{j;ii tit.dciud in 4.par.%.fi.verf.quid fi vnusex fratrib.Bal.in 1.fi.
„a&αι C.dcdot.proni.& in auth.ex teftamêto.C.de coll.& conf. 159.
a;;iitiX | vol. 3. Pap.in for.libel in caufa focietatis,verf.vndccunq; qu;
;aÑ;*; | -
fita,Rom.con£i45 & conf. 413. Pet.de Vba!. in trac. de duób.
fiatr.par.6.q.9. Anch.conf. so.circa fi.vcr£tcrtium dubium,
snriig*
1'J, e. Alcx.conf.£7 & confi$4.vol.v.Saluft.apud Alex.conf.76. vo
lu.4.Alb.inl.6 focius pro filia,f£profoc. Ful. in d. l.fi focius
„$int: ! pro filia. Paul.de Ca(t.«onf.96.ficdi&a Cornelia,&conf. 366.
Aug.ff'* ; omnipotentis Dci,vol.i.Soc.conf 46.vol. 3. vcrf. circa aJiam ,
„urā**! dubitationem,& conf.19v.verf. circa quartam, vol. 2. laf. in
Q!! ;*&*'
auth.quod locum,col.4.C.de colla.& confil.29i.vol.i.in §.fu
jm iji* erat,mu.tit.Inft.de a&.Corn.con(. vz4.col. fi.vol.i.& conf.3v.
j;infi vol.3.& conf 38. vol.4. & conf. i24, & feq.vol.eod.1.Crot in re
„iìu'*" pet.l.fi conflante,f£fol.mat.Neuiz.in fil.nupt.li.z.nu.83. Ber …
,;;$% tran.conf.336.col.fi.vol.3.& conf. 179.vol.z. isquifquiseft in
„h*it ju -
add.ad Alex.d. conf., 34.& im add.ad Dec.d.conf.66. Pari£cö
„££*! fil.83.num.$.vol.i.Bero conf. 19o.vol.i. Fcder. Scot. Rcfpon.
lib.3.refponf 9. Mandof.in addi.ad Rom.d.confil. 145. qui re
„ut iftn*
„;«a* .
ferendo opiniones, vltimam g;$; not.per
[f. jj*#" glo.& Bart.in 1. Marcellus.§.Sabinus. ff. adTreb. & hanc éffè
communem atteftantur laf.fuper allegato conf.29i. Crot. d,
$atì £t£ ;*
l.fi conftante, Neui.in fup.citato loco,& quod fit magiscom
mun.dicit Soc.d.confi. 46. laf. d. auth. quod locum. Bero.d.
ref j£; conf.i9o.nu 1 o.& nu 26.vbi etiam dicit fequendam in iudicá
j£;* do & confulendo, & quod eam femper fuit fecutus Mand. in
i&, $. ir. addit. ad Roman. dicto confil. 144. immò is quifquis cft in
ini$j -
add.ad Dec.d.confil.66.dixit hanc veriorem, & in add. ad A
Ā£
jú& §μω lex.d.conf. i34. inquit, quod contrarium tencntcs multum er
, g* rant,& quod cœcutiunt in re clariffima. Quid igitur tenen
dum ? in præfenti difficultate mihi placet mägis opinio,
quod talis dos in partem focij dotantis imputari debeat, &
omiffis iuribus & rationibus, de qujbus pcr D D. ad id te.
nendum. -

Primò me mouet, quia Cor. d. confil. 286.col.fin. volum. i.

& confi.yi.vol. 3.& conf.ss.col pe.vol. 4.concordando opini.
qnestrnct,vt quandiu durat focietas, dos fit danda, & foluen.
dadecönuni,& in hoc focius dotansfentit vtilitatê, at focie.
tate foluta,dcbct imputari in portionëdotátis, §diflinâion&
fcquitur isquifquis éft in add.Alex.d.cöfis 4. vof.z.& 1fte mo
dus mihi fatis placct:quoniá,vt inquit Sal.in l.filiae cuius, in
Oo * Vςr, cx
4*6 MANENTIS COSTAE ,
I ex præd.glo.C.fa.crc.poft Scnccam,qucmibiallegat,Doc. di.
ftinguenti cæterisparibusfempcr eft (tandum,quia magisap
Ê veritati,pro quo diéto faciunt plura iura quæ al
at Moder.Taurin.videlicct Bo(kusin rüb.deiud.co!. 4.
� Secundò,tquia in focictatibus iftud femper anteoculos
eft habendum,vfcqualitas (eruetur,& quod fócietatesad in
iu(tum non trahantur.l.pe.infin.C.com.diuid d.l.fi.C.com.
vtri.iud.l.quod cnim.§.t.l.in propofita.ff.profoc. f«dftante
contrariafententia,iniuftitiafacilè fequi póffet, quia nifita
lisdos imputaretur in portioncm dotätis,effet in potcftatefo
3 cijdotantisfraudare confocium dotando filiam,aut filias, po
7 ftca diuidere,quod tenderet in maximium prgiudicium focio
rum, & fraudibus fcmpcr e(t obuiandum,i.ififundo, £dc rei
vcnd.c.Clcm.t vbi Card dc vfuris,Clcm. .5. fi.vbi ctiam ipfe
Card.de conceffione praeben. -

® Tcrtiò,quia vt etiam atteftatur Bero.d.confil. 90. volu.t,

bD.qui hanc fententiam (equuntur, pluresfunt num.ncmpè
az.vtcx numeratione conftat,& maiores grauiorefq; funtau
thoritate,vtapparet,& præfertim, quia inter DD. contrariae
fententi£ funt quinq;aut fex DD.qui fimpliciter abalijs DD.
referuntur,& eorum confi. mon rcperiuatur.
Nec ob.quodTho. No. & Rol. à Valle Moderniorcscon
trariam fequántur fentcntiarn, quia & pro ifla parte funt Mo
derniores,vt fup.deduétum fuit Sed vlteriùsdicitur, quod in
omnib. quæftionib. occurrentibus, vbi diuerfæ funt opi. DD.
potiùsadhærendum eft opinionibusantiquorum, quam Mo
derniorum, nifi reperiatur textusexpreßus in contrarium, vt
fingulariter dicit Pap.in fua pra&.in for.capitulorum,quan
doteft.prod. ad aeter. rei me.in fine,quem refcrt & fequitur E
uer.in fua Centuria,in loco ab auth. maio.verfu.ad vnum tá
men aduerte. - -

Quartò,f & vltimo in præfenti cafu mirificè,& plurimâ

ad id tenendum me mouet,quia in diuifione focietatis, quæ
veniant imputanda,& quæ non, attenditur plurimum con
fuetudo regionis,& loci, vt dicit Sal.in l.cum duobus, 3. inter
fratres,in fi.£profoc.quae confuetudo in loco dicitur lex, l.
ÉÉÉÉ; vt mihi praefupponitur,in tcrraS. Gcne
fijfemper haétenusfuit obferuatum, quoddos imputetur in
portione dotantis, ftandum eft igitur tali diutinae confuetu
dini,quia minimè funt mutanda, quæ certam interpretati6
nem femper habuerunt,l.minimè,f£deleg. vndè expraediétis
fequcndam arbitror hanc fcntcntiam, tafiquam magis iudi
cio
-
AE , CONSILIV M D E SOCIETATE. £u
ibi,'gtMxi dicio meo veram,communem,& æquam,hancq;firmo, præ
umqú mugii; fùppofito pro vero,quod talisdos non fuerit promiffà,& folu
iuriiunqui tade cófenfu & volütate fratris, pröut mihi eft præfuppofitü.
isd;ii&* Circa fecundum,f quid iuris fit de iocalibus, fiuecuntio,
lamrriant:«is, aut bonis mobilibus,quaedata fuerunt fecundùm confuetudi
¥$tus¥* ncmàpatre filiæ tempore nuptiarum.breuiter fentio idem,q>
„JdliCi*. in partcm patrisdotantis impurari debeant, quia iftafunt de
γοῖς ἐi* accefforijs & appenditijs dotis, f & de his iudicatur pröut de
aft, quifi; ipfà dote,linter focerum,§.cum inter.ff.depac.dot.i.Et.C.de
jainj^;it* iur.dot.per quae iura dicit Alex.conf27.videretur,vol. 5, quod
„m;iviii* fieutdos imputatur in legitimam,ira etiam debent imputari
„quiduº* ifta mobilia,quia funt depertinentijs & parificaris,ad quode
„finiofk* tiam facit,quod tradit Ana.conf.36.Ro1.a Valle,in trac.delu
j. in$idìmi* crodot q.3o.& Cag in l.cum principalis.ff.de regiur.
Circa tertium dubium, f quo quaeritur, an frater focius,
„Î** ! quòd ex cau(a maleficij erogauit totum in fuam portionem,
„minum ■* an verò focietati fit imputandum?Refp.pccuniam, quam fra
„liodjfit* ter foluit, vt fe caufa maleficijcarcere eximeret fuo proprio,
„pptor? non vtriufquedamno cedere, quia quod foluit fociusomniü
jbili;!' bonorum ex caufà maleficijde focietate non detrahit, l.cum
duobus,§.quod in alea f£profoc. per quem tex. ita in termi
'j,'atijç*; nistradit Rom.con(. 145.col. z.Petr.de Vbal. in trac. de duob.
iiia ;* fia.par.3.q.z3. vbi ad hoc allegat Spe. in tit. de iud. in 4. par.
„Jt,* t? vcrfquidfialter,& nouißimè tcnet Fed.Scot.in lib.3. refpon.
j| 9,refponf. . \
„.i:;%
Q;u[m], qua; 3.
Circa quartum,fan hæredesfratris præmortuiteneantur
rationem reddereadminiftrationisbonorum focietatis,cuius
m. ja'
c;t „0fiM' -
pater negotia geffit.&ad rationem reddendam obnoxios cffe
pro veritate iü(titiae concludo, quia quilibet adminiftrator
reicómunisexiuris difpofitione tenetur de adminiftratione
faâa rationem reddere,c.qualiter & quando.il. v. deaccufat.
&efttex.& ibi not.per Bart.& alios in 1. 1. $.officio. ff.detut.
&rat.diftr.Ber.conf. 191. num.13.vol. i. & cum concor. Rol. à
Valle.conf.49.vol.i.f & in fratre, qui bona communia admi
niftrauit,vtrationem reddere tencitur,traditSoc.confi.37.vo
lum.i.Abb.confil.iz.in 6.dub.vol. i.conf. 49.col. 1. vol. 1. Ro
ma.confil.414. & ibi Mand.in addi. Dec. conf. 178. colum. i.
£$££ 6. Fed.Scot.in d. li.3. refponf.9. Rui. cö
fil. 19.num.1 v.cumfeq.vol. 3. Et mortuo fratre, f quod rcddi f�
tiorationisfuosadftringit hæredes,voluit Dec. conf. iio. col.
fin.per tex.in l.3.§.haecääio.ff.dc neg.geft.Bocr.dcc. 59. Aym.
d.conf.19.num.6.
- Oo 3 Quòd
 i. M AN ENTIS COST AE
15 Quôd fi vt par eft,ratio non reddatur,tenetur adintereffe
quantùm in litem a&or fociusiuraucrir, vt tradit Dcc.confil.
178. col.i. Plot.in repe.l.fi quando, numc. 496. C. vndcvi. Ca
* ualc.in trac.de tut.& cura.num.2>¤.
Nec ob.fi dicatur,quod vterq; frater negotiationes focie
tatisadmniftrauit,& exercuit,vnde videtur,quòd alter altcri
non teneatur ad rationem reddendam, vt in terminis vidctur
vclle Paul.deCaft.conf. i49.nö fequendo ordiné,vol.z. Quia
dico quod quädo vn* magisadminiftrauit, & magisexercuit
adminiftrationcm & negotiationem quàm alter, ille poteft
cogi ad reddendam rationem alteri,qui per non tantum tem
puis, vel aliqua leuia negotia exercuit & vterq; de adminiftra
tione alteri reddere tenetur,vt in indiuiduo tenet Soc. confil.
24.volum .& Ang.conf. 285 colum.6. verf. & fi inter diétos,
& quod dicit Paul.de Catt.procedunt quando & rcfpeâutem
poris, & refpe&u bonorum vterq; pari modò adminiflrauit,
vt in pumάo optime docet Bero.confil. 19 .vol. i.
Circa $.dubium,an quod frater perfoluir ex caufâ afffide
iuflionis debeat in fuá portioncm imputari. Rcfpondeo quòd
ex quo fit debitum merè voluntariü,& nó cx caufà focietatis,
qy fine dubio alter focius non tenetur,ita quòd aceedente in d.
debito fideiubentis culpa,vt in focietate vniuer{ali, de dcbito
volütariè contra&o extra causâ focietatis tradit Ay.confi»9.
nu.8.verf.quod debita,vbi allegat Alex.conf. vss. in fin. vol. 2.
i6 Circa vlt.dum quæritur,an matcr dcbeat côfequi integrü
vfumfrum&ü,an verò tantum alimenta. Rcfpondco, q fiin
teftamento fuit fimpliciter reli&â domina , & vfufrüäua
ria,q per exiflentiâ filiorü teftatoriscófequi debet folüalimé
ta,vteft cómunisomniü opi.& tradit Dec.conf54.Gtz conf.
99. nu.8.Soc.iu.conf. 94.vol. t. & cum plurib.concor.Mand.im
add.ad Ro.conf. 153. & latißimè Anr.Gab.in tras.com.concin
tit.de vfufr.concl.z.lis.Nifi ex vcrbis aliter , olligatur, & aliâ
teftatoris voluntatë effe percipiatur. Sed quia tcftamêtum nö
vidi firmiüs,& apertiùs, fuper hoc refpondere nö audeo,&ali
menta ex ipfius teftatoriscófuetudine, patrimonijquantitate
• & ipfius perfonae qualitate cöfideranda,& moderáda funr, vt
in pun&o tradit Ro.d.conf. 133. qui modusalimentorüprop
tereà totuscómittitur arbitrio iudic. vt copiosè tradit Meno.
de arb.iud.lib.z.conf.z.caf. 169. Laus Deo.
Et vt fup.refponfum eft, iuriseffe arbitror ego Manentes Co
fta Macerat. Aduocatuscurialis, fàluo femper iudicio cu
.
TJ

jufquerc&iusfenticntis. In quorum fidem fcripfi &fub

fcripfi,&propriofigillo comprobaui.
 ID E S O C I E'r A'rE. £s
MANENTIS COSTA? -

«*.
a88Ìvtparct,rationon rcdlatur,tcnttuidi CONSILIV M EXCELLENTIS.
15
quanìminlitcmi^oi;íúaucti, ttni;*' D. BA P TISTAE DE HIE R ON Y_ •
J numc.495. C.vii:iiO* i
,., «oli P'or in rep* ifiqu*^ §. M IS M A C E R AT E N S. I. V. D. a.

uulc.intrac d:tut & cufa.autm.2>l.

- i;iinnsfixi
Nccob.fi dica:ur,quod
. f.
££Épofi;tiont$%*
quoiiit; alki
„,,„i,,&excrcuit,ynd* VIU°'"'*'""'"'T Supcr illo pun&o, An filiæ fociorum
sudminiitrauit,
-

yt tm ttffn iniyyiiti: '

!
m
ignaturadration£m. reddendam, vtint; * vol...Qu!
-
decommuni fint dotandæ.
coníi49^? Ęquendo ç;$ft
v,!lc Pau!13«Caß
íìgìadmifiiig'£'j 0:!
S V M M A R I A.
akoquç É xneiotiationcmquam Š
££'j£££
cogadrę Ë negotia çiç$*$£$x«fl ·
1 Dos promiffa,&partimfolutafilia deboni communibus
Š
us,
* v finttrdid*
duorumfratrumfociorum,aminportiomemfratrü dotam
tuomt & Anaconisi, colum 6 vaf &fiint;
'. tk imputetur, am verò de communipatrimonio detraha
3o3:rc ;átis tur,& quod importionem imputetur,plures Do£tores re
£fì l'j
?\e{tu 30
j.cali proccduntrimoi
-
"'' s;imiìitui,
-

cenfentur.
poris, & rcfpcd i.
* Contraria tamen opinioni Doéìores emumerantur,num.
««intonii %' aadfjifi#
„Τ¢ feq effâ, receptior num.;.
iuíion - -.
4 Dodorafiper diäo contrario non eífaciendumfunda
f)!enttum,
; „5. dcbitur*!"*'
í.dubioal*'
,fine dubi ni$; i jtaitA;*'*
- u
7 Serietatütacite,& expreffaomniumbonorum,differen
tia improbatur.
* £ianti.
9pinio plenè difçutientü articulumpraualet obiter tra_
7 9pinionem communem curfù temporü mutari poffe, non
eftnouum.
* 9piniones communes maßumtur, creßunt,feneßumt, &•
intereumt imfeholii. -

Opimio communis ouiumgregi 4quiparatur.

In nomincfan&iffimae, ac indiuiduaeTrinitati.
à? VPPOSITA inter duosfiatrestacitaomnium
bonorum,quoad vixerint,vniuerfali focietate, re
3;
uOcatur in dubium,andospromiffà,& partim fo- t

§3§ luta filiae pcr corum alterüm dcboniscommuni. i

bus, âlterófratre prgfente, fcicnte,tolcrante,patiente,ac nullo
modo contradicénte, vei protemánte, ii, diuifionc focietatis
cx obitu fratris dotantis hunc difiìá,í, ciufdcm portio
Oo 4 ncm
/
584, BAP T ISTAE D E H I ERONY M IS
nem imputari dcbeat,vel de communi patrimonio tanquam
commune dcbitum,& æsalicnum, dos illa integra dctrahi
debeat? -

Quaeflio profe&ò non eft noua,vel leuis,fedantiqua,dif

ficilis, fiodofa, ac perplexa, in qua celeberrimi no(tri legum
vertices fæpè ac fæpiùs rationib.inuicem digladiarunt,ac va
ria,& diuerfa refponfa reddiderc, imò eadem in refibiipfis,
nedum alijs,parum conftantesturpiter variando contradixe
runt,vt ex infra dicendisapparebit,contra quos plurimum in
uehit ac excandefcit egregius inter nouiorcs D. Ay.Crau.con
fil.z$6.ad finem corundcm rcdarguendo inconftantiam, &
variationem, quae fcilicet non ab ingenijinfirmitate proce
dat,fed ab ipfa æriscupiditate, vel vt amici caufaeinferuiret,
in pcrnicicm animæ & honoris,vt pcr eundcm conf.zo.col.3
& alibi fæpè Doât.
Et cum articulus ifte hinc inde adfaturitatem legibus ac
rationibus per tot folennes, ac præftantillìmos Doét. abfolu.
tus fuerit,vt fuperuacaneum in praefentiarum fore duxerim,
corum motiua : ecenfere, veluti reco&tam crambem repetere,
cum ab omnib. videri poffint.Vcrùm quia hinc indeadeffevi
dentur tan antiqui, quàm neoterici afferentes de communi,
& de magis communi,adeò vt ob confli&tum opinionum prg
miffà quieftio valde dubia reddi potuiffet, vt bónum tunc cf
fe videretur Iudicem habere propitium. Idcircò pro eiufdcm
refolutionc,vt omnis prorfusambiguitasauferatur, adcau
merationem Do&orum omnium,Tquos pro nunc inucnirc
potui pro vtraq; parte deueniendum fore ratusfim,
Etprimò pro opinioneilla, qydosindiuifione focictatis
imputari dcbcat in portioné fratrisdotantisadducitur primo
loco Spccul.omniü in hac re antefignanus, in tit.deiud.in 4.
par.%.vlt.inverfQuid fi vnusex frátribus,&c quem fequitur
Baldus in l.fi.C.de dot.promiffione,in auth. ex teftamen
to.C.de collat.& confi.19.vol. 5.& in tra&.de duob.fratri, in
trac.Bar.nu. 13. -

Albericusin l.fi focius pro filia,f£profoc.

Fulgofiusin eademmet lege.
Petiis devbaiiiiraçãção fratr. par.6.q.uo.
Romanusconf. i45.præfentis,& conf.413.quoad primü.
col.z.num.5.
Ancharanusconf 3o2. circa fin.vcr.tertium dubium.
Papicnfisin formalibclliincaufa focictatisin vcrfic. vn.
decunquc quaefita,
- Ca[trcn
- -=

*4
Ari$; RtERONYMI$ qum
Κ • ;
E SocI ET ATE.
.o6.fid.Cornelia, & confil.336. omnipo. $85
Caftrenfisconfil.96.fid p.

«communi patrimoniori?
:
ΕΕ
„Sì Qj.iopioià;
imputaiidcx*
dcscat?
¤ .&rsalicnum,
-

sanus: do* illa inguédrali

*£
Êåímiarisii*
nm; tikgº
tentis,volum
„E 33vcnio ad primum
;134. vol.z.
ncdum alii b,*?
j,&&utila*'
smmui:dcbitum,&
--- f
«tpl juram
f.plca,inqua ig?
«lácrimin*
-
- SAlexande
aluftiusa
f.confil.i t confil. ííí2.repeti
petito confiil.io3. vol. 3. &
uchi Ę
- - -

Κξ.
«iiiagis?'
; g,„parumcofi piagg.docOntfilii;f- t.
;tom0 antcsturpiter' - -
ά
3ïçôïí
Soci §€¢íôáò
.2.
1. & confil.ios sicq
nfil.46.verf.& circa aliam
il.76.dubi
ci, confil vol. 4. cum pl ur.
- -

;£ j5mcntorundcm tditgucado inconftantiiP

r.:!; v. · · · r--: * fil.38. volum
:••.*•::::::::: .V 2.
- ubitationem,» *lib
av

9*
dat ΚΕ
Ę Å£g? íiiiinfmit*
jiigauitiº' γὰ
$.f lafon in Aut] Κ't. vol.3.confil.32.vol.3. & con
]m se::tr-
ÉÉÉ;:poa,
£*£ 3%
legúi :
•magis
org; repetit. l. fi confta
£É
ὰn l.lnfiit deaétiO. m, colum. 4. C.de collat.& i
Ctotusin
I. volum. 1. vbi Â
-

Ę pcr ΣΕ.
tusfucti stupri „;rítui* it:iudi*
3©í. È ylua nuptiali,
.•iiii; nte, liff.fol.matrim o. affercns fua f -

Åum
cum ibomcti'%
„ vila? [fint.Vcru „mixmi$;II
glutifcc jit:ini:* volu É efifììáôçôïíìl. 356. colum.fii, lib.z.num.?
.83. dum vlti
Åassi*"?'
â, niag;o"? Ę:
mnto:id? attsάσ'
mofi* numj; 4. vbi Š
§. rif.confil.8;. n .fin. volum.3. & confil.
confi 279.

fc Ęaurlui
miíía qùo? ispio;
jolufiont'! ăbiaicidi Åý
άambi £ìunt*
hab cpioyit, quíaátur.' Σῆ
Ê É;
É lans
.in ad
i.dubio, ÄÄ
volnd. d. confil. 134. volum.
„cratione? „astimom'
dtuipro" ;? cni Š*£&*possis" MädricusScot.confii
Alexan um. i. de magi
confil.9. lib.3.poftC grscommu

Éprimº
inyidi* f90 *£?
inioncil*?
3tion*f niu! ę \ii;i:i;nibusad Rom.irot.& mod.A.Apoft.ad
$$$ -
-

É
ßusin
Κειή
1,35}:a!' ¥
;3fiwm ,fiirit &c. Ęɤ veniat$.
.i;i:ii rcshuius opi „in d.confil.
E$ $i; Atfc inus.f£adT
sin.iuxta - in Mar

„:.Bit.^*'
Bar.nu*
;;;:;-* Ę
άia! utprofil* £yo[*
3«collat
-
ÉÉ Ę
ÉÉÉ; menfura,i£ii;
$i;E É bus pri
hium
tenui enti
mmuni pa ntiam
1one
- -
funt. 2
dos
s.

£golia?
jetìus «Vbal Å?,
1:gt. £; A ! ;£';
6®! %i $$$$$
É i focietatem 'niuerforum cn. & in traÄÄ.
& i vni . â

Roma „sconli**
Äja'a'"
apti$
j;i*
cipien ÉÉ';'
áíåíïí, t.colum.6 $$$E$,
a. de duobus l.cum duo
«l* n"*?;
Å.[;s:;|jia^
tii? \ct.ttfti
… -f.ei jitatis" μεί*
*£.atij !
„aï% Ęy;
inalijsrela
quibus loci
In dui tisper Rui
33:939mm
out fcribcn
u1n nus,
ntur!
, §.fratrcs,ff.
fic,& nota,üíïìåíïí
pr .vcrfi
[nia
& vtri.iudi lic11.
ÉÉ Spcc.vtno OcisΚ; äi Š; in
„£* (!}?
- - n . :?
procedat inf. contraria
Qς1¢tatCO
- u.

»;
£; -

in prin fgunt,&
'praefèrti cip.vol. r
c.

- inninmbo
O iiiììáôïí
fìOIum. if.
o 3 - •

Ange
*6 BAPTisTAE D E H I ERoN. -
I
|
Angeluscandem amplexus fuit fcntcntiam in l.exduob.
£de neg geft. & conßl.6o.
Floriámus in l.fi (ociuspro filia, fí profoc. prout Anton.
Gab.& a!ijreferunt.
Antonius de But.confil.7.in princip. & in fuo rcpcrt.iu
risCiuilis,in ver. focius,prout rcfcrt Iaf. 1n d.Authcn.quodlo.
cum,colum. 4.
Iumola confil.fuo,incip. in cafu præmiffo depluribus cft
viden, prout Soc. Dcc.Marfil. & alijinfrà relati referunt,quod
patct conûl.z&.vifo inftrumento, dum concludit, quòd dotcs
datæ filiæ alicuius, intclliguntur de communibusbonis fia
trum, fi datæ fint fcientibus fiatribus,nec aliquid contradiccn
tibus, vel protcílantibus.
Martinus Lauden(is, & Iacobus Puteus, prout eos viduffc
ferefert laf in d. Authcn.quòd locum, &aliorum nonnullo.
rum præftantiflimorum Confulentium.
Socinus amplè confil. , 91.volum.z. & omnium latiffimè
confil. 4. cum pluribus fubfcriptionibus fequentibus, vbi de
vcriori & receptiori. -

Hicronymus Zanncrtinus intcr confilia Socini 6. vo

lum.4.
Nellus deS.Geminiano, & Io. Baptifta de Saxo Ferrato, .
prout eosreferunt Socin.& alijinfrà relati.
Antonius Rofellus,prout eum citat Soc.d.confil.4.& no
uiores infrà.
Petrus de Vbald.in d. tra&. de duob.fratr. dum fatetur w
tramque opin.teneri poffe.
Paulus de Caft.confil.3o4.fupcr primo quæfito,ex confil.
s$8.ad 1. volum.z.vbi expreffim retraétat eiufdem contrariam
fcntentiam,poftquàm vidit præmiffam diftin&ionem,& con
cordiam Baldi, quod quidem non e(t deteftan.imò laudan,vt
conftat ex his, quæ tradit Crauc.d.confil.256,ad fin.& fic vlti
ma opinio præualet.
Alexandci idcm pleniffimè confuluit, vt patet confiI.7o.
volum.§.refponden.ad contraria, & præfertim ad opin.Spcc.
, vt non procedat in focietatc omnium bonorum.
Moderni apoflillantes ad d.confi).Soci. 4. lib.4. in litcra
H.vbi affeuerant, pro hac parte confuluiffe.
Bencdiaum dc Accoltis, & quàmplures Aduocatos Flo
rcnfj nos.

Peciuseandem fempcr ampJexus fuit fententiam & le

geudo,& confulcndo, vt patct confil.66. & latiùs es. colum.
2. COn .
 N I) E S O C I ET AT E. *7
pristar DE HIER08,_,,
„ £íÉ iilaiu*,
{% ».confil.3o3.colum.vlt. & confil. 548. atteftan.de communi,&
§ gcft.&cotiil63.
in d. Authen.quòd locum, num. 9. exprcffim improban. opin.
f;';;„usiniiiioxius?i0 filia, fi piofxf** Iaf.& Rom. -

;.'iir«f«runt. j* . -:- t,
• Marfil fing.344.taciturnitas,colum.3. verfi. teneas etiam
menti, poft Dec.
c*;'. But confilt in Efif. Chaffanaeus confuetudine Burgundiae, fol. 316. verfic.qug
-

„'E%j** Íi:;uiis*lum 4 • • . .
-
ro,num. i.vbi fequitur opin. 1)ecii.T
Ruinus confil. ioi.nu. 1 5 & latißimè confi!. t^ y.vol.t. vbi
« Ę
out Soc. D« Mail &alijinfi*" luii:,quç*
de magis communi,& confi. zi.col. i.vol.§.affcrit, quòd dum
alias pro hac parte confuhmir,fubfcripsêre,fe eius confilio om
vidcm 'Äöntium*
- t.
dum ïe
mC ', •.
■
- - -

sic ® „Îïdignu'* cO| lig;$itiº nes ferè totius tralig folennes poâores in proban.contrariam
iziilis ;'A.iiiibus** q fententiam,vt per éum videri poteft.
*. .. Riminaldus pro eadem fententia confultus refpondet,
tium, lida .^
Jlantibus,
titu;* pro- -
Tuteus, f*£j vt paret eius confil. 194. principalis, nu 13. verf.quo verò ad fe
;,aliorum * cundam,lib. 1. & inibi in eius adJit fequitur. .
Hippolytus Rimiualdus, eiufHem nepos, inter nouiores
non obfcurus,dum ad cius comprobationem citateDccium in
d.confil6§. * • .

Alcinruscon£;!. i 43 quæftio praefens. ita confiiltus refpon

det,prae(èrtiin vbi eft fa&ti folutio de bonis communibus,fra
tre non contradicente, vel proteßante.
Parifiusconfil.vlt nuim 2o.in fin.cum feq. vol.z. vbi fe
quitur opiw.Bal.in d.l fi patruus.
HieronymusCagnolus in l.fi emancipati,num.zoz.C.de
collat.vbi afferit hanç efiè magis veram, & magis communë,
quicquid aliter faflaffeueret.
fú. :.. A ffâ Natta idem confulen.probar, vt patet eius confil. 9t. vol.
-

vi0*<*
-

Å. v\i^%' -

a* 1ad fin.vbiexpre(Iim poft Dec. & alios improbat contrariam

fcnrentiam lafonis, & fequacium, nifi in particulari focieta
tc,& confil. 264. in finc. - "

Menoch.de arbitrar.iudic.lib.2.Cent.z.cafu 127. poft Dec.

Ruin.&alios,vbi magisreceptam afferit.
Rolandusamplifs.difcutiendo articulum fecundùm eam
confultus, refpondet eius confil. 91.vol. l. vri magis veram &
communem refpon.contrarijs.
Thobias Nonius fatisdiffusè pro eadem confuluit opini
one,vt patet ciusconfil.29.nu.z7. & latiùs confil.64. atteftan
dode magis vera,& communi,praefertim hodie.
j$£?'
çon- jíç,
aftt -
Gabriel.in fuis concluf.3.de iure dot. conclufz. r u. 3. vbi
p. ú4 ;a* demagiscommunialios more folito congeren.
Portius in fuis communibus opinionibus idem cenfuit,
paticntcfaltem,non contradicente fratre.
Man
 EA p-risTAE DE HIERoN.
Mantua idem confultus rcfpondct, confil. cius 172. poft
Dcc,& alios,
Albcnf,optimè comprobat eius confil. iz. nume, 2. cum
plur.feq. -

Bertrandus eandem confulendo amplexus fuit confil.39.

vol.a, & teftatur de communi.
Rubeus Alexandrinus eiufdem fuit voti, confil. 87. dum
afTerit,fecùs effe in focietate particulari vnius negociationis,
ncc ab hac recedit reétè perpendendo. -

Beroiusconfil.ioo.in 3.dubio, lib.i. fciente faltem, tole.

rante,& patiente,vel non contradicente fratre debonis$om
munibusdotari,& hanc magis communem atteftatur, limi
tan.ea, quae dixerat in primo dubio, ncc paritcr in effeâu ab
hac recedere videtur.
Crorus ex aduerfo relatus in d.l.fi conftante,praefertim v
bi fratres tacuêre,& non contradixêre dotationi dercbuscom
munibus,prout eum ad id citat Gabriel.vt fup.
uinimò funt, qui affeuerent vidifTe Bártolum'in qui
bufâaîleâuris in d.§.fi fratres,eandem firmare fentcntiam,
verùm quia in leâurisordinarijs, quæ circunferuntur, nôap
paret, eiufdem authoritas remanet in fufpenfo, licèt pluri
mùm adiuuet praemiflàm opinionem,quam etiam probatab
alijs non relatus.
Aymo Craue,confil.26.dum fæpiùscitat Dec.d.confi.68.
& apertiífimè explicat confil. 123. ad fin. vbi fcribit in codcm
mat cafuadillius comprobationé, & aßerit, quòd filia vnius
fociorum dorari debeat de communi,licèt antèa&usdotati°
nis non euenerit, dummodò ex aâis promifcuis& difformi
busfocietasomnium bonorum contra&a fucrit, vt Pctc""•
& confil. 159. num.9.
Ex præmißisitaque iam liquidiffimèapparet, hanc fcn
tentiami fecüdo locorclatâ, receptiorem effe, tum quia quam
plures funt numero, tam antiqui, quàm neotetici, tum deni
que,quia principaliter conclufionem fraâauerüt;!?! autem
ferfünâoriè, prout
3ue reddetur éx ex aduerfo rclatiferè
refponfionibus omnes,fplendidit;
ad contrarias decifioncs, &
do&rinas.
Nam quantum attinet ad decifionem speculat, refpon
detur,quòd non loquitur in focietate omniübonorum, Pro'
Eal.& fcrib. fuprè relati eum intelligunt, nec Moderniexad
uerfo relati, id negare audcnt, vt per Rcd.Scot.& alios, igitur
potiùs rctorquctur,quàm aduerfatui noftrae sond.i;,aldi
- _

DE .SOCI ET AT E.
partisTAE DE PIIERON. -

£t wnrum idcm conluli* rcfpondet, conAldum M Ad Baldi contrarietatë in locisexaduerforelatis, ref|pori

I etur,quòd Baldusfeipfum latiùsdeclarauit,diftinguen.inter
pcc.&alic*, omprobattius confiIn mmtiam, focietatem particularem vnius negociationis, & omnium
Äxaf optimt* bonorum, in qua vltima veniunt profpera,& aduerfa, & ple
niùs quàm alibi id explicet. Igitur ex praemiffis rationibus
P.lur.feq.
B«ttfa
ndus tandem orìa ìoim fatas* haec opiniomagis pleha,& diftin&a præualere debet, vt infrà
voli, & „aturd*commun* fubijciam.
iußem fuitvoi;«'i *e
eiu
iatcpartigl„iyniusnigci* |
RubcusAkxandrinus - Ad Pet.de Vbald.licèt afferat qugftionem dubiam,& vni-'
aßiit,fccus «Me infod cuiqueadhaereri poffit, tamen hodie pcr nouioresrcdditur a
rcà:pcr
ncc ab hacrccdit[II.190. pôdendalib,i. (dat:ílttm* pertiffima crebriori calculo comprobata. Igitur &c.
in ô dubio, : Ad Roma.in d confil. 145. réfpondetuí,quòd principali
B«toiuscon radiccntr Haiirâ;$tiº ter non difcutit articulum,fcd obiter adcomprobationcm al
we| non cont Att«£jtf,i*|
nnte,& patientt, agiscommum $uæ •eriusconclufionis, & rurfus contra cum eft receptior fentcn
munibusd „ari,&hanc " 6dubio, nt*P antttit
I tia,& eiusopinio improbatur,vt deduétum extitit.
tan.c? $i, dixcrati^ prim
j,re videtur. eft ait: • Ad Ancha.confif3o2. circa finrefpondetur, quòd fimpli
ôc adu*
hacicccdcft relatus ;„Alfiontam íetáú$] citer fequitur opinionem Speculatoris,vnde debet intelligi fe
m.änärdoti;" " cundùm doétrinam,quam allegat ad tradita pcr Bartol.in l.
,,fatisfacu:'* - ìigabiit! up. ami^* non folùm, $.liberationis, ff.de íô, leg, & f rurfus ex quo fuit 4
munibus?" u -
fibi contrarius,prout refert Iaf.in d.Âuthcnt.quod locum,A
|£m
| lexan.d.confil.i34. & Deci.d.con(il.6o. Igitufeiusdiâo non

â £itfaciendum fundamentum,argum.l.qui falfa,aut varia,ff.

locati. vide per Dcci.confil.io$.colum.3. & Crauct.contil. 16.
colum.fin. - - -

Adconfilium Caft.ex iam di&isrefponfio elicitur, fiqui

dem ipfemet retraâauit,& mutauit fententiam,quàm primü
yidit Baldidiftin&ionem. Igitur eiufdem vltima opinio in
fpici debet,vtper Roman.cofifil.327. iftgfunt rationés,colum.
2. Neuizan.infua fylua nupt.in Rubr.quomodo iudican.lib.
3.num.23. -

-
Ad confilia Alexan. &Saluftij76.cum (equen.vol.4. re
[* fpondetur,quòd ipfimet fatentur,& exprefIimi præfupponüt,
quòdinibi non agebatur de focietate vniuerfali omniüm bo
norum, nimirùm fidosfoluta in diuifione imputatur in par
tem. Igitur non merentur adduci in propofitó cafu de fócie
tate omnium bonbrurn, in qua veniunt profpera & aduerfa,
'Σ,mºti,'? & potiùsretorquentur, quàm noftræ cóclufioni aduerfantur,
Ἄκ# fa&o*3</°
jy*
& licèt idem Alexan.d.confil.87.an dos, lib. 4. fimpliciter fe.
x3 ad c3taii* quaturopinionem Speculatoris, tamen videtur débere intel
fonb* ,r*
et idpo^ ligi, & réftringi in focietate non omnium bonorum, prout
£
qu A$. artit:'
4*ίζ Ę.
?
«omm -
. ääumspecufitoris intelligitur, & prout ipfemet Alex. de
άοά?tamq*ntum μττβ fad:'cùmh jV*? ,,|*'?'
clarauit,& pleniùsconfuluit eius confil.7o.volum. 5. & quate
tiusvidcatur fibi contrarius; attcndi tamcn dcbctcius epi-;,
N m ioquit „gufì itęeif;g$*
&£
A.83n0 \*!!*'', vtp * W
&:v£, $.fu ;&fc 2.
ktiv: 'Ä¢ „¢* g»
£18 &m ?
(otάti,' actu',qu^
Ἀ ct08
39o . . BAPTISTAE D E H I E R O N.
* vbi pleniùs fcripfit,diftinguendo,& refolueri.contrarla; noa
autem vbi fimpliciter & indiftin&è locutusfuit, fortè vt cau.
faeinferuiet,& id præfertim,ex quo vltimo loco confuluit pro
noftra opinione, vt apparet cx prioritate confiliorum, argu.
text.in l.diui fratres,ff.de iure patro.& eorum,quae tradit Go.
mef.in §.a&tionum, num. 19. Inflit.de a&i. Abb.in c.bonae,il.
z.extrà de poftul. praelat. & per Rom.confil.327. iftacfunt rati.
ones,col.z.& eò magis, ex quo Alex. ex aduerfo relatus, mo
uetur rationibus manifeftè falfis, dum afferit, quòd dos non
proueniat ex caufa quaeftuaria,ex quo in focietate omniübo.
norum veniunt omnia profpera & aduerfa ex quacunq;cau
-fa, vt explicat Ruin.d.confil. izi.colum. 1. & rccentiores fuprä
%
relati fequuntur, f & rurfus dum conftituit diffcrcntiam in
ter tacitam & cxpreßam focietatem omnium bonorum, quæ
differentia paffim ferè ab omnibus improbatur, vt per Cra
uet. conßl.z6. & Rolandum, T hobiam, Feder. Scot. Bcro. &
alios relatos. Jgitur ex pluribus diâa eius authoritas mini
mè obcfie debct noftræ fcntcntiæ, ncc minùs contrariæ pro
defk. -

Ad Socinum in confilijs ex aduerfo relatis refpondetur,

6 quòdinibi non principaiitcr difcuffit hunc articulum,f fed
obiter,& incideiiter, & præualerc dcbct ciufdem opinio, vbi
principalircr,& piemifiimè ua&auit & confuluit,argum.l.vl.
ti.§.nmixta,ff.de nuner.& hono. Alciat d.praefump.reg.t.pr£
fumpt. 51. nun.4.cum concor.per Ccphal.confil.z78.num.io.
Rolan coufil 44.num.33.lib.4.prout nuncupatim in indiui
duo animaducrtit faluando cuni à contrarietate Federi.Scot.
d.confil.9. Accedit, quod in propofito cxplicat Soc.Iun.con
fil i.nu.14 v.& confil. ii9.num.36.vol. 1.fequitur comproban,
Franc.Burfat.confil.i8.num. 16. vbi infert, quöd hi non con
numerentur ad communem. - -

• Ad Cornei diftinétionem, & concordiam in confilijs ex

aduerfo relatis rcfpondetur, quòd cius diftinâio deftruit Pg
tiùs, quàm faluat communem opinionem, fi quidem ideft,
quod difputatur, an fcilicet dos in diuifione focictatis impu
tetur in partem,& ficet diftinâio Doàorisdiftinguentiscom
munem opinionem aliàsamplc&i debeat, ad trádita perSa
licetum iii 1. filiae cuius, C. famil. ercifcun. Grat. confil. 3o.
nume. 33. confiliis num.7. volum.i. & Socin.Iun confil.39.
num.78. volum. 2, cum concord. nihilominùs fanè intelligi
tur, quando diftin&io fua et vera, nec confundat, vel de
flruat communcm, prout in effc&u cflct, fi cius diftinfti^
pro
- _*

15TAE DE HIER0N. b E soc I ET AT E. „ . -

$9t
*A? Κά rcfoluatosthtº, ptocederet, cùm apertifììme fentiant, quòd tempore diuifio.
,bipleniùs fcrifii' nisdos per patrem filiæ foluta, non imputetur in eius portio
-
Äîinâ:locutusfittonluluitym
''. íimagositis?'*
autem vbi implicifc
■*"'* - ! nc, & fic cius diftinétio ab omnibus communiter improbe
frin[ciuit, tur, igitur &c.
appufttcx Ptioritate conliliwum *?'
- - -

íÊ
iutcpltt0 & eorum,qux traditûè -
Adauthoritatem lafönis in diAuthent,quòd locum, cir
noiinopinionc ''
text ff i| diuifratres,
ἙaaiA:inc» ca fin. rcfpondetur,quòdipfemet Iaf.limitat,contrariam fen
m,num 19. ln -
tcntiam ion proccderc, qüando filia dotaretur dc rcbus com
„«in $atio?"praelat. & fci Rom. (0„Î|3ritlunt*
kxtxadutf^ ię, m)
: cxtia* potu! munibus: & licèt rcftringat in bonis immobilibus,tamë eius
, inagis, excu9^ reftri&io nil fàpit,ex quo eadem eft ratio in vtroque cafu.igi
opes,col* &so nihildis falfis, dumaßrit,qu**}
e

tur eadem effe debet iurisdifpofitio, in vulg. & Do&oresin

uctur rationibus
,quxfuafi* qu0 „foddit: Omtu* difiinétè. Idem in vtroque cafu afferunt. igitur &c. & rurfus
„ueniat cxca fnera & àáuriae, quo**
norum ;eniunto nihil pro'pcr j,, &igrae*
-

opinio lafcommunitcr improbatur,vt pcr Deci.Nattam,Ca

;{uifi. & conlilisi.
gnol. Rolan.Thob. & alios. - - -

dum „iiuitafaquº*
ι. qunfui,f & rurfus... stcm omni"" norum,&
-
Quyaimò videtur fibi ipfi contrarius in l.vt nemini, co
4
lum. 1. in fin. C. de collatio. dum afferit, ego autem diftitì
guo^ad quam fæpè recurro, quòd aut fratrcserant focij om
nium bonorum, & ifto cafù tcneo cum Baldo, quòd non cu
ratur, an vnus plufquàm altcr cxpendat, y«l lücrctur, quia
omnia fcmpcr <runt communia,& in diuifione omnia æqua
liter procedant : fecùsfi non effent focijomnium bonorüm,
στάi i* hæc ille. Igitur fatis probare videtur noftram diftinétionem,
, sitkulum,l' & fcntentiam. - - -

Ad dccifioncm Croti refpondctur, quòd retorquctur con

fenticnte falrem fratre tacitè, vel exprefsè, vel patiente tole.
fante,& non contradicente vel proteftante, prout in cafu no
flro, igitur pariter corruunt (<qüaces eiufdcm,vt per Neuiz &
alios relatos. - - - -

Ad confilia Bertrandi exaduerfo relata,refpódetur,quòd

: in his Bertran, perfunétoriè loquitur, nec examinat articulü,
prout in confilio per nos relato,vbi etiam teftatur de commu
ni,& vt di&um eft, attendi & infpici debet opinio Doétoris,
vbi pleniùs & magis diftin&è peftra&at, ad tradita per Mc
• „**' noch.in tra&.rccup.poff.in 1.remcd.num. 192. & Burfd.com.
Acommu"
m!'.««n** . m.

a$ ìnéjg'j cjus gé ę A.
filioi.num.16. Grát.iefp.zo.nu.2$. lib. 1. Cephal.d.confil. 27o.
num.io.& feq. - - - -

sinio*":;ja Ad confii.Parifij 33. nume. 1$. lib. 1. refpondetur, quöd

loquitur in focietate particulati vnius negociationis, non
autem omnium bonorum, prout ipfemet exp!icat, nume
ro feptimo, adeò, vt eius authoritas minimè aduerfetur no
ftræ fententiæ, & rurfus nihil aliegat , & contrariuii, in
eonfilio per nos , claro, firmauit, licet re vera per diftin
άioncm íàluari potcâ, vt diâum eft ; crgô cius authoritas
ficqua
 E APTISTAE DE HIERON. -

392
nequaquàm adminiculatur altcri parti, vt ex praegniffis li.
quet. -

Ad moderhum apoftillantem ad Alexand.refpondetur,

quòd in caffum laborat contra ftimulum calcitraré, morden
do more folito magis veras & communes concor.acadhgren
donedum impijs opinionibus, verùm faturninis & omniiu
re reprobis,licet fua procacitate conetur aliter fuadere: igitur
eiufdem authoritaseft paruifacienda,præfertim ftantibus tot
folennium antiquorum & nouiorum authoritatibusin con
trarium. - -

Ad confil. Bert.i9o. lib.1. pariter refpondetur, quòd in fe

cundo dubio feipium declarat,vt nö prócedat,vbi fociuscon
fenferit tacitè, vcl cxprefse, vel pafus fucritdotari de bonis
communibus, nec contradixerit vel proteftatus fuerit : tunc
cnim cenfetur tacitè donare, & de communi detraheretur pa
trimonio fauore dotis. & licèt in cafu fuo fociusexpreffim
dotationi confenferit, nihilominüsidem fentit,quando taci
tè, & fic fciuit,& non contradixit, quod fatisex pluribusrati
onibus inibi relatis fuadetur, & prœfertim dum citat Butr. d.
confil.7. Socin.d.confil.4, & Dec.d.confil. 68. ergò fecundùm
eorum opinionem intelligi debet,quod etiam apertè demon
ftratur,dum refpicit ad contraria, & præfertim ad decif.Spcc.
& fequacium. igitur fulcit potiùs noftram opin.quàm aduer
fetur,vt per eum, num.38. cum feq. & tcftatur demagiscom
muni,quàm prima. - - - .- - -

Ad authoritatem Mandofij refpondetur prorfus negan

do,quòd approbet vltimam opi.per cum relatam,ex quo fim
pliciter refeit authoritates hinc inde nec vllum verbum quod
àdhaeferit vltimæ, nec obftat, quòd in dubio ita praefumendü
eft,quia non procedit, quando vltima effet relata fub nomi }
nealiorum,
colum.z.num. putà aliqui fic dicunt,
i o.lib.z.cum vt tradit Corne.confil
concord. relatisper 34.
Neuiz. in fua
fyl.nupt.in Rub.quomodo iudicandum,nufi.33.vetfic.fecun
dò limitatur,& cónfil.89.num. 4. fed Mandof. ita videtur re
ferre,ergò
lari vidéturdi&a praefumptio
primae ceffat:etigitur
opinioni,fcilic relatæ,miniinèadmin
icu
& quatenus aliter
fentiret, magis communis effet in contrarium, vt farisabun
dè dedu&um arbitror. - -

vndecùm prima opinio remaneat ferè denudata omni

busauthoritatibus, quò fit, vt noftra opinio eidem contrari*
fplendidiffima reddatur.hispraefertim temporibus noftris,yt
per Roland.Thobiam, & alios nouiorcs, licet tcmporea? ti;
quioti
-_*

I)E S OCI ET AT E. 393

„anrIsTAE DE HIER0$. , quiori Petride Vbald. ambigua effet. f Nec eß nouum, com- 7
% nequqim Ἑalatur aliciipafti, vt “? munem opinionem cum fu tcmporis mutari po{fe,vt traditSo
p nrcm t m',
cin.Iun.confil. 138. abundè, num.7o.volum.z. & confi. uio. di
Ad modernum 3p0 £i 1mt ad A tam! tj^ v
uif.num 2o.volum.3. fentit Iaf.in 1. venditorcs,circa princip.
- - ' ]
domorc O.1 ftomaC. 1syet 15 C$ cOm
â -

ume${0 COf.3(ięgr.,
ff.dc verb oblig. hinc dicebat Salamonius in §.refponfa prü
do itd iIm im pijs0 om!
um 14tu & 6m! A. - -
dentum,lnftit.deiure nat. f quòd communes opiniones na
t mim13 .
-

inionibus, vc „, fuá:f::;t,
μ33(!::||:
fcuntur,crcfcunt,fencfcunt,& intereunt in fcholis,quia ibi de
bis,licct Ę:: iniis cisfiequenter difputatur.& alibi tradit Cagn.in l.z.verf.quod
ad magiflratus,nu.242.de origiur, f quòdcommunis opinio
É jÂÃÄppius*;
í;„I3emautiiv'
antiquorum & nouiorum
Ęj5usIig* i gutI10Iii4• -

ouum gregi æquiparatur. . . .

0
„faui,&; ... .*it?
Et ita in Ę arbitror, faniori iudi
tiarium. .1. „irat?^^*'*'
-
ciofemper faluo &c. . laus Deo altiffimo ac clerncntiffimo.
(1 Pertigo.
AJconfiip* declarât,
ĘΚτὰ
fueritátem * Et ita pluries confului pro hac opin.& obtinui, & obfer
uari vidi in hac curia.
„dubiokiT'"
μι, fidit;»
Haptifiade Hieronymist.v.D.Maceraten.& aduoca
tuscurialis, piopria manu fcripfi,& folito figillo
muniui.

CONSILI v M EXCELLENTISS.
D. BAPTISTAE DE HIERONY.
M IS M Ac E R AT ENsis,
IN CAVSA APPELLATVS THE.
SAVR AR IAE ET SA L A R AE
k E D D I T v M.

Pro Magnif.admodum D. Io.Baptiftae Zan.

chinocontra hæredem Lapuccij,& cre.
0 Istttii j£* ditores iuris & fa&ti.
ord. tdit]: íé
„gum,n'j;* & V M M A R I A.
ā€¢e
$is, num'.'jurrj? 1 Qualita, contraâu ex verborum tenore dignoßitur, &•
¥yerbi, in dubio non recedendum.
a Communiter res agipoteft citra fácietatem, quod decla
Tr4tttr.
* focietatinatura eft, vt cum certa perfóna contrahatur.
Pp limi
3** BAPTISTAE DE H I E R O N.
limitatur in cafibus, in quibus tranfiret ad haredeme*
præambula comuentione, vt in publicis conduétionibus,
}1{lm. 36. -

çeßionis contraítus ad hæredes tranfit,proütregulariter

cæteri comtraét:is. -

Societatem alleganti inctimbit omusprobandi.

Societas regulariter morte vnius ex focijs extinguitur,e
tiam quo.tdfoctos fùper;iites. nii.t 3. -

Etiamfiante iuramento, ac etiam im qualibet fòcietate

etiam publicarum rerum. nu. 14.
Etprocedit, etiam fi expreßimaíiumfit, vt ad heredei
tranfeat,ntt. 6.quantumcunque adfit iuramentum,huiii.
mo,iun&io nu.3o.& 39. quicquid Io. Fab.intelligendo/4
** inpriuatis fòcietatibus, atfècùs infocietate publicorú
veáigalium &fimilium, quæfiunt fùper relu, publici,
vbi expreßimdehcrede
fitis, vt latè mu. 27. aíiumfit, concurrentibusrequi ■

Alienatio magis neceffäria permittitur, quàm Tolunt4.

714. - - - -* - •

societatis renunciatio,velproteftatio intempfffiua,növa

let in alteritis præiudictum. nu. 16. - -

Iuramentum ábiigat quempiam ad precifàm obfèruaf

tiam,&facit valereââum omni meliori modo.
uo societas contraíta pro fe &fùis heredibus, uiam*
hinc inde appofito, tenet de iure Canonico inperfònale;
redis, fedcontrà ex communi. nu.39.
I1 Probat,qui
Partes mom improbat.
conuenire poffùnt, vt ßriptura priuatay ha - -

I2
beat publici inslrumenti in forma Camera Apoílollre,e f|
tiam iurati. ••, '
},
Jj societas taciterenouaripoteíi, vbi extinäa, **) diffolu ' ;
ta effet. - - - - $ H,
17 Loátio tranßt adhæredes,etiamfifit vnitatum,fácieta l;;
te.fed contrà. nu.4i.&/?
+ feq. 13 S0£1£- f in
-
-
—

p AptisT At D? WIERON. CON § 1 L f v M f) p. $ Cy c I r T AT E. $9$.

Tt
H.tam istis,njhiftº* d *; n* Societás, quæ confènfù perficit medam exprefècviri po
pturl* ausisti, it in filii [£iu?*, verùm etiam tacitè, & ex quibusconie&uris &prafum
Man. .*.
;
;■! r.
ptionibus velfa£tu prafùmatur.nu. z b.
4 c.\nwiertraåui Maluitrjji**
-
!
19 Confenfùs non mmus fa£tu,quàm verbis demonftratur.
} 21 Societatis propria natura eft, vt damnum & lucrum fit
attiryraif* , , - C07nhmt//1?.

M. $atiuitit: έ{τ*„termistx%#*'*"
sattgregini**' ===*
gefim ? 2. Olfèruantiafecutadeclarat animum & volütatempra
/ Sxtt*i***' £n*r£;{:j.^!i,i}. cedentem.
qä£;:r;iii:i.! -- - -

μμjanitisay
-

tunj*/* au* Aς tium ff4'i. jú 23 Socialis aäus exercetur, quando praponitur communi
inftiter negociationis. - -

i,Arumjferffif.fi/. 14*
rumpubli***" |rtii 24 Partucupare verbum, conuenit ßcietati, & eiusmaturæ,
;Έ jsrfniis;$i fidici L.
prefèrtim in damno & lucro. -

tiifi/tt ; μμιη 2j Societa, ef duerum pluriúmve conuentio contra£ta ob

, tj!;. iiifj
„ium famu.30. i, 1
-

,;,, infgitf#}"" commodiorem vfam, & vberiorem qaafium, fècundùm

7. „riuiijfi* „£uij***' A2.0.

τιάs~.
£t,&Ę 2# Infòcietate magis attenditur mens contrahêtium,quàm
[Iffjii,
yj txp* „mihati; verba. & magü affectus,quàmfonus verborum.
.....… mfi* ** Fuhdamentum intentionu fie vnufquif%,probare debet.
tu siluitu.*' ;£rit „-*'*"
- - -

... mará fi: 29 Mulier mon cenfetur hæres tdonea in fócietate publicorü
/ %lunatis ing* .uit,
veâigalium,&fimilium.
go Mulier non cogitur ad exaítionem tributorum,& colle
êtarum.
31 Societasfinitur decúétione,& bonorumpublicatione, vel
fbi boma à creditoribus diffrahuntur.
32 Societa, quando ex conuentione ad haredem traifirepo
teft,intelligitur deprimoharede.
33 lurapaßiua in alium tranfire nonpoffünt. , ,
34 Societas cenfetur indubio contrafta, quando duo fimpli
titer emunt vel comdurunt rem quampiam,nificontrariü
probetur,prefèrtim vhi hiberet caufàm fìicceßiuam.
3) Souj mei fócius, meus fòcius non e$t.
37 Hares certus monimari non debet in fócietate, melibera 7
teffandifaculta, adimatur.
3* Verba imterpretädafimt cótra eum, quinititur impaéto.
^* , , Pp z 49 Iti
 396 BAPTISTAE DE HIERON.
4• furamentum intelligitür fecundùmmaturamhafftw. .
i 4t Societas contraíta ad certum tempus, intelligitur rebus
ficftantibu,& mififocieta fuerit priùs diftraâa, rel di
rempta. - - -

• 42 Societas inconduceiido, intelligitur fecundùm naturam

focietatis. -

•3 Emolumentum & lucrum fócietatü diffra£ta, tranfit ad

haredes, licèt/ocjnonfiat, emolumenti tamen fùcceffa
res fìnt.
Ampliatur de omni emolumento etiam futuro ex eodemi
negocio acquirendo, fedcontra, num. yz. j3. 66. & /?
^ quem.
44 Hæres ßcij complere &perficere teneturnegociuminc*
ptum. intellige,quandonegocia effent pendentia, velex
recommiumi, vt nu.67.
• j Tempus imfócietatemon infficitur, quo resperficitur, fèd |
quo res inchoatur. ,
I 4t Societas diffoluitur etiam diffenfi, prefertim iniudicit.
49 Delimquere qui in dubio nomprefùmitur.
Jo Commodum ab onere regulari fòlet.
31 societaj jbi nulla eff,velcommunio,haberi non debet ab
fideratio diuifionis lucri,vel damni.
33 societas vbi eíí finitaperobitum vnius ex conduâoribus
falinarum, emolumentum & lucrum pofteà acquffium
Adharedeunom tranfit,etiam durante tempore condudk
0m*. - _

y4 Implementinonfecuti exceptio dicitur liti finite,&im

pedit litis ingreffum,&poteft quandocum4, opponi,etiam;
fianteffatuiî prohibente exceptiones alijuà opponi,%
aatur eademiâxceptio ad refiindendum etiam contra“*
fomiflatum, mu. % 6.
11 Agens ex contraâu, primo docere debet,/? adimpleuiff
pro eius parte.
-

;
37 societaiucontraíiushabtt tacitam conditionem, £. ■
 paptisTAE DE HIERON I)E SOCIETATE. 397
„ mamentum intilfimfiwlimurai, â ventaßciuspra!fiterit.
41 s^cirt* immuiailitium ttmf*, ### : ] ft Societati, contraítus ex caufâ implementimom/ecuti re
ffatis,& njfißitiafuritptii ijiiiiit. féindi pote$t nedum excipiendo, verùm etiam agendo,
mM4, - a vbicumque id, quod erat implendum, fuerat caufà fi
42 £ „ni, intigiirfinº*" malis.

ßitluli, , . ■* íl 39 Implementum/ecutumfuiffeprobari debet abeo,quiim

43 £*lumentum &l
mmfititutidiá :4 pleretenetur.
ílrui,liitfj*, emolumniiiluni')*'* 40 Comucmtio im focietate de expellendo nom adimplentem
comuemta, valida dicitur.
l
rtifint.
Amyliitur l. 0ffMI amolumtntwtfiam fim £?
-

3t Paílum nudum infòcietateproducit aétionem efficacem,

„flata,m j/J}.i.fi 62 Contraítus ex conuentione legem accipiunt. -

ngwio aquirini, 43 Confequens qui vult,videtur velle omnemeceffàriam am

quem .. ,uuturigwtm* I
44 Harti ßjtmflrt &prjtt jwpulº f!; tecedens, etiam immateriaftriäa vel odiofâ, prefertum
imhi,qua pendent à mera voluntate. ibid.
[VM, íigi qui-3** 64 Nullumfit maius mentinofira teftimonium, quàm qua
ra Ἀ.
uni, yinu.67. ...
„mirjiiu',!" tuyjirj] litas inffeétafaétorum,quafine loquelafe intelligunt,&^
T£ -
per ßlum affeäum imprimuntfùam voluntatem.
i11 hA£Iiff.
vitriu* tim ijtf,fufftisinji'
-
61 Societas ex quadam equitate adinftarfraternitati, ha
luityrt betur.
, §•itudì* „uuijjìm* - -

AR G V M E NTV M.

AG 1 T v R defocietate publicarum condu&io

μ£jf,? -

num,an & quando cenfeatur,vel praefumatur con

frilu; í
ìrmfff
e*
Au£ tra&a,quantumcunque defocijs,vel focietate non
„jAjiu* %4% exprimatur.
#.
μίμ' } Å£iir?'
„j,dum μ! Å“ -
ET a N, Sz quando, & quæ concurrere debeãt,
vtadhæredestranfeant.
adh£r* ju? Ετ D E N 1 qy E, an emolumentum tamen & lu
wmi. fait £ y*:
gmf
crum poft focietatem per obitum vnius diftra&am
4 Jnjl itjn 9?sę flu £;
] άurante adhuc tempore condu&ionis, fpe&et ad
plii ; ÉÉ* ££j-ia* haeredem focijprædefun&i, latißimè cohcluditur
j* Ἀφ fií μέ * 'negatiuè.
y! t£
Έg; fff/ „et* j* Dominw adfit, & intelleëium meum
illuminet.
.unru* pº/*.
J/ Ęgí /â Mr//ii*
Agni* ium í 1*.
ß
Pq s DE

latafi*
gyjtt^
 39$ R A PTISTAE D E H 1 E R o N. '
E duobus potiffi*m in præfenri confultatione
agcndu:m rit, pro a prrtiori refolutione eorum,
quae in caufa Appaltus & conductionis thcfaura
riæ, & fàlatæ prouinciæ Marchiae, initæ cum It.
• T Camera Apoftolica proponuntur.
Primò, an focietas eiufdem conduétionis & affi&tus fue
tit finita per obitum Ioannis Lapuccij,intcr participantes pro
rata fpccificè nominati per Magn. Do. Io.Bàptiftam Zanchi.
nun nobilem Florentinum, cui & nominandisab co, R.Ca
me.Apoft:fiue Domini praefidentes locauerint, & in affi&um
concefferint per nouennium,precio, pa&is,& capitulis,prout
in inßrumento continetur.
Secundò quando focietas diâorum participantium per
i illius obitum cflèt diffoluta, vel aliter diflraââ, an emolu
imentum exinde contingens, nedum præterirum, verùm etiá
«iurante adhuc eodem negocio, pofteá acquifitú proratafpe
&tare de iure debcat ad fororem Lapuccij hæredem vniuerfálé
gum beneficio legis & inuentarij, & fucccfliu& ad crcditores
baeredirarios. - -

* * Siquidem circa primum videretur prima fronte dicen

dum,ex pluribus άέ participationem per obitü
Lapuccijdiremptam non effe, durante adhuc nouennio com
duâionis, & primo intentio ciufdem hæredis & creditorum
iuftificari,& fulciri poffe videtur.Nam in eifdcm inftrumen
tis & fcripturis mihi exhibitis,tam appaltus& affi&us,quàm
etiam nóminstionis, & conuensionis, nu}la prorfus habita
fuerit menrio de focietate inter cosiaita,vel de focijs, fcd tan
rùm participes,
cùm éx verborum fiuetcnorcf
pro rataqüalitas
participantcs dijudicarivnde
nominan;ur,
contra&us fo
leat, necà verbis in dubio recedendum, l.fi quis ftipulatus fit
stichum,f.fi ita ftipulatus, §.Grifogonus,ad fin.ff.de verb.ob
lig.Soc.confil. 18. in prin.lib. i. Dec.confil.3o6.in princ.& 4:3.
indefir,vt focietas iùter eos non dikatur cötra&a, ex qtiovct
ba de focietate non loquuntur,eaquc vcrificari poffe vidcntur
citra ius & nomen focietatis. Nam communitcr frcsagiP9r
teft citra focietatem,ad tex.apertùin I.vt fir. ibi, nec rcmifüffi
cit effecommunem, nifi focietas intercedat, cum l.feq. & l.vt
in cöduâionibus,£profoc quae punâualiter loquitugiat**
minis noftris publicarum coiiduâioriun,quinimò di&a vcf
ba aduerfàri videntur focietatisf nature,quae cuin ccrta perfo
na ccntrahitur,vt probatur in $.foluitur.ibi,quiaqt focieta
rcm contrahit,ccrtam pcrfonam fibi «legit,in Infide9**?'
in cafu
 coNSILI v M D E socI ET A T E. 499
pap II*rA£ m £ Hifto* inca(u noftro fecùs, ex quo in fcriptura conuentionis expri.
-j*** -, inprxfenttorílri* -

3 E duobus %*' -

[3,1101: t^um, mitur,vel nominandis ab eis,& fic non videtur adeffè certitu
„er;'.m ct, yoayr*''"'' do perfong,& cófequenter inter eos minime focietas inita,fed
e} j, inauia&P*„,3; con$u$ioniifi:iiuº'
cix ysidhir,intcnl cefiio quædã iurium cum emolumento & onere participandi
„ ,, & fìliir prout É; alijs faéta. Igirur vana reddi videtur dubitatio de o
* camera Apoftclopiv;onuntur, &:íání: bitu focij, cùm ad haeicdcs f contraâus ceflionis perrranfeat,
($am conduâioni* reut regulariter cætcri ad tex. in I.ex contra&ibus, ff deaéti.
primò, an !o(Icta$cil intcr μῆ
t?
„ loannisLapu%
renomináti ;Magn Doi√
iii £aita pcrobi ibm! * !
••^•iihum71 & obligi.fi pa&um.C.deproba. l. viam veritatis,C.loca.hinc
allegaiitiffocictatem, incumbit onus probandi, alioquin in
iuraptif „ Florentinum';$*' Šominii;»*! eaniti non pofiit,Corn.confil. 143.lib. i.& ziz.lib. 4. Dec.cöf.
mum nobili om1m12i demisoat
t
s locauerint, &iniftim
21.num. t, in fin. & confil. 3o4. num.6. Grat.refpon. 128. num.
ne Aro* fitc D oiicnnium,jjopidi,**
- - -

k££f
8.lib.i. Ruin.confil.9z.num. 5. in fin.volum.i. & Parif.confil.
conçr ßint pcrn 32.num.$. in primo. . . $
ontinctuf.
{i&orum ;iti;ir;' Secundò fuadetur : nam quando focietas inter eos tacitè
áriám, an ¢
vaim dii contraëtâ exiiti(fet,non tamen per illius obituin diffoluta vi
detur;quia licet regulariterf focictas morte vniuscx focijs fol
untur,vt in d.§.foluitur,l.focium qui in co,in prin.f£pro foc.
ctiam fi exprcliim a&um fit,vt ad hæredestranfeat,! àdeò, in
prin.l.vcrum,$. in hæredem,f£eod.cum concor. pcr I)ec.con
til.2.3.nu.1.& Parif.confil.84. nu.z.lib. 1. & Ofafch., a dcxif. Pe
.;:!itario* dcmon. 149. nu.i.vbi rationes reddit, attameh fecùs<{* ia foci- '
ctate publicorum vc&igaliun, & fimilium, quæ fiunt fuper
siquijcm rebuspublicis,vt in d.l.adcò, & inibi !}; Id. & fcrib.& apertiùs
probatur in d.§.in hærcdem, verfcaetei umque, & probat Pet.
deVbal.deduob.frat.iA ii.par.princ.coi. 2. Corne.confil.12.im
princ.lib.i.Dec.d.confil.213.col. z. Ruin.confil.9o.nu.t confi.
91. nu 7. & confil.9z.nu.8 Jib. 1. Rub. Alex. iri I. non folùm, $.
morte,nu.4o,ff.de no.ope.nunc, vbicunque fcilicet in hisde '
hærede expreffim aâum fit, tunc cnim morte non foluitur,
fedad haeredestran{it,vt in eadem l.adeò, & ibi Ba). rationem
reddit,& latiùs Rub.in d.§.morte, nu. 41. .
Vnde cùm in cafu,de quo agitur, fatis in effeétu inter eos
videatur aâum de fociis, & participantis haerede, ex quo Do.
Zanchino &nominandis ab eo appa}tus conceditur,& fecuta
nominarione participantium prorata, aétum infuper fuerit
in fcriptura nominationis & conuentionis tam procis,quàm
etiam pro quibus ipfi nominarent, cnm codc.n oncre obfer
uantiæ conuentionis initæ, & contcntorum in ca pro eorum ;
rara, & fic ad aliosquofcunq; extrancos vltrà pereum nomi
m -
natos, tran(ìre pofuiflet,ergò idem in hæredibusipforum no.
*7 ..rat.'
na! ;'
ā,
agi'* • *.•*
minatorum participantium, qui iuris fi&tione caedem perfo
nx cum dcfunâis reputantur, dicendum vidctur, cùm ifia
atisf! „ibi?' £$* •. PP 4 vidca
Ę gA* 30*
»
 BAPTISTAE D E H I ERYON.
7 videaturalienatio magisf permiffà,,& ncceffaria ad tradita | ,
per Bart.in d.%.morte,in verfic.vlterius oppono, & inibi laf. ç
colum.3.ad fin.quàm illa,quæ mere voluntatisdicitur, arg. l. t.
pcto, $.praedium,de legat.z.l.alienationes, ff.famil.crcif quo M.
fit, vt flantediéta promiffione & conuentione, focietas intcr m.
participantesadhucdurarc vidcatur, quoufq; durat affii&us, i;
s nec intcrimintcmpcftiua frenunciatio, vel proteftatio fieri t.
poffit,l.fi conuenerit,f£pro focio. Parif.confil.8.num.z7.lib. h
1, & praefertim in praeiudicium altcrius non confentientis, vt
' tam diu.C.eod,& 36. & in praeiudicium Cam.Apoft, Bald. in l.
ibid.num.z$. ; •• . - -
Μ
lù

Et cò magisfuaderi poffè videtur, (tante iuramento hinc $.

» indc appofito,fad cuiuiobfcruantiam partes præcisè tenen- h.
tur,c.cùm contingat, ext.de iureiuran. & facit valere a&um &
omni meliori moäo,l.cùm pater, §.filius matrcm, deleg.z.vt tr
not.voluit Io.Fab.in d.§.foluitur, ad fin. dum inquit, quòdfi tu
10 ;'$; focietatem fibi & hæredibus, iuramento mi.

hinc inde appofito, fortè de iure Canonico iuramëtum facict j;

tenere in pcrfona hæredis, cum quo Do&orcs ibi tranfirc vi- tu;
dentur,cxquo eum non improbant,iuxta gl.inl.i.%.pocna,in ç
11 ver.contra.ibi, f qui non improbat,probat,ffdelib.agna. &
optimè facit text.ih l.item quod Sabihus, in fin. iunââ gl.ff. br
de haercd.inftit.prout in fimiliarguit Socin.Iun.confik* nw; k;
me.8.vol.z. & fàtis iuramentum adfuiffe videtur ex eo, quod -

in fcriptura conuentionis a&um eft, vt vim obligationis c* t;

meralis iuratae habeat, præferrim id locum fibivendicarcvi- *;
detur interd. partes fubfcribentes, prout de iure & commu- (r
i* ni ftylof conüenire poffe videntur,ad diâa per kcbufjncoa ę.
ßit.reg.in traá.de chirogra ph. num.4o. vcrfic. nota valcrc,& E.
latiùsjum.io4.& per Gälle£ia fua for.Camer.in Rub.d£in
ftrum.quaeft.z. nuim.i. & 15. vbi docet modum extendcndi* '.
pocham. - - £0!
Tertiòfuaderictiam videtur: namquatenusfuiffetßsi $.
etas per mortem Lapuccijdircmpta,vtique intelligitu;*!** V.
ms quoàd alios f fociós & participantes fupcrftites, nifi aliter st
conucncrit,vtprobaturihd.§.fóluitur,v€ific.fed&fi confen- s;
fu, & in l.a&ióne,§.morte,ff.cod. Alex.eonfil.6o.lib.7.quod çr;
' 14 quidem Ę fiante iuramento, fccundùm $i*
Refpon.i;num.
"*.,
o.iib.i.ac infupcretiam in focictat*Publi** it,
rum ve&igalium,& fimilium, vt Ruin.tradit confil9;nug!
vndcficutiinte s;ii
7.volum.i. Dec.d.confil.21 3. num.3. r alig; u- ikt
19 : perftitcstacitè fucrit rcnouata ffocictas, noucnnio fii: iki;
 pAPTISTAE DE HIERON -
coNsr LIVM DE sociETATE.
(00
vidaturalienatiomsgifsimf * nofiruditii, durante,pröut fieri poteft, & fa&ta tunc intelligitur cum eif
Ęth44 mortc in vciic vlteriusoyon** inii : dem qualitatibus, vt per Dcc. confil. 548. num.i. poft Abba.
- - luntatisdidtur,ai;l
-

„„,agínquimilli,quxmticyolun*!"''; conf.37.num.z.lib. v.pcr tex.in l.planè. ff. pro foc. ita paritcr
Ę.promifiont
£Ęi.$fianttdkta íiiílaiionationc,fiinidul
&conuenti0nt, Ę
cum hærede Lapuccij ex identitatis ratione diccndú videtur,
nifi expreffim contrarium probetur,l.fi id quid $. vlt cum in
Hi Minisadhicdurarcviatuf, quoui$ :: firi ibi not.ff.eod.Ruyn.conf.92. nume.z.libr.i. Dcc.in præcitatis
confilw13. num. 10.& conf.348.num.z.Grat. d. rcfp. i3. num.7.
3 ÃÄöniinia;j£j£Σ
-
r.i
.Parif.conlil;$imum*' Parif.conf.8i.num.35 libro primo.
Éïíònuenciit,fiprof^ci^* -

?nf1ent! '. » Quartò & vlt. praemifiis accedit: nam ex quo ad certum
$. É in íiumiigi; £;: ; negotium affi&us,& ad ccrtum tempus focietas coita extitit,
;ìïíôé &inpaiudicium(am* iuxta tex.in l.focietas contrahitur,l.fi conucnerit, 1. a&ione,
umdiu ctod. %fiin rcm ccrtam,& §.item qui focietatem in tempus. ff. pro
t6
focergo quoufqucdurat d.negotium & tempus, fdurar&vi
detur focietas, nec antc tempus intempcftiuè tcnunciari po
tcft,vt in diàisiuribus, & co magis, ex quo focietas cft vnita
cum locatione,quæ tranfit fadhaercdcs,l.viam. C. loca.vt v 17
nionis rationcciufdem naturam affumcrcdeberet, arg.l.qui
patri.ff.deacq.haered.cum inibi not.de iure accrefcendi vnito
quisff contra
»liqui nofito, fort aibita*" $um fubftitutione pupillari, vcl quando focictas cffet finita,
Hinc indc ap hxrcdis $ locatio firma maneat.' -

temere in pcrfona*'jiuxug Ę; Haec enim in cffcâufuêre, quæ primo a(pe&u eiufdem

uocum m H&ibif*; haercdis&creditorum
tc po{fe vidcbantur, caufam, & rationcm plurimum fulci
d:atut,**%'%j\onimprobit
,et contfa. ibi,fq qiw$ $, jurágº
siä*
, •- .• ••

§m:í'''' „arguit 300 s* ' Vcrùm re ipfà folertius introfpeâa, præmißis non obftá
Jinfit.pro' tibus,contrariam fentcntiam in cafu propofito dubio procul
£f? :
[3ti
•
: ¥idit
miua**
deiure veriorem,& probabiliorcm effearbitror,quod imò fo
sictasd. Appaltusextinéta ac prorfus diftraéta cxtitit, quod
Éç£;££&* fequcntibüsdcducitur rationibus,& iuridicis, & concludcn
aalis £; ibidi** ad ratę tibus. ' -

Aaurinit; βάζ ffi *}? | Primò fi quidem pro fundamento præmittendum eft,
J1 Åjlof jiog* “; CA £. quodfocictas.f quaeconfenfuperficitur,Tquiadmittitur, ff.
Ait itgin"%„Gill.'' dit?
profoc.l.confenfu.ßdca&io.& oblig & in Inft.deoblig qug
} j£ -
*£$,vbido; ĘI
sful
cx confinprin.nedum cxprcfsè coiripoteft,l.3. $. fpccialitcr,
ftrum 4 nquit'i* | & l.coiri,cum l.feq.£pro foc.verum ctiam tacitè peiaâus fo
ham ;,invitº?isti?
po: fàtiòíû%jjittf* Å£
ciales,qui intcrcos exercentur,vcl reipfâ ex conic&turis, præ
fumptionibus,vclfa&is,quae fieri nequeunt citra ius & nomé
É ij£ ?
«tas?</ agi; 10• •*. r , , , M.
focietatis,l.4.&inibiBart.ff.cod.tit.& latius in l.Titium aut
μ q" áá ££ $urifd £?
- *
Meuium,§.altero ffdc adminift.tut.& in l.fi patruus, vbi c
t,V .cuv. tiam & Bald.&alij.C.communia vtri.iud. Roman.conf. * 9i.
c0Ęg££ in princ.Ang.confil6o.Cor.confil.34. libro 2. & confil.z13.li.
2.& confil.ììz.lib.4. Dcc.confil.vi.colum.i.confil.3o3. num.
£ÉÉÉÉÉÉÉ
„ q*! „1, n" £j*',Ἄδὲ ;£» 6.&inauth.quod locum,colum.vlt.C.dccollat.Ruyn. conf.
£? g?; affl*! %* {yi*
Pp 3 9v.in
Έτὸ f
ttst
 •;

66 •, B A PTISTAE D E H t ER o N y M rs
o*.in princ.& nu.$.ver£ & vbi,lib.i.Grat.refp. i8.& izs.vol.r.
M9 cum fi.ex quo confcnfusf non minus faâi$ quàm verbisde
monttratur,ad tex. in I. Paulus non tantùm vébis.6. rem rat.
hab. & in c.dileäi.il. .cum glo.in verb.fa&o,& ibi Dcc.adno
tat,extra deappel pròut Roma.arguit d.cóú£191. num. 4. &
alijfupcrius relati.Vnde cum in cáfu noßro,quàm plura'con
ao currant, quæ neceffariò inter cos, initam Appaltu§ffocieta
tem fuifTe fuadcant,igitur &c. Probatwr primò dum nomina,
ti pcr D. Zanchinum, & pro rata participâtesin di&oaffi&u,
conueniunt,quod pro complemento eiufäem aegotij, expe
diat facere voü corpus fcuiorum viginti miliumi pro ratäv
> niufcuiufq; pcrfol endum & deponen.pencsbancüm deputâ
dum, quod quidern fatis videtur loco capitalis, pröut regula
ritcr in focierare fieri folet ad not.in 1.1.c.proföc. l.fi non fue
rit, ibi, fi modo aliquid plus contulit focietati, cum inibinot.
f£eod.& per totumitit.Èarif.conf*, num.1 •. lib. 1. Ruríus &
fecundò adijcitur,vt lucrum & damnum fit commune, prout
zi eft f propiium focietaris & eius natura,l.fedfiadijciatur, i. fi
non fuerit,i.actione.§.fi in rem,f.pro£oc.1.3.C.eod.& in % de
illa,in Inft.de focieta Bero.conf.96, nu.iz.vol.3.pröut poftra
inter eos prorata obferuarum fupponitur,ex qua obferuantia
za fdeclaratur tacita voluntas præcedens contrahendaefocicta
tis,arg. I.fed lulianus. §. proinde.ff.ad Macedon. ]>art.iad $al
tero, ad fin.verf. nam ab eo tempore,Rom.d.conf. 291. nu ;
'iertiò focictas coitaai guitur,ex quo inter cosaâum eft, vt bá
cus fideiubeat proeis,ac negotia infupcr d. Appakus gerat,&
c cum is præponatur communiter negociationi,tanquam*
3 orum communisf inftitor haberi dcbet,l.inftitor, & 1. ine
um.ff.dc inft. Parif.confos.in princ.lib. i. ex quo quidemfo
Σ cialisaâus fatis in cffèâu exerçetür,adtex.in £planè fiambo.
f£pro $ & vlt.ex eo quia nominantur in eorundcm
24 conuentionáli fcriptura participantes prorata:quæ verba «0*
gruunt plurimum focietàti iniíæ iuxtá tex.in 1. 3. ibi focict?
fcm falinarum participaffe.C.eod.tit.& pröut paflim Doc.lo
quunrur,vt in }ucro,& damno fint participcs, EYec. confi. 213.
in prin & alijfupra relati, vel tantam nancifcantur parte,'*
in l.fipafcêda.C.depac & rot.tit £& c.pro foc. quæ omni*
optimè adaptantur ùiffinitioni focictari, traditæ per Aze.'^
23 fum.C. profoc. f quòd fi duorum phuriumve conuentiocon
tra&ta ob cömodiorern vfi;im & vberiorem quaeftum, e$$°°
adeft conuentio inter plures, vt quæftus & lucrum diuidaiur
pro rata iuxta tex.in I.fi tibi rcm,in fi.ff.de psaipsae;
 , , pTisTAE DE j; II MONYMß DE SOCI ET A T g. ' - 6c3
£•*.
fratres. §.item ex faéto,l.fi id quod verf caetcrum,f£pro fac.'.s
„s in princ & nu $y ci($ ûs, Garignissi*; C.eo.tit. Io. Fab.ind. $. foluitür.verf.fed hic loquituj,& cótie
1, cum fi cxquoconfcri ,*non minis
p„„, non fifi*mythisd«
tantùmva*!cm rat, niant infuper naturæ focietatis, vt lucrum & damnun t:t cò.
monftratur,aditx inl.
a,itdfao&iD«* mune,d.l.acfione. $. fi in rem certam.Cra.conf.z4s.num.$.ac
iis &in diraiil i. cumg
'o.im
coni
.num 48 vcrbis exprcfiis de participantibus pro rata, & i.ico focieta
öut Róma arguitd conli'.";
rur.cvradcapptI p. tem inter eos initam fuiffè.aistolutum fore cenfco, vt ex præ
alijfupcriusfdi',£ìncìnofiiòç
z6
sflod¥ Appuli mitiis liquet. Accedit, quia in (bcietatef magis attcnditui ..es
II, binici cos, initam^};
aurant,quznc«l* „&c.Probatw*?!*'dummOTit, contrahentium,quàm verba, & imagis effe&us, quàm {συus
„ ful'«fuadcant,'? verborum,vt egregiè pluris.« xai rat Dec. in d. l. ti paßenda,
t! , D zanchinu m, &pr
orata participys dúosfit, nu. io.arg.l.fi vno. ffloca, Alex. conf. 34. nu. 4. voJ. . . , ,
ciufirm agl*
äniunt,quo4?;ocomplcmcn'° Secundò principaliter moturor, wam vt iuris cft perfpicui,
„, fautorum vig' nimilium Fior*' focictas publicorum ve&igalium, & finilium, &£ ad hg, edes
gratfi«rf< sig; dum & dr „ensNºtum**
niuluiulô prio; cmßris vidctur tranfire poflit, quicquid fit in priuatis focietatibus, iuxta tex.
in} Adeo,& I verum.$. in hæredem fí pro foc.cum fi.rslatis 9
aum quod Š itc
ad not.im I CP Cor.d.conf 121. in prin. !)!•. ,. & Dec conf. , ;3. nt, n. 1. -

Nihilominus quam plura rcquifitafneceffàriò concurre

re debent egregis re!ata per glofi.in d. l. adeò, in vcr.afcripta.
cum qua omnçs inibi pertiãïeunt, & vbiq; paffim ic. ib. vt pcr
Dec.d.conf. 213. col. 4. Ruy conf.9o.nu.z.com f.9i.nu.7. lib. t\
inter quæ duo poritfimuti, requis wntur, primum vt fic condu
xcrint publica vectigalia, vt haercdcs fiiccedant in condußio
ne & focietate & cofi(equenter, quòd ita fpecificè & nowina
tim inter eos aâum fit,vt in hærcdes tráfeat,fecundum vi per
fona fuccedens idonea fit,quorum neutrum in c:fu noftro in
teruenit,igitur (ocietas morte finitur, vt in præcitatis iuuibus
habetur.
Primum ergo requifitum, quod apertiffîmè pra}m: ut in
d.l.adeò,ibi vt haeredi quoquc,& in d.§.in hærcdem vct{asci
tuscum gl.& fuprà relati fcrib.omnes vno ore fentiunt, fatis
dilucidèâpparer, minimè hic adfuiflè pcr infpcčtionqm fcrip
turarum ad di$ta per Dec. con£ 2 18 nu.6.& conf. 48t. pu. 4. &
intcrini.noftris ita expltcat Cor.conf.121. col 1. in fi.ver£quæ
procedit,& Dcc.conf. 213. nu. $.verf.præterea, & qui contrari
-
umaflèuerat fiddocere debet, cum id fit fundamentum int&
tionisfuae,l ab ea parte,£de prob. gl in l.eum a&um, vbi Bar.
& fcrib ff deneg geft.& cum in faào con{iflat, vt optimè pro
bat,& quidem ifi fortioribus terminis Dec.in d.confi. 213. nu.
3dum voluit,quod quantumcunque in conduétione tantum,
diâum fit,profe & vice & nominc hæredum, non tamen ob
id in focietate cenfetur repetitum,vt pcr eum,& Ruyn conf.
90. volum, primo, in eadem fa&i contingentia idem con
fultus refpon. Circa verò fccundum requiiitum, vt hæres
- - & pcr
6o4 BAPTISTAE DE HIERONYMrs ę
& pcrfona fuccedens fit idonea, fatis probari videtur in ea t1t
dem l.adcò,in verf.quid enim,& inibigl.adnotat, cuiusfen }0
tentiam probat ibi Odoft.Bar.Bal.Sal.Alber.& Fulg.quiduo {1;
poftremi punétualitcr exemplificant in terminis nóftiis,vtf id|
29
mulier non cenfeatur hæresidonea in condu&ione publico $t,
rum ve£tigalium & fimilium,& ita in faâi contingentia Par ht
næ pronunciarum fuiffeaffeuerant, & quòd hæreseffe dcbe
at in his idoneus ante alios probat Azo in eius fumma.C. pro άπ;
foc.Bal.in l.nemo poteft. £eod.& probant omncsindiftinâè Í:;
in d.§.foluitur,in Inft.de fociet.Cor.d.conf.121.colum. 1. in
fin.idem ample&itur Rub, Alex.in d.$. morte, num. 41. Dec,
¢onfil. 213. nüm. 9. in fin.Ruyn.in confil.9i.num.7.lib.t.qui
bus afìruit tex.in l.idemque, ibi valdè fit idoncus.ff.eod.hinc
tradit glo.in 1. haeres focij, cod.titu, dum apoftillat vidclicet
legitimæ ætatis,ergo idoneuseffe debet,& latè probat Menoc.
cónfil. 1 .num. ιο'& fcq.lib.i.& confil.22i. libr. v. hinc ctiam
mulierf non cogitur ad exa&ionem tributorum & colle£ta
rum,vt tradit 1 ùç.de Pen.in I. i.col.i.C.de mulier.& in quolo
co,lib. ii.Dec.in !££*£$ iur.
Nec refragari videtur, quod in cafu noflro ex eorundem
conuentione ádminiflratio, & exercitium totius negotijfpc
&aret ad bancum deputatum,& ad agentes in co, nqnaut£R
ad condu&ores& participantesin hüiufmodi Appaltu, ad®
vt ficuti ipfe Lapuccius miinimè in eadem adminiftrationc &
negociationefevnquam implicuerit, nec confiderata fuit*
ius perfona,quae non debebat præftare aliquam operam • tt*
nec pariter videtur confideranda perfona hæredis,quamui$$;
liàs hon idonea in hisforet, ex qüo fupcrfunt mifiiftriadi
deputati,& idonei, & fufficientés, quibus fuffragari videtur,
quod fcribit Cor.confil. 121. in princip.lib.i.dum árguit,quod
iάeò non tranfit adhæredes non idoficos, quia Aloyfiuspr*
ftabat fauorem,ergo à contrario fenfu fccùsforct,vtper$um;
& pleraque in projjofitoper Parif. confil. 82. num. 36. *7°.
volum.primo. -

Nam refponderur,quod quando ita fit, nihilominus £al.

in d.l.adeò,& Doâores fupeijus relati generalitcr & indiftin
êè loquunturconuentioiie
habili,ftante ita intelligentesdi&a iuravtdeadhaercdcs
praeambula, hæredcjdon° &
tranle
at.igitur generaliter & indiftinétè intclligi dcbcat, I. de pre
tio ff.de publi.in rem a&io.cum concor.Praetcrcà hasratione
attenta, fequeretur quod per obitum vnius non diffolucis;
focictasintçr alios fùpcrfütcs,vbircmancrcntfocijidoiii
-^
 pApTiSTAE DE Ę int* coNsI I.ivM DE so ci ETATE.
^4,
& pcrfona fuc«dcnsfitidona, άtisyig;; vidttu! i ft* defu n&us pariter idoneum reliquiffet haercdem, vel vbi vnus 6o5
ex focijs minimè in negotijs fe ingercns, dcccdcrct , quod eft
d«m ladco,in vcrfquidcnim,& Ę
,„Nodofi Bst falSal^'**'?']
Š
ā ££!; & crroficum,vt in d.%.föluitur.& ind.l. adeò,
•.
vtrobique Do&.iunétis traditisper Anch.confil.391. col.1.
Ę'îjîantin£;' verf.quoad primum.Soc.conf.i6o.colum. v.verf.& fi dicatur,
Š I. „fatur hxrcsidonain Ę & confil.i9i.col.z.verf.quinimò.vol. z. Alcx.confi.49.nu.7.
■ «âigalium & fimilium,&itaim Š t& lib. i.&Crau. confil. i9. num. 3. nec argumentatio Cornei à
: Å£*f¤
Åhis
**%jî; contrario fenfu tenet ad iurium correétionem, pröut ea Do
άorescommuniter intelligunt, vt dicturn cft, & rurfusCorn.
idoncusant*
nemopotrttf «0* ibidem contrarium confufuit, cuius argumentum procedere
£;;ĘĘ Ę d«
,1 ;
15, poffet,vt vbi perfona focijpraedefunétiàliundè vtiliscffe pof
fet focie minu
tati,rfiultò súanfiret ad hæredcs non idoneos,
;Å
son £
iis;'; ' ?£ m.
*
& Parifalitcr videatur fentire d. confil. $2. tamen contra eius
„„,.\iuit tcx inli':"'
opinionem confuluere Dec.& Ruy, in confilijsrelatisrefpon.
tradi' goinl hxresfocii ciusmotiuis & confidcrationibus,licet reuerà parum tutis, &
contrareceptiffimas fententias, quorum authoritatcs dubio
i., iijxrtatis,*£" procul praeferri dcbent, ncc expediat latiùs difcutcre, ex quo
3.\lii.num.'^ * in cafu noftro exalio diluitur óbie&ü,cum non concurrat ali
rum,v t nonit$0$'''' c. ÊÜÄ,ckmia
„attrad ud requifitum,vt dc hærede exprcffim aâum fit,pröut omnes
in hoc conueniunt, nec quidem contradiétorem inueni, ta
inetfi in iure nil non cötiouerfum reperiatur, Dcc. conf.699.
in princip.& ideò verfamur in claris, & extra omnem haefi
tationem, quicquid nimis generalitcr loquatur Parif. diéto
confilio8i.T ,
imim Acce infuper
ditarijodit ex quo fupp onitur,qubd crcditores hære
Vifcufiipß 1¤ esal
bingens cöhf
ienum latum per Lapuccium, in lo
negociation* ewnq
-
cum dihæreáis adeuntis cum beneficio légis,fuçceffere, & bo
jus Ę.onfidcrand* ha9mnia cifdem adiudicata,vndc ficutiäeco£tione & publi
$ationetbonbrum focietas finitur, ex quo alijin eiuslocum
fitetom
vt
„hisfort!.' qu0
ncc parit -

lisnon'%';:j &f fidcnt*

1
$adfi
$$$$$vbi$$$cred$itor
$ibus
prodift
foc.& d.§.folui
tgf x.innita pariter bona à rahuntur,
d.lä&ione,verfitem bonis lfocietatem coiri, ibivt
tati, .
ette
ά (aibitCQt. Ęnomido!
7,.,.,n tranfit?°"* ioftf
e
geftate.ffprofoc. Pet.deVbal.de duo.frat.in ii.par.prin. col.
íÉ¢ âÊ conílii; £V£tfterfio finihu.iu & opt
tur,.lib. ÉÉÉä
i. imè per
muf,
fi.& au.feq.&
&plcraq* jnpr
impt opo
„lum pri£° Proinde ybi d.focietasadhaeredem tranfire pofTet, f vti.
quefànè intelligiturde primohærede, & non déalijs vltcrio
Nam! tibus, qui in loçùm illiüs fuccedant,pröut funt ÉÊËà
£t per glo.in l.nulla focietas, cum qua pertranfire videntur
'oçórescommuniter,quicquid alitèr (èntiat Bald.ff.pro fo
$ig,& pcr Aldob.&aliosin d.§.foluitur, & expreffim firmât
fid.confil.izi.colum.v.vcrf.nam haercs,lib.i.Ruy.d.conf.
9o.numia.
6c6 R A p T ISTAE D E H I E R O N Y M IS
9o. num. 3. & idem in effcctu probat Petrus de Vbald.in al.
part. num. 14. ncc in iflo cafu videtur confiderari poffè fauor
tät
reipublicæ, ex quo remanet bancus obligatus pro omnibus,
igitur,&c. …-

Quibus fic profundantento ia&is, non ampliusrefragan

tur, quæ ex aduerfo relata funr, curn ex præmißis fatis in effe
&: cuacurta videantur, f&i vt fplendidior res ipfà reddatur,
fingulari in vnicuios refpondetut. Nam quanrurn attinet ad
primnm diluitur ex dedn&is in primo fundamêto hoftigfcit.
-tentiæ, cùm apertißimè in cafu noitro contrarium probctur,
*focietatem ném- pè inrer eos interce(Iifiçtâ ex verbis& faâis,
qnàni ex natura focietatis,ex re ipfa,& obferuätia fecuta,quae
6:nnia profectò præ fe ferunt coriuentionem& traâatum fo
cietatis initæ, & citia ius & honun focictatis fieri nequcunt,
ad rex.in ! riam curn. ff^ro foc.& pro Bar.in d.§.altero, cum
comcof riec fiinplex cefiio partis dici poßit, ex quo ngminan
33 tur participantes in lucro & damno, & quia non poffunrfia
ra ya{}itię iri **itim transferri fecundum Bald in I. t: in princ.
• C àe pia. & probat Ruy.conf6 , nu. 8. lib. 2. cum & aliàs in
Kis mi vis effe&as,quäri, verba infpiciantur, ad diéta Per Dec.
, in d.l.fi pafrenda, mum, ro amplius voluere H*r. Balsal.Ang.
Cnft.& alijin i. cum proponas,C pro fo.vt nedum quando ?
quamipiam eximusáriáo focietátis contrahcndς, vcl condti
cimus datur a<iio pro ßoc,£eo.&
vt d.l.cum
glo.fcomniinidigii.s. l.vt proponas,lii aedes,fi.çum
fit,f£profoc.cum ve
34. “fu:r, etiarn id procedat,vt etiam in dubio,falfo non do$o,&
-fenrur contraûa focietas, nifi contrarium probetur perillum
tex.in d f.cuin proponas, & d. 1. 1. pr6ut etiam exprefimi*
firmat Pet.de Vbaf.de duo fratr.in prin.nu.z. fequitur Rom.
aconf.zoi.nu.4. ex quibuselicitur
diviâ in contrariùm höt. limitatio
adduâa, præfertim ad tex.&ind£*!'ra'?
d !yt fît
cam duab.feq.& facft tex.in 1. coiri,in fi.eυ.tit.quod abfq;$a
bio procederât
{ierèt, quando
& fic haberet ad ceffü
caufàrn tempusemptio
fùccefiiuam velcafu
pröut in condidi•
noßro
arg.corum quae tradit Crau.conf.73.nu. 13. pec.confi66 col*
Nec obdii: quòd videatur repugnare naturae focictatis,'*°'*
trnhnrur cum renona incerta,àuirn darur facultas nominandi
s,il
-alios, quia refpondetur,qnod fecuta nominationcilisii;
3y $e erit f fociu$ normirantis non meus, iuxta tex.in Lquiadjt
tirur,ciim !.feq. pro foc. & ira d. facultas nominandi intelli
gi debet, quoad eia£iem non;itâtis portionem,& r;itam, rur
fus & fi quatenus ob diâum confknfum
--• •• .
prinum e$t,
,-•,
p \nTISTAE D£ i. H;i;9¥', cö Ns 1 t. I v M fo E so € # ET AT E.
ύrusfocius ; dihilominus riò repugnat focictati publicorum
6q7
• nrn.s & idem in <£tu probat fç vcctigalium,& fimiliú,in quib.focictas iniri potcit, vt .ranf
*. Ę 14 jaiu\ii;ur&rit* Κ cat ad hgrcdes,& (ic ad pcrfonas etiam inccrtas,vt in d.!.adco 36
;„;r, ex quorcmans; 5intus obligtur?"
. - - ml)
& d. 5.ini hæredem.Dec.ó.conf. z3 dum exemplificat nòmine
jrirur,&c. & vicc haercdum;próut Ruid, conf. 99. & 91. nqn autem cct
…
çprofundir?' oináis, nonumjÉg¤
finit i;
11*
- fus nominari debet haercs,iis libera tettandi facultas impcdid
„ Ä È É É o
aa.uncurta vidcant* ft y ; sti
uiarum√ £gt; Prou cgregiè cxplicat Nat. Barb hocperinte r libg
iri;* C dc tcftt.quicquid aiiter fentia:in aut.vt eum , &ros,
ratjnu. 7. 37
9 cft,
fingu'at*m „aic rcfper* : f Š t;*, •quia in his publiciscondu&ionib.focietas non pendctâ libeta
nmninôluitur„i„ ;i; inprimolu- r:t;t voluntatc contrahe ritium,dumfm fit hgrcs idoncus, vt per
*ncin cafu notios® &!; Rub. Alex. in d.§. mdite,hum.41.&odö
-

ij fuprà diclum fuit,at fccùs

iarrr.cùm afci'''' - - -- •• 3<*v ** -

Is verarcm nc"**r*'jaa - - - - - - - -

in priuatis{ocietatibus. & ita proccdat tcx.in d.%. foluitur.

cnim ex „aar focitat***'*'"''jçinçr*l ; Ad fecundum motiuum reip.prorfus negando in cafu np
•;;;::;'^ fcx*c
Ę .. -
£to aëtum fuifTe dc hærede, ex qu6 rcquirituì fpccifica proui
-
nomu
...arisi*i:r • •! -;aius & m 10. 4$*!®, - -
Hio, vt in d.l adeò,nec úfficit tacita,yel generalis,iuxta l.fi pa
#-rofor & not;* uarmmi* £tum.ff.de prob.iuncta 1.z.ff.de lib.& pofth. & verba intcrpre
Έ√
ίοχῆ tanda fint contra eum,qui nititur paâo, & in dubio quod
jm √ ;ii;* £o«istas non träfitadhaeredem,Cor.cxconfivi.col.
regu pc.ver. quia
p tur**'*'*', „„„,!einfcu** £. ā– la,necillatio,vel confequentia tenet,dedit facu ltatem no 3
** s*? , ,£v or** mu §. 3; tt. minandi alios participes, crgo etiam de eius hæredea&tum fit,
ciens: 3 "°'' „.,;,inijiiam'*; Ę tamctfi eadcm perfona cum defun&to reputetur, id præfcrtim
§„..,.***""
„us*w '… cx quoobcum
quod cxprifle
id potu cffit.Vn
m prou t requper
dè cum irithor tcmnom
ur non foluina uitfoci
atur cfto
, ctas
non dicitur renunciario,vcl protcftatio intempefliua, nec a
gatur depraeiudicio,& damno Camera, ex quo rcnanct obli
gatusbancus. igitur,&c. -

Nccminusob.quod conucntio videatur iurata ob claufu

hsinfipofitas obligationisCamcralis iuratae pcr ca quae trá
ditlo Fab.ind.§.foiüitur,ad fi.quia rcfp. quod loquitür in fo ,
-cietatib.priuatis,etiam quod dehæredéa&um fuiffet,vt ratio 39
nsjuramcnti, focictas cùm hærcde fubfiftat, quod fccùs eft in :
$tunotio,vbi dehærede non eft a£ìum. Ruriusloquitur du
bitatiuè pcr vcrbum fortè,& non ab ie, cxquo eiufJem opin.
$mn unitcr improbari folct,vt per Alex. in add. ad Hart. in
d.l.adco,& confis.vol.z. & iàtiíîimè inprobat Cur. fc, conf. .
3* nu. 133 Gra.refp.i$.num.z6.cum feq.vol.i.ex quo iuramë 4•
"min telligitur,feçundum naturam aéîus.i. fi. c.de non nu.
Pstu &alijsrationibus vt pcr cos. • , , »
^dtertiuh) fcfp. qtiod quantumcunq, focietas effet quo
°'°'nespcrobitum iapuccijdirempta, nihilon.inus fuit in '
“aliosfùperflites in foçictare pro corum rata pai ticipantcs, -

làcitè fcnouata pcr aâus,qui ficii ncqucunt citra ius,& nomę

'• • , focic
668 R A p TISTAE DE HIERONYMIS
focietatis,diuidendolucra,& qugftus, & aliosfocialcsaâusfì
ciendo,& præfertim ex quo verfamur in claris, cum ipfimct
id ingenuéfateantur,quòd fccùsapparet quo adhæredem La
puccij,& eiufäem hæréditatis creditorcs, dum praefatiomncs
poß obitum Lapuccij citatifuêrecoram Reu. Clericis Came
falibus,& caufæ commiffio exinde fecuta fuperiaâationibus
& moleftationibus, in & fuper prætenfa participationc AP·
paltus,adinflantiam Mag. D. Zanchini piincipalis in nego
tio,cuius intererat,ex quöetiam damnum pro illiusportion£
fufferre potuiffet,& fic apertè elicitur, quòd non fucrittacit?
cum eis renouara,imò prorfusdiffoluta.
Ad quartum & vltimum motiuum refpondeo,quod quâ
tumcunque di&um negotium Appaltus ad certum tempus
41 nouennijfuerit initum,& quoufq; duret negotium ita,& pa
riter focietas, nihilominùs fànè intelligitü rcbus ficftanti
bus,& nifi focietas antea fuerit dirempta & exrin&a,pröut in
cafu noftro ex multiplici caufa,vt probatur in l.i. iun&al. a
&ione.$. morte,f£pro foc. & nuncupatim in fortioribus ter
minis,explicat Ruyn.confil9o.numi $i.verf.quia licct.yol.
arg.l.quód Seruius. ff.de cond;caufa da. & in c. quemadmo
dum, extra de iureiuran. pröut ctiam ante cum voluit Alcx.
confi.34.num.i.volum.z.& Ofafch. indecif. Pcdemont. 149.
num. v. in fin. • _ . • •

Nec ob.quod fit vnita cum condu&ione,& ficaffumat*

ius naturam,vt ad hæredem tranfeat, quia argum. r£to'$"* (*),
tur in cafu noftro,vt ficut extin ú pariterlosa *;
§io, & conãäio,Vroptimè próëatur in d ladeò,vbiade$$
du&io fuper publicis ve&igalibus,& tamcn finitur morte v
nius,nifiée haeredeexpreffima&umfit, &fic focietasin con*
ducendo intelligitur fecundum naturam focietatis, nona;
42 tem econtra,vt íiuncupatim explicat, & quidem in fortiori r**,
bus terminis ÉÉÉÉÉÉÉÉÉùm $an&h confil*9*;^!*
confil.34.lib.z.& Dec.d.conf913. num.z.& coftt?''* oquu
tur in alijs terminis diuerfam rationem habcntib.igitur, &c.
& hoc quantum ad primum dubium.
ŠÅ, inquoPrimo£;'
maior ìdeft: videtur difficultas, nam vt iuriseft apertiffimi,
ôôïìïëïô & commodum focietatis, quant'"*""*'*
per obitum di Tolurae,velalirer diftra&ae fpe&tare dcbetprofa
43
* ta ad haeredes præmortui focii, qui fucceffores funtemolum*
ri,& datur a&io pro focio.& fi focijnop fint,iuxta :#i;
C.profoc.l.verum,$. in hæredcm. £eod.igitur adhaereP uCCII*
- _

co N s I LIV M D Ε S OCT ET ATE. 6o9

„, fodcratis,diuidcndo
' sarriSTAE 9; μIERONYMI$
luca,&qu£ftus &aliosfocilai* E;;
uccij
í £; haereditariosemolu;ntum 9T£
- -

dendo,&praelatimcxqu? Åuiin diri,{im}** paffiua Ê cberet,ficut obligatio,& actio a&itia, &

Ętiamtui $$$$
pugi,&qujcm haereditatis Åote,$umpti*
hobitumLapuccij citatifuêrecoram RaόdidiCf
íí,&aulicommilio exindcfecutaffti,
Éïationibus, in &!*' ï;iti;**
pulfus,ad „ìMjgD.Zindiim ;ic;iiiii*
tio,cuius intcrerat,cx άiidimnum}?
Iuferre potuiffet,& fiçaperit elicitur, quòdnon fwitaut
Åinopiofîùsdi"'"*
Äîtdj^ria**
Ad quartim & vltimumm Appaltus adttm
άion.ab haerc.& e regulariter folet,ad totum titulum.C.vt a
- compendia
bere quò ôô, &i É £j? haeredNec
incip.& d.l.3. iunâag! in y£r.
dicatur id fà §iníiiigi dc
recommuni, l. y quæfitum dgran refocietare, vel ex
ff profoc. At fecùs » morte ibi,fed quod ex re commgni.
quin focietas, & sa extinéa,yel non ex re coummuni, alio
Εύ É çôïôåùífatisin effectu tranfiretad
tiam in É Š
non foret,cuius contrarium •
nibus paffim recej publicarum rerum, communiter ab om
bio,qüia %$ Ä;
vt dedu&um extitit in primo dg
tetÉ É videtur , vi indiftin&te & generali
c.

tumcunque diâum neg9tium άrangius** negotio Äppalrus somni Áíáiúmento futuro ex eodem
41 Åit initum;&quo"*
ita focietas, nihilominis fant intcll jjratiim. gotium perdu $$$ quoufque iam ingcsgfi' £
vt aperi* ;::;::;T; his publicis conduétionib.
bus,& nifi focietasantcmfuerit dircmptiigaiayú*
quod viuo,&c §î ÄÄãíí, hæredem, verti. fi;'*
aiuno^roex multiplici caufa,vtpr§iuialuit *;
j,inftitu* retenetur,ita È §§ ßcut hgres perficere, & complc;
aione 5 mortc fpioiox. & nuncupatim'
nuisistiqu kaw glo.& Doâoçum et fociifupcrlti tes 1 hæresfosii, & d.1.3.vbi 44.

minis,explicat Rüyn conflg. íésperficií,íèå ú, infpiciatur tempus in focietatc , quo

arg | quodSciuius Ędecond;iuiiii*'atqusi Seruiu$T$Tö §§ *;$' 43
dùm éxtra de iurciuran-?
tovtctiamanttcum \0\it
confi34. ìum solum i &0iilii indtii{{&aTOftl*
num,& cómmoäüíïìr í negotiis geíis, text in ina?
alioquip dam
&

tio perfe&o,& comp! cû. èpcrfpici nequiret, nifi toto neg?

cet focietaseffet m picto.pyour ordinatun\ extitit. Rurfu; li
num.v.infin.
N«ob quodfitvnitatum „ász&i£ £sadhuc partici orte, vé1alia caufa finita, tam°" fucceffo
pare d aberent defucris ex re locata,& condu
ius naturam,vtadhxrtdtmt*„fat,qui ig**
imjxiravita?';.
&a perceptis
tur in cafu pote$t Ἑ aeredem Ę; firma manet; & a conditágii;
tio & conduâio vtoptim&pr bus,&tamtm
υ$,
fimitui
¤&'
tuseidem Ê 1 viam C locati,& iocatio Ag£!;
D. Zanchino d 1o aaaextiterit , fecutafatis
nomination* a&a
&aioijrerpublicisy&ig;
Ęrcdccxptdimatim ;,&íç* Vteidem, & qui§ participantibusprorat; ;,, location£,£f°
ducéndointclligiturkundum?iuramfockati* is* Šuit,& eo ά is ; nominarct
x quo à Roma.
ngninatio ζλera
præcedit conclufgt*
contra&ur? lo
ûmini Raynáçoni9.num* Am«qtie',
4* §«jiinytiuncupstime** $cri*".
§, i, , & Dec 3 conf$3^"* sae $
confil
fententia È vt ex fcripturis apparet, pro q%* quidem
ῦiustímg?n°° i;** **itam f£profo text apertißimusin &.1 Äãione,$.fi in $?*
r
rem certamem C. Ę verba ad contextum ita (c íbcnt,fi 1n
&hocquantum adprimum dubium.
Åin**ka!*
ì
9tiam po(&ali endam,conducendamy;Äfit focictas, $
£um fit,cori, cuius mortcm, quicquid íi detrimcpti'° a
venio adfccundumprim.
minis*videm dificula*."*"'
Ę interminis Κ eßet.abco ait,yer quaeig* confultw*
Š' ... quod fi quiigia?** p.
çmoiùm enim &commolum*'; ¢ ;
o

43 Ps. obitum dºlolatae velalint A;aa&rfy&*

{*} $. $«efferit,ad 3; Ę m ante complctam X.„âuâion°'''
É shaeredes pertineant lucra,* &molume*'*
taadhaerispraemonuifodi* í;(ytiíta*) *i*tatis -

o
tt; ials

ti,& datura&iopro focio,& ííoiino^fit'';

iioj^og* 3u &*;: tcmpoiis, prout damngm omnc contia&§.
Cprofoc.l.verum,$.in hæ;Jam £«ìig* p* Q $\
i
 6io BAPTISTAE D E H I E R O N Y M IS
rante conduétione,vt per eum,quem latiùs fequitur & cópro
!
bat Parif.cö£$2. li.i.cx quib.intentio hæredis,& creditorü plu
rimum iuuari poflè videtur in prgtenfo lucrod.Appaltusfhe.
faurariæ, & falariæ, poftea duráníe nouennio acqüifito.
Attamen præmißis non obftantib.contrarium in cafu nò
ftro dc iure vcrius cffeccafco,quòd imò emolumentum, & lu
crum poft obitum Lapuccij exindcquæfitü,pro eius portionc
haercsminimè affequide iure valeat, nec deb&at, & multò mi
nuscrcditorcs hæ, cditas ij, fed omnimodò fpc&t t ad præfatü
D. Zanchi.tum quia d.focietas Appaltus fuit diffolutâ, & di
ftraéta tam per obitum I.apuccijiux.l.adcò.l.focium, in pria.
1. aétione.$. mortc. ff pro föc.quam diftraâionem bonorüom
47 nium à crcditorib.fáôá ad tex.l.focietat&coire,in fi.ibi cgcfta
te,d.l.a&tionc.$. item bonis.ff.eo. Ruy.conf.9o.nu.iz.lib.i &
4s rurfus pcr diffènfum & voluntaté D. Zanchi. iux. tex.ind.l.
focictatcm,ad fi.l.verum, ad fi.cod.tit.Cor.conf. 64. in prim.
verftamé,li. i. & co magis iudicialiter intcrpofitam iux.tcx.
in d.la&tione,in prin. dum poft obitum Lapuccijcorá R£uc.
IPræfidentib.Cameræ Apoltolicae,procurauit caufæ cómiflio
nem,& obtinuit citatisd.crcditorib.& hærcde Lapuccijin &
fupcria&tationib.& moleitationib.fuper praetenfà participa
tione ciufdcm Appaltus, ex qua quide re fatis apertè probari
videtur magis difíénfus voluntatis,diílrahendicü his focicta;
tem,quärehouandi,& cótinuandi ex tradiiispcr Corp.$.&6i.
34.vei.tacitus,cum non præfumatur quempiâ voluiffedclin
° quere,negando debitü iüx.tex.in l.mérito.ff.pro foc. praefer
tim in viro vndiq; cófpicuo,&integerrimo prout eß Mag, D,
Io.Baptift. zanchin. quod profe&öminimècft coniçãufan
dü, vel praefumendü.ftante itaq; Ę focictatisdiffolutio
ne,& quidë ex multiplici capitc, illud videtur efl:confequés,
d. quaeftum,& lucrum d. Appaltus, etiam pro d.rata Lapuccij |
pofteaacquifitum,fpc&aredebere ad D. Zanchin. principale
conduétorem,ad qucm incommodü,& illius ratg damnü fpc
&tare potuiffet,nonaüt ad d.haeredem adeuntem cum benefi
|
cio legis,nec minusad creditores, qui damnü aliquod fufferre
nequiucrant,ergo ncc lucrü, & emolumentum,iuxta peculia;
rem naturâ focietatis, vt lucrü & damnum fit cömune, I.fi nó
fuerit, in fi.l.vtrum.§.in hæredem,l.ina&tione.§.fi in tcm cst
tä,ad fi.ff.profoc.& iuxta conuentione inter eosfpccific&ini
3o tam,& aliàskommodum reguletur ab onere, Doc.omncsi! l.
planè,§.fi duob.de lega.i.arg.l.fccundun naturam,de£g'':
prout in propofitoaiguit Corn.d.conf.34. coli.in fi. i$
1nl :
 -
- - -

61o PAPTISTAE DE HIERONYMI; CO NS 1 L1VM D E S OCI ET AT F 611

tantecondu&iops,vtfciam $us? latiùsfquiui&άτ* infert,quod ex quo mortc cole finita cft focietas, & fucra, &
bat Parifcöfsi licx iibiiitntiohxifii,&qu* damna pofteacmergentia,& acquifita aon fpc£tcnt regulari- '
rimum iuuari ÉÉÉimpigeniollę** terad illiushaeredeiii,& præfertim vbi damnum n9" debcbat
fauarix,& faiìiis potaduanis Mouennioaqiiio. . cffe cömune,vt pcr cum refpondentem ad contraria,& prgci
Attamcnprrmiiiisnon obfiantib.contiiiiumina!' fj ìíîïäïíïìÜôçìá,vtinfrà fubijciam,a£**!!! ha
fiiodciuiev&iasclic«aico,quod imocmolumentum,**
quin poftobitum lagusii &indcquxfitiposui;* cri pollit ôïíåéíátio diuifiohis lucri,
δάζεῖςonuentio,l.fam.crcifC & dáni, vbi
communi* nulla cft
vtri.iud.fed $t

ÉÉÉÉÉçlai;is&*** iūefoçietatein hæredem tranfmit**°''':

Ęro;.hs,&:aIi,fcdomnimo?i;átú;i; 13.C profoc.Alex.conf6o.li.7 Dcc. confcri.nu.6.pcrtcx.ii?
Åýï* l.fi focium quin in ver.item poft ïôrem,ff.eo.l.fi Titium.$.
ftia:tatam pcrvoiium. apuccijiislak, iit* altcro.in fi.if.deadm.tut.crgofecùs finita focietate, ncc cx rc
lationc 5 mortc fp:o ú:quimúáioncm* communi emolumentum fit quaefitum,P£o'': in cafu noftro,
47 nuum ÅÅMosicia vigini*, cx quo Lapuccius nil pofuit, vel immifit in focictatc, Pro°*
.s tutius pci dillcnlum &Ęoni*-**''
tc,d.lationc.$.itcm voluntat: DZindiimttua- exconuentione
dcrat praeambulatcncbatu$
iuftiffima&aufadifTociationis proptereà
ob illius ncdumno
m9!*°**° a
focictatcm,adfi.l.vcrum,ad igoitit.CoIoni*** toriam egeftatem ob diftra âionem bonorum fa£tam à crcdi
vaiiam«li.i. &comigsiudicialis; intapofitmi-* torib vcium etiam ex quo non adimpleuit ncc (euuauit con
inilaâionc,in ytin, dum poitobitum Ia;u&gt; £; uentionem ex parte fuá, vt optimè probat tex .in 1.fi conucnc
Pixidentib.Camerae Σύapto unuiia*** - rit,circa fi.£cdd.tit.ibi, quiâ conditio quædam, qua focictas
n«m,& ôïiciciioii»
fupci ia&ationib.& «ir«*Au*;
Ęoabi;aÑ?" .
erat Ad
coita,ei
quorumnoncomprobationcm
præftatur. adduco optimum in pro
tiönceiuldcm Appaltus, cxqua sui;it;i£ ; pofitoConfilium Caroli luyni,conf. 9o. & con£91.vol.i; vbi
ÅŸ πα ,
videtur egregièconfultusrefpondet, quod Pc; obitum vniuscX cödu- 33
tcm,quärcnouandi,& úiatisius*;;.
$a vcr.tasitus sua, non prxíumatur „capi&#3*.
$; ib.falinarum fu&it finita,& quod emolumcnta poftea Ä
$. tcmporeAppaltus,minimèåeiure fpe&tent adhæredes 9
çgindodcbitüiüs*;inlntº ;•&*,
tanim Åyicuo,&inttgtiº'j *
Š per cum ÉÉÉÉratioiiibus$
Š reipondentem,
CO prout in eadem facit fpccicię &

Jo.Baptiú. Zanchin. quod Špirit: έ li nfulen.probauit Dec.confz13. poft Lancel. Politum» & a
dú,vci Å£ | ζ folcnhes Doâo. Scnenfes, prout idem jßeâu voluit
ne,& quid&exmultiplici
d quxltum,& äÄúa $it
ÄÄú,cumje£*£. me'É9rtificantur
præallegatisconf.34.& iii.vol. 1.
exaliopræmiffa,fiquide? ;^ imp!c- 34
exceptio?
poiaacquitum,ipsáriáé*#?iugis*.
Š i. # pöfecuti,dicitur litisfinit£$ iinpedit ijtijg£;* $;
3 ά ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉåçàê£$° .uu . Ä
&ae;quillé,noiiai;aii ha* visa***, : ctri,f£dea&ioemp Équitur Cra.conf. … 4$.col.3. i?Y°';
colig;s,necminusadsigtg*$ sit: έ
ncquucrant,ergo Ęlati,&«mólumcntu'" ;* ! Ęa prohibeat
-
femper & Š
Šexceptioncs opp9ni."$£*' & idcò 12. C 35
£îïç.
tetn naturâ
iuai;iniistium $inks:<k'" „aior<$ia$*
- - - age
Inu.: 9.Cor.conf.z4;
$$ussx col.3.vol.4.
cötra&u primo Buff. conf.ioi.
doccre áëç, nu. Ä
feadimplet% cx P
a£

Ę
-

so tim,&
- - -

vìscommodumigkur* ongt,D0«8"
• - * ::..i^.
* ÉÉ;
tef
75in præfenti,nu.?.!i.*°'°'' ἐὰ
§¤ exceptio
- -

âatur ad tefci{fiomcm cogi$;

. -
1
5%
.8.
cot\~
Ęlku*'°"'; :' !nati prout in contra£tu íôçietatisin tcrm'? riss. . v.
- -• -*-*-*• ' a «lii, $ibi; duâionis li - {il izi.lib.1.
proutigio;oLoiigutüinis**° ιιύ ύ• * . AlináíïìÜôùíturcfpnditCo*'*°""""qucm
q 3 1
 Gu* ΒAPTISTAE DE HIER.ONY MIS
quem fequitur Crauet.confi.19 v.num.22.& confil.v.46.nu.i,
in fine,ex quo focictas ficut caeteri contra&tus reciproci, taci
|
1
tam habct conditioncm,vt ita dcmum teneatur fócius,fialtcr .
.

conucnta praeftitcrit, iux.regulam,l. Iulianus.§.offerri. £de

a&io.empt.& optimè probat tex.in d.l.fi conuenerit,ad fi. &
per Corn.& Ciauct.vbi fupra.
Amplius voluêre ibidem Cra.nu.z.& Cor.ad fi.quod con
tra&usfocictatis,velalius nominatus,nedum refcindaturex
cipiendo cx caufa implementi non fecuti, vcrum etiam piin
cipalitcr agendo,quotics illud,quod erat inplendum, fucrat
caufa finalis ipfiuscontraétus pér not.in 1 cum te fundum. C.
de pac.inter empt.& vcnd.& in l.fin. C. dccond. ob caufam,
cum fimilibus.
Vndè cum in cafu noftro Lapucciusin fcriptura conueri.
tionali promiferit perfoluere, & ponere in banco ab cisdcpu
tando fçutos 4.pro eius rata,&d.çonuentio fuerit finalis, &
principalis caufa focietatis incundæ pröut in prooemigclici
tur,arg.l.fin.ff.de haer. inft.dumdicitur,quod pro fupplcmct
to,& cómplemcnto reâè gerendiadminiftrationcmd.APP*!
tus,acprofecuritate & fàtifdatione pro cisficnda cxpediat,&
neceffärium fit faccrc vnum corpus z. fkutorum ponendorì
in bâco,&c.Qu9 fit quod cùm nec Lapuccius, ncc minuseiuf.
dem haeres quantumcunq; fuerit in iudicio requifituscoram
Reuere.D.Aud.Camerae,ääimplcucrit pro parte, & fata fuá,
$9 iuxtaconuentionem initam, prout in lubio ita praefumitgi,
nifi implementum fecutum füiffe probetur ab co, qui imple
retenetur,adtradita per Bait.in lin illa.ff.dc vcrb.obl. Cra.
conf.19v.nu. ts & cofif. »46. num.2 cum feq. . . . . .
Nec ampliuspoft oppofitionem fa£tam in iudicio deim
plemento non fa&o,audiretur, vt per Cra. in di&isconfi. &
conf.z48.col.3.verf.& pofito, & præfertim, ex quors: non*
rat ampliùs integra poft focietatè, & conduâionem finitâ,im
qua apparet euidënslucrii,nec damnüfentire poterant$%
regulärem naturam focictatis,adtcx in l.fi non fuerit,adfi; s.
röfoc.cü fi.vt praefata haeres, & crcditorcshaereditariiinilli,
Ë fuccederires,nedum exceptione repellantur,vcrú%°
amabagędo excludätur,vt ex traditisperCor.& Cra- ybi fup.
Et eò mágis ex quorepelli,& excludi potcrant vltra iuris gi
fpofitionem ex conuéntione inter eos inita, dum concefférât
diâae partesliberam facultaté & potcftatcm eidem D zanchi
noyti principali in negotio ad libitum fuae vo!untatisin Κ
pellcndo cos,vclcorum qucmlibct non adimplcntcm est;
 -
- - -

Gt* pAPTISTAE DE HIERONYMIS IO E S oc I ET AT* E. 61$

fequiturCaut confiiy.num ** &omiiikm taproparte,& rataparticipantium in d.Appaltuquecgnu*
infine,cxquofocictasficutcricti contraétusiripio itij tio tanquam iufta,iuridica, & aequitati plürimum confenta
ambic;onditioncm,vtiadcmumtcnatuifyiii* neafcrüaridebet,l.fi conuenerit, ädfi. ff profos. 1. pgfia ne
conucntaprxlitcrii, iux regulam! lulunus%oftiifi uiffima,& l.cum proponas,la .z.C.de pací.Cor.d.confizi. !*•
aâio cmpt & optimcprobattcx indliconucniiaiii i.ctiam quod intérceάatftipulatio,vt per Alex.& Ia£ in l. fti
Pulatiojfia,&alteii.ff.de verb.obl. cum fimplex paétum nu- 6t
pa AmpliusvoluęrcibidcmCa.nu.i.&
Corn &Caurtvbifupra Coradfiqu* dum infocietate produ itaaionem efficaccm,Parif.conf;*
9 traâusfocictatis,vclaliusnominatu$ nciumtdiiniit, nu.19.voli.& aliàs contraaus ex conuentione legem accipi- 6*
cipicndocxcaufa implcmcntinom fccuti, vcrumctiim;*, atl contraâus,deregiur. & fàtis videtur D.zanchinum libi
cipalitcra gcndo,quotitsillud,quod ctatimpintum,i?
aufafinaiisipíuícontraáusp&gotialsum ttfiiiti| tumyplütatisdcclaiäß,dum pofi obitum &fùperiaâationib.
§. haercdis,obtinuit caufæcómiffionem mofag, 1*?'*
depat intercápt.& vcnd.&inlfin.C. &:condiwtiii* $#39;; hgredem & creditores in & fupcr pr£
cum fimilibus, $$$
haer §;
d.Appaltu,ex quo qui vult confeques,
£#; necefïàíiüm antecédens.1 illud. ff. deacq. 65
vndecuminafunofiroLapucciusinkifw* ve
tionalipromilcritptifolucis,&fonticię $i; íiái Š p. 128. nu. 14. vol.i.& procedit ctiam in matcriâ
tandofcutos4 proçiustata,&dçonuentiofudit igi;
principalis aüíá focictatisincu* prouti prºgn*
££$£? prin.iimo etiäin odigfis, Dec, in
quaed Ê 3.de iudicia,c6n£vs6. nu.7. id præfatim in his,
tur,arglfin ff.dchrt. iìdumdiciú,quoijoii*! Cra $; cntà mera voluntate ditponentis, vt pcr eundem
tus,acprofccuritatc
to,&domplcmcntor& & fìtiidation:prodifiimd.
geniiiimiiiiia* a;& ne ää fol ú mora nedum apparet ex diei $
ncccffarium (ìt faccrc vnum corpusti- futorum;^*
insáto,&c.Qu9fitquod cùmnçlay,qu$n&T* ' £tofupponit x
Verum etiam Ê; ná.C.de c6ntrah. & cow^ m1- Κ
ÉÉÉÉÉÉÉ
Aud.Cameræ, vt in fa
[

dem haeres quãtumcunq;fucrit iniuícioinuiit* ri ne Ponitur,a tradita in l.quod te.£ficer.pe. Cum nega:
* í-* queat quin ob diaamcaufæcómiflioncm fatis?P''° a!«
Rcucrc D.Aud.Camazääimplcudit£%**
------ * &titiâ • f.-. cra
3tratur, nequicqu -
- - &ione
-

» ÉÉÉɤî¤,ioiiii***** -
,nequicquam eifaem deberi ex prgmiffâ condu£°'°*
6. quodináebiè e
-

ÊÊÊê**
;ííííííí Êà | ÉÉÉÉÉÉÉÉ;.iëmoleßentpraefatumnonadimplen.dJ.8*
D zanchifuT;Fíî
conf.igi.nu 1, &conf.v46.num: tum% Ę nas,&d.l.fi conuenerit,ad fi.ex quoqui vult vnú,vid*
-

Nexamplius ííioncm fiâamin £, iud §¤ÉÉ£quoilludeffe non ÉÉÉí j££

lc - fuspraefümatur, quempiam yoluiii*9* inqucrc,
TI,,,.ca.in íiát* -:
p. mcntonònfìàoauìictur,vt}£Ct" “gìgo debituim,cúalia Å. &po(Iit,iux.tcx.it d.1.me
a*olvsrf.&fgjoi&££%$£
confx4i.col.5, £tiim,&qu£* ri fòffprofoc.Necmiiïìåâîävcrbisprobe'' volú -

<|ua iiiάβ**
namíinricóííiaí,&con* tas,c.dileAi ;
-

Ęg; gïîçíáão,v$i Dec.d&#£££ mulíú- - -* 64

Ę intfinó fiat*
fofoc cüfi.vtprxfatahxc, §άδιεζέ?- •...:*'! ɤÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ
iî íi oquela feintclligunt, & per folum afpc £ Ę
• u. - -- - u.

ntfuam voluntatem,Öra.conf. ,64.nu.1 i.Soc. *°*

Š
§άζῆσ*%*;; Ę ì; °nt.98.nu.13 vol. i.
Eô ìi; dum di refragantur quæin oppofitg? addu&asùt.
\s£ampliùs
N - - -

romágisexquoispdli,&exluii?'''"; - Primò • lunv&

fpoíitioçiçatinit: έτ*** - ti,licet f. gm dicebatur,q; Ἀλλὰes{int fucccffor£s et'°
äåýôïíôïs potéwç*** . , L n *4*.
£ζ
%$%ijnonfint,qaiâiûudadmittitur, vt aahuc dctuf*
£o pr - -

pa Éç* Profoc.quáuisfòçietasfirexrin&a, quæ cùm °* quadag* 63

6o £. negotio £;e - ËÉ; adinftar fraternitatis habeatur,l.verum,!' prin.tt;
coivdcoruìqucmixtum Ά 8<:ficutiiìììÉÉÉÉÉÉnfeunt,ita&pari* «r;
Q_q 3
*
- » A pTIS°TAE DE HIERoNY MIs
dia & lucra,vt dicitus in d.1.3. C. eo. Sed fanè intelligiturquè
ad emolumenta quæfita durante focietate, non aùt in poftea
acquirendis poft obitum vniusex focijs, vt in cafu nofìro per
ea, quae deduéta funt pro hac parte, nifi focietas inter eostacitè
faltem fit renouata,& continuata,iux.tex.ind.l.planè fihi.ff.
co.& in dubio non praefumitur,nifi doçeatur, vei nifi ex recó
muni lucrum focietatis habitum fit poft mortem focij, nem
pè fruétus & mercedes,veâurgequorum cömumium,pretium
rerum venditarum,& fimilium,quia tale compendiumcom
municandum e(fet,& fi focijnon fint,prout loquuntur,& in
telliguntur iua n contrarium relata.At fecùs, fi extra rem cö
munem,prout in cafu noftro: tunc enim non eft contribuen
dum,d.l.focium qui in eo, in prin.& d.§.altero, cum fi.vtdc
clarat Pet.de Vba! deduob.fri.in ii.par.nu.3.ver.fecundo qu£
ro,& latiùs Ruy.d.conf.9i.nu.ii.verf.item non ob.li.i.&ante
eum expreffim Cor.d.conf.34.col. z.in prin li.i.vbi teftatur de
communi poft Bar.&aliosrelatos, quod abfq;dubioproccdit
ftante proteftatione,& declaratione voluntatis D.Zanchini,
mediãte d.caufae cómiffione,licèt minimè ncccffariaforet,ex
quoipfo iurefocietasmorte finitur, vt ibidem tradit Corn.
columna fecunda.
: " Necob.tex in d.§.infiaeredem, in ver.fiuc, q viuo adhuc
focio ve&igalisemolumentum contingat,fiue poftea,quiain
telligitur de damno & lucro, quod prouenit ex antcagcfto,.
proütinibicommuniter Doc.intelliguntfecundum primam
expofitionem g!o. non autem dc illo, quod percipitur ex his,
tiæ geftafiintjoft mortem, nec fit fpecialitas aliquai; his
fublicisconduâionib.nifitantum quod inhæredestranßat,
«juandoaaum
fîon fimiliter,&c.p ita intelhgi
eft,&rout debent
inibi Odof.& d.verba
alij, fequçntia;?
&apertiffimè ex

plicat Ruy.d.conf.9o.nu.2.circa fi.lib. i. ita concilian. diucr

íà iura,& Doâ.decifiones,alioquinde diamctro inuicem P"
l. uti,
gnarent,vt deduétum extitit. -

Etita pariterrefpondetur adid, quod haercstcneafT°

gotium coéptum perficere,d.l.ha eres,quia procedit,quádo n*
ocia efTent pendentia,vt quia frumentum emptum fit addi Tu,
É hen.& non fit diftra&um, & fimilia, non autcm no"°" ά;.
muni,vtperfic
inchoari,& intelligitur
Doc.vbi deantca
iùpra,& Dec.confais.n um.*.nd9e;°*
geftis,velqua in fin. &
& praefertim ftanted.proteftatione. -

ob.quod fp. quod ex

locatio firma remanet, quia re!!
quo Nec
D.Zanchinusc onduxitpro fc, & nominandisabco, & $ς
ficno.
 - -

_——-—-

CONSI LI v M D E SOCIETATE. 614

6*4
f AnTISTAE p£ RIERONYMI8 :||:
fic nomi $ £££££ rara participátium, ergo
- -

3;, &lucis,vt&icirciindl* C$? $in:irdigwf ut nuncupatim $i; pro

„ amolumenta quxfitaduran*focietate,noniis;**
6 assuirendispo$ »mum vniusexfociis, vt ingí ■;«! ;j;'Κ' isa; Ruy.d.conf9o.nu.5. v$- quia igitur
flatu,quo ÄÄ dictum cfi, rcb, (ìc flantibus in eodem
eo, qurdcdutafunrprohxparte, nifi locictisinftr£* d.condu&io ei , & quia morte focijfinitur focictas, & paritcr
Å£*£ i; N ää eidem annexa, &c.
u.
co,& indubio non priumitur,nifi iocatur;inia**
„uni lucrum focietatishabitum fitpolt mottmkii,** È $ $i; Å d.§.fi in rem certam, licèt vrge
rev cc. - -

ôïûíôïí } ndo lucrum per$pitur, ex condu&ione

pefiuâus & nercedes,ve3urgcquoiu" ômmim ydiº ccptunm ex re í et,ex quo fanè intelligitur,quando fuit per
remum Åquatissi** putà ex Š. æ erat communis poíí focietatem finitam,
muniandumete,&fifodino" fint,pioutbjun-*
r'gunturiuiain contrarium Jara àtf&ùs,iata*'
duétioneĘ; focijs, vt locaretur, & dc tali con
I)oὰ nonÉÉ ¥'; ille text. vt ibi per glof. &
quandolucratur aâa perföcios,fedfienda ab illis. At fecùs
muncm,prout in aiunoftro:tunc enimnºn es¥
aum,& l.focium quiineo! in &d $alt&£ nantit commu sxtiarem, communcm,&deis; qu££%$
clarat Per deVb?' Σύipinuj*, ;: in d q. s.Corn íá j? Sal.&alios,& latius peí. de Vbald.
ro,&larius R i, 3 con[stnuiyriiit'íonáli,&
Åprinc* & «yf***?' jamin hi$* άy.d.conf.91.num.ii.
muni,& £;: inprim. vbi
Vnde cum aos vcrf ver£teftatur dec98;
item non obft.
commúnipoit £t &aliostratos,qu^ ;;;*;** -
ex aytea gefto, ncc Ę; in quaefitis extra rem cómunem; ncc
fiant*prot<tatiºnc,&8«lantioncvoluta" D7imitt.
*g£y eft. rei, igitur communicari non dcbct,
„Äî;$tioneJicimini”; „«άβ?
quoipfoiurcfoderasmortc finitur, vt ibidcmmiiit
sii;:;::£ va vbi Fcrgiui* idcm
columnafecunda.
N«ob tex ind $in hrrftm,in refrigi* -
Pusfa&is,quia £; $. falinarum ad certum*
prout fcrib.declara m.ngaty aduerfaturiesspiiey (cntentuæ,

-
Éä
Κάimo&luae,&* prôtiit; ant&£*
focio & d.conf.iz.veru nt,& ipfemet in genere fìietur d.confi;34
tur fuper çìåíä '; Ę de diamctro confuluit, ig*
}jguntíunium r* acömuni non eß o §
amentum ficri non poteft , & ruitus
proutinibi communiter Doc inte!'£ - - ---

èxpofitionem g'o nom autcmdcillo, quo ja&* -

quæ geftafùnt Βολmortem, a< iit ij;iiit; ίμην
jublicisconduâionit .nifitantum άimbvt*
çundoaâumeft,&ita intellig £titia?
Ęonfimilita,&c proutinis; úof.&alii, &;i*
pliat Ruy & conf „…nu 1 itafii*''* contilat.” fj*
faiura,& j3j;iiares*
gnatent,vt dedu&umextitit.
Éï;<ręonię iá,quod sese ■!.
goriumcœptum Καςάlisie&* f*&
É efftmt peníentia,ytyis itumcatumtm? :
rahen.&nonfitéiûnâum, &{imilia, no! quttm*
voluerit Pari.d.c Ä; em.«juicquidetiam eundcm fcqucndo
dciute non É is.quorum rationcs parurn fint tutæ, &
tur, vt etiam ã ant, & eò magis ex quo ipfc fpccificèloqu;
*n cafu noßro,vt num adeosfpe&arc poterat : auod fecùs*
terquetur.Aζd per Cor.d. conf. 94. igitu; corum dccilio *
uluere Dec.& ;3;; contrarium in Jem fa&i fpc£i£$°“
.
et QgodôÜã uy.poß alios infigne; Êsenem.§;$i$
ex quo Ê proculdubio ampleâendi? incafu noftro
gt*
$inushgies vel snonadimpleuit pro parte fuaconuenta;°°°
8 abagéìd el creditores.igitur exceptione repellantu?
+
?bageiidoexçiûâÄÈÉÊËàm relatissationi*:** quib.9m
Ę
nib.ei creditorú Jam,& ration***'? u
-

inchoari,&fitintdligitur&*"° gôç ¢ Š »lucro,& eiußí participation?? obitur!

muni,vt §ĂŠ*** reddi.Etitai ito,vadiq;
intrepidè iniuftiííimag,
côncludendum & ôfùstere?
ccnfeo, * íís cííc di
&pr*fertim (lanteà pâtrëxtion* - .

N«ob quodlocätiofitm* icmanct,'°'°"'

quoDizanâinuscorduxit?" ,&
£,& nomium i;**&, co,&
»*confulofaniori. DeoQ_q
gratias.
4 Bapt*
 E A PT ISTAE D E H I E R O N.
Baptiftadc Hicronymis I.C.Maccratenfis, & aduocatus
Curialis,licct minimus,propria manu fcripfi,& folitofigillo
munuui.

! Itaque pro complemento huius Tra&atus finitisatque

pera&tis iftisfocietatibus aliquib. ex fupradictis modis,vel cau
fis,& alijsfimilibusdubitari poteft, an pofiint renouari focic
tates inter remanentes,& dicendum eft,quod fictam expreßè
quam tacitè, & dc cxprcffà renouatione loquitur tex.l, planè.
f£p. o foc. J)cc.conf. 213. nu. io. vbi multasauthoritatcsaddu
cit,quod poßint etiam renouari tacitè,& tunc dicitur renoua
ricxprefsè cum manifeflis verbisrenouatur. l. 4. cum feq. ff.
profoc.Socin.fen.conf.87.num.x.in fine,l.i.Menoc.conf.iu.
num.7.1ib.2. fubdcns num.z6. requiri confenfum vtriufq; par
tis,& ibi multosallegat,& afferenti continuatam, vcl rcno
uatam focietatem incumbit onusprobandi,Caft.conf73. col.
1.lib.i.Cor.contis4.nu.z.vcrf.& fàtis,lib. i.Meno.d. conf. iii.
nu.7o.verf.4.cft principalis,li.z.Hinc dicebat Dccia.conf.69.
nu.35 Iib.z.quod focietäs renouari confenfu vniusnon potcft,
& focietascxprefsè poteft renouari eo modo, quoà principio
comitituta erat,& omnia paéta inifta exprefla ienoüationefa
&ta funt fcruanda,dummodò fintiufla,& æqualitatcm conti
neaot, Parifxonf.8z.nu.7o.li.i.
1 aciteautem renouatur focietas quando filius, vclhaercs
vtitur eifJem inftitutoribus ad focietátem paternam dcputa*
tis, quibus pater vtcbatur : ifto cnim cafu videtur focictas
renouata, Bal.in l.mandatum,in 4.oppof.C.mand.Caft;con
fi.334.Bal.& alij,de quibus per apofiiiàd Bar.in l.adcòffpro
foc.Pet.deVbal.trac.deduób.fiât.part.ii.q.32,num.toa 59$.
fen.conf.87.nu.i4.ver.& hæc praefumptio,lib.i. Alex. confil.
sv.num.i$.lib.; Barb.conf.16.col.7.ver.necob. lib. 4. Qu%
eo magisprocedit, quando non folum antiquusnegotiandi
modus,antiquaquc forma obferuatur, fed etiam lucrum in
communi pónitur,vt pcr Abb.conf86.lib.2. Mcnoch.d.conf.
121.num.73.verf.itaque eft cafus,lib.z.& iftem9dusrcng'!*
di focietatcm tacitè,parum difficultatis habct,facit conf. Dc
cia.6e.num.33.lib.2.
Alius modusfiue cafus renouandi focictatem fecundum
aliquos Doc.eft,quando faéto cöpuio primae focictatisdimif
fum cft capitale penesfociú,& non coiìfìat cffe mutatâ focie
taté, velnön effé mutaram focietatis formam fiuc ncgocia?
nis,népè quiafociusncgociatorcrat folit* ncgoicari eff;
 _ _- _-T

papTISTAE DE Hiiio;, IDE SOCIETATE.

61%
£apti%ad: H„onmisi.CMas?" - .-i
fuofolo nomine fcribendo fuo proprio nomine librosratio, 617
cuiu$li«* minimu»yoptu** wu jujiiAlia';* numdandoliteras in negocijs non fuo nomine folo,fed com
-

munnomine negociabitur, quia communicabat lucrü cum

muniui. alio focio,dubitati apud Doét. folet, an dimiffioilla capitalis
„Huius Triátus
- atusfinitiit
*" * apud focium, qui profequitur negociationem arguat conti
Itaque pro erit, b cx „alidorº nuatam, vel renouatam focietatem, etiam fi non'conftet de
â,„i„ioc
;{ti, 1!!!» itatibus?" t.un ,oiimtftno
Arremouitiw* I. communicatione lucri.
„busdubitau?”“ ; ojiistamttft*,
is,&aiiiΚ„«,& Et quòd non cenfeatur focietas renouata tenuit Caftrenf.
Iis,&a diccnium* ,qu uiuitali* confil.41; in 2.dubio, lib. 1. Crot.confil.15. num.15. Menoch,
agi';
quam £; Š&lonìsË nu io sol mu tas? didtuitº. Dominus meus confil. izi. nume. 48. verfic. altera fuit opi
nio, lib.fecundo. qui concludunt ex dimiffione capitalis pe
f?'* jîti oaia, g % Wak*
, quod poiuD**''"''.'…..„,, f. I. 4. v**" ncsantiquum focium non intclligi renouatam, fiue conti
Š έ „ìalisvcibisit*** nuatam focietatem, & ira etiam tenuit Decìanus confil. 6o.
ii**''''., …is, num*** nume.37.lib. fecundo. Et eft ratio, quia dimiffio capitalis
£fta&us quidam non fa&i, ficque non pofitiuus, & ex non
faâo non poteft induci renouatio fociétatis, quoniam cùm
fit filentium quoddam, non poteft interpretări certo mo
do: nam potéit effe dimiffà pécunia, vt renouaretur focie
tas, & vt cuftodiretur, & eft differentia inter fa&tum, & non
faâum : & ifla opinio videtur probari in 1. focium qui in
co, in princip. f£ profoc. vbi dicitur, focium retinentem pe
cuniam alteriusfocij, non acquirerealiquid communi nomi
ne,&fic nomine focij, fed täntummodò tenetur {ocio ad v
furas.
Contrariam tamen opinionem, quòd cenfeaturrenoua
ta, tenuit Petr.de Vbald.d.tra&a.de duob.fratrib. par. £. nu
me.39. Socin.Sen.confil.87.num. 1 z. verfic.concluditur ergò,
lib.i. Alexand.confil. 137.num.4.lib. 5. Parif.confil.82. nume.
36.lib. 1. & mouentur ea ratione, quoniam nemo praefumi
turiaétare fuum, l.cùm de indebit6, ff.deproba. & fic diruit
tenscapitale, nedicatur ia&affefuum,eftdicendum, quòd di
miferit animo continuandi focietatem, & (uperlucrandi,
Crauet.confil. as6.verfic.& tertiò.Menoch.d.con(il. zi.num.
77.&78, & hæc opinio, quòd fàâis computis cenfeatur con
tinuata fiuerenouata focietas, fi focius, licèt negocietur no
mine proprio, negocietur cum pecunijscommunibus, prout
priusfaciebat,eft Vcrior & communior. Et omnia adduéta ex
aduerfoprocedunt, quandoà principio nulla fuiffet inita fo
cietas, vel finita focietate, & conftituto dc voluntate focio
rum nollecontinuarefocietatem, alter focius haberet in ma
nibuspecunias, tunc teneretur tantùm ad intereffe, & ad vfu
tas:fècùsin quaeftione propofita,quia faâo calculo,& rema
3 mcrat1
&1A E A PTISTAE D E H I E R O N.
nentibus pecunijs in manibus illius, & focij, qui etfi nego- | [
£iaretur proprio nomine, tamcn negociabatur co modò &
forma, quo priùs facicbat, quo cafù praefumitùr negociari
ad commodum focietatis, prout ptiùsfacicbat,& ita eitpræ
fumendum, cùm omnes Doétores dicant intclligi continua
tam fiue renouatam focietatem, quando antiquüs modusne
ÉÉ; antiquaqucforma obferuatur,in quoantiquomo
aduerfusalium confo
o & forma cft fundata intentio,focij
«ium, qui detinet pecuniasco modo, & forma, quo priùs fà
cicbat, & eft onusillius confocij, quidetinet pecunias, modo,
& forma antiqua proteftari, nollc perfeuerare in focictatc,
cùm habcat praefumptionem iuris cóntra fc ob caufam modi
& formæantiquae, quæ præfumptio contraretinentem pecu t.

nias,& ad fauorem alteriuscófocij transfert onusprobandi in

ipfum confocium,quidicit non efferenouatam focietatem,&
pecunias illas non retinuiße animo renouandi fiuccontinu
andi focietatem, Bartol. in l.in illa, in fine, £de verborum
obligatio, Cæpol.confil.33. Marfil.fingul.43i.decreui, adden
tesad Alcia.tra&.depraefump.in 3.paf. §. vcniamus, litera B.
vbi dicit, quòd quahdo eft præfuimptio pro aliquo aduerfa
pars, quæ vult pröbare contrárium, grauiturdurante proba
tione, iaf. in 1'fi cxtraneus, in 6. ndtab. £ de condi&io.ob
cau. talis cnim praefumptio dicitur liquidiflima probatio, l.
licet Imperator, vbi Alexand.laf. ff.delega.i. cum fimilibus.
& hoc miaximè efîèt dicendum in cafu fupradiéto, fi aliqua
li longo temporediâus confocius retinuiffet di&aspecunias,
& tantò faciliùs hoc effet dicepdum, quando focictas cffet
tranfitura ad haeredes focij ex paâo cónuento, ncc fuiffet
immutata forma focietatis: nafi licèt conueniri non poffit,
vt focietas tranfeat ad haeredes, vt diximus fuprà, tamcn Po
teft benè continnari fiuerenouari ab ipfis haeredibus, & co
ipfo quod continuatur, cenfetur continuari cum ijfdem mg.
dis, pââis, formis, & qualitatibus: illa enim difpofitiofi
ue conuentio licèt inualida faltem operatur clariorem mcn
tem ipforum continuanda diéta fxicta;
modó, quo priùs erat, & itaineft intelligendus Parif. d.confil.
confociorum
s. 36. &num. 37. lib. i, Mcnoch. d. cofifil. izi. numc.ss.lib.
fecundo. - -

Itaque proconcordia, & conciliatione ifiarum opinio

num poffumusdicere, quòd prima opinio, quòd nondicatur
renouata, fiue cötinuatâ focietas, licèt focius ncgocicturcu!"
pccunijs communibus, prout priùs facicbat,proccdit *£QςIu$
 v.

CONSILIVM DE SOCIETATE. 619

61* papTisTAE DE HIERON
nentibusprxunijs in manibus illius, & £££; fòciusile, qui habet pecunias in manibus, iuuari poteft ali,
curaui proprio nomine,tum</ ncgoiiyu ** quibus praefumptionibusfogietatem nö efferenouatam, con.
prius facicbat, quo calu primini;*' traria opinio procedere poteft, quando focius nulla iuuari
forma, quo prius facicat,&"**' fidè,&indi* poffet praefumptione ad fui fauorem, & exemplum de iftis
„;…inoduin focietatis, proutP''"'''' Ę. praefumptionibus poteft effe, fi di&us focius mutaffet for
Jumendum, cùm omne Doâorcsdicant init Š
mam infcribendi libros: nam varietas infcribendi & nego
am fiuercnouatam íĘĘ ciandi arguit diffenfum infcribentis, & negociantis, Alcxan.
fi,anti uaqucformuo quauians r? confil. 132. num.z.lib. 1. Menoch.confil.uz. humc. i6. lib. i. &•
o §É ÄÈÉÊ $t,T. & confil. 121. num. 9i.lib.2. & dicit Menoch.d.confil. izi.nu
cium, qui íjnepecuniassono'° & gi;Έ me. 92. quòd ifta praefumptio praeualet praefumptioni dimif
ticbat, & cl
;onusilliusconloch quidctind;« Vel fioniscapitalis, fubdens num 93. & 94. quòd iftâ præfumptio
& foima antiqua ?„«iiari,nollc pcricuf'*";$el
ptioncm juriscontra £tβ; i mutationisinfcriptionum librorum e(l fpecialis,dimifíio au
cum Habat praefum Íïmyioç r'.! tem capitaliseft generalis, & fic præualere debet ifts præfum.
|#
&iomrantiqur, $ atomuspi* ' - • -.
-

ptio particularis illi generali. multa alia argumentando ad.

nius,&ad fauöcmalt„olo;iitiwfatº",
ouum**m. - -

ducit. Alia praefumptio diffolutæ focietatiscit, quando priùs

C. u

ándi (ocictatcm
obligatio,
, Bartol in |inilla, innnt;
íl JMaii]
id£
;;. M fingul4'*"*')
Š
i, ittt£ft
ínr,£i:iti'
; veniamus,''*
. . *

-
-- .*
-

â
anáií:** focius negóciaflet communi nomine, deinde negociati cœ
E$t fuo proprio nomine, Caflrenf. confil. 415Tin 2. dub.
ib.i. Menoch.diétoconfil.num o6. *Natta confil.ioo. nume.
4. & num $. vbi intelligit, & declarat hoc proccdere, dum
ä Alcia.tratt. ß f0
modò iftae negociationespublicè, nonautgm clandeftinè fi.
Ę $; quidodi jixum? f. Hunfftf*
vbi jâ¤; J£*o*°
-
ant, quia tuiic non intelligetur ex clandeítinis aétibus dif-,
folutafocietas. Alia eft præfúmptio,cùm (ocius finito primo
ars, q
ā€iai in l" surg? - -
. m0tav. * T _.,„;
;ijjimif* tempore focietatis incoepit fcriberc focium non vti focium,
*
t10 - |m;
-

fed vti venditorem, & ità difformiter à primo illo tempore,

au.talis agrº; ;i. affídc \. $. conftantisfocietatis, & cœpit libros rationum aliter infcri
- erator, vg * ;, afu fuga '"'"'. bere, etiam fi negociaretur cum pecuniis apud fedimiffis ab.
;íí
& cotcmpo*
£«*'?
nii
ā€”;
sis (*'. {pm, §
λκάi alterofocio, iftocafu non dicitur renouata focietas, ita Alex.
]ilomg íí, &fct d**°"' „to, * confil.i3z.nu.io.lib.t. Mcnoch.d.confil. 121.nu.96.verfic.ita e-,
ÉÍciliùs hoc„%jaoonutn'j
& tanto focij: ?*'' ānutriti*£. tiamrefpondit,lib.z. - -

aranfitum focietatis amktt ā€ Alia cftpraefumptio, diffolutam efTefocietaiem, quando

mutatafo adha;c! πάim! Ég¤' alter ex focijs finita focietate, non petit fibi reddi rationem
, focietas"*'jjler i ab i. ániá* finitotempore, proutanteà fecit, ita Menoch. d.loco, num.,
- tinua''*"];„;** 97. verfic.6.accedit, num. 8o. poft Ca(trenf. d. confil. 73. col.
3 scns gr. nuitur,“ ìaiia*? z.verfic.neceft verifimile, lib.2. Alia, & quinta eft præfum
ioquod& &quali; turę. ptio, quod dicatur diffoluta focietas, quando vna conic&lu
dis, Ę. iuiii,uent10
falttm Š£.?
m in ( tim ushfi ;y. ' taeftproteo conucnto, alia verò pro aäore, nempe proco,
qui dimifit capitale, debet præualere ea conieétura, quæ cft
Š ās?
st forum es?Maodi túl
Έτ** -
pro reo, ita Crauet.confil.8.num.9. Menoch.d.loco,num.97.
- 1 {* Alia praefumptio eft, & quidem iuridica, quòd non dica
μη. ! ;};^* •**-.
tur continuata, nec renouarc focietas, quando ab altero ex
§. 36.8 gordia'* 3.„ja*
-

focijs erat quid implcndum, & non implcuit, ficut dicitur

«und «orori*jqitię?
;„ipfim*°f";. i\p££ -

dcillo, quiàfferìt renouatam locationem, debct pfiùs o';

É É¢ÉÉÉÉÉÉe cre
„ampo'£juę*'**
íbu$?
620 Ε APTISTAE DE HIERON,
dere adimpleuiffe ex parte fua, Alexand.confil.76.num.7.fib.
s. Gozad.confil. 94.num. 5. Crauet.confil.87.num.3.Rui.con
fil.167. num.zz.vcrfic.fecundò non poteft, lib.1. Nequepoteft
focius pofteà velle implere,vt refpondet Caft.confil.7o.num.
8.lib. 1. Alexan.confil.237.num.13.lib.6.Crauet.confil.243.co
lum.penult.verfic. non obftat. & qui ex parte fua non implct
id quod impleretenebatur, ipfi contra&üirenunciare dicitur,
Crauet.confil.324. num. 14. ita dicit Mcnoch.d.confil.nume.
99. & 1oo.
Alia ptaefumptio eft, quòd non dicatur continuatafiue
renouata focietas, quando in primo inflrumento focictatis
fuiffet konuentum, quòd in renouanda ipfa focictatcdebcrct
fieri fcriptura, vel inftrumentum, tunc enim non potcft taci
ta & præfumpta voluntas fubfequuta operari, & tollcrc cx
Ë conuentionem prius initam : ita intelliggCrot.con
il.i s.num.13 Menoch.d.confil.121. num.ioo. vcific.&infpc
cic focietatis,lib.z.
Alia praefumptioeft, quòd focietas non dicatur renoua
ta, neque continüata, quändo patientia fola non fufficit, Pú:
tà in minore abfq; curatore ex forma ftatuti fiue conftitut.fe
obligarc non poteft : ifto enim cafu ex patientia non dici
turrenouata focietas, ita per multa argumentatur Mcno. d.
confil.izi.lib.z nume.ioo.allegando Bártol. in litem quaefi.
tur, in $i; impleto, num. ££ loca. & etiam num.7. vbi
etiam Caftren. dicentes non cenferi renouatam locationcm
ex patientia locatoris, qui permittit condu&orem perfeuc
rare in conduâione, fi aliquid ex parte ipfius locatorisagcn
dum eft, & vbi locationis contraáus requirit folennitatem
fcripturaeex fola patientia, non continuatur locatio, quod*
voluit Roman.cónfil.io3. nume. 1. Ruin.confil.167. num.**
lib. 1. Affli&.decif.263. num.io. Alexand. confil. 17. numc:it.
Jib.4.Crauet.deantiquit.tempor.§.par.princip.num.14.89*
rius decif.284. num. i4.& fic ftantibus aliquibüspraefumpti?
nibusex fuprà allegatis, vel alijs fimilibus, quæ afferri pof
funt, procédit illa prima opinio. Quandoautem non adef
fet aliqua praefumptio, in contrariùm tenenda eft illa fccun
da opinio, quòd dicatur continuata fiue renouata focict*,
quando antiquus negociandi modus, antiquaqueforma 98
feruatur, maximè quando hæredes vtuntur éiufdem infti
, toribus, & hæc eft communis opinio : aliàs fecùs dicendum
eâ, pro quo vide confil. Decia.cònfil.ii.num.67.lib.$. &P**
totum cónfilium.& communisopinioctiam maximè 'Έ crct,
 CO NSI L1VM D1£ SOCIETAT E. 6at
pAptfsTAE D£ PItERON.
deret, vt cxfimplici dimiffione capitalis cenfeatur renouata
6: „…-;jìïí focictas, quando adeflèt confuetudo in loco,quòd focictasin
ᾶim;£$
íie r*
num.11vdfic (ccundònon Ê st
tclligeretur renouata, Socin.Sen.confil.i6o.num.$.& confil.
16z.num.io.lib.2. Menoch.d.confil.izi.num.io6. & maximè
íú oftrâ Κmjkit,vtifjgnd; Ę etiam proccderet, fi focius inhabitaret prout prius apothe
cam communem, Caftrcm. confil.33o. colum.i. Ë; Roman.
s] lib.i.Alexan
,„, varic άntum $i
nonobht;*%"% Ę
part. tria contil. 168.ad finem. Riminal.Sen.confil.t7$.num.z.lib 1. So
ium £ impletctcndbatur, i;igijs $it cin.Sch.confil.i6o. colum.3. lib. z. Benè verum cft, quòd ifta
:: Å. num. 14. íúdicitMcnochdo" conie&ura dc per fynon fufficeret, vt latè demonftrât Meno
-
.\X 1c0,
- immi*
rum (Miimii,
chi.d.loco, num. 163. & fequen, ego tamen crcdiderim, quòd
Aliaprxfumptio ά,φά Ę. |
- *.

ftantedubietate, an focietasfuerit renouata nec ne, potcft fa

io,idii,quando inpnm áiph'xic*
renduat? ciliùstrahere animum iudicis ad credendum focietátem effe
rcnouatam. Scd animaduertendum. Équando adeffent
fima,onuentum.$
íiiptura,vd inftrumcntu auri,&flat* conic&uræ pro vtraque parte, iudex debet diligentcr proce
dere in caufâ, & confiderare, quæ præualcant, &üm vna prae
a& praeiumP°
„£mconucntion*" pri ß) ni.numi^'
fumptio tollit aliam, 1.diùus, ff.dc in integteftit.mi
nor.&fic non poteft tradiforma &
Il.is num.% Manodh.d.conlil'*
•• ; - - r* - certa regula.
d«iocictatis!°*, M.quôd f ia;?
Aliaprzfumpt®* uam
£îhyrij
j fur£^t'
a rcquèconti**; c. §ìiitarii* {¥.
- - ablq;cur
rain minort A: ißocnim cafu.,,tf natitMt11"* íei TRACTA
Äouata
o„arc nonfocia*
P""':?jta multa jiolinl? Ê.
373"*?. g.
tu ;! 111.lib.? numt 100. * c. ,&dium?". -

confil.1111' 4 |0C rttffi

ííimple*?jret*?
Σ Cai
*°' pen.diccnto
jìioatori; îç
jfwk£ •* ,
aticnti
ex pincond âione, fial* ripaάus ftquirit,i,|aº
I. 10â€*
p:rt locationis juitur]*%
âumeft, * ìpatitnti m ï
££. j
aónfilio}" Ἑ ;„¢ÎMmVIT
-

Υίζέ;
Jib. Cautê antiqui ßßaliq" fa£
Iib.4°'£Ium 14 rdali; fimilibu$%.$
Å«if*, ? legatis jb?
nibus« Ę íimaopim'° ŠÅ

:λτο ά'ζωῆς*£.
í sit?' ā? Ζ t
modu***'.'„;jt'"
-
opimio • «iardi*' univit*?
Š ££. ££?
Iauatuf, g; ô runt? Ε*' f&
Äiibus,* ÉÉ jipsiag' Âaa* ,
eâ igi&e* |
 ι μ» ' PETR. NicoL. Mozz.
TRACTATVS DE MAN.
ID A T O P ET R I N I C O LA I
MO ZZII M A C E R ATEN
• ' S I S I. V. D,

Deperfo- DeReb' Desubmi-

m 1s -
De Natu- De Acci- Qgga- Quomodo
tialibus ralibus détalib* &tio annullctur

Gratia má- Gratiaa- Gratia má- Gratia má- Gratia má-Gratiamá

dantis: liena dantis,& dantis, & datarij,& datarij
aliena mâdatarij aliena
Purè In diem Addiem Sub conditione ,
Expreffum Licitum Propriuih Simplex
Tacitum Illicitum Improprium Non fimplex
Aut £um libera ain- Aut cum libera omnium
nium rerum &bo- negociorum
[norum
| tis;
fm;

Generalecum Generalecumlibe *'

liberaà lege raab homine | $cut
fiiim
Gencrale cum Generale fine Indetermina- Determiná $ in
libera libera tum tum hgen
in j:
vitam
Generale feu Speciale feu nimd,
vniuerfale fingulare 'i;ot;
it;iv
Voluntarium Neceffarium tum;

M A N D A T V M. iim
siti !
S V M M A R I A. 'ti;
r Mandatumßlocomfenfù contrahitur. -
ºnzn;
2 Dizitwr Éçu. 3,
 DE M A N D A T O. 623
p;TR. NICOL. M0ZZ.
31* Dicitur mandatum,quafi manudatum.
TRACTATVS DE MAN ; Mandatum eft ius, quod confffit immoribw.
+ Si reëtorprouinciæ contrahat matrimonium cum fùbdi.
DATO PETRI N ICOLAI
ta,dicitur contra mandatum Principü facere.
MoZZII MACERATEM | Amandatum differt à præcepto.
§ 1 § 1. V. D, ; Mandatum eít officium honeftum,gratüfißeptam,exhi
-
: ^,.^^^*
bendam ab amico.
z.b.;gyp-\
(. I): Reô Ęi. D.rilibus ditiii' tiº *$*
Ni-D*A£$ - 7 Mandatum e$t officium, ab eo, quigratuitò fìßepit, ex
hibemdum.

;n:;. Gratia-Gratium . .* . .:..: c-rari Gai*

Gratia má- GratúmíCí
Tutorü & curatoris officium debet effegratuitum.
3. Jiena dantis,& dantis, & diri;& άη]
Å miditarij ilk*
-

;io Contraéius mandati,iurißentium eif.

-i- Contraétus mandati, e$t bomafidei.
rr Intelleétusadconfil. Rimim. Iun. & Iac.Aemil.
rur: Indicm AJdiem Subcondition*. I
*^
&]^
E N 1 O ad aliam columnâ tertijordinis Amphy
ζ-] tcatri,quae eft infcripta, Mandaturn, f quòd pari
propriuí $im; ter folo confenfu contrahitur, ficut emptio, loca
ā– É. Improprium NOm ET? tio,& focietas, I.1. f£mand. & Inftit. deobliga. ex
confen. Azo in Summa, C. mand. .

f Dicitur autem mandatum,quafi mádatum,quod enim

• .
,,cumlibcra 0m- . — * amlibcracmiu*
AutcuIu. quis perfe fa&uruseft,alij gerendum committit, Bal. in Rub.
££ rcrum&bo- negociorum ffmänd.Azo, in Summa,C.eod.
f Mandatum diffinitur,feu deßribitur,vt fitius,quod cô
pOrum Jib* fiftitin moribus, fecundùm Hoft.in Summa, in proœmio, in
cum $.quo nomine nuncupctur,& in c,hisigitur, 13.diftinét. Ca
Generalecum Êmim: pra in fuisregul.concl.z.num.6. Dec.inTub.de conftit.num.
3o.in z.leâufa.Ripa cadem Rub.num.36, ibi inquit,quòd in
libcraák£*
ingenere omnia legum præcepta poffunt dici mandata, fed
.-ile cum Generalefi* Indctcrmifin. Dtt in fpecie ea fola mädatâ dicuntur, quae iudicibus traduntur
circa modú gubernandi prouinciam, vt probatur in Auth.de
3; Jibcra f. inand.prin.vbi Iuftinia atteftarur,fe compofuiffe librü man
-- $pecialeku datoriim, ibi,in gl.not. Rub. & hinc eft, quòd f fi re&or pro
Gcncral: £u fingulit uinciae contrahãt matrimonium cum íú' dicirur con
tra mundatum principisfacere,l. & fi contra mandata,vbi gl.
Vniucrá* -

not.C. de nupt. intellige de iure Ciuili, non de iure Canonico,

J Necárium diximusfupràaliis in fócis.& dicemus infrà,col matrimoniü
Voluntari AND AT WM infcripta.f Mandatum differt à praecepto, quoniam mandatô
videtur voluntarium,!icèt quandoq; propter qualita rem per.
fonae accipiatur pro iufTu, præceptum verò habct mcceffitatf,
,r y Maffliim,
1*!! Prou: dcclarat Dcxi.poft alios, in l, more maiorum, num«.3.t
, dv
, jir
624 PETR. NICOL. Mozz. -
ff.dciurifdi&.omn.iud.differtetiam,quia mandantum,moi.
te mandantis, re integra finitur, fed non praeceptum, vt not.
gloff.inl.& quia,ff.de iurifdiét.om.iudi.& c.cùm venifTent,
e teft.cum fimil. -

Sed animaduerte, quia Do&ores, dum fupracitatis locis

tradunt diffinitionem mandati,loquuntur demandatofàâo
à principe,quod eft fpecies conftitutionis, prout declarat De
ciin Rub.de mand. princip.in princ. fed nosquærimus, quo
modo diffiniatur propriè contra&us mandati, quod fit inter
homines priuatos quotidiè,de quo miandato loquitur tit.ff.&
C.& Inftit manda. & tunc dic, f quòd mandatum eft officiü
honeftum,gratis fufceptum,exhibédumabamico,fecundùm
Placen.quem fequitur & tuctur Rayn. at ifla diffinitio reijci
tur ab Azone, cò quia etiam de re ìnhonefta fit mandatum,
licèt non fit obligatorium. iren quia is, qui non eft ami
cus, mandatum fufcipere, & adimplere poteft, & mandatit&
nctur. -

Quare dic, fecundùm Azo quem fequitur Accur. Rub.ff.

mand.ibi Bart. Bal.Salic.& alijfcriben. & idem Accurfin gl.
lnflit.mand.f vt mandatum fit officium ab eo, qui gratuito
fufcepit exhibendum. dicitur officium loco generis, & il
ludett propriè, quod inter hominem, confideratur, religiove
rò inter Deum & hominem,pietas inter patrem & filium,ob
fequium inter patronum & libertum, l.ófficio,ibi gloff. C.de
neg.geft.l.veluti,fídeiufli.& iure dicitur garuitóexhibcri
dum,quoniam nifi gratuitum fit,effè mandátum nón poteft,
fi quidem cx officio, & amicitia trahit originem, vt inquit
Vlpia.in 1.1.ff.mand. Strac.in tra& de mercätu. tit.mandati,
in princip.contraria certè cft officio merces,pecunia namquc
intercedente, locatio & condu&io eft, l.i.infin.ff.eod. idcm
dicendum in procuratore ad litem, idem in tutore, & curato
re,vt officium fuumn gratuitum fit, vt inquit gloff.penult.li.
£f eod. tamen falariüm aliquod remunerandi caufà & labo
ris caufà intercedere poteft, non vt merces, fed vt honor qui
dam,l.fi remunerandi, in princi.ffeod.vbi gl.diximusctiam
tra&.locat,& conduét. petique poteß officio iudicis,fi certum
tamen fit rc,vel genere, etiam ex pa&o nudo, nifi fit paâum
de quota litis,quod à iure reprobatur, l.falarium, vbi gloffff.
eod. & l.qui miutuam,§.fàlàrium.cod.videtext.inl.fiqui,C
de po(tul. vbi glofT. & 1 qui litem, C.de procur.fed fi inccr
tum fit re,& genere, veluti quia dixerit,tibi benefasiam,tu£
peti non potcft, l.falarium,C.mand.& gloff.in Lalaiiu;
- cod.
e-_
"D E M A NID A T O. 623

|+ myrn. NicoL. MOZZ. -

eod. ibi dcclarat, quæ aëtio detur in hac matcria petendi fa
"££:iurißiâ omn Aiit«im quumutirens; larij.
fContra&us verò mandatiiurifgentiü eft, ficut alijcon
Κmandantis, fcintcgafinitur, (& noa yvjum, Ε
.ofinl & quia,fd. iurii3iâ.om.iudi,& tdimittilcm, tra&üs fuprà nominati, videlicet emptio,locatio,& focietas,
quicontrahuntur pariter folo confenfu, l. ex hoc iure, ff. de
d« *fi- quia Do&oit, dumfiyiiiik* juftit.& iur. & aliàs diximus, & fuperfluum effet repetere, f
& contraétus mandaticftbonæfidei, §.aétionum, Inftit.dca
io

„adunt diffinitioncy Ę
initatipc,quode! irascon\it'*utio;%?*squam
Έ
étio. Soci.Iun.confil.zz. num.8.& 31. volum.3. & nos colum.
„„s&mand principiinP" fedno ; contra&tus infcripta,in diuif.contraétuum, hoc cft,in 4.artic.
Äî íion&ontaâus qyjf. fi m# Sed D. Hippol. Riminal.in confil. 467.num. fol.volum.4.di
cebat,mandatum ftri&ti iuris cfle, & eius fincs diligenter effe
í puto. quotidic,dcquo Ei£,:j guftodicndos,allegat I.diligenter, f£ manda, ego intelligo D.
• C & Intit „„,, &tuncdi,fquòd m*** Rimin. ibi flriai furis effe, id cft, ftriâè & diligenter effe fer
exhibédum ;$imi® a
£-" t k*y„at ifiaâiffimili^it* uandum, fecundüm legem, quam allegat, quia aliàs non eft
j„aursful«
„.i„m grati ui &fu<tu " . _..4^*if*
verifimile, illum do&iflimum virum intellexiffe ftri&i iuris
pl. cn qucm ifl íîãîëlliontbfti-* addifferentiam bonæfidei : ita ctiam eft intelligendus Iacob.
„ „* Aionc, $04"* etiam Ęthis,quifr**
„a non fit obligtoiium, i $ ię Åsari* Aemil.in confil. iiz. fub num. 33. vbi etiam ipfe inquit, man
cus, „gatum füky**** impktyot, datum ftri&i iuriscfTe, & allegat d. I. diligentcr, & fic dccla
fequitur** te! randum & intelligendum eft, quòd quanjuis mandatum fit
contra&us bonæfidei, tamen non recipit latam interpretati
*çôçIs.li $' ?
c.&ahyçΣάidem Aqui* gratur?
'
onem, vt trahatur vltrà expreffa, & fic non feruetur manda
Ę«hibc
$i;mu ndatum í,a£t
ndum.
u çc } it
-

iumabt»*£.
officium dicitur -

loco ctmtfi$,
-.
* tum in fua forma, vt latè perSocin.confil.zz.num.3i. volum.
lnllit 3. & nosinfrà viri.ordin.
;$ tprop.
fcru* Ęquodinterho'
-

• • -.
- , cùm
c0
«m&nT
uάς &Homincm,?!*'** Έ j£*{* De diuifione mandati.
jointcr v 4 Å&ixtum'° ¢ δέ -
-

;qui„-tt.l. '?
um;*vciutn îs £í**
i:ignam,
„Îr,«,í«man*'
|
S V M M A R I A.
iiumfit -
-

■ Mandatum alterum voluntarium, alterum neceffàrium

e$t. ,
2 Mandatum aliud e$t defùbieéto vniuerfàli, aliud defùb
ieäto gemerali, aliud de fùbieéto fimpliciterparticulari,
fecundùm Salic.
Nulla videtur effe differentia inter mandatum defùbie
tio vniuerfàli & gemerali.
4 Duplex eiimandatum, generalefiuevniuerfàle particw
lare feufingulare.
f Mandatum generale,quo quis procurator comffituitur, ß
ineocafis,ffeciale mandatum exigens, excipiatur, ca
teroscafiumom comprehenßs,comprehendet. L
R r * 6 Gene
 P ET R. NI C OI. M O z z.
Generalemandatum compleétitur regulariter illud ffe
ciale,fine quogenerale mandatum effet fruftratorium.
speciale mandatum quod dicatur.
Que differentiafit inter fpeciale mandatum, & figulae
re,/ecundùm Bald.
9 quomodo differatffeciale mandatum àgenerali.
I0 PIus pote$iffeciale mandatum,quàm generale,& cafu,
in quibus ffecialemandatum requiritur.
At speciale mandatum requiritur,fi quis alterius nomine
matrimoniumpromittat. -

J.2 speciale mandatum requiritur, cùm agitur incaufar*

ftitutuomisimintegrum.
J3 Vbi petitur reííitutio principaliter, requiritur fferiale
mandatum. - -

V4 Adpetendam reftitutioneminimtegrum, fùfficitfifit di

âum, conftituere procuratorem ad petendumreftituti*
nem in integ. contraintegr.
Potefipetifefit.im quamcunq, perfonam.
non tantùm fi expreß, yerba
ę
mandáti fignificent, fed etiam tacite, fùb generali ***
borum ferie.
a6 Procurator habens mandatum ad agendum, defenda*
dum,& fùpplicandum,poteft petereref.imint€¢ .
17 Adpetem.ff. in integ.fifficit immandateexprimi;!!
mandatum erigantffeciale adieéta clauflagenerali, co
fiituit teprocüratorem ad hoc, & ad omnia aliar**
remtiaffeciale mandatum. -

u8 si qui conftituit procuratoremffecialem in caufâ me;

taâmtraaiiquem,putàim caufâ cuiufdamfum*''''fi
in fine mandati conftituat procuratorem generalem in
caufâ, mota, & mouendas coram quoçunq* iudice, fi ||
& magi$iratu, intelligitur con$iitutio faéta coram*
dem.
19 Procurator habens mandatum cum libera, potefipetne
'' li,
reftitutionem imintegrum. ao Qytit;
 -*'*
-sc -

YO E M ANJDA TO. 617

pstM. Nfc0t. MOZZ.
„malauiamfldiº fgda; iij*
amar - ta!!! ao Quoties de mandato dubitatur, potefi petirefiitutio in
integrum.
6 : fine quogrutuit „Autumjfjuº*
•J ai , Coniumäiim exigentibus fpeciale mandatum admittun
Ale mundatim quod diatur. 'tur,pr«ftitaratihabitionü cautione.
fM, &j*
7 $. Ἄι μύmala 22 Tutor, curator, œconomus, pralatus, & fimiles, abfque
ìundùm Bull. - ¥anni, ' mandato ffeciali poffùnt petere reftitutionem in inte
Ἀuifaafa* mundam £ gä grum.

I0 jmT.
íúptiiff£,„;„alium
jt;id. Au**"""
„niatumftquf*
irtf#f,
23 Addefendendum aliquem in caufàreftitutionis in inte
- - , „limis* grum,nonrequiriturfpecialemandatum. ^
„uum ftqum*jjiar 24 Specialemandatumrequiritur, cùm agiturde ßfficio
„ sjtiidem
μηιιιη omiiiai. . ift4!
*■** -
Hett!t0rig.
=: ΣΕ. iupiritur,® gir
• --.

21 speciale mandatum requiritur in interdiáis de liberi,

,, Syria « * - ß.
• - m.ii
„ iuir* deducendis.
:itutumimm'£".„„„„;it;i',
ptitur mafffffff10 piwjit, =-r, 26 Specialemandatum requiritur, quando fintduoprocu
13 [III]. - *
&í*'
P.
ratores omnium rerumalicuius,tumc vnusnonpoteft ixi
gere ab aliofineffeciali mandato.
14 Ad?t. 4-*****
{fum, affitunt psira
T.
JMff.
27 Specialemandatum requiritur in interponendofilio fù
un{um}?*''",.„, per hareditate.
pumiffni% et jiwj?" 2* Itemimlitigando im caufamatrimomj.
j Êártiffi* r;íì uum 1*) W || 29 Itemimcaful.qui ita,ff.adSenatußonfTreb. & l.item
" jjj*) eorum,§.fed&fiitadecreuerint.ff.quodcuiuß, vniuer.
ft9?/£grte.
imum/**
30 Iteminremittendapignori obligatione,& acceptilatio
ne,& impatii interpofitione.
41 Iteminiuramenti delatione,&prefatione.
32 Item in recipiendafolutione. -

#3 Iteminiuramento calumnia,velalioiuramentopreffam
doinanimam alicuius.
34 Saluatur Bartolusfibi ipfi contrarius.
35 Item requiritur fpecialemandatum imtranfa&ioni, iw
terpofitione,& etiamad vendendum.
* 36 Item addonandum&renunciandum,&ad validandam
fententiam.
37 Item ad obligandum dominum ex contraäu & obliga
Rr 2 tione
626 PETR. NI co I. M oz z.
tioneperfonali.
3* Item in rgti tranfmarini diffem/atione, & abfòlutione,
petenda ab excommunicatione, & in inftrumentorum
confùmptorum exemplatione.
39 Item im compromtffofactendo,& in reßripti impetrati.
one,& impacefienda,
40 Item in criminum obieétione.
** Item in collatione beneficiorum, & adacceptandum be
neficuum nomine alterius.
42 $i aliquis acceptat beneficium nomineabfenti fineman
dato, &pofteà principalù acceptet, valet acceptatu, à
die acceptationisprima.
43 Item requiritur fpeciale mandatum, cùm Papa aliquid
fibi referuat, & innominando dominuminiudicio.
44 Item ad declarandum libellum obßurum.
4j Item ad remunciandum litubus & caufis nomine domini,
& quando aliquis impetratpro alto refiitutionemnata
lium,& cùm petitur abfólutio informaiurü.
43 Item in aétione iudicati. -

47 Item ad faciendam incidere in paenammandantem, &

fic ad tllicita. -

«* Item ytprocuratorpro reo criminoß accufato compare

repoßit,&adponendum ininftrumento conftitutum.
Itemadcarcerandum 4'iquem. -

49 Item in obligationefiljidoli facienda, &adinterpel

lamdum.
jo Item ad tollenda& immutanda ea, quæ à dominofùnt
ftatuta, & adfaciendum mandatum. -

31 Item ad petendum inue$tituramà procuratore vafalli,

& 4 y.alj cafùs fìb eodem recitantur. -

32 Mandatiùngenerale,fiue vniuerfale, auteffaumliber*,

autfinelibera. -

33 Mandatarius, qui habet mandatumcumlibera, pottfto

f 'fi
£M,nia facere ficut domimus. J4 Cut -
 DE M A N D A T O. 6*7'
nttm. NicoI. M077.
34 Cui commiffâ efi libera adminiftratio ad litigandücum
fiereynfinui, - - -

aliquo, ü tantùm infandi, mom autem tranfigendi habet

g1 Iirm mrati iafainilftiffim,&*
auJes munuatum,& in iffiumnrs poteftatem.
ImII0f|£, jj Mandatumgenerale cum liberatantum valet,quantum
agmiuntur?” -

eciale. , ^ • .• !

j, Iiminary*'jauni,&iniififii* 16 clau/àlain finemandati faciendi omnia,ficut dominus

am,&inputfial* . poteft,nonoperaturffcciale mandatum.
4? iniiininumslitiiint, &adaqiaia* jy Mandatum quantumcumq,generale,& liberä,noncom
,, Iuminilaiion, kijwrum, prehenditfacultatem profumdemdt & alienandi temerè
„ìum nominealiti*. ... aliema.
42 Šu inuiium mini .l/tfìlì*** £: f? si negotium committitur im procuratori liberam volum
ut,&piid minimiuaιφ' tatem,/èmper dolus malus debet abeffe.
ianumrim4.
Jaatftuti* £j, mundum, (im hy*
V. -

39 Mandatumfùperiorùfaäum alicui, vt altquidfaciat,

- iwminiuliiij. intelligitur cum caufœ cognitione, & féruatis feruan
jrt/arumf
k*;
•
£r* - T. - dis, & datapote$tate iudiciprocedendi, vt fibi videtur,
intelligitur iuris ordine/eruato, &ftatuto, & confùetu
44 juiaip
„nialami* W ,mul*
Hujiif/nu/
dine.
4/ £ aliqui imptituifui; ftfffffff
Omne verbum inducem* liberam voluntatem,reduci de
í,&dmftti/"' íìumjAmyfif* bet ad arbitrium bomi yiri.
-
60 Habens mamdatum ad tranfigendum & compromittem
-

,3 Item inaifiwfifiudii4fi.
dumcumgenerali & libera adminiftratiooe, mom poteii
f
7 4. „;„aJM*
(■//// gratüliquudum remittere.
4# pm/f ratis* :3* 6 si quühabetmandatum ad recipiendum ßlutionem, &
43 Σ .,Assyridum „ijimm nonapparet defòlutione, fédfòlùm de confeßione,mommo
itf*°7'A?igiis, „ „„• cetmandahti.
Έμ** 42 Mandatum quantumcumq generale fit, mom intelligitur
Â¥**
4) â íì „sui*
vias? vt indebitum recipiat,aut illicitumfaciat.
laiu* %f
- -

;i*.
-

-
63 Mandatum aliud e$t generaleâ lege, aut cum libera ab
dilTmj.
Item44 Έe:* a* homine.
-

% *
{4:40 grjim „ßimº p. 64 Mandatum àmarito caufám vxorü agente, peti poteft
femper, fimaritusfemel illud recepit.
65 Mandatumgemerale cum libera ab homine, maioris effi
cacia eff,quàm illud mandatum à lege.
66 Aliquandohabens mandatumgenerale aumlibera ab ho
Rr 3 fmume,
63o ΡETR. NICOL. Mozz.
minenompoteft agere adea, querequirumtffecialemam
datum.
47 Mandatum aut eff cum libera adminißratione omnium
rerum,velbonorum,aut cumlibera adminiftrationesm
niumnegociorum.
6* Mandatumfpeciale,aut effimdeterminatum,aut deter
minatum.

69 Siimalienaffecie excedaturmandatum, non impletur,

fedmandamspoteftratumhabere.
7o Aliudeft mandatum expreffum,aliud tacitum.
71 Mandatum tacitèprobatur, eft fçientia&patientia ex
eo,quod qui agitßiente &patiente domino,limita quae
tuor modi*. ij .
72 Sipaterßiatfilium confùetumfœnerari, & datei pecu
miam,teneturpater ex tacitomandato.
73 Per tradituoneminffrumentiprocuratori,induciturtari.
tum mandatum.
74 Sicutperconceßioneminffrumentiinducitur tacitümum
datum, itaper redditionem & auocationem jnftrumen
ti inducitur reuocatio.
71 Si dominuspofi receptam iniuriam dixit famulo, num.
quàm redea, domum meam, fi egonon fentiam aliquid
de illonegocio, fitllefamulus interficiatiniuriantem,vi
detur dominus ulludtacitè mandaffe.
76 Quoadeffeäumnoneftcurandum,quibus verbi fiatmam lum
datum,dummodò deliétum committatur. - £t
t3;
74 Alloquutioadaurem feruofaâa, facit inditium,fifria
€0}}£!£"74/}t.

78 Mandatumaliudefilicitum,aliudillicitum, ,
79 si aliqui mandet alicui, vt Titium vulnerettantüm,fí
eumoccidat,antemeatur.
80 Concordatio opinionum. -

at, s1fuit faäum mandatum ad fritiandum, am teneat*"

quideoccifo, 32 M4#•
•
 YD E M A N DATO. 63u
ptTR. NICOL. Mozz. -

#2 Mandatum illicitum & inhoneftum nunquàmpraßmi

„iumyif4ntuit,44*""£iiisp tur faítum procuratori, vel alteri perfona.
datum. - -- .'
33 Mandatarius nomfacit imditium ad torturam.
#7 vadamauifam Himumiriíaissa 34 Si Titiusfuit offenfùs à Caio, & mandauit fratrifio,vt
„wìnatamina** iniuriam vlcißeretur,am mamdams teneatur,ßfrater oc
■umnegotiofiih. - - -
cidat Caium.
ßj 7;j.aaaimara* 8; Vindiäa duplex eft,licita & illicita.
36 An hares defunéti,fi dixerit, ego talem iniuriam,feu
mgmtum. imj)ff,
*} $i Έ,μguerelae** mortem vindicabo, temeatur. fifuit occifù ille,qui iniu
luhart. riauerat defumitum.
Amundumipfiftam*",„„ 87 Mandatum aliud effproprium, aliud improprium.
• Â tff ■**£j£-. 88 Mandatum aliudfimplex,aliud mom fimplex.
Z, W, tumuitip* #Ę Σ 89 Mandatumfimplex poteftpermandamtemreuocari quam
';7;
Ñe*
modü,
A. ***, &lafi}*M.
.;-* docunque.
90 Quando dicatur res integra.
91 Mandatumcontrahi poteft purè, in diem, ad diem, vel
7 „uuiputtttxu"*iara M4iffhplwiwu*
Mum -
fùb conditione.
73 pamalituum mfipr* 92 Per verba conditionalia non inducitur mandatum.
unmundu* „****■! 93 Mandatum/ex modis contrahitur,gratiamandátü,gra
„un;i£*m* tiaaliena,mandanti* & aliema,mamdantis & mandata
,, Siatf^ af Ἀνάa**
J4f#m, fta? rj,mandatarij& aliena,mandatarjtantùm caufâ.
„turrtu** W YÉN1o ad quartum ordincm Amphyteatri, in quQ
diuifiones refident, & pro eius declárationc primò
dico, f duo reperiri genera mandatorum: altcrum e.
aim eft mandatum volunrarium,alterum ncceffàrium.Man
datum voluntarium eft illud, quod pendet à voluntate alicu
ius, prout regularitcr fit. Mandatum ncceffàrium eft illud,
quodà lege inducitur, vt in legitimo adminiftratore, fcilicet
tutorc & curatore,vel fyndico, Bart.in!.creditor,§.duobus,ff.
mand. laf.inl.rogafti,§.fi fugitiuus.ff.fi cert.pet. fub num.3.
# '£? aff ;|;;ifim vbi ponendo illam regulam, quòd procuratóris mandatum
! intelligitur ipfo iure reuocatufi mùtatione conditioniseius
aºiA qiia** p/tf,a* indetcrius,pütâ fibannitus efficiatur, limitat regulam illam
valli* non procederein mandato voluntario, fed in nece{fario, id
j! „qui,*!" cft, inlcgitimo adminiftratorc, dc quo mandato voluntario
d [M, & hccefíio loquitur etiam Nattain confil.641.vol.$.& Ber
m **£„altu
am*'. hala*' nar, Diazin reg 432 in fin.
adfit
p, C*"Jufi^p*"„Jf p\* Rr 4. Ite
63o P ET R. NICO L. MOZ Z.
Iterum & fecundò dico, quòd tria reperiuntur genera
mandatorum,fecundùm Petr. quem refert & fequiturSalicc.
in l. inter caufas, fub num. 2. ff manda. Ruin.confil.113. vo
luim. i.
f Aliud enim eft mandatum de fubieâo vniuerfali,aliud
defubie&ogenerali,aliud de fubigclo fimpliciter particulari,
cxcmplum primi mandati,quando mandaturaliqua negoci
atio,tunc eft mandatum de fübieéto vel a&u vniuerfali, quia
vna voce &fignificatione totum comprchenditur fub vno no
mine,quare fufficit diccre, facio te inftitorem meum, vt lTi
tianus,in fin.ff.quod cum eo. & infert ibi Salic. quod iftoca
fufi reseft inchoata geri,mandatum non expirat mortem an
dantis: ratioeft, quä ipfum totum vniuerfàle cft ggriinch*
atum, & fic res non eft intcgra, quoad aétusparticulatcs, fub
hoc vniuerfali comprehenfos, quia per fe non confideratur,
vt 1.1.c.deeuia.l.iiì modicis,f£de cóntrah.empt.l.quædam,
£de acquiren.rer.domin. & hoc, nifi conditio inftitorispcr
mortemidomifii fit mutata, vt l.cius, qui in prouincia, .fi
cert. peta. -

Ëxemplum de mandato fubieâi generalis cft,quádo quis

conftituitâliquem fuum procuratorem generalem,ad crcn
dum negocia fua,velad cáufas,nam tale mádatum eft defub
ie&o generali, quia in vno nomine colle&iuo non ftat, ficut
vniuérfale, & per confequens ncc vna voce, pcc fignificatio:
nc,rotum comprehenditur, ncc ccrtum fignificatum habetâ
iure,ficut vniuerfale,cùm ad obligationcs non polfit prorum
pere,nifi liberam habeat §äïiîationem , vt 1.procuratq;
totorum,ff.de procur. & l.procurator, cui generaliter, ff.eod.
quod poteft inititor ex proprio fui nominis, ideò cùm genu*
dinuihcretur per fuasfpecies, & in qualibet ç$*""' rcprxicn
tetur,fequitur,quòd in mandato generali quçlibet cius fpccics
§ię manáta, & ideò fiin nihilo cft inchoa{""g°'''''
íìíîï:fi Verö in aliqua eiusfpcciccftin<£?*''*'''°*
non finitur, argum.l.cuma&um, l.qui negocia, ffdcncgo*
geft.Exemplum
nos infrà,colum.fin. - -

tertijmandati de fubieao fimpliciter particu*

-

lari eft, fi facio procuratorem ad fundum, vel equum emen

dum,velad certam iidem,fiuecaufam,dequoinfrà,8t""*'*
le mandatum reintegra finitur mort£ mandantis in non in
choatis,licèt in aliquo fit geri inchoatum, V'''' ¢,ns aliqui,
ext.de Iiaerctic.lib.6.argumiacontrarijs, vt Pci Salic.d.l. intcr
caufas,colum, i. Poffct
-— _

p£TR NICOL, *-- Poffetforfan dici, mandatum repetiri de duobustantum 631

ie -ï
f $it'*;:
£manda. Ruinoi√°
fubiectis,non autem de tribus,eò quia nulla videtur effe diffe
* :entia inter mandatum defubicótó vniucrfali, & fubieéto ge- 3
-
* iali, vt de mente glo.in l.procurator totorum,in glo. 1. ff. de
“istaenim ct £*:r: É; nam femper vocatür mandatum generale, íiue per ver
vniuerfalia,fiue generalia,& in cafu fupradiéto Saliceti ca
£. E. mandatri* * dccaufa affignatur differentia,vt in mandato fa&o inflitori
mandatum non expiret morte mandantis, fi reseft inchoata
auo,funtdtma^ gcri,fed in mandato generali expirat in omnibus negotijs, in
vna v0¢t &ignificato^
- - .* etot quibusresnon eft inô,qüiä mandatum fuit factum infti
! ffi 1 dictft,
ne,quâ ree fuffic tori,qui ex fua natura & qualitate officijhabet mandatum gc
mi t,q -

nerale,& cum libera à lege,cum ex eo quod propofitus fuit ne

gociationi,tacitè cenfeaturâ domino fibi data libera admini
ftratio,& fi morte domini expiraret mandatum, quando res
cft inchoata geri, non effet inftitori factum mandatum, & re

l (
v. tl.t d cui1 fm
mm is,£ dccomtiah ary 18
1 --- i.
É quando fit mandarum alicui, fiue per verba vniuer
ália,fiue gcneralia,nulla eft differentia, arg.glo.in d.l. procu
- ¢ çt uioITV*:.
-

ret dom
-

Hic acquircn' itmutata, „ldus, qui"?

&ïç ,íi rator totorum.ff.mand.Bal.l.1.C.de bonis mater.
mdom im." li ágá ? - Ideò dic,quod duplex e(t mandatum,aliud generalc, fiue
moitc
:.A; mentialis'"
«t pcta. lumdc mundato (ubie âi £, ai*£*
vniuerfale,aliud fpeciále fiue fingulare 3$ mandatum
dicitur illud, quod fine certa diffinitione a&ionum alicui ne
£; mpto rura ìium gocium expediendum committitur,vt fi dixero, conflituo te
dulas,nº ':
ucm !
conßituit? $; -
Procuratorem generalem,vel vniuerfalem, ad gerendum ne
„„m negoci*"*' nominc (0 gotia mca,vel caufasmeas,l.procurator totorum.ff.de procu.
§n9ta quòdf mandatum gênerale, quo quis procurator con 3
ftituitur,fi in eo cafusaliquisfpeciale mandatüm exigcns,ex
$piatur(verbi gratia ne iüfiurandum procurator præ;lct) cae
$tosomncscatus, in quibus fpeciale mandatum requircrctur
& quialiascomprehcfifi non èffent,comprehendet, prout dc
claratCagnoliì l. i. num.33.33. & 37.ff.dere.iura.vbi de com
muni, Euerard. in centiloquio argum.c. 3. Viuius libro 1. opi.
3* Soar
fge
ez.recol.commuh.opinîlittera M.num.zs. quinimo *
ncralemandatum regulariter com plc&itur illud fpccia
$ finequogeneralemaiidatum effet fiuflratorium, vt de
clarat Cur.iun.l.z.num.43.ff.de iurifâ. omnium iud. Soarez.
1άoloco.
r $pecialemandatum fiue fingularedicitur illud,per quod 7
$tenda ita defcribitur circunìantijs, vt confiftat in çerta
§í negotij,ncc vltra illud negotiü tale mandatü extëditur,
ŠPi9cvturat
fit mádatum fpcciale,nó eft opus, vtdicatur,cóßi
fpec
orem ialiter ad alienandam iftam rem,
""modo conftituatui incerta fpecie ncgotij, puta ad aje
- R. r 5 n« Im
 634 PETR. NicoL. Mozz.
nandum,vtinquit Alcx.confi. 189.col. i.volum.7.vbide com
3
muni,& Matthe.Iureconf.in recollec.commu.opi.litteraM,
fed fecundum Bal.inl.i.C.etiam per procu.reft. in intcg. peti
pof.haec vidctur conftitui differentiâ inter fpeciale mandatü,
& fingulare,quod mandatum fpeciale fit, quando qualitasa
&tus tantum exprimitur,fingulare autem,quando cæteræ cir
cumftantiæ adijciuntur,vt in fpecie fpeciafiffima,fiucindiui
i duo negotium mandctur, prout intelligit & dcclarat ctiam
i Natta ÉÉÉÉÉÉÉÉÉ
| tamen non eft laborandum circa talem differentiam, quia cú
opuseft fpeciali mandato, poteft fieri & fpccifica fola diffe
i rentia vel accidentalis, vt ad indiuiduum deducatur man
datum rcgularitcr. benè verum cft, quod in aliquibus ca
fibus mandatum debct cffe fpecialiffimum, vt diccmus
infrà.
IDiffert autem fpccialemandatumàgenerali,quiafpecia
lemand atumum tantum ariumdominu
obligat m, generale vcrò obli
É; domin & mandat fimul,prout voluit Bart. inl.
i ab alio.ff.dcinft.a&io.
το Scd regulariter plus poteft fpcciale mandatum,quàmg*
nerale.l.Pömponius.ff.de poftu in prin.vbi glo. Decian. do
minus meus,in conf29.nu.9.vol. 1. Bal.in c.nonnulli, & c.cx
parte,d c rcfcrip.vbiinquit quòd habens mandatum gengals,
3« agcns in caufa,fpeciále miandatum cxigcntc, dicitur falfus
procurator.Iaf.l.licet,C.de pro. - - -

cumfunt
Et ideò
datum, multi
general cafus,in
e non quibusr
fuffici at,Cynu spoft ur
cquirit fpeciale
Petr. fiâ
de Bclla
perti.in l.qui proprio.$.item quæritür,ff.dcprocura, Roma.
fing.64 4. HugoCe
Et qui cafus, onf7.n
finíiftilfus,c um.7.
in quibus requiritur fpcciale manda
-

tum,habetur per glo.ibi Doc.in c.coram,dein intcgisft per

tex.glo.& Fräniííc,quiadagendum,deprocuin &g!&*};
z.dêrefcrip.Ang.Arcti.5.3. Infi. de
in c.nonnulli.$.i.colüm.iponit .& rin
his,per quosage.pof.vb cafu§23 Silucftc addi.ad
É d.§.z.iîquit pofuiffe cafus 2 vo. intra£t. de rcg. & fal
en. numquam tamèn potui rcperiretalem librum, &forfan
non eft impreffus,& per Iofeph.Lud. 1n recollec. comm. con
clufio.poffRcbuffumi,&alios infra allegandos, plurcscafus
ponuntur.
Omnia igitur recolligendo,& fuccin&tè, &figilij; - _ -

clarando & addcndo, primuscafusin quo rcquiritu" fpccialc

mádatum,eß,fi quisaltcrius nominc miatrimonium pej;
—*-T
DE M A N DATO. 633
-
§IC0I. M071
pfTR.
iolum,.\:i:: 1
. terevelit,non fufficit generale mandatum ifto cafu,vt de vxo
» Ę, «filij Ëtru$it'
-

Jum,vtimqutAlcx.c
coli^^"',•
I

realicubi illi profpiciat,& prouideat.l. generale mandatum,

: $itâ: JugoJi^'° a$inirtg?
-

$ 1.3iccundum £;iinliC£T?' £ÉÉ

ibi Bal.ff.de ritu nuptia.fed neceffe eft, vt nominatim expri
matur,cum qua contrahere velit, cuiufve matrimonium ex
petat,c.vlt.de procu.in 6.ibi Io.And. etiam notat ex illo tex.
quod procurator ad contrahendum matrimonium debet ha
bere fpeciale mandatum. Sccundò quòd talis procurator non
poteftfubftituerealium,nifi ad hoc mandatum habeat fpecia
liter.Tertiò, quod fi talis procurator reuocatus etiam ignorá
&uo ncg0' ium mam
um.11.
§.tuton[8*' &
tcr contrahit,non tenet matrimonium,vide glo. in §. procu
mcn noncít labor; fator,in verbo, neque certis,Inftitut.de his, per quos age. pof
Åi;«ii;mariato, fu.& dchoc nosinfrà,colum.feu tra&. matrimonij, fiue nu
A.ntalis, vt ptiarum.
J
fcntii VC accidcnta!*,
iret, bcn« % Secundus cafus,in quo requiritur fpeciale mandatum, eft i»
áum igl*' $umagitur in caufareftitutionis in integrum, l. illud. $. fi ta
íbus mundat - m29.
lis,ibi Bar.& c.coram,ibi Panor.&c.fcifcitaris,nu.3,ibi de cö
infia. Alemandatu"** muni,dereft.in integ.Caffiod.decif.i.de procu.Mauriti. traét.
»
ííatutem'*
tantum
Ęominum? dcrcft.in integ c.vs.ibi redditur ratio,quare in refìitutione in
j.mandatum" îmuîgº"
andatarium, intcgrum requiratur fpeciale mandatum, nec generale fuffi
ciat,de quo Roland.cónf. ι6.num.19.vol.z.Did.Cou.c.6. lib.
i.var.refoliur.ibi intclligit & declarat,vt requiratur fpeciale **
mandatum,vbi petitur reftitutio principaliter, fed fi petitur
insidenter,fuffiéit generalemandatum,c.fufcitata,dein inte.
reftitu Roma.fingîz, §.not.Bart. Iaf. in l. cum procurator,in
Prin.ff.de noui.opcr.nunc. Bar.per tex.ibi in l. indebitam. ff.
decond.inde.Iaf. .quotics, colum. 3. C. de iud. atteftatur de
©mmuni,Abb.d.c.fufcitata,& Cou.d.c.6. facit tex.in c. pcn.
dcin integreft. -

, Sccundò intcllige,& declara,vt fufficiat ad petendam re

ftitutionem in integrum,fifierit di&um,conftituo te procu- 14
*.
fatorem Š reftitutionem in integrum contra quã- -
Sunque perfonam, licèt in illo mandato non diceretur in tali
: $ufacontratalcm,Bart.inl.filiusfam. num. io. ff. de donat.
Halin 1.1.C.etiam per procu,cauf.in integ qucm citat Iacob.
^tmil.Fcrrarien.ih cönf.iioin;fi.notatînho.Abb. & Do&.
°°mmuniter in d.c.fufcitata,&ind.c.coram,Caffado.d.deci.
'tdeProcadfinem,per Maürit.trac.de reft.in integ. c.24.]&
§9mmuniopinioneatteftatur Laurcn.Kirchou.Ccn.3. con
- duf36.littera M.
Tertiò intellige & declara,vt fufficiat ad petendum refti- 1;
itù -
tutionem in integrum,& ad admittendum procuratorë, quo
-
- - - - -

p. “Vcibaipfiusiiiandati nótantumcxpºtcfsè,fcd ctiam tacitè

fub
634 ' P ET R. NICO L. M oz z.
fub generali verborum feriefpeciale mandatumadhocfigni.
i6 ficant,vt notat Abbas in d.c. coram. Hinc dicebat Caflàdóius
d.decif. 1. titu. de procura, quòdf procurator habens manda.
tum ad agendum,defendendum,& fupplicandum, poteftpc.
tere reftitutionem in '$; etiam principalitcr,quafimâ
datum habeat ad id fpeciaIe,faltem in virtuté.
Ideò intelligit & declarat quarto modo,vt fufficiatinmâ
dato exprimi,quæ mandatum exigant fpeciale,adieâa claufu
la generali, vidclicet,conftituit te procuratorem ad hoc, & ad
omnia alia requircntia fpeciale mandatum, tex. in c, quiad
agendum,de procu.in 6. notat Abbas in d.c.coram,col.3. Caf.
fâ.d.decif. i.tit.de procura.vide Nattam confi.io7.vol. 1. nu3
us & declara,vt pcr cum, fcilicet quòdf quando aliquisconfti
tuit procuratorem fpecialem in caufa mota contraaliqucm,
putà in caufa cuiufdam frumenti,fi poflea in fine mandaticö
ftituat procuratorem generalem ad caufas motas & mouen
das coram quocunque iudice & magiftratu, intclligiturhx
conftitutio faâa contra eundem, non contra diuerfàs perfo
nas,allegat Bart. in l.quod dicitur,detutel.& Rom.fing. 133.
19. Quintò intellige & dcclara,vt procurator habens manda
tum cum libera adminiftratione, poflit peterein integrum rc
ftitutioncm,c.qui ad agendum,de procu.in6.Bal. in I.nam &
nocere, 1.nota.f£de pa&t. Did d.c.6. fub num. 6. vbi idemin
quit effe de illa claufula, conceffit plenam adminiftrationem
& facultatem agendi, quidquid ipfe mandans facere poteft,
JHar.d.l.procurator, Franc.d.c.qui ad agendum,deprocu.in6
Iaf.l.fi procurator.C.de procura.Dcc.confi.493.colum.i.dice
musinfrà,quod æqualem vim habet fpeciale mandatum, &
enerale cum libera regulariter,dicat quid velit Berous qugft
É quaeft.z$ num.$.
ao Septirhò poteft intelligi & declarari,vt quotiesdemanda
to fpeciali Å; peti in integrum íeftitutiopraefti
ta càutione rati,tex.in l.quod fide fpeciali,ff. de mino. Abbas
d.c.coram,de in ÉÉÉÉÉÉÉÉ;
ita intelligit & declaiar illum tcxt. in 1. quod fide fpeciali, vt
intelligatür,quando dubitatur, an quis habeat fpeciale man;
datum nec ne,tunc in dubio cum ratificatione admittitur,fcd
regularitcr,vbi requiritur fpccialemandarum, id non potcft
ratificari,vt per glo.l. fi maritus.C. manda.
2t délauòdccIara, non procedere in coniunétis fcu confàn
uineis,qui conuundi in exigentibus fpcciale mandafum ad.
ihittuntür,praefüta tamcnräiihabitiohis cautionc, fccun'
tcX.
-— -

myrn. NIC0I. M071.

in ! fed & hae 1 m Drtim ß d procu. & fecundum Bäld & 63;
Ésc
Éil
&*4 fubÉisde
16 ÄÄi, iu¤
s Š¤faicf'pccia
¤?* .le man
Κάμ {¥ig
datέπά
um* *i*;
tex
1 e; Cll.
-

tum ad
;£
£ '*££
-

t
Åu- ntofb* - ••! Doé
gra t.
-

raddumibi,qu
-
et od
pai n c.cum M. an
-

:s
Fervcr um fii
rarien
-

fi t,examina ngu
-
intelligcnd uno de confanguineisi
ineis inf
t Didacus i ra quartum
-

trfc *
Ęlit?'
3,tumhabcat*!
- - - .Â

Ê
$
Ę ά ÉÉÉ
Š
Crot is, de conft.ibi & Ri
- -

nu C
Ålig;&ę om ííiº í ÉÉ poffit fieri Å f folu, ma
Ę
ę
„Äi**' „äigati;** ?
ÈÉset d& communis , vt§.atteftatur Did.
.c.6.qucm videas omni pro filio É in inte
.dc mt mo. Vc
requirentia j«i
oninia alia *? kmianditu mo

Ę
ig3 cdiit Ämari?
í ælato,&&fimabf
ά ilibus, quiedehab
ra in tut
re ent adm , curator
oreini *_ r
ni patrimonj,
- C. -

otc aecono

 «§3«3 d«it
|jg *
ödtq
bia''*
„ Κάζ' iamii aub £ Ę
ujjse* teg
itit'''
cpr rum pete
je inl. 1.$ abf q; mandato fi
ÄÈpccÉ;: min
ialinumifl
rcf titrat
utiion
onemem alie
li
Ę;
. 66. ÄÄÈ
- •

w
sa
Ἐὰ jo!ai? , & ft alijin c.im w
δύΚάiü 1 art.communiter r nteg.
Äm
{1:u nt Ę
qy%j Ê&m*?' t,
jau'ism o*j…, "* perdis
in c ;Ètraâan ato,eo ,dciur áírei
rumtit üìur.ïíproïìptcÜô ïòÄÈÉÉ
ïíum
r cal bbas &c
Ἑ - ā; iion eß ib. rccepta mom t æ?
„allegit*" Š Š grum # ;£:£E, fpeciale mand
1) „ ɧîgĂ &? ,ytp
ÉŠ
• ?
i9"°',.;
.
Ę;m É
„;: É raétanda
£t
Ę
ipf am ä ü
itu
í
tionis in i * am m -
1nte

íutionem $' Ę ā t&iniíi Š tiíie ; $; Abb.in d.c É

Pro
£
£ Ä? § fübnm ' ;
ÈÉ piâ f £ ź T, L.7
Ê
prio, $.i
o.q ,%.ucm
com«
itemPau
.de cura. ell:
quæ
l
rit
äé ur,
êá d lamerages
ff.ά
;-.-*
íô it;
ïì283
ùí ■?
-

vlt.intclle&um e!
;ìï Ę
- em
? Ę ììiì
cu
' C. $ :-;
É É aliotis.
.fequit f., - 1 m cm*

fipf'o* „áto
jafldl?
yar íoir,Ff
Côt?"?'* ɤ&*. autâ$
Ę fufpeâ
cafiusc u
,l.uir
tutftorii s req nonitu
folr um,
íííí ltí#
§.yíí $cu..
.de pro & fic t 24.

£qu
ú, ;º'Ε££uláti, -
/
d .* IĘ
£? Éï ibcndis,l.Pompon
- - -
uce
cenndi
dis, vel *3
;1;at quae uicuius,
mili
$<?at"q
¢
j;j&**
•*. . MOuv
fę,* datoexigc tunc vnus non uo
ünt procuratores omniü
;o
-
aiinint mittº'.
.si;i? r,y0ííï ? sSex iíire,l;.quieftduoins,lint.itera q;.fpotf.dceftpro
i
ab alio fine f somniu
cu.
* ..
peciali má
.m M*
an.
- • *- - - - -
26

Å£iore? 'Äöl; äan&*?„i;a***', Ê; $. mihi bona,É

o ftu- 9.1u11u
.* - . filio fuper hærediitatea aere - - 2
Jam'
,intclligt st.-*
f*i íl;ratu
lur,?"
1tas non
r. «
m*iml
'\ § '$ ? $$É
É
* iem
*. m,f£de
$$$ialem,l.pcr pot ri per proaccur
procft adiuri haered. fed re_
q.hat - 27
Ili aur,^" dubita Vest! yig lo. limitái pro cur atorem d orem gene
júrir«^*'' cin
mttii*: Κλί te*3*T
u*;οω"
mu *
Κ É
ftti s.
not.Sep
Bar timu in cafu vt ibi ÉÉ.de
ÉacqÉ. hære. ita i nu .1ta um
Έ|ici αΚuiritÂ
τ,vbi ur ££ -
,ie* -
O&a.inl
uus.filiiusf£dedòìt gan oi
n caufa mat
nu.io.
.^,^,.rim
onij * j
-

jííaí'? g- 1
Ę. ;;;?' Trcbel. cafuscft in çìïí, - - j, Vt 29

jt gio&a
*£ uo«* ú
„a,non?' j
Ę;â*
je oc i$ cft in l.itc
. fquNon . qui ita. ff. ad Setnatufconfult. 29
VIVA ltcm CoIu
ttuntur,f ftjtat cmt
- 1 -
.Vni. nonni-.
-

fii a dccreuerint 30
m, §.fed & fiit
JOcci
 PETR. NICO L. Mozz.
I)ecimuscafus eft in remittenda Ég¤É*
ff.quib.mod.pig.vel hip.folua.l.fi confénfu.§. vidéamus.
Vndccimuscafuscftinacceptilatione, leg. 3. ff.deacccp
tilationibus.
Duodecimuscafuseft in pa&ti interpofitione,vt l.rcfcrip
tum.§.fi.cum l.feq.ff.de pa&.
Decimustertius cafüs cft in iuramenti delatione & prz
ftatione,l.iufiurandum &ad pccunias,§.fin.cum l.fcq. & q?
ibi not.ff.de iureiu.
32 Decimus quartus cafuseft in recipienda folutione, vtl.
hoc iure.ibi not.Bar.ff.de folu.quod Ä verum,nifi habeat fpe
ciale mandatum in tali caufa, quam habet & habereintcndit
cum Titio, nam tunc poteft quis recipere folutionem &proro
gareterminum, vt no.Bar.in l.qui Romae. $.Callimachus, in
índe verô, oblig.
33 Decimus quintus cafuscft in iuramcnto calumni£,velin
alio iuramento in animam alicuius præftando, vtin auth.
principales.C.de iuram.calum.& in c.fi. deiuramen.calum.
in fexto, pergloff.fin. in c.quiadagendum, de proc.in6. pcr
Bar.inl.quibona.§.fi alicno,f£dedam.infec.Parif.confil.43
nume. 41. volumine primo, quod mandatum fccundumali
quos Do&ores, ita concipiendum eft, vt nominatim caufâ,
vel negotium ipfu m in eodem mandato adfcribatur,necfatis
cffè màndatum concedi ad iurandum decalumnia, vt pcrlo.
And.& aliosin d.c.fin.de proc.in 6. Bar.l.2.§.ylt.C.deiuram,
calumniæ,Abb.& Barba.in c.pertraétandis, deiuramen. ca
lum.in 6. Didac.Couar.in c.6. varia. refolut.iur. num. z. ta
men de confuetudineiftud non feruatur, nec opuseftvtlites
fint fpecificatæ, vt docet Mathefil.fing. 149. Imo. Alexan.inl.
quibona,§. fialieno, ff. dedam. infè&. tamen derigoreiuris
É dicunt Do&o. vt debeant nominarilitcs, &
inc Bart.fibi contrarius, nam in l.quibona.§.fi alieno,ff.dc
dam.infec. poteft dici, vt fequatur confuetudinem,& inlz.$.
fin autem affuerit,C.dciuramen.calum.vt adhæreat rigoriiu
ris, & fic poteft faluari nofter Bar.
35 Decimus fextus cafuseft in tranfa&ionisinterpofitione,
1. mandato. f£de proc.& ibi not. Bart.& l. tranfa&ionis placi
tis.C.detranfac.Soc.iun.conf. 59. num.8.vol. i. & confil. i¥9.
num.$$.eod.vol. -

Decimus feptimus cafuseft ad vendendum,in quo requi:

ritur fpcciale mándatum,l.procurator totorum.ff.dc Ę
munal.
- -T

prirn. NIC0I. %e minal.Iun.conf. 381.I)nu.$ E M A N D A T O.

Natta conf. 197.nu.3.vol. 1. vbi idé
616
nauięta??i£ úrs inquit effe iudicandú ad o.traé tandam venditionem fa&am pcr
3o jii;ioiat
(1 od ŠÅ«qti lulion
iięal$
.% dom inu requ irit ur etiam fpeciale mandatum.
£quibm
Vndccimus«
* t. m,i n quo cafu
-

Decimuso&auus cafüs eft ad donandam, l.filiusfam. in

36
- bus. , . a:. tionqiilf
* prin.ff.de don.l.contra iuris.§.fin.ff.de paét. Rol.à Valle,con
-;…daf
ispô** fil.ii.num. 13.vol.i.vbi idem(& eft 19.cáfus) effe inquitad re
nunciandum,per illum tex.in §.fin. Parif.confi.43.nu.31.vol.
**.,„a **
fcimusicitiu! aîsdtim Κ;*
Ε: 1.Ruy.conf.6i.vol. 5.nu. 27. vbi idem (& eft vigefimus cafus)
fation: ! Åndum&* pccunia, inquit effe ad validandum, & ratificandum fententiam nul
„not.ff.dciurc* \im ftd itndi Ę * lam,quia talis ratificatio eft donatio.
Vigefimusprimuscafuseft ad obligandum dominum ex 37
3.
í aum,mili*
■* contra&u, & in obligatione perfonali,Bald.in l.mandatum,
col. ii.C.mand.arg.l.quam Tuberonis. $.alia.ff.de pccun.
Bc
rous.q.z$.num. 5.
Vigefimusfecundus cafus eft fecundum aliquos in voti *
...etcrminu' tranfmärini difpenfatione,Hoft.inc.ex multa, devoto. verf.
in devctt. oblig, illis,&c.quiadâgendum,in gl.fin.de proc.in 6.
pkimusquinº -

Vigefimus tértiuscafusèît in abfólutionc petenda ab ex

fuiamc£'
Alioincip communicatione, c. fi defidcres, ibi per Inn. ext. defentent.
altsC; e
cxco.& c.venerabilem,&rclec.& c.quod de his,defen.excom.
Vigefimus quartuscafuseftin inftrumentorum confum
PtQrum exemplatione,cap.vlt.defide inftr. & in auth. dc hae
red.& Falci.$.i.vbi glo.videtur hocfentire.
Vigefimusquifituscafuscft incompromiffo faciendo, c. 39
Pcrtuas,ext.de arb.l.mandato.ibi Bar.ff.de procu.
. . Vigefimusfextuscafuseft in refcripti impetratione,& fic
in litteris Apoftolicisad litesimpetraridas.c.'nonnulli,de re
mς.0. -
$tipbcnè verum eft, quòd poteritconiunâus pro coniunâo
„(autut
ineiltu ? º'.
, uyi kú^*; -
htcias impetrare,vt ibi in fine habetur, de quibus perfonisdo
Ę íci $turtex.in l.fed & hae.ff.de proc. per Did. Cou. in c. 6. var.
-
+ t?
m.Imi$***T.„Inimí* refiur.lib.i.& nos fupra diximus.
Vigefimusfeptimìus cafus eft in pacefienda,& conferuan
*,ytin feu.de páce tenen.in prin.
Vigefimus o&auus cafus'eft in criminum obie&ione & 4o
°PPofitione, c.ftatutü, ext.declec.in 6.& cap.fupcr his,dcac
suf&in clem.non poteft,deproc.
, Vigefimus nonus cafuseftin conuentione iudicis poft fi
“tum 9fficium,vtl.i.circa fi.C.vt tam ciui.quàm crimìi.
Trigefimuscafuse
ft in collatio beneficiorum,vt 1.fil 41
ne i-
$fdçgon.c.fi.ext.d eof*alib 6. Vbi vicariusgencralis
Épifcopi beneficia conferre non poteft,nifi beneficiórum col.
latioipfifpccialitcrfit kommiffa,vidcubi Io.And.
Trigc
 63* PETR. N IC O L. M O Z Z.
Trigefimus primus cafuseft, ad acceptandurn beneficiii
nominéalicuius,ad quod non fufficit genérale mandatum, li
cct non rcquiratur expreffio fpecialis5eneficij, fcd fufficit ge
neralis,Can.in c.fi tibi, de praeb. Abb. Pan.in c.accedens,el.z.
de præb. Cou.var.ref.iur.c. 16. lib. 3. ibi atteftatur de commu
** ni'& no.vnum fingulare, quod eft contra Abb. in c.acccdcns,
quod fi aliquis acceptat bcneficium nomine abfentisfinc má
dato,& poftea principalis acceptet,valet acceptatioà dieacce
] ? ptationis primæ fuo nomine faélæ, idem Coü. d. c. 16. ibide
com. per Dec.in l.qui non prohibet,nu.7.ff. de reg. iur. & de
communi,& inter communcs rccenfet Baptift.à Willa.in vcr.
i 43
bo, mandatum. nu. io.
Trigefimtis fecundus cafus eft, cum Papa vel Imperator
aliquid fibi refcruat, argum.l. non ambigitür.ff.de leg. ibino
tatur,& c.fi.ext.de offi.deleg ficit c.licet,de præben. & digni,
in 6 cum fequcn.vbi beneficia vacantia in curia aliusqüàm
Papa non poteít confcrre infrà 3o.dies, nifi fpcciale manda
tum habeat.
Trigefimus tertius cafus cft in nominando dominumin
iudicio,vt c.cum frequenter, not.ibi Inno.extr. vt lite non cö
tcft.facit l.2.vbi in rem aëtio,cum ibi not.
Trigefimufquartus cafiseft ad declarandum libellum ob
** fcurumjjroduâüm,quod non poteft procurator fine fpcciali
mandato, Ang.in l.fi quisintentione ambigua.ff.deiudi. pcr
nota.in l.Pomponius3. fi.vbi Bald.ff.dereivend.Parif. cónf.
31.num.7 ... & iiz.& 115.vol. 1. Rol.confi.19.vol.3.col.i.vbi in
quit,quod ca quæ latent in animo, non poffunt explicari pet
procuratorem non habcntcm fpeciale mandatum . Et ibi in
quit etiam (& fic trigefimufquintus cafuseft) quòd mandatü
fpecialerequiritur ad allegandum iudiccm fufpe&um, cum
ÄÈÉ fit declaratio voluntatis, quæ latet in animo, dcquo
Alex.conf.z6.col.3. vol. 6. -

Trigefimusfextus cafus cft in prorogènda iurifdi&ionc

c.olim, de offi.dcleg. ibi pcr I nno.Vantius trac.de nullita. tit.
de nulli.& defec.inhab.feu inhab.feu mand.com.nu. ic2.
43 Trigefimus feprimus cafus cft ad renunciandum litib. &
caufis nomine domini,de quo pcr Aguft.Bero.q.famil.j3. ibi
inquit,quòd & mandato quantumcunquegeneralicum plc
na & libera adminiftratione procurator non poteft domino
cum fuo paéto præiudicare,quominusappellafepo(fit, & cö
tra fentefitiam aduerfus ipfum latam véfiire, vt habetur per `
Ang.in l.ab cxecutore,§.fi.ff.dc appclla.&l.i.§.i.ff.à qui. ap
pcl.
 _— _—T
gta. NICOL. M07 7. ..
£t: - IDE MANDATO.
pelnonkicet,Soc.iun.conf9x.num.4.yol. 3. vbi decidit, non 64i
-t
Ingu- ad
- primus„nonf
afúsci
uffic Ęt£%:
t.aditgen ä íufficere mandatum generalcadappcllandumab executionc
calicuius,ad'l Έίζεncficijfcdifk'£ -

vel pronunciatione de excqucndo, in quo cafu opuseftfpccia

li&indiuiduo mandáto. .
ÃÄÈÉÊaninta $ ..
-

Trigefimus oâauuscafus eft, quád

alior eítitutionem natalium deftilo
o aliqu
curia e,non
isimpetrat pro
admittitur cü
incabfent mandato gencrali,vt no.Spec.tit.de proc. $.3.yerf.24.
$\a££ -

Trigefimus nonus cafuseft,cum petitur abfolutioin for

j?uto, X ?Å
& js homi
? ncfá***mCou.d. t.'°';' maiuris imperfonaalterius, aliàs autem fecundum regu. fuf
rationis prim jur. &* ficitgencrale mandatum,c.pctitio.dc proc.l.aâione.$.renun • '
com.pcr bcc inlqui „on prohibct £"'. ä Ê,Ihinc t ciatione,f£profoc. . .
i
communl,
;'\aisae* - -

Quadragefimuscafuseftin aûioneiudicati,l.hociure.ff.
bo,manda;um. nu.10. velim;º,
Éiusafus*','"' fi; ,{&lgi **! . defolùt.de quo tamen dic,vt ibi pcr Bart. & in l.fiprocurator 46
fiigefimºsis- onambigt" î¤ meus.§.i.f£de proc.quod illud eft verum, nifi habeat manda
! jsiicfcruat?£'' no ĘnJusj-^ &i£* tumad litespraefentes & futuras,vt ibi dicit Bart.facit l.2. &3
aliqui Î3 „ ffdea dmi.tut.&videgl.inl.purè,§.a&oris,ff.deexcep.do.
tatur,& c5 ex: dc offi. 4 adus*

Êïç Qu9dragefimus primus cafus eft ad faciendum incidere

inpœnam miandantém,& fic ad illicitum cafum,inquo cafu 47
p,;, nonpoi*** requiritur fpecialemandatum, quoniam in generali manda
-
tuâ habcat:
tonon intelligitur data facultas mandatario, vt ex fa&o vel
deliéto fuo faëiatinciderein poenam mandantem,nifi cxprcf
Å?'? sępio;" feâiâum fit,probaturinl fiprocurator,§.Celfus.ff.de cohdi.
tcit. fucit 1.2. -

inde ibi Iaf.& l.3.§.fi procurátor,ibi glo.ff. quod quifquciur.

Auάum,®*' camb! if (0£l &inl patcr.ff.dehisquæ in frau.cred. Bart. &alijcommuni
tctini.iubemus nullám,C.de fàcrofan.cccl. Alex. confil. io3.
*manda
££ÉJ;„ £„3£fi.vbiP
£''""£
n(i1}}££
; „ volμοι' sglumna fi.lib.3.Iaf.l.frater à fratre,col.i6.ff.de cond. indeb.
Nota inl.19'? i;!!£.
-
\ponius.
poít ájá*
&
1
Capi.decif.67.numeros, Parif.conf.21.volumine 4.num. 41.
*.
1m \kniit;*; Nattaconf.445 num.v.lib.z. & conf.&confil.493.nu.17. vol.
æ la c.
u q.
uod
;i.? m.
:
b
-
m. tcm f

;„.fimorulq!°
ictfi!
- * ìaùs&?\ dl]
idum iu itcm fui;á £•*
um, dum 31auren.Silua conf.$.num.i7.& decommuniópi.attéftatur
Fian.Turza.q.66.Cüf.iun.confi.i4o. in fin. Parif. confil. zi.
! ; '.$
u 4.m,
tutadal$ atis,qu
-

rcquit; novol um *
c. num.4.lib.4 Menoch.de arb.iud.cafu *i$.num.24.lib.z.cent.
4Ctauct.conf.i6$.nu.9.Vant.de nulli.fen. ex dcfe&. inhab.
mand.num.94. -

lcx Quadragefimus fecundus cafuseft, vt procurator prò rco

. $"'iiinofoaccufato comparere poffit, in quo cafudato quòd
'"'ciucnircpofíit,ita tamen recipitur, fi mandatum fpeciale,
48

“ofpecialiflimum habeat procurator, vt affirmat Bal. in l.

%nu.3o.C.deaccufa.Soc.in c.vcniens,col3o. deaccufatio.
Guido Papae,q3g.in fi.Menoch.tra&.de Arb. iud. lib. 1. q. 8o.
%^mi confi. 3z.num.3.vbi inquit, quòd in criminalibus
"*imead accufandum, feu agendum, requiritur fpeciale.
“andatum,nccfufficit gencrale.
•

ST Qu3

|
. -

; 64* , PETR. Ntcgt. Mozz.

| Qüádragefimus tertius cafuseftadponendum in inftitt.
1 mento con(titutum, in quo tafu requiritur fpccialemanda
* - tam,vt per Caephal.conf.i47.num.3.vol.t.
Quadragefimus quartus cafus eft ad carcerandum aliquè;
l : nam vt aliquis carcerari debeat, non fufficit mandatum genc
- rale,etiam cum libera, fed requiritur fpecificatum mandatô,
tex.cft fingularisinl.non folum,$. fin.cum 1. fcq.£dcprocu.
i •• Ang. Areti.in 5 cum eo quoquc,num.3. lnft. dea&tio.
1 Quadragefimus quintus cafus eft in oblatione filijido.
i ; 49 lisfacienda,vtdcconfecrationc,diftin&ioue quarta,ca. quae.
ris,in princ.
•. §£ fagefimus fextuscatus eft ad interpellandum, nam
gencralcrnandatum non futficit ad faciendam interpellätio
nem,!.cotem,§.i.ibi not.Bar.& lmo.ff.depubli.Iacó. Acmil.
cönfil. ι6.num.v. -

$o Quadragefimus feptimus ad tollenda &immatanda ea,

- quaeà domino funt ftatuta, qoia non poteft procurator gene
. rale habens mandatum, venire cötra fa&a à domino, nifi hoc
fit fpecialiter permiffum, vel nifi ex noua caufà fuperuenien
te,vtdeclarat Natta confit. 97.vol.i.in fine,argumen.l.fiho
1 minem,ff.mand.facfunt diéta pcr Bar.inl.ambitiofa,coluit.
- dedecret.ab ordi.facien.& in 1.conftitu. Codi. col. pen. vcrf.
extra glof.quaero ibi,& hinc eft quod habensgeneralc manda
tum non poterit retraétarc venditionem faétam pcr domi
num,nifi habeat fpeciale mandatum,vtdiximusfüpra, & di
cebat Crau.confi.34.ad iftud propofitum,fub num.6. quòd in
É; mandato conceffo procuratori non cenfetur compre
enfum illud, per quod mandans argueretur de fidc rupta,
Anch.conf.366. -

Quadragefimuso&atuseftadfaciendum mandatô, pro

ut declarat Bar.in 1.1.f£mand.
$t Qu3dragefimus nonuscafuseft ad petendam inueftiturâ
à procuratore v4falli, in quo cafu mandatum fpcciale exigi.
tur,c.i.$.vtrùm,per quos fiat inueft.Ia.àS. Georgio in inueit.
feuda.in verbo,qui quidem intreftiti, nu. io. Pafif. in confue.
Pariftit. t.9.49. Dcc. Fran. Mar.q.iziy.Mcnoch.confi.i. mum.
78.voluin. 1.
Quinqiragefimus cafus poteft effe ad renunciandum feu
dis,in quo cafü fpeciahis mentio fieri debet, quia in generali
renunciatione feuda fi&n continentur,fecund.Bal.inatath.in
fucceffione,ad fi.C.defuis & Regi.arg. f.de creationib. C. defi
lcntia.li.iz.Tiraq.trac.lc mort(aifitls vif 4 par.5. dccla. nu.n
Quin
64*
prtn. Ntcol. M0it te-ri : * M*NDA To.
643
qu£fugimustttius åíçíadpontnluniii* accepêfiiüt cöiti Primò requiritur fpecialemandaturi
ni ÉÉÉ
fit,Bar.in §.qui rc Ę
-

menfòconftitutum, ing-o afutcquiíituti;<iitm* hocárduum nr,cu - - -

tam,vtpet c-phalconfi4i.num.$$ I. -

tfac.cont.in 'Κζ£. cónfti. Codi. Rebuf£ ;

ędagimusquitusg[u; áadarttfiniuni* -
*

namvtaliquiscarccrari άa,nonfufficitminimí Qui 3%*£*£m9fecundörcquiritur fpcciale mandatum

uinav -

sd pacit
cendum I refcri tum;<um l. nam & nocerc epac. . - p. p. -

« etiamíum libria,k! rcquiritur i;«iiatumfif •

ìe, ciiingularisinlnon folüm,§.fin.cuml kik;s| Rcbgfd loto,verf.ir.

ul n •^ • .

Arctiin* Åuoque
Àng`Quadragimus num*in***, „$$ígí
ęteriî a&tioadprocuratoriadli
absat ctiam mandatum
quintus alüs eftimoblition:ii* Mathefi ibeia,Bal.inrub.dehisperquos n atoriadlites
cgocia,velman.
49
„$íïìåäio- iiiisi-* ;3 QjĘ alleg. loco §3; : agere pof. col.z. u. 3--& .13.
iis,in princ. - iuí; É;£ÉÉ; non potcftiurarefid - »

Ésima, aualitaiis**;
-

.„a Jérnandatumnon fufHcitadficiendam, intayi* *;ginquagefimo

ÉÉÉ';'. : •< ato,. 8ald.in
. . 1. 1. q. 33.ff.derer f; -
-

• VA ■•

ícm,!.cotem,5'. ibimotbut,& Imo fd:p*|il·la

In nunci ç}uintò requirit -

primus adtolkndi &iami^

confil. 16.num*.
ɤ
Quin √ d.iit dę Šuratorio,
:§¤?
ρ oia non p0t
diptorun- g*
Ę$t. faâa i*:
- _ . - I -

•dií; ÉÉ É rcquiritur ÉÉÉ É

$. noftroà Ê quod ÉÉÉ
-

fitfpccialitcr igni? i? ibi “g; Imo

Å; :ct,Card.clcm.vnica, col. 1.
» a

£*#*; ïn Ę conli .l 97. -

u.
vbi
: -------- •

£;:rdi. facit, & â jïa.£.£! m. q

;íï¤
Ég; Š ;j;
Š ;£
Rebuf.ibid ationcm, Bal.in l.illúd. § . dc minor.

Ęginum;íj;
wcm
mandátum; Έ imo oétauò procurator non gensfpeciale
• -

lum fion potet*!Š nis,c.fi.vbino

fbeci
&inqua É lite non contefta.Rcbuf.d Ę: cui&io
Äcauso?
Ε„fum illud, P* £?£ā:fi:i* 94.
eo
:ÄÈ
'lalc mandatum.!
di
„;*up.t.vniga,ver.
££; Ęg; ÉÉÉÉ;
\c procuratore inftituto &h 1tu
-

¤**** [366. - mìfì p*

abcntef -

j,;„lifEmam",
**£ fusc{ad}: £g; om
fmU *E
9gnofcere
tuncfpt&iale Ę
geiimo,
poßit :;. $; . 3£.
Papa, vel antequam
Rex fibi É$.a,
referuat quicquã- »

35. & -----, .Vt no c noc

Å£ Ii, inquo fumâ Hoini1;
É etiam £:;ru- verf.
- -

£? wtfùm
-

#? S $ íinoni* ».

feuda.in ¥Aeminttltt,
tur,c.i.*. • r- , , iti, fi 1
coniimum
…

fam Mat4!**
-

ufd
0 loc
tutor $£££are,glo.in
requiritur
- - - -

fpeciale mandatum quan

l.exçuf.
-

Pariftit.' .49. v••

X2 Ë 4. ufarc.ff.dc cxecu.tut. Re

äîmusa! re$;â
*?'jälisis?
- I. 1,
Procrdit$*gefimo
in al; fecundò féc
fidö fccundum Rebu£ibi
§qui |imin $
-

Ęneng' £; tationi 3:í.

io

repunga''j£j.fuis&*£ Ig! j&b'

j:;;:;:;;;::…
la
ÉÉ ; ÉÉ
lman focurator no
dato caPcrc,vclrclaxare, - -

c proc.
-
fpe
£ffî tf4% íóú* iiii*P***' Sf x.
».af- -

Seci. •

i, hu.Tira3"*"
 p ETR. NICOL. Mozz.
Socin.fen.conf. izo.col.3.cumfeq.lib.i.Alcx.confil. 133.lib.3.
B.ebuf.d.loco,verf.3$.
Sexagefimoquartò ad refpondendum pofitionibus, Soc.
fen.conf35.in fin.lib.i.Rebufd.loco,verf.3v.
Sexagefimo quintò requiritur £j; mandatum ad rc
&ognofcendum fchedulam, Rebuf.ibi.verf 42.
Sexagefimofextò libri fcholarium non funt ahcui reftitu
endi finc ipcciali mandato, Alb.inl.quia ita.in fi.ad Treb.Rc
buf.d.loco,verf. 43.
Sexagefimo feptimò requiritur fpcciale mádatum adimi
petrandam veniani aetatis,l.2.C.de his, qui vcn. aeta. impctr.
Rebuf.ibi.verf. 44,
Sexagefimo o&âuò requiritur mandatum fpeciale adac
cipiendam poffeffionem beneficij,Capcl. I holofa.q.4c6. gl.
c.cum noftris,deconcef.praebcn.Rcbuf ibi. qui hoc declarat,
verfu 46. -

Sexagefimo nonò ad faciendam diuifionem requiritur

fpeciale mandatum, nec fufficit mandatum ad petendam di
uifioncm,fedoportet quòd inferaturad diuidendum, Rcbuf.
d.loco,vcrf. 473icensita fuiffe per arreftum iudicatum.
Scptuagefimò, in procuratore conftituto ad recipiendas
folutionesçanonumab eis,qui cecideratâ iure fuo,aliàs abfq;
di&o mandato recipiendi fimpliciter canonem non remittit
iuscaducitatis,Bero.conf. u6.nu.io.lib. i. Rimi.iun. conf.67.
nu.3i.& 32.lib. 1. . -

Septuagefimofecundò ad petendam confirmationem cle

&i, Bero.confi. 5.lib. 1. num.73. -

Septuagefimo tertiò requiritur fpeciale mandatum ada

gendum ad caducitatem,Beio conf.151.num.18.lib.i. -

Septuagefimoquartò ad agendum cötra aliquem, qui ex

eo infamarétur, requiritur fpccialc mandatum, Bero.vbifup.
numero ig. - -

Septuagefimo quintò requiritur ad opponendum crimi

na & É Bero.d.conf.$.nu.6. & nosaliàs fupra.
' Septuagefimo fextò requiritur fpeciale mandatum adap
' pellandum à laudo,& illud reduci ad arbitrium boni vini, Bc
fo.conf.2$.num.u.& z.lib.3. - - - -

Septuagefimo feptimò requiritur fpeciale mandatumad

fubftitucndum, Bero.conf.23. num.i4.lib.3. . -

Scptuagefimoo&auö requiritur fpeciale mandatum ad

appellandum ab executione, nec fufficit generale mandatum
Ecro.conf.zj.num.io.lib.3.Contard.dcmomcn.poffeff.; m 19.
imi
- - - -
-

. *£T£ sicol. M021 =::;:; ;

££$!;;;?
A Ę ATO. 64,
„„£î-** abcrelo -

Ęd
Š loco,vtt* „adum fofi^i**
,„ÄÈinfiíiibi** 'a loco,vctf*
::: :::
fil.92.num.4.
ά
„j
:::
Scptuag
:====
• >• , - . 1um. com

intorcquiritu! fpccial: munämä* £$ requir iturad # ; redarg

? utdum*
arguéd um teftes de
fccndumfíhcdul íènfibimscif*
am,Rholaiiu
sexagefim? festòlibri noníntalia; tôt orequiritur fpeciale inandatum adiiurandú -

inanimâ princip
1 alis,Bero.d. confil
- &$ mu.. 14.
I 22. & 28 &fcq.
- -- - -

lib. 3, Rol. a Val.c O.nf.z6.nu.3 & zv. lib Z

aaifincipccial! íúb inlquiii** --

r fpcciale mand
- - - .
•• ••
Oάuagefimoprimò requiritu atumadre
Aloxâvc
Šimofrtqtiº
43. requiritu; fpcci
Amvcniam Å Cäch* quivcm via.im;'
-
Š
mittend umiiusd
-

- --
-

.nu
-

ĘĘ
icitur habeieâdref ncm, requiri í'í
& qui habct Ę.
tale m andatumad
-

ibiverf4
Åauêre
4; qui!"! mandaruu*r.
*:;':; çruationcm fruétuum ÉĘ nom
-
άuagefimotertiò - • . cOnill. 143.
$*$
offeífioncm ŠeficijCa}:!'hi,qui vtprocurato otertiò requiritur fpeciali '•,
cipicndu??
;;:;:;:;j ee*
Ho;i«liii
- £d« accuf;É fato
fìtio Guiáíáí inusfen.in ę
:E mandatü, .I.rcos, numc. 3Q.
1
43 ficicndam 4}uifiontm f*"*!
vcrfu46.
Aleíandatum,
mo nono -

magyd'n'%
- Ęsu- » infini» s,colum.3>.deaccu
■ficit mund! -
o&ua í
- gcu eno. tia&.dcarbitr.iud
- -
-
- - ww

(jiioncm,ßdo?" íiaturaidi A****

ÁÉovaf *!**'' ÉÉÉuoii
ÉÉ cialiflim u ÉÉÉ
y£lle vtiteftib ÉÉÉvult
us άζ ÉÉÉ ; atum,& {pe
pro domi mád
Scptum fimò,
f
uratorc Cf?. ";$ [. $! creduntur,ita pŠ {e
{Alatióncssam?" squi* ûiuitioi* Σ Oçtuagefi .num.*;. eno.dear
ao mania rccipic á fimplis ranomcn? tcmiu -

íúuitatiº |u6.nu.10. $i Rimiu* fuintcr

bona gefimoquintò
ponend
$iufTum %} É
quiritur
requiri
iofuper - f eci $i;t; niuf - -

mu- &; lib.! ...m& ftigiosę eacq.haered.Ang. Areti a.l.fi quis mihi
'É mofe {$sipatn' „Ennii* fi ÉÉÉÉÉÉ; g. Aret.in §. 1. Inft. dchis.
, ííçìis li* £
**; ££ nîiy.num:r *3
ÉÉ
É É
$ÉÉ
um.73.
remittenda pignorisobli
¤.velhy ?Š
ofextòi -

*.

*# *'';'.ci ÉÉ poth.
„ï ï gendum: „m,8:0"
ÉÉ“ auëìí
Š
É'î;ofepti mò requiri lcmam
mandatam ad - ''* ... :

umerot requiriturfpíiáié in caufis tamcni dum nu.i.intitu.d Ii. bc

£s? quintô£ ÉÉ ζῆ mandatuwu,Rota decif.z7
m.
,&íçã $? conf í ££ mi* nºi√ requiritur fpecial
f. i •:•-»

„Ë Ζimofcx i£% §arbitri

Σύίτα ἀ$ uagcfimo É nc, Bel Ętum ad
1 s: b0mi

[14.mu datumPQntali
Ëhs i ngg
.lib.3 √
buscontrah iimonio;ï
,vtfupràdixi
krinò |
ùen.P c man

-33.mil
Šgi s; endis,ca.vcniciis,qui imus,fcdcti
P. "§. Ętitulaeforma refpon Š
ra
». •m^* no
*º;;
fAiien Š£
ïqui?Ëj¤«iik gí: onagefiioíuiti poensans io.hy
Scptuag oo&at m£ς £:itgm £,
Ërdling;
-
-
j$exccuti ?”;
.lib.} {3:10 pß !
|p] rcquiriturfpccialeman
Sa 3datu m, quando
», $.
 . p ETR. Nicom. Mozz.
tur&e his,quae principaliter aduerfaria, non dorainofuntfa.
uorabilia, Bero.q.fam. 33.num.io. - - - - -

Nonagefimo primorequiritur fpecialmand.cx vnaqua

Aue parte,quando fauoreaduerfàrijrequiritur ctiam fpccialc
mandatum, Alex.conf. 49. nu. 4.lib. i. -

* Nonagefimo quarto, fi procurator habens generalecom

pareat in cäufis,in quibusrequiritur fpeciaiernándátum, dici
tur falfus procurator, laf.l.licct,nu.4.C.de procu. quodappro
bat Graua.in addi.ad Pra&t.Veft.c.3 nu.ai.!ib.4. ' *.

Nonagefimo quinto requiritur fpeciale mandatum non

] folùm in fùpradi&tiscafibus,fed etiam in alijs, in quibus rc
uiritur eadé,vel maior ratio,ita Rebuf.d.loco.vcrf. vlt. poft
άum §.procurator, Inft.de his pcr quos agere pof. '
Nonágefimo fexto vbi requiritur fpeciale mandatum,
. non fufficiünt verba gencralia ià tnandafoexpreffa,importá
do aliquid fpecialiter mandatusn,Soc.in conf.i29.num.3*. li.
1.Quinimò mandatum faâum alicuicum libera,non impor.
tat fideiubere,fecúndum la(.in l.cótra iuris. §. qui pecuniam,
nu. v.depac. quia ad fidciubcndum proalio requiritur fpecia
le mandaar.inl.qui Romæ $.Callimachus.fi lever.obl.vbi
| inquit;quod procurator generalisconflitutus ad litcs, ctiam
cum libera,folutionem recipere non poteft,kg hoc iure, vbi
Ioá.ff.defolu.Tiraq.larè trac de retrac.}igna, § 1. gl 13.nu.33
& ibi etiam inquitTiraq. quod nec poterit denunciare, nifi
Hoc fpecialiter habeat in mandatis.Idem cft dicendum, vt nó
poßit donare,nec liberarc debitotcmperacccptilationem,n¢¢
poteft fe conuenire cum aduerfario, Beio.q.fami34.nu. 3 ybi
&tiam dicit,quod non poteft remittcredcbitumliquidum ha
bens paratam exccutionem,& ius quæfituni domino,vtdixi
nmusetiam aliàs fupra. • ' -

Nonagefimo Éino mandatum fa&um alicui,vt faciat

quidquid fibi vifum fuerit,& placebit;nonimportat,neq; fpe
&iak,heq; rnandatuim cum libera,fedimportaí mandarum ar
bitrioboni viri,& eft magis communisopi.vt per Affliét. de.
cif.9.nu.4.infinediéti,& nosfuprà. *'
Si autem in mandato fuit diâum, dotibi facultatemag*
di,&adminiftraadipatrimonium meum,vt facere polfisqu;
ego poffum, omnis poteftas videtur translataim diâum pro
cùratorem,& d.procurator poteftvendere,alienare, &infru
dum dare,& ita fuitvotatum in confil. Neapolitano, vt pcr
Affii&.deci.3o3.num.$. - ' .
,• - - -

Rurfus
 _—_—

1)E MANDATO. —'

prT, s££%
(46 tur*Hisqueprincip'iirraduciáti», Ęmi*fufi, Rurfus mandat1nm genera le, !1 ue
t cum libera,f.
mi er| àle, quA. ndoq u.c. 2
uc vniu
.3
*.

.orabilia, Bcio.q.fam %num.° .

dativuię $. %i;
natim .lrit cu plenaadminiftrati
ration
folet mandarum -
forma mân
_-
áí È -
- - -

Nonagefimo íiquiiituf;«iilmi* mandatariu ucntione. Aliquando fit fi fa,aut nomi

que partt,quando íauoreadürffìnirequiritur dimí* faccre,fi $,qui habct mandatui
$crc,ficut domi ht fine libera. f illiq
mandatum cum libera
Euiditumi,Alcx.conf 4, nu.4.lib.t. -
aliud proali - nus,& habet J1b ***, poteftomnia
grti'*
INonagefimoquarto, fiprocurat9r habtns - Io cx - cram admi - -

ratinäufis,in quibu! requiritur j«iikmifft* falitei,ibi

licum liberaÉÉÉÉ Quarc fi quistali Ê; cum gene
& accipere
fit ÄÈÉ; & ;ET,
turfalfus Ę**$ deprocuquę ohabet ius v titutus procurator in iudici o genera
wgrauiin addi* Praâ Wcft.c.3 nuuilib + 10 - ocandiad ucrf • - - or in iudicio, Is
- - - i non
-

itur i;«iikmirif* iis,fedcum eo Ęum in iudicio íííííííí í

Šgefimoquing£%
aAîaiùíß? alijs, inqui* Sed cui co mmifla eft libera adminiftratio ad litigan
- -

Ędmaiorati* id loco itf* | dum cuma!i o a ] t crius nomm 1S tantum in{ta

qu -
C, t
(| d I, nona
in
A.
u!
34

Σῆ sui Roi√ g£ngi habet poteflatcm,i$íí Ę

Nonìgrimo fato vbi rcquiritu! Ip&lt patiae, ! --;i.:$alinashista.
!tmtranfigengendi
Vcr. - . in
aonfufficiunt vcrba gncnla ia Åospidit? ' ktanimaduerte,quò - — — — rtpto
doaliquid ɤ; I.
tum valct, ,quòd mandatu
Ę Ę
ôáúbere,kun? ílcíiaiuj**$" prunu*
Ę äääääïí um,d£ procu.in 6.l.na sfeq.ibigl.ff de
nus.depac. qu? „afidciubcndu!pro3lio
P'9«u.c.quiada 3 -Procurator,cum ãí, ; us requiritur
ï'sar.inlqui'°* jnxìusfi*' i.
inquit,quod procurator gialiss ;ilio,dr
lacob & Marti.vt
i5integrefúg; re
ÉÉÉÉÉÉ & noccrc,ff.de
ÉÉÉ!££ 5£££££ tcnct

„bera,folationem, i&ipcreaon potákg* Š ÉÉÉÉÉÉg;

ÉÉ.1ncipiente, col Ę £:; $
ἙiuTiragla$£ Ę font. 493. proc . i. hb. 6.Catclia,
É
&ibietiamin uiiTiraq„ìis $í
qu^!" ìm*' É
c.
ÉÉ nf. 699 col, ;£';; generalis. Deci.
]hoc icrmduiu, -
nlt.de i5& nt & alij,ext.derel&ti %£$£ Fcl.
u.

} q ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ .34. £t
Κυζ
.Ā£conucnirc*"'" aducitatio, âi' ia.confu • 117.num.io.Tir
Iac. Aemi
•Tiraq.qui plures rcfçrt de vtroq;; rretra&M ,
-
-

'ctra&u lignaoi xi
gnagicr.6.1.
fionc,ii;.5er -$.i.gl.i3.nu.3i.car.li
aiumdicit,q" non -
-

.ucr.q.33. $ar.lib. mcofciliccij

num.9.& q. 5.Vantius ÊÀ Š -

-
Legi;íúiáncm,&*
musetiam?
-
fi
i¥sfupf1.
iàsfupra, Κpora;*;ani wtf£. i!
inolytis? Anaunfiât**'*' ig den u |! i.
ifcntcì ex
<!Parcant defçj nhab,feu
mihií h mand nu.&
.tlt, -

1
| .5°'îïmifucrit,&?'*
quiJquid£
ak,neqjfp*? It,
Ę*
ììcia';adimp0r
- muni„i, $ticultate
uijî? hi ; jÉÉÉÉÉÉ
tchicpuna us É pracitati, non vidctur
vi abfq;
. • *- : fitur fiv--: V.
magi&# .**
- - -

I.
|
Ἀμ.• infi* ja;,&no*!?*
îobdniyi%
iautcmin Íìtofi*
p
-

íerpi*
Ę;
$$um libera ùi um,non fufficit
;$; generale .in quo requi
£iri pcrfona · quinimò debet fpccificari mandatum, &
-

1
|
-
g&íini**£
Siau
-
T.-:•nni
pm ,vtfa ££ I
,translita*
-
- Ε$;
fuprà.13 »ςum ά';
saliis
qua cötrahi scihcari omninò,&
matrimonium
andum ali
§äi nomi
--: , x 1 mus
-

m, omni* an/it,& ijs cafi! aliqucm, v

| ££ &d.$icáta* W £; et *'* Ę ÉÉÉ;imusfuprà,&
- •

l Åuit.** Ęvotatum" comli

- -
Ę cafibus,in
da
i ma proccdet,iimitări Ę$i;
Ęsrcquiri + i. - - - cùct in a

| AHi&d«i* pum-5 1
-
fui, indútu
JlllIn. tur fùcc
pccialiflimum & indiui
- - - -

| -
Ss 4. -

Hinc -

.
-*— - •
44* PETR. N 1 cor. Mozz.
Hinc eft quod Bcro.d.quaeft.zs.fub num.4. dicebatcom.
munem effè in contrarium,& maximè in illo cafu,in quoip
fefcripfit, nempè quando claufula fuit appofita in mandato,
er quam claufulam dominus dedit procuratori potcftatem
£É; omnia, quæ ipfe dominus poteft, quæ claufula non
operatur fpeciale mandatum, quamuis pcr illam claufulam
cenfeatur effe mandatum cum libera, & atteftatur ibi (vt di
xi)decommuni,de qua Anto.in c.fin.de dila.& Ioan. And. i
bid.gl.inc.in caufis,de elec.& Domin. deS. Geminia, in c. 1.
colum.vlt.dederefcript. in 6, -

Propterea ÉÉaum & fciendum eft,quòd man

: datum quantumcunque generale,& liberum, & plenum fue |
rit,tamen non comprehendit facultatem profundendi &ali
cnandi temerè aliena,quia mandatum fit,vt rescurentur, nö
vt diffipentur,iux.Bald.inl.i.C.de bon.mater.infin. in quar
ta quaeft.vbiinquit,quòd quamuisin mandato faâo procura
tori fit diétü, quòd poffit fácere procurator quicgd póffit ver*
dominus,non tamen poterit procurator donare,ncc apponc
rein contraétu renunciationes gratuitas, quia illa vcrba in
telliguntur fecundum qualitatem officii& adminiftrationis,
non dilapidationis,allegat tex.inl.pen.ff.fiquis cau.l.prohi
bere.$.planè;£quod vi,aut clam,& l.tale pa&um,ff. de pag.
& l.præfes.ff.detranfac.&l.qui Romæ.$. Callimachus, in fi
ne,ff.de verb.obli.l.fi pater.ff.dehis,quæ infrau.cred.l. filius
fam.ff.de dona.Nattâ conf.io.num.4.in primo vol.&confi.
641.num.6.vol. 3. Alex.in l.fi procuratori.C.dcprocura. adde
f.contra iuris.§.fin.ff.depa&.tex.in I. creditor, §. Lucius. ff.
mand.ibi Bart.Sal.& alij, f vbi fi negocium committitur in
procuratorisliberam voluntatem,fecundum naturam & ma
teriam contra&us,hocagi intelligitur,vtfemperdolus malus
abfit,Alexan.conf.$z.coIfin.num.8.& 4. col.z. vol. 6. Parif.
confi 9i.nu.i4.vol. i.
Hinc eft quoque,quòd mandatum fuperioris fà&umali
cui,vt aliquid faciat,intelligitur tamen cum caufæ cognitio
ne, & feruatisferuandis, & data libera poteftate iudiciproce
dendi,prout fibi videtur, intelligitur femper iuris ordine fer
uato,& ftatuto,& cófuetudineferuatis,prout no.Marfi. fing.
sus.faciunt diéta per Cyn. in l.3. C. dedot. promif. quem re
fert & fequitur Bald.inl.1.col.fin.ff.deleg. 1. quod omncver
bum inducens liberam voluntatem reduci debctadarbitrium
boni viri,vbi tra&atur de damno cuitando, Parif. d. conf. 9t.
num.23.vol.i.
Quinimò
——

pptn. NicoL. M077. 649

hinceft quod Bciodquxft.2; fiib num.4. ii&is* ffdepiä. Qj-i-siäïííííí
f quòd hab
compromittendum
-
§. af.in l.contra iuris,
mandatum $.in filiuj; num.$.
ad tranfige
munemeft:incontrari!", &maxim&inilloaiin*A.
doclaufüla iurappoiiainau*
non poteft gratis liq; um generali & libera ad gendum & ad
f.ftipfit,ncmpequi? nusdedit procuratoii potiº
[!, quxdiii ■■!
fitcöntraéïíô
tas,vt $ remittere: nam ##;
dei,tamen
mandatari $ extendi non licèt mandatum
et jamdiufibm$
faciéndiomnia, quxipfcdominus'; illam diuis
&àtidiaturibi liter fa&urus ÉÉÉÉÉÉ dominus E$$it
Ę#££$£ on cft verifimi
opcraturfpgial: ma [1
;•

ad recipiendum Ę quòdficfur.&
. - rem. quish Š Caftren. »v-. -

3„fatur&£mandatum*"'' libera,dedila.&lonm. Ari

jïmuni&gt;%; m.de Κ; & ad j mandatum
liberafidum eum. Gr

bi3 glincip aufis;icdrc.& Domin. deS.Gcminuin*' í;folùm

itoremÉÉÉÉÉÉ
lib paret de
ius,qui ÉÉÉ Ęáí
confi
colüm.vlt.dede $. in6,
ÉÉÉÉÉÉ; non nocet É fibi íôùíïç
- - acta

57 proptcrcaanimadut* tcndum& ibcrum,& cnunt:

ntumcunquc gcncra e,&li
É; Ä; $; torcm, non ad
datumqua rehcndit torem liberet verè
t
,quia mandat
um d
te liberatione fa
„iramcnnoncg"? ,quiam - - - -

Ånditemcrealis!'lä.inl.i.C.
d
Iun.confil.46;
lutionis,non í; Ę id eft, ;3;;íÉÉÉÉ
Marfil.fino É Ę fo
vtdiffi entur,iux.Ea Diuo Pio.§.fcdfie .9.vol. 4. Deciiïêïí iminald. 3.
t? Έύμβ' 6.ff.fi certum pct ÉÉÉ re iud.& }$; Alex. in l.à
roiifirdiã, quod poffit É«reprocum demercatu. Ä in in l.fidcbitorem, fíde Ê .z.in §.fi.nu.
dominus,nontam'° po -
mutui. ' - andati , nume.4. & ÍÓS ä iii tra&t.
reincontra£ f Hinceti - - 1muscoIumna
mcetiam
Ëliguntur£ allcg $y; É Ęquòd
nunquàm ÉÉ
mandatum
neralc fit, inindebi quantu ge
•, -

62
Ålapidat?**
Špirífq* ,i;autcla£, -

m l. P1at, aut illicitum faci

procurator
- recipi ... . . *… - ndatü pro
ÉÉÉÉÉÉÉÉÉ • --. Ê ibi Imo. Š ÉÉÉobatur &

Š;
ÉÉÉÉÉÉÉ .4.ini
'pliattripliciô, &iíí 1. fiprocurator. $iíí iilcάo, de
rnat.Di r, & limitat o&o modi iftam regulam.
ol3. ÉìlfipIocui*'°
ex inl.c
ait: É
azreg. 45o - - . modus,
. prou trefert»-:
etiam
r,autenim ef? c cum l ••. . '
mandatum JE po
-

É;
ettduplicite atum
cftgeneral - -

ÉÉÉÉ; homine iftamdiícr lecum libcraà

gêneralicum ÉÉ; Ἐλ? facit & no 1n

ci,qui Ê; poneexemplum à î .demandato

*umgl.C.detranfa$um
tem in tuto generalecum libcra - . ííííí
. [
, i.praeics,

curat, gloff. not - rííŠ generali

1W ur, 1
3fuetudia; -

uat
-
tji£ ftrat.t
: Bartol. in l.inter bónóíí , ff. de admini
Ę Iaf.in l.à Diuo Pio. $. fed fi cmpt
-
¤É
„Îqua* ptor, num.8. ffdc re • • •-••
crCyn. in caedot. ?' omnt*
£ deleg*%"'; . Vel pone cafum rout in 1 bima
inli.c0
volu
#çuiund»
rcdud ä
fiii[io" .},
fitushab
tli
oWxorc i
-
, p. n l. marmtu s.C.dep Ocur.Vb1
cultatem & mandatum
m
-
-

ÊÉ -

um pr a quacunque caufa, dummodò ääää

,3edamno Qj* Sf 3 to,prc

|
 *\

6;e PETR. NrcoL, Mozz.

to, prout ibi per Alexand. -

Idcm eft in l. fin. C.de pa&. conuen. vbi maritus habet

mandatum à legcad moucndas aétioncs paraphernales,qua
qum fibi funt tradita inftrumenta ab vxore, & potcft cxigcrc
dcbita, pro quibusrcftituendis funt bona fua tacitè obligata,
vt ibi per Bald.& Corne.confil. 9i.num.zi. volum.4. ÉÉ:
mic.confil. 132. regulariter autcm mandatum à marito cau
fam vxoris agenfe, pcti poteft fempcr, fi maritus femcl il.
ludrccepit, vt inquit laf. in l. maritus. ibi dc communi, nu
mc.8.C.deprocur. Zoar.recollcét.commu.opin.litcra M. nu
mero 27. - -

De mandato generali ab homine, pone exemplum,yt

diximus fuprà in eo, qui habct mandatum gencraleâ tetta*
tore,vclabalio expreflis verbis,vt (i dicatur, conftituote pro
curatorem generalcm, & vniucrfalem, cum ampla & libe
ra adminiftrationc omnia faciendi, ficut ego poffum face
re: & aliquando poffet conuenire mandatum teftatoriscum
mandato lcgis, vt in cafu Sacia, confil. 149. numero 23. vo
lum. i. - - - -

63 f Etaduerte,quòd iftud mádatum gcnerale cum liberaab

homine, maioris roboris, & cfficaciae Š quàm illud manda
tumàlege.
Nam dicunt Do&ores in d. §. fed fi cmptor, & ibi Iaffig
nantcr, quòd procurator fiíci, & tutor, & curator non pof
funt vendere rem aliquam, & habcre fidem deprecio.l.fipro
curator.§.fin.ff. de iure fifci, & fic non poteft praciudicare do
minis, quia habent mandatum generalc cum libcra à lege, &
non ab honine,vt ibi per laf. fccùs eft dicendum in procura
tore, qui haberet mandatum cum Iibcta ab hominc, qui benè
poffet habere fidem dcprecio, maximè fi hoc eftet cófuctum,
in quo iuris articulo eleganter fcripfit Bartol. in d. l, à Diuo
Pio. $.fedfi emptor.£dere iudic. ibi Alex.& Iaf. Caft.confil.
sos.in i.par.Ang. Aret.$.venditae, Inftit.derer.diuif. Fabian de
Mont.tra&.empt.& vend.in 3.q.princ.nu.3o.Strac.de merca.
tit.de manda. num. »6. & pos aliàs diximus, tra&. cmpt. &
venditio.
f Aliquando tamen habens mandatum generalccumli
bera ab homine,non poteftagere,neque ctiam ipfçadea,quae
requirunt fpeciale mandatum, nam licèt regulariter Ég;
retur, habere gencrale mandatum cum libera, & haberc fpe
ciale, Bald.in illud.$. i.ff.de mino. & nos fuprà diximus, ta
mcn in aliquibuscafibus cxprcffisà lcgc ncccflccft, vt omni
no 1n
=-_t*
pgrn. NICOL. M077. p£ M A N D A ro. 651
-

ibipct Alcand. -* nάinterueniat fpeciale mandatum, cùm generale nen fuffi

idem:& in lfif- cdc paâ. «onuen.vbif* ciat.etiam fi fit cüm libera : exemplum, vt etiam diximus fu
Ę;iajiatis*
à leg:adm0utndusaâAb vxore & p;ig£
prà, ad matrimonium contrahendum. Itcm in mandato ad
illumcnta ab vxo'; cauendum aliquem,in quo cafu non fufficit mandatum genc
áita inli
iumliibi iunttt$us: titucndi; um!
bonafuatad'* άligi, talecum libera,fcd fpeciale requiritur, Ang.%.cum co,num.3.
O. qui
dcbita, p. d.& coinc confil9' Num.i.volum* •** lnftit.de
deprocur.a&io.text.eft in l.noh folùm, $.fin. cum l.fequcn. ff.
- - • -

V. vtibipcrba1 lai
-

mic.copi liy- Ę pcti pot* [ Item in mandato fa&o ad donandum, in quo cafu nö fuf
i4 vxoris ag*^'°*. fin l.m aiitus, ibidt ficitgencrale cum libera, & quòd fit ahicui bonorum admini
£; vt inquit la
Åkà commu°?" ftratio conceffa cum libera poteftat£,vt habetur in c.fi. de of
mc.s.C.deP*°*
ui. Z0at. fic.vicar.in 6.& fiimilib. - ***.. ,- - -

amplißi* . t Rurfum poteft fubdiftingui mandafum generale cum 67

pmtt o 27.
p« mandat? gntia!
;„, homint,?*°angiki** libcrâ abhoinine, quoniam aut cft cum libera & generaliad.
&;rimus fu?? 1m c0 -

miniûrationc omnium rerum vel bonorum ipfiüs inandan

prctisvcibi tis, & confliruentis: aut eft generale mandarum cum libera
Ëxdabal'^° adminiftratione omnium negociorum ipfius mandantis, &
curatorcm ationc om conftituentis, quod videtur diuerfum ab alio primo, {i re&è
a admini“ yerba perpendcs,& ratio diuerfitatiseft,quia qüando datur li.
,.. & aliqua? opolis; berarèruim, & bonorum omnium adminiftratio, non cenfc
- gis, vt im calV
|andatok l.amli* turdata pote(lascirca indicialia,fedfolùm circa extraiudicia
63
lum.i.
graduct
ĘÉ quamIludm
„,.,„,,,;$itum£**£*
tc,quòd ia, & talis procurator contrahendo extraiudicialitcr poteft
maioris roboris domino no&ere, & illum obligare. d. 1. nam & nocerc. ff.dq
cmpto, Fait.] procurator cui.ffde proçur. - - . .
Mandatum verò cum libera adminiftratione orhniú ne
£xiorum porrigitur, & cenfetur magis fa&umad iudicialia,
$uam ad cxtraiúdicialia, c qui generaliter, de procuratorib.
ia6, cùm negocium propriè, feu magis propriè dicatur in iu
dicio, quàm extra iudicium, & forus, in verfic. negodium, de
verborüm fignifi. faciunt Ę per Alexand. in £proclita
toribus, in fifie, C de procur. hanç differentiam refert & dc
*AtAuguft. Berous íuisquefiio famil.quaeft. 2; fub num.
**biinqüit,quòd quamui$text.in c Ä? agendum, in fin.^
$£9cur.in 6. & 1. ham & nocere. £ de pa&I& I.procurator,
“ifde procur. ibi Bdrt.& Alexand.in Ê; procurator, G.de
?%*. velk vigeantur, procuratorem haöentem generáte,
Ętum cum libera, æquiparari habenti.fpeciale;tarnem:
$uunturdeeo, qui haberet generalemandatum cum libera
generali adminiftrarione omnium rerum vel bonorum ip
“conftituentis, & non deeo, qui haberet generale manda
'Sum libera adminiftrationéomnium négociorumipfius
tonftituentis.
3; kdo modòad mandatum fpeciale,fcuparticulare,fiue
; fingu
65? PETR. NI coL. Mozz.
63 ßngulare,quod rurfusfubdiftinguo, fcilicet, f quòd manda.
fuiii fpeciale potcft effedetcrmifiatum, & pote(t cffeindctcr.
minatum. Mandatum indcterminatum e(t, quando manda
ui tibi, vt rem aliquam mihi cmeres, nec deprecio quicquam
ftatui. iftud cnim crit mandatum fpcciale ad £ï rciii,
fcd erit indeterminatum, quia non detcrminat pro quanto
precio,& in ifto mandato indcterminatofufficit, vt ncgociü
Vtilitcr fit geftum.
IDeterminatum verò mandatum eft,quando preciumfta
tutum eft,& tunc fi mandatarius plurisemitin exceffu,vel dc.
terioratione,vel diminutione quantitatisin praeiudiciüman
dantis,non datur a&io mandati, nifi ad formam debitan re
ducatur,ita tex.in l.diligenter,ibi Barthol.Salic.quem videas
omninò,ff.de mand. Alex.gonfil.25.in fin, vol. 2, Rolà Walle
¢onfil. 53,num.29.yol.4.
69 f Hoc tamen fciendum eft, quòdfi in alia fpecieexccda.
fur, inandatum non impletur, fed mandans poteft benè ra
tum habcrc, quod fa&um cft, vt inquit Salicet. d. l. dili
gentcr, *.
Denuò alia diuifio mandati reperitur apud Do&ores,
7o nempe, f vt aliud fit mandatum expreffum, aliud tacitum;
expreffum mandatum eft illud, quod fit per confenfum vcr
bis expreffisdeclaratum, vel faltem per ratihabitioncm, putà
quandoid,quod noftro nomineagi coeptumeft,probamus,&
ad peragendum a£ìorcm hortamur,vtpcr Do£t.inl.Iulianus,
£qui fàtifd.cog. Gemin.in c.is,qui, deprocur.in6. vbi etiam
Philip.Fran.coI.1. & per Bonif dc Vital.in Clement.i. in 4.q.
tit.cod. Rot.dccif.i$$. inantiquis, Alex.confil.146.num,33.in
s.volum.tradit Quintil.Mandof. in regul.Canccl3i, quaeft,i.
Anum, 7,
- $itum mandatum eft illud,per confenfum aâibusdc
claratü,vtfi quis j£ns patiturab}alio mádari,vtfibi credatur,
mandarc intelligitur,talis nanqüc paticntia proconfenfu ha
betur.1.qui patitur,ibi glof.& Doâ,f£mand.l.qui fidc.ff.eod.
Bald.l.z.§.i.ibi Io.de I)o.ff.fol.matrimon. Capra fuisregu
lis, concluf. 35. ibi latè, nam fi patiar, vtgu fideiubcas pro me,
videor tibi mandare quòd fidciubeas,d.l.qui patitur.l.quicum
que §.1.ibi Bartol.ff.de infti. & l.fi fideiuffor, ibi Bal. C.man
da.vbidicit,verum cffe,nifi pro rcturpi. l.femper qui nópro
hibet.ff.de reg.iur. Innocent.in c.ex partedeca ÉÉÉ
71 vbi eftdo&rifia, quòdf mandatum facitè probatur ex fcicn
tia & patientia,cx co quòd quisagit fcicntc & paticntcdomi
no,Abb.
—

NicoL M077.
p£TR.
sweai,&m.3.in
MAN DAto
v.dubi
lib.z, Calder.confil o,& .
colum - . . • .• •
633
6,* Mngulat&u* ,uifusfubdiftinguo, fcilicct,f ú{mu& $ig Bartol. & Ęo.i$
'É ÉÉÉÉÉ & p0tt «{;in&t; 308. £dere
ÉÉ iudic.
nuni:8.
ÉÉ ÄÈÉÊ
Cra .confil. 157. ;
colum 1. fæpè
()8
minatum. Šuminá écimin
ÉÉ
*"' „qui* 26.rium.13. ἐ; Κ; ά limit.4.
ÉÉ É .3.lib.z. D
- - *g-.
.z. Decif. Afflic.
t. ::

uitibi, vti£m aliquam mihicmcics, £jî

fa:ui. Ęimäitmundi'' Ipcc
Éçaleaìam:nim*! fus.f£m and.
Limita ta
.1.addde text.in l.fi Ę. $.$
fi paf
fcdciit Ęminatum,$
Åmin% nonatoi
gcic, Pyr
ift * vtmg ,
fomam
„s,& ingeftum;
{jiii;ifit • !
citur
-
Ę
men fupradi
talispatienti in qua Ę in quibus
proâaἈ - tu -

etminatum veròmandatum .£qutio;%*? Š Ä;it. ££ imuito. ÉÉ ÉÉ

-

ò,vbi hoc effet a Tertiò, quádo i , quando ali

Ἀφ
lutumcít,&t* fi √
ύζ úm. | Š vt non É' $. £. Quar
vt nonageretur
ví 1{ Είά atum, & fic
-

Έλήamá&io* non inducitur

tcr,ibi Bart §is,licqui$% di.$ Ês.ff.eod
nuneraniüíí
turtic í; (olenni s & ##
.aliàsi , in d.:
I. fi re
zyin fin.voli, koláú: -

omrino An

69 tum
¢ ÄÈ„ÎI g,num %;
ÉÊ
„ÄpdatuT'}
„,,.;..i;, fodita*
»i * 4.

; letur, ££ ;:
Ε Τ
quòdfi pater Ê'
niam, tenetur pat
Vìì î
fitarum
lum confuet oportct
l. cùmurn íôçíá.C ?.
cr ex tacito mandatoad
bof uae lib.
febon.q
& dat ei pccu
74
habcrc, q" faâu $alttt.J.'
cif.3o8. m per filium, de quo Ê, Κ quae
Poteftetiam exemplifi è per Affiiaum de
cf. , „lia diuifio „ináti fff*' £, :
£*"';'.„ - -

prmpgf" aliudfit Ę. expidlum, :Ę su iîj';ficaiid

onem mandati exempli e ifio Ê#?
non folùm -faci h
tacito
in prò
.fummam atV! Illu qu •• t:-i ..
ncmpe per ÉÉ ratoris,fed etiam per ïí, cflàm confeffi
É
q
¤
Äìne *g«??
„anâoiâ;$°
Ämboru m"',
d oßr „lM
quisiniudiciocom nem infitumenti: f na tam inducitur,
$t,
lum cum cauti
prŠ râquàm
-
Ę.
r ex eo procu •
quöd 73
uxit iri

£p&#;' Milt.& peri.ttit

hift.& peri ,&i derato,, Bart.i
one rator, vt adnittatur
Bart.in l.vu - f
tur {O
inl.Maeuia Ę 13. $.caufae,num. $? fi. £de admi

Ę
E Éi ÉÉ ÉÉÉÉÉÉ;
Êum. ii.C.de ;T; ,ext.de ÈÉÊĘ
â lmo. Fe
Ê^|;idíp;f ÉÉÉÉÉÉÉÉÉïíåäö r. . .deleg. la(!.
Ę
ÉÉ Š;
Ę; regu. 1. praefum t, numéz.C.de
Nicol.Antoni çí à Val
pt.litera
§#39 ;n. M, $i iüiïzöáíôá
'£ É ' 26.
ôçò; a.lib.4 .53..
Thefaur
Κ fentiat icluf. 78. centur.3. litera É'; in recolleâ.
fa£ta,de nullit. ti in l.;.num.ti. £de . quamuis Bald.
thr.96. . tit.qual
f Nota támen, quâ .fentent. & ÉÉ:ÉÉ
defend.ÉÉ ;
poff. nu . mu

, quòd qucmadmodum tacitum -daturfr

t
74
cenfk
11
 4. ~PETR. N I C O L. M Ozz.
cenfetur datum alicui procuratori pcr conceífioncm infru
menti,ita pcr confcqucnstacitè cenfcntur rcuocatum pcr rcd
ditionem inftrumenti,laf.d.l.1, C. de procur. -

Poffèt etiam forfan cxemplificari de ifto tacito mandato,

vt fit iliud,quod praefumitur ex vcrbisexprcffis,fcd obfcuris&
ambiguis, & maximè fi verba pofTcnt accipi in malam & in
bonam partcm, cxcmplum in illo cafu, de quo Bart. & D6
&o. in l.fi quis mihi bona,§.patcr Seio,ff.dc acquiren.haercd.
7$ f quando dominus poft rcccptam iniuriam ab âliquodixitfa
mulo fuo,nunquàm redcas domum mearn, fi cgo nö fcntiatn
aliquid de illo ncgocio, fi ille famulus pofleà interficiatiniu.
riantcm, videtur dominus illud tacitè mandáííe, & punitur
porma mortis,ficut principalis,vt de illo nobili Florcntinoo£
fcnfa ihqutit Bar.fuiffe iudicatum,pro qua doàrjha ponderat
anch.& Abb.tex.in c.ex litcris,dc exceff.pra-la. & laf.attcfta
tur de communi in l. i.col.6.C.de fcr.fugi. Bcrnatd. Diazreg.
aoi.ibfiimitat fex modis, fecundùm lai. latè pet iul.Clarum
in fua pra&t §.vlt.q.89.verf.pone, & Auguft.Bcio. q.\o. nu.r.
Marcusdecif. 423, Marfil. confil. 132. Boi. tit.dc mand. adho
mi.nu.3o. Plaza lib.i.dcliélo,c.i4.
76 Bcnè vcrum cit,quod quoad feficàum non cít curâdum,
quibus verbis fiat mandátum, dumnfmodò dcli&um commit
mittatur proptcr ipfüm mandantem ad (atisfaâioncm fux
voluntatis, Corn.conlil.37.num.i. volum. 4. & pcr Lanccllbt,
Conrad.in fua pra&t. crimin. §.5.lib. i. «.9. tit.dc mandante ho
mikidruni, num.3.
77 f An autem alloquutio ad aurem feruofaâa vel alicuia
mico, vcl fahmiliari, facit inditium contra alloquentem, dic
quòd non, nifi tria concurrant: Primò de inimicitia capitalis
jntcr offcnfum & mandantem : Secundò alloquutio fcctcta:
Tertiò,homicidium incontinenti fequutum,dc quo Hippol.
Rim. lun.confil.88.num.29.vol.i.Burf.confil. ai6.nu.$z.Clar.
$.fin.q.89.
73 f Prætereà poteft dari alia diuifiocommuniterà Do&o
ribus tradita, fcilicct vt aliud fit mandatum licitum, aliud il
liciturn. Mandatum licitum cfl illud, quod fit de relicita &
honefla,& fecundùm bonos morcs, vt de cmcndo, vcndcndo,
locando,folucndo, fideiubendo,& fimilib.
Mandarum illicitum cft, quotiefcunque fit mandatum
dere turpi & inhonefta,& contra bonos móres, exemplum,fi
• tibi maridem,vt furtum facias,vcl homincm occidas,vcl vul
acrcstalcm,& fimilia.
-
Et cir
_— —

pETR. NICOL. MOZZ. p£ Mi A N I, ATd. *

íîïjuú$ : ione. mand
ffi aliqu Ilicitum occurrit dubit
atume illici
is mand
talicui,vt Titium vul ári • 69;
454«n(;turdatum alia" procuratori ?* Å›› u*ft
*t circa
ß* tale
• .i
í
mcn:i,itupct conkquâ stagi*$!*"*' tcucat
íi -
expre prohibe d ri de
otijum?"
? * exce(fit finesi :ndo, ne illum occid ulnerct,tan
mandari vulncrando & oc Ę mandararius 79
Äîac fumitu Ήγ
arexvci %prclii,
bis** Ἀδέιι* !rncatur de occifo* quæftio ifla i n terminisponitur tur iin confil,
cidendo, an nn andans
-

„fili
ambigu
bonum
{to.in Ę
us,qu
is, & odf'*
mi$im«
Ętiam cxc fivtib ' poflcnt
, mp' jo accipiquo*"afu,ôc „„;br&a,
%l infert
Doâo
res ro incon fit.C
íí
inesordi
ration
-

ae 36.
.Cæp ol.q& uodeft Anton
37. & 38. Ę
vbiijRof elli & aliorum
-

** íîïòóminu jÉ %'. ¤£ jìm*ii*'. non tenctur d ncludunt, quòd manda ij poíìores cr plu
$£ naria. coccifo,ncr pcena morti ns folùm jîÉ
iú**! rtis, fed poena ὰ
mùlofuo,nun*" Contrarium
o, fi jíímtacitc ;olù't,&*?, &eius opinio verior vi tipfe Cææpolla ihconfil.3.34. in 3.dubio
ulusmanäi tenui
.

jíá Ę
Ädãçi
ctloi
qrma
ur√ę! .
illud dômina;* ɤ
ideacq.h ; Ę; l.fitex.üi
al.inper c.fin.dehemiin. in 6.l.fi. :.
-

;;---
-
W

q.haercd. Ę
- -

coram,

«niainjuitb
Ἀδημος*„,.& lala" -
d*
â .8. & ratio poteft e(Ie, quia
fo.mum -
.ff.defiea. Auguft. Bcro,
femperer iin maîcficijjsunt'
ankh. S« Abb.tcx.inc.**
íú,d çxçí
cá:fcr f
-

icitur euentus& cffeétus

lunta
:- *
.fug; Bcrna! itas, l.aut fàâ us, quando funt
ïecoramu? inli.col.9; inhibi** Iul(u* ŠË' ;;;; Ę ;;;; ';;;; ?$ ;Éf;;acit£';
ÉÉ do
-
-

$! & eadem porri

lcmpo rfiad1&tis mandans& ulta, C.ad leg.I ul.vn.
ins& mandatar
eb g.iu iu i.vn
£d. Ę puniri,vt Bart.in Ęg;
iuriß omn
commu n. & íìîã Ca nonif in £$
iaeper ££; id quod,
ns aliquem vulnerari Ę :t : &&
cogitare
andant„ adfatiTLisa
si* ;* •

$ftirt, quòd vulne

,quòd vi ra non dantur ad menfuram,& iftud
tare,cft lata culpa,quæ æquip
-»
non co
æqui aratu r dolo, vt not.in l.1.$. i
'Έ
contu
„…un,n
dinάa
fua ,.&$
u*
crimin glib.i.] c9."
I.
-
»βά' AitJ* au
fimenf.falf.mdd.& l.quó
£$? ääää $ d
depof.
i
.
-

- … i. -

„ió,vÄuem
clfif'"'';
a! facit
qut?in Š hohŠ
loqucntº i* uit
duI ;procc
ex« iorum ÉÉ dat ÉÉ qdum
in potcf qu33
cft ,tate Ę opini $e

qub' non,nifi gi ās ά Ê verberaret $ię Š quando ille, qui Š

m
jitcr oficn' dam! Å£ î atarius percutiat in ; 9 in humeris : nam ifto §.
Tettio,hom'* mcontin Άί* gú fitti É poena äÄÈÉ $\ occidat, ÄÈ
29 ię ÉÉÉÉÉÉ É principalitet
Inön
um occideret, fnandaris Ę; ideò
tur. argu.l.
Verum,in prin.i
prin.ibi I'. iüìïíåãîeg.
,in bi Bar.f
.fff de fut. idem
i Bar.i n l.di
$ia
„ $.„
Î „… hi ç?
as: ¤iudfiin* |#! Corn.d
${i.deefi
. I II
mafld.&
* Ę
+fix tumliœ lJeom
. fica.in fin.Bald.i.in l.fi mandati., C
C. mafld.& in l.non
,
-3
.

Ę
licitum. ÄÈÉium
Š:ά. £.* Ę; ill
;
-

itemi qui Mo

Mandat ■;: : £ £##

Äolu cn';' jubcndo*"%u:fit *'; Ä;$Ę
mt
in 3. io Brun
§Â 33
s in§
gerctur?' a.%°'jatainc γέψ, fta& crim. íííííííííííí addit Ange i o, £ .in . ad .

acstalcm, .
Ę.4. vbi inauit
- quòd
 636 , PETR. NICOL. Mozz. |
quòd mandahsqucm percuti extra fqrum,non tenetur, fi fué
rit in foro percuffus, & mandans qu&m percuti manu vacua,
fi fuerit pcrcuffusgladio, non tenetur, & ratio eft illa £.
p. diéta, quia in potcftatc crat mandatarij non exccdere fines
rnandati. - -

Opinio autem Cæpollæ procedere debeat, quando non

erat in poteftatc mandatarij,vulnerare tantùm,& periculum
à re mandata feparari non poterat: nam iftocafu mandans
teneretur pœna capitis: quia,vt diximus fuprà, vulnera non
poffunt dari ad menfuram,& fic militat doéìrina Bart. ind.].
diuus, quòd iftud deli&um principaliter fieri propofitum ten
debat ad aliam fpeciem deli&ti, cùm ex vuliéribus homofa
cilè moriatur,de quo dcbuit cogitare, per Parif. d. confil. 161. ;
Auguft. Bero.quaeft. io.per Cæpol.d.cohfii.34.laiè per Iulium ,
Claf.in füa pra&t.§.vlt.quaeft.§9. Plaza lib. i.dcli&.c.15.Gram;
confil.crimin.2o. Bof.tit.demand.ad homin. num.io. Deci.
confil.612. qui idem videtur tenere,f fi fuit faâum mádatum
ad frifciandum, qucm fequitur Clarusea ratione, quia appa
ret,quòd mandans iuffit fieri a&um,exquo defui natura non
folet fequi morsà communiter accidentibus: fed nosde hoc
lenè dicemus fuo loco, fcilicct in tcrtia parte Amphyt. co
Ê; -

32, f Hoc tantummodò notandum, quòd mandatum illici

tum & inhoncftum nunquàm praefumitur fa&um procura
tori, vel alteri perfonae,nifi probetur,l.procurator, ibi Bart.ff.
de condi, indcbi. l.fi pater. ff.de his quæ in frau.crcdi. Bald.in
c. 1.col.8.ibi fcrib.vt Iitc non conteft. - - -

83 f Hinc eft,quòd mandatarius non facit indicium ad tor.

turam ex eo quöd fimpliciteraffirmet talem fibi mandaffc,vt
aliquem occiderct,nifi aliqua alia praefumptio vel faltem fuf
picio concurrat,vt per Nouell.in pra&.crimin.fol.66.num.3i.
Signorol.in confil.2o9. Clar.in pra&.§.vlt.q.zi.verfic.ex hac,
ibi de communi, Zoarcsfentent.recep.lite.M.num.44.Franc.
Burf.confil. 19z.nu.4.vol.z.de magis communi,Hicro.Gabri.
confil.183.num.3. - - - -

Quinimò Auguft.Bero.quaeft.famil.quaeft.io.tenuit con

84 fulendó, f quòd fiTitius fuit offenfus à Caio, & poftquàm
Titiusfuit offenfus,mandauit & rogauit fratrem fuum,vtip
fiusiniuriam vlcifcerctur, fi pofteà fraterfuusoccideretillum
Caium,qui offenderat Titium, mandans non tenetur deocci.
fo, nee debet de occifo puniri, quia illa verba, vt ipfius iniu.
riam vlcifcatur,non important, vtTitius fratrimandaffedi,
- CatUI ,
_—T -

DE MANDATO.
n. NicoL. M071
, „ÏŠ Íînterrf*
atur,vtaliquem interficerct, quia illa vcrba debent intelligi
638 devindi&a licita, & quæ de iure ficri poffit, vt faltcm fimili,
munuwi
ííoropagi** „niansqu&m pt*...hilh fi; non exccfliua, cùm vindiéta duplex í , flicita & illicita, pcr s;
iit &rati
Iadio,nontcnctuf,I, * o&ii* doâii gloff. 1 ibi, Gul.deCun&o, in l.i.C.dehis, quib.vt in- s6
Ìììiiinona* dign.tn vbi
-

É É
diâa, quia !
É
portaΈt: c.
ttt

fi hæres interfe&i, qui tenctur vindicarc ncccm

defunöii dc iure, videlicet accufando in iudicio coram tefti
mandati.
Opinio
qutem
ollz proccdcrc
ię 2-
bus, dixcrit, ego talcm offenfam fcu mortem defun&i vindi
«rat Š mandatari}\ulncrarctang",
- -

„,. nam i6og'"'

äreminduta fcparari non p.
' .-.
p cando, ÄÈ is, qui interfccit, fuerit vulneratus fiuc occi
-. ot fus,non praefumitur id faétum ab hærede, quia ilia vcrba pro
tulit,neque poterit torqueri,quoniam debent intclligi devin
diâa hcita, argum. not. per Bartol. in l.aut fa&a. $.caufâ, ff.
de poen. Alexänd.ind.l. i. C.de his, quib. vt indign. & in l.fi
quis mihi bona. $.fed quid. fi. de acq. haered. dc quo nos in
£• loco, in tcrtia parte Amphyteatri, vbi rcfidcnt dc
Rta,

f Poteftaddi alia diuifio mandati, nempe, vt aliud fit *y

mandatum proprium, aliud improprium. Mandatum pro
c. ptium critillud, quod gratuito aliquis fufccpit cxhibendum
6 12. q.
*i n! tut.
u.
abfque aliqua mé cedé: mandatum improprium crit iiiud,
inquo aliquid remunerandi gratia alicui datur, dc quo in l.
fìlarium, fi manda. ibi Salicèt. optimè repetit illamìlegem,
& kuin.confil 115. volum.i. & tunc non potcfi pcti illud fa
1mâ*?
„astum larium pera&ionem mandari, quod debét effe gratuitum,fed
t; Hoc
-
dcli&ti„tum
. modo''jì
-

itur ę p.i}t! R$titur extraordinem, fiueiudicis officio,vt declarat gloff: in

zf glalatium, & Salic. ibidem, fub num. 2. & nos fupràdixi
1*
tum 1
&inhoiaipc m £;
nefturfog* ! u£infia" Š mus,in princ.
'j;
his
£'; a H«bi Ęter f? É : . , Vcl die ex mente Azonis, quòd proprium mandarum eft
&econ 3t!°°Ji,.nomcontt* „$itium*? inhis, quaequis confequirurrati one'màndat ncc per fe fine
i,di&iö
1.çois ÉÉÉ jusm0n £É manda valet explicare,
to vt inmand ato iurif nis, & in
83 Hinccli,& Ęíí mandata a&ionc:cæterùm fi tibi mádauero, vt tu mihi equü
iuphg?jìig;# íí suas,cùm & pcr te & tibi emere pofTis, non dicitur propriè
Ἀem o«i*' Noi√ ɤ¢? Ędarum, quia nilâ manu meâ confequeris, vt ex etyino
*

piöog; §£; ar.inpr? Ę kganominisapparet, mádarüm eíféqúíimúúåäïíôùòd

$ignorolin%ni£nt'%H* ;#g; ab etymologia valet, vt dicunt Do&ores in l.z.
Ę %Tj,&:mag* auit? $ert;Peta. $. appcllata, & nosdiximus columna, mutui,
inprincip.
1 - ttn*.
conf £;l:£'.aß ßcio;%'„Afi mil*? ;*
fí ijsàC'"'}$it?
fAliavidetur reperiri diuifio, vt mädatum aliud fit fim- **
£;al iud non fimplex : fimplex mandatum eft illud, quod
fulcndÉ
o •, qu
íítiu s fui$
manday %fati o*£ä
it fv; afius &% *'puristerminis mandati, & poterit vocarietiâ regülare
-

s+ ÉÉ ÉÉÉ frá ï?. '*ndatum, f& iftud mandatufi fimplex poteft pefman
-

Gusiniuria”È aetatTiti ii,***, Σā $$areuocari quandocunq; re integía. l.fioc iuré.$.fi quis

g£;j 3iopum''; filiusfa* gßi “itPecuniam,f£de donatio.l.fiTtcùm Cornclius.ff.de Caeph
folu.
al.
[o, ne*0 po
äwkilatur,non
 PETR. NrcoL. Mozz.
Cςph.confil. 91. num.zi.vol. i. Rim.Iun.confil.463.col.4:iri i,
art.f & dicitur rcs intcgra, quotics non fuit mandatum cum
delegationc, & pcr confcqucns nouatio non fuit fa&a,vel nö
fuit ácceptata partita & dcfcripta 1n libro, ex qua defcriptio
ne intcr mercatorcs praefumitur acceptatio, ncc e(t amplius
resintcgra, vt pcr Strackham traá.de mercat. tit.mand. Hicr.
Gabri.confil.i$$.col.3.
, Mandatum non ßmplex crit, quando mando Titio, yt
foluat centum Scnptonio, & delego meum creditum, & fic
fit nouatio & acccptatio hinc inde, & fic quando rcs non eft
integra,de quo pcr Rimin.Iun.conf. 463 vol. 4. & pcr Hicro.
Gab.conf. vss.col.3.& 4. vbi latè ponit,quando ob mandatum
ccnfeatur faéta nouatio & delegatio, & quando reuocari non
pofIit,& quando rcuocaripoiiit.
91 f Denuò dicendum cit, mandatum quadrupliciter con
trahi po{fe,vidclicct purè,in diem, ad diem,vel fub conditi6
ne. Purè mandatum contrahitur regulariter, cùm nulla adi}.
citur conditio, fed fimpliciter mando alicui, vt Titio foluat,
vel pro Titio fideiubeat, vel quid fimile.
Mandarum in diem contrahitur,putà fi fit di&úin mari:
dato,vt fideiubeas pro I itio, vel foluäsproTirio ex illagic, !.
fi mandauero, ff.mand.in princ. bi gló, quae cxcmplificat dc
foluendo in pa(cha,qucm text.adducit Bal. in I.poft mortcm,
col.pen.verf. modò quæro,C.de fideicom, volciisvoluntatem
difponentcm «irca tempus ad vnguem debere feruari, ex quò
refpc&u temporis habctur pro foîma,& ab ea non poteft rcce:
di, Parif.confil. 91.vol. 1. nu, 9. ibi allcgat hanc doârinam ad
propofitum,quòd mandatum fa&um alicuiadcapiendam p<
<uniam ad cambium,fcu mandatum,continens captuâ cay
biorum ad annum, non potcft mandatarius illud tempusli
+mitatum tranfgredi vltrà annum, & fic reiterare cambium,
quod grauceilet damnum;contrarium tamen confuluit Dco.
in conf.s62.dc quo videStrac.demcrcat.tit.mand. fub nu.19.
vbi conatur concordare cos. . . . • 1• •
- .

, Mandatum ad diem «iit, fi tibi mando, vt pro mc fideiu

beasvfque ad talem diem, vt folent facere ifti miandatarij,fcu
banchcrri,& idcò finita die,ad quam mandatariusfeu procu*
rator conftitutus fuerat,ctiam fi per iudicem prorogctur, má
datarius ille,fcu procurator non potcrit ampliùs agcre, vt per
Io.And.im addi.ad Spec.tit.de procu.$.ratióne,coI3.& c.cùm
olim,el. i.de offic. deleg c. fignificauit.de appcll.c.fi quem,d£
proc.in6.l.qui mutuum,$.non idcò,ff.mand. A<yi<;; 133.S0
-— -—-_=

pETR. NicOL. MO77.

&*
conflyinum.ii.vol.1.timlum 9?fl46&gt;
ait.f&dicitur rcsintcga, quoticsnon fuit mundiumu?
ex-**-**£.,
Mandatumf
Ętmoiiomniafoluit pita auae, &ne
6;9
- - - .çnos
-

ub
dclcgationc, & Pcr confcqucnsnouatio non fuitáááá asfí$$í:
-

dăripta in libro,cxqm άη* loquitür tex in ! Κy Ę

quandoali id tibi
- - • *

fuit acccptata partita & {irja, C.cod.nu.$. & #$ & $pen. Ê $; de qua
n< intcr mcrcatorcs Pi* imitur acceptatio, f« nliir; acfi mandatum j ? impleta füit coníiííô Êà zo insum.
…intcga,vtpcisfaclu mtraä de mcrcatttm* Prt.l. ncceffàrio É' non interuenifTet,I §§ etur perinde
ÉÉÉ
Gasn confili»so 3. lex crit, quando mjm3oTit*' ilsss in fin Wöíüí Ifi cert.
Mandatum nnn ih?is, & delego mcum crtditum, &* it. titu.de nullit Ê fe quibus etiam perva cndi. Nat.con
so
foluat ccntum Scn'P'°" incindc &ficquini?**
ínouatio &*«yi*i° f Aduerte tar• fcntcnt. ex dcfe&u ifihabitit. fcu mand. nu
'me. 1o. ** %$£!;
intega,dc quo}-' Rimin.Iun.conf4%v914.&prtH* tamenadii •
Gn$on[iss col.3 &* vbilatè ;oniijunio** Ę
us, 3. videamus ag i lud,quodi
nquit B
-
-

• *
- -

- .. "
•a
-
-

99
ccnfcaturfaçta „„;io&dclcgitio, &quº"
ioi&ai* ÉÉÉ
fin.defcilicet îunquàm .Alex. in addit.ad
gnalitcr prolata,i -quòd ɧŠ;
oiiit,& quando rcuocaiipoiiit. datum fûôïí fiducitur mandatum g£? verba conditi
peiuodiccndum eit, mandatum quaiiu;;iiida*
[? naliâ. itionc,fcd non iî fieri man Êr.E?
9i trahipoli,videli«' ;uis indicm,ad diem,vclfub* ? , f Demùm Yerba conditio -

citur
nc. Puic „ìtum
conditi®, &ontrahit"
fcdfimplis igiliiitet,&£*
;et mando alicui, vtTiti0 £
, • nisfciendu pro complement *. * * - . •. • i - -

velproTitio idciubcis</ quid fimilc.

I. £gum, man
modisviáéíüì ££;
fex o & perfe&i huius ordi 94 Κῆ -

mand.& Inßit, tit ä n{iderari, Ê, poffè, feu fex

Mandatum in diem contrah% ÊĘ: mand.in prin. & quam isconfin l.z.ff.
„,,.,vt fideiu$*?''filio,vclfolua?" firifex cafus,licèt modos dinumeret, fame uis ibi Impera
Éïcio íiia? in princ. 1513" â Et
antis. Scéundè
Š $; tantùm ÉÉ. vidcntur repe
folucndoin palcha,qu<" Ę: adduítia 1 rahitur mand
nd
gatorij.
M .. . a atum
-

-. -

aliena.Quarta
"Ε o tantùm£$jipíi,
gratla aliena. tantum-gratia man
n. Ę; &
volpc„,aimojvqiº' - tò ttòmaridaniiï Tertiò mindanti
Äii;ij?£.
difponcm„itatempus*'''*
can0
, Quoad prim • Sextò, mandatari cau á.Quja
refpcâut
di,jofitum*;
1. mu.9-' jallegâ
oli**''j
andatum*
parif.conii19''°' u
íapicnj* tum, veiuti ÉÉÉ Ę
undum tibi eina mandet tibi,vt Titij
caufa.
trahitur manda
„contin Secundo ÉÉ ííííí. ncgocia gcras, vel Vt
Έάμέ num, non? au'
andatariusjujiap'
arumada" tur,velutifi
ίέ? mandatum
ismidet, vt negociaei
gratia tantùm
-

1 Chuns rn;, ci
ntùm aliena contrahi. - - - - -

'.
-

bioru fgrcdi vl . *

Tertio £É eo fideiubeas.*T iusgeras, vel vt fundum

- alu ma --. -

quis mandet, vVt [Iua &?£ntis

I iti & aliena contrahitur, veluti fiG
, veluti
1
tm - v- jneg®cia gcras, - W
cl vt fibi fu Inc1um
-
d
- fu mnand - - - - .

ti!
- 1 quis man det,vt ( ubbantis
!
víuri
& miafidatarijcon ahitur, Velu
ęreder e u.
- 1
mum
tuaret ur,aut fi1 Vo » n rem fuam
$;
É'Pulcrisabeo.dti agere cum co, ex fidei
93gas periculo f
-
ciufforia caufa
re - -, -

:quem fibi delêget uo, aut ipfius periculo

s~ • •
- Quj1 ntQ cafu Contra } 1tur manda r ] & a 1 ienâ,
tari - 1
WcIuti fi
Ml
®®® PETR. NiCOL Mozz.
eibi mandem, vt fub vfuris Titio crcdercs, aliàs fi finevfuris |
crcdercsalicna caufà mandatum intcrcciiit, l.z. ff.mand. §.t.
Inft. eod.
Sextò contrahitur mandatum mandatarijtantùm caufâ,
veluti {i quistibi rnandet, vt pecunias fuas in emptionesptae.
diorum potiùscolloces,quàm fœncrcs, vcl econtrà, quodpo
tiùscöfilium cft,quàm mandatum, $.tua tantùm, Inft. co.l.2.
ff.eo. ibi gl.$.fin.idcò nulla obligatio nafçitur,quádo fcilicct
aliàserat fââurus,fecùs fi nö erat aliàsfa&urus, quia tücrencrc ''
•tur ille, qui confilium dat, & ita intelligi debct, 1. fi remune
randi,ibigloff.%.planè.f£mand.prout É Salic. in l.z.ff.
eod.Bar.inl.z.%.tua. vbi plenam tradit thcoricam, quando
quis cxconfilio teneatur,ff.mand.
Addi potcft & fcptimuscafus, in quo mandatum contra- '
Ibitur, fcilicet quando mandatum fit gratia mandantis,man
datarij, & alicna, exemplificando vt in l. fi procuratorcm.§.
fitutorcs, ff.manda.

De pcrfonis, inter quas cadere po. …]

teft mandatum. … -

S V M M A R I A.

w , omnes fimt habiles adfaciendum mandatum, & adok

ligandum,qui aliàs fùnt habiles ad contrahendum. , ,
Anferuuspoßit mandare alicui extero,vtfe emat. * *

Ê Amminor/eu pupilliu poßit facere mandaium. `

An valeat mandatum faítum minori deflando in iuditio
profe. • .
JMinoram poßit faceremandatum procuratori, vt poßit
ftare in iudicio profe. * * -

«Concordatio opinionum.

?
JO
Am filiufamul.poßit facere mandatum.
Amfiliofam.poßitfieri mandatum,vtf6luat alicui.
Si qui mandet alicui, vt Titio mutt;et centum, fiTitiw
erat filiusfam.am valeat tale mandatum.
f. mulierpoßitmandatwmfacrre alicui, vtproß fid*
14b-4f.
II uid
 - -
_ — _—

pitn. NICOL. MOZZ. €¢¢

e\imumdem,vt fub vfurisTitio ctç,aliifiriä m Qgidfimuliermandat
ouidfimuli
- -
®
alicui, vtfideiubeatpro alio, non
Ζesalicnuauiâ mundatuministri, I. ftirl ii profé.
Inft. cod. mdatum mundiniuris*
£tocontrahiturmvtpccunias fuas intmpti^*'
uae Amsenatußom^y
mulieri, • -

Å?oßit
fuit IVelle. poßi opponere aliqui.fimandaie
„„jfiquistibifun* hfrntrcs,vcl &Qmt„¢* 13 fîAn pub! 4t£Mnn poßi tf.
ìntmand
publicat4,quid deἈcere ad ememd ille, cuiwbona
excommunica#.
- - - .

diorum §oiscolloc&gt;jaium, $tuatantiim, Imltd)i. ę.

„&fiiiumcft,quámu*?
£ro. ibi g%fin.$ nullaobligííonafiut,qi** 14 ceretprædium,
Milites mor] poffùnt
facere mandatum alicui, vt condu
IĘááurus,fcdi [inôcrataÊïiêr* liia:;
turil'e, liconfiliumdi!; &iaintclligid* |i;iil:fi IJ Mandati contr4άus
tandi,ibi Ä5funtfef* «laratSi fiiumvjuajî» celebraripoßit inter fratres&
- - - -

Å11. £tua.' plcnarìtiaiit thoriam,{*°

quiscx confilio venatur,ffman* tOT*
Addi potcit& fqtimus;alus in quominā; EVENI O ad vlri
-

hitur, fcilis; qundoíitumfitg* maniani,^* &

Omn datum,vcl $; Ę:
columnam de perfonis.
vltimumi ordinem. &
capio primam
É
pri
uesperfóìáôéìïëï pro cuiusdcclaration man
,

atari,&alic"* ăplifiandovt* ípioannia' omnes obligari,& abilcs ad contrahend e diccndum eft,

iuoia,f
Ę
*££ uusfitcapax Ë;
-
mandatum,
mand
um
aliâs contra
C.

Scd quaero,an feru .l.fi mandauerO,

Depcrfonis,in''; qusadti** -
€ma -

teßmandalum; £$£hgsst Ę;
ÉÉÉÉÉÉ
cr $ilij; lib £; vt fe a
mandarealicui

§ y M M 4 R I A. andaueri - ccidit Im ib.4. Cod. tit. fi

• - per.quòd fi feru us cxtc
t emendum, quamuis
quoniam !hoc lib -

,£niili4paisus!** &£
: (quoniam Ę;
no quaeri p] ccredebatur a&i
non ÉÉÉÉ
parentur inutili
fcrui,
aiiltiad „nmltiim, confißet a ic rescom cx pcrfonado•
jufiihf* f
Ę; acuit oblimati io, tamen opti
o igatioinem,quia non
ptima
iiitcr man
!! Ίuluit:*' -
- , fed propter i tatione
rat domi -

Ε fic §.$. Ę ii:i;£;; vt ex ipfo ex

ndantis(e olligunt i t
nt ex illo traétu nafi
cxter - - catur
Ëpiigns É; ÉÉÉÉÉ;. ferui
Š folüendo sx poft fa&o,& non Ę fed conua
numm
Ę agat É Peculiaresdomino '; Ä manda
το
ę É; vt fcruuni cę ęddatur elc&io
Ę obftante ÉÉ; ά vel ex vendi tamcn

m,íɤminor
cm f
IlCtatc -
In nOn poteft
ÉÉÉÉÉÉÉ cupupillus
ÉÉÉ ;££££££ •
inquit,quòd íí
meretric ,quòd fi adol
cfidei
s,ibi Bart.$ ,11 une ioolcfcens,ibi on.fi fine f
tfoifandi iubcas,nonImefccnslu
ndici W
------ .mand. ibi I
habebisuxuriofus mand 1.1p1 iure
m at tibi
- nan - -
, vt pro
-
-
-

• vt ibifitrationccaufc pis, ic l)o&ofed vi i.ÉÉ. £?

Tt rcsim
$ telli
 663 PETR. NI coL. Mozz. -

telligunt communiter illum text generaliter, etiam fi non ef

fet res turpis, minorem non pofíe óbligari ex mandato,& idé
dicendum eftdc monachis, & religiofis, & {imilibus,quifem
per conftituere & mandare folcnt & debent cum confenfu fu
eriorum,vt per Vantium dc nullit.tit.de nulli.fcntcn.& de
&.inhab.mand. nu. 14o. - - .
fSed quid fi aliquisfaceret mandatum minorideftando
in iudicio pro fc,& fic minor fit faétusprocurator alicuius,va
létnc tale mandatum fa&um minori? dic quod non rcgulari
tcr,tex.ctt in c.qui generaliter, §.fin. de procur. in 6.l.minor,
ff.dc procur.gloff. fn Lcxigendi, C.de procur. Capra in regul.
61. ibi plurcsrcfert, &attåttatur de communi, fcd limitat fcx
modis. - - - - -

1.

fSed quidecontrà, fi minor facit mandatum procurato

' ri, vt po(fit ftare pro feadiudicia, valcbitne tale mandatum?
dic quòd non, fi fuit fa&um fine tutore, & non feruatis (cr.
Σ
uandis, quoniam ficut minor noh poteft ftare in iudicio fine
tutore,nifi in cauía poffefforij,l in vniucrfis,C.qui da.tut.vcl
cur.pofII. aaa,$.cötra,ff.de rc iud.l.cùm & minores, C.fi ad
uer£rem iud.ita nec procuratorem cöftituere poteft,Nat.con
fuluit in punéto conf.i97.vol. i.fcd quid fi interuenit iuramen
tum, quód rcprcfentat maiorem, vakbitne tale mandatum?
Videtur quòd fic,iux.not.pcr Barto.inl.minor25. ff.dcmino,
Alex.l.exigendi.C.de procur.Iaf. Auth.facramenta puberum,
C.fiaduer.vend.Capra fuisrcg concl.6i.nu.7.in 4.limit. Dec.
in l.pupillum, num.3.fEdcrcg.iur. loan, Dilcc de arte teftan.
cuut.3.nu.z. Anton.Gomef.de contra&.c.14.num.i$.Vant.dc
nullit.ex defcc.inhabil. num.9*. -

Contrariam tamen opinioncm, vidclicct pupillum etiá

proximum pubertati iureiurâdo non obligari, affirmat & de
magis communiattcftatur Alci.in c.cùm contingat, nu.144.
dc iureiur. fequitur Zoarezthefau.recept. litc. P.num.362. &
ante omnes Specul. tit. dcaâorc, Bald. in 1.1. colum. 1}. C, de
confeff. -

f Poffentforfan concordari opiniones contrariae,vtaltera

opinio dcbeat intclligi de minore 25. vclfaltem de minori 13.
altcra opinio debeat intelligi dc minorc 14. {cd de hoc nosá
liàs diximus, & dicemus etiam fuo loco plcniùs, vidc modò
Vant.d.tit.de nullit, ex dcfec.inhabil.nu.$.& intellige,& dc
clara,vt pereum,nifi minorafferuiflèt cum iuramcniofe ma
iorem,C.fi min.fc maio.dix.vcldicaliam opinioncm proce
dcrc incontra&ibus,aliaminiudicijs. . T,
- Scd
 -

_ — _— * -

66:
pETR. NICOL. ¥ - iwi M A N D A T O. 663*
;„«ommuniterillumtext gencralitet,"""' , f$ed quiá ác filiofàmil.poteritnefìcere mandarum: & 7
Ę: mon poff;obligjig; Ę; dictidum quòd fic, fi eß maiör, quia filiusfamil. poteft con.
trahere,& obligatur regularitcr,excepto mutuo, de quo fuprà
álenduiicftdcmonachis, & rcligiofis,&fimi *; fùí. tract. mutui.lafe dixin.iìs. Scd quid ccontrà fi filiofámil. fiat
idonMitucrc& mundarfolent& dcbcnt cum® '; ę
mandatum,vt foluat alicui centum,& filiusfam ioluit, vel fol.
Éçnultitúsalie*
and nu. 140. *''°''*Pater, valetpemádatum faâum filiofa.;a;« quod fic
•;:;:; fialiquisfacctst
-

mandatum
• _: 1. 4•!
Ε tex.inc.qui generaliter,s.i.de procu.in 6.vbi filiusfa ÉÉÉÉä
fisi P'°*vr*{9rabfque patris confenfu nedum ad nego£i\,\.
iniuäiciofiok,& fit minorfit fiâ; Ę;nigi* rumctiam ad iudicia : fcd dubium eft, cui comperaïíåíò É
i.iiandatumfaâum minori? dic quod? íií*
ktncta iiinc qui generalita'; §.fin. deprocur. n°! r;i tri vel filio, quando aliquid ipforum foluit,& fùit fa&ü ííí.
tct,tcx.ctti $i; lexi „j,cdcpiocut.C£?! ja datum filiofam.vt foluéret ; dic, quòd fiue filius foluat de fuo
H&procurg®'. §îccommuni,%" ?**!!i9,fiue pater ex mandato âàò filio, a&tio competit pa
•i.ibiplurcs icfcit, “;& fifilius emancipatusfoluat& Jmandato,dum eiat in po
modIs.
-

-
fimimor ôcitati$ - 10.
$
i:;$£yn,fufcepto,competiraaioei in faaum, & patri foluenti
l. fi verò non remunerandi, §.fi
Sedquidccontig,adiudicia, ssei;£#j. ciu
■ vtpoliit fiatepro
ti,'.'J,„„fi
aw *-

fuit [¢fadum fine tutore, & n°"' ditioi* -fscd quid {i Quis mandat alicui,vtTitio muruet centum
dicquojnon; ïoapordt£i'' t.\
-

[a Äííue í;fia
ida.ttlt, -

£$$igiliusfam. valétnc talc mandatum 3 die ôÜôå

ic,& ille qui iußit, tenetur mandati, quia mandatarius juflo
tutoit,nifi ing* P 4,fíderciud.
II.
«iim & mino!' 3*
5ltitucrc pod $it;
cur pofl aaa,$ @3 1! $it;utuauit,dlfi
artol.ff.mand. quisrcmunerandi,, §.fi
». ii quis,
quis, ibi
1b1
ucificmiui fanccprocura;
„j„„unâocenli97" r. - Ë guid dicendum de muliere, poteritne mulier man.
É
ŠÉçntataui$$
fic,iux.not.Pc I$ -
$; Š fe fideiubeat? Dic quòd fic,nam mijijj, prin
$ ;? ° Principaliter obligaie,& fideiubere,& poteft
ibi ÉÉÉÉ rem fuam, text.in I.2.C.ad Scnatufconf. vclle.
! |.add.Ca
Alcx.lcxi£ C.dcptocº* Åis, nu1i1*"
jircd:arit ttí41.1
„fuisrcgcon$1°'';. ■

Jiiur.loan. nii\imt* fult ę; 16 pro aliquo. ff.eodem,ad Senatufcon

pröf. & ian. fi ergò ipfà pgtefl fideiubere, & intercedere
• 0« in rem fuam, mùltò magis poterit mandare alte.
!!, & tenebitur,» vt
uQm.
i
vt intercedat, feu fideiubeat profe, & in rem
-

- - -

i.JŠ fi mulier mandat al icui, vt fideiubeat proa

•

;ugissom?
tre, Š É rcerando filio fuo, vel í, fra
§§andat
â aie itneralemandatum? Dic quòd
non : & obJj
$iìíîïj 1, quo tcnetur mulier, e(t irritâ per
íiiííííííííí & ordinatur , mulieres pr6a
n.%.fi muli “P9!!e, neque etiam mandare, Κ l.
***, ne ipfa,ibi Bar.fF.ad Senatufconf,Velle.& rex,
al.fi fideiuf
ζ'°' glin vcrbo,mandato,& Bait.fíçóáìâ
- - - -

-
f Scd quaero, a m hocsenatufconf. Velle. iuuetur alius, &
P°'Iitopponere<
*°°P''on$§cnatufcon. Vell. fi mädato mìii.
“isfuitöbligai*»Putâ quâdo mulier inãdauitalicui,vt fideiu
Tt 4 beret,
 PETR. NfcO I. M Ozz.
beret,vel foluerct pro fuo filio, vel proalio. Er in hoc cafufii.
reconf.diftinguit in d.%.fi mulicr, & mn I. fi fideiufforcs. fcili
cet quòd aut creditor rccepit fideiuflorem in fraudcm Scna
tufconful. ncmpe, quia ifte creditor fciebat muliercm nö pof
fe fideiubere pro ajjo, & idco fecir, vt mulier daretalium fide
iufforcm, & ta!i cafu fideiuflor iuuatur exceptione Scnatu£
conf.Vclle. fi autcm ille creditor ignorauit, & fideiufforfci
uit,tunc nö iuuatur fidciufHor diëïã exceptionc Veliciani, fcd
tenetur creditori foluere, vt ibi habctur, dequo latè diccmus
cofum.dc fideiuffo.infrà. -

■3
f}raetcrcà quaero,anmandatum poßit fáceread emendú
ille, cuiusbona funt publicata? dic quòd fic;'nam fibona ali
cuiusfunt publicata, pote(t mandatum faccrealicui propin
quo,vclctiam extraneo, vt eiusbona emat, &ficmcrit,vtilis
erit ex mandato aâio contra mandatarium, fi non praeftatfi
dem,ex quo colligitur,aliquem pofferccupetarcbona fuacon
fifcata.l.fi mandautro.$.is cuius bona.ff. mand.ratio cft,quia
publicatisbonisalicuius,quidquid pofteà illeacquirit,non fe
<quitur fifkum,ergò fiacquirit,&recuperat bona,quæ eranto
lim fua,non debent fequi fifcum.d.l.fi mandauerò,
Ex quibus potcft inferri, vtbannitus noftri temporis, cu
iusbona per homicidium maximè publicantur,poteritfaccrc
mandatum de emcndobona fua,&quòd bannitus poffit cme
re(nifi à iudicc,& intcrdi&us) habc$ita tra&. cmpt.& vcnd.
col. 1.vlt.ord.
Scd iuxta hoc quaero, quid dicendum fitdeexcommuni
cato, poteritne fieri mandatum excommunicato, vel ccontrà
potcritneipfeexcommunicatus mandare9licui, & fic confti
tuere procuratorem altcrum? & fi quaerinius,an excommuni
catus po(fit contrahcre, de hoc diximus fuprà aliàs, &fircàè
recordor ex mente Hippol. Bonacof. fuis recolleâ. commun.
opinio. dicendum, quòd poterit contrahcre, fi non fuit á
iüdice & ab ecclefia declaratus pró excommunicato, & fic
quando publicè, & notoriè non habetur pro cxcxmmuni
catO.
Sed fecundùm Vant.tra&.de nullit. tit.de nullit.fentent.
ex dcfe&.inhab.feu mand.num. 136. fi quaerimus,an poffitfie
rimandatum procuratoriadiudicia. dicendum, quòdfi tcm*
orecöftitutiónis procurator erat publicè, vel occultèexcom
imunicatus, conftitutio & mandatum ipfi fa&um non valct,
quia a&us huiufmodi in pcrfona cxcommunicati ÊÊ
fuit radicari, idcircò faâum cum tali procuratore ne,ÉIt»
 -—
_—--

I. Mozz.
pETR. NICO I. iis Eriahxdil; DE MANDATO. 66;
444 lproa - ..
fiftit,cum nunquam fueritprocurator, vt voluit Spec. tit. de
££ Ę; §. inl.fi fkuie: Procura.5.1.in princ.& tenent Io.And.Caldc. Antó.Abb.inc.
Ę; I.árdior rcctpit 5«iufloicm inftium"; -
foftceffionem, vbi hoc idem ponit Felinus pro conclufione,
cctquo; É Å£i:io $ię &latiüsdeclarat colum,antepenul.veifpiiiiia conclufio, dé
;í. Probat. Minus ctiam talis excommunicatus poffet vigorc fui
fc fidciu §f:j'; idco f«it,vtmulicrdvd' £.ię
cafu &fidciullo iuuuigí. mandati,alterum fubftitucre,vt voluit glo.fin. in Clé. fi reli
$. ï ||«ct«ditor ignorauit; &fidduIIº gigfus.de procura.& Bart.&alij, in l. quod quis. C. dc procu.
iî Êåíuntur Ráciullordi&a cx«*?''omtVthttdit** £ Fclin.d.c.poftccffioncm,col.penul. -

teneturcreditor! folus*,vt ibi hwiui,**- -

-
, Scsìs fi excommunicatiö poft mandatum interueniret,
$uiagefta cum tali procuratoré etiam excommunicato, fi nâ
ÄÈfideiufio ipfì foret exceptum,tenènt, ex quo à principipadfuit fundamen.
Prztercà quzio, ** *dic quòd fic;' tumfuae poteftatis,licèt per exceptionein ex poft impcdiri po
ille {√Ài,&ficmdiì'
,-; ntpubliata,??' m
-
tucrit,vtdcclarant Doéin d.c.poft ccffioncm,&inc. pia, de
except.in 6.de quolatiusibi perVantium habctur.
cujus iw! iam extránto „eiusbona cm* •*.
-

cti μεν, Scdguid diçendum de militibus,poteruntnc militcsface. 14

oaâioc0 (f remandatum alicui,vt côducat praedium,& fimilia?dicquod
jur,aliqucmP°"*' *^nP9funtfaceremandatum älicui, vt conducar.ratiôeî.
ncmilitcs omiffo armorum vfu ad opusrurcftrc fc conferät.
'*;:ftinl.militcs,& l.fi.C.deloca.vbidccidit Impcrator, qd*
filiissalienarum rerum conduétorcs,feu procurätorcs,aut fi
$ufforcs,vel mandatoresconduâoi√ poffint, &
go ibi extendit idem proccdcre in militibus coeleftis militiæ,
idcftinclericis,limitâ tamen fecundum glo.ibi, nifi conduce
“gratia fuiyfus,vt fi conducerent vclihanditent altcri,ve
$onducerctftab alum pro cquis, fcd de hoc latè diximus traét.
locatio & conduâioi√àïí vidcas.
*fProcomplcmcnto huius primæ colúmnæ quaero,an
$9ntra£tus mandáti cclebrari,& fieri poffit intcr patrem,& fi
"m} Pro cuius articuli rcfolutione fàciemus tres conclu:io
Psex mcnte Bart.inl.fiaterâ fratre,num. s5. ff. dccond.indc.
quemfcquitur !oan.Bapt.â Sanét. Scueri.ibidem in 13.quacß.
loan.Crotusin quaeft. 39. Cagnol. in quaeflio. §. princi pali,
numerozog.
£iimaeftconclufio, quando mandatum non cgrcditur
Perfonam patris&fi lij,& fic quando còtraâus celebìtur in
Š &tunc infpicienduin eft circa quam rcm confifiat
liicaÉ fi mandatum confiftat . irca pccuniam pccu
Cá & imV ύ
caftrcnfis, vel dc pcculiö aduentiiio co
§«3(ccun
ÄÈcnfis,velquafi
d 8um,q* Calu
Äinbabik'judida dic βάζ patri non quæritur vfusfruâis, & tunc ß ncggbio
&:f 4 fic&,vt d*
fíìtur p. sg ££ É : ßäum f* *i $atiââus mandati,& producit a&ionem & o'!iga
jore$ Å • a. ;113F ! d £££ :.afl fi %mnaturalem & ciuileni,v; pcr Bir. « Do&orcs d.i. ?a
**fiatte,&hincinfimiiíí, quòd fi patcr c;.;i: à fi!io rcm
Ę jufmg'i ipio; £] Tt 5 caft.cn
quia* idciiw
tujtt
 666 Ρ Ε TR. NI C O L. MOz z.
ca(lrenfis,vel qua(i caftrenfis peculii, veladucnritij, cuiuspa
ter nö habct v(umfruétù,fine dubio proccdit emptio, ficut in
quoliberextraneo,& ex cadè caufà filius videtur habcre preti
um,ex qua habebat rcm,quam vendidit,vt l.i.in fin.cum fcq.
ff.de contrah.emptio. Bart.d.l.frater, num.$o. & nos diximus
trac.cmpt.& vend.in i.col.vlt.ord.fccùs verò eft, fi ad ipfum $:
patrem pcrtinebat vfusfruétus, quia tunc videtur vt patcr nó
poffit cmcre à filio,quoniam ipfe patcr c(t legitimusadmini
ftrator illorum bonorum, & fic fe authore comcic non pote
rit,vt l. 1. ibi not.ff.deauth.tut. & non poterit per confcquens
celebrari contra&tus mandati intcr patrcm & filium. Idem c
rit dicendum de peculio profe{titio, & idem eft, quandoc
mit à pare filius rem ipfius patris, recurrcndum paritcr eft, de
qua pccunia foluatur prccium,fi quidcm foluatur depecunia
filijcaftrenfis,vel quafi pcculijvcl aduentitij, cuiuspitcr non
habet vfumfru&um,& valctcmptio, d.l.i.in fine, ff. de con
trah.empt.fecùs (i foluitur de pecunia patris, vel de pecunia
aduentitia, cuius pater habct vfumfruäum,vel depecunia pc
culijprofeétitij,quæ infpcâoiurc gcntium patri non qugrcre
tur,fed de iure ciuili fic, quia tunc in iftis cafibus non oritur
ciuilisobjigatio,fed benè naturalis, quae non cft efficax,prout
declarat Bait.d.l.fratcrà fiatrc,ibi Fulg.Socin. Iafon, Cagn.
& alij.
Secunda conclufio eft,quando mandatum egrcditur per
•u fonas eorum,& tunc fi filiusad mandatum patris Titio cicdi
tori patris decem promiferit, filiusdi&o créditori obligatur,
& páter filio ex caufà mandati, & antcquam filius folüat, fi
vcllet agcre còtra parrem, potcft compelii pater ad liberandâ
filiüabobligatione,ficut extraneuspoffet cópelli ad libctädü,
& in ifta coiiclufione Bar.bcnè videiur loqui,fecundü Doélo
rcs:filius enim,qui cx omni contraâu obligatur, prætcr quâ
in mutuo,& voto (vt aliàs diximus) efficaciter extraneo fuit
obligatus,& ideo ab obligatione ipfa pcrfonæ fuæ affixa, cx
bono & æquo de iure poteft liberationem petere, vt habctur
pcr Bart.d.l.frater à fratre, intelligendo fcilicet petita venia
vocandi paurem in ius, |. fin.vbi not.C.de in ius voc.Cafusau
tem,in quibus extraneus potcft pcrcre fe libcrari ab obligatio
nc in qua eft conflitutus altcrius mandato, funr quando con
demnatuseft,quando diu fletut in obligatione,quando confi
gnauit & depofuit, quando filius de proximo códcmnandus
effet, aut effèt obligátus per fcripturam habentem cxecutio
tionem paratam, quandoa&um fuit vt vfqucad ccrtum tcm
pus
—

psta. Nicol. M02?.

amet, vtlquialt* p«ulii,vcl aducntitii,dif*
r;s;fi
E ; $ §53Ê. fua diffiparet.I.Quin
us,in fi f£nafid.l.i 2 I 1s
ºro. * *
-
667
û nô hasctviumf ú,in* dubiopiorcditcm'' ίαtim ÉÉÉÉÉ; pro ca.C.man glo.
quoi*testne* exagçaufa 5liusvidctuhix** . d.vbi &
um,cx qua Årem,qumvcndi'*'' infiaia
í
-

mandÉ
ipfoquafi a É
fio,quando foluiyiĘ quod
eft conclufi
& autfilius
'--. -

Åemptio $it;'
ff. íet,num , &**"* | abebat vfumf vel aduentitii nia ca rcnfis u111,
-

trac cmpt. * vcnd.in Èi*

artempci in.bat vfusfiuäus, quia tum; videtur \t piaj -
fcilicetani ru&um,feu quafi,& j, quando patet non
mo
cum glo.vbi B donandi id
id feci tunc
feciffet, de poteft repct
quo petere, nifi • - .

o[fit cmcrra filio,quoniam ipfe patc; cít kgimusi*

ftrator „otum bonorum. &ficfçauibos άac fom* geiiîî h &alij $; Ê 1. ÉÉÉÉÉÉÉ;
Ëi,
Åu ibinom authtut. & no* ;sit;*&**
tf d«? ' patiam ílium.i & ia*
** eofle
pcr m.foluipccunia patcrna,aut
8i verò -
Å
tijpcculij, 'Έ
vt ibi
idem dt,qui*!
„;diccndum* lopro* tiuo, &trandum pati'' ,* à cohaei edere, u
òluit poft patris mortem iudicio famil.. erci
crcif«un.
<u II-l
perare poteft,fecundum Bart { 1 f I.\ tcu «u f
- «
-

-
-

mit à ;.icfiliusfem ipfiüsputi$

u2 jiisloluatui P*"*' Åfoluùi&*
quiacu
Ę
trc, nu .35
iusma
-
ndatü iura áí,
per,an ibi Ifim autem pater foluat
-
II
is conf
in $
-
;,.jaducntitii,®"° ;*| poffit repetere,vel -
ά lio ad e 1

i.icivium! -
Äìiìis,f** ] iiponit
»

B ar.r. 1 n ]l.Stic!h us. ff. de pecu,

portione fi
lega. vbi videtur di(\i
Ai, (ì foluitur pccunia íitis,***' - -_ * Y r.

11t1n
-

Ę. ΣΕ ;$ â–
iam natii -
uetep
r9niblura
nratur?&
• us,v
•.
capita
apira, ibi etia m patcrponit, - - * uando fili

ter officio pietari non,quia tunc , an riiu tc -

É
ÉÉÉÉ; Ἑ poftlimi rcuer.
ride partefilij* Iacob ÄÄÄÄ Ę an
t, quòd
-
fic,perd.l.l.Stichus. Bar.tria f. Greba t ca pita q. usnd1ceba
- - o fil
-
-

• q; ius có
„seiuncfif
{onastoiu', duiilius*
o*? mifit maleficium viíií
nec folutaóìáôá &í,& tamen non cft
m vino patre
fa;f
má
l; IutO
;. Rliusd Ííiu
iâ adito í*;
riº'£ ;! Quandoque viuo Ę & tunc nec filius Ę
ori „a« cmp
ïù,a ?'and°d "
ufám ÉÉÉÉÉÉÉɧî
£É
natus,tamen
ÊÉ Ę 'έ É ;
antru* iottnetur pro part condemnatio
& rei filios** Nîmiráüß*"'* ì fine du
úgσεδ'? patrcm, %tiancusP°
- ct em,& tu us, & conde - - e viuo patrc
iiabóli 3ationc,
fili ύττάiu*' - -

ad* - - Bar.f
u ubdi{
nc far.i
itim profíe&titi u iftin
-

\i c.guitndem nati
, quòd folutsh
auto filiu taa fui
fuit per pa
pa -
( -

tium,dleeiillo vi m,aut aduenntiti

titi um ius habcbat pccu
pcc
£ìoìu!' -: íaáu®'
Š. folutum
vide ibi ••• ;
£$' , fi profc&ti mum

Ę ÉÉ
£ripta.Si Wisau
-

t coluÉ '
mna prim ÉÉÉÉ
a vltimi ordi 3&
arat,
-

$idepofiti,emptio em fcire,an contra&tus mut

finierpę& ÉÉÉ; i. de perfonis
commoda

Fulgoo Soc.Cro.Seueri
ibi'fulg
ium,videeund
em d cr a ratre, Bart. •v-* • -
ÉÉÉÉÉÉ
.Seuer i. Aque nfIa f.Ca
'Iaf. g
Cagn.
inde.de uo nosalibi diximus,& dicemus infrà & alij, ff.de con
- -
q. I3.
-

De
66s P ET R. NICOL. MOZZ.

De Rcbus, in quibus cadit man

- datum.
AS V M M A R 1 A.

a Mandatumpoteß intercedere & fieri in omnibu nego

tjr, dummodònegotia & res fint honeffa.
e SjTitiw defurto,aut de damnofauendo tibi mádat, mul
lam habens aduerfiwritium a£tuonem,licetparmamfaäi
pr«ftiterü.
s Mandatumpoteftfieri & dari adyendendamrtmma*
danti*.
4 Ammandatum valeat de re incerta, dic quodfic.
3 Am valeat mandatum de re propria emenda.dic, quod
nom,limtta.
4 Mandatum/eu/ati/dationompoteffintercedere, &peti
prodote exigenda à marito, vel àpatre mariti,velabhi
qui dotemfifçipiunt.
* Mandatummompoteftfieriprocuratori de adeundahar*
ditate,/edbumepotefffiwri mandatumadpetendamhon,
rumpo//e//.
EN I O ad fecundam columnam eiufdem vltimi or
\ ] dinis,quaecftinfkriptaderebus, in quibuscadit man
datum,pro cuiusdeclarationcdic, f quòd mandatum
poteft interccderc & ficri in omnibus negocijs,dummodò nc
ocia &rcs fint honcfta & poffibilia, ficut inalijscontra&i
É etiam diximus, nam mandatum contrabonos mores, &
contra honeftatem,non eft obligatorium,$.illud, Infti.eod.
mand.l.fi vcrò.$.fi adolcfcens.f£mand. -

Hinc eft,f quòd fi Titius defurto, aut de damnofacicn

do,aut de iniuria facienda tibi mandet, nullam habcsaducr
fusTitium a&ioncm,licèt poenam iftiusfaâi nomine praefti
teris,d.§.illud.cum mandati turpis & illiciti nulla fit obliga
tio,laf.l.isqui pro cmptorc.ff.dcvfuc.nu.33z. -

Mandatum fautém poteft ficri & dari ad vendcndum ré

mandantis,l.mandatum.l.crcditor.§.Lucius. ibi, fiuc vcndc
re,ff.mand.1.1.C.eod.l.fi tibiiem.l.rogafli,in prin.ff.dcprz
fcrip.ver.vbiinquit tcx.quòd fi rescft traditaadvcndcndum,
vtprc
-—

- D E MANDATO.
pgtn. NIC0L. MOZZ.
vtprecium inderecipiendum conucrtererur in aliquam vtili 669
DeRcbus,inquibus caditmam. tatcm tradentis,qui rcm rcccpit, vt venderet, fi non vcndidit
datum. ad omncintereffe tcnctur, vt ibi per Paul. dcCaft. dequo Pa
rif.conf.9i.vol. i.fub num.it.
; y M M A R I A. Scd quaero,ad mandatum valeatdere incerta? & videtur
μεmpliŠu dicendum,quòd non, quia promifliodereincerta regulariter
T. tjt
fiag£
r*' &jri
£;iari s*s |
Hrili non valet,l.cum poft.$ gener.ff.de iure dot.fed tamcn contra
rium eft vcrius,fecundum gl.inl.3.ffmand. vbi inquit, quòd
jìari
uluam valet mandatum dcrc incérta, putà fi mando alicui, vt cmat
£i-
Å-jú * Êf£â
r** mihi fundum,& tunc ratione iniun&i officij,& cx natura cö
tradusmandati praefumitur, vt ille, cui faâumeft mandatü.
it. - LA non emat fundum inutilem, cum mandatarius diligens efß
ff".„4Piguia** -
dcbeat,arg.l.fi in aliquem.f£de offi.procon. & lega.ita decla
rat Bar.inl.z.§.mca & alicna.ff.mand.
danti, ium,uit*
niuriinttrt* •. -ll
.At Sal diftingnebat, quòd fi res & precium fit incertum,
ambo, mandatum non tenet, quia fundusinvno cefpite pof
4 7:£; Éù*? fetcohftitui,& eflet diriforium mandatum,fed vbi fündüs fit
pum,limit4 • - .-
?II|4fi aiiumfit
4a**f.
iiiid í
ccrtus,};rcium verò incertum,tüc tenet,l.3. ff. mand. & idcm
inquit,fifunduseflèt incertus,prccium verò certum, quia in
£r£E • lii^
intttff. ,.,lan
telligitur dc illo fundo illius valoris, & fic non potcft intclli
g de fundo vnius cefpitis,& ifta diftin&io Sal.multum vide
turyerfuafiua,non recedendum tamenà gl.& Bar. vt fup. cü
%ui
Åf
a£*
Å?
-

mff i pr e* ** * Vcniat fcmpcr ex natura contraáus, vt cmat fundum, iuxta

£i*a*adptua. &ftgurduin quantitatem prccij.
Item quaero, an valeat mandatum dere propria emcnda?
rum M || C;clarum eft,quòd non valet tale mandatumi, Bart. in l. vna,
nu* gfifer.exte l.neque.ff.de reg.jur.gl.in I. cum feruus, in
Prin.ff.mand.vbi inqüit, fi fcruuiâ faciät mandatum domino
dcfcemcndo,non §î dere propria effct emptio.
Limita tamen,& declara,prout inl.fi mandaffem.%.fihi,
fmapd nempè qüando ratióhe iuris, quod mandans habct
inrc,fieret mándátum,vt per Salibi. -

Demùm quoad hanc çolumnam fciendum eft, manda

“m,fcu fatifdationcm non poflè intercedere & peti pro dote
$ig*ndaàmarito velàpatrêmariti,vel ab his, qui dotem fu
$iíiunt,quiaem reprobatumà lege talemandatü in tali cau
£,& adcfttitulus.C defidciuf. vefmädatoresdotium dentur,
vidcl.v.quae rcddit rationcm,quia fi mulier fefk committitwi
'° multò magis poteft committere dotem.
IDe fubftantialibus mandati.
§ V M M A R I A.
67o PETR. NicoL., Moz z.
1 - Defùlfamtiamandati eft con/ènfùs. • ?

z Proxeneta mandati mom temetur. . $

g Defìtffántia mandati eft, vt mandatum pracedat oblk

Agattonem.
4. Defúbflantiafiue effentiamandati eft,vtformatradatm*
ipfi mandato. ,
AMandatum non debet continere errorem.
Defúbftantia mandati eff,vtfit honeftum.
; Si tibi mandauero, vt Titie iniuriamfacias,licetpœnam
pr«ftiteris,nullam haber mecum attionem mandati,
-

£ Per verba inducatur mandatum. -

Verbum, admoneo,non inducit mandatum.

mo Nóinduciturmandatüper verbacôditionaliter prolati.
E N 1 O ad aliam columnam,quae cft tcrtia in vltimo
\ ',] claratione
ordinc,& cft infcripta de fubftäntialibus,pro cuiu$de
dic priniô, fquod de fubflantia mandati
cft cónfenfus,cum mafidatum çohtrahatur folo confenfu,l,i.
ff mand. qui confenfu poteft exprimi & dcciaraiitam intst
praefcntcs,qüam inter abfentesveibis,pcr nuncium,feupcrlit
Iteras miffiüasacceptatas,d,i.1.1.fi literìs C.mand. Parifçonf.
9i.jn piin.voI. 1.Vant.trac.de nulli.tit.dc nulli.fcnt.cx dcfcc.
inhab.feu manda.fub nu. 115. vbi plenè.
Et aduerte, quòd ifte confeníüs interuenire debct animo
ob ÉÉÉ' fuprà col.focietatis,quoniamfi con
ènfus non interueniat aniiimo obligandi,mandatum non có
trahitur,vt dicitur de proxeneta, qüi laudare videtur non fe
obligarc, & ideò f proxeneta maridati non tenetur. I. i.ff.dc
proxene.glo.in 1. i.ff man.in verbo,quocumque. . -

Simifitcr dc fubftantia mandati eft,vt mahdarüpraeccdat .

ob!igationcm,non antem fequatur,quia mandaturì non pg
teft intcruenire pro eo,quod éft fa&uin,fed pro co quod cft fi:
cndum, & hinc eft quod inquit I.C.in l.fi vérò $.fi poft, quod
fi cgo credensTitium indigere pecunia,mutuo, tibi mandaui
p9ftquä mutuafticam,vtfitio crederes & mutuarespecuniâ,
n9tgneo; mandati ratio eft illa fupradi&a, quia defubftãtia
mádati eft, vt mandatü præcedat obligationem. declara & in
tellige tamen, vt per Nattam conf. 14i.nu.7.vol. i. Decif. Pe.
gemo. 138.nu.9. & Ioan. de Ami.conf.8 num. 45. nif ex poft fa
&to ratihabitio fequatur,vt in l.licct,ibi Bar. Ang.& alij ff de
- iudi,
■— —

pp TR. NICOL. M0Z?. *iud.vbi

• . ratihabi« ię NM A NI, AT d.
« -

671
procuratorem,de rmat iudicium agitatui
, prffifantiumunltifam* ÉÉÉÉÉÉÉÉ;*; agitatum perfalfum
, Proxenttumundufinitmttm, fi mandem !$$i; $planè,ead.l.
; Defi!
intumnluiif,
-
-
ttnul- fuitę & mco
pcr pcricnlo
glo.in v ÉÉ' fccuniam dicam, åíçít a$$i
oluendum
gationcm.
erbore& m,tcnero ipf limita Ę •
f mandati, vt ibi
- -

jjjatufiu/aiiu munduti 4Înfunda

ipfi mandato.
£#;$i,
ipfo iure uia• t.
curn illud , quod
d aërum erat, nullum erat

Mandatum non littenfimaretrrwrtm. Ę35gg}

ratificationedeli vt per Cache it,jEslentis,liuii.
m mand. y.
pafijantium midiffi*fiihtfum. in l.Iulian edÉÉÉÉÉsatio
- - r.decif.ÉÉÉ
Ped.deci 138. nu. 9. f.i -

siiiiimandaturo,vtTiii* iniuri
iniuri4#pauid? ;;;;;;'É; fatifd.cog. obligat, Alex. poft Äî
4ffiteru,„Lmhuitimumaffu* Ἀmnaia, atur ipfi $i; mida
• - ' .
non cft,vel É' fi forma non. # cft, vt forma tra
t Per „ainducaturmani" £i,vtfitgenerale,v í nec obligatoriii,dcbct tur, mandatum'
W palum,adnnt,miptr pluitmunduin ,
mnlatilitiui"fili ;fcn.<x def ɤ
--- atè per Va
§jj£ £ appo
, vrl fine libcra,
-

10 s;induilurmanduti
Esto adaliamcolummnam,qurágú
iiili?

ordinc,& cft infcriptaçā; jîî ÉÉÉ

$iíÉ ÉÉÉ feq.& nu.1sâ
1 . - -

j,ationc dic primo, 1$

Äîiiiiù*
krí ÉÉÉÉÉÉÉ;
É 9lemnitatem,
£quolibera&u,fed Κ erroreih
de cffcn
.\c6nfcnlus,cum mandatum com„haturßlocºiami*
-*

■fenfù P.potcftc*pi;iimi&dcclaf*
ïa?; $inènscrrorę figaanter in manά Apcedere videtur
£rrfcntcs.quám
mand. qui co ÄÈÉientesyfibi*'
§ fifiic*
£rasmifiuasa<$*°'°''3 j, l.fiiifcri*crit; ɤÉ
hi,coIôïöïò
co.Io.Bolog
ex cuiusdi&i
Š
.& c.per tuas, de fen. e$ um,l.i.§.i.ff.que
g conf.3. nu.io7.Aegi
-

.i.if.qug
. excom. & c. venerã
Vunt.trdc. Ä.i:nullia-* ispóíedetiãçí 7.Aegid. Beli svencra
, inEtprin.yoli;
ínha5fcumun! „Lbnuti$$i?“
aduertc, q'' plcn*1mt L.ii:d&gt;? Eiï; Š.
ïifte confcnlu; - - --: $ibi dicit,quòd mä eftum & iu!}umi.alià iue habili
„Modictatis®"jiri&
•

tra $it,quòd mŠ quodiuftum,ali

figmcxiftit,non iuri diui às cffet nullum,
fìci inceííí obligat,& fic non $. & naturali cö
-

m0fw
obliga j utdiximus!?!!
fcnfusnon ;„crucniatamim'° sigtii*
ïahitur,vtdis*"' ieprovcntia $' 1
£iinontcnt" 1.
$iíìíîï;
traâionem,5.j
præftiteris, mádauero $
fi tibi null , vtTitio iniuriam
1 obligit, $i còf roxenctam?
iovent gloi?!!; ue
an.invcibo.' umqut. . tnóí. Š"°" habcs mecum manda
ndat andafi?
jMantia mand*''
Similitcr 3efubftan jnutij Ęsui ;quòd
fpiãäåíïí,
mandetmaΚ neceffàriò
caufa,& cötinei
contra eredebet, quis
- \

nonantcm $;
<8|igitioncm,
... intcruenir<proco} "$£
cr quæ vibi Š itcm,vt declarat d ę;
- -
';;;;;;
. trac.de nulli. -

Äium,&hinç$'
ceft quodinqui;
t. f,quòd manderba induca tur mandatum ? dicei
atuma utcm 1.
oÉ jmutuafligam.'digicp&#;
É¢dcnsTij' * όfiniíí
-
j -
* . -
- - -

d $úi
per {EE
jjocrccris?
Ę; ia, $. j£ $ onea,l.i.í. $ig;
.vt per verbum
um, rog. --~ a,dummo -

mádatict \, mandafüP άigi? D«i íl Tánda, purâ fi ÉÉÉ; Ę mando, feu

Ico mqo ÉÉii; meis, vos r exemplum in 1. 1. ff.
jbgrtamcn,';' Äöï*in*£'jä£*
af
- etis, fi illi amici Ę quòd ifti intimo
£**
ā Β 10 9$ ! äÉÉÉ
;}j}μ.Λ/%*";, aucrint, mandahs
- tcne
472 PETR. N 1 Co1L. Mozz.
tenetur mandati, & contrahitur mandatum per literas, fiud
per nuncium(vt diximus) intcllige ad hoc fpécialitcrdcftiaa.
ium,prout dcclarat Bart.in 1. 1.ffde mand.vbi tcx. & gl. allc
gat concordantes,& per quae verba fiat mandatum, vide glo.
& Bart.in l.i.C.dc cden.num.7.& not. Alex. in addi, ad Bart.
in l. 1. f£mand. -:- - - - - - . -

• , • Verbum autem,admoneo, non inducit mandatum, l.i

demq;.ff.mand. $ fi quisca quae,nec verbum,commendo, l.fi
non remunerädi:$ cum quidam,ff. mand.nec verbum,exhor
tor,l,ob hæc.in fine.ff.dehis qui not. infa,nec etiam per verbü.
perfuadeo,vt ff.dcpo. l. 1. §.idem Papinianus,& eftratio, quia
in his verbis non intcruenit animus obligãdi, ficut nec in pro
, xeneta,de quo diximusfuprà, vide glo.in l. i.ff.mand. invcr
bo,quocumq;,ibi Salic.& Bart.& Bald.& ahj.
ro Item nec inducitur inandarum per verba conditionali.
ter prolata, not.Alex.in addi.ad Bart.in l.i.f£mand.Bart.inl.
fipupillus. §.videamus,ff.de neg. gcft. nosdiximus fuprà, in
ord.diuif.in col.fub conditionu infcripta.
: , De naturalibus mandati.
S V. M"M A R I A. *• .
• Denaturamandati eft, vtfit vltró ciiro% obligatorium.
2 Voluntas debet praecedere,non/?qui mandatumi.
s Mamdatum fnon expediatur /ecundumformam & mi*
4um expreffüm, mandator non obligatur. -

* Si alicui mandauero, vt totumfundumemat, aliàrn*

poßit agere,fimandatarius emcritpartem, non habet4
ętionem mandati.
* Si dixi debitori meo, vt tibi/òluat,&non dixiyttibiprò
mittat,fi tibi promiferit etiamperftipulationem,noiii
beratur à me,necfit delegatio.
6 Mandatarius debct cußodire diligenterfines mandati.
7 Mandatumlicet homjeruetur in fùaformafiperficiali,
eft f@ti, quodféruetur tm effeâu. -

* Quando/ùperior mandat alicui,vt aliquidfatiat, intel

ligitur,vtfaciat cum caufâ cognitione, & féruatüfer
wamdis.

/ 8i Papamandat/ententiam confirmare, hocmjinttlligi

[Mr
■—

pFT ■ NICOL.
ahitur Ę
MOZZ. DE M A N DATO.
turvelovelato,fedcau/àcognita. • «'
675
471 ueneturmandati,&co'"
-- 4
pcr nuncium(vtdixiim*)
intcllig: ad ::::: : | in Data libera poteftate iudici procedendi, vt fili videtur,
tum,!' Έ. - „fìemand\£**£';|
vakafiatmunditui;'i. intelligitur tamen iuris ordine nonfèruato.
gut Š.&no. Alcx.inidii " Deuaturamandati eff, vt aétus attribuatur mandamti,
& Bart in -r* • * * .
110n exequentt.
`mand
inli.ffmand. ;,Anri* mandarum,**]
„ko, non inducit mam*';
■ yjiumautcm,admo* Íïçverbum,commi* i] t* Qui mandat aliquidfieri,ipfefeciffè videtur.
i3 Ille,quifìfepit mandatum , videturgerere aëtum momi
non remunct.
::':
demq, ffima ádi. 8 dehisquinot.
£mand.ncc
# ï$ Ę.gii nemandantu,etiam quod aäum fimpliciter gerat.
to iobbrc.infin* ΓάλλmPapinianus,
îcovtffdcro , 14 Innandato cen/entur mandata medum ea, quafùnt ex
Ę.Κ3j,ßaigi*
mtcI Prfffa ,/ed omniaque veniunt adfequelam,'& inconß
;„Risverbisnon" fuprá,vide g'0!''' quentiam .

£$ uodiximus!'''*''''j'.„;.
„ibi Salic.& Bart.& É«* '' **?*urator apponens manus adcommexa, non dicitur ex
-

\o,quocu jú mandatum í
1. Item ncc Ä', in addi.adBaf;" .1.11.
2 £10
-
cedere fines mandati.
fu;fi;*
* Paromandatoalicui,vtpecunia tranfiiitterentur adal;
%*am nauigationem,& vtfrumenta emantur, cenfetur
“i”datum nandatum ad conducendum nauem.
17 Habens mandatum ad vendendum,& locandum,dicitur
habere etiam mandatum adprecium recipiendum.
13 Ä4ndatum cenfetur datumifecundumaiiuimfimilibus
0luta.
- -

'? Ingenerali mandato veniunt ea,quæ conftituentes facere

3 Malui*;
££, igm,
71urwnę*_„
iueff. „ ■
fòlebant.
* *danitenetur/eruare mandatarium indemnem.
4 √-*■ - m
#
1

I
*' Procuratorfeumandataruspoteft nó imputare quidquid
v.

áuriìmulti; ilifluat &n*iii*" ; liiteimpenderit, etiam profùaperfóna.

Sidix! „tarimt,!t!" 0 £a* ** Simandatarius conduxi; equum cau/àcurädi negociado
J. „romißrit*" mini,fùmptum recuperat.
tut,ftibi?'
:. -

fj?,fitf 113*, gtntt f!!! se*

A. latarius „ita fidi**' Ἀur*
*3
.

Siprocurator equitábat cum equofùo, dum negotia domi

mt4gebat,am repetatfùmptus, ac fi conduxiffèt equum.
M. Maj mltttt hvm juf* ** Pamnum contingeni, procuratori, feu mandatario cafù
I
-

y4rdui ff/ ád . . yim,* fortuito,cui impiitandiimfit.

7 aliquod%
J|! arifff
££*£, -jfjjfit ,
i? 27 Silegati amittunt in I{gatione equos.& vafàargentea,
- - - - -

*reftituitur depullâ. (mitur.

! lgitur y Έω* Íìf * Dolus mandatarij,culpalata, culpa leui,&leuißimapu
undi, munda;pleia* ■ Π
- Vμ Apud
/ si Pap4
 P ET R. N I coL. Mozz.
27 Apudmandatarium nihilremanere debet,fed omniarel
dendafünt. -

as Mandatarius tenetur reftituere omnia inftrumenta, &

fçripturas mandantt. l

29 Si procurator litem non profequatur, velcumaduerßri* 1.

danmt volludat,temetiir attiome mandati. * ;
.

go Maudatum cenfetur collatum in procuratorem per con

ceßionem inffrumenti, &per redditionem cenfetur reu*
U4f/////, - - -

31 Ex naturamandati eft,vt in eo debeantur vfura.

s 2 Si duobus mandaui,vt gereremt negociamea,figefferunt,
quilibet tenetur infolidum.
s 9 Mandatum appofitum contraäui,eiusmaturam affùmit.
g* Ex maturamandatu eft,vt mädatum quodfitpropter vti*
litatem mandantis,et aétionem mandati contra tertium,
nempariat. -

gy Mandatumfaítumpro*uratori,poteff probariper teflet,

36 Mandatummumquam præfúmitur perffatium mille anw
rumi,fecundum magis communem opinionem.
37 obligatio mandati adhæredem mandatarjnom tranfit.
35 Mandatum fatium procuratori poteft produci etuam in
caufà appellatuonia interpofitæ à diffinitiuafententia.
E N l O ad quartam eiufdem vltimi ordinis colum,
\ ] funt,
qug eft infcripta de naturalibus, & naturalia nilaliud
nifi quaedam difpofitio, quam lex vel confuctu
dodifportit fuper contraéta 1. fi vnus. 5. pa&us, verf. quodin
fpecic dotis ff de pac Bal in 1 focierarem,C. pro focio.quae na
turalia reperiuntur & confiderantur in ifto contraétu manda
ri,vt fumitur ab Accurfio in I.fi rcmuncrahdi,$. apud lulianâ
in vcrbo, periculo fuo.f£ mand.
Primò igitur dic.f quod de narnra mandari eft, vt fit vl
tro vtroquc obligatorium,l feruas.ff mand.ibi Sal.
Fallit, quando fei uus (« mandauit emendum, I. cum fct
uus extero.ff.mand & ponitur rario ibi à Sat.
Item ex natura mandari eft,quò ! vnlunras præcedat má
datum,non autcma fequatur, laf.l.Titius.§.Lucius.ff.dc Š
pol
 pp TR. MIC0L. MOZ7. - d E M AN DATO.,
8;4 ,, Apulmenlaainnihil immitliiijirum Pofth.dequo Alex, in addi.ad Bart. in 1. bonorum, £ rem ra
tam habere,poft Bart, Bald.& Ang. per cum rclatos, Iaf. inf.
diulufùnt. - ... - i. quominus,num. 3$.ff.de ßumi., - - -

„ Maiutiutmutrffii* miuifiimu,? Limita in manda i ratihabitioné,& maximè in deliâis,

£< quo per Cachera. Pcdem.decif. 138. num. 9. & nosdiximu§ .
§.£ripturamundunt.
pauratur liumnonprwfjutm, ftltmtiuff] fupra,cols.hoc eodem ordinc,potcft namquc capiiftetcrmi
2y nus,& tanquam naturale & táiiquam fubfîantiale, hoc eft na
4jmualludat,tenciº'affinemunditi, |* turale intrinfecum, vt aliàs diximus de mente zafi}
„tumtenfaturaliu""
ïn T.I.
iiiumii,&f* redditiwfitmif I#
Similitcr ex natura mandati eft, quòd fi non expédiatur
f«undum formam modumduein eô cxprcffum, mandator
non ÉÉÉÉÉÉÉÉ fideiuf l.ita vt 5. quod fi fun

tum. - - dum,ff.ijand.f vbi fi alicui inandaucro, vt totum fundum

í mutamunditi£;nint, £; ftffl, $meret,aljìs nori poffet agere, fi illc mandatarius emerit par.
£m,non habcta&tionem?nandati contra me,quia ÉÉ
;. siluiumundui;"gartningwu* {']
• . /.■ ßimam mandati exccutus non eft,fecüsf finipliciter dixif.
quilititauturinffiim ...
||f! tontraáti, fi* nava%
T# fcm,vtcmcrctfundum, tunc habebit pro partc cmpta a£tio
ncm mandati.
ff.
ivtmilutumquod#'. Et ideò ftiiè proceditur in hac materia mandati,fqnôd
Ämtmmi* Jnfra I fidixidebitori meô, vt tibifolú, ýôïí, dixi, vt tibi prómit
tat,fitibi promiferit etiam pcr ftipulationein,non libératurâ
$peje£fict delegatio,quia hon ÄÈÉÊ fccundum formâ.
„infpi**.
4f|#M
ita Caft.in ldclegarc,pcr l.fi dcbitorém,ff.de noua. Dec.conf.
μ4m pr£ imitur}^/. 357 M*££fing.263 Stiàccharrac.de merca.tit.mah.nus.& 4.
36 Mandutum i..1 Έη* maj. HyPPol.Rimicofifil.46.nu3 Voîùí. & ideò ego poffum
adhuc inhibere,vt noii foluat,quia fimplex mandáíuí reuo
*; íus**#*?,
„munifff"
-
!£]
μ |
$“Poteftreintegra,l.fi cum Cornelius,£de fol. &nos fuprà
lximusin ordincdiui(.
 ££££ £iufa* -

„':licitu$y mädatariusdebet cuflodiredilig£ter fines

-

“dati,&excedēdo fines mädatiì obligat mandantë quo

ad •*£6ό,l.diligéter.£man.§.is q excgtur.lnft.eo.Sal.in 1.3
fto.Ro1«onfÄ nu.39.vol. 4. Meiio.trãc.dearbit.iud.caf.33*
"";*.Cen.4. Hippoly, Rim conf 467.nu.io.vol.….
';igi;*• nifi haridatarius egrédéretur fines & íérmana
"***ti fciente & patientedomiííôïìåíïé, quia tunc no
$omino mandanti,& fic mandatarius non feneretur, A.
§lf*pè,nu.*,.coi. 4.ad fi.dc rc iudi.& conf84 li. s. laf.in l.
}jquj3fi procurator, nu. $. ff. quod quifque iuris,
ÄÄ $$um glim,de offi dcleg & c.3.nuiii.iz vt lite non cori
-Dec.conf67.nu.$ sę. fcnt.rcccpta.littera M, Strac
c. attac de mercatu.tit. man. num. 13. *

fo %$'siym cft,quòd licet man fatum non feruerur in fua

“afùpcificiali,tàmè cft fàtis quòd feruetur in cffc&u,Iaf.
Vu a - in
 PETR. NICO L. MOZ Z.
in{.fiquis mihibona,§.fed quid fi mandauit,nu.7. ff.deacq.
haered.ibiBal. Imola,Alex.Rom.& alij, Tiraq. qui pluresrc
fert in trac.dc vtroqucrctract.rctra&t.lignagicr, 3.36.gl.z.fub
numcro 49.
Prætereà notandum eft,fquod quando fupcrior mandat
alicui,vtaliquid faciat, intelligitur cx natura talis mandati,
vt faciat cum caufæ cogn.tione, & fcruatisferuandis, fccundü
Bald.inc.v.in vlt.col.extra de refcrip.vbi inquit,quòdffi Pa
pamandat fententiam confirmari,quòd hoc non intclligitur
velo lcuato,fed caufa cognita,quia iudicium non puocedit fi
necaufæ cognitione,dc quo ibi per eum,quod dictum prono
tabili rcfert Decius conf. 175.col.6.vbi allcgat Bart.inl.fi prae
fcriptione.C.fi contra ius, vcl vtili.publi. fàcit Paul.deCaftro
in l.i.C.deexecu.rei iudi.Bald.l.1.col.2.C.fi propter publi.p&.
fi.ibi inquit, $i; libera poteftate iudici procedendi,
vt fibi videtur,intclligitur tamcn iuris ordine feruato, & fta
futoferuato, & etiam confuetudinc. itaque fialicui iudici fit
datum in mandato liberum arbitrium, nihilominusdebcbit
feruareordinem iuris pcr id, quod dicit Bal.in c. 1. in fi. de pa
ceiura.firma.vbi vcrbum libcrè,requirit ordinem iuris,Bart,
in l.alio,in3.colum.in fi.de alimen.& ciba.leg Bal.& Anto,
de Butrio, in c. 1. in veibo, liberam, de officio ordina. cum alijs
cumulatispcr Hippoly.de Marf.fing #18.
Quinctiam de natura mandati cft, vt a&us attribuatur
mandanti non exequenti.l. item corum, §. fi dccuriones, £.
quod cuiufque vniuer.l.fi hæres ff.deac.empt.vbi fi hæresv&
dit rcm demandato teftatoris,dicitur emens habere rem à t<
ftatore,nöab hærede, Bal.inl. cum per eos C.fi quis alteri, vel
fibi, Ahch.confilio 54.columna fccunda, Dccia,conf.ti.num.
3.volum. 1.
Et hinc etiam ait Iureconf.quòd il!e,qui mandat fieriali
quid,ipfe feciffe videtur,l.pe.§.deieciffe,ff devi & vi arma. l.
aut quialitcr,in fi.ff quod vi,aut clam,&!.isdamnum dat.ff.
de reg.iur. Decianus conf.44.nu. 15.vol.i.Bar.inl.fi quis mihi
bonã$.fed quid fi mandauit.ff.deacq haered,ibi inqut, quòd
mandans facere homicidium,& maridararius, qui illud fcifc
cit,pari poena puriuntur,idem Bar.in l.fi perufiiam,$. fi fcr
uus.ft.de cond.ob turp.cauf. Bal. in l. mandatum. C. manda,
col.fi.idem Bal. in l.non ideò, io.quaeft.C deaccufa.vbi volu
ut,quòd mandans fieri adulteriü, puniatur cadem poena, qua
adulter.Natta conf. 151. nu 4. Alex.in 1. non folum,§.fi manda
to,ff.deiniur.& Bcrnar, Diazia reg. 433.ibiinquit, uter;
1n1

_
 -—

pftm NIC0!. M077, #i ni$i¥ $ I) A*r O.

";„
- -

fiquiim
Maeiiti
Ęguidfi mandyi'"' £l:x,
ili*; x.Rom.*Alii, Tiraqquifi*
al íoli,Ale
Ê|##, É
& tribusÉ limitari, vt per
-
emati.repc.l.di - -

plcnè in 3.par.A ncdiuif

$$ co .illiciti r.col.3.fcdnosde
fertintrac* Ëteadicta*"$
nugd, j£gi d Item ex $i; ui, & dicemus
Ęämsandum<!;fquod quando fpcionis;
numtf0% Ęú
andati eft, quòd ille iifufce
gum fimpliciter g pit man
ifufcepi 13
,iiaiwtaliquid faciat, intcl!igitur cx ìuduimus* É quia a&tum quisvi; ntis,etiam quòd
tulo præccdenti,l
vtfaciatqum aufæcogn ti°°* &fcrutis faunii (;■
;?;;;; ;;';;
Å'**' g# adhocal
na.$.fi is qui u.
am mulier.f
le }$ hære. ibi Ê. alie
¥tib f.
r.ff.d iideturgerer
recxti
• *• - -

not.glo.in Éi ἀt ocnot, quietiam;

Ę Κ #? £$ neg.geftadide ;T£m tex.in
:;;ligi:
Ę ;
ÉÉÉÉÉÉ? íí otem, fecundum in Ê; $. Ë
Êextru£j; 1.Ba ï31. Cfi£%£
tJ

fcriptio - ę;££££ Ê & Maeuium,$.

r.
munia
iibiiaqui ,quòdfì* ïda potcfti* iuii;!
„*libi vidctui juram;' jicrfja* ÉÉÉ; & latè per Alc Ę Natta
tuto Éonius'* taquc! Luii; -fit:
datamia Ëquia'; ,,fiihil minu$
ÅĘ Ę natura C
ata nedum fati c è, vt in c,ubi videas.
fcruat* incmiuis?*' uod dici Ę Ę$ ÉÉÉÉ É Å? cenfeantur 4

£;ol
«iura fit um'Ę íici&$ ig5]% : {9;* n9n$
ā;
É
tame .firei,i
ÉÉÉÉÉÉ
£deinft.in fin' vbi Š
& in l. infti
mandatum, vt

Hippol' 3«:…
Matfl ng;$-* e iurifdi.om n!.
t tum mandatu
•. .!. z. & Cu r mumm.
3.---.
ulatisin*!'"
ítio - - - - -
-

m. £££ mandat' at, vt £s£?

„ítipone*' ai.l.itcm cojum;* li st fibusillud princi
juiufq
É¢¤ i¤% $i
ue'' jatoris
-
g;
dis' amensi
iaumpcr£ *?
* Cfiqu**Ę Ê ttil,
&praetcreà,per É ÉÉex.de
É' ; £:;! É
offic.deleg c. É; :$: in
ad acceßori - um. vide

$hxrcd<; íainak $oliu* Orem defcnt.excommu.in6.Gemi.col pen ,in verf.fuperi

j,Anth
ftatore,n9 confilio; un* ςτα.•*
£landa.D :----, ß Io. And.-fd
. poft-
f:
É 3}}, i.de Marf. fing 331.Laür cefforiü
citreg,acen.Si
n,Siluiü,de reg.iur.
:. . . • i 6. vide Hi
g.iur.in -
-

-
-

3.W Ę; i'; ;?. Éɤ; cönexa,non dici

.solum.' 11*
xcedere ncs rappone ns man
-
- . 18. in prin.. vbi
- vtom i1n -

quidi?'; Videtur.' Ę. úĘ
fcciff I$
ÉÉÉÉÉ Éíia? i. Ę nu.37.vol.i.vbi in epta,fen t.littera M ;;;;';;;;; ';;!
arif.con f.« - .24. .9O.
-

defcgύÉÉÉ ÉÉÉ ÉÉ Ę.
uidfima duuit. '&eacqb*''''',;j! ?
Šicui,vt pecuniae
j ;
-

&Ę
punéto confuluit.què
t - -

,quòd f dato m andato a- i

í í
1 aliqua
de fuis
tra
m nauigar
pccu augari i-
cm.
oncm
Ę.
ait,pari? j¥.
Š Å£ Ä %* Ethincpotcf
$. .C
im Š
uncgoti
a
Ę; î; propretio,
sinccretalem negoti ,quæ haberet portareftum mandatü
gotiationem,&
Otium pri are frument um.&c
ctiam

- - -
nclatu

princip alee xpcdiriminií . pofß , cum finc

J.fii' Bal. ÉÉÉ ££££
nau1gationc
t cffe. quö inimè :• »
nà

it,quòd ánsfifti? ; Ἀ 1m0m ÉÉ

:É íÉù Â¥* j4
N iaf:3 , quòd cx natura
Vu Ę [! q. $;
3 1 cit cluo
S
*;* PETR. N I coL. Mozz.
bcnsmandatô ad vendendum feu locandum, & ad precium
feu incrcedem recipiendum, mandatum etiam haberedica
tur,dc quo per Bart. in l.filiæ ff.de folu. & in l,quod feruus, c
od. Dcci.confil.33a. nu.s Straccha trac.de mercät. tit. manda
ti,num.i;.quamuis aliqui videantur voluiffe contrarium, vt |
]

Rom.fing. 23:& confi.46t.Gulic.& Ang in l.i.§.igitur praepo

fito,ff.deexcrc.quibus optimè rcfpondet Straccha d.tit. man
dati,num.24, -

^ Pariter de natura mandati eft,vt cenfeatur datum manda

tum,fccundum aliàs in fimilibus folita,vtpcr Itoma confil.
44.col.pcn.in fine, & confil.94 habctur in Iplenum, $icqui
tii,ff.dcvfufru pcta.& in l. ycl vniuerforum.ff. de pigno. 4
aio. Parif.conf. t33.vol. 4.Silu.confi. 35.num.45 Stråc de mcr
catu.tit.mand. nu.t9.vbi inquit, quòd in generali mandato $
veniunt dc natura mandatica, quæ confìitucntes facerefolc
'*,
bant,d.l.vniucrforum, & veniunt ca, quæ ex confuctudine lo | .
i …
ci funt,vtfcribit ctiam Bar.in l.fi fiauäator, ff. quæ in fraud, ».
credi.l. i.C.dcpafpub.vcl priua.lib.ii.Dcc. in conf. 441, nu.9 I *,.
a

| …,
& feq. Ruy.conf.93.vol. 3.
2o Vltrà prædicta ex natura mandati quoque venit, quòd r,
mandanstencatur feruare mädatarium indemncm,l.qui pro
prio.§.litisimpendia.ff.dc procu. Natta in confi. 168.nii. 4. & *
mandanstenetur fuppeditarc mandatario oës fumptus, quos ,
inexecutione mandati facere cogitur l.fi verò.$.fi.ff mand. *
'l.fi quis alicui,ff eod.l.etiam,l.fcontra, C. cod. mand. Alex. •;
$; vol.6.Aegidius Bellamcraconf2:.nu.i.Parif.$e
conf.9o.num.38.vol. i.tradit Bar. inlidcmquc $ idem Labco,
';
z\ f£mand.vbidccidit, quòdfprocurato, feü mandatariuspo- js,
teft domino imputarc quidquid licitè impendit, ctiam pro ! ,
fuapcrfona,bcnè verum eft,quod Bart. ibi intclligit & dccla- ;s,
rat fecundum conditionem perfonæ, nam fi mandatarius,fcu
procuratorerat ruflicus, non debet vti cibisdelicaris,immo Cę
feo,cxpa,& fabis,& pancgroffa,vt not.glo.inl, feruisviba
nis,in verf.ex libellis,ff.deleg ;
22 Ex fupradiétis colligitur & infertur,quòdffi mádatafi
usfeu procurator conduxit cquum caufà cürandi negocia do
mini, rccupcrabitfumptum in eofa&um, d. §. idciîLabco, si,
ff.mand. $.
■3
Scd circa hoc occurrit dubitari,fquid fi mandatarius,feu ij}
procuratorequitabat cum equo fuo,dùm curabat negociago- »,
mini,rcpctétncfumptus,ac fi conduxiffet equum?Birt.diftin ę
guitia d.§.idcm Labco,&optiniè,quòd fipiocuratorrcncbat ,
cquum

1
■—- - -

pptr. NICOL. MOzz. i*l

I)E M A NIo A*r o.
€-^
+ RaimunditumaJvcndcndum fcu sa** $uum non caufa locandi,fed vt pofîet equitare, quando vel.
let,& tU£ non rccuperat cxpenfasà domino, quia tãtundem
feaitcrccdcmrccipicndum, manguin ■ ā cxpcndiffet manendo in domo,arg.l. fed fi lege. $. quod au
tur,dcquopct Bartim lfiliae fi;folu &:al$ fit.miflk tem,ffde peti.haercd.fi autem tenάat equum caufa lucrandi,
«a prò cònfil;c nu3Sti*** tris $en$u; É quia confueuerat locare,tunc recuperat,quantum habui(Iet,fi
inum vt quamuis$iqui videantur Ε. *um locaffet,argumen.l.fi fideicoimmifîà,l.fi procurator, ff.
Rom.fing*** coníéi Guli:& Angin Å El
-

ÉÉÉÉÉquibuiopum:*on* Sttackhad III.

rem rat.habe.
Et intelli
fasfaâas in e git Bart.vt p. rocurator recuperet
-
p. & repetat
p. exp&
p.
.14. '

ij
“Ä..nun manditi ę? -

$uitandofua
quo,fi talis erat dominus, qui per procuratorem
negotia gerere folebat,& confueuerat,quia cö
tum $urdum ilhsiniiniis"; ç I. je -
ditiodomini fpectandä eft,non procuratoris,arg. 1. vel vniucr
Ἑ&otils,
Štídívfufuptta $£?íÉ
&inl yd vniucrforum. ę £fum,ffdepigaá.& ff.de vfu.l.qui femiffes, &l nemo. C.
dcepif.aud.
ao Parifconfìy$. sol, siugii;!j; minis Scdquiddicendum de damno contingente procuratori, 24i
autit mand.nu.i9.vbiinquit ,quod in £; fit:* tu mandatario cafu fortuito,exempli gratia,
fidum iret ad
Veniun:dc natura mandati agi$audit* Ę negocia mandantis, mandátarius fuit fpoliatusà
bant,&! vniucrforum,& si;;g;$; urinfi uit §, %$$u; fuit fibi furreptus, vel fi per marc nauiga
diuit,vtfcribitctiamBafit l.fi faugtoi; §. 441,1;
iî,
text.j $.
%$
jfpoliatas
m
faétum,recuperabitne
fuerit & dicendum, quòd non,procuratgra
fccundum
äçr-**
(eq. Ruy.com!.93.vol.$. - .. … $$$$ non omnia,£mand ratio eft, quia ifta
•c. &*$Ę fiatura mandati Š §*ntia magis cafibus, quàm mandato imputari o
mandansíenaturfcruaffmüat?''""'' £. 16$mu,4 portet. - -

prio, 5 litisimpendia fácFiocu- Š çy* •;:';;$; fquodreftituitur

filegati amittunt inlegation;£ 2%
mandanstcnctui fygiiiicmagi$ si fru ¤î; Šg; a eisde publico, & ideò
inexecutionemandatificcr«93" ? - Ę Ald.
$. ilium,
l.fiquis alicui,ff adlctiim,lf$nt$ tom. $it' miííí
«afuÉ oraniaquòd
mihi$emperamladiatordigat, tradati*
necefîària,quia tunc (i ÉÉÉ
ÄÄiyo $ Aggę, em!£* torum,i £; Perduntur Periculo mandantium, ngn ambaja
çoni $onum ssvolitię Ę ïùni-* i%y$i llx. quæfgrtuiiis.C.de pignoratiaéio Parifcanfil.
-n Ęccidit, quxf?'**'' n$it, ctim? muni -4:num.4t.ibi verf.etiam quia rcs propriè ipfius com
ύimputai£qui$qu4$ Éç&'*' '''*tisfucrunt fubtraaa.
fupcrfona,bcnt vcrumirí,&% Bart.ibií júnia*
i, §§'£ gl.d.l.inter caufas,$. non omnia,in $
procuratorerat ĘÅ¢
ΣύΚonditioncm£$*''' i. * - ' •..-kal.
ftanraliàs §. $ambäfiatores repetent ea quæ impcn furi ?
Pandatú, !£utgm iinpenfuricrant,
fufcepifTent,non etiamfi Ę É;;'ibi$
É&íis,&fy;g0%*t*** - ar.fF.fa non repetent,arg.l.£x
îi,inVefexlibclliífé*k§3, uòdffir&; sufìì Ę &fic ille$ intelligitür, quando $ig; £;
Éììììs olig;gi$$i;
u®uptoçuratorcomduxit*'?; ;i*|
a Cu d $ii:É gl.in Ę lcbat,etiamfi nö fuiffet fibi mandatum. Ide '&

Κάmptumiint»'*"' -
ÉÉɤ%; ille.§.non debet ferumj
$it ibii, í ud yerbum,decurialitate,id de $ui$
cft dcaequitatc, í
iis',
•! £ -;ätatococcurrit -

8,\itarifqui! (|
-

procurator equitabatcum® fuo,dumcum 38aft.ęf,

£: atio
iiulóáí;
É ibid.Bal.vbi inquit,quòd debet jj
jdcdireâo mandätarijnittcbátur in jj
a pe

tucnire quòd jùandanspoterat cogitarc, malum dc

inini,rcpctéta:fumptu3,2C $onautiß'
£îî,&opi* pr
torftTv Poffe,quafi fccùs fi fion per locaVpericuloß,argumj;
q? u 4 • **

L
68o P ET R. NICOL. MOZ Z.
d.l.quæ fortuitis,C.depignorat.a&tio.
Atfecundum Io.Andre. indiftinâè mandatariusprocura
torque,& qui negotia alteuiusgerunt nomine alieno finede
duétione cxpcnfarum,quas in domo faciunt,repctere poffünt
expenfas,vt per d.Io.And.cap.ftatutum.$.infupcr,de refcrip
tis,in glo.in verbo, moderatas,lib.6.vide Parif d conf.i66.vo
lum.4.qui in hoc pun&o confuluit, & fub nu. 41. videtur di
ftinguere,quòd fi fit mandatarius,feu procuratos,nonrepctit
expenfas,fed {iambaffiatoresrepetent.
Sed Specula.tit.deiudi.$.fpccialia,verf.illud autem quae
!
ritur.diftinguit,quòdaut nuncius,feu ambafliator fe obtulit,
& caufa lucri fui principaliter data etiam opera iuit, & tunc
fibi imputet,fi damnum contingit,quia nihil confequetur,l.
& quidata.ff.ex quib.cauf.maio.l.i.§. fæpè, f£ depofc. bona,
eo.tit.aut fe non obtulit,fed iuffus&inftanterfolicitatus fu
it,non autem voluntarius,& tunc nihil eft, quod fibi debcat
imputari,&fic debet fibi damnum emendari,& rcfici, l. non
poteft dolo carere.l.non videtur.$. i.ff.de regiur.l.furti$ qui
iuffu.ff.de his,qui notan.infam.l.quamquäm.ff.deaquaplu.
arcenda, Natta conf. 168.vol. i.col. i. ibi inquit, hanc candem
opinioncm tenuiffe Bar.inl.fi feruus communis. $. quod vc
rö,f£dcfurt. & eodem confil. fub num. 6. idem Natta refert
duas optimaslimitationesad d.l. inter caufas. §. non omnia,
vbi habetur, quòd cafus fortuitus non imputatur mandanti,
•fed primò ille tex. non procedit in officiofumpto ex neceffi
tate,vt cft legatio.Item & fecundò non procedit, vbi mandás
prouidere pótuit periculum,ita limitatetiam Imolac, ficut,
il.3.de iureiurando.
a6 Accedat,ex natura etiam mandati effè, vt dolus manda.
tarij,& culpalata,culpaleuis,& leuiffima puniatur, & ficdc
omni culpa mandatariustenetur.glo.in §.penult.Inft.mand.
Portius de communi atteftatur in §.vlt.num.i.ad fincm, In
fti cod.& Soarezfent,recept.littera M. num. 35. pro quo facit
l.in re mandata,& l.à procuratore,C. mand. nec liberatur má
datariusab obligatione praeftandidamni, nifi in folo fortui
to cafu.d.l.à procuratore,C.mànd. & in hoc à cæteriscontra
&tibusdiffert,qui tantum caufà dantis contrahuntur,in quib.
fufcipienstantum de dolo,& culpa lata tenetur,iux.tex.inl.
fi certum.§.nunc videndum,ff commod.& nosdiximusaliâs,
Quæ verfa vice fallit in precario, in quo accipicnsrempreca
riò,tantum dc dolo,& culpa lata tenetur.l.contraétus, vbigl.
f£de rcg.iur. - -

- Iftud
 YDYE M A N D A T O. . . 63i ,
680 p£TR. NICOL. MOZZ |
itis cdepignoraratio. .
Iftudtamen,quòd mandatatiusdelcuiffima culpa tenea
si;T; Ê í-* tur,vel deleui,intelligendum, fí mádatum cxa&iffimam, vel
£xa&am diligcntiam rcquirat,arg.l.fi merces,§.qui columnâ,
torque,& qui negotia ¤¤¤ : £loca. Š manda.
auäion««ί;calarum,qusin£tio'*''
expenfis,vtpcrdlo Andapfiitu" $ inlu;tf,$tr&i»
[«* . t De natura quoque mandati cft, vt apud mandatarium 27
nihil remancre débeat,fed omnia reddenda fint, l.ex manda
n, in glóiivcrbo,moxatas'*®*
ût; ę.Ę|
in hoc pun&oconfuluit,& fubmu. ■ â; to,ffmand. Parif.confil.oi.vol.i.in fin.
fingucre,quodfifit £protunici;i* f Hinc eft,quòd mádatarius tenetur reftituere omnia in
umcnta & fcripturas, & fic procurator inftrumcnta litium
28

expçnfjs,fedfiambafliatorcsrcpctc!'. .. *r.
**igne mandatitenetur reftiíuere, l.fi procuratorem,ffman
*jj;i*
ritur.diftinguit,quòd áutnünäus,fcuamtalia'*$ &tJ«|
diibiBart.&Salic. -

& aufàluäifui juripigitis? ■É f Similiter,fi procurator lité non profequatur, ve! fi cum 29
aduerfario damni colludat,tenetur a&ione imädati,d.l.fi pro
Ę -
Éí
&quidata fex quib.cauf. maiol. i5 fsjt, É
curatorem. - -

f Et circa hoc notandum eft, quòd de natura mandati

coiit.aut fe non obtulit,fed iuflus&in!;nti ā *'
Ęoluntarius,&tuncnihil“; ; í íe
ÉÉÉÉÉçíbiámnum? í
o:cú $olocarcrc.l.non sigui$$; d:a,ά
iuffufdehis,qui notam infam.l.quamqu*' Βάe
arccnda,Nattaconi. & voli coliibi É $ qu<*
Ζζύί. Batin!,figuu*'}, rit,
ÉÉÉfuit. &codcm confil.fub num * í; nonom*
άς;imaslimitationeadêliº?' iï
di, vt mandatum cenfeatur collätüm in procuratorem per
$0}ccffionem inftrumenti, & per confcquens per redditionë
t. inftrumenti céfeatur reuocátuiii mandatü,de qüo diximus fu
Prain ord. diuif. fub col. taciti mandati. Quinimò ex natura
$tandati cft, vt regulariter mandatüpoßit Euocariad volun
'*tcm mandantis,§.re&è,Inft.mand[Bar.in l.fi vcrò,§.fi man
daucro,ff mand.íidàçóôïìåívar refoiiur.lib.i.c.i4.nu.i6.
& nos infrà diccmus,col.fin.
Ά
ftnfuper íe haíüíïìándati eß, vt in eodebentur vfu* 31

vbi habctur, quòd afus fortuitung jú tottm '*Poftmoram

$t ad spnendumdebitae rationeboni, & acqui,
quodquare
foluit,pr9cgf*,
-

•fedprimòille tex. non proccditinoíis ? „bimur; potemrepetere pretium, * (i a

ζάlegatio Itcm &fccundò*"f''* ìt $igî vfiitis,l.fi verò non remun£r**
ά, $. fi tibi, ii. manda. ibi, (ì dedi tibi pecuniam, Vt debito
Êáëçíüitpcriculum,italimi***
ils.deiureiurando. ... stilus* ''coexoluas, & non fecifti, præftabis vfuras mihi, quo ca-.
Accedat,cxnaturactiammandati &;vido-;
16
Ę
tarij,& cul
-

£-
$sio; à me pecuniam'debitam cum vfuris rc«<P°
ur, Xi*
ìri, cit, -

23
ζύmanitatiustenttur£'°'"* m'*' f De mandati natura eft etiam, vt fi duobus mandaui, vt
?
Portius communiattcftaturin Š 3 negotia mea, fi geflèrunt, quilibet tcnety {!!?
gererent 1
fi cog &soarczfcnt,rcccptlitttr* ŠM.
""• text.iin l.creditor, § duobus, fí manda. goß.digit cf
linremandata,& làprocurato% man í „ßoi√° $um; ita tamen, Wiííéïíçónueniatur, qui geftit'':
iiiiiiíiigiioi√e?
tocafud.l ôëunto&Cmiil*' ΚΕ*
Š dego, quod gelTit,fèd Bart. reprobat gloff.*i!''''
utu F'ocederein tutörc & curatore, qüi funtjicccffarij,fecu*
111.
aibusdifieri quiantumauh?' ux.ttv* ;
íin*
alatarcnttuf;"'"'■
-
"voluntarijs.
1 - -

fufcipienstantumdedolo,&gu'? „Xm u. “°dcclarafecundùm Doa communitcr,quòd ggggg

ficcrium
- -

5 nuncvidendum fs^""° jitngí

Quaevctfì viccfallitiapttatº; inquo contra ά;
-

§}$igniato;$âïínisgi$$ qu 'i fi
É tenetur infolidum, ctiam fi nihil iit d.c.u!°''
rô tantumdcdolo,&üipahta"°"* β atum,$.
-----, Paulus,ff.cod. -
uando -

fdct.giur. Vu 3
 6£a perm. Nτ€oL, M oz z. -

Quandoautcm plures funt mandatatij, quihbct proro

rum adminiílratione debent tcneri, & non altcrius, & tuc aui
cuilibet corum c(t concc{fà adminiftratio infolidum, & qu$
libet tenetur infolidum,vt l.pcn. ß.dc cura.dan.aut aon eâ c*
concefTa infolidum, & tunc quilibet tenetur pro parte,l.fi pw
rib.ff de neg.geft.Sal.& Do&. in kcrcditor,$. duobus, £man
da,ibi Bart. reprobat glo.
33 f Etiam ex natura mandaticß, vt fit appofitum manda
tum contra&ui, vekaétui ali- ui,cius naturam atfumat,de que
Cςph.conf.118.num.7 Gigas traà. de gentio.q 6. idcm Ccph.
confil.9i.nu.z.vol. i.vbi inquit,quodcifi fimpkx mandatum
defui natura fit reuocabile, tamen fi acccdat ad contraétum
irreuocabilem, erit etiam mandatum irrcuocabile, 1. ab cm
ptione,£dc pa&. & nosdiximusfuprà. -

34, t Ex natura mandati cft, vt mandarum, quod fit proptcr

vtilitatcm mandantis, cia&ioncm mandati contra tertium
non pariat, text.in l.crcditor.§.ad cum qui £mand.ibiSalic,
. Bartol.& alii.
33 f Item de natura mandati fa&i procuratori eft, vt poffit
probari per teftes,eft communisopib. la£in 1. 1. num.13 C.de
£ÉÉ Do&o. in H.2.Ci.2.c
.de procu. Crot.confil.83.num.i9,
ur.in addit. ad Paul. in I, olum.verfic.teflcs,C.dc procu,
Jaffred.dc communi,dccif.io9.Soarez fcnt, recept. litc.M.nu,
*7. Alex.confil.i 19 lib.3. col.pen. vbi ampliat, vt mandacum
ad matrimonium tcftib. probctur,Vant.tra&.de nulht.cxde.
fe&u inhab.feu mand. nu.7o. -

limitatur tamen fupradi&a vcgula in mandato fa&o à

principe, quod perfkripturas debet probari,nec fufficit per tc
ítes,vt per Salic.in l.vnica, per illum text. C.de mand. princi,
Ho.de Plat.inl. prohibitum.C.dc iurc fifci,lib.io. Nattâ conf.
4zo.num. 13. vol.z.
Limita etiam quinquc modis, feu quatuor, vt per lafd.
1.prima. _ ` -

g6 T f Et fucceffiuè notandum, quòd dc natura mandati eit,

vt nunquam praefumatur mandatum,etiam per fpatium mil.
Ieannorum,fcd illud allcgans probare dcbeat, Akx.confugi,
nu.4.vol.6.& con£1. vol â co} pen & un k fciendum,col. 4 ff.
de verb %3 & l.qui in aliena, ffdeacq.haered.Soc,conf.x,4.
col. 2. Cæpol.confil ciuil z6.colum.s.in fim. Ruin.confil.i,6,
colum.4.volum.4.& confil. 2$.colum.9. volum.4. Parif.con
fil.36.colum. 1.volum. 4 & confil. 47.colum 4. volum. 1. Go.
zad.confil.ii. & (cq colum.3.& con(ìl.96. nu. vi. vbilia ita ia
' his,
<!-- per M. NICOL MOz?
Quandoautcmpluit, funtmandaiaiif,i*tf^* hisquae funt parui praeiudicij, Dec.conf. 486.nu.s i.& confil. t.
rum adminiliiationcdcbcnttcntii,& nonuktius&tri
cuihbrtcorum titconccffì admuniflratio infolidum,&£/
libcrtrncturinlolidum,vtl pcn.fi dccuia-dam author:!!
concefTainlohdum,& tuncquilibct tcrtturpispiirli;i
tibfde arggii Sal& Doâ in Hcit&toi,%u,fri*
du.ibi Baifiçprobargla -
f Etiam éx natuúmn&ati*?, vt fi:appofummi*
numcontra&ui,vtHa&uiali uicius naturìalìmui,&$*
Ccph con[ut num.* Gigasttaâ.dcccnlio.q6 i$titú
coiifilsinu , voli vbiinquit,qucdciifimpkanitu
dcfunaturafit reuocabile, tamen fi acccdat adort'"*
irrcuocabilcm,«ii* ctiam mandatam kicuoaiti**
ptionc,fidc paá.& nosdiximusfuprà.
f&xaaùiamandatici, vt minditum,quoiiif*
vtiliiatcmmandantis, ciaêioncm mandationti"*
non pariat, text.inlcic&to, $aâcumqui fiuni^*
Bairot.& ahi. • $onÌ63. nu.i6.voi. 1. & con£i&.nu.14.
fitcmdenaturamandati fìåi prosunioné'*
probari pcrtcfic,eftcommunisopib.Iafinli fum% c.
procur.not. Dodo in Hz.C.dcproxu. CiOt confil&mum*
öur in ad$it ad Paulinki , cölum vafctdeC* p.
laffi«dd««ommuni,d«if.io, Sosiakat is*
k«ftmandium
*. Alcx.confilio lib.s colpcm.vbi ampliat.'
ad matrimonium tcáb. próbrius,Vanitivâ* nulltti*
frâuinhab.fcumand nuiro. - »i
Limitatui tamen fupradi&a kgh iam* Ê
principe,quod pcrfcriptüiasdcbctpiobaiia* fufcitja â
ftrsvtpcrSalic.inl.vnica.pcr illum test c&:m; í
lodeflatin! prohibitumjc dciuitfiici,lib* **
4zo.num. 18.vol.x. £!
Limitâ etiamquinque modis kuquitu*"**
lprima. äi?
}6 f Ea fucceffuę notandum, quòdd: naturam^ Σ
ytaunquam praefumaturmandatum,etHm refra* í
nu.4.vol.6.& confi.vollegunprobicdtbat.'*'?
kannoium,ígilla, à coïwrn & in} facndum,®**
d*verb oblig&l.quiinalicnm £aeacq hrrciS^«*'*'
col.s. cxpólconii ciuil:««olum * ififin Mum', 3.
colum.4.volum.4.& confil $olum , volum.*'*"*
fil3e,colum 1.volum , & conflat colum * Έ °"' de renunc &inę quoniam contra ibi cæterię prob.
sid conliii&Koù;&αί* ■*"*,
IO E M A N D A*t O. 683
nu. 19. & 213. Iafconfil. 14o.num.4. in 4.vol. Crau. conf226.
37.Cur.Iun. in tra&.feud.q.i.colum.z. Lauren.Syluan.confi.
35.num.$i. Nar.confil. 527. in i.volum. 3. Gramm.decif. to3 nu.
£}vbi attcltatur de communi, Alber.Brun. conf. $9. num. 3. la
cob.Leonar.confil.96.num.6. Alba.confil.67. num. io. Loffre.
de magiscommuni,confil.zo.num.8. Cagnol.in l.vcllc,num.
ii.ff.de regiur.
ibi de communi, Hippol {ing 323. Boer.decif.
*74. Balb. traâ praefcript. in 3.par. princip. if io.quaeft. ibide
communi, Antd.6abr.iecolle&. cómmuh. in verbo, manda
$um;g£ magis communi, villalo. in recolle&. comraun opi
lite Mânu.j.Ccph confii6, num. i6.vol. 1. Zoarez de magis
¢ommuni,fenfèn.recep.litéra M.num.31. & Io. Fichar. lite M.
num 7.&feq. Rol.confil.jo.num 46.volum i.vbi intclligit,
$*antiquitate non praefumi mandatum,quando poteft appa
rcredcgontrario,qüod non interuenerit, jurà per produ£tio
'simactorum,in quibus non apparet mandatum,vt per Ku!.
$$Praefump.io.yide Bapt.Martianenalcide praefumptDo
conf.z.num.2o. in
$ºn confil.i8.vbifuprà,diâam
"";'.Bcryar. tenetopinionem,num.439*
Diaz.ieg.4,1. Bertran.conf. 1.lib. 1 num.33. Mc
'° h conf.i.nu.7o. Hier6ab.conf.ss.num.39. Burf.conf. 131.
5'9 & $6.de magis communi, Bal.Sal.in 1.1 col.3. verfic.fed
P®*,quòdaliçuîêáôçôáìíîåém íáiinl.z.ibi,yfque**
Hilleännos,£; ex fal(in(ir.dicat quid velit Viui. libro9P*
°'niiun.q.367,fiuein Wędatum, Bolog 11.fiu $$.
%"**dmi.Soc.iun.confiso.nu.io.lib.3. & Fredéívafq illuft.
°nt;ouer.2.c.63.num.,. -
Limita dupliciter,vt per Felin.in c.ficut,de reiud.col. %
-
§in vicario,cuius mándarum praefumitur, & fic •*'**?
$hsmandatum, efTet perfona valde digna, vel in fen*'''*
?\tiqua,in qua prefumitur mand ÄÜîïçonfil.3*7yok*
'"''*;vbi
'*' ábfòlùètenet,
oritatem praefumiinferueniß mandatur*
reiiudicìae, vbi profertur res iggiga?; ctia
W*vllis
onae,il.1,aliis íîåííííí&íçâè
& ibi geftaig$;
Abb.poß fnnoc.no.de cleâ.c.3ü;m fuiff*no$,$
$indc ficuíáê; ud.c.paftoralis, §.quia Verò,de offide!s3:
£*$it defent.prola.§.vt autë,verf. & nota, fecundùm $;
`'"%Alcmäncipatione, i5i3alc,&efideinftru- ** É
%"*'!i,colo.ffd:iùçìÜÄúe Buripoß Hoft.in s** pr
c.
• - -
“Immuncmeft& opiniónem attcftatur, fiuc fenten** fij :
3^ (ir la
684 p ETR. NICO r,. M Ozz.'
de recenti,fiue de antiquo, fiue in praefcntcm,fiuein abfenté, fit;
fiue in contumacem verum, vcl fictum, vt declarat Fclin.d.c. · -

quoniam contra,col. 12. Alcx.conf.z$.lib.6. -

Limita tamen in vno cafu,quando parsaduerfà per oftcn i*l

fionem a&orum probaret de nullitate, quia probando nulli- 1; III
tatem, tollitur per confequens tranfitus in rem iudicatam,c. , *'
cùm inter, de re iudi.c.in noftra,de procu.ita Abb.inquitd.c. l$g
quoniam contra,col.iz.quod tameh intelligit,dummodoiu- |&è
ridicendi dc nullitate non ßt praefcriptum. ;,
Loffrcdus autem limitabat & dcclarabat fupradiââ com- I*.
munem opinionem in d.conf.zo.nu.8. vt non proccdat,quan …
do vltrà diuturnitatem temporis concurreret aliqua alia præ- di,
fumptio,de quo Nat.d.confil.3z6.nu.6.& per totum, volum, $i
3.ibi inquit, quòd licèt ex antiquitate temporis non probetur , y,
mandatum, tamen fallit, vbi antiquitati accedant alia admi- **
nicula, vel fi de mandato mentio fiat per verba enunciatiua, sua
& idem inquit fub num. 13. quòd poffeffio diutina & aducr
farijpatientia, facit mandatum praefumi cx curfu trigintaan- 't\)
morum. , …,
Sed Aymo Crauetta tra&.deantiquit.remp.in z.par. nu. *®,
38.pluribus modis limitabat, hoc eft, nouem miodis, quem re- ';
fert etiam d.Ant.Gab.in tit.de procu.conclu.i. ibi triplicitcr s,
ampliat,& decem & nouem modis limitat, quos per te vide- *',
re poteris, cùm rei demonftratae fruftrà adijciatur dcmonftra- *,
tio,l.i.ff de dote præleg. - 'st,
Scd quid dicendum eft de folennitate,prgfumeretúrnefo. *».
lennitasex antiquitate temporis? haec cft altâ & difficilisqug- , ,
ftio,de quaaliquiddiximuscolum. contra&us infcripta, in ',
7.art. & dicemus alibi:hoc tantummodò fcicndum,quod du- i*,
plex eft folennitas,intrinfeca,& cxtrinfeca:folennitas intrin
feca & fubftantialis, quae refpicit iuftitiam tituli ex antiqui- \;
tate temporis non praefumitur,vt tenet Gram.dexif79.nume. §,
14.Crau.deantiquit.tempo.par.3.in prin.num.zz.& feq.poft s,
Alex.Deci.&alios in locis per eum allegatis,de quo ctiam per *,
J3runum de forma folen.art.de probat,& praefump.formæ & ,,
folen.colum.9. verfic.vndecimò eft aduertendum. vbi dicit, s.
formam fiue folennem effentialem nunquàm praefumi, quia
fic effet praefumere ipfum fa&tum non folennitatem faäi,ô£ ',
quo etiam pcr Cache.decif.Pcdemon.173. fub num. 4.& dccif. ';
172. vbi plénè. Solennitas verò extrinfeca ex diuturnitate fcu *
antiquitate temporis praefumitur iuxta not. in l.fi filius. C.dc …
pctit.haercd.l.quiinalicna.ff.dcacqui.haer. «inlae;
— -—

p;tf. NIC0I. M077. . ,. . f£dc verb

ATo.
M AND emptio,&vend
oblig &- inDEc.peruenit,de .ibi Anto 685
aeterenti,Gurdeantiquo, fiue in Ętem,ę £££$AT; Felin.in ÉÉÉÉÉÉÉÉ
„„«incontumacem vcium', JHäum,vtd«uiitftim**
quoniam Årncolis Akxçonf**** M.
Š Šfecunda
& priuno É gucn
Pedem.d.dccifa 73 poft Crau,&
conclufio pluribus modis,
u!ta
íameninvnoaiu$n*parsadufâ facia
fioncma{torum probaictde nullitatc,quia fi&is-* niiî Š ex diuturnitate temporis tunc praefu
larem, tolliturperconiequ*!* tranfitusint<; iwais' É? aturnoncicntia
Valicôí '. f:ecus Ę & paticntia eius,decuius praeiu
Icientia & patientia, Rol. à
cum inter,dcrc iudiciu äofira,deprocuita Asię
ïnçontra,coli.quodtam*" intelligi,iumin* 218. 1n 6 Vδί ";';; ... Aiex. Pereum allc atis confil.
coïíôïò '& << conßl. 4o9. Doä I. C, quia mirti. Alcx.
iidiccndide nullitatcnon ftprxfcriptum ._,,. icci$i É conf.17.col. fim,& conf.vlt. col.4. verf.ptæ
isfcdusautem limitabá; &dcçlutabat jniíi*
- - -

munem opinioncm ind.con[:c.nusvtnon?"*

- it (ui:
£t åãîòî í conf. 176.vol.z. Barb.lararur,limitä
cöfss vol.2. & per alios
regulam $; ltem fecundo de do di&tam
go vi radiuturnitatcm temporisconcujfic iiquiæ;
fumptio,dc quo Nat.d.coníil;$tiu$&?*' num e$ hî, §ô olennitas ex diuturnitatetcmporis non praefu
sibi inquit, quòd licèt ex antiquitatctcmpoii**' i. Ę? praeiudicio agitur, vtputa, a
Inundatum, tamcnfallit, vbiantiquitati άπύ* F}cclarat
qyiatas
tui folennit
plum Ê Bast.exindiuturnitate
quaeft. mulier gratu?'
nonhabcns am
Åvelfide mandatomcnti? fiaty* ¢
&idcminquit fub num.$ quòd poÎtio iuris* √
Ę.col.fin.in prific.quem refert 3« fequitur
4. & conf.z18,nu. $. & feq.col.6. latè dc
materim
famjpatientia, facitmandatumprxium'° tuiíattig*
norum. • •...-. in *r*i*
ę;; eft,vbiagiturdiuturnitate
Affiic decif.i cemde preiudicio tcmporis**
tcrtii,vt Pcr
sed Aymocraurtta taad:antiquit? £ Soc.lun ζ .fin & deci[345 nu.$. Nat con(.i6z.nu.39.
pluribusdĘlimitabat,ho
&ícitetiam ccft,n"neibi$it
Ant.Gab.intit.dc procucondu! t;
Å&noucmm6%'%' fa** perpę £;;;;;';;$£$?
ionê non í #
É $
ere refpe&u earum ,
folennitatum; qu* non
rpoteris, cùmreiÅonìataeftuiiiaaiki*" tcruenire tempore contraétus, & quibus partcs
tiò,l.i.fi dedoteprzlrg. .-.i
10n potuer
:eft
S«d de άere:£ Š renunciare, Bart. communiter approbatgs;a
nu.zo.& fe √° ff.de verbo.oblig. Soçin confi.29.
-

leniùçantiqui tatetcmpoi* r\alia sit,; -

uin.confi en. volum. 1. loqucnsde tempóre 49. annoru'

íio $equaliqüiddiximuscolu" contiás ύ fca voli .154. volum. 5. Roland.à vallèconfil.9o.num.39.
7.art.&diccmus ííííímmobę ff*
plex&folennitas , qu* icfpicites¥
*a&fubltantialisintrini«* juflitiam titu $. sæ „$. declaratur diâa conclufio, quòd prae
taretemporisnonprxlumitur,'° Gam & §.ę trariü recipi; tansextemporis antiquita; probationë in <9?
On ïí, , vt per vifionê inflrumfti,fi í,odo dcbito in §°
...cntîdeantiquit tempoFat 3" ;iin numia ■;: Š
ÄÈÉÉÉinio;iip&rum*£"* sq*:, nií; o&to. fupradi&i, ; probatum Ę
quibus adde Alex. conful. t •
Ęiolen aitdepº**? £;{1*
folen colum , veris vnç? άaduciterquT, mi £ num ô &î Κάδύm.3.fuit $ .63.
formamfue íolennem cffcnti\" nunquing* Ä' colum. , *$'. c.ficut,nu 39 vçrft;rrigadus?
$. άζ :bcnèfareor,dereiud. AFHi&.decif.139. Ê
£ceffa prxfumcisiyium ftu' ôç $tatBiuMj $. deantiq tempo par 3.num. '7- vbi a '?
quoctiamprt caché.d«ifIgton;! f.ā &, '*ttendum Ę tamen :
17. vbi plenę. solennitasvcròcxttinl**': iugº,
.diccns,quòd in faâis de antiquo non prefumitu;
antiquitat*temporis prxfumituriusÍïçinlj* Jdt.** 0 cnnit
*$wbiconfiât dcfcriptura contincntc aduº* '; É
- - - -

pctit haered.l.quiinïafi&xquil* &inl £? -*

cucu*
 P ET R. N 1 cot., M oz z. … ;

defieiunt folennitates, quia tunc dicitur per rei euidentiam,

conftare de dcfeétu. Dec.confil. 142.num.3.vcrfi.& dato quòd
cffet praefumendum, Natta confil. 162.num.29. Rolan.à Walle
confil.z num. i3o.& confil. 9o.num.44. & (eq. Neuiz.confil,
83. num.$.& feq. Paul.deCaft.confil.8z.colum.3.vol.z.Socih.
confil. 46. num.37.& 41.vol. 4. Iaf.confil. 148. hum.7. & $.vol.
4.concludens antiquitarem fecundùm communcm opinio
nem cfTe ccntum annorum, fcd de hoc nos dicemus alibi
plenè. - -

f Demùm ex natura mandati effe dicendutn eft, vt obli

gatio mandati ad haercdem mandatarij non tranfeat, quia
Induftria perfonae videtur ele&ta, l. mandatum. ff mand.l.im
ter caufas,ff cod. mand. Bart. in l.fundi,$.ctiam,ffdeacquir,
poffefT. Fclin.in c.eam te, num.io. dc rcfcript.Scbaft.Mcdiccs
tra&. mors omnia foluit, parte 2. concluf. &6. & nos dicemus
infrà colum, fin. - -

** f Potefì addi, vt ex natura mandati fa&i procuratori fit,

vt mandatum poflit produci etiam in caufa appellationis in.
terpofitaeà definitiua fententia,in qua produci poteft nópro
du&a,vulgata l.per hanc, C.de tempo.appell. & talisprodu
&io mandati in caufa appellationis conualidat retrogeßa in
rima inftantia, Angel.confil. 292. & Crauet.confil.io$. in m.
§Â fed de hoc nos fuo loco dicemus, in 4. £Ì;
in materia iudicij, ibi meliùs cadit pun&us & articulus ille.
Ibi etiam dicemus, quando mandatum fuit produâumina
&is prt procuratorem, & non fuit oppofitum contra ipfum,
an pot{it vlteriùs opponi, de quo Grammat, confil.67. num.
s. in ciuil. ibi tcnet,quòd nó poteft vlterius opponi,idê Van
tius de nullita. fentcnt. ex defec.inhab. manda. num. 11$, ibi
vide.
Hoc tantummodò riota, quòd ex natura mandati fàâi
procuratori eft, vt in dubio femper cenfeatur illi mandatum
fa&um in negocio magis arduo & periculofo, argu. 14. f{. de
folu.quare fi conftituens plures haberet caufas cum Titio,con
ftirucfido procuratorem fe Gmpliciter ad caufam, quam ha
bet cum T itio,cenfetur in magisardua, vt per vant.de nulli.
ex defec.inhab. num 96 ibi criam an mandatum cxtcndatur
ad futuras caufas,nonalibi dicemus.

De accidentalibus mandati.
4S VMM 4•
■T
» E M A N b AT O.
-
p ETR. *%£#.---
*nnitates,quia fum* Iςlt i\
S V M M A R I A.
987

ę
conftarc dc Ę; É$.
jlis,.num.1). R0" f.
1 Pa£ia aliquando immntare fòlent maturam romtraäus
mandati.
«M&tptrlumcn &fcq. Nauig"*
3 sol: Scc* 2 Aliquapafia apponi fùnt prohibita comtraäui mandati,
num.$.& lcq. nfi lus num 18*"* 3 Mandatum pote$t reuotari ad voluntatem mamdantis,&
*;
conÄnis,
cludcns antiquitatcm Ę
& **°'*;fcctim communcmo;*
m03 dkdmuii* paétum incontrariummon valet,
*'; „tum annotum , fcd dc hoc
nem cllc cc
„J.ij.f.diccndum in $ EN io ad quintàm columnam eiufdem vltimi ordi
- arura ma - at, qu? - nis, quae eftinfcrìpta dc accidentalibus, & accidenta
y, ntio Denì'ìnàinfir*';
min!ati ad hxr ;*;
tum f man lia accipiuntur (vt diximusfuprà) pro his, quæ effe &
abcflc pofiunt praetcr fubicéti corruptionem : excmplum de
1n 2u!iia
C ;ction*! paâis, iuxta gloff. in 1. paéta conuenta, ff. dc pa&. quae paétà
- «od. mam
rei caula» muiii. j aliquando inurare folent naturam contra&us mandati, gl.
Ät fainomni*
„a mors inç$?'
foluit, ?
artc 2. tui,
si* in l.ti remunerandi, $.apud Iulianum,in verbo,periculo fuo,
tf : r.^;^ro ufit £mand. & fi aliquando immutare folent naturam manda
i*;ji, „t exnatur? ninô„;f;£ipro;u'*"
-

otc.
.nm.

•_'
;|;;;*; - - *
a? ti, ergo non fempcr immutawt, & (ic quando noa immu
tant, íunt accidehtalia, quia polfunt éffè & abcffe præter
1. vt m 'Κ; Ägidifìf*
o&ucipcr'
-

fubicäi corruptionem:& inteliige,& declara,vt pofíintf ap.

í' paâa contraétui mandati, dummodò fint paéta licita &
onefta, nec contra fùbftantiam & naturam mandati : nam
aliqua pa&a apponi funt prohibita, vt fi fiat pa&tum de non
subcahdomäädatum,qüod pa&um non valèt, iuxta Barto.
inl.cum prccario,ff.dc precaiio.ratio cft,quia talc pa&um vi.
detur contra naturam intrinfecam mandati, quae eft,f vt pof
fit mandatam reuocari ad voluntatem mandantis, Bartol.in
l.fi verò,$.fi mandauero, fímand. faciunt di&a per Coua.lib.
i.vari.refolut.iur.c.i4.fub nu. 16 dum ibi inquit,quòd quam
uis morte mandantis mandarum ad pias caufas non expiret,
nec pollit ab hærede reuocari, non fèquitur per hoc, ipfum
mandatorem, durn vixerit, mandarum id reüocare non pof
fe, cùm ca fit mandari propria natura, & conditio, vt fibe
ft rcuocari à mandatore poffit, fubdcns, quod mandatum,
Quod durat, femper reuocari poterir, nifi'à lege rcuocatio
fuerit prohibita, quod an verum fit, vide ibi euiii, & nos in
fàdiccmus, colum.fin. in princip. vide Scbaft.Mcdices traâ,
moisomnia foluit, par.z.cóncluf.64.

Quæ aâio dctur ex mandato,

• • . , . . 8 V M M A.
 PETR. NicoL. Mozz.
S V M M A R I A.
i
1 Excontraétu mandati datur duplex aëtio, direä4, &
tohtr.t714. - -

2 si mandaui tibi,vtfumdum emeres,fi mea intererat, e

mi teneberis,fe, ììs fi non intererat. , .
3 Mandans debet cauere,ne in libello fùopetatrem, quam
mandauit emi. - -

4 Imagtiomedireäa,qu4 datur mandanti contramandat4

» rium, vemit dolus,culpalata,leui,& leuißima.
* Contraria aiito mandati datur mandatario ad conß
quendas expenfàs,qu£ fecit occafione mandati.
6 Si cafùs occurrat, quia à latronibus mandatariusfitffol*
atus,aut naufragiores amiferit, mandam* mon debet da
mmum reficere. -

7 Aëtio contraria mandati datur mandatario adcon/eques

dam mercedempromiffam.
* Mandatariuspote$t agere aétione mandati, fiue adim
pleat mandatum,fiue aliquid æquipollens faciat.
9 Aëtionem mandati quis momhabet,mifiproparte.
C A P I O fextam columnam, quaeeft infcripta, quae a
&tio dctur ex mandato ; pro cuius declarationediccn
dum, ex hoc contra&u màndatif duplicem oriria&i
nem,fcilicet direétam & contrariam, A&iodire&a datur má
danti contra mandatarium,& competit regulariter,cùm coc
perit interefTe eius qui mandauit, l.fi procüratorem, $. man
dati, ff.manda. D.GafparCaballinus in tra&a.decuiétio.%4.
nurm. $.
Sed fi nihil intereft, ceffabit, & catenus competit, quate
nus intcreft : exemplum, f mandaui tibi,vt Ę cnncrcs,
fi mea intererat emi teneberis, fi tamen ego ipfecundem fun
' dum enai,vel alius mihi cmit,nec aliquid mihi intereft,ceffat
hæc aëtio. Pariter fi tibi mandaui, vt negocia, mea gcrercs,
quamuis nemo gefferit, nulla eft a&tio, fi fiihil perit, aut fi a
lius idoneè geflit negocia,ceflàt hæc a&io, in qua aâione be
nè verum eft, quòd cuenit, vt mandatarius, màndatum com
pcllatur cxequi, & illud quod dictum cft, a&ionem mandati
noll
_— _T
DE M A N DATO.
6**
„em Nicol. Mot* nondcberedari,nifi quatenusintcrcft.Limitaturin cafu,quá689
; y M M A R I A. • • . .
do fideiuffor libcratus ex caufa donationis remuncratoriæa
,,aridum alii l*uplex ú,i* io.diftá,0 git, nam tunc datur aâio mandati contra principalem dcbi
1 torem ad totam quantitatcm,in qua fuit liberatusfideiuffor,
Ę ac fi pccuniam dcbitam a&tualitcr foluiffet, pertex.in
?qntrari
-'
4, tttff!
mundumfihi."fnlmtnnt,fnurrr*,
- £.
.idcm que.§.fin.cum l.feq.ff. mand.quem text.animaducrtit
& notat excellens ÉÉ. Caballinus in tra&. decuiétio.
Āri,%ijfu" fíaper* -
3.4.num.4.
Mandmrat/' jat (4uere,Mt1 Et circa hanca&ioncm notandum,& perpetuò memorie
mundii
1 it dil; 1. j(■nfft
;...nunai* tenendum e(t illud,quoddocet Barto.inl.fiprocuratorcm.$.
mandati,f£mand.vbiinquit, f mandantem debere cauere&
ΤΆ,αι* &; legi$mi,
££,md aducrtcre, nc in libcllofuo pctat rem, quam mandauit emi,
rium,y tnit dolus, uf*
-

£ J£* *

quia cùm ad illam rem ÉÉ contra mádatarium a&io

i4 affi^ md áufi, nem, fedfolùmad fuum intereffe fuccumberet, de quo cafus
g!.s;inè,qu* ęΣH,É
-

μgnu4 f -jT-. •, •rlitu:fi

eftinladcomparandas, ibi gloff. C.mand.& Bart.docetfor
mamlibclli,d.§. mandati.
SI 14fi. αιηrrit, 4// ria* -

4m/ttii, f Item nota,quòdin haca&ioncmandatidire&a,qu£da

„Arnufá*'* turmandanti contramandatarium,venit dolus ciusculpa le
mumftfia* „niuridftm „uid* uiffima,&punitur. de omni nanqucculpa mandatarius tene
Aáipto…rmar £ur,vtinquitglo.in §.pcn.Inftit.mand. & diximusfuprà
,co
ritat!i4mrjfjJ!
μmntrttdt*?'' ff.„£/f/.paífiont munditi, μ* lum.4.eod.ord.
- -

;
tQontraria verò aëtio mandati datur ad confequendas
, Mandufti* pot*$£
:{l£
'*'
Âliquid jaf
aqu? uit $. , quas fecit mandatarius occafionc mandati exe
:£
% A(fi
f,
quw Åjjf"
qucndi.
fSi verò cafusoccurrat, veluti, quia à latronibusmanda
fariusfit fpoliatus, aut naufragio res amiferit. vel languore
fùofuorumipfeapprchcnfuseiogauit quædaia,hgcà mánda
C A.
pio fextam co\wmm
aiodc turcx manda to
ÉÉ non funt, l.inter caüfas, $.non omnis, ff.
torefibi
Ę quodiximusfuprà incolum.4.ordinisciufdem, ibi
dum,ex h9 Vidcas. -

1 gite&tam
„.m,fcilicc*°'' f Datur autem hæc a&io ad confequendam mercedem
a.nricont'? inandata'ì - liii* ÉÉÉÉÉ; loß.in $.fin. Inftit. manda. & in l.
act
paiti'manda ę, a1C4 Älarium,ff.eod.mand. licèt enim mandatum dcbct cffe gra
. p.Galg £uitum, aliàs tranfit in locationem, tamen promitti potefta
$ati,f.
f;$it,& a £quidnon tanquàm merces, fed tanquàm Ê; quidam, a
arg, fi nihil intcrct, s, manda!
- -

liseffetlocati6,vtdixi, nifi fine merçedeidem faâurusfüif.

• nus intc*
e(t : Š m. $yginquitgloflin».i.& $.fin.Inft.mand. gloff.& Do&.in
ìa inte'*'*''j e¢â ' l.i.C.mand.

Ę ç? iis; f Et fciendumeft. quòd mädatarius poteft agerc iftacon

haec *?.? ll1 Ę „âio,in
tffia mandati aâione, fiue adimpleat mandatüm, fiue ali
quidæquipollens faciat,l.fin.£miand.
Ę. g: i£ fEtaducrte,quòdaaioncm mandati quisnonhabet,ni
$úndi u%$ u Xx fi pro

Äìae* &1
 ©96 PETR. Nrcot. M622,
fi pro parte, qua quis fuit hæres, & iíê haeredcsdiuiditur §.
%9;!;Prohæreditarijs.C.de
$.fi fidciuffore. ff.mand.
haercd.aâio.§¤Éi haercdcm.

Quomodo annulletur, foluatur,&H.

niatur mandatum,
S V M M A R I A.
* Soluitur mandatum reuocatione e.parte mandamti, }
2 Quando dicaturres integra.
3 Aga- aliquando reuocatur expropè, aliquando t4
Ctte.

* Qgafihtiuftacauféreuocandi mandatum. -

1 3 Annullaturmandatum renunciatione e. parte mitand4

tarij. -

6 Soluitur mandatumfinita caufa,obquammandatumfa

tium fuerat. • . … - -

&;
7 Finitur &foluitur mandatumfinitadio,ad quam confti
tutumfuerat mandatum.
* Finitur & ßluiturmandatum qualita mutationeftatu,
impeiu/reffeétu vtriufque.
9 Mandatumprocuratorü intelligitur ipßiurerewcatum
fmutationecomditionis eiusim deteri„,
uo Comcordatio opimohum.
wr Finitur &foliiitur mandatumfaum,fùperuenientt,
aa Finiturmandatumperfententiam,
r* Fititur mandatum, fifiat affinit.
14 Solitur mandatum, fiàiudicemandatmi inter4iatur
officium.
of Mandatumßluiturpercomparitionemdomini.
»6 Cautelaeit adhoc, ne reuoietur mandatumfaííumpro
curatori, vt quando comparet dominu,femper dicat, **•
fraretlocationem procuratori*.
17 *euocatiomandatideletintimari aduerßrio.
vt $oluitur mandatum morte ciuili,
1y fimi
 pgtr. NICOL M677. ., τγ β M A N D AT O.
69
£proparte, quaquis fuit haeres,&intcr Ę iy flnitur mandatum alterius mortematurali.
aio, lpro Ęìcdeharduâio $alitilus* 30 Amplia iffam regulam quinque modü.
§.fifidciufore. £mand. a Limitaregulamfùpradiétam (vtfiniatur mandatum al
Quomodo annullatut,foluti$i terus morte) tredecim modi,vt ibi,
niaturmandatum | C;fcripta
P I o feptimam, & vltimam columinam, quaeeft in
,quomodo annullctur,foluatur,finiaturq; mam
s y M M A R I A. datüm: & pro eiusdeclaratione dic,mandatum annul
;„„„ mundatunrtuxati***" lari,& folui pluribus modis,de quibusinfrà.
duaturrtfintgr4 J.--h'
f Et primò foluitur mandatùrcuocatione ex parte man- !
• dantis,§.fe&è,Inft.mäd.fienim reintcgrareuocatum fit,man
$imum aliquidrrtu**" tqti£,aiu* datum cuanefcit, cùm mandatum reuocetur ad voluntatem
citè. alimal mandantis,Bartol.in l.fi verò,$.fi mandauero,ff.mand.quod
m -
inunda proccdit etiam,fi fuerit faâum cum pa&o iurato, ne reuoce
4;

J
:Ę apris
-
*i tur,Bart.inl.cum precario,ff.depreca. Do&orescommuniter
ih c.fin.deprocu.in6.Sebaft.Medic.tra&.mors omnia foluit, -
!.' par.z.concl.64. Ruin.confil.115. vol. 1. & intcllige, vt ibi per
6
£- nunliujiu „Apamai* tum,vt tamen declaretur voluntas. Vanti.traét,de nullit.tit.
de nullit.fenten.ex defec.inhab.feu mend. num.158. dcclarat,
Vtr4f. - # vt per eum.
7 £#.---Au** -

Limitad.3.re&tè,fnfti.mand. fecundùm Deciinl.fingu

tutumfurtafIuturma ndiim „a
tfiM,
* nemandatarij,quia tunc non poffet reuocari.
•* . . la.ii aria,ffficert.pet.nifi mandatum interuenerit contcmplatio
iufque huiyisita* fQuand o autem res integra,
dicaturquoties diximu s fuprà col. ■
impiiwrtfftì* mirifjit. tlli 4. quòddic itur res intega, princip ium rei gerend a
■M prwutuir* st giu mandatarius non dedit, d.$**&*,vbi glofi.inftit. mand. & in
/ únditioni liyiwdtiffi* hocdiffertà cæteriscontraâibus,
* $untur, qui ab initio voluntatisdi
fiunt,l.ficut,ff.dea&
mutati*nt iaaaimofiiff -
expoftfa&o ncceffarij .& oblig,
10 cancordativopm,
luitur fff
ì μή* $tatio eft, quia non ftatim intereft, ideò non ftatim hific
finitif &ßlui
- _ -
fMffl. indcnafcitur obligario, quæ ex intereffedatur, l.fiprocura
I. É ÉÉ [/! Ê. $. fimandatia&io,f£mand. & dcclarat gloff.in diâe
.re
1 ɤ% Šalari*
t Etnota, quòd aliquando mandatum reuocaturexpref- •
;4 Ἀedanf* -
53liquando tácitè,dequofuprà inord.diuif. colum.expref
reuocan man-
h& taciti mandati diximus. f & iuftg caufae di 4
JJ ÉLiuipart
Eem? ;t f%wf*I» *tum,funt inimicitiae,furor,affinitas, conditionis mutatio,
, qua minùs idoneus fa&us cft mandatarius ad fuftinendum
5°30ciamandati,l.qui feruum,l.fiquisalicui, £de acq.haere.
1% aratri;" quni :t. '.: „lunffi *mandatum,C. mahd.l.item, cum feq.ff.de procu. fedvidca
musgefingulis.
Ę.Šriar? - - •
l fssciiiidòannullatur mandatum renunciationeex par- s *
m ****
j, *#mtti
siluiw padui q* Xx a tc man

!
 PETR. NtIco I. Mozz.
te mandatarij, fiquidem mandatum fufcipere cuilibet libe.
rnm eft,fufceptum autcm confummandum, aut quamprimú
renunciãdum,vt per femetipfum,aut peralium candem rem
rem mandato exequatur : nam fi integra caufà eandem rem
explicandi mandatori non feruatur, putà fiincœperit man
datorin coloco effe,vtampliùsexplicarerem nonpofIit,má
dati erita&io: igituraut ftatim cftrenunciandum (nifi iufta
caufa impediat)äut confummandum,$.mádatum, Inft.mád.
l.fiquis,§.qui fufcepit,ff.mand.
fTertiò finitur & foluitur mädatum finita caufa,ob quâ
mandatum fa&um fuerat,glo.& Do&. in c.fi pauper,dcprae
ben.in6. vbi fi Papa mandát prouideri dcbenéficioalicui cle
rico pauperi, iuxta fuaeprobitatismerita, & ille clericuspau
per aliudbcneficium fucrit affecutusantequàmfit prouifum
áebencficio, epifcopus nontcnctur dc caeterò prouiderc fibi,
cùm ceffetcaufà mandati. -

+ f Quartòfinitur & foluitur mandatum finita die,ad quâ

conftitutum fuerat mädatum : nam etiáfi per iudicem proro
getur, nópotcft;procurator ampliùsagere, Io.And.in add.ad
Spcc.tit.de procu. $.ratione,col.$.c.cùm olim, il.i.deoffi.de
lég.c.fignificauit, dc appellat. c. fi quem, de procurat. in 6, l.
qüi mutuam, $. non idcò, ff. mand. Aegid. Bcllamcra con
cluf. 13$. -

f Qujntò finitur & foluitur mandatum qualibet muta

. tionéftatusin peius,refpe&u vtriufq; l.ficum.& l.cùm quis,
£de folut. ibi Barrol.l.conficiuntur,f£de confirm.tuto.facit
c. fi quem, deprocur. in 6. & 1. patcr, §. fin. C. deteftamcn.
tutcl. l.cum qui, §. qui filio, vbi Alexand. ff.de verb.oblig.
& in l.roga(ti, §.fi fugitiuus, vbi Iaf.allegatalia iura,colum.
1.ff.fi cert.pct.
f Ex quoinfertur, quòd mandatum procuratoris intelli
gitur ipfoiure reuocatum mutationcconditioniseiusindcte
íius, putà fibannitusefficiatur, vel ribaldus, Iaf.l. fàncimus,
num.4.C.detcftam. Soc.confil.i7z.lib. 1. Anton.Gabr. tit.de
proc.concl.z. num.7. contrarium tenuit Cym. in l.mádatum,
q.3.ff.mand. Spec.tit.de exc.%. 4. Roman. inl.fundi, ff.deac
MO quipofT. f poffet tamen concordari vtraqueopinio, vt man
datum rcuocctur ipfoiure,quoad mádatarium, feddebeatin
timari illis, cum quibus mandatarius contrahere debeat, vt
infrà dicemus.
Declara iftam regulam, quòd mandatum procuratoris
intclligitur ipfo iure rcuocatum mutationc sonalis;eius
in CICtC
 I) E M A NT) ATO.
indeterius,vt per Iaf.d. §. fi fugitiuus, vbi ampliat & limitat 69?
pluribus modis,fequitui Diazin reg. 412.
fSextò finitur & foluitur mandatum furore fuperueni
enti
dca
, Bart.in l.qui feruum,ff.de acqu.haered.;Bald.l.fin.ff.$.i.
dminifl.tut.
f Scptimò finitur per fententiam latam, Bart.inl.fipro
curator,ff.dc proc.
f O&auöfinitur fi fiat affinis,l.autaffinitate, ff.de proc.
&exemplificain cafu,dequo Bart.inl.nonfolùm, §.fi man
datomco,£dciniur.vbi } mandaui tibi, vt hominem occi
dcrcs,vel aliquo alio mododelinqueres,&per multum tempo
tis, & pcr multos annosftetifti, & pofteà commififideliéü,
dubitabatur,an cgo tcncar? & fccundùm Inno. in c.ad audi
cntiam,ext.dchómic.dicendum
eft,quòd femper tenetur má
dans,nifi mandatum fitrcuocatum tácitè,vel exprcfsè,putà fi
fccitparcntclam cum inimico, vel pacem, arg. I. 4. ff.de adi
mcn.leg,& fic vides,quòdobaffinitatem cenfeturtacitèrcuo
catum mandatum.
f Nonò foluitur,fià iudiceeiinterdicatur officium, Bal.
mandatum,q.1.C.mand. -

. f Decimö foluitur mandatum per comparitionem do

mini,reuertentccnum domino,mandatum videtur reuocatü, 13
*$ibi gl.& Bar.inl.qui mutuam,§.non ideò,f£mand.ibigl.
ifiingii quòdaut pof reuerfion dominu ipfefufcc
t, t em s pit
admifiift rationem,& procurator definit, tunc mandatum eft
*uocatum,necvires reaffumit,licètdominusfeabfentet, ar
£'m.l.fiquiscum procuratorio, $.fia. £deproc. Aut procu
ratorpcrfeuerauit in geftioncdomino patiente, & non con
tradicernte, veletiamíconfentiente tacitè, vel exprefsè,& tüc
"9ngicitur finitum, nec reuocatum mandatum, 1. vtpropo
Pi$£denupt.nifi illud fuiffetfaâum ad tempus, quód tèm
Pusfinitum effet,tex.in c.fi quem,ext de proc.lib.6.& diftin
£*\tibifacitl.item quæritur,$. qui impleto,ff.loca.
fEtideò cautela eít ad hoc, néreuocetur mandatum,vt (i6
| $"*ndo comparet dominus, femper dicat, citra reuocatio.
£l "*" Procuratoris, vt docet Ioan.Andr. in c.fi quem, de pro
cur.in 6.
fPebetCyntam reuáda
ocatum man3.C i int
dat.ma aduit.
erfdee
f
ccundùm .inenl.m tio,q. nd.ima ric.t
& Spc
arixe.
o,
17
84 vctfic.&fiiudex, de quo videSalic.qui plenè & diffusè in
“ndatu
■* m,num.i8.£mand.ibietiani Bar.in uit, quò rc
d
£ “satiomandatinon praeiudicat procuratori
ij* • ?adeius noti
Xx 3 tiam
.

|
l.
 P ET R. N I €oL Mozz.
094tiam non perueniat, Capra fuisregu.concl.39.vbi ponit regu*
lam,quòd gefta pcr É; rcuocatum ipfo procura*
tore iudice & aduerfario ignorante,valent, & tcnent : & am
pliat quadruplicitcr,& limitat fex modis.
f Vndccimò foluitur mandatum morte ciuili,vt per Do
&o.commu.inl.poftlitem,£de procur.
f Duodecimò & vltimò, finitur mandatum alteriusmor
19 te naturali, fcilicet mandantis, vel mandatarij, l. inter cau
fas, f£mand. Bartol. in l.£andi, $ etiam, ff.deacquiren.pof.
feff. Felin.in c.cam te, num.io.de refcript. quando rcseft in
tegra, §.item fi adhuc, Inftit. mand. l. mandatum, C. mand.
Imola in l.qui in aliena, $.isqui, verfic.item nota,ff.deacqu.
haered. Abb.c. mandato, colum.z. de procur. Socin.confil.3i,
colum.7. volum. 1. & confil.i7z.colum.S. Rota decif.349. Fc
Jin.inc.relatum, colum.i. de offic.deleg. Socin.regul.258. vbi
limitatiftam regulam dcccm modis, §äÄÈÉ; li
mitat tripliciter, Anton.Gabr.qui plurescumulât, tit.depro
…
cur concluf.2. qui ampliatiftam regulam quinque modis, &
duodecim limitat, Scbaft. Medices tra&. miqrs omnia foluit,
ncluf.64. vbi quinque modisampliat,& tredecim li
par.z.coTua
mitat. utem omnia recolligendo, & addendo, & fuccin
&tè declarando.
f Primò regulam iftam amplia, etiam fi effet in manda: ^
-

to delegantis, qüia morte mandantiscxpirat mandata iuriß

e
diétio, &gratum,d offic.de leg.&
l.& quia, $.1.ffde iuri(Jic.
omnium iudic. Specul. tit.deiudi.dclcg. §.rcftat, verfic. item
mortuo mandatóre, ibi Io.And.in addit. Caldcr.confil.4. de
offic.deleg. Cyn.in l. mandatum, in primis verbis, C. mand. s.
r

Iafon inlimofe maiorum,num. 4.& . .dciurifd.omn.

ncm fium $.ff cr,
iudic. ibi extendit ampliatio iftam quadruplicit & fe
ptemPri itat.
mò,slim
modi vt proc edat etiã in delegato Principis,vt per mo*
tem Principisrc integra expiret màndata iuriffiâio,c.rclatii, $
de âÄÈÉÊ .gl.in d.l.more,in verbo, principalitcr.
Secundò extendit diétam regulam, vt etiam de confenfu
partium non poffit poftcà illed€Ìegatus vltrà proccdcre, glc
cùm veniffent,in verbo,egerint,deteftib.
Tertiò,etiám fidclegitus& partcsignorarét mortcmd*
legantis,tamen ipfo iurè extingúiturf£fi o, glo.in b£j*
gatipct.
deleccr.
quiin prou inci a,in
roba verb
ntes o,ignoraffe, rium Bart,& Caft.
d.l.morc,rep lnno c.contra tcn cntcm c.licct
in

vndiquc,deoffic.dclcg. Quarto-.
 *.

Y)E MANDATO. -

€\ugrtò extendit, vt proccdat ctiam in delegatoad vni 69}

uerfitatcm caufarum.
Limitat primò in mandato inquifitorum haereticae pra•
uitatis, quòd re integra non extinguitur pcr mortem man
£fuos
morc.
fidci, c.ncaliqui,dc hæret.in6 Ange.Caf.in d,
-

Sccundò fallit in mandato executorum £i; Apoftoli

cae,vcl Imperialis,c.fifuper gratia,dc offic.delcg;in 6.fecùs ta
mgnin mandato priuilegijgratiæ Apoftolicae,vcl impcrialis,
c.fi.de offi.dcleg in 6. Aiigd.l.moré.
Tertiò limitat,quando mandatur aliquid alicui,ad quod
Qmninò tcncbatur ncccffitatcofficij,vt pcr gloff.d.l.morc,ubi
Bart. &alij Do&. -

Quarto limita, quando moritur fubdclegans, fed pri

mus, qui delegauit, àdhuc viuit, quia cx quq rcmanet radix
iurifdiétionis,âurat ipfà iurifdi&io, Ange.d.l. more,Innoc.c.
licet vndique, dc offic.dclcg.dicfecundùm Bartol.in l.z.ff.de
cura.bon.dan. -

Quintò limita, nifi delegatio efTet faâa fub nomine fo

disApóftolicæ, cùm fede Apóftolica nunquàm moriatur, c.fi
gatiosè,dcrcfcrip.in 6. Bal.Ang.Sal. &alijd.l.morc.
Sextòlimitatfecundùm Inno.in d.c.licet vndique,quam
dodelcgatioficrctfubhac forma, quoties mandantém abeffè
fontigerit,vcldonec adfereuocauerit,tunc pcr mortem]man
dantisnoaextinguitur, text.in c.fi dclegatus, de offic.dcle
ga, in 6. -

§cptimò fallit,fecüdüm aliquos,in legato delatere, quia

rcintegra non expirât delegatio, c 2.do
Ęgriente Papa,etiamnecc oiigregatioCardinali tcftta
kmlegatümreuocare,fçcunániSpcc. tit. dedcleg,ümpo
$ig; dclc gifi $. Imò
§.finitur,
Y*f£dnun quidfcdevacante,gl.c.i.defchifmatin6.iaf
au
“in
%'atqui
alist, tale limitationëm non faccrc ad propofitum,
• - .
, ...is.vt
prim Iw legatusdmelaterccenfetur ordinarius,t ex.iiid.c.z.de
„3islim'' „At egì* offic.delegíequovidecumibi.T,
„$cuíáòrégulam principalem amplia in mandato fub
√4 mórtcfubftitucntisexpirat,Oldra.confil. 130.co
Intcllige,vt mortefubftituti expiret mandatum,& fubfti
“ntigetiäm, quandofubftituens iurc proprio fubftituit, vt
“ndofa&us &f dominus litis, non áutém quando fubfti
"'*•xpoteftate, feu facultate fibi dataà principali: tunc e
“sonattcnditur mors fubftitucntis, famoä principalis,
Cardin.

|
 696 P ET R. NICO L. MOzz.
Cardin.Clem.fin.quaeft.is.dc proc. Dec.& Felin.c.relatum.de
offic.deleg.Rom.1.2.§.fed fi qüis, ff. de donat. Bcllamc. dccif.
6. Franc.c.i.$.licct,deprocur.Ruin.confil.74. volum.3. Rota
decif.414.
Tcrtiò amplia,regulam principalem procedere etiam in
fauorabilibus,Felin.c.licet,deoffic.deleg.
$ë amplia regulam principalcm, etiamfi procura
tor effet conftitutusad donandum alicui ex caufa renunciati
onis,not.Bald.l.fi quidem, C.dea&io.& oblig. laf.l. eiusqui
prouinciam,col.i.ff.fi ccr.pet.
Qujntò amplia, vt proccdat talisreuocatio mandati, etiâ
quod procuratori non fit intimata, & fic fiue procurator fci
uerit,fiueignoraucrit,Clem.i.de renunc. ibi Imo.Feli.inc.ex
É refcrip. Bart.l.fiprocuratorem,f£de procu. Caft.inl.
undi,%.itcm,çum glo.ff.dcacqui.pofIefIFaber §.itcm,Infti
tut.mand.
21 fLimitaverô iftam regulam principalem, quandoa&us
perficicndusconfertur poftmortem,glo.& Do&.l.ma ndatü, 1.
C.mand.l.mortis caufa, §.Titia,£deäona.cau.mor.gl.l.fi.ff. Is
de folut.Bal.l.fi defunáüs,f£deprocu idem Bal conf.j7.yol. |.
- 5. Alberi.l.fi verò,ff.man.Soc.conf.6o.volum.i. Aret.conf.66. |:
i \ Ruin.conf.7.vol.z.Cor.conf.86.vol.4. Deci.leius,3 placcbat, Is
-
.
nu.8.ff.ficer.pet. Fcl.inc.relatum,col.i.ff.de
in l.intcr caufas,col.i.ff.mand.
ÉÉ Sali. ].
ú,
- Et fkiendum eft, quòd mandatum confertur generalitcr ù
| poft mortem tribus modis. *;
i Primò, cx natura aétus, quando teftator aliquid mandat 1*.
| hæredi: tunc enim confirmatur,morte non reuocatur, l.cùm }),
pater,§.mando,fi.deleg.z. `j
Secundò.ex naturâ rei,vt quando teftator mandatfepeli- };
ri, nam tunc folùm poft mortem mandatum ccnfetur,con- },
ferri, l. fi verò, $ fin. ff. mand. Bald. confil. 57. nume.7.;vo- |,
lum.3. - - §
Tertiò, ex forma verborum,tunc etiam poft mortcmdu- £;
rat, donec reuocetur ab hærede, not.l.mandatum,in .oppo
1 fit.C. mand.l fi dcfun&us,f£de proeu.l.fundi, f£deacquircn.
1
ofTe(II.cùm pater, 5.Maeuio, £deleg. v. vt eft mandatum de
ôïíåóôçãïíôïóôïíôáôïí. 57. volum. 3. Captain §.
tra&.execut.vltima.volunta, infexto membro principa, nu- is
mc. 17. M.
secundò limitaregulam principalcm,quando mádatum s
fit fupcr co, adquod quis dc ncccffitatc tchctur, tunc enim is
mors ,
 —

- IDE M A N D A TO. 697

FTR. NICO §íæ* mortemandantis non expirat, Bart.l,fi defunétus, ff. de pro
*ardi
4 Cmr .cem in q*££* Ê;n. ÉÉ i;ir:&
(;i(iquis, volum;im, c.
cu.l. 1.§.fed fi quis,f£de donatio.l.fundi.ff. de acqui. poffeff.
Salice.l.inter caufas.f£mand.& l.mandatum. C. mand. in ii.
$i$t;£Åunoni*
M. I w. 1- •• - dùm ;
oppofi.Imola l.fundi.f£deacqui.pof.Bald.conf.37. vol.3. Ro
máconfi.vov.Soc.reg. 134.Marfi.fing.44.Rom. l. fundi ven
dcvf4t* . ,. indipalcm protia: ditor.ffdcacquiren.poffeff.ibi Caftren.in §.fi amicus, Alex.i
Tertio
-'
*££££; in.c.licct, -
bidem,col.i.Abb.conf.7.Cardi.in c.quoniam,ibi Abb.de offi.
,„…busf*'** împrincipik": dclcg. lo.de Platea in §.reâè,Infti.mand.Anch.Clem. in fine
„roampliat{3onandum?£iicuiexaui? derenunci.
- ;. lafltu*
„i;#*#**
s,m0t.
ÉÉÉ $.Éttali rorum
Tertiò limira principalem regulam in mädato fa&o in
ftitori,quod non reuocatur mortê mandantis,etiam fi res ef
fetintegra,dummodò incoeptü fit in vno negocio,& fi fit fa
uintòamp; ā ;;intimata, &fic £I. Riini! άum mandatum inftitori,tanquam vniuerfàlead ncgotia,fe
cùsfi mädatum generalc,prout declaratSalicetus, lintcr cau
íígnorauti'; cm.1. Éc. IDiu"
ę ,,,„
-

íÉÉÉÉÉÉÉÉ;
uerit, ÉÉÉÉÉ - ÊThajia* fasf£mand.cft gi.fi.in per epi
ftolam.f£de acq.haered. Bart.l.morc,ff.dciurifd.omn.iud jÉ;
É ímíum 3° &acqui?”
Alex.conf.z$.Cynus l.mandatum.C.mand.Card.c.quoniam
fundi,y.iiv* ■) • !

tut.mano „Mamregulam
ípoííing?
o
pii;i;£
â cau
Ę Abbas,quaeft.7.dc offi. dcleg.Ruy.conf.11$. vol. 1. Ancha. Clc.
££
mcn.1. dercnunc. nificum mortc mandantis fequeretur mu
[imitavtt;
1 tátio ftatus, Do&o.communiter,l.eius.ff.fi cert.peta. Ioan. de
£ì 1. Ę procu!
rf. ja&usconfe" Titia,ff.dc"'j,«o^ir* Balc
Platea,& Ang. Aret.in §.re&è,Inftit. mand. Fabét in $. item fi
dc Ę 8:115 def adhuc,col.1. ffiß.mand.Rom.l. v.§.fed fi quis,colu.i. ff.dc do
$ Albctilfi „erò,£m £a Baueri.fing3o6.Cuma.l.mortc,num.i8.ff.dc iurifd.omn.
iud.Soci.in reg 254.in 6.limita.
Quartòfàllit,quando principalisfatifdedit pro procura
{9;£,quia tunc mandatum etiam re integra non expirat, Bar.
lfidcfunâus,in v.oppof.ff.deprocu.& Ifiante.ff.iudi.folui.
Hildl mandatum,nota.z.C.manda.Socin.reg. 434.fallen.9.
Arcti$ reâè,Inft.mand.laf.l.eius,§.placebat;col.7.ff. fi cert.
£st Abbascap.mandato,deprocu.glóf.&Card.Clemen.fina.
deprocura. -

, Quintòfàllit in mandato fa&o à iudice nuncio curiæ,

$u!pgrtemandantisnon expirat,Bart.l.fundi, f£de acquir.
*°'efidem Bart.l.more,ibicaflren.& Iafcolüm.iy.Ca&cia.
Vfus,col.i4.ff.deiurifiom.iud. Doâifi per epiftolam,£
$*$.hxr.Ang.l.& quia,f£deiurifdi&.omii.iudic.colum.i.
Card.c.quoniafn Abbas,colum.3.deoffic.delega.Anchara. in
%mcn ncRomani$.fina.deeiea.calderi,cönfil.%. titu.de
ÉÉÉg¤Socinusicgu* limita;intcllige, & declara
ublimitäiido,vtper Anto.Gab.tit.de procu. cónclu.z. num.
*cumfequent.
Sextòfallit,quandofa&um eft mandatumcum claufula,
Xx 5 do
_-___

p ETR. N 1 COIL. MOZz,

donecreuoeauerit,quia tale mandatum nó cxtinguitur mor
te,fed neceffe cft,quòd cxprefsè rcuocetur, loan.And.ca.figra
tiosè,in princip. dc rcfcript.in ÄÈÉÉÉÉÉÉÉÉÉ
iuriáiéio ominiud.idei Bart.l.ccntcfimis $.fin.ff.devct.
oblig Iaf.l.eius,$ placcbat.ff.fi ccrt.pct.Socin.conf77. vol. 3.
Cozad.confi.2 u.col.i.
Septimò fallit in procuratorc rcm (uam, cuius mandatâ
morte mandantis nofi cxpirat,Bart.in l*.$;f&d fiquis, col. 1;
f£ dea&ionibus & obligationibus, Salicet.l. inter caufas, fí.
• • -. mand.Bald.l.mandatum,& l.illam,C. manda.Albcri.l, cius,
£fi cert.pet.Caephal.confil.18 num.38.vol. t. Intcllig$, dum:
Imodô cùm hærédedecedat, aliàsfccùs cffct, fi nullush*$
exiflerct,prout dcclatat Bart.& Aug.d4. C.de a&ionibus&
obligationibus,la£d.l.cius.$.placebat,£ficcitum; pct.Bald.l.
maiiâatum,c mand.Cxph.d.confu$col.fin.yol.i. -

Oétauò fallit in negocijsconncxis, £elin. in c. paftoralis,

$.quoniam,colum.4.& rcfcript.Marfi.l.i.§.diuus,fi dc qu&
ftio.Ruyn.conf.iiy.vol. i. ` à vulncrato conftituto adfa
Nohöfällit in procuratore
ciendam pacem,quia eius mandatum mortc mandantis non
expirat, Baldinaäditio.adSpccula, intit, dchogici Marfil.
{ing 44.vbi inquit fc non viâifTealibi talemdoétrinam, Pe
«i.&Idecimò
in Ia£legé,eius,$ placcbat,fffi ccrt.Pct. fauore manda
fìllit hoc fauore piae caufae,cuius
tum etiam re integra morte mandantis non expirat,fcd man
datarius potcftadimplcrc mandatum mort£ mandant.tcxt.
quem citat Marfil.fingu. 44. in l.(i cgo. $. 1. de iure dotium,&
&Éiäiïëåíïíôßíïmôinfine,qii(i;ccd.tcnca.&in! fi
cut,in finc,C.dea&ionib.& obligationib.tcx.ihca?- **''' §.
in co,de verborum fignificatio.in 6.Bald.inl.mandatum,9*
lum.6.c.mand.& aùthent.fiqua mulic£, colum; fina. dc [a
crofana ecclefiRoman.confil.ii9.&authcn.fimilit£$"""*
ro 4*.C.ad legem Falcid.& l. fi pccuniam, nu. ,6.£dccong,
ob çaufam. Félin.inc.rclatum,de offic.dcleg Deciin lcius $.
placebat,numero3.ff.fi certum pctatur. ÉÉÉÉ Iaf. colum, t.
Socin.regula 254.limit.8.Marfil.fingu. 44. Trigoni fing, *
oldendôpiniibcllofuo varia.lcâio.lib.3.fol* * Couar.ya !
ria.rcfol.iu.cap.14.libro primo,vbi latè fub nu. decimoqu*
ro,Tiraqueitíáãïe mort.faifit lcvif.partc7.dcclarat, $""
numcro 11.
vndecimò fallit fauore libertatis,gl.l.fi patcr,ff. manda,
Alb.Iaf.Dcci.lcius,$. placcbat,numcro 4. {f. ficatur, ͧ.
- - alls
-
__ _—
pprn Nicol. M0?4 p* ID E M AN DATO.
$alicet.l.mandatum,C.manda.nota.l.inter caufas,ff.eodem,
nôtitiay*g!;'
asserrabauditAuiae*?andatum t,loum.Aii ! -

.. -

ÅT:,quòdcxyicisci£'°°'" 1I*
Hclin.capitulo, relatum,de officio delega. Trigon. fingu. 81.
$í ÉÉÉÉÉ
iurifdiáio. ominiud idem ÉÉ'É
ia fine.
Duodecimò fallit fauore dotis, cuius fauore mandatum
£;entia** QςIm-vu ' etiam reintegra morte mandantis non expirart, Bart. I. z. §.fi
confi.: u.coll. „dissi* pccuniam,ff.de donatio. Bald.cap.cum veniffet, col. 1. de tcft. .
-

& inl.mandatum,colum .6.C.manda.ibidem Salicet.colum.

Š
„oi√un tr
dantisne?“?'? §îlii ga** -
6.& colum.8.idem Salicet.in l.inter caufas,f£manda. Alberi.
iniicius,colum.4.ff.fi certum petar.ibi laf.colum. 1. Cremen.
É ££ìÉ
£d«aaionibus& 1tia
fingul.143. Fclia.in c relatum, de offic.delega. Didacus varia
Almandatum, ium £$? *-^I 11
t
rum refolu.iur.lib.i.capitu. 14. numero 16. ibi declarat etiam,
Šcft,
haäcd«ciat, aliàsßcüs li.in*
άέ quod quamuis morte mandantis mandatum ad pias caufas,
modocum w) 1… non expiret,nec poffit ab hæredereuocari, non per hoc fequi
g£?' lat l áígitur;* tur ipfum mandátorem,dum vixerit illum mandatum reuo
care non pofTe,quod an verum fir,examinat ibi diligenter.
Šά ndatum,v iu***-";. - I.*
Tertiodecimò falfit in mandato re non integra , quod
*ÂÃÄÈ
$$eÉtiam
;t?g"it Matil §£uifi* t.Mauu. -
morte mandantis non foluitur,l.mandatum. C. manda. §. i
tcm,Inft. mand. Anto.Gabriel.d.tit.de procurat.conclufio. 3.
Åuya$?**'*iOl.
:
'',,„1. ,
.asli gio*? m.
quam limitationem dccimamtertiam pofuit pro regula am
Noáòfàliitin Ê É; Ê mOitc nonnullis modis,& paritcr limitando,vt per cü, qui
em,qui reuiter & fciente referendo. intit.dt
:É in Š
-

cxpliat, v** non V

'Äa? Primò limitat in beneficialibus, in quibus etiam re non
-

integra expirat mandarum morte praelati, Clementi. fina. de

fing :}; pla ę Procura.Salicet.l.mandatum,in v.oppof.D.manda. Bart. l. fi
**;£ííjúg* Pcrcpiftolam.fídeacquiren.haereditá.Cardin.cap. quoniam
datarivs?m0'itigi
qumctia
uemditat Mutii$?
: : ■ 3;if*
agim?$*£4ïç£3'£ crc :
c.

ËÎ;d£* tú 264. Bertrand.confil.25o.vol.l.

w

iil*
Abbas quaeft.7.de officio delega. Faber §. item fiaâhuic. Inflit.
mand.Roma.confil.374.Guid. Pap. quaeft. 119. dccif. Tholof.
T„„;„„lo prim0,'"''''},„;$ta. Imô “I Etampliat iftam limitationem idem effe,etiamfi præla
ÉÉÉÉÉ
cut,in fint,C.
§gi$ iurá*
„ificatioim 6. lum. Éy#* “yelre£tor,vcl beneficiatus renúciaret, nedum fi moiiarur,
icr, &oI'"',T.,„-;
Caffa.dccif.z.num...de appella.Sarnenfreg. de annali qugft,
Ég¤É¤:
- - 1
%.num.z.Card.Clem.fin.bu.,; de procur.Roman. conf. 314.
kittand.conf.z;o. vol.z.Tholof.deci. ι64.
$ecundò ampliat,idem cffe in commendatario, Sarnenf,
“3£tricnna.qüaeft 3 num.io.Catd .d.Clcm.
tcm É cflè in hofpitalario, qui procurato
tur É. j£$ hofpitali, cuius mandatum reuoca
í. Ęg; Ë cœptum, Felin.capitulo , de quar
άo.d Ę c, ipt. idem eft in conftituto à vicario perpetuo, Do
- n.final.de procu, ά.
tis,g! .II -rrtgM f" t <§i ampliat, etiam fi praelatusfuper titulo beneficij
au* {,Ilitfauo'; Ê04í fictit $ -

2.
"tututus,pro quo litigat,ncdum pro ccclcfia.Roman.
AblaiD«* cjus, fing.
 PETR. - N I C O L. M O z z.
fing374.Caffad.dccif.6.titu.vt litc pend.nu.3. & decif. z. nu.
z.deappella.
Quintò ampliat hoc idem in vicario,expirat enim morte
mandantis,gl. & Card.clem.fin.de procu.
Sextò amplia,hoc diétum procedere nö folum adiudicia,
fed etiam ad negotia, Do&.d.clcm.fin.
Scptimò amplia:etiam fi prslatus fuum proprium nomé
non expreffiffet,Card.d.clem.q.6.
Qétauò etiam fi vtilitas ccclefiae exigeret, vt prouocator
conftitutus perfeueret in a&tu,Vita.d.clem.fin. -

Nonò amplia,etiam fi procurator fuerit conftitutusnon

à folo prælato,fed etiam à pfaelato & capitulo,glo.d.clcm, fi.
verf.reuocari,ibi Card.nu.3. de procu. nifi hoc cfTet ncgotium
commune prælati & capituli.
Fallit fecundò loco haec dccimatertia limitatio, vt ctiam
re non integra expiret mandatum, quando conftitucns fine
; haerede decédit,l.i.C.dea&.& obli.l.fi per epiftolâ. ff. deacq.
hgred.Rom.conf.374.de quibus latè habctur apud Anto.Gab.
tit.de procu.concl.z.& $.& apud Scbaft.Mcdi.trac. mors om
; nia foluit,par.z.concluf.64. -

Et prò complemento huius traâatuscffet etiam aliquid

hicdicendum deprçpofitis negociorum, de quibus aliquide;
tiam fuprà diximus.Nam fimilcsmandatarijs videntur, qu!
ex certa conuentionealiena negotia gerunt acfufcipiunt,nifi
quod hi fuo quodam emolumènto, illi verò gratisca fufcipi
unt, neque in conftituendis praepofitis negotiorum conucn!
endum eft de certa merccde:quóniam inde nafcitur locatiob
ligatio non praepofitionis,vfalibi diximus: Ac lcgcs quid;m
tälium praepofitorum diuerfitatem hisappcllatioiiibiisaffig:
nant,vt alios inftitores generali vocabulo vocent, alios #;
ftrosnauiumàfpecie négocijdenomincnt:dicitur cnim imlti
tor,qui ncgocio gcrcndo infiflit qualccunq; i!lud fucrit, mo
doalterius nomifie non fuo id gerat.l.3. ibi glo. ff.de inftit. 3
&tio.magifter verò nauis appcllatur,cui totius nauis cura ma*
data eft,I.1.6.magißro.£de exer.a&io. Poffunt autem praefi:
cere
fint,ô çò vtsaut
negocij iiaui omnes illi, qui alioqui contrahcrc P°'*
nihil referat mafculusam formina, paterfam. an
filiusfam.fit: Benè vcrum e(t, quod fi pupillus velit alique"
praeponere negocijsaut naui naui rcquiritur tutoris authori
tas f.i.§.exercitorem.ff.de exer.a&io.& C.cod. I. fi à muliere,
Neque in negociis,quibusquispraeponitur, aliquisg5'<%"*
aut exccptio eft,dummodòtaliâ ncgocialicitafint, «is;
m.
 pETR. NICOL. $ís* DE M A N D A T O.
ßum- .,.,c,fî* tuvt'**
*;
non aduerfentur.l.quicunque ffdc inftir. a&tio. ficut neq; re 7οι
-

fcrtan nauis marina fit, vel um aliquoftagno nauiget,l.$.§. na

: &appclla ;3em vica fiat**
jat . ompliatho? in rio*
-
urm. £de cxcr.aétio. Praeponuntur autem negocijs inftitores
£* card.dem finde procu.u. Ęlimiii* & magiftri nauium manifeílè,aut tacitè, 'Ä; cum domi
-

nus ΣΚΕ; cxcrcitatoi nauis fcit, aut patitur fuis negoci

§.stoampla," Q.
„adnegotia, P''*',
jspraecffe aliquem,aut fungi magifterio nauis.l.1.$. magiftrü.
in*, ff.dc exer.a&io. Manifcftevxrò çum expreffis verbis & nomi
*j£;£ Äfa,&arâ d$'%6i;..,igar,vt natim ncgocia aut nauisalicui conmittuntur, & in tali com
-*

no
*£ig;$t; É m ;* | omn milfione maxima vis huius obligationis fita eft.Non enim ex
i contra&uinftitoris & magiflrinauis domini negocio
con! ut ?Ę$£
---- f tim 1 „Vit a d.c is! "" £..M.'
rum & exercitores nauium obligantur:fcd cius rci tantum no
- - Nom luto íúmâpi$*'° cap f. minc,cuius caufa praepofiti fuerunt ; nam praepofitio certam
Afoloptris'° ;Catâ nu 33* r. legem dat contrahentibus cum inftitore aüt magiftro nauis:
Äînegisla'% cap. ituli. ..i;.iaiat* quaicfi quis praepofitus cft naui, vt ve&uras exigìt,non vt ld.
.«d«imag
- j4limit
'isci? $omcct,aut mercibusprgftct,vcl contra,&magiftcr nauis modum
ί•

;,llit fccundo. atum, 9"°"j; £&* miffionisegrediatur,exercitor non obligarui id quo

orta a;?; obli!5 Κ !ioquircgulariíér fit cum praepofitus id, quoá commiffum il , da
lieft,autfei commiffae ratio rcquirere videtur,agit l.i. $. non
„ad Rom®" ;;;;at&h£abct*u'*'
... Q. 3.
*"'.„
* s, |
autem ex omni.ff.deexer. aétio. Idem obferuatur in in(litoris
contraâibus:nam fi non ob cam caufam, propter quam præ
\*-.
pofituse(t negociationi,aliquid acccpcrit,vel alijpromiferit,
-

ct aami*
tr ę
tcnetur dominus negocijinfolidu propte accommoda
s£'Ä *. Voluntatem,l.fi inftitorem.£fi cermtüm petr.& ibi Bart.& tam
inium,dt'"? „ &
ïì
„;«dic cndáô uíN"am milcsm ÈÉ[ulti}
u?° ß? •* fu Bal.
m.
sifcal.mandatum.C. nandat.inftitor aütem, cum fecit quod
ad praeftandam fidem fufceptae fun&ionis pertinet, non obli
ÉÉ
itorisÉÉ ÉÉ
& mag iftÉÉ
ri nauÉÉ Ad
is obl nturigi
igehoc illitur eoscon
vt ex
, qui praefe
tracer
&uunt
in,
con con
"9nfufficit piobatio traéîus:fcd in trahentibus hæc e
'*mrequiritur diligentia, vt aeftimari poffit ex eorum volun
tatcquòd neceffita
tém rei endae ad ger comm
odum domino
Pcrpcnderit,l.LuciusTitius,ff. de exer. a&i non aut
'"?'g*
' ob ionem hanc extinguit alia adie&a, vt fi o.
filius tabernem
ae
£?ofitusà Patrefid mcrcium caufà mutuam pecuniam accipi
ìl '*Pater pro eo eiubeat,nihilominus páter infìir oria öb.
'£{ione ten$ta
tu £*ul
etubei
r:qnam
uia.ff obligationi mixta fideiuffio vide
illidei
T.
I -

fimitu a&io Nouatione tamcn

- -

31 i 'it dom inu sin obl

ftitoria igatione teneri. fi ftipulando
Κ Ε ; transférât.1 habebat,5 meminiff;. ff.
um É ¤ fit fi dglcgetur aliquis debitor ad foluen
nam §? $ aliàsferè ficut mandatum tollitur;
•

tu:.It PĘPofitio mandatum fuo quodam modo eßyide

"*iu* ficut mandatum tollitur réuocationc, ita &inf tito
t11
|
 P ET R. NICOL. MOZ Z. -

ria obligatio,vti habetur in l.vero procuratori,§.i.ff defolü

tum reuocatum intelIigitiftit
tio.&ficut mâdaonis ur ipfo iurecumCo
.l.fi vbider
teriorisconditi mandatariuseffe &usex
nelius.ff.dc folu. ibi Bart. & Caftren. fic inftitores, qui alicui
negociationi à mercatoribus praeponuntur,velfocij, quiaba
lijsprocuratores conftituuntür, eoipfo quòd fugerint fcudc
coxerint,reuocati intelliguntur:mandatum enimâ h. rcuoca
tur domino ignorantc,& ideò non eft ncccffarium contrah&
tcs certioresfic:re:quia non ex fa&o reuocantis reuocatioo
rigincm trahit,fed reuocati, cuius faâi dominusprobabilcm
! potcft ignorantiam praetendere, Bald. & Ang. in l. rogafti.im
$.fi fugitiuus.ff.fi cert.petatur,ibi laf. & Decius, & Straccha
Anchoni.intra&.de mercatu.in 3.parte,tit.dedeco£t.num.3o;
} & 51. & fequentib.vbialiospluresiefert,&ibi concluditquo4
£ quisfciehsfoluerit procuratori,vel inftitori deco&ononli
beratur.idem iuriscft £ contraxerir, fciens conditionem pro
curatoris immutatam,cum co,vt dominus non obligctur. Y
bi verò per ignorantiam folucrit,vel contraxerit,& ignoran
tia cft probabilis,tunc liberatur debitor folucns, & dominu$
conftituens obligatur,arg.tex.inl.fi quispatrem, &!. Pcn. f.
ad Maccd.& l.Titius.f£défideiuf.contraâutem vbi flatusim
,- mutatio contingit ex parte mandantis,vel eius, qui pcrfecit,
quid iuris fit,videl.f quisalicui,£deacq.haered.& Do&pra*
cipuè Alex.in l.eius.ff.fi cert.pet. Socin. confil. 172. colum.6.
m.2.An verò mort
v6lutoria e eius, qui praefecit aliqucm, g
infti obligatio,diximus fuprà quod non,& efttexfinia .inl.fi
quis.§.impubès,ff.de infti.a&io. folütioneautem cius, qu9
per inftitorem contra&tum eft debitum,folui hanc obligatio
incm fuperuacuum cffet monere, nifi hoc videretur adijcicn
dum, quod etiam inftitori folui poffit, & talisfolutio
libcrat dominum,l. quod feruus, & l.filia
quod.ff.defolutionibus.

TRACTA.
_—
I) .
pprr. NICOL. M072
tiaobligatio,vt habcturiÍïçopiosulatoii$ TRAC T AT VS DE DoNA "
uo.&ficut Êárumrcuoatumi ítelligitur#*. TION I B. PETR I N ICO L A I
tcrioi jsconditionism
Ἄiustíáögiii**
ndiusfdclolu ibi Äçcafiicn.ficmfit -
MOZZI I M A CE
„egociationianis** usp - .

s 1 s I. gERATEN.
-ipfoquòdfi #£
I., iocuiaioig:9"
çrint,icaocat; intclli gantur mifìt
tui jnoignorant**! c0 * Deperf.
yerfo- De Reb* DeSubftá- DeNatu_De A
3i -

ánonexfiâ? Il1S -D£ Acci- Qgga- Qu.Of, tialibus

-

„.,«ttiorcsfic:£$°' i, cuiushaidominu' ffitervii

- ralibus détalib* éîiô
-

ICuC
jngincm trahi ter V1u6s doi.
'a ignorantiam prxtcndet;
$i fugitiuus
Anchöniint!
& „ & fcqucf''°
-
•

;atori,vclimlii'°
-

1 .
Caufà -

.
íáßïÉ
iurisdtii contraxcrit,fias? Propria
8«iatur idcm utatam,cumc0,V
auratorisimm
imus m Pura Impropria
mji folucrit,'°itorf lucns,&
bi vcròpct ignoranti,fibcratur Simplex Conditionalis .
tiacit ;osiiiiis**;
.ffd 53dufconfi* vniuer
'ïàíôçí [Titius ftdc mandanti √¶
-

perfeâa Ob caufam -

43Maccd.&l; gitcxparte af
D^;?
;„; £deacq. P*'*'
„utatiocont''?dc „isalicui,fi'*
„8iurisfit,V%' 0(! Imperfeéti
ÉÉäus fíficet?*jali Ἀf«itali .. _• • - 2\
I, An veròm
ápus Alcy* -
tecius,qui ?
ïîmusfüpfâ£" *.
m0fl, D O N A T I o.
- ìiofiao*'ligati
volum ario,dixi - joncaut:" 118]
ulih4m% -
S V M M A R I A.
Ę Éä¤* m
oritrc,ut
p!£'j£au;i*
Jagu, t bonutio
cit 0 confenfì yel aά
folo -
f. êi^.

P. Dona tú dici ir w

dum, 3ominuT 0hatio diffi Aft0,

-

}jbcrat g£-*
Om * - ? -

fine caufâ
-

-
v

£ft 4 m;
timere,quia illud cum caufâ,, donati
-

40M4ti®
I 4
Donatis eft liberali
alitas abfòlutamullo iure cogente 1/@!£r].
vol
tnAC* '££
Jtatio qua2
J.
- - 4 paremtibm

falü34om4tionec oquimfùnt fùcceffuri,non

donati W domati
r£gitur, omationü diffinitionibus diffi - - -
» #;
citur lube
mitur, &•
-

Dom4.
 p ETR. N 1 CO L. MOzz.
6 Donatio, quafit incontraäuwenditionis, vendo tibipro
tantoprecio&fiplus valet dono, non eft vera donatio,
nec ex meraliberalitatefaéta.
7 Liberalitas molenticonferri mompoteft.
s Donatioeftcomtraäu nominatüs, çum habeat ffeciale
110ηem.

9 Donationi contraäus & iurigentium eft &ftriítiiurii.

s EN 1 O ad aliam columnam, quæ cft infcripta
43 donatio,quæ paritcr folo confenfu, vel paâo nu
ô docelcbratur,& perficitur, 1. fi quis argentum. $.
§3 fin autem,C.de dona, Azo in fumma. C. dc dona.
fub num.6.Ang. Aret.in §.in perfonam,Inft.dea
&tio.fub num.i3.cum ÉÉ; deinrclle&ûillius. §. fim autcm.
Conftam. Rogeri.1n l.in ædibus.§.ex rcbus,num.13.ff.de dona.
Clarus in $.dónatio,quaeft. . •.verf.fed ponc,& q.^.in fin.Go
mef.commenta.iur.tom.z.ca.4.col.i.Tiraq.in I. fi vnquam,
in verbolibertus,fub num.43.C.dc rcuo.dona.Rim.inrub.de
dona.Inft.num.39.& feq. - -

Donatio diciturà dändo,feuàdono, quafi donidatioß.

cundum Iureconfin l.Senatus.$.donatio. ff dc donat. caufa
mor.Did.Couar.in rub.detefta.fub num. z. vbi inquit, quod
additurad maiorem declarationcm verbumdatio,proutin te
ftamento, quod diciturà teftatione, &adijcitur vox mentis,
3
id e(tà teftatione mentis, Didacusd.rub.detefta.fdiffert auté
donatioà munere,quia illud cum caufâ, at donatio finc cau
fà à mcra liberalitate proficifcitur. l. inter donum. ff. de verb,
figni.& colligitur exl.i.in prin.ff.de dona. fed glo. in l. eius.
:de regiur;ïicebat quod donatio dicitur ÉÉ inrcuoca
bilisdatio, & hinc dicitur in c. 1. de dona. quod donansquo
dammodo fibi legem imponit, cum donatio fit propriè illa,
qua aliquisdat camente,vt ftatim velit accipientis ficri, nec
vllo ? ad fe reuerti, & propter nullam aliam caufam facit,
quam vt liberalitatem,& munificentiam exerceat,l.i.in prin
ci.ff.dedona.
uare donatio propriè pura,& fimplex & perfe&a ita
.…$ fèu ££$? jÉÉÉ ÉÉÉ ÉÉ
| cogente volenti conceffa,ira colligitur ex l.donari,f£de regu.
iur.& l.donari.f£de dona.& per Hoft.Goffre.Azo.in fummis
dum aiunt,donationcm cffeicilicitæ nullo iurecogétcmcra
libc
 _=_-— — _=

- DE DONATI o N 1 bvs.
mlfii | liberalitatefaâa collitioiiem.iáôïí, per Rim. poft Areti. 7e5
pgtn. NicoL. MOZ?. ftyl/fff
 Σfi;uiditam,
„fiatmtdiuindiis;*!
m e$ fruiui,
-

Jnft.in rub.de dona.dicitur crgo libcralifas loco generis, cum

in legatis & fimilibus libcralifisexercearur,laeni legatam.ff.
dcadimc. lega dicitur abfoluta,quia donatiofada ob caufam
„immalitialitatf* non ita propi ie dicitur donatio, quinimò non dicitur dona
tio,& hinc iolet dici, quod ncmo in ncccflitaribusliberalis<x.
?
i*'■*. Adjú
p„iufanttiiu *m***,
iliit.d.l.rem l. gatam in finc,cxcmplum fi tibi dixerim,fi mi
hiaffiieris quid Pε{tefactum erit hoc dono,l.hoc iure, §. i.im
MmfM.
fi^edsdonâ poieft tamen fíííííííííííí, dicm fieri
paulinianitá* &i- gnia fé* donatio, nec άefinireft; Proprie donatio,l.donatio.C.de do.
ut dimitij* na dcclarat glo.in I. 1.3.i.ff cod.Cur.iun.i. num. 73. ff. f cert.
„lamcolumnam; % idradot, gs;intcllig vt Proccdat quando cft talis conditió, quæ nò ex
3.
'/4
ā?
ÉÉÉ# Š.
paritc; folo $ fa&o domataujdependct,vt fi aliquid dederir,fed pcndet à me
c&oti °°£ufortuiio, qüia tunc non oíú fortuito cft pro
W* „c&dona Ai9! Pri*donatio,vt déclara, Paul.deCaftro in I. i.ff. de dona'dici
É Arctin%im Ę §111? '"""'loiurc cogcnte, quoniam fi folúéïí, quod deberem e.
[u äääj;'*um,1}
&io fub Ę l.jm £i*:j: &q' infim6 '*"*^^tum naturalitò hæc non donâriô , fcd dcbiui folutio
dicitur, hov iure,§.pcn. ff cod.] fideiufor,ffde fidciufTo. Ri.
coníum $o; „ii.vcrf££%; [ fi vnqu? mid rub.num. .3.hinc eft §uod diccbat Bart.in 1.1.num.i.ibi
i0
di,iusin$ donat® c0
iur.tom.i.ca. É ië diu Rimlm *tiam Ioan. de Plat.C.de inpgncn.lucra.defcrip. quòd dona
:uiio?
''°%!*aparcntibus, vel ab älijsi, ô, çonfcitur, qui ipfis ab
w Homilitio intcftato alioquin funt fucceffuri,nonjîjî; liberalisdona
ì.„iussę?
I-; āa
§donat'° „Hiinqui,' %$9natigiis diffinitionibúíÉÉÉÀì. conf. 17. nu. 3.
dicitu ç

1 cundum':$ d Ę
$de;ctraâ ligîgîîîî;
'§togonario,fium & de communiSoarez
3o,.& Arius Pinellusin 1.1. §. 3. num.
II.
;{Couar.ini*°j.
Ε maiorcmdę
4 -
%$*bonismater arteíiaíïìÜôôïí, licet ipfe tcne
**ontrarium.Hincem etiam, quod fdonatio illa, quæ fit in
ment0, C. t -
°ntraétu venditioni, quando quis dicit, vendo tibi pro tan
* ij* janguß; - mu .£d:vt °Prctio,& fi plus valcfdono, illa non eíì Vę donatio, ncc
Anatioámu"°'° j'"*?libcralitate faaa,f€d€$ potius quod plus de re ven
ɤ .11 inprin-"'; t ':!iabere non potefi,Víïìåí, Bart, in l.fi tibi decem. f£ de
Ëi&colli$'jìorìt?!;' }ιά Ruy contil. io7 num.17.vol. 1. Rim. lnft.dedona.in rub.
£g? Jub nüm. 33. dicitur volenti, quoniam non potefl liberali.
4t10,
ÊliquisÉÉÉÉÉ
-

iam
i$; iure, $ non pQtcft.ffcodcm,cum
etur,l.inuito.ff.de
- n« reg iur. in
datam:
cm IC,
rrnullam?excrcca
£i ad fí άest14m -

tia $tagusifiedonaiiíí nominatus eft,cum habeat fpe

ï°?"*' vtdiximus col.conrrìåìïí, 4. artic. ponit lul.
É£*££i£;i, prinjbi•ÉÉÉÉ.
° den.quaeft3, fj intellige l.fin. C.de
in donatione propria , non
+
Ëstigiô caufàm, qu$eit contra&lus innomina
È “licctdo vt facias,v, declarat far.in l.qui Romae, 3. Fla
&pct f; "%num.21.£d« Verbor oblig. Rim. Infi.inruôáôáôïí
Éä licitznu
Yy à nu.
 P ET R. N I ccjL, M oz z.
9 à num. 43.vfque ad nu. 6i.f donationis autem contra&usiu
rifgentium eft,& ftriài iuris,cuin non numeretur intcr con
tra&usbonaefideiJ.cum qui,ff.de dofia. & cum non fiumere
tur iatcr contra&us in §.i&ionuim, Infìi de a&.& licèt aliqui
velint conrrarium, fcilicet quod imò donatio hodic fit cótra
&usbonæfidei,vt per Bart.in l.fin.ff.de con3.inde.& l.iurifgé
tium.ff. de pa&. tamen intclligc & concorda vt fit bonaefidei
hodie,quia habet priuilegium vt pa&to nudo producataâio
nem,d.l.fi quisargentuni.C.de donâ.Bar.fupraci.loco, Iaf.l. I
$i quis cum aliter,in 4.concl.nun. 19.ff.de vêrb obli. & intel
ligc qu6d diximus füpra donationcm cffe de iure gentium
qüando fit per traditionem, §.per traditionè, Inft,dcfcr.diui. * *

fecus fi donatio fiat per ftipulätionetn, vel paàò, quia tunc

; eft dciurc ciuili,vt per glo.iri(tit.dcdonatio.

Diuifio donationis refidet.

S V M M A R I A.

i Totfùntffecies donationum, quotfùnt diuerfitates **

lumtatum.
a Tres fümtffecies dunationumfecundum Accurfium.
3 Omnes donationes reducuntur aut adpropriam, aut ad
impropriam. -

4 Donatio adhoc, vt fit propria, tria requirit fecundum

Paul.de Caffro,fecundum Fabr. Are, & alios requirum- i.
tur quinque. -

3 Donatio impropria qua fit. -

4 Donatio conditionalufit quando aliqua caufâ, vel modus

-

vel tempus, vel conditio, um eius deputatuonem poni

ft/r.
-

*,
7 Donationefquefiant ex caufàmatrimonij contrahendi, *
etiam cum purè, & fimpliciter faéia fùnt, pr«fumuntur ίη
fieri ob caufàm futuri matrimonj. £;
3 An ffomfâ qua intrauit religionem confequatur donataà h;
ßamfó. \;
9 Quando propter cafùm matrimomium non eft/ecutum di ì.
natiofaéta à ffonfit quomodo reftituatur. û
JDgM4
 —-_-_

I)E DONATI O N I Bv s.
•25 perR. NIC6L M0 77temcontriti,
.
sau » Donatio propter nuptia olim diûm, nuptia, &
yo7
- [Au- sânu ei.fdonation"
aut intrò*
9
¤ &■„3iiuris,cum
5•*•
â
*iJ.cum fi *
non ng"“
qui, 4 .(îc
1 dona. &
cum m0t tumtrt I
fit in recompenfationem doti, & poteff fieri ante, &•
2ętus manu ;£u!
1 • l'....
-

tut idtcr contraâu$ 1in$ J 10; um, Inlii 3«a&.& litttJi.J

•i
-

?% matrimonium, &fifiat antehwijjìonium, pvteft

.-iv .
-

• --- „.. suo!imödonat'°;,Hodi:ítát;

.
j:
" *edere dotem,fipoff mompoteft excedere. -

;E; i.iiis:&concordi"
ausb^nzhdci,' Éçonditi$$ig;
: - u• m 1fin
I.
t d.
ii Viro dißipante bonajìamfilierpote$t agereficpropter de
*4jgnem propter nuptias,ficut prodatâ.
iium £dcpa$ tamcn intc íánulo proiia*
d íit íjiii'*' - !
,i
ta $ foluatur matrimonium alire;quàmpermortem, mun
hodic ÄÄhibct priuig'ii'
.C. c. im! quid paétum vel défùetudo poßit fieri & imduci quod vir
Âliquisargent Ἑ; obli&is
{;uiscumalitet,'** donationem effe de fui: É
- J1
***turdotem,&ficmuliérjeniìn-fine dote.
63 diximus fùpra íatnditiorá' â * *iftathio cauetur quòdfi alter coniugum premoriatur,
- mtm, vd μὸ} alter lueretur dotem vel donationeì, propter nuptias,
fecusf donat?o. -
4n debeat intelligi de morte maturali vel etiam ingreffù
Ā«iur:ciuilivt?“8 () religionis.
srcfidtt, . '* Hodie de confuetudinem.m fiumtdomatione,propter nup
Diuifodonation! fia,fedl»co earum tenetur viro, garefeet bomafiupro
§ y M M A R1 A. μjaii* conferuanda& reftituenda dote.
Tfff
rafirtfftiit; iauus, ** -

'j Donatio inter vitior,quafit.

μ/11. - „maj* , I. " P*allocaufâ mortieii illa cum quuhalem,femauult,
:Ἀiurtluum"*
ginierj?mia,**
Tres
.

I quàm eum cui donat, *4giâ eum cui donat quàm here.
demfium, & in ea debìfieri mentio mortü ad hoc vt
Omyti 40
improprt4m. i4, frú mariffa* prefùmatur. -

ζ k, tfftff*' Aff, &auftif* % '*43 mortütripliciter poteíìfiìiffingui.

fall.C**ßuum “ Donatio cau/à morti, quibus differat à donatione inter
Vtuor.
inMtlt, -

tur quiM* .„,„fi.

-A qllf autum(,*lyi, '* Sieffaítamentio mortùin domatione, in dubio præfi
pri*'Âfe:%
? Ę iadumdffi?
planditiº, maius 4? t.
#.
%*damatio caufàmortu.limitatu, multis modú córca
yulttmj* •
Mu,in quibulicâfit faäamentio morti, iudiceturis.
-

■ (!f!I. ter yiuos.

f#r. istiquf* e£ffffff£mofi/
fint juj
j/*
a
20 Non faäa mentione fnerti* in donatiome reputatur infer
Έ; , &fwfliºj:
■{I AfrjM/fi/. Jy//}
"!*o*,limitatur tamen.
j„aufamf"ut
-
;Jgrum tafqui*
-

"^"donatio cau/amorii, 4quiparetur contraétus vel vlti

h« yoluntati.
j*fì qunrAffl
AM βι/τ' :è]* hdmatione
-

Pfiniiio & concordati, opinionum.

„imonim mfff) caufâ mortü requiritur pr«fentia vtriuß,
μ% μ*
/ 2y 2 partù
 7:? - PETR. NICOL. MOzz.
parti,& fòlemni ftipulatio.
24 Indonatione caufàmort.orituraítio ex nudopafto.
23 ri,fedal/£,ea
Non requiriturvalet.
aditio hareditati poft mortem donato
Vu

a6 si exformaffatutimulierconiugata nonpotefifaceretä
traótus,necquaficoutraäus finelicentiayiri, necpoterit
facere donationemcaufàmortis.
47 Licet heres vel legatariuspoßit repudiarehereditatem,
vellegatum, tamen donatariu qui fémelconfénfitftipu
lando, vel acceptando,nonpoteft donationemcaufàmor
tis repudiare.
at Pro donatime caufàmor.noncompetitaííioextffames
to necbypothecaria.
ay Poftmortemdonantu dominium rei donata tranfit inde
matarium etiamnulla traditiofaótafuut invita.
3o Indonatione caufâ mortis habebit locumtius accrefçendi
data coniunétione. .

gi In donatione caufámortis detrahiturfalcidia,ficut inle- '

. gatis.
32 Imdonatione caufàmortis non requiritur infinuatio,licèt
| excedatfùmmam quingentorum aureorum.
33 Sicut in legatis reliétis in vltima voluntate fùb conditio }•
menegatiuahabet locumcautio Muuama,ita etiam indo
ma.caufâ mort.
3* Sicut in hareditatibus, vellegati poteftfieri fùbftitutio
vulgari &fideicommiffària,itaih hac domatione.
31 sicut in vltima voluntate códitio impoßibili rejciturds
diffofittone, ita eodem modo indoma.caufâ mortü.
36 Capacitas vel imcapacitas donatarij infficitur tempore
mortis donanti ficut im vltima voluntate.
37 sicut inftitutio, legatum, velfideicommiffümpoteiifie
ri inter maritum & vxorem, & blauditjs, & verbis
deprecatiui,ita inter eas potsiifieri donatio caufâmor
tù.
Alie
 io E DONATIONIBVS.
7o9
3t Alienatione voluntaria rei legatarwocatur donatio cau
fàmorti, vt legatum.
39 Quando domatio fieret abfentimomimteruenientemuncio.
vel epiftola,indiftinâè quoad omnia habeturpro vltim4
voluntate.

ENIO adalium ordinem, in'quodiuifiodonatio

nisrefidet,pro cuiusdeclarationediccndumcftex mé
te Accurfijinl.i.in princ. ff. de dona. quodftot funt
fpccicsdonationum,quotfunt diuerfitates voluntatum. Sed
animaduertendum quod Accurfius ibi intelligit de donatio
nibusrcdnáisin aétu,& in concreto,fcilicet prout fit donatio
ìTitioCaio,cöfiderandocuiuslibet voluntatem, fcd nosqug
timusquotfpeciesrepcriantur donationum, cöfidcrando do
$ationesinabftra&o,& prout reperiuntur incorporc iuris,&
hocmodo confiderando dicebat accurfius in veibo diffolui
tur,fquod tresfuntfpeciesdonationum. Prima dicitur dona
uointcr viuos, quae fimplex & propriè donatio vocatur, de
quajnfrà.Sccunda dicitür caufa mortis,quæ impropriè, & ob
caufam vocari etiam non poteft. Teitia dicituf inter vi
Tum & vxorcm,de qua infrà colum.i.vlt.ordi. Alijaddebant
*quartam, quae dicitur donatio propter
•_ - - prop nuptias
P , dcqua«
tiaminfrà. - -

Tudicex mente Iuliani Iureconfultiinl. i. ff. de dona.f

$uod$onatibnum pluresfuntfpecies,{ed omnes adduocapi
“itdigipoffunt,fçilicetvt altérafit donatio propria,feu pu
'*%fimplex,& perfeâa.Altera impropria, cöditionalis,ob
$ufam,femunciatiua,&imperfeââ.Dönatiopropriè inquit
!*a£dillcftilla,qu¤i¤ççipienti íáfneraliScta
s
latedefcendę vnquam vfu feuocan da, & animad
$titquodfad hoc vt fit propriè donatiofccundum Caftren. 4*
£ii£requiruntur,priimò, fcilicet quod agatur vt ftatim
Égit ati hosítélligejìo incipit donatio à tra
"°* fiautcmincipitdoriätiöà promifiíone, requiriturq;
Éy: ftatim acqüiratur ius&àaio ipfi donatario, quare
iifdonatio fubcónditione cum non açquiratur ftatim ius,
%minium,non videtur propriè donatiò. fcd hoc intelli
É; ££;aquando cft talis 3î , quæ dependetexfa&o
Šfèatur
Έ$um$n fialiquid dederit,quia tüncilla donatio erit im
tttillud quodfpcrat.
mouciiien&iiûçalitatc,fcd prop
Yy s Ve
 pft R. N I coL, M Ozz.
verùm fi pendente mero cafu fortuito,hoc non facit quo
minusdicatur dicatur propriè donario, ita vt ctiam fipendem
tc conditione res tradatur, dominium transferatur,l.fifub cô
ditione.ff.dc folut. l.dofis fiu&tus, ff de iure dot. & ratio cít,
quia cum conditio dependet à ca(u fortuiro, non cenfetut do
nans moueri ad donandum contcmplationc illiuscafus, fcd
ex fua liberalitate, non tamen vult donare, nifi cafus eueniat,
dequo etiam per Riminal. Inftitut. de donatio. in principio,
num.39.Secundum rcquifitum ad hoc vt fit propria donatio,*
eft quod donansdct ca mentc & intentione, vt non reuertatur
ad fevnquam,quia fi fiat purè tamé ob caufam de futuro im
plendam per donatarium, velimplcndam in perfonam donâ
tis, vt puta ob caufam mortis eius, quam [pcrabat. fimiliter
non dicitur propriè,quia non eft fimptex,fed ob caufàm, &i
dcò in tali donationc habet locum condi&io ob caufam non
. fecuta,& habet etiam locum aâio perfcriptis verbis vt implc
atur,quia habira relatione donationis ob caufam refultatcon
tra&usinnominatus, in quo habet locum condi&io ob cau
{am,& fimiliter fi in donationeagatur vt resrcuertatur addo
nantem non eflet propriè denatio,& ex tali paâo iuxta con
tra&um appofito ageretur praefcriptis verbis,fed in donatio
ne propria,& fimplici non habet locum, quia eft contraétus
nominatus, Rim.d.loco. Tertium requifitum cft quod dona
tor moueaturad donandum ex mera liberalitate, fecùs fi ob
feruitia recepta, quia tunc nö efìèt propriè donatio, fed rcmu
neratio,& dicitur donatio remuneratoria,de qual.AttlliusRc
gulus,&!.fi pater.ff de dona. ' !

! * Sed fecundum lo. Fab. Areti. Rim. in prin Inß.tit. dedo

natio.quinqucrcquiruntur, non tria ad hòc vtdonatio fit pro
pria.Primò quod fiat pura& mera liberalitate, fic quod do.
nans donatario non fit adftriétusad aliquid dandum, vel fa
«iendum,vtl. i.§.hoc iure,ff.eod Sccundò,quod non detur ob
caufam,vt C.eod.& I.fin.&l.i.§.i.ibi Bart.fEeod.Tertiò quod
fit libera,videlicet quod donans non fit obligatus ad donan
-
dum aliquo vinculo inducenteaétionem, vêlaliquo impedi
enterepetitionem,quia fi aliàs efTet quod a&ioncm non indu
ceret,vel repetitionem non impedirét, vt quia fic erat obliga
tus ad antidora, vel confeffus fuit pecuniâ fecepiffè, quam mö
receperat,& erat intrabiennium,non impedirct, quia e(fet we
ra dönatio, vt ff cod.l.lioc iure,§.fi quis feruo, & hæc eft com
munis gpinio(dicat quid velit Riminal.) Quartò qucú fit ab
foluta fincaliqua repctitionc vt l.fcnatus,§.E.oiris,ff.codcrn,
Quar
- - -

— __
.

- ID E
Quintò quod fiat in DONATI O N I Bv § -

pftr. NICOL. MOZZ.

ft* verùmfipcnicnf*maocufufortuito, Hocnonhftfi*
donatio,ita vtttümi; em
$$$
piopria,feu i iterÄ.
tia,feu impcrfe&a viuos,deiii, jú$p
dici ,de qua infra. D -

jyj im 7it
-
-

• ' .
icitur donatiio ob dcauf.
- ntisvc vti]
cffk&tum danti xprcffam tacitamv
-mvc
minusdicaturdiat!' propric llilu (0·
Jominium trans''*"; liquid faciendo,vt Ę Üîïí, habct, quæ fî 3
I.anditionerestraditur,
a.rione ffd:folut I.dotisfiu áí, íí dejuicdot.
- *?" Ζῆ $. conditio de a.
ÉÉÉÉÉ'; ,ff.dc dona. §. 1. Infti
ffd
nonc:nktui'
quis cum ôditiodcpcndct, afufortuito,
iummoucfiad jìiumcontcmpbiº"*„iliaiùtum";
Illustilu; , ! É;
odus,vcl tempus, vel onalis fit quando
tioncm poni ii.
aI!•

., tualibcralitat£,no? tamcnvult dona* !Piunt modum,cöditi ationes & quælib cius deputa.
| Inltitut.dedonat" inping? tiönem,íüìïò %$£ i;m si Egipiiiionssre
aequoctiamp; Rimina Propriè donátio $; É
Num jo.Sccundu" rcquiíitumad hocvtfitpropn* omitiô, dcmonftra
eâ } vnquam,
ad quod Qui* fifiat„.nr&intention*'
donansécta
„ömrturitiu'
put; ìmèobauim futuf01m
ɤ; í; donatione eft
Illum mcu m Stich nltro le tuum. per adicruum qu
-

quem c
30r1 libusetl improprię quum do,lcgo,
íîïpcrdönsgi' „dimplcndam!"palorum tuor cafibu ll m Coquu
- , Perinadieéta
alij iificC ql1¢cns
di
4b4
ob cauíám mortis cius, q'''" fpciib
- \$. Cum. É donätiö,& É'; <autcm ôùí
$$$Jle Ég; Pacifcatur, Š. cft,
opericulo fuarum f. , quia fidem ciusex velit cum dona
Éɤ
a.ointalidona" E$ ÉÉÉÉÉ; quae É; fit in fum
ΤΕptisyamtdu ā
atuf
fúltatt01
fopter nupti
ptias,d ct forfan
sojianponi ex - io dicit .
uicitur ctiam
„ausinnom''
Åiliis?' Íïçum om*taturâ330
stus,inq joncagitur"!
$. doi√ j$ √
μάoi√¶ donatio,&c*' uoaddonatqrem, y aturalicui vi1n t. 1)e te mpo
antem „on effctpio?"
Ἐὰξ.
[Ainioni*
Åconfii'
Ëpropria,&'? ä nonhit um, q cît undict!
- • -----
£¤
fc.in
iï Ε
a §;
- _-

m,yelad hær
fumma ri . Qlc Con
e condir ima tit.d
{1l1Cu 1 V
æredesci
regescius re

um, cum in i
onatur. h
-

ca hac lege.vt
ge, vt 1i p. fo
dcfponf.
-

quo Gof
Äirtus,^'? .loco. qu ; j? ob tumΒ quampri
quamprimùìçôcx mod o, Tutiusà
r, hoc cumà me
in incert
d
i]S CQntrac
um cucntu m.
-

Åouatur?' nandum* j;Ę &ftm* - - - . - - -

[auitiaf« pra Å«nôçíst?' £j jí filium: aáa fuioc,vel xcmplum

, vci pone exem ` . fi diicam, dabo
, I. tibi
hoc iure,$ ,$. f.
neratio,&
;us,&! atcr.ff
atiorcful
£,lai Rimi??
a,d:qua!
Ináfit ę
E
Propria btdonatio?
vcl ona redi
cdure
plum in cafii Nattaeconfi
tio à monach
icho fub conditione
£onditi
abo tibi dcccm
-

r •nfil.
l…
fi
pm 11
ι8q.. Vbt.
vbi
fecu o. iuadh άντιοΒ'
„atio quia®° quiruntu'' 'Éít, ís*qoi i* É;
ÉÉÉ; vt liccret ei ad quo non
. • ;ura&* Ijbcrali?'*'YJf*
}• & quod rcm dĘ.
i*$£i;
ῦ ÉÉÉ}$
conditionè htin confXEiE.
quod ficier ciuis i cm donat • * •
„a Primo íîåúíudí tiadonantis. V
tiovelur;; grer ciuis inf
cndcre, ne am ncc y I3 an
äansdo §iuic f* §«undò,%' [9"j -

aiendum," ifin.&l! μbi$? iei? jî;';;;;;';;

qu eluti indote.i Š; conditio (i 1 tacitè infit condi
sauím, ę donans Äfitoblig' is;*
,y£j'j tdiucrfo i: ÉÉ; Édr. ÉÉÉ vel Š};fe
3
'Pontalitia iiiji e dote 6. par. princi i matrimoni
ßrlibcta, Κnt:* ntefubíqúí natio fit f plifica
d ;? íáßïj £;
et, vtqu*
- -
•Qc don.a
°ntrahendi cquutum matri monuum
.lnt. nup.iflacd -
ponfaeâ fj
atæ à fponfo,
- , vel
v -
-
•

„$tan$g endieri {ignesfiunt e ,iux. l.fi à fponfo.

Onatlon fi

„a3anti%'jìbienniu fìipri$ 40* tur ficii

?si (ub íóúí
cffchgc condi futuri&matrimo
m purè
-
{imnli ex caufa
fimplicitcr faâ matrimonij
a æ fiunt,praefu • -
- - -

rcccpcrat,
„adonat, 1hĘ j*
Äúdi*; iul) Äe u1l tio in illis putatur '; nam tacitè Ê
» Vt matrimonium in
£; : f. ;■•c Qj*
-

Y y 4. dc fe
folutd
 yiz PETR. N icoL, Mozz.
defequatur,idemque vt repetantur arrhæ, vel fponfalitia lar
iratis nomine donata. fi alter ex contrahentibus recedatâ
fponfione defuturo matrimonio inter eos fa&a, I. cum vetc
rum,vbi gl.C.cod. Lopez de Palacio in rub. de dona.intcr vir.
& vxor.$.§.fub num.4.vbi inquit quod fi fiat hæc donatio,fi
ue dotalitium,vel fponfalitia largitasex mera libcralitatcdo
nantis hoc exprcffo quod nullocâfuad donantem reuertatur,
tunc donatio ifta nullo cafu reuertitur ncc reuocatur, fiuein
terueniat ofculum,fiue non,fiuefteterit per recipientem, fiue
per cafum, vt l. 1. in prin.ff.dedona.& l.fi mater.C.dedon.an
te nupt.quando autem donatioeft fimpliciter fa&a, nihiloa.
liodi&to prgfumitur fieri, vt dixi, ob caufàm futuri ma
trimonij,atque ideò fi matrimonium non fequaturdummo.
dò fit fine culpa donantis, & per eum non fteterit quominus
contraheretur,tunc totum illud quod fponfus vel fponfà do
nauit,recuperat per condi&ionem fine caufa,vel retinet fi ad
. huc non tradidit ,,quod intellige non folum de donatisTct
fponfos,fcd etiam per eorum paréntes & confanguineos, fcu
alios proipfisfponfis, nam etiam in taliter donatispereosin
eft conditio matrimonij,vt voluit glo.Cyn.&alijin d.l.cum
, veterum,vbi ampliat illam. Sed quaeruht Do&ores, f quid
dicendum fit de donationefa&a fponfae,quae intrauit religio
nem, an confequatur donata à fponfo, & dicendum quod
non, nifi culpa ipfiusdomatoris, tunc enim perdit quoddo
nauit,& fi aliquid recepit, reftituit, fed fi fteterit per vtrum.
quc & {iinulin eadem voluntate concurrant, vt putà dicit
fponfà, non placet contraheretecum, & Å fpon
us, nec mihi placet,tunc locuseft repetitioni,& vterque repe
tit quod donauit,ita tenet Cyn. Iacob.de areti.Salic. &alijd.
l.cum veterum,fecùstamen e(t fecundum eos fi non concur
rantia eadem voluntate, fed fucceffiuè, quia modoftctitpcr
vnum,pofteà per alium, nam tunc vltima mora nocet, arg. l.
illud,ff.de peri.& commod.rei vend.& 1. mora,f£folu. matri,
de hoc tamen vltimo dubitat Salic.quia non videtur quod pri
muspoftir pugnre moram,cum exécutio videatur faàaà le
ge,quae conce(fir donatori rei vcndicationem,vt d. l. cum ve
ferum,& hoc verius credit Ang. de Aretio,in §.eft & aliud, In
ftir.de don.colum.fin. praedi&a tamen intelligenda funtcum
diftin&ione ofculi, de quo infrà & Angel. d. §.fi verò perca
fum matrimonium non fuerit fecutuni, vt putà per mortcm ,
alterius fponfi,vcl vtriufque, vel propter confànguinitatem,
vel affinitatcm,vclaliàs,fi quidcm fponfus fccifígonation?
& nOm
–=—
IDE DONAT I ONI BV S.
p£TR. NICOL. MO7 71p
fit rarihae, v í* {knoninteruenit ofculum,tota donatio rcuocatur, & res do
8«(.quarur,id „sucvtifran"
;A istáti
bus nataeredeunt adfpónfum,vel eius haercdcs: fi autem ofculum
„j,nomintdom'' , -, interuenit, refoluitur donatio pro parte dimidia tantùm, id
£ft,medietas rerum donatarum remanet cum fponfa, vel hae
iponfign.defuturom; redibusfuis, aliaverò medictas redit ad fponfum, vel ad fuos
hxredcs,vtd.l.fià fponfo,C.de donat.ante nupt. intcllige ni
nifi ipfa fponfa fkiens impedimentum contraxerit, propter
quod matrimonium fuit feparatum,vcl veriùs dcclaratü nul
lum,quia tunc nihil habebit ratione ofculi per prædicta per l.
fin.fià focero,f£dehisquæ in frau.crcd. vide gl in l.fia fpon
fo,C.dedon. ante nupt.tex.l.i.C.dc condi.ob caufam,& tunc
applicatur fifçoresdânata, fi matrimonium non fuit carnali
copulaconfummatum,l.cùm hic ftatus,§.fin. ff.dedonat.in
tct virum, & vxor, fi autem fuiffet matrimonium carnali co
Pula confummatum, res donatae à mari:o impedimcntum
fcienteremaneredebent cum vxore ignoranterfccipienre per
tex.fingularem in l.fin.ff.deleg.1.1.2.C.de his qui, vt indign.
ybi qui accipit vxorem illcgitimè fcienter ab ea non capis,fed
ipfa benè capit ab eo,vt tenét Bald.Nouell. tra&.de dotc, car
i4o.colum.3. Lopez in Rub. de donat. inrcr virum & vxor.5.
3% Num.7.intcllige etiam fupradiâa, fi fponfa aliquid dona
gitfponfo,nam fótum illud debet fibi ÄÈ & infuper
-

ha
°*bit mcdictatcm rerum fibi donatarumà fponfo,fi ofculum
yttruenerit,aliástutum rcftituet,vt voluit Cyn.d.l fiâ fpon
“infin, quoad ca enim,quae fponfà donat fponfo,fiue inter
Veniato(culum,fiuc non,totum reuocatur, & rcdit ad ipfum
9nantem,veleius haercdes, vt d l.fi à fponfo rario diuerfira
tgntsr vnum cafum & alium poteft effe, quia fponfa vtroq;
°'u,fcilicet quandoipfâ donat, vel recipitâonafionem, gra
§tur, & verecundia afficitur : fponfusverò ipfo ofculo red
$ituralácrior & lætabundus: & ideò propter ofculum dici
'quid mulieri abcffe,cùm forfan próprer hoc faciliter non
“crueniat alterum virum eiuflem condirionis, viro tamen
$oc nihil nocet, idcò vtroque cafu fit interpretatio pro mu
ere.

fSed Procomplemento huius materiae eß etiam fçien.

'"•$uòd donatio propter nuptias olim dicebarur ante nu.
£**baesdonatio fit in recompenfationem dotis, & poteft
°'*yiro,fiue priusquàm contra&um fit matriiuonûm, fi
*poftcontraâum, vt d.l.fin. & fi fiar anre marrimonium,
*****xcedere quantitatem dori, &infra fubfiiere, vt c 33
Paâ conucnt. fuper dot.l. ex more, & in ^irthent. æqualitas,
Yy 3 {cd
 yi4 P E*r R. NICOL. MO z z.
'fed fi conftituatur contra&o matrimonio non debet excedere
quantitatem dotis,vt l.fi conftante,& l.fi.%.fi igitur dotciam
praeftita, C.de dona.ant.nup. vide Auth.dcaequal.dot. colla,
y.gl.in § eft aliud, Infti.de dona. & ifta donatuopropter nup
tias dicitur antipherna ab enti, quod eft contra, & phcrna,
quod efl dos,quafi contra dos, & fic eft donatio reciproca, &
hodie quicquid cffet antiquitùs qualitcrcunq;, oportct quod
fit aequalitas tam in donationc propter nuptiasci dotc, quàm
in lucro fuper vtroque, per Authen.dos data, C.de dona. pro
ter nup.& ita donatio propter nuptias ideò fierifolct,vt mu
ier fit fecuuior in dote, vt dicit gi .in Autb.dos data,C.dedon,
an nup.vcr.merctur. nam res fuasalienare potcft, & confen
tiente vxori, renunciari potefl iuri hypothecario, quod vxor
habet in alijs bonis mariti, l.etiam, C.adScnatufconful.Vel
leia.fed in donationis propter nuptias alienatione, nec obli
gationc non poteft mulicr renunciare iuri hypothccatio pro
jure fuo, quod habet in hac donationc proptet nuptias, ncq
i valet confenfus mulieris, vt in Autbcn. É auiae, C. adVcl
leian. nifi interueniat iuramentum, vt in c. licet, de jurciu
rando, lib.6. aut duo alia concurrant. Primò,quòd vxor con
, fentiat poft biennium fccunda vicc, fecundùm quòd tantùm
fit in facultatibus viri, vt indemnitati vxoris poßit confuli
non folùm tempore contra&us (vt dixerunt quidam) fcd c.
tiam tempore,quo vxor agcrc poteß, vt notatut in d, Authcn.
fiueauiæ vel quòd per triginta annos tacuciit, licèt fecundà
non confenferit, vt not. Panormit. in c.pctuenit,de emptio.&
r vendit: f Item viro diflipante bona fua, muliet potefì age
re fic propter donationcm proptcr nuptias, ficut jtodorét,
vbi, C.dc iure dotium. & foluto matrimonio, donatio pro
pter nuptias reuertitur ad mulierem, vt l. vnica, §.illo pro
quldubiò, C. de rei vxo a&io. ni(i pa&um aliud habcat,quo
nian fi pa&um eft, quòd lucretur vxor donationcm ptoptcr
nuptias, & vir ccontrà lucrabitur dotem, cùm d.l. fin. C. dc
dohat. propter nupt. ditat, quòd pari paffu vadunt, {ς/licct
quoad paûum, quia æquale erit, de lucrando donationem,
vel do*erm, & hoc verum , aifi ex confuctudiak fit deroga
tum di&a Authen. dos data, vt in multis locis cf Italia:, &
ideò ferua illam, vt notat Abbas in c.donatio, de døna.intcr
virum & vxor. -

12 f Scd quaero, quid fi foluatur matrimonium alitcr,quàm

per mortem, numquid paétum, vel confuetudo poterit ficii,
& induci, quòd vir lucrctur dotcm, & fic mulicr isaa; ne d0•
 ,

“as.-' :»1c01 %„ ;:; ; *** $* fecu$ I O N IBV S

matrimoni0n9" * ndùmT Hofli
ïim
.c.donatio,d
mtra
1 g.
& dona.intcr virum $ig;
r. fcd$denon,v t not i
hoc dic n. 715

£££££££;
jiriur C&«dona.antf'? Σύάτ ὰ ἐl alibi :cnius
ina,$ ido,q
jsiei
g dicitur
5vias juâ 3, * jÉ
antiph jú
Infiâ
cina
cffct ÉÉ
lt
;dsa*ΕfSed
£'
abtnti, §ìdo
at
quod åç
praei
&naii
Ä;iteru
contis,.
nowiatur
uro;%* *?■,*
quæ
m §â Ë; ftatu
É $
cauet
totur
lucre ? alter coniu
ur, què
eingref!u , eligi et intelligi d
gl oic , vel donati Jltl * 13
.'.. … -

grcflu veligionis.
-

Ę;; ' , vcl g;T.e

ur fecundî
:m Jtt in aliqu OS,
Äçoycroy
Šu*%. debere
cbereiin -'. . .
-

Jfiriquicq"
Éodic
;ìsj ura' i^$í
cuior -
-

ut t .
• .
Šal §!Ccs tracVbal
Ancha morttius,
telligd.i. c.deRRaynu e il. 438.
c Fc!1 ïíïìÜôciuili
ôïö, ita voluit -

gm nu
fitf
-

ver.mcrctur. íig í';

hypot
potèi nupt τίέ,&&*
pos
Έί;htaii %; |
'*
-

Š
ÉÉ ÉÉÉÉÉ''
titurco fponìíî
fsolïë
um
ά. mors omnia fo!
í$í
-

s,col. so.de teftamc

ut, par, z.concl.6 -

;ì\t. untra i.& in f. ac .63 zi:

opinionc num. *-:
ka $ation
icd in donati
eiu.lcd oniis yo?“ iuss
É-

is?| $.-i* kti nę;$i;

cafus fi&os .5. §.É É
hæc verba É
É c. 1. de conft
facit, it ά
quia rba itatu

ɤ1¤ i £?'£?
££*''
jíí,'i'
¤î Κ 'oblig
;Å Ê: 3 ;i'um;î'*
de verb ? tatut de
ß. 6. in & vxo.l.cùm & $ tam l.cx parte,

„innc non p0 Ę , §. hæreditatcm

ɤ Ê
ûçon
nndo,
Éifp
fénfÄli
juie fuo,$"
li*',
oí*Aribus„ium E;
us? licris,
aco&;;i É
vit'*fçut! ;'
Ę i¤
vt ;„Authcn."
;;;
vicc,Ę
Š .
ga*
nùm;
-
expreßè per ftatu tuitm
dicure religi lucrc;
prob
g 2 ino ncc
n :poifet prouideri quòd muliere i ngrc
cùm li
»
» • ••

-
csu 2

-
-

-
-

fit in facu
nonfolù por« ¤É
;' Š É
,.É É Ę άus(vt txtiunt
Autbcn rc
l)o
Iam trmpo'°
ßutauiae.“
4*
άαί'; et Ę ę $a;
ę;
$$et trigint**
Κοιζ `îorû' pau* £; :::;: jú ά
ag „tnoutu'
Q» poteft,c
perfonæ r
Trcbcl.

ib.z.& etiã
Auth.

£; ç
È
re fig?
.£¤ Ębi,
pigny, reuttt
al$u%j6'; .rei vxo'; nlp
? i. §.
}icrcm,' íé,¥i. ì §!
e d0
in*
???
§htat si
per

thcn.de mo
Ę nis, quòd Ę Ę$
Dco nobis Š , & fic É §i§Ă.
ccpifc.& cieri ingreffum reliori
• •_•.

verò. Au ÉÉÉ; §'Κά.

Ἀέ iä ɤ .477 e, priui
$Š
5. vol. 1. Boér. decit
77.de proba. §£''; $% Bero. Š
- -

ff.foquid
. Sed l. fi cx Qrem, Ę
ucrabi u;* §Ă? Sebaft.Mcdi
em .\ tr 1 nno.
Åìp*', cconti?Šbit • • ---.Mcdicesd.. tra£t
tra mors omnia fokuit. Sed
-

lli

q.
¤î
uptias,
-

&
donat roptc vi
{λm, uale fit,& lucrum' $;
itat,®
-
od
in m ύ
aiti£
h0C
-
„;*
? íat:* I t
factui*,']
Ari* I$l
lofit,
Dcon
£|i£validu
*

vt ÄÈÉ
lucret
m &uralt
obis, Äú
-

'î
ero praem ori;
'jdic
};quòd
pa&um ma
pa
-

eânâifepiíè$ £ $
ro. Vnu m ta
vm «donat ,
c rm t
•. - - _-
Im
vc! do d d V. -

h died fue 1 mc m.
;38f«
rum &iáa
g?
vi „m &yx°'
íia,v
A hcmtaop'
0$t 4 0natio
im0 ■*? tis, C ncs propter nupti
„ÄÈ φ•É'$ '";Jau patiu'
. 1 1.
mulid* ;*' || ltata cri non conf δΊάióìisj uthent, æquali É
ärgaE$
Σά rę" fc ;!? tur, tencbitur É
Ę ona fua,, ifi1 ha
bct,
 P ETR. N 1 C OI. Mozz.
bet,pro dote conferuanda,& reftituenda: fi autem vir non ha
beat bona,eius pater tenetur obligare fe & bona fua pro con
fcruanda & reftituenda dote nurus in cafu re(titutionisdotis,
ita Dynusin I.fi cùm dotem, $.tranfgrediamur, £ fol.matri
mon.ibi Bart. Imo.& Caftren.confiI. 176. Lopczde Pala,Rub.
de donat.inter virum & vxo. $. 2i. cffet etiam aliquid hicdi.
cendum de donatione inter virum & vxorem, fed de hisdicc
musinfrà colum. t. & alibi etiam dicemus de donatione cx
prcfla,vcl tacita.
Quæ omnes fupradiétæ donationes aut fortiuntur effé
&tum viuentibus,aut mortuisdonatoribus, hoc eft, aut dona
tioneinter viuos,aut donatione caufâ mortis,&omnelad hgc
duo capita rcduci poffunt. Donatio igitur inter viuoseftpro
priè donatio, vt diximus fup. & fic fîincidit fub genetalidi.
33 uifione, &f dicitur donatio inter viuos,quotiefcùnqueadhi
betur in donationis inftrumento vel contra&u verbum,irre
uocabilis, l.vbi ita donatur, l.Senatus, §.z.ff.dedona.& l.fed
interim, §. i.ff.de donatio.inter vir.l.non omnis,f£ficer.pet,
Franc. Marza.confil.6i. num.8. ideò diccbat Caftren.& Do&.
d.1.vbi ita donatur,quòd donatio caufâ mortis ita fa&a,vt re
uocari non poffit, dicitur potiùs inter viuos, Roman.confil.
26.& nos infrà.
f Donatio verò caufa mortis eft improprièdonatio, &
cft illa,cùm quishabcre fe mauult, quàm eum cui donat, ma
gisque eum cui donat,quàm hæredem fuum, Do&.l.quaedo
tis,ibi laf.fub num.39.ff.fol.matrimon.& ad hoc,vt fit dona
tio caufa mortis requiritur,quòd fiat mentio mortis,tuncque
' praefumitur donatio caufà mortis,aliàs{ecùs, £££;
el.Cuma.Imo.& cæteri Do&t in l.Seia,§.fi.ff.8e donat.Atet.
in princ.Inftit.de dona.ibi Rimin.num.3i6.decommuni,laf,
I.quae dotis,num. 1$. ff.fol. matrimo. Do&.in l.ftipulatiohoc
modo concepta,ff.de verb.oblig. Dec.l.fi.num.zo. C.de paá.
& idem Dec.confil.3os. Bertrand.confil. 58. nume.6.volum.?.
Grammat.confil. 12$.num. i.in ciuit. Alex.confil.14. in prin
cip.volum. i. Parif. confil. 9o. in princip. volum. 3. Boér. dc
n7 cif.333. in princip. f Quae donatio caufa mortis tripliciter po
tef fubdiítingui,fèu confiderari fecundùm Iurecon. in l.z.ff.
â€donaEcauíá hort.primô cùm quis nullo praefentispcricu
li metu conterritus, fed fola cogitâtione mortali donat. Alia
cft fpccics mortis caufà donatiónum,cùm quisimminentepe
riculo commotus,ita donar, vt ftatim fiaraccipientis. Tcrtiü
genus cftdonationis,fi quispcriculo mortis non ficdct,vt fta
- tim
 — _
-=—
DE
pETR. NICOL. M077.
-

tim fiat acci $ DoNATioN

•* da: írmitali
Κ $$$$
iucrfosetiam ÉÉÉÉÉ .2.tunc
quædcmùm §£¥ors fecuta fuerit, 7*7
donationcs
bet,prodot.«onferuanda,&:fitus"
tenetur obligarc Bonifuy*
(&& ordin.&donatio cntcffeétus,yt dicemu : cùm diucrfæ fint,
{eruanda & ,.£itucndadotrnutu* incafurdiiurw;*
Raiboni,ciusputc
ita pynusin I.fi cùmdotcm, 5 tranfgrcdiamut,
ÉÉlrjT* Éuos,iuxta
mortis hodie Ę
glo.approbatam
eft nudo pa&
in l 'pacto, a -

Imom, 101 ÉÉÉ&caflrtngon'; 176 l^yri

&hhii ter, $.M .cum pa
mortis. Maeuio,
cum don
-f£d
Idelega. v. & in hoc conucnit do natio -

caufâa
effet ctiam ilci;i' ltuoi
atJone {11 m p. lici, f 1uc Inter viuos quia Vtra
-

3. donat intcrvitum & íí:í* -

cendum dedonationein
musinfrà colum.' &,Hbi etiamdiccm* dc donatio** quc
ditur.donatio eft , & vtraquc in tcr viuos conficitur & tra
-

v& f Diffe
- - tamen
rt
ę; -

;Mi,vclfacita. tiscaufa,fF.
Pœnitcntia,donati , quiaVuuos
donatio caufà
non rcuom Ortls reuocatur ex
donationes authocdi;i'
ßrtim -

uxomncs fuP'„8iàs
iisdonatoribus Ę £í$. mor. Itcm differt í vt l.qui mor
n. -•--. .cauf. Cat. -

%%£ï
&um }iuentibus,aut!' m Å&or*
,intcr vimst p. oheinter vi im poffunt adhi » it inter lib
dedo cr viuos regularitcr fi ntadhibcri tcf? : 11pe
$$aßiduè '$ $*
5conat.cau. mor. & gularitcr
biu
m cft, anali
ad fuffici
ciunt duo teftcs. At in d O
is v. aliqui aduertend
ftendum, quo tcftes,
ftcs, vt
vt l.fi
I.fi.C. *.

I.3
Ê
Š
s,& vider
$£
§1$; Ê mgr nterviuos
c, quæ fortiores fi ;,oporterrec
dζῆ; i
oem caufa
ad conie&u
$$$afii §. Ę Deci. con(iI Ä untatcm præ 293

Ê
te.vcrfic.teftament it. Gul.de Benedi& %$ Ę;
affliâiî is, num. 26. de
ÉÍ fi cft faâa √ Bolog Üíí *;$; tc
xi alià
rtis,vt dixiali io mortiis, praefumi .7. in dubi O au
- - -

prælumi tur cti âs, qui id diicit debet itur donatio caufa - -

rcscita
tur Rimi ld.Inftit.in princi
mlna iam,, hæc eft communi unisprobare,qui
conclufio
,quia de fé a om
H t. ncip.de donatio mum , vt attefta
lis r1aec ta men co . num.329. vbi piu
-
pl
Q. nnm
fiúafibus, in quib
quòddo
unisfitconclufio
ibus licèt
iuos
-

fa&am limi
imitatur in nonnul -

n0n abuitdonari
nans habui entio
ani tio: & prinmus e(tmorti S, tamen r• -

Šs Ę iîç conftat, $
t1'° inter s, cùm
viuos, cú i :•••, iudilcatur
ortis, s,quiaa ttunc
Ona
i;;iierit
$ę ulo %$
tiiìì' cclaris
verborum
& cauf? ζ
non pfitobli
obligat. e ieéturis, l. co , I. COn
ÉÉÉ; Barto ÉÉÉÉ. fíeí Šg; , fi di
$o coi√ olu.matri
is, ff.fol .Iaf. Alexand..Imo.Cuma
I s, & purè f.c.
-- -

(o
um. 2. A
.z. Alcx mon. Deci
i. confi n., &
&alijin d
alijind.l.
Ę; ';?j£j£*
É p. lafon
n. ib .5.cap.9.
$ -
co - -" - confil . 169. vol. - - - rinci I

de Pa{t. ibi dici

lum. ÉÉÉÉÉÉÉ ä;; Ripa
-
- {.penult.C.
- cenferi • fa&a
mentio
.

P ET R. N I C O L. M O z z. |
mentionemortis, nifi fit cxprcfsé diétum, quòd fit inter vi
uos. -

Secunduscafuscft, quãdo in donationc nöfntcturnifíent

quinq;teftes,qui tcftcsdcbcnt adhiberi in donatiöc caufa mor
tìs,c.fin.ibi nota. C. de donat. caufa mort. & cft communiso
pinio : & in iflo cafu ad hoc, vt donatio potiùs valeat, quàm
percat,iudicatur, & reputatui donatio intcr viuos, nö olfìan
tc mcntionc mortis faéìa, Alex. l. ftipulatio hoc modo, ff.de
vcrb.obliga.num. 1$. ibi Buttigel.num.34. Gallia.l.1. § fi quis
ita,nu.io.ff.de vcrb.obliga. Pctrus, & Cynus l.licet, C.de pa&.
ibi Dec.in princ. Alex.l.quæ dotis,nunj, 13.ff.fol. matrini, Iaf.
nu. 4« Ruin. l.z.col. 23 ff. de I«g 1. Guglicl.dc Hencd c. Raynu
tius, de tcftamen. in vcrb.tcftamciituim, 4. Cornc. confiI124.
vol. 1. & *$4. colum.fin vol.3. & zs9.volum.4.& iz:. colum.
z. volum. t. i'aiif. eonfil. 9o.num.4.volum.3. Bertrand.confil.
48.num.z.volum.2, -

Tcrtius cft cafus, quando mentio mortis cfTct fa&a in ver

bis cxccutiuis, vt fi quis alteri fundum donarct, icfcruato fibi
vfufructu vfquc in tempus mortis, nam illa vcrba caufâ dila
tionis potiùs, & exccutionem dcmonftrandi appolita dicun
; tur,quàm vt caafa finalis donatioris, vt pcr Balé in addit. ad
spcc.in tit.dc inßrumen. cditio.colum, fin.verfi,fi quis dona.
& in confii. 138. voi. 1. Socin. in confil. 53. «olum.:.vol.i.& con
fil.137. eod.vol.col.z. & 232. vol. 2. Dec. confil.:os & conf3oo.
nu. io. & in 1. moic, nu.78 ff.de iurifd.omn.iudi.&l.fin.num.
2o. C.dc pa&l. Gratus confil. 1 , 1. num. 18.vol. 1. Alex.d.conf.14
nu.i. & inl quae dotis, ibi etiam lafff.fol.matriin. idem laf.
confil. 169. colum.fin. volum. 4. Crauet, confil.z14. Ruicon,
ff.si.num.3.volun.i. Guglicl. Bencdi&. reperir. d c. Raynu.
tius, num.23. Boer.decif.3$. nume. iv. &. ratio cfi illa, quam.
ponderat Alexand.in confiI. 77. colum. 2. volum 5 dicens, cx
illis verbis nullam poffe confidcrari contrarietatcm,quod do.
natio fit intcr viuos, & caufa mortis, & rcfpcélu proprietatis
| crit intcr V 1uos. -

Quartus cafus eft, quando mentio mortis reperitur faâa

in genere tantùm, non in fpccic, cxcmpJum, fi mulicr dona
refquocunquc modo foluto matrimonio, fub quibus vcibis
generalibus cafus etiam mortis comprehenditur, non autcm
inducitur donatio caufa mortis, fcdinter viuos reputatur,vt
per Salice.in 1. 1. ad fin.C.de iure dot Guglieldc Bencdiâ.d.c.
Raynutius, vcrbo, tcftamcntum, 4.num.31. gloff. Alexand.
& Do

&* I.
 = — —-_-_

pttn. NicoI.M07£
nentionemoris,** fi
: exprtficdiâum,qúi intrii :::i::ij;
- •

<Aqucn.nume.9. Š;
É;$;É
I) EOŠNIBVS
Socii .folu.matrimd 7t
b δ N A *f i
-

Ê ÉÉ ££ Ę &€íïí
u0$. cf, quido ■* avrf* ÉÉÉ'}$?' , non fufficit id
sccunduscafus fiéçbcnt adhi bcri in donatí«ábº gûf. iäí&íí g] , &Bar
ardip.
ίζ£'j; .& alij, iter, de iudic.
I. prima, ''
i . gloff. Clemeht.
art. Bald.A pri £•
nt. prim 1

quinq;tci'*'"';
$,nóta. Cdcd9n*
caufa mort. &d omninº
vt donatio potiùs ;;a;-*
rhe Tyriqüíïíóéíí verb, fpecialiter, £ $ Ful
fis,c fin
inio: & in ! iocafuadhoc, donatio intcr suo,*j
'j gib.coniiub. in vcrb quis in'ius ę
& reputatui §.1 ure.& uintus
Fr. Afuseß d
cafuseß. - .expref. glofl.. 5. nu
-

arat,iudicat", faâa, Ak fìipulati9 Hoc nt.^'

- -

iiglnum* Gai;,|;. $it! Ê' praefumitur Ę donatio ;$ rnodo,

ᾶς'*
£lm tfim*
$ig;
Mortis,, cùm
vitìos
-
Š
cum meli6ri
melióri mod er viuos. fi
iuos, non atteririt· ce!ebr
· · 3 t3,
·
,quám caufa mortis
mi odo & magiis do crita menti
tlonc
$ig; çï; Ä: ę
-

1nter

tuus, J.tcitamcn. 1" „5yol,3.

tcftamcntu** , fi donator di vcrè dat & íccndum. fi in i
&:;9.v0 um. 4. X 1* Š É «IIe Ε'; & idern 3. »

vol.i.& *** 4. V Å“ ĘÊ ά valere, aut

lum.2.
j'}; 3. qui morti ';j in vita }$; omnhifho
μ num.: '°
T«itru: & fi cafus,qu* itcri
fundumd ÉÉÉÉÉÉÉ
}$yg íüí }$ Ἑ ά igri, cùm vàrijs
1
H;cxccutiu*' tinfiquis*
-

tcmpus in §. vt tradit Corn valctg, praefumitu omninò eam inte

'? fine. c.confi!. 189. colum $ Wiüôáô.
-
-

Itttet
„utruäuv£$":
tionis potius, .««urioncm''*""
-

jìfinalog^^'"°'' vtpc tunc ufus eft,

extuscaufus e( quando m - .7. *dl. 4. Crau ct. con
vt C fj
tur,quam dc fnli„,„men.cditio*
s;int'';
-

olim. Df.
---f ,,olum:v"' ®
&inconfil* NOl.Έin inco£!** vir is, &gt'% Ę;
E#. Éâ
ipr i$,vt fi& fiat effica y; viuos,
nam cùmndn $ig;
hece{{} miehiię
merita donaraii
aiite
3 volcoli. &:ji vol*iuri!$.omniuê*'"''
mü
-

fil.117. eo „ -, ff.dciu"'i, Ala.30" feeß reuntinerandi, 5 j

r donatio fì&ta ob $tas remuneran
in lmoic, sconfil „ num.*' ÉÉÉÉÉÉÉÉ hde Papinianus, £ illam caufam, l.
áëta, licèt id expreffum
u.r Bart.Al ncmerita iipræced , ff. mand.
:dentia praefu & regul
guia -

faqin I; ex.Iaf. Dec.& um non fit, gl. nöt. : miatur do

47.curi :fi vnquàm, öÄ alijin l.fi ÉÉÉ', fequi
i$ Èìliì íÉ';s. in $!; colla.Ty.
.Yen. - . fi mortis: . dor -

„£#££;
l0
ïëïi sefúí .4. g. raici

¤
Σ$;sÉ';;;;;
uos,
39. Iaf.
ci
ά $i;
ortis, &
c.3o. ! orris *_ • •
(fe
-
nnctu
atio in ter vi -

É;
folu mius aliki. *
salibi : & ad,
Ε'j; pofuit Fer.
nd.confì
$.
orifl. i3. & co.dt'c11.333.
53. n.
num. 1z -

hos d donatio inter Š eß, Ę. volum.6.&

Ε
I'}$tarium iuos, feu quo- d'cafi non reputatus
t hic cafus, É coutingat 'É tahtùm ex
{lCfQ præfuiipiiô Ę hofi
… - res ifi con
frarium!
jzo PETR. NI coL. Mozz.
trarium militarent, tunc cnim mcnrione hæredum non át.
tenta, donario caufa mortis rcmaneret, vt tradit Dcci.confil.
47o.co.um.z. vbi plurcsconiccturasponderat. Similitcr non
proccdit,quod mcntio hæredum fit facta in verbis executiüis
ad inftar mcntionis mortis ibidem faaae. Tcrtiò non prsce
deret, quando alias donatio non valcrct,tunc enim mefitione
harcdum non attenta, donatio vclut caufà mortis cffet iudi
cauda : cxcmplum in donationc omnium bonorum praefen
tium & futurorum, quæ non valct fì&ìa inter viuos, cùm au
fcrat facultatcm tcttandi, rncntio nanque fola haeredum ibi
faéta, non aiguerct cam cflc inter viuos, cùm fic non valeret,
imò ad hoc non fuflinc, ctur potiùs, quàm periret, reputatur
donatio caufa motus, quæ libcram fàcultätcm tcftafidi non
tollit, vr dcclarat Gratusconfil.;o. nu.6.vol. 1, -

Oétauus cft cafus,quando quis donaret alicui irreuocabi

1itcr.nifî in cafu fupei uenientiæ filiorum, nam tunc non ob
ftante mentione inortis, reputatur donatio inter viuos, cùm
diéta exccptio reuocandi donationem in cafum filiorum fu
pcrucnicntium non conucniat donationi caufa mortis* fcd
inter viuos tantùm vidcatur fa&a donatio, vt tradit Ruin.
confil. 123. num.7.volum. 1. & confil.6z.nume.iz. vbi praefup
ponit l.fi vnquàm,C.dc rcuocan.donat.non habere locufhim
donatione caufa mortis, per Tyraq. d.l. fi vnquàm, in ver.do
natione, num. 2o3. quatmuis prius tcnuiffet coritratium cum
Caflren. confil.454.vol. i. & Corne,confil.z44.vol.4.& quòd
non habeat locum,tcnet etiam Ripa d.l.fi vnquàm,q.io. De
cif Pedem.d« cif.izo. ibi dc magis communi opinionc, & nos
infra colum.fin. - - -

Nonus cafuscft, quando in donatione reperitur appofi

rum pa&um de non reuocando,tunc rcputatui donatio intcr
viuos, nbattenta donationc mortis, l.vbi ita donatur, ibiCa
flren.ff.dc donat. & de communi opinione atteftatur Didac.
Couuar. in Rub dc tcftamcn.in z.num. 1. & inter communes
pofuit Michaël Graflus, in vcrbo,donatio,lib..cap.8.quaeft.m.
Roland.confil.8.volum. 1. & nos infià colum.§. vlt.ordin. &
ratio cft, quia fortior praefumptio videtur cffe illa, quaereful
tat ex pa&o de non reuocando, quod cft contra fubftantiam
donationis caufa mortis, quàm praefumptio refultansex mcn
tionc mortis, vt tradit Eurigeila in 1. ílipulatio hoc modo,
num.*8.ff.de verb.obligat. quod procedit,nedum quando pu
re& fimpliciterquispromittit, nuJIo cafu donationem reuo
carc, vcrùm ctiam fi in cucntum alicuiusconditionis promi
fitcam
—-—

Io
prrn. NicoL M077; ym m0*;í £team donationem non reuocare, &, illa conditio pofteàé**t
-
tunc cnim memti0n¢ hattdum -

„aiiummilitatemt -
«l in«i
-

uenit, vt tradit Paul. de Caft.confil 99. qucm rcfert Andre.de

tenta, donauo*'' „fam
-
oitiicau
ïïon srcmiasp
anci * vt traditD''liret ^^t
erct,
onde nt $sit; Excaluib.pa&. num.gov. cum purificata çonditionc fit, a$ fia
P.
„ohxicdumfitf* it fuá
„invatistitu* ftusfuiffè ab initio purè faâus, Dcc.contil.79.& 187.Sublimi
Å „am fatiz.1duº p* -
taritanen dcbct hiç cafus, vt non proccdat, quando talc pa
tf* immtn ttum de nò reuocando,transfercndo donationem caufa mor
-
. donationom „alctct,tunctnm" aíí
aeret,quanco*"° donatiovclut caufà moitit ā tis in donationem intcr viuos, rcddcrct ipfam donationcm
hucdum non attcrt*, nullam & inualidam, tunc enim rcmanerct donatio caufa
cauda: çomplumin*„aiionc omnium"
ę. mortis, non obttant d.pacto, vt fic valcret potiùs, quàm peri
tiuim.
& futuioium, $"* „valctfiàuin''3.
-
rct.ux.l.quotics,C.dc rcbus dub.exemplum duri potcftindo
{aut facultat* „ i«liadi, mcn''° nanq;:!
-

natione omnium bot ovum præfentium & futurorum, fub

fa&a, non arguctct c1 „Ä.intcrviuos.' ct ncntioncm,oftisfa&a cum pa&o de non reuocando: fi cnim
jnoad host" Iuftinci aut potius, quàmfri'*;
-

vis reputare donationem inter viuos,redditur nulla,cum im

a libcr
-natio caul? m ortis, qu„l;l. am 6.W0/';.,,
o.nu. I. ; diat liberam tcftandi facultatem : ergò potiùsfreputari dc
; Έυμιάζ
do uisdo
.
(aluuscltc-'"*% an q. u. isdom2Iet alicuii
liofum, a , •
donatio caufà mortis, non obftante d.pa&o,& fic valida,
$ùm pótellatein teftandi non impediat, & fic ifto cafuregula
ita donatur, non procedit,Socin.confil. i3o. volum.i. colum.
penult. Gratusconfil.7o.volum. i. Decif.Ncap.138.nu.6.And.
ab Exea lib.pa&. num.3o4. per Caft. conlil.oi. refert cum A
lexand. l.lupulatio hoc modo conccpta, num. 19. licèt fuerit
fibicontrárius in l quæ dotis,num. ii.quem fequitur Guglicl.
dcbcncd.d.c.Raynütius. Qujnimò di&ta conclufio fubIimi
tatur,ncdum quándo donatio redderetur nulla in totum, fed
etiam quando pro parte non valeret: exemplum in donatio
ne vltrà 3oo auieos,fa&a fub mentione moitis, cum paâo de
non rcuocando fine infinuationis interuentu : fi cnim ex vi
g9te diâi pa&i reputaretur donatio inter viuos, ex dcfeétu
infinuatiohis, vitäretür in exceffu, l fàncimus, C.de donat.
at fecùs, fi reputemuseam caufà mortis, quoniam in ea non
Nonussi c.
scii, „ocando," ā* fequiritur infinuatio, l.fina. C. dc donat.vt ergò in ea par
£ non percat, iudicari debct donatio caufa mortis, non ob
-

pted pa&ode non reuocando, vt voluit Angelcónfil.254.

refert & fcquirur Gugliel de Benedi&. d.c. Raynutius, num.
39.regulariter autem feputaturdonatio caufà rhortis,quando
mcntio mortis fuir fa&a vt fuprà, f & non fa&a mentione ae
'°;tis,reputarur regulariter inter viuos,& hæc eft altera con
dufio,quæ pariter recipit aliquas limitationes.
Primaeft,quando de reddendo conuentum effet, I. Seia,
%fin.ff.dedonávbi deciditur per iureconf donationçm çïç
| Tyi
et
uos,quiafine vlla conditione redhibendi donarü fuit,
£°åç fenfuapp cond redh
ô
ontrario ofita itione ibendi fenfit
“ationcm cffe caufa mortis, ita Bart.Imo. ibi no. quòd in
Zz
y22 p ETR. NrcoL. Mozz.
firmiuspraefumitur in dubio donarc intcr viuos, nifi fiatcarii itit I
uentio dc redidendo. - - -
Miili,
Secunda cft limitatio, quando infirmusdonaret fimplici iiopi
ter pro loco,& ex illa infirmitate moreretur,tunc cnim dona 'Iwlfi
tio praefumitur caufa mortis, licet mentio mortis non fuiffet tiitQm
faâa,cùm pro anima intclligatur facta, ita gl.But.inc.dchis, Múia.
de fepul. Roman.confil. 229. in princip.Alexan.confil.$i.lo tum 6;
Ium. 1. volum.z. -

I 1:0mm
Tertia eft limitatio, quando donatio fimpliciter faâa,va &mis
lere non poffet, vti inter viuos,tunc etiã reputatur caufa mor situm
tis,vt valeret, Bald.confil. io8.vol. 3. aliàs 3o6. vol.i. Grat.con ttir ,
fil7o.volum.i. Crauetta confil. 32. volum.i.nu.4,Dccif.Nea :M:it,
pol.338. num.8. cxcmplum in l.apud Cclfum, £lulianus, fi $iti
de excep.doli, inducendo,vt pcr Soci.in confil. 13o. colum.pe tiim
nul. & 137.colum. z.volum. 1. pcr Crot.in Rubr. delcga.i. co ''ttim,
lum.penult. - - - - ęti,
Quarta e(t limitatio, quando in donatione fimplicitct in;it;
faéta, àdhiberentur quinque teftes, quia tunc reputatur do lig;
natio caufa mortis, Dcci. confil. 47o. colum. 2. Cornc.con iiim,
Hil. 124. & 1 26. volum. i. Gozad. confil. 8o. num.15. & ifto ca Ti,tim
. fu praefumitur intcr viuos, trcs tcfìes effent fapcruacancivl 5 in
trà duos; • • * -
$iqui;
ftis, CJujnta eft limitatio,
ex pefte,quando donatiocxiftente
fit tempore p& $itu
fiueab infirmo fiueà quolibet in loco ôi,
contagiofo, Ripa traéta.dc pcfte, z.par. num.172. Cornc.con $titus
fil. 124. volum.4. - - -
'i,i
Sexta crit limitatio, quando quis ingrederetur rcligio* * &;
hem proteftando, quòd intrat conditionaliter animo Pr9* $, qt
bandi, vel quòd per hunc a&um non intendit profit£fi, % * Ims,
fimplicitcr donaret monafteriobona fua, velaltcri, talis di $i;
citur donatio caufà mortis, licèt non fit faéta mentio m9f* Š
tis, qüia videtur faéta fub tacita conditione, fi mors ciuilis, $%.
hoc çft,profeífio fequatur,quare fi reuertatur ad feculum ngn "*;ui;
habeti6cum d.donátio,poifetque repeti, iux.l.mortiscauß, y.}0
ἐdedonat.cau.mor. ità'Hoflièn. lo. And.Abb. Card.Anch* ` titu;
Imo.c.pen.de reg. Iaf.in Auth. fi qua mulicr, ad fin. C.dc fa
* §,
crof. eccl. Natta con(il. i8o. -

'; li;
' tis. a quiparetur
f Scd iuxta contraétui,
praedi&a quæró, an talis
vel vltimae donatio caufa
voluntati,& fica
m?'* $ili, n
n do
rariò caufà mori is regulari debet fecundùm legcs, &fiatgia $i;
loquentia de vltimis voluntatibus, an autcn) fécundùm lc
ges& flatuta loqucntia dc contraáibus : & licct aliqu£
rn!
 •— * .
Y) E D O N A T I O N I BV S. y*
p;tT. NICOL. M071 inter Do&oresde hoc maxima fuerit controucrfia, vt inquit
fimusprxfumitutum „Sis donutcintcrviuo,tiii** Marfil.fing 136. vbi inquit, quòd illa vidctur magis commu
- & dendo. f--
uentio dc fsciend® . - tctiimfilii nisopinio fecundum Ludouic.Roman.confil.75 vt compare
Sccunda άatioquideiii,
rpio loco §., „iniiiùitatcmofcitu'"* $*
tur vltimae voluntati : fcd per Bocr. dccif. 34. num. 11. aflcri
tc. lic - mortsf^^i* -
tur contrariam opinionem effe communcm,dc qua commu
icet nicnti0 -

i;ui caula moti» - *et*

nioriatteftatur etiam Riminal.Inftit.de donat.in princi.fub
uoprxlumitu ***** uifada,ita giui'**'
:cliig
íá,cumproanim*''*''*''j|cri num 616. Tamcn cgo rcpcrio, quòd ex mcnte Do&orum fc
dc icpui. Roman confil**»!" piinc?. reomnium fita áiíìgìçìåùí cff: vidctur, vt diximus, nac .
Iumii volum* . . effe meram vltimam voluntatcm, ncc contraâum, fcd quid
paria eflimitatio quá „%onitiofr*
ctiárc utatuitaui, m*. mixtum, vt diccbat Fabia.dc Montc, tra&a. de cmpt. & ven
„.£oIia,vtfin*'"*' p.
¤¤¢, voli C ;!'* dit. in 4.quaeft. princip. num. zi. quod donatio caufa rnortis
Å£*jîï;Älios vol5 aiii*°
-

A.
2. non eft mera vltima voluntas, fed acccdit ctiam contra&tui,
£:;£; £; in lapud Cdium,$ £; fiquidcm refpeétu formæ folcnnitatis, & ordinationis, hoc
cit, dum in cffe deducitur, aequiparetur contradui, argumen.
poiist Ę ÉÉÉ
Š Íiípaciotin* I,&cit?T. text. in l. inter mortis caufà, ff de donat. caufâ mortis, vbi
habetur, quòd ifta donatio caufa mortis rcquiuit praefcnti
nui. i;i!
- - -
am partium, itcm ftipulationcm, vel traditionem, l. tam is,
ium pcnult. Amiatio, quº* indorus: Ê. §. i.ffde donatio caufa mort. dum ibi dicitur, quòd licet fi
Jgit; turquinquc ;«iies, quia "* f. mt (* liusfamil. non poflit teflari cti , m de coafcnfu, & liccntia pa
fata i;?' Dcvt. confil. 479. Š ,&i,& tris, tamcn bcnè potcft donarc caufa mortis. Ncc obftat tcx,
Ę eiicstft
;£-" ā, dicº inl.fina.C.dc donat.caufa noit. vbi in donationc caufa mor
l.

tis rcquiruntur quinque teftes, ficut in codicillis, quia re

fpondetur, quia ideò requiritur maior folcnnitas, quia effe
£t, st e* fusconfertür poft mortis tempus, quo donator non rcpcri
£u£ viuus, vt poffit fé defendere, verifimiliter timeri pöteft
falfitas, ideò rcquiritur maior folennitas, ficut aliàs ex ifla
•••-• , -
!
&tct t ftig*! - caufà & ratione rcquiritur in vltima voluntatc. Piaetereà vi
mgft
fii;„;.,.voluu'*' . ,•• i
-

uá
a crit ! mitatio,'' $£ía*
sing-
i
demus, quòd in cohtraâibus ex aliqua caufa rcquiritur ma 0

Scx quod %îintj pofft 191 numerus teftium, & maior folennitas, vt l.fina. cum Au
£ando * a*.

ncm £; a pcr h nc aá bona id, daltti £ thcnt ibi pofita, C.fi certum peta, & I. teftium, C.deteftibus,
ii, vc tj0 $dpoftqüàm cft in effe deduâa ifla domatio caufà mortis, &
:* iter donai£ ae*
fimplis , aufà mot* 1.
fit f £. fis quoad effc&um & cfficaciam, ccnfetur vltima voluntas,&
iionc,fi!” ■*
«itui don* aut fiitu {ubtacita$ ratur i£ illi* iuiparatur, quia morte donantis confirmatur, & an
ufi Vi - uaf T. 1 m0ffii* *!igite potcft pcr éum reuocari, 1. 1. ff de donat.caufâ mort.
$ę • •• r
;£ donatio,£'"; And.^"°, 3. (3;u *!£natus, §.i.ff.eodem,de dona.caufâ mort.l.non videtur,
0. : *°'cm $. Infiit.de dona. ifiam folütionem tenet Bald.lz.ff.
hibcti Ämoria'; $. 3 fia.'
- *

Ę 3.rcg. i*'"
* * . - t -
q auá? ds lega. 1. ibi Caftren Ioan.delmo. Aret.Cuma Alexand. so
$in.laf.Lancel.Ripa & alii: ita intelligenda cft gl.ordin. quae
1mo. $ig;Iam quae £££
c vcu- -.

o, an
1
Icmpcr ad hoc allegatur propofitum, in l.z. in piincip.in ycr
«iolcs•**
;;uxta pf* elvlt
volum
Ί.s,&!'
,}i%
$,ligatum,íáêáô praeleg. quam communiter effe appro
''j'j«unium ks jia*
* Sc „rcontr* atam inquit Socin. £ï? nume.9 lib. 1. laf. l. cùm an
,s *ui*' ,, gjf tibus,
bus utcm ! ?
;*'
" T .,„1; mott'°' ;;i 111°".
., l.imis Vol t2 [tI2 & licct p.€ “Γitas, num.z.dc tcftamcn. idcm tenet Bald. in i. cùm hi,
Zz 2 ff.de
„ entro
;,.au lo$"* -

i
& Iiuiuta .
|
 7a4 - Petr. NtcoL Mozz.
ff.detranfàà. i.le&. colfina. Angel.Areti.in §.1. Inftit.dedo- '•;
na. & Rimin.in princ.eod.fub num 572. & 63i. Gugli.de Bc- g:
ncd. c. Raynutius dcteftamcnt. ver.tcftamentum í.num.34. t;i
Guglicl.Mayne.inl.in tcftamentis, num.z. ff.de regiu.Alcia. iit;
in Iz.inprin.ff.dc vcrb.oblig.Iul Clar.$.donatio,quaeft.§.Pa- rs,
rif.conf.97.nu.5.vol.3.Gomç[commcn.iur.titu.de dona. fub ' i;
num. 16. Michaël Craffustra&.defucceff.ex teftam.§.z. dona- ' aÆ,
tio caufa mortis, quaeft.* £x quo infertur ad multa fingularia ;
circa hanc matcriam fcilicet, quòd cum refpeäu formæ, & is,
1,3 ordinationisfdonatio caufa mortisgquiparetur cótra&uire- tx
quiritur praefentia vtriufque pattis,& folennis ftipulatio,tcx. s.
èft in I.ifitet mortis, verf.primò,ff.de dona.caufa mor. ibigl. ii,
' ordin.& communitcr Doét. quod ita dcclaratur: nam fi ics .s.,
non fuit tradita, fed interuenit ftipulatio, compctit efficax ,
' a&io ipfi donatario poft morterii donantis contra haercdcs . . .,
eius,fi verò res fuit tradita dominium translatum eft, licet rc- ius;
uocabiliter, quia donator poteft pœnitere, fed poft mortem 'inj
donatorisremanctapud domatarium ÉÉÉÉ perfe- ;Ę
i &è,ncc competit, vel oritur fibi aliquaa&io, vel obligatio, cx lss.,
eo,quòd contraétus incoepità traditione,quia habctiam cgn- |;is,
fumimatum effe&um, vt probat tex. I. fi mortis caufâ res do- [ii,
nata, ff.de dona.cau.mor. ibi gl.& Doâ.communi;cr & tcx. Iis,
in l.qui mortis, eodem tit. ibi Doétorcs. Ncque obflat, fi di- $,q,
cercs, quòdex nuda & fimplici traditionc rei non traafit in is ,
alium âominium, nifi inferueniat titulus, & caufa habilis 5i;
& fufficicns, vt in l.nunquàm nuda, ffdcacquircn.fcr. d9- |s;
min. cum fimilibus, fcd in cafu noftro donatio caufa mor- ti,
tis, non cft perfe&ta, ncc valida in vita donatoris, fed virtus, is,
& effe&us eius eft fufpenfus in tempus mortis tanquàm in j….
a&u conditionali, ergò non poteft de iurc tranfire domi- $un
nium, quia refpondetur, quod i!!ud cft verum, quando nul- ls
la fubeft caufa,vcl titulus re,vel fpe, fecùs vcrò, quando fub- Šti,
eft faltem fpede futuro ratione contraétusconditionalis, tex. §■I;
eft in l.dotis fruâus, §.fi.cum I.feq.ff.de iure dotium, ibi P9- 1$.
&orcs communiter, & l.contra&us, C.dc fidc inftrum.ibi glo, $i;
ordina. - Š,
24. f Infertur etiam,quòd cùm hodie ex nudo pa&odonatio- Š
nisòriatur aaio, l.fi quisargentum. §.fin autém. C. degofi* *i,
diximusfuprà
vt etiam caufa
natione in princ.
mortis, próut tenetgloff.fing ul.orietur
quòd fimilitcr indo:l.
& vnicain *;,
Š
cùm pater, s.Maeuio, f£deleg.z. Baft.l.i.ff.de dona.cau.fj9* $t.
Angél.inl.cùm excaufà, ff.dcrciudi.& l. 2. ff.dcpubli*
mm pct*
: $ę

-
— m*
 —--

7u4
. pptM. NICOL M027. Efifi; In(tit.
ID E
£?Š ONI Bvs
£a.tantiaiîiiii AnglAtjn*!****
eod.fubnum ys. &6ii Gigii:*
na,& Rimin inprinc.
É .1n l.fi qui
n. Alex.l.li .fina.gl.l.2.C.de
dea&t. & j ET;
. ibi ctj:
ÉÉg¤,
in l.cùm hi
ro. nume.st
7a; -

•»•

mcd.c. Raynutius detcßament vcr.teftamentum4mimi*

intellumcntis num.a.fici$- Aki Ép ÉÉÉ;ÉÉÉÉ }j
Guglid Mìj;inl
dc vcr$.oWiglal Clar%doiui%
u;t;h. 48.id€reiud.
Aret.tra& ccialup.traâÄÈ
ôçíáíôïí, eregulíuíÁíôå
r, Alcxan.l.c giíiniíí.lcm
infìinpriiff dotii, .de tefli .dc paét. .cum ex cauß
niconfj nu}yol; Gomícommcniultitui;
fucccflcxitium $ię Ê'; Éft. Κ;
• cxt,dc dona •54. CO um3.§ l p
n.confil. i$6.v •.

num.16 Miha*Icraffüstta&deinfaturadmuluf;*!
άaufìmortis,qu*ft***®"°
1}
ā hanc matcriamfciii$,$
uòd cum reijci, foit,&
ipaiauf& iu$
ordinationisfdonutioauíámortis%"Ënnisiiytlii*
-
ɤ;
tium,3 quiniíí
Inu ÉÉÉ
}$
!m:ii, laf. Ripa É yft.car.de paciū ifpanus iniíïè
onatione, Gozad de

jiurprxfcntiavtriu$ pattis,&fo
i;iii\£königi* Ig nitcr in l.z. £d« Ê Ęgi Ponta,Socij £$*jg ÉÉ
άin Lintct mortis, vci 3 ita dcclaratur: "" fit? * w - • Areti. Alcx. comi llmu -

ordin.&communitcr Dodt.quo . Similiter inf.

non fuittradita, fed intcruciitfipulatio,&m$ *{* tatiscx poß rinfcitur, fquòd
- Imo - no -

aaio ipfi don3 tario p oß mortcm domantis tontra iu'*

jnslitumdi** É:
#ííííííí£;; ÉÉÉÉÉÉÉ
É 'ÄÈÉÉÉ ir.de dori
§ Marfilfing
-

loco declara
tcnct do
dus,iitiòres fuit triäitadominium''
^* C. 63
pœnitcrc, & poftº*
Ioabilitcr,quiactapud donâ iiit,&ft* -
ominium modo,
fum morte,tan
É ά
donatorisrcmam quám ex contra&u conditionali si -

á:,ncccompcti;"*íantur fibi aliqua* quia habcthifr* geta&ione vel Pet4t4Onditjgnali

: ( v purificata
u. coiìjt1one, necOc\»
€ : II crò non f it fecuta fcd
-

usincapiti traditione,
., I. fiíorti;i' It*:}
-

! -

nmiffio tunc ab tur Vlrator bonis,& haereditati Iaccnti

»1c fola
&prtan
eo,quòd contraá ! C.
iior.ibigl.&
ffé&um, viproba:! psl commu**,t£\.i *
-
-
-
fummatum c
„a,£d«donac*' Ibi aorcs N:]uc" :,!!
inlqui mortis, eodcm rit.plici aditionc
inontfi**
itin''
uda & fim crueniat tit Illus,
f; }} lia vltimadi!P.o! utione, vt per i u.ra fiupraa I]
- -
& er t
aè,quòdcxnu*%!
um, nili in'
exqu:i' ę.
ifl.poftlce cgata, 'n ext.
alium áomini ?$£gatum, 6. qu -

&fufficicns, V; in |.numquìm mudd

noflrodonat? aulir*
*

? $'££ortis, ff. d£ hisquib.yìåíïí,

;vtindign. ibi
fed iì cafii ;, f&vit* Imo.&ali; &.- cquensquae1t1o £ lcgA.2.ibi,
ga - af. o -
-
-

ibus.
íicum fimi!f&&
-

Ei! ííí.íji'j
c&ta 5.
Imusi jj Marfil.63.
Vxorcm ÉÉÉÉlium 3£#:
ctiam. qui vide
vis, noncit ?*
&effc&us cius ali, crgo n
Ém ;!? ÉÉÉ
a, fed pofteà
* - nec eft
n nQ
tione intcr

„au conditio?fpon etur, quo9*' 3. ÉÉÉÉÉmatur morte ££

ia rc
!:irulus iç,vcl fyc,
pc, Icctis
Ę
la
wc
íbcíauf; futuro nio;%; irdofium' É;
Ê %$$ibiÉÉÉÉÉÉÉÉ;
iάζ£!; .niifiic.3. & íij
ááltcmff*?uc.£;'íumlß%jìj*!
Ἄcásik* $j* Si rcquirant ';i'î* É & vnicam An
eft in |3ofisft ItcI, l. ÈÉ; liber, & É, Ępriui
aotcscommu^ EÄÈÉÊËÊ 5ÉÉÉ Ἀ; f{.
ordina.
-
i'*'• Citat 3I1 *** --*•* . eicom
Im parurctiim:!"
.f áuisargn* ;adle :cau.da. 34n 2. f£ is
„tiaturaâ;
„retiamdi
„ationcca
0,

ɤ;
Ę É¤;§. -
-

-
- - •

alij,&
- -
, • - - - r--

ald.in Lcii, §
virü,
-

cùm „«,5 Maeu9, z 3 qui ivomæ,

An 3* .1m } íáexau
-
- $. Fla
*
 PETR. N I Co L. Mozz.'
7v*
mortis caufa, ff.dedonat.cauf.mort. quod intellige, quando
primus donatarius promittit per ftipulationem vel paâum
fecundo donatario : quia aliàs non poteft illi quaeri, cùm
ifta donatio requirat praefentiam partis & formam & folcn.
nitatem contraâus, ita probant prædiâa iura ibi gl.ordina.
& communiter Doétorcs,l. 1.C.dc donat.cau.mor.Qupdfub
intelligi debet de iure antiquo : fecùs de iure nouo, cùm
in donatione po(fit fieri pa&um fauore alterius, & ex co fibi
quæritur a&io, argumen. text. l. quoties, C. de donat.qu*
fub mo. prout videtur declarare Ioan.de Imo. diâa I. fi cui
mortis, ff. de donat. quae fub mo. & nos infrà dicemus. No
tandum eft tamen, quod iftocafu ccnfetur fubintelleââ con
ditio illa, fi fine liberis decefferit, ficut in vltima volunta
te, fecundùm gloff. ordina. d.l. prima, C. dcdonatio, caufa
mortis.
33 f Item infertur,quòd ficut in vltima voluntateconditio
impoßibilisreijcitur de difpofitionel. i. ff.dc condi.infti. & l.
z.ffde condit.& demonft.cum fimil. ita codem modo indo
natione caufa mortis,l.quifub conditione, $,hoc cdi&tum, £
de sondi,& dcmonftrat. Doa.in 1. impofIibilis, f£de verbor.
obliga.
36 íitcm infertur, quòd capacitasvel incapacitasdonatarii
infpicitur tempore mortis donantis, ficut in vltima volun
tate, l. in mortiscaufa donationibus, ff.de donat.cau. mort.
ibi Do&ores. -

37 f Infertur etiam, quiaficut inftitutio legatum vel fidci

cominiffum potcft fieri inter maritum & vxörcm, imòblan
ditijs,& verbis deprecatiuis, poteft vnusalterum ad hocaftra
here, vt l.fina.ff.fi quisaliq.tefla.prohib. & I. fina. C.€9dcm
tit. ita inter eos poteft fieri donatio caufa mortis, & fçcuta
morte erit valida, etiam fi in vita non intcruenerit traditio,
l.cum feruum, $. fina. cum l.fequen. ff. dedona. intcrvirum
& vxor. I.fi mortiscaufa, ff.de döna.cau. mor. &l.pcnul.eo
dem tit. ' . .
f Demùm infertur,quòd ficut alienationc voluntafia*'
Iegatæ cenfetur reuocatum Iegatum,l.rem legatam,ffge*di
lega & l.fideicommiffa,5.fin.ffde leg.3. etiam fi poftcà tefta
tot redimat, vt l.cùm feruus, fi, deadimcn. lcg.ita reuocabi
tur donatio caufa mortis,ira tenet Dyn.in l.Stichus qui mcus
erit,ff.deleg.i.ibi not. Bald.in I. z. ibi etiam imo Alex.Iaf.A
ret.cum. Róma pertex.ibi in I. Marccllus, » Paulus,fdc*
rnat,cau.mOrt.
f Pia

*
 IDE. DONATIONIBVS:
Prædi&a tamen intelligenda, f quando donatiofuit fa 719
ftapraefenti vel abfenti interueniente nuncio vcl cpiflola: ná 39
fecüs cffet dicendum quando fieret abfenti non interuenien
tcnuncio vel epiftola,quia tunc indiftinétè quoad omnia ha
betur pro vltima voluntate,& in omnibuseicomparatur: im
mò quod magiseft, iftud procedit etiam fi donatio fit faâa
fimpliciter & inter viuos, quia fi fiat abfenti & cum folcnni
tatc requifita in vltima voluntatc,putà coram quinquc tefti
bus,cenfetur legatum & vltima voluntas,tex.in 1.milesad fo
quxritur aâio, af£ rorcm,ff.deleg*. 1bi glo.& l.cum pater.3.donationis,cod.ti.
fub í &dont viat.qu* fi* Ἀ Ἀ fîint
;.prou - tu dequo nosálibidicemusplenè,fcilicet in fecüda parte Am
phitheatri,in i.colum.tcrtijordinis columnae, quz cft infcri
ptadonatiocaufa mortis.
•

te,fccun Deperfonis inter quas cadere poffit

mortis.
uòd
Affarinvltim. „olordii
nt*
um* donatio,vel non.
-

33 ££ fit £
-

£ pi£
-

i^jj'; çumfimil!' jio;%$£ ■

8 V M. M A R I A.
Quilibetpoteftdonare,& cuique,ita ytetiaminfantido
ííéêïíçí £:id*]
::? ï poâ in! ji -

i {γή natiofieripoßit & filjs nafçituris.

devon
di, inapid? * 3 Nonpoteft domare ille,qui non eft compos fúe mentis, vt
„Jay££
adt*. ££*
-

5!j£J[tem
j% onii: . . £ „limu* m.
furiofùs & fultus.
. r !.;rurftm
in';i;"'aufââonat* ionibw*,* 3 Prodigumompoteft donare, pofíquum curator eft ei da
mortis t#.
tate, 1.
4 Nonpoteft donare minor vigintiquinq, annorum,nifir.
tumhabeatpofi;omplet. 2j.am, 7 .

1 Seneäus nomimpedit donationemm fidelirium attulerit.

6 Mutus &fúrdus donare nomprohibetur. .

7 An cæcu spoß it dona re, & max imè cauf â mor tis fim eß
lennitate,l.hacconfùltißima. -

' 4mprocurator vel adminiftratorpoßit donare deboni,fi

bicommißù. - *

* Anfi liusfamilia,poßit donare, diffinguendum vthabt

tur ibi.
" Saluatio&concordatio Bar.
" Nam attenditur diäuomortis, ficonftatdecontrariamen
tevtfit inter vitios donatio.
Zz, J Di
 78* PETR. N 1 cof. Mozz.
u2 Diffinitio & concordatio opinionum, }\
a3 Numquidpaterpoßit donare filio in eius poteftate exi• ,
emti. - i '1

14 Nonftatur affertioni patri, donanti, et atteftantidem* , ,

riti, etiamfiinffecte exprimeret,nifiprobentur merita ,
perfilium. í
uy Nomfùfficitfùbeffe aliquamerita:fedmeritadebent«qui ,
tlalere donationi. - flk,
16 Paterpoteft donarefilia aliquid in premium emantip* ,
ttomus, 1 );
| 17 Vbi paterfilium vel filiam emancipat, videtur confirma- „
,' re donationempriusfaétam. ' 'J
1* Paterpoterit donarefilo libros, vel aliquid aliudtauß *;
fludjvelmatrimonj. ; • *!
19 Concordatio opinionumcontrariarum. *;;
ao Numquid confirmetur d.donatio virtute iuramenti. $i;
21 Nunquidferuus,religiofùs,monachus velfimiles, poßint |#;
domare, - • • •• * Mm,

· 22 An Abbas vel aliuspr«latuspoßit danare. . t';

23 Anmiles poßit donare meretrici. -

2. Valetpromißiofaéta meretricifeuconcubina iamhab* IX.

- ta,non autemfutura. ' £st,
23 Quidquidfòdomi« caufa datum & receptumefi, nonpo- ,,
teffretineri. í
a6 Amhereticus velit, qui crimem laf. maieftatü commifi, '■.

poßit donare, - - &fum - 'ta,

| 27 Donatiofaäa per criminofùm poft crinem aniraii* 7 [*;
- antefentemtuam condenmatoriam valet. . l'iri
| . a* Vfirarius manifeftus, ampoßit domationem caufâ morti, ά'
; acere. • •.*• ; ®,
, ä prauimciae malefit*
|
| 29 Non poteft donariprafidi /eu reétori remus;
-

*u,
tmprouincta. *is,
• „ • !
-. g• • Cluens nonpoteß donare aduocato. - iv,
31 Amprohibitafit donatio inter comit%er. Mum
-_=

- - ■=.
» pfTR. NIC01. M07?
ianum, ΡΕ DoNATioNisvs,
33 Numquiddomatio : iurament; 73 t '
inter f^mi%e*, ex virtute
, pfrfiis&arinitiofiriorum.
- - - -

;3 Ę.jumpjt
fenti.
iirtfio fitis ptias , validetur.
• • • . *
, • ' .
lit*
-

3* Saluatio & concordatio opinionum contrariarum.

3* $imaritus femex, vel ígnobilu facit donationem, vxori
14 sje-
iii, £#£
tumjinffaiitxprimittºjr -
fùa iuueni,pulchræ, velìil; , vel confeffus fit ex certâ
lium. di£i? ßientia dotem recepiffe,quam mom ****ptt , am 1'aleat &
IJ £aaaerua- - .• • • -

ulcredorationi. . .
„ paternuiidrutffi, aliquidi parare?
tioni, 1
'}, „terfilium rtlfli4M
m ybiputttfi*
f
femeat talis domatio.
3f Donatio morte marit, “firmatur,fi maritusnonmum,
idim
tiit voluntatem.
3* Donatio inter virum & vxorem comfirmatur non /0lum
£!munifu;iiiira* '1 '.).
37
*0/!?naturali, fed morte ciuil,
$ulffinebitur donatio 6a//a morti,fecuta morte mariti,
-

ndonutiontmprtuj*
puerpiteritdeuigilalilibror, f?! iiijii A|iii!
u! fWf, "el vxorùim vimrelâ, . ** . - -

3? Adhoc vt domatio caufâ mortù valeat & cenfirmetur,

fui; julmrimrrff.
1/
-

comordatio opinioμη(0fffffl
-

tu yirtttfm 1.
, !
i4ftm. -
- -
*tenon requiritur hereditam, aditio... ” . m. !
39 Intelligendafùpradiéta vtPr?cedat dummodò ante mor_
dafinitur d. dom4 |julii,}*(*
av
Z/ §Ăiquè se-** j
Numqui
40
''"**itiinteruenerit traditi,,„Ä'fiéla. - \

f,
*ritaprobari debent inte, ipfá coniuges fifitfaâado
J? £. riluliupralisμέlar ?.r//am/ff. *4ttapropter benemerita. -

*'®daßilicet aliquiddicatu,fungi yicetraditioni duo

, , , I

leipr£tdauremrrtfri//;fiatenuiu
iuiai*
23 £;£.f.Attamtrttri(!ßw ?*nuntur exemplâ. - .

24 V4
,**
f£/(4. ***•mfirmatiò quafitpa, furtem maritireffeâu i,. I.

**£,
idquidß [0
„egref* minj men retrotrahitur ad tempus faétæ domiation&;
/*4 benè retrotrahi, reffeétu fruäuum, percepto.
-
-
,

1, Qj4 Mgitf' 7Mm. - |

#„.,■•***
ab Ambar? mulú,qui 43 Simaritu, heres inftitutu, repudiet hereditatem dona.
£*
\tdofurt, iniwìm p* digmim* (I.
μτβ'"**%,Iulia fèribit donā, valere, nequepau *.
17 j.uti fuê4}*
auntsuº; „mututri*
wtf. £,fit
, • Pofuit.
quinomacquirit,ßd qui depatrimoniâfî de-
fatum;
%£? !

anttfent „afjw,**' *. ■ •

„ Ifirari* ***maritusharisinfituu, repudigthereditatem,vt per l,

!, - urávit pasu *niatad vxorem vulgariter fúbftitutam, valet&te.

£4-air*
âp.rgujnii4.
*trepudiario talμ.' : . -

1%
nonpot nut alwaii "***ii*repudiauitlgatum»,fideicommiffum,licèt
Σgere uig;fi*
! r- !
■ ffl y* -- " • • ; ' *; • i*
3. An
 P ET R. NICOL. MOZ Z.

ineumper legemfueritfaäus dominus vt perueniretal

vxorem excaufispradiäü valet & tenetrepudiatio.
C.fonis,inter
P I o columnam primam, quae eft infcripta dcpcr*
quas cadére pollit dónatio, fcu qui donat;
poffint vcl non,& pro eiusdcclarationedicédum quod
regulariter omnes donare poffunt,fiue paterfami,fint,fiucfi
lijfam.dummodò patris cónfenfum habeanttacitum, yele*
preffum iux l.filiusfam.ff.dc dona. ltcm mafculus& fœmi- ',
Ina,& ex caufa honefta, vel ex caufa turpi donatio non prohi
betur,laffeaiones,ff.eod.idcòamafiusconcubinædonatl* si
fi praedia.vbi Bart.& l.3.§.i.ff.de donatio.inter virum & vx9;
rem.Similitcr & mcrctrici donari potcft:nam licet turpitcrfâ ;
ciat quia mcrctrix,non tamcn turpiter accipit. 1. idemi. §.fed
quod meretrici,f£decond.ob turp.cauf. vbi Do&.dcclarant :
än promiffio faâa meretrici fit féruanda.f Potcftigitur%
iiííåôáé & cùiçunqúéiûV &infantiâonatioficiig?';
1.fi quisin emancipatuin. C. cod. dcdonatio.gloff.*. &3f.
rem pupilfaluam fore, Dcci. confil. 239. quinimò otcfficii ;
donätiöfilijs nafcituris.Guid. Papae deciffuis quæ io.z67:al- i:.
legans.i.diui$paais.c denatu.lib.& l.intcr.ff.d£paâ:%: j;
l.fiquis opus fídcopc.libcr.l.
debon.li§c.l.non Paulus. §. Paulus
aliter £de adopti.l.Caius refpondit.
ff.dgyfur. * 1.£fi
upillus.ff.rem pupil.fal.for.Socin. iun.late confil.33.num.$ t*
Ë; & conf.1z£nüm.§.lib.i.Bolognettusconfil. 6. nug't
& poteß fieri donatio inter praefeníes & inter abfcntes 1.'
ta tamen quoddixidemerefticein milite, quif9$ariae p9°? **,
teftdonare.1. ».C.de donat.intcr virum & vxo.ldcm % indo- ,
&orc,& in clcrico deciditur,vt pcr Porti. in §.cftautcm cafus,
lnfti.de hæred.infti. - -

Sed pro pcrfcaa cognitione videamusfigillatim deom- I.

nibus,qui poffuntdonare vel non,& v * ; , lv;
., Primò
tis,vt non pote(l donarcille,qui
furiofus,amcns,ftultus, non eftcon'P£firm?
& fimiles,vt clemcn.fi furiofùs * fíè,
*•v.

de homi. 1. Iulianus,ff decura. furio. 1. Modeftinusin fin.ibi “Ri;

glo.ff.de dona,ibi reddit rationcm,quia non poteftsgng? *ci?
ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉuranduin, an fit*i* §.
tus curator. . , . , ». . . . . '.. * ' . it '*;
sccundò idem dicendum eft de prodigo, qui !*P°'°' $.
donare,vei.i.ffdecura furio. & höc vcrùm cftpoftq"*% §. “Ä,
rator eâ ei datus velintcrdiâa eft cialicnatio,vtliscu* ß.de J$
*ini,
verb.oblig.ctiamfi vcrè non cffctprodigus; fexùsintuto* : $,
 -"-T

|* ,,;qrnm. fNiucoiL fM0*1*myrt ern- *

- ID O N ATION
mauM 3L-r****
£'
Ario
£ £ u £ £ *** ā;$i; quod É Ę pendenta" - - - -

=:#
m - ct < • : - -

a * £ £ ÄÈÉ
S
Ę
-
poihtw dÊ E* : * eft tutela:fiquid m cflet fine au$
É ita É
præcgn
em vt dixi, ifta
tarati iudici
th aberet, nihi
nec
iza
requiri
tio qu od
it
onc s,f
à declara

fecundu
cnt a natura:
tutoris:

• ---.
íantaduº* datqui
-
ritur 1 nterdi
io cura &io ,ncc dcb nul côt,
lus rahat c m Bart. ibi,
- - - -

reffumiux ! „ miiüs** Ë fecundum B et fieri ipfi prodi um tali:quia

Åsç
i si,*| 5um Angel.ènt lec
Arentia d larato artria
olum,i, in i cui
n d.!. is , lvel fal tcm
igo,co
ÉÉÉäignei; â ād * $it: έμ- ;::;:;;- qui Ę fit ÉÉ
-
-

!,„'; pcrmiffum f
-

- -
I.
s Iccun
-

Š1' habe ffion poteß d acc. tcftam

1
É
% a£ $$
£# i $
; Σάμβ%
.*.*•**• - Ę
É ÉÉÉÉona
Š re mi
Ę
Aυςat po
num,25.C.anfino iom,,£
maru ni?
-

dat
'
an ɤ
-

Ä
Éjamç
mcrttti$
uodqui-
g
"*°

cittf£
?
g
';
*
" . Ę
íu nd at
se-
ág v* 1 pupillus É. o,vel nifi muth
2
.\! 25
tradiderunt, &fa r fa&.rat.
ra

Ę
Ę É¤
ĘĘ
Ępup]É
t

se lum.C
tima
nobi
.&fiÉ
Ę
£É. ib.zôt&dlÅ££s£
? 16.
tifNat
fdetatutcon tio diftrah. Ioa .fi maiiud
.faici
&.asdc
liecre înonä
.l to .l. fo V.

ÅThulu
-- .
#
í$íí c«repo£ ífit,A
¤.qn.duodeinAmtaicntisum3'io3$3.'nu$m.
0 cnm remunerat
- P. îi"£
„g«£ lg* teft don ,Aret.confil
11. 2
oriam in i mmob -
foccdit, quu. od
ju,££m?"£'ì ££? Ê mortis Å. Et aduertc quod ilibus minor fa
Ἑolo
¤
Éit,*? ÉÉÉÉÉÉÉÉÉ; cü Ę ;
& Do&t Š; l.
.lib.1.
a*! Ê,
£. 1. 1
'°'ίΤ,accidi
Åonatinº virum άa£ fà Ê15$ mortis ää Ê; Ê
|4.iicet ha
c mnot

". Aauai' atur C are,qui

:£rd£
ÄĘn* ,
:Ę
È
QÜÄ
S É i. $í,$ºj
j$£
in£
cd ícdctf
pio ?
. al.
m- -

-
1. iinl.fe us.
;iamuf£;μ, * ncà niibi
mped e
B it donatilon c fit donare.R efpond
x pof
ìùííelfunifrdi
-

ulcrit,tcx.
-

• „„tfu;i3% Äìioau';,nonpo'°.
' I, akmt*''.
Š rmo
É
.Qedon
, .
u. He £;£
us -
Re
maximè quaero qui
; i& Xim D.
è caufa quid de coe 3 rc. in
c furdus d ona
sneco l. qui
proh id quod
. 6
-

.anem
£a* $. É É;i; n cœcus poffit ?
I b
face
s
ctut.
£i cialiîîê fic liberè tatc.l.hac onare, &
ὸieìii
ibìus&na.C.d quiinqucon
erè coram qu
*. edonatio c fulti(fiima. C. 7

ęcura*,„„8i«n% «\άr?'ęuif*£;* Qnare inter vi co, dicas

È
fuOd talijsre - - - cauf mo
. l. hac
autem
non con
-

teftibus cx re
fulti(fi O §.
3:
&curá- furi0, &h0c líí §*
ktiatur Prohibiviuos(|icut quifqu
ibitus ,&h
quisa
çui
odlicoecuspote(t nfulti(Iim al.
s aliu s , cum in lcontrahcrc
-

rator t
wdb.
itl.l.
játa
£ É
us*i? : Éíap
* Éoj? Éû*
;Alitnat'%'?
- …*
idu$,
? aec cft c
ommunis opini
-

noc non rc

o, vt attcfta
tur
 - PETR. NicoL Mozz.
714 tur Riminal.Inlliide -

-
dona in princip.fub num.6.9.vbiPli* *£j
'rescitat. -

I Τseptimò quaero, fam procurator vcl adminiftrator Po' *

donarę de boniis{ibi commiffis,dic quod non, quantumcu?'} iii
libcram habeat poteftatcm,l.contra iuris §. fiii. ff. de pact. 1. ¥.
- çreditor.§.Luciùs.f£mrand. de quo Bald.i.i.fi de mih. tcftam. ¥.
1.fi quis vxori. §. fi feruus mcus, ff. dc furt. & mclius piobatur ei,
'in l.filiusfam in princip if dc dona, Ioan. de ami.conjl3} sit
numero 27. & in procuratore reipublicae nc donays polît,ct *;,
tex.1.3 §. plane ff quod vi aut clam,quam nöt. Bald.c.cx lit* ;
1is,num.$.de proba.facit text.l t.verficu. dcniquc. fi dcofti; a,
rocurat.Caefà quod procedit tam in habentc potcftatcm al: ę.
ge.vcl ab homine : vfiique enini fìcultas gcnégatur donandi çly

| 35etriter,ita intclligit
ita ctiam declararePincli.l. $$.fub
inquit loa num «££; debon. m*
n.Corafius Hifpanus in dl
`i.ff de offic.pi ocur.Caefa. & dc communi atteftatur Pinclu;
*.
riú,
';
à loco,& nos diximus trac manda. in ordi.diuifio dis*!*"* * ,
velit Ioan. Lupus in Rubr.de dc donatio. intc vfium & vxo- n,
$em $ 6s nuiii.zo qui contra communem opinione? diftin; v.
'guere vidctur an fit faâum mandatum procuratori à legcvc ,'*
ab homine.Qgjnimò dicunt aliqui Do&boucs quod ad donam $it
dum,ncc fufîùí mandatum dicûs ad donandum cuicun%'ih's,
perfonæ: nifi pei fona cxprimatur, icio confil. 139 num.4i.&£.;
44.lib.z & höc dcclarat Soc.iun conf$9.num.$.!i5. ' °'°''*'
num.$.eod.lib.fed Rol.à Vallc conf. 6num.11.lib.z.dicit! $i;
le rnandatum tanquam fpcciale valcrc : Iicct non dicatur cu is,
fit facienda donatio. &(;.
' Oaauo quæ o,f an filiusfam.poffit donar§; Refpon* s,
9. tur quod noii,l.filiusfam ff.dedona.Fallit (i eft filius in # legi,
iiitate fècundum
prelat.Iib.6 alfegatInnocen in capit
d.l.filius,vcl hifigrandi ds ■£'jal.'|*3,
fit filiusfc£t9% <!„

terius dignitatis d.l.filiusfa in §.nónunquam. Maffing; *(;

quia iftij offunt, fi pater dedit cis liberam adminifitationcTi .,
pccuiij,& cenfetur dara nifi fpecialiter Patcr illisdcnsgufiifi.
intelhge vt filiusfamil. poffit fi habet libsram peculjagni '-,
ni{rationem,& iußa ratione motus donet vt mag'': & fimi- 1,
filibus coniunâis
habet peculiuinperfonis poteft,aIiasnon.Idem
caftrenfe eft diccm
vcl quafi,nam potcft,vt # * **,tm,
diâa [.fi-
liusfamil. - & …
j Verùm quia haec materia eft aliquantulum PerB'*** s
'Doäores vaiiè loquuntur, iáôfufiùs clarus poft a!io*" v$ ;
- - - - - -

donatio,quaeft.6.ita cafusdiftingucbat,quod quam; *;

 - -"

p;TR. NicoL M011 thurii nię N A T I O N I BV S. ina

„niminilnlui** inprinci y.fub unô* $. itdonare inter viuos κύ
+
^i 735
• •.' • . ••

at,non Š; pater Š
-

rcscitat.
„sau a;orvcl admini** }tuéabc
tusdc iuis in præiudi insn
ro,f%mi
an£'*"
quod Ę; § Ę
- - _ - - -

3 a$$uetoi * hi,di* quod

ç
m0m,çqitt fu
»•! -

Ę
lociamhabcat potstatę; 3«| con tiaiut* Sint g*
quo Baldlif* rì* bona, in quibus patri Ę
f. 3
d«iitor.$. Lucius.ffif cnf patris
u don ,& in ho §É uv
ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ m fine con are inter viuos, ctia rcrc
ciuu»* H dcfuit. & mJM* άζά confili
liq uis vxo*
§
incip ii dcd' íí íí íí í io 84. num«ro9. volum conueniunt,
loám
;::£E? primum, & de h6c Å , & confi
l Vt

Ęsvtium filiusfam. non e < dubium.

tis,& tun
Š
-

mor
Ing=gur; an
cit quod fic,vt cft à mortis cum confenfu pat
Š' ÉÉÉ É ; dicendum
rigi; i Ê'i. C. íüi ÄÈ $i; te
iRiiiiiìíî ti r à fratrc, numero74. de ííí acere
quærimusv itu.de dona.in rinci son i&tio.inde
Σῆ Ę. $:; - -

Aut

&qu:idiíüìïíÊ
qui'
bonaaduentitia pore dona
íiĘquŠ
bus vlusfrtuéìus re ia apillud
c et& m a

C. qui teftam.f.acc
iurh fpectant pleno iurme
P.
£Ale;$
- ,
cc. -
o(| & h ha nq o1) 1m
ione - dicit. c ß èx. mpen
col. mu. -

IMcm Abbasconfil 4o b 1 i 1
1 -

3. b 6. num. l. &
.1 m fin .li .2. Ru bc.c n|il +
nut *' fcquen.Soci. -

11z.num. 1.lib. i.quod eft duplicat

filii 2.li b. v. vcon
. i72.
f.
bi de om arusd in ua
atum toti
s 1 ni & lulius Cl magi co mm u - i
- q.
5 e ftio
tio.6.feq
quw
itu
uit ur hanc oppi
inni
ioon m , q.quammnu
neem uis Crdq.tusi
ro

fratcrà fratre;
dacus
us Cou3!
Š§ sy refert Di
tre,poft rìu -;-32.
---ni, £de&scorid i ndeb. q.ducnsin repet.
----:
D.l.
-
-

τὰ 1ium opinioncm qti cön

:!
: •
aduenti t1a,
2, 1n magis cormmunem effeon:.8.or & 9.ctduc
lichę tetq atoddb
fciejf
- tra
oon a1
filius
1 quibus v fusfru étu s pat ri
-

am.donare o(f
-

| mor.ab
n C p. 1t,
-

p it caufa
i -

nRuere Paulus Ia! in ! fefiium

fq con
ue patrisYl { fen fu tu -

w- n. . d e Riinnf. & Iaf in-

.C ct [ta.có 1. R
,quam te
Ben.C.qui te(\a fácere o! Roma n. auth imiliter ( ad le
: fulci.fipcc p.
ma.d.l.ta
Cum. § .tm : { -
- i. 1 9..C m is. .fi {+ de doma cam -

patris confen fus exi x ga tur i In.l.ca ( mor. o b 1u.m

p. fìu
br.
s p.qua
atr1s
fi-

F**iudicium g n. do nal. cau - - -

-
,non ad fblehnitate
-

obauit QLQ
-

barru. & h anc opini at aét pro

us,quod re bauit Co
vtl:-.
ice.marri pinionem vid em -
• -

!ic£, matri & aui

Š ÉÉ • videtu: tenereefia Ę; -

uod illa ! onari fun t didicit quod

vbi veritas. I -

c&u t ciicere
trouerfia Ę auth. non eft Bartoli, §%$ - - -

Ę; fi dicam s quod Éί
Hydo forfan É ore: Tu dic quod ' magna çô Κ
túct . et etiäm alig
nis, hodic autcm opinio Bartol.
-
præualcat, & fit magis •
cognpm*
 PETR. NICOL. MOZZ.
communisopinio contra Bart.Vcl tcrtiò potcsdiccr£quoda!
tera opinio proccdit quando contcmplationc patrisfilio fuc
runt bona ifla rclicta, alia opinio qua rido fuerunt reli&ta com
templatione patris.velquartò poffesdiccrc quodopinio*',
Ë filius riom viuit cuim fí fcparatiuè. A
iaopinio proccdit quádo viuit fimul & cum paift.Velqui*;
S&T€iiùs,&fubtiliùsdicere
hart.ibi in illa authen.volueiitpoffumusconcordando,
intelligerc de donatigncquod
in
ter viuos,quæ donatio eft contra&us,quafi velit Bartol. vt fi
liusfami.pollit per contraâum difponere, fcd non P< tefta
mentumácbofiisaduentitijs, etiam fi corum vfusfrudusP*:
tri non competat, Doétores communiter. l.penultima. C. qui
Ì€Ìùmem fúere pofl.& l.quiin poteftate,ffde donatio Pid:
qui plurcscumulat in Rubrica dcteftatngh. fub nuin;*%9; &
ícíartol non difcrepat,& quamuisibi dicat Bartold*do'*
ûione caufa mortis, râmeti poteft & debet intclligi dedonat;
one, quæ fit inter viuos,id eft viuentc,& non ægøtánte; quia
duplèx potcft cffc donatio caufa mortis,immò triplex, vtin
;' Vlpia.in l. fecurida,ff.de donatio,caufa mortis.Alia quae
t ægrotante,& hæc proprieyocatur donatio caufa mortis.
alia quae fit in fanitatc,& valctudine,vt cum nullopraefcnti*
periculi mctu cdnterritus,fed fola cogitationc mortis donat,
& hæc vocari poffit donatio inter viîos,fed impropriè,rcfp° i.
aiuefcilicet aá eam, quæ fitinaegritudinc, alia vciöfit in fa
mirare,& hæc vt plurimum fit délibcratamente, de ha£%?
intellexit Barto.Jum dicit, quia donatio caufa mortisaccedit !
magis contra&ui quam WięVoluntati,vt not.glo.inl'*
cunäa,in principió.ff.de donat.&inltam is,$.i. ' dedonat.
ÄÄÄÈÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉíüiteáìíhcn.fa£P°'
quia dum ifia donatio cft in fieri,fi fiât ab illo, qui cft fanus, .
cum nullum periculum immineat fit tanquam cöntra£tus,*
aequiparaturçontra&ui, fecùs fiàconftitutoin pcticuloing*
tis.Nec ob%at fi dicercs, quod cum fiat mentio mortis, dcbet
cenferi donatio caufa mortis,& non inter viuos,aliaseffety£
olare litteram : quia refpondetur quodf non attenditur illa
di&io mortis,fi conftat de contraria mcntc,nam; vidcturfaâa
donario intei viuos quando conftatdcanimo$onantis, licct ;
íîïíåâáíôïíôïí,vtperiafori.& Dodot£,!?"?
tis,numero:9 fffoluto matrimonio,cum fequentibusl.cum
ïìíîïò fiíe, £depaa.dota, vbi fuit fa&a fnenfio'°°''*
&ìïëïãïéïvïûôs,idem tenet Bartol.inl.etficu";"*
riar,ibi Caftren.ff.dc condi&io.indcbiti.Alcxandcrc? £.
 -

το Ε υ O N ATIONIBVS. 737
pstm Nic01. M9% volumine quarto,columna fecunda.Gramma.decifio.73.nu
-
part.Wdtcrtiòpov&*t mc. , .vbi inquit quod vbi adcft alia caufa & conie&ura cef
".…munisopinios"'' ;itut ...

tria opinio ή Íïoorta$

aliaopinio gi* -
fatdonatio caula mortis,licet dc morte fiat mentio, & de hoc
untbona illa rcli nosdicemus.Cur ergo crcdcndum eft Bartolum yoluiffe intcl
ligere dc donatione inter viuos,& facere iftam fubtilem diffe
templation*?"'
Ę hl u
rcntiam,nifi quia ipfe Bart. iudiciofiffimus intclligebat quod
fiilla donatio in valetudine fieret a filicfamul. nullo cgcbat
auxilio&remedio,& idco voluit libcram potcftatem dåre fi
lio,ctiam abfque confenfu patris. At quando ficrct ifta dona
tio caufa mortisà filio aegrotante,& in mortis articulo confli
m
.-*
'Ä;„iipcrcont*'""' shrii
tuto, feu aliquo imminente pcriculo, tunc Bartolus volu
ïani fo! Nisaducntitif* etiamfico!"mú it adhiberi confenfum patris ad actus folennitatcm , qua
fipater & filius tunc fit vna & eadem perfona , & in fum
ma dubitatum fuit à Bartolo, ne filius dccipcrctur & frau
daretur. • . - -

Et fupradiâa diftin&io fieri etiam poffet, quando filius

famil. veller donare caufa mortis ipfi patri, fi quærisan tunc
requiratur confenfus patris, poffitque ipfe pater confcntire,di
cstem quod non,fed cum in hac quaeftiore fint hinc inde ma
giscommunesopiniones,vt per Cla.& Iofe.Ludo.conclu. fe
cunda,fdiftingucndum eft ita, quod fi donatioà filio non ae
gotantefiat,& fic eum nullo præfentispericuli metu conter
rituselt,fcd fola cogitatione mortis donat, tunc pater po(fit
confentire,quia $. poteft abfque cius confenfu do
nare,crgo multò magis eo confentiente.Aut filius vult dona
repatri donatione caufa mortis ægrotante filio, & periculo
{mortisconteriito,& tunc pater nón pellit confcntire, fcd dc
at adhiberi iudicisauthöritas, ad hoc vt euitetur omnis fu
i fpicio & fraus,& hæc memoriæ teneas, quia non repcricsita
declarata in toto corpore iuris.
, Nonò quæro, fnunquid pater poffit donare filiofamil.
Teiuspoteftate exiftenri Refpondetur quod regulariter do
“atio inter patrem & filium nihil valet,tex.efl in l. donatio
"*juasparentes.C.de donatio. intei virum & vxorem,l. pri
'°, 3 i.ff.pro dona.l. .C de inoffic dona. Bartol. Iafon in l.
£tsfàfrätre ibi Cagno. numero 3oi.ff de condiétio indebit.
*ifi confiliodecimofexto, numero decimonono, volumi
$:fccundo,& eft communis opinio, vt arteftatur Alber. antè
Alios,in l.fi parer,circa princip.C.de inoffic. donatio. & ratio
t %%quidquidacquirit patri, & impoffibile eft iuris im

sibilitáte quod patcr aliquid donare pollit filio, ita vt do

"iuminillum transfcratur,cum neque momciitoapud ip
A aa fum
 PETR. N ICO L. MOZZ.
736 communis opinio contra Bart.Vel tertiò potcsdicere quod al *im
tera opinio proccdit quando contemplatione patrisfilio fuc- ,,
runt bona illa rclicta, alia opinio quändo fuerunt reli£ta con sis,
tcmplatione patris.Vel quartò poffesdiccre quodopinio Bar, ad,
Ê filius dón viuit cum patre,fed fcparatiuè.quin;A. s.
i;.
ia opinio procedit quädo viuit fimul & cum pafte.Vel
tò & mclius,& fubtiliùsdicere poffumusconcordando, quod in.
Eart.ibi in illa authcn. volueiit intelligere de donatione in- ui,
tcr viuos,quae donatioeft contra&us,quafi velit Bartol. vt fi- „
liusfami.pollit per contraâum dilpohere, fcd non pcr tcfta- as,
mcntum de bonisaduentitijs, etiam fi eorum vfusfruétuspa: s.
tri non competat, Do&tores communiter.l.penultima, C. qui ig,
tcftamen.facere pofl.& l.qui in poteftate,f£de donatio. Dida: ,
qui plurcs cumulat in Rubrica deteftatnch. fub numero9. & i.
fic Bartol non difcrepat, & quamuisibi dicat Bartol.dedon* s,
tione caufa morris, tameti poteft & dcbet intelligi dedonati- ;,
one, quæ fit inter viuos,id eft viuente,& non ægrotante, quia s,,
duplex potcft effe donario caufa mortis,immò triplex,vtin- s,
quis Vlpia.in l.fecunda,ff.de donatio.caufa mortis alia qu* …
fit ægrotante,& haec proprie vocatur donatio caufa mortis... ;,,
alia quae fit in fànitáte,& valetudine,vt cum nullo praefcnti* *;
pericüli mctu conterritus,fcd fola cogitationc mortis donat, p,
& hæc vocari poffit donatio inter viüos,fed impropriè,rcfpc- $.
άiue fciliceta3 eam, quæ fit in ægritudine, aliâ vcröfit in fa- .,
nitate,& hæc vt plurimum fit deliberata mente, dc hac crg0 s.,
intellexit Barto.äum
magis contra&ui
dicit, quia donatio caufa mortisaccôgit : j
quam vltiinae voluntati,vt not.glg. in l.fe- *i;r,
cunda,in principi6.ff.de donat.& in I.tam is,$.i.ff de dona; s.
caufâ mortus, Do$tor.in l.fenium.C.qui teßamen.facercpof.
quia dum ifta donatio cft in fieri,fi fiât ab illo, qui eftßnui, s,
cum nullum periculum immineat fit tanquam contr4£tus,* \n
aequiparaturçontra&ui, fccùsfiàconftitutoin pcriculofn?* **,
tis.Nec ob$at fi dicercs, quod cum fiat mentio ingrtis, debet *is,
cenfcridonatio caufà moitis,& non inter viuos,alia:effety* *a;
1 olare litteram: quia refpondetur quodf non attcnditur illa sui
di&io mortis,fi conflat conftat mcntc,nam
de contrariâ videtur fââa
deanimo donantis,
*;i,
licet *.
donario inter viuos quando
fuerit fa&â mentio mortis,vt per Iafon.& Do&ores,l.qugdo *.
tis, numero 29. ff foluro matrimonio,cum fequentibusl.cum *in|
maritus in fine, f£ de paá.dota, vbi fuit fa&a mentio mortis
& tamen eft inter viuös,idem tenet Bartol. in I. etfi cum £m?" *;,
riar,ibi cadicati decóndiaio indebiiialesanda sonº; *®,
 -—

R. NICOL. M947. τοR O O N ATIONIBVS.

„pET się
4,.„.
volumine quarto,columna fecunda.Gramma.dccifio.73.nu 737
inopiniopio<lit ip$í. mc. , .vbi inquit quod vbi adcft alia caufa & conic&ura cef
ût fat donatio caufa mortis,licet dc morte fiat mentio, & de hoc
„arbona illarclida, i;Σ;dicct:qugs;e;
-
;•..ninioduam - - -

emplationc utris.Vclquur
nosdiccmus.Cur ergo crcdcndum eft Bartolum yoluiffe intel
Ἐ i filiusnonviuitsum f;£ Iqui tut*
ligerede donationé inter viuos,& facere iftam fubtilem diffe
tentiam,nifi quia ipfe Bart. iudiciofiffimus intclligebat quod
¤ÉÉ fiiltadonatio in valetudine fieret a filicfamul. nullo egebat
, & mclius,& lub;!!'us -

auxilio & remedio,& ideo voluit libcram potcitatem dare fi

Š.
art.ibi in illa
- -

ua lio,ctiam abfque confenfu patris. At quando ficict ifta dona

'i
-
Ęquxdonaio*' íÉ
. • ,•• attum * tio caufa mortisà filio ægrotante,& in mortis articulo confli
„,„, ;oiitpcrsonit*''"' tuto, feu aliquo imminente periculo , tunc Bartolus volu
Έ Κ it adhiberi confenfum patris ad a&ius folennitatem , qua
ÄÈ ά
:momÉi ύ
cyo1 .
8!$' fipater & filius tunc fit vna & eadem perfona , & in fum
£ -

••-.
ma dubitatum fuit à Bartolo, ne filius dccipcrctur & frau
ì „uisiuni* in Rubricadct; daretur. -

, Bartol non dikrcpat. Et fupradi&a diftin&io fieri etiam poffet, quando filius
famil. veller donare caufa mortisipfi patri, fi quaerisan tunc
requiratur confenfus patris, poffitque ipfe pater confcntire,di
cstem quod non,fed cum in hac quaeftione fint hinc inde ma
gjscommunesopiniones,vt per Cla.& Iofe.Ludo.conclu. fe
cunda,fdiftingücndum eft ita,quod fi donatioà filio nonae.
gotantefiat,& fic eum nullo præfentispericuli metu conter
rituse(t,fed fola cogitationemortis donat, tunc pater po(fit
uli mctu :.;arerviu0$
$i; vocati poft Š Ę udinc, confentire,quia vt ûiximus, poteft abfque eius cónfenfu do
Â䢤É; nare,ergo multò magis eo confentiente.Aut filius vult dona
*.
- .„, nluiimu -
*Patri donatione caufa mortis aegrotante filio, & periculo
\itatc,& B
arcikxit :1 l.ir B1r {mortis conterrito,& tunc pater non pellit conlcntire, fcd dc
Jntaâui$?
-

beatadhiberi iudicisauthoritas, ad hoc vt euitetur omnis fu

fpicio & fraus,& hæc memoriæ teneas, quia non repcricsita
„j„inprin$? : declarata in toto corpore iuris.
-

inei
Nonò quæro, fnunquid pater poffit donare filiofamil.
iuspoteftate exiftenti Reßondetur quod regulariter do
“tio inter patrem & filium nihil valet,tex.efl in l. donatio
"**quasparentes.C.de donatio.inter virum & vxorcm,l. pri
£%$£ffràfräpro
dona.l. .C de inoffic dona Bartol. Iafo
fiatc tre ibi Cagno. numero 3oi.ff de. condi& n in 1.
io indebit.
P.*fifi
.confilio decimofexto, numero decimonono, volumi
$fccundo,& eft communis opinio, vt atteftatur Alber. antè
Alios,in l.fipater,circa princip.C.de inoffic. donatio. & ratio
$tia quidquid acquirit patri, & impoffibile eft iuris im
$ibilitá guodtran
"uniuminte
pater aliquid donare pollit filio, ita vt do
sfcr momcnt
illum atur,cum neque oapud ip
A aa fum
y%* P£Tf. N ICÜ) I. M O zz: i.

fufh remanere pofIir, fed omninò fit in ipfum patremdä

nantem reuerfurum,l.placet,ff.deacquirenda hæreditate, le.
primâ in princip.ff.fi quisà patr. fuer. mia. Bartolus&alijd.
l.fraterà fratre,& fignanter Cagno. fub numer. 3o4. & Dcc.
confilio 432. - - - -

Ex quo infertur qudd patres, qui in eorum vitadiuidunt

bona fua inter filiosfuos, in potefíate fua exiftentes nihil a
guiit,quia hon valet talis diuifio,eò quia videtur qugdam do
natio, quæ intcr patrem & filium non valet,diâal. 1. 3. fipa
ter,ff.pfo dona.& l.fi pater;eodem titu.& I. cuin debonis. C.
de doha, & de tali diuifione faâaâ patre inter filiosquod nó
valeat,eßtext.cum glo.in l.fi ancillám,§.fi pater, f£ profuo,
& in l.fi filia,in §.fi pater in filios.ff.famil.ercifc. & in tcrmi
nis decidit Bald.in I.3.C.de vfucap. pro dona.in i.columna,v
bi inquit quod fi ego diuidobonâ fhca cum filijs meis ea in*
tentione,vt talis diuifio fit perpetuò duratura, talis diuifio
non tenet, Barba.im confil.86.inis. volum, vbi allegat Paul.de
Caftro confil.io3. Deciutscdiffi.86.pen.col. vbi dicit, quod hâc
do&rinam refert & fequitur Mariâ, Socin.confi. 4. incipicn
te,vifisa&is,& hanc partem firmaffè inquit etiam Corn, con:
fil.zz8.in princ.voluim. 4. idem fçcundum eum teact Igaançs
Hapt.à Saii&o Seue, in repe.l.fiaterà fratre,in 13. quaeft. ff. d«
cond.indeb.vbi refpondet ad allegata in contrarium, & ng
tat Marfi.im fuisfing.674.vbi pluresallegat. benè verum cft,
quod pater præueniíe poteft, & aßignarélegitimam filijsfu
is fecündum Deci.diéto confil.86.cólum.penul. allega. lege,
cum quo.§.fina.f.ad legem Falcid.& Bald.in l.illud,intcrti*
columina,verficulo quaeíitnr.C.defàcrofan&a ccclcf. & in!;
in fucccffione,verfic quid delegitima.C.de reuo. his, quæin
frau.cred.fed de hoc nosalibi dicemus, di&a tamen princip*
lis conclufio, limitatur pluribus modis, & fallit fecundum*
Socinu m. tur,
Amplia vt procedat fiue donatio fuerit faâa' . filio
… ~. .
le

gitimè nato,fiue legitimato,vt per Ruyn.confil.69.lib.3.Cag

ho.d.l. frater, num.3o7. -

FaHit fecundum soci regsos.decem modis,fcd fecundum

glo.in d.l.fi frater, C. deinôffic. dona. quatuor cafustantur*
recenfenrur.Primus eft caufa dotis,& donationis proptet?'
ptias,!. Pomponius philadelphus,£fam, etciß.qüamus!"
dici po(fit magis obligationis diffolutio,vt I.fi.C.dedot. gr*
ui.Sècundus cifris eft èrrnri ad caftra, nam ei potcft res mobi
Hcs donarc,l.4.C.fam.crcifTcrtius poft Proptcr aliquod f.
-— -"

pfrf. NICù!. fitVo - b £ DoNATI ON 1 BV S. ,

„,, fed omnino ut
' ut,k
Ę
£' prin Hfiquisa patr. ct. £ïs
cip
Ę. afiattt,& figniat: cagno lu
i. quoinftu' quodpatis.'
com filio 43i.
imi t£ jirtmgω. num,vt puta proalimentis.Quartus cft vfusfruétus quem ha7}®
ipfùm.„
bct inaducntitijs,quem patcr potcft donarc, nam fi patcr re
mittat filio vfumfiu&um bonorum aduentitiorum,vcl taci
t&donet permittendo filium pcrcipcre fructus, valct & tcnct
talisremiffio expreffà veltacita, quia nihil donat de proprio
-
patrimonio,fcd renunciat, text.eft fingularis & vnicus in l.cü
όportet,$.fin autcm.C.dcbonis quaelibc.ibi Doc. Vltrà qua
tuor cafuspoteft limitari quintò, vt proccdat in fimplici do
natione,fcilicet quæ nullam caufam habet annexam,nifi pu
tam &meramlibcralitatem, fecùsin remuncratoria, nam fi
filiuscontulerit aliqua beneficia in patrem, poterit patcr illi
donare in remunerarionê meritorum,vt per gl.inl.fi donatio
msg 1.C.de colla. eft cömunisopinio, vt ifiquit Decius in
i ionc,n & col
ldónat u.io.C.de la.Bar.& fcrib.in aüth.vnde fi pa
rcns.C.dc inoffic.teftam Bart. & Iaf.in l.frater à fratre,ibi Ca
gno.fub nu.319.ff.de condi indeb. Rimina!.iun.conf. 24o. in
i.& talis donatio, quae fit in rcmuncrationcn mcritorum, nö
eftpropriè donatio,tex.eft in l.Aquilius Rcgulus. ff de dona.
Socin.iun.confil.94.num.13.lib. 1. Dida.c.cüm in officijspoft
nu.io.ff.de tcfta.& nos infra.
Etadue ,f quia in hoc non ftatur affeitioni patrisatte
|!lantisdcmcrte
ritis,ętiam fi illa exprimeret in fpecic,fcd mcrita
çyfìprobanda funt per filium,!. qui teftámeiítum.ff.de prob. 4.
lhr.&alijinifi fortè £de caft.péc.Imo.in l.fi donatiofic.c.
, la. Ita communiter tcneni Do&ores in l. frater à fratrc,
$ol
$*cond inddon
eb.Iaf.ibi poft nu.4o.Cag nun $.3. plenè pcr
à $iu m,l.fi atione,&ol.4.C.decolij,& confi.376 Aquęn.
!
lEdiuortio,col.ff.foi. mair.cor.confii.as, colúm,fi. litte
“ P lib.4.Ruy.de communi confi.44.circa fi.lib. 3. & conf.
“yiib.i.Româ confil. 445 col3.Cumâ.confisi.Paúl.decaft.
°nfiliis Alex.confil.ioi.vol.i.& 18.vol.3.& 14z.vol. s. Parif.
{%'i§.vol. 1. vbicunq; enim fitdonatio intcr pcrfonas pro
,.:fial: vbitasfemper eft ncceffaria probatio merito, uim, gld. l.fi do
tf
ę* faci;,Håßi$*
""•n¢;in glo.fin.C.de collà. Bello.de communi, <onfil.^s.
- -

roct$it
jnsto*? '"* * B:rtian. confil.38.nu.zz.lib.z.in z.part. Ca(lr. confil.
tar* }$*}; i.Cor. copf. 144.littcra N, lib. z. Marfil.fing.
-
Ęgquo;dAmi cisconf.3. Ripa l.fi vnquam,C.dc rcuo. dó.
procedit etiam fi in donatione interucniffet iu
r %'%
'"cntuin fecundum B.i. & aliosd.!.Tiris, §. Imperator, ff.
**
'Y}.}nt?" Alex.conf in, voj
$ v vidcas fccùs fi exprimantur
ÉÉ¢* Eti A* -

cr
,
bi pcrfon
tain fp<cic.vgl in gencrc int is non prohibitas,
tuac crcdit
Nam & ÊΖ ur, & ftatufaffcrtioni iiiter ipfos contrahcntes,!.
*, A aa z opti
 PETR. NICOL. MOZZ.
optimam.C.de contrah.& commit.ftipu.Bart. d.l.fiforte,in
2. memb.ff.de caft.pcc.Ripa d.l.fi vnqüam.Dec.conf. ιο.qué
defendit Ripa contra Soc.confil.292. de quo videetiam Fcrra
tiumEt cau.33.c ol.z.
m animaduertendum,f quod non fufficit fub
eftetia -

il!
effe aliqua merita,fed requiritur,quoá ipfà merita æquiuale 1:!
ant donationi,aliasautem donatio ipfâ non valebit nifi qua
tenus capiunt merita:pro rcfiduo verò céfèbitur donatio fim:
plex.Bar.d.l.fraterà fratre,ibi Iaf.& Cagnu. 321. Bertr. conf.
5.;
164.nu.z.lib.2.in z.part.ibi dc communiartcftatur,& an mc
rita aequiualeant donationi,vel non, ftandum eft arbitrioiu
dicis, fecundum Iaf.in conf. ig4.num...lib.i.ibide communi
opinioneattcftatur.Alijdicunt,quod debet effeinfigncben*
mcritum,vt voluit glo.fingu.inc.fi quis,iz.q. v. per l. ctiam,
ff.de manu.vindi.l.Âquilius,l.fi patei.ff. de donâ.& Io.deA
micisin confil.3i.numi.io.dabat èxemplum fi donatariuslibc
rauit donantemà pcriculo mortis,reuclando tra&atum mor
tis,vt c.fi quis Papám,diftimc.78. Dccia, autem conf. 57. num.
z9.lib.3.qüando merita verfàntur circa quantitatem,vidctur ,
tcnere, quod fufficit, vt merita non fint infra dimidiam.
6
Ex quibus fupradiétis infertur, f quod pater poteftdona
re filioaliquid in praemium emancipátionis,vt l.vt libcris,9;
de colla.Sociconfil. 127.num.13.lib.3.de communi.Nccpotc
dici,quod talisdonatio fit fimplex,vt per Rimi.conf.499.nu.
8.fed ob caufam, quia cum filius non poffità patre inuitus*
mancipari. §. gcneraliter,in A uth.quib.mod.riatu.efi.fui po ,
teft dici talis donatio fieri praeexiftente caufa emancipatio
* nis, vt fcilicet filius emancipationi confcntiat,vt pcr clarum *

Et io.q.8.
$.donat dicunt Do&ores,quod f vbi pater filium,velfiliam c- •
17 mancipat, videtur confirmare donationem prius fa&am, ;
dum erat in poteftatc,& hoc iuris praefumptione,vt nota.Cg'
ftam.Rogerius in leg donationes.§.pater, numero primg;
de donatio.& ideò diccbat lmol. quod pater emançipandofi;
lium,{i non rcdimat peculium,videtur vcl ie quod illudfupià -

remanea t, & pro ,cauíela cft,quod tu fcholaris,oscui Páte;remit ;

libros & tradidit fi vis habere libros præcipu indiuifione G;
cum fratribus, facias te emancipare:qüia confirmatu£e"*' .$.
cipationc fi libri fuerunt traditi, ficut confirmatur donati0 $C$;
pcr mortem, l. Papinianus, ff. de donatio, intcr virum & W*. $.
-
xorem. 34.;
Et (ic S.

—
 - _"

mgrm Nicol.%u
7.
;* -

p£ DONATIONIBvS.
„cáërd!i
o.
Åub fidcat j« Rigi ?
vnquamD;l£*
Et fic etiam infertur quodf pater poterit donare filioli- 7:;■
bros,velaliquid aliud caufa ftudij,& talisdonatio valet & fub '
III.:g.d:qw vid:ijm? ftinetur praeexiftente d.caufa, nec poteftà patre reuocari, vt
acfcndit Rip* contraSox.com
tenet Angl. t.ff.foluto matrimo, in vltimo vcrf.iaf. in cadem
Ę .
Et citet
- tè
iam* Ętit t*£
l.i.numcro 32.de communi ibi,licet multi alij Do&ores tcne
J3 mcrit a,fed ut,qu3? a m kbitni
-
*;t? ant contrariam partem, f quae tamen concordari dcbet hoc 19
«{«aliquum< w?
modo:fcilicet quando donatioeffet immodica,& magna,tüc
„ntdonationb* Ijasautrtm donatioiplaβ;
-

non valeret in cxceffu, fecùs fi fit parua & moderata donatio

fccundum fubftantiam & conditioncm perfonæ, quod inar.
bitrio iudicisdcbet refidere,vt dicemusaliàs
άum cft de donatione librorum,ego crcdo quoduod aut
licct em di
libri nö
fuerint filio donati: tamé dummdáò filiusfit doétoratus, de
bcat habcre libros praecipuos in diuifione cum fratribus,fecùs
fi fit fcholaris, & non Do&oratus, quia non debet habcrc.
ita diftinguit ctiam Coftant, Rogciius, diâa lege dona
tiOncs,
Infertur etiam quod idem eft diccndum dedonationefa
£afilio contemplatione matrimonij, nempè quando pater
$atvxorcm filio, & contemplationematrimionijdat millefi
lio,valctctiam talisdonatio,& tranfit & refidet in perfona fi
liçonftantc matrimonio, adeò quod ipfe filius eft vcrusdo
finusprzdiâaedonationis,vt per multa dixit Guido. Papae,
in praem!
*,.;jiiiqgicon -

iiiiii-'
? 1:7. n. $«if Dclphi.q.143 Old.confilìgi.& Bernard.Bombi, confil.
d: sola? í ;3onatio*/* fitfim? cx,Wongo É
Hi Éittf -
61.numero 3. - -

Scxfòlimita&intcllige fupradiâam conclufionem,{ci

jobquod ta;
ád
agiº;% uia cum filius m
• : Auth qui -
nitus* . 1
jaitj *tvt pater non poffitdonare filio ab initio,ftante enim iu
άaliter,*^ $impóffibilitatênon poteft huiufmodi donatio aliquo mo
9in vim contra&us fimpliciter fubftineri,fed fi patér dona
Jí*
w
Š ipfam non reuocáuerit,benè eius morte confirmatur
æ.&h$.8ipat
Är
ɤp.
tf filium,
e $$$ $$m
Piin.C.d munisopinio, vt inquit Albe, in l.fipater, circa
einoffi. teíía.
• „ancipat* vi o;* i;j
fùm;stion:Š Sed dubi tari freqpóna
uenttiur
er foleamcn
t, qui d finünq donatione, ao
pater incon
- -

quam
fili
fccit o,ap fum,
uid mabi fir
or Ég¤ ägg* gí* turdonatio
virtute iuramenti,ira quod ftarim ab initio vali
cjl daßtdonatio videretu dicend quo non inte alià
j „xd':° t.
vidct ,& r um d , vt r s
uodtu f
ai? $sigaftren.confilio 343. nume.3. volum, 1. Contrarium ta
retra**j;;, fi r I.
to
άos?ζe
;» cof
ά
Ę v£rius,quod immò confirmetur,vtpcr Bald. inl.fin.
§.C.devfuçap. prodona. Iaf.inl. paâa quæ contra, ibi
]ibros Rcinsfc*j;;,£cut «?' 95scommuniter,C.depaa. Deciusconfilio 339. 414. nu
arat*';jj, fuga
a;:io* ippiai* ; Å•*
, ••
Ë“m.i43*.
A.Wo 688. & v.i6.num. ».Caftren.confil.37i. colum.
.Ruy&n.co nfil.96.
num.5. volum. 5. Parif. confil. 63.
pct
mortcn), *' “.13volumi.i.&confiisy.n umic.;;.& fequcn. voluminc3.
sor:m
4 Aa a 3 Sóci.
4 p E T R. N ICO I. M Ozz.
Socin.iun.confilio 67. numero $$.vol. ι. & confilio47.nume.
ro 13. & feq.volum.i.vbi de vcriori & magis communiCrane.
confilio 10. numero t. volumine 1. Rolanîâ Valle confilio77.
in princip.volum. 1. Ioan. Paul. Portius inter confi. Rimi.iun,
cohfilio iz. numero 234.vol. 2. ibi dc magis communi, Cano
niftae cap.cum contingat,deiureiuran. Capici.decif36. Ripal.
fi vnquam,C.de reuoc.dona quaeft. 13. numeross. ibidemagis '
communi Rimi. §.*. Inftitu.de dona.num.¥73.Clarus §.dona
tio.quaeft.8.verffed quæro, Bernard.Bombi.d.confilio6.nu.
mero dccimoquinto,Viuiuscommun.opi. in verbo donatio ."
faéta à patre, Porti. Imo. concluf. 2, libio fecundo reg.Ema* * --*•
…
nuel Soarezin verbo donatio,numero toy. MichaelGräffúsie ;
collcét commun. opin. cap.8.quaeftio.7.in verbodonatio, & *'
haec eft receptior & canonizata fententia, à qua temerarium *'
effet in iudicando & confulendo recedere fecúndum Ia£&a '',
lios in l.fratcrà fratre,ibiSeuer.Socin.Crotus,Cagno.ff.decö '**;
di.indeb.Dec.ind.l.fi donatione,C.decollat. & £É: *;
rit limitatio iuraiwcritum, ratio eft,quia cuni iùramefitum fit ,**
quoddam vinculum fpirituale, cap.cum, $i aicus,de fo.com. ßit;
e.libro fexto,vndc fpc&atad forum ecclefiafticum, cú regu- ߣ;;
Ê; 6t quod ih fpiritualibus non curatur de patriâ poteftate, c. *'),
fiannum,de iudi libro6.merito iuramentum firmabitdona. i*;;
tionem inter patré & filium,quandoquidem hæc fola patria i iis,
potcftasimpediat dopationem intcr patrem& filium, nam $it;
jatria poteftaseft induéta folum deitirc ciuili,l.nam ciuium, {$s}
£dehisqui funt fui;non auteiy dejuregeritiam,lnfi.depat, $it;
pote(latein prin.Hiriccftquod dgiure gentium oriebatuiob Ę
1igatio naturalis inter patrein & filium, de quo in legc frater f$m,
Aíratre,ff.de condi&ione indeb.ibi Bart.& Do&orcs,& in l. |$;
fiquis proco,ff.de fideiuffo.Facit fimile,quia in materia ma- 1$
triimofiiali non eft impedimento patria potcftas,cap. non rft
: nobis,defponf.cap.t.dedefpo.impu.glo.in 1. Paulus, ff. dc
flatu homi.quare illa obligationaturaiisoperatur vt paétum
donationis valeát,vt l.fi qujsargentum,C.dedona,& hocae.
quitatc,cap.i.depa&.libro fèxto,Bald.l.3.C, prodona. & in
rub.ff.deiurciurán.Alexan.in l.fi donatione, C.dccolla.Ab
basin c.cum contingat,de iurciur.loan.And.tit.dedona.in \ ,
addi.adSpecu.& in tit.dcteftam.S.1.verf.fedponefilius, & *m,
Bart.inl.fraterà fratrc,ibi etiam Cro* Cagno.iaf. & alii, ff. *si
de condigioneindcbiti,glof.in l.z.C.deifioffic.dona.& nos ìgi
diximusfuprà. - »
 _

|
pp ro O N A T I O N I P. vs.
*4*
pyrM. NICOL. M011. Ex quibus potefl inferri,quod cum patria poteftas fit im.743
-

,&con('ibi*
s&inium conflo*A wwolT° %jte prdimento donationi, valeret donario faéta filio emancipa
rovg &feq solum iv£i£%' & mag* koi* to,cum effet patria poteftas,vt diximusfupra, & fic S. limita
an£liot9.numtio! Voluminc.Rolf *'* íiae tioeft.Sccundò quod valeret donatio faàaà matre, quæ non
* ię; jíloin lf%* tæ fu habet filios in pöteftate.Tertiò quod valeret donatiofi fiat fi
'Ä ÈÉÊ :;,vol ¤¤%E ; ;. lio naturalitantum.Qusrtò quod valeret donatio, quam fili
nitrcap Äöntingit,&iuci''°"'''j ibi&:f£
., !l«-': usfacit patri vel matri.
ìmcdcrcuoc?"aqu£it, nu"ao;,
-
°;'
Chry$j.. Decimô qugro,f nüquid feruus religiofus,monachus,vel
;i; Rimi §.i.Inftitu É ê fimiles,qui nihil habent proprij.pofTentdonare.dic quod nö,
sit' sxafß quaoi√ î £i vt habetüriz.quaeftione prima,capitulo non dicatis, nifi de
.v..

rio \ti
Åo quin licentia fuperioris:limita in religiofis,& monachis,fi habent
sy- rti, £\
Imo.ciu
on« % .
legitimam adminiftrationem,& donentex caufa legitima,fi
saaaputft,fo - Iq*, -

£; É„αι οσύζ,
„;n cap.$.qurit"';'"'
άγύ' quidem fine ratione non poffunt donare, iz. quaeftio. 1. cap.
quia tua. Intellige de mobilibus,& quæ feruando feruari nö
„kà commum 9?
-

£; (èntentis,? -

po(funt.Item fidelicentia praelati ßent in fcholis cum confi

hreftieccp
jain an*& Ë
iuditio! ian&oftct*!
coni u. Socin
Ci? -
ÉÉ;a;
lio maioris partis conucntus, vel in peregrinatione vadant,
tunc poflunt donare,& facere ea quæ alijfcholares,& peregri
-

|iosin íiaftiti$$$ ÉÉ•! & cit; i nihoneßi rationabiliter facere folent,vt tenet glo.in d.c.non
d. indè Dccim 10 cTv, dicatis,alle.l.vlt.C.ad Mace.l.fi longius 3. 1. ffdeiudi. & eti
„limitatioiu'„¢ntu m,to!
mi i;iiitu? cum am donare poffunt caufa eleemofinae,cum pofiint facereelee
„dam vincu" at. ip£ . mofinam fâme pereunti,vt not.Do£t.in d.c.non dicatis. Ab
fibrok;'jìonan- p. mihi;i* basin c.fi quis,defurt.
Ę? Vndecimò quærof quid de Abbate, & quolibet alio præ
!ato,miniquod nihil dare poffunt, nifi habeant liberam pecu
hiaddic ftrationem,&iufta ratione mori fuerint ad dónan
dum,vt putà matri,& fimilibusconiunâisperfonis, aliâs nô
poffüntâonare,& de praelatis, & alijsperfonis ecclefiafticisdi
$et dum eft quod ilii iion poffunt donare resecclefiafticas me
biles, vel immobiles pretiofas fine certa folemnitate : fruétus
alis
})ationg!" 3i&ion'!"'j;„;k,quia!
- - *utem,& rcs nobiles prohibentur in vfus inhoneftosaliena.
íiatis f£j Ętifjîa;*; * & donare,& turpe$perfonae recipientesà clericis vel ex tur
caufa,tencntur reftituere ecclefiae in foro confcientiae, vt ha
Éetur in fumma Angelica,in verbo clericus,il.3.3.4.ibi g'o.in
Verb.A. & Tiraquelîrac.deiud.in reb.cxig.caf.24.dice5at, q
Prælatus poteftimodica donaredercbuscéçlefia, fihoc habét
*onfuetudo, Pan.conf.44.lib.i.
Duodecimò quærof quid de milite : miles poteritne do
°°**meretrici,vel concubinae,& dicendum quo3 non,vt dixi
""°$tiam fupra,tex.eß in l.2. C. de dona. iiiter vir.& vxor.
P*g'o,& Dóá.ini.milesita haeredem,5. mulier.ff.de tefta.
"!';&ficaequiparatur miles & clericu$âcDoâor Aduocatus,
%"idicuntufmilitcs,vt ff.dcfcnt.& reiudiim princ. & Ioan.
A aa 4» Lopcz.

-
744 p E T R. Nicot. Mozz.
Lopez in repet. Rubr.de dona.intcr vir, & vxor § 37.num. 14
Hiiicdicebit Corafius in l. fraterâ fratre, $. quæritur, num. 33.
fEde cond.indcb. quod donatio clerici, mifitis, & aduocati in
concubinam ab his fa&a & collara, qui cum illis in rcm habét
nullius eß ponderis ac monenti, quamuis expreffà meiitorü
nuncupatio fubdatur,{i mei ita ipfà non probantur,& dccom
muniáttcftatu EmanuclSoarcz Thcla.rcccpta. fcntcn. littc
ra D.num. 193. .

Sed aduertendum quod meretrici publicae, fiueconcubi

24 nae iam habirae,non autem de futura valet promifliofiue do- .
natio faéta fi ambo funt foluri, & non coniugati , I. donatio- ;
ncs in concubinam.ff. de dona. Roman.l.1.C.vnde vir, & vx- s.
or. Ioan. Lopez d. Rub1i.de dona. inter vir. & vxo. $. 37. facit ,
<tex.l.qui concubinam, in princ.& l.legata.$.parui.ffdelega. ,
3.Bar.Bal. Ange.poft Cynum in laffeéìionis f£ dedonationi. .,
bus,& I.2.C.dc cond.ob turp.cauflicet glo. quam tenet Bald. £i;,
& Roma.d.l.afc&ionis velit,quod valeat, quoad aâioncm, ,
{ed quoad exceptioncm,fed reprobaturâ praedi(tispropter ge ,
neralitatem illius legis,& etiam,quia fpeciale eft in milite,<r ,
go ius communc cft in cötrarium, fed pro meretriciofa&o cü ; .
nupta,vel vidua,vel virgine, qui de iure ciuili punitur, non
valet promiffio fed donâtionefa&a potior eft conditio poßi- lis,
dentis,nifi fit miles,vtdiétum cft fuprà, verum tamenfifcus jj
pofferauferreà muliere,vt ait Cynus in I. 2.ff.de cond.obtur. ,

cauf.& tcx.inl, lucius in fin.ff.de iure fifci. Accedat fupradi- f.

*5 &\is quod quidquid fodomiae caufà donatum eft & recéptum
ropter fodomiam non poteft retineri,vt inquit Iacob,Vnga {6
|
tell.in addit.adfummam Angelicam,in verbo fodomia, pcr Ê J,
l.affe&ionis.ff.de dona. !

„« .. Tcrtiodecimo quaeroquid de hæretico,f & decoqui cri

men lætæ maiefiatiscommifit,& de eo qui contraxit inceftat
nuptias
piç quod&non,
nepharias,& de commifit
fimilibus,crimcnlaefae
poterintne maicfta,
ifti donarc?
& decoqui cft
tex.ii,l pen 1.vlt.C.adleg lul.maieft.& ratioeft, quia bona
fua fünfconfifcata ipfoiure,fimiliter de hæretico,cuiusbona
(unt confifcsta ipfo iurc,vt c.cum fccundum leges, dc haerct.
li 6. Idem de eo,qui contraxit inceftas nuptiis,fcilicet intera
f:endentes & defcendentes,aut nepharias,ideft, intercollat^
pales,ve! fimiles, alias prohibitas nuptias, quia ipfo iurcbo
„orum fuorum dominium pcrdit,d.c.fccundum !eges, & in
authent.deinccft.& ncph. nupt.& in authent. inccitas. C. de
at ia«£.nupt.Scdf r«gularitcr donatio facta pcr ar-;
 -_-es

-
DE D O N ATI ONIBVS. - . 743
poßcrimen contra&um ante fcnteutiam condemnatoriam
valet,& iftam regulam probat tex. in l.poft contraéìum, & l.
donationes,§.fin.ff.dedo. ibi Bart ponit : & ponit eam Pet.â
I)ucnnain reg.zz6.circa quam vide Bart.in l.fi is quibonis,ff.
dcacquir.haered.Sal.in l.fi quispoft hac,C.debonis præfcrip.
è num.f.vfque adfinem, vói inquit, quòd alienatiónes ante
deli$um valcnt, fiue neccfTariae, fiue voluntariae fint, fecun
dùm Accurf. fed fecundùm Iac.de Aretin.Cynum & Bart. di
ftinguendum, quòd aut bona fide, aut malâ fide, aut dubita
tur; primo cafu valent,fccundò non, tertiò praefumitur bona
fidcs,nifi fecundùm Bart.ex fex conieâurispraefumatur con
trarium,dc quo vide Do&.inl ex iudiciorum, ff.deaccuf. vbi
ponuntfupradi&am regulam, quòd donatio faéta per crimi
nofum poftcrimen contractum ante fentcntiam condcmna- •
toriam valet, quam regulam limitat Ducn. quando delin -

quendi propofitum ex poenae fufpicione fieret, vt in l. fi ali

É z.refp.ff.de dona.cau.mof. & l. in fraudem, ff.dc iure
fci, & in l.fedfimaritus,ff.qui & à quib.in fin. & in l.qua
fitum,l. i.eodem ti. de quo videbur.d. 1. poft contraéìurn. vbi
diligenter examinat cam,& ponit fex praefumptioncs,ex qui
busáonatio ante commiffumdeli&um praefumitur facta imc
tu pœnæ deli&i,& in fraudem fifci, vt ibi limitat etiam,quam
vi dopoft dcliâum ante accufationem donauit bona, quae ipfo
iure publicata erant,vt in l.commiffae,ff de publ.& ve&ig, &
in Auth.incoefbas,C.deincccft.nupt. & nos fuprà, & Do&t.in
l.Imparatores,f£de iure fifci. & in d.c.fecundùm leges,de h;
ret.in6. Tertiò limitat,quando, vt diximus,ob dcli&tum cfTet
intcrdi&a bonorum adminiftratio, vt in crimine læfæ maic
ftatis & repetundarum, vt l.ex iudiciorum,ff.deaccufa.& d.I.
quxfitum, Bart.d.l.poft contra&um,num.uz.quod tamcn nó
procedere dicunt in alienatione necefTaria, vt 1. reo,ffde folu
&inlalienationes,ff.famil.ercif. & l.peto, in $.praedium, É
deleg 1. quod intelligendum eft pro füis alumentisaduocatis
&fcfipturisad eum pertinentibüs, Bart.d.l.poft contraélum:
itadeclarat fub num 1 v. quem fequitur Didacus in epitom.de
fponfalin par.z. cap.6.58. num.9. quem fequitur Hannibal
inrepet.d.I poft contra&tum,num.43i.de donat.& refert Du
cm.d.reglimit.3. Quartòlimita,quando alienatio ctiam irre
uocabilis, vt a&iolibertatis fa£ta feruo, vt l.qui poenae, ff. de
manu.vt tenet Bart.d.l.poft contraaum, nume. iz. ibi etiam
limitat, quando poft accufàtionem non comparct iu iudicio,
vtl.fin.ff.dcrcqui.rcis.Roman.poft Bart.d.l.contaâum, nu.
Aaa 5 ' 1i.limi
Y46. p E rR. NI cor, mozz.
- -

si.limita etiam non procedere in teßamentis, vt 1. fi quisfi.

Jio exhæredato,§. irritum,f£de iniuft. rup. cuius cft ratio,quia
«deficit confirmatio, cò quòd ante aditiónem féntcntia fecuta
eft: limita pariter in doriarione caufa mortis,vt l.fi aliquis, ff.
ζῆ fic dona. caufa mort. per n:ortem ciui- .
em non confirmatur, Sebaft. Medices tra&t. hors omnia fol.
uit,par.i.num. 47. Aliud tamen cft in donatione cònjugali, !
vt l.resvxoris,C.de donat.inter virum & vxo.alias fimitatio
nes vide per Bart.& Do&.fupracitatis locis,cùm alibi veniant
repetenda per alium ordinem. …
í Decimoquartò $$ quemadmodum vfurariusma '
nifeftus teftari non poteft,nifi praeftita cautione, iuxta formâ
ς.quanquàm,devfur.in 6.fcilicet de reflituendis vfuris, nun
quid poterit donationem caufâ mortisfacere? & diccndi ef, ,
quòd non, maximè, fi donatio caufa mortis e{Iet fa&a in te- *
ÉÉÉÉÉÉ bonis, vel maiori parie : quia
tunc apparet effè faétam in fraudem, vt per Clar.§donat q.6. .
ibi de magis communi atteftarur,vt per Akx. I.difcretis, pu *.
C.qui tefta.fac.poff Curt.Iun.}.cius qui in prouincia,nu s.ia βΙ
fin.ff.fi cert.pet. Io. Dile&t.de §î, lib.v.caut.7. num.4. J**!
ibi de magis çommuni. de quo etiam per Michaë} Gra£tra&. !
fuccef$.§.3onat tau mor. q3. ibi inquit, hanc opinionem eß: J*;
feruandam in iudicando, Rimin.de3ona, Inft in prin.nw 613, 1 L;
Ididac.de tefta.par.3. in Rub.nu.it. Natta 1. hac confùltißima, {%m
§. ex imperfeéìo,num. 43. C.de inoffiteáamen.Pecorco dixi- $í.
musfuprà.
39 f Decimoquintò quæro, quid de Re&ore prouinciae*dic ßm,
quòd non poteftdonari præfidi, feu re&ori prouincignancn- ;*!
ti in prouincia, vt 4.vnica,C.de contra, iudi.ibi vide,quòd nec tis, [.
etiam poteft emereà fubditis,& diximus tra&.empt.& vcnd. ß:
& fciendum eft,quòd ille, qui iudici feu praefidi, aut alijscffi.
cialibus, quibus fakarium fuum conftitutum eft, akiquid do
nat,fiue ahte,fiue poft depofitum officium pro aliquò benefi
cio temporeadminiftrarionisprgfito,tam âonans,quàm cui
conuiétus quadrupli poena ple&itur, vt H.fin. C ad leg. fuk r&
petit, & intellige gloffàm veram effe, quando occulę datur:
fecùs fi ÄÈÉÉÉÉ polli quæ eß contra, Iudicesau
tem delegati ecclefiaftici nihil poffunt recipere, nec potefìcis
donari,nifi folüm efculentum & poculentùm,quod in paruis
diebus poffit confumi, & mcra liberalitate donatum, dcquo
fuo loco dicemus.
$o f Idcm quafi vidctur diccndum de chiente, & aduocato:
nam
 DE DONAT IONIBVS. 747
nam cliens non potefi donarcaduocato, cùm nullum cum li
tigatore contraëtum, quem in propriam repcrit fidcm, incat
aduocatus, nullam conferat paétionem, vt inquit text. in
1. quifquis, C.de poflulat. Intellige, vt aduocatus non poflit
contra&um inire cum cliente lité pendente, fed exiguum cli
cntis munus debet placidè accipcrc, vt inquit Salic.in l.quif
quis. -

f Decimofextò& vltimò quæro de coniuge,an prohibita

fit donatio inter coniuges? dic quòd fic,& prohibetur tam ma
ritusdonare vxori,quàm econtrà vxor marito fpeciali ratio
nc, ne mut uo amo re fe lient, & amorern coniugalem in
fpo
quaeftum habeant, 1 1. z.& $.& per totum, ff.de dona, inter vi
rum & vxor. ibi Bart.Bald. Angci. Salice, & communiter Do
άorcs,& procedit non folùm in donationeinter viuos, fed c
tiam in donatione caufa motris: fiquidem ipfà intcr coniu
grsfacta nihil valet,ira dicit g! .ih i z.in princ.in verbo, lcga
tum, ff.de dote praeleg. quam dicit ab omnibusefIe approba
tam Dida.Couar.in Rub.de refta.in 3.par.nume.z.& proccdit
etiam fi maritusiuberet alicui, vt daret vxori,fi maritus renü
ciando voluit,vt perueniretad vxorem,vtin caful.3.§.fin. ff.
dcdona.inter vir.& vx. - - .

Limita in donatione remuneratoria & reciproca, dum

modò merita æquiualeant, vt diximus fuprà,1. quodautem,$.
ficui,ff.de doná inter vir.& vx. Lupus ifi folenni repet.Rub.
dcdona.inter virum & vxor.§.so. & §. 52.& feq. vbi limitat e
tiam, vt valcat donatio inter virum & vxorem ad fauorem
tertij, vt fi maritus fe obligauit pro muliere creditori ipfius
mulicris, & limitat ctiam, fi fiât donatio inter coniugesex
<aufa dotis, vel gratia honoris, & dignitatis adipifcendæ, vt
£n$ 53 & 34. vel fi fiat donatio ad refèâionem ædium, de quo
in l.quòdfi vir, ff.de donat.inter vir.& vx. & Pinell.l. 1. parte
"um.66. C.debon.mar. & limita nonnullis alijs modis, dc
Š
cgib.
vidcasLupum d. Rubri.& d.l.quod fi vir, vt in fequcn.
. . t Dubium tamen maximum in hoc Doâores faciunt, fi
"ipfadonationc inter coniuges faâa, appofitú firiuramen
'"m, nunquid ex virtute ipfiüs iuramenti ralisdonatio con
firmetur:& hzc eftardua & áiííííííí, quaeftio, in qua viden
%**£communesopiniones hinc inde, & dicunt Do&ores,
&fignanter Iulius Clarus, in §.donatio,quaeft.9. quòd in hac
Vixitione Bart. fuit fibi ipfi contrarius, quod non credo, vt
“cndcmusinfrà. Nam Bártol.inisciô, $.Augerius, f£ ad
/ leg.
 74* - PETR. NICOL. M O Z Z.
leg.Falcid. tenet, quod licèt donatio inter virum & vxorcm
-
-
- - - -

non valeat de iure Ciuili, tamen benè firmatur iuramcnto,&

fic de iure Canonico, ibi Alexan. de communi, idem Bart. in
l.fi quis pro eo,nume.17. ff.de fideiufT. & eandem opinioncm
tencnt Abbas c.fin.nu.9.de donat. & in c.cùm contingat,nu,
3o.de iureiu.ibi Imo.num.88. Alcia.num.2o4. ibi de commu
ni. Feder.deSenis confil.no4. num.3. Abbas confil.193.num.
1.volum.z. vbi dicit hanc elfe communem opinioncm,Rom.
confil.44. Corne.confil.4t.num.6.lib.3. vbi de communi, A
lexan.confil.& & confil.138. volum.z. Franc.Aretin.conf.199.
Rub.confil.2$.num.$.& confil.iso.num.6.Caft.confil.49.vo
lum.z. Socin.Iun.confil.44.num.6.lib.z. Caepol.confil.ciui,
8. Ruin.confil. 137. nume. .& 7. volum, 4. Gùid. Papaeconfil.
2o4. num.3. Salic.confil.4o.nu.3o. Anton.Baue.tra&.dc virt,
iuram. 38. Cagno repet.l.fin.num.36. C,de pa{f.Gomc.%.qu£
dam, num.19. Inftit.dea&t. Cotta in memio, verbo,donátio,
il. 3. Iaf.in l.pa&a quæ contra, num. 3. C.de pa&. Claud.inlis
cuibonis,num.24.f£dc verb obliga. & in l.diuortio,num.ii.
cod. Iac. deSan&to.Georg.inl.prófé&itia, §.fi patcr, num. 4.
ff.deiure dot. Hippol. Rimin.in §.i.num.z7z.1nftit.dcdona.
Fortu.Garzi.tra&.de vlti.fin.illa.wo.num.349. Grammat.de
cifios. num.37. Bertran.de magis communi,confil.z13. num
4.& confil.3oi.num.2. Dcci.cohfil.zoz.colum.z. & 242. col*
& 24o.in princip.Crauet.confil.8i.& az9. Bello.confil.4.nu
z.in fin.&confii.87.nume. 3. Parif.86.colum.3.&7.volum.3.
Rolan.à Valle confil.8.num.i6.volum. 1. Pet.à Ducn.rcg219.
inz.ampliat. Ripal .fi vnquàm,C.de reuoc.donat.num.35.*
li.3.rcfpon.c.4.nu.6.& ca.6. per tot. Dida.Coua.rub.dc tcfta.
in z.part.nu.io. Lopez d.Rub.dedonat.inter vir.& vxor.3.35
in fin. ibi reijcit contrariam opinionem Franc.Turza.recol
leâ commun.opin. quaeft.74.de communi, Laurcnt Kircho.
demagis communi,cent. .litcra D.concl.77. -

Cóntrariam opinionem tamen, quòd talisdonatio n??

firmetur iuramenfo,dicunt Do&orestenere Bart.in 1.1.pc;*
lum text.ff.de dona.inter virum & vxo. hanc opinioncm '°:
quitur ibi Bald.Salicet. & Fulgo. & dicunt eandcm opinio'*
tenere Bart.in 1. cùm quisdcceäens,.Titia,num.z.ff.dckg**
um. Bald.efidci clcm;
uff. cardilinos n.
Angc l.in
1. §.po rtò,l.fi quis
num. io.d iureiuran.v.ff.d
proc co,n l.fi quis inqui , §.i.
f£délega. i. Salic. l.z.num.75. C.de rcfcind.vendit. Ioan.And.
in addit.adspccul.tit.dcdòte poft diuort.rcftit.in fil. C?'"*
confil.223. num.4.volum.3. Socin.confil.65. -
numis :p, Cuf.

-
- _

* DE D O N A T I O N IBV S.
y9£. 1.Cart.Sen.confil.66.num.3. hanc eandem opinionem fequi479
pfTR. NICOL. &ff**
!41 falcid.tenet, quod i;&tdonatio igit;" ■&
tur Alcia.fupracit.loco, dicens eam plus fibi arridere, & eam
famcm bcnt íimaturiu*
- -

communem cfTedicit Chaffa. in confuet. Burgun. at desdoit,

È valcatdciur: Ciuili,Alexa uni,
nd<9£T amoysi:^-
-

Rub. 4.5.7.fol. 167.num.z7. Henric. c.fin. dc donat. inrer vi

fc de jureCanonico, ibi rum & vxorem, Caftrenf.confil.65. colum. 2. volun.z.Angc.
,,proco,numtnu.%.
16quis? in '7; Š
dcdo* & imc. Ę* in Authent.fi qua mulier, C.ad Vellei. ibi Do&.communitcr
ie ;* ÄÄs.Alcia num*'; po(t$a
gl. pro folutione,& concordia animaduertcndü, quòd
- ' -- •.

dciurciu
;• -

revera, Bart.& Doét.in d.§.Titia, fi rcétè infpiciãtur, non lo 33

quuntur in donatione vera, fed in confeffione dotis receptae,

vt fi maritus confitcatur fe debere vxori fug mille, quæ dicit fe
ab ea recepiffe,& iurat, talis donatio non firmatur iuramen
toe ita loquitur Bart. & Do&t. in hac fecunda opinione,& ra
tioeft,quia talis confeífio præfumitur fa&ta in fraudem legis,
& taleiuramentum fuper co, quod eft de prgterito,interponi
tur.Coclufio verò prima, de qua Bart. in d.l.fi quis proeo, ff.
de fideiuff. num. 17.loquitur in eo cafu,quando iuramentum
interponitur fuper eo, quod eft defuturo, & tunc locü habet,
d.c.cüm contingat,deiureiuran.& quæibi Doct.tradiderunt,
ita diftinguit Imiol. ibi & tenet Curt. confil. 93. nume. 4. vo
lum.z. &Socin.in 1.1. num.98. ff.folu.matrimon. Didac.lib.
1 refolut.cap.7.num.$. Gratusconfil. 33. num. 4. lib. 1. Lopez
de Pala.in Rubri.dedonatio.inter virum & vxorem, $.31. hu
mero 6. - - • ••

fSed quæro, fi maritus fenex, vel ignobilis facit donati

onem vxori fuae iuueni pulchræ, vel nobili, vel confcffus fuit 34,
£«ccrta fcientia dotem recepifle, quam non reccpit, an va
l:at,& tcneat talis donatio? dic quöd fic, quia eft âonatio re
ciproca,& remuneratoria,quæ non eft prohibita,Caft.l.pater
puellæ, in fin.C.de inoffic.téfta. Mar(il. fingul. so. & in hoc ca
fueftdonatioad recompcnfationem inæqualitatis, argum.l.
$uodautem,§.fi vir & vxor,ff.de donat. inter virum & vxor.
'tatcnet Bart.in l.fi voluntate,C.de dotis promi.num.z.idem
'Retin l.diuortio,ibi Iaf.num.o.poft Paül.deCaft.Imo.Cur.
Alexand.£de verb.obliga. idem tenet Bald l.2.§.fin £fi ccrr.
P** lafin I.ex hoc iure, num.$$. f£de iuflit.& iure Tyraquel.
'Alconnubia,in 4.leà num.$. & §.lca.num.is. &iii repet.t.
ß vnquàm, in verbo,donatione largitus, num. ro.C.de reuoc.
donat. Νeuiza.Syl. ntipr.lib. z. num 28. fccurâ in l.cofiaercdi,
$ cum filio,f£de vulg. & pupill.num. 16 . Abb.in c. 1.num.8.
*adult.Couar.epitó alib . cap 3.5.3 num... ibi infert,non
“ncti donatariam vxorcm folüto mattimonio fecundò mu
bentem
 PETR. NICOL. M O z z.
leg.Falcid. tenet, quod licèt donatio inter virum & vxorcm
non valeat de iure Ciuili, tamen benè firmatur iuramcnto,&
fic de iure Canonico, ibi Alexan. de communi, idem Bart. in
1.fi quis pro eo,nume.17. ff.de fideiuff. & eandem opinioncm
tenent Abbasc.fin.nu.9.de donat. & in c.cùm contingat,nu,
3o.de iureiu.ibi Imo.num.88. Alcia. num.2o4. ibi de commu
ni. Feder.de Senis confil.no4. num.3. Abbas confil. 95.num,
1.volum.z. vbi dicit hanc elfe communem opinioncm,Rom.
confil. 44. Corne.confil.4i.num.6.lib.3. vbi de communi, A
lexan.confil.& & confil.138. volum.z. Franc.Arctin.conf.i99.
Rub.confil.23.num.$.& confil.i3o.num.6.Caft.confil.49.vo
lum. 2. Socin.Iun.confil.44.num.6.lib.z. Caepolconfil.ciui,
8. Ruin.confil. 137. nume. ». & 7. volum, 4. Guid.Papae confil,
2o4.num.3. Salic.confil.4o.nu.3o. Anton.Baue.tra&.de virt,
iuram. 38. Cagno repet.l.fin.num.36. C,de pa{t.Gomc.$.qu£
dam, num. 19. Inftit.dea&t. Cotta in memo. verbo,donátio,
il. 3. Iaf.in l.pa&a quæ contra,num. 5. C.de pa&. Claud.inlis
cuibonis,num.24.f£de verb obliga. & in I.diuortio,num.ii.
cod. Iac. deSan&o.Georg.inl.pr6fe&itia, §.fi patcr, num. 4.
ff.deiure dot. Hippol. Rimin.in §.i.num.272. Inftit,dc dona.
Fortu.Garzi.tra&.de vlti.fin.illa. uo.num.349. Grammat,de
cif.ios. num.37. Bertran.de magis communi,confil.213. nurn.
4.& confil. 3oi.num.2. Dcci.confil.zoz.colum.z. & 232. col.3.
& 24o.in princip.Crauct.confil.81. & sz9. Bello.confil.4.nu.
z.in fin.& confil.87.nume.3. Parif.86.colum.3.&7.volum.3.
Rolan.à Valle confil.8.num.i6.volum. 1. Petà Ducn.reg.z19.
inz.ampliat. Ripal.fi vnquàm,C.de reuoc.donat.num.35.&
li.3.rcfpon.c.4.nu.6.& ca.6. per tot, Dida.Coua.rub.dc tcfta.
in z.part.nu.io. Lopczd. Rub.de donat.inter vir.& vxor.4.51.
in fih. ibi reijcit contrariam opinionem Franc.Turza.recol
leét.commun.opin. quaeft.74.de communi, Laurcnt.Kircho.
demagis communi,cent. v.litcra D.conel.77.
Contrariam opinionem tamen, quòd talis donatio non
firmetur iuramento,dicunt Do&orestenere Bart.in 1.1.pcr il
lum text.ff.de dona.inter virum & vxo. hanc opinionem fé
quitur ibi Bald.Salicet. & Fulgo. & dicunt eandcm opinioné
tenere Bart.inl.cùm quisdecedens,.Titia,num.z. ff.dc lega3.
Angcl.in l.fi quis pro co,num. v.ff.de fidciuff. Cardi.Clcmcn.
1.§.porrò,num.io.de iureiuran.Bald.l.fi quis inquilinos, 3.1.
f£délega. 1. Salic.l.z.num.73. C.de refkind.vendit. Ioan.And. *',
in addit.adSpccul.tit.dc dote poft diuort.rcftit.in fil. Cornc. +t
confil.223. num.4.volum.3. Socin.confil.65. num.iz.volum. * Si,
1.Cur.
 -_

' DE D O N A T I O N I BV S. 479
1.Cart.Sen.con(ìl.66.num.3. hanc eandem opinionem fequi
tyt
tur Alcia.fupracit.loco, dicenseam plus fibi arridere, & eam
communem cfTedicit Chaffà. in contuet. Burgun. at dcsdoit,
Rub. 4.§.7. fol. 167.num.z7. Henric. c.fin. de donat. inrer vi
rum & vxorem, Caftrcnf.confil.65. colum, 2. volunl.z.Ange. •
in£tsnta qua mulier, C.ad Vcllei. ibi Do&t,communitcr
po(t gl. - ' •- ••

£a pro folutione,& concordia animaduertcndü, quòd 33

revera, Bart.& Do&t.in d.§.Titia, fi rcétè infpiciãtur, non lo
quuntur in donatione vera, fèd in confefiione dotis rcceptae,
vt fi maritusconfiteatur fe debcrc vxori fug mille, quæ dicit fe
ab ea recepiffe,& iurat, talis donatio non firmatur iuramen
tocita loquitur Bart. & Doét.in hac fecunda opiuionc,& ra
tioeft,quia talis confeilio præfurnitur fa<ta in fraudem legis,
& tale iuramentum fuper co, quod cft de prgterito, interponi
tur. Coclufio verò prima, de qua Bart. in d. 1. fi quis pro eo, ff.
dc fideiuff. num.17.loquitur in eo cafu,quando iuramentum
interponitur fuper eo, quod eft defuturo, & tunc locü habet,
d.c.cüm contingat,deiüreiuran.& quæibi Do&.tradiderunt,
ita diftinguit Imiol. ibi & tenet Curt. confil. 95. nume. 4. vo
lum.z. &Socin.in 1.1. num.98. ff.folu. matrimon. Didac.lib.
1 refolut.cap.7.num.3. Gratus confil. 33. num. 4. lib. 1. Lopcz
dc Pala.in Rubri.dedonatio.inter virum & vxorem, $. $t. nu
mcro 6. - - -

f Sed quaero, fi matitus fenex, vel ignobilisfacit donatí 34.

onem vxori fuae iuueni pulchræ, vel nobili, vel confeßùs fuit
£x certa fcientia dotem recepifle, quam non recepit, an va
leat,& teneat talisdonatio? dic quöd fic, quia eft donatio re
ciproca,& remuneratoria,quæ non e(t prohibita,Caft.l.pater
Puellæ, in fin.C.de inoffic.tefta. Martil, (ingul.3o.& in hoc ca
fueftdonatioad recompenfationem inaeqüalitatis, argum.l.
quodautem,§.fi vir & vxor,ff.de donat. inter virum & vxor.
ita tcnet Bart.in l.fi voluntate,C.dc dotis promi.num.z.idem
tenet in l.diuortio,ibi Iaf.num. o. poft Paul.de Caft. Imo.Cur.
Alexand.£de verb obliga. idem tenet Bald l.2.§.fin £fi ccrt.
pet Iaf.in l.ex hoc iure, num.$$. ffde iuftit.& iure. Tyraquel.
inlconnubia, in 4.le&. num.9. & §.l«&t. num. 18. & iii repet.f.
fivnquàm, in verbo,donatione largitus, num. r9.C.de reuoc.
donat. Neuiza.Syl. ntipr.lib. z. numi 28. fccura in l.cofiaercdi,
$ cum filio,f£de vulg & pupill.num. 16 . Abb.in c. 1.num.s.
de adult.Couar.epito. 4.lib 2 cap. 3. §.3. num.z. ibi infert,non
tcucri donatariam vxorcm foluto mattimonio fecundò mu
- . - bcntcm
73o PETR. NI COL. M Ozz.
bentem hanc donationem remuneratoriam conferuare filiis
prioris wmatrimonij, ita etiam opinatur Ripa l.focminae,C.dc 'tii
fccund.nupt.num.33. fic illam lcgcm intelligeris,& Lupusii Irim
fD
repet. Rub.de donat. $. Sc. & 53. Curt. Juni. confil.6. nunc.zo. ¥isß
Clarus $ donatio, quae(t. 9 Baldus Noucl.traâa, de dote,ibidc , … habel
communi, in io.par.num.7. Gome.commenta.iur.tit.dedo
nat, tom. x. numcro 14. Michael Claffuscommun.opin.cap. &gt;i
'ιτιὰ
8.quae(l. 6, Lopcz in Rubric. dc donati. inter virum & vxor.
$. 3i. fii
;*■re
Sciendum tamen efl, & aduertcndum, quòd fupradiâa ' vim!
conclufio prima, quæ habct, vt donatio inter virun) & vxo
rem non valcar, decHaranda cft, vt procedat quantum ad hoc, ¥:
vt ab initio fubftineatur, ita quod reuocari non polfit, vcrùm ikyur;
fi po(t fa&am donationem mariuus voluntatem non muta f«;
*tn
uerit, co cafu donatio ipfa norte mariti confirmatur, l. P*
pinianus, £de donat.intcr virum & vxorem, ibi gl. ordina. “…Ad
Bart. & communiter Doétorcs ibi, text.in l.cùm hic flatus,& *) ;
quafi per totum,ff.eodem tit.1.1.& l.ctiam,& l.a marito, & l. '**,
'i'i; m.
donationes quas parentcs, C. dc donat. intcr virum & vxor.
36 Marfil. (ingul.3i6. vbi videtur firmare, vt f donatio intcr vi ®;
rum & vxórem confirmctur non foiùm riio, tc naturali, fed ¤tiis,
ciuili, vcl faltcm donatio pcndct : num aliquistincns,nc fua “…iumu
bona capcrct, & inuadcrct fifcus ex aliqua caufa,potcrit facc sit „b
rc donationem caufa inortis bonorum fuorum vxori fuae,po $imum
ftcà fi contingat, quòd imai iius fit pofitus in banno æris, & si:ie
perfonæ, vxor poterit defcndere talia bona fibi donata, ncvc *&&.
iniant in fifcuin, quoniam ifie bannitus quoad <iuitatcm fu - *it in
am, vnde exulat, patitur tale cxilium, quo maius non rcpc
ritur, ideò talis donatio tanquàm ex morte maiiti confirma
tur, quare vxor tali cafu potefl bona fua defenderc à fifco,
dummodò proceffum fuerit ad plenam traditioncm, & tamë
bannitus poteft di&tam donationem rcuocare, vt eft text. vni
cus in 1. fed (i mors, f£de donat, inter virum & vx. ita inquit
Bald.ad literam in l.penult.in 9 «olum. C.de exccu rei iudic.
ibi fubdit, quòd fi fièret reuocatio talisdonationis, fequuto
banno, quòd etiam tali cafu fifcus non habebit bona, fed im
mò remancbit ipfi marito, quia non fucrunt inclufà in con
fifkationc, allegans ad hoc,l fi deportati ferui, è dclega 3.t<.
fert hanc do&trinam, & fequitur Iaf.l.fi ftipulatus fueiim, in
$ cùm ftipulamur,colum pcnult.ff.de vcrb.o}liga.idem Bal.
in l.fed fi mors, ff de dona.inter virum & vx. ibi Alex.Barr.in
l.resvxoris,C.cod. Cait.in l.poft contraäum, in fin.dc dona,
- & de
-
 utí*
& , . 5 E póNA iioNiBvs. ,
1£*
&áé ingreffu rcligionis, quae cft mors ciuilis, vide traâa.
matrim. - - - - - -

Igit
1|{¥.
f Diceiidum eft ergò, quòd fùbftinebiturdonatio caufa
;*
mortis fecuta morte mariti,vel vxoris, in vim reli&i,& vide
tur habere vim reli&i, & ideò detrahitur dt illa falcidia, ficut
!!! ;&
ác legátis: verè tamen & rcalitcr cft dgnatio, & fic fpecies
;' £; tontfà&us,vt probatur & colligitur cx fuprad iurib. -

V, 113
f Ex quoinfertur,quòd ad hoc,vt talis donatio valeat,& 3$
confirmetür morte, non requiritur hæreditatisaditio, vt pro
■* baturinl.i.C.dedona,intervir.& vx.ibi Bart. & commufiiter
; § 1}
boà idem Bar.& alijin l.fcqucns quaeftio,f£dcleg.z.Cáft.in
;* l.fcripturam,f£de leg. i. - - -

, di* fsedintelligefügradiâa,vt proccdant, dummodò ante 39

, fuß; fmorfem mariti interuenerit traditio vera, & fi&a, & fic ali
„1}
quid quod iungatur vice traditionis: aliàs verò fi interuenif.
sit,ftt foá promiiiio, non confirmaretur morte (nifi fit donatio
i;tsì
reciproca, vel propter bcnemcrita inter coniuges, quae con
&$ firmatur morté, etiam abfque traditione, dcbent tamëf me. 4o
ίττά rita probari inter ipfos coniuges, fi fit faéìa donatio pröpter
nit* hcnemerita, Marfil.fingul. 262.} prout declarat Bartol. ind.l.
.',id Papinianus, ff.de dona.inter.yirum & vx. Corne.confil. 124.
r! Li
■&i
htera B lib.4. & Caftren.confil.138.num. t. lib.1. Caep, confiI.
ciuil.8.nume.3. Parif.confil. 128. lib. 1. Socin. regu. io3. Didac.
a;si Rubrideteftam.in 3.par. num.3. & commiuniter Doâores q.
::& mnes, & de donatione reciproca vidc Caftrcn.in l.fi ÉÉ
;is, v
k

n. I.
dcdonat.inter virum & vx. de quo meminit Ioan. Lupus in
Rubri, dedonat. intcr virum & vxorcm, colum, 133. $.3o. nu
ig* me.17.
f Et quoad illud, quod diâum eâ de traditiorie fi&a, f 41
quando fcilicet aliquid dicatur füngi vice traditiónis,duo pg.
nuntur exempla: Primum, quando in donatione eft appofi
tum conftitutum,cùm conftitutum habcat vim fiétæ traditi.
nis,vt dicemus infrà fuo loco, & idcò iftud conftitutum ope
fatur, vt donatio ipfa morte donantis confirmetur,vt cft cóm
munis opinio, vt dicit Socin. in l.i. $ fi vir, cölum.3. verfic.4.
& vlt. f£de acqui.poffeff. Parif.d. confil. 128. num.19.& Cæp.
d confil.8.numie. 4. Secundum exemplutm ponunt Doéìorés,
quando non eft vefa donatio, fed finiulata, & praefumpta,
vtquando marirus conflante matrimonio confefTiis fuit, fe
frccpifle dotem: huiufmodi enim confeffio praefum itur fa&a
*nimo donandi, & confirrnatur mortc mariti, ex quo ipfâ
tonfciiio rcceptionis habct vim fiâae träditionis, ita glofT.
- dicis
 73* - P ET R. NICO L. MOzz. |
dicit in l.quod de fuo, gl.fina. C.dedot.cau.non num.de quo *i;
Socin.diccns cfle communiter rcceptam in confil79 po(t nu. ç.
1.lib.4. & Bald, Noucl.tra&t. de dofe,in io.par.nu.7.15ida Co- i;
uar.lib. i.rcfol.cap.7.poft num. 4. Soci.l.i.num.71. f£fol. ma- ta;
trimon. ' - ubi
f Notandum tamen eft, quòd haec confirmatio, quæ fit ;
„ pcr moitcm mariti, refpe&u dominij non retrotrahitur ad si
tcmpus faâae donationis, fed benè retrotrahitur refpeâufru- *
auùm perceptorum,vt inquit gl.in l.taJis fcriptura,gl.fin.ff. ii;
deleg 1 ibi Caft.dc communi,íium: 4. Älex. num.8. i)ida, in s:»
- d. Rub.de tefta.in 3.par. num. $. Ctot.in repet.fiisqui procm- jç
I. - ptorc,num. i$.ff.dc vfucap. iii,\,
| Acccdat,quod fupradicta 3ebent intelligi, quando mari- |
tus donat vxori, vel vxor marito de fuo patiìmonio, & illud
| diminuendo : fecùs tamen eft,fi vnus corum in fauorem altc
- riusdonationem, vel renunciationem faceret,quaercndcrctin
maximum commodum donatarij, tamen pet cam nullum l M.
* damnum, diminutionem
necet
monijincurrer donator, tex.cftbonorum
expreffusfuorum, ncc patri:
I. in l.fi fponfüs,%.fi *. -

43 maritus, ff de donat. inter virum & vx. ibi dum dicit, ffi ma- ¥;
ritus hæresinftitutus repudiet hæreditatem donationiscaufâ, I W;
Iulia.fcribit donationem valere,neque pauperior fit,qui non si
acquirit,fed qui de patrimonio fuo depofuit, ibi glof.& com- !
muniter Do&t.
Ex qua cóclufione infertur ad plurima, videlicet,quòdfi 8,
maritus haeresinftitutus repudiauerit hærcditatem, vt perue- 1%
niret ad vxorem, quae erat fucceffura ab inteftato, valet & te- 1};
44 nct rcpudiatio.f Similiter quòd fi maritus hæresinftitutusre *;
- - -
- -

pudiauit haercditatem, vt perueniret ad vxorcm vulgaritcr ;

fubftitutam, valet & tenet rcpudiatio. $.
4$ f Item quòd fi maritus repudiauit legatum,vcl fidcicom- I- ,,
miffum, licet in cum per legem fuerit faâusdominus, vtpct. Is.,
ueniret ad vxorem ex caufis praedi&tis, valet & tenct rcpudia-
tio talis. Intelligendo, dummodò vxor recipiat ex pcrfona
*. i

propria,& iuris difpofitionc, putà quia erat fucccffuraabin- $i,

teftato, vcl fubftituta, vel alio titulo, vel iure vocata,ad hoc, nc 1*,
aduerfetur, tex.in 1.3.$ fim ff de donat intcr virum & vx. vbi ûs,
nullo iure proprio vxor erat vocata nec a imittebctur: fedtan ìs -

tùm fuit admiff. de voluntate, & difpofitionc mariti, quicx- t

prefsè renunciauit donationi, quæ fibi fiebat, & onerauitdo- \i,
. nantem, vt daret vxori, & ipfe f cit, quo cafu dicitur cap«re ^;
ab ipfo marito, & non valct, & bcnè valcrct,(i volenti 'íí \,
- mlhl
 -

1)E DONATIONIBVS. 733

)7?OM
rum ɤs,mido
„4 fihicaufimpIi ;quòdlegtvxori
virum & vxor.,lfcdfiyit,5
quia ifto cafuquod
nom
ntorf* £; fitdonatio inter virum & vxorem : ratiocft,quiain donatio
Ê ne caufà mortis, finc traditionc transfertur dominium, re
****"| uocabitur tamcn, 1. z. ff.de dona.cau.mort. fccùs in legato.
.„:| quodccditfolumâtcmpgre mortis,yt làTitio,f£defur.cum
-i=*.
nidofi' |
mil. Id:ò in primo cafu quæfito dominio viro non poteft
donare, fed in fccundo,hoceft,in legato potcft: quia nonac
£? quirit,nifi morte fecuta. Hoc limitâ verum,quando iam ali
Ę. quisdonauerat caufa mortis viro, fcd quando folùm difpo
º'£| fictatdonare, fi mutatopropofito ad ihftantiam viridohct
„aliis;* vxori,valebit: quia ccffatratio diucrfitatisdelegato.

s**, De rebus,quæ donari poffint,vel

Ā£|.
„Infi.'* ''
non.
S V M M A R I A.

'jA , Donaripoffùnt omnes res, que in commerciumnofirum

„rfj yemirepoffunt, aut quorum dominium transferripote$t,
j&: fiuefint corporales,fiue imcorporales.
urę] 2 Nonpoffùnt alienae res donari, ideò conftantematrimo
*£ niorej dotales vxornondonat.
? 3 Res quadomantùfùntmobiles,velimmobiles, corpore vel
incorpore domaripoffümt, ita vt ffes cedatur, & iusliti
X.

,;i'î gandi,/ednompotentiori.
rat{1, ? 4 Poffùnt donari resfingulares,vel vniuerfàles imparte,vel

'*? in toto, & retentione vfusfruëtus dominium, & ciuilis

poffeßio transferri operatur.
[*, quaritur domimium.
j 4 Donatioomnium bonorumprafentium valet,quiaim fù
χέ|
* :;:
turum aliquidqueripote$t. -

„£?.] Donatioautem omnium bonorumpraßntium,&futuro

,& * fùmmum yalet etiam iurata. limitatur.
ἀa| ' Valeret donatio, fiquü fimpliciter donaret bona fùa,vel
?| mobilia,vel immobilia.
*; f Donatio fa£faab aliquo fimpliciter fúe bareditatis non
gu* I malui.
a% [Bbb 9 A»
734 T ET R. RI co I. KI Ozz. -

o Ampars hæreditatispoßit donari.

no si donator omnium bonorum refèruauit fibi vfùmfiuä
fùorum bonorum,am valeat tali, domatio. ne
11 si aliqui faciat donationem caufâ morti omniumhono- 'ss;
fumfùrum prafentium &futarorum, valebit talidi. i;
matio. - - '.
vz An domatiofaäa dere ecclefie à prælato valeat. Å
/3 Domittio iurü prafentandi faéta àpatrono,an valeat. *;
14 Patronus mompote$t promittereprafentationem, nec da. int
re in fpecie älicui poteííatem prçfèntandi cùm yaa-T?
but. - ' s, -

- •_ _ _ _ _ •_ _ __ _ - sit,
15 Nompote$t domari hæreditas viuenti. **}*;
16 Andomaripoßitfeudum per vafallum,regulariter monf- í.
melicentia domimi. limitatur. Poterit feudatarius obli- Ę
garefeudumprorfìitutione doti, quoadfeudatarjpre-|| Ę
iudictum. - b, ę
17 Vafällis poteft dotarefiliam dere feudali. $it,
18 Concordatio optnionum contrariarum.
• '-• - • ..
****
!• ,,.,
ay Poterit vir vxori cöffituere donationempropternuptię, […
· vel dare arrha inre,quanhaletinempyteufifiuear|,
fenfùdomini.
- - -

É
!
£0
-
[5
ao Poterit qui facere donationem propter nuptiat, vel dat
arrhas, vel concedere ffonfè, feu vxori, quando non l
habet alta bona, etiam de boni fubieäüreífitationi,
- - -

( S. PI O fecundam columnam, quaeeft infcripta,qus

poífint, vcl non ; & pro eius dcclaration:}
y ' res donari
dicendum, f quòd donari poflunt omncs rcs, quæ im|
conayercium noftrum venire poffünt, aut quarum domini- -

üih transferri poteft, fiue fint'corporales, fiüe incorporalcs. [39;?

Poteß enim & circa corporisdonaiionem valcrcdonätio, v*$'$
* Hsti {i donátionis caufa cum debitorc mco pacifcar, nsanę,t&,
&crtum tempus ab eo pctam, l, in ædibus,ff.de donat,quinimò ,
poteit donari factum,fiue purum,fiue pnixtum.
- ..
§it;
¥; - -
- - -

f Scd animaduertcndum, quùd non poflünt alicnziºs j;

-

„don* %i, l.

sj}
177. * p E DoNA T 1 O N I B vs. -

άδnari, ideò conftante matrimonio res detalcs vxor non do

] hat, ncc filius res patris, l.fi filius, & l. fi conltantc,IC. de
„£* donatio. Bcnè verum eft, quòd fi alienaeresdonentur, fiqui
dem eui&io fit promiflà, dcbetur, aliàs fi donatioâ trâditio
._„„|
„iiimf „ nccœpit
teft agi, fiinitium,
alienameuiétio non debctur.
rcm fcicns De dolo
donator tradit, tamen
fi verò po
à pro
i,iiii"] hiffiöne, vel paâione cœpit, tunc de euictionedonator te
netur, 1. Arifto, §. vltimo, vbi gloff.dedonatio. & not.gloff.
uiii, & Doâores in 5. aliæ, Inftit. de donat. & tunc donatio erit
proprièquoad titulum, licèt non quoad dominium, vt per
„ Tyraqucll. l.fi vnquàm, in vcrbo, donatione, num. 1y$.C.dc
■***' i&oc donat. , ' -

■á* fCæteræ verò res, quae donantis funt mobiles, vel im- *
mobiles, corporeae, vel incorporcae, vt dixi, donari poffunt,
ita vt fpes cedatur, 1. 1. z. & §. & I. fi quis argentum, pcr to
„ tam, C. de donatio. Ideò & matrimonio conftante fpem v
rºrr *ördonare poterit, vt nota, in l.fi conftante, & poteft quis
iuiº' donare aétiónem, l. fecunda, C. de donatio, & potcrit dona
jaurº *i ius litigandi, & a&io ipfà, fed non pbtcrit donari potcn
tiori, quia qui donaret, incidcrct in ediäum, C. de alicú.
- iudic. muta.cau. fac. quæ eft prohibita, vt per Cephalum
iii, cónfili6 6o6. volumi.quinto. Quinctiam potcft quis a&io
ncm dare in dotemi, 1. nominibus, C. de a&ion, & obliga
rf ir* tio. . - - - ^.

ju* dra&io.
i. , Jteml.grege,
potcft dare
§.cùminpignori,
folutum,ff&deinpignnor.
pignus,Gomcf.
l.poftquáth,
coni
.fi menta, iur.tit.de empt.&vendit. fub nuin &. & nos diximus
qft£, alibi. } - - - «•

i, f PofTuntqué donari res fingulares, & vniuerfales, in 4

„i**! Parte, vel in toto, & retentione Vfusfruâus dominium, &
: ciuilis poffèffio transferri operatur, f. fi quis argentum, $. •

.…1«6. §£tspenúlt. & penult. g. de donatio. & 1. quifquis, C.eodem,

'Ā°
psfû.
?yriquell.
fl6. iiüme.traâa.
i8. fedconftitut.in 37.ampliar.&
aduertenduih, fiolognet.com
f quòd donatio in certa $
γά „<j '*, & loco, & quota non valet, néc ex ea quaeritur doni
'** nium, vel pofTeifio, de quo videçonfil. Hippöl. Rimin.Iun.
jm* - - - - - -

cę*, gi 9i. & 99. volum. 1. vbi citat Bartol. confil. 74. & a
j*?
¢* Quòd autem diâum eft, vniuerfa donari poffè, procedit
ummodò aliquid retineatur, de quo teftamentum fieri po£
*34 f & non fit qüid minimum, fed fàltem excedat vigefirham
w| fiittm illius patrimonij, quod donatur. Hinc cít, quòd
Bbb a fdona
756 PETR.TN I coL. Mozz. .
¢ f donatio omnium bonorum prgfentium valet,quia in futti.
rum aliquid quæri poterit,argum.l.fi defunâus,C.arbit.tute,
Alexand.l.fin.poft num.3. ibi Iaf. Deci.Curt. Cagn. &alij, C.
de paët. Ruin.confil.178. num.3.lib. 1.& confil.13. num.3. lib.
2. Port.Imolcm. confil.36.num. 11. Riminal.Iuni. confil.t19.
num.76.lib.z.
I)onatio autem omnium.bonorum præfentium & futu
'rorum nihil valet,etiam fi fueririurata fecundùm aliquostri
bus de caufis. Primò, quia infert contra iuris regulas votum
captandæ mortis, l.vlt.C.depa€t. Secundò,quia ÉÉÉÉÉ
tutionem continet, cùm hæreditas paétis, & conuentionibus
rclinqui non poffit, 1. hæreditas, C. de pa&. conuen. adcò vt
pa&um etiam rcciprocum nullius momenti fit, I. licet, num.
3. C.de paët. vbi Bart.Bald.& alij. Tertiò, quia e(t contrabo:
nos morcs, & adimit facultatem teflandi, vt dixi: folet ad
hoc allcgari l.ftipulatio hoc modo concepta, ff. de verborum
obligatio. ibi Bart.Angcl.Caftren. Alexand.laf. num.zo. Ri
pa,Crotus, Butigella,& alii, & eft communis opinio, vt dicit
}8ald.c.in præfentia, nume.36.de probatio. qucm rcfcrt cpifc. *;.
Lopezin fuis allegat. pro Marchio Vallez, fol. 1ο1. Couar.dc ; •.

teftamen.in Rub.par. 2. tiume. 4. Corne.confil. 6o. volum.?. jt : !

colum.3. Caflren.confil, 82. in fin.volum.z. Ripa lib.3.refpon. M.

cap. 14. Roman.confil. 95. Deci. confil. 231. Gratusconfil.79. t;;
vólum. 1. Franc. Marza.confil.61. num. 18. Bart. AJexand. lal.
;ç;
Ideci.Cagn. Bologn. &alijl.fina.C.depaâ. Riminald. Inftit
in princip.de dofiat.num.17. Jul.Clarüs, §.donat.quaeft.19. &
2o.Socin.reg. io8.vbi ponit iftam regulam,& limitat fex mo- is,
dis, Duen.reg.219. vbi fex modisampliat,& duasaddit limita
tiones vltrà Socin. ncmpe non habere locum, quando dona- ;
tio fit obcaufam dotis,quia tunceft valida fauore dotis,ctiam
fi fit omnium bonorum,vt per Boër.decif. 353. num, to. Itcm
quando dominium bonorum non effet translatum in dona; $.
farium : quia qui habct dominium, potcft teftari, dato quòd].
bona alteri fint reftituenda, vt per Tyraquell. vbi rcfcrt aligi],
tra&.de iure conftit.1. par.num.74. quae fimitatio non eftad-1;
mittcnda, vt per Cagn.diéta l.fina. nume. 217. & per Purpur, 3.
num.2g6. ibi impugnat Deci, num.34. & Purpu.num.34o. & j,
Cagn.fub num.337. vbi ponit decem limitatiònes add regul. j
principalem : fignantcr,vt non procedat in donatione omni ;
um bonorum praefentium & futurorum fa&a ecclcfiae, quia s.
ex quo dat ccclefiæ propriam perfonam, multò magis dare, ,
poteritbona praefcntia, & futura, Authcnt. ingrcffi,C.dcR J
crofanâ, &

!
 —-—_

i:? DE D O N A T I ONIBVS. 7
sta-| drofàn&.ecclef.ibi Doéto.de communi, Deci.confil. 488. nu
d;] me.; limitat ctiam, nifi fit iuramento vallata, & firmata,
;*] vt tradit Corne.confil. »32. colum.3. volum.3.Socin.Iun.con- i!
ij| fil63.num.3o.& con(il. 143. nume.37.volum.i. Crauetta con- i
fil. 139.num.3. Alias limitationes videre potcrisper teipfum,
neoccurrat eum defcribere, & nosperalium ordinem omnia {!
;? diéta per cum repetemus, eò maximè, quòd non omnesillæ ;
sa| limitationcs traditæ pcrCagno, d. l. fina, proccdant, & vcræ -

;* f Ex quibus fupradiâisinfertur,quòd valeret donatio, fi ?

3i, quisfimpliciter donaret bona fua, vt diximus, Corme. confil. .
.:| 13 v. litera D.lib.3. cùm in huiufmodi donatione fimpliciter \
… fa&a,nö veniant bona pofteà quæfita, fecundùm opinionem 1
;d omnium Doétorum, vt ait É in princip. potcrit - '
:3 ergòdonator de iftis bonis pofteà quaefitis,teftari,& difpone- }
1: ]
,*
re. Idem dicendum eft, quando aliquis etiam vérbis vniuer
faliter conceptis, donaffèt omnia bona fua: adhuc enim in
I, talidonatione non veniunt bona futura, & ideò valebit do- I

„;d natio,prout fenfit gl.ind.l.fina. in verbo, accommodauerit, I;

? C.dcpáôt. ibi Iaf.Cagn.Curt.& alij, & Deci. confil. 225. num.
.x, 3in É Iaf.dc communi,confi.$.colum. .volum.3.& eadem
,
'!
, , ratione fiquisdonauerit omnia bona fua mobilia, & immo
… bilia, vale6it
: 3.lib.3. talis donatio,
Deci.confil.414. Iaf.de&communi,
nume.io. valet ifta d.donatio,
confil.3. tum
col. t,

quia non veniunt bona futura, tum etiam,quia in donatione

,* omnium bonorum mobilium, & immobilium non veniunt
iura, &a&iones, quæ non dicuntur effe in loco, ex quo funt -

incorporalia, vtl cuius,in princip.ff.de leg.z. Socin.d.regul. -

io3.fall.z. ,
fEtex fupradiétisetiam infertur, quòddonatio faâa ab s !
aliquo fimpliçiter fuæ hæreditatis non valet : ratio eft, quia … -

nomen haereditas comprehcndit omnia bona, quae quis tcm- p.

pore mortis fuæ reliquit,& ideòadimitur facultas tcftandi, vt ]

pcr Bart.d.l.fin.num. 14. C.depa&. ibi Iaf. Deci.Curt, Aquen.
Cagn.ibidecommuni,fub num. 266 Duen.reg. 219. in 4.am
liât. Celfus Hugo.confil.38.num. ». vbi extendit,vt non va- 1

catdonatio hæreditatis,etiam fi fit caufa mortis, Deci.l.licèt,

col.fi.C.de pa&.vel fi executio iJlius differatur vfq; poft obi
tum donatoris, quia in folo teftamento relinqui poteft haere- 1
ditas,vt vult Bart.Bal. Ang. & alijin i.licèt, C.de pa&.& fi ve
rum eß,quòd nó credo,tamen intcllige,quando donatur hae
rcditastanquàmiusyniucrfale,&fic tanquàm iusfucccdendi,
JBbb 3 ita
 »58 PETR. . NICOL. Mozz.
forfan intclligit,& declarat Bart. in d. l. ftipulatio hoc modo
concepta, f£de verb.obligat, ibi etiam Alex. & fcrib. Bal.inl.
in donationibus,C.ad leg.falcid. Limitatur in milite, vtd.l.
licet,ibi Iaf. qui vult,vt procedat tantùm in militibusaddif
crimen militiae pergentibus, qui bcnc poterunt donare etiam *I;
hæreditatem.f Qujd autem fit dicendum de parte hæredita
*m
tis, videCagn.d.l.ti.fub num. 277. vbi idem dicendum putat, Åt
cùm in illa impediatur facultas teftanti, & in illa parte dona
tor non haberet hæredem. Ideò difce cautelam,vt fi visdona *;
* am
re,donespartem bonórum,fed non fub nuncupationc,& vcr
bohæreditatis, quod nota. -*, &
-

***),
ro ' f Sed quid fi donator omnium bonorum referuauit fibi
v(umfru&tum fuorum bonorum, valebitnetalisdonatio ftan }*,
**, i|
te hac referuatione. In hoc cafu Doéìores diffinguere videli 1%u
tur hoc modo, aut teftator referuauit fibi vfumfiuétum hoc
exprelfo,vt de eo poffet in vita difponere, & non valet dona
tio,ita confuluit Hart.con(il.76.incipientc,pater filio, & Co '*?,
uar.atte(tatur decommu ni,lib.3.reföl.iur.cap.iz.num.3. etc. sit;
nim ad hoc,vt donatio omnium bonorum valeat, oportet, vt "$q;
illud,quod donator fìbi referuauit,fi eius conditionis,vt deca *¥;
teftari poffit,vt eft communisopin. de qua atteftaturCquar.
ru.d.c..in fin. Aut verò donator fimpliciter fibi referuauit v *:uq;
fumfru&um, & tunc donatio valet, fecundùm communcm **;
fententiam Do&orum,vt perCouar.d.c. i3.num.4.dicat quid *$*.]
-

velit Caft.d.l.fin. num.io. C dc pa&t. vbi omnesalij Do&t.te £;

nent contrarium, vt inquit Abbas confil.ioz. colum.z. par, z. $ion (
Aretin.confil.s4.colum.penul.Socin.confil. 126. colum.fina. 'ig,
lib.3.& infallen.fuisreg.donat.io8.in 3. fallen. Rolan.à Vallc ÉÉÉ
confil.65.colum.i.volum. i. Natta con(il. 46.nu.i 1. Menoch. $.
conf. 92. nu.43.vol. t. Hier.Gab.conf.137. nu.35.& pleniùs con itidi;
fil. 139. colum.z. vbi dicit effe tex.in l.3.§.fin.ff.deleg 3. Celfus Κη
Hugo confil.37.num.9. Hipp. Rimin.confiio.nu.$o.volum. ** &;
lum.f à S.Geo
a. Iàcin.vo rg.l.fin.num.39. C.depa&. Ruin, confil.yi, co
lum.i.laf.
*{ ;
confil.iz.colum.3.volum.2.& conf.163. *l*,
colum.6.volum. 4.
$•
uae opinio multò magis procederet, quando exprefsè ***m
donatór vfumfruétüfibi referuaffet, cum facultatede &odif. *i«&
ponendi tam inter viuos, quàm in vltima voluntate, & no çj
íta (vt diximus fuprà) quòd per retentioncm vfusfru&us, ¥; ûm
transfertur poffeflio in donatarium, (ex naturâ contra&us, $n
roprietarium, l.quifquis, C.de donatio. maximè cum con - ;$t
É Tyraquell. tra&a. conftitut.in 36. ampliat. Bologn.
confil.
 ——.

DE DO N A T I ON IBV S. 759
«*| tonfil.6.
n !
nume. 18.idcm
Sed quæro,an Riminald. iuni.
procedat confil. 98. lib.
in donatione t. mortis,
caufa
quod indonatione inter viuos? dic quod non : nam fi aliquis
fìciatdonationem fcaufa mortis omnium bonorum fuorü it
przfcntium & futurorum,valet talis donatio : quia donatio -

omnium bonorum poft mortem collata,valet, ita tenet gl d.

Ifin.in verb.accommodauerit,C.de paët.quam fequiturBar.
& Do&.communiter,vt ait Deci.confil. 578. nume.7. in fine,
&de communi Imo. in Rubric. extrà, de teftament. numc.
Ę & alij, I. licet, Alexand. con
il. 15. volum, tertio. Cagnol. dicta l. fina. nume. 278. nam
quc poterit donator, ipfa donatione non obftante, alium
as] hxrcdem inftituere, qui licèt tcncatur poftea denatario dare
| iuxta conuenta in donatione, poterit tamcn retinerc falvi
diam. -

fSed dubitari pofTet,an donatio fa&a dere ecclefiæ à prg. 1*

lito,valeat? dicendum quòd non,vt cft tex.expreffusin c. fi.
neexceptione, verfic.donare, 12. quaeft.fecunda, & c. i.de do
nationibus. Petr. a Duen. regu. 1zo ibi primò limitat, quan
doepifcopus, & prælatus veîçãonáre $enemeritis, Win c.
fiquos, dùodecima quaeft.fecunda, quia tunc non vidctur do
£ fe,fed potiùs foluere debitum naturae,l.Aquilius Regulus,
fdcdonät. 1. fcd fi lege, §. confuluit, ff de petiti. haercdita. c.
cùm in officijs, de te fament. etenim poteít prælatus remu
.' *rare non concedendo dominium aiicuius rci, fcd vfum
... fuítum adbreue tempus, vt tenet Innocent. in d. c. cùm in
i officijs, Bald. in i. iubemus, colum. 3. C. de facrofan&t. ec
: £kf. & haec rcmuneratio, fi poßit, debct ficri debonis mobi
Hºusecclefiae, non autem de immobilibus, vt tenent Doë.
“âaliubcmus, & c.fin.de pecu.clcric. prout tenet Iaf.conf.
3 %.vol.4. & merita debent effè aequiualéiia rcbus donatis,c.re
litum, el. z. ibi, iuxta feruitutis meritum, de teftamen. Dec.
inconfil. 174. colum. .Secundò Jimitat,quando donans rem
fttlcfiaetantundem donaret ecclefiæ, cuius rem donat, iuxta
ricollatae modum, c.confenfus, & c.epifcopi, de rebuseccle.
nam alien.&c.iniuftum, in §.item fi re&ores, iz.quaeft.x. Ter
tiòfàllit in Romano Pontifice, qui bona vniusecclefiaealteri
$*caufâ concedere poteft,gl.c.conftitutus, ver(ic.à quocunq;,
*relig;domib.& c.i.iz.diit.ita tenet Praep. in c.non liceat Pà.
F* 13. quaeft.z. facit quod not. Iaf.im 1. Barbarius, nume. 31. ff.
| *officipiaet. Quartólimitat, quando epifcopus vellet dona
re confanguineis paupcribus, fcilicct pro vi&tu,& vcftituta.

Bbb 4 lium,
y6o R ET R. NICO L. M oz z.
lium,vt c.quifquis, 12.q.4.& c.non fatis,86.dift.facittext.inc.
fi cupis,i6.quaeft.t. -

■3 fQgjdautem cft dicendum de donatione iuris præ$t;

tandi,vaIebitne talisdonatio faéta à patrono ? Dic.quòd fieft
fa&a cum confenfu epifcopi, valet, vt tenet Deci. confil. 341.
nu.z. vbi de communi, Menoch.confil. 9o. vol. t. Rocchusdc
Curte.tra&.deiure patron.in ver. pro eo,in 2.q.nu.3.in 15.vol.
tra&.Caefar Lambert.tra&.de iure patron.lib.6. par. v. quaeft.
6.princ. & eadem quaeft.art.v. ibi de communi, Roman.fing.
4.7. & inter communesopiniones,ponit Kirchouiuslitc. D.
num.29.ccnt. i. concluf.88. Viuius inter fuas communcsopi
niones.in vcr.donatio. vbi intelligit, fi eft fa&adonatio pri
uatæ perfonæ : fcilicet laico, in quo cafu requiriturconfen :
fusepifcopi : fecùs fi donatur ius patronatusreligiofispcrlai 1**
cum,quia tunc poteft etiam fine confenfu epifcopi, c.licct,v 15.;
bi Abbasdeiure patron. c.illud,eod.c.vnico, deiure patrona, 'st,
in fexto. ;
Quæ fententia intelligenda eft, quando donatio debcn* ;w?
ficio vacantefa&a e(t : fecùs verò, fi de beneficio vacaturo, c. 'iit;
fim.ext.de conceff.praebend. ibi Abbas vlt.notab. numc.6. ait, $$]
quòd ficut collator non poteft promitterebeneficium vacatu S:m .
rum,ita nec dare in fpeciealicui poteftatem conferendi ante. <;;
M4. quàm vacct,c.conftitutus,c. .ext.deconcefTpraebend.&ficf $t,
patronus non poteft promittere præfentarionem alicui, nec `ûf
dare in fpecie alicui poteftatem præfentandi cùm vacabit, 1 <'t;;
quia ea ratio, quae eft in collatione, militat in præfentationc:
quoniam fpcransfe præfentandum dcfideraret proximi mor
tem, quam conclufionem pluribus authoritatibus compro
bat Roland. àValle, confil.47. num. 53. cum fèquen.volum.
rimo. -

15 f Etfucceffiuè fciendum,& notandumeft,quòdnonpo

teft donari hæreditasviuentis, tex.eft in l.quidam,§.fin.ffde '
donatio. cuiustextus verba funt, donationem quidem partis
bonorum proximæ cognatae viuentis nullam fuiffc confta
bat: verùm ei qui donauit, ac pofteà iure praetorio fucceífit,
quoniam aduerfusbonos mores, & iusgentium feftinaffcta
&ioncshaereditariasin totum deneganìs refpondi,& ficqui
donat bona viuentis eius hæreditate eft indignus, de quo la
répet Bartol. Aquen:Cagnol. Bolognettum, IacobumàSan
aöGeorgio, & alios fcriben. l. fina. C. de paâis, ibi videas
Cagnolum, l.fi emancipati, numero oâuagefimo oâauo,
C.dc collatio, vbi cxtcndit non valcrc datò ctiam, ;?
c yi sii
 »e DoNATioNiBvs. . !
76t
devita, vel mortcillius cuiuscft hærcditasdonatadubitetur,
&fic fit incertitudo.
- Demum quaero,fan donari po(fit feudum, dic quod re- i&
gularitcr vafallus non poteftdonare feudum alicui fine licen
tiadomini,vtin cap.i.§.donare,in titulo qual.olim feudum
alicn.poff.lib.feud.&in capitulo primo,de prohi. feud. alic.
pcr Fcdcri.&capit. v.defeud.Limita fauore mulierum,& do
tis,in quocafu permittitur vaffallum poffe conftituere dona
tioncm propter nuptiasin re perpetuo feudali,vt capitu. 1. de
inucft.quamTiti. accept.âSempro.& in cap. i.de eo, qui fibi,
hxredique fuo lib.feud. per quae iura ita tenet lacob. de Ardi
zo in fuafumma,tit quib.mod.feud.amitta.fub rubrica mu
lierhabensfcudum,quem referunt, & fequuntur Andre. de I
fcr.& Bald.d.§.donate,ibi ctiam Aluarof.quarta colum.verf.
capiamus,& Praepofi.in fecunda colum. ad hoc bonus tcxt. &<
ibi not.Innocen.&alijinc.nuper,extrade dona. intcr vir, &
vxor.tenet Rot.dccif.i99, quæ hodie rcpcritur fub tit.dc feud.
1.glo.& Do&.d.cap.z.de feud.ibi Andre. Sicul.col.pen. nota
tui in authen.rcs,quae.C.communia dc lcga. ibi laf.col.9. per
glo.& Do&ores ific.quæ in ecclcfiarum, de conftitu.ibi Fely.
colum. 32. atqueadcò ficut mulier feudataria poteft dare fü
um feudum indotem fine liccntia domini,& maximè quan
doconcurrit inopia,cx quo non habctaliunde facultatem, Pa
iifi.confil.i6.nuine3t,vól.i.& confi.4.cod.vol.in fin.& Cur.
iuni.tra&.de feud.fol.4i.colum.z.Ita poterit vaffallus confti
tucrcdonationem propter nuptias in fcud.& fuprad.iuribus,
(dummodò fit feudum perpetuum non temporale, Ho(tien.
& Ioan.And.capitu.exparte,extra dcfeud.)quia dos,& dona
tioproptcr nuptiasaequiparatur,vt in auth.dos data, C.dedo
patio.ante nupti,ita dicit notabiliter Bald.in d.§.donare, in
fecunda columi.verficu. fcd nunquid filius,quem refert,& fe
quitur ibi Aluarot. & etiam Præpof. ratio videtur cffe quia
per huiufmodi conftitutioncm donationis proptcr nuptias,
velariharum non vidctur propriè fcudum alienatum, cum
dominium vtile fempcrrefmaneatpencs maritum, nec ipfum
feudum abdicatà fe, immò vfufìù&u vtitur ad fuftenfatio
ncm fui,& vxoris,& familiæ:fècùstamen cfTet quando domi
nium effettranslatum in vxorem quod po(fet contingere quâ
dofeudum effet darum vxoriaeftimatum ea æftimatióne,qu;
facitemptionem,iuxt.not.in 1. fiaeftimatis, ff. fo!uto matri
Imo.&inl.fiinter virum,C. de iur.doti. tunc enim non prae
fumitur vadăllofaccrchanc donationem, & fi faciat priua
Bbb 3 bitur
62 PETR. Nicol. Mozz.
bitur vafallus feudo,ita dicunt Aluarot.& Præpo. di&o §.do
nare,& fic declarat,& intelligit Bald. ibi. Idem dicunt iplifi
.
-
Irru
ifto,
fiat paétum inter coniuges de lucrádo dotem, & donationem , $olo,
propter nuptias:quoniäm iftud pa$tum non poteftapponi in i $ili,vt
æiudicium donìini,nifi folum ad vitam vaíalli,vtcfttex.i $u;e
ritii not.
ergocapitu.nuper,extra de donatio.
fcudatarius obligare fcudum inter vir,& vxor.?o'°
pro i£ftitutione dotis, {$,(
i* Êp;
quoad feudatarijpraeiudicium,non autem domini,vtd%d9 1'inii ,
£$? i.deinuéft.quam Titi. acccp à Scmpron. &$*?. i.dc
co,qui ibi,& hæred.iuis lice feud.& l.ex vcáigali. ff. de pig
`NNIO
$ío,
m6.hot.tefiet Bald.in capitulo primo,dc contijnuef££!' 'j;is
na penultima, verficulo iuxta praedicta quæro,lib.fcud.Vale άηά,
bifigitur talis obligatio quantum ad comrno$um, quod feu; à Mf;u,
ÃÄÈÉÊËàbituru$trare* fcudo, in quo fimiliter pótefifi**
executio, vt per Bald.in authent. ci qui iurat, C.de bon.auth;
jud.pofTcofum 16 verfic. quæro numquid in rebus, facit benè
rex. i. peto. §.praedium,ffde legätisfccundo , de quo per cun
dem Bald.in capitulo primo,colum.3.vci (ic. quæro nünquid,
de prohi.feud.aliena, per Fcder. cap.quoniam frequenter,$.in
alijs,columna fecunda,vt lite non çonteflata,perSalicc.d.a'*
ten.ei qui. columna tertia,verfic. 1. de quo vide in fimili Bal.
J.etiam,c.de executio rei iudica. columna quartâ, * °* illis
17 deciditur vulgata quæftio, quodf vafal!us poteft dotarcfifi
am de iefeudáli,qüam vide in traët.feudo. per Hac ob à Sanéto
Georg.& per Curti, eodem traéta.fol. 41; Neque obßat, quod
Michäel Graffus in recolle.commun.opin. libro fecundo, ca
pitulo fecundo in verbo, fcudum, quaeitione 11. dicar, quod
<ommunis opinio eft, quod feudum non pofTit in dotem dat;
fine confenfü domini,'quia debet concordari, * intelligi,f
13
quod non poffit,quando adfunt alia bona, & fic non consu£
rit inopia vafalli,& ita intclligit parif.dia.confilio 16 nuf*
ros,.vol.1.veldicas, quod ofiinio
feudotemporali:non aùtem GraffivtinteHigenda
ifi perpetuo efii?
dicitst'? Parif.
ÄÄçìïíïìÜíÜêïàíôïéïtio, quod non pote!!•"*"''
dari in dotem,in præiudicium domini, vt diximusfuprà, &
fic affi,qui hicct generali
tcr erit concordarà contraua
loquatur:tamen opinio G;intelligi
debct reßringi,& fccundum 1`o
&ores allegatos,ergo cum alleget ari. d. conlilium 16. debct
intelligi prout intclligit ipfe íìiif. fed nos fuo loco dicem"*
tra&t. fcudo. -

19 Idem dicendum cft per omnia in emphiteufi : t cten"

codcm modo potcrit vifvxori conftitucrc donationcm 'ä
• , . Ft
 . - DE DONATIONIBVS. 763
*| pfer nuptias,vel darearrhasin re, quam habet in emphiteufi
pi | finc confènfù domini, vel exprcfsc voluit Specu.loan. And.ri ,
*3| tulo loca.§.nunc aliqua, Hoftienfis in fumma. titulo loca. §.
xrt] finali,ver{iculo, nunquid res emphiteufis. Ioan.And. in capi
*** | potuit,extra loca. ibi loan.de Imola,columna decima. Salice,
f;:':': emphiteu.ibi Iaf.latius columna quadrage
:| fima fcptima, Bald. Ivoluntas, C. de fideicommiff. columina
fccundi. Paul.dc Caft.in l.vfusfruâus,ad finem,ff.foluto ma
trimonio.Iaf.d.authent:res quæ, duodecima columna. Alex.
;| confilio 173. volum. z.fed intcllige dunmodo non detur aefti
> | mata ca aeftimationc,quæ fácit emptioncm, ticc apponatur
,*! Pytum de lucrando dónationem proptcr iiupti.vt dicitur fu
prainfcudo.
Item f dicendum genera!iter in re fubieâa rcftitutioni: 2o

quia codem modo in ifia poterit vir fácere d. donationç pro

pter nuptias, vel dare arrhas,& concedere vxori, vcl fponfae,
|
quando non habet alia bona, cx quibus potuiffet hanc dona
tioncm fìcere,a!ias fècùs per tcx. in auth.caq; & in corporevn
dcfumitor.C.com.delegvbi tex.dicit adjitteram, fed fi libe
* risportio legitima non fufficit ad dotis, feu propter nuptias,
— velante nuptias donationis obligationë permittitur res præ
' dictasin caçaufa alienare,de quibus omnibus vide Lopez, fcu
vtalijvocant Lupum, in rub.de don. int.vir.& vxorem, §. iz.
13.& 14.vbi latè,& fub §.decimoquinto, intelligit quandodo
natiopropter nuptias realiter fuit data, vel coficefla : fecùs fi
* * tantum füit confc(fáta; quoniam tunc non foluitur de bonis
' Itliitutioni fubieâis, inferendo, quod fi maritusfuii con
fcffus habuiffe dotem ab ipfâ muliere , & mulier fuit
' {9nfeffà habuiffè donationem propter nuptias, non ha
' bet locum dičta authentica , res qüae, quiâ pro tali dote
* confeffáta teftituenda , non poterunt alienari res fubicάae
' rcftitutioni.

, Dc fubftantialibus, feu quæ requiran

tur in donatione.
~
S V M M A R I A.

' Donatiohodie mudopa£tofieri/olet &poteft.

I* Valet donatio/eu promißio de donando etiam finom in
teruenerit traditio. -

L.fiquü
 pp TR. N 1 coL. MOZZ.
§ I.fi qui argentum, nam babetlocum indenatis*f*
t.
, concordatio opinionumßcundum Imel4ih.
3 si quingentorum auregumfinm* excefferitdstutis,
infinuâ debetetiamfi donator volebat côfèripluresda
mationes.
Quidfitinfinuatiofècundum; Dočtores. ;i;
f.
-
t*-• ; gare donationesexcedentesfùmmum quingitnum* 1} A

rerum infinuari debeant,

ę iufinuatiâ à quo & quanda, & q*o**?"*fieri de I1 A
beat. -
|;
g Infinuatiofiuefatà donante,fiueàdonataria, confirm* 1; V,
tur donatio. 4;

ad ponationi infinuatiopoteritfieriquandocunque. I! Hi
i, sifatutumniädetfieriit,iuuationes ,poteriifieriqua* }

,, dicunq,exinteruallo.
Nonpjetfieri infinuatio, nec donati! validari, qua*
fuifférres in iudicium deduäa, &propofitade inualid*
tate dollationis.
as Aniufinuatiopoßitfieri nemine citata, -

„, infinuatio
ut sicut debetfieri
quadam invita
donationes donanti,veldonata**,
quaiufinuationem minim* '•
.• **

fiderant,& quæfint. -

,s ftimtotum
Animaiio;urâ&
nulla, anfimplex, qua?principiono***
autemjóiumpars exce£iu*, &iw
aliaconfirmetur. .

Donatio quaexcedit quingento* 4* „£ue infinuatin'

vitiátur inexceffù,non autemi****** _„„;„; Ei;;,
, Âîiffinuatioráquiratur etiam inP^*gratuitofue'* -Υ,

Requiritur infinuatio inpaäo denonpetends,fexttdit js,

ut berationefimplici. <\; -

MO
'.t
vg fùmmam yeo.aureorum:
si filiaremunciat hereditatiiaw qu«fta, fèu fdi£* v,άf, -

requiriturinfinuatio. - T a
 DE I) O N ATIONIBVS. 76; -

2* A» iiramentumfiippleatitfimmationi defeííum.
a Concordatio opinionis contraria.
22 Defùbftantia donationi,qua excedit joo.aureos, effi*
finuatio. -

4} Defùbftantia donationiseff, vt adfit confènfùs vtrity^

que.
24 Numquid pr«fentia cum taciturnitate inducat confen
fìm.
21 Anfialiqui donetal/enti cum interuentu notarj, qui
pro abfenteftipulatufit valeat donatio.
26 Anfitperfeétadonatio antequam tertius ratificet dona
tionemftipulatamper notarium..
27 Stipulatione notarjfaéta nomine abfénti ius efficaciter
acquiriturab/enti,& dominium vtile transfertur.
at Anpoßitfieri conuentio, quod aliquo cafùaduenienteres
peruentat intertium abfentem, &ampoßit donator liu
iufinodipaáum reuocare.
C; PIO tertiam columnam vltimi ordinis, pro cuius
declaratione dicendum eft,quod licet in donatione pro
pria facienda olim de iure ftipulatio requircretur : ho
dictamen & nudo pa&o ficri potcft.I.fi quis argcntum. $. fin
auté hoc,C.dedonâ.Rim.in prin.dcdon.in gl. acquifitionis,
hu.132. quod proccdittam in donationc inter viuos,quàm in
donatiohe cäufamortis, gl.in l.cum patcr.%.Mcuio.in verbo,
donabat.ff. dclcgat.2.Clatus.$.donatio,q. 14.Tiraq.in l.fi yn
quam,in verbo fibertis,fub numero 4*. C. de reuo. dona. Et ,
hiclimitaturre ula,l.iurifgentium.$. igitur nuda, ff.depa&.
& donatio jÉ; eo ipfo quod domaror voluntatem fu
aminfcriptis,vcl fine fcriptis manifeftauerit,fi quidem in có
traâibusfcriptura ad fidem tantum faciendam requiritur, l.
contrahitur.ff.de pigno. exæquarurque cum perfeéta eft vcn
$itioni,in qua rem Wenditorem tradcre oportet, lcg. ff. dc a
άio, cmptio. fic & donatori rci tradcndae ncccffitas impo
fiitur.
Et notandum cft, f quod fuprad. 1. fi quisargentum non
folum habet locum ináónatione,fed etiam in prömiffione de
donando,&ficvalctdonatio pcr promiffioncm ctiamfi non -|
-_ i{\

-
 6 PETR. NICOL. MOZ Z.
76
interuenerit traditio,feu ftipulatio,& obligat promittentem
ctiam folo paétò nudo interueniente, vt per Socin. confilio
ccntcfimo,poft numerurh quartum, iiô tertio, Ripa librò
• tertio refpon.&apitulo deciihoquarto,numero primo,& fcq.
Gomes.in §. in perfonam, numero trigefimonono,& fcqucr.
Jnftitutio.dc a&tio.Menoch.confil 91.num.*7.libr.i.& num.
42. ibi de magis communi, lofcph.iudoui.füiscommunicon
cluf.4o. (dicat quid velit Conflám. Rogeri.inl.in ædibus,$ cx
1 ebus, num. • 5. ff dè domã.& Rimi. lnftitut.de dona. §. i. num.
136.qui melius contrarium tenuit in Rub.num.39.) Adticrtcm
3 dum tameh eft, quod d. 1. fi quis argentum, f non habct lo:
cum in donatione facii, vt iré Romám,quod ánimo donandi
tibi promitto, & quod l.fi quis argentum, non fiabcat locum
m fa&o,tenuit Bart.in l.iurifgcniium, $.fcd cum nulla, ff.de
paάt.fequitur Rimi.Inftiturió de donatio. $ primio, numer0
3ss. & Aret.ante eum,& Bart.in extraua. ad rcprim. in verba,
nec eorum.Sed in contrarium videtur effe glo. ordinaria in I.
permififii, £dc praefcr.verb. & in lfi cum,íi eod.& Bait. in]
qui faxú,ff.de dó.ldcò Io.de Imo.in 1. in ædibus,§.i.ffco.cóp
&ordat opiniones: videlicet quod fi interuenirt fnerum fa&ü,
vt quia promitto ire pro re Romam, tnnc habeat focum opi
nio prima Bart.fed vbi eft fa&um habens in fe admiftam tra:
ditionem, fit vera opinio glof.& fic fècunda opinio, vt videri
poteft in d.f.qüi faxum,& diâa I permififti, & ibi limitatur
ctiam alijs duob. modis,de quo latè per Imo. an rocedat ne*
ne in d. I. in aedibus, 3. 1. Aret.$.in perfonam, ver `addastamé,
Inftit.de a&io.
' Et animaduertendum, quod in hoc Doâores omnes co*
üeniunt,quod f ii quingentorum aureorum fummam cxccf
$
ferit,donátio iiifinüari íebeat, quod proccdit etiam dato q?
in inftrumento donationis appófita fit cfaufula, quod donâ;
ror vofebat cenferi plures dofiätiones non excedentes fummâ
quingentorum fofidorum, cum fit fàâa in fraudcm, Barto. M.
X{oJëlbinus, nu.io.ff.dedon Clar. §.donariö,q. 17. Ferra £auf.
33. Rimi Inflide dona § i.num. zo. & zoo. Iöfeph. Ludoui.
com conclu. 17.in fi Quinimò ampliatur, vt non valeat dona
tio abfq; infinuatione `inm inter coniun&os, nequcin£t ***
traneos, Decianus confiI. 32. num.31. lib. 3. Barba. confilio*
num. *o. volum.2.
Quid autem fit ifta infinuatio, dic quod nil aliu3 cft,nifi
-ipfam donationem rcdigere in a£tis,feu eam intimarcv el pu
b!ica
-

-
—
 * * . DE DoNATi öNiBvs. • .... . 7
•l blicare apuda&a,vel ipfam donationem facere apuda&a iu
dicis,l.dónatio fiue directa, I.data,vbi Bart.C.dc don.Vel fecü
íium Bal.l.fin.col.v.C.dc dona.ant.nupt. qucm fequitur
<| ban conf.4.nu.89 infinuatio no!a!iud elt, quam coiìfirmario '
fiue ratificatio,l.fancimus,$.fin.vcr.conuale{cit,C.dedo.an. *
:| nupt. Franci. Bcci.confil.66.num. zz.li. 1. vcl fecundum Alb.
lillud,poft nu. i.C.de facrofan ccclc.qucm rcfcrt Iul.Clarus,
,! d$ donatio, quaelt.is.vcrf. qugro crgo,quod infinuatio cft pcr
: | fupcriorem aüthoritatis præftatio, Ärct.in §.aliæ, infti.dedo
*| na. l)o&t.l.in donationibus,C.eod. de quo ctiam latè per An
to.Gabric.tit.dcdona.lib.3.concl. 1. & Por. Imo.concl.4o.lib.
i.lofeph Lud.d.conclul.17. Pctr.â Ducn.reg. 224. -

Quarc autcm donationes cxccdentes fümmam quingeti

toruinaurcorum infinuari dcbeant, quatuor aflignantur rä
tionesà Doétoribus. Prima, inter infinuationem, & donatió
a, ncmdonansdcliberare poflit, an fibi expcdiat donationem
, | perficcrc,vt iu auth.de appclla.& int.quae tcmpo.in ÉÉ
vcrf.vt liccat homini intra id fpatium pleniffimè deliberare,
col. 4.Sccunda cft ratio, vt iteratio a&tus oflcndât donationis
pcifcuerantiam,vt l.vna,C.de plus pctitio. ficut dicitur de a
$u gcminato,vt I. Balifta,ff.adTrebel.Tertiâ eft ratio,vt tol
latur deceptionis fufpicio, vt in I. £ Š; £ad Vellcia.
nam ficut prgfcntia âmicorum tollit fufpicionem fraudis, itá
& præfentia iudicis, vt in l.tranfaäionc, & I. fiuc apud aéta,
C.de tranfita tcnct Guid. Papae confi. 37.Tiraque!. £ lcgcö;
nub.glo.6. num.177.ybi inquit, quod ipeits ijlex debet intel
ligcre,quod ifti intendcrcnt donationcm cónficere ad hoc, vt
infinuatio *aleat,aliàs licct intcrporiàt dccictum , non vale
bitgloff. nota.fccundum eundem in l.tutor bonorum,verfa
miài cius, & iudices fcicritibus, ff.de bonorum poffeffionc.
Quarta cft ratio , vt occüratur falfis probatiònum mó
dis, vt in lege finali, C. de fidcicorhiiiff. quas rationes
ponit Antonius de Canario traétatu dc infinuâtio.quaeftio
ncnona, numcrodecimo o&auo, rcfcicns fé ad Specula. tit.
$sinftrum, cditio.$. porrò, Petrusà Ducn. icg. 124. Rolandâ
al Vallc confilio 79. numcro 17. libro fecundo, Berous confil.
.| 35 numero o.libio 1. Scd Barto, in l.Modeftinus,num.3.ff. de
al donatio.addit duasalias rationcs.Prima,nc fi fiat clam homi ;
Ars fiaudentur,vt I data,C.de dona, & quia in magnis quan
4| iitatibus magna exigitur obferuatio,yt le, fina, & äüthen. ibi
31 Fofi.C.ficcrium pctatur,& Anto.dc Cana, d. quæfiio. 'É;
# Mihi
-
 6$ p pTR. NICOL. MOZZ. 'kiftri
Mihiautem videtur omncsrationcsrcduci poffe advnúhfi tum in
-ncm,&Scd effe idcm per
quaerofà quodiuerfa.
& quãdo,& quo temporcdebcätficri i. - Ęit
3 Lutic
fta infinuatio. Rcfpódeturf quod iiifinuatiò fiuefiatâdonam
ύtarid conualiüätur gonatio, Corí; confil. 22i. * v 1

ôïÀÉçônfiiixoAlex.confil.1375um;%'j; & multò £dlid

magis poterit ficriinfinuati? ï5amiíobus,fcilicetdonant£* liiquc
mo doiiätärio. f Poteritque fieri donationis infinuatioquand°t sii
«unque.Corne.d.confil.& Ange. fupracit.Alex.confil; 337,1n * fiiOm
jytie
§'ïëïãïíïìÜÄÈÉÊË& Doâoin!j££*
C.de 3onalibi Bald.inquit,quodinfinuatio ex interuallo pc* &;::i;
tuo fequi poteftdonationem fub numero ,Socin.conf3£ 'i;uJ
Åum.3.völuim. i.& confil.48.num.Jo. vbi inquit honrequir* vilu;
tui præfentia åôåtorisad folemnitatem, fcdad prgftandum \
confenfum,nam a&usinfinuationis folum requirit donáto $iti,
risconfenfum,& iudicis praefentiam,vt cft cafus in l.fecundú l*ntum
íiísi
diu.C.de dona.Marz.confi.6i.num.17. .

sed quid fiftatutum mandct fieri infinuationes, pot£ti* Ę|

' ne quandocunque fieri etiam cx íèruallo.dic quodfic,du': Etim m
moáòadie&um
efïèt in ftatuto
tempus, tempus
non fit d. determinatur?
infinuatio , quia
deberet ficri tunc !a $|
tcmP°"° ¤;,
{ìatuto determinato,de quo Per Franci£Bcci.conf.66.nu. *°; (**);
- §ìíîïìfinuatio fieret infia tempusâ fiat!° praefixumno | $ita
çôïûiiiaretur etiam iuramento,Federi, de Senis confil. i3£ *T;.
Curtiun.confil.141.num.z.lib.!. y5i decommuni, clarus % $iq
donatio,quaeft. 18. in fin. Hippol.Rimi.confi?*aT' y.lib; *;I,
„si veròiì fìatuto pòfita füit vcrba in continenti infinu*!' *§*y
debereeocafu non poffunt donationes quandocunque P'! fúm,
- nuari, fed infra certum §mpusarbitranâuinâigii$; vt per Ęti, -

Menochi.trac.de ìíîïraiudicaf.9.num.$.lib.*.C*!*!; pi
cat quid velit Mandel.aliàs Äúïííum. 3o. &pradi*
jútiónisem,quod
donatio fiat infinuatigvnis?
redigitur in fcripturam, contextu : nam
poflea publicaturę" tu

áíèçêtiam abfquefcriptüra,& regiftration$$. opusclt, q

fiat in loco iudicis,nequcopuseft ôÜëçògìitioncautd*;'*
ôôáíôïÀipfiusiüdicispráfentiafufficit,vtP* clarum.d.$.
donatio,quaeft.13. - -

iioçamen?iotandum eft, f quod non poßtinfinua;?

Rerijççåóôåíò Validari,quandofuiffet re; in iudicium$ ?
duâa,& propofita quærela de íîìåííáitate donationis**£' mji

Corne.d.confil.zz.libro 1. num.3.8« 3. Francif. Bec. d. co!!!'. * *;,

66.num.3o.Crauctta confil.2oi.numc. 27.Marfi.fing *}'; \j,
**. .-il âe D£ DoNATioNiBvs.
„%i* eneceffeft quod ille, qui vultaiguere donationem obdcf:
άum infinuationis praeueniat, &tem ac nullitatem praediétâ
- •*

■**£ §. iudicio proponat, antequam citeturad vidcndum ficri in

$it:iiita- inuationem, vt declarat Cor.d.confil...i.num.7.lib. i.
t | . $ed quæro,fan infinuatio poflit fieri ncminc citato, dic
„B:£* quod fic,vt pcr Cynum,Barto.Bald.Caftren, & alios rclatosà
Tifaqucl intraéírcs inter aliosaάa,in3i.limita. affirmantcs
jui* infinuationem donationis poffefieri ncmine citato,& dcma
Magni*' giscommuniattcftatur gjjjjjgggggg
jï* £$*$3 Iofèph Ludo.d.conclufio.i7. vcrf, &
tantum mO
ìica-* £;Š , Vt proponendo donationes coram iudicibus,
,,soci® É; j$$us, quæ fraudcscc£
„¢*£
;;;;;*** ...
§.
-
tant citationcs,fiuc
otandum omittantur, , , , '.
e[t etiamfiufinuationem debere fieri in vita
- .

jiislk* #y$igi$$igginisfu$i$$ig;
„i*
i$ donataria,veldogans proteftata fui(fet,per fe
lex ά c quo minusexpcdiuiffetqüod fibi uncumbebat, A
„¢&£*. ÉÈ nfil. 116. num.6.lib.4. Franc. Bccius,d.cgnfii$% nu. 26.
;** É quod non fufficit infinuare in loco faâae dona
„n, ju* É; ni(i in codcmmet loco fint bona, & latè per totum com
íitií í fanci. Bcci.confil.6z.fèd infinuatio dcbct ficri in loco vbi
, snf** tgona.
: mi
- -

$unt autem quaedam donationes, fquae infinuationcm

uio?
Š; Ę pios vfus faétæ, & in redemptig
Aurig? É$$.
* *£ £ä ï ud.nu.4.C.de fàcrofan& ecclefi.Fely.in cap.ccclc
„et*
n30: jÉ * Mariae,num.$.de conftitu,lafconfilio g9.num.$.
ζί $? RebufEde priui.fchola.pri.
„;j&; }| É É em de donatione faâa fcholari, fequitur Rini.
;£*£ § Â', Ę conf.
m. £, ;£. Š cft de donationibus, quæ fi
Å §j mperatore,vel ab aliquo ipfi Imperatori,vt ngtjn d.
£ ; £ lnfti.dedona.ibi Rimi. nuim. 458. & habetur in I. fcna
3? $39;
ÉÉ idem in donatione reciproca,feu viciffitu
obcaufam,gl eft ordinar. & communiter apprg
ycI ÉÉÉÉ pa&.ibi not.lmo Rgm,&alij; I. Aquili
uií;
£;
s,f£dedoiia. Albe.Salice in l.fin.C.depaâ.Old.com
al fili;
Im £, É ÉÉÉÉÉÉÉgy:Gy$.
Ę Cdebo Præris,conf. io.numc.z. dicat quid velit Pinel. 1 1.
-
c
Å? mati n.mater in $.3.numc.62.cum fupradiâae pon fint do
'£&! tnd oncspropriè, Ferra.caute. 33. vbi docet cautelam ad faci
í j*'
^** g*
um,quoddonatio valcar,licct non fucrit infinuata, vide
Ccc licet
 δ PETR. NicoL.
licet quodininftrumcnto dicas,quodMozz.
donator facitipfàiii äö
harioncm probeneficijs,& feruitijs recompenfations, &£
muneratione dignis.Hoc tamcn intclligeâummodò fiat fpe
cialis mentio deimeritis, aliàs mentio meritorum in gencic
non fufficit,nifi merita probentur, Berousconf57:£u. io.lib.
1.& ad hoc,vt valeat doâutio ob merita,& merita dicant9'*;
quiualentia rei donatæ, fi:fficit, quod non fit infiädinidiam
rci donatae, fecundum Tiber. De&i.confi.37.num. 19.lib.3.ldé
iri donatione propter nuptias, feu fponfalitia largitate, quae
non rcquirit ihfifiuationem,auth.&odecuifum.C.d;d9!*':
ant.nupt.not.in 1 minoribüs,eod.tit.Guid. Papæ, dccif.3%
num. .Anto.de Cana.tra&.de infinua.in fecunda Pat, q"*.
ftio.4.num.4. Parifiusconfi.i7.num.14.vol.z.Petrusà Duc.
d.reg.2.4.in z.limi, vbi fuperiusetiam áixerat idem proccds
reiiîdore, vt 1. fina.§. 1.C.3e iur.dot.& l.fina C.dc don;^"''
nupt.& hoc fauore dotis ftatutum cffe inquit, ficut multaa
Iia,vtl.i.ibi Doâo.ff.folu, matrimo. Idem diccndum in dö
naíioné caufa mortis,qyg li:et exccdat fummam quing*!"*
rum aureorum infinuationcm non requiry*;!.fina.C.dedQn.
cau.mort.ibiglo. Bart.Bal.Ang.Salic.& commuhiter Doâo
ÉÀïíôåéóìïatraa.deinffiua.inMarzaricógf$tingT£
ÄÄofüôççonii;o.num.1 fccunda part. quaeft.7;, $i - _ sw

&feq.& ratio eft,quia non eft propriè donatio,fedaeqüipata;

tur vitimæ voluntáti,&in vltimis voluntatibus non icquiri, i,
tur infinuatio, Duc.d.reg 224.limi. 12. -

uid autem dicendüm eft de donatiQne pura,& fimplicÍ

- - - - ' - -

quæ à principio non valct,fcd rfioitcconfirmatur,vt cf dona

tio inter virüm,& vxorem,& intcr patrcm,& filium,requi* ās
túrneinfinuatio:& videretur diccndum quod nofi,per d.l. 1* iron, -

cum videatur comparari vltimæ voluntati, cum vtraq''° ha

- - - - - - - - -B '0g|
beat vim reliâi,& quod non rcquiratur infinuatio,£ne'*' '
in 1.fi mortis.C.ad íeg. falcid. Contrarium tamen eft vctius,
quod immò rcquiratür infinuatio,yt eft tex.formalis,in 1.do
fationes quasparentes,C.dcdonatio.int.vit.8 vxo.vbidcci:
ditur,quod ta!is donatio debet infinuari,aliàs eft nulla, &!'
ęmortcfi non fuit infinuata,ibi not. glo- *'*''°
eft,quia donatio,quc morte confirmatur cft pura,& fimplcx,
& îeritò fi eß exceffiua,eft nulla fine infinuation£,!9" fic in
donatione caufà mortis, quæ vt dixi,habct vim reli&i, cum c*
jus cffe&us conferatur poft mortem. - .
p6
$€fdubirarecontingit,an talisdonatiçpura * fig££; tuti;
quxàprincipiomonyalüit,fitintorum nulla, an *"*"ï
J1l.... | ; Y) E DONATIONIBVS,
jíj:| lumparsexceffiua, & in alia confirmetur morte.dit, quodfit
mxi**] fulla in partcexccffiua:fed in alia confirmatur moriétex, in
git* l fàncimus, C.de donatio.& pcrtex.in l.donationes,la, pri
satyri:* ma,C.de donatio.inter virum & vxorem. ibi ita tenet Odo
„orga- | fie.lo Andr.in addit adspec.ii.dcdonatio, verfic.hoc fcias,
gratia* £rotusinl.prima, §.fed fi mihi,columna 3.£de verborum ob
„iiiiiia* ligationibüs,& in ifiarerà fiatre,colum,i7. ff. de condi. in
^ tm ;* 6:5 Areti.confilioi7.colum...Rube, confii.'iss.itatenetCla
lab ig** ju$$.donatio, quæfiione 17.anteeum Gomef.commenta.iur.
1 jtulodedonatio.fub numicroi;.verficulof«d cgo. Bello.cori
ligquarto,poft numerum vndecimum,quamüisSalicet.di
{ia legdqnaiioncs,poß numerum tertiumiteneat,quod in ni
£iloçonfirmabitu£,& icnciferiaiii nonnulli alij, fed repro
batur corum opinio communiter, vt per Bcllon. diéto confi
lioquarto.
„Τ*j , , Et quod donatio, quae excedit quingentosaureosabfque
;■■' infinuatione,vitietur iiiexccffi, non autcm in totum., tcnct
ry? Aret.& poft cum videtur tenere ctiam Kim. in prin. Inftit.de
Ii;ità* £o nu.io.Jicet poflea nu.zzz. teneat contrarium, & tenct eâ
Ã¤É #£g}&$ilissiusj.fifsimus in princip per illum tex
„,;;;;;*; Κdgggjg Angelusidsm, tenet in conlil.179. Deci.có
,;;i:1f:* !!!*39.numc.z.& 43z.nume. 16. Alex.confi.4. vol. 1. Anto.Ro
t;0, ā€ le tiac deindulgen.num.4o6. Lupus in rub.de doma, int.vir

j;ii;* *'303 17. numíó.Socin.confi.4$.col.fina. volum. i. Abbas ,

! «onfi$4yolum.i. - " . .

„&fr% „!imitatur quando fuiffet faâa donatio ihter perfonas

j;!&&1 f19hibitas,& fufpe&as,quia tunc in totum vitiaretur, Salics?
jngi $iones,!a.i.C.dedona.inter vir,& vxor.Cur.iun.confi.
j¥ $ Éçonfi7. nume.23.Ruyn.confi.13.colum.fin. vq£4;
Âτά% $igifigcafu debet intelligi,' & in hoc cafu dcbet intelligi
„o:* ÉÉÉiminal.confil.37ìum 7a volumines.&fissonti*
Ἄτέ{'°°pinio,vt vitietur in tötum, proccdit intcr perfonaspro
Ę11'¤âtq; ideò erit concordata opinio,dequo tantum dubi
;:|'^nerit Rimi.
jú*. „'i£ quaerifoIet, fam infinuatio requiratur etiam in
§9gratuitófiueliberatione fimplicifa&änö expreffa cau
j* $icjuodfic,fiexcedi fùmmam quingentorum aurcorum,
?.*' £!j quisgbligatione,ibi Cagno.ff de regiut. Du£n. reg.
„£a* | $ #jgs;i ;i;seiil, 41. nu. * 4 Didac.Couar:
'* ÉÉÉ:!:; & quod in pa&is libcratorij$$equi
„&í inlinuatio dc communiatteflarui Claudia, 1. creditori,
;;?' Cς c * An*I1\. 1.
772 PETR. NtcoL. Mozz. - a
num.i.ibi Alex.num.4.Deci.numcro iz.C. depa&.ibietiam M1$.i.
Socin.Tiraquelinl.fi vnquam,in verbo,donationc largitus, H0m1
num. 173.& hum. 176.C.déreuoc.dona.Bart. inl. Modeftinus, £:;b
num. 1.cum remiffio fit donatio, Riminal.Inftit.dc dona, $.i. tùm
num.3oo.& 3zo. & confi.i.num.3z.vol. i. -
. *ku fl
Idem erit dicendum in donatione praefumpta, veltacita, inque
vt per Bart. in l.fin. in princ.num.3.C.deiure dotium, vbiin **an
fert ad confeffiones quas faciunt mariti de dotibus rcccptis, tttfr,
quae habent vim donationis tacitæ,vcl praefumptg,&incar° *;
quiritur infinuatio, vt colligitur ex eadem doétrina Bart. ia itur
1.1.nume.2.ff.de dona.Curt.iun.confilio 126.Clarus.$.dona li;i0,&
tio,q.i6.Iofeph.Ludo.d.conclu.17.verfan cadcm. . . Egit
:
Similitcr fi fit faâa remi(fio ex caufa donationis,eritne*
$it;
ceffàriainfinuatio,fi quidem vbi apparet deintcntione,&c* 'mind,
fe&u,non cft refpiciendum quomodo verba cócepta fucrint, Dri,
Cur.iun.conf. 116.Calca.confi.zy.poft num.23. -
';; iii,
Et pariter cadem ratione fupradic. conclufio habcbitlo $,&
cum,v£requiratur infinuatio in paàode non pctcndo, fit* ii, qu
mcndebitum fit liquidum,vt per Ripam d.l.fi vnquam, n* §.
mcro 39.C.dereuocán.donatio.ibidé communi,& Alexani* ûl;s.
1. Nefennius §.fin.ff.ad legem,Falcid.Conftan.Roget,
dibus,col.i.ff.dcdonatio.T iraquel.ind.l.fi$.l.ini* verbo Ę.
'¥&;
donatione largitus,nu.196.cum fequen. fecùs i non fitliquk s.tion
dum per tefte&inftrumeiita aut alij$documentis, fcdfitdub*
19 um,quanuis poftca rclinquat in arbitrium iudicis.
Hinc eft,f quod fi filia renunciat fucceffioni iam qu*fi.
tæ, quia tunc donatio cft,oportetadhiberi infinuatiyncm,!*;
cùsfi filiarenunciat futuræfucccffioni, quia in hoc non r£$°' *,
ritur infinuatio,Baiiiiilud,íüm 7.C.de fàcrofàn&accclcfi.
Anton.deCanar. d. traâat. de infihuatio. in fecunda Pari*
quaeftione16.numero zi.Ncq; etiam requiritur fi fiat £adº*
inter fratres,quod vnusalteri fucccdat,vt leg.licet, C.de paá.
I)ucn.d.regul.124.numero 14.in 12. limitatio. Š
requiritur in confeßione faâa in iudicio animo d9£an*'
quia pro infinuata habctur poftquam in iudicio cft faâa, vt ;
per Antonium decanario âiâo tra&atu, in fecunda Pa'%
quaeftione 13. numerozi.tex.in terminis in l. quidam in ''''°'
ibi etiam Bártof£de donatio.Bald.d.l.illud,humero i*. ** - 1mur
prièetiam
que donatio,vt in 1. inindonatione
requiritur rei alienae,cum
ædibus,§.fina.ff. nonf;?'°
de dona, nam vfuca ti0

pionis conditio non eft donario, quia proccdit à lege, *^°" ζ

iudicatur donatio,vt concludit Bald.l.Poft mortem,nu';
 IDE DON A*r I O NI BVS. 77; |
C.de fideicommiff.fequitur Roman.leg. Modeftinus, nume
ro 16.ibi etiam Bartolus inquit, quod non rcquiritur infinu
wtioin remiffione vfurarum futuri temporis, & ficin remiffi
pncdebiti vfurarii,glo.in §.aliae,ibi Arcti.Rimi.& alij,infti.
dedonatio. Nequein renunciatione litis. Nec in renunciatio
ne,feuremiffiohe hypothecae. In remiffione quartæ, de quo
Tiraqucl.l.fi vnquam, in verbo,donatione, nume. 18o. C. de
reuocand.donatione. Ncc fi quis donet alicui in refe&ionem
neceffàriam domus fuaedamnum paffæ incendio ruinae, de
quo per Riminal.Inftit.dcdonatio.§.i.num. 442.:& fequen.
vbienumerat quindecim cafus, in quibus non requiritur infi
nuatio,& idem dicit ibiglof. dc donatione fa&a militibusà
magiftro militum,dc aliquo mobili, vel fe mouenti, fiue ex
fubllantia fua, fiueex fpolijshoftium,l.2.C.dedonatio. &i
dcmindonatione fcholari,vt diximusfupra.
Dehoc tantum e(t maxima controuerfia inter Do&ores,
faniuramëtum fuppleat infinuationisdcfeétum, adeòquod
regula,& conclufio,quod quæcunque donatio excedensfum
mam quingentorum aureorum (quæ faciunt oaingenta,
fecundüm valorcm auri noftri temporis) dcbeat infifiuari,
non habeat locum in donatione iurata, in hac quaeftioneego
repcrieffe cömunesopinioneshinc inde pro vtraq; parte. Sed
vcrior & magis communis opinio videtur illa, quod fcilicet
donationoninfinuata confirmetur iuramcnto, cum maxi
mafitvirtusiuramenti, de qua magis communi atteftatur
Claudius, in legencmo ÉÉÉ vigefimoprimo, ff.
de lcgat. i. De&iusconfilio 432. numero decimofèptimo, &c.
confilio 488.numero fexto, Rolandus à Valle,confi!io77.nu
mero vigefimo,volumine primo.Tiraquell. in 1. fi vnquam,
inpraefàtio.numero 143.C.de reuocand.donationibus, Ale
xandet confilio quarto, numero decimo, volumine primo,
ybiafferit hanc opinionem effe veriorem. Parifius confilio
fexagefimonono numero nonagefimoquinto, volum.tertio,
Iafon confilio 31.volum.primo.Socin.iun.confilio 67.nume
tono.volumine z.Socin.fen.confilio78.volumine 1. numero
v.&confilio8o.Guid.Papae confilio 32. loan.Andr. in addit.
adSpecu.deinftrum.cditio.§.porro, verf. fed $. fi rcnum
cians,Berousconfilio 13. nume.u6.1ibro 1. Francif.Marza. con
filio6i, numero 13. & de magis communi attcftatur Clarus.
%donatio.quaeßione 18.Iofeph.Ludoui.in fuiscommun.com
fluf.17.in7. limitatio. Laurcn. Kirchou. rccollc&. commun.
Cc c s. opi
776 PETR. NICOL. Mozz. !
' ftipulari,& per ipfum quaeritur a&tio fineceffione, 1.2.£rem
pupil.fal.for.per Alex.I.ftipulatio ißa,§.fi fìipuler. ff. de ver,
oblig Bald.l.fi à focero,in fine,C.deiur.dot.& l. per diuerfas,
quaeft.14.C.manda.Roman.confil. 313. Dec. confil. 293. Corn.
confil.3o.lib.r.Socin.iun.confil.6z.num.4.lib.3.vbidemagis
communi,Clar.d.§.donatio.quaeft. 13.Bolognettus confil.6.
num. 13. Areti confil.74.col.3.
26 Sed qugrunt Do&ores,f an fit perfe&a donatio antequam
ille tertius ratificet donationem É per notarium;*
deò quod non poffit ampliusreuocäriabipfódonante.dicf;
cundum Paul.deCaftróin confilioio; poitnu. 3. lib. v. quod
non poteft reuocari, quoniam per fimplicem reuocationem
faâam ab ipfo donante impedifi non poteft, quominusfub
fequi poffit ratificatio per dohatarium,& fic dónatio ipfa Pg;
fici,& de magis commiuni opinione atteftatur Gozad. conli.
87.Clarus3 donatio,qugft.13.licèt multi contrarium tcncam;
vt Alciat.in cap.cum contingat, numero 314. & fequcn. \!
quead 33i.& féquen.de iureiüran. & ficfi praemoriatür donis
ante faétam rätificationem, donatio illâ non tranfmittitur
ad haeredes donantis, fedad haeredes donatarij,etiam non!$.
quuta ratificationeabfentis: quia difpofitio mcricommodi
in abfentem collata prius fortitur effeétum, quàm ad ipfum
perueniat, Deci.confil.i6i.num. io.& 239.num.7.Caephal$
íil.ss.num.iy.lib.i.Burfat.confiliis numie.4.& $. lib.i. quid*
magiscommuni opinione atteftatur,Iofeph. Ludo. $9mmu
conçluf.conc su.ini.Caf.decifio. Pedemofi.deci.33. fub num.
4.ibidemagis communi,opinioneque veriori atteflatur, &
in finefub hum.iv.redigendoad vefam do&rinam, & cóco?
diam:contraria,inquit, quod regulariter ex ftipulationef*
tarijanteratificationem & ratihábitionem nöäcquiritur3o.
mifiium nec poffeffio,fed benèaâio,& iuspcrfonäle,qu£!'
men falfit faüore donationis, quia f ftipulatione notatfif*;
aa nomineabfentisius efficaciter acquiritur abfenti,&domi
nium vtile transfertur fucceffione,l.quoties.C. $$it
fub mo. Deci.239.num.7.Craue. confil. 19. num.9. & Cafiam
confil.33. num. 53.
Limitatur tamen fupradiâa conclufio fecundum £u*
lum Caftren.quando donátor non tantum fimplicitcr ipfàm
donationem ädhuc non acceptatam
rem donaram in aliücum effe&u tranftulit, tunc enimcti*'°
reuocauit, verum valct
fecunda donatio,& non prima,& cenfetur reuocata primi$$
tiäß prima donatiofuiffèt faâa praefcnti & acccptanti *};
- - c.
 I)E D O N A T I O N IBV S. 777
effet praeferendus fecundus donatarius, cui res fuit tradita, fe.
cundùm regulam l quoties,C.de rei vendit. de quo aliàs dixi
mus: fccùsti res non fuit tradita nec primo, nec fecundo do
natario, tunc in pari caufa primus præfertur, ctiam fi fecun
ûusacceptaffet,vt per Clar.á.q.13.
' Sed quid fi donator donationem non reuocauit, neque
rem in alium tranftulit,fed antequàm donatarius acceptaret,
vel ratificaret, deceffit,in hoc cafü cöfuluit Caftren. qtiòd hæ
redes donatarij non poffunt ratificare huiufmodi donatio
nem in præiudicium hæredum donantis, quibus ius iam e
tat quæfitum , eo quia per mortem donatoris erat in eos
translatum dominium ipforum bonorum, (ed contrarium
tenuit Clarus, d.§.donatio. dicendo, quòd fibi nunquàm pla
tuitiftaopinio, ex eo quod fequitur abfurdum, quòd hæres,
qui repraefentat perfonam defunâi, poffit eius faâo contra
uenire. Praetereà addit rationem, quae eft, quòd fi ipfe dona
tor viuens non potuiffet fola reuocatione impcdire ratificati
onem donatarii, ergò tantò minùs dicendum cft, quòd pote
ritimpedirefola morte,quæ in hoc cafu non infert exprefîàm
neque tacitam translationem : & ideò in fine tenet, quòd nó
errarctiudex,qui contra opinionem Pauli deCaft.fententiam
proferret. Egoautem non putarem difcedendum ab opinio.
neCaftrenfis,quia ratio quarc hæredes donatarijnon pofíunt
acceptare& ratificare huiufmodi donationem mortuo dona
tgrecft,eò quia ampliùs non eft res integra, & extrema non
funt habilià, cùm fit mortuusdonator,& aétus non poteß in
V cipcreabillo tempore inhabili, contra&us quidem viuente
{:\ donatoreetat in pendenti, & non perfeétus, fed in fufpenfo,
…\ &fidonatarius rätificaffet & acceptafTet, perfeéîioné & com
A plementum recepiffet. Ex quo igitur per accidens, & fic per
A mortem fuit annullatus contraétus, meritò non debet poff:
£a* tatificare. Vel potesdicere, quòd ratificatio & acceptatio eft
defubftantia,feu de perfe&ione in donatione,& fi nö fit tem
potehabili, & fic viuentibus contrahcntibus, non poteft re
tfottahia&us,quia foluitur per mortem, vtdiximus in man
ûato,vt per Sebaft.Medic,fuo tra&. mors omnia foluit, & fic
potcftfaluati Paul.deCaft.Hinc cft,quòd fi ipfe donator dum
viueret,donauerit fibi, & appofuerit pa&um in fauorem tcr
■* tijabfentis,haeredesipfius donatoris non poterunt illud reuo
„&\ sue quiaresnonp9teftdici ampliùsintcgra,vt pcr Dida.Co
2*\
y*
gat&.c.14.war.rcfoliur.num.17.&ficâ
fQ, -
contrarijs incafu no -

'g\ • • Ccc 3 f Qujd

»78 PETR. NICOL. MO Z Z.
38 f Quid autem eft dicendum, fi aliquisdonct alicui pt*:
fcnticuiii pa&to, quòd aliquo cafu aduenientc rcs pcrucnia;
in aliquem tertiufn abfentem, poteritne fieri talisconucntio.
dic quòdfic,& illiabfenti quæfitura&io fincceflione,fiucn9:
tarius, fiue etiam ipfemct donator flipulatus fucrit pro illo
tertio abfente, & fequuta ratificatione illius tcttijcft per
fe&ta donatio, adcò quòd irreuocabiliter eft ipfi abfcnti ius
quæfitum.
Sed dubium eft,an poffitdonator huiufmodi paâum f*
uocareantcquàm fuerit ab ipfo tertioabfente £t#
quòd fi notarius pro abfentéacccptauit, non potcft amplius
illud paétum reuocarein praeiudicium abfentis,cui mediante
ftipulatione notarijfuitiúsquaefitum,etiamfi donator & d0
natarius concorditer vellent illud reuocare, & cft communi$
opinio omnium ferè Doétorum, vt pcr Socin.Iun.confil.ii$.
ÄÄ 13.lib.z. Didac.lib.i.refolut.iuf.cap.14. numc.ii.& no*
upta.
Dubitari tamen poßit,quid fi nullus pro ipfo abfcntca*
ceptauerit,poteritne reuocari? dicendum,quòdfic,& P9tciit
dónatortafe paâum remitterein prgiudiciümipfiusabfcntis,
dummodò tàmen reseffet integrâ, & res adhuc non effet tra
dita per donationem illi tertio, vcl nondum cuenifTet cafus,
in cuius euentum donatio in illum tertium collata fuerat,
prout voluit Iaf.l.qui Romae, §.Flauius, num.17. ff de vcibo.
obligat. Didac.in cap.i4.poft nume.is.varia refolu.iur.lib.!.
Clar.$.donatio,quaeft.i3.& ita cft intelligenda opinio Bart.in
d.l.qui Romæ,$. Flauius,num.i.& opinio Bart.dicit cflecom
munem Socin.d.§.Flauius,num.6.& confil.11$.numc. 13; lib.
4.Iaf.d.$. Flauius,num.i4.& l.z.num.66. C.dc iur. cmphyt.
quem refert Cagnol.inl.id quod noftrum, num.iz. ff.dcr*g*
iur. Didac.d.cap.
il. 182. i4.lib.
poft num.zi. Gratus confil.zs.poft
i. Clarus §.donatio,num.z9. Ruic90
quaeft:'* i£ fin.
quamuisadducat contrariam partem tenereGulicl. dc Bcnc*
di&. in c. Raynutius, in verbô, fi abfquclibcris, cl. v. num”
*3. Ducn.regu.z16. in finc. ; «■;
De naturahibus donationis. '<;.
'},
*
S V M M A R I A, l\u,
m Donatio defùi matura e$t contraétw irreuocalili,&f* ;}f.
nitentiamonadmittitur. 'i;Mf;
2 D0mae
i
-
 Y) E D O N A T I O N IBV S.
779
a Donatiomomprefùmitur, quando alia poteft fimi conie
£tura.
3 Quamdo aliafùmipoteff conieëtura, quàm donatio, illa
* femperfúmitur, &potiùs ftultitia, quàm domatio præ
fùmitur, & etiampotiùs error. ampliatur, & limita
tur. -

4 Si maritns,vel eiuspatermitteret aliquidffom/2,nópræ

fùmitur donatum, fi fimpliciter miffum eft, nulla faâa
mentione domationis. ,
» Illa quæ donantur à confànguinei, & affinibus ffon/, ex
parte viri, fùnt viri, & remanent marite,vel eius hare ;
dibus. - -

6 Non inducitur donatioper verba generalia, quandopoft

fùnt trahi adaliumfenfum. -* -

7 Donatisprafùmitur ob confànguimitatem.
* Pr«fùmitur in dubio donatio,quando benemeritapraceß
? ferunt. -

Σa | 9 Præfúmitur domatio, cùm materfilium redemit exconia

;:; άuris. ' ' - - -

se
■ *-*
10. Prafùmitur donatio,cùm mater res aliquas extradotem -

eius generonominefiliæpræfentefiliatradidit.
-

$£* -
- - - - -

3\ ut Prafumitur donatio in l.vnica,$,accedit.c.derei vxo.

** ait, vbi dos data ab extraneo mulieri donata prafùmi
*? tur. ampliatur,& limitatur.
3:%
na Prafùmitur donatio, cùm quid à viro noluli, & diuite
datur.
13 Donatiopr«fumitur inf.Campanus,ff.deoper.liber.vbi
libertus,quifçiens fe ad opera, non teneri, fipajus eft fé
adilla, obligari,donare præfúmitur. \

i* Qgipaternaamicitia iuuitamici filium impenfàm non

repetit.
1) Donatioprafùmiturex aliquibusconieäurü,l.vxori, {.
vlt.ff.delega. 3. .
i* Exnaturadonationis donator teneturde euiâione, quo
tiefum
7to IP ET R. NY COIL. M O z z.
tiefçunque domatio incipit àpromißione. tjttt
17 Donatornom temetur,nifi inquantum facerepoteft. tur, $i
ut Si donator diceretfenjhabere mfipradium,ex quopef lidit rt
cipit alimenta, & non vltrà, mom tenetur feruare donae fled,
tionemfa&am. hdin.
. fiitmÊ
zy si domatiofuit faäa duobuspro indiuifo,illequihabetin mtft p0
eamaiorem partem, habet poteftatem offerendiaiiimae mo!ic;
tionem ei qui habet mimorem partem. } Κm,imi-

$ntit,i
ao Ante traditionem poterit donator rem donatam altari •

, litt, «
nedum domare,/ed obligare,& vemdere. um '
21 Am fimpliciter qui donandorem, videaturdonare rem, fH
vel tantùm iu quod habet imea. Eti;ie
22 Maximaei differentiainter contraäum donationi,& ' Etui,l.
legatum. |iium,f
23 Iii dubiofiqui tradat alterirem velpecuniam,nonrid* igii,
' '■ illi
tur domare,fed diffomere. ; *h*s,
24 Donata aliqua re, veniunt etiam accefforiè de natur4 imum,
contraftus. i$mu,
íiisfi,
25 Donatarius vniuerfàlis habetur loco haredit. -

igit;]
26 Quireperitur detinere bona alicuius, pote$t conueniri, st
imi, H
jiiraeum tanquàmpoffefforem inteitaripoteftinta* *tìbo,
άtumrecuperandapoffeßioni. i *■;;;
{fimum,
a P 1 o quartam columnam eiufdem vltimi ordini; 15, 5],
pro cuiu$ declaratione primò dicendum eft; quòdf IĘ
âonatio defui natura eft contra&us irreuocabilis,'* l*iu,
quo poenitentia
minäti nonper
non poffunt admittitur,ficut cætericontraâus
pœnitentiam rcugsari; gg ;$il;,
ita nec etiam Iud!
donatio,& ád hoc foletällegari l.Arifto, ff.dcdonat; & hanc %
opinionem effe communem inquit Bertachinus, in verb.dor 'iis &
nátio reuocatur, verfic.z7. & quòd donatio pcrfe6? regulari; *$ilis,
terreuocarinon pofIit,dicit cffe communcm Imo.i£ c.fi.po!
Nume 23.3€donát, quam tamen communcm rcgul;" ij;
ta, & intellige, vt diçemus infrà colum.fina. hoc codcm vltl.
ordine. - - -

2 fSimiliter ex natura donationis cft,yt donatio nö pra*

fumâtur,l.cùm de indcbito,ff.dcproba.cùm -t:
 DE D o N A T I O N IB VS. 7£t
quirere ac ditari velle, & non dilapidare,&pcrderepraefuma
tur, Bartol. I.quæ dotis,fub num7. ff.foluf.matrim. vbi tra
didit regulam,vt donatio in dubio nö praefumatur, l.vtrum,
ff.de don.inter virum & vx. fallit,nifi ex modo vel genere a
liud inducatur vel prgfumatur,& declarat cx modo,ideft,cur
fu tcmporis,& ex geftu negocij,vtl. Procula,ff.de prob. Ex gc
nere poteftduobus modis intelligi, ex genere, fcilicet rei,vt
modica,vel parua, vt l.omninò, & 1. qüod dicitur, f£de im
pen.inreb.dota.fa&. Natta confil.t47. num.ui.vol.i. Vel ex
genere,id eft,caufa,propter quam datur,yel remittitur,fi cau
É e(t, quæ refpiciat pietatcm, vcl rcfpiciat lucrum odio
una.

f Hinc Do&ores dicunt, quòd quando alia fumi poteft

interpretatio,& conie&ura,quàm donationis,illa femper fu
mitur, l.eleganter,%.qui reprobos,ff.dc pignorat.a&.l.fi.cùm
aurum,f£défolu.Tyraquell.l.fi vnquàm,in verbo,donatione
largitus,num. ao7.cum fequen.C.de reuoc.donat. Hicr.Gabr.
confil. iiz. Decian.confil. 15. num.4. lib.3. & confil.79. nume.
37.lib.z. & confil.32.num.6.lib. i.& 43.num.32.lib.3.& confil.
23.num.t13.lib.i. & confil.35. nu.33.lib.z. Simon de Praetis cori
fil.65 num. 46. Iofeph. Ludouic. commun. concluf.9. Immò
Ê ftultitia,quàm donatio praefumitur, vt inquit Bald.in i'
generaliter,C.de non numer.pecun. Ioan.de Amiic.conf.6z.
num. 15. Hinc dicitur, ftultum & dementem praefumi, qui o ;
mniabona fua donat, Parif.confil.88. num.g.lib.3. & potiùs i
I.
error praefumitur,quàm donario, Deci.confil.33o. numè.4. & p.

371. num.4.& 644. Bald.confil. 189 in fin.lib.z.Iaf!.iurifgen

tium,§.fi cùm nulla,num.28.£de pa&.etiam fi in fa&opro
prio effet, l.& fi me putem, in princip.cum gloff. ff.de condi.
indeb.iuxta l.i.eod. Ruin.confil. 21$.num.zz.volum.i. Craue.
confil.77.num.14.& confil. 142.num.z6. Menoch.tra&.dear.
bitra.iud.lib. ..cent.i.caf.88. Rimin.Iun.confi.i.nu.3». lib. 1.
Bero confil.37.num.xi.lib.i.Boë decif. »3.nu.63. Parifd.conf.
38nu.z.& conf.96.nu.9.1ib.3. &confil.8.nu.3.lib. 4. Roland.
confil.io.num.13.lib.i.
Amplia,vt donatio non praefumatur etiam fauore eccle
fiae,vt per Alcia.refpon.38.infin.
Secundò amplia,etiam fi effet donario inter patrem & fi
lium,fi quidem pater aliquid filio daret,praefumitur & credi
tur potiùs committerc,quàm donare,vt per Bald.l.executorë,
Cdccxccut.rciiudic.qucm fcquitur Maifil.fing.38.Rcftringc
tamcn

!
7*» PETR. Ntcot. Mozz.
tamen,nifi pater foluerit condemnationem pro filio,nö pt*.
ccdcnte fidciuffione,quia tunc praefumitur dònare, & videtur
in dubio facere animo donandi ex caufa pietatis, Barto.i.Sti
chus,ff.de pecu.lcg. fecüs fi przccdcntefideiuflione, & pofteà
foluit : quia tunc videtur facere neceflitate præcedentisobli
gationis,dc quo latè per Conftan. Rogeri.l.2. num. 12. &feq.
ff.de donat. lbi etiam ponit, nunquid filiustradendopropa
tre, in dubio vidcatur vcllc donare, vel potius animo rcpc
tcndi.
^. f Tertiò amplia, etiam fi maritus, vel eius patcr mitteret
aliquid fponfae, Š. enim donatnm, fi fimplici
ter miffum efl, nulla faaa mentione donationis: quia indu
bio cenfetur traditum caufa ornamenti, non autem animo,
donandi, Angel.in confil. 231. Cagnol. in l.contraétus,nume.
35 ff de icgiut. Alexand.confil. 155 nume.io.fib.7. Corn.con
fiI.6;. litera A. lib. 3. Clarus 3 donatio, quæft.io.fed intellige
in iocalibus, & annulis, & veftibus preciofis: fccùsfi fint vi
`Jia, & ad quotidianum vfum feruientia : quia ifla viliaccn
fentur donata, & funt & fiunt propria vxoris, Bart.in I. in
his rebus, 3. 1. num.z.ff.fol.matrimon.Cornc.confil.114.litc.
ra g lib.4. & confil si.litcra I. lib. 1. Socin. Iuni. confil. 134.
num.4o. lib. i. Bcrtrand, confil.24. lib. i.ante numc.8.Clar.$.
donatio, d quaeft. io. Affii&t. dccif.313. vbi late per quatuoica
p1tJ. f illa autem,quae donanturà confanguineis fponfae, &

ab affinibus ex partc viri, funt viri, & remancnt marito vei

haercdibus, quia ccnfentut donata contemplatione viri : fiau
tem fint donata à cófanguineis vxoris, cenfentur donata con
tcmplatione vxoris, & remanent vxoris, vcl eius haeredum:
1ta diftinguit Bart. 1n 1. fcd fi plures, $ in arrogato, num. 4. ff.
de vulg.& pupil. Cagn.d.l.contra&tus, nume33. laf.l.vt libe
ris,C.de colla, num. 17. lopcz dc Pala. Rub.de donat, inrervi
rum & vx.ext. Roland confiI.io.artic.z.volum.i.Capel.Tho
lofquaft.37 Mcno, h.tra&.de arbit.iudi.Iib.z.cent.3. caf.ais.
Rirchou recolle&t commun. opin.cent.z.conclu.ioi.litera D,
dicat quid velit Alciat.tra&t de praefump. praefumpt. 18. regi.
uamuis Roland. à communi non difcrepare affërat, d. con
Ä'Ä. num. t t.

6 f Quartò amplia, vt non inducatur donatio etiä perver.

ba gêneralia,quando poffunt trahi ad alium fenfum : exem
plum,fitu à me petijfti,quòd rem talem tibi darem, & ego rc
ipondcam,nontantùm hanc rcm,fcdquidquid tibi placet,vt
I. MOZZ. - \as, _ '
rationcmpoífit
rfumiturdemut,&vit*
caufápictati, 31I«i$.
fcntefiìciulliont,&;*
cccflitate pr:rs.
Rogeril.num it $'&
quid filiustndino;*
c, vel potius animof*
itus, vcltius;ιττττ' 1 fim§. Abbasc.nónne,dc praefumjt.Alsj.ttra£t3sprí
mimdonatnm,fiaf*
edonationis: quiii**
mcnti, non aulcm in*
nolinlcontrávimu*
nume.io.lib*.C0m$*
io,qua!is fá initi;
spiçiofis:f íi*•
entis: quia Ì;iiii?
oiia vxoris, Baftim I*
ín Coinc confli£*
, Sodnluni.«ofl*
„,., antemum:*' "'
„$ibi paqutm*
|*
nfánguincifort. $
& rcmancnt nii;
templation*" : [13*
,«ífeníúém''s:
jiis, vcl tius hrftdum;
inaIogii® num.#
, nume 33 ÉÍ|iii;*
Rub.dedonat intri*
„omiiiogi*''
fìm fénfum:'
#; É
i!
{quidtjö'P""'p!
u1d%
. f É DoNATI GNI Bvs. . 7*
Ę Baldini
ÉÉ; $i; cum veniíent,*
repet Rub.de arbit, Iaf.ininítit, si;;afi;
l.fi dedi, $ fi
ííí jî; £; £!in c guiniutamsnto, de homic.
vcrb.obligat. .2, Il . Alexand.l.ita fìipulatus, col.1. ff.de
…;£î: fupradi&a prima conclufio pluribus +
fiiäö $; conjcâuris praefumi folet donatio, &
tatem íí gra cft confanguinitas, nam obconfanguigi
ÉÉ; igiturdonatio,ßcundùm gl.inl, quædotis, fffo
äïí,.d.caf.
i.pr*fump.3z.num.i.& z.D&.confi1.167. Mcnoch.
83.
„Ί fànguinisratio non inducat pr¢
;';j; onationis,nifi fit alia etiam conicâura,prout
fintię quae dotis, num.is. £(ol.matrimo Qgs;atsiu
at. vbj iî'; póííüntclici ex 1 Procula, dgpro:
ÉÉÉ imitur, atque ita donatum fideicommjffumâ
nitas,ratiö i,quoniam ttiagoncurrebant: fcilicet,confa ngui;
nôáôïí nesfxpiùs calculatæ, & temporis diuturnitas,ita
is fffolu usintelligitur ille text,vtrefcit Iaf. 1. quæ$tis, au
É'$ & copfil.i93.Jib.z.Socin;Ssngoafil; 25. nu
iiic iö
hne.11 iii, Ę; Affii&.decif.13. nu
queli άζ quid, nume; 18. £(i certum peta, Tyra
ii£ ; ÊÝ 134.Neuiz.con*
Soíiniíí , Algia.refjöm.3o. §rammat.dssifiog ngm;3£
3. ÈÉ; 18.num.io$. lib. i. & confil. 14. in fin. lib.
carbitjudic áfibi
fionem áéíaratytlocum
fíì cafüss.vbifuprafcriptam cons!i!;
nofi yendicet contra eum, qui '
fiuit,Soci
ii&
£# ignorauit, vel ante eum, qui iri iureer
fJun.corifili18.nu.iz6.vol.1 AfHi&t.decif.i3.num.
nosaliàs diximus.
f.li;;it: praefumitur donatio in dabio, quando
jî encmcrita:tunc enim fiquidfimplicitcrdatur;
É qnatio,vt probatur in l.fi verò non $ignę
„ÄÄ?'$ f£miand. querii citagj; Bald;!* ngtm.
Š 1.ex hoc iufk,num.37.ffdgiiifit.* 1ur.
urpu.]
$; numje izo.fffi certum peta, Conftant.Ro
siilfiíii
Ê, er, ...ff.dedonat. colum. prima. Tyraquell. in 1.
$an dònììo.inyerbo,
biodd & numedonatione largittis,vthum.sc,
si, vbi exrcndit, proccdatC etiam,
derctio;
fi
atum cß, excedat valörem
v
bencinerirorum, Purpu£;
d;£;
*
*$* kùin quid; auimej;o. Idcm Tyraqucll. fub num.**
- - - -
84. *
í -
 -*-.
- - • .… PETR. NICOL. M Ozz.

84. vbi inqui* *s. , quadùm qualitatcm donantisiudicaii

tur benemerita,an exccdant,& Menoch. tra&t. de arbit.iudic.
caf. 134.libro fccundo, ccnt. fccunda,diccbat cffe arbitrarium
iudicis. - - - - - -

Tertiò praefumitur donatio in cafu 1. liber captus,C.dc

1o cap.& poflli.rcuc. vbi fdonatio ex conic&uris praefumitur,
cùm mater filium redimit captiuum, non repetendi,fcddo
nandi animo impendiffe praefumitur,ibi,conücnit matcrnus
affe&tus,& votum, quibus mater non in filij, fed in propriam
caufam impcndifTc videtur, ibi Bald.dicit, hoc in fràtreccfla
re: fequitur Deci.confil.628. nume. 8. & Bald.inl.Ncfennius;
num.3.in fin.ffde nego.geft. parem effe rationem alimcnto
rum, & rcdcmptionis, inquit Bald.Noucll.l.1. num.$i.ff.fol.
matrim0l1. - - - - - -

Quartus cafus cft, vbi donatio praefumitur in l.donatió

ncs, §.fpecies, ff.dc domat, vbi praefumitur donatio, cùm ma
ter resaliquas cxtra dotcm eius geneio nomine filiæ præfente
filia tradiderit, matrcm ipfam filiæ donaffe praefumitur,Bar.
tol.in d.l.quæ dotis, num.3. ff.fol.matrim.ibi Iaf.num.35. Al
ciat.d.praefump.32.num. ii.idcm Alciat. Rubri.dc vcrb.oblig.
num.7. . ? - -

f Quintus cafus cft in l.ynica, §.accedit, C.de rei vx.a&i.

vbi dosdäta ab cxtranca mulieri, donata praefumitur, fi isex
trancusà matito illius mulicris ftipulatus nö fit eam fibi rcd
di foluto matrimonio : idem conftitutum ex l.vlt.C.de iure
dot.quod fpeciali fauorc dotiscft, Doét. I. z. $.1. ff.folu.matri
mon. Bald. in l.quæ dotis, numc.6.ff.fol. matrim.vbiinquit,
dotem effécaufam piam,l.cum his, §.penul.ff.de condi.indc.
Parif.confil. 12. num.io9.lib. v, Socin.iun.confil.79.num.74.
lib.3. Dcc.confil.33. num. 1.quam rcgulam cxtcndit Menoch.
d.cafu,quatuor modis. - -

Primò, vt locum ctiam habeat, cùm dos abfente mu

liere ab cxtranco datur, vt pcr Decium diâo con(il. 35. num.
rimo.
Secundò, vt proccdat etiam,quando is extraneusnomine
mulicris fibi rcddi ftipularetur, adhuc enim manet donatio
nispraefumptio, & fua illa ftipulatio faâa ab eo praefumitur
tanquàm ab co,qui pcr mandatum à muliere ad ita ftipulan
dumiadhibitusfuiffet, vt pcr Bald.Nouell.d.l. 1. numc.%1z.ff.
fol. matrimon,
Tertiò extendit, vt procedat fortiùs in patre doráte, cùm
dotare non tcncatur,itaSoc.Scn.d.confil.id.colum. ¤;
qu
[0ZZ .,. . • ; NE ' Y) O N ATIONIBVS. 7$;
Äîmiîitiae quòdfi hoc cafu extraneo æquiparetur, nihilominùs fortiùs
, trit £;£ incopraefumitur donatio,quàm in extraneo, vt per Socin.d.
„t(;iiiiu* d.confil. immò quando pater dotem dat, intelligitur donaf
fefiliæ,nö folùm rationéprimi matrimonij,fed étiam fecun
, |.libtt apu(* divt per Deci. d.confil 35 num.6. ex text. in §.quia verò, in
icάufis pia* Authen.deaequa.dot.fic in patruo, Socin.Iun.d.confil.79.nu.
Om irri* 74.lib.3.
„conucnitm* ... Quartò extendit etiam in fratre dotante fororem, eti
j|j,fed f. ;? amdiuItcm, Ripa poft alios, l.prima, nume. 9. ff.folu. ma
trjamon,
ginffiTtu -

íi. |Ne modis.

I)eclarantur tamen fupradiâa, & fublimitantur tribus
mat iortmiir?
JIL numi* Primò, vt non procedat, quando aliæ conieâurae vrgent,
&funtcontrariæ, quòd dotaritis animusnon fuit donandi:
miturit fá* £x£mplum, cùm ihcontinenti after nomine di&tæ mulieris
ipfi donanti fatisfacere promitteret, vel fi ipfa mulier à fra
„donati^út ticfliodotetur, & ilIa die fèquenti per inftrumentum fatere
hincfl:
tur fetacitam, & contentam, quoniam dosdonata non præ
Ęris* fimcretur, fed data pro eius portione bonorum patris, vt pcr
libi Hîû£
jikk' ?
Socin.Scn.confil,i,i.colum. penul.& confil.133.lib. 1. Baf. No
!tlli.num.3ss.ff.fol.matriih.Ruin.confil.143. num. 1.lib.4.
jt, c£iia* k quando is extraneus, vel etiam frater, efìèt debitor ipfius
íumiu5! '41%glictis, quia dotem dedifïè videretur non animo donándi,
5 Ętami' *£repcteridi.Ruin.confii.235. niim.i.iib.i. & confi. 151. num.
;â j„C** 9lib.3.& fenfit Bart.l.vxorern, §.pater naturalis, ff.delegâ.3.
slidem Ruin.alitcr vifuseft fèntire confil.65. nume.67.lib 3.
§. £%£ “cum maxima effet fumma,Soci, Iun.conf79.num.99.lib.
jirj
£econdi'
Il *
3cum videasomninò. -

, £;cundòlimitatur hon pröcedere, quando pater mulie

jnilj*££ #££tdiucs,tunc enim qui dotem dedit non animo donan
additM* $£drepetendi,à patre praefumitur, Ruin.d.confil.171. num.
ie p*
33, 15** *%* & confif.133 nuii3 lib., póftcaftren. confii, 97. lib.
è £|#* 1 Alcia. refpon. 1;, num. 3. & fic intelligitur, quando pater
Fusdotcrii promififTet,deinde hic extraìeus eäm foluiffet a
5'?ggideri repetendi creditur foluiffe,Bal.Nouel.d.1.1.nu.
Ante? 3;3.£ òl.fiatrirh. fic intelligitur, quando mater hoc cafu dat
1fa£j* Ęstus
jop* dediffèanimö repetendi à patre,vt pcr Bal.No
ead ij
j„nunt* li Ę limitatur d regula,vtfibi
*bcretbona,quibusjorem
et noncónftitucre
procedat, quandormit
poffet, & il
3.64 °'tantusadminiftraret, tunc enim dotãdo videtur & præ
sit:ofít.ά&
«olum} ¢* turdotaffedcbonismulicris,quorum
Dd
adminiftratofcit,
noml
 y?6 PETR. Nicot. Mozz.
non ex proprio, vt per Bald.l.vlt.nume.12. C.de dotepromif.
qui in fratre ita dotante loquitur, idcm in matrc fubijcit,vt
per Mcnoch.d.cafu,num.4$.
* m2 f Scxtus cafus, in quo praefumiturdonatio, cft, cùmali.
quidà viro nobili,& diuirc datur, proptereà quòddicunt Do
&tores, praefumi donatum, vt vult glofTinl.vxori,§.vlt.ingl.
vltim.ffde lega.3. Roman.fingul.644. Bald. in l.fipatcrno,
C.de negoc. gêft: Ia£l:cùm qui3,f£fi ccrtum pet.in z.le&. nu
me.19. ibi Purpur.num<.zt. Tyraquell. traétâ.mobil. cap.vlt.
nu. 47. Intcllige, cùm non agitur dc re magna,fcd parua, Bar,
d.l.vxori, §.vlt. & intellige,cùm aëtusà nobili gcftus,donatio
conuenit,fecùs fi non conucniat,ita fcnfit Iaf.confil.4,infi,
lub.i.Menoch.d.caf. ' . -

13
fSeptimiuse(t cafus, in quo donatio praefumitut, ifi l.
Campanus, ff.de ope.liber. vbi libertus, qui fciens feadop*
ras non teneri, ncc grauari à manumittefite pofle, Ę
et fe ad illas obligari, præftare cäs tcnetur, quia donaffepr* .
Humitur, Bald.l.2. C. dc iure doti. Donatio cnim praefumi- .
tur, cùm quis fimplicitcr dat, vel ptomittit, fcichsfenont& ,
ueri. . _ .

Y4 f O&auus cafus cft in l:is,qui amicitia, fède negoc. g:it. s.

vbi qui paterna amicitia iuuit amici filium, cùm à fufpeáis .
tutoiibüsfraudarctur, impcnfàm non repetit, fed donaffcdi- ,
citur : cx quo solligit Bartgl l.z.num.4.C.de negoc.geft. pro:
curatoreni adiuuantcm filium amici in iudiçio, praefùmi
ob amicitiam, quam cum eius patrc gcrcbat, cum'adiuua£ ,
fe, & ob id impenfàm, vcl falarium áliquod confequi nol
le, fic colligit Bald.l.2. num.z.C.deiure dot.donationem præ
fumi amicitiae caufa, Ruin.confii.ioo.}ib.4. nume. v. & £dc
ciara,vt pcr Mcnoch.d.cafu 88. vbi plures cafus,& diffusè &- …
narrat. . - - œ
13 f Nonus cafus,in quodonatio praefumitur exquibufdam V
conic&turis,eft in l.vxori, §.vlt.ff.dc lega. 3. quem attingit Ak ,
cia.tra&t.de præfump præfurnp.32.nu.2. & in l.i. &l.afimcn- .
ta,C.de neg.geft.vbi donatio aliquibus conieétúris faâa prae
fumitur,cùm mater alimcnta filio præftitit, non repetcndia- -

nimo,fed donandi præftitifle praefumitur:fic inauià ergan*

potem,1. Ncfennius,ffde neg.geft. concurrentibus fìudicai*
menti, & ipfo fanguine, & rci tenuitate; fecùs fi magnae im- '
pcnfae,& inopia donantis, quia repetet, l.vcrum, £d«donat, si
inter virum & vxo. Ioan.de Amicis con$I. 39 in fin.Bartoll. *
Marccllus,ffdc donat.inter virum & vxo.ycl fi filiuscffct 'ζ
- ύτὰ
 M011. . pE DONATIONIBVS, - • #37
„.,; c&#r* des, yel non animo donandi proteflata effet, vel etiam dato,
cmimmuItis quòd non fuiffet proteftata exprefsè, fcd tacitè: putà ea, quae
expendit, annotaflèt & fcripfiffet : quia tunc videtur habcrc
idonitio,&* animum repetendi, & non âonandi,vt declarat lo.dc Amic.
„itaq*ia* confil.62. num.2i. de quo vide Petrum de Vbald.tra&a.focic
InIviri* tat, in fecunda parte, & nosfuprà traâa. dc focieta diximus,
4. Biliim Iise 3stim Menoch, d. cafu 88. in 4. cafu, & 1. fub numc. 3o.
2o,
atom;iniº*
Ilinátºla; f Itcm ex natura donationiseft, vt donator deeui&ionc
magni,'&}*tenetur, quotiefcunque incipit à promiflione donatio, fc.
injiigie*, $undùm magis communem ópiniónem, de qua Bart.& Do
Ilithfçiº $iginlAriftö,$.fin.ff.de don.quamuis contrárium teneat g.
il.lulianus,§.qui fundum,ff.de verb.oblig. Iac.de Aretin[&
„optir*' Albe.inl. i.C.de iure dot.Cüma.d.l.Arifto,íipa lib.3.refpon.
*23. nu. v.Faber in §.i.Inftit.dedonat.Gomefdccontra.cap.
us,qüiä%? 4.fub nu.4.& in cap.z.fub nu. 3. non reccdendum tamcn eft
idciicpf;£. *soinmuniopin. Bart.& aliorum,d.i.Arifto, de quâ attefta
aut,qiii*: tur limin.Inftit.de donat. $.i.nu. io5. -

„tiótrinf*
Limitatur tamen primò d.communis opinio, vt nöpfo
„iit,íicuk* “dit;§uandodonatio ipfà non incipit à promiffione, fed à
traditione, tunc donatör non tenetur aliquo modo deeuiâi
°"*£cundùm gloff. in d.§.i.Inftit.dcdoiia.ibi Rimin.num.
$9.yltrà quam glofl. & Doâ.quoscitat Aret.ibi, habesaliam
Ę; rcsdoiiatas, quam fequitur Caepo.ibi, num.7. Doao
£; l.Atifto, $.fin.Inio.d,c.fin.de empt.& vcnd.Cornc.con
'$um; Iafconfil.34.colum.fin.& confiI.73. col.fin.
ÊIu communisopinio,
££uin.confil.184.1ib.i. Hart.confil.67. in princip. & illa
refle Aretino d.§.i.Inftit.de dona.Curt.
"' cQnfi. 178. num.27.de communi Suarez inter communcs,
tcra D.num. 189.
wt $ę 9Piaio ampliatur,in tantum proccdere,
É
iiii; 19ns,ocum
verùmnon folùmvtindonatione,
à fiâa, quia donator quaeinsipjt â vera
confenfit fe doná
£'jnomine poffidere,illud cfiim cöftitutum eft a&us fi&tus,
£a traditio,vt tenet gloff. Doao in I.ab emptione, ff. de
. Î' *£t in l.fi is,qui prò emptore, colum.penült. £dcyfu
;8£ 'j'j''; êpio donâ. Corne confil.343. col. v.lib.i.
Ę; I. 173. colüm. 3. ratio huius ampliationiseft, quia
$ig;
Vera
1

fir fiâa traditio, tamen ex eo transfertur

B propria poffeffio, ac fi vera tradirio interueniffet, vt
É£3i91ângel.Bald.Fulgo d.] ab emptionc, in fin.Bartol.
'uolafid.lis qui proempiorc, Rom.conf.l. traditionib.col.
JD dd z 1.C.dc
y&s PETR. NICOLL. MOzz. w

1.C.de pa&. Aretin.in §.per traditionem, colum. 1. Inftitut.d:

rer.diuif. Alexand.confil.83.colum. 2. volum. 3. Tyraquel.qui
alios cumulat, in tra&.de conftit. poffeff. in z.par.nume.2. &
fub num.6. concludit, iftam fore magis communcm opinio
mcm. -

Sublimitatur tamen, feu declaratur ifta limitátio primâ

ita ampliata in donationercnuneratoria,in qua donator tc
netur decuiétione, licèt à traditione coeperit initium,ita Bar
tol. Alexand. Arctin. laf. & alij commufiiter, in d. l. Iulia, $.
qui fundum, iaf. in l.ex hoc iure,num.68.ff.de iuftit.& iur.&
confil. 34.colum. fi.fupracit, Alexan. confil.47.volum.3.Cor.
ne.confil. 134.volum §. Rube.confil. 95.in fin.Tyraquellinl.
fi vnquàm,C.de reuoc.donat.num.si.Crauet.confilj64.num.
2. Boë, decif.67. -

Declaraturque di&a limitatio non procedere, quando

promiffa foret cui&io, fiue per ftipulationem, vel nudo pa
ào hodie, fecundùm Bartol. d.l. Arifto, §. fina. Aretin.Iafd,
§. 1. Inftitut.de donat, in addit. ad Port. Boër.cita.decif.77. in
princip. & ifta eft coinmunisopinio fecundùm Doét. præci
tatis l6cis, quæ procederet,etiam fi verbis generalibuspromif
fa fuerit cuiátio,vt quia donator promifefit rem donátambo
nam facere, ita tenet Corne, confil. i4i.nume.io, volum.z. &
fimiliter procederct, quotiefcunque donator promiferit pro
fuo datovel fa&o : dicitur enim deeui&ione promififfe, iux
ta not. per gloff.Bart.Bald.Salice. Paul.deCait, in l.fiferuus,
in princip. ff.de condit, furti. ita tcnct Gozad. confil. 6o, nu
me. 16. - -

1imitatur fccundò diâa principalis conclufio, vt noti

procedat per donationem faétam per libertum in fraudem p1
troni, quam licèt patronus reuocet, nihilominùsdonatarius
non habet aétionem dc cuiétione cótra libertum, pofito quòd
donatio cœperit à promifíione:cafus eft fingularis,fecundùm
vnum intelle&tum gl.quem Bart.Angel.Caírenf.Imo. & alii
communiter fequuntur, ibi in l.qui res,§. i.ff.de folu. Rom.in
d.l.Arifto, $.fin. inferens idem effe in patre rcuocante alicna
ta per filium in eius fraudcin.
Limitatur tertiò di&ta principalisregula, quandoeuiâio
fequuta fuerit virtute hypothecæ ignorãtæ, vt quia res fuerat
obligata per antecefIoresdonantis,ita Caftrcn.f.fi rem mcam,
in fin.ff dcfolu.quem fequitur Affii&.c.1.num.8.deleg Con
radi. & fic ex fupradiâis dicitur, & infertur, quòd cx natura
donationis cft, vt donator tcncatur ad rem donatam E. am',
OII. M077. .. , p E DoNATIoNIBvs.
sustl*
IJitionem, dam, $perficiuntur, Inftit.dedonat.l.fiquisargentum, ca?
„m , volum: Ty* .*. donat.
ut poffit spirir: fSed tamen aduertendum, quòd pariter ex natura dona- 17
„einigscommu*g* tiQniseft,yt donator non teneatur, nifi inquantum facere po
teft,id cft, habita ratione,ne egeat,l.inter còs,l.neliberalitäte,
$aturitlimi* lNsfennius,f£dereiudic.ibi iex. adducit rationem, videlicct
unctatoriain sa* nelibcralitatefua inops faétus periclitetur. Intelligc in dona
Ā«apcritimi** , tionepropria,& ex liberalitate donantiscmanata: fecùs verò
commuiit:** {liii) indonatione faâa ob caufam, cùm illa non fit propriè dona
e,num.6$. H&iufts* tio,ncc liberalitas,l.i.vbi gl.& Bart.l.Aquilius Regulus, ff.de
dona.ibi Rapha.Cuma. •
exan.confil 1;oa*
„III 3, infin.1}*. J3*: infertur, fi donator diceret fe non habcrc nifi
JIm. 5! 'άutóìi** É? percipitalimenta, & non vltrà, non tenetur
*? É; fââam,& donatarioafferenti contiagu
fcilicet
f*££
atio n0n
multior? τd *'
Plus habcre
$.licet
!licct,gdeiure in bonis,incumberet
delib.tenet onusgrobardi,l.fif
glofT. in l.cüm delege, f£deiudi.
ip$i
Afilo, $. ;.,ir1 .
Š Iaf. poft alios rclatos per eum, 3ald. confil.
„ poit Botti*'. coiifii Ę §??#! & x 12. volum. i. Alexapd
ά'*

j\io fccundum [… Ä:
ά Â n. lib.3.Curt.fun,confil.iso.
& confil.71. colum.fina, lib.4. G9zad.
volum.$.qg afferit,
fi jgendil;-'i.
,omifcfitfcm £. batam $$$ de lege, communitereffe aPĘg
j|„i,numc*'ioh!m>' ôùíïò 1u1. pofuit intcr communesopiniones, in verbo,
-

:r.i-ff.

„agedonitor per $ ba$í naturadonationiseft, vt fidonatio fuit 9

3e „áioncg?" £
e íicii ;' • * tem Ê É ille qui habet in ea maiorem, gar:
ú:Gai confi* iî poteitatem offerendiaeftimationem ei, qui habet
-

iorem fuÅ; quòdfi nolueritofferre Ile, qui habet ma

abet âÄ; tunc liccbitctiam ei, quimihorsg, fummâ
ãíj atem offerre pretium,& totam iIIam fibi vendi
nat. É autem communione induâa , C.de do
accagnenus de Azzoguidi, Bononien. traâa. de
communio
ÄÈÉÉÉÉÉÉ
ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉg¤ núm. iz.& nota, quòd quan
do
ftitur, quiéîi Š rei vendic. vbi i!le præ
ä; §! èffione, fecundùm Marfil.fingul.82.3« ct
tat Alexand
Å' fin.volum.i.& per Clarüm,9 dona
tio,quaeft §.
me.6. jÉÉ. çlfum Hugo.confil.33. & confil.38. fub nu
nem Ê hanc materiam, quòd fante traditio;
9bligare, & $ig; rem donatam alteri ncdum donate , fe
itìi snggis, adeòquòd fi fccundo tesfiiit p:ig: trá
dc rci vcndi um transfertur in eum, per d.&tâ 1. quoties • C.
cndicat. ctcnim cùm donator ante traditionem *°
ID dd 3 mancat
 P ET R. N ICO L. MOZ Z.
maneat dominus, poteft resdonatas, quas nondum tradidit,
altcri obligare,ita quòd fi poftcà tradatur, ad donatariütranf.
ibunt cum onere obiigatiouis,pcr tex.l.fin.§.Lucius,ff.dcdo
nat.vbi cft cafus expreßus, & in l.4.vbi Bairol. hoc not.pcr il
lum text. ff.de feruis exportan. & in i.qui Romæ, $. Flauius
Hermes,vbi etiam fcriben.ff.de verb.oblig. idem Bart.in li.
C.fi à manu.ita fue.alie, Ratio eft, quam îuprà diximus, quia
donator ante traditionem remanet dominus,ideò poteft tcm
illam,quam donauit,alteri obligare,l.i.ad fin.C.de iutcfifci,
lib.io.vbi etiam gl. in verbo,perfcétam, quæ allegat tex. ind.
3. Lucius,fcd intclligc cum limitationibus,quasfuprà,nifiad
fit conftitutum, vel promiffa fit cui&io, & cætera, dequibus
vide Bolog.diconfil.33.
21 f Et pro complemento huius articuli quaero, an fimplici
ter donando quis rcm,videatur donafferem, vel tantùm ius,
quod habet in ca? dic quòd ex natura donationiseft, quòd (ì
tota res eft plcno iure donantis, tota res videtur donata, five.
ro eft penitùsalicna, diflingue, nan aut incipit à traditione,
& non videtur donare,nifi tantùm vfum,policifionem,& dc
- tcntationem eius, modò fuerit fciens, modò ignorás, ita pro
bat tex.inl.Arifto,§.fin.ff.de dona.& l.ad rcsάonatas,ff.dcae.
dil.cdic.l.t.C de iure dot.
Si verò non eft pleno iure fua,ncc penitùsaliena,fcd in ca
babet aliquod ius, vel partem, tunc modò incipiatâ traditio
ne, modò à promii!ione,fiuc iit fciens,fiue ignorans, nunquã
videtur donare,ni{i ius,vel partem,quarn habet unca,argum.
tcx.inl.fi domus,$. fina. ff.de lega... text.in l.ferui eleâionc,
$. i.co.tit.text.in l.quod in rerum,§.i.eod.tit.tex.in c.quodau
tem,de iure patron.& ita tenet exprefsè Bal.in Rub.C.dc con
trah.emp.colum.z.quaeft.6. Rom.in l.vfufruâu, £fol.matr.
nu.i6. Cæpol.tra&.deferuit.col. 5. num.zo. Gomc.dc contrac,
c.4,fub num.4.
f Ex quo infertur, ibi maximam ege differentiam inter
contra&tum donationis, & legatum, quoniam in legato mo
dò incipiatâ traditione, modò à difpofitione, femper dcbctur
aeftimatio,fi res fit penitùsaliena, & tellator fuerit fcicns,fcd
in contra&u donationis, fi incipit à traditionc,nihil debetur,
modò fit fciens, modò ignorans, cuius ratio poteft effe fauor
vltimae voluntatis. Praeterea a!ia eft differentia,quiain legato
fi teftator fuit ignorans, modò incipiat à traditionc, modò à
difpofitione, nunquàm dcbcturaeftimatio, fcd in contraâu
donationis,quando incipità promidionc, bcnè dcbcturaefti
- mat10,
 -

701. M027, matio,quia aë poN Aft 1® N I BVS. 791

omatas, quas norint;* crcdoiiatarii È <obligare dominium transferre,& rem fa
candaiur, ddortiit, verb.obli ζ jî? l. vbi autem non apparct, $.fi. ff.de
pcrtcx.l.fin§luiuf* Wcnditi g, Gome ;decontra&.cap.z. fcilicctàc cmptionc,&
- -
-

il. 4.vbi Butolhorn*#*

n, & in i.quiRom.\i.
eveis obiigiiimir*
cii, quamipjium**
anciäominis,'^j**
gars,liadiinCks*
fc£tam, quzilga*
tutionibi,quilur;**
tcuiáio, & atnk*
„artialiquroui*
donaßicim,vtlantia*
aruradontioni;t; $*'
tota isvidctutioni*"
nam aut in(jui trigí*
1m víum,folidiy^
rclii:;;;;'
£$ fimpliciter quistradat alteri rern,vel
Ifing&ì§; $; donare,vel cómmodare,ygmgtu*
ait,ôïí î in I.cùm quid,f£f cert.pet.in gl.fin. ibi not.
niter Dóáôç '& & 12. Cáfiren.Cuma. Alex.Iaf.&Sofip'';
loan.de ííííííí Ę & reputatfingularem gloffam illam
Ycôtigal. 11. cotcm ferro, $.qui maximos, fi.de publ.&
n. $; Ę; nifi ex aliquibus conie&uris, 8c
íóúíí ümatur donatio, quaequidcE prgfum
fit parua É tribus: Primò fi quantitas $implicitcr data
$tipciôÉÈ enserat diues, & acçipiens paupcr 8 coniun
íí '£ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ
ipüíôïí larem Abb.&alij,dequoGome.decantrac.**
:*
Τάή..….....
olï'; notandum eR etiam, quòd ex natuf* -

1cns, modoigioí inf* pertineiiì' Vt donata aliqua re venia nt etiam acceííoria,

na,&ladrtsdomiti* $ Qiii meruiii|& quare fi donô tibi caftrum, ccnfetu: $i
1o, vt ÉÉÉÉ. imperium, & omnimoda iurifdi
1, nrç raiisiia* f$ aliotraä,& Sonfil.9.num. 17. voi.i. dcquo nos diximus
„ modòincipiiti"* ÉÉ vend.ibi videas.
gens, jusignoran* mjf? Ëj naturadonationis eft, vt donatariusvni
gerfàlis 23

m,quim iign&£
Š hæredis, & teneatur ad debita & a* *.
“num, quando
, „textim lidu ę $iíïìåíïí, us alius hæres apparet: tunc potcftagi
not. Guid. Pa §. ¥$ a&ione peifonali, y£
;«od ait: '? {maritus, in Ê Ę Io;. vbi allcgat l. fi
Ἑ aeredita, £'; : de fundo doral. & 1. fecunda , C. de
„íuá*
mum 10 Gom* ζυ?
-

soiiíïìïí, vendit. & pcr multas rationes, & iu**

n:m .Ráiícrti* it? '" vcrbo, cæte §£#£j; fua repetit.c.Raynuri!*,
io 28o. ' ra bona, numero 46. extra, de tcftanient, fo
„quoniamin kg!
„iiiionc,ltm* 7 -§.Ę uini *. -
quò3 etiam fi aliquis
&tditor iudititit* "9rum, tamen É natarius, nec fucceffor vniuerfalis bo 26
jindicat* 1 3tquicunque&o x quodetinere comperitu bona illius, po
„ratio po*' : :}
$intcrdi&üm re ntra ipfum tanquàiii poflefforcm, intcn*
jacti,®' ái fideinte
recupcranda: pofleífionjs, vt not.Jo. Fab£f Ju
adit100', fdiâ.$.récupcrandæ,colum.$.&Abbasc.qucrc
-

Jcci, COnfil.i36.voluni.i.Angel.confi171.
- 6.Rom.confi!3tt.
lam,
-

4. cXt.
D dd
79z p E T R. NI C OIL. M O z z.
extrà, deele&.qua:ft.Tholof.quaeft. 59. Guid.Papae fuisdtcif.
quaeft.576. Cclfus Hugo.confil.i$. -

Deaccidentalibus donationis.
S V. M M A R I A. -

Accidentalia incontraíiudicuntur illa,queeffe&aif;

fepoffunt, vt paéta.
Si apponatur indom.cau. mortis paííum demonreuocan
do donatuonem, donatio caufâ morti tranfit inter **
tuor,
Adiudicamdum qualitatem contraäu monattenditurß
mus verborum,fedeffeáus rei.
Si in domatione cau/amortis fit appofita claufila, omni4
& fingulapromiferunt attendere,obfèruare, & monaom
trauemire, dicetur faäus tranfitus addonationem inter
vtug y.
Vbicumquefùdradiéta claufula, de mom reuocando, faíiae
in don.cau.mort. eft appofita, &promiffâim verbü fib
$tantialibus, cenfetur domatio inter viuos : fècùsfiatttf
foriè.
$i indom.cau.mort.fitpofitaclaufâla,profe&fiiüher*
dibus,cenfetur inter viuos.
Am valeatpaétum appofitum indonatione,vtdomationem
poßit reuocari prætexturalicuius ingratitudinis.
An domam* poßit pa£tum reuocare,/euremittere donat4
rio impraittdicium ecclefie.
Ampaítum de donando,importet donationem.
Accidentalia poffunt appellari imcontraäudonationi,fi
fùperueniant inimicitiae imter domatarium & donato
7r?///.

A CCIDENT ALIA in hoc contra&u donationisdi

cuntur illa, f quæ effe & abeffe poffunt, vt pa&a non
attingentia contra&tum in fpecie,vt inquit glia l.pa
aa cóucnta,ff.dccontrah.cmp. Aliquädo cnini paäaa2pofi:
fitaad
 coL MOzz . Ë)E DONATIONIBVS. 793
faad contraâum immutant naturam &fubflantiam contra
μεῖς Guifitia
ii!;, £;
terti Ê nunturnon(vtdiximusalias) & dediximus
in contra&u donationis, aliquibusfuprà,
paétis, 1 In

ibusdonationi
£É umna huiusordinis.Et pro maiori declarati9ne hu
- '

É quæro, ffiapponatur indonationecauíá mor.

M ARIA,
É mortis íjÉ rcuocando donationcm,andgnati? illa cau;
1

fic ΈΚ ÉÉ çontraáum intcr viuos:dicendum quòd

! Ä. in l $; fubftantiam,& immutat naturam, ita dcci
luniurilju* quod ì, 1 ita donatur,f£de don.cau. mor. ibi Bart. not.
cit άΚ & conuentiocontra fubftantiam contraâusfa
mriipulumlitº figni É in alium contraâum tranfirc,fi yerborum
qu% juttiraf* jáíôáé $ & non repugnat, Ego intclljg9quando
2

itniraiumuis*' l.
cntscontrahentiümiiitaexpreß:9}fj:£í;
confil.i
Κ Ferrar.caut39;in 1.yol.Iaf.ita tenetum
'£!,
quae dotis,num.$i.f£fol.matri.Bal.1.1.C.deiu.dot.licct c0
tiarium tenuerit l.fin.C.de paét.nam fadiudicandum quali
uíq;fufl* Κ; non attcfiditur fonus ycrborum; fcd cffc.
jaìuit,&* ä; dicit efle anc opinioncm Dida. rub..
communem

,anffiu, adiuti*** íííííí'; 12.&inter communes opiniones,quod hu

ÉÉ ] m faciat tranfire in donationcm inter viuos,.
and,à Š Graffusin verbo,donatio,lib.i.ca.8.q.1. &*?
ìl., dt attrah? Nattaeco Κ quo Vide con£
q,&fimi/ii!ira? erat.f ä 11.123.vbi optimè dcclaraf,& Veiba & claufulas pò
„jiiriiui:fiij* ÉÉ ÉÉ fi in don. cauf. mort. fitappofita claufula,
ingula promiferuntattendere, obferuare, &c.
/

uenire,&fimilia,etiam quòd non fit diâum,nul

ocafu con
„ìpifcº* addonari trauenire, fcd fimplicité dicetur factus tranfitus
probat É?' inter viuos(dicatquid velit Cigtus 39$. re
jm Auiat,fia-* 36.&; íi d Rubri)itatenet Rölan.d.confil.8. fub numc.
iguiiua
'I!!! cllo £jj£££}g; omnis,fí ficett. pct. co!;*
„majìitni* ;$ $il; Exca,lib.paâo, num£3':
commu.o 1 ,iov. Riy.confil.123.vol. t.num.$. Kircho. intcr
ÉÉÉ littera D.conclu$o.Thomas Ferra$$º
cautel
tiliuiº.; ÉÉÉÉÉ .reg.z17. & aduerte,quôd quauis Nat
'! martiii* É; Ę ; poft Deci.cofifil.3.& 47?*
3u.quòd Ég; cum Bal.inl.cum quis.ff.decohd.9b
…
ur
„ inutatium 9 in ÉÉ; £§ fuprad.claufula,de non reuocando, fá
ÉÉ; Κ åípófita&promiflà in verbis'';
„contra&u ę disquando  ius contra&us,cenfetur dgnatio intervi uos:£
íé gr.
poffunt ■H'
„;vtinquit?
É et Ë d.claufula accefforiè, & refpiciendo
muniscor *Plius $ontra&us: tamen contra Bal.ftat com
conclufio &fentcntia Doâorum,de quaattcftatu* Rc»
iiqu ÄÈÉ D dd 3 lam.
4. P ET R. N ICOI.. M O z z. -

lan.d.confi.$.fub num 37. Intel!igc ergo indiftin&è,fi nonad.

ett rcpugnantia,& apparct de mente.T
idem e(t dicendum, ffi in donatione caufa mortiseffct
ofita claufula illa,profc & fuisha:rcdibus: quia tunc intcr
retatur, vt donatio inter viuos, cum appareat intentioncm
donantis feudantis fuiffe donare inter Wiùos:quia mentioh£
redum,magisadaptaturad donationem interviuos, cum illa
trâfmittatur ad hæredes, quàmad donationemcaufamoftis,
quæ non tranfmittitur adillos, fi prius dcccdcret donatarius,
quàm donator,vt pcr Bak.l.z.C.de iure dot. Roland.d.confil.
£ub num. 18. volum.i.Thomas Ferra.d.caute. 3o. Petriâ Ducn.
d.regula 2.7.in tertia amplia. Scd tamen Rolan. inteHigit ibi
«oncurrentibusalijsconie&uris,ncmpè quia ahàs ipfa dona
tio nö valuiflèt,cum cffet faéta cum praefèntia trium teftium,
& fic cenfetur donatio inter viuos, quandò aliàs non valcict
vt don.cau.mort.in quarcquirunturquinq; teftcs, vt katepct
Rolan.d.conf. 8. Kircho.qui repetit Röl.coimmunisopi, csnt.
2. littera D.concluf.i9. & nosdiximus fuprà in ordincdiui. i
bi latè diximus,& in eodem ordine vide etiam de paâoappo
fito in fponfalitia largitatc,vt nullo cafu ad donantem rcucr
tatur donatio. -

Sed quæro, tan valeat pa&um appofitum in donatione,

vt donatio non poßit reuocari prætextu alicuius ingratitudi
nis? dicasquòd non, tale enim paâum non valet, ncc tenet,
«cum naturali aequitati contrarium f.r, vt aliquis impuncum
gratitudinis vitium committerct,i.ex eo,ibi, ftipulatio con
tra bonos mores non tenet.C.de inuri.ftipu. Ange.de Claud§.
in fua fumma,in verbo,donatio,num. 45. F.ipa Ifin.vbilate.
C.de reuoc.dona. - -

Praetereà quæro, fan donans poßit pa&um reuocare, feu

remittere donatario in prgiudicium
acquiri voluit bonaecclefig,cui poft mortc";
donata ? Dicendum
ipfius donatarij eít
quod fic,fecundum Bar.inl.qui Romg 5 Flauius Hcrmcs,nu.
p.ff.de verb.obli.Hafibi,num. 15. & 16. de communi & verao*
pinione atteftatur Diaz de Luco,reg.zi.limitat ìaftribn?
dis,& Ducn.reg 216.vbi contra Bar? videtur tenere,& attefta
tur de magis cómmuni.Tu defcnde Bar.& concorda,vtdixi
musfupràin3.colum.huius vlt.ordi ibi vide,an fcilicet ac«**
ptauerit tertius,nccne:& ibi etiam vide,vbi de alijspadiis,q*$
occurrunt circa donationem. -

Scd quaero,fan pa&um de donando, importet donati*

tur quod fic, licet eium paétum dc vcnd«ndo,
- -
+
ncm?Rcipondc
-

moum
()!. M077. D E D O N A T I O N I B V S. 793:
Iig:ergoindir&is*
mentc.
Non importet venditionem:tamcn paâum de donando, im
-
Portat donationem, & hæc efì comihunis opinio, vt attefta
ndonatior: quìnº t"t Mcnoch. in conf.9v.num. 27. lib.1.ibiâ contrarijs eam opi
shxrcdibus:quut; !'. "'οηεm tugtur,& de communi etiam atteftatur Iofeph Ludo.
s, cum appaicat jmtrfff
concl.4o. vbi ampliat eam, vt in tantum fit $eru m,quòd pro
lic inter úos qumr* Pºtttcnsnon liberaretur pacíando intereffè, fi habet facülta
iationcmintcrvi* *® reitradendæ, vel daridi, Menoch.d confoz. num. 6z. In- •
la3donationcmtiui* tellige tamen, quando quis promittit donar bona fua : fecùs
, fipiiusd««';;;;;** £$tatígia; haereditatem,Iaf.i fi.ibi Cagn. Dcc. § â
d&iurcdot. Rohnii* íífí Iaf.l.ftipulario
1}. hoc modo concesta, num. 18. ff.dc
-eris dauit.%.ftii* vcib obl.& nos diximus fuprà colum. 1. hoc eod.ord.
sitamcn Roh in@* f Accidentalia poffunt etiam appellari in hoc continétu
;,ncmpè quiaiii ■* onationis,fi fuperueniant inimicifiàe inter donantem & do
(umprxfentiafunt*. f'''*'ium;& tunc an cenfenrur reuocata donatio,vidc Doc.in
Ios,qu:ndò ii** %9mnis fjççíííííííí , ;6. vbi quod {ic tenyt , fi
intui quingttit;" et $onatio cau, mor.fcd dc hoc nosdiximus fuprà,in crdu.di
Rökoinmuni$
etit
ximusfupâ inofft* p. "'« discinusiníïòíííííííííííí
finevidettiimd:Ę
„IIoafùaddonitº* - Quæ aétio,fcu quomodo agatur
ex donatione.
umappoífumi 36r}*'
5 V M M A R I A.
spirtrxtu sliaiiirg'
paäumno?ne et ' Indonatione agitur vel ex fiipulatione, vel conditione
ja, Et, vt aliquis"' %ftt, velexfiipulatu,velcóndiâione ex lege,& aétione*
„ excoibi, ipse. ftriäi iurùfìiit. -

in in ApuA';:'.
„num.45 fipi*"' * 2!conuenitur ex donatione, nonpoteft conueniri mifiim
jji*

quantumf.tccre poteft. -

f.
3 Ponatione, reuocamturper condi£tionem ex lege, vel vti
;;oiitpiàm:
Åguif* [& hrei vindicatione. -

nomâ jamjàìDì*, * '*reuocandi donationem eftpetfonale ab vtraq;parte;

Rom;$ flagi , Pºatio ex ingratitudine reüocaripoteft à denâiore,fi
& 16.
rt
j;ent:'
Jimififl*' Ę % reuocauit:fedfitacuerit, eius hares facerenom po
a?v ;auris*'
„de Bar.& conç'?
ibi vidta? Ę.
„},jigibi?:ii*! RO £xtae columnae declarationediccndum,quòd agi
m. ia. ,
''" cx donatione vel ex ftipulatione, vel condi&ione c£r

ynando, £;\
- pr£* ne,, ve
v Κ ftipularu,fi
'ftipulaíio incertumagitur
non interceíí, contineatur
cademin ftipu!ati?
condiétione
cx lco - - - - - - .- -

alia patiu" […] $*• quaea&ioncs (|iiàiiïìùí,V€ftdonatio, leg.%

quis

\ .
 PETR. NICOL. MOZ Z.
quis argentum,§.vlri ff.de dona.& l.eum qui,eodem, Azoin
fumma.C.de dona.num.9.glo.in §.fcd & fiquis,in verbo con
ueniatur, ibi Ang. Inftit.de actio.vbi etiam fiabetur quòd qui
f conuenitur ex Jonatione fua, non poteft conueniri nifi in
quantum facere potcft,de quo diximusfuprà,4.col.hocco.or
di.fcd non intclligas in donatione ob caufam. -

Donationesfautem reuocantur pcr códiâionem exlrg*

vel vtili rei vindicatione,l.his.C.dc rcuo.dona.& f£ de dona,
caufmort.l.fi mortis caufa res donata,& l.cum res,ff.dccQn
trah.empt. Azo in fumma.C.de reuo.dona.nu.$. & deinofis,
dona.& nos infià ccl.feq. ibi ctiam vidc,quandodcturrciy€
dicatio in rebus donatis. -

Iusautcm reuocandi eft perfonale ab vtraque parte, fV;

ab hæredibus vel in hæredes primordium taliücaufarum n0
poffit incipere,fed perfici,vt l.vltima,C.de reuo.dona.Azoim
fumma,C.de reuo.dona. in fin.& dicebat Scbaft.Mediccs,tia*
&tatu mors omnia foluit,quodf donatio ex ingratitudincre
uocari poteft à Ä ipfe reuocauerit:fed fitacuerit, *
jus hæresfacere non poteft,l.i.§. vlti.C.de reuo.dona. Do£t. $.
fin.de dona.nam dohationis reuocatio foluitur morte, & no
poteft hæres donantis agere de ingratitudinc contra donat*
íium,quá ipfe commifíaduerfu§donantem, Fulg confil. **3
Eero, confil.49.num.i6.volum §§§§íïíôáíôçãïrac.mors
omnia foluit, concluf36. vbi limitat, quando conftat de Vor
luntate defunéti,qui voluit reuocari etiam per hæredem,Gui
do. Papæ decif.z14.num. v. Ripa d.l.fina.q.63.nume.209. C.de
reuo.dona.Tiraquel,in l.fi vnquam,in verbo,fufceperit, nu.
zoz.tunc enim prgfumitur donationem tacitè voluifferatam
manere, Hoft. in fumma de dona. $. qualiter,fi quidem(vt di
xi)huiufmodi reuocationes funt perfonales, ncc ad hxiedcs
extendi poffunt,leg fi pater,C.de inoffic. tcftamen.cap. fina,
de nouatio.saliceifiiotas,C.de inoffic.tcfiam.Cornicon'
234.voluminez.

Quomodo annulletur, & rcuo.

cetur donatio.
AS V M M A R I A.
1 Propter vndecim caufâ, donatio reuocaripoteft, Alj ad
dunt alias.
Dαπ4•
 - t) E. T) O N A T I O N I BvS. 797
2 Donatio caufàmortü reuocatur expreßè, vel tacitè, &
quando expreßè.
Tacitè reuocatur donatio perpænitentiam,&reuocatio
nem tacitam faétam à lege, vel ab bomine.
Reuocatur donatio,fi donator rem ipfàm, quam donauit
caufâ mortis volumtariè nulla meceßitate cogente in ali
tum aliemauerit.
Licet donator yoluntatem mutauerit, & paenituerit do
maffe:fi tamenpoflea contingat illum decederefine hære
de ex teftamento vel ab inteffato, donationom cenfetur re
uocata.
Donatio caufâ mor.reuocatur etiam tacitè,fiprius dece
dat donatarius quàm ipfe domator.
Donatio caufà mor.reuocattir tacitè.fi domator fecit do
mationem,cum effèt infirmus,vel impericulopofitu,& cô
ualuitpoflea, velfuit liberatus ab illo periculo,vel non im
trauit periculum,num. 8.
Donatore mortuo, fiheres eius dicat eumprius conualu
1ffè quam moreretur,idprobare debet.
Si donatio caufâ mortisfiat àfanonom reuocatur,licet in
cidatpofteain infirmitatem.
Reuocatapr«dic.donatione expreßè veltacitè reuertitur
ipfò iure dominium in domatorem.
Faíta reuocatione domationisprad, poffùnt repetifruéius
nedumpendentes,fed percepti.
Donatarius ingratus tenetur reftituere fruäus perceptor
ex pradijs domati, à die ingratitwdinis.
Quemadmodumreuocatur legatum per inimicitias capi
tales,qu4 interuenerunt imter teftatorem & legatariü,
fic reuocatur etiam tacitè domatio caufâ mortis.
1; Cautela ad illaqueandum donantè caufâ mortü, vt nou
u6
poßit ipfam donationem reuocare.
Si in dona.cau.mor.fiatpromißio denomreuocando,affu
hitmaturam donantis inter yiges.
1M
798 p Et R. N I U- C3IL. MOZ. Z.
17 Indonatione ob caufàm, fi caufàmom eft fectita, ipßiure
reuocatur domatio.
rs Donatio propter nuptias non reuocatur, nifimorterel4
dulterio. -

1, si donatiofiat liberto,reuocatur donatiofola ratione ob

fequjnonpr«fiti.
2o Sidonatio fiat extraneo, ex tribuscaufisprincipalioribus
reuccaripoffè videtur domatio.
21 Quidfit ingratitudo.
2 , ijratitudo efi fidonatarius atroces iniurias indonatae
'rej; effundat,& atrox iniuria dicitur tribus modi.
23 Atrox iniuria eft, fi donatarius dixerit, donatoremeffè
cormtttum, maleficum,incamtatorem.
24 si donatarius protulit in donatorem verum cöiiicium,*
domattonepriuari poßit.
2 ; si donatarius tentaiiit verbi tantumpudicitiam vxori,
vel filia donatorù,anpoßit reuocari donatio.
24 Donatarius qui adulterauit vxorem donátis, diciturin
tuliffè domatori atrocem iniur17, & domatio retloratur.
27. Si domatarius cognofçat carmaliter concubtmam domato
rü,poterit priuari domatione,cumfit atrox iniuria.
ag yjìllus qüapropter iuramentumfidelitatis effollig4f*.
feruare honeftatem domino, non tamem priuaturfeudo,fi
comcubuerit cum famttcella domimi.
2, si donatarius defloraueritfiliam donatorii, dicit'**"*
mififfeatrocem uniuriam,idem demepte pronepteἀ.
go. Aiìåicaturatrox iniuria, fidomatariusfuerit adnotat*
contra donatorem in caufà capitali.
gr contra
Donatariu,qui iudicauit iudicauit,nom
donatorem,fiiuflè in caufâ criminali, yeln'%"*
reuocatur dom4•

g2 tiopropter ingratitndinem,fecùs
Domaiarius,quiperhibuit fiumiuffe.
teftimonium contra donator? -

incaufácrimináli,dicitur ingratus,fiffontè.
39 Domatariu,fiimferatper/e,velperaliumimpia* --: #
 - D E D O N ATI ON 1 BvS; 799
* indonatorem„priuatur donatione vti ingratw.
3* Qui mandat clericum percuti, ita eft excommunicatus,fi
, cur ipfe quipertußit.
3j Donatarius,qui eleuatiit manum vtpercuteret •, d%* non
percußit,anfit priuandus donatione,
36 Donatarius,quulacerauit veftimenta donanti,anfit do
nationepriuamdi*. -

37 Sidonatarius manum intulit inres, quas donator teme

b.tt,an donatione poßit privari.
33 Si domataruus detineat domatorem in vinculis vel carcere
alß,lefime corpori,andicaturinferre impius manus.
3y Si donaturiüs detineat domamtem in bellolicito, & mom,
inférât iniuriam,non poterit donationepriuari.
wo Si äomiatarius inferat impias manus im vxorem velfilium,
donantis,nonpoterit domaiiomepriuari.
41 Percutiens vxorem clerici,nü dicatur imtuliffe violenta,
manis inclericum. -

p. ** Siperftatutumfit impofitapæna offendentipoteftaterw,

non inttlligitur impofitaoffendenti filium poteftatü.
43 Si aliqui promifitfe non offendere fùb parma, fi offendat
vxorem tuam,momcommittiturffipulatio pamalù.
w4 Si donatarius fè defendendo, vel iocandopercußit doma
torem,nonducitur intuliffe impia3 manui.
*) Ahdomatio poßit reuocari fidonatarius volens percutere
alium,percußitdonatorem.
46 Si qui percußit clericam,credem percutere laicum, non
incidit inexcommunicationem.
47 Am vulnerams donantemprincipi,&patriaproditorem.
poßit donatione priuari.
4i Stanteftatuto,quòd luceat impunè occiderebanmitum,an
fidomutarius occidat donantem bannitum,poßit donatio
heprittari.
49 Coiicordatio opinionum contrariarum. -

10 Tertiarauß,ob quam reuocatur donatio eft,figraue dam

71!IM}
3oo PETR. NicoL. Mozz.
mum donatarius in bonis domatoris dedit. }R
J/ Quae dicaturgrauis iaélura. . - " f ]
ja Sidonatarius non intulit graue damnum,fedifferretem :}';
tauit,ampoßit priuaridonatione, -
}!
13 Quartacaufâ, ob quam priuatur domatione donatarius ', Q
• eft,fi aliquod vitæpericulum intulerit. - * ff]
3únta caufâ, ob quâ reuocatur donatio,finonfuit adimi
J4 ' Hi,
pletus modus in donatione adieétus. - {14
* * Legitimum impedimentum excufât à mora. … ' C/.
j3 Nonreuocatur donatio ex eo,quòd donatariusnonfihu* • ; ;
' merit domatoriim neceßitatibiis,fi nomfuit diäum. III,
37 An domatarius,qui nomadimpleuit conuenta, poßitp* !!!
garemoram. - - -
(£j;
** Quaaítione repetantur donata, quando donatarium '};
adimpleuit conuemta. .
íi
39 Sidohatarius denegaueritalimentadonatori,pro md* 'I Hi,
facultatum donatio poterit reuocari. f£,
6o Concordatio opinionum contrariarum. . •• i M;
61 Anper ingratitudinem repeti poßint bona donata alter* %.
bypothecata per donatarium. ' $.
62 Concordatie opinionum. • • .. i fjit
63 Domatiofaääämatrefilio,poterit obii gratitudinem*
£/004/£.

64 Amper ingratitudinem reuoceturdonatio obcaufàm.

6* Dohatuojaâa ecclefiapropter ingratitudinem capituli,
velprelati,reuocari nompoteft. -

66 Beneficium Ecclefiafficiim auferri nompoteft ab ingrata,

67 Dos traditamulieri,ampoßit reuocaripropter ingratitu*
dimem. - -

68 Ampropter ingratitudinemfiliorum reuocetur lgitimi*

tt0. -

6, si domatarii pæniteat ingratitudini, &petat veniam,

amfirmabitdonatiomem.
7o Anconditiol.fi.C.de reuo.do poßitprafçribi.
-
IR
efl0
 p E DoNATI ONI Bv$. ion
31 Reuocaturdomatio ob/èperuemientiamlibcrorum.
72 Imdubio/émperprafùmitur pater nomcogitaffe. . .
73 Si donans tempore donationi, habeatfilium, aljpofteafú
perueniant,amreuocetur donatio. . -

54 Quamuül.fi vmquam,loquaturde liberi,tamenprocedit

etiam un domationefaéfa extraneo.
7* Am diffo/itioni leg. fi ynquam, poßit perpatrem renuu
clart. . -

76 Concordatio & fàluatio Bart. £

77 Si ipfe donans, vel alius tertius, promittat, quòd donan*
numquam reuocabit, neque vomtrauem;et, fi donans repe
tat bonadomttapropter/iperuenientiam liberorum, mvm
committiturffipulatio.
73 Promißo, quoddomams mom reuocabit recipit imtelleétus
iurü,quodnonreuocabit mifiimcafibus permißis.
79 An donatio cuiuslibet partis reuocetur matiuitatefilio
7!/)/;. - -

50 Decifioleg.fi vnquam,nonprocedit indonatione ob cau

f. 4η.

ti Andiffofitiol. fi vnquam, procedat in donatione caufâ

fm0rt13,

** An diffofitiolfi vmquam,habeat locum,&procedat eti

amtmfißonaturali.
* Concordatio & fàluatio Couarruuie.
34 Neque adoptione, meque arrogationefilj reuocatur do
fiA!!9.

3j Sifiliusnaturali legitimetnrperfùbfequem matrimoni

umreuocatur domatio.
16 Legitimati per fùbfequens matrimonium dicuntur verè
&propriè natilegitimi.
17 Sifuitfaifalegitimatioperreßriptäprincipi,am reuo
detur donatio.

in Donationonreuocaturper legitimationem,perreßriptii
/ù/equuta. -

E ee I*
8ox. PETR. NJ Cor. Mozz,
49 Ius acquifitum tertionom poteft per legitimationehpif
refçriptumprincipi, tolli. - -

?o, Ammortuijiljs jupeiftitepatre iionatore, conualiditur

iam reuocata domatio. - -

91 Ob querelam inefficiofè domationi, reuocatur donatù.

92 Quando dicaturdonatio inofficiofare,& confilio.
93 Si pater ipfifilio aliquid reliquit, anpoterit donationem
extrumeo faétam in totum reuocare.
94 Concordatio Bartoli. -

C. PrO feptimarn colüminam, quæ cft vltima, procû*

'ius declarâtione dicendum ex miente Do&oruniinl.fi.
`_/C.de reuo dona.& in c.fi.dc dona. quod proptcr vndc
cim caufasdonatio reuocari poteft. Primâ proptci defcâum
caufæ, proptcr quam res efi donata, c.quodã te,de cleri con
iug.Secünda propter conditionem adieâtam,c.verum,dccöd.
appo.Tertia propter dati enormitatem.Quarta cum donata
rius manus vio!entasiniecit in donatorem.Qujnta,fi donata
rius ihiuriam fecerit donanti verbalem, aut cùm fugauerit.
Sexta cum graue damnum rebus donatoris intulit, Scptima,
quando inferre praefumpfit vitae periculum. o&aua,ficonu*
tiones non feiuauit donàtarius. Nona, fi donatariusnegligit
alere donantem inopem Decima ex praefumpta voluntatcdo
natoris.Vndecima fatione iriofficiofitatis.Alijadduntvtdo
natio reuocetur fi forte donauerit iratus,c.fi quis irafcitur,19;
q.z. Hoftie.d.c.fin. Faber d.l.fi.adde tex.i licitatio,in prin.ff
de publi. & in I quidqd calore, ibi Dec. Cagn. May.ff.de rcg.
iur.& nosdiximus,col.contra&us. Reuocatur donatio prop
ter dantis impotcntiam,c filius,de teftam. Item fi ob turpcm
caufam fuit donatum,c.de regula. ibus,& c de homicidio,cx
tra deSimo. per Hoft. d. c. fiii & habetur in titu. de cond ob
rurp.cau.lrem, fi dolo fuit induétus, zo quaeft. 3. c. conftituit;
& not.in c.fina de tefi.Conftanti Rogeri.d.l.donationes, in
fine,de don. & de hoc nos diximus columna contractus, in 7
art. ibi vfdeas, - - - *
“;,
Et pro clariori materiae declarationcdiftinguendi fùnt *,
plures cäfüs, nam aut fognimur indonarione cáufa mortis; •,
$i;
quæ dicitur & appeJlatur donatio impropria, vel indonatio **,,
ne ob caufam,qu^ eft etiam impropria, vel in donatione prò* *;
pter nuptias,vcl in donationc abfoluta propria intcr Ἐ
- ìmprt <;.
 p E noN ATI o NI » vs.
fimplici.Si in donatione caufà mortis, iterum fùbdißingue,
quod reuocatur aut expreßè,aut tacitè:expreßè pcr pqeniieh
tiam,& exprefTàni voluntatem donatoris, quia cum donatio
caufa mortis non fit valida,nec peif.éta,nifi pcr mortem eius,
meritò poteftante liberè reuocaui.'.Marcellus.$ Paulus.ff.de
do.cau.mor.l.mortis cau(a donatio,co.tit.l qui mortis,cod.
tit.cum fi.& an tunc requirantur quinq; tcftcs, vel fufficiant
** duo fecundum Pet. Anch.conf.75. col.z.duo fufficiunt,de quo
vid« Dcc.inl.non omnis,(ub nu.io. ibi allcgat iura pro vtfaqj
partc,& concordat.Tacitè reuocatur donatio per parnitenti
am,& reuocationem tacitam fa&am à lege, vel ab hominc:à
lege,quando fuit faéta donatio caufà mortis in fraudem crcdi
torum,licet reipfâ tantùm fint fraudati, non etiam confilio,
cafuseft in l.fi debitor,ibi not.Alb.Caflr.Imo.Cum & alij, ff.
eode de dona. Rim.in prin.Inft.de do.fub nu.4 i9. Ab homi
nepote(t exemplificari,fi donator rcm ipfam, quando dcna
uit caufa mortis voluntariè;nulla necefíitate cogentc, in aliü
alicnauerit, ex hac enim alienatione dicitur poenitcre idem fi
pignori obligetur res donata à donatore, nili aliud exprima
tur.l.cum hi« ftatus.§.fi marirus.ff de do.int. vir.& vxo. & j
dcò donatio ipfâ reuocatur.l. illud.ff.de do cau.mor. Dyn.&
Bal.l.Stichum qui meuserit.ff.de lcg.i.& eft com.opin.vt at
tcftatur Alcia. Alex.d.l.nö omnis,ibietiam laf.nu.4.ff.fi cert.
pet. Did.de tcft.in rub.in 3.par.nu.18.Clarus3 donatio,qugft.
vlt.verf.fciendum, Marfi.fing. 136. Natta conGI. 123. num.i3.
Chaffa.in confue. Burg in tit.de fuccef. Rub.7.§.3.nu.4.Rom,
confi.229.Ruy.conf. 133.nu.4.vol. 14. conf.7.num. 1$.vol.3. Ri
mi.Infti.de dona.in prin.nu.399. Aduerte tamen in hoc pro
pofito,& nota decifiónem Ange.in fua difputationc,incipië
te,Aftenfis miles,quòd licet dónator voluntatem mutauerit,
& ficillum pænitüerit:fi tamcn poftea contingit illum dccc
derc fine hærede ex teftamento vél ab inte(iato, donatio non
cenfetur reuocata,& mouetur pertex.in I. 1.ff. qui fine manu.
adliber.perue.& de communi atte(tatur Didacus in d. Rubr.
iu 3.par.nam. » 4. & Clarus $.donatio.q.fi & addi.ad Bart.in
d.l.non omnis,ex mente Alex.dc quo Mai ii.fing. 63. incipien
redonatio.Gulic.de Bened.in cap.Raynutius,in verbo, fefta
mentum.4.col.pen. detefta.Iaf.confil.138.col.3.vol. 4. Ripa I.
qui Romae,%.F/auius.ff.de verb.obli. num. 9. & Maria. Soci.
fub nu.&8.1bi de communi Aret. in prin. lnßi.titu.de doii. cit
ca fincm,& ibidem Rimi.fub num.39o. vbi limitat nonnullis
modis,quosvidcrc potcris pcrtcipfum.
Ecc a Quin
-
$o4 p£tR. NicöL. Mozz. -

' 6 , Quinetiam donatio caufà mortis reuocaturetiamtacitè

fi prius decedat donatariusquàm ipfe donator,l.i.ff dedöna.
cau.mor.l.fi mortis caufa resdonata,eo.tit.tex.ind.l. non o
mnis,ibi Bar.Iaf. Dcc. Alcia. & alij,ff.fi cc.pet.tex.in §.1. ibi
Nimi.lnftit.dedonatio.
Similiter reuocatur tacitè donatio caufà mortis, ffi do
nator fecit donationem,cum effet infirmus, vel in aliquo pe
riculo pofitus,& poftea conualuit,vcl fuit liberarusabillope
riculo, quia ftatim ipfo iure cenfetur reuocata donatio, d. l,
non omnis,& lfi hgres,ibi Iaf. ff. de cond. caufà data. Corne.
conf. 16. num. io.vol. 1. Rimi.in prio.1nfti. dedon. in 3. not.
mu.17.& debet intelligi deprima infirmitate,& primopcrica
aq. ff.
hoc
lo,non vlteriori,per reg.l.öoues,$, fermone,ibiTir
de verb.fign.eod.loco. - -

Qu9d tamen intellige & declara hoc modo, quod licèt do

natio póffit fieri tam à fàno, quàm infirmo, dumtamen fiat
mentio mortis, vt per Ripam refpon.i.num.7.tit.dedona.Ta
men in hoc eft differentiâ, quia ffi fiat ab infirmo velexiften
ti in aliquo periculo notabili & inftanti, tacitè ipfo iure reuo
catur donatio per conualefcentiam,veleo ipfoqüodeuafitab
illo periculo, ve! fi illud nö intrauit:exempli gratia,fi aliquis
eratiturus in longinquas partes,& non iuit, vcl reuerfusfue
rit:runc enim tacitè cenfetur reuocata donatio $; cau

fa non fequuta,l. fenatus,§.nec dubitauere,l.3 ibi glo Bar.Ca

ftren.l.fi ímortis caufa,la.2.ffde dona.cau.mor. Déci.conf. 86,
nu.s.Cache.decif. Pede. iis intelligendo, vt ibi fub nu.7. quan
do fcilicet ea caufa & ea mente donatum eft,vt reuocetur non
fecuta morte,vel periculo cedante : fecùs fi aliud fit aëtum,
vel paétum fit appofitum in contrarium,quòd non reuocarc
tur,licèt reconualefcat,vt pcr Riminal.in princip.dedon nu
mero 18. Inftit. -

Hoc tamen norandum circa hanc conualefcëtiam; quòd

donatore mortuo, fi hæres eius dicat eum prius conualuifle,
quàm moreretur, & per confequens fuiffè reuocatam donati:
dnem,id probare debet, aliàs donntarius haberet intëtioncm
fundaram,quòd ex infirmitate,qua donator donauit,decefi:
rit,vt pulchrè voluit Parifconfi.iiy.colum...volum.4.& R*
mi.dedona. d. loco.
Io Si verò di&a donatio caufà mortis fiat à fano, non reuo
catur,licèt pofteà incidat in infirmitatem, vel in periculum :
vel ab ea veleo euadar,vel fit liberarus,d.1.nö omnis,ibi Caf.
magiftralitcr declarat,& communitcr moderni,& cft te; ';
 - pE DoNATioNiBvs. vo$
: l.fiisferuus,£dedon.int.vi.& vxo.ibi, donccautvir moria;
fur,aut fufpicionc mortis,propter quam donauit liberetur,i
; biuiin
Doâorés,& cft tex.inibidem
prin.de dona.& l.àpudkimi.fub
Celíum,ff.num.zz.
de doli excep. Bal.
, • •

, Qu9d intellige,quandofuit facta donatio praefenti,fecùs

6abfenti,quia tuiic cum in omnibusæquiparetur vltimg vo
luntati,non reuocatur per conualefcentiam, vel cuafioncmà
Periculo,ficut ncc vltima voluntasreuocaretur, arg.tex. in l.
fin.C.depofth.haere.in(li. ita tenet & declaratCafÜicti, & alij
ind.l.non omnis,quod effe mcnti tenendum dicunt, .. '
Omnia fupradiéta declaranda funt,quando eft faéta men
tio mortis in vcibisdifpofitiuis,denotantibusfub(tantiam a
άus,& difpofitionis,vífi quisdicat,dono tibitalcm rcm, vcl
pecuniam poft mortem meam,vcl cum moriar : vcl quia cft
mihi timoi mortis:quoniam tunc eft mera donatio,& poteft
reuocari exprefsè vel tacitè, & habcnt locum omnia fupradi
£ta,fccùstamen fi cft fa&a mentio mortis in vcrbis exccutiuis
demonftrantibusdilationcm & tcrminum folutionis, vt fi
quisdicat,dono tibitalem rem vel pecuniam folucndaum poft
mortem,vel dono tibi fundü retcnto vfufruâu pro vita mica,
quia tunc non intclligiturcffe don. cau. mor. fed vera,&pro
ria donario inter viüos,& pcr confequcns non potcrit reuo
çari,atg tex.l.Saeia.§.fi.f£de don.cau.mor.& l.Saeia. ff. de dQ
te praeleg l.ficum moriar,ff.de condiindc.l.i.vt a&io adhæ
te.& contra hgre.tex.cum materia in l.quidam teitamento,ff.
delegi.itatefiet Bald.inl.z.C.deiu.dot.col.z.idem Bald.l.fi
mortis,C.ad leg.Falci.num.3.Roma.l.quae dotis.ff.fol. nnatr.
num.$.ibi Alex.num.12.Iaf.num.33.Scgur. rcpc. l, 1. $, fi vir
vxori,ff.deacq.poff.col.3. Alcx.confil.14.vol.i. . ., .
' ' Etfciendum atque notandum cft,quodf rcuocata prgdi
άadonatione exprcfsè vel tacitè reuertitur ipfo iure domini
umindonatorcm,& competit ei rei vendicatio, & fimiliter
condi&io ób caufam vel fine caufà,l.fi mortis caufa res dona
ta,cum l.feq.ff.dedona.cau.mor.ibi glq.& Do&t. communi
ttt Pau.deCaft.ind.l.fi mortis caufa fcsdonata, & ibi Ioan.
de Imo.&alij Do&ores.
Prætereà eft etiam fciendum, quod fa&a reuocatione hu
iusdonationispoffunt repcti fruâus ncdum pendcntes,fede
tiäpcrceptiâ tempore donationis,l.cum quis.ff.de cond. cau.
data,non fecuta.dum inquit,cum quis mortis caufa donatio- '
nem feciffet,cum conualuiffet donator,condicit fru&us quo
qucdonatarumrcium & partus, & quodaccrcuit rci donátæ.
Ecc 3 rcpe
£o6 - P ET R. NIcoI. M oz z.
repetere poteft,ibi norant Do&o. Bal.Bart. angeCaftren Cu- . i*£;
ma. Alexan.Iaf.& cft tex.in l.videamus, la. z. §. idemqueeft, hm,
ff.de vfur.ibi Do&.& tenet Bar.in l.fi mortiscäufa,ff dedom. eitm

cauf.mor.Iaf.l.fi haercs,f£de condi&iofie caufada.vidcetiam :;r:

ns Ripam l.fina.C.de reuo.dona.quaeft.66.vb i inquir, quoddo
natarius ingratus tenetur reftituere fru&tus perceptos ex prae !, (|
disdonatisà diccommiffae ingratitudinis , exemplo ingrati 'm,

hæredis, qui omifit vlcifci necem defunai,1.1. C. dehisqui:

bus vt indig. -
■;
I4 Sed quaero,f an quemadmodum legatum reuocatur per Huic
inimicitias capitales,quae poftea interuefierunt inter teftato (M;i,
rem,& legatarium,iux.di& $ fi.cum lege fequen.ff.deadi.k: Si

a. reuocérur etiam tacitè donatio caufà moitis? dicas quòd £i;

É per Iaf.in 1. non omnis, num.4.f£fi cert.peta, Alex. ibi ,

dem,in princ.& Alcia.Marfi. fingula 136. i n fin. vngarel. in tuit;

t;
additio.ad fummam Ange. in veibodonatio,littera F. Rimi.
lnfti.in princip.tiru de donatio.num. 4oi. Intellige,fiinimi çatí
citiae obueniunt culpa donatarij:fecùs fido nantis, Barto.inl. i$ti,
cum tabulis.$ primo.£de his quibus vtind ig.quem fequitur
*te
& defendit Rimi, in princ.dedönatio.num .315 dicat quidve
lit Iaf.Ripa,& loan.de Ami. C;i;
15 Et pro f complemento huius materiæ volo te doccre
cautelam ad illaqueandum donantem caufà mortis, vt non $;
Witlo
poflitip(àm donâtionem reuocare, quâ cautclam pofuit Fcr 1
rat.tra&.caute. 3o fcilicet quod facias, vt per notarium inin *;
ftrumento donationisfiaímentio haercdùm donatarij: vidc $$$
licet talisvir donauit talem fundum, vel tal em rem Tifio pro
fe,& hæredibusfuis.etenim tafis claufu!a fa cit vt tali cafu, cú
fit fàéta mentio haeredum donatarijin donatione caufâ mor
•• ris,domatio cenfeatur inter viuos, & non caufa mortis. ratio
eft, quia donatio interviuos benè tranfmittitur ad haercdcs,
non áurem donatio caufâ mortis, quia ilki non tranfmittitur
• ad haeredes,fi contingat donatariuim mòri ante ipfum dgna $is,
torem.Vndecum in ipfa donarioriefit faéta mentio (vtdixi) **;
hæredum, in dubio cenfetur donatio inter viuos,ita tenet Bal
dusl.fecund»,columna fecunda.C.de iure dot. 1bi etiam Sali $it,
ce.faf.d.l.non omnis,col. 4 £f cert. pet. Alexan. confil. 14. ¥;.
volum. *. Aret.confil. • 4. Lancellot. Decius, l.quae dotis,col.$. 'ta,
ff.folut.matrimonio.Ruyn.confi1.98.numero 16. volum.pri *s,
mo,Crauet confil.214. Bderi.decifio. 3; Roland.à Valle,con -

filio o&auo,numcrodecimonono,vol. primo. Ferra.d.cau.3o **;,

- .
'.$.
 , • De poNATIoNIBvs. . .
in fine,vbi etiam docuit aliam cautelam;vt in donatibne&au
fa mortis fiat promiffiode eam non reuocando, f tunc affu 16
mir haturam donationis inter viuos, & donatio inter viuos
appellatur,l.fi alienam, in fine, & l.vbi ita donatur, ibi Bar.
to.& fcriben.ffde donatio cauf. mort. & nosdiximus fuprà,
in s.colum vlri ordi.& hoc maxiniè pròcederet, (i iuramen
tum ihtefceffiffet,Caftren.confilio centefimoprimo Aret.có
fil.74. Relan.confilio o&auo,vol. 1. & eft communis opinio,
vt per Michael.Grafrecolle. commun.opinio libro primo,ca
pitulo o&auo,qugftio.vndecima, Kirchbui.Cent. .littera D.
concluf.8o. , '• • •* . .. . . · ··· -

Si verò loquimur de donatione ob caufam,t fi caufâ non 7

eft fecuta ipfoiure reuocatur donatio,&donanti compctit rei
vendicatio,l.prima,C.de dona.ob cau. & eftcommunis opi
niofecundumi Curt. iuni confil. 126. numero dccimoquafto,
cum iegula fit , quod ccffantc caufa,ceffat effe&us,vu!g.l.adi
; g:teffáeiure patrona.c.cum <eflantc, cum fimili. &3ς hoc
iiosdiximusfuprà âliàs. .,' . ' ,, . .
Sifverò piopter nüptiasfit donatio, non reuocarür nifi
mortc,vcl adulteiio.$.eft & aliud, Inft. de dona.& l.vltima,
C.dc repud.vbi glo. , , , , , , ,, s • • . •• v *.
Venio modo ad donationem abfolutam,f & fimpligem, 19
& propriam.& primò fciendum eft,quòd fi fiat dqnatio liber
to,reuocatur donatiofola ratione obfequij non præftiti, vt
pergloifi capitulo finali de donatio.& l.fina. C. de reuo. do
na,& donans non modorem donatam,fcd rem, qu£pro pctu
nia cmpta cft,repetere poteft, fed libertas non reuocatur folo
obfequio non praefitoji.folo.C.de libera.caufa. ' '
Si verò donarioifta fiat extraheo, t tunc ex tribus caufis
principalioribus rcuocari poffe videtur:fcilicet, vt cáufa in
gratitüdinisdonatarij. Secundò propter fuperuenientiam li
bcrorum.Tertiò,vel quia donatio £: inoffiçiofa. De prima
caufâ ingratitudiniseft tex.in l.fin.C.dc reuoc.dqna. vbi latè
per Ripäm,& ratio eft illius legis, ne liceat alicui bona aliena
2r
$apere,& poftea irridere donatorem,& ei malefacere, f cum
ingratitudo fit praua cordis intentio,fuum benefaétorém nó
agnofcens,fecuhdum Ripam,d.l.fina. numero i3. quaeftio. t.
Vel fecundum Alber. de Rofa in leg. fecunda, C. de libe. &
£orum libe.ita depingéda eft, quòd ingratitudo fit virtutum
difperfio,bencficiorum perditio, anirìae inimica, deficcans
fontem pietatis, & rorem diuinae mifericordiae, Scd Di
uusBcrnardusinfcrmonc 3o. fuper Canticis, qucm rcferunt
Ecc 4 Ca
 *o* '* PETR. Nicol. Mozz.
Canoniftae in capitulo fiiiali, de donatio. ita dcfcribebat in
gratitudinem,vt fit ventus vrcns, ficcans fontem mifcricor.
diæ,rorem pietatis,& fluenta gratiæ, & licèt exempla ingrati.
tudinis multa effe poflint,cumi ingratitudo poffit contrahiin
omittendo & faciendo, id cft noh reddendóbona probonis, -
& reddendo mala pro bonis,& ingratitudo, quæ ómittendo
incuritur,tres habet gradus,fccuiidum Senccány,Pofitiuum,
comparatiuum,& fuperlatiuum. Ingratuseft, qui benefici
um non rcddit;ingratior,qui diffimulat;ingratiffimusomni
um;qui obliuifcitur,vndè verfus: --

Dicitur ingratus acceptor immemor omnis.

Ex cuiusmeritorequiritur tributionulla.
Sed in materia propofita caufç ingratitudinis quinq; tantâ
ab Imperatore recenfentur in d.I.fifi.concördatcàpitulum fi.
na.de dona.vbi quatuor caufae recenfèntur, vnaomiffà, quae
hisvcrfibus per Albe.de Rofa includuntur. -

Quinque modisperdomihi qaae donatafuere.

., ,. . Inferofidamnumgrauiter donantüimares
Super mefit huic atrox iniuriafaéta. -

Etfùaperfonamaturali vulnere taéta.

quandofie vitæ crudeliter infidiabor,
Ingratumfaäum dic me,fifregeropaäum.
Sed Ripa fummat fic,Atrox iniuria,damnum, impiadcx.
tra,fidcsfraâa,pericula necis,ingratum faciunt.
Prima ergo caufà erit,f fiatroccsiniurias poft fa&am do
nationë donatarius in donatorcm cffundat,&fecundúgltii
bus modisiniuria dicitur atrox,vcl cxfaéto,loco, &pcifona,
vt in §.atrox,Infti.de iniur.& in l. praetor cdixit, §. äuoccm.
£dciniur.& quando dicatur atrox iniuria,ponit Menoch.dc
arbitra.iud.caf.z63.libro 2. Cent. 3. vbi quinque ponit cxcm
pla,fed in hoc locoatrox iniuria dicitur refpc£tü verborum,
& infamiae,l.1.5.iniuria,ff.dciniur.cumdeatiociiniuria,qu£
' fit re ipfà in corpus,vclin patrimonium loquatur,dl.finain
ss fequefitibus caufis : f exemplum ergo erit de illa atroci in
iuíia, fi donatarius dixerit donatorem effe cornutum, argu
men.text.& glo.in l.fi inimicitiae ff. de his, quibus vt indig,
& pariter dicetur atrox iniuria, fi appellauerit eum malcficii,
& incantatorem,idcò reuocatur donario,l.i.$.fin.ff. dc obfe.
à lib & ibi gl.fumma fola acerbitatcconuicij rcuocari potcft
donatio.l.vni.C.dc ingr.libc.
Scd
 I)E DONATIONIBVS. $io
fSed quid fi donatarius protulit in donatorem verum z4
{onuicium, licèt acerbum,priuari ne poterit donatione? cie
derem quòd fic, per text. in d.l.fin. in fui gencralitate, & in
fui ratione,cùm legislator videatur confiderare folùm ingra
titudinem iniuriantis fuum bcncfaétorem. Quidam tainem
ita diftinguunt, aut non intcrcft Reipub. conuicium publica
ri: exemplum, quädo donatarius exprobauit donatori, quòd
tft cornutus, & tunc donatarius iniuriarum tenetur, quia in
iuriofum cft noftros defeétus dctegi, l. z. C. quando & quib.
quar.pars debc lib.io. mcrito potc(t donatione priuari. Aut
Rcipublicæ intereft conuicium publicari: exemplum, fi di
catur donatorem effè maleficum,hæreticum,proditorem,fal
fàrium, & fimilia, tunc non tenetur donatarius iniuriarum,
& confequenter nec donatione priuabitur, ita tenet Bart.inl.
tum,quinoccntcm,ff.dciniur. Cynus, Pctrusinl.fi non con
uicijC.deiniur, ' _ . -

Alijautem diftinguunt aliter, quòd aut donatariuscon

uiciatuse(t donantem extra iudicium, aut in iudicio: primo
cafu conftat, quòd animo iniuriandi conuiciatuseít, vt quia
famofum edidit libcllum, & tunc iniuriarum tenetur, & fic
proptcr iniuriam donatio poterit reuocari, quia veritas con
icij non eximit iniuriantem ab a&tione iniuriarum, l. i. C.
dc famoflibcll.l.3. C.de offi rc&to. prouin. ibi,& fi veræ voces
fint,nec ad fibidinem,&c. Aut conftar,quòd non eft conuici
atus animo iniuriandi, fed potiùs animo corrigendi, & tunc
non tenetur iniuiiarum, nec donatio poteiit reuocari, quia
cxaffcctu fùcientis pcn(atur, I.illud, $.i.ff de iniur.l.qui iniu
riæ, fíde fur. nam qui fratrem fuum corrigit, & reprehendit,
rctributionem mcrctur, non poenam,quia eleemofynæ genus
eft,crrantcsreprehendere, 45. diflinét c.tria funt. Aut dubita
tur, quo animo conuiciatus fit, & tuncad conie&turas rccur-:
rendum cft, fi quidem in rixa, & criminosè conuicium con
tulit, tunc iniuriandi animo prolatum videtur : fi autem
modeftè conuiciatuseft, nulla rixa præcedente, tunc animo
corrigendi,per notata per Bald.in l.1.colum. 4.C.de fer.fugit.
Alexänd. confil. 128.lib.4. In dubio enim non intelliguntur,
. prolatainbonam partem,vt per gloff. & fcriben.l.2.C.de his,
quib.vtindig. Dcc.confil, i8o ΣόύηΖ& 7. nifi qualitaspcr
fonae conuiciantis locus, tempus,vel conuicium, quod expro
bratum fuit, aliud demonftrât,cùm ex perfonis hoininü fint
di$ta penfanda, 1.1.C.fi quis imper.maled. etenim fi meretrix
meretriccm conuiciat, fi vfurariusvfurarium, tunc non ani
*. - Ecc 5 In®
 $ub P ET R. NI C O L. M Ozz.
-
mo corrigendi conuicium prolatum putandum, qui eadem
f&cit, quæ corrigit,crioris magißet dicitur,nö correâor,c.nos
fi incompetentcr, .quaeit.7. pcr Abb.c.nouit, colum.14.infi.
de iudic.- -

S:cundo cafu, quando in iudicio, & tunc fi conuicians

conuicium probat, non tenetur iniuriarum,quia iuvisexecu
tio non habet iniuriam, l. iniurarum, ff.de iniu.%.nullus vi
detur, ff.de regul. iur. c. nouit, de appellar. ita dißinguit no
tanter loan. And.in addit, ad Specul.tit. deiniu. poß princip.
fequitur Panorm. & Moder. in c.cùm te,dere iudividetamen
de hoc Couar. variarum rcfolutionum iur.cap.ii.lib.i. nume
&.cum feq. -

25 f Sed iuxta praediéta quærunt Doâores, quid fi donata

rius verbis tantum modò tentauerit pudicitiam vxoris,vclfi
Haedonatoris, an poßit reuocari donatio ob ingratitudinem,
quafi fit atrox iniuria? & concludunt, non poffcdiciatroccm
iniuriam, fiblandis verbistentauerit,perréxt. in l.item apud
Labeonem, $. appellare, ff.de iniur. Prætereà non dicitur a
trox iniuria, quia ex hoc non laefit dignitatem donatoris,ncc
eum infamem reddidit, quod requiriòur, vt dicatur atrox in
iuria, d. §. atrox, Inftitut.de iniur. fccùs effèt dicendum, fi ef
fent verba n^minatoria & injuriofa: & confequenter notan
26 dum, quòd f donatarius, qui adulterauit vxorem donantis,
dicitur intuliffe donatori atrocem iniuriam, & poteiit rcuo
caridonatio, 1. codiciliis, $ matre, f£ de lega. 1. ex quotex. c.
kicitur,quòd qui adulterat vxorem donatoris,grauiùs eum o£
fendit, quàm fi eius filiam interemiflet, quod non eft creden
durh : & idem dicendum, fi fponfam donatoris defloraucrit,
d.l.item apud Labeonem, $ fponfum, £de iniu. & }.proptcr
37 violatam, C. de adukte. Idem eft dicendum, f quòd fcihcct
donatarius poffit priuari donatione, fi cognofcat carnaliter
concubinam donatoris, quia hæc eft atrox iniuria, cùm per
turbetur fanguis, vt Rip. 1. fina. quaeftio. 1. fecùs fi donata
rius cognouiffet anciHlàm donatoris, non poteft priuari do
natione, quia ifta non videtur atrox iniuriâ, cùm non dican
tur tales ancillæ, fecundùm Bartol. l.fina. C. de concubin. ex
uo non verincntur in fchemate concubinatus : & ad id facit,
quod voluit And.de Iferr.& Aluaror in c. 1. $.primo, quibus
N 28 modis feud amitta, vbi concludunt, # quòd vafallus,qui pro
pter iuramentum fidelitarisefl obligitùs feruare honeflatcm
áomino, non tamen priuatur fcudo, fi concubuerit cum fan
ticclladomini, quod ctiam voluit Praepofi, Alexand. in í de
or«
 DE DoNAT 1 oNiBvs. sit
forma fidel. colum. z. quaeft.§.Sed quid fideflorauerit filiam
donatoris, dicetúrne iftaatrox iniüria? dic quòd fic,& idem
fideflorauerit neptem, vel proneptem, in íì, tc) ninis lo
qui videtur !. codicillis, §. miatre, f£delega. 2. Sed quid fi do
iiatariusdefioráuerit fororem donatoris,vel eam adultcraue
rit : & in hoc diftingue, vtrùm cognouerit fororem donato
risnuptam, & extrà domum donátoris, & tunc non priue
tur, cùm vafallus non priuetur feudo, c. 1.5 prino, quib mo
disfeud.amitt. vbi quantum ad fororem exigitur, quòd cog
nouerit eam in doinodomini, licèt quantum ad filiam, vxo
rem, ve! nurum priuetur fkado, quocunque loco fcimmifcue
rit, fecundùm Bald. Aluarot. & alios cónìmuniter, an cog
nouerit fororem innuptâ in domo fratris donatore manefi
te, & ifto cafu donatafius priuari poteft donatione, qüia ho
norcm & fubftantiam donatoris tangit, cùm indigeat maio
ridore. Sed quid fi foror fit maritatâ, fed morctur in domo
fratris vnà cum narito? Ifta non cft grauis iniuria, & ideò
non poteft reuocari donatio. Praedi£tatamen fempcr intelli
genda, fi fcienter fe donatarius inmifceat : fecùs fi ignoran
ct,vt quiá inuenit filiam donatoris in fuo le&o, credëns eam
effe vxórem fuam, text. in c. in lcâum, 34. quaeftio. 1. igno
rans enim non delinquit, lignorans,ff.loca.l.ex maleficijs,§.
fn ffde aétio.& obligar. It€m intcllige fupradi&ia, fi contra
voluntatem donantis talia attentauerit : fecüs fi eo volcnte,
quia volenti, & fcienti non fit iniuria, nequedolus, 1.1. §. vf.
queadeò, ffde iniu. I cùm donationis, C. detranfa&io. Item
intcllige, nifi vxor, filia, foror, & fimiles palàm corporis fui
qurfltiin fácerent, iuxta text, inil. palàm, f£ deritu nuptia.
quia tunc donatarius non videtur inferreatrocem iniuriam:
quamuis And.de Ifern. in diéto c. primo, $. primo, quàliter'
feud. amitta. dicat, quòd vafallus adulterans vxorem, aut
filiam, aut fororem domini, priuatur feudo, etiam fi fint
meretrices: quod fi verun c(t, credo cffe verum in feudo pro
pteriuramentüm fidelitatis: fècùs in donatione. Item intel
ligepraediâa, nifi donator etiam adultcraffet, vel deflorafTet
vxorem,aut fiJiam donatoris, quia paria deliéta mutua com
penfátione tolluntur, l.viro atquc vxore,ff.fol.matrim.c.in
tclleximus,deadult. - - -

3©
fSed quaeri folet, an dicatur atrox iniuria, adeò vt poffit
priuiri donatione, fi donatarius fuerit aduocatus contra do.
hantcm in caufa capitali? Doétores in hooarticulo videntur
diftingucrc,quòd aüt donatariusfpontèaduocat,vcl confulit
- «Con
 P ET R. NrcoLL. Mozz.
contra donantem in caufâ famofa & ma gna contraveritatâ
& tunc tanquàm ingratus priuari poteft, aut iuftè confuluit,
veladuocauit, & tunc aut fpontè, & vti ingratuspriuandus
eft,aut coa&us,& tunc neceffitas cum excufabit,vt per Ripam
d. l. fina. quaeflio. 9. vbi tenet, quòd etiam dato, quòd ad
uocatus dicatur ingratusbeneficiorum acceptorumabco,con
tra quem aduocat: tamen talis ingratitudo non cft de cx
ÉÉ & fpecificatis in illa l. fina.'nec de fimilibus, & pro
ptercà nullam infert iniuriam, & idcò non elfet priuandus
donatione.
f Idcm dicendum dedonatario,qui iudicauit in caufa cti
mináli,vcl aliàs magna contrà donantcm, fi quidcmautju
fteiudicauit, & tunè non eft i&ugcanda donatio proptcr fcn
tcntiam iuftam:quia munus iúdicandi neceffàriümeft,l.mu
nerum, §.iudicandi, ff.de mune.& hono, aut iudicauit iniu
fté,& tunc aut per dolum, & tunc licet reuocaredonationem,
aut per imperitiam, & tunc aut confuluit peritiorcs, & venit
excüfandus,aut non confuluit peritiores,& nó excufatur,fed
potcft donatione priuari: & quod diétum eftdecaufa crimi
hali,idem procederet de caufa ciuili,quandodonator grauem
ia&uraus fuæ fubflantiæ paffus fuit, quia potcrit reuocari: f«.
cùs fi nullum,vel modicum damnü paffus fuit,quia nó pot£.
rjt reuocari, vt per Tyraquell. tra&a. dc iudic. in rcbus cxi;
ul IS. _

32. f Sed quid de donatario, qui perhibuit teftimoniüin cau

fa criminali contra donanté,an dicatur ingratustaliter,quòd
pofiir donatione priuari? lUipa dicit qnòdfic,in d.l.fin. quae:
3tio.8. per tex.in l.qui cùm miaior, §.fèd fi non accufauerit, ff.
de bonis liber. facit text. 1. poft legatum, §.hisvcrò, f£dehis,
quib.vt indign. quod intelligit Bárto. & glofl. & alij cffev*
rum, fi donatarius, fiue legätarius fpontè pcihibuerit tcfti
monium : fccùs fi coa&us. Ét hæc defrima &aufà diâa fint:fi
autemvis fcire omnes cafus,in quibus quis tenetur a&ionein
juriarum,vidc Afflic.fupers.fcud.depäcciuram.firmam $in
iuria punitur.
§3 f Secunda caufa eft, fi donatarius impias manus indo
natorem inferat, & idem fi pedes impios, prout Cardin, &a
Iijdicunt,in c.fin.dc donat.adducentesdecifionem glo. in fi
mili,in c.fi quis fuadcntediabolo, 17.q.4.in verbo,maius, fa
cit tex.in l.qua a&ione,$.i.ff.ad legem Aquil.cum tex.ind.l.
fina.confideret magis effe&um,quàm modum.Quod proce
dcre vidctur non folùm fi ipfe donatarius intulcrit impias
ma•
 DE DONATI O N I BV S. 813
*| manus,fed inferre fecitabalio,quia ingratuseft, qui iniuria
r | tur per alium benefactori fuo,ficut quipet feipfum, l. i.§.de.
- Ę. ff.de vi, & vi arma. c, cùm adfedem, de reftitut. fpo
11t.

f Etenim qui mandat clericum percuri, ita excommuni. 34

** [ tatuseft,ficut ipfe,qui percutcrct,c. mulier,de fenten.excom
* | mun. & fi vafallusfecerit percuti dominum per alium,priua
■* | tur feudo,ficut fiipfe percuffifTèt, fecundùm Iacob. Aluâro.in
t.i.§.porrò,quæ fue.prima cau.benef.amit.facit tex.l.haec ver
ba,ffdeadult.& c.2.de clcr.pug. in duello. & reg qui per aliâ
lia | facit,de reg iur.lib.6.
es¥ fSedquid fi non percuffit,fed eleuauit manum,vt percu- 35
i* | teret donantem,an donatione erit priuádus? dic,quòdfi quæ
ritur,an priuari poffit donatarius, quafi impiasmanus intu
-* lerit,dicéndum eft, quòd non poteft priuari, quia manusquae
* | non pcrcuffit, non poteft dici impia: fi verò quæritur, an pri
• | uari poffit, quia iniuriatus fit donatori, quoniam qui eleuat
*| manuminalium,quafi verberaturus,tenetur iniuriarum, 1,
item apud Labeonem,$.i.ff.de iniur.quem text.dicit non effe
alibi,ibi Bart.& Iafin l.1.5. i.in fi.ff.quod quif.iur.tunc con
fiderandum eft,an ex tempore, loco, vel perfona dici poflita
* troxiniuria, vel ne,vt in $ atrox, Inftit. dc iniur.& in I præ
tor, 3.atrocem,ff.de iniur.
fQuiddicendum,fi mora percuffit corpus,fed,fcidit vel la-. 36
cerauit Wefhimenta, quibusdonator indutus erat? dicas quòd
aut donararius lacerauit vel fcidit veftimenta, volens offen
dere perfonam, licèt non offenderit, & dicitur intulifTe im
pias manusin donatorem, & per confequens poterit priuari
donatione, aut folùm volebat lacerare veftes, & non offende
| reperfonam, & tunc folùm tenetur iniuriarum : ira viderur
| velle Bart. in l.illicita, $.quod illicitæ,ff.de public. Ripa d.l.fi.
| in i;.quaeft.
fSedquid fi donararius manum intulit in res, quas do- 37
nator in fuis manibus tenebat, an propter hoc reuocari poffit
donatio? Dic quòd fi quaerimus, an donatarius priuari poßit
tanquàm intulerit impias manus in donatorem : dicenduma
quòd non, quia impia manus dicitur, quæ læfit corpus: fiau
tem quaerimus, an donararius priuafi poffit, quia rem de ma
ngabftulerit, tunc fi ex rapina graue damnum, & magnam
nâuram intulerit fubftantiae, rcuocari poterit donatio,aliàs
non.
fScd quidfi donatarius dctincat donatorë invinculis vel 3*
*.'
carcc
 s14 PETR. NICOI., M Ozz. -

carcereabfque laefione corporis: an dicatur inferre impiasmá ;

nus in eum, adcò vt pofiifrcubcari donatio? diccnduin quod , &
per detentionem donatoris non cft rcuocanda donatio cxce
capitc,quia donatarius intulerit impias manus in donantem,
fedexalio capitc,quia intulit atrocem iniuriam,quoniam dc- a
tinens indebitè, dicitur infcrre iniuriam detento, i. fi vcrò, $. t.
- fin.ibi Ang.& alijnot.ff.qui fatifd.cogan.ex quo infertur pcr .
Ripam,quod fi donatam iusdctineret donantem in bellolici- -
po to,cuif poft capturam nullam inferat iniuriam,quòd exhac ;
caufâ non priuabitur donatione,quia iuftè eum detinct;ncq; &
per talem detentioncm dicitur inferre iniuriam capto, cùm a
iure pernittente cum dctincat.l.iniuriarum,§.i.ff.deiniur.fi
tamën nolct cum datis fideiuffoi ibus defolucndo taleam con ,
fuetam , claxare, dic« rctur illi iniuriavi,d.l.fi verò, §.fin. quae *
iniuria confidcratis circunftantijs poterit diciatrox, iux.tcxt.
d.§.atrox,dciniur. Inft.
4o f Sed quid fi donatarius intulciit impias manus in vxo
rcm donantis,vel in filium? videretur dicendum,quòdex qug -
vxor & matitus funt vnum corpus, & vna caro, & patcr & fi. ,
lius cenfetur vna & cadcm ÉÉ, vt, poffit priuaridonata- „
rius. In contrariun tamen videtur, effè vcritas, quia maritus ;
dicitur curw vxoy.ynum corpus,quantum adbofia matrimo
nij,fcd quoad rcliqua, non funt vnum corpus,
- ' Ideò Felinus dicit in c. z.colum. 2. déforo compct. quòd
- 4* fpercutiens vxorem clerici, non dicitur intuli{fe violentas
fiianus in clcricum, & proptcrcà non incidit in cano.fi quis ,
fuadente diabolo, 17. quæftio. 4. & quoad ilfud, quoddixi- .
mus de filio, cenfetur vnus cum patre, per fiâioncm,&filius s
non poteft dici donator, «ùm nön doâaucrit: idcò diccbat s
42 Bald. I. prima, C.fi rcô.proui. quòd f fi pcr ftatutum fit im- .
pofita pocna offendenti Poteftátem, quòd non intcHigitur b ,
talis pá-na impofita offendenti filium Poteílatis, quia pcr
fona filijnon cft verè perfona patris,& ftatuta maxiinè odio.
fa non habcnt locum in cafu fiélo, 13. $. haec verba, ff. dcne
goc. geft. & dicebat Ioann.Andre. in regu. fruftrà, dc regul.
jur. in Mercur. decifum fuiffè in publicâ difputatione,quòg
43 ffi aliquis promittet te non offendere fub poena, poftrâ fi
6ffendat vxorem tuam, non committitur ftipúlatio pocna
lis, fequitur Atctin. l. 4. § Cato, colum.penult. ff.devcrbo
rum obligatio. fcd an retra&tari po(fit tanquàm atrocem in
iurium fecerit donatarius: dicerem hoc effe in arbitrio iu
, dicis, qui dcbct confidcrarc qualitatcs & circunftantias in
1uIJa,
-
 pae DoNATioNiBvs, $13
***. iiii*, quo animo,iuxta tex.in diâo §.atrox, Inftitu.de iniu.
:| & tunc reuocari potcrit, fi malo animo. f Hoc tamen aduer 44,
al tendum eft, quòd fì donatarius fe defendendo, vel iocando
srl feu iudendo percufferit donatorem, non dicitur impias ina
-: | husintuliffe, & pcr confequcns non poterit priuari donati
… | qne,vtpcr Ripam diéta l.fina.19.& zó.quae[£&idcm diccn
: | dum, fi donatarius ebrius infcrat manus vidicntas in donan
... | tcm, etenim non poterit priuari donationc, quia non dici
… | tur ex propofito, & propter dolum inferre manus impiasim
g | donantem, vt per Ripam dicta l. fina. quaeftione vigcfimafc
a || cunda, ; - " • .

I . fSed quaeri pofft,an donatio poffit reuocari, fi dona 43

… | tarius, volëfis percutere alium, cafualiter pcrcuffit donato
a | rem? & ita diffinguebant aliqui, quòd aut volebat verberare
aliquem, quem poterat licitè verberare, & tunc quia dabat
opéram rcílicitæ, conftar cum non pcccaffe, l.ficum feruo,
»| ff de iniur. aut volebat pulfàre alium contra iurisdifpofitio
g | ncm, & tunc quia dabat operam rei illicitæ videtur iniuriam ,
… | intulifledonatori, & fic priuandum efIedonatione, per tex.
… | in Leum, qui, $.fi iniuriâ, ff. de iniur. & 1. fcientiam, §. pe
, | fult.ffadlegem Aquiliam, Bartol. in I. refpiciendum, $.de
linquunt, in fin. de poen. Scd Hig; diâa I. fina. tenet con
trarium, & benè, quia in cafu l. fina. requiritur animus, &
propofitum, & dolüs ex parte donatarij, & quòd donatarius,
qui cafualiter, non ex propofito vcrbcrauit donantem,non
yideatur labem ingratitudinis incurriffe, quae nifi ex vitio
animi, & mala intentione contrahitur , & allegat decifio
nem, quòd ffi quis percuffit clericum credens percutere lai 46
tum, non incurrit excommunicationem : quia animum per
cutiendi clericum non habebat, fecundùm Hoftiem. Abb.Car
| din, & communiter fcriben. in c. fi verò, lo. 2. de fentent. ex
C0Immunic. -

f Demùm quiaerit Ripa in 25. quaeft. an vulneransdonan 47

tem;principis & patris proditorem, poffit priuari donatione?
& decidit quòd non : quia plus debemus patri, quàm donato
ti,& idcin diceridum eft à fortiori, in principis hoftem,& pa
triae proditorem. _ -

fSed dubium eft, an ftante ftatuto, quòd liceat impunè 4$

occidercbannitum,an fi donararius occidar, vel vulneret do
nantem bannitij.poffit donatione priuari? Rip.d 1. fi. arguit
yro & contra, & non dccidit hanc quæftionem: & pro pärte,
- - - - quòd
 PETr. Nico I. Mozz.
quòd poffit donatione priuari,adducit tex.in l.fiadulteriumi
cum incoeftu,$.libertö,ff.deadulte, vbi deciditur, quòd liber
tus non poteft occidere patronuni deprehenfum inadultcrid
vxoris,quem aliàs potuiflèt,fi patronius non effet : quia cuius
famae, multò magis vitae parcendum eft : & per illum text.tc
net Din. Albe, Angel. ibi, quòd libertus ftante praediâoftatu
to, non poteft impunè offendere patronuin bannitum: ergö
nec donatarius donatorern,nec filius patiem,nec vafàllusdo
minum, fequitur idem Alberic. in 4.parteftatut.q.6. & q. 17.
Gandi.tra&.malefic.fub Rub.debanhitis,Cæpol.confil.; An
el.Authent.de incoeft. riup in princip. Nell.tra&.bannito.in
5 parte z.temporis,q.63. y bi ex hoc infert,quòd nec fratet po
térit offendeie fraticm bannitum : item hec vxor maritümi
fuum. Contrarium terict Bartol. lucerna iuris, in d.§.liberto,
vbi concludit, quòd ftante praediéto flatuto filius poteft im
punè occidere donatorem, fequitur Pet.de Ancha.Io.de Aha
hia in Rub.de his quæ fil.occide. Feli.in c.quae in ecclefiárum,
col.z.de conflitut. dicens,quòd ante faétum ftatutum ample
&enda eft opinio Dyni contra Bartol. poft fàétum autem fla
tutum,opinio Barto.
f Egoautem ita poffe concordari opiniones crederem, &
tenchdóopinioncm Bartoli tanquàm veriffimam, ita diftin
guo,an pater vel donatarius fit bannituspropter firhplex ho
jmicidium, vel proptcr affaffineum, vel pioditionem patriae,
principis,& fimilia, fiquidem erit baiinitus propter fimplex
homicidium, tenenda prima opinio, vt non liceat occidere,
&fi occidatur, poterit priuati donatione: fi autem fuitban:
nirus proptcr atrociffimum deli&um, tunc procedit opihio
Barto. quòd poterit filiusöccidere patrem, & per confequens
multò magis donatariusdonatorem, nec priuabitur donatio
ne, & hanc credo fuiffè mentem Barto, quæ mens elicitur &
comprehenditur ex lege, quam allegatinl. minimè,f£dercli.
& fumpt.funer. qui text. loquitur in proditione patriae, & in “im
co, qui defendendo patriam occidit patrem, fecündüm gloff. ę;
ibi, & Cæpol.confil. 5. tenet Barto, opinionem, & Salicet. l. t. sa
C.de his qui par.vcl liberos occide. & ita inquit etiam conful 'A
tum per Collegium Pcrufinum, & hæc dc fecunda caufà di τι,

&a fint. `m
fTertia eft caufa,fi graue damnum donatariosinbonis ¥is.
donatoris dedit, ibi dum dicit, vel ia&urae molem ex infidijs '*;
fuisingerat,quae non leuem fenfum fubftantiæ donatorisim fir,
ponat.Sed quaerunt Do&orcs, quanta dcbcat cflc fubftanti*
ia&u
ï;
 -

I)e boNATioNiBvs. #7
iaâura adhoc, vt iit locusrcuocationidonationis? Rcfpon
detur,quòd d.l fi exigit, vt non fit leuis: fedrex. in c.fi.dcdo.
nat. requirit,quòd iii grauis: fcd difficultas eit inueftigare, f $t
quæ dicaru guauis iu&tur» ? quidam cnim dicunt cffe damnü
maioris partisbonorum, cùm dcceptus vltrà dimidiam iufti
prctjin venditione dicatur grauitci laefus, i. 2. C. de refcind.
vendit c cùm dilcai, de emptio. & vendit. & nosfuprà tra&.
cmptio. & vendit in 7.colum vlti.ordi. diximus. Alijdicunt,
quod damnum plufquam in tertia parte bonorum dicitur
magnum & graucdamfium, aliàs dicitur modicum : exem
plum cft in rò, quod decidirur in conduâore, cui non e(t fa
ciendaremiffio, nifi propter graue damnum, l.fi merces,$.vis
maior, ff. locat. dicitur autcin modicum, quod non excedit
fertiam partem penfionis.fecundùm Panormita in c.proptcr
ficrilitatem, de locat. & nos fuprà traà loca. Alij putant ia
άuram fextæ partisbonorum graue cffc damnum, ficut dici
fur cnormitcr laelus, qui in Texta parte fuit damnificatus,
fccundùm Bartol.in l.fifocietatem, $. arbitrorum, ff pro fö
cio. Alijdicunt, quòd iftud graue damnum eft arbitrarium ;
quoniam damnum quinquagefimae, vel centefimæ poteft cffe
que,confideratis varijs circünftantijs, & rcfpcctibus, c Apo
olicae, dedonatio. nam quæ caufà parua, vel magna dica
tur,relinquitur arbitrio iudicis, vt per Menoch. tra&. de arbi
trat,iudic.cafu 72. lib.z. cent. 1. & quae laefio enormis cenfea
turin laudoarbitri, yt per eundem Menoch. in caf.73.cadem
$ent,& lib. ifla ergò opinio erit feruanda, vt fcilicet fit in ar:
itrio iudicis, pro qua ia&ura bonorum illara donatori, pof
fitrcuocaridohatió, vt per Ripam d.l.fin.de donat. Fallit in
matre donatricc tranfeunte ad fecunda vota, quae nullo mo
dopoteft donationem reuocare, nifi filius donatarius moli
tusfitiaâuram totiusfubftantiae, vt in Aurhent quod mater,
C.dereuoc. donar. & diximus alibi : quæ Authentica proce
ditetiam in patre fecundò nubente, vt per Ripam d.l.fin.qug
ftio.z6.num. 96. idem tenet Azo in Summa,C.de fecun.nupt.
Arctin.confiI.7z. Roman.confil. 182. Socin.confil 34. libro 1.
&t14.lib.4. Dec.confil.87. ratio eft, quia ita pater.ficut mater
tranfeundo ad fecunda vota, iniuriatur filijs primi matrimo
*ii immò magisiniuriatus eft parer, vt patct ab effe&tu, 3. fi
ftröexpe&et, in Authent.de
fSed quærunt Doâores, nupt. - -

quid fi donatarius non intule 5*

it,graue dámnum & ia&uram, fed inferre tentaucrit, an po
ritpriuari
P. donatione? dicunt, quòd non£j?
p. : quia Imperator
d.l.fi
Buß PETR. NICOf. Mozz.
d.l.fih. vtitur verbisdenotantibuse{eaum, non autem conã
tum,vt fonant illa verba,ex infidijsfuisinferat,aliudeftinfcr*
re,aliud voluifle inferre,l. item apud Labeonem,$.tcnetur, {¥.
de iniur.ita temet Ioan.And. Card. Imo. in c.fina.dedonatio.
cùm regulariter nón puniatur affe&us, hoc eft, conarus, nifi
fequatürefeétus, l.prima, §.fina.quod quifqueiur. c.fima. de
fponfal. -

f Quarta caufa eft, fi donatarius vitae periculum aliquod

intulerit,quod proccdit etiam,quòd cffeâüs non fitfequutus:
nam dato, quòd donatarius præparauerit venenum,vtdona
torem interimeret, aut aliter praeparauerit infidias, & non
effeétuauerit : tamen poterit donatione priuari, quia dicitur
talis periculum vitæ intnliffe, prout tenet expreßè Abbas d;
c.fina.colum. i.facit tcxt.in l.prima, in fine, de parricid. ibi
not.Bartol. contra quofdam monachos, qui voluerunt vene
nare Abbatem,quòd veniant puniendi,perindeat fi venenum
dediffent,facit l.eiufdcm,ff.ad leg.Corn.defica. & cft fpecialc
in odium criminis.
ujnta caufa eft, fi non fuit adimpletus modus indona
tione Adie&us,& fic propter inobferuántiam pa&orum con
uentorum, quæ dicitur etiam caufa ingratitudinis, vt pcr
Bald.confil. 18.lib. i. i&ipa d.l.fin. quaeft. 58. & notandum eft,
quod fi agebatur inter partes, vt donatio, & conuentioncs ge
rerentur in fkriptis,fi donatio, & conucntiones non reperian
sur fcriptæ, non poterit donatio reuocari, cùm partes non ha
bnerint contra&tum proabfoluto, nifi fcriberetur,l.cótraâus,
C.de fidcinftrum.l.fin.cum Authen.ibi poGta,C.fi ccrt.peta;
Aret.in confil. i6o.in 2.dub. Scd dubitat Ripa, quid fi aétum
fir,quòd donatio & pa&a fiant in fcriptis,& repériantur in in
ftrumento donationis, quòd prætermiffae funt aliquæ cóucn
tioncs,de quibus antc fcripturam aétum erat, an per inobfer
uantiam carum conuentiofium, quæ fcriptæ non reperiütur,
pofíit donatio rcuocari * & ita diftinguit, quod aut conuen
tjones non fuerunt fcriptæ per obliuionem notarij,& hoc có
ftat, & tunc tenet, donationem poße reuocari, quia omiflam
fçribi per errorem, habetur pro fcripto, l.quotie$, §. fcd fi non
in corpore.ff.de haered.inftit. i.item quia, in fin.de paá. Aut
conuentioncs non fiterunt fcriptae, quia tempore recitati con
tra&us nihil dixerunt notario de illis conuentionibus,&tunc
iterum diftinguit, aut conftat per obliuionem partium non
fuiffe fcriptas,ncc recitatas,& tunc etiam propter inobferuam
tiam talium conucntionü reuocari pofîç èxiftimat,l.fi bono
- itim,
 DE DONATI O N I BVS. s. £t9.
rüm,ff.defèrui.viba. præd.l.fi tibi libcrum.ff.dea&.emp:Aut
pº$ non conftat,& tunc fübdiftinguendum cft, aut in continenti
fi cöntra&us reda&us fuit in fcriptis, aut ex interuallo. Primo
'il, cafulocuserit reuocationi täquàm minùs fcriptum fit, quàm
conuentum, ncc enim praefumitur partcsincontinenti volu
iffe difcedereâ conuentis.l.Titia.§.idem refpondit.ff.de verb.
oblig. d.litcm quia, in fin.de paá. Aut ex interuallo, & tunc
praefumitur ab illisrcccffum conuentionibus. 1. per tetentio
ncm. C.devfu. l.cùm in plures. $. locator horrei*f. loca per
Imo.l.quoties. 3.tantundem.ff.de haercd.infli.perBar.& Mo
8cr.d.§.idemrcfpondit. Praetereàfciendüeft,qùòddato,quòd
diëtæconuentiones & pačtafuerint nuda,tamch fi non obfer
uentur,poterit reuocari donatio, cùm ex paéto nudo donata
tio competat aétio ad rcsdonatas.l.fi quisargentum.%.fin. C.
dcdonat.& nos fuprà in princip. ergóctiani donatario com
petet aétio ad conilcnta feuocánda, Quinetiam poteft dici,
quòd femper ccntientiones nudæ appofitgin contra&u dóna
tionis veltiantur cohærentia contraäus. l.petens, ibi Bald. C.
depa&.l.le&a.ff.fi ccrt.pct. •. - -

Scd quid fi donatarius fucrit impeditus legitimoimpedi

mentoadimplcre conuenta,an donatio reuocari poterit? dic
quòd non,vtd.l.fin.in verb. minimè implere voluerit,& Cla
rusin c.i.$.cft & alia,quæ fuc.priina cau.benefic.amit.etenim
legitimum impediméntum excufat à mora. l. fciendum. ff.
devfur.& confcqucnterà poena, quæ incurritur propter mo
ram.l.*.§.i.ff.fi quis cautio.
f Hinc dicitur, non reuocari donationem ex co,quòd do 56
natarius nó fubuenerit donatori in fuis necefjitatubus, vt pro
miferat, fi non fuerunt diétae neceffitates ipíi donatario,çùm
#. eum cxcufet à vitio ingratitudinis, argumcn. I.
ignorans. ff. loca, ità confuluit Cornc. confil. ioz. lib, 3. &
ex hoc infertur etiam, quòd donatio fa&ta alicui, fi nupferit
Titio,non reuocatur fi non ftctit per donatarium,quominùs
nupferit,li.C.dc inflit.& fubfti. Ripa di&ta l.fin, quaeft.3i.nu
me. 1o8.

, i $ed quaerunt Do&ores, an donatarius, qui non adim

pkuit conticnta,poffit purgare moram ? & regulariter dicunt
quòdfic,cx æquitate, rhaximè Canonica, permifTa eft moræ
Purgatio.l.fi feruum.%. fequitur.l.fi ita quis. $.Scia cauit. l.fn
terdum.§.fin.ff.de verb.oblig, Do&.in I.fi infulam. f£de ver
50 oblig. Hipp. Bonacofà tráé,de aequit, Canonift.conclu.9.
&intciig, &dcclara, nifi obftct ymüFdeffillisacafibus,quosmc
morat
$z6 PETR. NtcoL. Mozz. _
morat Rip.in d.l.fi infulam,f£de verb.obl.infi &fiifitraftis
18. Primum intereffe fingulare, quod eft paffus aducrfarius
propter moram, impedit purgationem morae. Secundum de
terioratio iuris aduerfarij caulata propter moram. Tcrtium
longum tempuspoftdiem appofitäm ab hominc. Quartum,
dies & pœna appofita in obligatione ab hominc. Qujntum,
nouatio obligationis& folutionis. Sextum, litiscontcftatio.
Septimum,geminatio morae. Odauum, pœna, quae expaâo
peti poteft ffmul cum principali non euitatur beneficio Put.
gationis. Nonum,executio fa&a à lege,vel ab homine. Dcci;
ihum, iuramentum.vndecimum, miìieficium proptct quod
jmora commiffâ eft. Duodecimum, clara transfùfiopiincipa
dis obligationis in poenalem de perfona ftipulantis in alium,
Idecimumtcrtium,dcfcctus conditionis. Decimuniquartum;
refolutio contra&uscaufáta propter morain.Dccimumquin
tum,renunciatio purgationis. fìecimumfextum, prohibit?
legis. Decimumfeptiiiium,iinpoflibilitas reponcnJi in piifik
num (tatum. Vltimum deuolütio iuris in altcrüproptcr m0
ramà legefa&am. Scd de æquitatc Canonica,vt dixi,admitti
tùr purgatio moræ,'nö obftante iuramcnto,vbi mora clt com
miffâ in re modica, cuius moræ prætextu aduerfariusvultcx
torquere magnam poenam, ita intelligendum c.fuam,deP*
nis. de quo Dec.confil. 138. aliàs non admittitur purgatio. A.
lijdicufit, quòdadmittitur purgatio moræ, noiiδάanteiu.
ramentoadeuitandas pœnâs légales: fecùs quoad euitandas
conuentionales, ita Corne.confiI.izi. lib. 1. alij alitcr, deq"°
vide Ripam d.l.fin.quaeft.$.num.iio.&videGratum re???
93. nuim.76.lib. i. & loan. Bolognet.confil.i6.in 3.artic.ibio
ptimè examinat, quando moräm purgarenon liceat, vide e
tiam Cagno.l.fiquis maior.C.de tfanfäét. Parifconfil. 9'°'
lum. v. Nîenoch.iraa.deaibit.jud.caf.7.num.3. Anton.Ga*
commun.concluf.lib.$.tit.de tranfa&.concluf.i.nu. 12. Bon*
coff.d.tra&..de æquit.Cano.concluf. 9.vbi alios infinito**°"
gerit in hac materia.
fVerùm dubitari poffet,qua a&ione repetanturdonat,
quando
quòd poffunt repeti noh
donatarius adimpleuit
condi&iohe ob caufam,vel dic vtcondi
conuerita? etiam PP'*
&ione ex lege fin.declarando vt per Ripam d.l. fina. quaeft3*
& fequen. Sédanimaduertenduih efl,quòd in vno cafud*;'
rei vendicatio, nempe fi donatarius Κηpræferalimcnta? $$i;
natori, quæ ex pa&to, & conucntionibuspræftar$ tcnctur,p0*
tcftdonänsrcmifuam vendicare, lprima, ibi Bald. C. deÊ vitis,
 pE DoNATIONIBVS. £aA
nat.quae fub mo. & eft fpeciale fauoreäliinentorum, Ripa d.'*
\fin.quaeft.87. num.119. Quod procedere videtur etiam in ec
clefia: nam ab ecclefia,cui cft faëia donatio cum paéto, quòd
debeat alere donantcm,poffunt res donatae vendicati propter
alimenta non præftira,prout confuluit Roma.confil.234. Fe
der.deSenis confil.189. vbi inquit, quòd re&or ecciefiaepoteit
compelli officioiudicis, vt reftituat vineam alienatam con
tra volüntatem donantis,qui in cafu alienationis voluit vi
hcam ad fe reuerti : fed Do&ores dicunt, quòd eft verum,
quando præftatioalimentorum fuit caufa finalis ipfiusdo
nationis: quoniam nifi apparere poffit, quòd donátor non
fuiffet aliter donaturus, nón reuocatur donatio, c. verum,
í conditio. appofi. Ripa di&a l. fina, quæftio, trigefimao
ua. ' • -

Et fic fupradiâis quinquecaufis ftantibus, quaerunt Do

άores, an folùm propter quinque fupradi&as caufas poifit
donatio reuocari, an etiam ob alias (imiles, feu maiores ex
preffis? dicunt quòd fic, & poterit etiam ob fimiles,feu maio
fcsexpreffis reuocari, ita tenet gl.in d.l.fi. in verbo, voluerit,
& hæc eft communis opinio,vtinquit Ripad.l.fin.q.41.poft ,
nunie.144. Menoch.dearbitr.iudic. cafu io3. lib. 2. centur, v.
& infimili videmus,quòd filius póteftà patre exhgredari non
folüm ob caufas expreffas in Aüthent. aliud quoque capitu
lum, fedobfimiles, vel maiores, & quæ fint iftaealiae caufæ,
dic quòdiudicisarbitriorelinquüntur,vt
iudic.d.caf.i3o. ; - • .
per Menoch.dearb.
fQuare poteftinferri, quòd fi donatariusdonatorijndi- sa
gentialimenta denegauerit promodofacultatum vtriufque,
& promodorei donátæ, quöd donatio poterit reuocari præ
textuingratitudinis, cùm negans alimenta necare quodam
modòvideatur,l.necare,f£deliber.agno.ira tenet gló.d.l.fin.
in verbo,volueiit,Salicet.ibiatteftatur de communii,& Iulius
Clar.$.donatio,quaeft.zi de magis communi: fed glofíin l.in
condemnatione,ff.dereg.iur. dicit hoc non reperiri iure cau
tum,& creditcötrarium, Prima tamen opinioeftmagiscom
tmunis,vtdixi. -

' . fSedproconcordia poffumusdicere, quòd fidonans ex «o

ipfâdonationefa&useftinops, tuncdonatàriustenetur eum
alere,& quatenus non alat,reuocabitur donatio,ita intelliga
turgl.ind.l.fin. fecùsfi non effet fa&us inops propter ipfàm
donátionem: italoquiturgl.in lin condemhatioiie, &fic e
fitconcordata contraria opinio,ita cócordat etiam Conftan.
F ff 3 Roge
 £2*, P ET R. , NICOL. MOzz.
Rogeri.in l.qui in donatione. £de donat.& ideò dicebatCy.
nusd.l.fin.C.de reuoc.don quòd fi fuit donata magna quaí
titas,tenetur donatarius alere donantem, &fi non álit,potcft
priuari,& reuocabiturdonatio.
6r
f Et pro complemento huiusmateriæ quærendumeft,an
per ingratitudinem rcpeti poffit bona donata alteri hypothe
cata pcrdonatarium ? dicerem quòd non,pcr l.hisfolis. C.de
reuoc.donat. vbi fi filiusantequàm fit ingratus, alienet in a
lium fundos, & rcs donatasà matre, taleälienarum matcrre
uocare non potcfì obtentu ingratitudinis fubfequentis.Con
trarium tenet Ripad.l.fin. qùæft.4a. quia refolütio iurisda
torisrefoluitur iusacceptoris. l.lex veâigali. £depign.l.ter
tia. f£quibus modis pign.vel hyp.folu. I.fi ex duobus $.fed&
Marcellus.£dein diemi addiâi. Ad text.inl.hisfolis, refpon
deas,quòd bona hypothecata, vel pignorata nödicuntur pro
priè alienata.l.alicnatum.f£de verbórum fignificat. per Pau.
de Caft.in l.in ambigua.ff.delegib. Angel.inlbenigniùs,co
dem tit. Bald.c.i.de alienat.feud. & c.i.§.autfilibcllario,qui
mod.feud.amit. -

62
f Ego autem proconcordiafic dicerem, quòd fi resfitpi
gnorata,vel hypothccata pcr donatariumprotribus partibus
vel faltem plufquàm prodimidia dicaturálienata, & fic non
poterit reuocari per donatorem : fi autera fit pignotata,y£!
hypothccata proparuo pretio,& ficinfra dimidiü, tüc poffit
rcuocari:coguta tamcn. - -

63 f Sed qùid dicendum in donatione fa&a à matre filio,

poteritneingratitudine reuocari? dic quòd fic,nifi poftmor
tem domini mulicr viuatinhoneftè, vel nubat fccundò: fed
fi filiusantequàm fit ingratus, alicdet inalium, vtdixi, tale
alienatum mater obtentüingratitudinisfubfequentisnon*
uocat,vtin l.hisfolis,ibi Baíi.c de reuoc.donát cum Auth.
fequcn.cuius textus verba funt, quòd mater filio donat ex in
grätitudine
ptias,nifi ex non reuocatur,
tribus poftquàm
caufis: Prima,fi tranfitadfccundasfu
vitæ eius infidiabitur; Sc
çunda,fi manus impiasin eam intulerit.Tertia,fifociusfub
ftantiae molitus cftia&uram. -

64 f An autem fùpradiâa conclufio, quòd donatio pcr if*

gratitudinem reuocari poffit,procedat ctiam in donatio;£gb
Ζaufam,feuremuneratòria,& obbenemerita,maximacftf*
fitatiointer Do&ores: fiquidem Guliclm.dcCqnco, & Bald.
in l.fifibi pccuniam.
Vallcconfil.i3. ff.fivolum,lîcncrévidctur,quòd
num.io. certum pcta, quos rcfcrt Ro??d?
fic $
si,
 DE DONAT IONIBVS. 323
,' ita tenere etiam vidctur Pinellus, C. de bonis mater.in 3.par.
num.6o.Scd contraria opinio cft communis,& tcnct eam gl.
in diéta l.fina.in verbo,inueniatur, & l.fi pater. §. 1. ff.de do
nat. ibi Conftant. Roger. colum. 1. vbi inquit, quòd fi in du
bio praefumitur donatum propter benemerita, fi præcefferüt,
& aliegat l.fi vcrò non rcmuncrandi.$.inde Papin.ff.manda.
Ripad.l.fin.quaeft. 43. & 44. ibi de communi, Alex.confil.4o.
I. | lib.4.Guid.Papae confil.114.&fcq. Roma.confil.z6. ratio eft,
., | quia donatio ob caufam, & renuncratoria, noh eft propriè
â donatio, nifi dicas, quòd reuocatus donatio ob caufàm pro
I, | pter ingratitudinem in eo, in quo donatio excedit caufam :
14 quia in cxccffu cft propriè donatio, Corne. confil. 43. libro
A| quarto.
- f Idem dicédum eß de donatione faâa ecclefiae, quæ pro- 63
ptcr ingratitudinem prælati, velcapituli reuocari nö poteft,
quia donatio fa&ta ecclefiae, cenfetur fa&a Deo, c.verum, de
condit.appof. qui non poteft effe ingratus, Ripa de commu
»t
i:io.32.
lib.z. re(ponf. cap.23. numc.uo. idcm kipa d.l.fina.quae
fScdquid dicendum debeneficio,poterit neauferribene. 66
ficium ccclcfiafticum ab ingrato eidcin coilatum : videretur
dicendum,quòd (ic, quia coIlatio efl donario, c. relatum, de
praebcnd. ideò fi ille, cui contulit bcneficium praelatus, com
mifit aliquam ingratitudinis caufam in perfoham conferen
tis, yideretur poffe priuari. In contrarium eft veritas, quia
:, | collatio beneficijnón poteft dici donatio, quae fit nullo iurc
cogente: fed illa collatio fit ex necefIitatc officii, ergò &c. ita
„ [ tenet Ioan.And.Cardin. lmo.Panormita &alijcommuniter
dlfin.dedonat. Ripad.l.fin.quaeft.48.num.i6o. Clarusd.$.
donatio,q.zi.in fin. .

fScdquidindotetradita mulieri, poterit nereuocari per 67

{£* 'ngrätitudinem ipfius mulieris? Ripa ihquit,quòd fic,in piae
judicium mulieris,non viri,dcclarando,vt per Ripam diâa 1.
fin. quaeft.yi. nifi fit tradita dos amore Dei. Effet & hic dicen- J
j* dum de mandato, an fcilicet propter ingratitudinem reuo
- cctur mandatum, de quo vide eundem llipam diéta l. fina.
quaeft.5o. vbi tenet, quòd fic : & an ingratitudo patris con
tia donatorcm noceat filio donatario, habes per Ripam di
fiaJ.fina, quaeft. 33. cum fequen. vbi latè. Reftat, vt άicamus
dc lcgitimätionc, fan fcilicet propter ingratitudinem fili- 63
gium reuocetur legitimatio? dicas quòd fic, ita Bald. c. 1. §.
filijnati, fidcfcud.fucr.controu.inter domin.& agnat.vafal.
.-! F ff ' 4 quem
324 PETR. NI coL. Mozz.
'quem fequitur Cremen.fing 19. Iaf.i.ex hoc iure, £deiufti&
iur.num. 34. Soarezthefau.iecept. in verbo, legitimatio, nu
me. io3. & ratio eft, quia libertasæquiparatur Iegitimationi,
$.i.in Authent.vt libe.de caete. & Aüthen.quib.miod.natu ef
fic legit. $.fi quisergò,& in $ liceat : fed libcrtasob ingratitu
dinem reuocatur: &gò & legitimatio,Gerard.de Petrafanéta
fingul. 1. Moder.GalIi in coiifuet. Parif. tit.1.55.Tyraquelld.
l.fi vnquàm,in verbo,donatione largitus, nume.234 C.dere
uoc.don.& hæc omnia intelligendâ funt in legitimatione,
£j; refcripto Principis, & fimili : nam legitimatio, quae
t ob matrimonium fubfcquurum, non reuocatur obingâ
titudinem, fecundùm Rom. fingul. zzz. & procedit fupradi
{ta in his, quae ipfum patrem, eiusque bona refpiciunt: quo
niam in cæterisadhuc iudicatur filius legitimus, etiam fi pa
tri ingratusexiftit, ex hisquae Paul.de Cäft.not.unl.ex faâo,
ff.de Vulg & pupil. ". .

69 f Sed dubitari poffet,quid fi donatarium poeniteat ingra

titudinis, & petat veniâ, an firmabit donationem fibi,vt non
poffit ab eo reuocari? & decidunt Do&ores, quòd non,vtpcr
Rip.d.l.fin.in q.67.nu.zz6.
7o f Demùm quæro,an condi&ioex di&a l.fin.C.dereuoc.
donat.poffit praefcribi? dicendum quòd fic, vt per Rip. qu*
ftio. 69 fed quanto tempore praefcribatur, Doâores dicunt
non praefcribi minùsfpacio triginta annorum,ficutaliaecon
diétiones. l.omnes. l.ficut.C.dépræfcrip.triginta vel quadra
guntaanno. -

7i fSecundacaufa principalis,obquam reuocaturdonatio,

eftfuperuenientia liberorum,de quo habetur in l.fi vnquàm.
C.defeuoc. dona. vbi donatio faâa libertis à patrono filio*'
non habente,natisliberisßatim reüocatur : & ratio cft ob a
morem affe&umq; pate, num in liberos: quia fidonanscog*
taffet fe filiosfufcépturum,verifimiliter non donaflet, ag*
men.1 cùmauus.ffde condit.& demonft.& l.cüm acutiffimi
C.de fideicommif& 1. talepaâum.§.fi.ff.de paá.vtperPyn
& Ioan.Fab.Barto.diâa I.fi vnquàm,per Ripam, fub £um*
& per Tyraquell. in præfat.d. 1. fub nume.3. & Archidiac. 17.
quaeft. vltima. $. fina. Conßant. Rogeri. in l, donatione; $.
fpeciesobferuata,num.,, ff.dedonaí & idem, fidorans h*
beret filios viuos,quosfallorumoredu&us credateférnort*
os: nam ob filios repertos reuocatur donatio,cüm militet ra
tiodecifionis.d.l.fi vnquàm Bald.ita decidit inli.col3.C3*
inofficio.donat. pcr tcx. in l.fi quisita. $. fi quiscum '£;
 -_=

DE DONAT I ONIBVS. 8*5

ret.£detefta.tutela facit decifio Ioan.Andreae ad Specu.titu.
deinftru.editione.$. nunc autem, in vlrima additio. vbi vult,
quod fi Rex inftitueritfecundo genitum,crcdcns primú, qui
peregrè profc&userat iam longô tempore cffe mortuum, po
{lea primus mortuo patre reueftatur, quòd porcvit reuocare
donationesfaétasecclefiae per fecundum, pcr l.fi mater, C. dc
inoffi tefta.l.fi pater,C.de hære.infti. Ripa d.!.q.$.
Et animaduertendum eft,f quod in dubio femper præfu 72
mitur pater non cogitaffe deliberisdonando fecundum Bar.
. approbatum per Dóá.in l.Titia.3. Imperator.ff.de le y.vt in
quit Soci.inl.z.ia prin.ff.fol.matr. etiam fi donatio fieret in
contraâu matrimonij,& ideò reuocatur natiuitate filij, pvo
ut confuluit Corne.conf.3o.lib. 4. & conf. 11.li.3. ita tenet Ri
pa l.fina in zz.quaeft.f fed quid fi donans tempore donatio 73
nishabeat filium,alijpoftea fuperueniant,an reuocetur dona
tio? Ripa d.l.fi vnquam,q.6.allegat pro & contra, & ex mcn
te Paul.deCaftroin 1.1.C.deinof.do. ita opiniones contrariae
concordabuntur,quòdautdonanshabebat filium natum ex
ofum,& tunc donatio reuocatur natiuitate alterius filij, &
haec opinio fuit Ang in d.l.fi vnquam, aut non habebat fili
um natum exofum,& tunc non reuocatur, quae diftin&io nö
lacet Ripae,ideò aliter dicebat concordando,quod aut donäs
É natum exofum, & donatio folum reuocatur
proportionibus filiorum fuperuenientium, argum, l. fi qui.
ffdeiure cod.fi verò filium fiatum exofum non habebat, do.
natio in totum reuocetur;quia fubeft aequitas.d.l.fi vnquam.
ita per Ripam d.6.quaeft. in fin. -

Et animaduertendum,t quod & fi diéta lex fi vnquam, 74

loquatur delibertis,tamen procedit non folum in donatione
fa£talibertis,fed etiam in donarione faéla cuilibet extraneo,
cum ratio decidendi militet magis in extraneis,quibus pater
minusdonaffet,fi de pofthumis cogitaflèt, quàm in proprijs
libertis,cum attendatur mens, non verba legis, & hæc eft çom
munisopinio,fecundum gl. Bart. & Docto d l.fi vnquam, i
bi Ripa in z.quaeßione.Tiraquel qui plures cumulat,in d.l.fi
vnquam,in verbo,libertis,fub num.4.& fub num.7 z. vbi in
quit,quod haec opinioeft fequenda in confulendo,& iudican
*'}££$£
Modo quæro, fan difpofitionid.1.fi vnquam, poffit per 75
patremrentinciari,putà fi pater dicat, quòd donat bona fua,
&vultquod propter fupcruenientcs liberos non poflit rcuo
- Fff 5 cári
 PETR. N I coL. M6zz,
gari donatio.Bart.in l.Titia.§.Imperator,num.7,tcnct quod
poteft pater in præiudicium filiorum renunciarcbcncficio,
d.l.fi vnquam,& dc communi atteftatur Socin.confilio 147,
nume 17.libro primo,& confilio 263. numero. 13. lib. z. qucm
refert Natta confil.i .3.numc.i.Ripa d.l.fi vnquam, quaeftio.
3.Tiraqucl.qui plurescitat,cad.l.fi vnquam, in praefatio.nu.
nmero 88. & 71.
Sed contrariam partem,quòd imò patcr non poffitrcnü
ciarcd.l.fi vnquam,in praeiudiciun filiorum,cum corum fa
uorc fit induéta,tencnfmulti Doétorcs,vt dicit Soci.inl.cum
auus,col.19.ff.de condi.& demonft. Alcia.inl.pa&a quæ con
tra.C.de paét. Parif.confil.73.numeros.. lib. 1. & dicit Gratus
in confi.yq.num.6$. lib. 1. quod fupcr hac quaeftionctanta &
gifputatio,quod indiget cónftitutione Imperatoria,cum $i
fcerni non póffit,quæ fit magiscommunisöpinio,Tiraq.d.l.
fi vnquam, in præfa.nu 89.
76, Egoautcim non difcedeiemab opinione Baitol.t fcd pro
concordia ita intelligcnda cft opinio Bart. vt proccdat,qua!
doinfpecicfuit renunciatum difpofitioaid.l.fi vnquam,tiic
enim fi donanserat maior 25 annis,potuit renunciarc, fecùs
fi erat minor,quia tunc non poteft renunciare, fi fuit appofi
tum iuramentum.Opinio autem contraria proccdcrct, quam
do in gcncrc tantum fuit renunciatum oimnibus legibus.
omni iuris auxilio , nulla fa&a mcntionc difpofiti9:
nis,l. 6 vnquam,& tunc non cenfetur renunciatum, ctiam fi
cüiuramento,cum iuramentum nö porrigatur ad incog;!
ta,nec augeat obligationem vltrà confenfum, & fic non ob
ftante talirenunciatione donatio rcuocatur fuperucnicntib.
libcris,quia talis generalitas non cxtcnditur ad cafum vcri
militer non cogitatum,& præuiium,Bald.l. i. quaeflio. vlt.
C.deinoffi.donâtio. Ripa d.l.fi vnquam, in 3.quæli.& h* di
ftinâio videtur fuifTe de mente Baf.in d.§.Impcrat9r. Scd e$t
prcfsè tenuit Ripad.3.quæft.latè pcrTiraqucl in d.l.fi vnq"°.
in præfatio. fub numcio 97. vbi diffusè pertraólat hancq"*
ßionem. -

77 Praetcreà eft fciendum,f quòd fiipfe donans, vclaliustcr

tiuspromittat,quòd donans nunquam reuocabit,n¢qu$<0°
traueniet, imö éam perpetuò ratã & gratam habcbit fubP*
natantundcn foluendi de fuo proprio, fidonans icpstatb0
na donata proptcr fuperuenieiitiam libciorum,non conT**;
titur ftipulatio,vt tenet Tiraqucl.in fine d.l.fi vnquam,&!
Papcr plurcs rationcsd.l.fi vfiquam,in 4.q. quod inqui;!;
II1
 I)E DONATIONIBVS, 827
diligenter notandum pro marito, qui promittit, quod vxor

fua hunquam contraueniet renunciationi, quam fecit de bo

nispaternis ex maternis in fauorem fratrum fuorum, nam fi
ratione cnormi{{inæ laefionis obtinuerit partcm fuam, vel
fupplementum legitimæ, maritus non tenebitur,vt fingulari
tcr voluit Corme.confil.ui.colum.4.lib.3.Socin.confi.:i;.lib,
2 ratio cft,quia promiffiof quòd donans non reuocabit, tcci 7*
pit intelle&um iuris,quod non reuocabit, nifi in cafibusà iu
reconceffis,&iufta,& legitima de caufa,fecundum Bart. in l.
quidam cum filium.ff.de verb.obl.& quælibet promißio, &
9bligatio de non contraucniendo, femper intelligitur rebus
fic exiftenribus, & ifla donatio videtur fa&a fub çonditionc
reuocandi,fi pofteà liberos fufceperit, per Titaq. d. 1. (i vnquá,
in fine,C.de rcuo.don. & tex.eß in l.quod feruus, ff. dc cond,
ob cau. & in quacunque difpofitione femper videtur excepta
caufà à principio verifimilitcr non cognita.l.qui cum tutori
ÉÉÉÉÉ; decedens.ff.de inoffic.teftam. Intellige,
nifiyerba promiftionis,& ftipulationis repugnarcnt, & ali
ter fonarent.
Scd quærunt Doâorcs,fan donatio cuiuslibet partis rc
uocetur natiuitatc filiorum:& dicendum eft, quòd fic:quini
mòdifpofitiod.l.fi vnquam, proccdit non folum in dotìtio
mccuiuslibet partis quotitatiug,fed etiam in donationc cuius.
libct rei fingularis,piout tener Bart.in d.l.Scia, $. Imperator,
fídelegit.fècundó Alber.de Rofa.Bald.in leg.fi vnquam, Ia
fo.inaüthea.ex caufa,columna quarta.C.de Ę Cor
nc.confi.zo6.colum.7.iib.3. Alexan.conf.7i.lib.4. & eft com
munis opinio,dcqua Ripa d.1.fi vnquam, quaeitio.8. & Tita
?
qucl.adlcgin vcrbo,omnia, vel partem aliquam, nume. » 4.
refert Didacus libro 2.refolu.iur.c.i9.circa finem, Clarus §.dQ
natia,quae(t.zz.
Intelligetamen partem aliquatw,ideft notabilem, & ta
lcm, quam verifimiliter donator non donaffet , fi de liberis
cogitaffet,nam lex, fi vnquam, non habct locum refpeétu rei
modicæ, Innocent. capitulo vltimo, extra dedonationibus.
lafon.l.generaliter.3.i. columna. 4. in fine.§.limita.C. de in
ftitu.& fübftitu.Tiraquel.de iud.in rebus exigu. caf. 33. & fic
$titarbitrioiudicis,confiderata qualitat: patrimonij, & qua
litate pcrfonarum,prout voluit Âlexand.&iéto confilio7i, &,
Socin.confilio 2*. libro 4. & confilio quinquagefimo tertio,
colum.5.codcm libro.Corme.confil.4.libro tertio, colum. 4.
& quòd fitarbitrarium,firmatSocin.confil.2o.col.fin. }ib. 3,
Menach.
328 PETR. NIcoL, M oz z.
Menoch.tra&.de arb.iud.lib. 1.Cent.z. ca(u 133.
Sunt tamen quidam, qui diftinguant interdonationem
faétam libcrtis,& donationem fa&tam extraneis, primo cafu
volunt,quantumcunqueminimam reuocari,fecundo verò$a
fu nolurit reuocari,niíi donatione omnium bonorum,veldi
midiæ, prout diftinguit Angelus,di&o 3. Imperator,qu£gr£
fertCoine.d.confil.%.& Soö.confil.3.fedhùiufmodidiffctę
tia communitcr reprobatur,quia eadem ratio,quae militatia
libertis,militat in éxtrancis,vt diximus ctiam, Do&o. diéta 1.
fi vnquam.
$o Animaduertendum eft tamen,f quòd decifiod.l.fivn
quam,non procedit in donatione ob caufam,& indonati9£
femuncratória, quæ non funt proprièdonationes, vtpcrfj;
pam in l.fivnquäm,quaeft.i3.& 14.declarandoytpercun- $i
fub num.3o.Tiraquef.ea.lege,& in gl.in verbo,donationc lar
gitus,num.68.& nosfuprà diximus.
£t $ dicendum,fi in donatione affertum fit perdonat9r …
Mit,
rem, fèdonaffetâ propter benemerita,quàm cófanguinitáte.
an tünc propter füperüenientiamlibctórum reuocäbitur$or
natio?Sócini.d.confiI. 29;. tenet quòd fic: quia arbitrandu*
eft,quòd donator potiùs motuseftaddonafidum ex caufas*
Š naturalis, quàm ex caufâ merito;um,
quæ eft accidentalis,argumen.l.qui habebat. ff. de tuto. 1 ru
tor.§.qui tutoribus, £3e excufatio. tuto. quaedecifio tamcn,
non placet Ripae. - -

Scd dubitári pofTet,tandifpofitio1.fivnquam, proced*

in donatione caufa mortis? & de hoc eftdecifio Pedemont*
na,indecif.imo.quòd non procedat cum d.l.fi vnquam,loq"* .
tur in propria donatione:fed donatio caufa mortisfit impro
pria,& hæc eft vera,& magis communis opinio, vtatteftatur
cacheianus d.decifione, déquo vide etiaih Ripam d. 15**
quam, quæft.io.&Tiraquel.in glo.donationelargitu: fubnu
mero 245. vfqucad numcrum v39. & nos diximusfuprà in
ordi.diuif. -

IDe hoc tamen maxima eft controuerfia inter Podo'*

fan difpofitio d.l.fi vnquam, vt reuocetur donario P*; fù
peruenientiam liberorum,habeat locum, & procedat ctiam
in filio naturali,nam Ripad.l.fi vnquam,qu£ft. zs.vidcturte
nere quòdfic:fedTiraquęlineadem
numéro fecundo,& etiam fub numerölege,in verbo,fù£*?'*
fexagefimo fecündo,
tenet contrarium,dicensin donation: faâaâ matreverame*
'fcopinioncm Ripae,nonficiafa&aàpatrc, & cum Rip;
'.. - ID E D O N A T I ON IBV S. £z9
het Couarru. qui maximæ et authoritatishis noftristempo
ribus,in epitom. de fponfal.in fecunda parte capitulo 8. §. 4.
numero decimoquarto. Tiraquello autem adhæret diferti(Ii
mus,& eruditifIimusCardina. Paleott. in fuo folemni traéta.
de nothis, & fpurijs, capitu. ι4. quid tenendum. Ego teneo
(Galua fcmpcr veritatejopinionemTiraquel.& Cardinalis Pa
leotti,& mihi videtur hæc opinio verior, & forfan commu
nis,& idco dico quod ad hoc vt reuocetur donatio per fuper
ucnientiam liberorum,filijnon dcbcnt cffe adoptiui, aut fpi
rituales, vel aliàs fiéti,vel naturales tantum, fed debent cffe fi
fijlegitimi,& naturalcs,& licet Ripa in d.l. fi vnquam, quae
ftioiie vigefima o&aua, hanc conclufioncm difputct : tamen
quæftione 1 9. tenet opinionem Tiraqucl. & tcnuit ante Ol
dra.con(il 278. Bald.c.innotuit,num. $. dc eleétio. & con(il.
19. f Et faluando & concordando Couarru. qui magnæ eft
authoritatis, & Canonift, debct intclligi, quando apparct
quod donans voluit donatìonem reuocare,ctiam per fuperue
nientiam liberorum naturalium,& fic non in dubio,& quod
hæc fuerit mensCouarruuiae, elicitur ex illis verbis,ex donan
tispraefumpta voluntate,pro quo faciunt di&a pcr Rimi. iu
nio.confil. 46. volum primo.f Quare rctcnta hac Tiraqucl
li opinione, quæ efi véìior, &çoiïïmunis, infcrtur quòd ne
qucadoptione,velarrogationc filijrcuocatur donatio : quia
d.l.fi vnquam,'debet intelligi de filijs legitimis, & naturali
bus,l.filiiim dcfi íííííííííííííqüi funt fui, vel alieni iuris,
& non de filijs fi&tis, vt funt adoptiui', & ita confuluit Alex.
confilio4o.col.prima,libro 4.& Ripa d.l.fi vnquam, in 24.
quæftione.
Quid autem erit dicendum, f fi filius naturalis legitime £3
tur per fubfequens matrimonium,an tunc reuocabitur dona
tio?dicas,quòd fic,fecundum Bald.in l.1.col.final.C. deinof.
fi.donatio,argum.c.tanta,qui filijfint legiti.idem Bald. in c.
innotuit,deele&io. Alexan.& laf.in Rubri.de libe.& pofthu.
Angel.&Salice.in l.fi totas.C.de inofficio.dona. Boëri. deci.
130. DidacusCouar.in epitom.de fponfa.fecunda par. cap. s.
§.z.num.z9.ibicitat Socin.iuni.confi. 54.volu.i. col.z.Math.
de Affij&t.cap. i.§. naturales,in §.nota.ad finem,fi de feu.fuer.
controuer.dequo etiam Andr.Tiraqucl.ind.l.fi vnquam, in
verbo,fufceperit liberos,à num.32. vfque ad num. 83. & adeft
decifio Pedémon.decifi.izi.& de comimuni atteftatur Micha
clGraffus,lib. w.commun.opinio, quæftio.3.in verbo filius,&
pater, & per Ripam d.l.fi vagum sustis assidia;crc
crc
-.- _
 83o P ET R. NICOL. Moz.z.
dereeffè veriffimum in filijs naturalibus natis poft donatio.
ncm.Ego autem credo effe verum, etiam in filijs naturalibus
natisante donationem, & legitimatis poft (faltem quoadle
86 gitimam,vtait Didacus Couar.fupracitatus)quia f lcgitima
ti per fubfequcns matrimonium,dicuntur vcrè, & propriéna
ti legitimi,quantum ad effeétum iuris, PaulusdcCaft. in l.fi.
C. déhis,qui veni.impet. Anto.in c.innotuit,dccl e. Alex. de
communi,i.ex fa&o.§.fi quis rogatus, num. 18. H. ad fenatuf M0mt
conf.Trcb. Boë.dec.24o.num.i6.Viuiuslib.i. com. opin. 123.
Soarezfent.recep.littera L.num. 114. ideò admittitur ad fcu (M;
da primogeniti, & alia, & excludit fubftitutum fubconditio kom
ne,fi inftitutus decefferit fine filijs natis exlegitimo matrimo £!,
nio, vt per Dec.conf. 133. Parif.conf. i3.numcro 4o.vol. v.Apo $u;
ftillator ad Alexan.confil.5. volum.7.vide Arit. Rofel. traâa. in
de legitima.poft Ludo.deSardis, qui f«cit pariter tractatum,
Couärtu defponfa.in cpito.z.part.c.8.§.z. in fine, vbi rcprc* itini,
hendit Alcia.qui volebât diftinguercan tctiator eflèt extrans: (ion;
us,vel coniunëtus.de quo vide Rolan.confil. vlti. lib. v.Burf. *III;
conf.iz.num.8.& conf. 18. Dccian. confil.42 num.t3.li. i.Mam 'ni
ti.traët.de coniec.tit.iz.nu.14. Meno.com f.i6.num. 18. & io5; •'%0m
lib.i.Iofe.Ludoui.conclu. 17.limi.i. -

*Cui
87 Sed pone,f quod fuerit fââa lcgitimatio pcr rcfcriptum άil.
Principis naturalium,feu fpurioruih filioruni, reuocabitiir **) m
ne donatio?Videtur quod non,quia fpecialc cft in lcgitimati
one,quae fit per confequens matrimonium, vt per eam rcu9««
tur dónatio,vt ait Alex.& Iaf.in Rubri.de hibe.& pofthu. Sa
lice.& Ange.in l.fi totas.C.de inoffi. dona. crgo ius commu
ne eft in contrarium,& non attenditur in alijs cafibus, Præt£*
reà legitimatioper refcriptum Principis, non cft vcrè legiti
matio,& legitimè, vnquam, 484.
d. l.fi Dec.confi.
-- -

Scd Ripa quaeftione trigefima ita diftim

guere videtur,quòd in fpurijs nätis, & legitimatis poft dona*
tionem locum habet opinioSocini in cónfilio z.6. volumi
ne fecundo,&aliorumtenentium donationcm intcr viuosle
gitimatione reuocari, fed in filijs fpurijs natis antedonatio
hem & legitimatis poft,procedit opinio Bald. & aliorum t*
nenrium puram donationem legitimationc non reuoçari,
. fi vn
quàm conclufionem diffusè perträ&at Tiraqucl.ind.l
quam,in verbo fufceperit libéros,à nume. 52. vfque ad num*:
§4.vbi relatis hinc indc opinionibus, cum diftinâioncRiP*
pertranfirc videtur.
Scd
 1)£ DON A*r I Ö NI £v §. 33t
Sεάanimaduertenduni,quia ita diftin&io Ripæ fidn vi
etur vcra,cum commuhis po&torum conclufio fit, quòd 33
donatio non reuocatur ex legitiriiarione per refcriptum fub
fequuta,vt expreßè fènfit Baíto in l. Gallüs. §. & quid fi tan
tum, numero decimoquarto,verfi. pro declaratione. ff. de li
bc, & pofthu. vbi dicit fibi videri,p6fito quod legitiinatio re
trotrahitur,tamen ius quæfitum alteri non tolli, & maximè
non citato,fequitur Alexand. poft Bald.Salice,& Ang.colum:
* fina. verficu.circa tertium, dicens Do&ores commúniter ita
concludere,&Soci.eod.titu.in Rubri.ibi in fine,dicens ita ef
fé communem conclufionem,& ab ea in iudicando,& confu
lendo non effe recedendum,& ibi Iaf.numero quarto,& in d.
$.qutd fi tantum,num. 127. quos refert & fequitur Marti. Lau
den.in tta&a.de legitima.colum. 2o & idem lafin I. fi is qui
proemptore, numéro 264. f£de vfucap.& Seifel. in d. §. quid
fitantum,colum.penulti. vcrficu.3.quæro, Alexand. & Ioan.
Crottsin repeti.d.$.colum.37.num.$6. in fine, & in iftisrer
,
.

minis de fpürio fiato ex vxorato, & legitimato, cöfuluit Cur

ti.confil.74.cölumna vigefimaquarta,in principid.Socin.iu.
nio.confilio 3z.numero quinto,& fext6, volumi. i. idem fir
mat Caftr.ind.l.fii\.in fine.C.fi quid in frau. patro.Rube. cô
£lioui.Ruyn.cor.fi.96.nurne.4.& conf. io6.num.7. & confi
fio79.numé...volum.3.Curti, iurii in l. 1. numero nono,C.dc
paá. Dec.ifi 1. pofthumo,numero 18.C.de bono.poffeffio.con
tratab;dicit décifionem Socin.d.conf. 126. effe contra commu
nem opinignem,idem dicit Parif. confilig7*. numero vigefi
moquárto.libro primo.Cacher.dcci(i. Pedémont.decifiéîzt.
per plures rätiones, quam opinioriem veriffimam effe credo
in filio fpurio, vt fcilicet fins acquificum tertio non poffit ,89
perlegitimationem per refcriptum prirfcipis tolli reguláriter
gbfquecitatione, & partículari expíeffione, prout önfuluit
Rimi.iuni.cohfilio qüadragefiriofexto,per fotum, lib. 1. fed
in daturali filio legitimato íenendum, quod fi fit natus poft
faâam donationcm,& !egitimatus,vt reuocetur donatio, de
qno fuprà.
Qüid autem dicendum fit de legitimato per oblationem
curiæ, vide Riparii,d.l.fi vnquam, quaeft.3i. nume. 83.vbi tenet
quòd legitimätione fpurijper oblationem curiæ non reuoce
tur domatio.
Dubium eft tamen,fam mortuis filijs fuperftite patre do
natore conualidetur iam reuocata donatio, ex quo filijfunt
mortui? Rimi.iuni.confilio 4^.fub num. 59. videtur fimpli
çrtc*
832 P ET R. NICOI.. Moz z.
citer tenere,quòd non:fed dehoc nos diximusfuprà, & Ripâ
d.l.fivnquam,allegat pro & contra : tamen haec quaeftiodc
pendet ex conieáuiis,an voluerit reuocare nccne.ldeò diftifi
guendum, an donator ante natiuitatem filiorum tradidcrit
res domatas donatario,aut non tradidit. Primò cafu, fi dona
tor nunquam donata repetit,vel non dcclarauit aliter animú
fuü:tufic rcconualidatur donatio,& opinio Raphaelis proce
dit in l.Titia. $. Imperator,ff.de lega.fecundo,fiquidcm cum
pater poterit donata , epetere, velanimum fuum declarare,&
non fecerit, praefumendum eft voluiffe donationem confif
mare,& in ea perfiftere,argum.l. cum tacitum, ff.deprobati,
& l.naturaliter, ff.de teßamen.
Secundo cafu,quando non tradidit, procedit opinio Bar.
toli in di&o §. Imperator,poft Martin.de Fano, quod non re
conualidetur : quia re inéndobona donata penesic vfqucad
diem obitus fui, tacitè apparet,quòd noluerit comprobare,
renouare reuocatam donationem, ita debet intclligi Corn*.
confil. 176.colum fina volum. 2 Barto.confil. 235 Lápusfctit
teftanentum,de quo larè per Tiraquel.in d. I. fi vnquam, in
verbo,fufceperit liberos,à humero 37. vfque ad num. 7o.vbi
videas. -

caufà principalisad
Tertia m,l.fi reuocandam
,dequo t
donationem vl
trà remediu vnquam fuprà,ef etiam aliud
reme
dium à iure repertum, nempè querela inofficiofk donationis,
de qua in titu.deinofficio donatio. & in l.Scia,$. Imperator,
ibi fcribcntes,ff.delegatis fecundo,& pro materiæ dcclaratio
ne Do&oresita diftinguunt,quod aut quis donat extrancoo
mnia bona fua, vel paitem eorum,quam partem fi de filijse*
cogitaffet,verifimiliter non donafIèt, & in hoc cafu donario
ipí per ibus
uenient remedi um leg fi i,
filijs donátor vnquam , innostotum
de quo reuocat
diximu ur fup£*
s fupra, & de
hoc vide confilium Bernardi Bombi confilioquinquagefimo
quinto,in fine. Aut verò pater habebat vnicum filium, &do
nauit illi omnia bona fùa, vel eorum partem, quam verifimi
liter non fidonaffe
hoc cafu
r, fi alios
alij filijfu filios
perueni fufcept
ant,don atiourüreuocat
fe cögitaf fet,&ad
ur vfque ir.
legitimam tantum,ita proccdat rex.in lege fi totas,C.deinp!;
fic.donatio, de quo etiam vide diâum confilium Bombini
quinquagefimum quintum, & Do&ores in l. prima, & to*°
titu.C.déinofficio donatio. & Francifcus Areti.onfil. qua
dragefimofeprimo. Aut verò quis non agit ad reuocatiomem
donationisfub prætextu, quoddonans verifimilitcr fide;
 .^ I)E DONATIONIBVS. sii
fis filijs cogitaffet, donationë non feciffet, fed tanquam g
donatioipfa fit inofficiofa,& tüc diciturdonatioinofficiofà,
quando donans non retinet patrimonium tantum,quantum
£!
capit legitima filiorum, & in hoc cafu adhuccftdiftinguen
dum,quia {i talisdonatio cftfa&a vni ex filijs,& tuncfiuedo
natio fit inofficiofà rerantum,fiuefit inofficiofare, & confi
lio,nunquam rcuocatur, nifi vfquead legitimam aliorum fi
liorum, I.fi liqueat.C.de inofficio.dona.ita per Bart. in 1. Ti
tia,§.Impcrator.ff.de lega, 1. Picus in l.poft contraétum, poft
nu3 ibi dc communi.ff.dedo. Bertran.confi.179. poft nume
rum 8. libro a.in 2.parte.Aut verò eft fa&ta extraneo, & tunc,
fieftinofficiofà retantum,reuocatur folummodò vfquead le
gitimam,tex.eft in l.prima & z. & 3.C.deinoffici.donatio.Si
veròeft inófficiofa re & confilio, reuocatur in totum. ita te
net Barto.poft Vgoli.in d.§. Imperator,poft num. i. fequitur
Dynus, Bald. Imo.& magiscommuniter Doétores, Bart.Sali
„*: cc.Ange.Caftren.l.1.C.deinoffi. donatio. & dc communi per
Arcti.confi. 47. poft num.3. Socin. inter confilium Curt. feni.
confilio primo,numcro 3o9. Parif.confi.72. num.z$.& 37. nu.
26.lib.i.Natta,confi. 147. nume. 3. Picusd.l.poft contraâum,
nu.6. Iaf. in Auth.vnde fi parens,circa fin.Ö. deinoffi. tefta.
Roma.confil.17.Ioan.de Amicis,confi.3i.in 1. conclufione,i
bidemagis communi. -

picitur donatio inofficiofa re,& confilio, quando pater '9*

ex propofito illam facitad praeiudicium filiorum, & ficvltra
laefionem,quæ reipfa interuenit,concurrit etiam animus, &
5» confilium paternum in damnum filiorum, & reuocatur non
folum fi oihnia bona donauit, fed etiam fi partem eorum, &
, etiam iridonationevnius magnæ rei,etiam fi mille fibi refer
uaffetdonator, vt confuluit Iöannes de Amicis d. confilio.31.
. concluf3.num. 13.& fupradiéta dc indfficiofis donationibus
reuocandis,locum habent non folum in donatione fimplici
ter fa&a,fed etiam in donatione iuramento confirmáta, quae
non obftante iuramentoreuocari potcft, ita dicit Barto. in d.
. $.Impcrator,numero quinto,& cft communis opinio ab om
nibusrecepta,vt ait Curti.feni.d. confil. primo , numero 1$.
Σ rcfcrt Didacus lib. 1. refol.iur.cap.i9.fi quidem curn di
pofitio tituli de inofficio.dona. fit introduéìa fauore filio
rum,non debet iuramentum patris aliquid opcrari in eorum
praeiudicium. -

Scddubitant Do&ores,fquid fi pater ipfi filio aliquid re 93

liquit,anpotcritdonationcm inofficiofani extranco fa&am
G gg in
 PETR. N I C OI,. M OZ Z, - - •

in totú reuocare? Et refpondent quòd non,fed hoc cafu fo'uifi

modò reuocatur vfquead legitimam,ita Bar.d.§.Impcrator,
poft num.i.Bcrtran.de conimuni,confil.38.numcro 3.li. pii
mo,in fccunda parte. -, , " .
Quae conclufio locum habet in histantum, quae patctti
tulo dónationis in alium tranftulit, fed fi pater áliquidalic
nauit titulo oncrofo,eo cafu non eft locus reuocationi,quan
uis Bart.l.non vfqueadeò,poft num.i.ff.fi quisà parcn.fucr;
manu.tcncat contrarium, quòd imò reuocáre poteft vfquc ad
legitimam. Sed magis conimuniseft opinio,quòd nullo mo
dó poteft reuocare, neque vfquead legitimam, vt inquit Ru
beus,d.§. Impcrator, numcro 3o. Picus d. l. poft contraétum,
num. 14. & 1$. - *

94 Concordari tamen poteft,f & intelligi Bar.quandoappa

ret, quòd illetertiusfuiffèt particeps fratiáis:turic locusctre*
uocationi, faltem vfque ad legitimam, vt declarat Cla!
poft Doâorcs, in dicta quaeflioncpcnultima, fccùsfinonlit
particcps.

TRACTA.
 - - - - $3$*
TRACT AT VS D E NVP2
TI IS, SPONSA L I B V S, ET M A.
TRIMONI O. P ET R I N I C O L AI
M oz z 1 I . M A C E R A T E NS 1 S.
Iv R. v. D.

quipof. Quæ fit. Subftan- Natura: Accidcn Quae a. Quomo

fint con- rcSin cö- tia!ia,for. lia fpófa talia fpó- ttio de- dò folua
trahere tra&u malia,feu liorum. faliorü. tur pro tur fpòs.
fponfa- fponfali- effentia- fponfa
lia. orum. ha. libus.

qui poft Quae fit Subftan Natu Acci Quae a. Quomo

fint contra- res in tialia ralia dcnta- &tio dc dofolua
here matri- contra- matri- matri- lia ma- tur pro tur ma
monium, &u ma- monij. monij trimo- natii. trimo
trimonij nij. monio. nium.
1icita illicita Verum ma- Praefumpti, Purè & abfo Sub condi
fponfa- fpon- trimon. matrimæ lutè contra tione con
lia. falia. nium. &tum matr. traétum.

sponfa!ia Adie£ta Sub câ Iegiri. Ratüf d Legiti

purè con- die con- ditione. mum & nô legi rnùm &
tra&a. tra£tus. non ra- timum ratum.
tü mat. matri.

simpli. Fidei Iura- Dona- Annu. Non có Confum

cifpon- datio- men- tionc li fubar- fumma- matü pcr
fione. nc. to fir- arrarü. ratio- tum per copuià.
rnata. ne. verba dc
5fenti.
Nuda fpon- Firmata & Carnale ma- Spiritua
falia. roborata. trimon. Ie.

velperverba de futu- Vcl per verba de praefen

rovt fponfalia. ti vt matrimonium.

1N V P T I AE.
 p ETR. NICOL. MOZZ.
& V M M A R I A.

Nuptiam confènfùs,non concubitusfacit.

nuptiadicuntur ànubendo id eft velando.
; quomodo intelligatur illud, quodmulier imaginem Dei
momhabeat,/ed yir. -
-

contraäus nuptiarum dupliciter confideraripoteft.

; Confùmmari quando dicantur nuptia.
spohfaliafùntfuturarumnuptiarumpromißio, & dicum
turffon/alia à/pondendo.
? spì/aliadicitur non tantumfuturiconiugali conßit
fùpramißio:verum etiamdicitur ipfâ mutuiconigali,
confenfù datio.
Verbiimffonfalia, fignificat etiam munera queàffo^
fpon/2dabantur.
sponfaliafùntinftitutade iuregentium.
■0 spoiifaliorumaiianuda&fimplex: Aliafirmata&r*
borata eftfpecies.
II spom/àliaiomtrahunturautre,aut verbi,autlitteri,aut
confen/î,fecundum Lancellottum.
12 spáufâliâautcontrahunturpure,autadieäadit,aut/*
conditiome.
ι3 contraäuffomfalioridicitur omninòpurus,
niconditione,ex quononfuit expreffa &fin**"*
certaconditiº, li

cet fint multa conditiones. -

J4 cohditiones appofita in contraäu ffomfaliorum p'*

effelicitæ & illicita. - -

JJ §jomfaiia&matrimoniafùnt illicita deperßinter*"

& momratione comditionü appofitæ. -

clandefinamatrimonia & ffonfaliatolerantgf** li.

jììáígitim probatioiíiuditideiluofi,**
aliud impedimentum. -

- NTER contraâus,qui confenfu contrahun";

nuptiae quoque locum habent:cum dicat Iure*°''
, fult.l.nuptias,ff.dc regulis iuris, quod ar£
 pp N yp*r 1 1 $.
£?
nbn concubitusfacit,concor. c. i.& c.cum locum,ext. defp6
fa.& l.fufficit,& l.fponfalia.ff.defponf.& c. fi.defpon.düo.
£.fufficit.c.cum initiatur cum fequenti.27. q. v. c. vnico, de
voto in 6.cum alijsfimi.ldcò non incongruè denuptijshicdi
gendum venit, -

Dicuntur autem nuptiæ à nubendo, fideftvelando: vel $

quia iure velantur,cum in ccclcfijsà facerdotibusobuelantur,
vel quia puellæ pudorisgratiafe obnubcrc debét : quare cum
veniret Rebecca,vidit ■{ácdeambulantem, & cum intergaf
fet quis effet,cognito quodipfe cflct, cui duceretur vxor, de
fcendit,& caputfuum cœpit obumbrare, doccns vcrccundi
am in nuptijs præire,vtinquit Ambrof.in libro de Patriar.re
latusà Gratiaiio in cap.nec illud.3o.q $.& cap. haec imago.33.
quaeftio.$.vbi habetur quod muliercsvelataeincederedebcnt,
cum imaginem Dei non habeant, tamen non pcr hoc infer
tur,quod mulicrnonfitfaâaad imaginem & fimilitudincm
Dei,refpe&urationis,& intelle&us,cum dicatur in Gencf.ca.
*.faciamus adiutorium fimilefui,& Ecclefiaft,cap.i7.verfic.
creauit exipfoadiutor umfimile fibi confilium,& linguam,
&oculos,& agres,& cot dedit illisexcogitandi, & difçiplina
intclleâusrepleuit illos, &c, f ldcbegg intclligo fupradiâa,
yt mulier imagincm Dei non habeat;fed vir, quia vir habet
dominium & jmperium in muli rre, & in caeterisanimanti
bus,& in hoc eft fimilitudo,fed mu lier eft fubdita viro, & fic
non eft ad fimilitudinem Dei, & de h* caufà mulieres vela
tae,& cum fummiffioncinctdere debcnt.Vel dic quod adima
ginem Dei homofa&uscft, quia per hominem Κ
tur,& homo§ mulierem, cum ex homine mulier fit faâa,
& creata,& ideò cft fubdita viro,& in hoc eft fimilitudo, vt
inquit ApoftolusadCorinth.cap. 11. Sed hodie mulieres nö
incedunt ampliùs vclatæ, quinimò confuetudo eft vt fe dete
gant,&fkgomant,&qftcndant ngn folum caput, fcd etiam
mamillas. -

, Contra&usnuptiarum $. ronfiderari poteft,pri

mêcum incipit initiari, nempè cum per verba futuri tempo
ris nuptiæ promittuntur, ficüt fit in fponfalibus. Secuâdò
quando perverba præfentis temporis nuptiæ promittuntur.
func nuptiae dicuntur contrahi & exiftere iudicantur, ctiam
abfqueconcubitufi fiant confenfu lcgitimo,d. l. nuptias. ff.
deregiur,& nosinfrà, - -

Confummari autem dicuntur nuptiae,f feu matrimoni

hm,cum coniun&ioncmanimorum fequitur coniunétio cor
G gg 3 porum
38a8 P ET M. NicoL. Mozz.
porfim.Nos igitur in pcrtra&atione huius traâatus, feu ma
tcriae hunc orJinem feruabimus. Primò enim defponfalibus,
& fi« dc nnptijs per verba de futuro, vciba facicmus,non rece
dendo tamen pro r.matcria ab ordine noftro folito. Poftcàdc
fponfalibus per verba de præfenti,& fic de matrimonio vcrba
facicmus: iponfalia enimi de præfenti,funt idem,quod matri
monium non confummatum, vt dcclarat Goffic. in fumma,
tit. dc fpon. num.6.
Et quoad primum fponfalia habent fe ad matrimonium
vt quoddam praeambulum, & funt futurarum nuptiarum
£'j$; fponfalia ex eo quod antiqui folcbant
pondere,& flipulari vxores,& futurasfibi $; flipula
tioncs fpondebant, nam ita fuit mos veteribus.l.1.2.ff.defpö.
1. fponfio.ff.de verb.figni.ibi Alcia.c. noftrates.3o. q. 3. Abbas
& alijin rub.defpon. Hoft. & Góffred.titu defponfà. Didac,
Coua.in epit.defpon.cap.i.Et hinc dicitur fponfusquafipr0
miffus,& íponfa quafi promiffà, & haec quiáem fponfaliafic t.
quenter nuptiaruin fœdera præcedebant, quæ varijs modisa iuT,
pud gentes firmabantur. inquit enim Lactantius Firmianus
lib.z.diui.Inftitut.cap.io.aqua & igninuptiarui n foraex có iw
trahi folere,«ö quod humorc & calóreanimant ium fœtuscor
porcntur,de quâ folennitate habetur in l. penult. ff. dc dona.
inter virum & vxorem, ibi Bud. & Plutar. in problcma. R0
man.c.i.& de varijs ritibusantiquorum habetur apud QUjn
tum Curtium lib.$. $ Alex.ab Alex.dier.genia.lib. 1. cap. i$.
Ludoui.Celi. Lc{t.antiqua.lib. 15 cap. 13. & 17,
Nosautem qui catholicam fidem fequimur, feruare debe
`mus morem & ritum,quem tradit & docet tex.in ca.aliter,&
c, noftrates.&c.fœminæ,3o, quaeft.§.&formam ConcilijTri
`denti.z4.feffio.de reforma.matri.de qua infrà. -

Et eft aduertendum,f quod quandoque fponfalia dicun

'tur non tantum futuri coniugalis confenfus promiflio, quae
fponlia de futuio propriè dicüntur, maxime apud Iur$9£
fültos, verum etiam dicitur ipfa mutui coniugálisconfcnfus -

datio,quem fponfalia depraefenti dicimus. Videfpgnf*!"*

am dicimus,quae verè matrimonioeftadic&ta, qu6d infa**
fcriptura, & in iureCanonico fæpè reperitur c. tertio loco de
praefumpti. c. z. & c. final. defpón. düo. c. coniuges, & %''
defponfatam.27 quaeft. 2. nonvtexcredit
ditio corporum promittatur, Abbas,quodfutura
eo tantum cap. penult.trã
de
fpon.& Fcli.in Rubr.de fponfa. colum. v. fed & quod matri
monium pcr fponfioncm,idcft pcr ftipulationcm, vt ne;
- c.
 DE Nv pTII s. 339
eft,contrahatur per interrogationem & refponfionem,ca.pe.
dc fpon.quod apud veteres etiam fieri folcbat, nam vxor in
terrogabâturâ viro,an vellet fibi effe paterfam. authore Boë
tio libro 2.Topicorum,quem Alcia.retulit in l.pronunciatü. .
$.matrcm,ff.de verbo.figni.Tiraqu, delegi, connubi. libro 3.
colum.3.& hinc Do&ores folum diftinguunt vxoremâ fpon
fa,quæ coriugalem confenfum præftitit, quòd vxor poft nup
tialem bencdi&ionem & folennitatem feu carnis copulam di
¢atur:ante verò fponfaappellatur.c.cx publico,de conucr. cö
iug,de quo dicemusinfrà fuo loco.
Prætereà aduertendum eftillud verbum fponfalia,figni- 0
ficare ctiam munera,quaeà fponfo fponfaedabantur.l.1.C. fi
nup.cxrefcri.pet.& rub.inl.i.C.de reét. prou.fpon.dcde.lib.3.
C.Theodo.& in veteriTeftamento Regum cap. 18. (cribitur,
non habet Rex fponfalia ncceffe,nifi tantum centum praepu
tia Philiftinorum.
Quoautem iurefponfalia fint inftituta, declarat Bal.No 9
uel.traët.de dote,in 3. prin. quaeft. vbi inquit quod fponfalio
rum contraétusdcfuturo cftdc iure gentium,cum pcrficiatur
{olocon(enfu,l,4,ff.de fponfa.

DiuifioSponfaliorum.
PoNSALIORVM funt quafi fpecies, quarum alia to.
nuda,& fimplex, Alia firmata fcu roborata dici & appel
*-^ lari poteft.Nuda feu fimplex eftilla,quæ fimplici fponfi
pnefit, yt accipiam tein meam vxorem, vel accipiam tein
mcum virum,& fic cum nulla interuenientcarrha fponfus &<
fponfainuicem fe obligant ad contrahendum,cap.fi inter,ex
tfa defpon. Firmata feu roborata pluribus modisdici poteft,
& primò fi fidei datione contrahantur fponfalia, cap. z. &
c.isqui fidcm,extra de fpon. Secundò iuramento interpofi
t9,cap.dc illis,cap.ex litterisSiluani,capit.veniens, defpon
{ì.cap.fi quis defponfauerit.17. quaeft.z.cap.de illis, de cond.
appo.& fidei datio,& iuramentum æquiparantur, vt ca. per
ucnit de fideiuf.& c.iuramenti.zz.quaeft.3.glo. cap. prætereà,
defponf. in verbo,interpofitione fidei,& ifi cap. aufes, quod
m:t.cau.Felyn.d.cap.z.num.13 de (pon. ibi optimè declarat
limitando miore fuo. Tertiò firmantur fponfalia datis ar
ihisfponfalitijs: (cilicet pecunia,vel alijs rcbus, vt 1. arrhis,
C. dc fpon. & fic quando aliquid nomine arrhae aut pigno
visloco vtrinque,& altcratantum parte aliquid datúm eft.
G gg 4 Quar
546 •A P ETR. NicoL. Mozz.
- * - -

* 'Quartòannuli fubarratione,vtin c.tuæ,ext. de defpónf. im*

puberum. -

Sed dicebat Paul.Lancellot.in fuis Inftit.Canoni. titu. de dit:

ut
fponfa.quod fponfalia contrahunturquatuor modis: ncmpè
aut Rc,aut verbis,aut litteris, aut confenfu. Recontrahuntur mmi

fponfalia per nudam fubarrationem, velannuliimmiffion£, fit:

vt in cafu fupradiéto.Verbisautem contrahuntur, fi intcr vi. titit
rum & mulierem promiflio fupcr futuro matrimonio intct (0mâ
cefferit,veluti altero alteri mutua voce dicentc, ego te accipi & fç
amin mcum virum & maritum,egotein meam Vxorem:lit
teris vt per epiftolam,vtcumabfentesinterfede futuris nup titt
tijsperèpiftolam pacifcuntur, quod ipfum ficri poterit pcr jut
nuncium vel procuratorem fpecialiter ad hoc conftitutum;
ui nec poterit alium fubftituerc,nifi fpecialiter fit commif f; ;.
um,vtIatè diximustrac.manda.in ordi.diuif.Confenfucon j:;i;
trahuntur fponfalia,vt cum pubes, vel duo impubcres nöpro .
Einu
ximi pubertati,& in quibusâ€tatéprudentia non fupplct,ma Tnf
trimonium cötraxerint per veiba depraefenti:licet enim vcr ti;m
ba in praefensmatrimonium fonent, tamen iurisinterprcta
tionerefoluuntur in fponfalia dc futuro,quocafu diétafpon kito
falia,licet contrahentes matrimonium celebrare intcnderét, ■*g
coniugiüquod ab initio ætate impediente vt matrimgnium t*i
non ténuit peraduentum pubertatisminimèconualcfcit, ni Muli;
fi pcr carnis copulam fubfecutam,vel alium modum contr*
héntescum perfeuerantia eiufdem voluntatis ad pubcrtaji*
temporapcrueniffe euidenter conftiterit. Etidcòiìhoccafu itjo
dicuntur íponfalia contraâa confenfu : quia fi confidcremu* {i i;
&fpeâemiusverba,non fponfalia, fcd matrimoniumipfum û, i;
contra&um vidcri poterit; iura tamen volunt egs, É *ante
non poffcntconiugium defa&o contraxerunt,voluiffç£tiam Ętu;
in cafu,quo poffent,contrahere,ideoq;faltem vt fponfalia"* **iii
lere conüenfionem,& fic in hoc cafuáttenditur cffe£tusPot! *nis;
usquam modus.mihi autem videturfupradi&a diftinétiog* $i;
misgeneralis,cum poffitdeferuire etiam omnibus contra&i
bus,vtdixit Imper.Inftit.§.fina. de obliga. & noscolum.Re $im
infcripta,diximuslatè.Igituralio modo. $&q
Rurfusfponfalia diüidendo, dicasquod aut contrahun <,i.
tur purè,aut adie&adie,aut fubconditione. Purècótrahuntur Ę;
fpöfalia, quando vir & mulier fe inuicem futurosgoniug* ûi,
pollicentur,& hoc cafu nullus confanguineorum aliquo pa Vel
àoalterum ex contrahentibus matrimîonio fibicopulareP° at^ni,
tcrit:imò qui contraxcrunt vt fcinuiccmrccipiant,& gt;
cOnlll*
'*;iti;
 DE N V p T I IS. 84t
*. goniugali affe&ionepertraåent, ccclcfiaftica cenfura mone.
ri& compelli poffunt, nifi rationabiliscaufa obftct,vt infrà
diccmus.
f £t fciendum eft,quòd contra&usfponfaliorü dicitur o 13
ii.
mninò purus,& fine omni conditione, ex quo nöfuit expref
fa certacenditio,licèt fint multæ tacitæ & fubintelleétae con
ditiones,de quibusin c.quemadmodum, dedciureiu. facit l.
: conditionesextrin(ccùs.ff.decondit, & demonft.Abb.& Fcli.
& fcriben.poft gl.inc.2.defponfal. limita tamen, nifi expri
meretur illatacita conditio,quia tunc facit a&um conditio
. nalem,fecundùm Domjn.inc. i.in fin.defponf.in 6. FeJi.qui
plurescitat in d.c.z.defponfal.
Adijciturdies ÉÉ cùm quisintracertum tempo
risfpacium aliquam fedu&urum in vxorem,cóuenit, in qua
.
*
fpcciefi pereum non fteterit, quominùsinfra præfixum fer
minum cum eadem matrimonium contraheret, licitè potcft
tranfire ad nuptiasalterius. c.ficut, dcfponfal. Abbas in c.de
i*. *illis,num.$.defpon.facitl.illa ftipulatio,f£de verbo.obligat.
Sub conditione celebrantur fponfalia, cùm quisfi quid fiet,
vel contigerit fe contra&urum pollicetur, veluti fidi&tü fue
rit, ego t€ in vxorem accipiam, ficcntum mihi dederis, vt in
c.de illis,extrà,de condit. appofi.vbiTitius iurauitaccipere
mulierem in vxorem, ficefifum fibidonauerit, centum non
datis, recipere non tenetur, nifi pofteà purèconfenferit,
vel eam cognoucrit,quia tuncà conditionefeceffum videtur.
Vcl poteftponi exemplum,vt in c.fupereo,eodem tit.decon
dit, apppofi. vbi contrahcns matrimonium fub conditione
non reprobata,non compellitur matrimonium confumma
reanteconditionis euentum. Vel exemplifica in c.feq. incip.
per tuas,vbifponfalia fuerunt contra&a fub conditione,fi pa
ter viri fponfalibus confenfiffet : fed tamen vir ante condi
tioniscuentumdcfponfatam cognouit,& ficà conditionere
ceffit. -

f Rurfusiftae conditiones appofitæ in contraétu fponfa 14.

liorum, poffuntcffelicitae,'& illicitæ, & fic approbatæ à le
ge,& canonibus, & reprobatae: licitae erunt illae,fi decem de
deris,velfi pater tuusconfenferit, & fimilia, de quibusfuprà,
&infràdicemus. Illicitæ erunt illae, fi furtum feceris, vcl ho
: micidium.
Velexemplifica,vtinc.1.& in c.vlt.decondit.appofi.vbi
incontra&u fponfaliorum, vel matrimonij appofitœ fuerüt
: conditioncs, fi gencratio prolis euiretur, verbi gratia, fi
G gg 3 quis
*4* PETR. NI cof. Mozz.
guts promittat mulieri, fe du&urum illam in vxorem, ffæ.
warm conseptum veneno extinguat,vel doncc inueniaturalia
vxor melior honore, vel diuitijs, & fimilcs conditionesrc Q
probantur,quia funt turpes,& contra fubftantiam fponfalio
ium, & matrimonij, & vitiant fponfalia, & matrimonium
contraétum, c.folet, 32 quaeft. z. gloff. & Do&.d.c:fin.de con
djt.appofi. de quibus nos latè dicemusinfrà dc matrim. inor
Äî, -

Si autem conditionesappofitæ in fponfalibus,& matri

monio fint turpes, & impoffibiles, fed non contra fubftanti
am matrimonij, vt in conditione fupradiâa, fi furtum fé
ceris , vel hominem interfeceris, quae dicitur conditio
turpis, & impoßibilis dicitur iHa, fi coelum digito attige
ris, & fimiles, tales conditiones turpes, vehimpoífibiles non
impediunt matrimonium, fed prc nonadic&ishabcntur, &
ita debet inteHigi c. 1. extrà, de condit. appofi. de quodice;
musinfrà, de mûrimonio. Eft tamen adüertenduni,fquòd,
interdum fponfìlia, & matrimonia funt illicita dc Pcr fe,
vel ob aliam caufàm, & non ratione conditionisappofitae,vt
funt illa fponfalia, & matrimonia ckandeftina à iure repro
bata, quæ clandeftina fponfa}ia dicuntur illa, quando £xtra
prefeníiam hominum,aut nullisadhibitisteftibüsfa&afuft,
ita vt corum probatio dificilis fit, c. z.extrà,de clandcft.d£;
fpon. npm ea potiffima caufa eft,quòd talia fponfalia prohi
beantur, quia fi contrahentium vóluntas fortè ex aliqua oc
cafione, ve} offenfione mutetur, iudici non poterit fictifid;
ad flatuendum ius intereos, qüi contra&a fic fponfalia efle
contendunt : vnde pofteà quoque accidit,vt contra confcicn
tiam venire non poffit, nec quietis animis alias nuptiasco'*
trahere poffunt. Optima igitur ratione clandeftina matti
monia, & fponfalia ÉÉ ne detur occafio facien
di contra confcientiam, & iudicis cognitio proptcr obfcu άt;
ritatem contra&us impediatur: nihiIominùs fcicndum eft, iMi,
f quòd clandeflina matrimonia, & fponfalia tolerantur; fi S) ;
ex liquida & legitima probatione iudici de illis conftet, ¥i,
& non aliud fegitimum impedimentum in contrahcn *;m
tibus efie vidcatür, ca. 1. extrà, de clandeft. defponfa, deq"? sim,
dc matrimonio dicemusplenè, & de hoceftsacr?;
nos infràConciliumTri $t,
fan&um dentinum, in 14. fcfjo. rcform?. ibi γ;
vidcas. - - -

stis
t- *

- Qui pof. ô,

—
 •

DE N v P T I IS. 843

Quj poffint contrahere fponfalia, feu inter

quas pcrfonas caderc pofIint fpon.
falia, vel non.
S V M M A R I A.

» Sponßliapoffùnt contrahi inter illas perfónas, inter qua*

confiffere pote$t matrimonium.
2 Admatrimonium contrahendum vir debet effe etati r..
ammorum, & ad contrahendumffon/ìlta fifficitatasfep
tem annorum. -

3 Aneta, fèptem annorum poßit fùppleri contrahentium

malitia.

4 Concordatio & conciliatio opinionum contrariarum.

1 Quilibet habili,poft fèptimum annum completum pote$t
fponfalia contrahere,&pote$t perfe,& per nuncium,&
&per procuratorem,perpatrem,& matrem.
6 Sipaterfciente filio contrahitffomfaliaprofilia tacente,
tenemt ffomfìlia.
7 Speciale eft in patre, vt momine filiæ, ipfâ prafente,
fponfalia per patrem contrahantur : fècùs in tutore e$t
dicendum. -

APIO modò primam columnâ vltimi ordinis : pro

cuius declaratione fciendú eft, quòd fponfalia poifir
^ contrahi & celebrari inter omnes illas perfonas, inr&v m
quas confiftere poteft matrimonium. l.oratio ff'de fponf.de
quibus plenè dicemus in prima colum vkt. crdin tract. natri
moa. infrà, non tamen econrrà quilibet valens contrahere
fponfalia, poteft contrahere inar, imonium : f fi quidem ad 2
natrimonium contrahendum vir dcbet eífe ætatis quatuor.
decim annorum, & ad contrahendum fponfÃ}ia fiuibicit, vt
tam vir, quàm fœmina fint ætatisfeptem annorum, cùm in
fponfalibus contrahendis fit fatis ipfos fponfos intelligere
quidagant,vt l.in fponfalibus,c. literas.c.acceffit c.ad fif'ol.
tienduin,de defpon.impub. aetas enim fërem annorum ideò
fufficicns vidcturadfponfafia,quia voluntas, quæ in naturali
confcn
 perR. NtcoL. Mozz,
“sonßnf. quiefcit,cadit in impuberem,quigtatem feptem AM:
borum compleuit.l,infanti.C.deiure delib.traditZaf.inq.v.
ple Iudæ.Coüa.in £pito,defponfa.c.z.num.z.in fin.in 1 Parte.
}Haec tamen aetas ità pcrfe&asfedebet, vt non fufficiat fepti
pmum annum effeinçœptum, nifi annus completusfit,c.litc
ías,de defpon.impub.& c.feq. Dida.Coua.d.£z.nu.z.vbihoc
fuadet etiám ex verbisiurium, quaeexigunt feptem annos in
fponfalia contrahentibus,in quo cafu'non fufficitannum ef.
£incœptum,ficut effet fi iura permitterent fponfaliagonti*
hi poffèab exiftentibusinfeptimo anno, allegat gloff. com
pmüniter reccptam in Clem.fin.de aeta.& quali. Abb.inc.cùm
jn cunétis,in princip.num.6.deglc&t. Fglin. in c. cùm vicefi;
mum,deoffiç.deleg.colum.penul.& Bar.in l.ficui legctur,ibi
etiam fcriben.ff.dc leg.i. & hancdiftinâionem communem
effe fateturCorne.cofifil.213. in i.vol. Nihilominùsdies vlti
musanni vtroque cafu fufficit effe incoeptus,licèt nondum fit
completus.l.qua aetate,f£deteftámen, quam legem allegata4
hanc rem Abb.c.atteftationes,de ÄÈÉ -

pubium verò maximum fuboftum fuit intet poêgret

Canóniftas. f fimafculi & fœminæ nondùm compleuiffçnt
feptem annos, fedeffentfex annorum, &fic infantes,nihilo
minùshaberent liberi arbitrijyfum, an ifti poffintcontrah*
re & celebrare fponfalia validè inter fe, adeö vt ifta aetas fep
tem annorum poffit fuppleri contrahentium malitia,&pr*
coci iudicio, Abbas in g.iuuenis,defpon.num.§.vidcturape*
tè tenere,quòdad validitatem fponfaliorum præcisèrequir*
tur feptenniü,cùm in tali ætate praefumatur difcretio,& tun£
exeat quisinfantiam,'& quôd huiüfmodi aetas feptcmann?;
rum non poffit fuppleriper malitiam, quod probat : nam vbi
certa aetasrequiriturrefpeáudifcretionis,illa ræfumi nópo
teft, vt patet exprefsè inætate ftatuta ad confe&ionem tefta
menti,vt habetur in l.qua ætate,ibifcribentes,f£deteftamen
& idem in tutela vel cura, in quibus cafibusaetas annorüta*
tùm confideratur.C.quam.tut.velcur.effe debe. & Infti, quib.
mod.tute.finia. & pfohacopinionefacit doârina Archidia
in c.fi annum,deiudic.in 6.quòd vbi lex requirit certumten*
pus annorum, $i; requiritur perfeâio, nifi aliud expri
matur,fequitur Bald.in ς.cùm vicefimum,de offic.delega. A
ret.in 1. qua ætate.£deteftamen. idem Abb.c. cùm in cund*
iunéta glofT.in verbo,cùm exegerit,num.6.de elc£t.& hanc*
Ę tenet Brunell.in tra&.de fpon.concluf.4.quòd fci
icet malitia non fuppleat aetatem ad fiponfalia : facit •;

-
 i)E Nvp*r II §. . $4$
pfo haeopinione,quiafi impubcsante legitimam ætatem re
igionem profitcatur folenniter,profcffideft nulla,c. 1.dc rcg.
in 6, ctiaiì fi maximè difcretus iit puer, & doli omninò cà
Pa*g'o coinmuniterapprobata inc.poftulafti,dercg;quam
fequitur Abbas in c.figtiificátum,eodém tit.& in c.atíéfíatio
ncs,de dcfpon.impub.Cardi.Clem.fi.de aeta.& quali.quaft.3.
& fummaSylucft.de Prie.in verbo,rcligio,z.quáftio.iz. & in
vcrbo, reliãïí Caicta, verbo,votum,vcrfic.impcrfc
ôè. ergò &c. - • - - -

Cöntiaria tamcn opinio videtur effè verior fecundùm

I)o&ores,&rencrc videtur glofT & Do&.in d.c.iuuenis,quòd
immò difcretio fuppleat ætatem, fi probetur ifta difkrctio &
malitia,quaedciui« non praefumitur,vtpcr Š
faliA.3o.quaeft.z. & clariüs id tenet gl. in c.fpónfam,de ÉOm. *
& gloff.so. quaeft. z. & de communi atteftatur Præpofi. ibi in
d.c.iuuenis,& Ioan.And. & DiuusThom.in 4.dift.z7. quaeft,
â.âftic. i.& Summa Armilla,ifi vcibo,fponfalia,nu.4. Fran
çus in c.vnd,in princip.dc fpon.in 6. Bald.confil.44.in 4.vQ
lum. Dida.couâ.qui É haric opinionem tanquàm ve
riorem,in epiro.défponf.cap.z.fub riü.3. & fationem ibi affi
. gnat, quia qucmiadihodum in matrimonio malitia fupplct
actateiii,ita pariter dcbct fupplerc in fponfalibus; & pcr hanc
rationem Didac. firmare vi etur hanc opinioriem, & allegat
; etiam f fponfalibus.C.dc fpon. qui tex. cùm loquatur de iüre
Ciuili, in matcria matrimonij & fponfaliorum non debct
âttendi:
f Egoautem proconcordia & conciliatione iftarum o
pinionüm, fic diftinguendo dicercm, cx mente etiam forfani
Ârchidiac.inc.i.dedííponfiimpub.nempc,vt opinio vltima,
quæ communis videtur , procedat,quando duo concurrunt,
hcmpecüm malitia $ ætatë,quod fuerit cognita pu
ella,fcu praefumatur illam tentatam fuiffe, quoniam iftöca
fu ratioiie publicae honeftatis,& exco,quòdèx cohabitatione
Praefumitur fuiffe cognitâ, & in coniugem reputabatur, quia
vir fortafsè tenebat «ám non folùm in domo,fcd etiam in cui
bili,ideò fponfalia praefumantur, & terient fponfalia, & hic
videtur intelleétus verus& genuinus illiusc. iuuenis,in quo fe
fundant Doâores,cùmialibi non reperiatur text. quinimmò
adfit textus in contrarium in terminis. Alia verò & contra
fiaöpinio procedere dcbct,quando nöaderat vrgens praefum
ptio,quòd puella füiffet attentata & cognita, & in ifto cafu,
quamuis puella praecoci iudicio, & libcri arbitrijvfüm vide
retur
847 P ET R. NICOL. MOZ z. -

retur habere: tamen crederem fponfilia non effè iudicanda, fk

nec ætas feptem annorum iflo cáfu poffet fupplcri malitia cö *;
trahentium, fcd dcberet cxpeâari donec & quoufque puella iri;
compleaiffet feptimum ainun, prout loqüuntur & volunt
canones regula iter: quan difin&tionem, & dcc!arationem iia,
memoriæ tcneas, quia non rep« ries ita dec!ara: an apud Do l.II,
& oves, & rationi Couariuwia [*pe iis allegata, qtiae mul tu3
tum videtur ftringere, poteft & debct ita refpönderi, quòd nö
proccdit comparatio per cun addu&a, & É eft di
ucrfa: quoniam in matrimonio eft expreßè conceffum pct
canoncsaetatein malitiä fuppleri poffe, fed in fponfalibus*
contrario eii exprefsè prohi6runi, vt in cAirerisjc acceffit,fi
pra adduâis, & fic non effe vitc /tis quaerendum, quia fic vi
fum fuit Pontificibus flatuere, & femper flardentes cenfentur
moti pluribus rationibus, licet rationes noh 3 ffgnentur, t4
incn rationes perfcrutando, poffumus dicere, qüöå Pontifi.
ces fuerunt inóti, quia à communiter accidenîibus poffünt
reperiri, prout repertæ fuerunt plurimæ pue!!a,& multi ado
lefcëtes, & fi minoresfint duodccim vel quatuordccimanno
rum, refpectiuè tamen erunt aptæ, & potentes ad coeundum
& concipiendum,cùm per expërientiäm videamus adolefccii
tulos minorcs quatuordecim virgam erigere, & fernen cmit
tere. & mulierés minores duo fecim annorum recipere nullo
labore inftrumentum & membrurh viri, & interdurh graui
das rcddi, vt legitur de illo puero nouem aiinoiurii,quifcddi
dit nutricem tüam prægnantem, vt dicit gl. zo. q. 1. & lcgitur
de alia puclla in nono anno concepiffe,& peperiiic in designo
anno, vt recenfct Coraf.lib 6. mifëcll.iur çaj. ; ; nii. 4. Calca.
confil. , , 1. nu 16. late per Tyraq de legib. cofinub. lib.6. nufit.
25. Brecheus 1. pueri,num. io ffie veî fignif. Menoch. traât.
de arbit.iudic.lib.v.cent.i.caf.s7. hum.$. & num.33. illi plu
rescitat. -

secùs verò in alio cafu, quia nunquàm vel rarô repertum

fuit,quòd puellæ & pueri habuerint peifeâum confenfum 8«
iudicium ad fponfalia cötrahendum ante feptimum annum
complerum : & dato quòd aliqua, vel aliquis poffet rcpcriri,
noluit tamen Pontifex prouidere pro cafu fingulari & fpccia
li(fimo.
Adde fupradiâis, & efi alia ratio, quòd in ifto cafu fpon
faliorum nulli fit praeiudicium, fed benè in alio cafu, inquo
alteri pofTet affe ri praeiudicium : nempe in illis adolcfccntu
lis prJximis pubertati, quam pubcrtatcm per malitiam É;
pleri
 I. -

• . • f) E N v pT I Is, ' 84#

pleri ßatuit Summus Pontifex, cx quo forfah aliqua mulier
-

eJ
fepcriri
refcindi poffèt prægnans,honeftatis
in præiudicium quo cafu publicae,potcftatis
matrimonium nonprolis,
debet
:! &c. meritò ergò Poptifex in iilo cafu matrimonii prouidct,&
: in altero cafuiponfìliorum noluit prouidcre,cùm militet di
• uerfiffima ratio,parcat mihi Dominus Couarruuias, alioquin
: eruditiffimus, cx quo pro vcritatc, Deo dante, fcribcrc co
* gor.
f Qujlibct ÉÉ habilis poft feptimum annum complc 5
* | tum jo?ífponfàîia contrafiere, & pòteft per fe & per nù
$ium,per procuratorem,per patrcm,& matrem, & pcr quem
* |
j*
libet,& féiendum
& tutores eft,quòd
& curatores patcr pro&filio,
pro pupillis, etiam&alij
matef pr6filia,
poffùnt con
* traherefponfàlia fine mandutoalterius,hoc cft,quàmuis nofi
?
•.
habeant mandatum
nec ille, vel à principio,
illa fciucrit fed non fúnt
& ratum habuerit fponfalia,
: & hoc fecundumdo
canones,qui non rcquirunt,nifi confcnfum contrahcntiam,
c.cùm locum,de fpofi. '
f Aduertendùm taihcm eft, quòd ffi pater fci&nte filio, *
contrahit fpónfalia pro filio,ipfö tacenite,licèt aliter non con
fentiat exprefsè, tenènt fponfìlia, quia taciturnitas operarur
ifto cafu confenfùm, vt c.vnic6, §.fin de defpon.impub.in 6.
Sccùs tamen eftinalijs ab ipfo patre & matre, quia hom fuffi
çit fola præfentia, fed oportet alter confcntiat cxprefsè vel ta
citè per cohabitationem, vt ii\ c.ad id, quod,de (pon. Abb.in
c.nonne,de praefumpt.& c. i.in vlti.not. cxt.de ihat.contrah.
contra interú.eccle. Marfil.fing 147. & mosinftà de matrimo.
άicemus meliùs.
f Ex quo dicitur,vt dixi fuprà, vt fpcciale fit in patre, vt 7
nomine filiae ipfà præfente fponfìlia per patrem contrahan
tur, fcilicet fi praefens, & non cöntradicat, vt pei Jnnocent.
in diéto c, ad id quod, defponfal. 1. fcd ea, cum fèquen. Secùs
tamen in tutoie éft dicendum, dicat quid {§. glof. d.c. vni
cò, in verbo, fponfalia, de defpon.impube. qüae corrigitur
in Nouell. per Ioan.Andre.vt nqt. Abbas in c. ex parte, in i.
not. nume*. de reßitutiohe fpoliatorum, vbi poft Innocent.
8: Hoftien. quaerit, ah patrüus poffit contrahere fponfälia
pro nepte, & ipfàm obligare? & decidit concludendo, quòd
exfponfalibus contra&is perparentes, obligantur filij, fi ex
prcßè, vel tacitè confentiunt, vel fi funt praefentes, & ta
cent. idem Abbas confil. 63. & (ic taciturnitas in p ircnribus
opcratur confcnfum, in alijs vcrò attincntibus fion fú;
- fola
848 PETR. NICOL. Mozz.
fola praefentiaillorum,dequorum fponfìiiìsagitatur,fi
oportet,quòd aliter detur confenfus tacitè,vel exprefsè, vt d.
c.ad id quod, & hæc eft vna differentia (in matrimoniocon
trahcndo) inter parentes & aliosconfanguineos. .^

Quæ fit res in contra&u fponfà

liorum.

E.S SET fub hac columnâ fecunda videndum, quaefit

fponfalia,
fuper qua cadunt mafculus
& fuper qua
$ foemina contrahere fponfalia intendüt, verùm quia
de hac eadem re dicemusinfràtra&t. matrimonij,in z.colum.
vlt.ordi. nebis idcm repetamus, & frufträ paginasdcnigraf£
contingat, ibi vidcre poteris. Hoc tanturfimjödödico, quòd
resin ifto contra&tu fponfaliorum eft corpus viri,& mulieris:
nam fecundùm Do&o. fporfalia dicuntùrà fpondco, id eft,
promitto,ex eo quòd futüra traditio corporum promittatur;
vt voluit Abbasin c.penult.defponf.Felin.in Rub.dcfponf.
colum.z. Dida.Couir.in jÉÉ fpon.cap.i. & nosdixjmus
in princ.huiustraá.num.6. & dicemusinfrà colum.2.vlt.or
di.tra&t. matrimonij.& in hoc differunt fponfaliaà matrim9:
nio,quia matrimonium cft mutuacorporum traditio vtiiuf
j coniugisad copulam maritalcm, & fic fittraditiodcpi*;
çnti. At verò in fponfalibus non fit corporum traditio,ßd
traditionis promiffio : non enim funt idem, tradam tibi c
quum, vel trado tibi illum, vt declarat poftalios lofcph An
gle. Hifpanus in Flofc.Theolog. parte i. dc facramcnto ma
trimonij, artic.4. concluf.z.

De fubftantialibus, formalibus, fcucf.

fentialibus fponfalio.
Il1111.

S V M M A R I A.
1 Adcontraäum ffomfaliorum duo effentia requiruntur,
materiale,& formale.
2 Solus confenfú eíí, qui ffomfália &matrimoniumf*
£tt.

* Confenfìs legitimus debet declarari yerbi.

- 4 C*
 -——-— -

pE SPONSAL1Bv$. £49
** I * Confenfù fifficit etiam exprimi figni.
'II , si qui promittat quatuorjuellu viam earumfeacceptu
rum,nomcontrahunturffomfália, nifi aliqua earumfaäo
fpectaliter in eum comfemferit.
6 Sipater iurauit alicui dare vnam de filiabusfùù,ffom
falia mom fümt contraäa, tenetur tamem pater vnam,
dare. -

7 St pater promifit dare ymam determinatè,& fi illam non

-*i. poffet dare alteram, tenetur dareprimam, & adhoc bo
I. mafidelaborare. - -

3 Si quù alicuipromifit, quòd eam deffomfalit, fipromißio

fuit, quòddeffomfàret eam de futuro, momerunt ffomfá
,-,- lia anteqtiàm deffon/et eam. -

| 9 Spon/aliâ faéta per metum cadentem in conftantem vi

ę rum,ipfo turemomtememt,etiamfiffomfalia fint iurata,
N contra&u fponfaliorum duo principaliter de effentia
i**

…
-
IÈ fficut etiam rcquiruntur in contraétu hma. τ'
trimonij,de quo infrà dicemus, & primum e(t materiale,
: | & fundamentale, fcilicèt quòd pcrfonæ fint legitimæ, & per
fonae dicuntur hoc loco legitimiæ, non quòd fint ex legitimo
:| matrimonio procreatae, quia fpurij,& cx adulterio nati fpon
¥ | falia, & matrimonium contráhere poffunt, fed dicuntur fc
; É id eft, habiles, vt vir & mulier, qui legibus conjugij
ponfalia,& matrimonium contrahere non prohibentur,hoc
£ft,vt fintætatis (eptem annorum,vt fuprà diximus,colum.i.
' hoc eodem ord. fiüe quae non habent inípedimenta dirimen
tia fponfàlia,de quibùs infrà colum.$.& vlt. hoc eod.o di. Se |
$undum eft formale,feu fubftantiale requifitum, nempe con
fenfuslegitimus,prout declarat Vigleri. Grara. fub cap.i6.de
matrimo. $.7.verfi.$.ffolus enim confenfuseft, qui facit ma- z
timonium.& fponfälia,vt c.i.& c.cùm locum, de fpon.& c.
f, fin.de fpon.duo.& c.fufficiat, & c.cùm initiatur, cum multis
£quen.17 quaeft.z.& c.vnico,dcvoto,in 6. Lupus,in c.per ve
# fttas, $33. num.4. de donat. intcr virum & vxo. & nos fuprà
diximus.
t Et ifte confenfus legitimus debet declarari verbis, quia »
yttafponfalia contrahütur his vcibis,quibusad futurum ma
Hhh trimo
 ę;o PETR. NI coL. M oz z.
trimonium confenfuspromittitur,c.penult.ibi not;Abhas,& ,
Praepofc.ex literisSanéti Syluani,c.ficut,defpon.c.iurauit,dc ,
probat. ibi Abb. Didac.Couat.in Epito.defpónf. c.3. in princ. ,
4 An f verò ifteconfenfus coniugalisdebeat neceflàriò exprimi
verbis,vel fufficiat exprimi fignis? dic quòd fufficit (ignis, fc- ,,
cundùm communem opinioncm, de qua vide, quae diccmus .,
infrà, columna matrimonium infcripta,in princip.&colum. h.
3. vlt.ord. tra&t. matrim.
Sed ftantibus prædi&is, videamus quomodò iudican• ,
dum fit de aliquibus verbis, & fignis, quibus fponfaliacon- ,,
3 trahi folent, vel non : & primò quæro, É. Vir
tat quatuor puellis vnam earum fe accepturuni? dic quòd i,
contrahuntur fponfalia,argumen. in c.ex fponfalibus,codcm tui;
~
-
tit. lib.6. nifi aliqua earum faéto fpecialiter in eum conlcr* ,,
fcrit. - fit,
6 f Sed quid fi pater iurauit alicui dare vnam de filiabus at
fuis, fccundüm Höfli. & Goffred. fponfalia non funt, fcd ta- tsi
men pater tenetur viiain dare, quod fimita, fi vna carum vo
luerit,quia tenetur patcr per talc iuramentum ad facicndum, os,
quod in co cft,& non plus, not. in glo.in c. ex literis, & incfi- * In
cur,de defpon.& licèt de iure Ciuili promittens faâum ali£- ii.
num non obligetur, nifi fpecificè prómiferit fe faâurum, « si,
curaturum,vt fiifit.de inutil.ftipúl. §. fi quis alium. tamcn, •,
quando promifit cum iuramento etiam fimplicitet, tcgctur
praeftare operam, quam potcfl,ficut fi fpccifiè feobligafftt;;
ad noftram,de iureiurari. & 1. cùm pater. §. filius matrcm. f.
de lega.z.poterit tamen dare,quain voluerit l.in altcrnatiuis,
ff.deTegul.iur. & §.prætereà,
ter vnàm moriantur, tenetarInftit.de aâio.argumen.
dare iilam, & fi omncs, g*
I.*. fEde
co,quod certo loco. fed fi vnam obtulit, & ille non accepta- fi

uir, eft abfolutus à promißione, & à nuramento. 1. fiincu- ! ,

ptione. §. fi emptio, ff. de contrahend. emptio. & in l. $u-* íi
is, eodem. & { §nam ex iilis carnaliter cognouerit, nullam
aliam poterit habere propter contra&am affinitatem.' Q
mò quòd plus eft, ß kontent platione præcedentiscontra£u* f.
corninixtio cffèt fa&a, inatiimonium eflet, c. fignificauit, , ,
de co qui duxe. in mat;inon. qttod fecundùm Fiiggt;! ' i Mn
in c. ex literis,
f:}iorum, de fpon.
quantum ex efl tantùm virtutefio;
verum, nonconfenfu,
praefùppofito c. is q"*• dé
fponfi!. -. -

7 f Sed quiJ fi promißt vnam determinatè, & fi iIlam non li,

poffét daré, a!tciam : fccundùm Hofticm, tcnetur da*1¤ £.
 T)E SPONSALIBVS, Wyt
mam,& ad hocbona fidelaborare, c. ad audientiam, defpon
fal, quòd fi non poteft, fubdiftinguendum eft, quia fi prima
confenfit fponfalibusexpreßè, vel tacitè, aliam habere non
poterit, quia ineft publicae honeftatis iuftitia, etiam fi illa
prima fponfalia fortè propter confanguinitatem aliquam nô
tenuiffent,fi verò non confenfit, tenetur dare fecundam, c. cx
literis,defpon.cl.z.c.ex parte,dereftit.fpol. -

f Scd quid fi quisalicui promiferit, quòd eamdefponfa- s

bit? Dic,quòd fi promiffio fuit, quòd defponfarct cam de fu
turo,non erunt fponfalia antequàm defponfet eam, fecüdùm
Vincent. Domin. Anto.in c.isqui, defponfal. fi verò promif
fiofuit, quòddcfponfaret eam, fcilicct per verba de præfenti,
talis promiffio fponfalia facit, fccundùm Cardina. in di&o
c, is qui, & fi fumus in dubio: tunc in locis, vbi primò con
fueuerunt accipere per verba de futuro, non crunt iudican
da fponfalia per talem promiffionem : fecùs vbi defponfa
tio folet vocari acceptio ÉÉ;
fSedquid fi quis vir defpöfet aliquam mulierem, vel e
contrariò per iuramentum faétum mctu iufto, id eft, caden
te in conftantem virum, fecundùm Richard. fponfalia ipfo
iure non tenent in foro confcientiæ, vel extcriori, de que
infrà videas, columna tertia, vltimi ordin, tra&atu matri
monij.ibiplenè.

De naturalibus fponfaliorum.
S V M M A R I A.

i Expromißione ffomfàliorum vnus obligatur alteri ad cm

trahendum matrimonium,fiffomfalia tenuerunt.}
* Spon/alia interdum tranfeunt immatrimonium,&inter
dummom.
|
# Quamuiffonfús deflorauerit ffonfàm, ex quo tamennow
fuit commixtio/emimi/ül/ecuta, non efi iudicandipro
λ4frumento,

4 Sponfalia,quando tramfeant im matrimonium peroßula,

amplexus,tocalia, cohabitationem,& copulam.
1 Poff ComciliumTridentimum ffon/alia de futuro per mtA
lamfù/£quentem copulam, matrimomium efficiunt fine
AH hh z folem
£5? Ρ Ε'rR. NI coL. Mozz.
fólemnitatumpracedentia.
6 Plura ffonfalia contrahi poffùnt, non plura matrim}
mi4. -

A PI O quartam columnam, quæ eft infcripta dc há h;

si • turalibus fponfaliorum, & ÉÉÉÉ naturâ fponfa
iiorum eff, vt ex promiflione fponfaliorú vnus oblig<.
tur alteri ad contrahendum matrimonium,fi fponfalia tcnu
. erunt,vt quia in aetate debita fucrunt contra&a : quoniamfc.
cundùm D.Thom.& Theolog. peccat mortaliter non foluens
'promiffum, nifi legitimum impedimentum interueniat, n£c
potcftalter eorum contrahere cum alia perfona in foropoli,
fi tamen contraxerit per verba de præfenti, tenet matrimoni
um,fecundùm c.ficut,extrà,defpon.fcd debet agere pœniten
tiam de fide mentita: & multò magis fi interueniat iuramen
tum, c. literis, cl. 2. eodcm, dc fpon. dc quo nos dicemus in- -

frà.
$ £f ex natura fponfaliorum eft interdum noti
tranfire in mattimohium, & aliquando tranfire, fiquidem
fponfalia verbis & mente de futuro etiam pura iurata n9$
tianfcunt in matrimonium per cohabitatiofiem veltraduâi;
onem ad domü, praefertim in virgine, nec per ofcula, & quòd
pluseft,nec per fiixum ad copulaii,probatur hoc per c.fin. de
fpon.& pcr Do&.Canoniflas pleoè ibi, & in c.i.dc matfimo,
contrah contra interd.eccle. & probatur ex diâis per Franc.
de Areti. confil. 144. & fic tranfire videntur folùm percpPM
lam carnalem, fecundùm Gemin. in c.vnico, de defpon- i£
ÉÉÉ Panorm. in c.adolefcentes, de fpon. Immömirabi
edicit Innoc.in c.fin. quòd ifto cafu, f quamuis fpgnfus de.
forauerit fponfam, ex quo tamen non füit commiftio fcmi
nis fubfecuta,non cft iudicandum pro matrimonio, & fati9
nem reddit ibi Panormita. quia cùm copula fequcns inducat
matrimonium ex praefumptione iuris deuiantisà comffg?”
bus regulis, non debemus i(lam praefumptionem fcufiíiie
nem extendere ad cafus non expreífos, & hæc opinio yidet!
communiffima, pro qua videtür tex.cum gloff. ig cynic®%
defpon. impub. in 6.idem tenet Innoc. in aattcftationcs,dc
defpon.impub.& Ant.& Gemin.d. c. vnico, Panorm.dc."*
& de communi atteflatur sylucfi.de Prier.matrimonium, *
num. j6. - -

fsponfalia verò verbis & mente depraefenti, fcdiufi:i*:

tcrprctátionc dc futuro proptcr minorém aetatcm vtri“vclí
ai*
 - pf S poNSALI BvS. $y$.
velalterius contrahentium, fi perueniant ad aetatem legiti
mâ & interueniant ofcula,amplexus,iocalia,& fimilia,tranf
funt in matrimonium, vt eft text, cum glofT.ind.c.vnico, de
dcfpon.impub.lib.6.vbi gloff.exemplificat,vt quia fimul ha
bitauerunt, vel fe coniuges nominabant, & amplexantur vt
coniuges, & ficinifto caîu tranfeunt fponfalia in matrimo
nium, praeter copulam, vt per Gemin. in c.fi infantcs, dedef
Ê ibi text. exprefsè dicit, quòd fponfalia am
borum infantium,velaltcriustantùm efficiantur verum ma
trimonium,fi in pubcrtate,& fic fuperueniente maiore gtate,
. intercefferint ofcula,áplexus, & munera, cohabitatio mutua
feorfum,tradu&io ad domum,& fimilia : cx quo per ifta fig
na clicitur nouus cöfenfus, & relinquitur iudicis ârbitrio : &
tantò magis procederent fupradiâa, &abfquc dubio, fi inter
ueniffet copula,vel nixusad copulam,vt per text.& gl.& fcri
ben.d.c.fi infantcs,& per Antd.de But. c.atteftatiofies, de de
fpon.impub.perSylucft.de Prie.poft aliosSummiftas,in ver- ,
,matrimonium, $.num. 3. & licèt maxima fit difcordia in
? ter Do&orcs, ex quo alij dicunt, cenfendum effe matrimoni
wm, ficopulainterfuit, vel traduâio ad domum, non autem
alijs cafibus, tamen, vt dixi, erit arbitrarium iudici, qui de
bctconfiderarc animum, confuetudinem, qualitatcm, figna
Antccedentia & fubfequentia,& in dubio matrimonio fauen
dum cft.Tenuittamen Rota Romana deciofi. nouis, titu. dc
fpon.decifi.vnicâ, (eu decifi. 46. quòd cohabitatio fuperue
■ niens poft infantiam & pubertatem ratificat matrimonium
Ê infantes contra&um : ita tenet etiam Archidiac. in c. v
**
inon eft confenfus, 3o.quaeft.z. & hæc opinio videtur æqui
£í contrarium teneat Ioan.And.c.vnico,dc dcfpon. im
ub,In 6.
p f Aduerte tamen, quòd poft Concilium Tridentinum, -

fefìì.c.dereformia.matrim.fponfìliade futuro per nullam

fubfequentem copulam, verum matrimonium efficiüt, quo
niam matrimonium fine præfentia parochi & teftium,&abf
que dcnunciationibus in'ecclefia fàâis, eft clandeftinum, &
ipfo iure nullum, & ex confequenti copula fubfequcnsfpon
lia finetali folennitatc contra&a,verum matrimonium nö
facit,vtdeclarat Iofeph.Angle.fuper 4.Mag.fentent.de facra
mcn.matrimo.artic.4. fcdantcConciliuiíTridentinüfpon
falia defuturo per copulam affc&u maritali fuperueniëte ve
rum matrimonium efficiebantur,quando fcilicetamboaâu
alianimo &intcntionc confumandi per illam copulam ma
Hhh 3 trimo
854 PET R. NI coL Mozz.
trimonio coniungebantur : hoc enim erat olim ius commu.
ne, vt conftat c is,qui fidem,& c.de illis,&c.per tuas,defpon.
& per Iofeph. Ange.fupracit.loco.
f Demùm fciendüm eft ex natura fponfaliorum effè, vt
plura fponfalia contrahi & celebrari poßint, 1. v. c.de fpon.
plura autem matrimonia non poßint.Lcùm qui. C.deadult.
aequo dicemus infrà tra&.de máatrimo.
?!

Dcaccidentalibus fponfalio.
• rum. §

cCf DENTALIA fponfaliorum funt illa,qugefß

A ruptionem,
-

& abeffe poffunt ad cöntiaaum, præter fubicaicor

,4
vt funt arrhæ, pignorâ, paéta non attin
gentia contraétum in fpecie, & aliâ íimilia, de quibus dice
mus infrà,tra&.de matrim.col.§. vlt.ordi. ibi vidcas.

Quae aétio detur pro fponfalibus, feu

quomodo agere quis poffit. i
P; deelaratione huius (extae columnae fciendum eft, ;
quòd pro fponfalibus contra&is nulla daturaaio,quia
in foro contentiofoqui fponfalia cótraxerunt, nöcom
Ématrimonium
elluntur &ontiahere: quoniam matrimonia
libera,cúm matrimoniacoa&a malum exitum ha
bcre foleant. In foro tamen poliille,qui fponfalia contraxit,
tenetur regulariter fub peccáto mortali contraherematritu$
nium, quia tenetur folüerepromiffum, vt diximus fuprá, &
fecundùm DiuumThomam 4.fentent.diftin&t. 17. quaeft;*;
intellige,nifi adfitiuma caufà fionferuandi, vt diccmjusinfâ
columna fequen. Aduertendum tamen,quòd interdum cor!
trahensfpofifalia per cenfuram ecclefiafticam,effet ad matti
monium contrahéndum compellendus,& hoc rationcpub!*
ci commodi : quia tunc iudici obedire tenetur, vg, quā?
publicum bonum futurum fperatur,vtcft $ 1, §
jjerfio ad fidem,vt notauit Iofeph.Angle.Vale, Flof.i}? í
fuper Mag.fentent defacrameii.matrimo arti.3.in3,difficu!
ta. Quaea&ioautem detur, fçu quomodo agaturex Ę; ' s,
nio, dicemusinfrà, de matrimo.columna §.vltimiordin'°' h P,
videas.
líí
Quomo
 j) E SPONSA LI BVS. £3£

Quomodo foluantur, feu annullen

tur fponfalia.
S V M M A. R I A.
1 Sponfaliafluuntur autfimepeccato,aut cum peccato,vel
aut ipfo iure,autfaéto.
* Homines imforo contentioß qui ffom/âlia contraxerunt,
moncompelluntur matrimonium contrahere.
# Soluuntur ffomfália per mutuum confènfùm contrahem
tium.
4 Sifit appofitum iuramentum imffomfálibus,am mutuo com
fenfùfólui poßimt ffomfalia abfquepeccato.
Diffinitio& conciliatio opinionum.
Sponfalia foluunturper ingreffumreligionis, profeßione
fequuta.
?% Intelleétus adc.commiffum,deffonfal.
Sponfaliafoluuntur per /acrum ordinem, &propter vo
tumfimplex.
£) Sponfaliafoluunturformicationeféquuta.
ao Si fponfà, quæ diues erat tempore ffomfaliorum, adpau
pertatem redaéta fit, non debet derelinqui, fed ffom
fu tenetur eam ducere imvxorem, fi nihil darepromi
fit.
. in Sponfaliafolummtur,quando fponfàpromifit dare certam
quantitatemprodote,nom dando.
na Sponfaliafoluuntur, fi ffow/ùs fit alfent, & vageturper
orbem,fiexpeéteturper triennium.
13 Sponfaliafoluuntur lapfù temporù m ffomfaliorum com
traétuconftituti.
14 Si ante matrimoniumcontraítum alterifiperueniatgra
wù infirmita,foluunturffomfâlta.
15 Sifuperuenit affinitas, fòluunturfpomfália.
16 Propter capitaleminimicitiamfùperuenientem, foluun
turffumfália,
Ggg 4 17 Sok
$56 P ET R. NICO L. MOZZ.

17 Soluuntur fponfalia, quamdo alter eorum efficiturhart.

ticus. - -

Itemfi alterpoít paupertatem petit abfólui, &propter

aliquam caufam rattomabilem.
is Soluunturffonfaliaperfécundum contraäummatrim.
my.
V OT modis fponfalia foluantur, Do&oresvarijva
ria dixerunt, nam Didac.Couar. in Epito.defponfal.
cap.$.feptem modosdiffusè enumerat, quos fcptem
cafusbreuiter & fuccin&tè reaffumpfitScbaft.Mcdiccs, intra
&ta. mors omnia foluit, par.2.conclu. io4.nempemutuocon
fenfu, fornicatione fequuta, fi fponfus fit abfens& vagetur
per orbem, lapfu temporis conftituti ad matrimonium con
trahendum, per matrimonium fubfequcns, per ingrcffum
rcligionis profeffionefequuta,cùm ex folo impuberis diffen
fu fponfalia funt faéta in minori ætate. Gloffa autem in c.dc
illis, in verbo,per eas,de fponfal.videtur dinumerarccafus,ia
verbo,quibusfoluuntur fponfalia,videlicct :
1eprafùperueniems furor,ordo,fàngui,& abfent,
Læfàj, virginitas,membri damnum,minorata;,
Ac h«refis lapfisfideiâ, remißioprorfùs
`Sponßs diffociant,& votafuturaretraítant. -

Ego autem ex di&tis Doétorum omnium repcrio fponfìlia

diifolui pluribusalijscafibus, & funt plusquàm fexdccims*
fus, ad pauciorcstamen p6ffunt rcdüci & rcdigi, & poßt
talisdiftinétio fieri, nempè, vt ffponfalia foluafituraüt finc
peccato, & licitè, aut cum peccato, & illicitè. Licitè foluun
tur fponfalia in cafibus, in quibus ius & canones pcrmittunt
abfque peccato mortali. Illicitèin cafibus, in quibuscano!;
non permittüt diffolutionem fine peccato. Alii dicunt,quòd
fponfalia foluuntur aut ipfo iure, aut fa&o hominis, vtP°*
Lancellot.Inftit.canon.tit.de fponfal. Itaque prodcclarati£ ijti,
neprgdiâorum omnium præmittendum atqü&fcicndumeft Time
quòd fin foro contentioio qui fponfalia contraxerunt, n9" $int
compelluntur contrahere
fcientiae. Videamus ergò demätrimonium : fecùs
aliquibus cafibus, forosgn
ininquibus fine
…tk;
ßy
Ê fponfalia diffölui poffünt, & pofteà videbimu;dc a:
iquibus cafibus, in quibus fine peccato fponfalia diffoluinô
poffint : & primuscafuscfle potcft, fifoluantur fponfaliapcr
pautuum
 / DE NVpTIIS. $57
mutuum confenfum contrahentium,quemadmodum caeteri
contraétus,ca. 1.extr.de fpon.gloff.in l.i.ibi Cyn. C.defpon.
quod proccdit tam deiure ciuili,quàm Canonico:nihil enim
tam naturalc eft, ficut vnumquodq; diffolui cogenere,quo li
atum eft,l.nihil,ff.de reg. iur. Qu9d intcllige, dum vterque
fponforum in diuertendö confenfit: cæterùm, fi alter corüm
hoc confentiat,altcr diffentiat,tücisqui diffentit,pcccat mor
talitcr,fi finc caufa rationabili recedit.Non obftat c. defpon
fatam,27.q.z.quia ille tex.loquitur in matrimonio de praefen
α ti,{cd dubium tamen magnum inter Doéìores fubortum fu
it,fquid fi fit appofitumTuramentum in fponfalibus, an per
mutuum confenfum poterunt folui fponfalia abfque pccca
to? Glo. in c.prætcrcà, defponfa. tenet quod non potcft finc
CCςatO. - -

Scd illa gl.videtur communiter effe reprobata, vt attefta

tur Abbas Panormi.ibi,& Dida.Couar.in epit.dc fponf. par.
i.cap.quinto,vbi plurescitat, & ita tenet etiam Iofe. Angle.
Vale.in Flos.Theol.fuper Mag.fenten.in 4.di(tinc.16. de fa- .
cra.matrimo.articuloquarto, & quod poffint diffolui fpon
falia ctiam iurata,tenet Deci.confilio 368.colum.vlti.&con
filio6o3.nume.4.Gozad.confilio v.numcro i.Ruy.confi.2o3
num.3.libro 1. Menoch.confil.13.num.i.volum, i. Imò fpon
falia confirmata per fententiam diffolui per fubfequens ma
trimonium cum altero contraétum,rcfpondit Soci.iun.conf.
30.lib.z. & haec communis opinio intelligendacft in foro fo.
ri,fcd inforo polif mihi p!acet diftinétióilla,quam facit Ab
t4 bas,d.c.praetereà,tribuendo eam Innocentio, fcdallegat eum
-• adbaliffam,& fequitur etiam Felin.in d.c.praetcreà, fub nu
me. 34.tribucndo cam Diuo Thomæ, in .fecundæ quæftio.
39.art.9.in refpon.ad fecundum argumentum, &ante Fclin.
hancdiftin&iòncm videtur fequi Änge.de Claua.in fumma,
in verbo fponfalia,numcro vigefimo, & tribuit eam pariter
Innocentio,fcd non citat locum, & diftin&io taliseft, quòd
aut ille,qui promittit & iurauit intuituDei aliquâ mulierem
acciperc in vxorem, & tunc non poteft illa mulier rcmittere
iuramentum,&ficpeccat mortaliter contrahendo, aut verò
non intuitu Dei,& propter eius complaccntiam,& tunc pof
funtfeabfoluere, rátio autem non áffignaturà Doéìoribus,
fedego crcdiderim illam effe, quoniam quando promittitur
principaliter Deo,fapit quodammodo naturam certi, quini
mò eftvotum,putà fi quis promittat ducere in vxorcm mulie
rcm pauperculam amorc Dci,& hoc promittat Dco,quia ifto
Hhh 5 cafu
- 18, P ET R. NI coL Mozz.
cafu promiffio non eft fa&a principalitcr mulieri, fed Deo, i.
deò mulier non poteft remittere,fècùs in altero cafu, & hanc
fuiffe mentem Doétorum credo, licet Do&ores non fedccla
rent,nifi fubobfcurè. Hinc eft quod inquit Mar. Nauar, infuo
enchi.cap. 11. fub num.59.quòd coniux poteft remittere paäü
Jntcr cos, non tamen votuum. -

Cui tamcn doétrinæ videtur obflare diuifioeiufdcm Na

uarræ in cap. zz.de facramen.matrimonii,fub num.25.vbitc
net quòd fpófalia foluuntur etiam fi principaliteriuratafint,
propter Deum,& exemplificat,cum quisiurat fc matrimoni
üm contraéìurum cum aliqua paupercula ob amorcm Dci,&
ob ÄÄÄÄÈÉÊË fpon.Di
eebat tamen quidam meusaqmicus, nomiine Cæfar de Borro
cijs,cum quoaliquando fermonem conferre contigit, feputa
re ita effe fubdifíinguendum, quòdaut promiffiö cratfaâa
principalter Dco,licet ad fauorem tertij, yerbi gratia fi dica
tur, promitto Deo accipere talem in vxorem, & tunc Puta
bat cffepromiffionem faâam Deo,& fapere votum,quod pct
partem remitti non poterit finc difpenfátione Pontificis Au*
promiflio eft fa&a principalter ad fauorem tertij, vt fi dicatur
promitto tibi accipere te in vxorem amore & intuitu Dei,&
tunc poterit per partem remitti huiufmodi iuramétum, qu*
fi vt iftocafü nihil principaliter fucrit promiffum Dco,&fic
illa verba amore Dei erunt caufa impulfiua,& non caufà fina
lis, & ifto kafu Nauarra forfan koqui voluit,non videtur ta!'
curandum de verbis,fed de animò, &in confcientiaconfid*
rari debet mens promittentis.
Sccundus cafuseft,quando aliquis intrat rehgioncm P'°
feffionc fequuta, etenim fi matrimonium antc copulamit*
foluitur,& quoad vinculum. c. 2.c.ex publico,dc conuc*co*
iug c.ex parie,eod.titu, ergoà fortiori fponfalia ita foli*
tur,fcilicet ante copulam, etiam altero inuito, poßcopulam
non nifi de confeníu,ex mente Do&orum omnium.Aliqu*?
tulum tamen obftare videtur c.commiffum. defponfa. f*"*
textui refpondetur, quòd licet tcx. dicat ibi pcr modum con
filii,quod tutiùs foret matrimoniun contrahere, & dcm°°
Ë ingredi,non tamen id ita fieri præcipit, nec P'°'
miffor fponfaíiorum contrahere tenetur, ii velit veligione*
É Praepofi.& Abbas ibi, quoniam & fiiufcc**"**
it poffeeffeconirahereac
tutius tutè fpohfum ingredi
demum religionem
réligionemdimiffa fpon*;hoc
profite',* &

non fequitur hoccflc ncccffarium, (eâ de confilio,& art.

-
 DE NvpTris. . - 889
%• uisdimiffa fponfaturè religionem profiteri,quamuisturiùs
ú: fit cum ea contrahere,fidem praeftitam, & iuramentum ab
foluens,& poßea monafterium ingrcdi. Vel dic, quòd illud
verbum, tutius,exponitur feu debet expöni à Pontifice rcfpe
&u faciendi experientiam fui, ad hoc nefi ipfum poftea poeni
teret,ad fæculum redire contingeret.
Vel intellige illud,ca commiffum,ex mente gl. Inno.&
aliorum, quia fponfus nolebar ftatim deliberatè religionem
profiteri:fcd id in animum abfq; voto induxerat, & ideò Pa
pa confuluit,vt contrahat,& fic fidem feruet,& poftea fi vclit
religionem profiteatur, quafi fecùs dixiffet Pontifex, % (ba.
tim deliberato animo religionem ingredi vellet ex mente,
gloff. ibi. & nota quòd hoc cafu ilie, qui dedit at, has, non
perdet, & illas quas recipit reftituet folum in fimplum. l.
Deo nobis,C.de epifc.& cleric. & hoc fauore religionis vide
tur ftatutum.
Ex quibus fubinfertur ad tertium cafum, f vidc!icet vt
fpon(aliâ folüantur propter fufceptionem facri ordinis, fe
cundum D.Anto.poft Ioan. And. in Rubri. de fponfa. facit
27. quaeftione 2.$. ccce.
Iterum fubinfertur ad quartum cafum, f vt propter vo
tum fimplex caftitatis (oluantur fponfalia,c.veniens,qui cle
ri,vel vouent.matri.contr.po{f«cundum communem intel
leâum,fcd dubium eft, quândo appofitü e(t iuramentum im
fponfalibus,& tunc votum fimplex de caftitate non foluit (pö
fìlia iurata, quia æqualc vinculum eft iuramentum, & idcò
illud,quod præcedit obtinet,& inquit glo.fin.in d.c.veniens,
quam Panorm.dicit effe fingularem,quod (pon(alia de futu
ro non tolluntur per votum fimplex caßitatis fequens, & di
cit Inno.in d.c.veniens, quod ficut votum folenne non valet
poft matrimonium confummatum, vt c.quidam, de conuer.
coniug ita nec votum fimplex po(t contra&a fponfalia.hanc
eandem opinionem tenuit Hoft.in c.rurfus, qui clerici velvo
uen.vbi dicit,quòd fi votum praecedit fponfalia, non tenet, fi
autem votum fequatur, tenent fponfalia, non votum, nifi fo
53 lcnnizet,aliàs fi compelleretur contrahere,& fi non contrahc
;* tct,pcccaret mortaliter,vt in c.ex partc,dc conue. coniuga, fe
3 quitur etiam Do. Anto. & etiam Abbas motus hac ratione,
;ì quia cum fit orta obligatio fponfo,non debuit nec potuit ali
& tcr in præiudicium fuum vouerc caftitatcm.argum.d.cap. ex
; garte,& hæc opinio videtur mngisrecepta,quanuis non trá
ę fcat abfquc difficultate,(ccundü Card.d.c.vcnicns.Addc tamë
j quod
86q P ET R. N I coL, Mozz.
quòdille, qui voluit, peccauit, cum videatur temerarièpt®
reffiffe,quandoquidem compellatur contrahere:aut fi vult c
Auitare pëccatum,oportet quöd votum folênizet. Benè vcrum
eft,quöd fialter foIueret fponfalia per matrimonium contra
&urh cum alia,vel per ingreffum rëligionis, teneretur ifte vg
uensferuare votum,de qüo infra traët.matrim.colum. final,
plenè dicemus. -

9 Quintuspoteft effe cafus, f in quo fponfalia abfquep:

cato foluuntur fornicatione fequuta, nam fi fponfacum alio
fornicatur,fponfus non tenetuf cum ea contrahere matrimo
nium,immó abfolui poteftabilia promiffione,c.qucmagmo vti
dum, deiureiura.vbi íecundum Abb.& Doâo. idem videtur
dicendum,fi
quæft.2. Doéto. fponfalia fint iurata,not.glo.inc.ficquiPP**7;
in c.de illis,ibi Præpofi.de fponfà.quod intel há!

1ige,fi ille voluerit,cui eft fa&a iniuria,fi quidem fponfusvcl iì,

let non obftante fornicatione fponfam áccipere in vxor£m, jtij
tim
effetfponfa cogenda cum eo matrimonium contrahcre,ali£; t0|
quin èx fornicätione fponfa confequeretur commodum,fic A(;!
ex aduerfo,fi fponfusfòrnicetur, nón tenetur fponfacumc^ Am,
matrimoniurh contrahere, Abbas d. capit, quemadm9dum;
in princ.idem Abbas in confi.48. volum. 1. imò fi ipfafponfà L.
tit.
vi praecifà effet cognita, adhuc non teneretur fponfiscam
accipere in vxorem,fed petcre pofíet fponfaliorum diffolutiq hú,
hmo
nem,glo.in c.raptor. 27. quaeft.z.glo.in d.c. quemadmgdum/
verf.oculos,in fine,quem fequitur ibi Ioan. Andre. Abbas, I }|;
mola,& cæte. Doétores,non enim cogendus eft. quiscontrahé ltt j;
*I0,
rebigamiae vitium nondum praeftito coniugali &onfenfu,Ab.
c.difcretionem,de eo,qui cogno conf.vxg.fuae, poftaliosi;i; iti;
In fponfa tamen de præfenti fecùseffeafferit Abbasin dc gi£ ía;
cretionem,quod ipfe intelligg,yt matrimonium non diffo •
*|
líe
uatur, fed quoad thorum diffolui poffet propter fornicat'° liri,
nem commiffam metu,& fic vi conditipnali. Credit tamcn
Ibida.Couar.fecùs effe,fi fponfa cognita, & oppreffà cffctyi Ätt.
praecifa, tamen Abbas in confil.47 volum. 1. in vtroqu***'* Ę
vultâ praediéta poena fponfam de praefenti,vcl vxorem immii iittr,
ûnei
nem efle:fcdqüamuisipfa fponfà, fquæ diues cratten-* imhi
fponfaliorum ad paupértatém redaâa fit:nihilominu*
tur fponfuseam ducere in vxorem,glof. d.c.quemadmodum; quin
verfi.oculos.quæ intelligenda eft,'quando nihil dareP'°"''' kaçã,
fit ipfafponfus
netur fponfa in
cumdotem jonfo,fi çüidem
ea cohtrahere, nifi id promififfct,n9n*
darctur, ut* Ioan.
$i;
And.Ant.Imo.&alijd.c.qucmadmodum,inPrinc P* [CX.i. *;
 - - - DE Ny pTIIS.
geillis,decond appofiuxta communem eius intelle&um,&
1.fi ita ftipulatusfuero,tc fifti. §.fi tibi nupfero.ff.de verb.ob
liga.in fihe. - .

Et ficfextusinfertur cafus,f vt fponfalia foluantur quari

do fponfa darepromifit certam quaiìtitatem prodotc,&non
potcft dare,fic foluitur fponfus ab obligatione, fecundum Io.
And.d.c.de illis,de condi.appof. Idem dic de quacunquc alia
conditione interueniente, fi conditio deficit.
11,
, Septimus poteft cfTe cafus,in quo fpecialia foluuntur, fi
fponfusfitabfens,& vagetur per orbem, dummodò exfpc&te
tur per triennium,fi ncicitur in quo loco fit,l.2.C.de repud.fi
verò fponfus fit infià prouinciam, exfpe&tari dcbet per bien
nium,l.2.C.defpon(a.ibi not. Aduerte tamen, quòd fiabfen-,
tia fit ncceffària,ex iufto impcdimcnto debet expcétari quo
ufque ceffet illud impedimentum.l.faepè.ff.de fponfa. nifi ex
periculo fornicationis iudex det Jicentiam fponfae contrahen
di matrimonium cum alio,argum.capit.fin.de co, qui cogn.
tonfang.& hanc diftin&ionem factam de iure ciuili, effe cti
am fcruandam deiure canonico,tcnet Ioan.Andr. Hofticn. &c
• Anto.in c.de illis,de fponfa.Silueft.dc Prier. in vctbo,fponfa
lia,quae(lio.decima,déquo etiam Hoftien.Ioan.And.& Abb.
c.ficut,defponfa.Cótrarium tamen videtur effe verius, quòd
imò deiure Canonico diéìae leges minimè proccdant,& fpon
fâ non tcnetur exfpe&arefponfum vagantem pcr orbem, fed
poffe petetelicentiam ad contrahendùm matrimonium, per
tex.in c.de illis,verbo,liberum fit,de cond.appof. & hanc opi
tionem fequitur Præpofi.Card.& Abbas in d.cap.de illis, iu
dicistameniauthoritäsin hoc cafu requiritur,vidclicct ad dif
foluenda fponfalia, & iudicis ecclefiaftici authoritatem eße
nece(fariam,fiue fponfalia fint iurata, fiue fimplici promif
fione firmata,tenet Henricus & Præpofi.Card.& Abbasjn d.
. t.de illis dedefpon.impu. Dida.Coua.in cpit, de fponfa.in i.
part.cap. 5. numcro 7. ibi credit tarnen fponfum in loco pro
pinquo abfentem,vel exfpeétandum, vt infra ccrtum tempus
contrahat matrimonium pet rationem textus, c. de illis, &
non effe temerè fponfalia foluenda, ego autem credo effeve
rum hoc de confilio,non autem de iure. At in quibus cafibus
requiratur authoritas iudicisad diffoluendum fponfalia, vi
dcaddi.ad glo.in cap.de illis,vbi per ingrcffum rcligionis, &:
ffiatrimonium de praefent1 ipfo iurc foluitur,& fponfalia, 4
fiâaregularitcr rcquiritur iudicis authoritas.
6étauus
-*
36: . P ETR. N 1 còI. Mozz.
13 o&auuscafuseft,fin quo foluuntur fponfalia lapfutem
porisin fponfaliorum contraâu confìitutiad matrimonium
contrahendum,quando cnim alter ftatuto tempore noh£9m
paret ad perficicfidum matrimonium, foluuntur fponfalia,
& fecundum Dom. Thomam non peccat contrahcndocum
altcro,vel altera, fi ex parte eius non fletit, quin matrimoni- .
um locum haberet,& fibcrè fine alia licentis poteft contrah£ jr
re,ideò textus in capitulo ficut.de fponfa.& ibi glo. diciteß
fpeciale in matrimönio, vt poft lapfum tei minum ill£, $ui
promifit, non fit amplius obligatus, quoniam fponfalia ha
bent tacitam conditiónem, vt mutuodiffenfu diffoluantur;
quare fi fponfus requiratâ fponfa, vt matrimonium contr*
hat ccrta die,& ipfâ nolit, ipfe yir requirenserit libst àfpon
falibus,fi ipfe velit huic diffenfùi confentire,vt intelligit Prç
pofitus & Cardina.diéto capitulo ficut.quam opinioncmim
tellige veram,fecundum Didacum Couir.primio,quandoa?
paret ahterum icquifitum effe vt contrahat, & tamen illerc
quifitus non vult i!!o tcmpore, nec a!iocontraherc : tunc*
nim diffenfuscolligitur:quia poflèt effe quòd non vellet com
trahere illo tempore fibi inhabili ; fed alio temporc vcllct,&
fic non fcquitur
capitulo cum diffènfifTe.
ficut,quando Secundòfponfalibus
terminus adijcitur pro&dit tcx;ind;
ad limi
tandam obligationem,& ad eam reßringcndam, ita vt lapio
termino expiret:tunc enim extinguitur obligatio;illet*
pcr quem fterit, tenetur ex illa culpa, vt diáöcapituloticut,
& pfobatur in l. fi fideiuffor. §. fiiial. f£ mand. I. obligat?"
num.$.i.ff.dea&tionibus & obligationibus l. damni.% Sabi
mi.ff de damno infe&o. In dubió autcm,fecundum Anto.Ab
bá.& Praepo.di&o capitulo ficut, terminus tcmpore fpon'*
liorum aípofitusad'Contraííeríüìïçenfetur dicά**"'*
reftringendae obligationis, quia nullus contraéìus efl initus
pcrfeétè, fed ille términus ad initium alteriuscontraâusda $u;
tur,ideò tunc terminus refringit ita obligationem, vt eo 1 p. $im;
fo non duret, quod etiam notauit Archid in capitulo nupt* *,ct ;
rum, *7. quæftione fecunda, Abb.& Imola in capitulocum di ύτο,
le&ti, de dolo & contuma.& hinc Alcxand. & Do&tor. | infi ύζ,
lam, f£ foluto matrimonio notant quòd vbi dies adiis*"' *,
caufa iterandæ obligationis, non efì lócus purgationi$m9'* '**;;
1. Traie&iriae. $.de iIlo.ff.dea&io.& obligatioârgum.l9T* *tus
mifforiae,C.de pa&.interempt.& vendifo.SecüsergQ £ $i;
iam perfe&tae &sentiaui; m.
bi dics adijcitur obligationi *;t; ]
um
 f £ nvp T 11 S.
fùmmato,quo cafudicspotius cenfetur adieâa ad fòlemnizâ.
dum cffe&um obligationis, quam ad extingucndam ipfam
: obligationcm,l.CcIfus,f£dcaibitr.cap.cum dilcéti,dc dólo &
contuma. ex quo Abbasin d.capitulo ficut, dicit quod {i con
traétisiam fponfalibus, cx interuallo tra&tctur de die nuptia*
; rum, lapfus illiusdiei non liberat fponfum à promiffionc &
fponfioiic matrimonijcontrahcndi, ctiam fi ipfc iilo dic pa
. ratuscffet contrahere,& hanc declarationcm fcquitur Didac.
Couar.quamuisdifpliceat Praepo(ito.
Nonus cafuseft,f fiante matrimonium contra&um alte
: ri fuperueniat grauis infirmitas, quæ cum multum dcbilitct,
vt paralifis,vel multum deformet, vt coccitas, vel fi amittit na
fum,& huiufmodi;vcl contra bonum prolis, vt lepra, qus pro
; lcm folct inficcre,ficut etiam morbusGallicus& Ę
;* haec cnim dirimunt fponfalia, capitulo litcras, de coniug.le
pro.capit.ficut,& cap.qucmadmodum, ibi glo. de iureiuram,
ncfcilicet alter altcri diipliceat,& malum exitum tale matri
monium habcar. Intcllige fupradi&a, fi turpitudo aduenit
poft contraétum,fecùs fi tempore contraétus inerat, ficut nec
contrahens poteft allegare fùfpcétum debitorem propter pau
pertatem praeccdentem, facit l.fi crcditores, ff.de priui, credi.
I fina.C.de fponfa. ibi Bart.& Panormi, in cap. qucmadmo
dum,de iureiuran.& fic infertur, quod ob lepram , & mor
bum Gallicum matrimonium non potcft feparari, quamuis
fponfàlia folui poffint,argum.capit.fi vxorem,& capituli, fi
horrendus.3z.q.3.Alex.l.ficum dotem.§.fi maritus. ff. foluto
matrimo.Nauarra fua fumma, c. 1 .dc fàcram. matri, fub nu.
21.& quod non pofíit ob morbum leprae fcparari matrimoni
um,quamuis lepra fit contagiofa.capitulo primo, & 2.dccon
iuglcpro.
Decimus cafus eft , f quando fuperuenit affinitas, vt 15
quia altcr confanguineam alterius intcrim cognouit , vi
geGmafeptima quæftio. z.cap.fi quis fponfam , & ca, in litte
ris, de co qui cogn.confanguin.vxor. fuae. Intellige, fi affini
tas contrahatur in primo & fecundo gradu fanguinis, nam
alijgradus non impediunt ob reformätioncm Concilij Tri
dcntini, Scffionc £4.c.4. Ad probandum autem, an fuperue
ncritaffinitas,fufficit folafaima,c. fuper eo,de confan. & affi.
& fccundum Hoft.fufficit vnus teftis,c.fupcr co, de te(tib. ta
mcn fecusfi matrimonium fuiffet confummatum,vclcontra
άüpcr vcrba dc prgfenti. Scd quid fi (upcrucniat impcdimcn
tuAû
$64 - P ET R. NICOL. Mozz. -

tum publicae honeftatis,dirimet nefponfalia? Dic quodnofi,

cum non fit quid maius,cum fequatur, vt voluit fumma Ar
milla in verbo,fponfalia, nume.i.& Ange.deClaua,fponfa
lia,num.35.Silueft.de Prier.fponfalia,nu.io. - - -

y6
f Vndccimus cafus eft propter capitaleminimicitiam fu
peruénientem inter fponfüm & fponfam, potcft altcrpcttis
feparationem,fecundum Hoft. in fumma defpon. per ratio
ném, c. z.defpon.& c.requififti,cod. nam de duob.malisma
iuseft fugiendum,quod enim quis non diligit,facilècontcm.
nit, iz.q.3.c.praefensclericus,& 31.q.z.§.1. -

17 IDüodeçimus cafus eft, f quándo alter eorum efficitur

hæreticus, quia eft fornicatio fpiritualis, 28. quaeft. 1. cap. ίις
non folum. - - -
.

}II;
Decimustertius cafuseft,quando fponfalia fueruntcor:
tra&a anteannos pubertatis,&alter poít pubertatcm pctitab
folui antequam
bertate,c.de aliquem
illis,el. tacitum
primo,& cohfenfum habucritinpu
c.à nobis,de defpon.impub. ct1
am fi nulla fit caufà,quaré velit abfolui poft pubertatcm, (*
cundum Panorm.in d.c.de illis, fecùs fpubescontraxitcum
impubere,quia ipfe rcfilire non poteft, fiinilitcr ncc impubc;
ante pubertaterii. - -

Decimus quartus cafus eft generaliter propter caufàm

rationabilem füperuenientem,qüaefià principio fuiffet, imº:
É; contrahi,vt per Silüeft.de Pricr.in verbo, fponfà
ia,colum.fin. - -

Deciinusquintuscafuscft
trimonij,& per fecundum
ita faciens peccat mhortaliter, contraétum?
fi fine rationabili
caufa, ficut quando alter contrahit cum ΣΕ verbä $
fenti,vel per verba defuturo,carnali copuladuo,
inter virüm,defpon.cap.fecundo,defpön. fubfecuta.
fi autc#caP;!'
ali
quis cognita priusaltera poft coitum contrahit cum ea fpon
falia,nön própter hocfofuuntur priora, fed oportet ccr*!!
fequiquispoft
tiam confraéîum fponfaliorum;c.veniens,il.2.defpon-''°
primia fponfalia contraâa fimplicitcr contra
hat feçunda cum iurarhento non foluuntur prima pr9P***'*
leiuramentum,c.ficut ex litteris,defpon.& in c, mali*}'*
miffis: queî&çóôïìáôççauitmortalitcry!j;
quod limira nifi fubefTet houa caufa Κdendiàprimis,vt£*
ximus,& fciendum efl quod folet quæri, vtrum altcr!p9'''?'
rum pofTit altero inuito recedere ä fponfalibus nof, i"'*'';
& dicit glo.in l.prima.C.defponfa.quod fic,etiam deju*9*
nonico,& fequitur Cinusibi, & idem videtur fcntirc oi√
 DE MATRIMONIO.
licètdubiè,vigcfimafeptima quæftione fecunda, $. fcdaliud.
$.fina.non obftante, c. defponlatam, vigefimafeptima quae
ftione fecunda,quia vtaliàsdixi, loquitur in matrimonio de
præfenti,nec lege prima,ff.ex qui.cau. infa. irrog. vbi fponfà
efficitur infamis,fibina fponfalia contrahit, quia verum eft,
nifi prioribusfponfalibusrenunciet: quandoautem non re
nunciet,habet locum l.i.C.defponfa.quodvnidefponfata,al
teri nubereprohibetur. Non obftat,etiam quòd nudum pa
άum compellit obferuare,vt capitulo primo, dc paét, quiai
ftudeft fpeciale in matrimonio propter rationem litteræ, vt
fit omninò liberum,argumen. capituli requifiuit, defponfa. .
quod not. Innocen.capit.veniens,de iureiur. & ifta funt vera,
quando noua & rationabilis caufa emcrgit, quæ fi fuiffet à
principio impcdiuiffet,vtdiximusfuprà.
De Matrimonio.
.S V M M A R I A.

n Matrimonium dicitur magüämatre, quamàpatre, &

dealjrallufionibus,ibi videas.
2 Matrimonium eff yiri,& mulieri, coniunäio indiuiduâ
vitæ con/ìetudinem comtimem*.
# Primaperfeétiomatrimonij, quafolo confènfù caufátur,
fignificat ymionem/piritus inter Deum & iuffamamimâ.”
$ecundaperfeítio, quæ ex carmali copula/ignificat ymio
nem inter Chriffum,& Ecclefiam.
4 Quali debeat effecomfenfùs immatrimonio.
/ Confenfùs immatrimonio certus , liber, potems, debet
êIe.

6 Confenfìs debet effe expreffùsper werba deprefèntima

trimonio.
7 Vir & vxor àprincipio debent effe amimi , vt mumquam
feparemtur.
* Matrimonium comtrahentes, ambo debemt effe eiufdem
feâa & fidei.
y Qupiure inftitutum fuit matrimonium.
10 Matrimonjinftitutio diuerfimodè confideraripote$t.
Iii D EL
$66 P ET R. N ICO L. -M Ozz.
ESCEN DO modò ad columnam,quae eftinfcrip
ta matrimonium, & fic dicendum eft de nuptijspcr
veiba de præfenti, iuxta diuifiöem fuperiustraditam,
i & procius declaratione fciendum e(\, quodf matrimonium
dicitur magisà matrc,quam à patre ab'effeâu, quafi matris
munium, id eft officium.Innocen.capitul. 3.de fponfa Silue.
de Prier.in verbo matrimonium, primo, in princip. & Diuus
Thom.quarta diftin&tione 27. Vigle Gran.fuper Magfent sa
Pitul.16.3.7.& fic dicitur matrimónium à máiori onere,quia
foeminis maximè incumbit officium cducandeprolis invic
ro & extra,donec per fe quodammodò ftare poflit, & hincin;
quit tex.in capitulo ex literis,extra de conuér. infideli. quod
$materantc partum eft onerofa,in partu dolorofà, poft partí
laboriofa,de quo etiam per Goffr&.titulo defponfa.numero
16. At fecundum Ifidor. Matrimonium diciturâ matre& na
to,quia per hoc efficiiur aliqua matcr nati. Alijautcmdixcis
matrimonium dici,quafi matrem muniens, quia mulicr Pct
£matrimonium habet iam a quo muniatur,&áefendatur, fci
licet virum.Vcl dic matrimonium,quafi matrem monens,n;
virum dcrelinquat alteri adhærens. Vcl matrimonium quafi
matcria vnius, qui in co fit coniunâioad prolcm materia :
ter cducandum:prima tamen allufioeft coinmunior, & ma
gisrecepta.
2 Dicitur prætereà matrimonium,connubium, & coniu
gium,quafiâ coniun&ione mutua. Item & confortium ,licèt
vltimum magis conueniat feruis, inter quos proprium eft ?.
tubcrnium,vt inquit glo.tertia, Infìitut'de patr'poteft. &fic
matrimonium diuerfimodè dicitur diucrfisex caufis:propte:
reà quòd ratione effentiae,ideft coniunâionis £j£';
dicitur coniugium,ratione caufae, id eft defponfationis,y; {{On!
confenfus matrimonium dicitur nuptiae, rationefinis, id -
limi
Prolis,dicitur matrimonium,vtdcclàrat Silue.de Pricr.in vet \nfu
bo matrimonium.,*in princ. - - .•
ixn;
Matrimonium a Do&oribus communiter ficdiffinitur, *;
Vt fit viri & mulieris coniunâio indiuiduam vitaeconfuetu *t,
dinem continens,diuini humanique iuris communicatio,** $a
pitulo fecundo. 17. q.\. ibi glo.in verbo retinens. Innocct; ; illo,
cap.3.defponfà.& Impera tnftir.de patr.poteft.in £j' e *;
&ta l.i.ff.de ritu nupt.& quamuis pei diffinitionem per Κ J:ij;
ratorem Ętio minim fingppgjjy£ Â si:i;
$iuini humaniq; iuriscommunicatio, tamën fupplcn íí $int.
lexPcraltcram legem,& vctusad nouam legcm dcbcttra iä ';;;
 1D E MATRIMONIO. ' :

ftd & pofteriorcs.ff.de legi.& l.non eft nouum, cum feq.eod.

& ex duarum legum coniunâione validum eft argumentum
l.Gallus.§. illecáfus,ibi Bart.ff.de lib.& pofth.
Dum ergodicitur in diffinitione,coniunâio,intclligen
dum eftdcaïimorum coniun&ione,non corporum,cumícà
e
-
fenfus,non concubitus nuptiasfaciat.l.nuptias.ff.de reg.iur.
3. capitulo,matrimonium, vigefimafeptimâ quaeftione fecun
-
+ da. Benè verum eft,quodquóad confumationem matrimonij
copula carnisrequiritur, c. fufficiat. §. final. vigcfimafe
ptima quaeftione fecunda,,& hæc fecunda matrimonijperfe
άiocffcâum dciure diuino fortitur.Hincdicitur ante fequu
tam carnalem copulam matrimonium difpcnfari poffe, feu
diuidiauthoritate Pontificia: confumatum verò carnalico.
pula per Pontificem dirimi non poffe,& ratio cft quia primo
cafu fortitum eft cffeétum matrimonium ex di(po{itione Ec
clefiæ, contra quam Papa difpenfare poteft. Secundo cafu ex
difpofitione diuina, contra quam Pontificis nulla cft autho
ritas,vtinquit glo.in c.cx publico, extra de conucr. coniug.
declarando tamcn,vt dicemus infra, columna fcptima, vlti
modrdine.
Et prima perfc&iomatrimonij, quae folo confenfu cau
fatur,f fignificat vnionem fpiritus inter 12cum & iuftam ani
mam:Sccunda,quae ex carnali copula fit, fignificat vnionem
intcrChriftum,& Ecclcfiam per carnisaffuinptiócm, de quo
lo.primo,& eft textusin c.debitum,extr.de bigam.& aliquid
per gl & Do&.Infti.dc patr.potefta. $. 1. pcr Silucfi. matrimo
nium.i.cólum.z.
Etifteconfenfusdebct effe non cohabitationis,quoniam
intcr fratrem,& fororem matrimonium effet, cum cohabita
ie confenfiffent,non etiáconfcnfusin carnalem copulâ, quo
niam inter Iofeph & Virginem Mariam verum matrimoniü
nonfuiffet , fed debet effe indiuiduae confuctudinis inuicem
habendae,hoc cft,vt ita vir fe exhibeat vxori, ficut illam fibi
exhiberi cupit,ita vt vir nec fine vxoris cöfenfureligionë pro
fiteri,vel ordinationibusvacare poffit,vt inquit text. in d. c.
fufficiat,& ifte confenfus(licet multi contrarium dixerint)et.
iá in loqui volentibus nutu,alijsve indicijs manifcftari pote(t
proptereà quod multae funt,quæ verbis exprimere verecundâ
turaftantium praefentia,vt inquit gl.in c.tugfraternitatis,ex
trádefpöf.vbi Abbas hoc communiter teneti afferit, & licèt
tex.inc.cum apud.co.tit.dicat quoad ecclefiam neccffaria e(
f&vcrbainmatrimonio cótrahéndo,limitando in mutis, qui
I ii a cum
\
368 . PETR. NICOL. MOZZ. -

cum loqui nequeant, fine verbis matrimonium contrahere

P9ffunt,dc quo in l.mutus,ff.deiu. do. tamen intelligendum
cft hoc ÉÉ impleri poffe, verba enim ad cx
primcndum confenfum requiruntur, qui fi aliquo modocx
Primatur fatiseft.l.fi ita.ff.quan.dics leg.cred.& l. vltima $.
vltimo.ff.mand.Silueft.in verbo, matrimonium,il.i.nu.3. &
mcliusin verbo,matrimonium,il. v.fub num.7. Dida.Couar.
in cpito.defponfa.in z.par.ca.4.colum.i.& z. qucm rcfcrte
tiam Viuius in recolleët. commun.opin.verbo, matrimoniü,
q.488.&antè omnes gl.in c.tuæ, quæà prima opinioncfccc-,
dere videtur,vt ibi notat Hoft.Ant.Card. Abbas, & Præpo.&
Jo.dc Imo.in repc.illius cap.col.7. Do&.c.cum apud, ibi Ab
basgl.Hoft.Alex.confi.i46.col.8.volum.$.& Aret.confil. 13,
col.z.atteftatur dccommuni, Boëri.decif.i.nu.i8.& conf.4o.
nu.zi.Soci.iun.conf.z9.col.1.vol.z. & Diuus Tho. diftin. 17.
q.i.art.2.dum dicit, verba requiri figna,tamcn vcrbisaequiua
lcrc,fèd de hoc nos infra dicemus fuo loco. .

Prætereà confenfusifte dcbet effe certusnon errans,fiqui

dem error matrimonium impedit,nilcnim confenfuic(t ma
gis contrarium,quàm error.I.fi pcr errorem,ff. dciurifd. om.
iud.pro cuius intclligentia fciefidum cft, quadrupliccm cfi*
errorem,perfonae,conditionis,fortunae,& qualitatis. Pcrfonae
quotiescrederem cum Bcrta contrahere, & cum Scia contra
hcrem,veluti quia per procuratorem contrahcrcm,aut noctis
tempore.Conditionis, quoties me cum libera contraherePu
tarem,& feruam ducerem. Fortunæ, quoties mccum diuite
contrahere putarem,& inops cflct.Qua litatis,quádo me pul
chram ducere putarem, & cum deformi me cofitraxiffe rcpc:
rirem.Primi duo crrorcs verè matrimonium vitiant, vitimi
verò non. Ideò ficum virgine mc contrahere crcdcbam, *
corrupta reperiatur, matrimonium non foluitur, quiac|?'
qualitatis efTet,vt probat tex.in ca. 129. q. 1. Hinc dixitspc.ti;
de rcft.in inte.nu.3 quod fi minor cótrahit matrimonium9"
vctula extendata, non poteft pctcrcrcftitutionemininteg'":
. Item debet effe talis confenfus liber, aliâs matrimon!""° i:a
effet nullum,adeò vt licet cæteri contraáus metu faâi valcãt, ',',
$. 1. Infti.de excep.quia voluntas coaâa, voluntascft; I. fi mu
*;
iier.§.penul.quód inet.cau.iicèt dctur reftituti9,vti!it**? ;t;
ab initio matrimonium mctu contra&um eft nullum JP t. tn
iure,c.cum locum,ibi Abbas, extra defponf. atquc idcofi iu
i;\;
uenisno&tein le&o deprehenfuscum puclla,cam accipercc0 *in
gatur,matrimonium cft nullum,nifi nouo confcnfu agi i.};
 - I)E MATRIMONIO. - 369
tur.c.veniens,extradefponfa.declarat lafin l.fiTitia, col.pe '
:
'nul.ff.de verb.obli.Nec ob.quod auxilium dari non debetèi,
i'?
qui fepofuit in neceffitate,l.fi mulier, in princ. ff. quod met.
cau.quoniam refpondetur,illud in propofito limitari,nema
jus malum fequatur,fiquidem vir poffet vxorem quam duxif.
fet,inuitus interficere,vtinquir glo.pofttex. in d.c.cum locü,
& fic in fumma adeffe confcnfus debet cum libertate, vt latè
dicemusinfra col.3.penul.ord.clandeftina enim matrimonia
' improbantur,inhibenturq; facerdoteseisintereffe,& qui affe
rit talem difpofitionem,probare debet,cum de occultis eccle
'Έ;
fienon i.& z.vbi glo.ac toto tit.extrà declandeft.
' defpon.& nosin fà. Debetq; effe per verba deprgfenti expref
fus,aliàs fi dicerem,accipiam te in meam vxorcm, fponfalia
funt I.1.cum feq.ff.de fpon.& diximuscol. fponfaliorum fu
prà. Dicitur maris,& fœminæ, quoniam in codcm fexu ma
trimonium non confiftit.l.cum vir nubit in foeminam. C.de
adulte. Item dicitur maris, & fœminæ in fingulari, quoniam
nullus pluresvxores,nec vna plures viros habere poteft.§. affi
nitatis,cum feq.Inftitut. de nupt. Nunquam enim fuit licita
antiquis patribuspoligamia,vt per D. Bonauen. Riccar. Sco.
&Theolo.4.fcnt.dift.33.& licètàliquando diuina reuelatio.
ne& difpenfàtione ante legem Moyfi, vnus habuerit plures
vxores,vt legitur de Abraham, Iacob,& alijs,vti habetur in c.
ÉÉ tamen illud fuit ex peculiari diuinâ difpé
fationeintrinfecùs per reuelationem faétam.Necob.quod di
fpenfatio in lege naturae circa huiufmodi non reperirur fcri
pta,quia talis debet effe difpenfatio,qualis eft lex, fi ergo lex
naturæfcripta eft in cordibushominum,ita debet effeeiusdi
£££££; refpondctVigle.Grana.ca.16.5.7.ver
i.iv.nu. .13.poft Magift.fentcn.& Diuum Thom.q.1. art. z.
Io.May.q.i.in 4.fenten.dift.33. Palud.q.1.art.i.Did. defponf.
c.7.in z.par,§.ibidc communi, Ambro.Catari.lib.3. Contra.
Caieta.ca.de matrimo.& id confirmat Colenien. concilium,
#$. hancâ fummo Deo conceffam fu
iffead prænunciandum vni viro,fcilicet Chrifto plures vxo
res,fcilicetfyna ogam,& geritium multitudinem, veluti in
ynum corpüs effeiungendos, nunquam tamen etiam per di
fpenfátiofiem diuinain vni vxori licuit plures habere viros:
eftenim contra principalem matrimonijfidem, nempè pro
lis bonum:nam multitudo virorum prolis bonum impedit,
vtin meretricibus patet,vt cum vir fit caput mulieris,tefte Di
uoPaulo,effet monftrum,fi vnum corpus multa haberct capi
li i 3 ta,
 « p ET R. NICOL. MOzz. -

ra,dequo per Diuum Bonauen.in 4. diftinc.z.art. 3. quzft.t.

JDiuusThom. 1. & 3 quæit.ioo.art.8. Duran.quaeft. 3. Caftrcn.
lib.2.del.poeni.caf.§.z.prin. lofeph. Angl. Vale. fupcr Mag.
fenten.in 4.dift.33.art. 1.
Dicitur indiuiduam vitgconfuetudincm continens,quia
à principio huiusdebent effe animi, vt nunquam matrimo
nium diuidant:licèt ex poftfaéto interdum hoc contingat,vt
lnftitut.de nupt. §. fi vxor. & toto titu.ff.de diuor.&diccbat
Cul.quòd debet intelligi de matrimonio cöfummatopcrcat.
nalem copulam:quia ánte poffet feparari in cafu religionis,
vt infràdicemus.Sed pro intelligentia fciendum eft, quinque
iura cöfiderari,primüm fforum, quo cautum eft libcräcffedi
uortia etiam fine caufa.Secüdum fuitiusCodicis,quocxcau
fis quibufdä tantüdiuertereliccbat.Tertiüius Auth.quo cau
f; rcdditgsüt pauciores.Quartò iure fcilicet alio Auth.paucio
res quoqüe redditæ funt. Quintum verò eft iusCanonicum,
quod in propofito feruandùm eft, quodecifum cft, nulla cx
caufà præter fornicationem,diuortium fieri, & hoc cafuma
trimonium non dirinitur,fed tantum fit feparatio thori. fi
militer ex caufa confanguinitatis:fed tunc iiondirimitur,fcd
per eam nullum fuiffe déclaratur,vt inquit glo.in Rub. dedi.
üor.& in l.diuortio,in principio.ff.de nego.geft, & in l. con
fenfu.§.fin autem.c dérepud quid igitufimportent hæ£ye*
ba,indiuiduam virae confùetudinemîcontinens,fupràdi$gm
eft,per tex.in c.fùfficiat, z7.q.hoc eß, quod huiuscffe debét
propofiti,vtà principio fimul viuant.
Dixi, communicatio diuini iuris, f quoniam ambosfe
debenteiüfáem feâe vel ciufáem fidei,hoçeftamboChrifti*;
ni,velambo Iudaei.iteligionis tamen diucrfitasmatrimon!
non vitiat,cum fint ambo eiufdem feåæ vel fidei.l.ncmg. &
l.nequis.C.de Iudæis,l.fi legibus.C.deepifco. audien. Abbas
ca.primo,not.i.defpon.& per hoc exclúditur confuetudo, q.
curh concubina habetur : licèt enim parui interfit interV*°
rem,& concubinam.l.item Labeo.$.i.ff.delega.tcrtio, $9%*
cubinatufj; deiureCiuili permiffus fiçiantej.£deconcub.
tamen talisconfuetudo diuini iuris £9;y£$£jí. -

eò enim attentoomnisfornicatio peccatum eft,iuxtai u. - '

calogi: Non humani

ibicitur moechabcris.
iuriscommunicatio, quia yxor forum
viri fortitur,ibiq;eft conuenienda,vbi vir domiciliug, habct,
l.de iure,in fine.ff.ad munic.fecusin concubina,fecufj in mi
nuslegitimècopulata,vt inquit gl.in l.i. ff. deritu nuP. *;
 * * , , ,. M ATRIMONI O. £7t
$.1.Inf.depat.poteft. Hancq; confuetudincm fcrui quoq; con
-
trahere,& habere poffunt,ita tamen,vt fcruitiadcbita patro.
<; nis non denegenlur.c.i.& toto tit.extra dcconiu. feruo. licèt
iurc ciuili matrimonium inter feruos nö concedatur,lnft.co,
in princ.inter cosenim contubernium contrahitur.l.cum an
cillis.C.deinceft.nup.gloff.3. Inftit.de patr.poteft.
Quoautem iure inftitutum fuerit matrimonium, vide
Mag.fent.in 4. fent.ibiScot.D.Bonauen. Riccar.& D.Thom.
quidiucrfasvidentur tenere opiniones,vtrcfert Iofeph Angl.
Valc.in fiof.Theol.par.primâ dc facram, matrimo.art.z. 'iu
dicasquod matrimonium inftitutum fuitabauthore naturæ
in paradifo terreftriante peccatum, quando formara Eua de
cofta,Adae Deus duxit eam ad Adam, qui liberèaccepit in fo
ciam coniugalem,fiue vxorem,& dixit, hoc nunc ex offibus
meis,& caro de carne mea, propter hoc relinquet homo pa
trcm & matrem,& adhærebit vxori fuae,eruntque duo in car
ne vna,quibusdatisdixit Deus:Crefcite & multiplicamini,&
replete terram,licct per anticipationcm,fccundum Auguft.
hæc verba rccitcntur Genef.cap.i.& fi perfeueraffent in gratia
in paradifo terreftri fuißent honorabilcs nuptiæ, & É.
immaculatus. Atqueideò cgo diccrcm,quod origo,&inftitu
tio matrimonijdupliciter pote(t confidcrari. Prima inftitu
tioin paradifotctreftri faétafuit,vt cffct immaculatus thorus
& honorabilcs nuptiæ,ex quibus fine ardorc concupifçentiæ
conciperent,& fine dolore parcrent.32 quaeftio.fecunda. cap.
hisita.Secunda inftitutio poft pcccatum Adæ, propter quod
caro corpitconcupifcereaducrfusfpiritum, cxtra-paradifum
faétafuitadillicitum motum eliminädum, vt infirmitashu
mana ad ruinam turpitudinis prona coniugijhoncftate exci
peretur,vt inquit tex.in c.ficut non omnis.3z q. z. & fic matri
monium,quod primò in officium naturae inftitutum erat, fa
&umeftin remedium ad reprimcndam concupifcentiam, ne
eflct homo ficut equus,& mulus, in quibus nö eft intelle&us,
Š
fed fciret vas fuum pofIidere in honorc,& fan&i
ficatione,vndeApóft. vnufquifquc habeat fuam propter for
nicationem.ita yidetur declarare Vigle Grana. fuprad. capi
tu.16.3.7.verfic.i.dc
contra&usinfcripta,in quo3.art.ibi
nosetiam diximus
videas. Έίέί.
w

Sed animaduerte,quia matrimonijinftitutio diuerfimo 1e

dè,& plurib.modis confiderari potcf', & primò cófiderari po
tcft qüoad virginem,& matrimoniun eft de iure diuino. Se
cundò quoad motú,vel inftinétum, quo homo infœminam
l ii 4 „ mo
 PETR. NICOL. Mozz.
mouetur,&econtrà,e(l de iure naturali, Inftitu.deiurenatu,
in prin.Tcrtio quoad confenfum eft de iure gcntium. Quar
to quoad verba,quæ hinc & inde exprimi debent, vel quoad
alia figna,fccundum communem opinionem, de qua fuprà,
& cftdc iurecanonico.c.cumapud,extra dcfponfa. Quintò,
quoad prohibitioncm,tunc quoad afccndcntcs velquòdpri
mum gradum collateralium, prohibitio cft de iure diuin9,
ncc difpenfare poteft eis Papa , fecundum aliquos faltcmde
poteftate ordinaria,licèt videatur poffede potcftatcabfoluta,
fecüdum alios,de quodicemus infrà. Qu9 autem ad rcliquos
raduseft iuris ciuìlis yel Canonici.Qu5verò ad caufam fina
Éî, eft iuris naturalis.homo enim nubcrccu
git,vt cum fe perpetuum nonagnofcat,iux.l. eumdcbcrc, ff.
de fer.vrb.præd. per pofteros cohferuetur.Hinccft magisama
ri filium à patre,veluti eius conferuationem, quam ccontiá;
vt inquit gl.in l.ifli quidem,in finc.ff.quodmêt.cau.&inlli
bcrorum, in fin.ff.de verb.figni.
De diuifione matrimonij.
S V M M A R I A.
1 : Matrimonium alterum eftcarnale,alterumffirituale,et
aquiparatur regulariter. -

i. 2 In vno cafù argumentum de matrimonio carnali adffi

rituale,monprocederet.
3 Matrimonium carnale, aut eft nomcon/ìmmatum, aut
confùmmatum.
4 Matrimonium aliud efflegitimum,fednonrati,ratum,
fed momlegitimum,legitimum & ratum.
* Matrimonium aliudeft verum,aliudprefùmptum.
6 Imiure nonfòlum reperiuntur matrimonia prefùmpt4,
fed etiamffomfália.
7 Matrimonium aliudeftputatiuum,aliudverum. . .
8 Regulariter matrimonium putatiuum habetpriuilegia
verumatrimomj. -

9 Matrimoniumaliudfit, & contrahiturpurè, aliudfib

conditiome.
uo Conditiones in matrimonio, aut fint honefte ,4iif *"*
pes. Indifferentes, aut impoßibiles, fecundum ali4*:
4f|£•
 —

I)E MATR1MoNio. 873

atfecundùm alios famtaddendaalia genera. conciliatio
ibidem.
ut Conciliatio,& concoedatio opinionum.
12 Adhoc vt conditio qualibetfiffendat matrimonium, fe
temrequirumtur,
ab Sifuit adieéta conditiofùper copula,vt fi quis dicat,acci
piam te in vxorem,fi virginem te inuenero, am valeat
tali comditio. .

14 An valeat illa conditio, fam contentus accipere te in v

xorem, & deffomfare, cumhac conditiome, vt mihi pro
mittas mom effe amplius meretricem,
D.nium alterum fit carnale,alterum fpirituale. Carnale
V 1 S 1 O matrimonij taliseft, nempe,vt matrimo
dicitur illud,in quo carnali copulaintercedente vir &
vxor intermifccntur : & de ifto matrimonio ad praefens dice
re noftri eftinftituti,Matrimoniü fpiritualedicitur illud,qd*
'finccarali copula contra&um,infpiritu confiftit; exemplum
in monialibus, & alijs, qui Deo virginitatem vouerunt : Ita
enim honeftares eft matrimonium fpirituale contrahere, &
]* ingredi monafterium, ficut matrimonium carnale celebra
".
re,vt Authen. de fanétis Epifco.$.fed & hoc præfenti,colla. 9.
imô fecundùm Apoft. peifeëtior eft ftatus virginalis, quàm
- coniugalis: quamuisregulariter haec duo in iufeexcquentur,
vt inquit gloff.ylti.in §. 1. Inftit.de nupt. & de primò matri
monio loquuntur omnestituli de nuptijs: defecundo omnes
de É tituli loquentes mentionem faciunt, & validum
eft argumentum de matrimonio carnali ad matrimonium
fpirituale, c.ficut vir 7. quaeft.i.c. quaeChrifto, 27.quæftio. i.c.
intcrcorporalia, de translat. epifcop. voluit Cardina. in Cle
ment.i.in §.quem etiam,in 3.quæft.de conceff.præbend.vide
Bertachin.in verbo,in profeffio,in ii.verficu. facit in argum.
gloff.in c.aut faéta, in verbo, parentem,depoenitent. diftinc.
i.quae dicit, quòd cadem poenà punitur occidcns patrem fpi
ritualem, qua punitur occidens patrem naturalem, quam gl.
ad hoc refert & fequitur Parif.de Puteo in tra&.fyndicatus,in
16. car.in3.columna. & hinc etiam dicimus, quando mulicr
ingreditur Monafterium , & religionem , quod tunc con
trahit matrimonium cum Ecclefia, feu cum Chrifto, di&o c.
quaeChrifto,cum fimilib. & quòd à pari procedat matrimo
- - - Iii 3 nium
874 PETR. NICOL. Mozz.
nium carnale, & fpirituale, optimè facit illa dccifo Do&o
rum volentium, quòd fi teftator in teftamcnto fuo relin
quit filiae mille, fi fiupferit, & fcxccntùm, fi rcligioncmin
trauerit, quòd fi ipfa filia intraucrit rcligionem, tamcn de
bebit habére millè, ac fi matrimoniumçàrnalecontraxiffet,
& voluit Ioan.Andre.in addit.adSpecul.tut.de ftat,monach,
fub Rub.& Canoniftae, in c. in praefentia, dc probatio.in zo.
colum. & Bald.in l.fecunda,vbi videSocin.dehis, quae pocnae
nomine relinq. & Roman. in l.ftipulatio hoc modoconc£
Κ; idem,f£deveiborum ob
igat. & Abbasin repetitio. c. ecclcfia San&ae Mariae, colum.
31. de conftitut. Alberic.de Rofat.in prima parteftaut, quæ
ftio, io5, & quæftio. fequen.& Bald.ind.c. in praefentia, in 6.
colum.verfic. fed quid fi teftator, Iaf. in Authent.fiquamu
Jer, inz. & 3,colum. C.dc facrofanâ.ccclcf. Mathcfin notab.
fuis 3*. quod incipit, nota quòd fi teftator, Hippol. dcMar
fil.in Rub.de fidciuff.colum.vo. Et adeò verum eft, proccdcrc
argumcntum de matrimonio carnaliad fpirituale, vt flatu
tum punicnsaliqua poena cognofcentem mulicrem nuptam,
habcrct locum in cdgnofkcntc monialem, ita dixitquidam
JDionyfiusde Peruf.ifi confil.fuo vo,incipiente,& fidoétrina
<æcum illuminet.quem rcfcrt & fequitur Marian.Socin inc.
;j?fequitur
& quando,el.v.quaeftio.8. articu. penultim.quos rc*
defimonia,licèt iftud dictum
&rt & in c.non fatis,
rcprobct ipfe Fclin.in c.ecclefia Sanâae Mariæ, de conftitut,
in 3i. colum. nihilominùs opinio di&i Marianieft commu
nior & fauorabilior ccclefijs, & perfonis ccclefiafticis, vt in*
$ Marfil.fingul.2i3. & hanc opinioncm tcnct Bal.inc.cau
àm matrimonij, in vltima colüm. deprobatio. Hinc ctiam
«dicunt Doétores, quòd ficut vitiatur matrimonium carnalς
er mctum, vt infrà, ita matrimonium fpiritualc, ncmpe
ingrcffu religionis faâo per filium,vcl filiam coaâè propter
reuerentiam patcrnam, vitiatur tale matrimonium,& talis
ingreffus, ita dixit gloff.fingularis in c. praefens clcricus, 39:
qü£ft.3.quam gloff. pro vafìè notabili refert &fequituglaf
in $.quadrupli,in 9.çolumn.in fin. Inftitut. deaétio.vbi dicit,
illam É cffe perpetuò not.quia fæpè contingit defaâo,
quòd filiae inuitg,ex quo fortè fufit diffórmes,aut claud&pro
ptcr reuerentiam patris ingrediuntur monafterium, aut vir
ginitatis habitum fufcipiüt, quod pcr hoc vitiatur ingrcftiis,
& profeffio, ita quòd fine præuaricatione potcft dcfcri & dc
poni, ad quod ctiam dicitvidcndum c£textum inc.«üR*
- rum,
 D E M A T R I M ONI O. -

87;
rum, & ibi Anani. extrà, de regul. & Imo. in l.ficum dotem
in $.eo tempore, ff.folut.matrimon. text.in c, 1. ibi gloff. &
Abb.exrrâ, quod met.caufa,de quo etiam per Alexand in d.§.
eo autein tempore,in penult.colum.& per Iaf.in Authen. in
greß,in .cal.C.de (acrof eccl. pro quibus etiam facit : nam fi
filia proptcr aimiam reuerentiam patris iurat, tale iuramen
tum eam non obligat,ita notab. dixit Bald. in l.ctiam, C. ad
Velleia.& in I. pa&tum, quod dotali, in 3 col. in princip. C.de
colla.quem refcrt & fequitur Alber.Caietanus in tua&t fuo,vi
olantcs,in verbo, mulier,in 9.car.im 2 col. & faciunt di{ta per
Dec.in confil. 219. incipiente, vifo punéto,in 3.col. in fin.verf.
feptimò adduco.
f In vno tamen cafu tale argumentum de carna!i matri. z
menio ad fpirituale non valeret, nec procederet,quando effet
damnofum, vel cötrarium ecclefiæ, per do&rinâ Bal. in I. Deo,*
nobis.C de epifc & clcr.vbi dixit,quòd fi maritus relinquit v
xorem fuam dominam, naßáriam & vfufru&uariam, donec
caftè & honeftè vixerit,& vitam vidualem feruauerit,fi ingre
diatur monaflerium, non perdit legatum, & tunc cefïàt d.ar
gumentüde matrimonio carnali adfpirituale, quia effet con
tra ecclefiam, quod di&um pro fingulari refert & approbat
Cremem fing. i4z.incipiente, maritus relinquit, & dixit iftud
di&um fortè non e(Ie alibi. - -

Et fic habes, quòd licèt valeat regulariter argumentum

dematrimonio carnali ad fpirituale,interdum tamen nö pro
cedit : quia & fi in multis conueniant, nihilominùs in mul
, .•
tisdifferunt, quasconuenientias & differentias ponunt Ioan.
;i: And.& foan.de Imo.in repet. c. tuæ, de fponfal. & inter alias
differentias eft ifta, quòd licèt matrimohium carnale folo
confenfu qualitercunquc declarato alio modo, quàm per ver
ba poffit contrahi, vt volunt omnes in d. c. fuae, & nos dice

. mus plenè infrà in 3. colum. vltimi ordin. tamen in matri

monio fpirituali necefTjria funt verba, d.c. quia propter, &
«. fi quis iufto. §. fina. de ele&io. refert & fequitur Nicol.
Boëri.decif.prima,num.feptuagefimofeptimo.vbi plures a
lioscitat. -

* Rurfus matrimonium carnale duplex eft : nempe, non

confummatum, quod fcilicet faâum cftfper verba de præ-£s
fentifinecopula,&confummatum per copülam.Primum,fe
cundùm gl.in c.ex publico,de conue. coniug. fignificat con
formitatém fidelis animae ad Chriftum, vt diximus fuprà:
& in paradifo cft inftitutum. Sccundum verò fignificat
con
876 PETR. NIcoL. Mozz.
coniunâionem Ecclefiæ ad Chriftum per incarnationem, vt ali
diximusalibi. $ui
4 f Iterum vtrunque, vel propriè non confummatum, fé um,
Ver
çundùm mentcm Raynu quem refert Sylucft. de Prierinyct. tt,
bo, matrimonium ; primöcft triplex, quorum primum dici
inl;
'tur legitimum,fed non ratum,vt eft mätrimoniü, quod con
trahitur intcr infideles,legalitantùm inftitutione,vclprouin ά,
Utm
ciae moribus, & ideò iftud matrimonium diciturnontatum, km
quia fiuefidc.& diffolui poteftdatolibello repudii, legefori, iiit
& non lege poli quam non fequitur. Hincdixit Auguftino;
eæ ratum coniugum, quod fine Deo eft, & habetur in c.ti (:j,
MItt
quis Iudaicè, in fin. 28. quaeft.i. & in c.quanto, cum fcqucnt.
(0m
cxt, de diuort. Sylueft.de Pric. matrimofiium,1. nunc. § laf*
td;
ccll. Inftit can.fit.quæ matrimon.imped.poff. $.ex his,Dida.
- dcfponfal partcz, c.i. $.vnico,num, 4. Marquar. Sufa. traâ, ig
de Iudae partez.c.3.nume. 16. vide etiam Abba d.c.quanto,ibi . iia
inquit, quòd matrimonium inter infideleseftvcrum,nonta | £i;
a £m
men ratum & indiffolubile, ficut interChriftianos id contin; tt;
git Propter baptifmum, qui indiffolubilitatc matrimonii
ponderatur : nàm vbi non cft fides Chriftiana, matrimoniü tix
non habet fuum fignificatum, cùm matrimonium confum clo;
matum denotet vnionem & conformationem, quæ cft intct Ę;
IOcum & Ecclefiam pcr affumptionem carnis humanae: vn kf,
d£ficut figuratum eít indiffolübile: quia carnem,quam Dcgi tJ^!
afTumpfit, nunquàm dimifit: ita & matrimoniüm illud fi iii,
imitti
gurans debet efle indiffolubile, ficut figuratum : hoc autct;
cadere non poteftin matrimonio infidélium negantium £
fumptioncm carnis, Ideò in cis ccflàt ratio indiffolubili Narii
tatis, - - 'i,&j
Secundum eft econuersò ratum, fed non legitimum,fci I*t;;
licet quod ûnti;
femper eft eft intermatrimoniumi,
ratum fideles & legitimas perfonäs,femcl
cùm còniugia inter 1ntcr
quas
()m;
coscontra&a, nunquàm folui poffint,fed finelegitima folcn isti,
nitate Ecclefiæ contra&um,vt in locis fupracitatis pcr Didac, ';;i,
Lancello.& alios, $s
*MDL,
quodTertium verò legitimas
fçilicet intcr eft matrimonium legitimum,
perfonas,&cum & ratiT,
legitima folen $tr;
nitate contrahitur,yt probatur d. c. fi quis ludaicè, iunâ£$. fi
quanto,& fequen. de diuort. & per Sylueft.de Prie.Langelig; tim,
lbidac.Couar.d.c.1. §.vnico,de fponfal.& aliosfupradiâos& intus,
¢1tatOS. Hyrii
$ íj?
f Prætereà alia reperitur diuifio, nempe,vt matrim%?";
aliu
 1)E MATR I M O N I O. 877
aliud fit verum , aliud praefumptum, de quo per Goffred. in
Summa, defponfal. fub nume.i6.in fin. Verum matrimoni-.
um eftillud, quod contrahitur inter perfonas legitimas, per
verbaapta ad matrimonium contrahendum, & nullum fub
eft impedimentum. Praefumptum eft matrimonium, vt cùm
inter perfonas legitimas interuenit tra&tatus de contrahen
do, fidei datio, vel iuramentum, vel promiffio, vel fi inter
uenerunt verba apta ad matrimonium contrahendum : ha
benttamen traétatum in euentum conditionis, vel arbitrij
alieni, & fuccedit copula carnalis,in quo cafu praefumitur re
ceffum ab omni conditione, vel modo, & genera]iter ab om
mieo, quod matrimonium fùfpendebat, feu differebat, vt c .
commiffum,ext.defponfal. & c.ad infra, de condit.appofi.&
c.de illis,de eo qui du.in matrim.quam poll. per adulter. &c.
fignificauit,& fic contra&us de futuro praecedente cum copu-.
la carnali fequenti inducit matrimoniùm praefumptum. & fi
deficiant verba folita,& ftatura ad matrimonium contrahen
dum, vt in c.is qui fidem, de fponfal.& c.adolefcentes,eod.&
eft in his cafibus praefumptio iuris & de iure, immò fiétio,
~f. quæ non admittit probarionem contrariam, vt per Goffred.
** d.loco.Sed hoc hodie procedere non videtur, fed potiùs cen
fetur corre&um per facro(an&um Concilium Tridentinum,
feff. 14.dereformi, marric. 1. ex quo ceffàt matrimonium, per
quod olim fiebat, vcl praefumebatur fieri poft copulam fpon
falia confecutam,vt per Nauar.in Summa fua, c. zz. de facra.
matrimo.num.85. -

f Eteft aduertendum, quia in iure non folùm reperitur

matrimonium praefumptum,fcd etiam fponfalia præfump
ta, & interpretata, vt eft in cafu, quando ob defeétum ætatis
inter mafculum,& foeminam, qui intendebant matrimoniü
contrahere, non valet vt matrimonium, quia non reputatur
confenfuslegitimus,impedienteaeratisdefe&u, tunc contra
huntur fponfalia iuris interpreratione, quamuisex conceptis
verbis matrimonium cenfendü foret, c.ynico, $. 1. de defpon.
impub.in 6. Didac.Couar.in epit de defpon.c.3.col.1.&2. v
binouasdat rationesad regulam illam, quòd non valet vti a
go, nec valere debet,vt pote(t.
f Eft&aliud matrimonium putatiuum ad differentiam
veri matrimonij,& eft puratiuum matrimonium, quia repu
tantur coniuges,qui in veritare coniuges effe non potuerant,
vt per I.upum in Rub.de donatio.inter virum & vxor.$.36. in
Princip.& rcgulariter matrimonium verum & puratiuum £
quipa
<'
878 PETR. NICO L. MOZZ. - . -

quiparatur, vt probatur in c.dcbitum, de bigam. Hincdi;i tui

tur,quòd ficut pcr fccundum matrimonium verum contrahi. trit
tur bigamia,fic ctiam per matrimonium putatiuum. Item fi mtt

cut per matrimonium vcrum contrahitür publica honeftas, tui

vt in c.fponfam fratris,dc fpon. & c.literas,& c.acccflit, dede; joii
fpon.iri pub.fic etiam per iwatwmonium putatiuum. vtcad .
tia
audientiâm,defpon. Item {icut per matrihonium vcrumle
gitimantur filijantca nati, vt in c. v.& c.tanta, qui fil.fintleg, M*j
ita pcr matrimonium putatiuum data alterius coniugum, yt hm
cft tex.fing, in c.ex tenore, cod.tit.Caffäd.decif.vnica, nu.3.de t,&
fpon.& diccbat Lupus d. Rubr. in §. 36. quòd non valctdQaa tua!
tio fa&ta inter coniuges confla. : c matrimonio, non folùm tim
quando matrimonium eft verum, fed etiam fi eft putatiuum, fit, |
gloff. & Do&.in c.fi.de don. intcr vir.& vx. Iafjnlcam quî, imp.
çol. 8. C.dc fideicommif.& eft tcx in 13. §.videamus. ff.dcdo M)m;

na.inter vir.& vx. Ex quibus fupradiéis infcrt ibi Lupus ad άπεm

8 multa fimilia, quòdf regulariter matrimonium putatiuum tùm |
habet priuilegiaveri imafiinonii, glo.in 1 dotale ffde fund? - k;
dot.& in Rub.ff.fol.matrim.& in I.z.§.fi.ffde priuil.ctcd,& 1 fien
in I.i.C.dc don.ob cau. & in i.aiiiduis.C.qui poiì in pighab: l\*;
in glo(Imag. in fin. & in §.fiaduci ius. Inìit dc nup}finccfi, tim
quòd rescmpta ex pecunia dotis,cft dotalis.l.fi sum dotcm $. tqu
fin.ff.fol. mätrim.& vxor putatiua in fua dote habet priuil: luoi
gia dotis tacitæ hypothccg in bonis mariti,ficut vxor vera,gl. Mn!
not.in l.aßiduis. C. qui poti, in pign.habe, & habct ctiam alia t;|;
priuilegia dotis,& queinadmodùm vxor vera proptct adult* iii,
iium,pcrdit dotem,fic etiam putatiua,c.plerunque, dcd9n*
inter vir.& vx. & 1. confenfu,in vcrbo,animum, in fi.C.derc, i{|;|
pud.de quo pcr Lupum d. Rub. ibi plura ponit exempla po$ fi^ 0m
Hald. N oucl.tra&.dcdotc.Campeg, & alios, fcd nosinfràtia. *itum
&ta.dotis. -

Demum eft hic addéda alia diuifio,circa quam matrim0 t, [

:;ima
nium cadere poteft,& cófidcratur, quantum ad modum, q"° Mn,
9 contrahitur dupliciter,fcilicet quätüm ad verba,& figna, q"* h;},
in foro caufarum confiderantür, & quantum ad intenti9 ęt |
nem, quæ attenditur in foro animæ, & vtroque modo $9%* titu;
tingit dupliciter, fcilicet purè, fiueabfolutè, & fub conditi tj :
one. purè & fimpliciter cóntrahitur & celcbratur mattim?' tum;
nium per verba de præfenti, & quotiefcunque nullaadijcitu; ';,in
conditio. Sub conditionc autem contrahitur quotiefcun%!* Πβ;,
aliqua adiicitur, & apponitur conditio tacita, vel exprclla: Ęt;
Tacita,putà in fponfalibus,dc quibusdiximus. Exprcffâ,
1
Mi
q. iis;
 το£ M A'rR 1 M o NI O. 87g
tjuis contrahat cum aliqua fub ifta conditione, fi páter fuus
erit contentus, & É & non erir matrimonium,do
nec conditio impleatur, & fi nunquàm impleretur, nun
quàm effet matrimonium : & quòd inatrimonium contrahi
pollit fub conditioue,eft tex.in c.fupereo,&c.per tuas,de con
di.appof. - - - -

fScdproperfe&a declaratione fkienduri,quòd conditio. Io

nesin matrimonio,fecundùm aliquos Do&ores, poffunt effe
in quadruplici genere, videlicet honeftae, turpes, indifferen
tes,&impôfibîç At fecundùm alios Do&oreserunt adden
da alia genera conditionum, quæ poffunt incidere circa ma
1
trimonium. Quaedam enim funt generales, vt fi Deus volue
rit, fi vixerimus. Quaedam verò funt neceffàriae, fine quibus
impediretur contra&us matrimonij,vt fi eft Chriftiana, aut
non affinis, vel confànguinea, & huiufmodi, quam conditi
6nem appellarem neceffariò fubintelleétam, quæ conditio
non facit matrimonium conditionale, fi exprimatur, quia
legarum fa&um fub ifta conditione, fi haeres adierit haeredi
titem, non eft códitionale, cùm neceffàriò fubintelligatur,
l.haec verba teftatoris. ff de lega. 1. & 1. conditiones, &T. ali
quando. ff. de condi. & demonftra. & eft communisopinio,
de qua Sylucft.de Prief.in verbo,matrimonium, il.3. nu. 3. ex
qu6infertur, quòd non eft conditionale matrimonium, vel
fponfalia,dicendo,contraho cum tali,fi confentiat illa in me,
vcl fimilia. Idem dicendum eft de conditione, fi Deo placuc
rit,dicant quid velint alij.
Quaedäm verò funt neceffàriæ in fe, vt fi Sol orietur cras,
vel talitempore cclipfabitur Luna: & ifto cafu,ex quo condi
tio omninö eft extitura, non faciet matrimonium conditio
natum, erit tamen in diem, fi non intendebant tunc contra
here, fedin tempusconditionis, quia licèt ftipulatio fub con
ditione,quae omninò eft extitura,non fit conditionalis, eft ta
mcn in diem, ita quòd non debetur aliquid, antequàm ve
niat, facit l.hgresmieus,in princ.de cond.& dcmonft.& ita vi
detur tenerc D.Thom.in 4.dift.28.art.2.q.3.quem refert & fe
quitur Iofeph.Ang.Val.fuper Mag fent.inz8.dift.par. 1. con
cluf. 2.& ita tenet etiam Sylueft. de Prie. in verbo, matrimo
nium,3.fed contrariam opinionem videtur referregl.in c.per
tuas,in verb. praefumendum,in fi.de cond.app. Ideò pro còn
cordia dicas,vt fuprà,quòd erit matrimonium in $icim,fi non
intendebant tunc contrahere, fed in tempu* conditionis A
lia opinio, quando intcndcbant tunc cohtrahcrc, Intc! £;
- - - 1 pcr
 - PETR. NrcoL. Mozz.
fi per verba de præfenti,quiafi per vcrba defuturoeruntfport.
fafia.v.g. fi in contraétu dies füb conditione neceffaria, fiuc
contingenti propotiatur, vt fi dico,contraham tccum, quan
do pater meus morietur: nam ifto cafu non ftatim vcrumma
triímonium, fed fponfalia efficiuntur : quia etfi conditio fit
neceffàriò futura? confenfus tamen non cftde præfenti,fcd
in diem fignatum.
Quaeäam verò funt impoffibiles in fe,vt fi cœlum digit9
detigeris,& iftae conditiones in matrimonio habentur pro nö
adiectis, & non vitiant matrimonium, & tales contrahcntcs
funt veri coniuges,c.fina.de condit.appofi. & tcnct etiamSo
tus in;4.fentenJiftind. 29. quaeft.z.aitic.i4.& Angcl.diftinc.
28. volum. i. I. -

Quaedam verò funt contingentes inhoneftae tantùm, id

eft,noH contra fub(tantiam maîrimonij, vt fi furtum feceris;
vel occideris hominem, & non vitiant matrimonium, kd
habentur paritcr pro non adieétis, c. fina. de conditio, ap
pofi. s.
uaedam verò inhoneftae, & contra fubftantiam &bona
matriNonij, vt contraho tecum donec inueniam mcliorcm.
quæ conditio eftcoiitra fubftantiam matrimonij,quodcftin
feparabilc,& ideò fi quis contrahat cum intentionc aliquan
dó fe feparandi,feu cüm confenfu ad tempus,vitiat matrimo
nium,fecundùm Petr. de Palude. Sylueft, de Prier. in veibo,
matrimonium, 4.num.$.& c.fina.decondit.appofi.Intclligº,
tamen,& limita ex mente Innoc. Anton.& Panor.fitalisco!
ditio dcducatur in pa&um exprcffumab vtroqueconiug: fé
cùs fi talis conditio fit retentain corde: aut etiam exprcflaP**
vnum, reliquo contradicente, aut tacente, vt fingularitcrV°*
luit Innocefi.d.c.fi.vbidiftinguit, an vterque confentiat$9*
ditioni appofitæ contra fubftântiam, & tunc matrimgnl"!'
non tenét: fi autem contradixit alter, tenet, fi proceffüm fit
ad confummationem cius, & idem dicit, fi alteftacuit fauo'°
matrimonij,& fic tacenshabetur procontradicentc. Idem di
cëdum de paétoappofito, figenerationem proliscuitcs, qu
eft conttabonum prolis,vcffi pro quaeftu te adultcrâdamti*
dideris,quod eft contra bonum fidei.
Quâdam verò funt contingentes& honeftae, quæ in m**
trimonieapponi pofïùnt,& non apponi, vt fi patct ineus'9'
luerit,aut fi dicas,accipio te in vxorem, fidederis mihicentii,
& hæc fufpendunt matrimonium: & fidiceres,quòd iftac9*
ditio,fidcdcris mihi centum,vidctur, vt non poffitapponiin
contrá
 1)E MATR I M O N I O. -
£££ '
contra&u matrimonij,iuxta text.in l.fiitaftipulatus,§.fi tibi
nupfero,ff.de verbo oblig ibi Bart.in fummaiioinquit.quòd
intcr Iponfum & fponfam nö valet promiiiio ex caufâ lucra
tiua, quæinter matrimonij tempus confertur. Refpondetur,
uòd eft verü, nifi talis ftipulatio fiat caufa dotis, vel nifi fub
fitiufla caufa petendi illud, videlicet in recompenfationem
nobilitatisaliquidexigat,vt declarat Panorm. in c.deillis,de
cond.appof.& dc hoc nos latè diximus traét.donat.col.v. vlti.
ord.& dicemusinfrà hoc eod.ordi.col.3. Scdquid fi pendente
tali conditione, vnusex conrrahentibus contrahit matrimo
nium cum alia tcrtia perfona,fub eadem cöditione, quale ma
trimonium debct præualere? videtur illud, in quo citiùs fuit
implcta conditio: dic tamen,vt per Sylue(t de Prie.matrimo
. nium,3.num.6. ibi plures opiniones ponit,fed fi priùs cum v
nafub conditione,& polleà cum alia purè contraxit,dcbetre
manere cum fecunda,Sylueft. Prier.matrimonium,3.num. 1o.
etiam fi fit confanguinea primæ vxoris: quia nulla publicae
honeftatis iuftitia örta eft, pro quo vide tex. ibi Doét. c.de il
lis,de cond.appof. An autem quando conditio contingcnsde
futuro,verbo de præfenti appoiita impletur, fitne nouus con
fenfus neccffàriò præftandus? verbi gratia, contraho tccum,{i
dcieiisiniiiigenûm, Doâ in Edéîde cond.appo. tenent
non cffe neceffarium tunc nouum confen(um, & inter T heo
logos tcnct hoc folus Palu. in 4.diftinâ.29.art.$. quaeft. 2. Scd
contrariam fententiam tenent omnes Theologi in 4.diftinc.
28. Quare pro concordia poffunt dici,vtThcoIogi intelligãt
de tacito (àltem confenfü, fedCanoniftæ & alij de expreffo,
4ui confenfusexpreffus non eft neceffàrius,fcd fufficit tacitus
pcr copulam, vel cohabitationem. Vel diftingue inter forum
fori,& forum poli : nam ratio eft,fecundùm fheologos,quia
cùm matrimonium fit facramentum, nullum facramentum
poteß fub conditione concipi: neque enim minifter'poteft fa
cramentum effe&um fufpendere: quare vt fiat fàcramentum,
ncceffàrius e(t nouus confenfiis: tamcn fufficit, vt dixi, taci
tusper figna,cùm matrimonijconfenfusfufficiat exprimi per
: figna,fecündùm communem opinionem, vt diximus aliâs,&
dicemus infra. Ideò mihi videtur, vt nulla adfit contrarietas.
Hinc eft,quòd fi confanguinei contrahunt cum hac conditio
ne,fi Papa difpenfabit, adueniente difpenfatione, non erit ne
ceffe de nouo contraherc, fecundùm Calde. quem refer Sylu.
de Pric.matrimonium, 3. $. 9. & fic fufHcit, quòd tacitè déno
uoconfentiat per figna,tra&ando catn tanquàm vxoré: quia
K kk fi po
 P ET R. NICOL. M O z z.
fi pofteà tacitè non confentiret, procederet opinioTheologo.
rum,quòd opuseft confenfu faltein tacito. Et in fumma,con
ditiones generales non fufpcndunt contra&um. Ncccflariae
autem femper intelliguntur appofitæ matrimonio, nec viti
ant iftum contraétum, fiuc apponantur, fiue non apponan
tur. Ncceffariæ verò in fc fi apponantur, flatim e(l maiiimo
nium,fecundùm Diuum Thom. in 4. diflinét. 29. quia talia
futura iam funt præfentia in fuiscaufis. Impoffibilcsautcm
habentur pro non adieétis, nec vitiant contràétum, & finili
ter inhonellæ tantùm: quare nec matrimonium vitiant, nec
fponfalia,c.fina. extrà, de condit.app. Scd inhoneftae contra
fubftantiam vel bona,(i apponantur, nihil agitur,fcd annul
lant contra&um, c. inter cætera, 22. quaeft. 4. & c. aliquando,
32. quaeft.z.& c.folet quaeri,& d.c.finâ, vbi ctiam expreßè pa
tct de illa conditione, fi tc adulterandam &c.tamciifipoftcà
talis conditioremittatur,& fequatur copula carnalis, iudiç*
bitur pro matrimonio,& fimilitcr pro miiatrimonio iudicabi
tur,fi alter tantùm coniugum cam ponit, & reliquuscontr*
dicit,aut tacct,vt d.c.aliquando, & diximus ctiam fup. Ho3$*
ftae autcm fi apponantur,nó vitiant contra&ü, fed füfpcndi;
vfque in cuentum conditionis,etiam fi fuerit contra&tum Pct
verba de praefenti, vt in c.fupcr co,cxtrà, dc condit.app.& if*
terim fi cum alia contrahit.äbfolurè tenet, licèt pofteà condi
tio vcniat: conditio ergo videtur habere vim fponfaliorum,
ex quo pcr matrimonium purè contraéìum, tollitur mati*
monium praecedens cöditionatun). Quòdautcm inquitSum- '
ma Pifanella, quòd fufpendunt contràétum vfq; in cucntum
conditionis,nifi interim confenfus de præfenti, aut carnalis
copula fuerit fubfequuta,quia videtur à conditionc rcccflilię, FONiu;
vt in c.de illis,& c.fuper eo,& c. per tuas,de cond.app.intclli: §m;l
hitur, quando conditio fuit appofita in contraáufpófalioi" (0m
de futuro,vt in d.c.patet,vel de confenfuabfoluto. Sunt á*
tcm pr£diâa de mente fan&i Thomae, Innoc.Hoft. Ioan.An
dre.in Summa confèffio.Syluefl. & aliorum : fed tamen n°
tandum eft primò, quòd ifta diéta funt de conditionibus pro*
priè,id e(t,defuturo. quia fi fint de præfenti,ftatim cft mag*
inofiium fi funt,vcl non eft,fi non funt,fiae fint honefte,fiu*
non,nifi funt contra fubftantiam mariimonii,ant bonas'"*
& de iftis conditionibus honeflis poteft excmplificari inco";
ditione illa,fi patri fuo placuerit.Sed dubitant Doâorcs,qui!
£ pater fit mortuuseo tempore, quoapponitur jfta conditio?
dic fccundùm Vinc.non yàlere matrimonium, quia m°""'
-
mQm
 IDE MATR IM O N I O. . 383
nt)neftconfenfus,neque placitum,c.fi gratiosè,derefcrip.lib.
6. Vcrùm Ioan.And.diftinguit, & mcliùs, quòd fi ifte filius
fcicbat fuum patrem effe mórtuum,ifta conditio habetur pro
impoßibili,& non adietta,quare tenet matrimonium, c.fin.:
dc cond.app. (i verò filius hoc ignorabat, cùm animus & mës;
fua non eflet contrahere de praeienti, fed fuum arbitrium com
ferre in alterum, non erit matrimonium. Sed quid fi pater fit,
viuus, & apponatur fupradiéta conditio, & antequàm pater
confentiat, filium pœniteat ? dicendum eft fecundùm Vucr. ,
non effe matrimonium: quia non videtur, vt debeat dici con
fenfus,nifi duret quoufq; pater confentiat : tamen antequàm
tranfeat ad fecunda vota,compelli debet, vt illam accipiat, ex
quo femel filius confenfit fub conditione,quæ extitit ex men
te Hoft.Ber.Io.And.& Syl.de Prie.& aliorum, facit in arg. c.
de illis,de defp.impub.fi verò pater primò dif{entiat,& poftrà
affentiat,erit matrimonium, fecundüm Io.And. quia praedi
άa conditio verificari debet de primo confenfu patris, per l.
boues.§.hoc fermone.ff.de verb.fignif.].hæc conditio, la pic
cola.ff.de cond.& dem.fed Summa Rofel. & ineliùs,indiftin
ôè concedit e(Iè matrimonium,dummodò contrahentes, hoc
eft,maritus & vxor perfeuerent in propofito primo,vt voluit
Cardin.c.fuper eo,de cond.app. Sed quid fi pater nec exprefsè
confentit, Ę contradicendo ? Card. & ali-.
qui Doét.in d.c.fupcr eo, videntur tenerc,vt iit matrimeniü:
quia taciturnitas habetur pro confenfu fauore matrimonij,
& hanc opinionem fequitur Summa Rofel. AIijautem tenët
j*
contrarium, quòd immò non fit matrimonium,vt perSum
mam Angin verb.matrimonium, & Sylue$.de Pricr.matri
monium, 3. & eft ratio, fecundùm eos: quia conditio debet
adimpleri informa fpecifica.l.qui cohæredi. §.1. &l.Maeuius,
ffde cond.& dem.
f Ego autem pro concordia & conciliatione dicerem,pri.
mam opinionem procedere in dubio,quando fcilicet non ap
paret,an confentiat, vel diffentiat : tunc in dubio fauendum
eft matrimonio : fecunda opinio credo vt procedat, quando
famus vltrà taciturnitatem patris, & eft ctiam aliqua conic
£tura, vt diffenriat, & fic erit arbitrarium iudicis, meo qui
dcm iudicio, faluofemper mcliori iudicio,& in hoc,& in cæ
teris me remittens iudicio S. Matris Ecclefiae Romanae.
fTandem in fumma dic, quòd ad hoc,vt conditio quæ
libctfufpcndat matrimonium, feptcm rcquiruntur, quæ po
nit Angdcclauaf. & rcfert Syl.dc Pric. in hoc inter fé còsors
- K kk z dan
 PETR. NI C OjL. Mozz. -

dantesinfuisSummis,in vcrbo, matrimonium:&primü eâ,

vt conditio fit appo(ita in principio contraétus: nam fi pri
mò effet matrimonium contra&tum purè,& pofteà apponct*
tur conditio, non poffèt cum fufpendere, vel refcindere, c. di
xit,3 quaeft. 1, facit quod not. Ant.& Panorm.in c.i.decondit.
appo.Sccundum,qüod in conditione vterquecxprcfsè confcti
fèrit: quarc fi vnus ponat conditionem, fíaltcrexpreßè nom
confentiat,quamuis taceat,erit matrimonium purum,vt c.fi.
de cond.appof. & teneret matrimonium, licèt conditio cflct
contra fubftantiain matrimonijfcquuta copula,vt not.lnng.
& Panorm.ind.c.fi.c.aliquando, j.q. 2. fältem quoad £d*
fiam: & ratio cde poteft, quia cùm défcendunt ad copulam,
videntur recedere à conditione, ex quo vtraque pars non con
fenfit turpitudini,& ideò cautela cft promulieribus, vtquam
do viri apponunt conditiones,tales ihuliercstaceant: quia*
rit matrimonium purum,vtdocet Ant. & Panorm. inc.cùm
Matth.de conftit. Tertium, quòd conditio non fit ncceffàriò
futura,dcquo dic,vt fuprà diximus : Aut quòd non fit turpis,
vel impoßibilis,quoniam habetur pro nonadicêa,excepta il
la,quæ e(t contrafubftantiàm,aut bona matrimonij.Qugrtus
$ nö interueniat confenfusdeprainefcntiabfolutu spott €9m
c.fupcr tuas, de condit,
itioncm,& ante eius euentum,vè
appo. Qujntum, quòd non interueniat càrnaliscogula ant*
eiusconditionis euentum: quia ficftatim erit matrimonium,
fifuerat contra&üper verba depraefenti,fub illa condition:
tiam fi praecefferat conditionis defe&tus, dummodò altcrcl'* m0,
ignorafis: putà,quia contraxit,fi patri placuerit,&patet$0*
tradicit: tamen alter ignorabat hoc,& confenfit in çopulant;
vt not. D. Ant.in c.peftuas, de cond.appo. adduccns iìfimili
not.in c.ex parte decari, de refc. & fimiiliter Hoftiem. ibidcm,
quod tameii verum effèintellige,quoad praefumptioncmfof*
contentiofi,& etiam in foro cörifçientiæ, fi ambo matrim9*
nialiter intendebant copulam,aliàs non. -*

J3 f Sed ftantibus præmiffis, antequàm vehiamus ad fextâ,

quaero,quid fi fuit adieéta conditio fuper copula,fi quis dixit,
accipio vel accipiam te in vxorem, fi virginem tc iniensi9$;
fecuta copula, non inueniatur virgo,valcbitne talis conditio!
& fecundùm glinc per tuas,decóhd appo, & ibi Praepof*°';
penul.videtur dicendum, quòd ifta conditio habcatur P'°'
àdic&a,tanquàm turpis, & ficerit matrimonium purè"
etiam demente Hoftiem.Innoc.& Bcrnar.fedbenè veru%%
quòd dc mcntc Cardi.d. c.pcr tuas, & Doct. ita diti;*;
clt,q

- —
 DE MATR IM O N I O. * **;
eft,quòdfiilla conditioad a&um illicitum referatur, fkilicet
fiformina permiferit ab ea carnaliter cognofci,&fequuta co
ult,erit matrimonium : quinimò fi fuerunt contra&a fpon
É fub illa conditione,fecuta copula,erit matrimonium:fe
cùs fi talis conditio referaturad aâum licitum, vt accipiam,
velaccipio tein vxorem,fi virgo inueniarisperafpe&um ma
tronarum atque obftetricum,quia ifta reputatur honefla con
ditio, & per cpnfequens dcbct fufpendcre matrimonium, &
& fic poterit apponi,& mulier quae mentita eft, decepta debet
remanere,yt per Sylueft.de Prier.matrimonium,3.num.s.A
reti.confil.8z.colüm, penul. Didac.defponfal.z.par. cap.x.in
fin. & in dubio intelligi debet deconditione liçita : fed ifta
diftin&io poffet oppugnari, quia interdum puellae cadcndo,
ludendo frangunr panniculum,& amittere videntur virgini
' tatcm, tamen quia hoc de rarò contingit, non eft confidéran
dum,ideò non difcedasà communi diítin&ione.
í fSed iterum quæro, quid dicendum eft de illa honefta �
conditione, Sum contentuste defponfare cum hac conditio- '
ne, vt mihi promittas, non effeampliùs meretricem, vt con
tingit interdum defaâo,vt refert Bombinus,confil.3i. & hu
iufmodi conditio non poteftimpleri, nifi in vltimo vitae fpi
ritu, cùm viucnte muliere femper pollit fieri & cffe meretri
cem : ideò videtur huiufmodi conditio impeditiua matrimo

.
:
nij,cùm opus fit expcâare mortem mulieris,& per morté fol
uatur matrimonium, & non poffit cffe inter mortuos matri
monium: ideò Ferra.caut.7.& Pctrafan&a fingul.ii.& Abb.
c.fi.decond.app. & Bernard.Bomb. confil. 3. íant pro caute
la,vtadimpcdiendum matrimonium apponatur huiufmodi
conditio, vt refert Bombi. de quodam fuo amico, qui nimis
puellam diligebat,& puella eum fingebat diligere,& tandem
inter Éçôçìïéíüìïý peruenirent ad rem veneream,quifu
. erunt comprehenfiin re venerea à confanguineis, fed vir fta
tim hilarifrontc dixit confanguineis, quòd erat contentus
t eam in vxorem accipere, fed völebat, quòd tres teßes e(fent
: Ë; & notarius, qui de hoc faciat aëtum matrimonia
em,ficuti fieri folet, & adueniente notario & teftibus,ita d1
xit, quia puella haec dedit mihi talem horam, vt cum ea con
$ubitum agerem, ideò fum contentus cam defponfare cum
hacconditione, vt mihi promittat non effe ampliùs meretri
<em,&ficcautus vir, quòd mulier illam illam conditionem
acceptet,& fic non valebit mattimonium,de quo per Abb.in
c.dcmuii<;<;ina.not.dcfpon.fcd vir dcbct cffocaütus,vt am
Κkk 3 pliùs
:*
886 PE*T R. N I CoJ. Moz Z.
pliùs cöcubitum cum muliere non exerceat, quia cenfeturre
ceffifleà conditione,vt per Bombin.di&o confil.35. Fcria.7.&
alios. -

Sextum requifitum ad hoc, vt conditio quælibet fufpen

dat matrimonium eft,vt conditio fit propriè, non modus, &
fi visfcire,quæ fit differentia inter contraherefub conditione,
vel modo,áut caufa,vel demonftratione, videfupràintraâa.
Jonat.in ordi.diuif. & excmplum de conditione cft, fidico,
vendofundum iftum,fi hoc vel illud feceris,alioquin reu9$*
tur. Decaufa exemplum, fidico, vendo quia hoc cft, velfuit.
De demonftratione exemplum, fi dico, vendo tibi fundum,
•quem emiâ Titio : etenim fi contra&us fiat fub conditione,
non tenet non extanteconditione, vt de matrimoniodiâum
eft: fi autem fiat fub modo,ftatim tenet, fed modo nonfcrua
- to,poterit reuocari. Dicit ergò Vuerua, quem refertSylueft.
de prier, quòd licèt matrimoiiium, vel fponfaliafubcöndí;
one contrahi poffint, non tamen fub modo, ita fcilicet, quòd
illo non feruato,difloluatur, quia fi ritè fiant, non diffoluun
tur. At fecundum Petr.de P;.lude in 4.idem de modo,ficutd*
conditionedicendum eft, excepto vt infrà : nam fieftcontr*
ius matrimonij, & apponitur in ipfo contra&u, vitiargo;
tra&um,vt accipio te Wt procures venena fterilitatis: fççù;!'
apponatur ftatim poft contra&tum: fi verò fit impoffibilisha
betur pro non adieâo, & purè tenet contra&us,vt fidico, a<
cipio te,vt miffam celebrès, vel coelum digito tangas: fi verº
fit neceffàrius, habetur pro impleto,vt accipiote, vt moriari:
fi verò fit inhoneftus, fimiliter habetur pro non adie&o, &
matrimonium tenet,vt accipio te, vt fureris: fi verò fit poli
bilis & honeftus, non fufpendit obligationem, vt conditio:
quia de natura modi eft, vt poßerius impleatur, tamëtenetur
implere celebrato matrimonio, fcilicet is, cui imponitur,'''
fi fit appofitum eius fauore, vt accipio tecum centum agre*
vt habeas vnde emastibi fundum :'quia non teneturtalis**
• te vel poftemere,vt l.Titio.ffdecondit. Cùm vcrò in$gft'*
&u mätrimonij fit appofitio caufae, fiuevera fit, vcl falfa, fe
cundùm eundem Pet.de Palude, Angel.de claua,&Syluefde
Prier.habetur pro non adie&a, purèintelligiturcontrahi"*
trimenium, & fimiliter fponfalia, vt accipio vel acciP!?"*
quia pater tuus defponfauit te mihi,vel metibi, etiam, ß 9:
non fit verum,eft matrimonium,velfponfalia, etiam fi cau{â
ponatur in futurü, vt accipio te in vxórem, quia dabis'ccem
prodote,nifi effet ncccflària,{iuecontincrctimg€imcntum ;
puta,
 * •.

IDE M A T R 1 MONIO. s8y

putà,contraho tecum, quia es libera : quia fi effet ferua, non
valeret matrimonium : fimiliter contraho tecum,quia es Pe
trus filius Francifci, & huiufmodi : quia fi cffet error condi
tionis vel perfonae.vitiaret matrimonium : & idem eft,quan
do in tali contra&u ponitur demonftratio: quia fiuefit ho
ne(ta, fiue inhonefta, fiue contraria matrimonio,fiue non,{i
. ue de praefenti, fiue defuturo,pcr fe nunquàm impedit matri
monium, vel fufpendit, fed habetur pvo non adic&a, vt acci
pio vcl accipiam filiam tuam, quæ piocurauit venena fterili
tatis,vel quæ eft fterilis, aut quam audiui effe diuitem, & hu
-iufmodi,quia falfa demonftratio non vitiat legatum. l.falfà.
ff de condit.& demonftra. nec confequenter matrimonium,
nifi intcrucnirct error conditionis, aut fubftantiae, vt accipio
filiam tuam,quæ cft libcra: quia fi cffet ancilla, & hoc igno
rabat, non valer matrimonium, & idem fi demonftratio refe
ºraturad fubflantiam,quia error fubftantiae,& conditionis im

.
£.
3°
pedit,non autcm error qualitatis.dc quibus fuprà. Septimum
quod rcquiritur ad hoc, vt conditio quælibet fufpendat ma
.trimonium, cft vt conditio non fit de prae{enti, vel de prae
terito, fcd de futuro : quia fi non eft de futuro, non eß pro
priè conditio, vt l.infiitutio talis. ff. de condit. & Inflitui. li
cet vitiet, fi non fuit, vt dicit ibi gl. fed de debet futuro. Adde
o&auum & vltimum,vt conditio fit licita & & hone(ta, quta
{ìturpis, habetur pro non adieéta,vt dixi fuperiùs.

Qui poffint contrahere matrimo

• . nium,vel non. -

.S V M M A R I A.
1 Impuberes reperiunturprohibiti contrahere matrimoniii
ratióne ætatis.
2 Proximuspubertati quis dicatur.
3 Concordatio, & conciliatio opinionum.
4 Habilis «tate, feu inhabilù coitu,ampoßit contrahere ma
trimonium.
f Furiofi&mentecaptimon poffùnt contraherematrimo
J}1{l}A.

6 Ebrius nonpoteft contrahere matrimonium.

7 Surdus, mutus, cacus, & fimiles, prohibiti fùnt contra
Kk k 4 here
 PETR. NIcoL. Mozz.
here matrimonium.
Conciliatio & concordatio opinionum.
Qui vtroq, tefticulo caret,&qui impotätef'ad coëundi,
mom poteft matrimonium contrahere,
uo
Concordatio opinionum,
aft Senes, ampoßint contraherematrimonium.
•2 Frigiditas, &fterilitas immuliere, non impedit matri
fmomtum,
a/3 Valet matrimonium cum mulierearäa, quaperiwifi.
mempoteßfieri apta.
14 Anferuusprohibitusfit contrahere matrimonium.
a/J Amraptor poßit contraherematrimoniumcumrapta.
a6 Matrimonium videturprohibitum inter perfona;,qua
honeííè vxores effemompoffùnt.
a7 Conciliatio,& concordatio opinionum. -

a8 Ampoßit contrahimatrimoniumab illo,quiiam animam

4git.
?9 Ampresbyterpoßit contraherematrimonium.
aò ggifinfminores ordines,& qui maiores.
-21 Presbyter imminoribus ordinibus conftitutus,poteftm£
trimoniumcontrahere,& retinet priuilegium cleritalt,
& quafintpriuilegia clericalia.
22 Matrimoniumcontraáumabillo, quiefìinpeccatom*
tali,& excommunicato,valet.
23 Vagabundus,ampoßit contrahere matrimonium.
424* Incaiiuofù videtur prohibitus matrimonium anir*
here. -

ay An poßint contrahere matrimonium Iudeus, !fideli,

Saracemus,&fimiles,vtheretici cum Chriftiani. .
.24 Ex magna caufâ potefi Papa diffenfare in mairim”
cuminfidelibuscontraélo. -

27 Matrimonium tenet inter catholicum, & her**

£/(η.

. - MATRI*

*
 -

I)E MATRIMONIO.
ATR I M ON 1 VM contrahere poteft, qui poteft
MÉ carnalem effe&um,nifi exprefsè prohi
beatur:cdiâum enim de matrimonio,eft prohibito.
rium,c.cum apud fedem,defponf. [nnoc.c.3.defponf.fed vi
dcamus de fingulis, qui prohibiti reperiuntur,& qui non.Pri
nòrcperiuntür prohibiti impubercs ratione aetatis, vt in %
1. Inft.dc nup.c.tuæ fraternitatis,defponfa. quod intelligitur
communitcr in mafculo ante quatuordecim annos,in fœmi
. naantèduodecim. §. 1. Inft.qui.mod, tutc.fini.& l.minorcm.
ffderitu nup.c.pubercs,de defp.imp.& c. atteftationes, eod.
& hoc in matrimonio, fi quidem fponfalia contrahi pofTunt
infeptimo anno,vtdixialibi íííííí; de fpon. Hoc
tamen in matrimonio diétum non procedit de iuie Canoni
co,quofola potentia coëundi, fcu carnaliscopula confidera
tur,c.puberés vbi Canoniftg ext.de dcfp.imp.& fic proximus
pubertati,fi malitia fupplet ætatem, poterit contrahere ma
trimonium,& fproximuspubertati,fecundum tex.& glo.in
c.contincbantur,in verbo,proxima, dcdefp. impub. dicitur,
quando vir attingit decimumtcrtium annum cum dimidio
expleto,& in fœmina annum vndecimum cum dimidio. At
fkcundum aliam gl.proximus pubertati dicitur mafculus, cü
eftdeccmannorumcumdimidio, fœmina cum eft in nono
cum dimidio.glo.in §.furiofus,Inft.deinut.flip.& $.infum
ma,Inft.deobl.quæ ex dclic.nafkun.Sil.de Pricr.in verbo ma
trimonium,5.num.4. -

Proconcordia poffetforfan dici,f quod prima opinio in

decimotcrtioanno cum dimidio loqueiis, intclligatür de pu
bcre:nempè,vt propriè fit pubes,quámuisdiftet per fex men
fes,quia fex mefifesnon habcntur in confideratióne,& fingi
tur completum effe decimumquintum annum,& fic enit per
fc&a É hæc opinio videtur etiam cx mente Iofeph.
Angl.fuper Mag.fent.in 4.dif.36. art.4.& (cq. Alia verò opi
nio Éçiçiïî igi in proximo pubertati,& fic proximus pu
bertati,fecundum communcm opinionem, dcquo etiam at
te(tatur Abbas c.continebatur,dcdcfp.impub.dicitur mafcu
lusindccimo anno cum dimidio,&fcemina in ncno cum di
Ę; poft pueritiam, quæ contingit in Ë mo anno,
reftant {eptem anni vfquead pubertatem in mafculo,vndecx
quo ? mcdictatem illiustemporis,vidctur magis proxi
muspubcrtati quàm infantiæ, & idem in formina, quae pubc
fcit in duodecimo anno,intcllige,& rcfpc&tu matrimoniite
ncas,quod fi fuit cognita dum eft in decimo vel vltrà , fatis
- Xkk 3 prg
 P et R. NICOL. Mozz.
f;,
praefumitur mulier viripotens, vt matrimonium dicaturcon
&
fummatum:fi autem nön fuit cognita, non eft difputandum
fit,
de ifta proximitate : quia oportet quod mafculuscomplcue
rit quatuordecim,fœmina autem duodecim annos, vt confu dç,
luit Alex.de Neuo,confi. num.io.& per Abb.d. c. contineba itf,
me;
tur,quamuis Ant. Hoft.c.atteftationes, dicat relinqueadum
effe arbitrio iudicis,quam opinionem videtur fcqui ctiam di til,
fertiffimus Menoch praeceptor meus,folemni & celebri traâa Did
tu de Arbi iud.libro fecundo,cent.i.caf.quinquagefimofcpti tod.
mo,ibi diffusè, & plenè refert fex Do&orum opinioncs cir
ca conclufionem iftam,&tandem concludit efle arbitrarium, ab &
vide eum. - -
άum
Scd quaero vtrum habilis ætate, f hoc eft quatuordecim Ho;
annorum, fed inhabilis coitu,poflit matrimonium validècó illi,
trahere,& dicit glofT.in capitulo puberes,de defponf. impub. (

quod non,fcd Doctores ibi communiter tencnt contrarium, tus,&

vt Panorm.refert glofam reprobando, quia ex quo aetascftk* trahu

si u
gitima, ncc apparet de perpetuo impedimento, matrimon*
üm tenet,aliàs fequeretur quod impotens ad coeundum Pro ;
prcr infirmitatem matrimonium contraherc non pofletiß tak,
que ifte adolefcens debet expe&arc vfque ad pubertatem ple: Amg ,
-nam, quae eft 18 annorum,qua adueniente figenerare nö poi: tô;
fet,& hulier inftaret propter diffolutionem matrimqniidi! i$ti,
folutio fieri poffet, `quia tunc praefumeretur effe impcdi kkm
mentum perpetuum,& haec opinio Do&orum videtur æqui fumo
or,& feqüiturSilucfi.de Piier in verbo, matrimonium, il * ümto,
mumero 7. - tia;
Secundò reperiuntur prohibiti furiofi,f & mente c*P ifi;i;
, ti,cap. neque furiofus, trigefima fecunda quæftione fcptiina, ' lui,&
& cap.diléétus,defponfa & ratio eft, quia de fubftantian* Pr.
trimonijeft confenfus, cap.fufficiat,cap.omnis. vigefimaf* {\&
ptima quaeftione fecunda, at furiofi nón poffunt confen'''*•
cum confenfu careant, argum. 15. quæftio. prima, sig9 &c. $.
"Minij
ita videtur ex mente MagTtvi in quarta diftinc.34 .ibiThom.
artic.quarto, & facit in ärgum.i.furiofum, C. qui tefiam. fà
ę
*Infu,
3m (0n
cere pofIclemen. 1. de hofii, itaque fi furia præcedit m^"''
monium, impedit illud, & dirimit. Limita tamen, 9''* trtim
aliqui furiofi ßoffunt contrahere matrimonium : fcilicet *': him
$. habent dilucida interualla, vt capitulo dileâus, cxt* de “prim.
ponfa.facit argum.c.quamuis.feptima quaeflioncprimal; kw
mita ctiam, nifi furor & amcntia ob infirmitatcm '£ -
i:

I
 /

ID E M ATR 1 M O N I O. 891
fáéto & poft matrimonium fuperueniat:quia tunc coniugia,
& n:atrinaonia folui non licet,c. hi qui matrimonium, trige.
{îma fecunda quæftione feptima. Didacus Couar. in epitoùv.
dc fponf.cap.fecundo, numero quinto & 8.vbi plures, iiar, &
refert,& furor probandus e(t : quia quilibet praefi;mi- ur lanae
mentis.l.2.C. qui teft.face.pof.& l. nec codici!ios C. ce codi
cil. & furor probatur ex a&tibus,& fignis exterioribus, vt pcr :
I)idac.Couar.d.cap.fecundo,de quo vide infra,col. final. hoc
eod. vlti.ordi.ibi plenè. * -

'■ ertiò videtur prohibitus ebrius, f quia matrimorium

ab ebrio minimè contrahi poffe videtur ob confenfùs defe
&tum, fi ebrietas illa iilum confenfùm impcdiat, ita Hen* ic.
Boic.in c.dile&us.de defpon.& Socin coiif. 4;. voi. 3. 1)cci.có
fil. iiz. Ripa l.fina.C.de reuo.dona.q . 2.
' uartò videtur in iure prohibitus f furdus, mutus, cog
! cus,& fimilcs:fiquidem tales non poffunt contrahere, & fi có
; trahunt, non tenet matrimonium, fed dirimitur, fecundurn
* aliquos.& ratio afïîgnatur, quia qui nunquam vidit, nec au
* diuit, nec poteft fcire, quid fir matrimonium, non poteft cou
* trahere, nec confeatire in matrimonium, ita viderur tenere
Ang. de Claua. matrimonium. 3. imped. 18. £go autem dico,
quòd mutus.& furdus, & cœcus non reperiuntur in iure pro
hibiti,& ideò poterunt contrahere, vt eft text. in c. cun) apud
fcdcm defponf.vbi inquit rex quod nutus,furdus, & cæreti,
qui non prohibentur, nec rcperiuntur
» t
prohibiti, matrimoui.
um contrahere poßùnt,& reddit ibi rationem fummus Pon
tifex: quia ad matrimonium contrahendum foluscon(enfus
fufficit illorum,de quorum quarumve coniun&ionibus agi
tur,& quod verbis non poffunt,{ignis valent dcclarare.
Proconcordia, f & conciJiatione ex mente forfàn Hok.
Abb.& aliorum ita diftinguendum e{t,quod ille tex, in d. c.
cum apud,debeat intelligûdc furgaflro,& mutaftro, & ficde
1llis,qui poffunt aliqualiter confenfum fuum oftcndcre,& de
?
… hisloquitur tex.lnft.quib.mod. non eft permiffacere tefta.$.
;* item furdus,qui bcnè poffunt faceretcitamentum, & fic cti
ij* am contrahcrematrimonium. Opinio autem Ang. deCla.
gì debet intelligi de illo,qui nullo modo poteft cxprimiere con
§. • fenfum fuuni,& in dubio fi effet difficilè difcernere, an poflit
& exprimcreconfenfum necne, hoc cafu tutum effet Papam cö
íi. -fulere,vt dicit Hoft.& Pam.d.c. cum apud, quia videtur im
, poffibilc,quodfi fuit mutus,& furdusà natura, licet inílin
} . - - - &\u ma
 PETR. NICOL. Moz Z,
£tu naturgfentiat quid fit copula, quod fentiat quid fit matri
monium,fecundum ius;ergodiffiçilè effet,quodin illopoft
confentire, Hinc dixit glo.iingularis,in l.qui id qucd, %. mu
tus.ff. dc don.quod licèt mutüs poflitdonare, vt vult text.ibi,
tamen mutus, & furdusà naturâ donare non poteft,&tamcn
minoris præiudicijeftdonatio,quàm matrimonium,&Hof,
loquiturde muto & furdo,non decorco fimul,
uintò reperitur prohibitus, f qui vtroque tefticuloca:
ret,& qui impotenseft ad coëundum,&ad copulam. c. quod
fedem,defrigi.& malefi.vbi deciditur quod ficut pucr, qui
non poteft redderedebitum,non cft aptus coniugio, fic qui
impotcntcs funt minimèapti ad contrahenda matrimonia
reputantur,facit c.à nobis,de defp. impub.&c. hisqui,32,43,
Quod quidam funtcaftrati,quidàm vérò caftè nati,idcftfii
gidi, & illi non poffunt cofitrahere matrimonium, d.c.bi,
qui.ibiglo.& fi fint impotentes perpetuo, ecclefia dat tiicn
nuum ìåexperiendum efficaciter,fi impedimentum fit perpe
tuum,necne. Alijcaflrati,id eft fpadones, benè poffuntco£
trahere matrimonium,fecundum aliquos. Alijdicuntncli
us:quia necifti poffunt contrahere, cum cognofcerevx0r&gt
non poffint,& exiguntur in matrimonio tria bona,prolcs,fi
des,& facramentum re,vel fpe,vt z7.q.z.cap.omnc Jugicd*
casex mcnte glofae,d.c.hi qui, quem fequitur Panormita-!"
cap.fccundo,áefrige.& málefi.(quamuis Silueft. de Prictum
verbo,matrimoniüm. i$.poft Angel.declauas.dicat commy
nem effe in contrarium ) quod fihabct virgam ere&am, li
ue refoluat fperma, fiue non, eft matrimónium , & P2'°
contraherematrimoaium,quia talis fatisfacit mulieri, ficut
mulier fatisfacit viro, fiuejrefoluat, fiue non, nec requi!
tur femper in matrimonio effe liberam procreatiqn£m3°°
niam füfficit, vt quis non euitet prolemi. Alexand. áe N;uo,
eft nulloquinto.
adeò,vtnumie.
confil.o. vel dicàscoire:hoccft
modo permittat fi fiigidi*
tertiò, quodfccundum Pe

trum de Palude,quod fitta!is,vt impediat aâum pcrpctuum;

tunc impedit matrimonium;fecùsfiimpcdiret effe&um,
non a&üm, qui eft emi(fio feminisin vafe: nam tunc *°°
effet impedimentum, & ideò talis po(Ièt contrahcrema*
monium,etiam fi effèt fpado vtroque tefticulo carcns:e*9°
enim nonvirgam,&
crigit
di,licèt eimittitvt
habeat cffe&um, femén,
exprefsè Ange!£#**
tenetaâum
habet deCla

uaf.matrimonium.3.impcdimcntò 19. fed hæc opifjo$"°*

à Doâoribus videtur reprobata, cx quomulicrpoft £;
 • • • io E M AT R 1 M oN I o. -

893
voloeffici materfam.Atque ideo non difcedendum eft ab'opi
hioncilla,quæ eft quòd qui vtroquerefticulocaret, cftimpó
tens,& inhabilis ad matrimonium,cum non poffit generare,
& fic deficit vnum ex tribus bonis fupradictis, Limitasi tamé
pote(t haec opinio ex mente aliquorum Doâorum, nifi muli
er hoc fcicns cótraheret cum tali fpadone,& impotenti : quia
tunc teneret matrimonium, cum hoc introdu&um fit ad for
nicationem euitandam , f & fic erunt concordatæ opiniones
contrariæ, vt fcilicet communis opinio Doâorum procedat,
quando mulicr ignorans contrahit cum tali. Coniiaiià verò
; opinio contra communcm, quando mulicr fcit impedimen
tum generationis,& ita videtur etiam conciliare lacob. Vn
garel.im additio.ad Ange.de Claua,matrimoniuin.3.num. 11,
J)icit tamen Iofeph. Angl. fupcr 4. Mag.fent.di(t.34.in 9.du
bio,quod mulier qug nupfit eunucho,& libidinosè mutuo of
culafitur &amplexantur, funt in ftatu damnationis,nifi quo
ad thorum feparentur, quia inter eos non eft verum matrimo
nium:quare eunucho viuente, fi altcri nupferit, erit verum
matrimonium, cum effe cunuchum fit impcdimentum per
petuum:fècùs in viro habente mulicrcm ar&am, quae per irt
cifioncm fine periculo referari potcft,non vult tamen iuri fuo
cedere, quia poterit illam finemortali peccato libidinosè tá
$. gere,cum fint veri coniuges, ex quo impcdimcntum eft tem
porale. -

Sextò quæro,quidet dicendum defenibus, f poteruntne

fenescontrahcre matrimonium?Per textum, & rationes fu
pradiâas videretur dicendum,quod non, quoniam generare
iion poffunr,& naturali caloredcfecerunt. Contrafium ta
mcn cft verius.l.fancimus.C.de nupt. gl.c.nuptiarum,in ver
bo,in quibufdam.27. quaeft. t. quia mätrimonium in fenibus
diciturcfle legisobfequium,& humanitatis folatium, vt ibi.
& fupradi&aTnon intelliguntur de tali impotentia fenium,
fedcorum,qui fe&ifunt, & quod perpetuò impotentes fint:
at fenes aliquando beneficio mouentur ad coitum, vt docet,
& oßendit experientia,& legitur de Maffiniffa in 86.anno ge
nuiffe Mathimathum,Plin.Iib.7.nat.hift.c. 14. Tiraq. delêg.
connub.leg.6.nu.14.Menoch.de arb.caf.$6.nu.61.lib. 3. cent.
yideeundem caf, $$. & feq. ubi quis cenfeaturad generandum
impotehs e(!e arbitrarium iudicis inquit, de quo vide etiam
Alexandrum de Neuo,con(il.o.vbi confuluit,matrimonium
ex defperatione prolis non poffe diffolui.Adde,quòd qui con
trahit cum fcnc,noncft ignoranscius natur£,&fic mâtrimo
mlum
894. p E T R. NICO L. MOZ Z.
nium tacitè approbaturâ muliere abfque copula, vel fàl
tem rata.

Sed quid dicendum eft de mulieribus frigidis, & fterili

12 bus? & ex mente Do£torum omnium dicendum eft,f frigidi
tatem & fterilitarem in muliere non impedire matrimonii,
fcd bcne arctitudo inreferabilis impedit,& diriinit.Idcò con
cludunt Do&ores quòd mulier contrahere potet in quacum;
que aerate fenili, vel complexionr,& difpofitionc, modò pati
pofir ingreffum viri ad çlauftra pudoris. Et fi fit lisfupcra*
&tirudinë mulieris,ftatur iuramento viri afferentis fe cogn9;
uiífe vxorem , nifi ipfà probet oppofirum per afpe&umfui
corporis, vt per Sil. Prier.imatrimohium.6. niim. i. Et fic notá
13
dum eit ex fupradictis, quod valet matrimonium cum ar£ta,
quae per incifigmem potcft fieri apta:fed nifi faéta 'íj;
& fi ánte incifionemi quis ducit eám tunc fi fa&a incifion*
ret,p:; mus confenfus fufficit ad matrimonium:fi autem non
dum et,velde nouo non confentiat in eam, aut cam carnalit;'
noi agnofca:,potefl
pati incifionem, ab ea recedere aliam duccre,
non eft cogenda fi &timeretur & finoi!
pcric ulum mof
ris,de quibus videtrigefimätertia quaeftione prima, & Sum
ma confef.lib.quartò, titur, decimofexto de impo. coc. quxlt,
£xta, & fecundâ, & fequen. Angelica, matrimonium.3.imP*
dimento dccianofcxto.Si!ueft.de Prier. matrimonium.8. n°
mero decifèxto, fi autem mulier eftaréta vni, & apta alteri,
fecundum Guilielmn. & Doâores, poterit contrahere cum
illo,cui apta e(l:fed cum alio cui noii eft,non tenet matrim”
nium : de quo vide summam Confef. diâo loco, quæfiion*
nona,& intellige,ni{i poßit fuccurri confilio Medicorum,''
fuprà dixi,& diçemus iatè infra columna fina, hoc cod. oräi.
ne,de quo vide etiam confilium Alex.de Nemo,confi. 9. ibiin
quit in muliere duo folum eßè impedimëta matrimoniim*
Jeficium,& ar&itudo,fed in vi, o multa effe impedimcnt?'
14 Scptimò quæro,fan feruus prohibitusfir matrimgniu*
contrahere? & videtur dicendum quod fic, deiure ciuili, qu?
iure matrimonium interferuos nön conceditur, vt Infiit""
dein
& mupti.in princ.ibi
Authen.de nupt glo.i.&
$.fi veròl.cum ancillis.C.deince.^''?':
ab initio,columna 4. jnter eos
enim feruos contubernium contrahitur,non marrimonium,
d.l.cum ancillis,glo.tertia. Inßitu.de patr.poteft.facit fimilis
tex.in §.fanè.il. fecundo. de cler. coniug. vbi matrimonium
conrra&um per Sacerdotes, dicitur confübernium & i]] icitú : .

fedibiimpiópriæ vocatur contubernium, vtinquitibi?' ia

qui
 - bE M A T T f Mt O N I O. -

893
qiiia rontubernium proprie c( inter feruos de iure ciuili. Ni
hilominùs de iure Canonico ( quod in materia matrimonij
dcbctattcndi, iuxta doéìrinam in capitulo penul. & fina. dc
iecund. nupti. Deci.in l.nuptias,num.7.de reg.iur. Roland.
à Valle confi. 9;. num. 14. vo!. 3. jeft matrimonium & contta
hitur etiam intcr feruos, & poteft contrahi etiam inuitis do
minis,ita tamen vt feruitia dcbita patronis,& dominis nó de
negentur,eft tcx.in c.1.ac toto tit.extrà de coniug. feruo. glo,
1.lnftitut.de nupt. - -

Oâauò quæro, fam raptor fit prohibitus matrimonium 1;

contrahere? dic quod de iure ciuili non poteft puella rapta
matrimonium contrahere cum fuo raptore.i.vnica.C.de ráp.
virg & etiam deiurc Canonico, fccundum vcteres, vt ftatu,
tuji fuit in Calccdoncnfi concilio, vt habetur in c. de puellis.
$ ςuaeft. t.
Hodie fccùseftdeiure Canonico, quia poteft confiftere
matrimonium inter raptam & raptorern, vt c. denique, & c.
tria,ead.dift.Silueft.de Prier.in verbo,lex.§. 1o.& eft tex.in tes
minis,in c.fi.extra de rapto.& intellige, vt ibi, fcilicet vt po(
fitcon{iftere matrimonium inter i(los, vbi datur libera fàcul
tas in contrahendo, ita decernit facrofan&um Concilium Tri
den. {cffio.z4.cap.6.ibidccernit fàn&ta fynodus intcr raptoré
& raptam,quamdiu ipfà in poteftare raptoris manferit, nul
lum poffe confi(lere matrimonium, quod (i rapta à raptore fé
parata in loco tuto & libero conßituta illum im virum habe*
reconfenferit,eam raptor in vxorem habcat, &c. de hoc vidè
etiam Alex.de Neuo, comf.8.
, Nonò matrimonium videtur prohibitum inter perfonas j6
quæ honeftè & abfque dedecore noftro nobis vxores legitimº.
eff& non po(Tunt,vtfi nobilisducat concubinam,fcortum,fce
nicam,& alias vilis conditionis, ita multi Doétores tenêre vi
dentur,adeò vt Socin.iuni.confiI. 52. numero ii. volúm. 1. di
cat hanc cffecommunem opinionem,& ab ea non efferecedé
dum afferat, vt refert ad longum Ducn. reg3a3 in z.limita.&
rcg3,o.in §.fallen.Marcus Mantna Apopthcg.ioo. Aldobram.
§ aliquando,nume. 12. Infti.de nupt.& facit tex.in 1. Imperia
lis.C.de nupt. §. præfenti.tex.in terminis,in l.humilem,'C.de
inccft. & inutil.nup.& facit tex.Auth.qui.mod. natu.effi. le
gi.in §.fcd aliud.Ruyn.confi.8.num.2o.vol.3. & confilio.9t.
Curt.iun.confil. 136. Bart.I.3.C.de nupt. Bart.l.penu.f£de con
cu.& l.fi rogatus,ff.dc manu.vind. Gagn.l.fi qua illuftris, C.
i ad Orfi.num.6.
- - Con•
£96 p ETR. NICO L. MOZZ. I,
i I.1, 1(
contrariãåíïéïopihioefcommunior &yerior,ytd* ] fiad
monßratidem Buen.djreg
nem fequitur Ripa.l.fi 35o.innumero
vnquam. 6.amplia. &hanc
33.C.dc opinio*
reuoc.dona, ityt
UsJu
Érth Socin.Matth.de Affiic.Curt.iun.Tiraquel proutrcfcit
ibi Duen.dd.locis, & de communi atteftatur Villalobus* jfiua
colleét. commun.opin.in verbo, matrimonium, numcro 47. thia
Lauren.silua.in confil.3.num.44. & adcft dccifi. Gili.Caffì i nll.:

do.decif.vnica, numero 7. titu. defpon. & pro hac opinione | tio ,

eft textus in c.inter opcra charitatis,defponfa. vbi [incdiftin 1

aione perfonarum petnittitur cum publica mcrctfic*®''* loqu

HeremÂrimoniumi,eftque charitatisimmenfae, & P<;il"!' Q}im
tex.ita decidit Caffado.& eft tex.in c.intcgritas, in §. fina, & tuam
in c.non eft culpandus.3 .q.i.vbi etiam cum meretrice &pcr lm|0mi,
inv I
fona ignominiofa matrimoniumcontrahi poteft.cap.qucm:
admodum.verfic.alioquin, de iureiuran. & meretrix dicitur }IIo,
ttnt
illa,quae palàm libidinem exercens quaeftum facit,cuiufvet;
pitudo venaliseft publicè, vt inquit iureconfulinl palàm fî }0il,
áeritu nupti.Abbas capitulo cum dccorem.dc vita$ honeft, | Albc J
ha;o
cleri.
11.vbiDidacus
declaratCouar.dé fponfa.in
plenè referendo dicaturpartc
quaefecunda capitulo
meretrix, 8.5.
& cum kuid
hac fecunda opinionetenet decif. Pedemo. 134. Aemilia.con* ῦlum.
31. Paul.de monte Pico. §.Titia,cum nubcrct. £ delcg. 2. nú V
jmero66.vbiallegat infinitos Doâorescontra Ruy,$ confil timon
32. Alcia.traa piaefum.reg.z.praef.3.nu.6.Bonacofi* traâ.dc filiu
tTm
feruis& famu.q. 249. - - -

17 Itaque pro conciliatione & concordia dicas; fquodpri lwum

ma opinio procedere poffèt de jure Ciuili, quo iure prohibi Imit;
ζύδῆiùíiníertales,&procedünt textus?"*£; άς,
ti in contrarium,nempè l.imperialem. & l.humilem,fuprad. E$, Ibi ,
vt affirmat currium,&onfis&nume. 9. Alia & fecund*9?' eam,
nio procedit de iureCanonico,& de communi atteflaturCi* }%ij,
uettà confil.166.num.8.Soarezrecolle.commun.oPi^'"'*'. $it,
bolegitimatus,nume. »8.& quod iusCanonigum in materia tìmo),
matrimonialiferuandum eft etiam in terris fubiectis '"?' tidtia,
rio.dicit glo. Inftit.de nupt. §. 1. & glo.in $.i.fnftit.dc grad. & ii,l04,
latè Roman.in repet.authen.fimiliter.in 47.col.cumf£!*!fa
öåäïègfäïêï&TÉÉÉÉMôáérnioresinipriuilegi$ tlts,
hulo,
crofàn?cclef.& Cano'inc.pervenerabilcmiextf. qui filijfint $itn,
legi. Felin.in Rub.defponfà.colum.z.ver.8.§iluam; confil}. £}um ,
nùme.3. & eft text.ibi archi.in cap.huic nobis a. quaeftio.3. $it,
& quod legesCiuiles non fint allegandae, nec atteridendæin $tas,
foro Canonico,quandoCanonibus contradiccrcnt,cft e,; &
 i

i … - I)E MATRIMO NUO.

— ' Ei io.diflinc per Jodo.cap. 1. de noui operis nunc. glo. in c.
vt $ fiadiutorium.io diflinc.per Bencd.Capr.fuisreg conc.i6. Be
a | ne vcrum eft,quöd, c undum aliquos Do&ores, quando fili
a | us duxit vxorem perfonam inhoneftam, poteft exhaeredari &
priuaι i alimentis, vt per Parif.confi. 19. num.66. lib. 3. Meno
chi.confil.o9.lib. i. I)ccil. Pedcm. 134. num.3. Iafpro commu
, ni I. 2 $ quid fi pater.f.folut.matri. Ruy.conti.131.num. 4. li
I bro 4. iotc} h. Lu conc. 1. in fi. . -

i Decimo quæro, fan poffit contrahi matrimonium ab il

- | lo,qui iam ammam agit.dic quod fic,fecundum communem
opinionem,dc qua Emanu a Cofta in l.cum tale. $. fi arbitra
| tu ampli. 4. num.z.de condi, & demonft Soarcz verbo, matri
|
:** | monium, nuncio 87. & Viuius inter communcsopinioncs, .
2 ' in verbo, matrimoniuin, quæftio. 492 libio fecundo, de quo
1
2i per Ioan.Andi in rcg fine culpa,libro fexto,Cy.inl.nuper C.
I. dc natu libe. Bald. 151 Gallus, in princi.quae[t 3. ff. dc libe. &
,: | polil). Dcvi in c.fi pro debilitate, numcro7.ff.de offic.dclega.
|| Albe.d.l.nuper, Parif.confiI. 29. numcro 4. voIum. fecundo,
Præpo & alij c.tanta,qui filijfint legi. Dida.Couar.defponf.
ā– fccunda parte,cap.8.$. fccundo,num. u.& nos diccmus infrà,
•• . colum. 4. ». iv. . -

V ndecimo quæro, f an presbyter poffit contrahere ma

trimonium? dic quod fi eft presbyter in facris ordinibuscon
ftitutus, iion po:cft matrimonium contrahere, quia ordo fa
| cer matrimonium præccdcns, tanquam habens imiplicitum
l*
votum folenne ex coutìitutione ecclefiæ illud impedit,& di
… rimit,cap.fi quis eorum.diflinc. 4z. & cap. erubefcant.cap.pla
g ) , cuit.cap leétores,ead.dift.31.c.1.1.3.de cleri,coniug.& ca. loà
_ I nes,ibi gl.& Doct.cod.& c. 1. & z. & per tot.tit. quïçleri, vel vo
1
s. uen, matrimo.cont. pof.cap. vnico,de clcri.coniug. lib. 6. qd*
3 | procedit tunc in clerico Latino, tum in Graeco, Iicèt Græcus
... || poflit vti matrimonio contraéto, non contrahendo, capitulo
3.
-*
curii olim,& cap. nonm«,{i quis eorum.3 . diftinét. & etiam fi
ttcderet ad id fe non teneri, cum fit fupina & craffa ignoran
tia, Ioan.And.d.cap.cum loannes, in fecunda quaeft. & etiam
fi effet depofitws ab officio cap. dicturn. 81. duftific.vt not.in ca
pitulo primo, in fine, qui clerici vel vouentes, licèt per degra
dationem perdatur priuilegium clericale, ca pitulo fecundo,
de pœn.libro primo, Ioan.And d.cap. loanries, tamen fic de
gradatus non potetit mat, imonium contrahere, cum retine
at caraétcrcm, capitulo quandoquidem. . quæftione prima.
Jmola & Anto.d.c.Ioanncs,dc communi. Limita in coa&tè
;* ■ ILll ordi
898 IP Et R. N IC Οj. M C)7 Z.
ordinato ad facrosordines: nam fi coaâiofuit abfolutè,&r* ii;
Ita,
&tcr non imprimitur, & ideo poteft contrahere matrimoni
tí«
un.cap.maiores,%.fin.de baptif. ldem fi non erat doli capax, kvt
id eit nondun adultus: vel fi non erat baptizatus, cum fufcc
pit facros ordincs,cap.i.de presby.non baptiza.dc quibuspcr ti;i!
Capram fuprad. loco. mA
fiqr
Poffet étiam limitari,nifi ex difpéfatione Pontificis pref.
tUffl
byter, vel monachus ducat vxorem:quia Papa poteft dilpcn vtex
fàre cum inonacho, vt ducat vxorem, Ioan. in reg femel Deo,
de reg.iur.in fexto. Innocen.in cap.cum ad moriaficrium, dc 'tulo
ßatuTnona.Bald.in l.fi filius.ff.de adop. Petr.de Ancha.in ca. frijr
1.colum.$.de conftitu.Abbas in capit.ex publico,deconuc.cú
(Ontt
iug, Natta confilio 33. fub numero 4. volum.primo. Si vcrò
elt presbyter in minoribus ordinibus conftitutus, poteft má igni
trimonium contrahere, quia minores ordincs non impcdi iti;
unt, nec dirimunt contra&um matrimonium.d.cap. primo, titi;
& fecundo,& tcrtio, cum alijsfuprad.itadcclarat diftingucn gtt,
(u$mo
do Bened.Capra,fuisregu. & conclu{97.vbi diffusè matctiam
5ßam pertraétat, -
I sig
*o Qui autem fint minores ordines, f & qui maioresdccla ftpr,
rat tex.in cap.primo,de cleri. coniuga. nempè minorcs ordi }®;
nes effe infìá fubdiaconatum,fuprà verò diaconatum effe má iii,
iores,concordat cap. placuit,diftinc.32. ibi placuit epifcopos, ibiq
presbyteros,diaconos,fubdiaconos,fecttndüm priora cöftitu
ta etiäm abflincre ab vxoribus : Cæteros verò çlericos adhoc Ęon
non cogi,ita declarat etiam Capra,diéta concluf.96. Poteftigi itina,
tur in minoribus ordinibus conftitutus matrimonium com ûo
1 rahere,& fi contrahit cum vnica virginc, retinet priuilcgi ά,
um clericale, fi tonfuram & veftes retinet clericales, capitulo £i;
vnico de cleri.coniuga.libro fexto. Non tamen retinetbcnc çi &
ficium Ecclefiafticum, nec illud recipere poteft, quia ex bc ';
neficio Ecclefiaftico tenetur quisad ordinis executionem, vt *;
d.cap.vnico. δις;
Limitatur fecundum Capram, nifi aliquis accepiffet ordi lta
nem minorem,putà acolitatum, credens quod effet facer or *u,
do, & piurando quod teneretur ad continentiam, quia tun: Tito,
cum ponderetur plus animus,quàm effe&us,cap, nuper,& ca. $ig;
fina, debiga. non poterit contrahere matrimonium proptct ttir,
affeéìum intemtionis,cum opere fubfequuto,vt in fin.d.capi Et,
tuli.Quod fecùs eft in fimplici voto,{i quidem continentiam kim,
vouens fimpliciter, quamuis ex animo obligcrur, tamen fi W£;
matrimonium contrahat,tcncbit matrimoniùm. Nam í5 Viri;
h.bw*
 v.

- DE MATRI M O N I O. £99
habuerit inanimovouere & folennizare votum,tamen inve
ritate non folemnizauit, & fic non deuenit ad intentionis&
cffc&tusexecutionem,cap.veritate.8.diftinc. hinc eft quòd ta
lcvotum non folenne non dirimit matrimonium pofteà con
tra&tum,vt capitu.vnico, de voto, lib. o 6. & idem voluit Io
an.Andr.in d.cap. Ioannes,de cleri.coniuga. in (ecunda quæ
ftionc,& poft eum Imola, dicensidem cflc fi aliquis profitca
tur religionem aliquam,quag crcdit approbatam,& non fit,
vt ex hoc non folcnnizetur vótum, per notata in diâo capi
tulo vnico.
Sed quia fuprà diximus, f quòd presbyter in minoribus „
ordinibus conftitutus poteft mátrimonium contrahcrc, & fi
contrahat cum vnica virgine retinet piiuilegium clericale, fi
tonfuram & vcftes retinet clericales, non aliàs,quæro qug fint
ifta priuilegia, quæretinet? dic quod funt duo. Nam fi aliquis
clericus,putà Frácifcus, cótraxit matrimoniú cum aliqua vir
gine, putà Berta,quae nö fuerat corrupta,& prius ifte Francif.
cus non contraxerat matrimonium cum aliqua, atnittit pri
uilegia clericalia,exceptis duobus, videlicet, quia adhuc reti
, | nct priuilegium.cap. fi quisfuadentc. 17. quaeftione quarta.
+
-33
proptereà quod fi quis verberarct talem clericum, manus vio
* -• lentas inijciendo, incurrcret fententiam excommunicatio,
:
nis,à qua non poffet abfolui,nifi à Papa,fi iniuria cffet grauis,
Item aliud,& fecundum priuilegium retinct,vt non poß
fit conueniri coram iudice feculari, tam ciuiliter quam cri
minaliter.cap.fi diligenti,de fo.competem.& d.cap. vnico, i
biglo.dc clcri. coniug. In alijs omnibus priuilegijs reputatur
laicus,ideò vt laicus tenetur ad taleas, tributa, & exaétiones,
&alia munera,de quibushabemus in l.fecunda. C. de epif. &
cleri.& cap.fin.de vita & honefta. cleri, à quibus eximuntur
clerici.Ex quo infertur, vt talis clericus coniugatus non poßit
ncq;etiam effe vicarius Epifcopi,quia iurifdiétio ecclefiaftica
non cadit in laicum.cap.z.de iudi.
Itaque ifte clericus coniugatus incedens in habitu,excep
tisduobuspriuilegijs,reputatur Jaicus,de quo habetur in cap.
vnico,de cleri.coniug. per Capram,d.concluf.97. numero 65.
& melius fub numcró82.cum fequen.Qujnimò interdum ifte
clericus coniugatus, etiam fi incedat in habitu & tonfura,
amittit fupradiâa duo priuilegia, nempè quando exercuit
per annum artem buffonis,fiue inimi,& hiftrionis, vt ca.pri
mo,dc vita & honeftate cler.libr.fexto. Item quando exerce
;
retartcm tabcrnarij, vcl macellarij í tertiò monitus non
IL II a dc
 -

*• - . PETR. N f coL. Mozz. - …

.defifteret,vtClcmcn.i.de vita & hone.cleri.Item quandofâ.

ceret homicidium,&aliud deli&um,proptcr quod incurrcrct
irrcgularitatcm,prout not.in c.primo.deapott. Itcm, quan
do immifccrct fc negotijs faecularibus, fi fuit ter monitüs, &
non deiiflat,cum tunc non gaudeat his priuilegijs, cum hoc
tendat in opprobrium cl. ii, vt clericus tonfuratusexctccatnc
gotia fæculaiia,glo.in d.c.loanncs,in fin.ibi Imola,& pcrCa
pram d.conclut. 97..
, Duodccimo qugro,tan po$t contrahere matrimonium
- -

ôz
illc,qui cft in peccato mortali,fiuc illc,qui e(t excommunica
tus? Et diccndum quòd fi«;non dubium cnim cft, quod matri.
monium, contraétum ab eo, qui cft in pcccato moitali, valct
& tenet,& de communi attcllatur Didac. Couar, in cpito.de
fponf.in 2.par. c. 6. , ,
Sic pariter matrimonium contraétum ab excommunica.
to,validum eft,tex.in c.fignificafli,de eo, quidux. in matri.
quam poll pcr adul. Franc.in c. decreuit, dé haeret. in 6. &in
c.i.col.3.dccxccptio.eod.libro, Fcli. in Rub. defponfa. col. 3,
hu.8.Ioan. Mai. in 4.fent.diftinc. 29. ad firi.& ità tehetrtiam
Nauar.in fua fumma,cap.zz.dc fìctam. matrimo, nume. 8,
ibi inquit, quòd tenct matrimonium contra&umabexcom
imunicato,quamuis pcccat mortaliter, & ideò confuluit vt tj
fiic
quaerat ante matrimonium abfolutionem : quia omnis ex i;!;
communicatus etiam minori excommunicationeà percipi.
&ndo facramcnto prohibetur.cap.fi celebrat, de cleri. cxcom rit,
muin.nninift. & quod matrimonium contraétum ab excom;
municato teneat,not.glo.in cap. illud,9s diflinc.& in cap. al
ma mater,dcfcnten.excommuii libro %.vcr. facramentis, &
probat hoc gptimus tcxt.in capitu.deillorum, de fenten. ex
çommun.vbi profeflio fa&a ab excommunicato,omninòvá
fida c(t, quod Abbas idem not. & poft eum Felin, diccnscum
textum fingularem cffe,atque idchs Felin.cap.fin. colum. f«
cunda.de excep.Abbas cap.veritatis,de dolo& contufia, nu
ffie.33 idem inici.ex publico,de conuer, coniug. etiamfiexcó
municatus pcr rcfcriptum principis ab eo impetratum tcmpo
fe excommunicationis pvofiteatur re!igionem:haec enim pro
fcffio valida cft,fecundum Ludouicum Gomef. in c. i. nunc.
32.de refcript.in 6.contra Felim, in d.c.cum illorum,& in d.c.
final.cuius opinio quoad effe&um profe(Iionis falfa eft,vtin
quit Dida.Couar.d.cap.6. de fponfin 2. part. epit, ibi etiam
inquit quòd matrimonium contra&um à periüto conttaiu
ramcntum valct,& firmum cft,cap.dcillis,defponfà, &É
cut,
 IDE MATRIMONIO.
*o*
* ficut,eod.tit.& glof. in cap. mulieri,de iureiuran.glo.in cap,
fina.de procu.in 6.aâusenim fpiritualis, cuius laicus capax
£ft,contra iuramentum faéìus valet,vt notat Imo. in cap. di
le&o,de praeben.Dec.in cap.cum acceffiffent,de confìitu. nu
mc 6. Alex.confi.i6.vol.3.col. v. ldem Imo.in c.cum contin
at,de iureiur.num 81. immò etiam a&tus fpiritualis, qui in
Ê, cadere non poteft,fa&useft contra iuramentum, vali
duscft, Abb.d.cap.dile£to,ibi de communi, de quo diccmusa
libi fuo loco. ' -

' ' Decimo tertiò quaero,fan poffit contrahere matrimoni

um vagabundus? Refpondetur quod non,nifi feruatis his,qug
habentur in fumma Silueft. de P. icr.in veibo, matrimonium.
6.num.7.ver.qnartum.& melius in Concilio Tridentino,24.
feffio.cap.7.ibi hæc habcntur verba: Multi qui vagantur & in
certasfedcs habent,& vt improbi funt ingenij prima vxorere
li&a,aliam & plerumque plures illa viuénte diuertis in locis
ducunt, cui morbo cupiens fan&a Sinodus occurrcre ornnes
ad quosfpcétat paternę monet, ne hoc genus hominum vagí
tium ad matrimonium facilè recipianf; magiftratus ctiam fae
culares hortatur, vt eos fcuerè coeiceant: paíochisautem prae
cipit,neillorum matrimonijs interfint,nifi diligentem inqui
fitionem fecerint, & read ordinarium dclata ab co luccntiam
idfaciendi obtinuerunt. '
Decimoquarto videtur prohibitusinceftuofus matrimo, 24,
nium contrahere, qui inccftuofus nec etiam potcrit exigerc
debitumiâ coniuge,dequo vide infrà,col.fin.hoc eod.vlt.ord.
in 12. impedimento,& Ang.de Claua. matrimonium.3. & in
vcrbo, incorftus. §. 3. qui dicit hoc verum non folum in ince
ftuofo de yxorisconfanguinca, fed vniuerfaliter, & fequitur
Nauarra in fuo Enchiri.c.zz.nu.74. & vidcntur tenere ferè o
mnesCanoniftaecum Pandr.& Prcpo.& cap.i.& .de co,qui
cogn.confan.vxo.fuae.facit,c.fi duo.35.q 6. ibi habctur, con
fànguineos matrimonioconiunâosfcparavideberc,& poffe
matrimonium contrahcre fi iuuenes funt,fignificando,vt ait
glo.indigere difpenfatione,fi fcienter contráxerunt, quæ ta
men propter iuuentutem dari poteft,facit c.fi duo.$.quçftio.
3. ibi inceftuofos,nullo nomine coniugijdeputandos,facit ca.
fina.33.quæftio.8.per quæ iura mouetür Nauarra. At fumma
Rofella hoc verum cff<intelligit,cum quis cognofcit confan
guincam vxoris, vel cognofçitur à confànguìnco viri, fi e(t
mulier,vt addit Archidia.& hæc eft opinio Riccardi Arct. &
Diui Thomae,in 4.diftin&.34.quaeft.t.art.fina,Scotusdiftin.
Lll 3 37.ar
9cz P ETR. NicoL. Mozz. inte
37. artic. *. Anto.3.part.cap.4.tit.i.Silueft.de Prier. matrimo um,
nium.7.impedimcn. vlti. Alfon. à Caftro,libro primo de po tto
telt.leg pccna.cap.7,ad finem. Didac. Couar. in epit, defpon. Allte
cap.6.numero quarto in prin.& eftcommunis opinio,dequa tí,c
atteftatur Nauar.di&o loco,non obftante quòd nó fit minus, hoc,
fcd maius peccatum,cogno{cere propriasconfanguineas, vcl Otê;
permittcndo fe cognofcià proprijs,fifunt mulieres,quia dicit Sara
Archi, quod non reperitur hoc in iurecautum de proprijs con ftía
fanguineis,fcd dc confanguineisconiugistantum. Mát|
Alijdicunt quod notitantum maritus iniuriatur matri IUm
monio per inceftum cum confanguinea propria, quantum άς;
cum confanguinea vxoris, & quod inceftus ponitimpcdi tuâ,
mentum non tantum ratione culpæ, quàm rationeaffinita «lig;
tis, quam caufat. tu£e
Ego autem in re tam yaldè dubia non audeo meam pro tafin
fcrrc fententiam,fed fi cafus cueniret, ego confulerem vt im ti;i;
petraretur difpenfatio, teneo tamen quod fuper taliimpcdi Ęlud
mento difpcnfare poteft & debet Epifcopus,fitimcatur incô itiis
tinentia cíantiqüic.in adolefcentiâ.33.q.z.c.ex literis il pri tiqu
mo.de eo, qui cong conf.vxo.fuae, Palud.in 4.dift.34.q.i.col. . ftior
5. fumma. Anto.3 par.titu.1.cap. 13 §.4. Nauar. in fuo Enchir. , ii Vel
c.zz.de facram.matrimo.num.75.& num.85.ibi inquit,quod igi;
Epifcopus difpéfare poteft in matrimonio à fe prohibito, aut
] iii,qu
à fuoinferiori,imò etiam in impedimentoinceftus,& in om *
-
\:tij
nibusalijsimpcdimentis, quae impediunt, & non dirimunt, .

ttme,
juxta menterm Palud. in 4.dift. 28.q.2. & fumma Ant. 4. part.
l)I;
tit. 1.c.16.3.4.exccptis votis caflitatis, & religionis, in quibus M®®,
etiam ipfe nö fine magna difficultate & caufa difpenfàt, quá ττά
uis Panor.& Praepof.teneant in d.c.i.Epifcopum non difpcn
(lmi,
fare in inceftu cum confanguinea,{cd cum affine, de quodi
cemusinfra aliquid col.fi.hoc eod.vlt.ord.in iv. imptd.& im ita ,
ped.5.& ead.col.fin in7.impcdimento criminis inceßus, ibi & (O

forfan reperies conciliarionem opinionum. & I,

2$ Decimoquintò quæro,f quid dicendum fit deinfidelibus ζum

f£m,u;
Iudæis,Saracenis,& fimilibus,& hæreticis,& Chriftianis, po
tcruntne ifti cötrahere matrimonium.haec quæftio habet plu sin,
ra capita, & primü caput eft, quod inter ipfosinfidclcspotcft
effe matrimonium,tex.eft in cap. gaudemus,de diuor. Archi,
& alijin c.Iudæi.5. verum.28.q.i.Marquar.deSufannistraét.
de Iudæ.& Sarac.part.z.c.3. num. 21. etiam fi fint difparcsim
cultu, vt Saracenicum Tartaris, & Iudæi cum Pagariis, nifi
prohibcantur aliquo iure pofitiuo,& cx nauspine; IntCl•
 i) E M ATR I M O N I O.
intelligendum, fecundum quod matrimonium eft in offici
um,non fecundum quod cft facramentum, vcl fecundum qd*
c(t ordinatum ad prolem fecundum perfe&ionem naturae,nö
autem fecundum perfc&ionem gratiae : atque ideò dicendum
eft,quod inter eos eft matrimonium, fed non eft pcrfe&tum,
hoc eft legitimum, fed non ratum, vt declarando diximus in
ordi.diuif. Ex quo infertur, quòd Iudaeustranficnsad feétam
Saracenorü,non venit puniendus: quoniam cum ambæ iftae
feâae tolerenturà Chriftianis, (i vtrobique Gnt in ftatu dam
nationis,non eft quoad eos curandum,& cum fe&a Saraceno
rum fit minus mala quàm Iudaeorum, iuxta verbum Domini
dicentis, Matth. 11. Tolerabilius erit Sodomæ in die iudicij,
quàm vobis.non eft crgo puniendus, qui viam minus malam
cligit,& ita tenet Oldrad.confilio §1. & idem repetit Alb. in
rub.de Iudæ.col. 1, & Io. And.in addi.adSpe.rub.de Iudae. cir
ca fin. Ioan.de Ana.in c.ex fpeciali, in fine,de Iud.Rom.fing,
687. incipiente, cras Chriftus.vbi etiam de Chriftiano faciente
fe Iudæum,& qualiter puniatur, vide eap.contra Chriflianos,
de hæret.in 6.& c.Iudæi, de Iudae. Aliud & fecundum caput
cft,quod matrimonium infidelium eft nullum,fi contraétum
fit contra legem Dei:ideft,in gradibus prohibitis, Leuiti. ca.
18. Vel contra legem natur£,fecundum Doétores omnes.fimi
litcr fi fit aliquod ftatutum contra ca annullando matrimo
nia, quia licet ta!ia ftatuta nihil poffint cötra matrimonium,
vt eft facramentum : fecüs in quantum eft fœdus humanum,
ex mente Petri de Palude in quarta dift. 59. & etiam ex mente
J).Thomae.Itaque fi talesconuerterentur,neceffe foret eos de
nouo contrahere matrimonium. Aliud & tertium caput e(t,
quòd nullus etiam fidelis & baptizatus contrahere poffit
cum infideli,id eft, non baptizato, nempè Pagano, vel Iu
daeo, vel etiam Ca:hccumino,credente omnes articulos fidei,
& fi contrahatur matrimonium, nullum eft, 28. q. 3. §. ex his,
& q.i.cap.caue,& c cum non oporteret.c.fi quis,& nos infrà,
colum.fi.dicemus in feptimo impedimento.& ratio eft, quia
coniugium quod fine Deo e(t,non eftratum.c. i, 28.q.1.& pu
niuntur ita contrahentes matrimonium fcienter poena capi
tis.l.ne quisChriftianum.C.de Iudg.iuxta declarationem tra
ditam,per Marqua.deSufa,traét,de Iudæ, & infide.par.z. c.3.
num.i$. Neque obflat, fi dicercs oppugnando quòd tempore
legis Moyfis licebat fidelibus contráhere cum infidelibus,
præterquàm cum Cananeis, quorum conuerfionis fpes nulla
crat, & lcgitur de lofepho, qui contraxit matrimonium cum
Lll 4 Ac
 9o -
PETR. N 1 coL. M oz z.
*. 4 Aegyptiaca,vt habetur Genef.c.4i. & de Mofe cum Madiani.
te, Exod.s.quia & fi tunc promiffum crat,tamen tcmpore no
uæ legis,& Euangelijprohibitum eft matrimonium cum in
fidcli,quia in tali defunt omnia bona matrimonij,&primum
bonum prolis educandæ ad cultum diuinum,quoniam quili
bct coniugum niteretur prolem ad proprium cultum induce
re.Secundo deficit bonum fidei,quod non eft, vt tantum fcr- .
uetur fidcs homini:fed etiam Deo fiue ad Deurn, & propter
JDeum,quia timore & amore Dei feruanda cft fides coniugii,
quod ccffat in infidelibus.Tertium bonum facramenti, quia
non eft ibi perfcéta fignificatio Chri(liad ecclefiam:idcofide
liscum infidcli contrahere non poteft matrimonium. Adde,
quia baptifmus cft ianua omnium facramcntorum: illc vcro
qui baptifmi facramentum non fufccpit, non potcft fufcipcrc
aliquod aliud facramentum,vt eft matrimonium, vt habctur
Exod.capitu.trigefimoquarto,& Deut.7.vbi dominusprohi
buit diccns,non accipics vxorem filijs tuis de filiabusalicnigc
narum, ne traducant eos poft Dcos fuos,& de filiabuspucliis,
ne cum infidelibus coniungantur,decrctum fuit Concil. Eli
bertano,cap.i6.& Concil.Toletan. io9. Cano. 14. & dehisvi
de Tertuiliâ, lib. z.ad vxorem,& Marqu. dc Sufan. d. tra&. dc
Iudæ, & infidel. - - -

26 Ex magna tamen caufa poteft in his per Papam difpen

fari,fccundum Gafp.quia hæc prohibitio cft iuris pofitiui, li
cet Card.tencat oppofitum, fpönfalia verò fub cofiditione, fi
altcr infidclis conuertatur,benè valent,fecundum omnes Do
&ores,vt d.ca.caue,& fcq.& nota,quòd fi contrahatur matri
monium cum Iudæa, vel infideli Pagana, non habct locum
poena,de qua in Clem.t.de confa.&affin.fecundum gl. ibi in
verbo,eòs.& Cardi. An autem filius natusexChriftiana,&Sa
raceno,fi poftea Saracenus fiat Chriftianus, efficiatur legiti
mus, cum non potuerit tempore natiuitatiseffe matrimoni
um inter eos:vide Do&.inc.tanta,qui filijfint leg. ibi pcr Ab
bat.colum, final. qui tenet quòd non efficiatur fegitimusna
rus cx Saraceno,fi pofteà efficiatur ChriftiáusSaracenus, quia
matrimonium non potcft retrotrahi ad tempus natiuitatis,
fecundum Ioan, Andre. de quo vidc infrà, columna quarta,
hoc eod.ord,
27 Ex quibus infertur,f & elicitur,vt matrimonium tcncat
inter Catholicum,& haereticam, vel fcifmaticum baptizati,
fecundum communiter Doétores, licèt peccet contrahcnscü
tali hærctica.ldcò D.Thom.diccbat, quod hoc impcdimcn
tum
1
 IDE MATRIMONIO. 9o5
fum noh dicitur difparitatis fidei, fed cultus, quod fcilicet re
{picit exteriusferuitium,atque inde requiritur paritas, quan
tum ad fidei facramentum, id eft, baptifmum. Vnde etiam,
ferundùm Rayn. fi alter coniugum labatur in infidelitatem,
reliquus contiahere non poteff, fiue interueniat copula, fiue
non, quia in vtroque cafu fidelis tenetur continere, argum. c.
quaefiuit,de diuor. & in c.quanro,eo. & c.caue. ibi Io à furcc
Crema.28, quaeft. i. poft Diuum Thom.in 4.diftin.29. & Mar
quar.deSufan.d.tra&a.de Iudæ, in 2 par. c. 5. Bene vcrum eft,
quòd poteft coniunx catholicus, vel catholica difcedeie a co
habitationc coniugis Lutherani, vel Lutheranæ, ad fum m hae
refim inducentis, per c.z.de diuort. non tamen noue contra
here poteft, vt per Nauar.in fuo Enchirid.cap. : .fub nume.
zz. ibi idem inquit, vt poffit coniux difcedere à cohabitatio
ne, fi inducatur ad aliud pcccatum mortale, & non potefl ab
inducendo
ftio. rctrahi,
i.col.fin. ' ita etiam per Palud. in 4.diftinét.39. quae
• .

' Scd vltimò quæro, an valeat & teneat matrimonium à

Chriftiana cum infideli fimulatè baptizato? & dicas, quòd
fic : neque feparatur matrimonium, fi is ad infideles aufu
gerit, nifi illius morte fecuta , de quo vide Bero. quaeflio.fa
mil. quaeftione fecunda, nume.z. & 4. vbi optimè dcclarat,&
inquit de faéto contigiffe, - - -

Quæ fit res in contra&u matri.

'-, trimonij.
s V M M A R 1 A.
1 Quidfit res & fàcramentum immatrimonio.
2 Res in contraítu matrimonij videtur effe corpus coniu
gum. - -

RO declaratione huiusfecundæ columnæ quæro, quid

P f fit res, & quid fit facramentum in matrimonio? & fe
cundùm Richard.in 4 diftinc. 26 artic.4.quæ{t. 2. quem
,
refert Ange.deClaua{.matrimonium. 1. nume 3. & Sylueft.de
Pricr.matrimonium.i. dicendum e(l, quòd expreßiö confen
,.:! fus per verba de præfenti,eft facramentum tantùm,fed Sylue
… ftrina inquit,quòd verba exprimentia confenfùm, efl f si ma,
ú & materia funt a&usexteriorestantùm, vnde dicti a3us : u nt
* facramcntum tantùm. Rcs & facrarnentum eft vno confcnfu
? lll 3. & mu
 *9^6 ¥ ET R. N I CoL M oz z, 1

' & mutua obligatione caufatum per confenfum mutuum pe;

verba dc præfentiexpreffum : hæc enim eft rcfpeâu fignifica , 4
tionisexferioris, quâ eft per fenfibilia figna, & eft faáamen. , §
tum duplicis rei,fcilicet charitatis, quamj fignificat, & difpo- ' f
w fitiuè cfficit, & vnionisChrifti & Ecclcfiae, quam fignifiât, , §
- - fed non efficit, obligatio
íacramentum, ipfa autem charitas
verò eft per
interior res mutuum
tantùm, confcn-
& non ,. *b;
| {um expreffà, fiue coniunétio exterior, cft rcs & factamcn- ! C.
tum. * ha
& f Mihiautem videtur (confiderandorem ipfàm materia.
Jiter) vt res in contra&u matrimonij fit corpusconiugü con-
i $9fto
trahentium, fuper quæ corpora vir & mulier intendunt cele- •i
brare contraâum matrimonij. Hinc diccbat Abb.in c.pen.de [ht
fponfal.& Fclin. in Rub.de {ponf.col.z. quòd dicuntur fpon- iii;
- falia ex co,quòd futura traditio corporum promittatur,vt re- •m
fert etiam Didac.in epit.de fponfal.c. 1 num.3. & ex mente e- fti
tiam D.Thomæ, in 4.diftinét. 34. q. i.art.z.dum inquit, quòd VIt,

in matrimonio datur poteftas vtriufquc, quantum ad cor- I■

pus & copulam carnalem, & po(Te coire eft de effentia matti- lig;
imonij: quod tamen declara,vt dicemusinfrà,col.3.& idcònó }ia,
valct matrimonium inter pcrfonam liberam & fèruam:quia viâ:
feruus non poteft tradere poteftatem fui corporisalteri,idcm í:
Thom.4.fenten.diftinc.$6. & Abb.c.z.de coniug.feruo. Nam
vir,qui de iure naturali eft liber, per contra&um manimonii ' Í
dat corpus fuum mulieri, quæ ante contraétum nullum ius
in eo habebat: fed fuppofita donatione & matrimonio,quod
eft quoddam faétum humanum,tenetur vir vxori iure natu
rali,diuino,& humano, quibus prohibetur cömunicatio fui
corporisalteri,itaque cùm vir fit liber de iure naturali & diui
no,poteft dare corpus fuü altcri,& fic mulieri,& mulicr viro, !
& pcr confequens contrahentes matrimonium obligant cor- 3 |
pora fua,&fic corpora eorum eft res. ]
Hinc facri Do&orcsTheologi argumentando inferunt
in fimili ad matrimonium fpirituale, fi ergò vir, qui dc iure 3 .
naturali eft liber, per contraétum matrimónijdat corpus fuü 1
mulieri, quæ ante contra&um nullum ius in eo habcbat,{ed ' ;
fuppofita donatione & matrimonio, quod eft faâum quod- 4 ì
dam humanum, tenetur vxori iure naturali, diuino, & hu- -

mano, quibus prohibetur communicatio fui corporis altcri, t

à fortiori vir, qui de iure naturali, diuino, & humanocft li- f }
ber ad matrimonium & cœlibatum, poteft dare corpus fuum ]
I)co ad fcruiendum illi in caftitate, quod fit pcr votum, {j Ji !
quo
 . DE M ATR 1 M O N I O. 9o7
quod contrahitur matrimonium fpirituale ex fa&ohumano,
cx quo tenetur iure naturali, diuino, & humano feruare cor
pus fuum immaculatum Dco,& fi communicat al. cvi;;m a&u ,
., .* gencrationis,iniuriam facit Deo, & donatio & contračtus nö
* tenet. vnde Apoftolus, An nefcitis,quòd corpora veflra m<im
bra funt Spiritusfùnéti? & fpccialiter, Tollens ergò membra
_- Chrifti, faciam membra meretricis, abfit ? quoniam qui ad
,- haeret meretrici, vnum corpus efficitur. &alibi exprefììùs, A
dolefcentiores viduas deuita,quæ cùm luxuriatae funt in Chyi
fto (hoc eft, abundantes & pingues effeétæ in fequela Chrifti)
nuberc volunt, habentesdamnationem : quia primam fidem
...•
(hoc eft,promiflionem,qua
irritam caftitatemapparet,
fecerunt. Ex his fupradiétis feruare pronittebant)
quòd tam in
matrimonio carnali, quàm in fpirituali, res efl corpus, fu
per quod contrahitur matrimonijcontra&us. Hinc eft, quòd
vir fine vxoris confenfu religionem profitcri non poteft,ncc
ordinationibus vacare, nec vxor abfque licentia viri, intel
lige matrinonio confummato p:r copulam, vt diximus fu
pfâ, in princip. colum, matrimonium infcripta, num. 4 ibi
vide, & nos etiam infrà, de quo tamen me rcmitto iudicio
fanétæ Matris Ecclcfiae. -

De fubftantialibus, formalibus,& effen.

- tialibus matrimonij.
** S V M M A R I A.
* | 1 Defùbftanti4matrimonjeā confénfis, forma verò fùnt
;

â
ipfâ verba.
a Verba nomfùnt adeò deforma immatrimonio, vt nópof
fint/ìppleri per figma.
3 Am confenfis im matrimonio debeat ab vtraque parte ß
mul& eodem tempore interuenire, vel fùfficiat ex poft
fatfo.
4 Com/en/ùs immatrimonio debet effe deprafénti,& debet
effe liber,mom coaétus,& metuextortus.
* Filius præfem, & tacem* obligatur ex matrimonia com
traëtoperparemtesfuos,& quamdopro:edat.
6 Quali, debeat effe iuftus metus, cadens in conftantem vi
1/1/, 111
9o& PETR. NICOL, M oz z.
rum ih matrimonio,
7 Metus excommunicationü cadit in conftantem virum,fi
excommunicatio e$t imiuffa.
8 Iudicis arbitrio relinquendum eft, qui dicaturmetustae
dcn* im comffantem virum & mulierem,
9 Metus inmatrimonio adhoc,vtfit iuftu,oportetvtfitil.
latus ab aliquo,non autem veniat matura.
ao Metuspurgatur imterdum per fpontaneam cohabitatio
fmem,

at Confenfùs in matrimomio debet effecertur,nonemant.

uz Concordatio & conciliatio opinionum.
13 Confènfùs im matrimonio nonfòlùm debet effecertur,ßd
patens,& non occultus,
14 Matrimonium dicitur contraétum infacie ecclefia,qun
do contrahitur imcongregatione fidelium.
ay Concordatio & conciliatio opinionum.
a6 Clandeftima matrimonia quare fint prohibita abectlº
fia. ' - -

17 Matrimonia clandi;fiinahodie fùnt nulla,fecundùm Car.

ciliumTridentimum.
j8 Clamde{tinum matrimonium poteftaccu/ariperent, qui
praféntes fuerunt. -

ap pefúbilantiamatrimomj, feu confenfùs admatrimonii

eß indiffolubilù nexus.
2o solus confènfùs eft,quifacit matrimonia, data etiamt*
pula carnali, '
a Adeffematrimonij,& ad eius validitatem,nonfntttf
faria auëtio ad domum.
22 Qua verbafìfficiant, & quafigna ad contrahendum m4•
trtfnontur»J.

23 In matrimonio verbafemper intelligenda/amtfccundùm

communem femfùm.
24 Vtrùm contrahatur matrimonium per illa yerba, nun
quàm te derelinquam. -

4j Con*
A . . bE MATRI MoNro. • 909

à f Conciliatio,& concordatio opinionum.

26 An cenfeatur contractum matrimonium per illa verba,
mon habelo aliam in vxorem,mifite.
27 Conciliatio & concordatio opinionum.
at Aminducatur matrimoniü per illa verba, promitto quòd
munquàm tibi deficiam.
29 Denatura intrinfecamatrimonijfunt tria,fides, proles,
& fàcramentum. - -

3o Ancopula,/eu concubitus carnali fit de fal/tantia & im

tegritate matrimomj.
gr Vtrùm contrahere mairimonium ex intentione alicuius
finü habentis mom per fe, fed per accidens, vt diuitiæ, &
pulchritudo, vitiet matrimonium ?
I )το declaratione huius tertiae columnae videndum eft,
^ quid per Doétores fcriptum reperiatur circa fubftantia-.
lia,formalia,& e{fentialia matrimonij, & fccundùm a
liquos Doétoresduo videntur effè fubftãtialia : quae duo funt,
j'j'£$'', effèntialiter : nempe duae pcr
œnæ, quæ coniunguntur, & nutua corporis praeftatio. At fe
cundùinalios,fcilicet D, Thomam,dicéndum eft, quòd mul
ta funt de integritate, & fubftantia matrimonij, &intcr alia
requiritur legiíirnitas cötrahere volentium : quia aliqua ma
trimonia etiäm fa&a dirimuntur tanquàm nulla, vt dicemus
infrà colum.fi.hoc eod.ord. Hinc dicunt Do&ores,quòd nu
bilisaetas,nempe in viro 14. in fœmina iz.annorum, eft de ef
fentia,feu habilitate matrimonij, & fi contrahentes non fint
talis ætatis,non contrahitur inter eos, fed fponfalia funt tan
tùm,nifi malitia fuppleat ætatem, text. cft cum glof. c.fin.de
dcfpon.impub., -

Sed animaduerte, quia ifta legitimitas perfonarum in

quolibet a&u & contra&u requiritur de habilitate, & fruftrà
quaereremur de alicuius a&us fubftantia & forma, nifi prae
fupponeremur perfonas habiles ada&um, in quoa&u &'com
tra&u perfona femper debet effe habilis & capax, & fempcr
debet interuenire habiliras.
Hinc eft etiam,quòd de effentia fiue habilitate matrimo
nijerit, vt conrrahentes fint eiufdem fidei,fiue fe&tae : non au
tcm ynusChriftianus, altcr Iudæus &Turcus, vt diximus fu
pra:
9io f ET R. N i coL. Mozz.
prà: & fi vis fcire, quæ funt iftae perfonae habiles& capacesmâ ju';
trimonij, & quae non,vide fuprà col. i.hoc cod.vlt.ordine.Ita &fç
. que præfuppofita habilitate pcrfonarum, videamusf quæ fit non
materia & forma matrimonij, & de hac re variæ fuht opinio. tiOn
nes: nam Palud.afferebat matcriâ matrimonijeffe ipfoscon
iugcs. Alijdicunt materram effe confenfum centrahentium, quo,
& formam, verba, accipio te in meam, vt per Nauar. inSum fint
mi, c. 22. dc facram, mati in.fub nu.2o, Alijdicunt, quòd ver. boru
bæ, quæ priùs proferuntur, materiae rationem habent. Vcrba tuo,
autem, quae fupcrueniunt, formæ rationem inducunt: ratio fcnti
cft,quia verba, quae poftcriùsab altcro coniugum proferütur, £:.ii
verbis præcedentibus dant effe facramentaie, cüm propriè Canc
formæ fit dare effe rei, & fic verba vtriufque coniugis funt &lt;.;
fibi invicem materia,& forma. Quare dicehdurn eft,quòdad (;:s
effe matrimonijduo concuriunt neceffàriò: vnurn materiale,
tip ,
fcilicct confenfus mutuus, vt per Mag.fent.in 4.dift.z7.q i.ar άζε,
tic.z.& D.Thom.in 4.dift.ead.q.i.aft z.& Summa Sylueft.de … [hil;
Prie.matrimonium.n.nu.3. Nauar.d.c.22. Aliud formale,fci
με'ζ
ficet vcrba vel figna confenfum exprimcntia,itavultgl.c.tua, tum, !
dc fponf. & c.i.& c.cùm locum,eod.& c.fufficit, & c.fic quip {10J
pe. 27. q. 2.s tuas,dc fpon. duo. Dida.Couar.in epit.dcfponfin timi;
2.par.c. i.§. vnico, cü c. feq.in prin.ibi inquit,quòd adcò cft de fi0$
{ubftantia confenfus ad maírimonium, quòd ncc Summus
Ę.
Pontifex potcft condere legem, qua caucatur natrimonium
quandoquc fine confenfu conftitui: eft igitur de fubflantia i. f
matrimonij ipfe confenfis: forma verò fùnt ipfâ verba,vcl \m
: Ftttu
figna confenfum exprimentia,vt fenfit etiam Bäld.inRub.de irûlu
iüft.& iure. & ipfi contrahenres eft materia, vt per Palud. in ixei
4.diftinét. z6. quaefl. 4. colum. 4. & Adria. in 4.tra&a.matrim, i$tin
quaeft. i.quos refert Didac.d.c.vnico, nume.8.ibi repræhendit rio (0
gloflam in d.c.tua nos,& in c.is qui fidem, dc fponf. dum in mt,&
<autè loquitur in matrimonio præfumpto ipfùm faâum effè fit,
fubftantiam & formam, quia veriùs efíetiam in matrimonio ttii, 2;
praefumpto ipfam fubftantiam & formam praefumi. Nam il Ęns
Jea&us,ex quo matrimonium praefumitur, defignat fubftan 'ttA;
tiam ac formam interueniffe, faltem intellcétu, & per confe lig;
jucns coufenfum verbis, vel fignis declaratum,atq; ira repro
5at gloffas illas Brunus tra&.déforma fol.9.col.4.& Dida,Cq ',
i\6 ;
uarlô.locó. Scd perperä reprehendunt gloffasillas: quia glof isto
faeillæ non difcrepant ab eo,quod inqüit Didac.& Brun.pro {5};
ptereà quòd non dicunt iilae gloffae,qùòd ipfum faétü fitfub NtM
ftantia & forma matrimonij,fed quòd ex ipfo faâo, id eft,«9 iis,
pula
 - bE MATR 1 M O N I O. §1t
pula fubfecuta praefumitur cófenfusfufficiens, & fic fubftãtia
& forma, cùm ex fignis eliciatur confenfus,& ficifti Doâores
non benè reprehendunt gloffùs illas, fcd faciunt ad oftenta
tionem.

f Etanimaduertendum eft ad illud,quod fupràdiximus,

quoad verba,quia verba non funt adeò deforma, vt non pof
fint per figna fuppleri , fed poffunt adeffe figna loco ver
borum coiifenfuiiïexprimentium, & hinc dicunt Doâores,
quòd fine verbis,vel fignis confenfum exprimentibusdc præ
fenti matrimonium nön contrahitur, vt per Palud. in 4.dift.
27.art.3. ibi Io. Mayn. quæft. 1. Floren.3.par. tit. i.cap. 19. $. 1. &
Canoniftaec, tuæ ÄÈÉÊ fponf.ibi Hoftien.Anto.Car
dim. Abb.& Præpof. Ioan.de lino.col.7. Abb.c.ex parte, nu.$.
& ss.de reßit.fpol gl.in c.fufficiat,26.quaeft.2. Dida.de fpon.
cap.4.in 2 par. quoniam matrimonium eft facramentum, &
& de ratione,& natura facramenti eft,vt fit in eo aliquod fen
fibile fignú,atq; idcò fi pater cótrahit, & dicit verba pro filio
præfente, & tacente, erit matrimonium, quia verba paren
tum, & taciturnitas filiorum præfentium, qui cùm aliquo fi
gno annuunt,aequipollent fenfibili figno exprimenti confen
um intentiorem, & idem cft, fi per alios contrahatur, dum
modò fequatur annuli fubarratio,not,gloff.in d.c.fin. dc de
fpon.impub. -

fSed quæro,an ifte confenfus in matrimonio dcbeat ab

vtraque parte,fcilicet viro & vxore fimul, & eodem tempore
interuenire,vel fufficiat, quòd interueniat ex int&ruallo? &
fefolutiuè dicas, quòd fufficit, vt interueniat ex intcruallo,
hoc eft, quòd vnus confentiat hodie,& alius poft rnenfem,vt
not. in c.fi tibi abfenti, de probat.lib.6. & quòd in matrimo
hio contrahendo non requiratur, vt cofifenfus praeftetur fi
;*
mul, & eodem ternpore,fed fatis fit,quòd vnus cónfentiat per
? priùs, & duret in codem propofito, & alterius confenfuspo
g terit accidere ex poft fà&to,tenet Hoftien.in c.ex literis,il. i.de
fpon. & fentit idem in c.dile&tis,eod.tit. ibi vide Alb.idem re
het Anto.& Cardiri.in c.fi inter, eod.tit. & Abb.in c. cùm im
ter canonicos,deelc&t. & iftud communitet terietur, per text.
. & quod ibi not. Archiad. Ioan. And.& alijin c.firia. de procu
lib.6. idem fequitur Alexan.confil. 154. in fih. volum.j. & la
tiùs confil. 146. 3.colum.verfic quia refpondeo, eod. volum .$.
poft Archid.d.c.fin.& in c. nec illud, 3o, quaeft. 3. Lupus {n re
pet. Rub.de donat.irit.vir.& vxo. in § 3o. fub nu. zo. pro quò
facit qtiam tex not.in 1.1.5.fcd verior,f£decótrah.emj, vbi di
¢1tur,
91* PETR. NicoL. Mozz. 1.
citur, quo interuallum medij temporis non vitiauit obligati mum

onem,& ita tenct ctiam Nauarra in fuo Enchir.&.z.defìcra, I)atu

matiim. nu. 8o , * • , . - - - . m0n

f Aduertendum eft támen, quòd iftc confenfusin matri üum

monio requiritur de prætenti, hoc eft, per verba depraefenti, tftta

non de füturo, vci in diem defignatäm, quia tünc cffcnt }lib.

fpontalia , & fub conditione, vt diximus fuprà in ordi.di
ui 11 O. - - - • - - mttu

Præfereà fciendum eft, quòd ad validitatem matrimonij musl

neccffc cft, vt iile confcnfus fit liber ratione perpetuæ obliga lmct
tionis, quæ ibi contrahitur, vt in c.requi(iuitjdefpon. non co iis ff.
actus, & metu extortus, quia matrimonium contra&tum me Alexa
tu iufio, & (ic non libcro confcnfu, eft ipfo iure nullum, fe Volur
cundùm gloff. in l. t. In fin.de autho. tut. & voluit Cardim.in ' }it.
Clemen. t.in 17.quscft.de confang.& affini. Oldrad.confil.33.
Alcia. confil.3. num. 1. Crauet, confil. 15;. num.i. & Do&. in c. ' matri;
confanguinci,de re iud. Bald. in tract. fchifmatis, in 6.colum. impl.
& Innoc.c.caufam matrimonij,de offic.deleg per Bart. in l. ' tij,&
fin.ff.fi quis tefta.ali, proh, & pcr Bald.l. 1. C.eod. fi quisaliq. tuspat
pergl. in l.fi mulier,in §.fi dos. ff. quod met.caufa.Marffing. kis «
346. & refert Abbas in c cùm iocum,dcfponf.ibi atteflaturdc MAtrii
communi, & Viuius in collec. commun. opin. verbo, matri m0niu
monium, quaeft. 493. volum. v. pro qua eft rex. apertusinc.fig. (Oniam
nificauit,de eo qui duxc. in matrim.qui poll.peradult.fequi titi;
tur Sylueft de Pi 1er. matrimonium, 8. num. ii. qui allegat ra inylti,
tionem ex eo, fic effe ftatutum ab Ecclefia fauorémattimonij. 'Amfi
Ego autem dico, illam effe rationem, quia metuseftinftantis
péiiculi, vcl futuri caufa mentis trepidatio. I.i. ff quod met. imo,
cau.cùm ergò ex metu & coaéìione mens perturbetur,non dc tuiatu
bet valete matrimonium ipfo iure metu & vicontra&ü, quia Voluit.
agitur de maximo pfaeiudicio, nempe de perpetua óbligatio il. de
ne corporum,& animorum, & quamuisdicat Caid.inc.Abb. tîo,
quod met cau quòd matrimonium contra&um metu valct, timo,
fed venit rcfcindcnduni peraétionem quod met.cau.qucmad uid;
modum alijcontra&tus metu fà&i, tamen eiusopinioeft eic. ô$al.
&a ab omnibus Do&toribus,cùm tale matrimonium non va fiimm,
leat ipfo iüre, vt dixi, & eft fpeciale in matrimonio ob maxi _ ftium,
mum praeiudicium, Amplia, vt tale matrimonium non va ubt pi;
leat,fèd fit nullum de iuic diuino, de iure naturali,& ecclefia úitu;
ftico,fccundùm communcm opi.Scoti, D. Bonauen.& Ioan. Μά,
Angl. fupei Magift. fentent. 4. diftin&t.29. quamuis Richard. $ fiô,
Palud. & Sylucft. dc Prier. tcncant contrarium. Qugmcom 'tu
Imufl.
 *- IDE MATRIMO N I O. ^ - 9i3 -

mun.opin.amplia & extende,fi ad confenfum tra&umappó.

natur iuramentum, quia tale iuramentum in foro iudiciali
non erit obligatorium, in foro tamen confcientiæ confulen
dum eft,vt implcat iuramentum,vel fàltem à fuperiore impe
tret abfolutionem, de quo per Summam confefi.tit.11.quaeft.
$.lib.4. -

Intellige tamen veram effecommunem conclufionem,fi

metus fit talis,qui cadere poffit in conftantem virum,vt dixi
musfuprà,àliàs nori, vt habetur in c.veniens, il.z. de fponfal.
l.metumi.i.& z. & l.contiriet, f£ quod met. cäu. I.vani tirno
ris ff.de regiur.c.cùm dile&us,de his quævi,de quo etiam per
Alexan.inconfil.391. & confil. 161. & feq. & confil. 136. in §.
volum.&confil.344.& per Didac.Couar. in epit, defponfak.
par. 1.c.3. $.4. -

I., f Hinc eft, quòd f filius praefens, & tacens obligatur ex $

matrimonio contra&o perparer tes fuos, c.vnico, de defpon.
imp.lib.6. & hoc procedit & indu&um eft fauore matrimo
nij & fauoreparentum,ctiam fi poffet hoc cafü prætendi me
tus paternus reuereritialis, qui rhetus non videtur fufficiens :
fecüs eft ftatutum in alijs confanguineis illius coritrahentis
matrimonium: quia licèt fit tacefis illc,qui contrahit matri
moniumi, non obligatur ex matrimonio contra&o per tales
confanguineos, fecündùm Ioan.And.in c.vnico, in nouellis,
dedefpón. impub.in 6.& Abb.in c.nónne,de praefump. &c.i.
in vlt.not.extrà,dc matrim.contrac.cont.int. ccclcf. de quo c
tiam fuprà diximus. - . . : ?

Sed hoc limita, nifi caufa cognita conflaret filium vel fi

liam ob reuerentiam parentum vel alterius ipforum tacuiffe:
quia tunc filius,qui tacuit, non obligatur tali matrimonio,vt
voluit Marfil.fingul. 147. & ita dixit Abb. in c. nónne, colum.
vlt.deprgfumpt.& fequitur Felin.ibi,& dicit effe notandum,
nihilominùsMarfil.dixit contrarium, fingul, 347. incip.ma
trimoniumi,dum inquit,quòd matrimonium carnale non in
ualidatur propter metum reuerentialem patris, vt eft tex. höt.
ibi Bald.& Salic.in l.fi patre cogente.ff.de ritu nup. Sed fecùs
eft in matrimonio fpirituali : quia illud inualidatur propter
metum reuerentialém patris vél parentum, vt dixit glo.fing.
inc.præfens clericus, 2o. quaeft. 3. quam gloffam refert & fé
quitur Iafon in $. quadruplum, in 9. cólum. in fine, Infti
tut.de a&io. quod inquit effe notandum : quia contiiigit
: faéto, de quo nos diximus fuprà in ordine diuifio. ibi vi
Cas.

M mm Scd
gā.
 9t* . ! PETR. NfcoY. M oz z.
Sed circa hoc aduertendum de pulchro & fingulari dis- | tol
{to,quòd G matrimoniù filiirft patri, aut Reipublicæ,aut ad aá.
aliquem bonum finem neceffàrium, poterit pater non mctu iuft
1nortis, vel aliqua violentia, fed fimjplici fòlùm inflionc fi- | gu.
lium ad matrimonium compellere, & fi filius non contraxc- fin.
rit matrimonium,mortaliter peccat : cxcmpli gratia, fi ma- vita
trimonium cxpediat patri ad euitandasinimicitias, veladcx- iudi
tirpandas hærefes,vcl ad totius regni pacem, praefèrtim fifues , Hi;
rit perfona publica,aut princeps,*vt per Iofeph. Angle. fupcr | lili;
Mag(ent.4.diftinét. 29.art.z.concl.z.& feq. ibi ctiam,quando nt,p
fubditus teneatur aliquo iure contrahere matrimonium, vt | dixi
; quia virginem violauit, quam duccrc vcl dotarc tcnctur, vt tus;
ibi,& nos ibid. - detri
1 f Scd ftantibus praedi&is, dubium maximum fubortum ] Vcl,
| fuit inter Do&ores,qualis debeat effe iftc metus cadensincon , | qui,
flantem virum,ad inualidandü matrimonium ? & fecundùm min;
! 1}οά.Thcologos videtur cffe quadruplex,feu quadruplicisgc- tiim
meris,nempe,ve! mortis, vel perpetuæ feruitutis, vel perpctui | mon
carceris, vel amiffionis ftatus, vt refert Ioleph. Angle. d.dift. iiul
- n9.de confcnfu ad matrimonium libero & coaéfo,in princip. izd;
Tu dic ex mentcCanoni{tarum,quòd isvidetur effe mctusca- timo
dens in conftantem virum, qui illatus cogit quem eligere mi m.uiiu

nus malum ob maius malum fibi imminens fugiendü. Con- *&i,

{tans igitur vir crit ille,qui eligit potiùs rem ipfám agere, cu
iusagendæ caufa pcriculum inflat, quàm fubire pcriculum,
quod grauiùs & acerbiùs cft viro prudenti, quàm ipfàm rcm , Cum,
agere, quod exem plificat D.Tho.in 4.fentent.diftin&.z9. ar- ttm ;
tic. z. Ricchard. ibi art. i.quaeft. to.Mair. & Sylueft.de Prier. in ! i;;,
| verbo, metus,quaeft.i, Iacob. Almain. morali cap.3. Fortu, in it;ia
tra&. de vlt.fin. illat.zz.col.4.colligitur ex Arift. lib.3.Ethic, | to,;
cap. i.quos refert Didac.dc fponf.in .par.c.3. §. 4. nu.v. & fic $iue
mctus cadens in conftantem virum, erit, fi quis vidcat mortę | tis,
fibi imminere,aut mutilationem membri, nificum Cathari- *, q.
na contrahat : ccontrariò auté non crit metus cadens in con- | ta,
{tantem virum, fi honio diucs videt fibi immincrepericulum c\ni;
amittcndi centum aurcos, nifi cum Catharina contraxcrit | , ,,
matrimonium, nam ifte cffet vanus timor : (cdfi effet metus | √,
amiffionis bonorum omnium, vel partis bonorum, effet iu- lum.
fìus metus,tcx.ibigl.in c.z. de his, quae vi. Bart. in l.fi obtur- | fiq.
cm.ff.de condit.ob turp.cauf. Bald in l.i.in fin.C.quod met. - is.
£a uf. Goffred.in Summa,in tit.de his, quae vi, col.1. Abb.& a- itm.
lijin c.2.de his, quæ vi,&c. Gcmma dc fponfoliarii; sti,
çQl.
 DE MATR I M O N I O. 91$,:
tol.3.ff.de verb.oblig. Curt.Iun.in 1. interpofitas.C.de tranf.
a&.& ibi ctiam Cyn. vbi inquit, quòd amiffio magnae rei eft
' iufta caufa timoris, fequitur Cotta invlt di&io. a5fentes, ar
gu.l.propter litcm,in princ.ff.deexcuf.tut. facit tcx.in c.i.in
fin.princ. de re(tit.fpoli. in 6. & ratio e(t, quia patrimonium
vita hominiscxiftimatur, gl.in l.aduocati.C.deaduoc.diuer.
iudicio.quam not. Bald. in l.z. C.de conftit.pecu. Abb.d.c.z.
Hippol.l.\.%. praetereà. f£de qugft.nu.z 4. pro quibuseft tex.in
1 illicitas.§.nec tenuis.ff.de offi.præfi. Cateli.Cotta in diâio
ne,pccunia. Effet etiam iuftus merus detru(io in carcerem, vt
diximus fuprà, iux.l.qui in carcerë,ff.quod mct.cau.quia me
tus carccris contra&um irritat : fed cft intelligendü, quando
detrufio in carcerem fuit iniufta,tex.Cle. .de poe. Old.conf.7.
Vel fi iufta ad illum ramen a&um contrahendi illata. Itaq; fi
quishomicidæ aut proditori nullo praediάo timore poeng có
minetur eum ad iudicem delaturum, nifi cum Barbara ma
trimonium contraxerit, inito contraâu, nullum erit marri
monium,fecundùm Dida.defpon. t.par.c.z. §. 4. mu. 15.quia &
fiiuftè poterat isad iudicem deferri,tamen quia metus ille iu.
flae delationisad illum conrra&um agendam illatus e(l nullú
timorem habenti, ipfe contra&uscft nullus, quia contrahens
nullum metum fibi intulerit, fed metus ab alio fuit illatus:
at diuerfum effeinquit, quando captus iuflè à iudice,qui po
terat eum occidere, iudici dixerit, ducam vxorem filiam tuâ,
{ì me dimiferis impunitum : erit cnim matrimonium vali
dum, immò fecundùm aliquos, fi iu&*apto iuftè, & mor
tem timenti offerat immunitatem, fi matrimonium cum
ipfius iudicis filia contraxit, aliàs iu{lè mortem ei transfe
rendam comminetus, tenebit matrimonium : quia metus
non infertur ad contra&tum, fed aufertur potiùs, vt dcclarat
Sylueft.de Prier.in verbo, metus, quaeftio. 6. ideò quoad ma
trimonium potiùseftconfiderandum, an metus fit illatus,vel
ne, quàm] quod iuftè inferarur, fed fecundùm aliquos, fi iu
dex latroni fufpendendo poenae remiffionem promittat hac
conditione, vt aliquam in vxorem ducat, tale matrimoniü
«rit nullum : intellige tamen iuxta diftin&ionem fupradi
&tam. Idem fi homini deprehenfo in adulterio aliquis mor
tcm comminetur, nifi cum tali contrahat : quia talis metus
eft caufa matrimonij tollitque libertatem : fecùs fi adulter
fpontè fe offerat ad contrahendum matrimonium, vt mor
tcm cuitet, vt diéta I. nec rimorcm, & 1. ifti quidem.ff.quod
mctus cau. de quo Iofeph. Anglc. Vale. fuper quarto Magift.
Mmm z fen
 - - -

316 PETR. NICO L. MOZZ. *^ •

fententiarum, diftinâ. 29. dc conf. in libero & coa&o,cofi

cluf.3.
t Effet etiam iuftus metus, metus excommunicationis;
& ifte metus cadit in conftantem virum, quando eft excom
municatio iniufta, quia timenda,c.i.2.quaeft.3. loan.And.Ab
bas,&alijin c.cùm dile&us,de his quæ vi.gloff. in c.olim, la.
3.de reftit.fpoliat. Rota in nouis, décif.3,. Roman. confil369.
ibi de communi Intellige, nifi fuperior facilèådiripoflet ad
excomrnanicationem tollendam,quod iudex arbitrabitur,vc
rum {i excommunicatio eft iufta, non excufat eiusmctus, vt
volunt Doétores d.c.cùm dilectus, ibi gloff. non eft enim mc
tus cadens in conftantem virum, is qui non infertur ab ali cri;
quo: fed is, qui metum allegat, fibi ipfi intulit perpetrando
ea, quae digna funt excommunicatione, <liáve pœnâ, Et hinc
cftetiam, quòd fi quis ad mortem damnatus ineretricem iri
vxorem accipcret,minimè poffet allegare matrimonium c£
fe nullum propter metum mortis: is enim metus à ncmi
ne ad illumi contra&um agendum infertur, fed ipfe cum fi
bi intulit, & eundem metum habebat, ac potiùsab eo timor
mortis aufertur, quàm inferatur : & ideò non eft eius excu
fatioadmittenda, facit text. in l, fi mulict. ff. quod mct.cau.
in prificig, , , ; - I • • . . .
1 Notándum eft tamcn, quòd minor metus cenfetur iuftus
in fœmina,quàm in viro, proptereà quòd in fœminis à na
tura incftmihor animi fortitüdo & vigor, quàm in homini
bus: atque ideò confffctandum eft illüd, qüod conftansfœ
mina eligeret pcnfata naturali fœminarum prudentia. Hinc
dixit gloff.in c.cùm locum, defponfal. minorem mietum ex
cufaré foemiiriam, quàm virum, vt tenet etiam ibi Praepof. &
Abbas, & idem Abbas in c.cùm dile&us,de his quæ vi,<olum. miu
2. Anton.in c.confultationi,defponfal. Deci, in c.fina.deap
pelI.& in l.in omnibut caufis.ff.de regul.iur. Roman.fingül. git
zz6. Aretin.confil z4.colum.z. Atque adeò fìo&toresdicunt, £u;
fùm
quòdf iudicis arbitrio relinquendum eft, quifnam metusdi
catur cadere in conftantem virum, & in conftantem mulic die
rem, vt not glofTcommuniter recepta in linterpofitas. C. dc qui
tranfa&.gloff.in c.cùm dileétus,de his quæ vi. ibi Abb.Dcci. &in
in i.in ominibus caufis.ff de reg.iur.numi.7. Iaf.in I.interpofi : Viri
tas. & idem Iaf.in §.quadrupli, Iriftit dea&io. num.34 Cępó. iud
confil.4.ciui. Nauarra in fuo Enchirid. c.zz.de facramefi.na
rrim.num. 32. Erit ergò arbitrarium iudicis,an vir prudehs &
conftans cligerct potiùs id agere,quod timoris caufa fit,quàm
fubire
 — =

D E M A T R I M O N I O. g!
fubire periculum, quod imminet. Hoc tantummodò fcien
um eft, non effe metum cadcntem in conftantem virum,ncc
èxcufare,fi quis etiam ob euitandam mortem eligeret pecca
femortaliter. Imprudens enim effet omninò, qui potiùs vel
let peccare mortaliter, quàm ipfam corporis mortem fubire,
cùm nullum maius malum fit, quàm pcccatum, & potiùs dc
bet quisomnia mala pati,quàm peccato confentire,vtinquit
Auguft.relatusà Gratiano,c.ita nc,3*.q. 3. c.facris, de hisquæ
vi. Et fimiliter fciendum eft, non effe metum cadentem in
conftantem virum, fi quis eligat etiam ob cuitandam morté
veniale contrahere peccátum & culpam,vt not.Abbasd.c. fa
cris,colum.z.& próbatur in c. primüm.zz.q.2.& in c.ne quis,
cad.q. D.Thom.in 4.22.q. io.art. 3, Dida.defponfal.in z.par.
c.3.5.4.num.3. - - • • •• • , ••

9
' fDemùm fciendum eft,quòdadhoc,yt metus mortisvel
amiifionis bonorum, & fimiliü impediat promiffionisvim,
& fic fit metus iuftus, oportet quòd ab aliquo hómine fit illa
tus: non autcnm vcniat & contingat natura velfortuna,fiqui
dem votum emiffum ab ægroto, vel exiftente in difcrimine
belli, naufragii, alteriúsve periculi, non ex co eft inualidum,
quòd timorepericuli fit fa&um,tcxt.ibi Abb.in.c.z.de renum.
& tex.in c.ficut,z.de regul. idem Abbasin c... de his, quæ vi.
Sylueft.de Prier.in verbo, votum, il. v. §. iz. itaque matrimo
nium contra&um ab exiftcntc in mortis articulo. vel nau
fragij, prælij, ægritudinisve periculo, cum concubina &
meretricc, non çft nullum : quia timore illius periculi fit
contra&um, quod aliàs minimè contraheretur, quoniam is
metusad illum aétum non fuit illatus,vt diximus fuprà.
f Non ignorandum eft etiam, quòd dato, vt matrimo.
nium fuiffet contra&um metu, aliquando tamen metus pur
gatur per fpontaneam cohabitationem tanti temporis, ex
qua poffit praefumi fublatam fuiffe timoriscaufam & fpon
taneum confenfum accefliffe, text. eft fecundùm Ioan. An
dre. Praepofi. Innocent. Hoftienf. in c. ad id, dc fponfal. fi
quidcm mulier, quæ allegat metum, fteterit per ánnum &
dimidio cum fuo viro, vel minori tempore arbitrio boni
viri, ita quòd praefumatur liber confenfus, non debet pofteà
audiri allegans mctum, diâo c. ad id, vbi Innoccnt. allegat
verfum :

Effigerimpoteri, ne confenfiffeputerit.
argum.c.confultationi,defponfideò fecundùm eos, cohabi
Mmm 3 tatio
*9 * P ET R. NICOI. M oz z.
tatio per annum & dimidium in illo textu potiùsad fàâum, mj!

quàm adius pcrtinet,quod fentit glo.ibi, & Old. confil35 di. tu,&
cit, quòd per cohabitationem metus purgatur,quando illa co rit,
habitatioc9ntingit, poftquàm caufâ mçtus receffit, probat fub!
tex.in c. 1. de his, quævi. vbi conftat, metum durare interim, nis,
dum durat caufa metus,idem not.Cald.confi.i.de his quaevi. , con

Bar.in l.fi obturpem,f£de cond.ob turp.cau. col.fina. diccns, nio,

contra£tumfa&um ab vxore praefumi metu geftum,etiam ex Rof
• interuallo,fi maritus vxorem percufferat ex eo, quòd illi con quia
tra&tui nolebat confentirc: fecùs tamen dicendum,fi maritus fup.
vxorem ob aliam caufam verberaffèt, vt declarat Affiiâ.dc Imtn

cif. 146. iuri

Ergò dum durat caufâ metus,femper praefumitur metus, quad
iaqúí timet libertatem confenfus in aliqua fœmina opin
impediendam fore, id agere debet, vt mulier illa in loco ho típ;
neftoac tuto deponatur, vt liberè poffit confenfum fuumcx trtta
primere,tex.in c.cùm locum, defponf. pro quo videCrauet. mum;

confil.19o & Cafhen.confil.117. vol., Alexan.de Ncuo, con quisi

fil.s. i.& z.col.ibi, quando raptus vel vis purgetur in matti cogni
monio. -
0me1;
fQujnetiam ad validitatem matrimonij de fubftantia iilis
iftius confenfuseft.vt debeat eflecertus,non errans: quoniam
error impedit matrimonium,fi eft error pcrfonæ & condijo -'
nis: fecùsficft error fortunae,& qualitatis,vtdiximuslat? fu; , ttns;
prà,in i.col.matrimonium infciipta, num.4. Hinc eft, quòd \ ' tfk ,
fi quiserrat in nomine, putà mutando nomine pcr fraudem, ;£ti,
vt in cafuc.tua nos, de fponfal. vt fidicat quis, Francifcus te timo;
defponfat, & fit Petrus tunc vitiatur matrimonium, vt £t }0r|,
Sylueft.de Prier.matrimonium 4. in fine. Confenfusefg$$e ciuiu
bet effecertus. Sed quid eft dicendum, fi quis dicat pluribus &lin
fororibus, promitto veletiam iuro, quòd vnam ex vobisdu Éd.
cam in vxorem, & omnes refpondent, placet, deinde vnam finum
ex eis cognofcit, an erit contra&um matrimonium cum il toitm
la? & videretur dicendum, quòd non, rationc incertitudi ktni;
nis confenfus: & quòd non fit contra&um matrimonium titia
cum illa, videtur tenere gloff. in c. ex literis, dc fponfalil. hOnię
fecundò, eò quia fponfalia fuerunt nulla : quia cùm no? '&*$.
: poffint confifiere ex parte vnius tantùm contra&a fu£ru£t ícis
$um omnibus fororibus, & fic nullam duccre poteft ob $u;
ftante publica honeftate, & hoc etiam fequitur Ioan. An , vitio
dre. ça
Contrarium tamcntcnct Hofticn, & bcnè,quòd ir;! . s,
 I)E MATR I M O NIO, 91¢
matrimonium, & quòd fponfalia à principio fuerunt incer
ta,& fub quadam tacita conditione accipiendi, quam elege
rit, & confequcnter non eft nata publica honeftas, fed sopüla
fubfequens óperata eft purificationem illius tacitæ conditio
nis, c. de illis, de condit. appofi. quia tuncf?fa&o videtur
confentire in iftam eligendo illam,& hæc eft communisopi
nio,dequaatteftatur Anto.d.c ex literis. Panor.eod.c.Summa
Rofella,SummaConfeff.& PifanelSylueft.& alij,& ratio eft,
quia in dubio non debet praefumi duplex peccatum, nempe
ftupri,& periurij: fed pótiùs copulam licitam fuiffe praefu
mendam eft fauore matrimonij, & illum voluiffeadinplcre
iuramentum (uum, & matrimonio fauendum eft, l. licèt ex
quadam, de tefib. f Si autem vis rcdigere ad concordiam has
opiniones contrarias, diftingue, quòd prima opinio tcncnda
eft poft tranfitum ad fecundâ vota: opinio autem fecunda an
te tranfitum,fed haec diftinétio non videtur recepta: fed com
muniseftabfolutè tam ante, quàm poft. Scd quaero, quid fi
. quisiurauit feduéturum vnam de ccrto loco, deniquevnam
cognouit,& fecundùm Hoftien. non erit matrimonium rati
oneincertitudinis, & confenfus videtur fuiffe nimium gene
ralis.
f Adde fupradiâis, quòd taliscon(en(usin matrimonio
: non folùm debet effe certus, & non errans, fcd debereffe pa
tens,non occultus, clandeftina enim matrimonia improbata
cfle videnrur, inhibenturque fàcerdotes eis intereffè, & qui
afferit talem defponfationem, probare debet, cùm de occul
tis non iudicet Ecclefia, c. 1. .& 3. & vltim. de clandefti. def.
ponf. & notandum eft, quòd clandeftinum matrimonium
dicitur tribus modis, fecundùm gloff.in c.fina.in verbo,clan
dcftina,declandeft.defpon. & gloß, in §.feruum quoque, ín
ftit.de nupt.in verbo, illicitas, & primo mododicitur clande
ftinum matrimonium,cùm non habentur teftes,vt in c. pen.
, eodcm tit.de clandeft.defpon. Sccundò, cùm non fit cum fo
lennitate,3o.quaeftio $.c. âliter.quae funt,primò,vt mulier pe
tatur ab his,qui habent curam eius: fecundò, vt à propinquis
fponfetur, & legibusdotetur. Tertiò,vt fuo temporeâ façer
dote benedicatür. Quartò, vt à paranimphis fecundùm con
fuetudinem cuftodira congruo temporcâ proximispetita le
gibus dotetur, ac folennitcr accipiatur, vt biduo vel triduo
orationi vacantes, caftitatem cuftodiant. Adde quintum,
quòd ante publicè in ecclefijsbanna proponatur per presby
teros, præmiffo tcmpore competent%, vt legitimum impe
Mmm 4 dimen
 9*o - PETR. NICOL. Mozz.
dimentum opponat, qui voluerit,c.fin. de g?
Scdde hgc exprefsè difponitur Sacrofanâo Conc lebrando,
tino,fcff. 24. ibi traditur forma in matrimonio É Tcr
& illa forma feruãda eft,ad hoc,yt matrimonium v δῖ.
tiò dicitur clandeftinum, quòd fit contra tenorem Abbas
tionis. d. c. fin. nempe non præmiffa Š nOm
hoc Ę vult Io
ibi afferit ex ratione illius textus,
Š
dici clandeftinum , cùm publicè í de Pric. nta
hab
an Pupusin traá.de matrim.fol.6.colum.4. $ í&íiis
in fuaSumma, in verbo, Ę jj onfal. ftqu
opinionem moribus receptam efTe ';$ &t £; quae fòl.
Par.z.cap.6.numc.io. & Palud.in4.fentent.diftinét.
•. - -
*$. Ec
in faciem quai
• ftio.z.artic.3. vt dummodò matrimonium fiat infacicm tanti

clcfiae, nqn poffit clandeftinum appellari,ex Ę:

drc.in additio.ad Spec. tit.declandcft.defpon í dcft.dcfp.
g0t
-
ntqu
fin. Oldrad.confil.256. facit c.quod nobis, dcs # íií &u,
14. & c.conftitutus, de relig. domib. f & £# congTC (Ont;
contra&tum in faciem Écclefiæ, quod contra ÄÄ0 ttndi
#, clandefti.
gatione fidelium, id eft, multitudine ktit;
íüí, fecundüm Abba. & Praepofi. diâo Ę pri C. j0n.
defponfa. & Mair. in quarto, diftinétionc 27. q -
}0ft:
Ima. Vel dic, quòd ad hoc, vtdicatur contrahi T;Et ttim
qpi*
in facicm Ecclefiæ, fufficit præfentiaÉÉ; ta.cOm p.
norum, & idoneus teftium numerus, iuxta É defpon[. nito,
muniter receptum in c. cùm inhibitio, de c i íiion. atini,
de quo etiam vide per Nauar. c. zz. de Ę; tini,vtfu !ut pit

num:7o.feruanda tamen eft formaConcilij É$ contrahi Ity }0

iuglac
prà dixi, perqugd Concilium Tridentinum vi iffâ contraha tmkC,
in facicm Ecclefiae, fi trinadenunciatione præmi iduobus,vcl fiíium
tur coram parocho, vel eius locum tencnte, ve uòd dato,
tribus teftibus, vt dicitur ibi. Aduerte tamea, Š. (Ontra
quòd matrimonium Š #, &
ÉÉ;34.
tènet matri monium quoad Ecclcfiam, vt V1
ibiin
iumfi;
ibtu;
Š; ìåííiía ma
velle fupradi&um Concilium 'utOre
illis verbis, tametfi dubitandum non fit, íá . rata & ve $tom
trimgnia libero contrahentium sonfenfa j. j.äò impe .1in.de,
ra cffe matrimonia, &c. tamen filii nati in í fi bona fi• $ qu*
dimento confanguinitatis, y$ij, fin.§. fi quis. túm,v
gefucrint contrahentes, illegiti merunt, äs.--. üôùíque ii;in;
ibi Innocen. & Cardin. qui ídem inquit cffe in q tuam;
alio impcdimcnto, Hofticn.Ioan.And.Anto.Ancha.Abb.&
-

Praepol. \itam
 ID E M A T R IM ONI O. 921
[Præpo.c.extenore, qui filijfint legi. ex quo fauoreanimae. d.
'§.eft conditus,non eft reftringcndus,fed ampliandus, vt volu
it Abbas,d.c.ex tenore,poft glo.in c.fciant cun&ti, de clc&. in
c.verfalios.Bart.& Iaf.inauthen.facramenta puberum. C. fi
aduér.vcnd.num.72. Ioan.Andr.in cap.i.dc homi. mn 6. Bar
ba tra&at.de potefta.Cardi.i.parte quaeftig.7.colum. final.&
CottaMcmorabil.diétio. anima. &quamfuis contrarium te
neant glo.& Vincen.d.cap.ex tenore.dum dicunt d. §. 1. non
habeuè locum in alio impedimento, quam ibi expreffo, quos
fequitur Domini.confil. 69. & Ioan. Lupus tra&t. de matrimo.
fol.6.jtamcn poffet concordari,& intelligi opinio iftorum,
quandomatrimohium effet clandeftinè contra&um ab ægro
tante,& in periculo mortis conftituto cum ea, ex qua ip{e æ
grotans prolem fufceperat,quinimò tunc non habcbit locum
neque etiam poena d. §. 1. licitus enim videtur ta!is contra
&us,necaegrotans illo tempore poteft publicè, ac folemniter
. contrahere,quod probat Domi.conf.66.col.pen. & fina. Di
cendum cft igitur quod matrimonium contra&um clam va
let.ca.necillud,3o. quaeft.§.cap.i.vbi Abbas, & alijdeclan. de
z 'fpon.Thom.in 4.fenten.diftinâ. 23. articulo tertio. Praepof.
poft alios,in Rubri.declande(t.defponfa. Deci. confilio cen
tefimofexagefimotertio, numero3. Didac. de fponf. 2. part.
capi.6.
Prohibetur tamen ab ecclefia hic clandeftinus matrimo I6
nijcontraétusproptcr damna, quæ Reipub. ex his coniugijs
clandeftinis $í quod litesoriun
tur plures,acdifcordiae maximae, ideo in cap.i.3o. quaeft. 1. ait
tex.potiusadulteria haec clandeftina matrimonia,quàm con
iugia dicenda funt,qug etiam reprehendit doétiffimè Coloni
enfeConcilium,tra&.de matrimo.c.incipiens,de ritib. Qu9
fa&umeft, vt mortale peccatum fit matrimonia clandeftina
contrahere,nifi adfit caufa aliqua,ex qua talis contraétus cir
cumftantia illa videri poffit licita, quemadmodum fi virgo
fub tutela iniquitutoris conftituta contrahat clande(tinè, ne
tutor cam tradat viro indigno,& ignobili, vt voluit Caieta.
2.tomo opufculorum, quæftio.2.de cafu matri.& Boich.in c.
fin. dc cland. defponf. fic intelligenda eft glof. in c.noftrates,
3o. quaeftione 5. quæ dixit peccáre mortaliter contrahentes
clàm,vtieam refert Praepofi.in Rubri.de cland. defponf. Di
dac.inquit tamen non peccare mortalitercontrahentes clam,
quando ipfi prius in facie Ecclefiae bona fide contraxerant,
quitamen poft modum fciunt fubeffe aliquod impedimen
- Mmm 5 tum,
9%& P ET R. NICOI. MOZ. z.
num ac fecretam impetrant difpenfationemà Romane Pon
tifice,& nouo praeftito confenfu ex vi difpenfàtionis ob cui I r.
tandum fcandalum clàm contrahunt matrimonium, vt rci
| htb;
tutius agatur:nam ifti non peccarent mortalitcr,imò nccy* . vide
nialiter,vtdocct Caicta. in d. quaeflio. z. quamuis proprièb , tffct
quendo hoc matrimonium non dicatur clandeftinum, vtin* 1 tum
uit Ambrof.Catari. libro §.cqntraCaieta. Hinc in pluribus 1 tioni
jÉ finodali conßitutione excömunicanturjpfidam [bi;
contrahentes matrimonium, fed hodief matrimonia dan Uttti|
deftina fint nulla, fi non feruetur forma Concilij Tridcntinb m0.a
» 4.feffi.quia fancitum cft in facrofanâo œcumenicoCong* , §
lioTridentino,in z4.feffi.cap. ladobuiandum ifiisclandcfti ii8-];
nis matrimonijs, vt antcquam matrimonium contrahatur Dttii
tcr à proprio contrahentiutm parochotribuscontinuisdicbu' 1 W]
feftiuis in Ecclefia inter miffarum fokmnia publicèdenunti ;{{)l
etur, inter quos matrimonium fit contrahendum, quibusde ;fibi
nunciationibusfa&is, fi nullum legitimum impcdimcntum t'inf.
opponatur, ad celebrationem maíiimonij in facic ccclcfias iion
procedatur,vbi parochus viro & muliere interrogatis, X** Κα;
rum mutuò cófenfu intelle&o,vel dicat,ego vosin patrimo;
nium cóiungo in nomine patris, & filij, & fpiritus fanâi, vel. £itiim
*g'io,
alijs vtatur Verbis, iuxta réceptum vniufcuiufque prouinci* s';
ritum,quod fi aliquando probabilisfuerit fufpitio matrim* tind:
nium malitiosè impediripoffe, fi tot praeccfkyint denuncia
tioncs,tunc vel vna tantii'deniiciatio fiat, vel faltcm parocho ijyote.
l'onti,
& duobus,vcl tribusreftibus præfentibus matrimoniücclcbre , Hin,
tur.Deinde ante illius confuimmationé denunciationcsins*
clcfia fiant,vt fi aliqua fubfint impediumenta facilius det*$* $im;
iudicaucrit, vt praediä**
tur,nifi ordinariusipfeexpcdire ἀμα
aunciationesremittantur, quod illius prudentiae & iudicio ***.
*;^;j!
fan&a fynodusrelinquit,quialiter quam praefentc paroch9, *gt;!
velaliofàcerdotedeipfiüsparochi,fèu ordinarijlicentia, * sA;
quobus,vel tribus teftibus matrimonium contrahcreatifnf* *koiv,
bunt eos fanâa fynodusad fic contrahendum omninò habi
*Sirin
lcs reddit, & huiúfmodi contraâusirritos,& nulloscffcdes'° into;
uit,prout cos praefentidecreto irritosfacit, &annullat. Infù
pcr parochum, vel alium facerdotem, quicum minotctc(j: *'an.
um numero,& teftes, qui fine parocho, vel facerdote huiuß sinl,
*$n&i
modi contra&ui intcifuerint , ncc non ipfos contrahcntcs
É ter arbitrio ordinarij puniri præcipit, & hxcfunt'* ››
*mm,
a illius Can. - -

*■;;;
Eftctiam *jtt;
 DE M A T R I M O N I O. 9:3
* £ft etiam fciendum, quod clandeflinum matrimonium u8
teft accufari per eos,qui
præfentes fuerunt, quando contra
ebatur, vt inquit Abbas in c.fiaal de cland.de{pon. ibi eurn
vide,& fic per Concilium Tridentinum dcclaratur, nullus ,
eff&matrimonium nifi prgfen:e facerdote. quod intellige quâ
tum ad vafiditatem contra$tus matrimonij, navs antè di ííini
tioncm huius Concilij matrimonium clandcftinnm vcl nul
lo facerdote præfente, erat verum fácramentum, vt animad
uertit Iofeph Angle.Val. Flof.Theolo.par.i.dc fäcram.natri
mo.art.4.in tertia difficultate.
Si visautem fcire, quando dicantur alij a&us clàm fieri,
vide Iaf.in l.clam poifidere,colum.f.ff.de acquiren.poflef. &
Deci.in l.pro tutela.ff.de regulis iuris. -

vltrà fupradiéta,de fubfîantia matrimonijeft quoque in

diffolubilis nexus, nempè vt ifte confenf*s requiratur ad infe
parabilitatê,quia matrimonium de fui cffcntia & fubftantia
eft infeparabile, vt poft canoniftas declarat Silue. de Prier, in
verbo matrimonium,il. 4. nu. $. & Iofeph. Angl.Val. fupraci.
loco.ar.s.de effèntia narrimonij, ibi inquit, quòd dc cflentia
matrimonijfolum e(t indilfolubilis nexus & infeparabilis ob
ligatio,& hinc eft qd* fi quis contrahit cü intentióne aliquan
dóféparâdi,vel cöfentiendo ad tempus,vitiatur matrimoniú.
c.fin.de cond.appo. Intellige, fi deducatur 1n paétum, & ideò
nó poteft fieri huiufmodi pa&ú in contra&u matrimonij, cú
fit contra fubftantiam matrimonij, vt diximus in ord diui.
Hinc eft etiam,quòd plus efl, quòd non poteft etiam Papa
dirimere & feparare natrimc , iu in perpetuum & licitum:
quia quos Deus coniunxit, homo non feparet, c. funt qui di
cunt. 7.q. 2. & in c.an quod.& c per 35. quae(t. 2. & in c. inter
çorporalia,de transla.epifco. & idcò videtur quod Papa non
habeat aliquam potcftatem fuper ta!e matrimonium, fecun
dum Archid.in c.quapropter. 87. q z. & 13a!d. in ]. Deo nobis,
ih3.col.ver.vlti. nota.C.de Epi & Cler.Tamen ego dico quòd
cx maxima & vrgenti caufa Papa poteft fuper matrimonio
ctiam contraâo difponere de plenitudine poteftatis, & ita rc.
net Ioan. And in regaάuslegitimi, de reg. iur. in mercu. &
Bul.inl.fi tibi filius.ff.de adopt. Deci confilio 112. per totum.
j.
Pctr. Ancha.conf.374. quod incipit,rcuocatur in dubium, Fe
j lin.in c. quae in ecclefiarum, col. s. de confti. ibi plures citat,
quinimò inquit Abbas in c. confultationi,de frig. S. malefi.&
rcfcrt Fclin.in c.lator, in z.colum. de rcg iur. quòd {i vir du
xit fcienter vxorem non cognofcibilcm, licet non dcbcatvt
fcpa
 1
.

9*4 PETR, NI $i; ¥ e(tinferior Papa,

O Z Z.
! dui
feparari:tamen fiepifcopus,quiadm bet prouidere vt cô i $ili
videt eum fufpe&um deincontinentia,dcbet Ê quoddi
trahat cum alia,& tenebitur primam Š ü feiftud i ap;
nla
&um pro fingulari notauitMarfi fingu. 5. & inq -

|
2Q “Τ;,„.
ÉÉÉÉÉÉÉÉ poli, tum&deduâis
uòd
¤;
in £:;:;
ita declaratis
| inc
lcm

, teii
$. fubftantia,& cft ille,qui ÉÉÉ'ÄÈÉ & c.
inv
locum,defponfa.& c.fih.defponfaduo. & çïçôáévoto , &id
d Deummultis
cum initiatur,cum & vciitatem 27. q.contrahitur
fequen.non .& c.y matrimo
la carna Wx0
in 6. £$£ mutuo:etiam fi interueniatcopu î 26. Id vt

Ę defpon.duo.&c.dudum,dc fpon. Š 0ne,

intel
ę in foro confcientiæ, ä : áéíóús,
ÉÉÉÉÉÉ É çj
quo;
art.cap.z.numc.z.Soarezcommun.opima
o.licèt Eccle
Ê deferuis & Ë §ä. isqui, Dii;
Itns,
fia in foro contentiofoaliter quandoquc iudicct,
2!
de "¥. effe matrimonij& ad cius Ę t0nf
prob
iní
ceffària du&ioad domum,quæ duâiocftacce ornontradu ij,B,
monium,& quid accidentale,cum interdum vx fiadicemus,
catur. íåéí de copula carnali declarando É vt voluit
nt in
mum;
god procedit tam de iure Ciuili quam Cano íímulis. ièus
$;8 í&í£; cum
- te.C.de dona.ante nüptias, eft Š ἀiibi
deni ύ nupt.& I. nuptias.ff Ê (0mm

É; &έ §$; ff.decô IĘ ig: Ii

vt l.fi ignorans,fffolu, matrimo glo.inl.cum in verbo,ma
di &áíôïíôïí §.pen.Infti.de execu.tut. * mi ver
- . perveftras. ' : De
' ritum,ibi not. Angel.in princip.Lupus in repct.c,P -

$.35.fub numero 4 dedohat.intcr virum & vxo. ibi

- ibi infs
infcrtad tione, -

ima. - - atrimonij βα;

";;;,,„ exfupradiâisclicitur,vt Ę. fignisrc de Mlum.

fint verba vel fignâ confenfum $ íüôå fQuaeau itih,

currcndum eft ad intentionem, vt dixim Ę. fti; D;
tem verba fufficiant, & quæ figna ę
funt capitis an mitar,
hendum:primò quoad figna dic, $ úïíô con imi
nuitio,vcl gquiualentia,& etiam aliq dia tacens permittit e
tradicere, vt quando puella ex Ä uiaipfum non co! I.
$t, -

tium,
defponfari confentiéntibus parenti $ im vtili,
tradicere eft fignum fu
- fufficiensad contra nendum, virpatcti
- - - um
itThomas,fccd
c.honoratur,iünéta glo.32.quaeft.u,ita fcntitT -
tis,§u -

um
 D E M A T R I M ON I O. 923
dum quem etiam (criptura fufficit, Riccard.Armilla,Pifanel.
Silueft. Hoft.& communiter Moderniores: fi tamen nullum
apparet fignum dc confenfu eius, non eft praefumcndum de
matrimonio. - -

, Quo verò ad verba dic,quòd verba, præfentcm coniuga

lem confen(um exprimentia,matrimonium fignificant,tcx.
in c.pefiu.de fpon.exemplum, fi quis fœminædicat, accipio
te in vxorem:fœmina verò cconuerfo refpondeat, & ego te
in virum accipio, tunc matrimonium cenfetur ibi contra&ü,
& idem eft diçendum de illis verbis,fi dicat vir, accipio te in
vxorem meam;& fœmina rcfpondeat,placet,& hæc funt cla
ra verba, fed fi vcrba funt dubia ad cognofcendum de intenti
one, illud aduertendum eft, f in matrimonio vcrba femper 23
intelligenda efle fecundum communem fenfum. c. ex literis,
de fpofi.facit 1. Labeo ffde fupel.lega.& glo.inl.librorum.$.
quod tamen Caffius.ff.de lega. tertio, cum fimi. adduétis per
l)ida.defpon.fecunda part.capitu. 4. $. 1. nume.fecundo. infe
rens quod etiam in matrimonio per interpretem communi
confénfu eleétum(quod fieri poteftiux.glo. cornmunitcr ap
probatam in cap.ex litteris defponfa.) debet ftari communi
fenfui,& ad communem fenfum eft recurrendum.d.c. ex lite
ris, Bart. & alij fcrib.in l. 1. $.fi mali.ff.de verb.obl. Imò & fi fi
he interpreteGermanus, & Galla, verba apta coniugio pro
nunciauerunt,vt iudicemus inter eos matrimonium fuiffead
a&usfubfecutos,vel ab eis praemiffosdeueniendum eft, an cx
communi vfu illi a&usfint coniugales. Abbas d. c. ex litteris,
Palud.in 4.ferit.diftinc. 27.quaeftióne z.art.3.concluf.3. Intel
lige in foro contentiofo ftandum effe communi fignificatio
ni verborum,feu iuris interpretationi, vt c i.defpón.fed quo.
ad Deum in foro poli, dummodò de mentè conftet,vel inten
tione contrahentium de verbis curandum non eft,argumcn
tocapituli,intelligentia,de vcrb.fig.Silu. dc Prier. mätrimo
mum. v,. nlum. 1 O.

Sed quæro, f vtrum contrahatur matrimonium per illa 24.

verba, nunquam te derelinquam ? re&è quidem quod hon re
fert Dida.defpon.fecunda par.cap.4. §. i.nu.3o. ego autem li
mitarem nifi effet & conftaret de intentione eius, vt vellet il
lam ducere in vxorem,& fic defponfàre eam.
Scd quid fi di&um fuit, volo contrahere tecum matrimo.
nium,vel volo ducere in vxorem,eritne matrimonium, adeò
vt illa verba fignificent præfentem coniugalem confenfum?
dic,quod crit contra&us fponfaliorum,quia verbum volo, in
his
 PETR. NICO L. MOZZ. -

his quæ à fola voluntate loquentispendent,fi adiungaturin. ff.

finitiuo defignanti initium aétus, eiufque fufpcnfione, crit r.
contraétus fponfaiiorum, vt volo contráhere, volo teduccrc ttir
in vxorem, ita Ioan.And.& Abbas in d. c. ex literis,& hæc opi- do
nio cft magis communis.Matth.de Affiic. in conftitu, Ncapo fub
li.lib.tcrtio,titu.t 9. colum.fècunda.Silue.de Prier.vcibo,ma- \it
trimonium, .quaeft.nona. Boeii. confil. 4o. num. 54. & fcq.
qucm vide omninò. Viuius de communi.in verbe, matrimo- , yxo
nium, quæft. 489. Bcro. quaeft, fami, quæftionc fexta. Et quam- mo
uis Cardi. in d.c.ex literis, afîèrat per diâa verba contractum quae
cffe verum matrimonium, tamcâ magis communis opinio os.
(vt dixijeft in contrarium. - ' . $im
23 Quare pro conciliatione & concordia dicas, fquodopi, inqu
nio Cardinalis debet intelligi, fi di&a vcrba cffent prolatad* miv
Jibcratè, & ad intcri ogationém alterius, ex mcntc Barto. inl. ttn'
gerur,columna tertia ff deacqui, cm.haercd. vcl quando piæ: I ab
ccffit tractatus de matrimöniö contrahendo,Cardiclcm.vni | tont
' ca.dc confäng quæ &.vigefima. Vs] pcr aaus cxti infccos c©n- | la ,
ftarct, quod völüerit eami defponfarè, vt putâ, quia iam aliàs ' hls
antea præcefferant fponfalia,& fic verba denotantia cxccutio ttgu
ncm,fequuntur fpoiìfàfia defuturo:nempè diccndo,promit in;
to, quod te ducami j: vxorem, & tenebo fe pro legitima con- ti,
iuge : quia per ve:ba præcedentia fequentia reftringúntur in g;
tempus matrimonijcontra&ai : id cft quando mati ungnium ôn
crit contra&um,vt pcr Siluc.de Pri&t. imatrimonium, fcciia: ;;i;
do, Bero, qu eft.fani£xtò, optimè oftendit per totum. vcldic C
quod dcbet intclligi, quandò fccundum communrn vfum, lo '»«
quendi illa verba imgoitarent matrimonium, & fic vius hic Ifmn
fignificationem recepiffèt cx ment. Do&.fuprad. . . -h;o,
Sed quid diccndum eß de iHis verbis, volo te habucin * ' $is;
xorem,voIo tc tenere vxorem: nam ifli acìus præùittunt9? fi h;
tra&tum matrimonij,& idcò illi vcrba important,&: præfefe , kti,
runt matrimonium:quia per verbum,volo,quajidoadiungi- 'm.
tur vcrbo prænotanti èxccútionein a&us perfc&i,& fic fag* m
nijexercitium,cenfètur matriinonium cóntraâum, vt infu- 53nt;
pradi£tis verbis,& hæc videtur communis opinio bo&orun* tis
in diéto capitulo ex Iiteris, vbi Hofíien. & Abbas hoc fgncnt ; iini,
Henri.in capituIo ex parte,de fponfa.Silueft.dc Pricr. 3. scg^ j,,
do, di$ta quæftione nóna, & hoc efl apud omncs in confeffo, $u;
matrimonium contra&um cen feri,quando vcrbum,v9193} lux,n.
iungitur rei:exemplum, volo te in vxorem, idquc fentitBild. iiam
in I.prima.columna fccunda,C.dc fumma• .
iiiiia Do&j
CI
iis;
- - τ) E M A*r R t M ó N f O. -

v*r
fèruiclc&ione §.fina.ffdeleg 1. & in 1. in vendentis.C.decón
rrahen. cmptio & de communi Ange.de Claua.in verbo, ma
trimonium. 1.§. 12.SummaTabienâ, matrimonium,il. fecum
do. $. io.fummam Raymun. in traéta.feptimo,de matrimon.
fub cap.4.& de commiuni,& in colleéta commun. opi. ponit
Viui.in verbo, matrimonium.qugftio. 49o.
26
Scd quid dicendum eft de illis verbis, non habebo aliâ in
vxorem ni(i tc,an per haec verba cenfeatur contraûum matrí
monium, vel fponfalia. Hgc fuit admodum perplexa & ardua
quæftio,& fecundum Ioan.Andr.Card. Abb.& Præpo capitu
lo ex parte,ccnfetur contraétum matrimonium , idem temet
Silueft.de Prier.matrimonium. 1. quaeflione decima,ibi idem
inquit de illis verbis,promitto tibi,quod habebo te pro legiti
ma vxore,& fimiliter refpondet mulier: nám matrimonium
cenfetur contraétum de præfenti, nifi aliud proteftctur, quia
verbum,habebo,rcferri potcft ad præfens,c.ex litteris,dc mat.
cont.int.ecclef. & pro hac epinioneadeft confilium Alexan.
132. vol. 3. Barba.confit.fexto, volum.i.col. 4. Iaf. & Curt. iun,
in I.a&tione.C.de tranfa. colu. 1. & hæc eft communisopinio,
de qua atteftatur Praepof.d.c.ex parte,& Alcx.de Neuo, confi.
8. numero 3.& ratio eft,quia di&tio,nifi,præcedentem negatio
nein fecuta affirmar,quod ponit,& fi fequatur afiirmatiua,id
negut.l.fi eum.$.qui iniuriarum ff.fi quis cauti. vbi Bart. 1. a
&ióne.C.de tranfl.feriatis.C.de ferijs. Henr. c. de quarta, de
præfc.&c.inter alia,defent.excommun. -

Contrariam tamen opinionem tenet Gafpar Calde. An

to,& Zocchus in d.c.ex parte, qui dicunt per fupradiéta verba
non matrimoniü,fed täntum fpon{alia e({e coiitra&a, & pro
hac opipione eft Cæpol.confi.i.col. 3.{n -iuil. Alijautern ío
£toresaliter opinati funt:nempè nec matrimonium,necfpofi
falia pcr verba fupradi&a contra&a effe,quafi velint vt hicfi*
fcnfus illorum verborum ncgatiuorum,fcilicet fe promittere
contra&urum matrimonium cum illa fœmina, feu illam ha
biturum in vxorcm,fi coniugalern vitam eligere contingat:
non tamcn promittitfeabfolutè coniugalem ftatum eleäurü
eritq; promi(Iiofponfaliorum fub conditione,fi coniugalem
vitam promittenselegerir, poterit tamen continere atque in
cœlibatu viuere, nec reus erit faâae promiffionis, quod afferit
Palud.in 4.dift.27.quaeft.j.art.i.col.z.dicens ex orationc ncga
tiua,non contrahi fponfaha,& fubdit exemplum, nö ducani
aliam in vxorem, nifi tc,ideò nec matrimonium, nec fponfa
lia contrahihisvcrbis, nolo aliam in vxorcm nifi te, contra
- - - - Ioan.
9x8 , PETR. NicoL. Mozz.
Ioan.Brun.intra&.defponf.conclufione 13.
Hinc infertur per I5idac.matrimonium contrahi perh;c,
verba,contraho mátrimonium tecum,& non cum alia, &fic
etiam inquit effe fponfalia,ducam vxorem & non aliam nifi
te,verum fi dicatur,habebo vxorem nifi te,honaliam, ciitcii
illa contraétum matrimonium.fed de hoc vltimo diximusfii
prà.Quare ego dicerem in fupradiâiscoriclufionibus, effere:
fpiciendum potiusad mentem,& ada&um, quam ad verba,
an concipiantur negatiuè velaffirmatiuè, & ideò ego dice:
27 rem primiam commünem opinionem effe veram, fed loqui nij,
quando apparet ex conie&uris, & conftat de animo volcntis dcs,
ducere aliquam in vxorem,videlicet quando alter interrogat. q.i.
& alius refpondet, vel quia iam praecefferant fponfalia, & ita Pot.
videtur loquid.c.ex parte.defpónfa. in quofè fundant Doâ. na,&
vt per gio. ibi in verbo,proconiuge, vel quia praecefferatiam tio;
traétatus,& allocutio cum propiiiquis. Vél ex quo funt vir & m01
mulier in a&tu fe defponfafidi,& fimilia. - fác
Secunda opinióego credo,vt procedat, & debeatintclli ntf,
gi, quando apparet dévoluntate & deanimo volentisfaccrc tl0
fponfalia,& non matrimonium, & hoc clicitur exaâibus& di '
conieëturis antecedentibus & fequentibüs.
Tertia opinio erit etiam ipfâ vera, fed procedet,& dcbct 1 tium
intelligi, quando ex conieáúris & præfumptignibus aPP*; fim,
ret,quòd quis noluit obligari, nequéad fponfalia, ncque ad 4.mu
niatrimonium,fed voluerit conditiònalitet loqui, & promit ' ümt,
tere,cafu quo cóntingeret illum velle ducere vxorem , & fic fj;
ÉÉ; non adeft præfumptio,nec pro matrimonig, necP'9
ponfalibus,q
tfti;
uodtotum rèfidebit in arbitrio iudicis, cum n° filius
poffint dari firmæ regulæ, fcd iudex debet effe circumfp$y$. ttiiu,
& difcretus in dijudiçando omnes cafus, & fu radiâa diftin inm;
$tio&dcclaratiópoterit deferuireetiam in alijscafibus,indu; mis,
bio tamen fauendum eft matrimonio,vt aliàs diximus,qu quis (
23
bcnè nota,quia non reperiesalibi ita declaratum. . w luin
Sed quæro quid dicendum fit de illis verbis, f nempè fi Irtip
quisalicüi promifit dicens, promitto quod nunqüamd£fici iis,
am tibi in vita mea,& fecutâ eft copula? dic quod non debet
pro matrimonio praefumi ex illis verbis,nifi iudici conftarct,
$;
££;
quod fponfalia còntrahcre voluiffent,& per huiufmodi'* matri
ba negatiua, non deficiam tibi, non confueuerunt fponfaliâ, quifl
vel matrimonium contrahi,vtdicit Monal. quem fcfcrt Sil. $id
ucft.de Prier.matrimonium.z.num.13. men;
&aC;
Scd quid
 • IDE MATRIMONI O. 9*§
, • Scd quiddeillis verbis, fi permiferis coitum, contraham
tecum,aut dabo tibi centum? Dic fecundum Vuer. non effc
matrimonium, quia fic dicens habet opinionem fe liberandi
dando centum,vel contrahendi,& ita etiam tenet Silucft. de
Pricr.matrimonium.3. num.7. -

1)emum quæro,an vltra praediéta duo, nempè confenfus;

& verba,feu figna, fint alia defubftantia, feu effentia, feude
ratione matrinionij Refpondetur,quod fic. Etenim de ratio
ne,feu fubftantia fiue proprius de natura intrinfeca matrimo
nij,funt tria,quae etiam dicuntur bona matrimonij, nempè fi
des,proles,&facramentum,vt c.omne.zj.q. ι. & in 4. di(t. 31.
q.i.art.& hæc licet videantur de naturâ matrimonij, ea tamë
otius voluit ponere fub ifta columna,& nó fequenti columi
ha,quia hæc tria adeò funt fubftantialia coniugio, vt condi
tio contrà aliquod corum appofita vitiet contraétum matri
monij.c.fin.de cond.appo.& nos diximus in ord. diui. & in
fià col. 5. & quoad primum fides in matrimoniorequiritur,
ne fcilicet coniux cùm alia,vel cum alio mifccatur, & inten
tio peruerfa circa bona matrimonijputà intentio non feruari
di fidcm,& non exigendi debitum,vel negandi debitum(nifi
IDcoabfoluente) vel prolemi cuitandi, vitiare videtur contra
άum matrimonij, intclligo fi deducatur in pa&um expref
fum,vt intradicemus, vt pêr Sifueft. de Prier. matrimonium.
4.num.6.licèt de intentione non exigendi debitum contrari
ùm teneat, fub num. 7. & quoad bonüm prolisdebctam anter
fufcipi,& religiosè cducari proles, nam liberorum cducatio
eft déiure natürali.f.i.§.iusnaturale,ff.de iuft.& iu.quinimò
filiusetiam naturalis ex quocunque coitu natus, etiam ex in
ceftu,à parentibusalenduseft,vt c.cú haberet,deeo, qui dux.
in ma.quam pol.per adul. natura enim communiseft legiti
mis, & fpurijs. l.hosaccufare. $.omnibus.ff.deaccuf. I. quif
quis.C.ad le. Iul.maic.Bal.l.vnica.C de confef.num.74. For
tu.in traâa de vlt.firie.illa.7. Didac.defponfa.iri fecunda par
te cap.8.$. 6.Cardin. Paleottus quaeftio.48.de Nothis, & fpu
fijs.Quod adeò verum eft,vt ius alendi filios etiam fpurios pa
&to appofito tolli non poffit, Bart. in l.fi quisà liberis $.parês.
ff.delib.agno. Alexander 1.fi cum dotem $.1.num.9.ff folur.
ihatrimo Felin.in c.ex refcripto,deiureiuran. Speculat. titu.
qui filijfint legi.$.i.num.iz. & quoad bonum facramenti dc
bet effe,vt maftimonium non feparetur, & huiufmodi factá
mentum eft vnum ex feptem fäctamentis Euangelicæ legis;
& à Chrifto domino noftro inftitütum eft,& cófért gratiämi.
Nnn vt pcr
 P ET R. NICOL. MOZZ.
vt per Didacum de fponfa.capitulo i.§.vnico,numerofe&ui. 4u
do & tertio,& cap.alma mater, part.fecunda, §. z. fub nume* tu!
ro 8. & Concilium Tridentibum fe(fio. 24. de facram. matri: fia
monij,cano. 1. ftii
3o Sed quæro iterum,fan copula,feu concubituscarnalisfit ma
de fubftantia, feu de integritate matrimonij.& ex mente Diui (0r

Thomae, Riccardi, & aliorum diftingucndun, quodduplcx gct

cft matrimonijperfe&io,vt aliàs diximus. primâ effentialis, nul
fecunda accidentalis, & quantum ad primiäm non eltdecius tam

integritate,quia fine ea ritum eft matrimonium, cft tamë de plei

cius integritatc quantú ad fecundam,quia pcrcopulam caftia &a
lem matrimonium efficitur confummiatum ficut puerpet de
duétioné ad quantitatem perfe&â efficitur vir confummatus,
qui tamen dum erat puer,habcbat fuam totam perfc&ioncm
in effe primo, qui refpicit hominiseffentiam:ex mentc tamë
Diui Thomae,quem refert Silueft. de Prier. matrimonium 8.
in fine,videtur dicendum, quòd licèt carnalisa&us,fen copu
1a non fit de fubftantia,feu éffentia matrimonij: potcntiata
men coeundi ad hoc eft de effêmitia matrimonij, & hoc etiam
eft de mente Vigl.Grana.fuper Magift.fent.cap.i6. de matti
mo nume.13.litera B.fácit cap.quod fcdem,defrigi.& male.
fi.vbi puer, qui non poteft reddere debitum, cft impotcns, &
inhabilisad matrimonium, dequo vide fuprà, colum. r.v!t.
ord. numero nomo.
3t Sed quaero, f vtrum contraheremiatrimonium ex intef
tione aliéuiusfifiisad matrimonium fe habentis, non pcrß,
vt proles, fides,& facramentum,vitatio fornicationis, &hu
iufmodi,vitiet matrimonium?dic quod non,fed tenct matt*
monium, quia fufficit, quod contrahere intendant & con
fentiant, pefverba de præfenti, vt c. folet. 32. qugftio. fecu*
da. & Deut.cap. vigefimo primo, fi videritis mulierem pul
chram:exemplum?e 1rcob,qui voluit contrahere matrimo*
nium cum Rebecca propter fáciei pulchritudinem.Intelligº,
vt liceat fecundario non principaliter:quia effct pcccati Pr°
ptcr libidinem effrenatam,putà fiin ea conftituatur finismi
trimonii, vt declara-silueít, depricr. matrimonium.* P*'*
Archidia.& alios. Dubium tamen maximum eft interTheg
logos,an accedens ad propriam vxorem caufa vitandi forni
cafionem in non fua venialiter peccet. & licet videtutdi£t*
dum quod fic,fecundum D. Bonauem.& D.Thom difiinâio.
3o.in 4.& Magift.capitulo primo,& D. Auguft. $ aer;
 pE MATRIMοNI o.
qui opihati funt,omnem concubitum coniugalem effe pecca
tum,nifi vcl caufa procrcandi prolem, vel reddendi debitum
fiat:tamen Scotusdiftinétione z6.& Riccar.art.3.quaeft. i.di
ftinc.3o.& Durand. quaeft.vltima, Cajeta. in fumma, verbo,
matrimonium,cap.de vfu matrimonijSilue.verbo, debitum
coniugale.6.oppofitum tcnent:nempe tam reddcre quàm exi
gere debitum caufa vitandi fornicationem in fe, aut in alio
nullum e(fe peccatum:fcd quahdo debitum petitur non ad vi
tandum adulterium, fed ad dele£tationem tantum animo ex.
plendi libidinem venialitcr peccatur, fccundum Auguftinü,
& aliosThcologos.
- • • •

De naturalibus matrimonij.
S V M M A R I A.
Ex maturamatrimonü eft,traherefecum dotem.
Multer habens amplum patrimomium, cenfetur illudin
dotem marito dediffe.
Concordatio & declaratio Bartoli.
Bemeficium vacat ipfó iure per contraótum matrimomj
tlerici.
Conciliatio &concordatio opinionum. &
Maritus monconuenitur à muliere,nifi in quantum face
repoteft. -

Vxor deletfequiforum,& domiciliummariti.

? Nuptiarumfolemnia celebrarunon poffùnt à fèptuagefi.
may/que adoâauam Pentecoftes.
9 Nuptia & matrimonia debent à fàcerdote benedici.
1• Secundæ muptia mom/ìmt benedicende.
nt Per/ecumda* nuptias incurritur, & inducitur bigamia,
per quam qui fit irregularis.
12 Vtrum fit bigamus,qui vnam vxorem habuit, & cogno
uit amtebaptifmum,& aliampofi. -

13 Matrimoniumfecundumpublicè contraítum, prefertur

primo clamdeftimè contraäio.
14 Mulier temetur reddere debitum viro, & vir econtrà
mulieri.
IN mm 2 �C9ny
93» • . PETR. NIcdr. Mozz.
, * Concordatio,& diffinítio opinionum. -

15 Filijmat ex matrimonio debent aliâparentibus.

16 Filijfîfçepti ex matrimonio vero,legitimfùnt.
: Ampliatur & limitaturpluribus modi. 32
17 Concordatio & conciliatiwopiniomum. -

Patriapotefta3 caufátur ex matrimonio. . ' ^

33
is Cognitio, & iudicium, & diffinitio matrimonjadfini
f. ##; •«. * '. .

19 Iudexfecularunonpoteft difeutere caufàmmatrimonia

lem. -

20 Differentia,& quafiomatrimomj in arbitrum compro.

mittimonpoteft. - - . • •

a Super caufàm matrimonialem non poteíí fieri tranß

' άid. , - - - -

32 Statuta laicorum circa matrimonium generaliter fùnt

mulla. • ' - - - • • ' '. - -

# Incauß cognitionematrimonij,fialterlitigantiiitfal
fensiudexpoteftalteroalfente, & confùmmare, &lt;
iiom conteftata,teftés reciprre, prafentem audire ac df.
§ finire. * . .. ;
24 Sententialataimcaufámatrimoniali,nomtranfitimrtm
iudicatam,&poteíiprobariper teftes. , · ·

2y Im caufâ matrimoniali poft conclufùm in caufa licitum

eft teftes recipere. - -

26 incaufâ mairimoniali, non fufficiunt aliàs teft; id*

mei. - · · ·
27 In caufa matrimoniali comuemtus nom poteft opponereß
fpoliatumfuiffe alia repriuata. . . '
28 Incaufà matrimonialipotefiprocedi dieferiata.
29 In caufámatrimomjiiira Canonicafemperpreualentl*
* gibus. . . .
3o In caufamatrimonialifingularis opinio vniu; authentici
Doétoris pratialetaommuni opinioni,qua effetcontram* timo
trimonium. -
10lim
II! iitoim
 · DE MATRI MoNro. ' 933
gr In caufà matrimoniali licitum e$t venire contrapropri- * '
am confeßionem iuratam, cum agatur de periculo ani
1/14rum, -

32 Geftaperprocuratorem reuocatum in contraäu matri

momjnonvalent: -

33 Refcriptum in taufámatrimoniali impetratum non fa

i * ätamentioneßientue, valet.' - - -

34 Nonfolum vbi agitur de matrimonio,fed etiam de con

* fam.
fecutiuis
' " matrimonij
' ' " poffunt laici recurrere ad Eccle
• - - - -

3* Ex matura matrimomjeft, vt in caufâ matrimonij defe

* ratur iuramentum deficiente aétore.
36 In matrimoniomon eft quùpracisè compellendus ex nuda
promißione. '' - -

37 In caufa matrimonijnom adiudicatur yxorprimoproban

ti propterpericulum anima.
#8 Conditio impoßibilis in matrimoniorejcitur,nec vitiat
`` contraëtum. -

39 Si alter ex contrahentibusffomfaliatacet, habeturpro cä

tradicente improteftatione omerofâ.
40 Vtrum matrimonium non confùmmatum exfùi matura
' denotet virum & vxorem,feuvtrum appellatione yiri et
vxorù veniatffomfùs. -

41 Conciliatuo & concordatio opinionum.

42 Vtrumffon/adefuturo dicatur maritata.
C. Pro quartam columnam, quæ cft infkripta dena
turalibus, & pro cius declaratione primò dicendum
eft,quodfex natura matrimonijefttrahere fecum do.
tem:ideò iudex,qui cognofcit de matrimonio incidenter,co
gnofcit etiam dedote tanquam acccfToria,& fequela, c. 1.
& z.&3. dedonation, inter vir. & vxor. &c. propofuit, de
coniu.feruo.Hinc cft ctiam,& fccundò,quòdfex natura ma z
trimonijcft,vt mulier, quæ contraxit matrimonium cum vi
ro,fimulicr habet amplum patrimonium, céfeatur illud ma
ritoindotcmdarc.traditBart.inl.ficonftantc. ff.folu, matr.
Nnn 3 numc
 934 ΡET R. NICOL. MO Z Z. - ι

Barto. ita Êm ibi íí

glof.dedeAre.i
Ęero7*.&antc iiô ? $; $'.
Iaco.
artc,capitu indi
Iur. . *

Š
onf.in fecun Ê fi fimplis cx
- - -

$Üíçóôïìïíïò.
ὰ É ium.
IDj -
ÉÉ, Ε;
videtur ÉÉ'illaCoua.d.
- ä
bona fig; - c. : › utc rc
m. - in » -->. ini .

Š;
m. matrimoniinione. &contrarium $.
f{e vera m, & allegatía
imamo ipiiio.
È
cedii at
ab hac op:onftante, non c s. Et hanc
Bartoli, d.l.fi V. trarium
av. & a lios con
`?ÉÉÉÉÉ
· -: t `

§íá É
i ratione fua
ha vltiif| fing4 88, 1
H ppol de Marfi.
tcnentes. dam mu
t.videtur tenere Hyppicnte, quuae it quodς
-
lier
Deci.
ddc
indo
-
•

-
-

$ Bar.in di pu imonium, & i itur bona Ê

É
iure comm
Ê g#;
& in auth.
X.de re u.x un1 m
$$$ ï
iica columnam
au 19, cyisa c
ç
. &inll.
non

t ííí Bart.in
áííí l. É Bald.l.n
$$$E; ÉÉÉÉÉÉÉÉ idem Bald.$í';
in uid mu
vtr
Iti

É;$;, fiîc de Š;
;;?;#;
2e
¤;
Ë3
;i:i;i;
dc lega.in 3.col. C.vndc repu. rhen. uinimò
£,
nOm
;j &§ijÉÉ d. uíáêôïôï
1cr. - Ë 2. ad finem. fi maritus
- - - 1 -
ficij
fF. fol.matrimo. ÉÉÉ; íüìïí, iffct etiá hm
d. fua Ę fruétus pcrccp muli
etiam
I: ',& per Ro
Vxor,
Vir, ente eiufdcm $ mulieris,
rt
liere,non videtu ulicris
r t0 Ij
lltt,
cx m (fiderct - icnte mu •••• diciom
bene
teneret &
& po
p I.
fciente,& pitur ore
- & aticnt
ie magnop taeiu rgdc
uhcrepi£! cior
mnium uod nm ." - ludit
T cra ÉĘ
Ę dotem,in quo artem $; & - t vcnCl. f€ml]

ÉÉÉ cafu,inĘ mulier.C Š cum dc ind.

ind
c«;t.d.loco per id qu m.diui.& per fert, & fequitu colum |

É££;
Bat iöt in juod Üêôïíá íì&ìùra ;ol
Äö per
habetur inrefe Ę Prud
1

Ę verfo.ffde 'Ä proccffu, v 1m §, Š fimo

c. 2. COl.
ttts,
í in 7. vol. & in c unis opinio. £; cffei viro nobi
- - - -

tttlei
?', $;
Éïëïí $$$${$";; : f Scd pro Ê
verò credo É Quæi,
3

gain in muliere qu
ɤ
Bartoli effe veriffi
$ig Έ
nim artenta maximè fi
km;
ti,il,
& dig
bili
ili,& digno:tunc -
ocedere, qu;
in cdotem dediffe,
- uando igno
m :• qui
dulâ - -
}iad,
ę Š.É poffet Ę nobili, ££; omniâ toho
- nobilis.A
ilis.Aliao imonium
ium cum atur dare Itmlt,
E.

-
É
tunc crederem quo
1n dotem, { co
d 1u
non cenfe
1ux ta facul rates,&: d ror
- ir;
> nitates v 1r1, -
& hanc credo
tem,
ii; b;
fuiflè mentem Baitoli, fi re&è infpi
infjiciatur, & iftinàio
hæc dift vidc iii;c
 Y) E M A T R I M ON 1 O. 933
viâetur fuiffe de mente Martini de Fano, quem refert Bart. d.
1 f conftante,& allegat.I.quaero.ff.de iure dot. fed nos de hoc,
dicemus alibi.Ex mente tamen Didaei.d.loco, fic videntur e
tiam po{{e concordari opinioncscontrariae, nempè reftrin
gendo,vt opinio Bart.d.l.fi conftantc, loquatur in mulieie,
quæ matrimoniuin connaxit : Contraria opinio in ea, quae
fponfalia contraheret,vbi tantæ præfumptionis ratio non cf.
í, ita efficax. -

Tertiò fex natura matrimonijeft excluderebeneficium,

quod pcr matrimonium vacat ipfo iure,ideò fi clericus in mi.
noribus ordinibusconftitutus contrahat matrimonium,{i ha
bet beneficium,illud perdit,& vacatipfo iure,capitulo primo
de cle.coniu.& hoc regulariter procedit, dato etiã quod quis
contrahat matrimonium dc præfenti abfquc carnali copula,
vt notatur per Doét.in d.capitulo primo,& Ioan. And. in ca
Jitulo Ioan. in oâaua quaeftione,de cleii. coniu. & fic ctiam
fi contrahat fponfalia per verba de præfenti, carnali copula
non fubfecuta:quia aétustaliscft contrarius intentione bene
ficij:atque ideò fi mulier illa defponfata ante carnalem copu
lam ingrediatur monafterium, quod facere poteftetiam inui
to ipfomarito, vt inquit tex.in capitulo ex publico, de con
ucr.coniug.non poterit ille vir, fine noua collatione ad illud
beneficium rcuerti,cum contrahendo matrimonium benefi
cio renunciauerit, per d.in c.tranfmiffas, de renunci. vbi qui
renunciauit beneficiofuo,illud repetere non poteft, Vincen.
in d.c.i.de cle coniuga.& Spccul.cod. titu, in fin.Ioan. And.
in d.c.primo, & eft communisopinio, de qua atteftatur Ca
pra d conc. 97.num.$i. -

Ampliatur, id procedere ctiam fi matrimonium per ip

fum clericum contràâum non teneret proptcr confanguinii
tates, nihilominus perdit beneficium, quia videtur habuiffe
ecclefiam pro dereliéto,prout voluit Barto. Brixicn.in quaeft.
quæ incipit, quidam clericus,& Ioan.And. in d.c.t. & quia ta
lc matrimonium inducit impedimentum publicæ honefta
tis,iuxta ca quæ habentur inclem.i.de confang. & affini. Ca
pra d.conclu. 97. nu. 33.vbi declarat iftud non procedere,quam
do hoc fieret in fraudem prælati, in cuius manibusbeneficiú
renunciari dcbct,de quo vide eum.
Egoautem vltrà cum amplio etiam alio modo, vt fcili
cet proccdat fuprad. conclu. vt per matrimonium vacet ipfo
iurcbeneficium, etiam fi aliquis clericushabcret refcriptùm
ad vacaturamantcquà contrahcrct matrimonium mortua ta
.i Nnn 4 li vxo
g36 PETR. NI coL. Mozz.
' * yxore,fi poftea vacet illa præbenda,non poterit illam stet; pti
quia contrahendo matrimonium renunciauit pcr ipfumfa
&tum,& animum dcpofuit,argumcn. cap. ex ore, dehis quae tl
fiunt à maio.par.ita Bart. Brixi.in [uisquaeft. 9. quæ incipit, ad.
quædam impetrauit,& ita refert,& tenet ctiam glof. incapit. 0rd
vnico,in verbo,clericis,dc clcti.coniug.libro6.pcr rationcsi att;
biadduétas. -

Supradi&a tamen conclufio limitatur pluribusmodis,& άo

primò quando matrimonium non teneret ratione liberi con qui
fenfusob mctum cadentem in conftantem virum, quoniam
tunc non vacatbeneficium, cum non teneat matrimonium, ind
vt diximus fuprà,& confequenter non tenetipfa tacitarcnui; tam(
ciatio fa&a per talem metum, capitulo ad audientiam, quod la,&
met.cau.Ex quo infertur, quòd quando matrimonium ngm COnt

tenet ex defeâu confenfus:putàfüroris, ebrictatis, & fimili COn(

um, non perditur beneficium per tale matrimonium, cum tisfu

matrimofiium fit nullum,& nihildicatur faâum, capitulo I

dilc&tus,defponfa.& ideò debet etiam limitari fuprad. princi mere

palisconclufio,quando matrimonium cft nullum,vclnofte ii,pr
nct ratione minorisaetatisvtriufque:quia tunc non vacat bc puti:
ncficium, quoniam matrimonium non valct vt matrimon! iiti;
um,fedvt fponfalia defuturo, prout habetur in capitulo pri nium

mo,dcdefpon.impub. lib. 6. & nosdiximus fuprà, columna (um

tcrtia,& rätiocft,quia quemadmodum perfpofifaliadefu'* tiáé,

ro non foluitur mätrimonium carnale antecedcns, capitulo Ant,
ex literis,defponfa. ibi fcriben. ita pariformiter non foluitur inde
coniugium fpirituale,facitad hoc, quod notatur in fimili in te p.

l.ea qùæ,& iãI.Imperatores.§.idem fefcripferunt.ftadmu! t? - q

ci.&hoctenet Ioafi.And.d.capitulo primò,dcclc cgnjug** vidct,
eftcommunisopinio,quam ténent etiam Domini dc Rota!" $Ut o
deci.24.quæ incipit,fi impetrans. - - *

Limitaturqüoque fùprad. principalisconclufioins'* iaii

coconiugato,fi afferensaliquam fui yxorem gctat;? iudicio MOrib.
& fuccuiiibat:nam ex hoc non erit priuandus bcncficio, P“ }f0te,
ea
nirequæ habentur
contra in c.mulieri,
confcffionem de iüreiur.cftcum
fuam,quando fit licitumy**
rcprobataPct fen
gof,
tentiam,prout notatur ibi,& prout voluit Ioán.Andr.ini.%. fi$.
& Imola d.cap.i.de clcri.coniuga. - -
iiiin,
Supradiâa verò intelligenââ funt in clerico coniug*'° άς
in minoribus ordinibus cößituto,qui ipfoiurcpcr matrimo tii, Mi
nium eft priuatusbeneficio cleiico priuatus,
: fed inipfoiurc exiftcntcj?!"'"''. iníq
rib.facris ordinib. nö intclligitur fcd i
, qi;
priuan
 p E MATRIM o NI o. 937
- riuandus per fententiam,ita vult gl. ind.c.t.decle. coniug.
… & ratiovidetur effe,quia matrimonium non tenet ab illo, qui
'! ef, in facris,& ideò cùm aëtus matrimonijfit nullus,remanet
;| adauc presbyter in facris. In illo autcm, qui non cft in facris
ordinibus
aétus,ideò conftitutus,valct matrimonium,&
eft priuatusipfo iure. ' per confequcns
■ • -

• ' Iftud tamen non procedit fine dubio: quia dicunt Do

&ores, quòd non debet effe melioris conditionis delinquens,
quàm non delinqucns,vel minùsdelinquens,vt in c.eum qui,
dcpraebcnd.in 6. & c.nuper, de bigam. fccundùm Ioan. And.
in d.c.i. remittentem fead dióta in c.Ioannes, vbi concludit
tandemin effeétu cum fupradiéta glo. & cum glo.tenet Imo
la,& Ioan. Andre. & videtur tenere etiam Anton.refpondens
contrarijs, diccns illud verum, vt delinquens non fit melioris
conditionis,quàm non delinqucns, nifi aliud ratio diuerfita
tis fuadeat. - -

Sed ratio,quare in minoribusconiugatus non poteft reti

nere beneficium,cft,quia non poteft feruirebeneficio, & vxo
ri,prout feruire debet, cùm vllaad inuicem fe non benè com
patiantur, c.diuerfis,declcric.coniug, quae ratio ceffat :n clc
iicis in facris conftitutis : nam ex quo non tenet matrimo
nium, non obligatur vxori, & ideò poteft feruire beneficio,
: | cùm non repugnetcontra&us matrimonij,ficut repugnat cö
- tra&us fa&us per clericum in minorib. conftitutü, fecundùm
Ant.& Imol. Sed contrarium tenet Pet.de Peruf.& Nicol. in
in d.c.i.de cleric.coniug, & mouentur: quia vera ratio, qua
| te presbyter contrahens matrimonium perdat beneficium,
• eft, quia contrahendo matrimonium ipfi beneficio ftatim
videtur renunciare, & habere illud prodereli&o, ex quo fa
citaétum contrarium detentioni ipfius beneficij, prout vo
luit gloff. allegata in diâo c. primò, quare cùm iftâ ratio ha
,I beat locum in conftituto in facris, ficut in conftituto in mi
e noribus, ergò debet in vtroque cafuaequaliter determinatio
procedere. -

f Ideò pro concordia aliqui dicunt, quòd opinio prima 5

gloffae, quæ eft communis, in pra&tica feruanda eft, &tutior
cft. Sedalia opinio verior eft in punéto iuris, & ita videtur
diftinguere Benediét.Capra in d.regul.97. fub nume. 62. fub
, | dens,quòd regularitcr praecedenscommunisopinio, fi tcnea
E· tur, procedere po{fet: tamen cft limitanda, primò in clerico
in facris conftituto contrahere matrimonium, ob quoé in
currcrctbigamiam, cùm tunc ipfo iure priuetur beneficig in
`-- Nnn 5 ddium
9:3 P ET R. NIcoI. Mozz.
9dium bigamiæ, vt c. nupcr, de bigam.& c.vnico,debig,
in (cxto. Similitcr inquit effe limitandam, fi in fraud&m ftii
fuperioris tale matrimonium contraxiffet clericus, cùmtunc ma
ipfe fuperior poffit ipfum ad Ecclcfiam reuocare, c.admo lib
ner, de renunc. fecundùm Petr. de Palud. in diâo c. 1. d: clc bcr
ric.coniug. fctu
f Quartò ex natura matrimonijeft, vt maritusconuenia.
tur à muHirre, nifi in quantum facere potcft, deduâo ne c
gear, quod hæredi non conceditur. l.maritum, cumfcqucnt.
fffol.matrimon.ibi Alexan.&alij, & nos diccmus infrà, tra
&ta.dotis -

f Qujntè cx natua matrimonijeft, vt vxor debeatfcqui

forum,& domicilium mariti.l.fin.$ idem refcripfcrunt,ff.ad
ymuni. & eft text.in 1. cùm quaedam puella, ibi Curt. Iuni. ia
co. & Cagnol. ff.de iurifdi&.omn.iudi.& in l.exigere dotem,
£f de iudic. & in c. i.de fponfal.ibi Felin.num.74.Iaf.inl.fiat.
rogatot, nume.24. deadopt. Tyraquell. de legib. connubial
gloff. ι.num.$o.Chaffan.in confuet.Burgun.in tit.dcsdioits,
IRub. 4. §. z. fol. 134. numc. iz. in ver6c. aduertc, quòd fi vir,
JBoëri.quaeftio. io8. Grat.confil.u3.libro v, Iaf.d. l.cùm qu*
dam puclla, ibi ampliat hanc regulam tribus modis,! Du
cn. regu. 377. ibi limitat non proccdcre in vxoreputatiua, ôc
quo nos diximus, & dicemusalibi, & vidc fuprà in princip.
tra&a.
Sed quaero, an coniunx teneatur maritum fequi quocun
que proficifcatur, fi id ab ea experat? & fccundùm Cyn.circa,
£a l.liber,C.de ope.lib. ita dicehdum effe videtur,quòdfi vxor
antequàm contraheret, fkiuerit has cffe rationes negociorum
viri, vt hinc indc peregrinari cogatur, tum cam vidcri in id
confenfiffe, vt cum co incertis fedibus vagetur, argum. 1 plc
num, $equitij,ff.de vfu & habita.Si verö contraäis iam nu
ptijs primùm ita vagari infìituat, tum eam non tencri, vt ip
fum fequatur, idem fenfit Bartol.circa l.Maeuia.$. vxore.ff.dc
annu.lcga. Sed quaerunt Do&tores, quæ confuetudo, feu quod
ftatutum fit feruandum,vbieft diuerfum mariti, & vxoris?&
refpondet Panor.c.i.de fpon. di(tinguendo, quòdautconfue
tudo difponit fuper folennitate contrahcndi, & debet cafcm -

per feruari, quae eft patriæ, vbi matrimonium contrahitur,& „ tia;

tiam fi ambo contrahentes fint forenfes, quia non debcntpc
regrini patrigconfuetudincm violare cum fcandalo aliorum,
ff,
c quae contra 8.diftin. Aut difponit confuetudofiucftatutum τεζ
fupcr cxecutione, vcl alijs obferuandis pqft contaa- :
cbct ûs
 ID E M A T R 1 M O N I O. 939
3, debet attendi confuetudo domicilij mariti. Itaqueanimi de
' ftinatione matrimoniun, contra&um videtur in domicilio
* mariti,argum in c. Romana, $.contrahentes, de foro conpe.
i* lib.6. Vnde fi confuetudo vcl {ìarutum domicilii mariti ha
- bet, quòd fi maritus fuperucniens lucretur dimidiam dotis,
ferúabitur ibi : iicet in loco vbi fuit contraétum matrimo
.' nium,fir alia confuetudo, vel ftaturum, fecundùm Barr. in l.
* exigere f£de iudic. fequitur idem Ant. in c. 1 de fponf. dicens.
fe putare,quöd (i maritus domicilium mutaerct poit contra&tú
matrimonium, attenderetur confuctudo domiciiijtempore
conrra&tus, & non domicilij, vbi diffoluitur matrinonium,
quia debet attendi locus, vbi eft orta obligatio, non vbi re
cipit purificationem, vt per sylueft.dc Prier matrimonium,
2. num. 4. -

• f Sextò ex natura matrimonij eft, feu nuptiarum, vt ina. 8

, trimonij, & nuptiarum folennia celebrari non poffint à Sc
ptuagefima vfq;ad oétauam diem poft Pentecoftes, iure Pon
tificio prohibehte, c.capellanus, deferijs. & ab Aduentu Chri
fti vfqüe ad Epiphaniæ feftum, etiam fupradi&ta nuptiarum
foleniiia funt prohibita, c. non oportet, 33. quae(t. 4. ita nec
ipfo die Epiphaniæ poflint celebrari huiufmodi folennia, de
quo habetur apud Sylueft. de Prier. matrimonium.7. $. v. &
per Didacum Couai. defponf. z.par. cap.8. $.vndccimus. (ed
in hoc debet attendi Sacrofàn&um Concilium Tridentinum,
antiqua ftatuta corrigens, & emendans, in c. to. fe(f. , 4. ibi
inquit ab Aduentu Dómini noftri Iefu Chrifti vfque in di
em Fpiphaniæ, & à fòria quarta Cinerum vfque in o&auam
l'afchaûs inclufiuè antiquis folennium nuptiarum prohibi
tiones diligenter ab omnibus obferuari fanéta Synodus præ
cipit, in aìis verò temporibus celebrari permittit, quas epi
:| fcopi, vt ca qua'decet modeftia, & honeftate fiant cura
bunt : fàn&a enim rcs eft matrimonium, & fanétè traétan
dum. - -

..• f Septimò ex natura nuptiarum & matrimonijeft.vt nu- »

ptiæ, & matrimonium benedicatur, vt c. 1. • 4. fe£{.im Concil.
Trident. ibi, Praetereà eadern fanéta Synodus hortatur, vt con
iuges ante benediétionem facerdotalem in templo fufcipi
endam in eadem domo non cohabitent: ftatuitque benedi
£tionem à proprio parocho fieri, ncque à quoquam, nifi ab
. ipfo parocho, vel ab ordinario licentiam ád prædiâam bc
ncdi&ionem faciendam alij facerdoti concedi poffè, qua
cunquc confuctudine etiam immcmorabili, quae potiùs cor
- rup:e'\
948 PETR. NI coL. Mozz.
ruptela dicenda eft, vel priuilegio non obftante, & fi quis
a!:erius parochiæ fponfosbenedicere fine licentia ordinariq.
rum praefumpferit, ipfo iurc fufpcnfus mancat. Scicndum
eft rafilen, quòd peccat ille, qui temporibus ab Ecclefia pro
hibitis benedi£tionem nuptiarum accipit, aut in domumfu
am fponfam folennitcr traducit, c.capellanus,dcfcrijs, & c.
non oportct,cum tribusfequent.33.quaeft.44.& cx mcntc Di
uiThömae, Pälud.in 4.diftin&.32. Caieta. in Summa, verbo,
nuptiarum peccata,Sylueft. dc Prie in verbo,matrimonium,
7.q.z. Nauar.zz.cap.de facram.matrim.num.71. & nos infià
coi.fin.vlt.ord. - .i

JQ * * fSedanimaduertendü, quòd fecundæ nuptiae nöfuntbe

nediçcndae,vt habetur in c.i.defecund.nup.(quodtamen cor
rigitur per Extrauagantem Ioan. XX1I.) & clericum fccun
dis nuptiasbenediccntem, ab officio,& beneficiofufpenfum,
ad Apoftolicam Sedem mittendum cffe cum literis Epifcopi
ftatuitur, qui tamen text. locum habet, vbi conftante priori
matrimonio presbytcr fecundasnuptiasbcncdixit,vt ibidem
per loan, Andre. Anto.& Abba. At fecundùm alios intclligi
tur ille text. ctiam ita, vt locum habeat priori coniugio folu
to. fi vterque coniugum fucrat femel benedi&us, vêlfaltcm
ipfa mulier : quòd fifoemina nondum fuiflet bencdiâa, po
teft tunc bencdi&io folenniter fieri, idem D.Thom.in4.fcn
tent.diftin&.4z.quaeft.3.ad fin. & hæc opinio in pra&ica («t
uatur,fecundùm Didac. defponf.par.z.c.8.§. 11. & fecundùm
Henric.ibi in gloff.in c.vir autem, de fec. nupt, Quoad illam
quaeflionem,qua quæfitum eft, an mulier poffit fine infamia
nubcre intra tempus lu&us:& quidquid fit de iure Ciuili,cla
rum eft de iure Canonico, mulierem mortuo viro poffe nu
bere in Domino,quia cft foluta à lege viri, c fupcr illa, dcfc.
cun. nupt. -

f Oétauò ex natura fecundarum nuptiarum eft,vtpcreas

inducatur bigamia,&quis per $i; efficitur irregularis,
vt per D.Thom.in 4. fentent, diftinâ. 27. & bigamus fecun
dùm Theologos propriè dicitur,qui cum duabüs vxoribusle
gitimis,vcl cum vidua à priori viro cognita contraxit,vtcon
ftatc.dcbitum,dcbigam. Sed animadüertendum, quiabiga
mia eftduplex,vera fcilicct & interpretatiua: veraeftilla,quâ
modò diximus, quæ non reprefentat perfeâè vnionem vnius
Chriftiad vnam Ecclefiam propter fécüdum matrimonium,
Interpretatiua eft illa,quæ etiam fi fit vnius viri ad vnicam v
xorcm,vclcconucrsò,punitur tantùm vir irregularitatispo
nâ,
 *• ^ DE MATRIMONIO. , ,$ i
hâ, perinde ac fi effet bigamus, & bigamia interpretatiuâ
quinque modisfumitur,vt habetur in c.fuper co,debiga. Pri
ma eft, quando quis viuente priori legitima duxit fecundam
illegitimam: quia förtè erat affinis,& confanguinea, hi duo
modi bigamiæ intelligendi funt,duminodò vtranque cognö
uerit, alitcr enim non erit irregularis. Tertia,quandó cóítra
xit cum corrupta fcienter,vel ignoranter.Quarta,qüandó co
gnouit própriam adulteram etiam ignorando adultcrium
tempore,quo illam cognouit. Quinta,quando poft votum fo
lennc religionis,aut ordinis dc faéto matrimonium contra
x1t. - - - - * • • • .

Aduertcndum tarhen eft, nunquàm irregularitatem ex

bigamia contrahi, nifi interucniente cum vtraquc carnali
çopula, vt habetur d.c. füper ed. Itaquc bigarhus propriè di
&tuseft irregularisad fufcipiendos facrösördincs,velad fufcc
ptos adminiftrandos, vt häbetur c. i.& d.c.fupcr có, & c.dcbi
fum,dcbigam. non ordi. & bigamus interpretatiuè primo &
fecundo modo fupradiâo, fi vtranque vxorem cognouerit,
eft irregularis, vt c.nuper, de bigam. qui autem cum duabus
$ontraxit,quascognouit licèt vtrunquc matrimonium nul
lum fuerit, vt fi vtraque confanguinea erat, bigamus, & irre
gularis interpretatiuè iudicatür: ratio cft,quia quantum in fe
fuit, binas cöntraxit nuptias. Bigamus interpretatiuè tertia
bigamia eft irregularis,vt habetuF in c.in aliquos. 1. diftifià,
& dehac difputant Canoniftae fuper c. i. qui cleric.vel vouen.
contrah.poff. Bigamus interpretâtiuè quárta bigamia,fecun
dùm probabilemiífententiarii D.Thom. Rich.diítinét. 27. irré
gularis cenfetur: rátio eft, quia irregularitas in bigamia non
praefuppónit culpám, fed defeétum in fàcramentô matrimo
jyii, quatenusalterconiugum non pgrfeâè repræfentat Chri
£um, fiue Ecclefiam, & mulier adultera perfeétè non reprá
fentat Ecclefiam, quam B. Paul. Apoft.virginem caftam Chri
ftoexhibendam appellat. Bigamus interpretatiuè quifita bi
gamia cft irregularis,vt c nuper, de bigam. fupracita. & irré.
-' gularitäs, quæ per bigamià;m propriam, vel interpretatiuafh
:! contrahitur, & incufiitur, e{i(vt dixi) inhabilitás ad facros
ordines tccipieiidos, & ad non miniftrandos fufceptos,etiam
&
*; nullarn culpam,vel peccatum præ{upponens. -

„ Irregularitás aütem dupléx eft, propriè, quae eft poena &

cenfurä ëcclefiaftica propter culpam infii&am, vt quám con
trahit excommunicârus celcbräiis. Altera,quæ eft inhabilitas
proptcr aliquam indcccntiam, vt quæ proptcr homi- ;!ium
* - iuilum,
942 PETR. N [ CO L. MOZZ.
iuftum, aut iniuflum contrahitur, & propter bigamiam: ttin!
quia tran(ire ad fccundas nuptias legitimas, nullum eíìp«. Mtm
C3 tuwm. -
Did.
i2 f Sed ftantibus praediôis quaero, vtrùm fit bigaiiiüs, qui IImi
vnam vxorem habuit,& cognouit ante baptifmum, & aliam tXm
pod* dicas quòd fic c.oportet.c.acutius,2$. q.vlt. lik*t Innoc. dica
<ontrarium, & malè tcneat, & idcm fi habuit duas vsoresan cap.1
te baptifmum,& fimilitcr, qui ante baptifmum dimifitvxo gula.
rem propter fornicationem, & pofteà accipit cam, quia pcr praef
baptifmum irregularitas ifta non tollitur, vt probat D.Tho. Valet
4. femt. 27.difl.licct tollatur iriegularitas homicidij, & de his $: ip
dicemus alibi. - * -

dicit,
J9 f Nonò ex matura matrimonij cft, vt matrimonium ß.
cundü publicè contraëtü praeferatur primo clandeftinècontra. -'
ctü, quod probatur vno integerrimo tefte, & fama, ctiá íi fccü. Cofir
dùn duobus tantùm tcflibus probetnr, vt v oluit Vinc. & Io. tn.i5
And in c. 2.dc viand.defp. Alex.de Ncuo,in confi. 1. num.6.ibi In vei
atteftatur de commu opin. Do&t. Nec (tandtim eft priori con 1%:.
tra&tui,(ed illi, qui fecundùm Ecciefiam haJ t clariorem con humc
ftitutionem, & quamuis alias vnus tefiiscuw fama plcnè pro I'mt.c.
bet, vt per Abb & Do&o in c z.dc c!and.defp. tamen eft fpiii. 'quo p.
ruafe in hoc cafu vnum tcflcm cum fama non probare ma ttmt;
trinonium cIandefìinum in præiudicium fecündi in facie $int;
Exclefiae contra&i, Feli. in c. i, vt lite non conteft.col.z.cx dcci.
itbitu
fionc Vincertii, quae eft communis, vt atteflatur Socin.confil. illor,
• *» vot.s & con£z7o.vol. 2. Aret, conf 13. in 3.dub. Goza.<onf. tttdum
77. licèt de opinionc Vincentijdubitct Card.in d. c z. Avciid. ;tit,&
confiI. v3. - _

*}t;
1. imitatur tamen fupradi&a conclufio tyibas caufis, & - "iiiu;
primò quando fecundum matrimonium in facie Ecclefi;con itntii,
tra&um fuit habita fcientia primi, & fub conditione, fi pri tume,
mum clandeftinum verè non praeceffèrit, vel irritum fucrit: Wium
hoc enim cafu refertur fccundus contra&usad p.imum, qui (On;i,
probari poteft per legitimas probationes, & ordinarias, ita *.
^^;
JBaiba.conf.4o.col. 2. in 3. vol. &ini.
, Secundò locum non habet frpradi&a Vincen. conclufio, mifi,
quando fecnndum matrimonîum contraaum lite pcndentc i;!;,
fuper primo clandeftino: nam ex eo, quod Iit. pcnd. fuit con }ζι;
tractum, amittit priuilegium illud,fic notat Io.ab Imo.incon N;i,
fil. 125. Dec. conf. 163. co!. 4.
Tertiò locum non habet fupradi&ta communis cóclufio ita,
1:& |
fccundùm Deci. quando pro matrimonio primoclandcftin& V.};,
cOntra
 - B £ MATR I $io Nid. . . . $,j
gr| töntráéto adfunt aliquot indicia, praeter dictam probàtionê,
: nempe nominatio coniugum, fubarrhatio,copuläve,ex quib.
l)ida.Couar. in cpit.de fponf.par.z.cap.6.nu.ii.crcdit,vtplu
1inhüm arbitribiüdicis diffiniendum effè,quod videtur etiam
ex mente Arct, conf.81.col.4.fentit Ba!.conf. $1. in 4.vol. Ho
dicautem debet feruari femper forma Concil.Trident.feff.24.
cap. i.de reform. matrimo. de quo nos infià, & not. quòd re
gulariter, fi puella confentiens promittatur vni per verba de
praefenti, & alteri fccundo promittatur, & etiam tradarur,
… valet primuscontraétus, c.fina. de fponf.duo. Fclih. in Rub.
i;d de fpönfa!. nume. iz. & fic limiratur l.quoties. C.dc rci vcn
dicat.
;*' f Decimnö ex natura rhatrimonijeft, vt rnulier teneátur 4
* reddere debitum viro,& vir econtrà vxóri,iuxta Apdfto.i. ad
Corinth.cap.7.& c, 1.33 q.3.c.tua nos,2 de iureiu.nö. Mag. fen
ten.ibi Tho.ac Pallud.in 4. fenten.diftinét.33.Sy!)teft.de Prie.
in verbo,debitum coniugale. Didac. igę fponf.z.par.c. .
7.3.z.& qui negat debitujn,& copulam alteri coniugurii,alie
num obfequium inuito dominoretinct. Hinc Apofi. 1.ad Co
rint.cap.7.inquit,debitum vir vxöri reddat, & vxor viro : de .
quo per Do&:Theologin 4.fentcnt. diftimât.32. ibi D Boiia
uent.art. 1. quaeft.i. íüìåíári i.quaeft. 1. Durati.quaeft. i.Scot.
& intellige,vt vir vxori interprefatiuè, & per infinuationem
debitum petenti reddere teneatur,& eft fatio:quia vxores præ
rubore noháliter petere confueuerunt : excufátur tamen in
terdum coniux reddere debitum, ncmpe quando alter fanus
effet, & ex concubitu infeétionis lepræ periculum timeretur,
vt per Duran. Palud.& Caiet.licèt Sylueft.de Prie.teneat con
trarium,& D. Bonauen.& Tho. Rich. & Scot. teneant, virumi
| tcncri ad debitum reddendum,nó tamcn ad coliabitationem
| cum ea, quæ opinio fi vera eft (falua aüthoritáte tantorurh vi
rorum) feruanda eft,& procedere poffet,quando tirtieretur in
continentia alteriusconiugis, & pcriculum effet de fornicati
one,quia tunc cöiunx tenetur reddere dcbitum etiam leprofo
& infeélo, vt in fimili ferè dicunt Canoniftaede vxore tëpore
méftrui,quæ nö tenetur tunc tëporis reddere debitü, rie partus
* | inde infe&us nafcatur, gl in c.ad eius,dift. $ tarnéad euitandü
| peccatü & incontinentiâ alterius vxot debet reddere debitum
c | marito etiam tempore menftrui, ne maius rhalum inde fequa
tur. quod tenuit etiam Richar.in 4. fent.dift.3z.art. 4. q. 1. Ca
| iet.& Palud.& Scot. & Sylueft. de Prier. in verbo, debitum, §.
* | 6. Angcl.dcclauaf, matiimoniam, 3. $.&,facitc.i. dc conuerf.
- coniu-,
944 PeTR. NicoL. Mozz.
coniuga. &itadiftinguendo opinioncs contrariaeeruntcoii.
ciliatae. Vel pro folutionc intellige, quando coniuges ambo
cffent infeéti,& ægritüdine, & morboaffe&i, & vnus morbo
Gallico laboraret, & alter lepra, quia tunc fiet compenfatio,
fècùs{i alter effet fanus, vt fuprà, non difcedas tariien ab o
pinionc fupradictorum fanâorum, fi djftinâio primatibi
non placeat. - - - ' ,

iri hoc tamen aduertendum eft, quòd fecundüm aliquos

non licet debitum petere inter coniuges in diebus magnorum
feftorum,c.quotiefcunque. 33.quaeft. 4. licèt aliqui v§iiithoc
effè de confilio, non dc præceptó : ideò fecundùm Theolo
gos, petere debitum in talibusdiebusfeftiuis, cft veniale pcc
çatum, & fecundùm Scotum, nullum eft peccatum morta
le, crit ergò confilium, non præceptum, vt etiäm cftdcco
Habitatione in eadem domo ante bencdi&ionem, & con
fummationem copulæ non fiendam, & habetur in Conci
lioTridentind, »4. feffio. de reformat. matrimon, cap.i.ibi,
praetercà hortatur fan&aSynodus, vt coniuges, & cæt.& nos
fuprà. - - -

19 f Vndecimò ex natura matrimonijeft,vt filijnati ex ma

trimonio debcantali à parentibus, de quodiximus etiam fù,
prà,colum.3. quod tamen intellige, & declara, quandoambd
íunt Chrifliani : fecùs fi inter infidelesaltcr cóniugum con
uertatur, quia tunc fi pcrueniat ad ætatem perfçêám, libc
rè poterit fequi parentem, quem voluerit : fi autem eft in æ.
tate minori, debet dari parenti fideli, non obftante, quòd
indigeat matrisobfequio ad cducationem, vt probaturin c.
cx literis,de conuer.iiifid.& etiam ex mentc D.Tho. &aliorú
Theologorü,& fciendum cft,quòd alimenta nötenetur patct
raeftare filijs fpurijs de iure Ciuili.l.fi quisâ liberis.§.vtrüm,
1 m fin.ff.de libé.agno.auth.ex complexu. C. de incocft. nupt.

Socin.Iuii.confil3.num.6.1ib.3. Secüs de iureCanonico, qüo

pater tenetur relinquere alimenta filijs naturalibus, & fpu
iijs,c.cùm haberet,de cò qui duxe.in matrim. quam poll. pcr
adult.Cardina. Paleottus traá.denoth. & fpur. quæft.48.nu.
3. Burfa.confil.6z. ibi de communi,num.6.lib. 1. Bero.confil.
145.num.23. & 29. lib.z. Hiero.Gabr.confil.24.num.iz. Decia.
confil.29.num. t.lib.3.& confil.42.num.38.lib.z. Anto.Gabr. tn;

in recoll.commun.tit.de alimen. cghcf.i.lib.6. Duen.reg367.

& Iofeph. Ludoui.commun.concluf.i.vbi ampliat,&limitat
declarando. -

2o
f Duodccimò cx natura matrimonijeft, vt filij fufccpti
cx má
 DE MATRIMONIO. 943
ex matrimonio vero,legitimi fint.$.1. lnfti.de patria potefta.
& c.quod nobis,c.caufàm, quae, & ca. lator, qui filijfint legi
timi, capit. tuam, de ordi. cogn. Vnde fi matrimonium
contra&um inter infidclesiuxta propriam eorum legem va
luit, etiam fi iure canonico non teneat, filijex eo nati legiti
mi funt,fi illi coniuges ad fidem catholicam conuertantur. c.
fin.qui filijfint legiTillud namque matrimonium ad hoc ad
fumpta fide Catholica,& Chriftiana, non dirimitur. c.de in
fidelibus,de confang imô filiiprocreati ex matrimonio nul
lo, interdum cenfeiitur legitimi videlicet propter bonam fi
dem altcrius tantum ex coniugibus.c.ex tenore, qui filijfint
legi.c. peruenit,eod.tit. Dcci. conf. 133. quem fequúntur Mod.
Gàlli.confi.$. in Alex.vol.7. Duo tamen funt neceffària. Pri
mum, quòd matrimonium fuerit bona fide contra&um:fe
cundum quòd fuerit in facie ccclefiae celebratum,c.cum inhi
bitio.$.v.de cland.defpon. c. 1. qui filijfint legi. ibidem com
muniter. ideò di&ti filij integrè omninoque legitimi cenfen
tur quoad omnia, non ex parte ( etiam quoad feuda, vt per
Bald.c. 1. §. naturales,fide feud. fuer.contr.ant. dom. & agna.
Curt.iun.confi 32 colum.i.& conf.z7.)glo. in d. c. cum inhi
bitio 3. 1. quam commendat Georg. Natta, in c. quamuis pa
&um,de paét. in 6.colum.2.& Iaf.in 1. ex fa&o,col.$.ff.de vul
ga.& idem laf.conf. 136.colum. 2. vol. 3. ibi dc communi affé
rit,& confi. 168 eod.volum.colum. 3. & eft glo. fimilisin jî;
cum in captiuitatc. 34. quaeftio. 1. quia vere funt legitimi ifti
filij, vt probatur d.c.ex tenore,not. Bald.l.qui contrá.C.dein
ceft. nupt.$ dicebat Barto. Brix.quaeft.domin.64.
quem comprobat Præpofi.in c.2. qui filijfint legi. ibi Do&o.
filios natos, feu conceptos ante fententiam pendente lite fu
per matrimonio legitimos effe, quamuis eorum parentes an
te conceptionem à judice effent excommunicati propter con
tumaciam in non comparendo commiffam, quibüs tamen
poftca litem profequutis pronunciatum fuit, matrimonium
omninò valuiffe. Ex quo inferunt etiam Doétoresappellatio
ne pendente fententia lata contra matrimonium filioscon
ceptos legitimos effe,loan.Andr. Praepof.& Card.ind.c.2 qui
fil.fint legi.Henric.in d.c.ex tenore,qui filijßnt legi.c. veni
cntes,de iureiuran. c. non folum, de appella. in 6. vbi proba
tur,fententiam quoad eius effe&um, fufpendi appellatione,
& facit tex.in 1. i.in fine,ad Turpilli.& idem dicendum vide
tur de filijs conceptis po(t hanc fententiam pendente tcrmi
no dcccmdicrum datoà iure ad appellandum. c. non folum,
Ooo non
946 p E T R. NI COJL. MOZ Z.
in princ.de appclla, in 6. His tamen duobus cafibusproximis
non eft præfimenda fides, fecundùm aliquos: fcd mala pro
pter authoritatem fententiæ, c. in præfentia, dc ren. cleri. 1 dc
fequeft.pofT. l.fi inftituta, $ de inoffic. ff. de inoffic tcfta ex
quibusappellationc pcridcnteadhuc fententia habet maximiâ
authoritatem,licèt nödum fit fortita effeétum rei iudi. fic pro
ea fcntcntia praefumitur, quamuis non opcretur translatio
nem omeris probádi in aduerfariü ex traditis per Dec.in Rub.
de app.col. 4. cundcni in c.quoniam contra, deprobat.nu.3*.
ibi ÉÉ'i';i', dc praefum.reg.;, præfum. 9. Non recedendü
eft tamen à prgdi&tis duabus conclufionibus proptcr pofcifo
nem cohabitationis coniugalis. Ex quibus infcrtur, non opti
mè refpondiffe Paul.de Cait.confil.334. vol. i. matrimonium
fccundum bona fide cenferi contra&tum pendcnte lite,& ap
cllatione à fententia lata contra primum: hoc enim Feli.rc
probat in c.lator, nu. 11.de re iud.& merito ob primum matri.
monium, fupcr quo lis pendet,arg.c.cum apoftolica, de fpon.
fi quidem aliud cft præ{umere bonam fidem in coniugibus
pendente lite fuper eodem matrimonio, aliud in his, qui fé
<undum matrimonium contrahunt iniuriam primi ma
trimonij,quod adhuc fub lite verfatur, Imo.confi23.& gl.fi.
ibi Abb.in c.lator, fuprà Domi.confiI.76. -

Sed animaduertendum,quòd fecundùm glofT. in c.pcrla

tum,qui fil. fint legit quam Abb.& Cardin.dixit fingularcm,
fententia diuortijprioris matrimonijiuftam caufam ignoram
tiæ exhibet,vt fecundum matrimonium contrahatur, quam
uisilla fententia nulla fit,fed id procedit, quando prgdicta fcn
rentia non eft manifeftè nulla, & non poffet iufta ignorantia
juris prætendi, per tex.vbi gl. ver.comprobata, hoc not. in c.
pcr venerabilem, qui filij fint legit. ita ilium text, intclligens,
qui poteft & alitcr intelligi, fi dicamusà prima (ententia di
uiorfijappellatutm fuiffe,& fecundum matrimonium contra
&um lite & appellatione fuper primo pendente, quo quidem
cafu mala fides in contrahcntibuspraefumenda cft, fcddc his
alibi diximus.
Adde fupradi&is,quòd nec tantùm illa prolescenfeturls.
gitima, quæ ex matrimonio concepta fuit, fed etiam filijngti
Ex coitu forniçario, qui poterat coniugalis effe, ficonfenfus
accefíiffet pcr fubfequens matrimoniurii, filijanteà nati effi
ciuntur legitimi,c. tanta, qui fil.fint legit 1.cùm quis,C.dena
tu. libe.
Et talis legitimatio per fubfequens matrimonium eftya
Jidior
 — _ —

I) E M A T RIM ON 1 O. 947
eft validior & efficacior alijs legitimationibus, & de huiuf
modi materia pertra&at Pet.à Duen.reg sso. Ant.Gab. recoll.
commu.opi.tit.de legitima.Villalob. in verbo,legitimus,Vi
uius in vcrbo,fihjnati ex legitimo matrimonio,Soarezin ver
bo, legitimatus ob matrimónium, Clarus in $ feudum, q. 82.
in fi.Mantica traâ.de conicc.vlt,vol.tit. iz.nu.i.lib. i.Iofeph.
com.conc.concl.z6.Burf.conf. 18. Mcnoch, confil. 174. libro ι.
& confil. i6. libro primo, idem Burfat. con{iI. io. confil. 11. &
conf.16.& conf. 18. Rol.à Val.conf.vlt.Iib.z. Rimi.Iun.confil.
46.nu.8o. vfque ad fin. lib.i.cum infinitis, quos poßëmuscu
mulare: & proccdit,& ampliatur, vt filijpraediéìi legitimi fi
ant per matrimonium fubfequens,fiue natiuitatis,fiue conce
ptionis tempore potuiffent parentes matrimonium contra
- - - here,per tex.in l.qui in vtero,f£de fta.hom. vbi Iurecon£fœ
.. tum exiftentcm in vtero, natum exiftimat, fi foetui hoc fit v
tile,alioquin nö cenferi natum, idem probat gl.ibi,quam fc
quuntur Do&.in d.c.z.qui fil.fint leg.ita Hott.Io.And. Ant.
nu. 17. & Card.d.c.tanta.Sal. in l.nuper, C.de natu.lib. Henri.
in c.ex tenore,qui fil.fint leg.facit rex.in l.feruorum,§.fin.ff. -
dc fta.hom. & §.fufficit.Infti.dc ingen. & de communi opin.
atteftatur Dida.dc fponf.z.par.c.83.z.in z.col.
Sccundò ampliatur, etiam fi filij nafcantur ex fornicario
coitu ex concubina, etiam non retenta domi, efficiuntur legi
timi ratione fequentis matrimonij, cùm inter hanc çonçüfii
nam,& virum matrimonium legitimè contrahi poffit, gloff.
qug hoc not.in c.innotuit,deele&t.ibi Abb.idem Abb.in c.ran
* ; ta,ibi etiam Do&.Io.And.in regiur.in 6.col.7.& nos fup.di
* , ximus col. i.hoc eod.ordi.
Tertiò ampliatur,vt filijnati ex concubina clerici in mi
- noribus ordinibus cöftituti, etiam beneficium ecclefiafticum
, habentis,legitimi fiant per matrimonium fubfequens, vt per
£$:ΚΚΕ; de feu.
fue.controu.int.don.& agn.vaf. Praepof.in d.c.tanta, col.9.
Nic.de Vbal.tra&.defuccefTabinteft.col vo. Dida.defpon. v.
par.c.8.§.z.nu.5 licèt Bart. in l.pen. ff de concub. nu.$. diftin
guat, quòd fi clericus nó eft beneficiatus, filijtunc nari ex con
cubina per fubfequens matrimonium legitimantur,fed fi cle
ricus retinebat beneficium,& concubinam, non legitimätur,
dc quo per Ant. Rofel.lib. t.legitimationum, col.4. & Lud.de
* Sardis tra& delegirima.v. paf. $. de lcgitimatione per fubfc
quens matrimonium,q.3. & Io. I.upus in repct. c. pcr veftras,
nu.3. §.zi.nu.zi.de don.inter vir.& vxo.
OQ o z Quar
 - P ETR. NICOL. MO Z Z.
Qugrtò ex fupradiéisampliatur,vt filijfufceptià mona
cho, vel moniali intra annum probationis,feu profeflionis
per matrimonium fubfequens legitimi efficiantur, quia tcm
pore conceptionis parentes coniúgium contrahere poterant,
quod Præpofi.fatetur in d.c.tanta.col.io.qui filijfint lcgi.
Quintò ampliatur, vt filijper matrimonium fubfequens
legitiini efficiantur, etiam fi nati fuerint ante contraétum
matrimonium,& fic {iue fint nati matrimonio ipfo nondum
contra&o,fiue eis conceptis, & adhuc in vtero exiftentibus,
matrimonium contrahatur,vt Ioan.And. in d. c. tanta, vbi
communitcr Doét.& probatur in l.nupcr.C. de natu. libe. &
in §.fufficit,lnfti.de ingenuis, .
Sextò ampliatur,vt filijefficiantur legitimi fubfecutoin
ter parentes matrimonio,ctiam fi non intercefferint nuptia
lia inftrumenta,quæ quamuisin iure ciuili exigantur, iureta
men Pontificio,cui ftándum eft,non funt neceffària,vt matri
monium valcat,glo.in c. 13o.q.3. Abb.&alijin d.c.tanta, An
ge. Are.in §.fin.Inft.de nupt. Iäf.conf. 168.num.7.vol.4. Dcc.
conf. 135.col.z.ibide communi,idem afferit Præpofi.d. c. tan
ta, colum. 3. declarat tamcn iftam communem opinionem :
rocedere quoad vim matrimonij,& valorem atque filiorum
egitimationem fimplicem,& canonicam,non tamen quoad
fucceflionem filiorum, quæ in locis imperiali ditioni fubie
&is non defertur filijs, nifi in matrimonio nuptialia inftru
menta confe&a fuerint, idem voluit Ange. Perufi. confil. 19.
Bald.l.fi qua illuftris,C.ad Orficia.Cur.iun. confi. 136. col.1.
volum.ibi de communi,Socin.iun.confi. 52.colum... vol.i.&
Lucas de Pcnna in l.4.col.2.C de his,qui (pon. mu. fube. lib.
mo.licèt hæc opinio videatur difplicere Alexandro, in l ex fa
&to. $.fi quis rogatus,num. 19.ff.adTrcbel.& Iaf. in l.genera
liter.$.cüm autem.col.pen.C.de infti.& fubft.& Ruy.confil.
vii.colum.z.volum.i.ibi appellat communem,& Pári,confi.
13. nume. 49. volum. 2. & Didac.Couar. d.c.8.5.2.num<.8.Ta
men ego crediderim hodie effe decifam hanc controuerfiam
per ConciliumTridentinum,feff. t4.de refor.mat.c.i.vbi da
tur forma in conficiendo,& celebrando matrimonio atque i.
deò illa forma non feruata non erit matrimonium, ncc filij
nati legitimi pcr fubfequens matrim.
Septimò ámpliarur,vt filijmatrimonio fequuto legitimi
efficiantur,ctiam fi parentes fint genere, vel fortuna feudiui
tijs difpares, vt per Nic. de Vbal.in tra&.defuc.abint, colum.
n6.Iaf.in confil. 134. volum. 2. Lupus in c.pcr vcftras,in} not.
- $.zt.
 IDE MATRIMONIO. 949
§.zi.nu.17.dedon.int.vir.& vxor.Emanu. Cofta in $.& quid
fi tantum.z.par.num.98.f£de lib. & pofih.& hæc opinio veri
or eft de iure Canonico,vt diximus fupra, colum. i, hoc eod.
vlti.ord.dicat quid velit Ang.qui contvarium voluit in auth.
quib.mod.nat.cffi.leg.$.fed aliud.Ruy.conf.211.vol.i, num.$
& Soc.iun.confi.52.vol.i. & Curt.iun.confi. 136. & Pau.de mö
te Pico,in l.Titia,cum te(tamento, in $. Titia, cum nuberet,
nu.yz.ff.dele.z.poteris tamen concordare, vt diximusfuprà,
col. i.vltford.num.16.& 17.
O&auöanipliatur, vt filijmatrimoniofequuto legitimi
efficiantur,etiam fiparentes fint fenes, & in mortisextremo
tempore,& infirmitate conftituti,quando contrahunt matri
monium,Ioan.And.in reg.fine culpa,de re iu.col. 3. Abbas in
c.2.defrigi,& male.loan.Andr.& Prgpofi.ind.c.tanta Parif.
conf.13.vólum,i.num.68. Albe. in l. cüm quis. C. de nat. lib.
Cyn.inl.nuper.C.de natu.lib. Alex.in l.fi quis pofthumos,co
lum.i.ff.de lib.& ppfth.Lud.deSardis,in trac.dclegitima.pri
malegitima.in prin.& cft communis opinio & vcia, vt dixi.
musfuprà,col. 1. hoc eod. ordi.
Nonòampliatur,vt filijlegitimi fiant per matrimonium
fubfequensetiam fine parentum confenfu: imò ipfis on* ia
dicentibus,& repugnantibus ; nam huic matrimonij favori
parentesipfi renunciare non poffunt, imò nccipti filij, cum
interfitreipublicae hanc legitimationcg ficri,argum.c. iate:
caetera, 11. q. 4.igitur ncc parentes,ncc filijrenunciare poffunt
huic cöftitutioni,ex c.fi diligenti,dcfo.comp.l.fi quis in con
fcribcndo.C.depac.Etex (upradi&isinfertur, quod in lcgiti
matione,quæ ex contraétumatrimonijfit,non tequititui cö
fenfusfilij,fecundum Ange.confi.17.col.z. Sal. in difputatio
nc incipiente,Mediol.quidam,z.dubio,art.3. Praepo. d. c. tan
ta.q.iz.Ioan. Lupus d.c,pcr veftras,not.3. §. 2t, num. 17. dicat
quid velit Boer.dccif.i6o.& Barb.in 1,cum acutiffimi,fol. 27.
col.4.C.de fidei.& Lud.à Sardis, trac. de legi primo modo. c.
incipiente,tertio loco, & Rofel in traéta.de legitima. parti. i.
colum. 9. fedbenèconfenfusexpre{fus vcl tacitus parentum,
& filiorum in alialegitimatione requiritur, vt legitivnus cffi
ciatur ex tex. in auth. quib. mod. nat. effi fui. $. fi verò is qui
É filiosillegitimos,non poffe contradicentibus parenti
uslegitimosfieri, ficut econuerfo inquit tex. effe neceflàvi
am filiorum voluntatem,vtlegitimi efficiantur,quem tex.di
xit fingularem Rom.fing 388,Iafconfil.15o.colum.4.volum.
4. Dcc.confil.33.num.7.glo.inl,in adoptionibus.ff.de adopt.
Ooo 3 & (ic
930 P ET R. N I C O L. M Ozz.
& fic infans poteft natalibus reftitui, accedentc legitimaæta
te,fi ipfe legitimatus taceat, fcicns effeétum fe legitimum,vt
notauit Azo in Sum.C.decmanc.fic intclligenduscft Bart.in
l.fi.ff.de his qui funt fui.dicens infantem poffe natalibusrcfti
tui abfq; eius cófenfu,dc quo latè tractat Barba.conf.34.vol.2,
Decimò ampliatur,vt filijlegitimi céfeantur ex matrimo
nio fecuto inter eorum parentes, etiam fi poteftcorum nati.
uitatem aliud matrimonium contra&um fuerit,vt voluit lo
And.d reg finc culpa.& Praepo.d.c,tanta,q.7. Nico&dcybal.
de fuccefIabinte(t. colum.zo. Bart. in l.pen.§. vxor.ff.fol.ma
trim. Iaf.in 1. Pomponius,$, quæfitum, ff.de acq pofT. probat
tex.in Auth.quib.mod. natu.effic.legit. §.fi verò folummodo,
ad fin. & de communi atteftatur Caftr.d.§.quaefitum, Andre,
Tyraq.de primogcn.q.34.nu.z.idem Tyraq.in lboues. §.hoc
fermone,limit.3.num. 17.de verb.fignif.Anto Rofcl. in traâ.
legitimatio,col. 15. & J.udou.de Sardisin tra&. legitima. pri
mo modo legitiman.quaeft.z.quamuistandem rcccdatabhac
opinione.
Vndecimò ampliatur, vt filij nati, & concepti ex coniu
ato viro,ipfa matre foluta, & ignorante, omninò virum il
Ê, fequuto poftcà matrimonio intcr cos
valido,& lcgitimo.per matrimonium filius ille efficiatur legi
timus, fecundüm glo.in d.c.tanta, verfaliam,duasexponen
tem opiniones contrarias,ibi fubditin fine primamveriorcm tii;
'effe: nempe hüc filium ex hoc matrimofiio efficilcgitimum,
arg.c.ex tenore,qui filijfint leg.vbi probatur,ex matrimonio qu;
prolem effe fufceptam legitiniè, ctiam fi matrimonium legi
timum non fit, modò altcr ex coniugatis credat matrimoniü ,}tu
firmum effe: probat idem optimus text.in c.quod nobis, qui (0i;
filijfint legit. dicens, filios natos etiarm ante approbationem άς;
ccclefiae ex matrimonio illicitè,id eft,clandeftinè cótra&tolc
(0f,
gitimoseffe,fi illud matrimonium ab ecclefiafuerit approba Co,
tum,licèt verum matrimonium non fuerit ob aliquod impc n];
dimentum,fecundùm fenfum verüillius tex.à lo. Ând.Anch. v

ato
Card. Ant.& Præpo. ibi comprobatum,quem fenfum commu '0;
'nem effe fatetur Ant.Roftrâ&.de leg. i.par.c.pen.poft Ant.d. tit,
c.quod nobis,licèt in natis anteapprobationem contrà tcncat ff,
Hoft.Cald.& Abb.ibi,& Ioan. Brünel.in tra&.defpon.concl.
2.amplia.3. & id contingit propter alterius bonam fidcm,&
fic ignorantia alterius coniugum reddit prolem legitimäpcr
fubfequens matrimonium, fäcit illud, quod dixiiiius fuprà,
quòd matrimonium vcium & putatiuü regulariteraequipa
ratuf,
 - I) E M A T R I M O N I O. 931
ratur, c.debitum de bigam.& nos in diuif. matrim. diximus,
ibi videas.& hanc opifiionë putat effè veram Præpo.d.c.quod
nobis,3.col. Anto.de Rofel.poft eum in tra&.legitimat.par. m.
cap.penul.dicensad hoc effe glofTam ia præallegato c.tanta,
in verbo,alium, cui gloffae effalia fimilis in c.non omnis, ver
fic. continente,32. quaeft.z. & hanc opinionem videtur fequi
I)ominic.confil.66 colum.4.& Ludou.dcSardis, tra&t. lcgiti.
fol. 9. colum.z.& fol.6. colum. z. Curt. Iun.confil. 27. num.8.
Guliel.Caflad.decif.vnica,defponf. vbi fatetur,hanc opinio
nem effe magis communem, vel fàltem in re dubia ex inter
pretum controuerfia pro legitimatione prolis fententiam fe
rendam,quemadmodum ifi Rotae auditorio faétú effe afferit.
Et licèt contrariam partem multi Doct. tenuerunt, per tex.in
c.cùm inhibitio,$. 1.de clan. defp. quo fìatuitur etiam vtriuf
que ignorantia in matrimonio clàm contraâo proli nö pro
deffe,vt legitima fit,fi pofteà coniugium diffoluatur, quia eis
imputatur quidquid ex opere illicito præter eorum cogitatio
nem euenit,c.fi.de hom.in 6.c.tua,eod.tit.&hanc opinionem
fecundam relatam in d.c.tanta,fequitur Io.And.& Ant.Abb.
& Dida.Couar.de fponf. v.par.d.c.8.$.c. nu. 17.
f Tamen ego credo,primam opinionem de aequitate effe 17
feruandam fauöre filiorum, & fauore matrimonij. Secunda
opinio in punéto iuris poffet difputando fuftineri, vt videtur
etiam ex mente Didaci.nu.17. in fine.
Duodecimò ampliatur, vt filius ita legitimatusex fubfe
quenti matrimonio, cêfeatur & cfficiatur legitimatus quoad
omnia,perinde ac fi ab initio ex legitimo matrimonio conce
. ptus foret,glo.quam ibi omnes fcquuntur, in d.c.tanta, & de
communi Alex.d.$ fi quis rogatos,nu i8.ff.ad fena.Treb. Boë.
decif.24o.fub nu.v6. Duen. &alii, quos laudatViu.Iib.1.collec.
com.opi.nu.123. Soarez in verb.legitimatus,nu. 125. & Didac.
Coua.d.loco.Atq; ideò legitimatüs per fubfequens matrimo
nium ad retraâum admittenduscft, & fic retrahere poßet res
à confanguineo vcnditas,de quo per Tyraq.de retrad. larè per
totum.ltem legitimarus per fubfequens matrimoniúadmit
titur ad ecclefiafticam emphyteufini,quam pater habuerat,ac
fi foret ab initio ex matrimonio conceptus, vt Imo.in!.quod
dicitur,ff.de verb.obl. Alex.l.ex faéto, $. fi quis rogatus, ff. ad
Treb. nu.i8.ibi Ripa,colum penul. Pari£confil. 13. num.43.vo
Jum. 2. nos infrà fuo tra&.dicemus. Itcm lcgitimatus per fub
fequens matrimonium, in epifcopum e!;gí potcft, abfque a
lia difpenfàtione, gloff. in c. innotuit, de ele&. vbi Antom.
& alij, quos fcquitur Nicol. Boér. dccif. 139. colum. fccunda.
932 - ' PET R. NICOI. M O z z.
eftque communisopinio,dc qua Dec.in c.cum incun&is,c6
lum.2.de ele. Barba.in l.cum acutifIimi.C.de fidei.fol.z6 col,
4.Iicetab ca difcedat. Nam & glo.approbata communiterin
d.c.tanta,vult ad quofcunqueecclefiafticos ordines,eum legi
timum cenferi, vt ibi per Abb.& Raue.& Arch.in c. Ofius. 56.
dift. Item legitimatus per fubfequens matrimonium, etiam
iuribus municipalibus legitimus cenfetur, nedum iurecom
i
mnuni;quamuis flatuta fint ftriâè interpretanda, Abb. ind.§
tanta, qui filijfint legitimi.Anto in c.pervenerabilem,quifi.
lijfint legit.num.i6.Bocr.decif.19.col. .Moder.Galli, in có
Mue. Par. titu.i.$.§.glo...num.49. Nicol. de Vbal. de fuccefIab
jnteíìaro,colum.23. Dec.confil.133. Fortuni. inl. Gallus. $. &
quid fi tantum.ff.delibe.& pofth.col. 17. per Didac.d.c.8.3.2
fub num.16.optimè contrarijsrefpondendoibi diftinguit. I.
tem legitimatus per fubfequens matrimonium, ad feudaad
mittenduseft,fecundum Abb.in d.c.innotuit,de elec.col. pc.
Joan.And. Abbas,& alij,d.c.lator,qui filijfint legi, Fortu, in
d. §. &quidfitantú,col.129.ff.delib.& pofth.Boer.deci.123. &
eft communis opinio,vt atteftatur Abb. d.c.tanta, Alex. d.l.
cx fa&o.§.fi quis rogarus,num.i8.ff.adTreb.Deci.confil. 133.
& nos infrà de feud. Sed econtrà effeâus legitimus refcripto
Principis non cft ad feuda admittendus.c.1.3. naturales, fi dc
feud.fuer.contro.int.dom. & vaf. cum fimilibusadduétispcr
Tiraq.in tra&.de rctra&.lib.i.$.i.in glo.3.nu.6. & tra&at. le
mort.4.par.5.declara.num.8.& idcmTiraq. de nobilita.c.23.
nu, i6.& c. 15. nu.i8.Mod.Galli in confue. Parif.tit.i.$.§.ingl.
1.q.$.& nosdicemus alibi latè. In hoc tamen cafuego limita
rem fuprad.duodecimam ampliationem,nempè,vtlegitima

tus per matrimonium fubfequens, non Š

tus exclufo fratre poftea ex matrimoniolegitimo, antefecun
dum coniugium nato,& ita tenerem in confulendo & iudicá
do,& ira tenet Ioan.Andr.in reg. fine culpa, colum.io. dere.
iur.in 6.quem fequuntur Anc.Car. Henr.in d.c.tanta, Iaf.in
I.Gallus.$.& quid (i tantum,num.89. ibi Alex.col.fin. delib.
& pofth.Gallia.num.9o.ibid. Ioan.Cirier,lib.i.de primogq.
14.Marfi.Laud.in tra&.de primog fo.paruo. 18. Nicol. deV
bal.tra&.defucc.abinte.fo.6 col. 3. Mod.Galliin confuc. Pa
rif.tit.i. $.8.in gl. i.q.7. Albe.in I.cum quis.C.de natu.libr.Ti
raq.in traét.deprimog.q.34.nume. 3. & 43 ibi plures prohac
partc adducit, & hanc puto effe magis communem & verio- !
τem opinionem,dicant quid velintâlij Do&. in conttarium,
& fignanter dicat quid vclit Dida.Cou.d.c.$. $.2. col. pcn, &
ratio
 DE MATRIMοNIo. 953
ratio quae memouet, eft ex d.c. tanta, quia poftcontra&um
matrimonium illefilius verè cft legitimus, eigo antè verè le
gitimus non eft,itaque erit cenfendusprimogcnitus, ille, qui
priusnatuseft in legitimo matrimonio, & fic fecundo natus,
quod videtur etiam ex mente Alcia.lib.3.Parado.c. 12. Adde
quod legitimatio non trahitur retro in præiudicium alicu
ius.§.liceat,in Auth.quib.mod.nat.effi.legi.l.fi mulicr diuer
terit.ff.fol.ma.notant Do&.d.§.& quid fitantum.ficut Ifaac
'noluit retrotrahere,& reuocare benediétionem primogenitu
rædatam filio fuo Iacob fecundogenito, ex quo forfàn erat
iusquæfitum,vt habetur Gencf.c.i7. Ant. autem de Rofel. in
tra&.de leg.col.zo.diftinguebat, an fit ad primogenium vo
catusprimogenitus É , an primogenitus legitimus:
primo cafu proccdat opinio contra communcm:fecundo ca.
fu,fcilicet cüm fit mentio de legitimo, procedat communis.
Egoautem non fequor hanc diftin&tionem, fed non recedo
ab his,quæ fupradixi, verum de hisalibi fuo loco diffufiùs &
melius dicemus.
Limitanda tamen eft fupradi&ta prima conclufio & intel
ligenda eft,legitimationcm per fubféquens matjimonium in
duci,quando concubinaex qua genuit filium, Chriftiana erat
temporcconceptionis,vel natiuitatis,catholica,feu Chrifti fi
dem profeffa : fecùsfi effet Saracena, Iudæa,vel infidelis,quia
filijnati ex concubina Iudæa,velSaracena non efficiuntur le
gitimi rationc matrimonijlcgitimè fubfequentis, Hofti. Io.
And. Ant.Car.& Abbasd.c.tanta.& ratio eft, quia nec tempo
te conceptionis nec natiuitatis potcrat inter parentes contra
hiconiugium, - - -

Similiter limitanda, & intelligenda eft fupradi&a prin

ÉÉ; vt haec legitimatio ratione matrimonijeos
filioscompleétatur, qui tcmpore coniugijcontraâi viuunt,
non tamen filios mortuos, nec ex eis nepotcs adhuc viucntes:
nemo enim poft mortcm legitimus efficitur: pater verò iam
mortuus ex matrimonio legitimus non cft, igitur ncc nepos,
cum pater incapax legitimationis impediat filium legitimü
ficri, eò quod cx patris perfona ifthaec legitimatio ad filium
perueniat,l.i.§.caeterum.ff.deacquiren.po(f&ff. Prgtereà eà fi
άio duo extrema requirit,extremum à quo, & extremum ad
quod,vt per Doótores in l. fiisqui pro emptore. ff. de vfucap.
hic verò extremum ad quod eft inhabile, & extin&um, quia
filius iam obijt mortem,igitur fiétio ex capitu. tanta, ceffàr.
& hanc opinioncm in cafü.capitu. tanta, voluht Gul. Bald.
- Oo o 5 , Aluc.
954 p E T R. N 1 CO L. M O Z Z.
dcf
Albe.in l.benignius ff.delegi.Paul. de Caßroinl.fcire. £d* fca.
leg. idem in l. 73. cæterum.dcacquircn.poffeffio.Alexan.inl. vlt
Gällus.§.fi eius.ff.de libe.& poflhu, in fine.Iaf.in d.l.fi is,qui teß,
pro cmptore,numcro 1 ; t. Hippol.fing 1 *j.poftlucamdc P& m!
ina in 1.4.C.de his,qui fpontè pub. mu. fub quaeftio. fecunda,
libro decimo,& Anto.de Rofël.tra&.delegitima.col.ii.& hgc
opinio mihi videtur magis vcra, & magis communis, dicat
quid velit Didac.Couar.de fponfa.fecunda par.c.8.§.z.num.
19.dc quo vidc ctiam, quæ diximus tra&t. dona.col. fin. &ali
bi nosdiflinguemus. -

Et fic déiiatura matrimonij, feu de effe&u matrimonij

eft,quòd filijantea nati illegitiini legitimantur: quare fi con
fortium cum inuliere liberâ cum qua matrimonium contra
here poteram, habuiffem,ex caque fi!ios procreaffkm, dcind:
matrimonium cum ca fequatur filij legitimantur,vtdixi:fcd
Hoc eft verum concurrcntibusquatuor,quòd fit mulier libcra
& cum qua matrimonium conirahere potuiffçm, quia mihi
non coniun&a erat, vel alijviro copulata.Item, quod fit fola,
fecùs 6 plures concubinas habeam. Impudicis enim lcx non
ponitur, nifi in pœnis,§.fi verò effufa,in auth.quib. modis na
tu.cffi.fui. Item quod fit retenta in domo mea, & traâata fit
tanquam vxor, item,& vltimo,quod dotalia fiant inftrum&
ta,& hoc ad filioium legitimationem. §. vlt. vbi gl. & Doâ.
Inft.de nup. At de iure Canonico etiam fine his föio confcn
fu & matrimonium contrabitur,& filijlegitimi fiunt, vt di
cunt Do&.in d.§.vlti. An verò in cæteris cáfibus fine dotali in
ftrumento matrimonium contrahi pofiit,dicendum quòdfic
regu!ariter.l 3 ff de iu. dot, Limit.in varijscafibus,vt perg'o.
in $.quia verò legem,il.primo,inauth. vtliceat matri, & a
uiae. Hoc tamen iure Canonico non procedit,quofolus(vtdi
xi)confenfuseft infpiciendus,c.tantâ,vbi Doc. extra qui filij
fint legiti.Adde fupradiétis, quòd de natura matrimóntjcft
confciuare familias,& memorias patrum,vt not.inl.iftiqui
dem,in fin.ff.quod met.cau. ldeò filius dicitur quafi confàn
guinitatis filius, vt inquit Bar.in l.libe.in prin. ff.de vcrb.fig.
Praetereà de natura, fiue cffe&u mätrimonijeft pania
poteftas, quia per matrimonium patria poteftas caufatur,qu£
iuris ciuilis cft.Nulli enim funt alij, quitalem poteftatcm ha
beant, quàm ciues Romani,quoniam alijfiliosfuostanquam
abfolutos habcnt:alij verò tanquam fclauos.§.i.vbigl. infti.
dc pat.pot. ln potcftate igitur noftra funt filij mafculi vel fœ
minæ, cætcriquc dcfccndcntes, qui tamcn cx filio cæterifquc
dcfccn

—
 —-_=

: DE M A T R I M O N I O.
- - - 9$$
defendentibus mafculis procreantur:fed fi ex nupta filia na
fcantur nepotes, non in mea, fcd in fui funt patris poteûate. §.
vlt. Infti.eod Nupta tamen filia et in poteftate mea. idcò nec
teßatur, nec hæreditatem adit finc iuflu meo,& quod acquirit
mihi acquirit. Qu9d tamcn quomºdo intelligatur refert Por
tius.§.v.col. 2. ii, it.ad fcnatuf. fc. t. & nosalibi dicemus.
Sciendum cft infuper, q:ied patria poteftas canfatur trib.
alijs modis, gl. I item. fi.de his qui funt fui. Primò mcdiantc
curiæ oblatione, veluti fi ad feruitium P: incipis filiis natura
lis oblatus fuerit:ftatim enim Hegitimus fit, & in patris pote
ftate. $.vlt.Inft.de nu.à qua curi3li conditione liberatur ex va
rijs dignitatibus,de quibus in l.vlt.C.de decu.!ib. io. Sccundò ,
patria poteftas caufatur mcdiante adoptione,de qua diccinus
alibi fuo loco.Tertiò patria po:eftas ex legitimatione produ
citur, quæ ex refcripto Principisconccdi:ur, quoties cum ma
tre matrimonium contiahi iion poteit, vcl quia fit mortua,
vel viua, & ex deli£to habeatur pi o mortua, vel quia abfens fit
vel quia fe duci non confcntit, vcl quia digna non fit, vt vxor
fiat,de quo in §.fcd & aliud, in Auth.quib. mod.nat.effictay.
legi.dc quo dicemus etiam alibi. - .
Ex natura matrimonijetiam e$ vt contrahentes matri.
monium prohibitum poenam incurrant, & primo perdunt
nomen coniugum,nam nec vir,ncc vxor appcllatur,ncc nup
, tiæ, ncc matrimonium, nec dos intclligitur.fecunda eft rcfpc
άu patriae potcftatis, quia tales nati nö funt in patria potefia.
te,fed tales habêtur,quales habentur vulgo concepti : nj : cc
tales patrem habere creduntur, sum illis patet {ît incertus, yn
de ifli filijfpurijfeu nothi folent appe!lare, vcl fine patre fi!ij.
Alia poena eft refpc&u exa&tionis dotis, vel danationis p! cp
ter nuprias,quibus locus non eß:fifco nanq;applicatur. Alia
demü eft pæna infamiæ, priuatio dignitatis,& corporis cafti
gatio.§.fi aduerfus,vbi g!o. $ 1)o;*. Inft.dc nup. & hoc pvocc
dit,6 voluntarias nuptias inuicë cötraxcrint inceflas, ve! me
fùrias:fcd fi pcr rapinâ quis aliquam duxerit virginé,aliàs vi
duä honeftè viuentè vltimo fupplicio eft afficiëdus, nec ei re
&è nubere poteft,qua pcena etiã huiuscriminis participes effi
ciütui.Hocq; procedit etiam fi mulier volens effet, quádo nul
la fit fœminà, quae fagacis viri artes cuirare poffit.l.i.vfque ad
fin.C.de rap.vir.Ideihq; eft & fi fpon(\ rapiatur à fporfo,d.l
1.$. i.vbi glo.idem in fponfo rapto dicit,licèt rarò corvingat.
facit tex.in auh.de rap.mulie. Aliaeq; pcenae infliguntur fap.
torib.vt di&is iuribus, Hodie aüt in iure canonico raptis nu
- lieribus.
 p ETR. NICO L. M Ozz.
ribus raptores nubere poffunt,etiam fine patris confenfu, c.
vlt.extraderapro,decl. Do&.in §.funt & aliae,Inft.denup.in
tellige iuxta formam ConcilijTrideiitini,tcffi. 14. c. 6. dere
for.imat.de quo nos fuprà diximus,colum.i.vlti.ord.num.13.
si verò quisimonialem, vel virgincm vcfialem nedumrapus:
rit,fed etiam tantum rapere teiitauerit, capite puniatur.l.
quis non dicam rapere.C.deepi.& ele. ex quocolligunt Do
&o. puniri effe&urh,quamuisnon fequatur effe&us,dcquoin
l.cogitationis.ff.de poenis,& l.is quicum telo.C.adlcg. Cor
ne.de fica.& in I. Diuus.ff.eod.titu,
Tertiò decimo ex natura matrimonijcft,vt eius cognitio
& iudicium,& diffinitio pcrtineat ad folosepifcopos,&.mul
torum.35 q.$.c.auditis,depraefc, & e(t tex. in c. accedentibus,
dc exccffi.præla.Pan.in c,i.de confàng.de quo per Didac.Co
uar.defponf. 2 partic.3.num.i.poíçíàï vicariusepifco
pi traétare cognitionem huiusconiugalis caufæ, ctiam exg*
merali cöceffióne Epifcopi,tex.vbi Abb.& Prepo.inc.fi.deco
gna.fpi.c.literas,de reft.fpo.not. Lamb.in tra&.deiur« ga in
3.par.li.2.q.2.art.3.Quinetiâ caufa matrimonialisà Ro.Pon.
délegari non folum poteftepi(copis, fed etiam inferioribus,
nempè archidiaconis,prioribus,archipresbyteris,vt not.Abb.
c.i.de conf.&affi.fuper glo.tertia.& Barb.inc. vtlite non có
tefta.col.v. Dcc.in c.fi pro debilitate,dc offic.delega.col.4 &
facit tcx.in c.propofuifti,deproba.& c.ex literis, dein intcg
refli. fed non folent Romani Pontificcscaufas matrimonia
les, nifi ex caufa alijsepifcopis committere, vt Abbas, loan.
And.& Anto.Felin.& Dcci.in d.c. fi pro debilitate, teflantur
Ludou. Gomef.in cap.ftatutum,numi.8. derefcrip. in fexto,
& aduertendum eft, quod (i controuerfia matrimonialisà Ro
mano Pontifice cuidam delegetur, non poteritisdclegatus*
tiam cpifcopuscam fubdelegáre proptefipfiuscaufaegauit*
tem,authore Abbate in d.c. fi pro ÄÈÉ, columnâpcnul.
vbi Ioan. Andr.in fine,Anton.colum. z. Felin, in 3. quamuis
I)ecius ibi teneat contrarium,fi tamen caufa coniugalis tan
tum circa thori feparationem tra&etur folet committietiam
his,qui epifcopi non funt,tex.vbiid in fpecie notant Ant. &
Socin.columna prima,in d. capitulo primo, vt lite non con:
tef.Verum ex præfcriptione competefe poteftalijsquàmcpiß
copis caufae coniugalis cognitioâc diffinitio, vt nótant Do
&ores in c. auditis, de prgfcript. ibi per illum text, & pro
batur in c:acccdentibus, dcexceff. prælato.idemdcpriuileg,
& confuc.glof. in c.primo, dcconfang. conmunitcribi rc
- ccpta,

—!
 1) E M A T R I M O N I O. 957
cepta,glo.in cap.literas,de rcftitut.fpoliatorum.
Quarto dccimò ex natura matrimonijcft, vt iudex fecu t9
laris non po(fit difcutere caufam matrimonialcm,nec eius vl
lam cognitiopem haberc,etiam fi traétetur de coniugij fepa
rationé quoad thorum,& hæc cft communisopinio, de qua
atteftatur Alexan.de Ncuo,confi.7.in fecundo dubio, ibi in
quit,iudex contrafaciens eft excommunicatus,& Deci. confi
lio 11z,licèt ipfc aliter ibi teneat,& de communi atteftatur Di
dac.de {ponfa. parte fecunda, capitulo feptimo. $. 6. numero
8.quod procedit etiam fi coniugalis caufa incidat in iudici
um hæreditariæ fucceffionis, vt per Didac.cap. oótauo. §. iz.
numero tertio.
Limitatur tamen,quia iudex fecularis poteft caufam ma
trimonij incidenter tra&are,{i controuerfia in fa&o non in iu
re confiftat,vt vult Barto.in l.Titia. ff. foluto matri. & in l.z.
ff.de iurifdic.omni.iud.quia tunc caufa mera temporalis cen
fetur,not. Abb.cap. poft mi(èrabilem, de vfur. idem Abbas &c
Felin.capitu.cum fit generale,dc foro competen.& hæc eft có
munis opinio,vt atteftatur Roma.d.l. Titia, & ibidem Ale
xan.colum.3.laf.l.quoties.C.de iudi. Deci. capitulo fecundo,
numcro vigefimoquarto,de iudic.vbi Franci. à Ripa numero

17.defendit hanc opinionem contra Decium, poft Imo.& Ra

pha.d.l.Titia, & contra communem more fuo tenent etiam
Moderni Galli,de contrac.quaeft. io. itaque tutiùs effet, vt do
cet Gerard.fing.96.fi etiam in caufa matrimonijfuper fattum
agaturâ iudice ecclefiaftico, vt ctiam vidctur tenere Didacus
di&to loco.
Quintodecimò ex natura matrimonij eft, vt differentia zo
& quaeftio coniugalis feu matrimonialis, quae inter duostra
άatur,in arbitrum compromitti non poffit, capitulo pcnul
timo,dcin integ.reftitu. no.glo:in cap.primo, de confan. &c
in l. non diftinguemus. $. Iulianus.ff. de arbit.imò,fccundum
Roma.confil. 299. ab arbitris laiciscaufa coniugalis, nec prin
cipaliter,nec incidenter examinari, nec diffiniri poteft, vt eft
glo.communiter recepta in c.contingit,de arbit. dc quo Ale
xan.l.quoties.C.de iudic.
Sextodecimò & confequenter infertur, quòd ex natura
matrimonij e(t, vt fuper caufa matrimoniali non poffit
fieri tranfa&io, c. final. dc tranfac. vnde quamuis cau
fafpiritualis poffit compromitti in laicum arbitratorem,qué
amicabilem compofitorem vulgus appellat, fecundum Ro
man.confi.173. Alcxan.l.quotics.C.dciudi.Ancharan. confil.
34. co
 PETU R. N 1 COIL. MOZ Z.
958
44.columna fecunda, Felin.in capitulo,cum fit generale,nu
mero quarto,deforo competen. Deciusin cap. 2. de iudi. vbi
afferir hanc opinionem effe communem,ibi Ripa numcrodc
cimotertio,idem inquit Felin.contra Abbatem d.cap.contin
git, Rom.l.Titia.ff.foluto matrimo. & Barba. d. capitulo fc - p0
cundo,tamen caufa fpiritualis in qua tranfaâio fieri non po
teft,nec in laicum,nec in clericum arbitratorcm,compromit. qu
, tit
ti poterit,vt tradit exprcfsè Ripa di&o capitulo fectando,dciu
di.nu. 13. cum compromiflum in arbitratorem fa&um tranf. άς
a&ioni comparetur,glo.in Auihem. vt differ. iud. in princip. im;
I3art.in l.fi focietatem.$.arbitrorum. ff. profoc. columna 1. vbi
Abbas in capit.Quintauallis,de iureiuran. numero feptimo. prii
no.Iaf.in §.omnium, Infti.de aério. numero o&tauo,Bald.Ca
ptit
{trcn.& lafl.tranfà&ionis,C.de tranfa. Dcci.confilio fexag:
fimo. Ideò cum in matrimoniali caufâ non fit locus tranfà
&ioni, nec erit admittendum conpromiffum in arbitrato
rem fu&tum.
22 Dccimofeptimò, & confequenter ex natura matrimonii
cft, quod ftatuto laicorum circa matrimonium gencralitcr
fint nulla,quia hgc matrimonia non funt de foro feculari,ftá
ccclcfiafiico, Feljnus confilio 55 cft tcx.in capitulo, tuam,dc
ord.cogn.facit, quod notat Barto in l.T itia. fffoluto matri
per Doët. in cap.fina.de fecun. nupt. fed Abbas Panormi.in
çapitulo primo,dc fpon & Ant.dißinguunt, an (tatutumdi
fponit circa fubftantialia matrimonij,& non valet, aut circa
pœnarn de nouo inferendo damnum vel auferendoiucrum,
nec tenet, vt difputat Ican. Andr.capitulo,ftatutum,dc hære.
Jibro fexto,& videtur opinio communior.fi verò ftatutum si
fponat non circa fubftantialia matrimonij, fed circa depcn
dentia feu accidentalia,putà circa dorem, & valct tale ftatu
tuin, fecundum lnnocen. fi verò fìatutum difponit citcama
trimonij folennitatem, videtur valere ftatutum, fecundum
S.Anton. & peccatent rtiortaliter non feruantes folennitat s
fed Panormidicit, quòd Do&orcs non loquuntur de ftatuto
laicorum,quòd non valet : quia mateuia non pcrtinetadcos,
fed de confuetudine patriae valet, cum interuéniat confcnfis
Epifcopi,& clericorum, vndè illam non feruantcs,faltcm qvâ
dò eft tális confuetudo,quòd ex eius præfcriptione ecclcfiaftd
datur incerta, de contra&u peccant mortaliter,& fic intcllige
di&a Do&orum in d.cap. 1. & Panormi.fequitur fumma Ro
fel. Sed alijTheologi & Canoni(tæ conantur concordare &
conciliarcopinione§tali pa&o, quòd fìatutumlaicorundif
poncte

_]
 —-_=

1) E M A'F R I M O R I O. 939
ponere potcft circa folemnitates matrimonijnihil facientes
| vel attinentcs md eius honeßatcm, & certitudinem, fed {olum
ad aliquod vtile pro bono communi,putà ad $
Domparum,vel Ê, : non autem circa facientes ad il
Ę honeftatem & certitudinem matrimonij:alioquin
poffet difponerc, quod non contraheretur coram teftibus,
quod fit ad eius certitudinem vel coram propinquis, quodad
eius pertinet honeftatem, vt per Silueft. de Prier. in verbo,
| matrimonium 2. numero 1.de quo vide etiam, quae inquit Di
dac.Couar.defponfa.in fecunda parte, capitulo 6. de his,quæ
imped.matrimo.fub numero decimoo&tauo, vfquc in finem,
, vbi vidctur firmare, quòd inferior per legem P, incipis feu fu
periorisaddere poenas fuperioris legi poierit, Felin. capitulo
primo,de fponfa. numeródecimotertio e(t glo. in clcmcn.ne
Romani,de cle£t. idem Felin. in capitulo fecundo, colum, fe
cunda,de proba.& Deci.in cap quæ in Ecclcfiarum,de confti
| tu.columna quarta,& fic Princeps fecularis, licèt non valeat
ftatuere in matrimoniali materia,poterit tamcn poenas adde -

re prohibitioni Romani Pon:ificis hac in re. fed hæc opinio,

meo quidem iudicio non cft tura,& difplicet etiam aliquibus
Do&oribus;atq; ideò ego confulerem vt fcrnpet in tali mate
1 ia matrimoniali confu!eretur Pontifex, quia alterare poenâ,
| c(t nouam legem condere fupcr matrimonio, quod norf vidc
| tur permiffum inconfulto Pontifice,
Itaque ftatutum prohibens matrimonium contrahi cum
forenfe & contrahenti poenam imponens non valet, neque
quoad prohibitioncm matrimonii, neque quoad pœnam.hgc
| eft communis opin.vt atteftatur Curti ferii. confilio 27. poít
r

|* nume.3.quem refert Cotta in memoral. & ita tenent omnes

vt inquit Alex.confil. 97. poft numcrum fecundum, verficu.
quamuis,libro primo. IuliusClarus in fua pra&ica criminali.
quaeft. 82.ftatutum 3. Ibi etiam inquit nö valere ftatutum pro
hibens fororem nubere fine confenfu fratris, vt dicit etiam A
lcx.confil. 97.lib.i.poft numcrum quintum, ibi de communi.
; Scd quid dicendum eft de ftatuto lai&orum, quod filijnö pof
, | fint contrahere matrimonium fine confenfu patris, valétne
tale ftatutum ? In hac conclufione fuerunt variæ opiniones
fcribentium: nam Barr.in l.adijcimus.C.de murileg.lib. ii.te
nuit quod fic,& dicit Parif.confilio 29. numero 42 Ê. 3. quod
communiter concluditur, quod quando lex ciuilisimponit
pœnam contrahenti matrimoniú, & hoc in fauorem alterius
cxco quia ille tertiusex tali matrimoniolæ ditur, talis poena
appo
 96o -
- P ETR. NICOL. MOZ Z.
appofita de iure Ciuili fubfiftit neque periusCanonicumdici
tür fublata vel correéta, licctiusCanonicum cöualidet ipfum
matrimonium : addens quod licct ftatuta laicorum non pof
fint imponere poenam contrahenti matrimonium circa fub
ftantiam ipfius matrimonijfcilicet vt matrimonium ipfum
non valeat fecundum magis communem opinionem, de qua
attefta'ur Alexand.Card.inc.defponfa.poffunt tamen dilpo
nere fuper dependentibus à matrimonio,vt fupcr dote, & ita
feruari atteftatur Anto.de Butr. in di&oc.primo, qucmrcfert
Praepofi.ibi. - - -

Contrariam tamen opinionem, nempè quod taleftatü.

tum non valeat, tcnuit Ioan.And.in cap. atutum, il.primo,
de hæreti.in 6.& de communiatteftatur Bruncl.trac.defpon.
concluf i9.numero 4. & §.poft Alexan.confi. 97. in fi.lib.pri
<, mo,& conf. 1. po(t nume. zi.lib. 3. Curti. feni. d. conf. 17.ini.
dub. Dcci.in c. Ecclefia San&tæ Mariæ, nume. 36. ibi etiam Fc
lin. numc. poft, nume.39 de conftitu. idem Felin. in cap. pii
mo,numicro 13.defponfà.& idem Deci.in (pecie dicit in lnu
ptias,num.3.ff.de reg.iur.quod communiter tenetur contra
Βarto.in d.l.adijcimüs, & hgc opinio videtur efle magiscom
munis & verior fecundum Clarum.d.loco fupracitatô, ibita.
men aredit opinionem Bartoli fore feruandam in iudicando
vbi de confuetudine obferuaretur eius opinio, non quidcm
circa prohibitioncm matrimonij,fed benè circa poenam pri
uationisdotis, & aliàs ab ipfo ftatuto impofitas, & fic ftatuta
laicorum priuantia filiam dote cafu quo nubat indigno fine
confenfu patris valent & funt firmiffima, nequede iüie Cano
nico reperiuntur corre&ta, & ita feruari in pra&ica atteftatur
Cardi. Alexan.in d.c.i.columna quarta, de fponfa. quem re
fert Parif.di&to confilio 29. nume. 34. libro tertio, & Clatus
diâo loco fupracitato,& in hoc cafu faluatur & proccdit opi
nio Bartoli. . .
23 Decimoo&tauò ex natura matrimonijcft, vt in caufæco
nitione huius iudicij,fi alter litigantium eft abfens,poffital
feroabfente & contumace, etiam lite non conteftatâ, iudcx
in caufa hac,teftes recipere,præfentem audire,atquc fentcnti
am proferre diffinitiuam, ex cap, quoniam frequénter.3. pof
rò,vt lite non conteft. & ratio éft duplex, propter malitiam
abfentis,& propter periculum fornicationis inco, quiabfcn
tem exfpe&aret,quärum quælibet non fufficeret, vt probati
dem text.iunéta glof.verf.opponi,& Hoftien.Abbas, Maria,
Barba.ibidem,columna fina.quos fequitur Iaf.in!, in tefta
mcnt0

_
 DE MATRfMoNio ,
imento,in magna C.de teftam mili. numero i4.ex $.affinità
tis, infli.de nupt. I. liberorum. $.fina. ff.dc his, qui no. infam.
addc l.feq.& dicitur ablcnscontumax, quando lcgitimè cita
tus noluit comparere, vel fi ex malitia latct, ne citari poffit,
vel impcdit citationem ad cum peruenire, vt per tex.d. §. por
rò,ubi Abbas, facit tex.in c.dc illicita. 14. quaelt.3. & in l. con
tumacia ffde re iudi; - i

Dccix^ononò ex natura matrimonijeft, vt in caufa ma

trimoniali procedatur fummarie. clemen. difpendiofam, de
iudi.quodámplia, vt ibi per glo.in verbo matrimonij, Felin.
in Rubr.defponfa.num. 4. quia iftud cft vnum de priuilegijs
matrimot.ij. - -

„Vigefimò ex natura matrimonijeft, vt fententia lata in 24,

caufa matrimoniali,non tranfeat in rem iudicatam, c. lator, i.
* & c.confanguinei.de re iudic. Felin.in ca.fraternitatis, defii
gi.& malefic. & fimiliter ex natura cft, vt fcntentia lata in
caufà unatrimoniali, pofiit piobari pcr teftes. c. Albericus, ibi
glo.& Innocen.de tcfi.led regulariter fentcntia dcbct proba
ii pcr fcripturam. c. fim.de re iudi.in 6. - . -.

y Vigefimo primo ex natura etiam eft, vt poft conclufum 2$

in caufïlicitum iit teftes producere in caufa matrimoniali,&
tiam publicatis atteftationibus,tcx. in c.ficut ex liteiis, defpó
fa.ibi Abb. ad hoc ponderat. - - .
Vigefimo feciin :o ex narura matrimonijeft, vt in caufa 16
matrimoniali non fufficerent telles aliàs idonei,fcd requirun
tur teftes omni exceptione maiores,tex.eft,ibi Do&. in c.litte
ris,de t<(ti.& habetur in c. *.ibi Bcrna & Felin. & alijfcriben.
de confang. & affini. & matrimonium quomodo probetur,
-& qui teftes in co repellantur, confuluit Alexan.de Ncuo,con
filio ,.& i. -

Vigefimotertiò in caufà matrimoniali conuentus nö po

teft opponere te fpoliatum fuiffe alia re priuata,ita not.Spec.
tit.de pcti.& poßef. §.i.verfi.quid fi ago, & Hoft. in fumna,
in tit.de refti.fpoi $ quando, verti quid fi vir, & Innocen. ca.
cum dile&us,dc ordi.cogni facit tex.in ca.t.in fine, de vc(ti. '*
:
fpol. in (exto.
a$
Vigefimoquarrò in caufa matrinoniali poteft procedi
die feriata,fecundum glo.s.quaeitione a. in fumrna & Hofii
. cnf.in (umma defer.5 quid in eis, vcrfi gcneraliter. quod ta
mcn intellige, nifi fint feriæ introduétae in horrorem Dei, vt
per Specu.titu.de ferijs.$. &;verf quid de cautis mariimonii, &
: glo.in clcm.faepèdc vcrb.fign. in verbo, obaccantcs, loan.
- Pp P Andr.
 P ET R. N ICOIL. MOZZ.
Andr.in c.fi.deferijs. Fclin.in Rubrica de fpon.num.7.
29 Vigefimoquintò ex natura matrimonijeft, f vt incaufì
matrimoniali iura Canonica femper praeualcant legibus,cti.
am in tcrris imperii,tex eft,ibi Archidia.not. & domi.inc.tu
phemium.%.hinc colligitur.in fi...q.3.facit.c. 1. de nouiopr.
inunci.c.fi in adiutorium,cum fiumili. Felin.in Rubr. dcfpon;
num 6. & nos diximus fuprà. **.
3o Vigefimofexto in caufà matrimoniali fingularis opinio
vniusauthentici Doctoris præualet communiópinioni, quae
effet contra matrimonium,vt fuitdiétum fing. Hoftien. in c.
fi vir,decogna.fpiritu.licèt aliàs rcgularitcr præferatur coin
munisopinio,vt notant Do&.in c.i.dc confti.Fclin.d. Rubr.
;
dc fpon.num.6.
31 vigefimofeptimò,f licèt confeffiofaâa per principalem
perfonám, ex certa fcicntia non reuocetur, nifi de contra110
notoriè conftet: putà fi confiteor me occidiffe Sempronium,
quem notoriè conftat viucrc,vt per Cinum, Bar. & Bai in lct
ror.C.de iuris & faéti igno.& pcr Do&.in c.finali, de confcff.
& perSpec.titu.de confefT.§. final. verfic. cxtcrum ibi Ioan.
Andr.tamen in caufa matrimoniali, in qua agirurde pericu
loanimarum, licitum eft vcnire contra propriam confeflio
nem,etiam iuratam, quando quisvult probare quòd illa con
feffio fit in periculum animæ fuæ,ita confuluit Petrus de An.
cha.confilio 157. incipiente,ego Angelus,& dicensad hoc cffe
cafum ad literam,in c.lator,dere iudic.& c.confanguinei, v.
bi pars, quæ procurauità principio vfque ad finem fentcnti.
am iudicijdiuortij expreifis iuramentis, & alijs ad caufam ne
ceffàrijs auditur po(t fententiam contraueniens etiam rc&ta
via, fecundum communem opinionem,licèt alia dubitauerit
vt ibi in glo.i.& hoc dicit procedere, nedum quandofentcn
tia eft lata contra matrimonium, fed etiam quando eft lata
pro ftanteimpcdimento perpetuò in contrarium, quodcat
íèçentit gl.fin.in d.c.laror,& exprcffit Ioan. Alderi.inc.fciivs
de teftib. Felin. d. Rub. de from. num.8.
3®
y£g; f gefta per procuratorem reuocatum in
contra&tu matrimonij non valent, fi ignorauerit reuocatio
nem.cap.final.deprocur.in fexto.vbi fextus fingularis, licèt
aliàs dubitetur de hoc, in i.eius,ibi Doâo.ff.fi cért.pet. & per
lo.ord.in clcrn.i.de renunc.& per Bart. in l.vnica, cum con
çor.C.de fatifda. & de hoc habetur larè in c. veniens, ibi fcri ά,
-bcntes,de cognat. fpiritu.& nos dixinus fuprà, tra&t. inand. tit,
in ordi.diuit. ,, • ■ * * tit,
Wig.
 - - DE MATRIM ON to.' • • •
- '9
Vigefimononò licèt fecundæ literae non facientesmenti. ss
onem de proccffu priusfa&to non valeant, vt habetur cap. fu
per eo,de cohab.cler.& mu!ie. quem ponderat Bart.in 1. fina.
C.fi conti.ius,veluti.publi. & in I.eam,quam.C. de fideicom.
& Angel.conßlio zoo & bonus tex.& ibi Anto.& Abba, in c.
inter monafterium,de re iudic. & in c.ex litteris, de offic. de
Heg, & in cap.cx litteris,de dolo & contuma. & vtrobique Ab
bas in c.inter dileâos,defideinftrumen. tamen refcriptum in
caufa matrimoniali impetratum non fa&a mentione procef
fus,vel fententiae,valet. ita voluit Lapusallega.fua, quæ inci
pit,du6 prælati,in quarta coluhina,quaeeft ãílegatio 89.&al
' legat Moan. Andr.in cap.tenor,dere iudica. & affignat ratio
nem, quiá ex quo talis fententia non tranfit in rem iudica
tam,etiam{i hóc tacuiffet,literashabuiffet,vt per Felin in Ru
bri.defpon. num.9. - -

Trigefimò ex natura matrimonijeft,f nedum vbi agitur

de matrimonio, fed etiam vbi agirur de confequutiuis matri.
monij, vt poflint laici recurrere ad ecclefiam, ita not.Abbas
inc.Gemma,per illum tex.defponfa.& facit quod ipfe notat
in cap.ex litteris,il.fecundo.& in c.non eft,de fponfa. dicens
per illos textus,quòd in caufa matrimoniali iudex ecclefiafti
cuseft competens, & vbi nullo modo difpuratur de vinculo
matrimonij,facit quod caufa doris traditur,in c.prudentiam,
de dolo & contuma.& in c.de prudentia,de dona.inter vir.&
'vxorem,& eft clegans glo.in c...in verbo,matrimonijs, de iu
dic.& quod dicitur inc.non cft,defponfa. Fcli.in Rubrica,de
fpohfa.num.it.
Trigefimoprimò ex natura matrimonijeft, vt in caufa 95 .
matrimoniali deferatur iuramentum deficientcaάore, cafus
eft de hoc in c.continebaturde defpon.impube.ibi Do&.licèt
aliâs hon debeat cogi reusadiurandum,quando aétor deficit
in probatione,& nón c(t proco praefumptio,vt in c. final. de
iureiurand.
Trigefimofecundò, f licèt aliàs ex paâo nudo oriatura
- âio de iure Canonico, c. 1. & c.qualiter, de pa&t. tamen in ma
' trimonio non e(t quis præcisè compcliendus ex nuda promif
'fione,ita Ab. no.inc réquifiuit,in fine, per ifliitex. deâefpon.
impub.& nosfuprà diximus, & dicenus infià.
Trigefimotertiòf licet aliàs pluribus agentibusad ean
demreinadiudicetur iesprimò legitimè probanti, cum cau
tione praeftita reo de defendendo ipfum, fi alitcr pctitor ob
tinuerit.l.isâ quo,& l.fequen.ff.de rei vendi, in caufa tamen
Pp p 2 ma
 964 PETR. NicoI. Mozz.
| matrimonijnonadiudicabitur vxor primo probantipropter
pcriculum animæ,diétum cft in fingu.lnnocen. in Rubii.dc
fpon.duo.fequitur & refcrt Fclin.inirub.dcfpon. nu.i;.
Trigefimoquartò ex natura matrimonijcft, vt conditio
impo{fibilis in matrimonio appofita rcijciutur,ncc vitiat có
tra&um,quando cft contra fubftantiam matrimonij,licèt ali
àsin contraétibus condirio impoflibilis vitict, & non vitic
tur.%.impoffibilis, Infti.dc inuri.ftip.l.impoffibilis.ff.dc vcr
Ęs* quo vidc,quæ diximusfuprà in ordi.diuiüo ibi
p. Trigefimoquintò licèt alia tacens videtur confcntire pro
nc. , - -

tcftatioiiialte, ius, cum quo conucnit fu per eo,cuiacciditpro

teftatio,nifi contradicat,vt nota, Innocen.in c.Cumana,cum
concord.de clc&tio. tamcn fialtcr ex contrahcntibusfponfà
lia tacet protcftationi oncrofae,habetur pro contradicénte, i
ta ßngularitcr Innocen.in c.fina. de condi. appo. dicenshoc
effe fauore matrimonii,dc quo etiam per Felin. in d. rubii, de
fponfaâ numero quarto,vfqucad finem, ibi profequitur &
.narrat 24. priuilegia caufæ matrimonialis, quæ enumeram
tur ad fimilitudinem priuilegiorum dotis,de quibusomnib.
nosdiximus fupra,fubalio ordine,multa addenda.
«• . . Trigefimofextò quæro, vtrùm matrimonium non con
fummatum ex fui natura dcnotet virum,& vxorcm, feu vtrü
appellatione viri,& vxoris,vcniant fponfi,qui contraxcrunt
matrimonium per verba de præfenti fine copula? & fecüdum
-Bart.inl.nihil,ff.rerum amota, videtur diccndum, quòd fic,
dummodò còtraétum fuerit matrimonium pcr verba deprae
fenti, etiam fi cum ea non habitauerit,& idem videtur {entire
JBald. in l.Deo nobis.C.dc Epifko, & cleri licèt contrariumte
neat in l non fine.C.de bonis.quae liber.& tenet glof. & Butr.
in l.cui fuerit ff.de cond. & demonft. & Matth. deMatthtfi.
in c.fi verò,il. 1. defcntcn.cxcom.& glof.ordi.l.in ca qux.la.
2.ff.ad muni.
, - Contrariam tamen partem videtur tencre Abb.inc. ex
publico,de conuer.cor.iug per illum tex.idem Abb.inc.fiin
ter, de fpon.& Pet de Anch. in c.i.col. pe.feufi.defponf.lib.6
per tex.d.c.ex publico,& pro hac opinione confuluit Pctr. de
Anch.& Anto.& de magis communi atte(tatur Fel.inrub. dc
fpon.col.3.verf.ex quib.apparere poteft.Sal.loquens multum
fubtiliter in l.cum te,à .col. vfque ad fextam.C.dedon. ante
nupt.nempè quod appellationc viri, & vxoris, intclligantur
illi,qui matrimonium cö(ummaucrunt, non autem quifolii
: - - . cOntrá
 —=

* DE MATRIM oNio. ' 964

contraxerunt per verba de prgfenti,quia verba ftatuti fumi de
bent in proprio & potentiori fignificatu.l.1.5.in perpetuum.
ffiager ve&i,vel cmph, pcta.& pro hac opinione confuluit
Abb.JeSen.dicens quòd cum ftatüto caucretur ibi, quod vxo
redecedcntefihe filijs maritus lucraretur dimidiam parté do
tis,& pueffa quaedam quæ de praefènti contraxcrat,ihcognita
dcceffit,multi dicebant, quod fpófus fucrari deberet meíiam
partem dotis,tum quia interueniente cófenfu de præfenti ma
trimonium dicitur,& coniugesappeflantur,ex quo confenfu
matrimonium facit,c.fufficiat.v7.q.i.tum quia tafes fponfi;
ide{t promiffi,à fpondeo dici non poffunt, quia noh eit pro
mitiá,qux de pra:fenti contraxit,tamen pro Panormitano,&
pro hac opinionc magis communi fingulariter facit i!le text.
&:c.ex publico,quia cüm matrimoniuìn confunmatum dicâ
tur magis firmum in hac mareria odiofa, vbi fponfa fihe cau
fa perdit dimidium dotis,debemus intelligerevcrba, vt dixi,
in potiori fignificatu,arg.§.fcdquoties, inft.de iurc nat. [tem
uia ex confinuni vfu lóqucndi fponfa non amittit nomen
ponfae,nififit cognita,tcx.d.c.ex jublico, ibi,à viro defponfa
fa pro quofacit ctiam, quia vbi in lege non exprimitur caufâ
legis,eam conieâuvári débemus,& ; dcius limitesreftringere.
| \ & ampliare!egisdifpofitionem,iuxta l.non dubium, cjele
i,caufâ verò defercndi ad talc'ucrum,non poteft eff&alia,ni
ipropter nimiosfumptus inducendo vxorcnad domi, que
caufàççffàre videtur iiifponfa nondum traduéta ad domívi:
ri,fiquidem hoc lucrum contingeret propter affc&um coniu
galem,ftatutum dediffét cófimileluéruiiìvxori cx morte ima.
titi.Itaq; (i lucrum pariter cffet vtriq; communc, bcfiè crcde
rem,quöd fub verbisftatuti comprehenderentur fponfus,&
fponfà de præfenti non cognita,&fic intelligeremit, Deo ho
bis.C.de cpif.& clc.ficut gêneraliter com prçíeíidiiüí in ma
icrialargäfub nomine viri,& vxoris, fpönfüs de futuro, vt
fingùlaiiter probatur in l.non fihc;C.de bonis,qu£ fib;Cynùs
quöque in 1:yhica.C.de rei vxo. a&.tenet hanc magis coii;mu
fiem'opi.& pro hac opiniohe facit.§.fed fi vxor,irifi.Inft.de
nup.vbi £££ patris mci non cognita,non dicitur mihi ho
uefca,& fponfa filij mci non cogîita, nödicitur niihi nurus.
- $. ergo dicendum eft pröçonciliatione & fòlùtione? 4!

Primôdico,q? nofter Bart.iri d.1, nihil intereft,ff.ver.ámora.

nihil firmat in hac cótrouerfia,fed tradito fuminariö illius le
gis,fubdit,quod illud fuminarium facit ad qugftionem iftam
pro vna partc,quia cgofacio maximam differéntiami,ah opi
- Pp p s nio
 PETR., • N I coL Mozz. .'
s&6 -

nio Bartoli tradatur ex profeffo,& perfunâoriè, &abfolutè,

an incidcntcr,& per móduuinferchdi, & vtoftcndatfchola
ribus modum induccndi text,vteft in cafu d. l. nihil intercit,
vbi Bart,inquit,facit ad quaeflioncm iilam, quafi dicat, qui
vclletargucrc ad partes,poffet vti boc textu,& hoc argumcn
to,quod nota,quia fæpè repericshoc apud Bartolum, & hinc
cft, quod faepè Doctorcs fumunt occafiancm cum rcprehcn
dendi. - -

Sed dato quod ex profeffo Bart. hanc opinionem contra

pnagis communem tenuiffet, prout tenent etiam alij Do&o.
non parui faciendi,dico pro concordia & conciliationc, cx.
mcntc etiam Aret. Inft.dca&tionibus,quod opinio Sali, Abb,
Felin.&aliorum,quae cft magiscommunis,dc mcrafubtilita
tciuiis cft verior;tamen alia Gpinioglo.Bart.&aliorum fct.
uanda cft in praâica.Sed intelligo, fiam maritusantc mor-,
tem vxorisfubftinere onera matrimonijin vcftibus,conuiuijs
& alijsfimilibus,cx mente Rapha.in d.l,nihil. fic eftintclli
cnda ifta conclufio, fi vcra eft opinio contra communcm. ,
Vel intellige iftam contra commiuncm,quando mùliereftdu
{ìa ad domum, vt viro coniungeretur : fed anteconiunâio-,
ncm dcccffit,quia tunc vir lucrábitur parte.rdotisdcbitam à
ftatuto,quia pro coniunéta & copulata habctur, quæ de proxi
mo cogülanda cft,argum.I.pefiülff, de milita, téftam. & In
fljt.de dona.§.fina. ex mente Felini, Rubri.dc fpofif.numcro
tertio,&forfam Salice.d.l.cum te,quodbcnè nota,ncte con
fündaspcrdiéta Do&orum, qui multa dicunt circaconclußo,
nem hanc,nosautem dicemus plenède hac matcriainfrà,tra
aatu dotis,ibi videas. , '' . . . """ ''''
* Vtrùmautcm fponfa defuturodicatur maritata, quan
42 tum ad ftatuta diccntia, quòd mulier máritata nonadmitta
tur cum fratribusadfuccéfionem fratrum ? Dicendum cftcx
mcntc Panormi.in Rubri.dcfponf.quod non, quia cxquoa
itur dc odio appellatione maritatæ, non venitíponfa£fccùs
fi ageretur dcfäüot£,pro quo cft tcx.inl.non fine. C.dcbonis
quâlibe.ibi Cy.&fcrib.vide gl.Infti.dcnup. §. fi vxor, &ibi
jìoaorcsfcribcntcs. -

Demum quaero, an matrimonium praefumatur ex coha

bitatione viri & mulieris, hanc quaeftionem po[talios opti:
mè examinat illuftriffimus Cardin. Paleottus in fuo cleganti
tra&atu de nothis & fpurijs,cap.io.vbi tandcm in effk&g com
cludit in hoc negocio magnam cffe differentiam intcr iusci
uile & Pontificium : nam ius Cxfàrcum quibuslibctlcuibus
cOm
 - D E M ATR I M O N I O. * 967
«önie&urispro matrimonio præfumit,tex.inl liberae, £deri
tu nuptia.1.donationes,cum glof.ff.de donatio.& ficius ciui
le,vbi vir & mulier fimul cohabitant, & funt paris conditio
nis nuptias inter eos interpretatur,& maximè fi vir & muli
er fe tanquam coniugesrem habuifle affirmant, nec ifto cafu
fi cffent accufati,iusCiuileeospunit fiupri præfertim vtdeli
άi fufpitio cuitctur, Bart.in l.non folum.§.fedvt. dc opcr.no
ui nuncia. , , . , , - - •- • • • _ • • .

" fus verò Pohtificium in nuptijsprobandis mùltò eft dif.

ficiliùs, multò duriùs, nam vuft ante concubirum pluria fo
lennia praeceffiffe,alioquid id non connubium,fedfornicatio
cm vocat.c.aliter,3o.quaeft.3.& pcr tot. tit.decland.dc(pon.,
ficiusCanonicum, vbi publicè omnia folennia non funt
peraéta,caetera in deterioreim partem fempcr interpretatur ad
ucrfus matrimonium,nec vnquam ferè ab hac praefüriiptione
recedit,hifi maximis&validiffimis rationibus conuinicatur.
Soci.confil.39.volumine primo,columna fecunda.Conie&u
ræ autem effe folent,fcilicet (i duo fimul habitarc cœperint,et
gotalia inftrumenta confecerint, iiiuicem fe coniuges appcl
làrint,{imul vixerint, fimul concubuerint, in viciniâ vrçon
•iuges habirifuerunt, perpetuumque fecundum haec decenni
um fluxcrit.c.illud,vbi Abbas de præfcriptio Sacin. d, confi.
39. Nam tunc licèt initio non ritècopulari fint forte, quia prg
cedentia'illa concubitum folennia fint omiffà, non pòteft ta
men non tot manife(tißimis rationibus cedere, vt id matri
moniurn non ampliùsfornicationem iudicer, cum haec tam
longo temporisjatio fatis probata,orfiniaque purgata vide- .
antür, Alex.confil. 131. volum.s. Hodie tamen fecúndum re
förmationem facrofan&i ConcilijTridentini fubfefli. »4.c.i.
de reforma.matrimon.non eft matrimonium fine praefentia
parochi,autalteriusfaccrdotis,&fine præfentia afiörum duo
rùm vel trium teftium,& finealijsfolennitatibus, de quibus
ibi,aliàs praefumitur clandeftinum matrimonium, & cft ipfò
iure nullum.vt d.c.primo,atque adeò per copulam & cohabi
tarionem hodie non praefumitur matrimonium, vt declarât
etiam Iofeph. Angle.fuper 4.Mag. fent. de facram.matrim ar
ticulo 4.& nosdiximus tra&a:fponfali.in 4.articulo.vlt. or
di:ibi videas. - , , , • • •; • . . . .

'De accidentalibus matrimiomij.'.

*. . * S V. M. M, A R. I A. *•••,• Ji • -

… . Ppp 4 ' 1 Arrha

 ß p ETR. NicoL. Mozz.
, Arrha quidfit. , ,. . •. • :.'•'
2 Sponfáìa largitas,quidft; , , , . . , t i

g Äairimomia debent effe libera,&fiapponiturpgnai*

,'. ter vontrahentes, montemet. .

... Poteftfieripatium & excommiffafpermatrimoniotm

-• - .ft.. . -

• trabendo inter extraneor. -

; . cum pon/alia diffoluuntur propterlegitimam aliquip

., caufaí,arrhamreddet duplicaiamperfona,perquamfit
, • ttt,quominusmatrimonium exifteret. , .

4 ceffàtrepetitio Arrhe,fiminar vigintiquinq, anniteam

'per tutores,velcuratores,yelparentesacceperit,firetu
/et nuptia*...-: _ . • *. *• ••• . . '' ,
, illud, quodexffomfalitialargitate datum eft, idrepeti
... tureiuämpropter ingratitudinem. ' •
a Do; eft quid accidentale & accefforium ad matrimo
nium. 7. , , · · · · ·
, Paäum, quod vir montensaturfùbire oneramairimunj*
erga vxorem,& econtra,nonvalet. • ' *' … -

CCI D E N TAL IA; ad «ontraâum matrimonii

AÉ cííc multa,ywtaarrha,vel pignus,vclfponß
iitia largitas,dos,vel paâa diyerfa,qu*aPPoni poßit
-

in contraâu mätrimonij, fi non attingantfubfìantiana®;

• tra&us & fimilia,cft enim fartha donatiuum à fponfo& fpó
á vtrinque alteridatum
ædefuturisjnter initeáìmoafum,&quafip/gjj*
cosnuptijsfponfionis,&afh* a9y libera
iiaiis,fed fidei caufadatür & accipitur,vtC.defpô£8 arrh.
2
fponfà. De pignorcautem {ixj fuperius,ffponfalia verôlat
gitas vocatüräonario,quæ fit fponfaefpofi(övclcdiucrfoan
Êfubfccatum matrimonium iuxta leg.fi á fponfa. C. dedo
na.ante nup.itaque tam arrha quam fjonfalitialargitaspof
funr vocaiiaccidentalia ad matrimonium„iuxta!.6à%a%
C de donatio ante nupt, itaquc ÉÉÉÉ
largitas poffunt vocaii accidëntaliaad matrimonium: quia
vriâque fieri intelligiturcaufà matrimonij contrahendictiá
cum Ę quia femper fubeffe haec

Ἀδίόiìiììisputätür vt mätrimonium inde{εquátur;ind;

quoquc
'• ,. \
cft quod repetuntur atbic vcl fponfalitiæ largitatis
\- •, <^ nom!•
 DE M ATR 1 M ONIO. 969
nomine donata, fi altes cx contrahentibus recedatâ fponfio
nt futuro matrimonio intcr eos facto, vt aliàs dixi. Sed vide
tur dicendum effecontra regulas iuris mat1umonia contine
ri mctu reddendae arrhae, aut rei donatæ ex fponßìlitia largi
tate ; quia matrimonia debent cffe libera in «ontrahcndo,
difToluendo, & retinendo, adeò vt, ncc pocnae promutlio va
leat, nec- tcneat contrahentes, c.Gcnnva, dc ' poutal.& I fina.
C.dcfponfal.gloff inf.dc illis, in vcrbo, (ì tantùm, dc «ondit.
appofi.& i.Tiiia, ibi ymo.l {i ftipulatio façta fugit, ff.de vcr
booblig. licèt cnim {ponfalia contrahi poßint fub condit io;
ne Promitiae pccuniæ, non tamcn potctt pccunia pvomitti
per modum pœnæ, vr fit, in iftis Š & (i promifíá
fuerit, promißio non tcnct, fccundùm At, hid & Rayn, quo
niam pote(tasin contrahcndus nuptijs dcbct ciìc ou.nino li
bcra, d,l.vlt.in fin.C.dcfponfc.requifiuit, defponfal. & d.c.
Gemma, abbas,Panormit. ibi latiùsdiftinguens, colligendo
diéta Doétorum in d,l.Titia,ibi fignantcr Iiwo.colum. ..nem
pe,quòd fi poenaapponitur intcr contrahcntcsindifîinéîè,nö
valet, fecundùm communcm opinionem, de qua Sylueft.dc
Prier,in verbo,fponfalua num.8.& tenet Bart, in, 1, muligr, C.
de fponfal. Deci. in l.cum ad præfens, ibi ctiam Ia£ fffi ccrt.
et. idem Deci.contìl.zis. Strascha Anson in tta&t. dc fpon-,
£; 4.par.num.4. etiam dc illa pœna, quae cibiu lucro pcr
dendo, Itaque fi promifi tibi dare cen$um, fi nu ÉÉris mihi,
non valebit, vt in l.fi ita ftipulatus,§ fi tibi
ff.de vcrbor.obliga.
Ę Bart.,
Qupd limita,nifi is, cuipi omiffio fieret,
cffet nobilior ; quia túnc vidcretus potiùs donarcanimo re
cöpcnfandi ratiöc nqbilitatis,vt aliàs diximus,pro quo facit, '
quod no, Barr. inla. C.de donat.ante nupt. & I.fi voluntctc,
C.dedot promi£Si verò pocna apponitui inter parentes con
trahentium, fcu aliositâ coniunétos ipfis contrahcntibus, &,
vcrifimilitcr ifli ad contraétum matrimonii induccrenrur.
ncparentes velamici foluant talem poenam, non valct, vt d,
c.Gemma, fecundum vnum intclleâum,& in d. l.Titia, $ in
1haercs meus,in fin.dc condit, & demonftra tamen valet et 1i
la,quaeeft in lucro perdendo,vt per Bart. in l.Titio, § 1 i* io, il.,
1.de condi. & dcmonftra.;Si autcm inter aliosâ, prædiâis va
let, ctiam fi talis exrraneus promiferit npmine mulivis fub,
serta pœna, (ecundum communiorcm opinioncm, licct Ho-,
fìien.tenueritcontrarium. . ... ^ ' • • • ,•
: o Aduertendum eft tamen,quòd tales fub pœna promittcn
vcs,quòd Titia contrahcrct cum Scmpronio, fi qùantum in
-:ro - PP p 3 ipfis
976 p E*r R. NICOI. Mozz.
ipfseft,faciunt, non incurrunt poenam : quia difficultas ex
quo faétum eft in obligatione, poenae commiffionem exclu
dit, vt eft rex.no.in l.fi vehenda,in fin.f£ad kg. Rhodian;ie
iac.& in l.1.6f.fi quis cautio. & hoc tenuit Ioan.de Plat.vtrc
fert Frcde.confil.i64.& D.Anton.in d.c Gemma, & fequitur
Panormita.ibidem. facit quod no.Barto. 1n fimili in l.conti
nuus.$.illud.ff.de verb.obfigat.de quo per Sylueft. de Pric. in
verbo,fponfalia, nume.3.perStrac. Anchonit. tra&. dcfpon.
flo in 4.par.num.4. ibi inquit, quòd fi duo funt, quorum al
ter alteri promifit decem,fi fiat matrimonium inter Titium
& Bertaui,& alter contrà promittat, fi non fequatur matri
monium, valerc ftipulationem perinde ac fi concepta effet
fub quauisalia conditione: f hoc tamen intelligit, ficontra.
hentes aut promittentes funt extranei di&isTitio & Bertæ;
fecùsfi promittant nomine mulieris vel viri fponfalia fieri,
& fi non contrahantur fponfalia poenae nomine,aliquiddare
romittant,non enim valet promiffio poenæ adieâae princi atq
pali,quod debct cff&liberum,vtfupràdiximus, d. c. Gemma,
cum ßmilibus. alit
Aduerte tamè,quòd permiffà eft repetitio arrhς& fpon niu
falitiæ largitatis : quia fic data etiam fi repetantur, non funt nat
oneri libertati recedendi à matrimonio cóntra&o,cùm anteà 3mt
fint accepta, fed poenae nominc promiffà cùm non fint ante fi,
accepta, ofi£iant libcrtatem: quia metu foluendæ pœnæim. tr;
ponitur neceffitascontrahendi. Nulla autem valetftipulatio apu
onerandae libertatiscaufa fa&a.l.1.3.quæ onctãdæ.ff.qua.rcr, utr
ait, non debet proptereà, f cùm fponfalia diffoluuntur pro (;u;
pter legitimam aliquam caufam illarufi, quas enumcrabi - l, n
imus infrà colum. fiaa. hoc eodem ordi.ariham reddet du*
&,
plicatam perfonâ, per quam ftetit, quominùs exifietet ma hil;
irimonium,nifi fortèinter contrahentes poenaarrharum fpc
cialiter in quadruplum fe conftituta : nam in eam vfq; quan ę
titatem permittant leges arrharum poena extendi.l.mulicr, §uo
C defponf. fed haec repetitio arrharum ceffàt,fi alter ex fpon - (de
fis moriatur, aut caufa propter quam matrimbniumcontta vi;
&um diffolui,aut non exiftere poßit, interueniat: tumenim lum
fola arrha, perinde ac fi nulla fuifTent faâa fponfalia, refti
tuitur,nifi fortè perfona mortua praebuit caufam, quominùs
celebrarentur nuptiae: quoniam ifto cafu amittit árrham.l.
arrhis.C.defponfalibus & arrhis. Item nifi is, qui debet ar
rham, fciuit interdi&um,aut legitimèdißolui poffeintercon iii,
trahcntes matrimonium: nam &illi pciitillüd,quod atthae lnt
T\0Un!•
 v. DE M AT R 1 M o N 1 o. 97£
nomine dcdiflmulier.§.patrem,ibi gloff:C.defponfal,&ar.
rhis. , -

f Similitcr ccffat quoque rcpetitioarrha,fi minor vigin. 6

tiquinque anniseam per futorès, vcl curatores, vel părgăcs,,
vel amicosaccepit, fi rccufet nuptias: nam i(to cafu non tcnp
tur,nifiarrham ipfam in (implum reddcrc:fcdbcnctcncntur
in $$$ illi, pêr quoscam accepit, l.vltim. in princip. C.dc,
fponf. & arrhis, fi verò magiftratus vel eius fani')at cs cxtqr;
ferunt à (ubditis,vt ipforuûm votis confentirent, & ad fponfà
lia venirent, non poffunt cogi,vt reddentarrhgnomine dqna
ra:fed ipforum arbitrio (tat, velint nec né rcßituere, tj pœui
teat fubditos fa£taefpnifiqnis, & habeanr caafas, cui matri
monium recufent.C.fi rcct.prouin. vel ad eum pert.& c.ldcm
iudicium cft de pignore, fi qua data funt ea coriditione, vt nö
exiftente matrimonio, quòd ieges non prohibeant fieri, refti- *

tuantur,arg.§.& fincceffe,ext. §edo,iat. yi.& vxQ*& fciendú,

atque notandum eft,fqüöd iliud uod cx fpònfìlitia largita
ÉÉ reperirú etiam pr6pter ingratitudinem, íicut
alioquin donationes purg reuocantur,ac íqüidei matrimo
nium non fuerit fcquutum, quia is qui dedit, recu(at,tum do
natio fit caduca, vel poteíì rcuocari, l.cùm vetctum. C.dgdo.
ante nup.fi verò cafu aliquo impediantur nuptis,tunc fi fpon
fusdcdit, penitùs refcinäitur dönatio, nifi ófculum interue*
nerit. Nam vbi ofculum interuenit,donatorum dimidia pars
apud fpanfàm remaner,fed fponfae conditiobenignior ett, fi
uecnim interuenerit ofculum, fiue nam, donata ab co repo
fcuntur.l.fiâ fponfo.C.de do.in.nup. f€dde hoc diximusàli
bi,nempe traét.dedo in ord.diu. ibi videas. igitur inter airhä
& fponfalitiam iargiratè nihil differentiæ eft,ni(i quod fpon
faiitia muneris,arrha verò pignoris loco datur. »*' ' ' &.
f Dos etiam e(kacsidétalg id matrimoniü,'quia dos poteft 7
effe & abeffè matri*aonio præter fubie&i corruptionem, &
quòd dos fit accidcntalc ad contra&um matrimonii,efttgx.in
ς.de prudentia,cxt. de don.int.vir.& vxo.ibi,quaeeft caufâ in
cidcns,&doseft, quidquid à mulicre,velalius eius nomine da
tum marito fuerit,vt doncc matrimonium inter eosdurct,a-,
pudeum maneat,yt per Bar.in Rub.ff.fol.matr.feddehac ma
tcriadicemus fuo loçoinfrà traâ dotis,ibi plenè , , ·
i Quaedam autem pa&a opponi in contra&u matrimonij s
offunt.& qucdam non, vt c(t pa&um,quòd vir non teneatur
É; matrimonij erga vxoré, & rcötra vxor erga virü
in cafuinfirmitatis, & in cohabitando, fcigicnda,opcrando,
- & non
„, & non
. . valet
. taleper R, NT coL. M 6zz.
pa&um, quia eft contra fubftantium matri.
' -

monij, quòd eft vinculum indiuiduam vitae confuetudinem

continens, vt Inft.depat, poteft in princip. & ad hoc l.aducr
fus,C.de cri expi.haere. & habetur in §.fin autcm,de quo Bal.
Nouel.tra&t.de dore, in 1. c. in fin. & nosaliàs diximus.
Quæ verò paâa apponi poffint, & fic quæ fintaccię;
talia ad contràâum matrimonij, vidc fuprà in ordincdiuif,
matrimonij, ibi plcnè,
Qgae a&io pro matrimonio, feu quo- !
modo agi poffit, & quot
- - _ * * modis. -

' s V M M A R 1 A, . . .
a Quandaalter coniugum defatio, velde iurehalitatß.
paratim,& à reliquopetitur, poteffagipetitorio,&p%
fefforio. • • •! - - -

a In aliquibucafibus non debet fieri refiitutio viri mulie

ri,vtfiobjciaturfornicatiopublic4. -

s 'Am mulier reftitutnda, fi propria authoritate retegit à

, yiro, *) , no' -

4 si religiofis & religiofàpetitur tamquàmconiux, &fa

tetur matrimonium &copulam carnalem,anfandamft
fùa confeßioni, i.

s Coniuxfpoliatus ad quidfit reíiituendus,

4 Ad opponendum impedimenta matrimomj datur affi*
populari, &' vnomm probante, 4ltus auditur.
P.coniugum
o declaratione huius columnae fextæ, quando altrt •
defaéto, vel de iure habitat feparatim,& à
A reliquo petitur,vclrepetitut,dico,f quòdpoictag du
obus modis, fcilicet petitorio iudicio, &'poflefforio. Agitur
petitorio,vt fi mulici dicat aliquem effe tharitum fuum,qui;
çontraxit fecum,& petit fibiaáiudicari in maritum,quo3«ft
' agere petitoiio,quafi agat de proprietate, Poffefforio verò3;
$'. ndopetit eum fibi feftitui,quafi ab eo fucrit iniuß
, dimiffâ, quod eft agere Ę quoniam petit viri fui
poflcflioncm, incaufa crgò mauimonij hoc modocrit?ro cm•
 DE , M ATR I M o NI o.
«Jendum, fi aliqua mulier agat petitorio, afferens aliquemi
effe virum fuum, & ille vir nêget excipicndo illam non poffe
effe vxorem fuam, vel non cffè proptci talcni, vel talem cau
fam, priùs tra&abitur exceptio mariti, quia illa probata pe
timitur quaeftio priucipalis,& vir crit abfolucndus, c. i.deor
di.cogni. l - . - - .

, Si verò agat poffefforio, fecundùm Raynut. quando pe

tit maritum fibi reiiitui, licet maritusobijciat de confangui--
nitatc, vclalio impedimento, priùs debet ficri refìitutiomu
licri,quam cognofcatur de exceptione mariti, c.porrò. de di
uort.c.cx conqueftione,de reftit.fpolia,& c.literásco.etiam fi
illud impedimentum e(fet notorium, quando feparatio non
eft fa&a iuridicè, vt d.c.porrò. Quod limitatur tamen in qui
bufdam cafibus, in quibus reltitútio non debet fieri: Primò,f.
-obijciatur mulicii fornicatio publica &manifefta,de qua pro
-bato,quòd fit motoria,ita quod non poffit aliqua tergiucrfati
one calari,non reftituitur, nifi ipfa probaret virum adulteriü
commififfe,quo cafu reftitui debet,ctiam fi ipfa fuerit publicè
fornicata,c.fignificafti,de diuor.
Sccundo,fi obijciatur confanguinitas maximè lege diui
na & probationes offeruntur incontinenti paratae, quo cafu
debet recipi iuramentum ad cautelam, ne fcilicet huiufmodi
obieétio malitiosè fiat, & tunc fiet quidem reftitutio quoad
cohabitationcm, fed non quantum adcopulam carnis, vt in
d.c.literas. , -

Tertiò,fi obijciatur exceptio rei iudicatæ, fcilicet fuper

diuortio,quia non eft reftirutio facienda, nifi prius de illa ex
ceptione cognofcatur. Quartò, quando vir perit fibi vxorem
rcftitui, fedfufficienti cautione recepta, quod illi non inferat
malum,c.ex tranfmiffà, de rettit.fpoliat. etfi ita capitali odio
eam profequitur, quòd meritò de ipfo diffidat, nec poffit ex
fufficienti fecuritate prouidcri, non folùm non debet refti
tui, fed potiùs dcbct ab illa remoueri, vt di&to c. literas, &
caet.

In omnibus alijscafibus credo, quòd mulieri petenti fit

reftitutio facienda,& econuersò, dummodò probct (« in pof
feffionefuifTe, & à viro fpoliatam fine iuris ordinc, quia haec
quo probare debet,c.confultationibus,de offic.dclcg.& c.cau
famil.r.qui filijfint leg. * * * • • % ,, '. '
•• 1 • •

f Tertiò quæritur, quid fi mulier propria authoritate re

eeffità viro fine culpa viri, & nunc petit reftitutionem, & di
cit Vctu.%cundùm quofdam cam aon dcbcrc rcftitui, at fe
- cundùm
574 - PETR. N I Cof. Mozz.
*cundùm Vincen.Bern.& Hugo debet, quia hocipfo,quòdfe.
-diens non admittitur,expellitur,& caditâ poffèffione,lclàm
poflidere,in fine,deacquir.poff.arg.etiam,i. i.§.fiueautcm,ff.
άc *i & vi afma: & c.tua nos,de iuiciur.& hoc mifiipfafucrit
publicèfornicata, vel cum adultero publicè morata. Adde e
tiam, quòd fi ipfa fua fponte rcceílit fine culpa grauimari.
-ri, & non quaerit reftirutionem, maritus noii tônetur cam
requirere ex rigore iuftitiæ : quia ipfa renunciauit ipfo fá
&to itiri, quod habebat in cohabitatione mutua:tcneaturta.
mcn ex charitate de præcepto vel confilio, fi inde bonum fpe
raret. - ' - -- - - -

f Quartò quæritur, fi religiofus vel religiofà petitur tari.

quàm coniux, & fatetur matrimonium & copulam carnalè,
-vtrùmn ftandurn fit fuae confeftiori, puta milietis? & dicit
- Vuéruan. hoc cafu, quòd fic, & feftituetur viro, quia ex hoc
nullurn fit praeiudicium, ni{i ipfis, mec cit credendum eos fux
' fahuris immemores effe, vt .q.7. c. fancimus. Aliud tamen tí
* fet diccndurn in rebus,quas dediffet monafterio, & idem Im
noc. & Bernard.c.cùm caufim, cxr.de rap. Sed hoc diétüpra
cedi: dupliciter, prinö in dubio,fecundùm Summam coiifef,
'Secundò, quando probabilitcr conftaret, quòd confeffio con
: fitentis effèt contra eius intentionem : purâ, quia deficrat fta
re in nonafterib, & fatetur pro matrimonio, quia cuilibet
• creditur contra fe,non pro fe: aliàs non videtur ftandum con
fetfioni cius contra matrimonium carnale, vt in c. fuperco,
de eo, qui cogno conf.vxo.fuae,multo minùsrahtrafpiritua
fe, cùm fit fauorabile, c. ex publico, de conuerf. coniug, nifi
conftaret pcrfonam an* religionis ingreffùm fuiße fiadu
&àm : qnia tunc crederetur fiöi, dicenti copulam interuenif
• fe, & iftee! cufus d. c. cùm catafam, fecundùm gloß, ibi, Nec J
• mirum, quia etiam hoc cafu fi mulier negaret,&redereturviro
affèrenti copulatm interueniffe,c.continebatur,dcdefp.impu,
- Abb.d.c.cùm caufàm, ibi latè. •. '' q.

$ f Qujntò quæro, qualiter feu ad quid coniux fpoliatusfit

reftituendus* dicas fecundùm Rayn. cum deberereftituiado.
mnia, de quibus probauit fe fpoliatum, vt gaudeat paafita
-^po{feßione, & plena {ecuritate.c.redintegrafida.4. quxftio.
-$ed{*muher dicat, fe virùm habere fufpè&um, ne fortè eam
lædat,& caufam verifimilem oftendat,ad iudicem fpcâatfa
&ere ßbi caueri de cautione fufficienti, quòd eam benè tra
i&tabit, ficut vir'debet tra&are vxorem, quòd non lædit cam
in perfona vcl rcbus, & húiufimodi, & hánc au-;
- - 401t
 DE . MATR I M O NIO,
fiabitper iuramentum,argum.c debencdiâo3*.qu*ft.i.iun
::
i
&taglo. quæ ibi dicit, quòd fi nihil allegat mulierdcfufpitio
nc viri fufficit nuda promiffio, & fi de iuramcntomulier non
confidat praeftabit pignoratitiam vel fideiufforiam fub certa
porna,argum.c.quoniam frequcnter,vt lite non contcft.& c.
prode(t. 32.q.$. & c.fi vindi&ta. 4. quaeft. Si autem tanta fit viri
fruitia,vt nulla videatur fufficeré,cautio non eft circddenda,
fedalicui honeftae matronæ committcnda, c. ex tranfmiffà,&
c.literis,in fine,dc rcftitut.fpoliat. Sylueft. de Prier. matrimo
nium.io.
f Adde fupradi&is, quòd videtur dari a&io popularisad «
opponendum matrimonio: ideò inquit Felin. in Rubric. de
fponfal. num.iz. quòd licèt aëtio popularisconfumetur vno
agents.l.eum qui.$.in popularibus, ff. de iureiur. tamen fi v
nusde populoopponens contra matrimonium contrahentes
deduâo iufto impedimento,& fuccubuerit, aeditur alius, ita
etiam per D. Anto.in c.cùm inhibitio,decland.defpon, & fe
quitur ibi Do. & Abbas,rcprobando Goffredum,
S V M M A R I A.
* Libellus repudjhodiemon eft permiffüs, nifi quoadfepa
ratiomemthori.
2 Diuortium triplex e$t fecundùm Bald.
3 Matrimonium pluribus de caufis ßluitur, & impedi
tt/r.

AMatrimoniumetiam confùmmatiìfóluitur ipfóiure mor

te alterius,ßilicet maturali.
J Per mortem ciuilem matrimonium nomfòluitur.
6 Matrimonium momfóluiturper ingreffum religionisalte
rius,/èdper ingreffùm amborum.
Soluitur & impeditur matrimonium, ffuit comtraäum
per erroremperfona.
* Si mulier mobili, Romana comtraxit matrimonium cum
ruftico Gallicano afferente fefilium Regü Anglia,cùm nô
fit,an/it matrimonium.
Si aliqua ßiat aliquem multos habere filior, quorum
nullum cognoßit, fi aliqui eorum falsò dicat fe primo
•, geni
 p E T R. NI coL. M oz z.
976
genitum, & illa confenttat in eum, an fit matrim*
nium. _ , , - -

J0 Impeditur matrimonium per conditionemappofitam,

ala Impeditur matrimonium ob votumßienne.
P2 ' Romanus Pontifex nonpot.fi dffemfàre, vt religiofafit
ad matrimonium habilis. *
J3 $oluitur & impeditur matrimonium per cognationem
carma'em,fpiritualem, & l.galem.
- Vfque ad quem gradum prohibeatur matrimonium ob
3
con/arguiritatem. ..
JJ Am Papa differ/ìre poßit in gradibus prohibitü Leui
tt01. -
-

16 In quogradu matrimonium fit prohibitum, quantumad

tus v.tm nf^ttmf. -

17 In coifà guinitate (fandum eftfemper remotiori per 3.

fonae. r. * ,* T1 .
ualis ef! quaedam perfonarumproximita, 33
18 Cognatiofftrit
proueniens ex fàcramento baptifmi. • 34
3j
/9 Ex quibus facramentù contrahitur cognatio ffiritua
lis. -

.20 Catechifinus dicitur à catechizo, id e$t, inflruo,vtldo

Cæ0. • t.
3;
Ær In quotogradu jfacognatio ffiritualis impediatmatri }}
m.onium, -

.22 cognatioffirituali, non oritur ex illicito coitu.

3}
23 Cognatio legalu qu* fit. -

.2* Nonpoteftionirahi matrimonium inter patrem&fi*

am legalem. -

2J soluitur/eu impeditur matrimonium ob crimem.

<26 si qui dedit fidem vnt mulieri viuente propriavx*
re fine copula tamem, & deinde mortua vxore accepit
tertiam, qua viuente cognpt. it fecundam, cuiprimò de
'dut fidem, non pvterit mortua tertia, halere ßcu*
dum.
27 Si yx*
 *.

I)E M A T R I M O N I O. 977,
37 Si vxoratus detfidem Berta, quòdfi confentiatpoffmor
tem vxoris accipiet illam, quam Blanca confangui
mea ipfius Bertæ confùlet, am poterit effe matrimo
144/71;. -

28 Si qui* viuente vxore defaéto contrahat cum alia/ecum

da,& mortua vxore,'contrahit cum tertia, ampoßitcum
eaftare de iure.
29. Quidfiquis viuente vxore contraxit defaíto cumfecum
da adultera,cum quapolluitur.
30 Quidfi qui, priore vxore viuente comtraxerit & concu
buerit cumpluribus inßjy.
$t quid dicendum ef de illo,qui habens vxorem, adultera
tur cum Berta, & dtcat fi vxorem non haberem,accipe
rem te, &-po$teà interficit vxorem, an poterit habere
Bertam.
32 Conciliatio & concordatio opinionum.
33 Matrimonium impeditur obcultus diffaritatem.
34 Matrimonium impedit vis,fèu coaétio.
3J Ordofacer impedit matrimonium.
36 Impeditur matrimonium ob vimculum alterius matri
momij.
37 An mulier credens primum virum mortuum effe, poßit
contrahere cumfecundo,ibi concordatio opimonum.
38 An ex diffofitione Pontifici poft matrimonium contra
άumpoßit qui alteri nubere.
39 Impedimentum matrimonij eíí publica honeíatü iuffi
tt4.

40 Quinquerequiruntur ad hoc, vt impedimentumpublic«

honeftatis inducatur.
4! Impedimentum matrimenjeffaffinitas.
*2
Olim tria erant genera affinitatis.

. 43 Affinitas impedit matrimonium, et dirimit , fiilludpra

taeniat.
44 Impotentiacoëundi impedit matrimonium.
£2_44 4J Fri
978 p ET R. NI COI. M Cjz 2.
45 Frigiditas &arétatio ad hoc,vt impediat matrimoniti,
contrahemdum,& dirimat,quatuor requiruntur.
46 Si virfiiatfefrigidum, & contrahat, mulierpoteft cum
eo habitare imuito viro.
47 Arętatio mulieris an fit femper impedimentomatrimo.
mj. -

48 Simulierfit ita lata, vt mompoßit cognoßi à viro,matri

monium impeditur.
49 Non e$t impedimentum matrimonio,fimulierpariat fi
lios mortuos,vel mungat imleéto.
go Matrimonjimpedimentaque momdirimumt,fùntfipti,
primum interdiéium.
j 1 Aliud impedimentum eftferia.
52 Concordatio & constltatio opinionum.
3 3 Sponfália impediunt matrimonium,fednom dirimunt,
5., Catechifmtts impedit matrimonium. -

3 y Votumhfimplex impedit matrimonium.

j4 Amhabems votumfimplexpofiitfinepeccato exigeredebi
tum, ibi concordatio.
37 si ambo contrahentiumhabent votumfimplex,tenet in4
trimonium,fed nemopoteß exigere debitum.
58 An fit votum fimplex, fiquis vouerit ca$litatem reffeäu
alicuius religionis,fed mon omniafubftantialia regula.
39 Ampeccet, qui interrogatus ab eo, qui votumfimplexa*
ftitatis emifit,an valeret matrimonium,ficomtrahtrttik
lud,refpondit valere. ibi conciliatio opinionum.
6o Impedimentum matrimonje$t confùetudo.
4, Impedimentum matrimonij ef crimem.
42 Matrimoniumprohibetur ob crimenincaftus commiffim
cum affine.
63 Si/poj/îs cognouit carnaliter confànguineamffoi/?,Now
poterit amplius matrimonium contrahere.
64 Raptus & leuatio proprj filij de fonte malitiosè, impt
dit matrimonium.
6; Stfj

_
 ID E M AT R [ M O N I O. $79
* » 6; Sauitia caufâpoteff mulierpeterefeparationêthorià viro
,-
66 Separatio thoripotefifieri, fialter comitigum temtauit «
,.
lium oecidere.
67 Furor eft iuffacaufâ dirimendi coniugium, quoad tho
rum. ibi concirdatio opimiomum.
48 obfornicationem carnalem alterius coniugi poteíí fieri
feparatio thori.
69 Ad inducendamfeparationem thori neceffàrium eft iudi
cium Ecclefia.
70 Conciliatio & concordatio opinionum.
7 1 obfornicationem fpiritualem dirimitur matrimoniii,
quoad thorum.
72 Concordatio & conciliatio opinionum,
33 Fitfeparatio thori, fialter coniugum ab altero inducitur
ad aliquodpeccatum mortale.
74 obßdomiam & mefumdum crimem dirimitur matrimo
mium,quoad thorum.
75 Conciliatio & concordatio opinionum.
76 oblepram & morbum Gallicum non fit feparatio thori,
P; declaratione huius feptimæ columnæ præmitten
da eft dcclaratio diuortij, quòd apud Romanorum le
ges erat permiffum, miffo libello repidij per nuncium
pluii5us de caufis,authore Plutarcho in Problematis, cap. 1 .
& Iureconf.inl.nullum,f£de diuort. Alciat. in l.licet. $.pater
nos.ff.de verbo.fignific.per Didac.Coua. Epit.defponfá.in z.
par.cap.7.5.4.Similiter repudijlibcllus apud Iudæos erat per
miffus,feu toleratusadduritiam cordis eorum, vt Deute.cap.
z4.& Malach. & (i odio habebis vxorem tua in, dimitte eam.
Palud.4.fentcn.dift.33.q.t.art.z. ibi Ioan.Mair.ibi S.Thom.q.
z.ad 1.col.& c.gaudemùs,de diuort.f hodie autem fecundùm
Canonesiuris Pontificijlibellus repudij non eft permiffus,ni
fi vt infrà, quoad feparationem thöri:fed pro pcrfeéta dcclara
tione fciendum eft,fquòd diuortiú triplex eft,fecundùm Bal.
in c.ex parte,de confuet. & refert Io. Lupus in Rub.de dona.
intcr vi. & vxo.$.$ 4. Primum eft tcmerarium, fecundum cau
farium, tertium ignominiofum : quæ quidem diuifio feu
diftinâio minimè conueuit huius rci cognitioni. Igitur
Q_q q 2 re&iùs
98o p ET R. NI COI. MOZ Z.
re&iùsfccundùm Abbatcm in Rubr.dediuort. diccndumeft,
quòd duplex eftdiuortium in matrimonio, vnum quoad vin
culum, alterum, quoad cohabitationem, vt declarat ctiam
Martin. Nauar.in fuo Enchirid.cap.zz.nnm. . i.& Didac.Co
uar.defponf.in 2. par. d. c. 7. §. 4. Et primò videamusde ma
trimonij folutionc, quoad vinculum ipfum coniugale, p0:
fteà verò dicemus, quibus cafibus matrimonium diiimi pof
fit, quoad mutuam cohabitationem, manentc vinculo ma
trimonij. -

f Matrimonium pluribusdecaufis foluitur & impeditur,

interdum enim foluitur ipfo iure, aliquandofa&o hominis,
vt diximus etiam colum.vlt.ord.defpónfàl. & dinumerando
impedimenta,ob quae matrimonium foluitur, & impeditur,
reperio effe fexdecim fecundùm aliquos, & fecüdümáliosde
ccm & oéto,idem alij diftinguendo dicunt,quòd impedimen
ta,quæ Im cdiunt matrimonium,fcilicet faciunt,vt non pof.
fit contrahi fine peccato, funt duo: hoc eft, intcrdiátum
Ecclefiæ, & tempus feriarum: vndc verfus :
Ecclefie vetitum, necnon tempusfertatum,
Impediuntfieri, permittunt iuméta teneri.
uae dam verò impediunt, & dirimunt matrimonium,
quia fcilicet, (idcfa&o contrahatur cum pcccato, vel finc,nó
tenet, quæ in his vcrfibus continentur, & videntur cffe duo.
dccim : -

Error,conditio,votum,cognatio, crimen,
Cultus diffaritas, vis,ordo,ligamem,honeftas,
Sifis affinis, fifortè coire nequibù,
H«c/ociamda yetant connubia,faétaretraítant.
vt ex D.Thoma 4. diftinét. 22. art.i. & fic fere reducunturad
{cxdecim cognatione diuifà in tres, & addita morte, de qua
Do&ores non vidcntur facere mentionem. Alij,& forfan me
liùsdicunt,quòd impedimcnta,quae (olum impcdiunt matri
monium, fed non dirimunt, funt feptem : nempe, interdi
&um, feriæ, fponfalia, catechifmus, votum fimplex, confnt.
tudo, crimen, & crimen dirimens, fed non impediensdiuidi
tur in fex, quæ funt, in coetus, vxoricidiü, raptus alienae fpon:
fae,fufceptio proprii filij per dolum de fonte, interfeàio prsß
bytcri, & poenitentia folennis. Matrimonijverò impcdimcn
tâ, quæ impediunt & dirimunt, fi de fa&o contrahãtur, funt
fexdecim,vtfup.diximus: vidcndum aessisse, E
t.
-
 - ^ ID E -
M AT R I M O N I O.
- - - 981 *.
f Et primò, matrimonium etiam confummatum folui 4,
tur ipfo iure morte alteriusconiugis, §.deinceps, Authent. de
nupt.glofTin $ illud,de non elig. fecun.nub, Sebaftia.Mcdic. p
v '

tra&.mors omnia foluit,concluf.65. & D.Paul. Apoft.in 1.ad

Corinth.cap.7. Hinc dicunt Doâores, quòd fi maritus velv
xor refurgatâ mortuis, non recuperant fe, quia per mortem
fuit matrimonium diffolutum, gloff.in c. licet, 3*. quaeft.5. '
Doέt.communiter in l.nam ad ea, ff.de lega. Alexand.in l.fi
cum dotem,§.fi maritus,ff.fol.matrim.Bart.in l.fi is qui, eod.
tit.l.rerum,f£rer.amot. Caft. l.fi quis ftipuletur, ff.folu. ma
trim. Angel.in I.fi marito, ff. fol.matri. Do&.canon. in c.fra
ternitatis,defrig, & male. Tyraq.tra&.de leg connubial.verf.
confentire metgl.6.nu.19.
f Limita in morte ciuili, vt per deportationé, perquam
non foluitur matrimonium,§.deportationem,Auth.de nupt.
gloff.in l.fi cùm dotem, ff.fol.matrim. Doét. I. 1. C.derepud.
Idem dicendum eft,fi per bannum, & per exilium, Bart. d.1.1.
nec per damnationcm in metallum,d. Authent de nupt.%.de
portatus. f Item nec per ingreffum religionis alteriusconiu- '
is, fi matrimonium eft confummatum carmali copula, fed
cnè foluitur per ingreffum amborum, c.verum, c.coniuga
tus,c.cüm fis,de conüe.coniug.glof.& Bald. Authen.fed 5o
die, C.deadulte. Scd matrimónium non confummatum dif
foluitur pcr ingreffum vniustantùm, c.ex publico, de conuc.
coniug. Imo.in l.fi cùm dotem,ff.fol.matrim, Bald.in 1. Deo
nobis,C.de epifc. & clerio. Cardi.Clemen. i. quaeft.zz. de con
fang.& affin. Si tamen muliercon(enfitvirum promoueri ad
facrosordines,continere fe debet, dum vixerit, Cardina. c. ex
parte, deconuer(. coniug. c.Agathofa, 28. quaeft. z.c. mulier,
33.quæftio. $. & hæc prócedunt quoad vinculum matrimo
m1j.
fSecundò foluitur, feu impeditur matrimonium, fi fuit
contra&um per errorem perfong,vt ficredidi contrahere cum
Beatrice,& contraxicum Barbara,nam erransconfentire non
dicitur, l.fi per errorem, ff.de iurifdiétion. omn. iudi. l. non
idcircò, l.cùm per teftamentum,C.deiur.&fac.ignor. c.cùm
locüm,defponfal.& matrim.c.tua,eod.de quodiximusfùprà
in princ.& colum.3.ibi,quadruplex eft crror, fortunæ, quali
tatis,perfonae,& conditionis : error fertunæ & qualitatis non
dirimit matrimonium,perfonæ & error dirimit: & de errore
conditioniseft exemplum, fi quis crcdidit contrahere cum li
bcra,quaecratfcrua, vt c.propofuit, de coniug, feruo. dcquo.
Q_q q 3 nos
 982 P ET R. N 1 C O L. M O ZZ.
s nos diximus fuprà. Sed quaeri folet,fi mulier nobilisRomana
contraxit matrimoniú cum Ruftico GaIIicano afferentefe fi
lium Regis Angliæ, cùm non fit,ficut aliquandoacciditdcfa
άo, an fit matrimonium? quidam,vt Rayn.dicunt matrimo
nium tcncre: quia fuit crror qualitatis, & non perfonae. Scd
Hoftien.dixitcontrarium, quia videtur crror pcrfonæ, cùm
vbique habeatur notitia Regis Angliæ : fi quidèm ifta mulier
confenfit in pcrfonam filijRegis Angliae,& non in pcrfonam
praefentcm. Diuus autcm Thomas in 4. diftin&. zo. diftin
guit virtualiter dicens, quòd fi crror nobilitatis, vcl dignita
iis redundat in errorem perfonae, tunc impedit mafiimo
nium : vndc {i confenfus mulieris feratur in iflam perfo
nam direâè error de mobilitate ipfius nó impedit matrimo.
nium : fi autem direélè intendit confentire in filium Rcgis
quicunque fit ille, tunc fialius praefcnterur illi, jfiliusregis,
error eft perfonc,& impedit matrimonium, & hànc diflinäi
onem fequitur Vigleri Grana.fuper Mag.fentent.c.i6.dc ma
trimon. & alij Docto communiter. Scd intellige hoc effe ve
rum, fi ille rufticus, qui fingit, aflcrat fe effe Regem Angliae,
vel Galliae, vel Hifpaniæ, exprimendo fpccialiter, fecíeta
lem : fecüs eft dicendum,fi ille rufticus dixiffet fe eße filium
Regisfimpliciter, vel fe cfTe rnagnum Baronem : quia tunc
cffèt fortunæ error,feu qualitatis, non perfonæ:& idemdicen
dum eft,fi quisdicat fe effe primogenitum magniComitis,&
non fit. f Scd quid fi aliqua fciat aliquem mültos habere fi
Jios, quorum nullum cognofcit, fi aliquis corum falsò dicat
£e primogenitum, & illa confentiat in eum? dic fecundùm
Cälde.inc.2.dc coniug feruo. & Ioan.z9. quaeft.i.& Hofti.in
summa, & Rayn.Sylueft. & ex mente etiam & diftináionc
I).Thomæ fuperiùs tradita,quod cft error perfonae, nec tenct
matrimonium, quod verum e(t, fi cöfenfusferebatur in eum,
non vt in perfonam,fed vt in primogenitum.Ex quoclicitur,
quòd fi confenfum fit in aliquem, qüi fit mortuus,& praefcn
tetur alius in fui locum, criterror perfonæ, & matrimonium
non valcbit.
Io fTertiò impeditur matrimonium per conditionem ap
ofi:am,& accipitur hic conditio, prout cft fufpenfiuaaâus,
dequo latèdiximus in ordine diuifibi videas.&aduerte,quia
coïditio appofita matrimonio aliquando impedit folum ad
tempus,interdum in perpetuum, cùtn multa fint gencra con
ditiónum,de quibus fup.diximusin ordi. diuif. Vel intclligc
conditioncmalio modo,vt ficrcdoillam,cum qua sont;
QTc
 YD E M A T R I M O N I O. 984
fore liberam, & fit ancilla, tunc enim nullum eft matrimo.
nium, nifi, poftquàm fciuero eius conditioncm, confcnfero
in cam, vt in c. propofuit, de coniug.feruo. & nosfup.dixi
mus. - -

f Quartò foluitur, feu impeditur matrimonium ob votü

folenne,vt not.in c. i.de voto,in 6. ibi vide Gcmin. & votum
folenneeft promiffio caftitatisfà&ta Deo ex deliberatione fir
mata propter bonum finem, fecundùm Ricchar. 4. diftin. 38.
art.3.q.z.in fin. -

Adde, quòd fcilicet comitetur profeffioexpreffà vel taci

ta alicuius religionis approbatae, vcl fufceptio ordinis facri:
cücrgovotum folenne obliget ad id, quod eft contra vnum ef
fentiale matrimonij, meritò ipfum tnatrimonium impcdit,
& non folùm impedit, fed etiam dirimit, & foluit, ita quòd
matrimonium nullum eft,immò incurrat excommunicatio.
vt Clem.eos,dc confang. & affin. fed fi non fit votum folen
ne, fedfimplex, impedit quidem,fed tamen poft contra&um
tenet matrimonium, vt not.c.rurfus,c.confuluit,c.infinuan
te,qui cle.vcl vouen.& per totam.27. q. 1. & nos diximus fup.
& dicemusinf. quæ autem fit caufâ, quare votum folenne di
rimat marrimonium contraétum, & non votum fimplex,ex
communi fententia Diui Bonau. 4.diftin&t. 38. art. 1. quaeft.i.
Thom.2.2.q.87.art.7. Duran. Rischa.art.7.quaeft.i. & 2. Alex.
Alen. z.par.quaeft. 166. &aliorum,ilia videtur effecaufa,quia
per votum fimplcx folùm promittit homo Deo fui corporis
continentiam.At verò per folenne votú, & promittit ipfum
perpetuo obfequio Dei tanquàm mancipium, & tradit, vnde
permutando corpuscum vxore, non valebit permutatio &
ex hac opinione infertur, f Romanum Pontificem non pof
fe difpenfarc,vt religiofus fit ad matrimoninm habilis, quia
quæ femel Deo dicata funt, ad humanos vfus transferri non
poffunt.opinio autem Scotidift. 38.cuiadhaefit Caieta & Pa
lud,eft, folam Ecclefiæ conftitutionem effe, quare folennire r
vouentescenfeaatur illegitimi ad contrahendum matrimo
nium, quoniam folenniter vouentes ;;iieni iuris, nempe Ec
clefiae, efficiuntur : at verò vouentes ; mpliciter funt fui iu
ris, & ita ad contrahendum non cen{entur inhabiles. Hinc
de fententiaScoti Papa poterit difpenfarein voto folenniad
contrahendum, cùm inhabilitas ex fola Ecclcfiaeinftitutio
neoriatur, de quo per Iofeph. Angl. Val.fuper Magift.fenten.
in Flof<.Thcol. diftinétio.37. artic. 3. in prima partc (ui opc
ris. Egoautem crcdo ({aluo femper iudicio fanëtæ matris Ec
-
Q_q q 4 clefiae,
984 P ET R. NICOL. M Ozz.
clcfiae, cui me remitto) Papam difpenfare pofTe ex poteftate
fua femper,tum in prima,tum in fecunda caufa,quia Papao.
mnia poteft foluere & ligare in terra,dummodo non fintcon
tra articulos fidei, vt dicit Vincent.vt refert Panormita. in c.
propofuit,de conceff.præbend. & fequitur Iaco. Vngar.in ad
dit.ad Angel.de Clauaf. in verbo, Papa, litera B. dicit tamen
Innoc. c. cùm ad monafterium, de ftat. regu. quòd Papa fine
caufa non difpcnfat in his,quæ funt iurispofitiuipuri.dcquo
nos infrà.
J3 t Quintò foluitur feu impeditur matrimonium per cog
nationem,qug diuiditur in carnalem,fpiritualem,&lcgalcm,
vt per Hoftien.in Summa,tit.de matrim.nume 26. & primò
confanguinitas dicitur à con, quod cft fimul, vel vnitum, &
fanguinc,quafi fànguinisvnitas & confanguinitas eft vincu
lum perfonarum,ab eodem ftipite afcendentium, veldcfccn
dentium, carnali propagatione contraâum, fecundùm Ho
ftien.eod.tit. & confanguinitas eft caufa vinculi,& habet tres
lineas,vnam afcendentium, alteram defkcndentium, tertiam
collatcralem, & linea eft colleétio perfonarum ab eodem fti
pite dcfcendentium graduscontinens,& numerosdiftingués.
A prima linea afcendentium quifque trahit originem,ficut
pater,& auus,proauus,& atauus: & idem dicdc matre,auia,
proauia,atauia. In fecundalinea,fcilicct defcendcntium,per
petuatur memoria,& genus,vt eft filius,nepos, pronepos, ab
nepos,& fic fimiliter filia, neptis,&c.Tertia refpicitiilos,qui
nec ipfià nobis,nec nosab ipfis traximusoriginem,nihilomi
nùsab eodem fanguine funt propagati,vt dúo fratres, & eorü
filij,qui patrueles,& filijpraefatorum,&idem in fœminis,&
hæc omnia probantur, c. 1.33.quæftio.4. & pertotum, & ff.dc
rad.l.i.& l.Iurifconfultus, gradusautem fecundùm Io.An
dre. eft habitudo quaedam (feu conuenientia fecundùm Sco
tum) diftantium perfonarum,quacognofciturquota genera
tionisdiftantia duæ perfonae diflent inter fe, vt colligiturex
c.literis,c.quod dileétio,deconfang.&affin.& prodeclarati
one & intelligentia praediétorum notandæ funtpluresrcgu
Jæ: & prima eft, quòd aliter computatur gradus collatcraliü
de iure Canonico,aliter de iure Ciuili,quoniam deiureCano
nico duo fratres, fiue frater & foror faciunt vnum gradücum
patre & matre, fed de iureCiuili faciunt duos, quia afcendit
de filio ad patrem,& fic eft primusgradus,pofteàdefcenditde
patre ad filium alium, vel fororem, & fic eft fccundus gradus
dciure Ciuili, fcd in matcria matrimonij fcmpcr & in •j;
calu
 XD E M A T R I M O N I O.
afueft attendendum iusCanonicum,& non ius ciuile.Fel.in
fub.defpon.num.6.& nos diximusfuprà in 4.colum.vlt.or
di.& in 3. in vigefimo quinto Naturali, ratio huiusdiuerfita
tis redditur.35 q. 3. c. i.ad fedem,& ibi vide, & nos diximus fu
prà.Secunda régula eft, quod perfona addita perfonae per car
nuspropagationem in lineaafcendentium , vel defcendentiü
addit ÉÉ, dempto ftipite,qui idcò demitur,quia filius eft
de fànguine patris,& matris, vnde non fit defcenfus per duos
gradus,fed per vnum tantum de patre ad filium vel è conuer
fo,& ratioeft,quia ynus non eft numerus,fed principium mu
meri.Prætereà etiam probatur exemplo: fi quis faciat vnam
feneftram,requiruntur neceffàriò duæ columnæ, fed fi aliam
fencftram vult addere,fufficit vna fola co!umna,& fic in pro
pofito noftro.Tertia eft regula quod in linea tranfuerfali toto
gradu perfonae defcendentesà ftipite diftant inter fe quoto di
ftantâ ftipite.Itaque duo fratresattinent fibi primo gradu, i
tem filijduorum fratrum diftant in fecundo gradu,& fic inci
piendoà ftipite neposex vno filio,& pronepos exaltero filio
diftantà te in fecundo gradu ex vna parte, & in tertio gradu.
ex altera parte fecundùm Canones. Quarta eft regula, quod
quando perfonæ diftantinæqualiterà ftipite, debent compu
tari fccundum gradum magis rcmotumà ftipite,vt quantum
ille remotiordiftatà ftipite tantum intelligatur inter fe difta
re, vt c.vlt.de conf.& affi.& fi cöfuetudo effet in patria, quod
computatioinciperetà propinquiori,illa effet feruanda pro
pter fcandalum,vt in c.quod dile&tio,de confang. & affinita.
quod in contrahendo
motiori debet fieri. ' 'poffet
' eße verum, fed in contra&o à re
•. -

Videamus ergo vfquead quem gradum confanguinita 14,

tis impediatur matrimonium.& quia varia iura circa hoc cö
fideranda funt,dico quod prohibitio matrimonijratione con
fanguinitatisquantum ad legem naturæ fecundum D. Tho
mam. Riccard. D. Bonauem.Vigler. Iofe.Angl. Palud. Angel.
Claua.Silueft.de Prier. Dida. Coua. & aliosTheologos & Ca
noniftaseft inter patré & filiâ, matrcm & filium própte reue
rentiam ne fit focius, qui debet effe fubic&tus,vt in Gene. c. t.
relinquat h omo patré & matrem,& adhærebit vxori fuæ &
Praetereà inquitScotus,quod potentior eft gradus in linea de
fcendente,quàm tranfuérfali: plus enim Coniungitur proles
parenti, quam proles proli. Adde quod nil maius vide
tur effecontra naturam,& fic contra ius naturale quod filius
habeat matrem in tali turpitudine fubie&am : hinc cft quod
Q_q q 3 qu£
 P ET R. NI COJ , M O Z z.
quaedam bruta horrent coitum cum matre,quamdiuapudil.
los manet cognitio matris, ex reuerentia quadam adipfàm,
vt 1nquit Arifto.8.de anima. de quodam camelo, qui coopcr
tam cognouit matrem,& deinde hoc compcrto intcrfccit in
geniargiem,& decquo qui ob hoc fe præcipitauit. Quantum
verò ad legem diuinaum propter concupifcentiam refrenandâ
prohibitum eft matrimoniüm in lege Mofaica cum aliquib.
perfonis,qua:fimul habeant cohabitare, & numerantur Lcui
ti.ca. 18. & refert gl.in c. literas, in vcrbo diuina, de reft.fpo.&
{unt confanguinei in primo gradu, & fccundo in lincainx
quali confanguinitatis & ÉÉÉ & his vcrfibus conti
ncntur ;
NataJorom,neptis,materierafratris & vxor,
Et patrui coniux,mater,priuigua,mouerca,
Vxoribusfororpriuignt mata vtriufque,
Atqueßrorpatrù coniungi lege vetantur. -

Et fcicndum, quod dictum dc vxore fratris non intclligitur

præmortui finc liberis:quia cam dcbcbat accipcrc ad fufcitan
dum femen defunéto.c.fin.de diuor.
Nota etiam quod ibi prohibentur copulati confàngui
nei in primo gradu,& in fccundo inæqualiconfànguinitatis,
quod Nicolaus de Lira fuper cxpofitio.Iofuc c.15. limitat vc;
rum cffe ne amitam nepos accipiat proptcr reuercntiam, vcl
melius fecundum Diuum Thomam in 4.di(linâ.4o.quia nó
ita confucuit cohabitare, fed quod patruus accipiat ncptcm
conceditur, vt patet ibidcm,quia fiatcr Caleb acccpit ciusfili
J5 am capta ciuitatc.Scd circa praediéta quæro,anf Papa difpcn
fare pofIit in his gradibus prohibitis in Lcuiti. & fecundum
I).Thomam in 4.dift. quolibet,artic. 13.& i.dift.47.&3. dift.
37. Papa in praeceptis diuini aut naturalis iuris $i;
potcft,& DiuumThomam rcfcrt & fequitur Silu.dc Pricr.in
verbo, Papa,in i6.quaeft.verfic. quartum, quod tamcn ibi dc
clarando limitat in tribuscafibus,primò quantum ad iusna
turale quoad particularcsapplicationcs iuris naturalis, aut £
tiam diuini,quia hodic non habent vigorcum nificx lcgepo
fitiua,idcoque Papa in oppofitum poteft.Sccundò, quoadius
diuinum, quando aliquid dicitur de iure diuino: quia conti
nctur in doéìrina Apoftolorum, licet non fit ftatutum à Dco,
fcdab Apoftolisficut quod bigamus non promoucatui,Apo
fto. i,adTimoth.3.ca. -

Tcrtiò
 D E M A T R 1 M O N I O. 987
Tertiò fecundum Riccard. quantum ad vtrunq; quando
difpenfatio fumitur largè & impropriè pro interpreta:ione,
quæ aliud cf}, cum poßit circa articulos fidei interpretari, non
autem difpenfare,vt ibi docet D. ': hom. Atque ideò in vo;us
poteft proprie difpen{are,hoc eft ius relaxare, in diuinis autë
praeceptis hoc non potefl, fed poteft ea interpretari in dubio
authoritatiuè, nempè vtrum in aliquo determinato cafu hs.
beat locum ratio diuir.i aut naruralis ftatuti, vel non, quod pa
tet,quia interpretatur præcepturm t)ei de credendis, & inter
pretatut omnia dubia circa facram fcripturam , & fidcm , &
mores, & Innocent.dixit in capitu.im ccclcfiarum, de confti.
tutio.quod Papa poteft ius diuinum interpretari, & addere,
& diminuere, ita etiam Angel.de Claua. matrimoniunm.s. iwm
pedimento 7. Aduerte tamen ad vllud quod dictum eft de vxo
refratris, quia vxorcm fratris mortui propter rationabilcm
caufam ducere ex difpenfatione Pontificis poteft, quia potefk
difpenfàre in hoc cafu, vt nultorum Pontificum exemplis cö
flat.Nam Alexander Sextus cum quodam rege Lufitaniæ di
fpenfauit, vt vxorem fratris mortui duceret, & Iul. Secun
duscum Henrico Rege Angliae, vt duceret in vxorcm Carha.
rinam,quæ fratris fui vxor fuerat, & Marti.Quintus, vt refert
Silueft.de Prier.fimilem conceffit difpenfationem. & quod
Pontifex poffit ex magna caufa difpcnfare, vt frater alterius
fratris vxorem fibi matrimonio coniungat, confuluit & tc
nuit Natta, vir in iure Pontificio peritiffimus, in confilio ter
tio, volumine primo,quem gmninò videas, & *ta etiam tcnet
referendo Iofeph. Anglef.in Flof.Theolo,fupcr 4. Mag. fcnt.
dift.4i.articu. 1. concl.z.licet contrarium tencat Vigi. Grana.
c. i6.dc facram.matr.nuin. & 13.
Ego tamen crederem Papam poffe difpenfare etiã in gra
dibusprohibitis Leuitici d.c.i8.fcd Papam non folcre ditpen
fare, quia non expedit, vt inquit etiam Marti. Nauar. in fuo
Enchirid.cap. xz. nume.&4.dicit tamen Anglc£ex mente The
ologorum, quod affimitatis gradus pofiti inter afcendentes &
dcfcendentcsin lege naturali matrimoniurn contrahendum
dirimunt, vt in his Papa difpenfare non pofIit, cum dicat Di
uus Paulus Apoft.ad Corinth.c. 3. auditur inter vos fornicatio
qualisneque inter gentes, ita vt vxorem patrisfui aliquis ha
: beat,quare erit talis concubitus contra ius naturale. hinc Ru
}; benà patre Iacob malediétus fuit, proptereà quod ad cius vxo
rcm afcendcbat,vt Gcncf.cap.49.
*,*
988 P ET R. NI COIL. M oz z.
j6 » Quantum verò ad iusCanonicum, in quo gradu matri.
monium fit prohibitum, dico quod olim fuit prohibitum
matrimonium vfquead feptimum gradum, vtd.c.adfedem.
33.q.$.fed propter caufas affignatasà DiuoThoma. in 4.dift.
4o.hodie prohibitum eft folum vfq;ad quartum gradumcon
fanguinitatis & affinitatis præcisè.eft rex.inc.non dcbcnt,de
confan.& affi. Aduerte tamen quòd hæc prohibitio vfque ad
quartum gradum eft vera in collateralibüs fed in defcenden
tibus,& afcendentibuseft perpetua prohibitio,ratioeft,quia
maior reuerentia debetur parentibus remotis,quàm propin
quis. Adeò quòd fi Adam hodie viueret nöreperiret vxorcm,
vt notat gl.in l.nuptiæ.ff.de ritu nup. Praetereà eftalia ratio;
quia ius çiuile indiftinâè prohibet inter defcendëtes,&afccn
dentcs matrimonium,vt inftit.denup.§.inter cos quoque, &
l.nuptiae.ff.deritu nup.& hoc in infinitum,quodquidcmius
non inuenitur exprefsè correéìum, fecundùm communem
lur
opinionem,& cft fundatum fuper maxima honeftate, nôd:
bemus fuper generalem conftitutionem dicere contrarium, qui
argum.capituli fccundi,de defp.ita tenet Panormit.pertatio qui
ftn
nes in d.c.non debet,deconfan.& affin. & putat veriffimam,
& ita tenet etiam Ioan.Andr.in arbo. confang. & affinita.& qua
II, §
& tcnet Hoftien. in fumma, tit.de confangui.&affini$.con
fueuerunt,& §.qualiter, & tcnet Azo in l.nemini.C. de nupt, quae
& Petr.de Palu. Achiepifco. Summa Pifanel.Silueft. de Pricf, cuiu
JPetr. Hugu. Riccar. & laco. Vngarel. in additio. ad Angeld: fiim
Clau.in Verbo, matrimonium.3. impedimento. 6. &yidetur aute

communior feu (yt aiunt) magisrecepta opinio,licèt Ang. quo,

lus de Claua. Rofel. & Goffr.teneant contrarium.
Nota tamen fecundùm Hoftien. quòd licèt confàngui dtq;
nitasduret vfquead quartum gradum folum quantüadcon non

traherematrimonium, vt quiseuitet inceftum, tamenquan h,&

tum ad fucccffionem hæreditatisdurat vfqueaddecimum, vt mit,
dicemusin fecunda parte Amphitheatri vltim.volum. ttii,
Sed quærunt Doétores,fiduo contrahunt matrimonium, iini
quorum alter diftatà ftipite quintogradu reliquus veròfccun
do,vel tertio gradu, an teneat matrimonium? Dic quòd fic, trah.
17 fecundùm omncs : quia tales attinent fibi in quintogradu,f άor.
& in confanguinitate femper ftandum eft rémotiofi perfo tvb;
nae.c.vlti. de confan,& affihi. etiam fireliquusdiftaretfolùm - £qu.
in primo, licèt Hofienf.fit in fingulari opinione, quod non kit,
teneat, cap. quod dileétio, de confangui. & affin.& fic Ho trai,
fticn.vult effevcrum, fialter fit in fecündo, vel tcrtio **; tùm,
 • '• ' D E M A T R I M O N I O. 989
fed non fifit in primo,quia vna caro cenfetur cum ftipite: ta
men hoc non tenendum, nec alius Do&tor hoc tenet, & ideò
dicas fecundum Dire£to.Goffred. & Pifanel. quòd matrimo
nium tenet,& valet.& ex hoc infertur,quòd impetrans dilpè
fationem contrahendi in tertio, vel quarto gradu confangüi
nitatis,quamuisex alio latere perfona, cum qua vult contra
hcre,fit in fecundo gradu,& hoc non exprimatur, nihilomi
nus valet difpenfatio:quia licet difpenfátio contra iusfit ftri
&è interprctanda : tamen interpretari quifque debet, fecun
dum difpofitionem iuris communis, quod vult computatio
ncm fieri àgradu remotiori,& ita vidctur concludere Panor.
d.c.quod dile&io,&à fortiori poterit cum talibusdifpenfare
ille,cui generaliter conceffâ effauthoritasdifpenfandi in ter
tio,vel quarto gradu,& fic confuluit Ioan.Cald. vt recitat D.
Ioan. Anto.de fan&o Georgio,in d.c.quod dile&io.
Veniamus modo ad cognationem fpiritualem,quæ dici
tur coinpaternitas à Doétoribus, & cognatio fpiritualiseft
quædam pcrfonarum proximitas proueniens cx hoc, quòd
•
quis confert facramentum baptifmi, vel confirmationis, feu
tenet vcl fufcipit illum,cui tale facramentum confertur, de
qua cognationehabetur 3o. quaeft.i.c.eos,& c.fin.de cogn.fpi
ri.& per D.Thomam in quarta diftinétione 4z. & Š; 6.
quæftio.tertia, vbiinquit, quòd cognatio fpiritualis eft vin
culum contra&um ex ftatuto Ecclefiæ per baptifmum,& con
firmationem per fufcipientem,& dantcm,& tenentem : non
autem perplurestenentes adinuicem, quia per accidens cft,
quòd ibi funt multi, cum fufficiat vnus, fed in hoc prouidet
ConciliumTridentinum, vigefima quarta feffio. cap. docet,
de quo infìà.itaque fi talis cognatio prgccdit matrimonium,
non folum impedit,fed dirimit poft contra&um,di&toc.fina
li,& c.veniens,de cogna.fpirituali.fi verò fequitur, non diri
mit,fed impedit quoad exa&ionem debiti carnalis, 6 fine ne
ccffitate contrahitur,vt trigefima quaeftione prima, capit, ad
limina.
Sed quæro vltra prædi&ta,ex quibus alijsfacramentiscon 19
trahatur talis cognatio fpiritualis?Refpondetur ex mente Do
&torum omnium, quod ex tribus folum contrahitur, nempè
ex baptifmo,ex confirmatione,ex catechifimo, vt habetur in
c.quamuis,de cognatione fpirituali,libro 6. & not. in quarto
fentent.diftin&ione 42, fed aduertc,quòd cognatio quae con
trahitur in Catechifmo, licèt impediat contrahendum, non
tamcn dirimit contraétum, vt cft tcx. cxpreffusin c.pcr Cate
chifmum,
99o P ET R. N ICOI.. M Ozz.
chifmum,de cognatio.fpiri,libro fexto,& c.contra&o, cxttt
2O decognatione fpirituali, & c. fi quis filia(lram. 3o, quaeftione
prima.Catcchifmusautcm diciturà catechizo, id clt inftiuo,
vel docco, ideo catcchifmus inftitutio, vel do&rina dicitur;
de hoc in capitulo ante baptifmum, de confecra, diftinâio,
quarta,& d.c.per Catechifmum,& Catechifmus,eft ille cxor
cifmus, qui fit in ianua Ecclefiae, fuperbaptizando, &Cate
chifmus debet prgccderebaptifmum,vtd.c.per Catechifmum
ideò in Euangelio habctur : Euntes docete & baptizate, quia
prius debet præcedere do&rina,& inftru&io,& poftca bajtif.
mus,fed in paruulis infantibusifte Catechifmas,& iftainftru
&io fit in fpiritur,& per patrinum promittitur,dicendo,crcdo,
fcilicet cgo paruulus,quádo ad ætarem perfeétam venero cit.
dam, & ego patrinus operam dabo,quòd ifte credet, cum par.
uuli infantes non poflint infiitui in i!la aetate.
21 Sed quæro iterum,in quoto graJu ifta cognatio fpiritua
Jis impcdiat matrimonium, & qu , liter computetur gradusin
jfta cognatione fprrituali : Doctorcs circa hoc niultâ dicunt,
vt habetur in c. quamus.lib.fexto, de cogna, fpiritua, & cap.
Martinus,cxtra cod. de cogn.fpi.& c.fi quis, & c. poft vxoris,
3o.q.4.& c.piâatiuum.3o.q.3.& c.ex litteris,de cogn. fpir.cx
quibus iuribuseliciunt, tres effe fpecies&ognationis huius:id
eß quae dicitur patcrnitas inter rcgcncraturw, & gercrantem,
id cß adminiftrantcm facramctrtum,fecunda inferregeneram
tem,vel tenentem, & genitorcs carnafes regenerati,qüi etiam
miniftantes & tcnentes, fi funt coniugati, & matrimonium
confummaiierunt tranfmittunt hanc compaternitatem ady.
xores. tertia dicitur fraternitas, quæ inter régencratum mafcu
lum, vel fœminam,& filios regenerantis miniftrantis, vcltt
nentis iurib.fupradiétis notatur. Hodieaatem nos debcmus
attendere tantúmmodò prohibitionem fa&am in SS.Concil.
Tridentino, fùb feffi.24.de reform. matri.Canönc, docet, cu
ius verba funt haec: Docet experientia propter multitudincm
prohibitionum multotiesin cafibusprohibitis ignorantercô
trahi matrimonia, in quibus , vel fine magnópeccatoprt;
feueratur, vel ea fine magno fcandalo dirimuntür, volctf ts;
que fanéta Synodus huic incommodo prouidere, & à cogna tk,
tionis fpiritualis impedimento incipiens ftatuit,vt vnusian tì.
tum,{iue vir,{iue mulier,iuxta fàcrorücanonum infìituta vel tut
ad fummú vnus & vna baptizatum de baptifmo fufcipiant, fil,
inter quos ac baptizatumipfum & illius patrem,& matrcm, h;
necnon intcr baptizantern & baptizatum baptizatiq; patrem di;
ac matrcm tantum fpiritualis cognatio cötrahatur,parochus
 * t) E M A'T R I M O N f O. - 991
antequã adbaptifmum conferendum accedat, diligehter ab
his,ad quosfpeâabit,fcifcitetur quë,vcl quoselegerint,vtba
ptizatum de facro fontc fufcipiant,& eum vel eos tantum ad
illum fufcipiendüadmittat, & in libro eorum nomina defkri
bat,doceatq; eos quâ cognationem contraxerint,ne ignoran
tia vlla excufari valeãt. quod fi alij vltra defignatos5aptiza
tum tetigerint,cognationem fpiritualem nullo pa&o contra
hant,con(titutionibus in contrarium facientibus non obftan
tibus,fi parochi culpa vel negligentia fecùs fa&um fuerit, ar
bitrioordinarijpuniatur.ea quoq; cognatio,qug ex confirma
tione contrahitur,confirmantem, & confirmatum illiufqué
patrem,& matrem ac tenentem non egrediatur, omnibus in
ter alias perfonas huiusfpiritualis cognationis impedimen
tisomninò fublatis, - . -

Addefupradiâis,quòd cognatio fpiritualishónoritur ex'a*

illicitocoitui,nâ fœmina à patrefpirituali fornicariè cognita
non contrahit cognationein fpiritualem, & nullü fubefíim
pedimentum inter cã & filium fpiritualem,yt afferit gl.in c.
{}í'í vno.3o. q. 4. ea ratione, quòd iftud fit fpirituále vin
culum, nec deceat id illicito cóitu oriri.idé approbat Henric.
& Abb.ind.c.Martinus,de cogn.fpir.Riccar.& Palud. 4. dift.
4 v.art.7.Io.And.& alij Do&t. de cogn.fpiri.in 6. Ang. deCla
ua.im verbo matrimonium 3. nu.7.ibi de communi atteftatur
& hanc opinionem veriorem putat Brun.trac.defpon.concl.
vo.baf.7. Dida.Cou.defpon.in 2. par.c.6.§. 4. ibi de commu
niafferit, quamuis contrarium teneat D.Tho.in 4. fenr. dift.
42.Silu.de Prier.matrimonium 8. q. 8. vbi conatur eum tueri
fubtiliffimè difputando, & de maréria ifta an compaternitas
poffit contrahi per procuratorem,vide Doét.fuprad.locis,
Tertia eft cögnatio legalis,quae eft propinquitas perfona- as
rum exadoptione proueniés, & matrimonium impeditur ob
cognationem legalem, jexadoptióne, vel ÉÉ: infur
gifcx adoptione, cü quis in proprium filium affurnit eü, qui
üb pati iscarnalis poteftate eft:ex arrogatione verò,cü quisli
berum à patria poteftate accipit filium, quo cafu in arrogan
tis poteftatem tranfit. & ad fciendú inter quas perfonas cógnâ
tio legalis matrimonium impediat, hörandü eft,quod triplex
eft cognatio legalis, prima eft defcendentium, quæ contrahi.
tur intcr(perfecta adoptionc) adoptantem patrem, & ipfum
filium adoptatum,ac etiam filiurh & filiam filijadoptati, ac
nepotis, aé neptis deinceps. Sccunda cft per moduih cuiuf
dam affinitatis, quæ eft intcr patrem adoptantem,& vxorem
adop
 PETR. NICO L. MOzz.
adoptantis.Hinc elicitur non poffe matrimonium contrahi
inter patrem & filiam legalem,necinter filium & matremlt.
galem, nec cum vxorc patris legalis, etiam finita adoptionc
Vel arrogatione,quod not.glo.in c.i.de cogna.lega, facittcxt.
c. i.3o.q.3.& l.adoptiuum,de ritu nup. & no. Pet. Loriotusin
1. non facilè.$.adoptionem. ff. de grad. quem citat Didac.d:
fpon. v. par.c.6.$. s.Tcrtia cft inter filium adoptiuum, & fili
am naturalem adoptantis,& hgc tertia cognatio matrimoni
um perpetuò non impedit & dirimit,ficut faciunt &impcdi
unt fupradiéta duo,fed impedit haec tertia,quãdiu manetfub
poteftate patrisadoptantis.Itaque mortuo patre, velaliter fo
luta per emancipationem,contrahi poteftintcr cos matrimo
nium,vt in c.vnico,de cogna.lega.ibi glo.& Hoft.Inno.Hcn
ri.de quo vide etiam Viglc.Grana.fupèr Mag.fen.c.i6.§.7. de
matrimo.num. 212. Angel.de Claua.inatrimîonium.3.impcdi
men. 8. Silueft.dc Prier.matrimo.8. numero8 quaeft.§.cuma
lijs fimilibus. - -

35 Sextò foluitur, feu impeditur matrimonium obcrimen;

vt fi quis duxit eam quam polluit per adulterium.
Item fidefa&to contraxit & cam polluit.c.i.&feq.dc co,
qui dux in matr.quam pol.&c. - , - -

Item fi machinatus eft in mortem prioris viri.c.laudabi

lem,de conuer.infide.Vel dicas, quod impeditur matrim.&
dirimitur ob crimè, & ifta crimina funt duo,fecüdum aliquos
vel tria fecundum alios,fed duo patent, & eliciuntur extextu
in c.fignificafli,de eo qui dux.in matri, quam poll. pcr adult.
& ex D.Thoma,in 4.diftinét.3$.& diftin&.3 1. quaefëz,arti.s.
& ex alijs Do&t.communiter,& ifla crimina,quæ impediüt &
dirimunt(vt dixi) funt tria, nempè adulterium cum homici fio
dio:(ccundum,adulterium cum fide data de contrahendo,&
contra&tus de præfenti cum fecundo coniuge viuente prim9,
& primum crimen eft adulterium cum homicidio effçôuali
tcr machinato,vt fi vir occidit maritum eiuscumquaadulte
ratur, vel fi quis occidit propriam vxorem, vt ducatadulterâ d;!
in vxorem,vel econuerfo vxor occidit vxorem eius, cum quo
adulteratur,vel occidit proprium maritum,vt adultcrumdu
cat in virum, & hæc ampliantur, vt habeant locum nonfo
lum quando vir, vel vxor occidit proprijs manibus, verum
etiami fi mandauit homicidium fieri, cum facere & man
dare, paria fint, de quo diximus fuprà tra&atu mandati,
ibi videas,
Limitatur tamen fupradi&a conclufio,fi ncc mandatum !
ncc
 1DE MATRIMONIO, 99}
iiecfa&um interce(Iit,fed mulier, ye! vir homicidium ratum
habuit,quia fi nihil operatuseft coniux,vt occideretur,ratiha
birio non induxit hoc impedimentum,fiucfit faétum homi
cidium nomine fuo,fiuc non,fecundum glo.in c.fi quis viuen
te.31. quæftio prima,& glo.in c.i.de conuer.infide. vt Abbas,
Vincen. & Ioan.And.d.c.i.licèt aliàs in maleficijs ratihabitio
retrotrahatur,& comparetur mandato.
Limitatur fecundò,quando vir interfecit alterius mulie
ris virum,fcd non ex intentione,vt alteram haberet in coniu
gem,fed ob aliam caufam,putà in bello,vel cafu,aut odio : i
ftud enim non erit impedimentum fecundum Ber.& Hoftic.
in c.fuper eo,de eo qui dux.in matr.quam pol. per adul. & c.
-*
_ laudabilem,extra de conuer. infide, ideò dixit D. Thomasin
4 diftin&.37. quod vxoricidium aliquando impedit, & non
dirimit, vt quando vir vxorem occidit propter adulterium,
velodium,quandoq; verò etiam dirimit, vt cum occidir, vt
ucat cam cum qua moechatur, quia tüc cfficitur pcrfona fim
-*
pliciter illegitima ad contrahendum cum illa, non autcm re
fpe&u aliarum mulierum.
Sed (tante prædi&a regula ita ampliata,& limitata,quae
ro iterum, an huiufinodi impedimentum proptcr crimen in
telligatur proccdere,fi fequatur homicidium cum adulterio,
vel etiam licèt adulterium non praecefferit,fed tantùm homi
cidium?Et in hac quaeftione ego reperio Doétores contrarios
inter fe.Innocen.cnim, & Hottien. qui fuerunt duo lucidiffi
ma fidera inter Doétores, intelligút fi fequatur homicidium,
licèt adulterium non praecefferirc.laudabilem, quodcft,ca. t.
extra de conuer.infide.vbi nihil dicitur de adulterina pollu
tione,quidam verò,vt Goffred.dicebat,neceffàriò requiri pol
lutionem.Sed D.Thomasin 4. diftinât. 35. & locis füpracita
tis videtur innuere quòd aliquandoflc,& aliquando non.Sed
veritaseffe videtur, quòd fi ámbo adulteri machinati funt in
mortem,fufficit mors (ine adulterio,vt colligitur ex d.c. lau
dabilem,etiam (ialter machinantium fit infidelis, nihilomi
nusdirimetur matrimonium,fi conuertatur, vt ibi, etiam fi
eoanimo fa&tum effet,vt conuerteretur,fecundum Riccard.fi
verò alter tantum fir machinatus in mortem, tunc ad diri
mendum requiritur pollutio, vt not.Ioan. And. fequitur Pa
nor.& cft textus in terminis in c. fuper hoc, de eo, qui dux. in
matrimo.quam poll.per adult.& fequitur Silu.de Prier.ma
trimonium 8. numero 9. fi verò homicidium non interuenit
aâu,non fufficit adulterium folum, vt not. Ioan.And.ibidé,
R rr & cft
 ]
P ET R. NI C OI. MOZ Z. |
994
& eft tex.in c.fignificafti,dcco,quidux.in matri, quampoll,
per adult.
Sccundum crimen c(t , quando viuentc coniuge defaâo
contrahitur cum alio. Et tcrtium crimen eft, fi non contrahi
tur defa&o,fcd tamen datur fidcs contrahendi, veliuramcn
tum,c.fina. extrâ de co,qui dux.in matrimo quam poll. prra
dul.& c.rclatum,31. quaeftione prima.Scd animaduertendum
quodad hoc, vt quodlibct iftorum duorum criminum impc
diat feu dirimat matrimonium, multa debent concurrcrc, &
multa requiruntur nem pè quatuor,& primò requiritur, vt v.
terquefciat impedimentumi, ideft quilibct corüm fciat reli
quum habere coniugem, id eft,effe vxoratum,fi quidem altcr
ignorat,potcrit effe matrimonium inter eos poft mortem có
iügis,text.cft in c.i.de co,qui dux.in matr.ibi Abbas,quilimi
taffupradiétum textum, fi fuperindu&a fuit ignoránstoto
tcmpore vxoris,quia in his atrocioribusrequiriiurdolus, l.3.
& l.lex Cornclia.ff.de fica.l.nec exemplum, & ibi Barto.C.dc
falfis,& dicitur ignorans, quandiu non habuit ccrtitudincm,
vcl probabilem opinionem, vt in c.inquifitioni,defentcn. ex.
conmuni.& filijqui nafcuntur durante tali ignorantia,funt
lcgitimi,fecundum glo.d. c. 1. vidclicet, fi publicècontraxc
rünt,c.cum inhibitio, §.primo.ibi gl. decland.dcfpon.& nos
diximus fuprà.aliàs,fi mulier certiorata de vita prims vxoris
pcrmittcrct fe cognofci,non poffet inter eos effëmatrimoni
um,d.c.fina.& eft communisopinio. Sccundò requiritur in
teruenifTe contraétum per verbà de præfenti, vel füiffe datam
fidem,vel iuramentum de contrahendo,alitcr non impcdirct
etiam fi interucniffet copula. & licèt, fecundum aliquos, vt
Riccard.quarto,di(tinétione trigefima quinta, articulo tcr
tio,quaeftio.pcnultima,non ÉÉ' üod vndè promiferit
ad hoc vt fit impcdimentum:fcd opusfit,vt fit fidés data, vcl
juramentum interpofitum, tamen hoc impedimentum oti:
tur etiam ex nuda promiffiöe.Ncc refert dicêre, promitto, vcl
do fidem,fecundum communcm vfum loquendi,co maxim&
quod hic militat cadem ratio, ne detur mäteria machinandi
in coniugis mortcm. Adde quod Deus non facit diffcrcntijm
inter fimplicem loquelam & iuramentum,c.iuramcnti,vig:
fima fccunda quaeftione pvima,glo.in c.primo, dc paá. infi
ne,cum fimilibus, & hanc opinioncm fequitur Ange.dcCi*
ua. maximè antè fa&um,& ápprobat Iacób.Vngaílinaädi, ii,
ad cum,in verbo, matrimonium, il tcrtio, impedimentor*
no,& Silucft.dc Pricr.matrimonium 3.numcro nono, &; A
\ti,
 IO E M ATR I M O N I O. 99$
laimpcdimcnto o&auo,$.fccundo, & ctiam Riccard.in quar
to,diftin&i.trigefima quinta, & haec videtur cffc magis com
munus opinio,
Tertiò requiriturin vtroque ciiminc intcrueniffè carna
lcm pollutioncm,fcilicctantè vcl poft contraétum,aut fidem
datam,quia folum adulterium fine contra&u, vcl datione fi
dei,non inducit iftudimpedimentum,nec contra&io,feuda
tio fidei,fineadulterio,vtc.fignificafti,ibi Card.de co,g dux.
in matr.& c. 1.3t.q.1. - -

Quartò requiritur primum matrimonium fuiffe validü,

alioquin non impcdiret,etiam cum pollutione,vtd.c. figni
ficafti.& fufficit etiam fi primum matrimonium fuit ratum,
id c(t pcr vcrba de præfenti contra&tum,licèt non confumma
tum, etiam fi cffet feparatum,quoad thorum,vt d.c.fignifica
uit,& c.cx literarum,eod.tit.
Hisnta dcduétis Do&oresde pluribus quaeftionibus circa 20
hanc matcriam dubitare confueuêre,& primò fi quis dcdit fi
dcm vni mulieri viuentc propria vxore, (fine copulatamen)
& deinde mortua vxorc acccpit tcrtianì, qua viucntc cogno
fcit fecundam,cui primò dederat fidcm, & fecundum Ioan.
Andr.in c.fi quis,dcco,qui dux, in matrimo.quod cftc. final.
non potcrit mortua tcrtia habcrc fccundam : quia conftantc
legitimo matrimoniodedit fidem,& cognouit,ncc matrimo
nium intermcdium remoucretimpcdimentum,facit l.fingu
laria.f£(i cert.pctat.& c.in fcripturis, o&aua quæftio, prima,
fed Gafpar Calde.tenet contrarium,& fequitur cum Panornm.
diéto c.fi quis,& ibi ctiam Ioan.dc Ligna, & fumma Rofella,
& Silueftrina,in verbo matrimonium, o&auo,quia contrahę
docum fecunda, videtur recefliffeà data fidc, & confequenter
nunc reperitur folum adulterium,quod non impcdit,vt di&o
capit.fignificafti, & mortua fecunda poterit contraherc cum
tcrtia,non obftante adultcrio folo immediatè remanentc.pcr
d.c.fignificafti,deco,quidux. in matrimon. quam poll. cum
alijsfimilibus.
Secundò,quid fi vxoratus dct fidem Bertae, f quòd ficon, sy
fentiat poft mortem vxoris accipiet illam, quam Blanca con
fanguifica ipfius Bertæ confulet,& Blanca confuluit,quòd ac
cipiat Bertam. In hac quæftionc refpici debct animus, & ex
mcntc Do&orum cft diftinguendum;quoniam fi Berta, aut
is qui dcdit fidem,probabiliter credebat, quòd confulcrct de
Bcrta,non potcrit e(fe matrimonium,quiá eft in fraudem : (i
vcrò illc, aut illa non cxiftimabat, poterit habcrc Bertam,
- Rr r 1 - & in
v
.
-
-

- P ET R. N 1 COL. MOZZ.
-

& intellige,fi non exiftimabant ambo:quia vno foloexiftéte

dirimitur,fi ambofciebant impedimentum:quia frausnemi.
ni debet patrocinari,c.aduerfus.$.cæterùm,de immu eccle.&
facit.c.ex tenore,de refcript.& fupradiétam quæftionem mo
uet Riccardusin 4.diftinét.$$.vlt. articu. & rcfcrt cam Aftcm.
ange.deClauaf. Silu.de Prier.& alij -

Tertiò quærúnt Do&ores, f quid fi quis viuente vxore,dc

faéto contrahit cum alia fecunda,intellige fine coitu,& mgr.
tua vxore contrahit cum tertia:dicendum eft, fecundum glo.
& Alexan. Ho(t. & Do&ores communiterapprobantcs glo
famillam in c.primo,de eo,qui dux.in matriino.quam poll.
per adul.quod poterit ftare cum tertia,fi contraxit cumca,am
tequam cxprefsè,vel tacitèconfentiret cum fecunda,quia ma
trimonium illud nullum erat,etiam fi illa fuiffet ignorans wi
uente prima:antequam tamen contrahat cum tertia,compcl
lendus cffet cötrahere cum fecunda,fi illa ignorauit illumha
buiffe vxorem, ipfà verò non eft compellenda.
39 Quartò inferunt Do&torcs, f quid fi viuente vxorecon
traxit de fa&o cum fecunda adultera,cum qua fcilicet pollui
tur?diftingue: nam,fi illa fciuit,quod habebat aliam, quâdo
eam duxit,velalio tempore, non poteft effe inter iftos matri
monium,fed fi vfque ad mortem primae hoc nefciuit , & ca
mortua hoc fcit, in poteftate ignorantis eft ratificare matri
monium,aut diuortium petere,cap.primo,& c.veniens,extr.
deeo,qui dux.in matrimo. nifi prima viuente faâa fit con
fcia & confenferit in copulâ : quia matrimonium perpetuò
impediretur,argumen.cap.final.de praefcript.in fine, &c.pc
nult:in fine,& trigefimaquarta quæftione fecunda, c. fi vir
go, & c. Dominus, extrà de fecund. nupt.vel fi mortua pri
ma poftquam fenfit,confenferit in copulam:quia diuortium
peterc non poterit,argum de coniug feruo.c.propofuit, &c.
final.& fi in cafu,qu6 iftaadultera çontraxit ignöranter mgr
tua prima contrahat cum tertia,fecundum Höflien.& Goff.
manebit cum tertia,etiam fi poftea cognofcat fecundam, vt
d.c.veniens,quia prima viuente confenfus habitus cum fecum
da fuit nullus,& confequenter non impediuit matrimonium
cum tertia, & fi fecundam cognouit antequam duceret terti
am,ftabit tamen cum tertia,fecundum Ho\ien.facitc.propo
fuir,de coniug, feruo.& c.fin.& c.bonae memoriae, deele£tio.
& fi fecundaagat contra cum, & durante iudicio contrahat
cum alia,tertiã erit vxor,quia fccunda non ccnfcturvxor,nifi
ex nouo confcnfu,d.c.vcnicns. -

Quintò
 “Y) E MATRIMONIO. . 997 '
' Quintò,fquid fi quis priorc vxore viucnte contraxerit, 3s
& concubuerit cum pluribus infcijs?fecundum Hoft.locuseft
gratificationi,fiquidem quamcunque ccrtificatam de morte
E$ rimo cognouerit poft mortcm legitimè, illam tene
it d.c.vcnicns,de quo per fummam Dire&o. Ang.& Silue.&
dicitur infcia,fiuc ignorans, fccundum Hoft. quando habet
iuftam caufam ignórandi,vt quia vir de remotis partibus ad
ueniens dicebat fe vxorem non haberc, c. cum in apoflolica,
de fponfa.& filijintcrim nati funt legitimi, vt diximusfuprà
fi in facicm ccclefiæ matrimonium fecundum contra&um fu
it& non clam,iuxta tamen formam ConcilijTridcntini, 14.
feffi.de rcform.matr. -

Sextò & vltimò quærunt Do&ores, quid dicendum fit de si

illo,qui habens vxorem adultcrctur cum Bcrta,& dicat, fi v
xorem non haberem,acciperemte,& poftcà interfecit vxoré:
non tamen co propofito, vt Bcrtam acciperet? & fecundum
_
I.•
Gafp.Calde,&
cap.fuper hoc, recitat
tenendumD.Anton.deSan&o Georgio,
quòd poterit Bertam in di&o
accipcreinv
xorcm ; quia hic non eft fideidatio pcrverba prgmiffa,necho
micidium eftfa£tum co propofito,ncc adultcrium cum di&a
machinarione , & hanc opinionem videtur fequi Silueft. de
… Prier.matrimonium 8. ex mcnte ctiam Diui Thomæ, licèt
Cardinalis diéto cap. hoc rcprobet, dicens quod non tcnct
- matrimonium : quia quando adulterium interuenit, non at
tenditur,an machinatiointcrucnerit ex propofito habcndic
am,ncc ne.
Itaque proconciliandis opinionibusoportet diccre, qά* 3*
Iantefa&um impedit matrimonium, poft fa&umtamen tc
act matrimonium,non dirimitur,
Septimò foluitur feuimpcditur matrimonium ob cultus 3s
difparitatem,vt fi vnusfit Iudæus,alter paganus, vel Chriftia
nus.vt c.gaudemus,de diuor.& 28. q. i.& .$.ex his,in fine,&
c.caue Chriftiane,Exod.cap.34. & Deutero. cap. 7. & Paulus
Apoft. .adCorinth.cap.6.inquir,nolite coniungi cum infi
delibus,dequo etiam per Didac.Couarru. defponfa. fecunda
par.cap.6.%.ii.Silueft.de Prier.matrimonium 8.numero deci
| mo. Marquard.deSufannis,Tra&a.de Iudæis & alijsinfideli
bus:fecunda par.c.tcrtio,& nos de hoc diximus etiam fuprà,
columna prima, vltim. ordin. & in princip. columna matri
monium infcripta. Scd animaduertcndum & fciendum eft,
uòdinfidelitasfi præcedit, impcdit matrimonium cum fi
£É. fedfifidcliscontrahat cum infidcli hæretica
R rr 3 bap
 P ETR. NIcoI. Mozz.
baptizata,matrimonium tenct,quia licèt fit haeretica,eft eiu!
dein fidei,& eiufdcm fe&ae, vt diximusalibi;cum infideliau
tem non baptizato non tcnct.benè vcrum eft, quòd ob haerc.
fin alterius coniugis,quoad cohabitationem, matrimonium
diffolui poffet,vtper Didac.Couarruuiam diâo$.vndccimo.
Tenet tamen matrimonium infidelium,feu Hebræorum in
tet ipfosin gradibus prohibitis ab ecclefia tantum, non au
tem in prohibitisà Deo:quia fubduntur ftatutis Dei, non au
tem ccçlefiae,& fibaptizatur infidelis habensplures vxores,de
betftare cum prima tantum,etiam fi fit repudiata, fieftcon
uerfà : fiautem recedat fidelisà coniuge infidcli nitentc con
tra fidem,contrahere poteftcumalia,non autem fi cohabita
revelit fineiniuria:poteftetiam ingredi religioncm, vel fu.
mereordines, nec reftituetur infidcli fi poftea conucrtatur,
modò prius moneatur,de quibus per Silueft. de Prier. matri
monium fexto,numero primo, & matrimonium 8. numero
decimo,vbiinquit,quod conuerfioalteriusconiugisadfidem
ex mente Diui Thömæ vinculum matrimonij non foluit,
quia fides non foluit,fed perficit matrimonium:foluiturta
men aliquando cohabitatio, & folutiodebiti,ficut etiam pro
pter adulterium fit : igitur ficut coniux manere poteft cum a.
dulterafub fpe corre&ionis,licèt ad hoc non teneatur:nonam
tem cum obftinata in adulterio, vt dicitur in quarto fenten
tia.diftin&ione trigefima quinta, ita etiam manere poteft
cum infideli fub fpécorreâionis,licèt non teneatur, &benè
facit commonendo, iuxta confilium Apoftoli primo adCo
rinthios,cap.7. non tamen poteft ei commonere, fieum vi
derit obftiniarum,& in primiitiua ecclefia poterat coniux fub
hac probabili fpe cohábitare coniugi infidcli tam gentili,
quàm Iudæo, etiam fi conuerfionem non fperabat: nunc au:
fem cum neutro, nifi velit conucrti, quia vtrique obftinati
funt. Itaque coniux infidelis ad fidem conuerfusreliquoin
infidelitate remanente,licèt non teneatur ci commorari, ta
men cum alio contrahere non poteß, nifi in tribuscafibus,in
quibusfoluitur matrimonijvificulum, etiam antequamali
uid contrahatur,nifi interim conuertaturinfidelis, Panormi
tanuscap.quantò, de diuort.dicantalijquid velint,& primus
cafuseft,fi holitinfidclis cohabitarefideli;fecundusfi velit co
Habitare, fed non fineiniuria creatoris, vel peccato.Tertitis
fi trahere nititurad infidclitatem,vt per Abbâ.c. quanto, de
diuort. Archidia.& Riccard.in quarto, & ineffe&u fccundus
cafusincludit primum,& tcrtium, ideò DiuusThomas non
ponit
 ID E M ATR I M O N I O. 995
ponit, nifi fecundum cafum,fcd de hoc vidc fuprà, quae dixi
smus col.i.num.14. -

Oétauum impedimentum eft,vis feu violentia, feu coa 34»

άio,quia in matrimonio requiritur libera voluntas,capitul.
Gemma,defponfa.& nosdiximus fupra columna tertia, hu
ius vlti.ordin.& fciendum,quòd duplcx eft coa&io feu vio
lentia,de qua etiam in l.prima,f£quod met.caufa.fcilicet ab
foluta pervim,quæ dicitur à Philofopbo violcntum fimpli
citer,vt putà quando quis capitur,ligatur, & ad mgtum im
cllitur;& hæc coaâiô non poteft cádere in confenfum , fed
É, copulam carnalcm, Itaque cafu, quo copula faceret
matrimonium,(ic coa£ta copula non facit matrimonium,ar
ÉÉÉÉÉÉ; teros.3o.diftinétio.& capituli veni
cns,cl.fecundo de fponfá.& c.primi,& fecundi. 3, quaeftione
fecunda. Secunda verò eft coa&io faciens neceffitatem con
ditionatam, quae dicitur violentum mixtum, & eft coa&io
per metum.Ităque fi metusfit iuftus, vt ille, qui potcft cade
re in conftantem virum vei mulierem, in qua minor me
tus confideratur, matrimonium pcr talcm metum cft ip(o
iure nullum,vt tenet glof.capitul.vcnicns,il primo.de fpon
falibus,& ibi communiter Do&ores. textus in capitu, con
fultationi.eodem de fponfalib.& c. cum locum , ibi etiam
glof.eodem.Si verò fit mctus minor, non tollitur matrimo
nium,fed tenet.l.neque timorem. ff. quod metuscaufa , de
quo vide ca, quae diximus fuprà columna tertia, hoc eod.
ordine. Sed quid dicendum eft, fi quis in captiuitate con
trahit matrimonium ? & eft mente Hoftienf. dicendum
cft, quod fi captus eft ab hoftibus, & feruusfa&us eft, ma
trimonium contrahere non potcft nifi ficut feruus, vt dixi
mus fupra columna prima hoc eodcm ordine. fi verò eft ca
ptus pröpter debitum,poteft contrahere:fi verò eft captus vt
cogatur ad talc matrimonium,non valet,quia deficeret con
fenfus habita diftinétionc metus maioris,vel minoris, de quo
vide fummam confeff.lib.4.tit. 11. q. 2.in fine.
Nonum impedimentum eft ordo:fi quis enim poft fufcc 3;
ptionem ordinisfacri:nempè fàcerdotis, Diaconi autSubdia
coni contrahit matrimonium, diri aiitur : quia in his cft vorú
continentiæ, vt in capitu.vnico de vcro, fibro fexto, & c(t
cxcommunicatus ipfo faéto,vt «leneri, cos, de confanguini
ta.& affinita.vt diximus fuprà hoc cod. ordine. columna pri
ma.fi vcrò contrahit poft füfceptioncm minorum ordinum,
- Rrr 4 dotl
 PETR. N I coL. Mozz.
nö dirimitur:fed in officijs non miniftrat, fi eft clericusoctid
talis,& bencficia non a(Iequitur:atque ideò ordò facer, quit.
tiam dicitur maior ordo, impedit & diuimit matrimonium,
ordo non facer,qui dicitur ordominor,folum impedit, fiv0
lunt remancrc in minifterio,de quo vidcca, quæ diximusfù
prà,col.i.hoc eod.ord.num.19. - -

Dccimum impedimentum cft ligamen, f hoc cft vincu

lum altcrius matrimonij,c.quomodo. 31. quæftio. i. cap. nup
tiæ,3z.quæftione v.fiquidcm prima coniuge viucntcnon po
terit quifque alteram vxorem accipere, aliâs committcrct*
dulterium,& haberet duas vxores,quod non licct. l.cumqui
C.de adulte.c.gaudemus,de diuor.Parif. confilio 31. in prin
;
cip.volumine quarto,& confilio fexagcfimoo£tauo,numcro
154.codem volumine.Roland.confilidnonagcfimotcrtio,vo
lumines.& fi quis habcrct duas vxorcs,effet équidcminfamis
ipfo iure 1.1.in finc,ff.de his,qui nota.infam. & ctiam cfficcrc
türbigamus, & dcbct iciunare per quadragintadicsinpang,
& aqua, quod vocant carenam, fcilicet quadragefima , fic di
&a,quia caret cibis,& £É, fequcntibusannis pœnitcre.c.
accepifti,dcfpon.duo.vbi habentur fupradiâa ad litteram.
Nequc obftat,fi diceres, quòdantiquo tempore licuit plurcs
habere vxorcs,quia illud fuit pcrmiffum fanâis patribus di
uina rcuclatione,vt habctur cap.gaudemus,$.final. dcdiuor.
.& illa erant mitteria,& figurae,vt diximusin princip. traâa.
vbi vidcas,& de hoc habctür ctiam apud fummam confcf. li
bro quarto.titulo 14. Aduertetamcn,quoadiftudimpcdimcn
tumligaminis, quod alter coniugum ante carnalem copulâ
potcftingrcdircligionem,vt fupràdiximus, an autcmaltcri
àlligatusper fponfalia poffit cumaltcra contrahere, diximus
fupra de fuprà defponfa,ibi videas.
Sed iuxta prædi&ta quæro, an mulier credens primum vi.
rum mortuum cffe,po{fit contrahere cum altero fecundo? &
fecundum aliquosdicendum eft, quod fi verifimilitcr praefu
mitur de eius morte,poteft contrahere, vt not. in c. quoniam
frequenter,vt lite non contcfta. in $.fin autem. faciünt diâa
crBar.in trac.detcfte,in 3.cat.ver.mortuum, & intrac, qua
iter prob.mors.colum.z. Alex.confi.4.nn.i8.vol.z.Maran.in
l.is potcft.nu.143.deacquirenda haeredita.vbi mors alicuius
probatur eoipfo,qd' aliquis iuuenis luxuriofus, & vagabun
Juscoepit vagari per orbem,& nefcitur vbi fit,necaliquidno
tühabetur dccius mortc, vcl vita, nam fi ex hoc tcmporc lap
fifuntfolum quinqucanni, cx hoc præfumitur &probatur
m0I·
 moE MATR I MoNI o. 166r
mortuus,&dehoc eft tex.in l.vxor.C.de repud.de quo Socin.
| lun.confil.16.colum.z. volum.z. Contrarium tamen eft ve
I. riùsin matrimonio, & dc iure Canonico, quòd immò debet
uis habere certum nuncium de morte viri, c.in praefentia, de
Ä & c. dominus, de fecund. nupt. vbi matrimonium
pcr verba dc prgfenti non diffoluitur propterabfentiam quan
- tumcunquc mariti, et1am fi ignoretur dc vita, vcl morte ip
-| fius, ac ctiam concurrente iuueniliætate coniugum, quia rc
- quiritur, vt poffit conuolare ad fecundum mätrimonium,
quòd primò receperit certum nuncium de morte,& hanc fen
tentiam & opinionem tenuit Abbas, Soci.& Barba.in c.quo
niam frcquchter.§.porrò, vt lite non conteft Alexan.confil.
4.num.i8.volum.2.Ange.de Claua.in verbo, matrimonium,
il. 3.impcdimento 13. ibi Iacob. Vngarel. in additio. fequitur
Sylueft.de Prie.matrimonium.$.in 3. 13. Abbas confil.44. in
princip. & Parif.confil.37.num. 17. volum.4. Roland. à Vall.
confil. 93.in i.artic,num.$.volum.3. & Francif.Paui. in tra&.
de vifita.quaeft.8. v.par. num. 59. & haec videtur effe commu
: nisopinio in pra&ica feruanda,nifi concordandodicas,quòd
^ fatiseft certificatusconiux, quando habet violentas fufpicio
: nes,exemplum, fidiuftetit, vel fenex receffit, vel xgrotus,vcl
quia eft fáma publica,& diu expe&auit,& videtur fufficere v.
: nusteftis, vt in d. c. in praefcntia, de fponfal. & excufatur ab
a adulterio & pœnis, quando coniux probabiliter credit mor
, tuum virum fuum, & cum alio matrimonium contrahit, c.
: cüm bellicam,34.quæft.i. Butr.& Praepofinc.in præfentia,de
„ fponfa1.ibi vclle videtur contra Abba. & gloff. mulierem cffe
a liberam à pœna, fi contrahat matrimonium ex verifimilicon
ic£tura mortis prioris mariti, non tamen poffe ex hoc ecclefi
afticum iudicem licentiam ei exhibere, vtàltcri nubat, vt per
| Portium confil.z6.per totum.& confil.78. Ancha.confil.4oz.
.| inprin. Roland.confil.93.vol.3.nu.8.
Limita tamen, fi primum matrimonium contra&um cf.
- f<t per verba defuturo,& fic in fponfalibus, quia tunc mulier
:| potcft contrahere, & annihilare fponfalia, fi matrimonium
fccundum fuit celebratum per verba de præfenti, vt confuluit
Lauren.Syluan.d.confil 3.art. 1.
Sed iterum quaero, an ex difpofitione Pontificis matri- ss
monium contraétum poffit quis alteri nubere? In hac qugfti.
«one Doétoresita ¤É; fi matrimonium
non cftconfummatum, Papa poteft difpenfare,vt not.in c.ex
publico,dcconucr.coniug. ibi Hoftien.& Abb. fi vcrò matri
- Rrr 3 ' ' monium
τοοΖ p ETR. NI coL. Mozz.
monium eft confummatum inter fideles, Papa non poteft8i.
fpenfare, quoniam matrimonium confummatum conftatim
fa&o,& non poteft haberi pro infcâo.3 . quæftio... c. fi Pau
Jus. & de iure Ciuili eft text. vulgatus in T.in bello.§.faâx,
£de capti.& poftlimin rcucr. Et dicebat Hofticn.vnum no
tabile, quod refert Abbas diéto c. ex publico, quòd Papa cx
confenfu vtriufque fponfi poteftex póteftate abfoluta diffol
uere matrimonium non cöfummarum, nulla alia caufa fub
fiftente, fed poteftatc ordinaria non poteft fine caufa,&cum
hoc diélo Hoftien. tranfeunt communiter Do&orcs, & fub
dit Abbas, Papkm refpondiffc cuidam pctcnti difpcnfatio. .
nem in matriamonio non confummato, fe non poffe facere,
cui ille affirmauit, cflè gloffàm de hoc in diéto c. cx publico,
& Papa refpondit, maledi&us, qui tc docuit illam gloffám;
innuensex hoc, non dcberc fieri, nifi ex magna ÄÈÉ
vide Pet.de Anchar.in c. canonum flatuta, de conftitutio.co
luin. i4. verfic, matrimonium, & Ioan. Andrc. in regaâus,
in Mercurial, lib. 6, Alexand. cap. fina. dc fponfal, duo, ibi
plenè, & ratio eft, quia matrimonium contraétum & non
confummatum repraefentat vnionem, quæ eft inter Deum,
& animam : quæ vnio diuiditur per pcccatum mortale,quod
riuat animam gratia, $. criminis, & §. alius, 23. diftinétio,
ideò poteft diuidi, fed confummatum æquiparatur vnio
ni, quæ eft inter Chriftum, & Ecclcfiam, fiüc inter Chii.
ftum, id cft, diuinitatem, & humanam carncm, quam in v
tero Virginisfufcepit, quæ quidem funt indiuidua, cx quofe.
mel fuerunt vnita,ideò nor.poffunt diuidi,
39 f Vndecimum cft impedimendum honeftas,& ifludim
pedimcnrum dicitur publicae honcftatis iufìitia, quae diffi.
hitur, vt fit propinquitas ex fponfalibus prouenicns,robur
ex inßitutione Ecclefiae trahens, proptcr ciufäem Ecclcfiae
honeftatem, vnde impedit, & dirimit tam matrimonium,
quàm etiam fponfalia fcquentia, non præcedentia, vt in c.
ex fponfalib. jííí libr9 6. & ifla publicahoncflasiu
flitiæ, cùm fit quoddam fimile affinitati, ideò impcdit illos
gradus, fecundùm quos affinitas impedit vfque ad quartum
Inclufiuè, de quibus infrà, & illud impedimìentum habuit
hoc nomen propter defe&um nominis, fecundùm Hugvi
gefimafeptima,quaeftio,prima, c.fi quis, & Geminia, & priùs
Ârchidiac. in c. primo, de fponfal. in fexto, fiquidem nulli
ex cognationibus fpiritualibus legali, vel carnali attribuipo
tcrat: itaquc non vidctur nomcn dcccntius occurrcrcpotuif.
- fe,nam

ô
 DE M A T R 1 M O N I O. seo;
fe, nam fi infpicimus in matrimonijs non folùm quid liceat,
fed quid honeftum fit, debet attendi, l.femper. f£deritu nu.
pria. fecundùm Hofticn. & not. in c. non debet, de confan
guin.&affinita. vltim.glofi publicę, & honeftum cit, vt quae,
confanguinei fponfa füit, mecum contrahere non poßit : &
fciendum eft, quòd olim erant duæ fpecies publicae honefta
tis, quarum prima, quae contrahebatur ex fecundis nuptijs:
exemplum, Titius vxorem habebat, quo mortuo, eius vxor
accepit alium virum, de quo habuit filium, vel filiam, & ta
lis prolescum nullo confanguineoT itij poterat contrahere,
fed hodie fublata eft per c. non debct, de confanguinit & af.
finita.
Alia, quae hodie habet locum, eft, quæ contrahitur ex
fponfalibus de futuro, vel ex matrimonio de praefenti non
dum confummato, fecundùm Panormitan. c. fponfam, de
fponfal. atque ideò nullus confangmineus fponfi poteft ac
cipere talem fponfàm vfque ad quärtum gradum inclufiuè,
nec econuersò fœcundùm Canones, vt in c, iuucnis, & c. ad.
audientiam, de fponfal. (licèt fint correâi per Concilium
Tridentinum, vt infrà) & fi accipit, non erit vxor eius, quia
dirimit omni tempore, diâo c. fponfa. & fic etiam mortua
fponfa, ficut etiain mortua vxore durat affinitas, quoad
hunc effeétum, licèt non quondalios effeâus, fecundùm tex.
in di&o c. fponfam, ibi communiter Do&orcs, quem text.
ad hoc ponderat Bartol. & Anton. in l. cui corum, $. fina. de
poftul. Francifc.in c.primo, de fponfal. in fextò, in princip.
Abbas c. veniens, de fponfa!. in Ioan. Brun. tra&a. defpon.
fal. conclufio. Didac.Couarii. de fponfal.in z.parte, cap.fex.
to, $. fecundo. Nec refert, fecundùm Anchara. in di&to c.
fponfam, an fint confànguinei fpurij, vel illegitimi, an le.
gitimi.
Sed aduerte,vt dixi, quòd hodie per fàcrofan&um Con
cilium Tridentinum, feff.24.cano. 3. fuit reftriétum impedi
mentum publicae honeftatis ad primum gradum, ideò inquit
ibi iuftitiæ publicæ honeftatis impedimentum, vbi fponfalia
<quacunque ratione valida non erunr,fan&a Synodus prorfus
tollit : vbiautem valida fuerunt, primum gradum nón exce
dant,quoniam in vlterioribusgradibus iam nö poteft huiuf
modi prohibitioabfque difpendio obferuari. -

f Quando autem fponfalia valida dicuntur,& per confe

quensindicant praefatum impedimentum in primo tantùm
gradu,aduerte,f quòd quinq; rcquirunturà Doétorib. primò 4o
- quod
 P ET R. NICO L. MOzz.
quod fint contraéta à maioribusfeptcnnio,tex.inc.exfponß,
libus,defponf.lib.6. Panormita, c.iuuenis,dc fponfa.& drcli
ra, vt diximus fuprà dcfponfal. conlumna prima vltimi of
dinis, -

limita tamen, nifi perfeuerent, & perdurent involunta.

te contrahcndi poft feptennium completum, quia tunc ori
tur publicæ honeftaris iußitia,vt not.d.c.ex fponfalibus.
Secundum quod rcquiritur, vt inducatur, iftud impcdi
mentum cft, quod non {int fponfalia contraéta fub conditio
ne,& efl ratio, quia habcnt folam fpem, non vinculum,vtln
ftit.$.ex conditionali,de verb.obli. atque idcoantcconditio
nis euentum non oritur 1flud impcdimentum, quare poflet
contrahere cum aliquo confànguinco fponfi ante conditio- ,
nis cuentum.
Tertium quod requiritur, vt ifludimpcdimcntum indu
catur, eft,vt fponfalia fint certa : quia in inccrtam perfonam
non infertur confenfus,nec oritur iftud impedimentum,vid;
gl.in c. vnico,defponfa.in 6. •
f,
Quartum,oportet quòd non defecerit confenfus, d.c.cx
partc,defponfa.in 6.atque ideò confànguineusfuriofiftatim
poteft eiusfponfam ducere, quam in amicntia & ftultitia dc£
pöfauerit,ex quo confenfusdeficit,c. dilc&us, defponf. c.nt.
que, 3 .q.7.nos fuprà, col.i.vlt.ordi.
Limita & dcclara, quando defe&us confenfus eft appa
rcns,vt in pueris,&amentibus,fecùseffct,quandoeffetlatcns,
ficut in illo,qui contraxit non animo contrahendi, fed dcci
piendi, quia tunc oritur iftud impedimentum, quoniam £c
çlefia inftituit iflud impedimentum proptcr appàrcntiamho
acftatis, & ideò impedit, quia de intentione non poteft con
ftare,& Ecclcfia non iudicat de occultis, & pro häc decifionc
faciunt di&a per Archidiac.loan.Andre.lmolam, & Gcmin.
in c.vnico,defponfal in 6.& per Vincent. in c. ad audienti
am,dc fponfa. qui tencnt, quòd contrahensioco, fideioco a
pcrtè conftat,non inducitur publica honcftas,crgofinoncon
{taret,induceretur. - -

Quintum, quòd non fint contra&a poft matrimonium, f.

vel fponfalia priùs fa&a : quia fi quis contraxiffetmatrimo
nium vel fponfalia,& pòft viuente prima fponfa,contraheret
cum aliqua eiusconfanguinea,non dirimentur fponfaliaptae
cedêtia,d.c.cx fponfal. quod intcllige, nifi priora fint condi
tionata,& pendcat adhuc ipfa conditio: f«dundavcròfìntab
foluta,gl.d.c.fponfalia.
Aduct.
 - I)E MATRIMONIO. * 1o9;
- Aduerte tamen, quòd fecundùm Canones, fi contrahen
ip-
v.
tesfponfalia habuerüfitcontra&ta,cum
tempus debitum,purè fupradiéta quinque requifita, idcon
certa perfona,cum cft,
- fenfu,quamuisfint nulla de iure, pütâ cum affine, vel cum re
igiofo, vel in facris, aut cum maleficiato, & huiufmodi, ni
'f hilominùs oritur publicae honeftatis iuftitia, vt d. c. ex fpon
· · falibus, quia in matrimonio attenditur potiùs honeftas, d. l.
Š; & fic quamuis rulla oriatur obligatio, oritur tamen
publica honeftas, quæ impedit matrimonium contrahendü,
& dirimit contra&tum.
t": An autem Sacrofan&um Concilium Tridentinum vo
& luerit etiam intelligere de fponfalibus nullis ex confanguini
:* tate & ex maleficio, & alijs fimilibus, vt in ifto vltimo cafu?
:> crederem,quòd fic, cùm dicatur ibi, fponfalia quacunque ra
- tione valida non erunt, fanéta Synodus prorfus tollit iuftitiae
m* ublicæ honeftarisimpedimentüm,& fic erit etiam corrcétio
: rc vltima decifio Canoniftarum, tamen ego in hoc & in cæ
■:* teris me remitto iudicio San&tæ Matris Ecclefiae, ad quam
fpeétât declarare & interpretari Canoncs & dccifionesCon
cilij.
f Duodecimumeftimpedimentum affinitatis,& dicitur j4t
affinitas, quafiad alterius fines accedens, vt per Goffred.in
a Summa, de confanguin.& affinit. num.io. ibi dicit, quòd af
finitaseftartinentiã vnius perfonae ad aliam proueniens ex co
pula carnali, nam quando vir coniungitur carnaliter vxori,
omnes confànguinci vxorisefficiuntur affincs viro, & econ
uersò omnes confanguinei viri cfficiuntur affincs vxori: at
fccundùm Raym. Hoftien. affinitas eft proximitas perfona
rum ex copula carnali proueniens, omni parentela carens, vt
inquit Ioán.Andre.in arbo.affin. quem refert Didac.de fpon
fal.z.parte,c.6.§.7.vbi ipfealiter diffiniebat,nempe vt affini
tasfit proximitas perfonarum ex coitu deduéta : tamen fecun
da diffinitio eft communiter recepta, licèt inter fe omnes
arum differant,& fequitur eam Angel.deCIaua. Sylueft. de
ÉÉÉ' & intellige, vt affinitas proueniat
ex carnali copula, tum licita fiue mätrimoniali, tum illicita
e3 fiue fornicaria,fecundùm communiter Theolo. & Canonift.
: vt per Diuum Thomam,in 4.diftin&.4i.& Pet. de Palude, &
•*, c.nec caufam, 35. quaeft.3. & eft text. in c. difcretionem, extrà
deco,qui cogno.confvxo fuae, ibi Abbas & Henric. & c.tuæ,
eodem tex.in c.ex literis. fecundùm Abb.& Arerim. ibi de te .
*] ftib. & tcx.in c.z.dc confanguin,& Capcl.Tholofibi Aufter.
- 36. Hic
 PETR. N I CO L. MOZZ.
36. Hiero.Paul.in Prouinc.fol.58. Sylucft.dc Pricr, matrimo.
nium,8. imped.15.& pcr Dida.dcfponfa.2, par.cap.6.37.fùb
num.z. ideò dicitur in diffinitionc Ioan.Andrc.cxcoitu,non
cx nuptijs,licèt Goffred.tcneat, & malè, quod caufcturfolùm
per coitum nuptialem,per $.fcicndum,l.nö facile.ff.dc grad.
fcd ille $, loquutur de affinitate, per quam dcfcrtur hæredi.
tas alicui, fccundùm loann. Andrc, in lc&u. aibor.affini,
tatis.
Quinimo inducitur affinitas, quoad coniugium impedi
endum, etiam fi coitus coa&us fit, text. in d. c. difcrctioncm,
dc co,qui duxe. in matrimo. Ncc rcfert, an fit ex vi prxcifà,an
cx conditionali,vt ibi probare vidctur tex.in illisvcrbis,quam
tum potuit rcnitcntcm. Quinctiam coitus cum dormicntc
hanc afiimitatcm producit, vt not.ibi in dicto c.difcrctioncm
· Cardinal. & Præpofi. ex co, quòd copula carnalis ctiam cum
, dormicntc contingit, & fic coitus cft dc fubftantia, & dcns.
ccfiitate affinitatis, vt tradit poft alios Fcidin.Loarcsiatratt.
de matrimon.dub. primo, & fub. 15. qucm rcfcrt & fequitur
Didac. Couaru. dc iponfal. fccunda pärtc,diâo c. fcxto,$. f.
ptimo.
Non tamen caufatur affinitas ex coitu fodomitico,& g*.
ncralitcr extra vas naturale fa&lo, c.cxtraordinaria, 35.quaeft.
;
3.& c. ftatcrnitatis, ibi Hoiiiem. Innoccnt. Panormita. dcco,
qui cong. conf. vxo. fuae, quia non eft fa&a fanguiniscom ;
mixtio, Iccundùm Richardum, ex quo infcrtur pcr Do&o
rcs, quòd licèt vir clauftra pudoris intrauciit, fcd non fpcr
- matizauit, affinitas non contrahitur, fedad contrahcndam
affinitatem benè fufficit, quòd vir cmittat femcn, licèt mu
licr non emittat, quia fecundùm Medicos, poteft fieri, gene
satio per femen tantü viri, vt voluit Fcderic.in conf, 292. &
Panorm.& lnnocent.diéto c. fraternitatis, Rodoan. & Pctr.
de Palud. 1n 4. Angel. deClauaf in verbo, matrimonium. 3.
impcdim. 13. & legitur dc Merlino, cffe natum cxfeminctan
. tùm viri.
Intellige etiam illa verba, omni carens parentela per fe,
uia ex affinitatc confànguiritas neceffàriò non dcducitur,
fed pcr accidcns poffunt licitè, vel illicitè permifccriconfún
uinitas confanguinitati, & affinitasaffinitati, vt legiturde
incccftu Loth incbriati cum filiabus, & Caroli Magni cum
forore, & Iudae cum Thamar. Vel ponc cxemplum, fi quis
carnaliter cogno* jt alteram cx duabus fororibus, quae ta
mcn cius ciant confanguincae, intcr quartum gradum non
pote
 £)£ MATRIMON1 O. foo7
poterit alteram ex ipfisvxorem ducereimpedientematrimo- `
nium ipfum affinitate, atque etiam confànguinitate, & fic
per accidens affinitas poteft concurrere cum confanguinita
te: vnde in difpcnfatióne ad contrahendum matriiîonium
à Romano Pontifice impetrata, opus erit, ytrunque impe
dimentum fublatum fuiffe, vt inquit Did. d. loco fupradit.
Sed aduerte, quòd olim ante Concilium Tridentinum
affinitas per copulâ vfqj ad quartü gradü efficicbatur : modò
autem nön contrahitufaffinitas pręcedens, & dirimens ma
* ttimonium, nifi yfquead fecundùm gradum tantùm, vt dif
finitum e(t exprefsè feffioz4.cap. 4. Itáquefi Petrus per forni.
-= cationem cognouerit Mariam, folùm cüm forore Máriæ con
a traheie prohibetur, quodeft intelligendum deaffinitate ma
re trimonium præccdente:namfi feqüátur poft matriinonium,
: etiam fi cognouerit, debitum exigere non poterit, vt per Io
sa feph.Angl.öiftinét. 41. fuper Magift.fentent. artic. 1. propof.
sit? 4. fi autem per copulam licitam, fcilicet, coniugalcm inipe
'- • ditur matrimonium vfquc ad quartum gradum, ita vt mör
Avi tuo vxore non poffit vir cum confanguinea illius vfque ad
çuartum gradum contrahcrc,vt c.non dcbct, de confanguin.
&affinit, - -

f Praetereà eftfciendum, quòd olim tria erant genera aff.

nitatis,text.cftibi gloff.c.non dcbet, de confanguinita, & af- 4a
: finita, & etiam patet 3. quæftio.3. per totum, & diffusè per
Summam Dire&o. lib. 1. Angel. deClauaf. matrimoniuni. 3.
o&auo impedimentois.Silueft.de Prier.matrimonium,o&a
uo, impcdimento 15. Hodie autcm non reperitur, nifi pri
mum génusaffinitatis, quia fecundum & tertium fuit fubla
tum, quæ olim erant in matrimonio contrahendo, vt habe
tur in textu, qui quotidièallegatur in d. c. non debet, de con
fangui, & affin. ibi etiam tollitur prohibitio de fobole fufce
pta ex fecundis nuptijs,qug olim non poterat contrahere cum
cognatione prioris viri.
Sed vt afitiquitatis nihil penitùs ignoretur, ponamus e
tiam hic declarationes, & regulas, & €xempla primi, & fe
cundi, & tertij gencrisaffinitátis, quæ habentui in gloff. d.
c. non dcbet , ibique per Do&tores, & etiam videámus de
gradibus : & regula eft. quòd pcrfona addita perfonae per
carnis copulam, rnutat genus attinentiae, fed non graduin :
nam perfona adiunâa fanguini alterius per copulam car
, | nalemi, facit primum gerius : perfona verò fecunda per
a| copulam additâ diétae pcrfonae primae, f<u facienti primùrn
x. genus,
uόos PETR. NicoI. Mozz.
genus, faciebat fecundum. Perfona verò tertiaaddita fecun
dae per copulam carnalem,facicbat tertium genus: ficutvcr
bi gratia, vxor fiatris mei mutat genus: quia fiatcr mcusatti
net mihi confanguinitate,ita illâ affinitate: fed e(t mihiaffi
nisin primo genereaffinitatis, & in eodem affinitatiscftmi
Hi,& alijsconfanguineis meis,quogradu confànguinitatis&
mihi, & meis confanguineis eft frater meus. Sccunda autcm
perfona mihialiundè non affinis, nec confanguinea, fi con
iungatur,id eft,coëat cum diéta vxorc,eft mihi,& ctiam con
fanguineis meisaffinisin fecundogenereaffinitatis,&eodcm
ÉÉÉjüò fumusfratri meo,& deifto fecundo gencreaffini
fatis habes c.de propinquis, 35. quaeft.;. Tcrtia qüoque pcrfo
na aliunde, nec confanguinea, ncc affinis, fi coniungaturdi
&ae fecundæ perfong,eft mihi & confanguineis meisaffinisin
tertio genci«,& fecundùm antiqua iurâ mortua illa,vclillo,
non póterat accipcrealiquem deconfanguinitate ptiorisma
riti vfqucad quartum gradum, vel tertium,de quo genereha;
bes in d.c.porrò,33.quæft.3.fecundùm gloff.d.c.nori debct.fcd
vt dixi,primum & fecundum genuseí fublatum, ideò vidca
musde gradibus primi generis, quod eft in vfu, & hodie tan
tùm obferuatur : & fciendum eft, quòd omncs confanguinei
vxoris meæ vel mulierisà me cognitae carnaliter, funt mihi
affines co gradu, in quo funt confanguinei talismulieris, &
fimilitcr oinncs confanguinei mcifufit illi mulieri affincsin
codem gradu,in quo funt mihi confanguinei, ficutfororvx
oris meae cft in primo gradu, illi quidcm cöfanguinitatis, mi
hi verò affinitatis: filia fororis illi eft infecuiido confàngui
nitatis,& mihi in fecundo affinitatis,idemque in caeterisfuc
cefforibusdicendum eft, c. porrò,*s.quaeft.§.confanguinciw*
rò mei, & meæ vxoris nullo modo ihuicem funt affines, ncc
intcr cos matrimonium prohibetur, c.fuper his, de confang,
& affi, ideò patcr & filius, cum matre & filia contrahunt,&
duo fratres cum duabus fororibus, & quod dicitur devxoit,
intelligitur,vt ctiam aliàsdiximus, de ómni mulicrecarnali
ter cognita. •
fEx fupradi&isergò fic praemiffiselicitur,vtaffinitasim
43 pediat matrimonium,& dirimat,fi illud præueniat quoada
fcendentes, & defcendentes in perpetuum, & in infinitum,vt
diximusfuprà de confanguinitaté, fecundùm magiscommu
ncm opinionem, facit tex.c.i. decöfan,& affi.vbiinquittrx.
quòd itaabftinere debemusà confànguineis vxoris, vt à pro;
prijs. Concordatc.de propinquis,& &•quitasse ; IJtw\
* • I) E M A T R I M O N I O. ioo

iderâ Inftit.de nupt. $.affinitatis. Quo verò ad collaterales, fi

affinitas præcedit,& dirimit in primo genere tantùm, hodie
vfque ad quartum gradum inclufiuè,d.c.non debet: atq; ideò
perfona cognita carnaliter ab aliquo confanguineo, non po
terit marrinonium contrahere cum aliquo de illa confangui
nitate, nifi ab ea diftet vltrà quartum gradum,à quo fuit cog
nita,& econtrariò, & fi contrahit matrimonium, nullum ä
& contrahenseft excommunicatus, c.vnico, incipiente, eos,
de confang.& affi. in Clemen. fi quis autem cognofcit con
fanguineam alicuius,in quintogradu, vcl fuprà, non contra
hitur affinitas, nec impeditur matrimonium, & fi erat fuae v
xoris confanguinea, non perdit ius exigendi debitum : fed
oc eft hodicémendatum per ConciliumTridcntinum, affi
nitaspraecedens,& dirimens matrimonium, nifi vfque ad fc
cundum gradum tantùm dcclarando, vt dicemus, &diximus
fuprà. -

Scd quid fiaffinitas non praecedit, fed fuperueniat matri

monio iam contraéto? ifto cafu dico, quòd non dirimit, cti
am quòd matrimonium non e(Ict confummatum, dummo
dò fuerit contraétum per verba de præfenti, vt in c.2.de con
fang.& affi.benè verum eft, quòd ille,per quem affinitascon
tra&a eft,debitum petere non poteft fine peccato mortali, li
cèt reddere teneatur exprefsè, vel interpretatiuè petenti : im
mò fi matrimonium non fit confummatum, fecundùm ali
quos, non poteft abfque difpenfatione (quam tamen poteft
facere Epifcopus) reddere fine mortali.
Illud tamen, quod fuprà diétum eft, quòd fi affinitas fu
perueniat,non impedit matrimonium iam contraétum,limi
ta (fi limitatio appellari poreft) & intellige non habere locü
in fponfalibus: quoniam fi affinitas fuperueniat fponfalibus
defuturo, foluunrur fponfadia, nec poteft vir habere fponfam
illam ob(tante affinirare, nec eam quam cognouit, obftante
publica honeflare,de quo fuprà diximus, & vide colum.fi.tra
&a.de fponfal fuprà.
Etanimaduertendum, & fciendum eft, quòd affinitas re
manet etiam poft mortem illinsperfone, per quam eft contra
&a,adconfanguineos eius,fecundùm Pet. de Palude, c.frater
nitatem,3«.qufaeft.1. adeò quòd mortuo viro,vxor accipere nö
poteft aliquem virum de confanguinitate prini mariti, po
teft tamen accipcre virum olim maritum alicuius foeminæ dc
ipfa confanguinitate, quia ibi non eft affinitas primi, fed fe
cüdi generis: fimili modo,fi Francifcushabuit fucccffiuè duas
S s s VxO
■oio P ET R. NI coL Mozz.
vxores, Ioannam,& Cleliam, ex quarum prima, ideft, Ioah.
na,genuit Mariam filia in, quae nupfit Petro : mortuo Franci
fco, Ioanna & Maria, Petrus poteft in vxorem accipcrcCle
liam fecundam vxorem Francifci, fecundùm praediéta : quia
licèt Petrus non poffit acciperc aliquam de confanguinitate
fuae vxoris vfque ad quartum gradum, tamen benè potefta«
cipere fœminam olim vxorisalicuiusde ipfà confanguinita
te,& fic eft cafus,in quo gcner accipere potcft eam, quaefuit*.
xor foceri fui: fimiliter fi mortua vxore mea volo accipcrcre.
li&am viri, qui fuit gei manus meæ vxoris, hoc poffum, iuxta
praedi&a,& de alijs cxemplis & cafibus videapud Doâorcsfu
pracitatis locis per teipfum.
�4 f Decimumtertium impedimentum eft impotentia coë.
undi, quæ quidem eft vitium animi, vel corporis, vel vtriufqj,
quo quis impcditur alii commifceri, fecundùm Raym con
feff. Angel. Rofcil. Sylueßii, Armil. & alios fuisSummis, &
duæ funt fpecies impotentiæ, fecundùTh magis communem
opinionem, licèt aliqui ponant trcs fpecies, nempe naturalis,
accidentalis, & maleficialis : fed quia ipfa maleficialis eft ac
' cidentalis,ideò dic quod duæ funt, naturalis,vt frigiditas,fcu
:
umpotcntia pueri, & fenis, & complexionis, vt cáliditasni
mia, & ar&atio mulicris: accidentalis, vt malcficium,caftra ;
tio, & huiufmodi : & animaduertendum, quia fi caufâ natu
ralis cft temporalis,cui fubucniri poffit medicinæ, vel ætatis
beneficio, matrimonium non foluit : quod tamen foluit, fi
eft pcrpctua, & ab corum altcro ignorata, ita quòdillc,excu
juspaitcallegatur impedimentum,pcrpetuò maneat,fincfpc
coniugij, alius verò nubat cui vult in Domino, & tale impc
dimentum eft frigiditas, ad quam redigitur omnis defeétus
naturalis. Accidentalis, ficut ex maleficio, fi non eft pcrpc
tua, non dirimit : fi verò eft pcrpetua, hoc eft, non habensre
medium opere humano (& fi diuino, vel diabolico) dirimit,
& nunquàm erit licitum opera diaboli vti ad malcficium ali
ferendum, vt habetur in cano, qui fineSaluatore, 26.quaeft. v.
licèt oppofitum teneat Angel.deClauaf.in verbo,fupetftitio,
§.23. vbi dicit, non effe mortale vti opera magisaddiflolurn;
dum matrimonium, feu impedimentum matrimonij: mihi
ramcn magit placet opinio prima contra Angelum:quia ma
leficium crit auferendum rcmedijs fpiritualibus, vt futtt, ic
iunia, orationes, peccatorum contritio, vt Deus opera diâ:
boli diffoluat: quod quidem rcmcdium colligitur ih cano, fi
per fortiarias, 33.quaeft.i.dc quo ctiam pcr Iofcph. A$ í
1 Itlm CI.
 j) E M A T R I M O N t O. 16tt

diftinâ.34.artic.z.in z.dub. & ad cognofcendum, vtrùm im

pcdimenium fit perpetuum, vel tcmporale, Ecclcfia ftatuit
tempus triennij ad hoc expcriendum, in quo ex vtraque par.
te detur efficaciter opera copulæ carnali, poft quod tempus, fi
- matrimonium repcriatur non confummatum iudicio Eccle
- fiae diffoluitur,in quo cafu quandoque potcft crrari: quia pcr
triennium quandoq; experiti fufficienter nö potcft perpetui
tatem impotentiæ, & ideò hoc cafu fi quis rcpcritur deceptus,
vcl dccepta,tùm impedimentum non fit verum, ex quo illa,
- -* in quo erat impedimentum, inucnitur carnalem copulam
cum cadcm, vel alia perfccifle, Ecclefia redintegrat praece
dens matrimonium, & dirimit fccundum, licèt de eius licen
tia fa&um fit, vt cit text. cclcbris, in c. fratcrnitatis, de fri
gid. & malefic.
Sed animaduerte, quia cft aliqua differentia inter frigidi
tatem & maleficiuni, fi quidem impotcnsex illa frigiditate
ad omnes mulieres eft impotens, & idcò foluto matrimonio,
non datur licêtia ci nubeiidi: & ex maleficio poteft effe,quod
quis fit impotensad vnam mulierem, & non ad aliam, & fic
ifto fecundo cafu : quoniam iudicio Ecclcfiae matrimonium
dirimitur, vtriquc tam mafculo,quàm fœminædatur licentia
quaercndi aliam copulam.
Aduertendum eft ctiam circa frigiditatem, & ar&atio
nem, quòd ad hoc, vt impcdiat matrimonium contrahcn
dum,& dirimat, quatuor requiruntur : primò,quòd talc im
pedimentum frigiditatis, & ar&tationis præce{ferit matrimo
nium : quia fi adueniret poft contra&tum, non dirimeret, li.
cèt effet rationabilis caufa pro difpenfatione facienda pcr
Papam, velalter aptus contrahere cum alio, fi nondum erat
mutrimonium confummatum, vt not. Abbas c. ex literis, de
frigid. & malefic. & allegat not. in c.cx parte. & in c. ex pu
blico,de conuerf.coniug.& fi fit dubium,an tale impedimen
tum impotentiae coëundi praecefferit matrimonium contra
$um per verba depraefenti,an non praefumetur, quòd prgcef.
ferit,ex quo nunquàm potuit cognofcere, vt inquit Paúormi
tan. c. fraternitatis, de frigid. & malefic. fcquitur Richard.
in quarto, diftin&ione 34. facit in argumen. l. 3. C. de ædil.
cdiét. de magis communi opinione afteftatur Angel. dc Cla
' uaf. matrimónium. 3. impeáimen.i6.in fin.
- Sccundò requiritur, vt fit tanta, quòd nullo modo poffit
coirc,hoc eft,fecundùm Pet.de Palude, quòd fit talis, vt impe
Sss z diat
nol2 P ET R. N I C O L. MOZZ.
diata&um perpetuo faltem: quia licèt impediret effe&umg*
nerationis, fed non a&um,qui eft emiffio fcminis in vafc, nó
cffet impedimentum.
Tertiò,quòd fit perpetuum impedimentum, ita vt nullo
medicamine,aut remedio pofiit remoueri : nam fi poffet finc
pcriculo mortis remoueri, non dirimeret, vt not.in c.i.& 2.33.
quaeft. i.& c.i.& v.de frigid. & malef. & per totum, itaq; fœ
mina ar&ta tenebitur incifionem pati, vt apta ad congrcffum
reddatur: quicunque enim ad aliquod obfequium obligatur,
fimul etiam ad omnem actionem & cxpcditioncm obligatur,
quae naturaliter, fine tamen mortis periculo, ad tale oblequiü
praeftandum defidcratur, ctiam fi cx incifione aliqua infirmi.
tas timeatur.Sed oppofitum tenet Scotus, quando timcturin.
firmitas: tamen tcx.in c.ex literis,dcfrigid.& malefic. folùm
mortis periculum exceptum voluit. -

Aduerte tamen,quòd fi potentia viri non fuerit cum cor

ruptismulieribus manifefta, virgo non tenebitur rcferari: ra
tiocft,quia vir fortafiisclt frigidæ naturæ, vt per Angle.Vale,
fuper Magift.fcntcnt.in 4.diftinét.34. artic. i. in fccundadif.
ficult.
Quartum rcquifitum eft, vt fit ignorans,quando contra
xit de tali impotcntia, quoniam qui fcit fe, vcl alium impo
tentem, & cum accipit, non potcft ampliùs eum dimittcrc,
quoad vinculum, quia eft verum matrimonium, fecundüm
Pet.de Palude,& tex.in c.confultationi, de frigid. & malefic.
& haec quatuor rcquiruntur ctiam in impedimento acciden
tali. -

46 f Exquoinfertur & clicitur fecundùm Ray. quòd fivit

fcir fe frigidum, & ineptum, & fcienter contraxit matrimo.
nium, fi mulier vult fibi cohabitare, ipfe nö poteft ab ca difç:
dere, c.i.deeo,qui duxe.in matrimon, quam pollu.per adult.
& idem eft, fi mulier fkiens fe ar&tam contraxit cum aliquo:
i
quia fi vir vult cohabitare, ipfà non poteft rcccdcre, & fi vir
aliquis fcienter contraxit cum aréta, dicit Innocent. quòdtc.
netur cum caftare, vt fiater cum forore, fi tamen contrahit cú
alia,tenet matrimonium, nihilominùs tenetur primam, vt
fororem tenere, & idem dicendum, fi mulier fcienter contri
hit cum frigido,vcl impotente,quia debet cicohabitare,vtfo
ror. Idem dicendum, fi frigidus, & arâa fcienter fimul con
traxere,vr per Sum.confe£iib.4. tit. i6.q.z$.& habesapud Ar.
mil.Ray.Ange.Sylueft.Nauar.& alios, -

47 * jScd quæro,anar&atio mulieris fit fcmpcr impcdimcn

tum
 ID E M AT R I M O N I O. Io13
tum matrimonij? dicunt Doétorcs,vt fuprà dixi aliàs,quòdfi
abfque periculo poteft fubueniri beneficio medicinæ, vel per
futurum vfum viri proportionatum, non impcditur matri
moniü,c.ex literis,3c frigi.& malè. fi verò non poteft aliquo
modo fine graui periculo fubueniri, tunc feparabitur, & pote
ritaltcri copulari, cui fortèar&a non erit, vel cuius refpeétu
fine periculo fubueniri poteft, & hoceft notabile, quòd fi per
vfum fecundi fa&a fit idonea primo,fibi reddetur,etiam fi cü
alia contraxiffet, quam hoc cafu dimittere deber, & ad pri
mam redire, nifi ipfaad religionem tranfiret, tunc enim re
manebit maritus cum fecunda, cum qua contraxit faéto di
uortio.
Item non tenetur rediread primam, fi ipfa aliàs fit forni
cata,ita quòd velit eam dimittere quoad thorum : fi verò ifta
fecit votüm continentiæ fimpliciter, nihilominùs pofteà pu
¢¤* blicè nupfit fecundo,non poteft repellià primo prætextu for
dJ*? nicationis,quafi fornicata fit cum ifto fecundo, quamdiu de
* : \;
primo matrimoniodubium erat, fed modò non debet cum
.* jfto fecundo viro manere, vt habetur plenèin c.fraternitatis,
ibi fcrib.defrig.& malef.& in Summa confeffo. lib.4.de po
ten.coëun. q.$. -

uomodoautem debcat conftare,quòd ifta ar&a fepara

ta à primo fit fa&a fibi apta per vfum fecundi,dicit Gulielm.
per iuramentum matronarum, à quibus ipfà infpicietur,|vel
fortè vterque,vt d.c.fraternitatis: fi verò fit reddita primo ma
rito,& non inuenitur fibiapta,dicit Hoftien.in Sum.defpon
fal. Rub.de matrimonio, quòd remanebit per triennium cum
ipfo,quafi praefumatur maleficiatus, & fi iterum eam cogno
fcere poterit, remanebit cum eo,aliàs lapfotriennio, rcftitue
tur fecundo finefpereflitutionis primi,vt pcr Summam con
feff.d.tit.q.$.
fSediterum quæro,quid fi mulier fit ira lata, vel ampla, 48
vt non poffit cognofci? dicit Hoftien. in Summa.§.3.de im
pot.verfi.quid fita. hunc cafum fuiffe defaäoapud Enifam,
8« dicit,quòd qualitercunque impotens fit ad rcddendum de
bitum, matrimonium impeditur,& fequitur Summa confef.
d.quaeft. ii. & idem dicendum eft de viro,qui habct membrü
exceffiuum:quia ifte poterit contrahere cum vna fibiapta,nö
cum alia,& fic cum mulierebenè lata, & hæc opinio eftcom
munis,vt per Sylueft.de Prie matrimonium.8. nu.16. licèt di
cat Hoft.in hoc cafu Papam effeconfulendum. -

fScd quaerunt Do&ores, quiddicendum,fi mulicr pariat. 49

Sss 3 mor
1or 4 P ET R. NI coL. Mozz.
mortuos,vel concipcrc non poffit,vel in leâo mingat, erùnt.
ne hæc impcdimento marriinonio? Dicunt quòd íion, fi po
te? rcddere debitum matrimonij, non impeditur, quia cdiáü
de matrimonio eft prohibitorium, c cùm apud, ext.defponf.
l)e impedimento autem, quod prouenit ex caufa & ratione
accidentali,diximus fuprà col.1. ibi etiam de naturali impcdi.
mcntoaliquid diximus.
3o t Venio modò ad impedimenta, quae impediunt, & non
dirimunt matrimonium, quæ funt feptem,vt fupràdiximus,
& primum eft interdi&um, quod duplicitcr poteft cffe. Pti.
mò, quia eft contra flatutum iuris,ncmpe, quia prohibentur
fieri matrimonia tali modo, vt de clandcftino matrimonio
di&um e(t, vel quia prohibentur tali tempore fieri,vt habetur
in ConcilioTridentino, 24. fe(£derefor.matr. Secundò,quia
eft contra interdi&um,id eft,contra hominis præceptum mi.
niftri iuris, & Ecclefiæ propter aliquam legitimâ caufàm pro
hibentis contra&um. Qujsautcm poffitfaccretale intérdi, ;
&um? dic quòd potcftEpifcopus,velaliusordinarius,& mini.
fter,& facerdos parochialis, qui poteft matrimoniumdifpen
fare,& fi nö iudicare, quia i fe habet inquireredeimpedimcn
to, vt inhibere,vt §ííí. Prier. matrimonium.7.num.
1. Contrahensautem contra interdi&tum Ecclefiae, vel mini.
ftri, fecundùm Doctores pcccat mortaliter,nifi fuerit difpen
fatumabeo,qui poteft,& fi caufa,propter quam eft faâumin
terdi&um,eftperpetua,id eft,ad nullum tempus reftri&a,pu
ta fi prohiberetur fieri matrimonium propter malum, quod
inde fequi poteft,fecundùm gl.c.tua,de defponf.duo.ibiAb
bas,& in c.ad diffoluendum,de defponfa.imipub.c.cùm Apo.
ftolica, defponfal. pvobato impedimento, data fententiadi
uortij, omninò feparabuntur,c vitimo,de matrimon.contra.
contra int.ecclef. fi verò caufa erat temporalis, ideft, reftri&a
ad certum tempus, vt fi prohiberetur propter venerationem
diei,vel doncc cognofcatur,tenebit matrimonium:fcdin po:
nam debetad tempus feparari,c. t. & z.ext.de matrim.contra.
contra interdi&.ecclef.& addit Petr.de Palude,quem refert &
fequiturSylueft.de Prie matrimonium.7. numit, quòd fi in
Hibitio faéta fuit ab inferioreà Papa, vel ab Epifcopo, velpa
rochiali,quamuis fit peccatum, tamen fi non éft aliud impe
dimentum,intellige perpetuum,tenet.& idem fià Papa fa&a
eft fimpliciter,fecùsfi prohibuerit decernendo irritum, & in
ane, fi fecùs fa&um fuerit, quia eíl nullù, cùm per hoc reddat
cosinhabilcs,ficut & prohibcndo matrimonium pcr cogna
- tlOncm
 ID E M A T R I M O N I O. iors
tionem legalem,fpiritualcm,vel carnalem in gradu non pro
hibito lege diuina,huiufmodi reddit inhabiles, de quo videc
tiam Dida.Coua.epit.defponf.par.z.cap.6.num.7. imped.4.
ibi inquit,quòd coniugium contrahi non debct contra prohi
bitionem iudicis: tamen fi contrahatur,valet contraáus, iux
ta tex.fup.alleg in c.i.cum fimil. de matrimo. contra.contra
interd.eccl. & idem dicit de matrimonio contraéto cötra pro
hibitionem legis,aut Romani Pontificis, quando illa prohi
bitio habet temporalem, non perpetuam caufam prohibitio
nis,de quo pcr Domi.conf.33.col. $. & c.fi. de matrim.contra.
contra int.eccl. not. Dec.in c.z.col.z.detefti.& not.glo.infig
nis,Clcm. i.verfic. inhibentes,de iure parrona. & fic matrimo
nium ex lcgisprohibitione lite pendente contrahi non debet,
tamen contraâum tenet, di&o c.{cùm Apoftolicam, fecun
dùm communem intcllc&um, nifi cötrahens crediderit pri
mum matrimonium, fuper quolitigatur, validum effe, quia
tunc eflct dcfe&us confenfus, vt per Abba.diéto c. cùm Apo
ftolica.
{i
fSecundum impedimentum cft feriarum,nam ideò pro
hibentur nuptiæ tempore feriarum, quia tcmpore feriarum
animus nimis refoluitur in lætitiam, cùm tamen fit tempus
moeftitiae, vt per Diuum Thomam in 4. diftin&t. 32. & tcm
pus feriarum, fecundùm Panormita. in c. capellanus,de ferijs,
eft ab Aduentu vfque ad Epiphaniam, c. non oportet,33. quae
flio.4. Item à Septuagefima vfque ad o&auam Pafchae. Item
à primo die Rogationum, quaeeft fecunda feria ante Afcenfi
onem Domini,vfque ad oétauam Pentecoftes, vt d.c. capella
nus,fed pcr Concilium Tridentinum, .4.fefficano. io. emen
dantur ifta tempora,& folùm ftatutum cft ab aduentu Domi
ni noftri Icfu Chrifti,vfq; in diem Epiphaniæ, & à feria quar
taCinerum vfq; in o&auam Pafchatis inclufiuèantiquas nu
|# prohibitionesobferuari. In alijsverò temporibusfo
cnniter celebrari permittit. Ex quo elicitur, vt non fit prohi
bitus totaliter cötra&tus marrimonij.fed ipfa folennitas:nam
matrimonium fine alia folénitate,& celcbratione,fed folùm
fî verba de præfenti,& ctiam per vciba defuturo, vt fponfa
ia coram facie Ecclefiae poteft omni tempore contrahi, cùm
non inueniatur aliqua caufa prohibitionis, vt Panor.d.c.ca
pcllanus,& 34.q.4.ibi glofTs.fina. quia in tali confenfu nul
lum eft peccatum, imò eft facramëtum,vt c.debitum,dcbiga.
eft ergò prohibita folennitasproptcr cóuiuia,choreas,& alias
fimilcsfolcnnitatcs,&idcòfccundùm glo. in d.c.capcllanus,
- Sss 4. cft fo
 sol6 PETR. NI coL. Mozz.
eft folùm prohibita folennis tradu&io, & carnis noua com
mixtio, licet fecundùm Caietan.in fua Summa,in verbo,ma
trimonium,par.z. quem fequitur Nauarra c. 22. de facra.ma
trim. num.7i confummatio matrimonijpcr copulamabfquc
folennitate nuptiarum, & abfquc traduâione folenni indo
mum nullo tempore fit prohibita, fed contrariumtenet Pa
lud.in 4.diftin&.3z. & Rofel. verbo,impedimcntum, 13. §.3.&
Ant.3.par.tit.z.cap. 17. & nonnulli alij, qui tenent fineratio
ne neceffaria peccare, fed folùm prima vice, idcò proconcor
32 diaf ego dicerem, quòd prima opinioCaietani & Nauarræ
procedat de iure.
Contraria & fecunda opinio Palu.Rofel.& aliorum pro
cedat de confilio, quod probatur per fimile: nam videmus
quòd in diebus magnorum feftorum debitum Ê non li
cet,vt in c.quotiefcünque.s3.q.4. qui text. intelligitur Proc£;
dere de confilio,vt ibi jerglo.idefh in cafu.Veldic,quòdficit
peccatum,eft tamen véniäie,vt in fimili refert Io.Angl. fupcr
4. Magift.fent.diftinét. sz.arti. i.in §.difficul.dub. 1, Vel &ter-,
tiò poífes dicere,quòd & opinio Palud.Rofel.&aliorum,pro
cedit quando quis vcllet cónfummare matrimonium proptcr
fuum áppetitum, & fic venit ad commixtioncm & copulam
propter concupifcentiam.
Alia & prima opinio procedereforfan poffet,quandora
tione prolis procrcandæ, & defiderio prolis tantùm mouctur
ad copulam,vel quando venit ad copulam gratiaaltcriuscon
iugis,ad euitandum concupifcentiam focij coniugis, vt dice
müs etiam infrà concordándo alias opiniones, quod pota,
quia non reperiesalibi ita declaratum.
53 fTertiüm impedimentum eft fponfalia, namqui fpon
falia de futuro contraxit, nifi ipfà fponfalia aliquo licito mo
do foluantur, tenetur de peccáto mortali contraherede Pra*
fenti cum eadem vel eodem, fi tamen defa&o fraâa fidecon
trahat matrimonium per verba de praefenti cum alia, vcl *
lio, tcnebit fecundus cóntra&us matrimonij, vt latèdiximus
fuprà pluribus locis.
$4 f Qgartum impedimentum eftcatcchifmus: nam exca*
techifmò contrahitur fpiritualis cognatio, vt habctur in c.
quamuis,de cognat.fpirit.lib.6.& hæc cognatio impeditma
trimonium contrahendum, fed non dirimit contraâum, c.
contra&io,ext.de cogna fpiiit, & c.fi quis filiabus. 3o.q.t. & c.
per catcchifmum,cöd.rit.Iib.6. & nos diximusfuprà iiaccad.
col.impcdim.s.ibi vidc quid fit catcchifmus, & yndcdigat",
v ' & fkicn
 DE MATRIMONI o. 1o17
fciendum eft,quod quemadmodum cognatio fpiritualis,qug
ex baptifmo & confirmatione oritur,eft rcflri&ta per Concili
liumTridcntinum,ita paritcr Concilium Tridentinum feffi.
24.videtur hanc quoquelimitaffe, vt fubtilißimè argumen
tando tenet infigfiis Doétor Nauar.in fuo Enchir. c. zz. de fa
cram. matri.num.7z. -

Quintum impedimentum e(t votum fimplex,etenim vo

tum deferuanda continentia fimplex,ideft non folennizatü
profcffionc tacita vel cxpreffà,religionis approbatæ, nec facri
ordinisfufceptione impedit matrimoniuin contrahendum,
fed non dirimit contra&um,vt habetur dift.17.per totam, in
tex.& nòt. Innoc.c.rurfus,& c.confuluit,& c.infinuante,qui
cleric.vel vouent. etiam fi votum effet limitatum ad tempus.
nundum lapfum,matrimonium tamen valet,c.fecundo,ead.
27.dift. & etiam fi vterque vouiffet fecundum communem,
de qua Nauar.22.cap.de facram. matri.num.73.de quo eft glo.
in c.fi quis votum.27. q. 1. & etiam fi quis contraheret animo
ingrediendi religionem poft contra&um,fecundum Riccard.
in 4.diftinâ.38.Rofeljn verbo,votum, $.9.& anto.3.part. tit.
1.cap. 16.Siluefter de Prier.in verbo, matrimonium.7. q. 5. §. z.
& idem de iuramento, quod devoto fimplici. & licèt votum
folenne & votum fimplex æquiparetur, & æqualiter obliget
quoad Deum:tamen ecclefia per fuam conftitutionem nolu
it inhabilitare ad contrahendum vouentes fimpliciter: fed fo
lum vouentes folenniter,vt habetur in c.vnico,de voto,lib.6.
&eftcommunisopiniotam Theologorum in 4.dift. 38. quam
Canoniftarum, in titulo qui cleri. vcl vouen. & nos diximus
fuprà.&animaduertendun eft,quod fecundum Gafpa. Cal
de.d.c.rurfus,habens tale votum fimplex, peccat mortaliter
contrahendo cum intentione confummandi, quia agit cötra
votum fuum.c.in multis.27. q. 1.non autem peccat,fi non ha
buit animum confummandi,fed intrandi religionem, quia
in nullo facit contra votum, fecundum aliquos, tamen haec
opinio non videtur approbata,quia licèt non agat contra vo
tum,agit contra iura & datam fidem deludendo alterum, at
ueideò fecundum D.Thomam, Riccard.Armi.Silu. & alios
indiftinâè tenendum e(t,quòd contrahendo mortaliter pec
cat,nificertificetur per fpiritum fan&um, quod copula non
fequatur.
Quantum verò ad exa&ionem debiti,vt talis habensvo 36
tum fimplex,po(fit fine pcccato exigere, vna eft opinio quod
peccet folum cxigendo prima vice,vt habetur in glof. in c. 6
- Sss 3 quis
Io18 PETR. N ICO L. MO z z.
quis votum, 17. q. 2. quia votum extinguitur pcr fubfequens
matrimonium,& not.ibi in c.de viduis,eadem diflin&.il.fe
cundo,& fequitur Hoftien.in d.c.rurfus, & videturcommu

36
nis opinio,& Cardina. d. c. rurfus, dicit hanc opinioncmcff.
Vctiorcm.

Alia vera verò opinio efl,quòd femper peccet mortaliter,

!
& hanc opinionem tenet glof.in c. Agathofa. 17. q. z. &inc.
quidam,in c. placet,de conuer. coniuga. quam Ioan. Andr.
Vincen.& conmuniter Thcologi fequi videntur, & 6c vide
mus quod opiniones communesfint pro vtraque parte, Qu*
re pro concordia aliqui Do& conatifunt dicere, quodfivo
tum fequitur matrimionium,exigere non poteft,fi verò piac*
dit, peccat cxigcndo prima vice tantum.fcdhaecdiftinâio$;
uertitur per fententiam Riccardi in 4.diftin. 38. & indiftinâ?
tenet,quòd exigere non poteft, qui antè vel poft matrimoniü
fccit votum caftitatis,& per rationem Diui Thomae,quia v0
uensadhuc tenetur feruare votum fuum, quantum ad ca, in
quibus non cft fa&usimpotensad feruandum, vnde mortua
vxore contrahere non pöteft, vt tenet etiam Hugo. & Archi
dia.3o. q. 1. cap.de eo.& 27.diftin.c.fi vir.33.q. v.c.antiqui quia
votum non eft ablatum,fcd executio voti. Itaque pro concot
dia dic fecundò,& melius,quòd prima opinio fit vcra, quan
do fi nunquam peteret,redderet çoniugiüm nimis oncrotum
alteri,& fic quando vouens pctirdebitüm gratiaaltcrius,Ta fi;
ximè fi fit vir, qui tenetur petere ratione prolis procreandae, p'e
vt aliàs dixi Secunda verò òpinio, quando petit quisproptcr lia
fuum appetitum,& hanc diftin&iofiem facit Ang. de Claua. iri;
quem fequitur approbando Silucft.de Prier.matrimonium? nii
nume.s.fed fuit antea Diui Thomae,in 4.diftin&.58.q i.artl. c;£
q.z.in fine. fol;
37 Sed quid fiambo contrahentes habent votum fimplcxc* \

ref
.

ftitatis*dic fecundum communiter Do&ores, quòdtenctm*

trimonium,fed neuter poteftexigere debitum;nccetiamrcd lum
dere abfque difpenfatiòne(quam poteft epifcopus faccre, cx c0,I
caufa legitima,vt d.c.rurfüs,& efícommünisopinio) dc quo 3;
perSilueft.matrimonium.7.poft fummam Rofel. ibi inquit, go
hoc procedere,fiue votum præcedat, fiue fequatur matrim?
vt;
nium, fcd intelligit quando vterquefcit impedimentumalis
rius,fi autem noii habens votum çótrahereífcienter cumh* ;*
bcnte pcccat,quia participat cum co in crimine:tamcn m?" m0
monium tenct,& poteritifleetiam exigere. An autem altcr (0m
coniugum contincntiam voucndoà fòlutioncdcbitilibc'*!:
Po
 - D E M A T R I M O N I O. to19

II.
poffit inuito
fiat à vi. altero?
o,non Dic quod
valet,quia effetvotum
contra non petendi
bonum debitum
prolis : nunfi
quam eniin generaretur, vxorcs namquc præ nimio rubore
tunc rariifiine debitum petereauderent : at verò votum de nö
petendo debitum in focminis valet, quia non effet contra bo
num prolis, fi quidem viri petere & exigcre debitum vxori
bus renitentibus folent, vt per Iofeph. Angle. Vale. in Flof.
T heol.fupcr 4. diftin&t. 3 1. Marti. Nauar.c. 12. num.6o. qui ita
dcbet intelligi,dum inquit, quod votum coniugis Ę.
quoad non foluendum, & non petendum debitum coniuga.
le,quatenusaltcri coniugi praeiudicet : valet tamen quoad nö
- cxigcndum,& non petendum debitum coniugale, quatenus
r* fibftantum praeiudicat, & fic vult non pofle fieri praeiudici
um mulieri & vxori,ergo à fortiori multo minus poterit vo
tum mariti facere praeiudicium proli,quia proleseft vnum de
bonis matrimonij,vt fuprà diximus,co!.3.hoc vlti.ordi.& fic
deberet vir petere debitù pro parte mulieris, & pro parte pro
lis,hoc eft ad fauorem prolis;non tamen pro fuo appetitu, &
profua libidine explenda. -

Sed quæro,an fit votum fimplex, fi quis vouerit caflitat?

refpeétu alicuius religionis, fed non omnia fubftantialia re
É'ulæ?Panormi.ibi,poft
D. Anto.in d.c. rurfus, qui cleri.vel vouen. vt refert Ab
multa concludit quòd aut vouit omnia
fubftantialia refpeétu cerrae rcligionis, & tunc votum eft fim
plex, nec matrimonium dirinit,aut vouit omnia fubßantia
lia refpe&u ccrtæ religionis, ita quòd cfficaciter eft obligatus
ā– religioni,& tunc clarüm eft,effè votum folemne & mariimo
3 niufy non tenere,vt c vnico,dc voro,lib. 6.aut vouit tanwum
1 caftitatem refpe&u certæ reiigionis, & tunc dixit vorum effe
folemnizatum, & fequens mitrimonium non tenerc,licet ve
-;* rè iftc non fit ftriété & verè religiofus,yt quia ad paupertatem
ra & obedientiam non fe obligauit,per d. c. vnicum, fed quan
;** vum ad hoc Abbas tcnet ibi contrárium,quia ille tex d. c.vni
: co,non requirit ad folcmnitatem,quod fiar profeffioalicuius
, ** approbatæ religionis,& confequcnter quod profiteatur reli
„*, gionem probaram, ita vt verè fit religiofusillius religionis,
ô vt per Silueft.dc Prier.matrimonium.7.
fjt- Demùm quaerunt Do&ores, an peccet, qui interrogatus 39
av] ab co qui votum fimplex caftitatis emi(it, an valeret miatri
a*, monium fi contrahcrct illud?refpondit valere, & maxinia e(t
a*, controuerfia inter Do&orcs: nam Hofticn.tcnet quòd peccet,
33 & aliquialijquòd non.Sed pro conciliatione & «ora;pof
umu \
πολ ο P ET R. NICOL.. M O Z Z.
fumusdicere, quod opinio Hoftien, quando tali perfonae, &
tali tempore,& tali loco & modo refpondetur, vt voti violá
di occafio detur, & contraria opinio procedit, quandotali
modo refpondetur,quòd nulla occafio talis detur:quamuis c
am ille ex bono refponfo arripiat, vt fentit etiam concotdam.
doSilucft.de Pricr. matrimonium.7.q.3.§.9.& etiam pcr Mar.
Nauar.in fuo Enchir.c.z2. de facramcn. matrimon, num.73,
in fine.
6o
Sextum impedimentum cft confuetudo,quæ fi nccappio
bata,ncc reprobata fit à Papa ad cuitandum fcandalum impc
dit matrimonium,fed non dirimit; fed fi eft huiufmodi con
fuetudo approbata per Papam, ne matrimonium contraha
tur,& vt contra&um feparetur,impedit & dirimit in quibuf.
cunquecafibus, hoc poffet facere Cánonica conftitutio,dcco
gna.fpiri.c. i.& c.fuper eos,dc confang.& affin.& c.quoddi
le&tio,quia approbatio Papae habet vim conftitutionis, ita ex
mcntc Hoftien.Bernar. & Inno. At Panormi.in c.fuper eo,de
cogn.fpiri.fic diftinguit:aut enim confuetudo habilitat aliât
infiabiles per iusCanonicum,putà quòdcontrahatur in fecun
do vel tertio gradu confanguinitatis,& huiufmodi, & fic nó
valet, vt probatur d.c.fupefeo, fecundum veram fignificatio
nem, uiiâo cap.quod fuper his,de confang & affini, quod et.
jarn tenet Hoßien.quafi fit irrationabilis.Ex quo infertur per
i)o&ores, quòd confuetudo non approbata à Papa non potcft
roilere impedimentum publicæ honeftatis, cum confuetudo
non valeat contra honeftatem ecclefiæ, c.cum decorem, de vi
ta & honcft cleri. Aut confuetudo folùm inhabilitataliâsha
biles, vt in filijs duorum compatrum, per quorum neutrum
ventum eft ad cognationem fpiritualem, & tunc valet, vt
non contrahatur.facit verfic.caetcrum.d.c.fupereo,& d. c. o.
Jim,de cleri.coniug, Aut non folum inhabilitatvt non cötra
hatur,fed etiam habct vt diffoluatur ad tempus, & ficvalct,
vt voluit Innocen.quia peccauerunt contemnendo confuctu
dinem patriæ.3o.q.3.c.aliter,aut inhabilitat fic, vt côtra&um
diffoluatur in perpetuum, tüc fi eft approbata per Papam fal
tcm tacitè valet,vt probatur in d.c.fuper eo.fecundum le&u
ram Hoftien.fed fi de approbatione Papæ non apparet, tunc
non valet,fecundum Hoftien.ibi,& proptereà dicit cafum d.
c.non extendendum.Sed Panor.contrarium teuit, vbi fcanda
lum concurrit,quia ficvt Papa poteft iusdiuinum interprcta
ri,& addere & minuere, vt not. Innoc. c. quæ in ecclefiarum,
dc conftit.Ita quoquc confuctudo, vttcnctidcm Innoc. in c,
-
final.
 - ID E MATRIMONIO. io2u

finalde confuet.& notabis fecundum glo. magnam in d. ca.

fuper eo.quod ybi effet confuetudo, vt non contrahcretur in
quinto gradu,fi ex co generaretur fcandalum, non valet ma
trimonium,licet c.non debet,de confang. & affini. hoc per
mittat,quia confuetudo continensin fe fcandalum ex præteri
tione poteft inhabilirare aliàs habiles:fed vbi à principio nul
lum fuiffet impedimentum, folum fcandalum fuperueniens
non potcft matrimonium diffoluere, vt dicit ibi glo.quia pro
pter fcandalum recedendum eft à iure,c. 1. de noui oper. nun
cia.& reg qui fcandalizauerit,de reg. iur. & idcò concorditer
Panor.& d.glo. Anto.de Butr.in d.c. fuper. dicunt quòd con
fuetudo habens concurfum iurisantiqui, dirimit in perpetu
um interuenientefcandalo,nifi dirimatur, & fimiliter fi non
iure,vcl à Papa approbatur, licèt non habeat di&tum concur
fum.fi verò non habeat concurfum iurisantiqui,vel noui aut
approbationem Papae, non poteft creare nouum impedimen
tum ad dirimendum perpetuò, cx quibus patet quod Panor
mi. approbat glo. cui confonat D. Anto. fed idem Panormi.
vlterius voluit,quod fcandalum cum impedimento confuetu
dinis dirimat perpetuò etiam firie concurfu iuris, quod non
riai cft verú,nifi Papa tacitè approbet fciendo,& tolerando, quia
confuetudo non habet vim legis, nifi ex voluntate potentis
in illa relegem condere, quod in propofito habct locum, vt
declarat Silueft.de Prier. matrimonium v.nume. 3. poft alios
l)oâores. - - -

Septimum impedimentum eft crimen,quod diuiditur in 6t

fex,feu feptem:nempè incocftus, vxoricidium, raptusalienæ
fponfae,fufceptio proprijfilijde fonte, interfe&io presbyteri,
& pœnitentia folemnis,& fic impeditur, qui contrahit matri
monium poft commiffum aliquod ex feptem deliétis,qug ma
trimonium impediunt,& non dirimunt,iuxta mentem glof.
receptam,c.qui presbyterum,de pceni.& rcmiffi.& c.hi ergo.
27.q. 1. Palu.in 4.dift. 34. q. i.col.2. - - .
6z
Et primò matrimonium prohibetur ob crimenin&etüs
commiffum cum affine.c.i.c. ex litteris,c.tranfmiffae,de eo qui
cogn.confang, vxor.fuae,c qui dormierit.32.q.7.quod ámpli
atur non tantum, quando quis habuit commercium carnale
cum confanguinea vxoris: verum etiam, quando cognouit
carnaliterfæminam illam, cum qua habet impcdimcntum
publicæ honeftatisiuftitiæ, fed in hoc cafu prohibitio fit tá
tùm durante vita alterius delinquentis. c. duo pueri. dc dc
fponf.impub. -

Contra
4O 2 & P ET R. NICO L. MOZ Z.
Contra&um tamen matrimonium firmum c(t etiam w. ri,
troque cafu, non obftante diéta próhibitionc,gl.c. i.dcpcrni. lirt
& rcrmif. An autem ob crimen inccftus commiificum propria di(|
confànguinea prohibeatur coniugium, diximusfuprà col.i. ris,
vlt.ord.in §. 13. Qui busadde,quod dato vt non poffct inccftu. 1ng
ofus contrahcrc matrimonium de iure,fi tamcn dc faâoçon. mò
trahat, tenet & valct matrimonium, & coniux rcddcrc tcnt. tra(
tur debitum,fcd cxigere non poteft,ita Abb.c. tranfmiffx,d: bat
co qui cogn.conf.vxo. fuae, in fccundo notabi. & Ang. dcCla Cri
ua. in verbo, inceftus, num.4. inf
alij dicunt, quod ante contra£tum matrimonijfidcin. niu
continentia t interctur,fecundum Ray.dcbct epifcopuscont:
dere liccntiam n:ibendi,argumen.33.q. v.c. antiqui. &c. ina Wxo
dolefcentia,& c.litcvis,extia dcco, qui cog conf. vxo. imòß.
cundum V ucr. fufficit Jiccntia proprijfaccrdotis. quinctiam, mO|
fccandum cundcm, de confuetudinc non fcruatnr iftciigot lud.
petcndi ficentiam, idem Mona!. & Rode. atquc idcò lo. And. nuit
<. in adolefcentia. tcnct qaod iuuenis incciinofus contrahct: quo,
po{fit {ine difpenfatione,íed non poffit fenex, ita tenet ctias; m0r
Àng de ClauÂ, matrimonium.3. imped.v. Armil. tamcn p9t ttru
Petr.dc Palud. dicit qui»! fine difpenfatione cxpreffà nonli
cèt inuoluto in aliquo, praediétorum contraherc vcl cxigert, 17.q.
nec di&ta confuetudo vafcr, nifi conflet Epifcopos diu hoc f;i I

* cntcs di{fimu]a£è, alitcr contrarium façiens peccat mortali; mati

' ter,& idem videtur tenere D.Thom.in 4.diftin.34. artic. vlt. gali
& fumma Rof. l!a,& Silueflri.contra Angcli. ft33
* Sgi qtiid fi fponfus cognouit carnaliter confànguineam nece
fyonfae,potcritncainplius $um fponfà matrimonium contia fpiti
here? Dic quod non, quia í'í, matrimonium, intclli;
.
gc vfquc ad fecundum gradum, licèt enim olim antc Conci ftri
jiuni T, i3entinum jìiùs pcr copulam vfque ad quartum ver5
graduwm eflj;vretur,modò tamen nö contrahitur affinitaspr£ bi*
'3edens & fiiiincns matrimonium,nifi vfq; ad fecundum gra ttm;
um,ytsftdiffinitum expreßè vigcfina quarta fcilio cap.+
biici] Trident. fisy
' ' '. Hinc fi Fetrus per fornicationcm cognouerit Bertam,fo fit;
lumi cum forore Beitæ contrahere prohibetur, quodeftintclli
gendum dgaffinitate matrimonium præcedcnte, nam fi f. X0;«
quatur poft matrimonium etiam fi cognouerit confànguin* titu;
ám vxoris,fiue in primo,fccundo, tertio gradu debitum cxi lo.
gere non potcfl,vt leclarat Iofc. Angl.fupcr 4.fcnt.dift.4i.at, t:
j.propo£4.quarc fi matrimonio contraéto marituscognou* mil
int
 ID E M A T R I M O N I O. 1023
a rit ronfanguineam vxoris, non diflòluitur matrimoniurn. c.
littera, dedeipon.impube c. 1. dc eo qui conf. vxo. fuae. c. 1. c.
> difcretionem.c.pen.eod. Sic & feruitus, quæ coniugio à libe
ris contra&o alteri eorum contingat, ex eo quod libertus ob
: 1ngratitudinem in feruitutem reuocatur, non dirimi matri
s mónium,licct hoc coniugium nullum fuiffet,fi tcmpore con
traétus effet maritus feruiis,& hoc ignoraret vxor, quod pio
* batur ex his quae diximus de crrore impedienter confenfüm.
g* Crimen igitur non dirimens,fedimpediens, vt dixi,diuiditur
in fex,fcu in feptem, quia fex crimina funt illa,qug matrino
: nium impediunt,fcd non dirimunt.
*.* Et primum cft inceftus,yt c. 9. de eo qui cogn. confang.
Ac vxor.fuæ.
)t Secundum eft vxoricidium, vt 33. quaeftio. capitulo 2. ad
monere, & c. interiorcs.idem eft de mariticidio, fecundum Pa
lud.dift.34.quem fequitur Nauar.c. zz.de facramen. matrim.
numero. 74. licèt Siluefter de Prier. dicat nullo iure probari,
quod cconuerfo mulier occidens maritum contrahere matri
monium non poflir, nifi feciffet intentione habendi adul
tcrum.

Tertium crimen eft raptus fponfae alterius, c. ftatutum,

»7. quaeft.z.
Quartum,leuatioproprijfilijdc facro fonte, infidiando 64.
matrimonio, vt fcilicet poffét vxorem priuare debito coniu
gali.c.deeo. 33. q. i.& tunc vxor non priuatur,fed vir,qui tunc
feddere debitum tenetur,fecùs effet dicendum, (i in extrema
„* nece(Iitate:quia nullusaderat,hoc fccit, vt c.fi vir, de cogna.
fpiritu.de quo ctiam diximus fuprà,
Quintum crimen eft presbitericidium, hoc eft interfe&io
facerdotis,c.qui presbiterum,de poeni.& remiffio. ibi Abb. in
verbo,conui&us,dicit fecundum vnam expofitionem,hoc nö
habere locum, nifi prius interfeétor fit conuiétus in foro con
tcntiofo. • - -

Sextum eß id,propter quod quis folemniter pœnitet, &

fic pcccatum, propter quod poenitentia folemnisihiun&ta &
fa<ta fuit,c.de his.c.antiqui.33.q.2.
Septimum cft, cum quis monialem fcienter accipit in v.
xorem.z7.quaeftio.z. §.fi verò.fed iftud impcdimentum rcdu
citur ad inccftum,vt putat glo.ibi, & hæc omnia crimina no.
£& d.c.qui Ę & 32.quaeft. z.in c.de paenitenti
us,& per Diuum Thomam, Riccard. Ray. Hoft. Angeli. Ar
mil.Silueft.Nauar.& aliósThcologos&:canoniflas. Rcliquü
-
eft,vt
1o24 PETR. N I C O L. MOZZ.
eft,vt nunc videamus de aliquibus cafibus, quibus manent:
matrimonio quoad habitationem mutuam matrimoni
um dirimi potlit , & primò faeuitiæ caufa potcft vxor pctcit
63 feparationem à viro quoad cohabitationem, fi maritus non
reddar fufficientem cautionem de non offendendo vxorem,
c.i.vt litc non conteft. c. litteras,de refti.fpo. ibi Abb. & Præ.
pof. c. i.de diuor. Io.Lup.in c per vefiras.3.not.col pen.dedo
hatio. inter virum & vxor Alexan.con(il.77.vol.5. Hippol.l
fina.C.ad legem Corn.de ficar.colum, fina.ad idemlconfen
fu C. de repud. Nam & vxor acriter & immoderatèà marito
verberara, licèt aëìione iniuriarum agere non poffitcontra
maritum, ne infamis efficiatur, f oteft famen agereaétionein
fa&tum, vt maritus puniatur, Alex.l.diuortio.§.fi vir.colum.
3.ff.foluto matrimo.Ioan.Andr.in addi.adSpec. tit.deiniur.
Cateli.Cotta in vlt. memo.verbo, aétio iniuriarum, & di&io
ne, vxor, Nec tantum eft confideranda in hac caufà præterita
faeuitia in malè traâando, fed etiam timor in futurüm eftad
uertendus, vt etiam feparationi locus fit, vt not. in c. litteras,
de rcftitut.fpoliatorum.exempli gratia, quando effetgraui
& magna lis fuper maiori parte bonorum, tunc enim conic.
&tura praefumi potcft de futura fæuitia, vt exemplificat Cra
uet.confi.31.
66 Et pariter erit iufta caufa diuortii, falter coniugum ten
taucrit alterum occidere, not.Gcrar,fingu 65. & fenfit Abbas
in c.quemadmodum,in fine,deiurciur, & in locisfupracita
tis,& Hippol.in l.vnica,colum.pen.C. de rapt. virg. & in I.
fina, & probat tex.d.l.confenfu,derepud.Hinc dicébat Bald.
I. i.columna 2.C.commun.de lega.in his cafibus maritum co
gendum effe extra propriam dömum in loco honeflo vxo
fem alere, & hinc etiam fcripfit Ancha. confl. 4o8. maritum
non poffe accufare vxorein quoad amiffionem dotis, fi vxori
p(a à marito ob eius fæuitiam fugicns adu!terium commifit,
ita etiam dixit Ioan. Lupus in Rubr. de dona. inter virum &
vxorem,§.vo.col. .& 64.col.z.& in repeti.c.perveftras. not.
5.qui tamen intelligit hanc opinionem Anch. quando mari.
tus ciuiliter accufai vxorem ad dotisamiftioneih, dequo ali
bi dice mus.
Hinc dicitur quod viragenscontra vxorem ad recupcran
dam illam, reppelli poteft oppofita exceptione faeuitiae, ita
Ripa 1. naturaliter. 5. nihil commune,numero 84.deacquiren
da poffèffione. Anto.Corfet.tra&. reg. quod fpoliatusanteo
mnia refti.fallent.z6.Menoch. traét. dc rccupcr. poflcffio. §
- mcú.
 , de MATRI M o NI o. . . . ie*;
pemed.f.num.3zo. & traéta.de arbitrar. judic. libro x.«entur.
z.cafu 139. Itaque fi timeatur de fæuitia viri erga vxorem,po
reft & debet iudex prouidere, adßringendo virum ad dan
dam cautiónem, & hac in re cautionefim fufficientem difcre
tus iudex arbitrabitur,vti probat Panormit.d.c.literas,num,
. fequitur Parif.confil. 54. nume.36. volum:quarto. Bald. in
Ê, numero tertio. C.de preci. imper.offer. Menoch.
fra&a.dcarbitrar.judic.
mero z. -
libro fecundo, centur.z.cafu 142. nu..
.• -

' f Secunda caufa dirimens coniugium quoad thorum, e.

ritfiiror, Alexand. I. fi cùm dotcm.§.fi maritus, colum. fina.
:3
ff.folut.matrimon. ibi atteftatur de communi, licèt ipfe Ale.
zand.poft gloff.& Cuman.recedatâ communi opinione. Ita
que pro conciliationc & concordia diftinguendum eft, quòd
aut furoreft ita ardens & vchemens, vt periculum effet coha
bitarecum coniuge furiofo, procedit & vera eft communiso
pinio. Contrariâ autem Alexahd. cft vera,& procedit,quan
dofuror non effet vehemens & ardens, vt ex mente Didac.de
,
fponfal.fecunda parte, cap.7.§.fina.num.3, ita etiam Nauar.
ra in fuo Enchirid.cap.zz. fub num. 21. verfic.quintò. ibi in
quit, quòd coniunx à coniuge non poteft obamentiam di£
cedere, nifi probabilemortis periculum induceret, & ita ref.
pondiffe cuidam amicofuo religionem intrare volenti, dixit.
idem effet; fi coniux vellet alterüm coniugem intoxicare vel
pccidere, c. literas, dercftitut. fpolia. Nauar.c.z.de facrameni,
matrimo. num,2t, - ' • ;
f Tertia caufa,ob quam diuiditur matrimónium quoad
thorü,eft fornicatio carnalis, vt habetur Matth.c.i9.qüicum.
quedimiferit vxorem fi:am, nifi ob fornicationem, &aliam
duxerit, moechatur, ergò licèt vxorem dimittere caufa forni
cationis, Auguftin.in fibro v, deadulte.coniug. quod pofteà
referturin c.ficet. 32. quæftio.7. iicitè dimittitur vxor ob cau
fam fornicationis, fed manet vinculum prioris, Et Apoftolus
Paulusdicit, His,qui funt in coniugio, praecipio non ego, fed
IDominus, vxorem à viro fuo non difcedere, quòd fidjfceffè.
rit, manere innuptam ; & id iura Canonica paffim referunt,
&admittunt, c. ex parte, de fponfal. c. fignificafti, c. ex lite.
ris, c.gaudemus, de diuort. c. intelleximüs, c. fina.deadulte.
c. tuæ, deprocurat. l,confenfu, C.de repud. & de communi o
pinioneätteftatur Didac.Couaru. in Epito.defponfal. c. 7, $.
Ę cap.zz. fub nume. 2. & Laurent.Kirchou. in recol
feít,commun.opin, concluf.6, inverbo, adulteria; ibi diffusè
- - Ttt pertra
ncz6 PETR. NT coL. Mozz.
pcrtra&at difputando, an matrimonia propter adulteriuia
ctraétari pofiint : & hæc cft vcritascatholica, diffinitatem.
poiibus Apoftolorum, vt Damafcenus inquit libroquarto
Qrthodoxæ fidci, & in Concilio Mileuita, c.placuit,3i.qu*
fiio. 7. & in Concilio Elibcrtano, ca fidelis, & in Concilio
Florentino, vt refert Iofeph. Angl. fupcr 4.Magi(t. fentcnt.
diftin&.33.artic.primo, in 7.difficulr.dicant quidvelintqui.
dam. Itaquc feparatio thori proptcr adulterium cuilibet ex
coniugibus pcrmittirur de iureCanonico, licèt de iureCiui
• li pcrmitteretur diffolutio matrimonij, di&a l.confenfu.So
cin.Iuni.confil.3z. volum. *. Roland.confil.3o. yolum.i.nu.
mcro 8,
Aduertendum eft tamen, quod ad conftituendam hanc
feparationem, neccffarium eft iudicium Ecclcfiae, c. plerum
que, de donatio. intcr virum & vxorem, c. porrò, dcdiuoit,
quibusiuribus probatur, maritum propria authoritatevxo
rem adultcram dimittere non poffe: & ita tenerectiam vid«
£ur DidacusCouaru in Epito.defponfal.cap.7.& $.numcrot,
Contrarium tcnct Marti. Nauarra in fuo Enchiridio, cap. 11.
numcro zi. ibi inquit, quòd matrimonium diuiditur qu&
:
ad thorum, tantùm ob fornicationem, per folam Euangclj
authoritatcm, finealia iudicis liccntia,allegat gloff.c.fio£
fe, 3o.quaeftio. 1. communem. crgò pro concordia, &condi,
liationc cft intelligendum, vt opinio vltima Nauartaeloqui;
tur, quando adultcrium cft notorium : quia tunc poteritvit
propria authoritate ita expellereà fe vxorem, vtexpulfæn*
quaquàm compctat interdiétum, Vnde vi : nec recuperan
dae poffcffionis,$. fignificafti, de diuortio, gloff. in c.fina,
de ädulter. ibi Abbas, licèt Anton. contrarium not.&cftrat
tio, quia *£ intcrdi&o, Vnde vi, in matrimonio, &
fic petenti fe fpoliatum reftitui, obftat exceptio deficienti
iuris, fi notoria fit, vt not. Praepofi. in cap.z. 3. quaeftio,
rima. Imola in c. ex conqueflione, de ά fpoliat,&
öulielm.Caffa.dccif.3. titu.dereftitut.fpoliat. text.in c. lit:
ras, eodem. Itaque fi maritus pcregrè profe&useffet,&poft
multum temporis reuerfus reperiret vxorem prægnantcm,
vcl vxorem pucrum peperifle, poffet proprià aùthoritat*
expellere yx6rem, cùm fimus in notorijs." Idem, quando
mülier cffet in iudicio crimen confeffa, vel publicè cum*
dultero cohabitaret, vt ex gloff. di&i c. i. jz. quzftio.pri
ma. ex quo infertur, vt vxor fpoliata minimè fit reftitu
enda, fi probatio fornicationis, & confanguinitatisinco;
tjncnti
 'IDE ' MATRIM ON IG). 1o?;
• thenti à maritoofferatur, abbas diao c.literas, dereftitut.
fpoliat.
Âlia autem, & prima opinio procedit regulariter, cùm
tion fumus in motorijs, fed occultis, & non fàcilè probatio
nis: quia tunc non debet quis vxorem ab eius confortio ex
pellere propria authoritate, Didacus Couaru. de fponfal.di
É ca. feptimo, $. quinto, numero nono, poft Abbat. & a
tos.
Vel fkcundò dic, quòd fion licet marito expellere vxo
rem à domo propria authoritate ob notoriam fornicatio
nem, vel bb notoriam confanguinitatem : fcd benè licet cl
ob notoriam fornicationem debitum coniugale dcnegare,
§# debitum coniugale liceret etiamh denegare ptopter oc
cultum adulterium, vt arguit Abbasc.fina. de adulter. & in
'iííí
C. fponfal. 151uus Thomas in quarto fentent.
33. diftin£tione, articu. tertio. Palud. in quarto, diftinétione
«ditt 27. quaeftio.quarta, articu. 2. & diftin&t. 33. quaeftio. prima,
απ, artic. quarto. ita intelligi dcbct Syluefter de Prier. in verbo,
;j^£* άiuortium, quaftio. o&aua fuae Summae, poftThom. di&o
„;** artic. tertio.
míú, Limita tamen, & intellige fupradi&affi caufam, quan
;f:* dovxor fpontè, fècùs fi per violcntiam adultcrium commi
j,& fit, quia iftocafu non eft dimittenda, c. ita ne, & in c.pro
ut? pofito, zz.quaeftio.quinta, & c.omnes, 3*. quaeftio. feptima,
:;: ham vbi non eft culpa, ibi non eft pœna, vt per Iofeph. An
gl.fuper Magift.fentent.in quarta diftiné.33.deditiortio,con
cluf.fecunda.
Item limita, quando vir adukerium etiarn ipfe commi
fit, non poteft tunc vxorem dimittere, c.primo, 32. quaeftio.
6.c.intelleximus, c.fina. de adulter. paria enim deli&a mu
tua compenfationetolluntur. quinimmò dicit Cuman.con
fil. 173. quòd quando maritus tertet concubinam,'vxor po
teft agere ad feparationem thori, & dotem repetere, ac do
nationem proptcr nuptias lucrari, & Cuman. (cquitur De
cium confil, gi. colum.prima. & in l.femper, de iegul.iur.
socim. in confil. 32. volum. fecundo. Roland. confiI. 3o. vo.
hum.primo. Limita tertio, quando aliquis fub fpe mariti il
lam mulierem cognouit, tunc dimittenda non erit, c. in le
&um, 34.quaeft.z.
Quartò limita, quando maritus tradidit adultero vxo
rem,c.difcretionem,deeo,qui cogn.confyxo.fuae.
Quintô limita, vt ncc dimittcnda fit vxor, fi maritus
Ttt 2 adul.
 a$ P ET R. N 1 COL.. MOZZ.
adulterij confcius illam pofteà cognouit, quia tunc videtur
maritus noxam dimittere, c. fi quis vxorcm, 32. quzftione
» quòd fi pofteà adulterium commifit, propteradultcrium
à réconciliationc commiffum, illam rcpcllere poterit,vtiüm
fipoft feparationem illam quoquomodo cognofcat, iniuriâ
remittcic cenfetur,dc quibus plenèdicemusfüo loco, tra&a;
dult.in .par.Amphyt. -

71 Quarta caufa, ob quam diuiditur matrimonium quo4d

thorum, & cohabitationcm,eft fornicatio fpiritualis, quoni
am potc(t coniux catholicus, vel catholica difccdcreâ cohabi
tatione coniugis Luthcrani vel Lutheranæ ad fuam haercfim
induccntis, pcr c. 3. de diuort. c.fina. de conuerf. coniugato
rum. non tamen nouè contrahcre poteft. Hinc diccbat Ab
baspoft Ioan.Andr. Anton. di&to c. fina. & Brixien, in qux
ftio. Veroncn.86.quòd vxor amittit dotem proptet hancfor
nicationem fpiritualem, non tamendos viro càtholicoadiu
dicatur, fedfifco, ficut etiam in crimine læfae maieftatis,vt
voluit Cardin.dicio c.fina. & Gonfal. de Villadiego intraâ.
de hærcticis, quæftio. 1$.numc.9. argumen.text.in I.quinquc
legibus. ff.dc bonis damnat. ibi Alber. & norandum hic cft,
qùòd matrimonio feparato minimè eft cogendus catholicus
coniux ad cohabitandum cum altero in hærefim lapfo,etiam
fi is pœnitentia duéìus, ad Ecclefiae gremium redicrit, ita
not. Abbasexpreßè in d. c.vltim. de conuerf. coniugat & in
, c.de illa,de diuort.per tex. ibi. f Sed contrarium tenetglo.in
di&o c.fina. Ideò pro concordia & conciliatione intclligi; í.
daeft opinio Abbátis, quando catholicus ab hæretico diícc£
fit præmiffo Ecclcfiae iudicio, quæ declarauit ipfum hzrcti
cum effe. -

Alia opiniogloffae eft intelligenda, quando propria au

thoritate catholicus ab hæretico diuerterit, quia tunc cogen
dus erit alteri poenitenti dcbitum reddere,ac cætera matrimo
nijiura,vt videtur cffe ex menteAlfonfi à Caftro dciuftahgre
ti. puni.lib.z.cap.7. poft Didac.dc fponfal.di&ocap.7.3.3.nu.
4.cauf.3.
y3 f Quinta poteft effe caufa, ob quam poterit, quoad tho
rum, fieri diuortium, fialter coniugum à fuo, vel fuaconiú
ge inducitur ad aliud peccatum fortale, & non potcft ab
inducendo retrahi , Palud. in 3. diftun&t. 39. quaeft. i.colum.
fina. & Nauar. in fuo Enchirid. c. 22. dc facramen, matrimo,
num. 2f.

74 , fScxta potcftcffkcaufâ, ob quam, quoad tborum, ditur

diui
 DE MATRIMONIO. vezg
ditur matrimonium,fodomia, & ncfandum crimen contra
naturam,c.9mncscaufationcs.33.quaeft.7.& quodifta fit legi.
tima caufà diuortij,quoad thorum,afferit Calde.Ant. Abb.&
Anania.in c.maritis, de adult.Silueft.dc Pricr.in verbo,diuor
tium,quaeft.7.& Caffa.in confuct. Burgrub.7.9.3. ver. 1. quæ.
ro.num.6.Dec.in l.i.num.8.C. defccundis nupt. &apertè p.
Ambrofius i.adCorinth.cap.i.poft D. Hieron. in epiftola ad
Homade.3.epift. Didac.Couar.cpit.defponfa.c.7.3.3.num.6.
& de communi atteftatur Abb.d.c.maritis,Barb.conf. 64. vo.
lum. i.Lamb.tra&.deiur.patr. t.partis. z.lib.quaeft.9.art.i8.in
fine,licetglo.in d.c.omnés. quaeduoshabctintcllc&us, nem
pè pro vtrâque parte,& Innoc.in ς.t.deadult.& Alua. Pelagi
iisde Plan. Ecclefiae,lib.z.art.z.diffentiant & malè, itaque te
nendum abfolutè cft, quod vxor poterit pctcre feparationem
matrimonij,quoad thorum, fi fucrit à viro tcntata ad vfum
contra naturam,vtaflerit Barb.diéto confil.64.& Dcc.fupra
cit. l. 1. f Proconcordia & conciliationcpofcsforfan dicere, 7;
quòd fi vir non perfeuerat in crimine & peccato, dirhittere
& fepararethorum non debet vxor, putà quia ftatim virum
pœnitet criminis,& non vult pcrfeuerare in peccato:alia opi
hiocontraria poffet procedere in pcrfeucrantein peccato, vt
infimilidcclarat Iofeph.Angl.fupcr Magift.fcnt.in 4.dift. 3;.
art.i.poft7.concluf.
15emüm quæro, f quid dicendum fit de lepra, & morbo
Gallico,poterit ne fiefifeparatio thori proptcr iftos morbos?
Dic quod non,c.1.& z.dcconiug.lcpro.& pro morbo Gallico
facit,c.fi vxorem,& c.fi horrendus.32. quaeft. 5. Alex.
l.ficum dotcm. $.fi maritus.ff.folut.matr.
& expreßè Nauarrac. zz. dcfa
cram.matrimon. zz.

F 1 N 1 S,
T tt g
= -（！！！-- … -：- =æ
…
 •*••
*•.

*.
* - *= *（）） ---__ _
----º.• • •
…-…--
- - - -
-
-

----
 -- -— — ----- _____
~ ~~~）
-
-*

-
… - - ----