Klimatske promene kao uzrok

migracija

Redakcija BIF on 26/02/2017 - 12:00 in B&F Plus, Slajder

This post has already been read 1351 times!

Iako manje vidljive od npr. ratova, ekološke promene su značajan faktor povećanih
migracija poslednjih godina. I dok se migracione politike primarno koncentrišu na
razdvajanje “opravdanih” od “neopravdanih” izbeglica i vraćanje potonjih u navodno
sigurne zemlje, kontinuirana degradacija životne sredine i njen uticaj na kretanje svetskog
stanovništva uglavnom se prećutkuju.
Današnje migracije i mobilnost u svetu nije lako definisati i klasifikovati po modalitetu i uzorku
koji pokreće kretanje ljudi. Uvrežena podela migracija po nivou voljnosti je još 1970-ih uvela
razlikovanje dobrovoljnih i nedobrovoljnih, u koje su se pak uklapale prinudne i prisilne
migracije. Razlika je jednostavno rečeno bila u nivou slobodne volje koja je ljude motivisala ili
pak prisiljavala na migracijski čin. Ovde je važno ponoviti da su danas najbrojniji oblik
migracija u svetu ona kretanja ljudi povezana sa ekonomskim i porodičnim razlozima.

Dakle, više ili manje dobrovoljni radni migranti i članovi njihovih porodica čine najveći deo
migrantskog kontingenta u svetu, što znači četvrtinu milijarde međunarodnih migranata i preko
750 miliona onih unutrašnjih. Ukupno je oko 15% svetske populacije u pokretu. Ovome dakako
moramo pridružiti sve veće i sve obimnije migracije, uglavnom prisilnog karaktera, koje su
izazvane razlozima prvenstveno političke, počesto i verske prirode, usled desetina latentnih, ali i
otvorenih ratova, sukoba, nasilja, progona i ugnjetavanja. Prisilno raseljavanje je danas iskusilo
preko 65 miliona prisilnih migranata u svetu, a u protekle dve godine i sami smo svedočili
jednom od najvećih kretanja izbeglica. Kada globalnom raseljavanju dodamo socijalne i
ekonomske faktore siromaštva i besperspektivnosti i demografske faktore prenaseljenosti
određenih teritorija jasno je kako su pojedina područja u svetu sklonija da budu generatori
ugroženosti i ranjivosti populacije nastanjene u njima, a time i područja iz kojih se ljudi
(ne)dobrovoljno iseljavaju.

No, za razliku od rata koji može biti shvaćen kao katastrofa koju izazivaju ljudi, pred silama
prirode pokazuje se sva krhkost društvenih sistema da se na potpuno efikasan način nose sa
promenama klime i životne sredine. Različiti su načini na koji se manifestuju klimatske promene
koje su dominantno izazvane ljudskom delatnošću, a tek manjim delom prirodnim varijabilitetom
zemljinog globalnog klimatskog sistema, što je činjenica sa kojim se danas slaže oko 97%
naučnika u svetu. Pod životnom sredinom pak smatram jedan širi okvir koji u uključuje prirodnu
sredinu (pa i klimu i sve ekosisteme na zemlji), ali i ljude sa tehnologijom koju su stvorili.

Faktori raseljavanja
Pod promenama životne sredine koje deluju na nastanak migracija obično se podrazumevaju s
jedne strane ekstremne vremenske prilike i prirodne katastrofe (npr. potresi, erupcije vulkana,
toplotni i hladni ekstremi, suše, požari, poplave, cunamiji, oluje). Ovakve pojave se najčešće
javljaju iznenada, s velikim intenzitetom, mogu biti smrtonosne, čine veliku štetu, i uslovljavaju
masovno, ali najčešće privremeno raseljavanje i evakuaciju stanovništva. Dok potresi i oluje
rezultiraju najvećom smrtnošću, dotle poplave, suša i superoluje poput uragana i tajfuna
rezultiraju najvećim stupnjem prisilnog raseljavanja ljudi. S druge strane ekološka neravnoteža i
degradacija životne sredine (uzrokovana upravo ljudskim faktorom) događa se sporije,
postupnije, i često manje primetno, s manjom smrtnošću, ali sa dugoročno trajnijim posledicama
koje direktno pogađaju ekosisteme, habitate i populacije na svim kontinentima, te tako
uslovljavaju raseljavanje i napuštanje dotadašnjih staništa i načina života.

Primeri su deforestacija, dezertifikacija, prljanje vode, zemljišta i vazduha, ili pak potapanje
niskih, najčešće pacifičkih, ostrva zbog podizanja globalnog nivoa mora. U treću skupinu
ekoloških promena mogli bismo da ubrojimo tehnološke katastrofe poput atomskih, nuklearnih i
tehnoloških, a ovde svakako spadaju i razvojni projekti koji su takođe faktor raseljavanja i
preseljavanja velikih populacija radi ostvarenja nekog razvojnog projekta, koji vrlo često ide na
štetu autohtonog stanovništva koje gubi zdravlje, životne šanse, tradiciju i kulturu. Ujedinjene
nacije su iznele podatak da su od 2002. do 2012. promene životne sredine (najčešće one
klimatske) direktno uticale na živote oko 4,4 milijarde ljudi, što znači da je svake godine
otprilike između 200 do 250 miliona ljudi godišnje bilo ugroženo tj. pogođeno nekim vidom
promene ove vrste. Danas je evidentno da se broj prirodnih katastrofa u svetu povećava, ubrzava
se njihovo javljanje, a širi se i produbljuje uticaj koji imaju na ljudska društva.

Prognoze nažalost nisu dobre, te se govori o porastu temperature do 2°C u optimističnijim

scenarijima, do preko 4°C pa i više u onim realističnijim i pesimističnijim projekcijama
globalnog zagrevanja. Naravno, sve će to uticati na obim i intenzitet budućeg raseljavanja u
svetu. I danas je ono podosta varijabilno, od na primer 42 miliona ljudi koji su zbog ekoloških
promena raseljeni u 2010., preko 32 miliona u 2012., do 19 miliona u 2015.

No nisu sva područja u svetu jednako izložena riziku od promene klime. Geografski gledano
najugroženija su područja Južne i Jugoistočne Azije, područje Saharske i sub-Saharske Afrike, i
pacifička i karipska ostrva. To su istovremeno i područja koja obuhvataju zemlje s niskim
ekonomskim parametrima, koje nemaju dovoljno resursa i načina da se efikasno bore sa
ekološkom ranjivošću.

Najugroženije grupe
Klimatske promene ugrožavaju stotine miliona stanovnika u velikim gradovima na obali svetskih
okeana, u deltama i na obalama velikih reka, kao i na niskim pacifičkim ostrvima, i u područjima
uz rub pustinja. I tamo su opet najugroženije grupe urbanih siromašnih, ruralne populacije, žena,
dece, staraca i ostale posebno ranjive populacije, kao npr. već raseljenih i izbeglica. Većina ljudi
u tzv. “zemljama u razvoju” su siromašni, socijalno i ekonomski deprivirani i vrlo često i nekim
oblikom konflikta ugroženi ljudi koji zapravo imaju najmanje šansi i prilika za otpornost i
prilagođavanje promenama, a vrlo često nemaju ni prilike za napuštanje tih područja. Time
ekološki razlozi raseljavanja bivaju pojačani različitim političkim, ekonomskim, društvenim i
demografskim razlozima, a sve to nepovratno utiče na blagostanje i zdravlje ljudi, na dostupnost
osnovnih resursa i energenata za život.

Među stručnjacima za klimatske promene, tzv. “alarmisti i katastrofičari” upozoravaju kako

ćemo u narednom periodu tokom ovog veka svedočiti masovnim migracijama ljudi koji će u
milionima odlaziti iz svojih područja porekla u potrazi za sigurnim i boljim uslovima za život.
Njihove projekcije se kreću od oko 200 miliona do preko milijarde ljudi koji će biti podstaknuti
na seljenje zbog klimatskih promena. Realističniji naučnici smatraju da je takva vrsta prisilnih
migracija uvek povezana i neodvojiva od drugih pokretača migracija, ali da dosad u najvećoj
meri ostaje unutar granica države u kojoj se raseljavanje događa, a poneki čak misle kako bi
tehnologija na određeni način mogla delovati da se ublaže posledice klimatskih promena
osnaživanjem adaptacionih mehanizama stanovništva kako bi se lakše nosilo sa posledicama
promena u svojim područjima porekla, a ne nužno izvan njih.

No, na migraciju se takođe može gledati kao na svojevrsnu adaptacionu strategiju koja povećava
šanse pojedinca, porodice i zajednice da će pomoću nje uspeti da zadrži određeni životni
standard jačajući dalje svoju otpornost na nepovoljne ekonomske i ekološke rizike. U tom smislu
najugroženija grupa ljudi pogođenih ekološkim promenama su oni koji su ne-migranti, ne-
mobilni, koji ni u najgorim uslovima pogođenosti nekom katastrofom zapravo nemaju dovoljno
resursa, finansijskog i socijalnog kapitala, a nekad ni subjektivnih znanja, veština i volje da bi
mogli izbeći najteže posledice katastrofe.

Ova vrsta raseljenih najčešće odlazi na vrlo kratke relacije u obližnja područja i čeka dok se
prirodna nepogoda povuče da bi se velika većina vratila u svoje domove i započela sa obnovom,
međutim postoje i dokazi kako se i tada može raditi o tzv. produbljenoj raseljenosti. Ipak,
najčešće je iseljavanje trajno i na veće udaljenosti onda kada se radi o nepovratnoj promeni
životne sredine poput širenja pustinje ili postupnog potonuća ostrva, ili pak uništenja staništa
tehnološkim sredstvima. Nažalost, današnji međunarodni režim izbegličke zaštite ili bilo koji
drugi humanitarni režim pomoći prisilnim migrantima ne prepoznaje i ne priznaje one koji
migriraju ili beže zbog ekoloških razloga kao bilo klimatske, bilo ekološke izbeglice. Stoga će se
međunarodna zajednica suočiti sa velikim izazovom kako da nađe način da pomogne onima koji
su prisiljeni na selidbu zbog klimatskih promena, a kojih će u vremenima koja nadolaze biti sve
više.
 
Drago Župarić