‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺠﻠﺔ داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1387‬ﺻﻔﺤﺎت ‪135 - 151‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫∗‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد رﺿﺎﺋﻲ زاده‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫)ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ - 1386/9/27 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻮﻳﺐ‪(1386/12/16 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‪:‬‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻳﻚ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻗﺮارداد‪ ،‬داراي اﻣﺘﻴﺎزات ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﻗﺮاردادي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد را ﻣﻮرد ﺷﻚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺑﺘﺪا ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮاردادي ﻳﻚ ﻋﻤﻞ‬
‫اداري را ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري را از ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ اداره ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻣﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ آﻧﻬﺎ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر از دو ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮي ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدي‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻗﺮارداد اداري اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ‬
‫ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ )اﺻﻞ(‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﻲ را دارد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺪف ﻗﺮارداد اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎوي ﻳﻜﻲ از ﺷﺮوط‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ و ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل در ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻗﺮارداد اداري ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪:‬‬
‫اﻋﻤﺎل اداري‪ -‬اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ )اﻳﻘﺎع(‪ -‬اﻋﻤﺎل دوﺟﺎﻧﺒﻪ‪ -‬ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ -‬ﻗﺮارداد اداري‪-‬‬
‫آزادي ﻗﺮاردادي‪ -‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‪ -‬ﻗﺮارداد اﻟﺤﺎﻗﻲ‪ -‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪-‬‬
‫اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.‬‬

‫‪Email: mj.rezaiezadeh@gmail.com‬‬ ‫∗ ﻓﺎﻛﺲ‪66409595 :‬‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪136‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و آزادي ﻗﺮاردادﻫﺎ از ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺳﺎﺳﻲ و ﭘﺎﻳﻪاي ﻣﻜﺘﺐ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻲ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﻮاﻟﻲ را‬
‫ﺑﻪ ﺗﻤﻠﻚ درآورده و از ﺣﻘﻮق آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺪ و آزاد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻌﺎوﺿﻲ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ در واﻗﻊ آﻧﭽﻪ ﻓﺮد اراده ﻛﻨﺪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫در ﺗﻮاﻓﻖ اراده اﻓﺮاد ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ آزادي ﻗﺮاردادي ﻗﺎﻳﻞ‬
‫ﺷﺪ؟ و دوﻟﺖ را در ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻗﺮار داد؟ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺜﻞ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻣﻜﺎن اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد وﻟﻲ آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮي ﺳﻌﻲ‬
‫در اﻧﻄﺒﺎق و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻚ ﺣﻘﻮق ﺑﻨﻴﺎدي ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻣﻌﻨﺎي‪/‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ آن اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﻣﻮال ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫اﻣﻮال ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آزادي ﻗﺮاردادي اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آزادي اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻗﺮاردادي را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ آزادي روي ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﺣﻘﻮق ﺣﺎﻛﻢ ﻳﺎ روش اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺮف‬
‫ﻗﺮارداد‪ ،‬آزادي اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮوط ﻗﺮارداد‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش ﻳﺎ ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش ﻗﻮاﻋﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻗﺮارداد ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آزادي ﻗﺮاردادي اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺎ آزادي اﺷﺨﺎص‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاﻗﻊ آزادي ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ زﻳﺎد اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﻲ‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ دﻳﮕﺮ ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ را ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد و ﻣﻲﺗﻮان‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺮارداد را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺻﻼﺣﻴﺘﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﻳﺢ و ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ اﮔﺮ اﺷﺨﺎص ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در‬
‫اﻣﺮي را دارﻧﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد آن اﻣﺮ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮارداد ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫اداري در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ داﺋﻤﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ دﺧﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ دوﻟﺖ در رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ اﺟﺎزه دﺧﺎﻟﺖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ در ﺗﺎﻣﻴﻦ و ﻋﺮﺿﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ را داده و‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﺮدن ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻌﻀﻲ در‬
‫آن راﻫﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﺧﻮد را ﺑﮕﺴﺘﺮداﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬روش ﻗﺮاردادي ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ و واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اداره ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻗﺮارداد اداري ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫‪137‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫ﻗﺮارداد ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮارداد‬
‫اداري ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻛﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ راه ﻳﺎﻓﺖ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻧﺘﻴﺠﻪ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺷﻮراي دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻫﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﻮق و ﻫﻢ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺗﻬﻴﻪ و ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻤﺘﺮي در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﻬﻴﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ادراي ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد و‬
‫ﺷﺮوط و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻓﺮق دارﻧﺪ و ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﺎص ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري و ﻣﻘﺮرات آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪاي ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻬﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ دﻳﺪي ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺣﻘﻮق ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭼﻮن ﻗﺮاردادﻫﺎ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روي اﻫﺪاﻓﻲ ﺧﺎرج از ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﻧﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ .‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺤﺘﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ روزﻧﺎﻣﻪ‬
‫رﺳﻤﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﻨﺎد اداري را ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ اﺻﻞ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ آزاد اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك اداري ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎده ‪ 23‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻨﺎﻗﺼﺎت ﻣﺼﻮب ﻣﺠﻤﻊ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم دوﻟﺖ‬
‫ﻣﻮﻇﻒ ﺷﺪه ﺗﺎ ﻇﺮف ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﺎﻧﻚ اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﻠﻲ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﻗﺼﺎت را‬
‫اﻳﺠﺎد و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ را ﺛﺒﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري و از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻠﻲ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺼﺎت در اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ د ﻣﺎده ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺗﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻇﺮف ﺷﺶ‬
‫ﻣﺎه ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﺋﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي و اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﻗﺼﺎت از‬
‫ﺳﻮي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﺋﻲ ﺗﻬﻴﻪ و‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺎت وزﻳﺮان ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺑﺘﺪا ﺳﻌﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل اداري ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺳﻌﻲ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ اﺟﺎزه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮاردادي ﻳﻚ ﻋﻤﻞ اداري را ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً وﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪138‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل اداري‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اداره ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺶ ﻧﺎﺋﻞ آﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﻤﺎﻟﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل را ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ و اﻋﻤﺎل ﻣﺎدي‪ .‬اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ ادارات را ﻣﻲﺗﻮان از‬
‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد ﻳﻜﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺪف و دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ آن‬
‫)از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻠﻲ( ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮﻟﻔﻴﻦ ﻣﺜﻞ ﭘﺮوﻓﺴﻮر دوﮔﻲ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل را از ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف ﺑﻪ دو‬
‫دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ داراي‬
‫ﻫﺪف وﺿﻊ ﻣﻘﺮرات ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )اﻋﻤﺎل ﻣﻘﺮراﺗﻲ– اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ– ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻤﻮﻧﺔ آن آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬
‫اﺳﺖ( و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ داراي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻓﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻋﻤﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ– ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﺔ آن ﻗﺮارداد‬
‫اﺳﺖ( ﻳﺎ ﺑﺮﻗﺮاري ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺜﻞ اﻧﺘﺼﺎب ﻳﻚ ﻣﺴﺘﺨﺪم ﺑﻪ ﺷﻐﻞ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ– ﺷﺮط ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ داراي ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻓﺮدي ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ() ‪Jean Rivera et Jean waline, 2004, 20 e‬‬ ‫از ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳﺎ آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪاي ﻗﺒﻼً ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه ﻣﻲ‬
‫‪.(edition, p.331‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻠﻲ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻳﺎ‬
‫اﻳﻘﺎع ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻨﻬﺎ اراده ﻣﻘﺎم اداري )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدي ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻲ( اﺳﺖ‪ .‬و اﻋﻤﺎل ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ )دو‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻪ( ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻼﻗﻲ ﭼﻨﺪﻳﻦ اراده )دو اراده( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻗﺮارداد اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫)اﻳﻘﺎع( در ﺣﻘﻮق اداري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در‬
‫واﻗﻊ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﺎدي اﻋﻤﺎل اداري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از روش ﺗﻮاﻓﻖ )ﻗﺮارداد( ﻧﻴﺰ اداره در‬
‫ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ )اﻳﻘﺎع(‬

‫اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻏﻠﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اداري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري اﺧﺬ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬

‫ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻳﻚ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻴﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ اداره‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺠﻠﻲ اراده ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد آﺛﺎر‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮاي اداره ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺎدي از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل اﺧﻴﺮ آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫‪139‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪ .(Waline,1963,9e éd,p.435‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ﺗﺼﺎدف ﻋﻤﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اداره اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل از اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺜﻞ اﻋﻤﺎل ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ )ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬آروزﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﺎت‪ (...‬ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﺧﺬ ﺗﺼﻤﻴﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ اﺻﻮﻻً ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻘﺎﻋﺎت اداري را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻘﺎﻋﺎت اداري ﺷﺨﺼﻲ و اﻳﻘﺎﻋﺎت اداري‬
‫ﻧﻮﻋﻲ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪ اول‪ :‬اﻳﻘﺎﻋﺎت اداري ﺷﺨﺼﻲ‬

‫در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ اداره ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻘﺎع اﻧﻔﺮادي ﻳﺎ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﮔﻮاﻫﻲﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﺮواﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻪ‪ ،‬اﺣﻜﺎم اﺳﺘﺨﺪام‪ ،‬ﻋﻄﺎﻳﺎ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪ دوم‪ :‬اﻳﻘﺎﻋﺎت اداري ﻧﻮﻋﻲ‬

‫ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان آنﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬اﻧﻮاع آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬اﻋﻤﺎل دو ﺟﺎﻧﺒﻪ )ﻋﻘﺪ(‬

‫در ﻛﻨﺎر ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ اﻗﺘﺪاري‪ ،‬اداره ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮﻳﺶ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ و ﺑﺎ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻮال ﻛﺮد ﻛﻪ اداره ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ داراي اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﺮا از ﻗﺮارداد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﻣﺘﻨﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪:‬‬
‫ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻨﻜﻪ اداره ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮارداد و روشﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﻛﻪ او ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻣﻮاﻟﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻳﺎ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ را اﻳﺠﺎد و ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﺪ‬
‫)ﻣﺜﻞ اﻣﺘﻴﺎز(‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻗﺮارداد‪ ،‬اﺟﺎزه اﺷﺘﺮاك اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺗﻮﺳﻂ ادارات ﻋﻤﻮﻣﻲ از اﻫﻤﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻬﻢ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا‬
‫اوﻻً ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺒﻠﻎﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺠﻤﻮع دارﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ آنﻫﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎري اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﺧﺪﻣﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪140‬‬

‫ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اداره ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻮل و اﺣﻜﺎم ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ؛‬
‫‪ .2‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد اداري ﻣﺮﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﻛﺮد )‪.(Jean- François lachaume,1999, p.365‬‬ ‫اداره را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻣﺨﻠﻮط و اﺷﺘﺒﺎه‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ اداره‬

‫اداره ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ )اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﻲ( اﻋﻤﺎﻟﻲ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ از ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﻤﺎل ﺗﺼﺪي ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ اﻋﻤﺎل اداره ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و اﻋﻤﺎل ﺗﺼﺪي‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اداره اﻋﻤﺎل‬
‫ﺗﺼﺪي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ )ﻣﺪﻧﻲ( ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻮاردي ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت و‬
‫اﺻﻮل و اﺣﻜﺎم آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ادارات ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺮاردادﻫﺎي دوﺟﺎﻧﺒﻪ از‬
‫وﺟﻮد اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮاي اﺷﺘﻐﺎل در ﺷﻐﻞﻫﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و راﺑﻄﻪ اداره‬
‫اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﻨﺪه و اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اداره ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ را‬
‫داراﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎر ﺑﺮاي ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده‬
‫‪ 40‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺸﻮري ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎر ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ دوﻟﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ ﻛﺎرﮔﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎر رﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻛﺎرﮔﺮي وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻮﺳﺴﺎت‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻌﻬﺪه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﺸﻮر اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫اﻛﺜﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اداره ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻮل و اﺣﻜﺎم ﺧﺎص ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻣﺜﻞ ﺗﻤﺎم ﻗﺮاردادﻫﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﻧﻴﺰ روي ﻳﻚ ﺗﻮاﻓﻖ اراده ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﺣﺎﻻت‬
‫اداره ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و از اﻋﻤﺎل ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻣﻮرد اﺧﺘﻴﺎرات ﭘﻠﻴﺲ( ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ روزاﻧﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ادارات ﻣﻠﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‬
‫‪141‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫روش اداره را ﺣﺘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻴﻦ از »اداره ﻗﺮاردادي« ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻤﻴﺎن آورده و‬
‫آن را ﺷﻜﻞ ﺟﺪﻳﺪي از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ اﻗﺘﺪارﮔﺮا و ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺗﻮاﻓﻘﻲ اﺳﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‬
‫)‪ (CHRISTOPHE Guettier, 2004 ed3, p.2‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اداره اﻛﺜﺮ اوﻗﺎت از ﻗﺮارداد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از اﻋﻤﺎل اداره اﺳﺎﺳﺎً ﻫﻤﺎن اﻋﻤﺎل ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ )اﻳﻘﺎع( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﻳﻚ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬داراي اﻣﺘﻴﺎزات ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮاردادي اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻗﺮارداد را ﻣﻮرد ﺷﻚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﻗﺮاردادي ﻳﻚ ﻋﻤﻞ اداري را ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮاي اﺣﺎﻃﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮاردادي ﻋﻤﻞ اداري را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺑﻴﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫اداره ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﺧﻴﺮ داﺧﻞ در ﺣﻮزه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ وﻟﻲ در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬اداره ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ روي ﺗﻮاﻓﻖ دو اراده ﺑﻨﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻘﺼﻮد‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﺤﺚ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮاردادي‬
‫ﻳﻚ ﻋﻤﻞ اداري ﭘﺮداﺧﺘﻪ )ﻣﺒﺤﺚ اول( و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺎﻫﻴﺖ اداري ﻳﻚ ﻗﺮارداد اداره‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻣﻲﭘﺮازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮاردادي ﻳﻚ ﻋﻤﻞ اداري‬

‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮاردادي ﻳﻚ ﻋﻤﻞ اداري ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻗﺮارداد را‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ )ﺑﻨﺪ اول( ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ اﺟﺎزه ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻗﺮارداد را در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ‬
‫اﻋﻤﺎل اداري ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺮادﺧﺖ )ﺑﻨﺪ دوم(‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪ اول‪ :‬ﻋﻨﺎﺻﺮ وﻳﮋه‬

‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 183‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻋﻘﺪ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺮ اﻣﺮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ« در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﺤﺒﺖ از‬
‫ﻋﻘﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻗﺮارداد اﺳﺖ )اﻣﺎﻣﻲ‪ ،1356 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،4‬ص ‪.(158‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اداره ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ دو وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺟﺎزه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻬﺎد ﻗﺮارداد را ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮارداد اﻳﺠﺎدﻛﻨﻨﺪه ﺗﻌﻬﺪات ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ )اﻟﻒ( ﻗﺮارداد ﻳﻚ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﻴﻦ دو اراده ﻣﺠﺰا اﻳﺠﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪142‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻗﺮارداد اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻌﻬﺪات ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ‬

‫ﻗﺮارداد ﺗﻌﻬﺪات ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﻬﺪات ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ‬
‫ﻧﻈﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﮔﺎﻫﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻌﻀﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺜﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬
‫راهﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺷﻜﻞ ﻗﺮاردادي دارد ﻣﺜﻞ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ اداره ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ را‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﻫﺪاف و ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬آﻳﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻗﺮارداد واﻗﻌﻲ وﺟﻮد دارد؟ ﺑﻨﻈﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ زﻳﺮا در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺘﻴﺎزي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺤﻜﻢ و ﺻﺮﻳﺤﻲ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﻮد ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﻗﺮاردادي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎره وي اﻋﻤﺎل ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻗﺮارداد ﻳﻚ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﻴﻦ دو اراده ﻣﺠﺰا اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻣﻨﻌﻘﺪه ﻗﻠﻤﺪاد ﮔﺮدد؛ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ روي ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﻲ آن‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺷﻬﻴﺪي‪ ،1380 ،‬ص‪) (158‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﻮاﻓﻖ روي ﺛﻤﻦ ﻛﺎﻻ( اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ در واﻗﻊ‬
‫ﺗﺠﻠﻲ رد و ﺑﺪل ﺷﺪن اﻳﺠﺎب و ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻗﺮاردادي را ﺑﻴﻦ دو‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﻗﺮاردادي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﺗﺠﻠﻲ دو اراده ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ »ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﺧﻮد« ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﻲﺷﻮد دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ آن دﺷﻤﻨﻲ ﻧﻤﻲورزﻧﺪ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺣﺘﻲ راهﺣﻞ ﻗﺮاردادي را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬رﻳﺸﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ (L.Richér‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﺗﻮاﻟﻲ‬
‫اﻳﺠﺎب و ﻗﺒﻮل وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد واﻗﻌﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺗﻮاﻟﻲ اﻳﺠﺎب و‬
‫ﻗﺒﻮل ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و اﺑﺘﺪا ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ اﻋﻼم ﻣﻲﮔﺮدد در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻗﺒﻮل ﮔﺮدد ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ را ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وﺟﻮد دارد‬
‫اﺟﺎزه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻗﺮارداد ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻗﺒﻮل ﺳﺎده ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪه ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫اﻟﺤﺎﻗﻲ ﻧﻴﺰ وﺿﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻣﺤﺘﻮي ﻗﺮارداد اداره ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اداره‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ در ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺤﺘﻮي ﻗﺮارداد ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ او ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه رﺿﺎﻳﺖ داده ﺗﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﻮد ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮق و ﺗﻌﻬﺪات ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻓﺘﺮﭼﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ اداره ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﺣﺎل ﻳﻚ ﻗﺮارداد اﻟﺤﺎﻗﻲ ﻳﻚ ﻗﺮارداد اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺤﺘﻮي ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ رواﺑﻂ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ و ﺗﻼﻗﻲ ارادهﻫﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻠﻲ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ‪ 2‬ﻳﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﻨﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺠﺰا ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻴﻦ اراده ﻳﻚ ﻃﺮف اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻗﺮارداد‬
‫‪143‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫ﻣﺒﻴﻦ اراده ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد و ﺑﻤﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ اراده ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﺗﺠﻠﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﮔﺎﻫﻲ رد و ﺑﺪل ﻛﺮدن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد را ﺗﺪارك ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻧﻤﻮﻧﻪ« ﻳﺎ »ﺗﻴﭗ« ﻣﻌﺮوف‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻣﻀﺎءﻛﻨﻨﺪه ﻗﺮارداد ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد آﻳﺎ آﻧﻬﺎ داراي ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﻗﺮاردادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻘﺮراﺗﻲ؟ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻗﺮارداد واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺠﺐ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻓﻘﻂ اﻳﺠﺎد ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻘﻂ روش و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺟﺮاي ﻣﻘﺮرات اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻗﺮاردادي ﻧﺪارد ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻠﻲ ﻗﺮاردادي‬
‫اﺳﺖ وﻟﻲ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎدي ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اراده ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ اداره را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اداره ﺑﻄﻮر ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮارداد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ارادهﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﺧﻮدش ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻌﻬﺪات ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺣﺎل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد درﺳﺖ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪ دوم‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﻌﻲ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻗﺮارداد از اﻳﻘﺎع )ﻋﻤﻞ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ( ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ و ﻗﺮارداد‬

‫ﻗﺮارداد اداري ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻳﻚ ﺗﻮاﻓﻖ اراده اﺳﺖ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﺎده‬
‫اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻋﻤﻞ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ اداره‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﻲ را واﮔﺬار ﻳﺎ‬
‫ﺗﻌﻬﺪات و ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ را ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﻮاﻳﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ را دارد‪ .‬اوﻻً‬
‫اداره در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ و ﻗﺮارداد آزاد ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﺻﻞ آزادي ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اداره اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺑﺠﺎي ﺑﺮﻗﺮاري ﻳﻚ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﻗﺮاردادي را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اداره ﻫﻤﻴﺸﻪ آزاد ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻠﺶ ﺷﻜﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روش ﻗﺮاردادي ﻻزم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ روش ﺑﻪ اداره ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮔﺮدد و ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫روش ﻗﺮاردادي ﻣﻤﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲﺗﺮ ﺑﺮاي ﺑﻮﺟﻮد آوردن ﺑﻌﻀﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺠﺰ راه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻓﺮدي ﻳﺎ ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اداره داده ﺷﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ و ﻗﺮارداد را از ﻫﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ زﻳﺮا ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮارداد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻛﻪ ﻗﺮارداد را اﻣﻀﺎء ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط و ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪144‬‬

‫و ﻗﺮارداد ﺑﻌﻨﻮان »ﻗﺎﻧﻮن« ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد‬
‫را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻨﻲ ﻛﻪ آن را اﻣﻀﺎء ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫ارزش دارد و آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ ﺑﺠﺰ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﺗﻌﻬﺪي اﻳﺠﺎد‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ -‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻞ اداري ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ و ﻗﺮارداد ﻻزم اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﻈﺎم دﻋﺎوي ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا در‬
‫دو ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ دﻋﺎوي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻞ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ اداري در اﻳﺮان در ﺻﻼﺣﻴﺖ دﻳﻮان‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮان دﻋﺎوي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ آﻧﻬﺎ را در دﻳﻮان ﺧﻮاﺳﺖ و اﺑﻄﺎل‬
‫آن اﻋﻤﺎل ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﻮد و در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﻛﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻳﺮان‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﺮﺧﻼف ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻪ دﻋﺎوي ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري در ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﻛﻢ‬
‫اداري ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎء در ﻣﻮرد ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻗﺮاردادي اداري اﺳﺖ )ﭘﻴﻤﺎﻧﻲﻫﺎ( اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻴﻦ از ﺣﻘﻮق ﺗﻀﻴﻴﻊ ﺷﺪه اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﺷﻜﺎﻳﺖ‬
‫زﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬

‫ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺗﺸﺨﺺ ﺑﻴﻦ ﻗﺮارداد و ﻋﻤﻞ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻋﻤﻞ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ و ﻗﺮارداد‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻋﻤﻞ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ و ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻗﺒﻞ از اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد‬
‫و ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد از ﻃﺮف ﻣﻘﺎم ﺻﺎﻟﺢ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮارداد اﺳﺖ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪاي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي ﻗﺮارداد اداره داراي اﺧﺘﻴﺎر وﺿﻊ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات‪ ،‬و ﻏﻴﺮه( ﺿﻤﻨﺎً ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻮارد‬
‫اﻋﻤﺎل ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ اداره در ﺷﺮوط ﻗﺮارداد اﻧﻌﻜﺎﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ دﻓﺘﺮﭼﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﺮوﻃﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده‪-‬‬ ‫ﻳﺎ در ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎز ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻔﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻴﻦ‬
‫اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻲﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻫﻤﻜﺎريﻫﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻴﻦ آن را »ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻌﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺗﺠﻠﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ آﻧﭽﻨﺎن ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي اﺟﺮا ﻧﺪارد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮداري ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻣﻨﺸﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﻣﻀﺎء ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ و اﻳﻦ‬
‫اﻧﻮاع ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻬﻢ‪ ،‬اﻋﻼﻧﺎت ﺳﺎده ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ را اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎﻳﻲ در ارﺗﺒﺎطﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ )اﺷﺨﺎص ﻋﻤﻮﻣﻲ( زﻳﺎد دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪145‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫ﺧﻴﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه آن‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد از‬
‫ﻟﺤﺎظ اﺟﺮا ﻗﺮاردادي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﻓﻘﻂ اﻋﻼن ﺳﺎده‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ اﺟﺮاﺋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﻮراي دوﻟﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ )رأﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻮراي دوﻟﺘﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪8‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ را ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻚ ﻗﺮارداد اداري داﻧﺴﺘﻪ‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1988‬ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،1988‬ص ‪.(141‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ادراي‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ اداره ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﺑﻌﻀﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ و داراي ﺧﺼﻴﺼﻪ اداري ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫اداري را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻓﺮوﺿﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻗﺮارداد را اداري ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر از دو ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ -‬دﻳﮕﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدي‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ )ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد(‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﻴﻦ اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً ﻗﺮارداد ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﻴﻦ اﺷﺨﺎص ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ اﺻﻮﻻً ﻗﺮارداد اداري ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ‬
‫ﻃﺮف ﻗﺮارداد اداري ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺮارداد‪ ،‬اداري ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد و آن زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻗﺮارداد‬
‫ﺟﺰو اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻟﺘﻲﻛﻪ ﻫﺪف آن از ﺟﻤﻠﻪ اﻫﺪاﻓﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫) ‪Tc/8 Juillet‬‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن آراﻳﻲ زﻳﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻮال ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل دادﮔﺎه ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‬
‫‪ (1963/ socié té enterprise peyrot‬در آراﻳﻲ ﻧﻈﺮ داده ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺑﻴﻦ دو ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اداري ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﺷﺨﺎص آن را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ آراء ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻌﺪود ﺷﺪه و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ و ﺟﺎدهاي ﻣﺤﺪود‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻗﺮاردادي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻗﺮارداد ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺜﻼً در ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﻠﻲ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﮔﺎز و اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ ﺷﺪه ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺜﻞ ﮔﺎز‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪146‬‬

‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻗﺮارداد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ در زﻣﺎن روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﻮد‪) .‬در دوره ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ‬
‫در ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻳﻦ اﺷﺨﺎص ﺟﺰ و اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 25‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺬﻛﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ رﺟﻮع ﺷﻮد‪ (.‬ﺿﻤﻨﺎً ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻮزهﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻧﻴﺰ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻮق را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺎدي‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺮوط ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮاردادي اداري ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ داراي ﺧﺼﻴﺼﻪ‬
‫ﻣﺎدي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺎدي ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺮارداد زﻣﺎﻧﻲ اداري اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺪف آن اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮده ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎوي ﻳﻜﻲ از ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ و ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل‬
‫در ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اداري ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﻴﻦ اﺷﺨﺎص ﻋﻤﻮﻣﻲ اداري ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﺷﺨﺎص‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﺼﻴﺼﻪ اداري ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺧﺼﻴﺼﻪ اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اداري ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد اﮔﺮ ﻫﺪﻓﺶ ﺳﭙﺮدن اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺑﺎ اداره ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻘﻴﻨﺎً وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ اداري ﻗﺮاردادي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺪف اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻳﻚ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻗﺮارداد‬
‫اداري ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮارداد را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﺼﻞ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﮔﺮدد اﮔﺮ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اداري اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻛﻞ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻪ ﻧﻮع ﻗﺮارداد اداري ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺪف ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ اﺟﺮاي اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ(‪.‬‬
‫اﺟﺮاي اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن اﻣﺘﻴﺎزات ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻢ‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎم اﺟﺮا و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻛﺎرﻫﺎ و اﻣﻮر در ﻗﺮاردادﻫﺎي ذﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﻴﻦ اداره و ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻛﺎران ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ‬
‫داراي ﻧﻔﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫‪147‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫‪ -‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎز ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪ .2‬ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﺮف ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻓﺮاﻧﺴﻪ دﻋﺎوي ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺼﺮف ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﻛﻢ‬
‫)ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن ‪ 17‬ژوﺋﻦ ‪(1938‬‬ ‫اداري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺼﺮف اﻣﻮال ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﺪف اداري ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮاردادﻫﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﺼﺮف زﻣﻴﻦ ﻳﻚ ﮔﺮدﺷﮕﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ رﺳﺘﻮران ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رﺳﺘﻮران داده ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﻄﺎر ﻳﺎ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫در ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ راي ‪ bertin‬ﺷﻮراي‬
‫دوﻟﺘﻲ در ‪ 20‬آورﻳﻞ ‪ 1956‬اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﻃﺒﻖ آن ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺟﺰﺋﻲ ﻳﺎ ﻛﻠﻲ ﺧﻮد ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ را اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اداره اﺟﺮاي آن را ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ واﮔﺬار ﻛﺮده اﺳﺖ )رﻧﻪ ﺷﺎﭘﻮ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.(480‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺧﺼﻴﺼﻪ داﺷﺘﻦ ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬

‫)ﺷﺮوط ﻏﻴﺮﻋﺎدي در ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ(‬
‫ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف آن اداره اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ اداري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ داراي ﻳﻚ ﻳﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﻛﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻪ از اﺑﺘﺪاي ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ روي ﺧﺼﻴﺼﻪ ﻗﺮارداد ﻧﻈﺮ دﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي آن ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ و اﮔﺮ داراي‬
‫‪gronits des‬‬ ‫ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ اداري ﺑﻮدن آن ﻧﻈﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ راي‬
‫را ﻛﻪ ﺷﻮراي دوﻟﺘﻲ در ﺳﺎل ‪ 1912‬ﺻﺎدر ﻛﺮده‪ ،‬از ﺧﺼﻴﺼﻪ ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺎم ﺑﺮده‬ ‫‪vosges‬‬

‫اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ اﻳﻦ راي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده ﺑﺮرﺳﻲ و داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺗﺬﻛﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﺮوط ﺧﻮد اداري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺘﻨﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺪﻣﺖ ﺟﻬﺖ ارﺿﺎي اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﻣﺮدم ﻳﺎ اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدد اداري ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدد اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ دو اﺳﺘﻨﺜﺎء وﺟﻮد دارد ﻳﻜﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺷﺪه دﻋﺎوي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن در‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪148‬‬

‫ﺻﻼﺣﻴﺖ دادﮔﺎهﻫﺎي ﻋﺎدي اﺳﺖ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮارداد ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ داراي ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎء دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺗﻮﺳﻂ اداره ﺑﺮاي ﺗﺼﺪي ﺣﻮزهﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﺪﻓﺸﺎن ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﺋﻲ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1954‬و ﻫﻢ اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ داراي ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )روي ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻓﻌﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﻪ ﺷﻮراي دوﻟﺘﻲ ‪ 17‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1954‬دﻋﻮي ‪ grosy‬اﺷﺎره ﻛﺮد و از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دادﮔﺎه ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ‪ 17‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،1957‬دﻋﻮي ‪ ... le clert‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد(‬
‫‪ .2‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﺮوط آن دارد ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد‬
‫را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد اداري ﻳﺎ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﺧﺼﻴﺼﻪ ﻗﺮارداد ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻃﺮف ﻗﻮي ﻳﻌﻨﻲ اداره ﺑﺨﻮاﻫﺪ(‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺎص وﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اراده ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ اﻋﻼم ﺳﺎده اراده ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﻗﺮارداد اداري اﺳﺖ ﻳﺎ اﻋﻼن ﺷﺮط‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻢ اداري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺪون ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ودل اﻋﻼم‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ اراده ﻃﺮﻓﻴﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪن ﻳﺎ ﻋﺪم ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪن ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ در ﻗﺮارداد‪.‬‬
‫‪ .3‬وﺟﻮد ﻳﻚ ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اداري ﻛﺮدن ﻗﺮارداد ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻤﻴﺖ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ داراي ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ وﺟﻮد ﭼﻨﺪ ﺷﺮط‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎﻋﺚ اداري ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪن آن ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬

‫ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ در روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﻃﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺎ ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ را ﺑﺮاي‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻧﻲ و‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮوط را ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻛﺎﻣﻞ از ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ در‬
‫رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻋﺪم ﺗﺴﺎوي ﻣﺘﻌﺎﻗﺪﻳﻦ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﺗﺮ اﻋﻄﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪149‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫ﺑﻨﺪ اول‪ :‬ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺮوط ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺮارداد ﺑﻴﻦ اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ ﻧﻴﺰ داراي اﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮن ﻣﺜﺎل ﺷﺮط اﺧﺘﻴﺎر‬
‫اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﺑﺪﻫﻜﺎري ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺟﺮا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺜﻼً ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻳﻚ ﺷﻬﺮداري ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﺗ‪Ĥ‬ﺗﺮ در ﺷﻬﺮ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت‬
‫ﻣﻌﺎف ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺮوط ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﺿﻲ اداري ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪ دوم‪ :‬ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮن ﺷﺮوط اﻳﺠﺎد ﻋﺪم ﺗﺴﺎوي ) ‪René chapus,1992,‬‬
‫‪(p.474‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺮوط ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻣﻘﺎم‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وي را ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در‬
‫ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻗﺮار داده و اداره را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﺗﺮي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﻌﻀﻲ اﻗﺪاﻣﺎت را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎرت ﺷﺨﺺ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻗﺮاراد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻗﻴﺪ ﺷﺪه ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮارد آن ﺻﺮﻳﺤﺎً‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎرت ﻣﺎﻟﻲ اداره ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺪاث زﻣﻴﻦ دوﭼﺮﺧﻪ ﺳﻮاري در ﭘﺎرك ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫رﺳﺘﻮران و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﺤﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺻﺮﻳﺢ ﺣﻖ ﻋﺰل اﻋﻀﺎء و ﻛﺎرﻛﻨﺎن را ﺑﻪ اداره ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎرت ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت درج ﺗﻌﻬﺪات‬
‫ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻃﺮف ﻗﺮارداد در ﻗﺮارداد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ اﺟﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪات ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ اﺧﺬ ﭘﺮواﻧﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﺮوط ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ رﻓﺘﺎر داﺋﻤﻲ ﻃﺮف ﻗﺮارداد را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﻮع ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﺄﺗﺮ ﺷﻬﺮ‬
‫ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻳﺪ ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﻛﺮدن رﺳﺘﻮراﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﻋﺎت ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻒ ﺳﺎل ﻛﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﻖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ ﻓﺴﺦ ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻖ‬
‫ﻗﺮارداد را ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن ﻣﻲدﻫﺪ‪) .‬ﻟﺰوم ﻳﺎ ﻋﺪم ﻟﺰوم اﺧﻄﺎر ﻗﺒﻠﻲ( اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دادﮔﺎه ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ‪ 17‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1988‬دﻋﻮي )‪ (Dlle Jean‬در‬
‫راي ﺧﻮد ﺣﻖ ﻓﺴﺦ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺮارداد اﺟﺎره ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ را ﺑﺎ اﺧﻄﺎر دو ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از آن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻖ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻗﺮارداد اﺟﺎره را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪت دو‬
‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺟﺰو ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻣﻜﺎن دارد ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﺷﺮط ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم‬
‫اﻧﺠﺎم ﺗﻌﻬﺪات ﻃﺮف ﻗﺮارداد دوﻟﺖ )اداره( ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺮارداد را ﻓﺴﺦ ﻧﻤﺎﻳﺪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﺮط ﺟﺰو‬
‫ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ؟ دادﮔﺎه ﺣﻞ اﺧﺘﻼف در ‪ 15‬ژوﺋﻦ ‪ 1970‬اﻳﻦ ﺷﺮط را داراي ﺧﺼﻴﺼﻪ‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎرة ‪ ، 2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1387‬‬ ‫‪150‬‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻓﺴﺦ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺜﻲ ﺷﻮد در‬
‫اﻳﻦﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ در ﻳﻚ ﻗﺮارداد اﺟﺎرهي ﻣﺎل ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮل‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﻬﺮداري و ﺻﺎﺣﺐ آن ﻣﻠﻚ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﻮد در آن ﺣﻖ ﻓﺴﺦ را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪار‬
‫ﺑﻨﻤﺎﺋﻴﻢ ﺷﺮط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪ ﺳﻮم‪ :‬ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺷﺮوط ﻏﻴﺮﻣﺮﺳﻮم در رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺷﺮوط را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮوﻃﻲ ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل در رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از آراﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺻﺎدر ﺷﺪهاﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫اﺳﺖ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺖ اﺟﺮا ﻳﺎ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﺗﺎﺧﻴﺮ در اﻧﺠﺎم‬
‫ﺗﻌﻬﺪ را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ ﻋﺪم ﺗﺴﺎوي اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎص ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﺮوط ﺑﻪ )ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎن( ارﺟﺎع داده ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﺧﻮد ﻗﺮارداد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮي ﻧﺪادهاﻧﺪ آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮﻃﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﺧﺼﻴﺼﻪاي اداري ﺑﺪﻫﺪ؟ ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﻲ از آراء ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوﻃﻲ ﺧﺼﻴﺼﻪ اداري‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮارداد داده ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎن داراي ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از‬
‫آرا ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوﻃﻲ را اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎن داراي ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ واﻻ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ دﻓﺎﺗﺮي ﺑﺪون ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اداره ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﺮارداد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ‬
‫اﻧﻮاع را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي اداره ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺴﺘﺠﻮي وﻳﮋﮔﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﺑﻮد ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻓﺮوﺿﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻚ ﻗﺮارداد را اداري ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺮارداد اﺑﺘﺪا ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ )ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻗﺮارداد( را دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺟﺰ و اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺮوط ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺼﻴﺼﻪ ﻣﺎدي را ﻧﻴﺰ دارا‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺎدي ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺮارداد زﻣﺎﻧﻲ اداري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن‬
‫اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮده ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎوي ﻳﻜﻲ از ﺷﺮوط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ و ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل در ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮوط ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺑﺎ اداره را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻣﻘﺎم ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وي را ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ ﻗﺮار داده و‬
‫‪151‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري‬

‫اداره را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﻌﻀﻲ اﻗﺪاﻣﺎت را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﻏﻠﺐ اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ از ﭘﻴﺶ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار و ﻳﺎ اداره وﺿﻊ و ﻣﻘﺮر ﺷﺪهاﻧﺪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻏﻴﺮﻣﺮﺳﻮم و‬
‫ﮔﺎﻫﻲ در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎري‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫‪ .1‬اﻧﺼﺎري‪ ،‬وﻟﻲاﷲ‪» ,(1377) ،‬ﻛﻠﻴﺎت ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري«‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺣﻘﻮﻗﺪان‪.‬‬
‫‪ .2‬رﺿﺎﻳﻲزاده‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد‪» ،(1385) ،‬ﺣﻘﻮق اداري‪ ،«1‬ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺰان‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺷﻬﻴﺪي‪ ،‬ﻣﻬﺪي‪» ،(1380) ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻗﺮاردادﻫﺎ و ﺗﻌﻬﺪات«‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺠﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ‪» ،(1366) ،‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ«‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﺑﻬﻨﺸﺮ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ‪» ،(1370) ،‬اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ«‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬
‫‪ .6‬ﻣﺆﺗﻤﻨﻲ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪» ،(1356) ،‬ﺣﻘﻮق اداري« ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫‪1- Christophe Guettier, Droit des contrats administatifs, 2004, puf.‬‬
‫‪2- Jean François lachaume, droit administratif 1999 , puf.‬‬
‫‪3- Jean Rivero, Jean Waline, droit administrotif 2004, 20e édition, précis Dalloz.‬‬
‫‪4- Laurent Richer Droit des contrats administratif, 2006, 5e édition, L.G.D.J.‬‬
‫‪5- M. Walive, Droit administratif, sirey 9e, édition.‬‬
‫‪6- René chapus, Droit administratif général, 1994, tom 1, 8e édition, montchrestien.‬‬