‫سوره البقره آيه ‪188‬‬

‫ترجمه‬

‫و اموال يكديگر را به باطل )و ناحق ( در ميان خود نخوريد! و براى خوردن بخشى‬
‫از اموال مردم به گناه ‪) ،‬قسمتى از( آن را )به عنوان رشوه ( به قضات ندھيد‪ ،‬در‬
‫حالى كه مى دانيد )اين كار‪ ،‬گناه است(‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫فھرست مطالب‬
‫اھداف عمومی ‪1 .............................................................................................................‬‬
‫پالن درسی ‪2 .................................................................................................................‬‬
‫مـــقــــــدمـــــه‪6 ............................................................................................................ :‬‬
‫فــصـــــل اول‪:‬خصايص قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری ‪7 ........................‬‬
‫مبحث اول‪:‬اھداف قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری ‪8 .................................‬‬
‫مبحث دوم ‪:‬استقالليت اداره عالی نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری ‪10 ....................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬تشکيالت وصالحيت ھای اداره عالی نظارت ‪11 ......................................................‬‬
‫مطلب اول‪ :‬تشکيالت اداره عالی نظارت ‪11 ...........................................................................‬‬
‫مطلب دوم‪ :‬وظايف اداره عالی نظارت ‪11 .............................................................................‬‬
‫مطلب سوم‪:‬صالحيت ھای اداره عالی نظارت ‪12 .....................................................................‬‬
‫مبحث چھارم‪ :‬توأميت اداره عالی نظارت با ساير ادارات ‪13 .......................................................‬‬
‫مبحث پنجم‪ :‬انفصال مؤقت وتعقيب عدلی ‪14 ...........................................................................‬‬
‫مبحث ششم‪ :‬ايجاد څارنوالی ھا و محاکم اختصاصی مبارزه عليه فساد اداری ‪15 ...............................‬‬
‫فصــــــل دوم‪:‬جرايم فساد اداری ‪17 ....................................................................................‬‬
‫انواع جرايم فساد اداری ازنقطه نظرقانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‪17 ........ :‬‬
‫انواع جــــــــــرايم فســــــــاد اداری قانون جزاء ‪18 ..................................................................‬‬
‫مبحث اول‪ :‬جرايم تحت فصل رشوت ‪19 ...............................................................................‬‬
‫مطلب اول‪ :‬جــــــــــــرم رشـــــــــــــوت ‪19 ..........................................................................‬‬
‫عناصرجرم رشوت‪20 .................................................................................................... :‬‬
‫جزء اول‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب‪20 .............................................................................‬‬
‫موظفين خدمات عامه‪21 .................................................................................................. :‬‬
‫اول‪ :‬مامورين واجيران دولت وتصديھای دولتی‪ ،‬مامورين واجيران موسسات عامه‪21 ...................... :‬‬
‫قضيه فرضی ‪22 .............................................................................................................‬‬
‫دوم‪ :‬اعضای ارکان دولت وجرگه ھای واليتی ومحلی‪22 ......................................................... :‬‬
‫قضـــــــــــيه فرضی ‪23 ....................................................................................................‬‬
‫سوم‪ :‬وکيل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اھل خبره‪ ،‬شھود‪ ،‬وسايراشخاصی که تصاديق شان معتبرشناخته شود ‪23 .........‬‬
‫قضيه فرضی ‪24 .............................................................................................................‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫أ‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫قضيه فرضی‪25 ........................................................................................................... 1‬‬
‫قضيه فرضی‪26 ........................................................................................................... 2‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصرمادی ‪29 .................................................................................................‬‬
‫‪ -١‬عمل ‪ -‬فعل ‪29 ........................................................................................................ :‬‬
‫‪ -٢‬نتيجه ‪32 ................................................................................................................ :‬‬
‫‪ -٣‬رابطه سببيت ‪32 ...................................................................................................... :‬‬
‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی) علم واراده( ‪33 ............................................................................‬‬
‫‪ -١‬قصد عام ‪33 .............................................................................................................‬‬
‫‪ -٢‬قصد خاص‪33 ...........................................................................................................‬‬
‫تعريف قصد عام‪33 ....................................................................................................... :‬‬
‫تعريف قصد خاص‪34 .................................................................................................... :‬‬
‫فرق بين قصد عام و قصد خاص ‪34 ................................................................................... :‬‬
‫قضيه فرضى ‪35 .............................................................................................................‬‬
‫جزء چھارم ‪ :‬موضوع رشوت )مال يا منفعتی را که موظف طلب يا قبول ميکند( ‪35 .........................‬‬
‫جزء پنجم ‪ :‬مجازات جرم رشوت ‪37 ...................................................................................‬‬
‫جزاھای اصلی ‪37 ......................................................................................................... :‬‬
‫حاالت مشدده ‪37 .............................................................................................................‬‬
‫حاالت مخففه ‪37 .............................................................................................................‬‬
‫حالت تبرئه کننده ‪38 ........................................................................................................‬‬
‫جزاءھای تکميلی ‪38 ...................................................................................................... :‬‬
‫رشوت دھنده و واسطه رشوت ‪38 .......................................................................................‬‬
‫قـضـيه فرضی ‪38 ...........................................................................................................‬‬
‫قضيه فرضی ‪39 .............................................................................................................‬‬
‫مطلب دوم‪:‬جرم اکراه مؤظف خدمات عامه ‪39 .......................................................................‬‬
‫عناصر متشکله جرم اکراه‪39 ........................................................................................... :‬‬
‫جزء اول‪ -:‬وصف مجنی عليه‪40 ....................................................................................... :‬‬
‫جزء دوم ‪ -:‬عنصر مادی)عمل– نتيجه – رابطه سببيت( ‪40 ........................................................‬‬
‫الف ‪ -‬عمل )فعل( ‪40 .......................................................................................................‬‬
‫جزء سوم ‪ -:‬عنصر معنوی ‪41 ...........................................................................................‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫ب‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫جزء چھارم مجازات جرم ‪41 .............................................................................................‬‬
‫قضيه فرضی ‪42 .............................................................................................................‬‬
‫مطلب سوم‪ :‬جرم مکافأة الحقة )بخشش بعد از انجام کار( ‪42 .......................................................‬‬
‫عناصر متشکله جرم مکافات الحقه ‪43 .............................................................................. -:‬‬
‫جزء اول ‪ -:‬وصف مرتکب ‪43 ...........................................................................................‬‬
‫جزء دوم ‪ :‬عنصر مادی ‪43 ...............................................................................................‬‬
‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی ‪43 ............................................................................................‬‬
‫فرق بين جرم رشوت ومکافات الحقه‪43 ............................................................................. -:‬‬
‫جزء چھارم ‪ -:‬مجازات جرم مکافأت الحقه )بخشش بعد از انجام کار( ‪43 .......................................‬‬
‫قضيه تمرينی ‪44 ............................................................................................................‬‬
‫قضيه تمرينی ‪45 ............................................................................................................‬‬
‫مطلب چھارم‪ :‬جــــــــــرم اعــــــمال نفـــــوذ ‪45 .....................................................................‬‬
‫عناصر متشکله جرم اعمال نفوذ‪46 ................................................................................... -:‬‬
‫قضيه فرضی ‪48 .............................................................................................................‬‬
‫مطلب پنجم‪ :‬جرم عرضه کردن رشوت بدون قبول آن ‪48 ..........................................................‬‬
‫عناصر متشکله‪49 ......................................................................................................... :‬‬
‫قضيه عملی ‪51 ..............................................................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬جرايم تحت فصل جــرم اخــتالس ‪54 .....................................................................‬‬
‫مطلب اول‪ :‬جــــــــــــــرم اخـــــــــــــتالس ‪54 .........................................................................‬‬
‫متن ماده )‪ (268‬قانون جزاء‪54 ....................................................................................... -:‬‬
‫عناصر جرم اختالس ‪57 ................................................................................................. :‬‬
‫جزء اول ‪:‬وصف و خصوصيت مرتكب ‪55 .......................................................................... :‬‬
‫جزء دوم ‪-:‬عنصر مادی ‪57 ...............................................................................................‬‬
‫موضوع جرم اختالس‪58 ................................................................................................. :‬‬
‫جزء سوم‪-:‬عنصر معنوی ‪59 .......................................................................................... -:‬‬
‫مثال عدم موجوديت قصد عام ‪60 ...................................................................................... :‬‬
‫مثال عدم موجوديت قصد خاص ‪60 ....................................................................................:‬‬
‫جزء چھارم ‪ :‬مجازات جرم اختالس ‪61 .................................................................................‬‬
‫‪ -١‬جزای اصلی ‪61 .........................................................................................................‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫ج‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫حالت مشدده ‪61 ..............................................................................................................‬‬
‫جزای تبعی ‪61 ............................................................................................................. :‬‬
‫جزاھای تکميلی ‪62 .........................................................................................................‬‬
‫الف ‪:‬تعريف مصادره ‪63 ...................................................................................................‬‬
‫ب ‪ :‬تعريف رد مال ‪63 .....................................................................................................‬‬
‫مطلب دوم‪ :‬جرم تصرف مالکانه برملکيتھای دولت ‪63 .............................................................‬‬
‫عناصر جرم استيالء‪64 ................................................................................................. -:‬‬
‫جزء اول ‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب ‪64 ...........................................................................‬‬
‫قضيه فرضی ‪65 .............................................................................................................‬‬
‫جزء دوم ‪:‬عنصر مادی ‪66 ................................................................................................‬‬
‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی ‪66 ............................................................................................‬‬
‫جزء چھارم ‪:‬موضوع جرم استيالء ‪67 ..................................................................................‬‬
‫‪ -١‬پول دولت ‪67 ............................................................................................................‬‬
‫‪ -٢‬اوراق بھا دار مربوط دولت ‪67 ......................................................................................‬‬
‫‪ -٣‬امتعه مربوط دولت ‪67 .................................................................................................‬‬
‫اموال بشکل عام مربوط دولت ‪67 ........................................................................................‬‬
‫جزء پنجم ‪ :‬مجازات جرم استيالء ‪67 ...................................................................................‬‬
‫جزای اصلی ‪67 .............................................................................................................‬‬
‫جزاھای تکميلی ‪67 .........................................................................................................‬‬
‫مطلب چھارم‪ :‬جـــــــــــــرم غــــــــــــــدر ‪68 .........................................................................‬‬
‫عناصر متشکله جرم غدر‪68 ............................................................................................ :‬‬
‫جزء أول ‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب ‪69 ..........................................................................‬‬
‫جزء دوم ‪ :‬عنصرمادی ‪69 ................................................................................................‬‬
‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی ‪69 ............................................................................................‬‬
‫قضيه فرضی ‪70 .............................................................................................................‬‬
‫جزء چھارم‪ - :‬مجازات‪70 ............................................................................................... :‬‬
‫قضيه فرضی ‪71 .............................................................................................................‬‬
‫مطلب پنجم‪ :‬نفع برداری از امور متعلق به دولت )تربح( ‪71 ......................................................‬‬
‫ب ‪:‬عناصرجرم‪72 ....................................................................................................... -:‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫د‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫فرضـــــــــيه ‪73 .............................................................................................................‬‬
‫مطلب ششم‪ :‬جرم تسخير)استخدام کارگران درامورشخصی( ‪75 .................................................‬‬
‫عناصرجرم ‪76 ............................................................................................................ :‬‬
‫جزءاول ‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب‪77 .............................................................................‬‬
‫جزء دوم ‪ :‬عنصرمادی ‪77 ................................................................................................‬‬
‫جزء سوم ‪:‬عنصرمعنوی ‪77 ...............................................................................................‬‬
‫جزءچھارم ‪:‬موضوع جرم تسخير و حجز اجورت كارگران ‪77 .................................................. :‬‬
‫مبحث سوم‪:‬جرم سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد ‪78 .............................................................‬‬
‫مطللب اول ‪-:‬جرم سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد رسمی ‪78 ..................................................‬‬
‫تعريف سند رسمی ‪78 .................................................................................................... :‬‬
‫جزء اول ‪ :‬تعريف جرم سرقت اسناد رسمی‪79 ..................................................................... -:‬‬
‫عناصر جرم ‪80 .......................................................................................................... -:‬‬
‫جزء اول وصف مرتکب‪80 ............................................................................................ -:‬‬
‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی ‪80 ...............................................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی ‪80 ............................................................................................‬‬
‫جزء چھارم ‪:‬مجازات‪81 ................................................................................................. :‬‬
‫حاالت مخففه ‪81 .............................................................................................................‬‬
‫حبس متوسط‪81 ............................................................................................................ :‬‬
‫حبس قصير ويا جزاء نقدی ‪82 ......................................................................................... :‬‬
‫جزا ی تبعی ‪82 ............................................................................................................ :‬‬
‫جزای تکميلی‪82 ........................................................................................................... :‬‬
‫مطلب دوم‪82 ............................................................................................................... :‬‬
‫جرم سرقت ‪،‬افشاء‪ ،‬باز نمودن تلگراف و مکتوب پوستی ‪82 .......................................................‬‬
‫تعريف ‪82 .................................................................................................................. :‬‬
‫جزء اول وصف مرتکب ‪82 ............................................................................................ :‬‬
‫جزء دوم عنصر مادی ‪83 ............................................................................................... :‬‬
‫جزء سوم عنصر معنوی ‪83 ............................................................................................ :‬‬
‫جزء چھارم موضوع جرم ‪83 ........................................................................................... :‬‬
‫جزء پنجم ‪:‬مجازات جرم سرقت تلگراف و مکتوب پوستی‪83 .................................................... :‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫ه‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫مبحث چھارم‪ :‬جرايم رويه سوء مؤظف خدمات عامه عليه افراد‪83 ............................................ -:‬‬
‫مطلب اول ‪ :‬جرم تعذيب متھم بمنظور اعتراف ‪84 ....................................................................‬‬
‫عناصر جرم تعذيب متھم بمنظور اعتراف ‪85 .........................................................................‬‬
‫جزء اول وصف مرتکب ‪85 ........................................................................................... -:‬‬
‫جزء دوم عنصر مادی ‪85 .............................................................................................. -:‬‬
‫مطلب دوم‪ :‬جرم مجازات محکوم عليه بيشتر از محکوم بھا ‪88 ....................................................‬‬
‫عناصر جرم‪88 ........................................................................................................... -:‬‬
‫فــرضــــــــيه ‪89 ............................................................................................................‬‬
‫مطلب سوم‪ :‬جرم ھتک حرمت منزل از جانب مؤظف خدمات عامه ‪90 ..........................................‬‬
‫عناصر جرم‪92 ........................................................................................................... -:‬‬
‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب ‪92 ......................................................................................... -:‬‬
‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی ‪92 ...............................................................................................‬‬
‫جزءسوم‪ -:‬عنصر معنوی‪92 ........................................................................................... -:‬‬
‫قضيه فرضی ‪93 .............................................................................................................‬‬
‫جزء چھارم ‪ -‬مجازات ‪93 .............................................................................................. -:‬‬
‫مطلب چھارم‪ :‬جرم خشونت مؤظف خدمات عامه عليه افراد ‪94 ...................................................‬‬
‫عناصرجرم ‪94 ........................................................................................................... -:‬‬
‫جزء اول ‪ -:‬وصف مرتکب ‪94 ........................................................................................-:‬‬
‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی‪94 ............................................................................................. -:‬‬
‫جزء سوم ‪ :‬مجازات‪95 .................................................................................................. -:‬‬
‫جزاء اصلی‪95 ............................................................................................................ -:‬‬
‫جزاء حبس ‪95 ............................................................................................................ -:‬‬
‫جزاء نقدی ‪95 ............................................................................................................ -:‬‬
‫مطلب پنجم‪ :‬جرم غصب ملک غير از جانب مؤظف خدمات عامه ‪95 ............................................‬‬
‫عناصر جرم ‪96 .......................................................................................................... -:‬‬
‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب ‪96 .......................................................................................... :‬‬
‫جزءدوم عنصر مادی‪96 ................................................................................................. :‬‬
‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪96 .......................................................................................... -:‬‬
‫جزء چھارم مجازات ‪96 ............................................................................................... -:‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫و‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫جزاء اصلی ‪96 ........................................................................................................... -:‬‬
‫جزاء حبس‪96 .............................................................................................................. :‬‬
‫جزاء نقدی ‪97 ............................................................................................................ -:‬‬
‫جزاء تکميلی‪97 ...........................................................................................................-:‬‬
‫مبحث پنــــــــجم‪ :‬جـــــــــــــــرم تــــزوير ‪97 ..........................................................................‬‬
‫متن ماده )‪ (٣٠٩‬قانون جزاء ‪97 .........................................................................................‬‬
‫جزء اول عنصر مادی‪98 ................................................................................................ :‬‬
‫موارد عنصرمادی تزوير‪99 ............................................................................................. :‬‬
‫الف‪ :‬تحصيل غافل گيرانه امضاء واقعی‪99 .......................................................................... :‬‬
‫ب‪ :‬تراشيدن و خراشيدن‪99 .............................................................................................. :‬‬
‫ج‪ :‬اضافت در نوشته‪99 .................................................................................................. :‬‬
‫د‪ :‬اعتبار بخشيدن به نوشته يا سند‪99 .................................................................................. :‬‬
‫ھ ‪:‬الحاق و الصاق‪100 ................................................................................................... :‬‬
‫جزء دوم عنصر معنوی‪100 ............................................................................................ :‬‬
‫الف ‪ :‬قصدعام ‪101 ....................................................................................................... :‬‬
‫ب ‪ :‬قصد خاص ‪101 ..................................................................................................... :‬‬
‫جزء سوم موضوع جرم تزوير‪102 ................................................................................... -:‬‬
‫قضيه فرضی ‪102 ...........................................................................................................‬‬
‫جزء چھارم ‪-:‬عنصر ضرر وارده‪103 ................................................................................ :‬‬
‫جزء پنجم‪ -:‬وصف وخصوصيت مرتکب ‪103 ........................................................................‬‬
‫جزء ششم ‪ :‬مجازات جرم تزوير‪104 .................................................................................. :‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬انواع جــــــــــــــــــرم تزوير ‪107 .........................................................................‬‬
‫جزء اول ‪ :‬تزوير اسناد رسمی از جانب موظف خدمات عامه‪107 .............................................. :‬‬
‫جزء دوم ‪ :‬تزوير اسناد غير رسمی از جانب موظف خدمات عامه ‪107 ..........................................‬‬
‫جزء سوم ‪ :‬تزوير اسناد رسمی ازجانب اشخاص عادی‪108 ...................................................... :‬‬
‫جزء چھارم ‪ :‬تزوير اسناد غير رسمی از جانب اشخاص عادی‪108 ............................................ :‬‬
‫جزء پنجم ‪ :‬تزوير معنوی‪108 .......................................................................................... :‬‬
‫جزءششم ‪:‬استعمال اسناد تزويری‪108 ................................................................................. :‬‬
‫جزء ھفتم ‪ :‬تزوير در اعمال طبی‪109 ................................................................................ :‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫ز‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث ششم‪ :‬جرايم تحت فصل تجاوز مؤظف خدمات عامه از حدود صالحيت اش ‪109 ......................‬‬
‫مطلب اول‪ :‬جرم ممانعت درروند يا اخالل در تطبيق عدالت ‪110 ..................................................‬‬
‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب ‪110 ....................................................................................... -:‬‬
‫جزء دوم‪ -:‬عنصرمادی ‪111 ..............................................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪) -:‬علم – و اراده( ‪111 ...................................................................‬‬
‫جزء چھارم ‪ -:‬موضوع جرم ‪111 ..................................................................................... :‬‬
‫جزء پنجم مجازات‪111 ..................................................................................................-:‬‬
‫مطلب دوم‪ :‬جرم متوقف ساختن اوامر صادره مراجع ذيصالح از جانب مؤظف خدمات عامه ‪112 .........‬‬
‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب ‪112 ..........................................................................................‬‬
‫جزء دوم ‪ -:‬عنصر مادی ‪112 ............................................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪113 ........................................................................................ -:‬‬
‫جزء چھارم مجازات‪113 ............................................................................................... -:‬‬
‫مطلب سوم‪ :‬جرم استنکاف از وظيفه ‪114 ............................................................................‬‬
‫عناصر متشکله ‪115 ........................................................................................................‬‬
‫جزء اول وصف مرتکب ‪115 ............................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی ‪115 .............................................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪115 ......................................................................................... :‬‬
‫قضيه تمرينی ‪115 ..........................................................................................................‬‬
‫جزء چھارم ‪ -:‬مجازات ‪115 ..............................................................................................‬‬
‫‪ -٢‬استنکاف موظف خدمات عامه از وظيفه‪116 .................................................................. -:‬‬
‫عناصر متشکله ‪116 .................................................................................................... -:‬‬
‫جزء اول وصف مرتکب ‪116 ............................................................................................‬‬
‫جزء دوم ‪ -:‬عنصر مادی‪116 ..........................................................................................-:‬‬
‫جزء سوم مجازات ‪116 ................................................................................................. -:‬‬
‫مواد قانون جزاء مرتبط به جرايم فساد اداری ‪118 ....................................................................‬‬
‫فھرست مؤاخذ و منابع ‪142 ............................................................................................. :‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫ح‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫اھداف عمومی‬

‫درپايان اين برنامه آموزشی اشتراک کنندگان قادر به اجرای موارد ذيل خواھند بود‪:‬‬

‫‪ -1‬برداشت عمومی از قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‪ ،‬وتشخيص‬
‫جرائمی که فساد اداره پنداشته ميشود‪.‬‬
‫‪ -2‬برداشت عمومی از تشکيل وصالحيت ھای اداره عالی نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه‬
‫فساد اداری‪.‬‬
‫‪ -3‬تفکيک اوصاف جرمی موارد ھجده گانه مندرج ماده )‪ (3‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی‬
‫مبارزه عليه فساد اداری‪ ،‬به گونه درست‪.‬‬
‫‪ -4‬تفکيک ميان اوصاف جرمی مندرج فصل رشوت )مواد ‪ 254‬الی ‪ 267‬قانون جزاء( وتوضيح‬
‫آن‪ ،‬وتطبيق قانون مربوط درزمينه به شکل صحيح‪.‬‬
‫‪ -5‬تفکيک ميان اوصاف جرمی مندرج فصل اختالس )مواد ‪ 268‬الی ‪ 274‬قانون جزاء( وتوضيح‬
‫آن‪ ،‬وتطبيق قانون مربوط درزمينه به شکل صحيح‪.‬‬
‫‪ -6‬تشريح وتوضيح انواع تزوير‪ ،‬وتطبيق قانون مربوط در زمينه به شکل صحيح‪.‬‬
‫‪ -7‬شرح وتوصيف نمودن سرقت وتلف کردن اسناد رسمی توسط موظف خدمات عامه‬
‫‪ -8‬شرح وتوصيف نمودن رويه سوء موظف خدمات عامه عليه افراد‬
‫‪ -9‬توضيح نمودن تجاوز موظف خدمات عامه ازحدود صالحيت وظيفوی‬

‫‪ -10‬تطبيق قانون مربوط دراجرای تحقيق‪ ،‬جمع آوری دالئل‪ ،‬اعطای وصف جرمی دقيق وساير‬
‫موارد وظايف محوله پيرامون مبارزه عليه جرايم فساد اداری‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪1‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫پالن درسی‬
‫روزاول درسی‪:‬‬
‫
معرفی بااشتراک کنندھا‬
‫
ارزيابی ابتدائی اشتراک کنندگان‬
‫
ارايه اھداف وپالن درسی‬
‫
بحث روی موضوعات آتی‪-:‬‬
‫ فصل اول‪-:‬‬
‫‪ o‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيزی مبارزه عليه فساد اداری‬
‫‪ o‬اھداف قانون نظارت بر تطبيق ستراتيزی مبارزه عليه فساداداری‬
‫‪ o‬استقالليت ادره نظارت برتطبيق ستراتيزی مبارزه عليه فساد اداری‬

‫روز دوم درسی‪:‬‬

‫‪ o‬تشکيالت وصالحيت ھا‪.‬‬
‫‪ o‬تواميت اداره عالی نظارت با ساير ادارات‬
‫‪ o‬انفصال موقت وتعقيب عدلی‬
‫‪ o‬ايجاد حارنواليھا ومحاکم اختصاصی مبارزه با فساد ادری‬

‫روز سوم درسی ‪:‬‬

‫ فصل دوم‬
‫• جرايم فساد اداری‬
‫• جرم رشوت‬
‫‪ o‬تعريف جرم رشوت‬
‫‪ o‬عناصرمتشکله جرم رشوت‬
‫‪ o‬مجازات جرم رشوت‬

‫روز چھارم درسی ‪:‬‬

‫• جرم اکراه مؤظف خدمات عامه به اجراء کردن ياامتناع کردن عمل‪.‬‬
‫تعريف‬ ‫‪o‬‬
‫عناصر متشکله‬ ‫‪o‬‬
‫مجازات‬ ‫‪o‬‬
‫قضيه فرضی‬ ‫‪o‬‬
‫• جرم مکافات الحقه‬
‫تعريف‬ ‫‪o‬‬
‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬
‫‪2‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫‪ o‬عناصر متشکله‬
‫‪ o‬مجازات‬

‫روز پنجم درسی‪:‬‬

‫• جرم اعمال نفوذ‬

‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصرمتشکل‬
‫‪ o‬مجازات‬

‫روز ششم درسی ‪:‬‬

‫• جرم اختالس‬
‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصر متشکله‬
‫‪ o‬مجازات‬

‫روز ھفتم درسی ‪:‬‬

‫• جرم استيالء‬
‫تعريف‬ ‫‪o‬‬
‫عنا صرمتشکله‬ ‫‪o‬‬
‫مجازات‬ ‫‪o‬‬
‫• جرم غدر‬
‫تعريف جرم غدر‬ ‫‪o‬‬
‫عناصر متشکله جرم‬ ‫‪o‬‬
‫مجازات جرم غدر‬ ‫‪o‬‬

‫روزھشتم درسی ‪:‬‬

‫• جرم تسخير‬
‫تعريف‬ ‫‪o‬‬
‫عناصر متشکله‬ ‫‪o‬‬
‫مجازات‬ ‫‪o‬‬
‫قضيه فرضی‬ ‫‪o‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪3‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬
‫روز نھم درسی ‪:‬‬

‫• سرقت وتلف کردن اوراق واسناد رسمی‬

‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصرمتشکله‬
‫‪ o‬مجازات‬

‫روزدھم درسی ‪:‬‬

‫
جرايم تحت فصل رويه سوء موظف خدمات عامه عليه افراد‬
‫• جرم تعذيب متھم بمنظور اعتراف‬
‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصرمتشکله‬
‫‪ o‬مجازات‬
‫• جرم مجازات محکوم عليه بيشتراز محکوم بھا‬
‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصر متشکله‬
‫‪ o‬مجازات‬

‫روز يازدھم درسی ‪:‬‬

‫• جرم ھتک حرمت منزل ازجانب موظف خدمات عامه‬

‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصر متشکله‬
‫‪ o‬مجازات‬

‫‪ -:۴‬جرم خشونت موظف خدمات عامه عليه افراد‬

‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصر متشکله‬
‫‪ o‬مجازات‬

‫روز دوازدھم درسی ‪:‬‬

‫• جرم غصب ملک غير از جانب موظف خدمات عامه‬

‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬مجازات‬
‫
جرم تزوير‬
‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬
‫‪4‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ o‬تعريف جرم تزوير‬

‫روز سيزدھم درسی ‪:‬‬

‫‪ o‬عناصرمتشکله جرم تزوير‬

‫‪ o‬مجازات جرم تزوير‬
‫‪ o‬قضيه فرض‬
‫
جرايم که تحت فصل تجاوزموظف خدمات عامه از حدود صالحيت اش‬
‫• جرم ممانعت دررونديااخالل وتطبيق عدالت‬
‫‪ o‬تعريف‬
‫‪ o‬عناصرمتشکله‬

‫روز چھاردھم درسی‪:‬‬

‫‪ o‬مجازات‬
‫• جرم متوقف ساختن اوامر صادره مراجع ذيصالح از جانب موظف خدمات‬
‫عامه‬
‫تعريف‬ ‫‪o‬‬
‫عناصر متشکله‪.‬‬ ‫‪o‬‬
‫مجازات‬ ‫‪o‬‬
‫• جرم استنکاف از وظيفه‬
‫انواع جرم استنکاف از وظيفه‬ ‫‪o‬‬
‫تعريف‬ ‫‪o‬‬
‫عناصر متشکله‬ ‫‪o‬‬
‫مجازات‬ ‫‪o‬‬

‫روز پانزدھم درسی‪:‬‬

‫• امتحان‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪5‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مـــقــــــدمـــــه ‪:‬‬
‫الحمد ‪ T‬رب العالمين والصالة والسالم على نبيه إمام المتقين‪ .‬أنزل عليه النور المبين نزل به‬
‫الروح األمين ليكون بشيرا ونذيرا للناس أجمعين والرضوان على صحابة محمد‬

‫) صلی ‪ V‬عليه وسلم ( وعلى التابعين ومن تبعھم بإحسان إلى يوم الدين‪ .‬ونبتھل إليه تعالى‬
‫أن يجعلنا من عباده المخلصين ومن الطائفة الذين ال يزالون ظاھرين إلى يوم الدين‪.‬‬

‫وأشھد أن ال إله إال ‪ V‬وحده ال شريك له‪ ,‬وأشھد أن محمدا عبده ورسوله‪.‬‬

‫جرم پديده شومی است که عکس العمل اجتماعی درقبال دارد وبرای اينکه نظم اجتماع برھم نخورد‬
‫ودرمقابل جرايم‪ ،‬حفظ وصيانت حقوق فردی واجتماعی استقرارداشته باشد‪ ،‬برای مرتکبين جرايم مؤيدات‬
‫جزائی پيشبينی گرديده است‪.‬‬

‫جرائم درصورت ارتکاب دونوع تأثيرناگوار در جامعه ميگذارد‪ :‬ضرر فردی وضرر اجتماعی‪ ،‬اما‬
‫بعضی جرائم تنھا ضرر اجتماعی ميگذارد که تحت عنوان دعوی حق ‪ V‬مورد مطالعه قرار ميگيرد‪.‬‬

‫جرائم فساد اداری ھم ازجمله جرائمی بوده که بيشترضرر اجتماعی دارد وتأثيرات ناگوار درعرصه ھای‬
‫مختلف زندگی اجتماعی ميگذارد‪ ،‬بالخصوص در عرصه عدالت اجتماعی وعدم تطبيق قانونيت‪ ،‬زيرا‬
‫درصورت نبود فساد‪ ،‬حاکميت قانون پابرجاست‪ ،‬و با حاکميت قانون‪ ،‬عدالت استقرارميداشته باشد‪.‬‬

‫بھرصورت درجرايم فساد اداری جرايمی تحت عنوان متذکره ومماثليت خويش يکجا مورد مطالعه قرار‬
‫ميگيرد واين جرايم ازدونقطه نظر باھم دريک عنوان قابل بحث ميباشند‪:‬‬

‫‪ -١‬با اوصاف فساد واداری بودن آنھا‪-:‬‬

‫جرائم متذکره با وصف فوق ازسائر جرائم مجزا ميگردند ‪.‬‬

‫فساد ازنظرواژه به معنای شکننده ونقض کننده است و اين وصف بخاطری انتخاب گرديده که به معنی‬
‫لغوی جرائم نيز نسبت دارد‪ ،‬چون جرائم در ذات خود شکننده ونقض کنندۀ قانون ازجانب مرتکبين‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪6‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -:٢‬با وصف فاعل آن‪-:‬‬

‫درجرائم فساد اداری مرتکبين آنھا ازجمله مؤظفين خدمات عامه ميباشند‪ ،‬يعنی جرائم فساد اداری با‬
‫وصف فاعل ازسائر جرائم تمييز وتفکيک ميگردند‪ ،‬بناء بحث خويش را در دوفصل ومباحث جداگانه‬
‫مورد مطالعه قرار ميدھيم‪.‬‬

‫فــصـــــل اول‬

‫خصايص قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‬

‫قانون خاصی در راستای فساد اداری درسال ‪١٣٨٣‬ھـ ش نافذ واين قانون تحت عنوان " قانون مبارزه‬
‫عليه ارتشاء وفساد اداری" منتشره جريده رسمی شماره )‪ (٨٣٨‬مرعی االجرا بود ‪ ،‬وتوسط قانون‬
‫متذکره‪ ،‬اداره مستقل مبارزه عليه ارتشاء وفساد اداری بوجود آمد‪ ،‬وھدف بوجود آمدن اين قانون و اداره‪،‬‬
‫مبارزۀ سالم با فساد اداری بود‪ ،‬چون جامعه افغانی از رھگذر جرائم فساد اداری بسيار متضرر گرديده‬
‫بود‪.‬‬

‫متعاقبا قانون جديدی تحت عنوان " قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری" درسال‬
‫‪١٣٨٧‬ھـ ش توسط فرمان شماره )‪ (۶٣‬تقنينی رئيس جمھور نافذ گرديد وبا انفاذ اين قانون‪ ،‬قانون‬
‫مبارزه عليه ارتشاء وفساد اداری سال ‪١٣٨٣‬ھـ ش واداره مستقل مبارزه عليه ارتشاء وفساد اداری ملغی‬
‫گرديد‪ ،‬ھمچنان با انفاذ قانون جديد‪ ،‬اداره مستقل ديگری با اخذ الھام ازعنوان قانون متذکره‪ ،‬تحت عنوان‬
‫" اداره عالی نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری " تشکيل گرديد‪ .‬اين اداره دارای‬
‫اھداف‪ ،‬تشکيالت وصالحيتھای می باشد که درجريان نوشتار خويش درشش مبحث به آن اشاره خواھيم‬
‫کرد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪7‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث اول‬

‫اھداف قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‬

‫ھرقانونی که درجامعه وضع ونافذ ميگردد برای تحقق ھدف و يا اھداف معين ميباشد‪.‬‬

‫قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری ھم ازاين اصل مستثنی نبوده بلکه دارای‬
‫اھداف مشخص ومعينی ميباشد که درماده دوم " قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد‬
‫اداری" پيشبينی گرديده که ھرکدام آنرا جداگانه مورد تحليل قرار ميدھيم‪.‬‬

‫‪ -1‬اتخاذ تدابيرجھت نظارت برتطبيق ستراتيژی وطرزالعمل اصالح اداره ومبارزه عليه فساد اداری‬
‫درتمام ادارات‪ ،‬غرض جلوگيری ومبارزۀ مؤثرعليه فساد اداری ‪-:‬‬

‫ھدف فوق مشتمل بردوجزء می باشد؛ درقسمت اول تدابير وقايوی وقسمت دوم مبارزه عليه فساد اداری‬
‫وجلوگير مؤثر آن درتمام ادارات‪ ،‬زيرا درقدم اول جامعه بايد درمقابل جرائم فساد اداری توسط تدابير‬
‫وقايوی وقايه گردد‪ ،‬ھرگاه باوجود اتخاذ تدابير وقايوی‪ ،‬بازھم جرائم فساد اداری واقع گردد‪ ،‬درآنصورت‬
‫بايد عليه جرائم فساد اداری‪ ،‬مبارزه شود ومرتکبين آن مورد پيگرد قرارگيرند‪.‬‬

‫‪ -2‬مراقبت ازاجراآت ادارات درمورد قضايای فساد اداری‪-:‬‬

‫براساس اين ھدف " اداره عالی نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری " ازاجراآت در‬
‫اداراتی که درمورد قضايای فساد اداری کشف‪ ،‬تحقيق وتعقيب عدلی آن مصروف ميباشند‪ ،‬مراقبت‬
‫مينمايند‪ ،‬طوريکه دراين مورد‪ ،‬ماده )‪ (١٨‬قانون متذکره چنين تصريح ميکند‪) :‬ادارات کنترول وتفتيش‪،‬‬
‫پوليس‪ ،‬څارنوالی ومحکمه از اجراآت خود درمورد قضايای فساد اداری به اداره عالی نظارت گزارش‬
‫ميدھند(‪.‬‬

‫ھدف از گزارش دھی ادارات متذکره ماده فوق اين است که اداره عالی نظارت گزارشات را توحيد نموده‬
‫وبه رياست دولت ارائه بدارد‪ ،‬وھمچنان تشخيص نمايد که پاليسی وستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری به‬
‫کدام اندازه مؤثر واقع شده است و به چه اندازه کمی وکاستی وجود دارد‪ ،‬تا به رفع آن اقدام نمايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪8‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -3‬ارزيابی ازتطبيق تدابيراتخاذ شده درامراصالح اداره ومبارزه عليه فساد اداری ازطرف ادارت‪-:‬‬

‫توضيح اين ھدف نيزمعلوم است؛ ھرگاه اداره عالی نظارت‪ ،‬پاليسی وستراتيژی برای مبارزه عليه فساد‬
‫اداری را درجامعه وادارات رسمی دولتی وغيردولتی وضع مينمايد‪ ،‬با اخذ گزارش دھی که درھدف قبلی‬
‫اشاره شد‪ ،‬پاليسی وستراتيژی قبلی را ارزيابی مينمايد که به چه اندازه درامرمبارزه عليه فساد اداری‬
‫کارگربوده است‪.‬‬

‫‪ -4‬تأمين شفافيت دراجراآت ادارات جھت حصول اطمينان ازحسابدھی ‪-:‬‬

‫ھراداره بايد درعائدات‪ ،‬تأديات ومصارف حسابدھی شفاف داشته باشد واداره عالی نظارت با‬
‫درنظرداشت اھداف ديگر خويش به اين ھدف نيزتوسط حسابدھی ازجانب ادارات مطمئن گردد که وجوه‬
‫مالی درست ومطابق احکام قانون انجام يافته است ويا خير؟‬

‫‪ -5‬ايجاد اداره ومديريت سالم امور عام المنفعه برمبنای صداقت وظيفوی ومسئوليت حسابدھی‪-:‬‬

‫ازجمله اھداف ديگر اداره عالی نظاره‪ ،‬مورد فقره فوق بوده که دراداراتی که مشغول کارھای عام‬
‫المنفعه ھستند برای ايجاد يک مديريت سالم در رأس آن اداره که دربرگيرنده صداقت وظيفوی ومسئوليت‬
‫حسابدھی باشد‪ ،‬اساس و اصل ميگذارد‪ ،‬زيرا به ھراندازه ای که اداره ومديريت آن سالم وبه اصول‬
‫قانونی استوارباشد به ھمان اندازه مبارزه خوبی با فساد اداری صورت گرفته ميتواند‪.‬‬

‫‪ -6‬حراست ازملکيت ھای عامه واشخاص ‪-:‬‬

‫چون جامعه افغانی درچند دھۀ اخير شاھد جنگ ھا بود‪ ،‬اين جنگ ھا درتمام عرصه ھای اجتماعی‬
‫تأثيرات ناگوارخويش را گذاشته است‪ ،‬شاھد اين موضوع ھستيم که درجريان سالھای قبل تمام امالک‬
‫عامۀ دولتی‪ ،‬امالک خصوصی افراد‪ ،‬مورد غصب قرارگرفته بود ‪ ،‬روی اين مشکل بود که قانون‬
‫نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‪ ،‬بخاطرحفظ ملکيت ھای عامه واشخاص درکتگوری‬
‫اھداف خويش آنرا گنجانيده است‪ ،‬و اداره عالی نظارت‪ ،‬براساس ھدف فوق مکلف به رعايت آن‬
‫درجامعه وجلوگيری ازغصب اموال دولتی وفردی بوده ودرآينده ھم بايد پاليسی خوبی را در راستای‬
‫حفظ امالک دولتی وفردی‪ ،‬وضع نمايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪9‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -7‬تحکيم وتعميم حاکميت قانون ‪-:‬‬

‫ھدف اخير قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‪ ،‬بطور کل وعام‪ ،‬حاکميت قانون‬
‫درسراسر قلمرو افغانستان ميباشد‪ ،‬و اين حاکميت قانون عام شمول بوده استثناء ندارد‪.‬‬

‫مبحث دوم‬

‫استقالليت اداره عالی نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‬

‫اداره عالی نظارت براساس قانون خاص‪ ،‬يک اداره مستقل ميباشد؛ يعنی تحت اثرھيچ واحد اداری‬
‫حکومت نبوده ومستقيما به رئيس دولت گزارش ده ميباشد‪ ،‬واين استقالليت به منظورھرچه بيشتر تطبيق‬
‫اھدافی که فوقا تذکر يافت بطور مستقالنه برآورده شده ميتواند‪.‬‬

‫استقالليت‪ ،‬مانع ھرنوع مداخله درامورنظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری ميشود‪ ،‬که‬
‫درماده )‪ (۶‬قانون مذکور چنين توضيح گرديده است‪ ) :‬ھيچ شخص ومقامی مانع اجراآت اداره عالی‬
‫نظارت جھت نظارت ازتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری درادارات نمی شود(‪.‬‬
‫براساس صراحت ماده متذکره ھيچ شخص اعم ازاشخاص حقيقی وحکمی ولوکه درپست مقام عالی ھم‬
‫باشند‪ ،‬مانع اجراآت قانونی اداره عالی نظارت شده نميتوانند‪ ،‬بلکه در راستای تطبيق ھرچه بيشتر قانون‬
‫نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری ھمکاری الزم را انجام ميدھند‪.‬‬

‫ھرگاه به ساحه تطبيق قانون متذکره نظراندازيم اداراتی که تحت پوشش نظارتی اين قانون واداره عالی‬
‫نظارت قرار دارند‪ ،‬تمام ادارات دولتی‪ ،‬اداراتيکه بادولت ارتباط دارند‪ ،‬بانک ھای طرف معاملۀ دولت و‬
‫انجوھا‪ ،‬تماما تحت نظارت اداره عالی نظارت قراردارند‪ ،‬چنانچه درماده )‪ (٧‬قانون متذکره مفصال‬
‫ذکرگرديده که اين خود به استقالليت صالحيتی اداره عالی نظارت می افزايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪10‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث سوم‬

‫تشکيالت وصالحيت ھای اداره عالی نظارت‬

‫اداره عالی نظارت‪ ،‬براساس قانون اختصاصی اين اداره دارای تشکيالت‪ ،‬وظايف وصالحيت ھای معين‬
‫ومشخص بوده که درمواد جداگانه طبق فقرات متعدد پيشبينی گرديده است‪ ،‬بناء الزم ديده ميشود تا به ھر‬
‫کدام بصورت جداگانه اشاره نمائيم‪.‬‬

‫مطلب اول‪ :‬تشکيالت اداره عالی نظارت ‪-:‬‬

‫اداره عالی نظارت منحيث واحد اداری مستقل‪ ،‬دارای يک رياست عمومی بوده که مرکز آن درپايتخت‬
‫کشور‪ -‬کابل‪ -‬موقعيت دارد‪ ،‬وھمچنان دارای رياست ھای مرکزی وحوزوی درسطح کشور ميباشد‪،‬‬
‫ازنظربشری‪ ،‬دارای يک رئيس عمومی‪ ،‬معاونان‪ ،‬رؤسای مرکزی وحوزوی واعضای مسلکی واداری‬
‫ميباشد‪ ،‬چنانچه اين مطلب درفقره )‪ (١‬ماده ) ‪ ( ٨‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد‬
‫اداری پيشبينی گرديده است‪.‬‬

‫رئيس عمومی اداره عالی نظارت‪ ،‬مستقيما توسط رئيس جمھورتعيين ميگردد‪ ،‬وضرورت به تأييد ولسی‬
‫جرگه ندارد‪ ،‬اما بعضی رؤساء مانند رئيس امنيت ملی‪ ،‬رئيس دافغانستان بانک و رئيس سره مياشت‪ ،‬به‬
‫تأييد ولسی جرگه ضرورت دارند‪ ،‬بخاطری که تعيين وتصويب شان درقانون اساسی تذکريافته است‪.‬‬
‫سائرکارکنان اداره عالی نظارت‪ ،‬توسط احکام قانون مامورين وماده )‪ ( ١۴‬قانون نظارت برتطبيق‬
‫ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‪ ،‬که شرايط پذيرش را پيشبينی نموده است‪ ،‬صورت ميگيرد‪.‬‬

‫مطلب دوم‪ :‬وظايف اداره عالی نظارت ‪-:‬‬

‫اداره عالی نظارت برای اھداف مشخص تأسيس گرديده که دربخش اھداف آن بحث صورت گرفت‪،‬‬
‫بخاطرتحقق يافتن اھداف‪ ،‬اصوال بايد وظايف تفويض گردد‪ ،‬تا توسط وظايف محولۀ قانونی ومشخص به‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪11‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫اھداف‪ ،‬رسيدگی صورت گيرد ومشروعيت اداره استقرار يابد‪ .‬وظايف اداره عالی نظارت مفصال درماده‬
‫پنجم ضمن‪ ،‬فقرات بيست گانه چنين توضيح گرديده است )به قانون مراجعه شود(‪.‬‬

‫مطلب سوم‪ :‬صالحيت ھای اداره عالی نظارت ‪-:‬‬

‫درصورتيکه وظيفه قانونا به يک اداره سپرده شود‪ ،‬ھمان اداره صالحيت کسب مينمايد‪ .‬جھت ايفای‬
‫وظيفه سپرده شده اگر واضحا تذکردھيم وظيفه وصالحيت‪ ،‬الزم وملزوم يکديگراند‪ ،‬ازھمين جھت است‬
‫که دراصطالحات حقوقی‪ ،‬وظايف وصالحيت ھا پيھم دريک جمله استعمال ميگردند‪ ،‬به عباره ديگر‬
‫اگرذکرنمائيم اھداف‪ ،‬وظايف وصالحيت ھا باھم ارتباط منطقی پيھم دارند؛ اھداف توسط وظايف تفويض‬
‫ميگردد وصالحيت توسط وظايف اعمال ميگردد‪ ،‬بناء صالحيت ھای اداره عالی نظارت عبارت اند‬
‫ازثبت ونشردارائی ھای اشخاص بلند رتبه که درماده )‪ (١٢‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه‬
‫عليه فساد اداری چنين معرفی گرديده است‪:‬‬

‫)ماده‪(١٢‬‬

‫)‪(١‬اداره عالی نظارت دارايی مقامات مندرج ماده يکصدوپنجاه وچھارم قانون اساسی افغانستان را‬
‫ثبت‪ ،‬رسيدگی وعنداللزوم نشرمينمايد‪.‬‬

‫)‪ (٢‬اداره عالی نظارت مکلف است دارائی اعضای شورای ملی‪ ،‬شوراھای واليتی و ولسوالی ھا‪،‬‬
‫معينان وزارت ھا‪ ،‬رؤسای ادارات وکميسيون ھای مستقل‪ ،‬سفرا‪ ،‬والی ھا وشاروال ھا ومعاونان‬
‫آنھا‪ ،‬قضات‪ ،‬څارنواالن‪ ،‬افسران وزارت ھای دفاع ملی وامور داخله‪ ،‬ولسواالن‪ ،‬مامورين رتبه دوم‬
‫وباالتر ازآن وکارکنان بخش ھای امورمالی‪ ،‬حسابی وتدارکاتی را قبل ازاشغال وظيفه وھمه ساله‬
‫ثبت‪ ،‬رسيدگی وعنداللزوم نشرنمايد‪.‬‬

‫ھمچنان صالحيت ھای ديگر اداره عالی نظارت با اعمال وظايف که در ماده نھم قانون ذکرگرديده ودر‬
‫قسمت وظايف به آن اشاره شد تنظيم ميگردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪12‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث چھارم‬

‫توأميت اداره عالی نظارت با ساير ادارات‬

‫اداره عالی نظارت درضمن اھداف ھفت گانه اش که در ماده دوم قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی‬
‫مبارزه عليه فساد اداری ذکر گرديده است‪ ،‬يکی ازاھداف عمدۀ آن‪ ،‬مبارزه عليه فساد ادار ی در کشور‬
‫بوده که محور مرکزيت را در ساير اھداف اختيارمينمايد‪ ،‬وسايراھداف ازھمين ھدف عمده الھام ميگيرند‪،‬‬
‫چون مبارزه عليه فساد اداری در راستای جرايم فساد اداری بوده که درمبحث بعدی به آن اشاره خواھد‬
‫شد‪.‬بناء توأميت اداره عالی نظارت با ساير دارات عدلی وقضائی که وظايف تعقيب عدلی ) کشف‪،‬‬
‫تحقيق‪ ،‬تعقيب عدلی ومحاکمه جرايم ( را بدوش دارند‪ ،‬ضرور ‪،‬الزم وحتی حتمی ميباشد تا ھدف مبارزه‬
‫با جرايم فساد اداری مصداق عمل پيدا کند‪.‬‬

‫اداره تفتيش وکنترول نيز با اداره عالی نظارت توأميت کاری دارد‪ ،‬بناء اداره عالی نظارت طبق ماده‬
‫دھم قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری به اداره تفتيش وکنترول در موارد ذيل‬
‫توأميت ميداشته باشد‪ ،‬ماده دھم ) اداره عالی نظارت‪ ،‬فعاليت ھای مالی وحسابی مشکوک ادارات و‬
‫اشخاص مندرج ماده ھفتم اين قانون را جھت بازرسی به اداره عمومی تفتيش وکنترول محول می نمايد(‪.‬‬

‫اداره عالی نظارت بخاطر انسجام و در راستای مبارزه عليه فساد اداری نه تنھا که با اداره تفتيش‬
‫وکنترول توأميت دارد بلکه با اداره پوليس‪ ،‬څارنوالی ومحاکم در قسمت جرايم فساد اداری نيز توأميت‬
‫دارد قضايای فساد اداری را به اداره څارنوالی محول مينمايد‪ ،‬که از آن طريق سلسلتا درصورت اثبات‬
‫جرم توسط دالئل اثباتيه از جانب څارنوالی به محاکم غرض انفصال قانونی احاله ميگردد‪ .‬وحتی اداره‬
‫عالی نظارت طبق ماده )‪ (١٨‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری از ادارات‬
‫متذکره درقسمت اجراآت شان درمورد جرايم فساد اداری گزارش اخذ ميدارد‪.‬‬

‫ماده ھژدھم‪):‬ادارات کنترول وتفتيش‪ ،‬پوليس‪ ،‬څارنوالی ومحکمه از اجراآت خود درمورد قضايای فساد‬
‫اداری به اداره عالی نظارت گزارش ميد ھند(‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪13‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث پنجم‬

‫انفصال مؤقت وتعقيب عدلی‬

‫در بخش مقدمه اشاره نموديم که جرايم فساد اداری با وصف مرتکب جرم باھم جمع ميشوند يعنی مرتکب‬
‫بايد موظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫بناء بعضی ازموظفين خدمات عامه کارکنان دولتی نيز ميباشند بخاطر تعقيب عدلی وپروسه محاکماتی‬
‫کارکن مظنون ومتھم روی عوامل ومنطق ذيل انفصال مؤقت صورت ميگيرد‪:‬‬

‫‪ -١‬مامور مظنون ومتھم به جرم فساد اداری گاه گاھی قانونا توقيف ميگردد که نميتواند به امور محوله‬
‫وظيفوی خويش باالثر ھمين علت رسيدگی نمايد‪.‬‬

‫‪ -٢‬بخاطر حضور به تحقيق‪ ،‬محاکمه‪ ،‬خللی در وظيفه اش رونما ميگردد که باعث سکتگی امورات‬
‫دولتی ميگردد‪.‬‬

‫‪ -٣‬عامل عمده اين است تا مامور مظنون ومتھم درحين تصدی وظيفه داليل الزام را محو ننمايد‪.‬‬

‫با درنظر داشت عوامل فوق‪ ،‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری در موردانفصال‬
‫موقت واضحا ً متذکر نگرديده است اگر چه درعنوان ذکری از انفصال مؤقت است‪ ،‬اما درمتن مادۀ )‪(١٣‬‬
‫با ضمن دو فقرات آن نسبتا ً با عنوان سازگار نبوده برای توضيح خوبتر به ذکر ماده ميپردازيم‪.‬‬

‫فقره )‪)) (١‬ھرگاه در نتيجه بررسی‪ ،‬مؤظف خدمات عامه در ارتباط به فساد اداری مظنون واقع شود‪،‬‬
‫غرض تعقيب عدلی به څارنوالی معرفی ميگردد‪.‬‬

‫فقره )‪ (٢‬ھرگاه قاضی در ارتباط به فساد اداری مظنون واقع شود يا از اجرای اموری که مکلف به انجام‬
‫آن است‪ ،‬تخلف ورزد‪ ،‬اداره عالی نظارت موضوع را به ستره محکمه احاله مينمايد‪((.‬‬

‫متن ماده فوق با ھردو فقره آن در مورد احاله قضيه اشاره داشته است‪ ،‬نه به انفصال مؤقت مامور‬
‫مظنون ومتھم‪.‬‬

‫اما در مقرره امور ذاتی کارکنان خدمات ملکی ذکری از تعليق )انفصال مؤقت( کارکن در صورت متھم‬
‫شدن مامور وکارکن وجود دارد‪.‬‬

‫ماده )‪ (١٢‬مقرره امور ذاتی کارکنان خدمات ملکی چنين صراحت دارد‪-:‬‬
‫فقره )‪ (١‬کارکنان خدمات ملکی در موارد ذيل به حالت تعليق قرار ميگيرند‪:‬‬

‫‪ -١‬درصورتيکه باالثر اتھام تحت توقيف قرار گيرند‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪14‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -٢‬در صورتيکه به مقصد تحقيق يا محاکمه دست مامور يا کارکن قراردادی خدمات ملکی از کار‬
‫گرفته شود‪.‬‬

‫فقره )‪ (٢‬حقوق و امتيازات کارکنان خدمات ملکی در دوره تحقيق و محاکمه طبق احکام مندرج قانون‬
‫کار اجراء ميگردد‪.‬‬

‫مبحث ششم‬

‫ايجاد څارنوالی ھا و محاکم اختصاصی مبارزه عليه فساد اداری‬

‫ايجاد څارنوالی ھا و محاکم اختصاصی ازنظرصفت اختصاصی بودن آنھا‪ ،‬به دو نوع تقسيم ميگردد‪:‬‬
‫يکی محاکم اختصاصی از نظرموقف وظيفوی اشخاص‪ ،‬مانند محاکم اختصاصی رئيس جمھور‪ ،‬اعضاء‬
‫شوری عالی ستره محکمه وقضات‪ ،‬اين نوع محاکم‪ ،‬يک مرحله ئی ميباشد‪.‬‬
‫و ديگرآن محاکم اختصاصی از نظر موضوع ميباشد‪ ،‬مانند محاکم اختصاصی مبارزه عليه فساد اداری‪،‬‬
‫محاکم اختصاصی مبارزه عليه مواد مخدر ‪ ،‬محاکم اختصاصی رسيدگی به تخلفات اطفال‪ ،‬اين نوع‬
‫محاکم‪ ،‬سه مرحله ای ميباشد » ابتدائيه ‪ ،‬استيناف وفرجام«‪.‬‬
‫ما بحث خود را نخست ازمحاکم آغاز نموديم‪ ،‬زيرا که درقوانين ازجمله قانون تشکيالت و صالحيت قوه‬
‫قضائيه‪ ،‬به محاکم اختصاصی اشاره شده است نه به څارنوالی ھای اختصاصی‪ ،‬بخاطری که محاکم اصل‬
‫است‪ ،‬و څارنوالی ھا منحيث فرع از اصل متابعت مينمايند‪.‬‬
‫بناء در قدم اول مشروعيت محاکم اختصاصی مبارزه عليه فساد اداری را در قانون تشکيالت و صالحيت‬
‫قوه قضائيه که قانون خاصی است‪ ،‬جستجو مينمائيم و بعداً آنرا با قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی‬
‫مبارزه عليه فساد اداری توأميت می بخشيم‪.‬‬
‫قانون تشکيالت و صالحيت قوه قضائيه طی مواد )‪ ( ٣٢‬و )‪ ( ۵٠‬خويش در مورد محاکم اختصاصی در‬
‫چوکات محاکم ابتدائيه و محاکم استيناف‪ ،‬عندالضرورت اشاره داشته است‪ ،‬که به ھريک ازمواد آن اشاره‬
‫خواھيم نمود‪.‬‬
‫فقره )‪ (۴‬ماده سی دوم ‪ )) :‬ستره محکمه ميتواند عندالضرورت ديوانھای ديگر را در چوکات محاکم‬
‫استيناف بعد از منظوری رئيس جمھور ايجاد نمايد((‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪15‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫فقره )‪ (١‬ماده پنجاھم‪ )) :‬ستره محکمه ميتواند عندالضرورت ديوانھای ديگری را در چوکات محاکم‬
‫ابتدائيه مراکز واليات بعد از منظوری رئيس جمھور ايجاد نمائيد((‪.‬‬
‫چون بر اساس احکام مواد )‪ (٣٢‬و )‪ (۴١‬قانون تشکيل و صالحيت محاکم‪ ،‬ديوانھای محاکم ابتدائيه و‬
‫استيناف درتشکيالت محاکم متذکره تحديد شده است‪ ،‬بناء الزم است تا برای ايجاد ساير محاکم و ديوانھا‬
‫بخاطر موضوعات خاص‪ ،‬ستره محکمه به رياست جمھوری پيشنھاد نمايدکه بعد از منظوری رئيس‬
‫جمھور‪،‬محاکم متذکره تأسيس ميگردد‪.‬‬
‫قانون نظارت بر تطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری طبق ماده )‪ (١٩‬خويش به څارنوالی ھا و‬
‫محاکم مبارزه عليه فساد اداری اشاره داشته که چنين مشعر است‪.‬‬

‫ماده نزدھم ‪:‬‬

‫‪ -١‬اداره لوی څارنوالی به منظور تحقيق جرايم فساد اداری واقامۀ دعوی عليه مرتکبين آن‪،‬‬
‫څارنوالی مبارزه عليه جرايم فساد اداری را درمرکز و واليات طبق احکام قانون ايجاد می نمايد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ستره محکمه به منظور رسيدگی قضايای جرايم فساد اداری‪ ،‬ديوان ھای جرايم فساد اداری را‬
‫طبق احکام قانون در مرکز و واليات ايجاد می نمايد‪.‬‬

‫در فقره دوم ماده متذکره‪ ،‬تذکر گرديد که محاکم مبارزه عليه فساد اداری طبق احکام قانون تأسيس‬
‫ميگردد و احکام قانون تشکيالت و صالحيت قوه قضائيه د رمورد صراحت دارد که فوقا ً اشاره شد‪.‬‬
‫چون محاکم اصل بوده و از نظر قانون محاکم تاسيس شده ميتواند و څارنوالی ھا که برای پيگيری‬
‫قضايای مبارزه عليه فساد اداری تاسيس ميگردد با تبعيت از محاکم کدام اشکال قانونی ندارد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪16‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫فصــــــل دوم‬

‫انواع جرايم فساد اداری‬

‫انواع جرايم فساد اداری درماده )‪ (٣‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری چنين‬
‫تصريح شده است‪ )) :‬ارتکاب اعمال ذيل توسط مؤظفين ادارات دولتی يا منسوبين سايرمراجع مندرج‬
‫ماده ھفتم اين قانون فساد اداری شمرده ميشود‪:‬‬

‫‪ -1‬رشوت‬
‫‪ -2‬اختالس‬
‫‪ -3‬سرقت اسناد‬
‫‪ -4‬اتالف غيرمجاز اوراق واسناد رسمی‬
‫‪ -5‬تجاوزازحدود صالحيت قانونی‬
‫‪ -6‬سوء استفاده ازموقف وظيفوی‬
‫‪ -7‬ممانعت در روند يا اخالل تطبيق عدالت‬
‫‪ -8‬استفاده ازامکانات دولتی واوقات رسمی درامورشخصی‬
‫‪ -9‬امتناع واستنکاف ازوظيفه بدون عذر قانونی‬
‫‪ -10‬کتمان حقيقت‬
‫‪ -11‬افزايش غيرقانونی دارايی‬
‫‪ -12‬تزويراسناد‬
‫‪ -13‬انتحال وظيفه )وانمود ساختن صالحيت اجرا يا امتناع اموری که شخص به آن مؤظف نباشد(‬
‫‪ -14‬اخذ ھرنوع تحفه به منظور اجرا يا امتناع ازکار درامور مربوط‬
‫‪ -15‬تعلل دراجرای وظيفه محوله‬
‫‪ -16‬عدم رعايت قواعد سلوکی اداره‬
‫‪-17‬دخيل ساختن مالحظات قومی‪ ،‬منطقوی‪ ،‬مذھبی‪ ،‬حزبی‪ ،‬جنسيتی وشخصی دراجرای امورمحوله‪.‬‬
‫‪ -18‬اجرا يا امتناع سايراعمال مندرج ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪17‬‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫اداری قانون جزاء‬ ‫انواع جــــــــــرايم فســــــــاد‬

‫جرايم سرقت‬ ‫جرايم تحت فصل‬ ‫جــــــــرايم‬ ‫جرايم تحت‬ ‫جرايم تحت‬ ‫جرايم تحت‬
‫وتلف کردن اسناد‬ ‫تجاوزموظف‬ ‫تزويــــــر‬ ‫فصل رويه‬ ‫فصل اختالس‬ ‫فصل رشوت‬
‫اوراق رسمی‬ ‫خدمات عامه از‬

‫سرقت وتلف کردن‬ ‫تزوير اسناد رسمی از‬ ‫جرم تعذيب متھم به‬
‫جرم ممانعت در‬ ‫جرم اختالس‬ ‫جرم رشوت‬
‫جانب موظف خدمات‬
‫اسناد‬ ‫روند يا اخالل و‬ ‫منظوراعتراف‬
‫عامه‬
‫تطبيق عدالت‬

‫تزوير اسناد غير‬ ‫جرم مجازات بيشتر‬ ‫جرم استيال‬ ‫جرم اکراه موظف‬
‫سرقت‪،‬پنھان و‬ ‫جرم متوقف ساختن‬ ‫رسمی از چانب‬ ‫از محکوم بھا‬ ‫خدمات عامه‬
‫افشاء کردن پوست‬ ‫اوامر صادره‬ ‫موظف خدمات عامه‬
‫مکتوب و تلگراف‬ ‫مراجع ذيصالح‬
‫جرم ھتک حرمت‬ ‫جـــرم غـــد ر‬
‫تزوير اسناد رسمی‬ ‫جرم مکافات الحقه‬
‫منزل‬
‫جرم استنکاف از‬ ‫وغير رسمی از جانب‬
‫وظيفه‬ ‫اشخاص عادی‬
‫جرم خشونت عليه‬ ‫جرم حصول مفاد از‬
‫امور متعلق به دولت‬ ‫جرم اعمال نفوذ‬
‫افراد‬
‫تزوير معنوی‬

‫جـــــرم تسخير‬
‫جرم غصب‬ ‫جرم عرضه رشوت‬
‫ملک غير‬ ‫بدون قبول آن‬
‫تزوير تصاديق‬
‫داکتر‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪18‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث اول‬

‫جرايم تحت فصل رشوت‬

‫مؤظفی که با وظيفه معامله ميکند گويا با وظيفه خود تجارت ميکند‪ .‬ھنگاميکه درمقابل اجرای عملی که‬
‫او به اجرای آن منحيث وظيفه مکلف است يا درمقابل امتناع از اجرای عمل يا اخالل درآن‪ ،‬رشوت می‬
‫طلبد يا رشوت تقديم شده را قبول ميکند‪ ،‬گفته ميتوانيم که موظف خدمات عامه با اين نوع معامله ‪،‬‬
‫ازوظيفه خود بھره برداری تجارتی ميکند‪.‬‬

‫عفت وپا کی وظيفه يک حقی است که بايد حفظ شود‪ ،‬رشوت اين حق را پامال ميکند‪ .‬دراين فصل‬
‫جرايمی را مورد بحث قرار ميدھيم که تحت باب رشوت درقانون جزاء ذکرشده است‪.‬‬

‫مطلب اول ‪ :‬جــــــــــــرم رشـــــــــــــوت‬

‫طوريکه قبال متذکر شديم ماده ‪ ٣‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری ‪ ١٨‬مورد را‬
‫ذکر کرده است اين موارد اگر توسط مؤظفين ادارات دولتی يا منسوبين سايرمراجع مندرج ماده ‪ ٧‬قانون‬
‫مذکور‪ ،‬ارتکاب شود‪ ،‬فساد اداری محسوب ميگردد‪.‬‬

‫ازجمله اين موارد درھرمورد آن بحث مفصل می کنيم‪ ،‬ودرصورت وجود فرصت به موارد ديگر نيز‬
‫اشاره خواھيم کرد‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (٢۵۴‬قانون جزاء) ھرمؤظف خدمات عامه که بمقصد اجراء يا امتناع ويا اخالل وظيفه ای‬
‫که به آن مکلف باشد باسم خود ويا شخص ديگری پول نقد‪ ،‬مال يا منفعتی را طلب نمايد‪ ،‬يا ازشخص‬
‫وعدۀ آنرا گيرد‪ ،‬ويا بخششی را قبول کند‪،‬رشوت گيرنده محسوب ميگردد‪(.‬‬

‫درماده) ‪(٢۵۴‬قانون جزا جرم رشوت تعريف گرديده وعناصرجرم رشوت نيزدر آن ذکرشده است که‬
‫وجود آنھا برای تحقق جرم رشوت حتمی ميباشد‪.‬‬

‫تحت اين مطلب اجزای آتی را مورد بحث قرارميدھيم‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪19‬‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء اول ‪ :‬وصف موظف خدمات عامه‬

‫جزء دوم ‪ :‬عنصرمادی رشوت‬

‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی رشوت‬

‫جزء چھارم ‪ :‬مجازات جرم رشوت‬

‫عناصرجرم رشوت‪:‬‬
‫طلب‬
‫عمل‬ ‫اخذ‬
‫عنصر مادي‬ ‫نتيجة‬ ‫قبول‬

‫عناصر عمومى‬ ‫رابطه سببيت‬

‫علم‬
‫عناصر جرم رشوت‬ ‫عنصرمعنوی‬
‫اراده)قصد(‬ ‫قصد خاص‬
‫عناصر خصوصى‬ ‫وصف مرتکب‬

‫درماده ‪ ٢۵۴‬متذکره برای جرم رشوت سه عنصربيان شده است‪:‬‬

‫• جزء اول‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب )يعنی رشوت گيرنده موظف خدمات عامه باشد(‬
‫• جزء دوم ‪:‬عنصر مادی )عمل ‪ ،‬نتيجه ‪ ،‬رابطه سببيت (‬
‫• جزء سوم ‪ :‬عنصرمعنوی )علم واراده(‬

‫جزء اول‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب‬

‫ماده ‪ ٢۵۴‬چنين تصريح ميکند‪) :‬ھر موظف خدمات عامه که بمقصد اجراء يا امتناع ويا اخالل وظيفه ای‬
‫که به آن مکلف باشد به اسم خود يا شخص ديگری پول نقد‪ ،‬مال يا منفعتی را طلب نمايد يا ازشخص‬
‫وعدۀ آنرا گيرد ويا بخششی را قبول کند رشوت گيرنده شمرده ميشود(‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪20‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ازنص ماده چنين برداشت ميشود که اين عمل را شخصی مرتکب شود که موظف خدمات عامه نباشد‪،‬‬
‫رشوت گيرنده شمرده نميشود‪.‬‬

‫پس سوال دراينجا مطرح ميشود که کدام اشخاص موظف خدمات عامه محسوب ميشوند؟‬

‫موظفين خدمات عامه‪:‬‬

‫ماده ‪ ١٢‬قانون جزاء درزمينه چنين تصريح ميکند‪:‬‬

‫) به مقصد اين قانون اشخاص آتی موظفين خدمات عامه محسوب می گردند‪:‬‬

‫‪ .١‬مامورين واجيران دولت وتصديھای دولتی‪.‬‬

‫‪ .٢‬مامورين واجيران موسسات عامه‪.‬‬

‫‪ .٣‬اعضای ارکان دولت وجرگه ھای واليتی ومحلی‪.‬‬

‫‪ .۴‬وکيل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اھل خبره‪ ،‬شھود‪ ،‬وسايراشخاصی که تصاديق شان معتبرشناخته شود‪.‬‬

‫ھرکدام از موظفين خدمات عامه که فوقا ً در متن نص قانونی ماده )‪(١٢‬قانون جزأ تحديد گرديده درقوانين‬
‫مربوطه بشکل خاص تعريف گرديده اند برای اينکه بتوانيم موظفين خدمات عامه را خوبتر معرفی نمايم‬
‫به تعاريف آنھا ذيال ٌ ميپردازيم‪:‬‬

‫اول‪ :‬مامورين واجيران دولت وتصديھای دولتی‪ ،‬مامورين واجيران موسسات عامه‪:‬‬

‫مامورين واجيران دولت وتصديھای دولتی و مامورين واجيران موسسات عامه در قانون کارتعريف‬
‫گرديده اند‪ .‬که در مورد کارکنان بشکل عام ‪ ،‬مامورين ‪،‬اجيران وکارگران بشکل خاص تعاريف ذيل در‬
‫ماده )‪ (٣‬قانون کار پيشبينی گرديده است ‪.‬‬

‫‪ -١‬اداره عبارت است از وزارت ھا ادارات دولتی و غير دولتی کمسيونھا مستقل تصدی ھا تشبثات‬
‫خصوصی مختلط و موسسات خارجی مقيم جمھوری اسالمی افغانستان که کارکن در آن مصروف‬
‫کار توليدی يا خدماتی ميباشد ‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪21‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -٢‬کارکن ‪ -:‬مشتمل بر مامور کار کنان ) مامور ‪ ،‬کارگر ‪ ،‬و کارکن خدماتی ( قرار دادی اعم از‬
‫زن و مرد ميباشد‪.‬‬

‫‪ -٣‬مامور ‪ :‬کارکن است که با رعايت احکام اين قانون و قانون مربوط از طريق اداره خدمات‬
‫مسلکی به شکل دايمی استخدام ميگردد‪.‬‬

‫‪ -۴‬کارگر‪ -:‬کارکن که به اساس قرار داد معين در اداره استخدام ميشود‪.‬‬

‫‪ -۵‬کارکن خدماتی ‪ :‬شخص است که به اساس قرار داد معين غرض انجام خدمات ممد کار در اداره‬
‫استخدام ميشود‪.‬‬

‫‪ -۶‬کارکنان قرار دادی ‪ -:‬مشتمل بر کارگر ‪ ،‬کارکن خدماتی و مامورين قرار دادی است که در‬
‫مقطع زمانی با عقد قرار داد استخدام ميشوند‪(.‬‬

‫بخاطر توضيح ھرچه خوبتر به قضيه فرضی ذيل منحيث تمرين اشاره مينمايم‪:‬‬

‫قضيه فرﺿی‬
‫وزارت مخابرات و تکنالوجی معلوماتی قرار دادی را با شرکت احمد حبيب در مورد تھيه تجھيزات‬
‫تيلفونی منعقد نموده است عقد از جانب نماينده با صالحيت شرکت بنام خالد با نماينده باصالحيت‬
‫وزارت بنام جاھد که يک شخص خبير است درمورد شناخت وسايل و تجھيزات تيلفونی و از جانب‬
‫وزارت بشکل اجرا کار مقطعی استخدام گرديده است امضا ميگردد در اثنا تنفيذ عقد برای جاھد خالد‬
‫ميگويد که بعد از ختم اين قرارداد او را بصفت مدير مسول واردات شرکت احمد حبيب تعين مينمايد‬
‫ودر بدل اين کار بايد جاھد اموال اصل را که در متن قرارداد تذکر يافته است عوض آن اموال بدل را‬
‫به وزارت منحيث اموال اصلی معرفی نمايد جاھد اين موضوع را قبول مينمايد ‪.‬‬

‫سوال مطرح ميگردد که آيا اين عمل جاھد رشوت است ويا خير؟‬

‫دوم‪ :‬اعضای ارکان دولت وجرگه ھای واليتی ومحلی‪-:‬‬

‫درجزء اول بشکل قاعده عام تمام اعضا ارکان دولت ) قوه مقننه ‪،‬قضائيه و اجرائيه ( را در بر گرفته‬
‫است و درجز دوم بطور خاص اعضا جرگه ھا واليتی و محلی را معرفی داشته است ‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪22‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫اگر ھدف جز اول را بشکل عام بگيريم بنأ ً در بر گيرنده تمام کارکنان اعم از مامورين واجيران دايمی و‬
‫مقطعی ادارات دولتی ميباشند که به اين اشخاص در فقرات )‪١‬و‪ (٢‬ماده )‪ (١٢‬قانون جزا اشاره گرديده‬
‫بود ‪.‬‬

‫درحاليکه قاعدتا ٌ حکم قانون تکرار را نمی پذيرد بنأ ً ھدف جز اول)اعضا ارکان دولت( اشخاص خاص‬
‫که عبارت از اشخاص بلند رتبه ارکان ثالثه دولت می باشند‪.‬‬

‫مانند اعضا پارلمان )ولسی جرگه و مشرانو جرگه(‪ ،‬اعضا حکومت از قبيل وزراء‪،‬رؤسا عمومی‬
‫مستقل)ريس امنيت ملی ريس سره مياشت ‪ ،‬لوی څارنوال( نو نفر اعضا شوری عالی ستره محکمه‪.‬‬

‫درقوانين افغانستان برای اشخاص فوق تعاريف خاصی وجود ندارد اما از نظر معرفی پوست وموقف‬
‫ايشان قانون اساسی ھرکدام را ضمنا ٌ معرفی داشته است‪.‬‬

‫جزءدوم عبارت از اعضا جرگه ھای واليتی وولسوالی می باشند که برای اعضا متذکره نيز تعاريف‬
‫خاصی وجود ندارد اما درقانون اساسی وقانون شوری ھای واليتی ضمنا ٌ معرفی گرديده اند‪.‬‬

‫بنابر تعاريفی که فوقا اشاره شد به قضيه ذيل اشاره مينمايم‪:‬‬

‫قضـــــــــــيه فرضی‬

‫عضو شوری ملی ‪،‬واليتی يا ولسوالی ھرکدام در زمان تصدی وظيفه خويش از يک شخص رشوت‬
‫مطالبه مينمايند بعدا دوره انتخابی شان خاتمه ميابد وبرای راشی حاجت اورا نيز انجام داده ميباشد‬
‫بعد ازدوره انتخابی رشوت را اخذ مينمايد که درحين اخذ و قبض رشوت گرفتار ميگردد ‪.‬‬

‫از نظر شما عضو شوری ملی ‪،‬واليتی يا ولسوالی که در زمان اخذ رشوت گرفتار شده اند جرم رشوت‬
‫بااليشان صدق مينمايد ويا خير؟‬

‫سوم‪ :‬وکيل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اھل خبره‪ ،‬شھود‪ ،‬وسايراشخاصی که تصاديق شان معتبرشناخته شود‬

‫موظفين خدمات عامه متذکره دراين جز از ماده )‪(١٢‬قانون جزا عبارت از وکيل مدافع ‪،‬حکم‪،‬اھل خبره‬
‫‪،‬شھود ‪ ،‬وسايراشخاصی که تصاديق شان معتبرشناخته شود می باشند بنأ ٌ ھرکدام آنھا را جداگانه تعريف‬
‫خواھيم نمود‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪23‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫الف‪ :‬تعريف وکيل مدافع‪:‬‬

‫قبل از اينکه به تعريف وکيل مدافع بپردازيم بايد ياد آور شويم که از ديدگاه قانون وکالی مدافع دوتعريف‬
‫وجود دارد تعريف وکيل مدافع و تعريف مساعد حقوقی که به ھر کدام اشاره می نمايم ‪.‬‬

‫‪ -:١‬وکيل مدافع‪ :‬شخصی است که شامل فھرست وکالی بوده ‪ ،‬مطابق احکام قانون در پيشگاه محاکم‬
‫وساير مراجع از حق موکل خويش دفاع يا دعوی را اقامه می نمايد‪.‬‬

‫‪ -:٢‬مساعد حقوقی ‪ :‬وکيل مدافع است که در موضوعات از طرف وزارت عدليه برای اشخاص بی‬
‫بضاعت تعين ميگردد‪.‬‬

‫تعاريف وکيل مدافع و مساعد حقوقی در ماده )‪ (۵‬قانون وکالی مدافع صراحت دارد‪.‬‬

‫ب ‪ :‬تعريف َحکّــــــــــم ‪:‬‬

‫درقوانين مدنی و جزائی برای َحکّم تعريف خاصی وجود ندارد ‪ .‬اما حکم کسی است که از جانب محکمه‬
‫برای حل و فصل نزاع بين دو نفر خصم تعين ميگردد‪.‬وبعد از حل قضيه کتبا نظر خويش را به محکمه‬
‫تقديم می نمايد ‪.‬‬

‫بصورت خاص حکم در فقره )‪ (١‬ماده )‪(٢‬قانون حکميت تجارتی ذيال ٌ چنين تعريف گرديده است ‪:‬‬

‫حکم ‪ :‬شخصی است که وظيفه حکميت را در منازعات تجارتی به عھده دارد‪.‬‬

‫قضيه فرضی‬
‫در منازعه عدم تاديه مھر زوجه از جانب زوج بين زوج و زوجه دو نفر از حکمين يکی از جمله‬
‫اقارب زوج و ديگری از جمله اقارب زوجه از جانب محکمه فاميلی برای حل معضله تاديه مھر برای‬
‫زوجه تعين ميگردند ‪.‬‬

‫حکمين به کار خويش آغاز مينمايند زوجه برای حکمين ميگويد ھرگاه برعالوه مھر که دعوی باالی آن‬
‫داير ميباشد پول نفقه را نيز ازدياد نمايند در بدل برای شان مبلغ پنج پنج ھزار افغانی ميدھد حکمين‬
‫قبول مينمايند و برعالوه پول ذمت مھر باالی زوج مبلغ ‪ ١٠٠٠٠٠‬افغانی پول نفقه را نيز که موضوع‬
‫دعوی را تشکيل نميدھد در نظر خويش ازدياد مينمايند بعدا مو ضوع کشف ميگردد که حکمين در‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪24‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جريان و ظيفه حکميت خويش در بدل مبلغ پنج پنج ھزار افغانی چنين نظری ابراز نموده اند‪.‬‬

‫‪ -‬از نظر شما اين عمل حکمين در وصف جرم رشوت ميايد و ياخير؟‬

‫ج ‪ :‬تعريف اھل خبره ‪:‬‬

‫اھل خبره چنانچه ازنامش ھويدا ميگردد به اشخاص فنی و مسلکی گفته ميشود ‪ ،‬اھل خبره در فقره‬
‫)‪(١٢‬ماده )‪ (۴‬قانون اصول محاکمات مدنی چنين تعريف گرديده است ‪:‬‬

‫اھل خبره ‪ :‬اشخاص مسلکی است که در رشته ھای خاص دارای تخصص ‪،‬معلومات يا تجربه کافی‬
‫باشند ‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (١٢‬قانون جزا که اھل خبره را درحکم موظفين خدمات عامه محسوب نموده است بخاطريکه‬
‫پوليس څارنوال و محکمه يا ھر مرحع ديگری رسمی غرض وضاحت موضوع به نظر ايشان ضرورت‬
‫دارند و نظر ايشان در تصميم گيری څارنوال و محکمه تاثير خويش را دارد از ھمين جھت است که‬
‫اجراات قانونی تقاضا مينمايد که اھل خبره بايد نظر خويشرا بی طرفانه وطبق موازين عدالت ارايه‬
‫بدارند واز ھرگونه امتياز مادی ومعنوی که اضافه از حق االجرت شان از جانب طرفين دعوی تقديم‬
‫ميگردد امتناع ورزند و ھرگاه امتيازی را از جانب يکی طرفين دعوی بغير از حق االجرت خويش اخذ‬
‫مينمايند در جرم رشوت قابل تعقيب عدلی ميباشند‪.‬‬

‫بعضی از اھل خبره است که مستخدمين رسمی دولت قسم مامور واجير دايمی يا قراردادی تعين شده‬
‫ميباشند مانند) داکتر طب عدلی ‪،‬مسولين کريمنالتخنيک وغيره (‬

‫دراين صورت ايشان درکتگوری جزء اول) مامورين واجيران دولت وتصديھای دولتی‪ ،‬مامورين‬
‫واجيران موسسات عامه( می آيند نتيجتا در ھر کتگوری فوق که باشند ھرگاه رشوت اخذ مينمايند در‬
‫جرم رشوت قابل مجازات ميباشند‪.‬‬

‫در اينجا نيز منحيث تمرين به يک قضيه عملی اشاره خواھيم نمود‪:‬‬

‫قضيه فرضی )‪(1‬‬

‫احمد در ولسوالی دامن واليت قندھار کلنيک طبی خصوصی داردصابر از جانب عتيق ‪ b‬مجروح ولت‬
‫وکوب گرديده که باالثر آن مجروح و درحالت بيھوشی به کلنيک احمد انتقال گرديده بود احمد صابر را‬
‫تحت تداوی قرار داده وبعد از ده دقيقه به ھوش آمده وتداوی سر وپاه شده چون وضعيت کلی او خوب‬
‫بوده از کلنيک مرخص وتوصيه استراحت خانه داده شده بود صابر از احمد خواسته در مقابل‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪25‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫معلومات که محکمه از او خواسته نظر خويش را بشکل ترتيب نمايد که وی مدت يک ھفته در کلنيک‬
‫احمد بستر بود ودر بدل او صابر به داکتر احمد وعده )‪ (١٠٠٠٠‬افغانی را ميدھد داکتر احمد قبول‬
‫مينمايد و برای محکمه تحرير مينمايد که صابر مدت يک ھفته در کلينک او بستر بود ووضعيت بسيار‬
‫وخيم داشت ‪ -‬آيا در اين قضيه جرم رشوت واقع ميگردد ويا کدام وصف ديگر جرمی اختيار مينمايد؟‬

‫قضيه فرضی)‪(2‬‬
‫جان آغا در شفاخانه شخصی بنام رحمن بحيث داکتر ايفا و ظيفه مينمايد‪ .‬يکنفر مصدوم حادثه‬
‫ترافيکی بنام صابر در ليل که موصوف نوکريوال شفاخانه بود آورده شده بعد از تداوی سر و پا دو‬
‫باره رخصت گرديده صابر يکماه بعد از حادثه به نزد داکتر جان آمده و بيان داشته که بايد در نظر‬
‫خويش تحرير دارد که صابر از يک سوء قصد مجروح وبه اين شفا خانه در حالت مجروحيت آورده‬
‫شده بود و مدت ده روز در حالت بسيار وخيم بستر بود و بعد از ده يوم با توصيه الزم استراحت منزل‬
‫از شفاخانه مرخص گرديد ‪ .‬داکتر جان آغا برای صابر دو سوال را متوجه مينمايد ‪:‬‬

‫‪ -١‬توسط تصديق چی ميکند‪.‬‬

‫‪ -٢‬در بدل اين کار صابر برای داکتر جان آغا چی خواھد داد؟‬

‫در پاسخ ھردو سوال صابر بيان داشته که اوال اين تصديق را به يکی از کشورھا ی خارج روان‬
‫ميکند تا برای خويش يک قضيه پناھندگی درج نمايد‪ .‬ثانيا در بدل اين کار صابر برای داکتر جان آغا‬
‫مبلغ )‪ (١٠٠٠٠٠‬افغانی ميدھد داکتر جان آغا قبول مينمايد و چنين تصديق طبی برای صابر در بدل‬
‫مبلغ متذکره ترتيب مينمايد بعدا قضيه کشف و تحت تعقيب عدلی قرار ميگيرد ‪.‬‬

‫در قضيه متذکره سوال مطرح ميگردد که‪:‬‬

‫‪ -‬اين عمل ھر دو طرف ) داکتر جان آغا و صابر ( جرم رشوت است و يا خير ؟‬

‫‪ -‬آيا داکتر جان آغا در قضيه مطروحه منحيث موظف خدمات عامه با و صف )اھل خبره عرض و جود‬
‫نموده است و يا خير؟‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪26‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫د ‪ :‬تعريف شھود ‪:‬‬

‫درماده)‪(٣٢١‬قانون اصول محاکمات مدنی اگرچه تعريفی ازشھود نشده است بلکه تعريف شھادت است‬
‫اما در اين تعريف قيد )شھود( نيز وجود دارد که توسط ھمين قيد ميتوانيم از آن اطالق تعريف شھود نيز‬
‫نمايم صراحت ماده متذکره چنين صراحت دارد‪.‬‬
‫)شھادت شھود عبارت است ازاخباربه حق درمجلس قضاءبه لفظ اشھد‪(.‬‬
‫اگرچه در تعريف فوق به اخبار در مجلس قضاء اشاره داشته است اما به اين معنی نيست که در غير‬
‫مجلس قضاء شھادت يا شخصی که اداء شھادت ميدھد شاھد نيست و اين موضوع را ماده )‪ (٣٨۴‬قانون‬
‫جزاء تحليل مينمايد‪ .‬ماده متذکره چنين حکم مينمايد ‪:‬‬

‫))شخصي كه به منظور شھادت دروغ چيزي را طلب نمايد يا بخشش يا وعدة آنرا گيرد و يا قبول نمايد‪ ،‬او و‬
‫شخصي كه بخشش يا وعده را داده و يا در آن وساطت نموده به جزاي پيش بيني شده جرم رشوت يا شھادت دروغ‬
‫ھر يك كه شديدتر باشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪((.‬‬

‫ھـ ‪ :‬ساير اشخاصيکه تصاديق شان معتبر دانسته ميشود ‪:‬‬

‫تعريف‪ :‬عبارت از اشخاصی اند که تصاديق شان ازطرف دولت به رسميت شناخته ميشود مانند وکيل‬
‫گذر‪.‬‬

‫در اين بخش قانون جزا قاعده را عام نموده و اشخاصی را داخل ساخته که تصاديق شان نزد ادارات‬
‫دولتی به رسميت شناخته ميشود‪ .‬مانند وکيل گذر ھرگاه وکيل گذر بخاطر محل سکونت شخص مبنی‬
‫براينکه آن شخص در ساحه وکالت او زيست مينمايد توسط مھر وامضا خويش تصديق مينمايد وآن‬
‫شخص ميخواھد درمحکمه وثايق‪ ،‬وثيقه وکالت ترتيب نمايد محکمه بنابر تصديق وکيل گذر در مورد‬
‫محل سکونت ھمين شخص درمحدوده صالحيت حوزوی اش اجراات مينمايد‪.‬‬
‫بعد از معرفی و تعاريف ھرکدام از موظفين خدمات عامه ميخواھيم به مطلب ديگری اشاره نماييم وآن‬
‫اينکه رشوت يکنوع فساد اداری است‪ ،‬ودرماده ھفتم قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد‬
‫اداری‪ ،‬بعضی از ادارات را بشکل خاص نيز شامل اين قانون ساخته است‪ ،‬نص ماده مذکورچنين‬
‫تصريح ميکند‪:‬‬

‫)احکام اين قانون با رعايت طرزالعمل ھای خاص باالی ادارات واشخاص ذيل قابل تطبيق است‪:‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪27‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ .١‬ادارات دولتی وعھده ھای انتخابی‬

‫‪ .٢‬کميسيون ھای مستقل‬

‫‪ .٣‬بانک ھای طرف معامله با دولت‬

‫‪ .۴‬مؤسسات غيردولتی )‪ ،(N.G.Os‬مؤسسات بين المللی وتشبثات خصوصی طرف معاملۀ مالی با‬
‫دولت درچارچوب ميثاق ملل متحد عليه فساد اداری وسايرمعاھدات بين المللی‪.‬‬

‫بناء نظر به صراحت ماده ‪ ٧‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‪ ،‬ھرگاه اشخاص‬
‫مندرج اين ماده مرتکب جرم رشوت شوند‪ ،‬حکم رشوت گيرنده باالی آنھا نيزتطبيق ميگردد‪.‬‬

‫خالصه مطلب اينکه؛ اشخاص مندرج ماده ‪ ١٢‬قانون جزاء‪ ،‬موظفين خدمات عامه محسوب ميگردند‪ ،‬و‬
‫ادارات که در ماده )‪ (٧‬قانون نظارت عالی پيشبينی گرديده است طی فقره)‪(٢‬ماده )‪(١٢‬ق‪ -‬ج در قيد‬
‫مامورين واجيران مؤسسات عامه ميايند‪.‬‬

‫بخاطر وضاحت بيشتر ميخواھيم ماده)‪ (٧‬قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری را‬
‫در ضمن چند مثال اشاره نمايم‪.‬‬

‫مثال اول‪ :‬ماموری دراداره انتخاباتی واليت بلخ موظف است تا رأی مردم آن واليت را که به شاروال‬
‫موردنظر خويش اعطا نموده اند حساب نمايد‪.‬‬

‫برای مامورمتذکره يکتن ازکانديدان شاروالی وعده داده است که اگر شمارش ارأ را به نفع او اعالم بدارد‬
‫برايش بعد از تکيه زدن به کرسی شاروالی پنج نمره اعلی زمين رھايشی در شھر مزار شريف واليت‬
‫بلخ ميدھد مامور مذکور قبول می نمايد و انتخابات را بدون واقعيت به نفع ھمين کانديد شاروالی به پايان‬
‫ميرساند‪.‬‬

‫اين عمل مامور در قدم اول جرم فساد اداری ميباشد ثانيا ً درجرايم فساد اداری ھم در کتگوری جرم‬
‫رشوت می آيد زيراکه از يکطرف جرم دراداره انتخابی صورت گرفته است واز جانبی ھم عمل ارتکابی‬
‫مامور موظف تحت عناصر متشکله جرم رشوت می آيد‪ .‬که در قسمت بعدی به توضيح عناصر جرم‬
‫رشوت خواھيم پرداخت‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪28‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مثال دوم ‪ :‬محمود درکمسيون حقوق بشر ايفأ وظيفه می نمايد نويد که يکی از ھمصنفان او در دوران‬
‫مکتب بوده از او خواسته است تا يک راپور نقض حقوق بشری )نسل کوشی( خالف واقعيت در قسمت‬
‫شخصی بنام جانداد را از طريق اداره خويش) کمسيون حقوق بشر( ترتيب نموده تا از اين طريق بتواند‬
‫او جانداد را در رقابت انتخاباتی ولسی جرگه شکست بدھد ويا اورا از لست کانديدان توسط کمسيون‬
‫مستقل انتخابات حذف نمايد‪ .‬محمود به خواسته نويد ھمصنفی خويش لبيک گفته و باالی جانداد چنين يک‬
‫راپور ترتيب مينمايد ‪.‬‬

‫اين عمل محمود جرم فساد اداری در کتگوری جرم رشوت می آيد ‪.‬‬

‫مثال سوم ‪ :‬بانک )‪ (x‬با وزارت تعليم وتربيه قرار داد نموده است که معاشات معلمين را از طريق اين‬
‫بانک از حساب وزارت معارف به تاريخ )‪(٢۵‬ھر ما به معلمين اعطا می نمايد‪.‬‬

‫اما بانک )‪ (x‬بتاريخ متذکره معاشات معلمين مکتب )‪ (y‬را نمی پردازد واز مسولين مکتب پول تقاضا‬
‫می نمايد که از معاش ھر فی نفر معلم مبلغ ‪ .........‬افغانی برای شان پرداخته شود بعداَ معاشات را می‬
‫پردازند‪ .‬آيا اين عمل بانک رشوت است ويا خير ؟ با معرفی تمام عناصر جرم رشوت درميابيم که اين‬
‫عمل بانک چی است ‪.‬‬

‫( ماده)‪ ( 5‬قانون انجوھا بايد غير انتفاعی باشد ‪ .‬اما‬ ‫مثال چھارم ‪ :‬موسسه )‪ (NGO‬براساس فقره )‬
‫يکی از موسسات که بر اساس قانون متذکره تاسيس گرديده است در مقابل خدمت خويش پول از مردم‬
‫اخذ ميدارد واز اين طريق نفع بيشتر به دست می آورد ‪.‬‬

‫مثال پنجم ‪ :‬عين مثالھای چھار گانه فوق امکان دارد در مورد موسسات بين المللی ‪ ،‬وتشبثات خصوصی‬
‫طرف معاملۀ مالی با دولت نيز صدق پيدا کند‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬عنصرمادی‬

‫عنصر مادی جرم رشوت دارای سه روش ميباشد‪:‬‬

‫‪ -١‬عمل ‪ -‬فعل ‪:‬‬

‫الف طلب‪:‬ھمين که موظف خدمات عامه يا اشخاصی که درحکم موظف خدمات عامه ھستند‪ ،‬درمقابل‬
‫اجراء ويا امتناع يا اخالل وظيفه ای که به آن مکلف است‪ ،‬چيزی ) مال يا منفعت ( طلب کند جرم‬
‫رشوت متحقق ميگردد‪ ،‬خواه به اسم خود طلب کند يا به اسم شخص ديگری‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪29‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -‬وقتيکه موظف خدمات عامه ازشخص طرف مقابل چيزی طلب ميکند‪ ،‬در برابر دو احتمال قرار‬
‫ميگيرد‪:‬‬

‫احتمال اول‪ :‬اگرشخص جانب مقابل طلب موظف خدمات عامه را پذيرفت ومال يا منفعتی را برايش‬
‫بدھد‪ ،‬ويا وعده بسپارد‪ ،‬درھمچو حالت جرم رشوت صورت می يابد‪.‬‬

‫احتمال دوم‪ :‬اگرشخص جانب مقابل طلب موظف را نپذيرد‪ ،‬دراين حالت آيا موظف خدمات عامه رشوت‬
‫گيرنده محسوب ميگردد؟‬

‫قانون جزاء افغانستان اين عمل موظف خدمات عامه را ارتکاب جرم ميداند‪ ،‬بخاطريکه طلب‪ ،‬عنصر‬
‫مادی جرم رشوت است‪ ،‬وبوجود آمدن آن‪ ،‬جرم رشوت متحقق ميگردد‪ ،‬چون ماده ‪ ٢۵۴‬قانون جزاء‬
‫افغانستان تصريح ميکند که‪:‬‬

‫)ھرموظف خدمات عامه که بمقصد اجراء يا امتناع ويا اخالل وظيفه ايکه به آن مکلف باشد به اسم خود‬
‫يا شخص ديگری پول نقد‪ ،‬مال يا منفعتی را طلب نمايد‪ .......‬رشوت گيرنده شمرده ميشود(‬

‫نص ماده مذکور‪ ،‬طلب را عنصر مادی رشوت دانسته ومرتکب آنرا رشوت گيرنده محسوب کرده است‪،‬‬
‫و پذيرفتن يا نپذيرفتن طرف مقابل را شرط نگذاشته است‪)،‬يعنی تحقق جرم رشوت بستگی به ايجاب‬
‫وقبول )توافق طرفين( ندارد بلکه بمجرد ايجاب "طلب" متحقق ميشود‪.‬‬

‫طلب موظف خدمات عامه بدون قبول جانب مقابل‪ ،‬شروع به جرم رشوت نيست بلکه درحکم ارتکاب آن‬
‫است چنانچه ماده) ‪( ٢۶۵‬قانون جزاء افغانستان تصريح کرده است که‪ :‬شروع به جرم رشوت درحکم‬
‫ارتکاب آن است‬

‫ھمچنان ماده ‪ ٢۶۴‬قانون جزاء چنين تصريح ميکند‪:‬‬

‫) ھرگاه شخصی که از وی رشوت تقاضا شده‪ ،‬مقامات صالحيت دار را مطلع سازد وبه اثر اتخاذ تدابير‬
‫مقامات مذکور ‪30‬ثابت گردد که موظف خدمات عامه به اين عمل دست زده است‪ ،‬رشوت گيرنده مطابق‬
‫احکام اين قانون مجازات‪ ،‬واطالع دھنده برئ الذمه شناخته می شود(‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪30‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ماده فوق الذکر درصورتی صدق ميکند که تقاضا ازطرف موظف خدمات عامه صورت گرفته باشد‪ ،‬اما‬
‫اگر اشخاص )ارباب رجوع( خود شان رشوت را به موظف خدمات عامه عرضه کنند سپس مقامات‬
‫صالحيت دار را اطالع دھند‪ ،‬دراينصورت ماده فوق صدق نمی کند‪.‬‬

‫موارد طلب ‪:‬‬

‫‪ -١‬ھدف طلب کننده بايد مزاق وشوخی نباشد‪.‬‬

‫‪ -٢‬طلب متوجه خود جانب مقابل يا شخص وسيط باشد‪.‬‬

‫‪ -٣‬طلب‪ ،‬بشکل شفاھی‪ ،‬کتبی و يا به اشاره ميباشد‪.‬‬

‫‪ -۴‬طلب خواه برای خود طلب کننده باشد يا برای موظف ديگر‪ ،‬درھمچو حالت موظفی که طلب‬
‫ميکند‪ ،‬رشوت گيرنده محسوب ميشود نه شريک او‪.‬‬

‫‪ -۵‬اگرازطرف موظف خدمات عامه طلب صورت گيرد وجانب مقابل قبول نموده برای موظف‬
‫وعده آنرا بدھد‪ ،‬وموظف کار اورا انجام دھد‪ ،‬سپس شخص جانب مقابل چيز وعده شده را به موظف‬
‫ندھد‪ ،‬دراينصورت آيا صفت رشوت گيرنده ورشوت دھنده باالی آنھا صدق ميکند؟ بلی صدق ميکند‪،‬‬
‫بخاطريکه نص ماده )‪ (٢۵۴‬قانون جزاء تنفيذ وعده را شرط نگذاشته است‪.‬‬

‫ب ‪ -:‬قبول‪ :‬قبول موظف خدمات عامه در برابر عرضۀ رشوت شخص جانب مقابل صورت ميگيرد‪،‬‬
‫وبمجرد قبول‪ ،‬ميتوان موظف خدمات عامه را رشوت گيرنده‪ ،‬وشخص عرضه کننده را‪ ،‬رشوت دھنده‬
‫محسوب کرد‪.‬‬

‫اگر شخصی چيزی را بعنوان رشوت برای موظف خدمات عامه عرضه کند‪ ،‬اما ازطرف موظف قبول‬
‫نشود‪ ،‬دراين حالت چه حکم مرتب می گردد؟‬

‫ماده) ‪( ٢۶۵‬قانون جزاء درزمينه چنين مشعراست‪:‬‬

‫)ھرگاه شخصی که به وی رشوت عرضه شده‪ ،‬مراجع صالحيت دار را قبل ازاخذ رشوت مطلع سازد‪،‬‬
‫ودرنتيجه عرضه کننده بالفعل گرفتار شود‪ ،‬مطابق احکام اين قانون مجازات ميگردد(‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪31‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫که اين حالت يک جرم مستقل تحت عنوان جرم عرضه رشوت بدون قبول آن با در نظرداشت عناصر‬
‫جداگانه قابل مطالعه ميباشد که بطور مفصل بعدا اشاره خواھيم نمود‪.‬‬

‫ج‪ -:‬اخذ ‪ :‬گرفتن پول نقد‪ ،‬مال‪ ،‬منفعت ويا بخشش که قبال روی آن اتفاق صورت نگرفته است‪ ،‬اگرتوافق‬
‫قبلی صورت گرفته باشد درآنصورت دوعنصر فوق الذکر)طلب وقبول( مطرح ميشود‪.‬‬

‫اخذ يا گرفتن کدام شکل خاصی ندارد‪ ،‬امکان دارد دست بدست صورت گيرد يا ذريعه حساب بانکی‬
‫ارسال گردد که به قبض و اخذ رشوت بشکل حقيقی ويا مجازی اطالق نمايم ‪.‬‬

‫‪ -٢‬نتيجه ‪ :‬رشوت ازجمله جرايمی است که تحقق نتيجه شرط اکمال جرم نيست بلکه به مجرد تقاضا يا‬
‫قبول کردن‪ ،‬جرم تکميل ميشود خواه مبلغ مورد رشوت بدست موظف خدمات عامه بيايد يا نيايد‪ .‬و ماده‬
‫)‪ (٢۶۶‬قانون جزاء در زمنيه چنين حکم می نمايد‪) :‬شروع به جرم رشوت در حكم ارتكاب آن است( اما‬
‫جرم قتل ازجمله جرايم است که تحقق نتيجه شرط اکمال جرم است‪ ،‬ھرگاه نتيجه متحقق نشود جانی‬
‫مرتکب شروع به جرم قتل شده است نه مرتکب قتل‪.‬‬

‫ھرگاه جرم رشوت منتج به نتيجه گردد در اين صورت بايد رابطه سببيت که عبارت از )اجرا يا امتناع‬
‫مخالف قانون ( می باشد متحقق گردد چنانچه ماده )‪(٢۶٣‬قانون جزا از جرم نتيجوی رشوت بحث می‬
‫نمايد‪.‬‬
‫)ھرگاه رشوت منجر به اتالف دارائي عامه و يا مفضي به ابطال يا كتمان حق يا احقاق باطل شده باشد‪،‬‬
‫مرتكب به حد اكثر جزاي پيش بيني شده ماده )‪ (٢۵۴‬اين قانون‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪ -٣‬رابطه سببيت ‪ :‬بخش سببيت ازمھمترين بخش عنصرمادی جرم رشوت ميباشد‪ ،‬چون وقوع جرم‬
‫وعدم آن به وجود سبب وعدم آن مربوط است‪ ،‬پس ھرگاه ثابت شود که موظف بخاطر بدست آوردن‬
‫فائده‪ ،‬عملی را انجام داده يا ازآن امتناع ورزيده است‪ ،‬مرتکب جرم رشوت شناخته ميشود‪.‬‬

‫پس سبب رشوت عبارت ازاجراء عمل يا امتناع ازآن ميباشد‪ ،‬که به شرح ذيل بيان ميشود‪ -:‬اجراء‬
‫عمل وظيفوی‪ :‬قانون جزا افغانستان نوعيت عمل وظيفوی را که سبب رشوت شده ميتواند مشخص نکرده‬
‫بلکه ماده ‪٢۵۴‬اين قانون عمل وظيفوی را بشکل عام ذکرميکند‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪32‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -‬امتناع ازعمل وظيفوی‪ :‬موظف درمقابل رشوت ازانجام دادن عمل وظيفوی خود امتناع ميورزد‪ ،‬شرط‬
‫نيست که امتناع بشکل کلی باشد‪ ،‬بلکه امکان دارد موظف بخاطر مصلحت يک شخص کار را به تأخير‬
‫باندازد‪.‬‬

‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی) علم واراده(‬

‫رشوت از جمله جرايم عمدی است ‪،‬رشوت جرمی است که قصدا صورت ميگيرد‪ ،‬وجود عنصر معنوی‬
‫که عبارت از اراده وقصد است يک امر حتمی ميباشد‪ ،‬بناء قصد جزائی رشوت دوجز دارد‪:‬‬
‫‪ -:١‬علم وی براينکه وی مؤظف خدمات عامه است طلب‪ ،‬قبول ويا اخذ رشوت درمقابل اجرای عمل يا‬
‫امتناع ازآن ميباشد يا علم برتمام روش ھای ) عمل ‪،‬نتيجه و رابطه سببيت ( عنصر مادی جرم داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -:٢‬متوجه باشد اراده موظف خدمات عامه به طلب رشوت يا قبول واخذ آن که ھمين طلب اخذ و قبول‬
‫بقصد انجام يا امتناع از عمل باشد ‪.‬‬
‫کلمه "قصد" درماده) ‪ ٢۵۴‬قانون جزاء (صراحتا ذکرشده است‪:‬‬

‫متن ماده‪) :‬ھرموظف خدمات عامه که بمقصد اجراء يا امتناع ويا اخالل وظيفه که به آن مکلف باشد‬
‫‪ ....‬مال يا منفعتی را طلب نمايد يا ‪ ....‬رشوت گيرنده محسوب ميشود(‬

‫ماده) ‪ ٣۴‬قانون جزاء( قصد جرمی را چنين تعريف کرده است‪:‬‬

‫) قصد جرمی عبارت است ازسوق اراده فاعل به ارتکاب فعلی که جرم را بوجود می آورد به نحوی که‬
‫منجربه وقوع نتيجه جرم مورد نظر ويا وقوع نتيجه جرم ديگری شود‪(.‬‬

‫بادرنظر داشت مواد فوق قانونی قصد را ميتوانيم به دو بخش تقسيم نمايم ‪:‬‬

‫‪ -١‬قصد عام‬

‫‪ -٢‬قصد خاص‬
‫تعريف قصد عام‪ :‬عبارت از متوجه کردن اراده مرتکب است درنحو ارتکاب فعل جرمی ‪ ،‬واين اراده‬
‫متحقق ميگردد زمانيکه نزد مرتکب اراده عمل مادی تکوين کننده جرم "اجرا يا امتناع عمل مخالف‬
‫قانون" ھمرا با تمام روشھای عنصر مادی جرم موجود گردد‪ (.‬مانند جرم قتل ‪،‬سرقت ‪،‬تزوير ‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪33‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫تعريف قصد خاص‪ :‬قصد خاص از جمله مسايل پيچيده است بانھم )عبارت از حالت انفسی وداخلی متعلق‬
‫به نتيجه جرمی نزد مرتکب است ياانگيزه دنی نزد مرتکب است باالی فعل جرمی که پيوست نمی باشد‬
‫به عمل مادی تکوين کننده جرم ‪( .‬مانند مرتکب جرم رشوت که موظف خدمات عامه است بر عالوه‬
‫اينکه قصد عام دارد درعمل جرمی خويش قصد خاص ھم دارد که عبارت از نيت تجارت دروظيفه عامه‬
‫يا نيت خيانت در وظيفه عامه است‪.‬‬

‫فرق بين قصد عام و قصد خاص ‪:‬‬

‫ھرگاه قصد عام منتفی گردد اصال عمل جرم نبوده وعنصر معنوی عديم ميگردد‪.‬‬

‫وھرگاه قصد خاص منتفی گردد عمل جرم می باشد ليکن حالت مجازات يا وصف جرمی تغيرمی نمايد‬
‫چنانچه در جرم رشوت که موضوع بحث ما است ماده )‪ (٢۵۶‬قانون جزا چنين حکم می کند‪:‬‬

‫)ھرگاه غرض از رشوت ارتكاب فعل جرمي باشد كه جزاي معينه آن در قانون نسبت به جزاي معينه‬
‫رشوت شديدتر باشد‪ ،‬رشوت گيرنده‪ ،‬رشوت دھنده و واسطه رشوت عالوه به جزاي نقدي معينه رشوت‬
‫به جزاي معينه ھمان جرم نيز محكوم مي گردند‪ (.‬متن ماده متذکره از قصد خاص بحث نموده است که‬
‫توسط آن وصف جرمی تغير مينمايد‪.‬‬

‫بخاطر و ضاحت بيشتر و تفکيک قصد عام از قصد خاص قضيه فرضی ذيلرا به تمرين ميگيريم ‪:‬‬

‫قضيه فرضی‬

‫خان گل افسر پوليس ظاھر را باالثر ادعا محمود به ظن جرم سرقت يک عراده موتر نوع کروال مادل‬
‫)‪(٢٠٠٧‬ملکيت محمود گرفتار می نمايد خان گل در محدوده صالحيت وظيفوی خويش ميخواھد تا از‬
‫ظاھر استنطاق نمايد ليکن ظاھر به ھيچ صورت اعتراف نمی نمايد خان گل افسر پوليس موضوع را‬
‫به محمود بيان ميدارد که ظاھر اعتراف نمی نمايد درجواب محمود برای افسر پوليس ميگويد که نزد‬
‫شما راھای ديگر اعتراف از قبيل شکنجه و لت وکوب است عليه ظاھر از آن استفاده نمايد ‪ .‬من در‬
‫بدل اين کار شما مبلغ ‪٢٠٠٠٠‬افغانی ميدھم خان گل افسر پوليس قبول مينمايد ومبلغ متذکره را از‬
‫محمود اخذ مينمايد ودر بدل آن ظاھر را به حد لت وکوب مينمايد که باالثر آن فوت ميکند‪.‬‬

‫در اين مثال چون جزا ی قتل نسبت به رشوت شديد تر است يعنی مرتکب جزای رشوت طبق ماده‬
‫)‪ (٢۵۵‬قانون جزابه حبسی که از دو سال کمتر واز ده سال بيشتر نباشد محکوم ميگردد اما جزای قتل‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪34‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫طبق مواد)‪٣٩۵‬و‪(٣٩۶‬قانون جزا اعدام يا حبس دوام است بنا َ خان گل افسر پوليس و محمود طبق مواد‬
‫متذکره قانون جزاو براساس قاعده قصد خاص که فوقا َ اشاره شد قابل مجازات می باشند‬

‫جزء چھارم ‪ :‬موضوع رشوت )پول ‪ ،‬مال يا منفعتی را که موظف طلب يا قبول ميکند(‬

‫ماده) ‪( ٢۵۴‬قانون جزاء افغانستان موضوع رشوت را به اين عبارت بيان ميکند‪" :‬ھرموظف خدمات‬
‫عامه که بمقصد اجراء يا امتناع ويا اخالل وظيفه ای که به آن مکلف باشد به اسم خود يا شخص ديگری‬
‫پول نقد ‪،‬مال يا منفعتی را طلب نمايد يا ازشخص وعدۀ آنرا گيرد ويا بخششی را قبول کند رشوت گيرنده‬
‫شمرده ميشود"‪.‬‬

‫ازنص ماده فوق برمی آيد که موضوع رشوت عبارت ازپول نقد‪ ،‬مال يا منفعت ويا بخشش است‪.‬‬

‫دررابطه به موضوع رشوت‪ ،‬مطالب آتی قابل بحث است‪:‬‬

‫اگرموضوع رشوت )يعنی پول نقد‪ ،‬مال يا منفعت( که موظف خدمات عامه آنرا طلب يا قبول ميکند‪،‬‬
‫ناچيزباشد چه حکم دارد‪ ،‬يا اينکه متناسب بودن موضوع رشوت با عملی که موظف انجام ميدھد شرط‬
‫است؟‬

‫درزمينه ماده) ‪ (٢۶١‬قانون جزاء افغانستان چنين تصريح کرده است‪:‬‬

‫"ھرگاه موظف خدمات عامه با داشتن علم به خاصيت جرمی عمل مطابق احکام مندرج مواد )‪– ٢۵۴‬‬
‫‪ (٢۵٩ – ٢۵٨‬اين قانون قسمت ناچيزی ازبخشش يا ازمنفعتی را بالواسطه قبول نمايد ‪ ،‬به حبسيکه‬
‫ازيکسال بيشتر نباشد وبه جزای نقدی معادل آنچه که اخذ يا قبول کرده محکوم ميگردد"‪.‬‬

‫پس ناچيزبودن موضوع رشوت‪ ،‬جرم رشوت را منتفی نمی سازد ليکن جزاء به حبس کمتر ازيکسال‬
‫تخفيف می يابد‪ ،‬طوری که نص ماده فوق مشعراست‪.‬‬

‫چطورميتوان ميان چيز وناچيز بودن رشوت تميز کرد؟‬

‫اين مسأله به اجتھاد قاضی ارتباط می گيرد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪35‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ذکرکلمه "منفعت" درنص ماده ‪ ٢۵۴‬قانون جزاء؛)ھرموظف خدمات عامه که بمقصد اجراء يا امتناع ويا‬
‫اخالل وظيفه ايکه به آن مکلف باشد به اسم خود يا شخص ديگری پول نقد‪ ،‬مال يا منفعتی را طلب نمايد‬
‫‪ ...‬رشوت گيرنده شمرده ميشود(‪.‬‬

‫آيا ھدف قانونگذار تنھا منفعت مادی است‪ ،‬يا اينکه منفعت غيرمادی نيز درآن شامل ميباشد؟‬

‫البته که منفعت خواه مادی باشد يا غيرمادی‪ ،‬موضوع جرم رشوت واقع شده ميتواند‪ ،‬چون قانونگذار‬
‫کلمه "منفعت" را بطورمطلق ذکرکرده وميان منفعت مادی وغيرمادی فرق نگذاشته است‪.‬‬

‫بطورمثال‪ :‬اگر موظف خدمات عامه درمقابل اجرای عمل وظيفوی يا امتناع ازآن‪ ،‬ازشخص جانب مقابل‬
‫عمل زنا را مطالبه نمايد‪ ،‬يا اين عمل برايش عرضه شود‪ ،‬يا شخص وسيط قرارگيرد‪ ،‬ويا حاالت ديگری‬
‫که قابل تصوراست‪...‬‬

‫اگر جانب مقابل يا موظف اين تقاضا را قبول کند‪ ،‬آيا وصف رشوت گيرنده‪ ،‬رشوت دھنده يا واسطه‬
‫رشوت‪ ،‬باالی آنھا تطبيق ميشود ياخير؟‪ ،‬اگر شخص جانب مقابل اين تقاضا را قبول نکند‪ ،‬آيا موظف‬
‫خدمات عامه رشوت گيرنده محسوب می شود ياخير؟‬

‫درمثال فوق الذکر‪ ،‬آيا رشوت گيرنده يا رشوت دھنده به ارتکاب جرم رشوت مجازات ميشوند يا به‬
‫ارتکاب جرم زنا‪ ،‬يا به ھردو جزاء؟‬

‫به ماده ‪ ٢۵۶‬توجه فرمائيد‪:‬‬

‫) ھرگاه غرض از رشوت ارتکاب فعل جرمی ای باشد که جزای معينه آن درقانون نسبت به جزای معينه‬
‫رشوت شديترباشد‪ ،‬رشوت گيرنده‪ ،‬رشوت دھنده و واسطه رشوت‪ ،‬عالوه به جزای نقدی معينه رشوت به‬
‫جزای معينه ھمان جرم نيزمحکوم ميگردد(‬

‫مثال ديگرمنفعت غيرمادی‪ :‬اينکه شخص جانب مقابل برای موظف خدمات عامه وعده دھد که يکی‬
‫ازاقارب وی را دريک وظيفه خوب مقررميکند‪ ،‬يا اينگونه وعده ھای غيرمادی ديگر‪.‬‬

‫ھمچنان مشروع بودن موضوع رشوت )يعنی مال يا منفعتی که موظف خدمات عامه طلب يا قبول‬
‫ميکند(‪ ،‬شرط نيست که مشروع باشد يا غير مشروع ‪ ،‬مثال اگربرای مامورموظف خدمات عامه‪ ،‬يک‬
‫نمره زمين غصب شده وعده شود‪ ،‬يا چند بوتل شراب‪ ،‬يا مقداری مواد‪ ،‬يا عمل زنا چون نص ماده ‪٢۵۴‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪36‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مال ومنفعت وبخشش را بطور مطلق ذکرکرده‪ ،‬اوازمشروع يا غيرمشروع بودن آن چيزی تصريح‬
‫نکرده است‪.‬‬

‫جزء پنجم ‪ :‬مجازات جرم رشوت‬

‫جزاھای اصلی ‪:‬‬

‫طبق ماده ‪ ٢۵۵‬قانون جزای افغانستان‪ ،‬رشوت گيرنده به حبسی که ازدوسال کمتر واز ده سال بيشتر‬
‫نباشد‪ ،‬و به جزای نقدی معادل آنچه که بحيث رشوت طلب يا برايش داده شده و يا به آن وعده داده شده‬
‫محکوم ميگردد‪ ،‬واعضای پارلمان‪ ،‬شاروالی‪ ،‬جرگه ھای واليتی ومحلی مندرج ماده ‪ ٢۵٩‬قانون جزاء‬
‫وسايرادارات واشخاص مندرج ماده ھفتم قانون نظارت برتطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری که‬
‫درحکم موظفين خدمات عامه ھستند‪ ،‬به ھمين جزاء محکوم ميباشند‪ ،‬ونظربه اختالف حاالت‪ ،‬امکان‬
‫تشديد وتخفيف را دارد‪ ،‬ودربعضی حاالت تبريه کننده صورت ميگيرد‪ ،‬که ذيال بيان ميشود‪:‬‬

‫حاالت مشدده ‪ :‬دربعض موارد حاالت مشدده تطبيق ميشود‪ ،‬منجمله ‪:‬‬

‫ماده ‪ ٢۵۶‬قانون جزاء افغانستان‪) :‬ھرگاه غرض از رشوت ارتکاب فعل جرمی باشد که جزای معينه‬
‫آن درقانون نسبت به جزای معينه رشوت شديدتر باشد رشوت گيرنده‪ ،‬رشوت دھنده‪ ،‬و واسطه رشوت‬
‫عالوه به جزای نقدی معينه رشوت به جزای معينه ھمان جرم نيز محکوم ميگردند‪(.‬‬

‫ماده ‪ ٢۶٣‬قانون جزاء افغانستان‪) :‬ھرگاه رشوت منجربه اتالف دارائی عامه ويا مفضی به ابطال يا‬
‫کتمان حق يا احقاق باطل شده باشد ‪ ،‬مرتکب به حد اکثر جزای پيش بينی شده ماده ) ‪ ( ٢۵۴‬اين قانون‬
‫محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫حاالت مخففه ‪ :‬دربعضی موارد حاالت مخففه تطبيق ميشود‪ ،‬منجمله ‪:‬‬

‫ماده )‪( ٢۵٨‬قانون جزاء‪ ،‬موظف خدمات عامه را به حبس متوسط وجزای نقدی محکوم ميکند‪ ،‬وحبس‬
‫متوسط نظربه صراحت ماده ‪ ١٠١‬قانون جزاء ازيک الی پنج سال ميباشد‪ ،‬درحاليکه جزای اصلی از دو‬
‫الی ده سال است‪.‬‬

‫حالت ديگر تخفيف‪ ،‬درماده )‪(٢۶١‬قانون جزاء صريح شده است‪) :‬ھرموظف خدمات عامه که قسمت‬
‫ناچيزی ازبخشش يا ازمنفعتی را قبول نمايد‪ ،‬جزای او به حبسيکه ازيکسال بيشتر نباشد‪ ،‬تخفيف ميشود‪(.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪37‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫حالت تبرئه کننده‪ :‬ماده)‪( ٢۶۵‬قانون جزاء چنين تصريح نموده است‪) :‬ھرگاه شخصيکه به وی رشوت‬
‫عرضه شده مراجع صالحيت دار را قبل ازاخذ رشوت مطلع سازد ودرنتيجه عرضه کننده بالفعل گرفتار‬
‫شود مطابق احکام اين قانون مجازات ميگردد‪(.‬‬

‫جزاءھای تکميلی ‪ :‬اين جزاء شامل مصادره اموال عرضه شده ونشرحکم قطعی ميباشد ‪:‬‬
‫مصادره‪ :‬دراين باره ماده) ‪(٢۶٢‬قانون جزاء چنين تصريح ميکند‪) :‬درتمام حاالت مندرج اين فصل به‬
‫مصادره آنچه که رشوت دھنده يا واسطه رشوت عرضه نموده‪ ،‬حکم کرده ميشود‪(.‬‬

‫نشرحکم‪ :‬ماده) ‪ (٢۶٧‬قانون جزاء‪) :‬حکم قطعی محکمه مبنی برمحکوميت شخص به جزای رشوت‪،‬‬
‫نشر می شود(‬

‫رشوت دھنده و واسطه رشوت ‪:‬‬

‫رشوت دھنده و واسطه رشوت به عين جزای رشوت گيرنده محکوم ميگردند‪ ،‬فقره )‪ (٢‬ماده) ‪ ٢۵۵‬قانون‬
‫جزاء درزمينه چنين تصريح ميکند‪ ):‬رشوت دھنده و واسطه رشوت به عين جزای مندرج فقره فوق‬
‫محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫قـضـيه فرﺿی‬
‫عبد‪ b‬دريکی ازادارات دولتی ايفای وظيفه ميکند‪ ،‬و مسئوليت دارد تا اوراق مراجعين را چک نموده‬
‫ودرصورتيکه صحت داشته باشد تاپه کند‪ ،‬روزی يکی ازمراجعين به دفترعبد‪ b‬آمده و ميخواست‬
‫اوراق خويش را به تاپه برساند‪ ،‬عبد‪ b‬به ادای نماز رفته بود‪ ،‬شخصی بنام داوود نيز دراين دفتر‬
‫بصفت کمپيوتر کار ايفای وظيفه مينمايد‪ ،‬شخص مراجعه کننده برای داوود گفت‪ :‬اوراق من بعضی‬
‫نواقص دارد اگر شما لطف نموده از ھمکار تان )عبد‪ (b‬خواھش کنيد تا اوراق من را تاپه کند‪،‬‬
‫ممنون شما خواھم بود‪ ،‬داوود گفت‪ :‬اگر برايم پول ميدھيد چارۀ کار شما ميشود‪ ،‬شخص مراجعه‬
‫کننده موافقه نمود‪ ،‬داوود خود تاپه را از روک ميزعبد‪ b‬گرفته واوراق وی را تاپه کرد‪ ،‬درھمين‬
‫لحظه عبد‪ b‬به دفتر داخل شد وداوود را دراثنای تاپه کردن ديد‪ .‬عبد‪ b‬موضوع را به اطالع مقامات‬
‫رسانيده ودرنتيجه داوود تحت پيگرد قانونی قرارگرفت وبه جرم خود اعتراف کرد‪.‬‬

‫‪-‬شما بصفت څارنوال تحقيق آيا داوود را رشوت گيرنده می شماريد؟‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪38‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫قضيه فرضی‬
‫جمال رئيس يک شرکت خصوصی بمنظور اجرای کارخود برای موظف خدمات عامه وعده سپرد که‬
‫پسر او را درشرکت مربوطه اش شامل وظيفه ميسازد‪ ،‬موظف مذکور اين وعده را قبول‪ ،‬وکار مورد‬
‫نظر رئيس شرکت را اجراء کرد‪.‬رئيس شرکت از وعده خود خالف ورزيده و پسر موظف مذکور را‬
‫شامل وظيفه نکرد‪ ،‬دريکی از روزھا موظف به دفتر رئيس شرکت رفته می خواست علت خالف ورزی‬
‫رئيس را جويا شود‪ ،‬ھمين بود که مشاجره لفظی ميان موظف دولت ورئيس شرکت اوج گرفت‬
‫ونزديک بود که باھم درگيرشوند‪ ،‬رئيس شرکت فورا به پوليس تماس گرفت وخواھان کمک شد‪،‬‬
‫پوليس به محل حاضر گرديده و ھردو را به ماموريت پوليس برد‪ ،‬وعلت منازعه را جويا شد‪ ،‬ھر دو‬
‫نفر علت اصلی منازعه را صادقانه اظھار کردند‪.‬‬

‫شما به صفت څارنوال دراين قضيه چگونه تصميم اتخاذ می نمائيد‪.‬‬

‫مطلب دوم ‪ :‬جرم اکراه مؤظف خدمات عامه ‪-:‬‬

‫متن ماده )‪ (٢۵٧‬قانون جزا‪) :‬شخصيکه موظف خدمات عامه را از طريق اکراه مادی يا معنوی به‬
‫ادائی کار ناحق مجبور سازد يا مانع اجرای يکی از مکلفيت ھای وظيفه اوگردد و يا باعث اخالل در آن‬
‫شود در حکم رشوت گيرنده محسوب و به جزای معينه آن محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫از تعريف فوق واضحامعلوم ميگردد که در جرم متذکره اکراه منحيث يک رکن برازنده است که از جرم‬
‫رشوت آنرا تفکيک مينمايد و ھمچنان در قيد اخير آن تذکريافته است که عمل ارتکابی در حکم رشوت‬
‫است نه عين رشوت روی ھمين خصيصه است که ميخواھيم به عناصر متشکله اين جرم اشاره نمائيم‪.‬‬

‫عناصر متشکله جرم اکراه‪:‬عناصر متشکله جرم اکراه که ملحق به جرم رشوت ميباشد قرار ذيل است‪:‬‬

‫ھر آن فعل که منتج به‬

‫عمل ‪ -‬فعل‬
‫اکراه گردد‬

‫عنصر مادى‬ ‫نتيجه‬

‫رابطه سببيت‬
‫عناصر عام‬

‫علم‬
‫عناصر جرم اکراه‬ ‫ركن معنوي‬
‫اراده )قصد(‬ ‫قصد خاص‬
‫وصف مجنى‬
‫عنصر خاص‬
‫عليه‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪39‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء اول‪ -:‬وصف مجنی عليه‪:‬‬

‫مجنی عليه جرم ازجمله مؤظفين خدمات عامه مندرج ماده)‪(١٢‬قانون جزاء ميباشد که قبال بحث مفصل آن‬
‫ذکر گرديد‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ -:‬عنصر مادی)عمل– نتيجه – رابطه سببيت(‬

‫الف ‪ -‬عمل )فعل(‬

‫ھر آن فعليکه منتج به اکراه از جانب فاعل جرم گردد‪ .‬اين اکراه امکان دارد مادی باشد ويا ھم معنوی که‬
‫چگونگی اکراه مادی و معنوی را ضمن دو مثال واضح ميسازيم‪.‬‬

‫مثال اول ‪ :‬اکراه مادی توسط عملی انجام ميشود که مادتا ً بشکل فزيکی قابل مالحظه وديد باشد مانند‬
‫احمد مامور برق شرکت بريشنا بوده و محموداوراتھديد مينمايد که ھر گاه برای اويک لين برق به منزلش‬
‫ندھد او را بقتل ميرساند چون عمل قتل فزيکی و مادی قابل لمس وديدميباشداز اين جھت درکتگوری‬
‫اکراه مادی به شمار ميايد‪.‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬اکراه معنوی بر عکس اکراه مادی حالتی است که عمل فاعل قابل لمس نبوده و عنصر‬
‫فزيکی وجود ندارد مانند اينکه در عين مثال احمد از جانب محمود تھديدميگرددکه ھرگاه به خواسته‬
‫اولبيک نگويد آمر احمد از جمله دوستان او بوده و توسط آمر احمد او را تبديل بست ماموريت مينمايد ويا‬
‫ھم منفک مينمايد‪.‬‬

‫ب ‪ -‬نتيجه ‪ -:‬اکراه است که بسبب آن اجراء کار ناحق يا عدم اجرا مکلفيت وظيفوی يا اخالل در وظيفه‬
‫موظف خدمات عامه صورت ميگيرد‬

‫ج‪ -‬رابطه سببيت ‪ -:‬طرق اکراه مادی ومعنوی که از جانب غير باالی موظف خدمات عامه وارد ميگردد‬
‫که ھمين طرق باعث نتيجه ) اکراه ( ميگردد و رابطه سببيت را بين عمل ) ھر آن فعل (و نتيجه ) اکراه(‬
‫تشکيل ميدھد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪40‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء سوم ‪ -:‬عنصر معنوی‬

‫علم ‪ -:‬عبارت از علم مرتکب به روشھای ثالثه عنصر مادی جرم مبنی براينکه مرتکب اکراه باالی‬
‫مؤظف خدمات عامه از قبيل اجراء ‪ ،‬امتناع و يا اخالل وظيفوی ميشود‪.‬و اراده قصد شخص مرتکب‬
‫مبنی بر عمل جرمی اش ميباشد‪.‬‬

‫قصد و اراده ‪ -:‬مرتکب بايد بداند که عمل او يکنوع اکراه است که باالی موظف خدمات عامه وارد‬
‫ميکند تا موظف خدمات عامه عملی را برای او اجراء کند يا از اجرای عملی امتناع ورزد ويا خللی‬
‫درعمل وارد کند‪ .‬ھمچنان از رابطه سببيت بين فعل اکراه ونتيجه آگاه باشد يا بداند که نتيجه ای بدست‬
‫آمده به سبب فعل اکراه بوده که اول باالی موظف خدمات عامه وارد کرده است‪ .‬بدين ترتيب جانی بايد‬
‫عمل اکراه خود را با اراده آزاد وارد کرده باشد‪.‬‬

‫بمجرد اينکه مرتکب باالی موظف خدمات عامه اکراه وارد ميکند با اين عمل وی جرم به اتمام می رسد‬
‫خواه نتيجه بدست آيد يا خير‪ ،‬وجانی مرتکب جرم تام شناخته ميشود نه مرتکب شروع به جرم‪ .‬جرم‬
‫وارد کردن اکراه باالی موظف خدمات عامه بمنظور اجرای عمل يا امتناع ازاجرای عمل يا اخالل درآن‪،‬‬
‫ايجاب قصد خاص را ميکند چون مرتکب اين عمل را بقصد تحقق نتيجه معين انجام ميدھد‪.‬‬

‫جزء چھارم مجازات جرم ‪-:‬‬

‫جزاءاصلی ‪:‬در متن ماده )‪ (٢۵٧‬قانون جزاء در قسمت اين جرم اشاره داشته که شخص مرتکب به‬
‫مجازات جرم رشوت مجازات ميشود‪.‬‬

‫بربنياد ماده)‪ (٢۵۵‬ق ج حبس که ازدوسال کمتر وازده سال بيشتر نباشد وبه جزاءنقدی معادل انچه که‬
‫بحيث رشوت مطالبه کرده باشد‪.‬‬

‫در متن ماده متذکره مجازات از دو سال الی ده سال پيشبينی گرديده است کمتر از نصف حد اکثر را‬
‫ميتوانيم در حالت مخففه محسوب نمايم و بيشتر از آنرا در حالت مشدده که محکمه نسبت به حالت و‬
‫احوال قضيه با در نظرداشت ثقلت و خفت جرم تصميم خواھد گرفت‪.‬‬

‫جزای تکميلی‪:‬‬

‫نشر حکم ‪:‬وھرگاه محکمه صواب ببيند و يا څارنوال پيشنھاد نموده باشد طبق ماده )‪ (١٢٠‬قانون جزا به‬
‫نشر حکم بعد از قطعيت حکم نيز مرتکب مجازات ميگردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪41‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫قضيه فرﺿی‬
‫صابر که څارنوال است تحقيق قضيه اختالس پنج مليون دالر را در اداره )‪ (x‬به پيش ميبرد درحين‬
‫پيش برد قضيه ازجانب کريم خان که ريس اداره متذکره است تھديد ميگردد که اگر در اين قضيه پای‬
‫اورا دخيل سازد اورا بقتل ميرساند‬

‫صابر څارنوال به تھديد او کدام اعتنای ننموده کريم خان بخاطراينکه نشان دھد درتصميم خويش جدی‬
‫است باالی صابردر مسير دفتر الی منزلش حمله قاتالنه مينمايد صابر از اين حمله جان به سالمت‬
‫برده است ‪.‬‬

‫شما منحيث څارنوال تحقيق درقضيه تھديد صابر تعين شديد‪،‬چگونه قضيه را از نظر عنا صر متشکله‬
‫جرم اکراه موظف خدمات عامه ‪،‬جرم تھديد ويا جرم اقدام به قتل بررسی مينمائيد؟‬

‫بخاطر حل اين قضيه به ماده )‪٣٩۵ -۴٣٣ -٢۵۶‬بادرنظرداشت ماده ‪ (٢٩‬قانون جزا مراجعه نمائيد ‪.‬‬

‫مطلب سوم ‪ :‬جرم مکافأة الحقة )بخشش بعد از انجام کار(‬

‫متن ماده )‪(٢۵٨‬قانون جزا‪) :‬ھرگاه موظف خدمات عامه دربرابر انجام وظيفه به اسم خود يا به اسم‬
‫شخص ديگری چيزی را طلب نمائيد يا از شخصيکه از لحاظ وظيفه کاری بوی انجام داده بخشش اخذ يا‬
‫قبول نمائيد و يا بمنظور گرفتن بخشش دريکی از مکلفيت ھای و ظيفوی خود بعد از انجام کار خللی‬
‫وارد نمائيد و يابدون موافقه قبلی به قصد گرفتن مکافات از آن امتناع ورزد و يا خللی در آن وارد‬
‫نمائيد‪((.............‬‬

‫براساس تعريف فوق واضح ميگردد که موظف خدمات عامه بعد از انجام وظيفه که به آن مکلف بوده به‬
‫اسم خود و يا به اسم شخص ديگری چيزی طلب مينمائيد در کتگوری جرم مکافات الحقه قابل مجازات‬
‫بوده واز اين جھت به جرم مکافات الحقه معروف گرديده که مکافات بعداازانجام عمل متحقق و بدست‬
‫ميايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪42‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫عناصر متشکله جرم مکافات الحقه ‪-:‬‬

‫جزء اول ‪ -:‬وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب فعل جرمی موظف خدمات عامه باشد‬

‫جزء دوم ‪ :‬عنصر مادی‪:‬عنصر مادی جرم مکافات الحقه دارای سه روش ميباشد‪:‬‬

‫الف ‪ -‬عمل وفعل‪) -:‬طلب ‪ ،‬قبول ‪ ،‬اخذ( عبارت از طلب قبول يا اخذ کردن منفعت برای خود ويا برای‬
‫شخصی ديگری است ‪.‬‬

‫ب ‪ -‬نتيجه ‪ -:‬اداء امتناع يا اخالل را در اجراء وظيفه که به آن مکلف است وارد مينمائيد‪.‬‬

‫ج ‪ -‬رابطه سببيت ‪ -:‬ارتباط بين فعل اخذ ‪ ،‬قبول يا طلب عمل را که مؤظف خدمات عامه به صاحب‬
‫حاجت اداء نموده است‪ .‬منتج به نتيجه جرمی ميگردد که عبارت است از اداء امتناع يا اخالل در اجراء‬
‫وظيفه ‪.‬‬

‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عبارت از علم و ارده شخصی مرتکب به اين است که او موظف خدمات عامه است و مکلف به اجراء‬
‫اين وظيفه قانونا ً بدون کدام مکافات مادی و معنوی ميباشد‪.‬‬

‫وقصد )خاص( مرتکب )موظف خدمات عامه( عبارت از تجارت در وظيفه و خيانت در آن است‪.‬‬

‫فرق بين جرم رشوت ومکافات الحقه‪-:‬‬

‫فرق ميان دو جرم فوق الذکر اين است که در جرم مکافات الحقه مسأله تجارت دروظيفه منتفی است‬
‫چون تجارت وقتی مطرح ميباشد که موظف خدمات عامه اجرای عمل را بخاطرگرفتن رشوت به تأخير‬
‫باندازد يا امتناع از اجرای عمل ويا اخالل را‪ .‬اما در اخذ بخشش يا مکافات الحقه اين مسأله مطرح‬
‫نيست بلکه موظف خدمات عامه عمل را انجام داده است يا ازعملی امتناع ورزيده يا درآن اخالل وارد‬
‫کرده است‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪ -:‬مجازات جرم مکافأت الحقه )بخشش بعد از انجام کار(‬

‫‪ -١‬جزای اصلی‪ -:‬در ماده) ‪( ٢۵٨‬قانون جزاء برای مرتکب اين جرم جزاء اصلی پيشبينی گرديده که‬
‫مرتکب مستوجب مجازات حبسی متوسط و جزاء نقدی معادل آنچه طلب ويا و عده شده محکوم ميگردد‪.‬‬
‫)ھرگاه موظف خدمات عامه دربرابر انجام وظيفه به اسم خود يا به اسم شخص ديگری چيزی را طلب‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪43‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫نمائيد يا از شخصيکه از لحاظ وظيفه کاری بوی انجام داده بخشش اخذ يا قبول نمائيد و يا بمنظور گرفتن‬
‫بخشش دريکی از مکلفيت ھای و ظيفوی خود بعد از انجام کار خللی وارد نمائيد و يابدون موافقه قبلی به‬
‫قصد گرفتن مکافات از آن امتناع ورزد و يا خللی در آن وارد نمائيد‪ ،‬به حبس متوسط و جزا نقدی معادل‬
‫آنچه که طلب بخشش و يا وعده شده محکوم ميگردد‪((.‬‬

‫در متن ماده )‪ (٢۵٨‬قانون جزا حبس متوسط و جزا نقدی برای مرتکب پيشبينی گرديده است ‪.‬‬

‫حبس متوسط مجازات اصلی است که از يکسال الی پنج سال ميباشد‪.‬بنأ جزا کمتر از دوسال وشش ماه را‬
‫در تخفيف مجازات محسوب مينمائيم و بيشتر از آنرا در مجازات مشدده محسوب نمايم‪ .‬که در نفس ماده‬
‫متذکره ھم جزا مشدده وجود دارد و ھم جزا مخففه‪.‬‬

‫‪ -٢‬جزای تکميلی ‪:‬‬

‫مصادره‪ :‬دراين باره ماده) ‪(٢۶٢‬قانون جزاء چنين تصريح ميکند‪:‬‬

‫)درتمام حاالت مندرج اين فصل به مصادره آنچه که رشوت دھنده يا واسطه رشوت عرضه نموده‪ ،‬حکم‬
‫کرده ميشود‪ (.‬مع مالحظه أن المصادرة تستلزم ضبط مقابل الرشوة‬

‫نشرحکم‪ :‬ماده) ‪ (٢۶٧‬قانون جزاء‪:‬‬

‫)حکم قطعی محکمه مبنی برمحکوميت شخص به جزای رشوت‪ ،‬نشر می شود(‬

‫قضيه تمرينی‬
‫کبيرخان به جرم غصب يک قطعه زمين دولتی متھم گرديده بود‪ ،‬قضيه مذکور توسط ديوان جزای‬
‫محکمه ابتدائيه واليت )‪ (R‬تحت بررسی قرارگرفت‪ ،‬محکمه بنا برعدم وجود داليل کافی الزام‪ ،‬حکم‬
‫مبنی بر برائت کبيرخان را صادر کرد‪ ،‬وڅارنوال به اين حکم قناعت نمود‪ .‬کبيرخان يک پايه کمپيوتر‬
‫لپتاپ برای رئيس ديوان جزای محکمه ابتدائيه واليت )‪ (R‬بخشش داد‪.‬موضوع به څارنوالی رسيد‪،‬‬
‫رئيس نامبرده دراثنای تحقيق گفت‪ :‬او با کبيرخان راجع به کمپيوترمذکورھيچ نوع توافق قبلی نکرده‬
‫بود‪ ،‬وکبيرخان نيز ھيچ نوع وعده ای به او نداده بود‪ ،‬بلکه کبيرخان اين کمپيوتر را بعد ازصدورحکم‬
‫بطور بخشش برای من داده است‪ ،‬اين موضوع به رشوت ھيچ ارتباط ندارد‪.‬‬

‫‪ -‬شما بصفت څارنوال تحقيق دراين قضيه چگونه تصميم ميگيريد‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪44‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ماده ‪ ٢۵۴‬و ‪ ٢۵٨‬قانون جزاء شما را در حل قضيه کمک مينمايد(‬

‫قضيه تمرينی‬
‫جمال رئيس يک شرکت خصوصی بمنظور اجرای کارخود برای موظف خدمات عامه وعده سپرد که‬
‫پسر او را درشرکت مربوطه اش شامل وظيفه ميسازد‪ ،‬موظف مذکور اين وعده را قبول‪ ،‬وکار مورد‬
‫نظر رئيس شرکت را اجراء کرد‪.‬‬

‫رئيس شرکت از وعده خود خالف ورزيده و پسر موظف مذکور را شامل وظيفه نکرد‪ ،‬دريکی از‬
‫روزھا موظف به دفتر رئيس شرکت رفته می خواست علت خالف ورزی رئيس را جويا شود‪ ،‬ھمين‬
‫بود که مشاجره لفظی ميان موظف دولت ورئيس شرکت اوج گرفت ونزديک بود که باھم درگيرشوند‪،‬‬
‫رئيس شرکت فورا به پوليس تماس گرفت وخواھان کمک‪- -‬شد‪ ،‬پوليس به محل حاضر گرديده و‬
‫ھردو را به ماموريت پوليس برد‪ ،‬وعلت منازعه را جويا شد‪ ،‬ھر دو نفر علت اصلی منازعه را‬
‫صادقانه اظھار کردند‪.‬‬

‫‪ -‬شما به صفت څارنوال دراين قضيه چگونه تصميم درمورد وصف جرمی اتخاذ می نمائيد؟‬

‫مطلب چھارم‪:‬جــــــــــرم اعــــــمال نفـــــوذ‬

‫اين جرم نيز از جرايم ملحقه جرم رشوت ميباشد از ھمين جھت در کتگوری فصل جرم رشوت احکام‬
‫برای مرتکبين آن وجود دارد‪ .‬که در قدم اول به تعريف آن بعداً به عناصر آن اشاره خواھيم نمود ‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (٢۵٩‬قانون جزا ‪)-:‬ھرگاه عضو پارلمان‪ ،‬شاروالی‪ ،‬جرگه ھای واليتی و محلی چيزی را‬
‫برای خود و يا شخصی ديگر طلب نمائيد يا وعده آنرا قبول نمائيد و يا بخشش اخذ کند و به اين منظور‬
‫اعمال نفوذ نموده از مقامات با صالحيت خدمات عامه احکام ‪ ،‬قرار ‪ ،‬اوامر ‪ ،‬تعھد ترخيص ‪ ،‬موافقه ‪،‬‬
‫توريد ‪ ،‬توظيف ‪ ،‬قراردارد و يا ھر نوع خدمت و يا امتيازی ديگری را حاصل نمائيد ‪ .‬در حکم رشوت‬
‫گيرنده محسوب شده(‬

‫بر اساس تعريف فوق از کتگوری موظفين خدمات عامه که در ماده )‪ (١٢‬قانون جزاء تعين گرديده‬
‫بعضی آنھا را در اين تعريف خاص ساخته بمنظور اينکه اين اشخاص دارای صالحيت اعمال نفوذ ھستند‬
‫که آنھا عبارت اند از اعضاء پارلمان ‪ ،‬جرگه ھای واليتی و محلی ميباشند و ھمچنان ايشان از طريق‬
‫انتخابات به اين مسند رسيده ميباشند و دارای نفوذ مردمی نيز ميباشند روی اين اصل است که از نظر‬
‫عناصر متشکله جرم جدا از جرم رشوت مورد بحث قرار ميگيرد اما چنانچه در تعريف ذکر شد در حکم‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪45‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جرم رشوت ميباشد بنا ً وقتيکه در حکم جرم رشوت باشد مجازات جرم رشوت باالی مرتکب تطبيق‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫عناصر متشکله جرم اعمال نفوذ‪-:‬‬

‫طلب‬
‫عمل ‪ -‬فعل‬ ‫اخذ‬
‫قبول‬
‫ركن مادي‬ ‫اخذ اوامر‪،‬تعھد‪،‬ترخيص‪،‬موافقه‬
‫نتيجه‬ ‫‪،‬توريد‪،‬توظيف‪،‬فرارداد ويا ھرنوع‬
‫عناصر عام‬ ‫رابطه سببيت‬
‫خدمت و يا امتيازی ديگری‬
‫علم‬
‫عنصرمعنوی‬
‫عناصر جرم اعمال نفوذ‬ ‫ارده )قصدعام وخاص(‬

‫‪ -‬عضو پارلمان ‪-‬‬

‫عناصر خاص‬ ‫وصف مرتكب‬ ‫شاروالى‬

‫عضو جركه واليتى و‬

‫محلى‬

‫جزء اول ‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب ‪-:‬‬

‫ماده ‪ ٢۵٩‬بگونه انحصاری ذکرشده است ونه بگونه مثال‪ ،‬يعنی فقط اعضای پارلمان‪ ،‬جرگه ھای واليتی‬
‫ومحلی را شامل ميشود‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ :‬عنصر مادی‪-:‬‬

‫الف ‪ -‬عمل و فعل ‪ -:‬طلب ‪،‬قبول ‪ ،‬اخذ کردن‬

‫ب ‪ -‬نتيجه ‪ -:‬حصول کردن احکام ‪ ،‬قرارھا‪،‬اوامر‪،‬تعھد ‪،‬ترخيص ‪ ،‬موافقه ‪ ،‬توريد ‪ ،‬توظيف ‪ ،‬قراردادھا‬

‫ويا ھرنوع خدمت وامتيازی ديگری‪.‬‬

‫ج ‪ -‬رابطه سببيت ‪ -:‬رابطه اعمال نفوذ توسط طلب ‪,‬قبول واخذ کردن بسبب بدست آوردن احکام‬
‫قرارھا‪،‬اوامر‪،‬تعھد‪،‬ترخيص‪،‬موافقه ‪،‬توريد ‪،‬توظيف ‪،‬قرارداده‬

‫جزء سوم‪ :‬عنصر معنوی‪-:‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪46‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫اين جرم ايجاب قصد عام وقصد خاص را ميکند‪.‬‬

‫قصد عام ‪ :‬علم – اراده )قصد (‬

‫علم ‪ -:‬ھريک از اشخاص مندرج ماده ‪ ٢۵٩‬بايد ازعناصر قانونی‪ ،‬مادی ومعنوی جرم اعمال نفوذ آگاه‬
‫باشد يعنی بداند که اعمال نفوذ باالی موظف خدمات عامه درقانون جرم پنداشته شده است‪ ،‬وبداند که‬
‫اعمال نفوذ او باالی موظف خدمات عامه بمنظور حاصل نمودن قرار ‪ ،‬اوامر ‪ ،‬تعھد ترخيص ‪ ،‬موافقه‬
‫‪ ،‬توريد ‪ ،‬توظيف ‪ ،‬قراردارد و يا ھر نوع خدمت و يا امتيازی ديگری بخاطری است که او چيزی را‬
‫برای خود و يا شخصی ديگر طلب کرده است يا وعده آنرا قبول کرده و يا بخششی را اخذ نموده است‪.‬‬
‫وھمچنان از رابطه سببيت بين فعل ونتيجه آگاه باشد يعنی نتائج بدست آمده به سبب عملی است که او‬
‫انجام داده‪.‬‬

‫اراده )قصد (‪ -:‬مرتکب درحالت صحت ادراک عقل بدون اکراه مرتکب عمل جرمی گردد‪.‬‬

‫قصد خاص ‪ :‬عبارت از تالش جانی به مقصد حاصل نمودن قرار ‪ ،‬اوامر ‪ ،‬تعھد ترخيص ‪ ،‬موافقه ‪،‬‬
‫توريد ‪ ،‬توظيف ‪ ،‬قراردارد و يا ھر نوع خدمت و يا امتيازی ديگری‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪ :‬مجازات جرم اعمال نفوذ ‪-:‬‬

‫‪ -١‬جزای اصلی ‪ -:‬چون اين جرم نيز از جمله جرايم ملحقه جرم رشوت ميباشد بنا ً مجازات آن نيز در‬
‫حکم مجازات رشوت بوده چنانچه در تعريف به آن اشاره نموديم يعنی شخصی مرتکب به مجازات جرم‬
‫رشوت محکوم ميگردد‪.‬‬

‫طبق ماده)‪ (٢۵۵‬به حبس که ازدوسال کمتر وازده سال بيشتر نباشد‪.‬‬

‫‪ -٢‬جزای تکميلی ‪-:‬‬

‫مصادره ‪ :‬دراين باره ماده) ‪(٢۶٢‬قانون جزاء چنين تصريح ميکند‪:‬‬

‫)درتمام حاالت مندرج اين فصل به مصادره آنچه که رشوت دھنده يا واسطه رشوت عرضه نموده‪ ،‬حکم‬
‫کرده ميشود‪(.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪47‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫نشرحکم ‪ :‬مطابق ماده) ‪ (١٢٠‬قانون جزاء بر اساس صوابديد محکمه و يا پيشنھاد څارنوال فيصله‬
‫قطعی محکمه نشر ميگردد‪.‬‬

‫قضيه فرﺿی‬
‫جانباز وکيل ولسی جرگه است از محمود باشند واليت‪ ..........‬مبلغ ‪/ ۵٠٠٠٠‬افغانی اخذ و قبض‬
‫نموده بمنظور اينکه اورا بحيث ريس در اداره ‪ ..........‬مقرر می نمايد بخاطر متحقق شدن اين ھدف‬
‫خود ‪،‬احمد را که در کمسيون مستقل اصالحات اداری بحيث مسول ھمين بخش کار مينمايد تحت فشار‬
‫و تھديد قرارداده تا زمينه را برای تقرر جانباز فراھم سازد ‪،‬ھرگاه چنين اجراات ننمايد او را از اداره‬
‫توسط رئيس او منفک خواھد نمود‪.‬‬

‫احمد بخاطريکه دايما اجراات قانونی مينمود‪.‬‬

‫تھديد و فشار جانباز وکيل پارلمان که ذريعه تيلفون قرار داده بود آنرا ثبت نموده بود به څارنوالی‬
‫شکايت نموده است ‪.‬‬

‫موضوع تحت تحقيق قرار گرفته است‪.‬‬

‫‪ -‬شما منحيث څارنوال در اين قضيه برای دريافت واقعيت چی اجراات در جريان تحقيق مينمايد؟‬

‫مطلب پنجم ‪ :‬جرم عرﺿه کردن رشوت بدون قبول آن‪:‬‬

‫)ھرگاه شخص رشوت را عرضه كند ولي از طرف موظف خدمات عامه قبول نگردد‪ ،‬رشوت دھنده‬
‫بحبس متوسط يا جزاي نقدي كه از دوازده ھزار افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪,‬‬
‫محكوم مي گردد‪ ( .‬ماده ‪ ٢۶٠‬قانون جزا‬
‫در متن ماده فوق تصريح گرديده ھرگاه يک شخصی برای موظف خدمات عامه رشوت را عرضه بدارد‬
‫واز جانب موظف خدمات عامه قبول نگردد ‪ .‬بنأ َ درقسمت يک جانب عمل جرمی محسوب ميگردد ‪.‬‬

‫فرق عمده جرم متذکره با جرم رشوت درقسمت )ايجاب و قبول ( می باشد چراکه در جرم رشوت ايجاب‬
‫از جانب راشی و قبول از جانب مرتشی می باشد اما در جرم عرضه کردن رشوت بدون قبول آن چنانچه‬
‫از وصف آن معلوم ميگردد جرم ايجابی می باشد و قول قبول درآن وجود ندارد ‪.‬‬

‫ھمچنان جرم عرضه کردن رشوت بدون قبول آن وجوه افتراق ديگر نيز با جرم رشوت دارد که در بخش‬
‫عناصر متشکله اين جرم واضح خواھد شد‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪48‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫عناصر متشکله جرم عرﺿه رشوت بدون قبول ‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬وصف معروض عليه‪ :‬يکی از عناصر بسيار عمده است که جرم رشوت را با اين جرم‬
‫تفکيک مينمايد زيرا که درجرم رشوت اين عنصر در حصه مرتکب )رشوت گيرنده موظف خدمات عامه‬
‫می باشد(‬
‫اما در اين جرم موظف خدمات عامه رشوت را اخذ ‪،‬طلب و قبول نمی نمايد بلکه آنرا رد می نمايد‬
‫درحاليکه ازجانب راشی ووسيط برای موظف خدمات عامه رشوت عرضه گرديده ميباشد که درمورد به‬
‫متن ماده )‪ (٢۶٠‬قانون جزا مراجعه مينمايم ‪.‬‬

‫)ھرگاه شخص رشوت را عرضه كند ولي از طرف موظف خدمات عامه قبول نگردد‪ ،‬رشوت دھنده‬
‫بحبس‪(............‬‬
‫درمتن ماده فوق واضح بوده که ھرگاه برای موظف خدمات عامه رشوت عرضه گردد ليکن از جانب او‬

‫قبول نگردد صرفا شخص راشی مجازات ميگردد ‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ :‬عنصر مادی ‪ :‬عنصر مادی جرم عرضه رشوت بدون قبول آن دارای سه روش مادی ميباشد‬
‫که عبارت اند از‪:‬‬

‫الف ‪ -‬عمل – فعل ‪ :‬عرضه کردن عمل رشوت از جانب راشی يا وسيط بقول صريح باشد يا ضمنی‬
‫روش عمل متذکره متحقق ميگردد‬

‫زيراکه راشی يا وسيط درعمل ارتکابی خويش ميخواھد تا موظف خدمات عامه را تحت تاثير مادی قرار‬
‫دھد که بالوسيله آن نفع بردارد‪.‬عرضه رشوت بايد جدی باشد که توسط آن ذمه موظف خدمات عامه را‬
‫خريداری نمايد يعنی موظف خدمات عامه را به اجرا يا امتناع ويا اخالل در وظيفه تشويق نمايد ‪.‬‬
‫عرضه رشوت بطور صريح و ضمنی را ميتوانيم در دو مثال واضح سازيم ‪:‬‬

‫مثال عرضه رشوت توسط قول صريح‪ :‬ظاھر بخاطر اخذ تذکره به نزد مامور موظف بنام طاھر رفته و‬
‫به طاھر واضحا بيان داشته که او يک تذکره دارد ودر آن سن او)‪ (٢٠‬ساله است ميخواھد تذکره ديگری‬
‫اخذ نمايد که دارای سن )‪ (٢۵‬ساله باشد تا بدين وسيله به انتخابات ولسی جرگه راه پيدا نمايد ودر بدل اين‬
‫کار او برای طاھر مبلغ )‪ (٢٠٠٠٠‬افغانی ميدھد يا مبلغ متذکره را بدست طاھر ميد ھد طاھر ازگرفتن‬
‫پول ابا ميورزد و ظاھر را به پوليس تسليم مينمايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪49‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مثال عرضه رشوت بطور ضمنی ‪:‬خالد به شاروالی واليت‪ ........‬مراجعه مينمايد تا امر يک نمره زمين‬
‫رھايشی را خذ نمايد نزد مامور موظف شاروالی مراجعه نموده ھمراه با عريضه خويش يک پاکت سر‬
‫بسته که در آن مبلغ )‪ (٢٠٠٠٠‬افغانی است به مامور موظف تقديم نموده است مامور موظف که پاکت را‬
‫باز مينمايد ميبيند که پول است آنا َ به پوليس زنگ ميزند و خالد از جانب پوليس گرفتار ميگردد‪.‬‬

‫ب ‪ -‬نتيجه ‪ :‬عدم قبول جزئی از فعل است‪ ،‬وقتی متحقق ميشود که عدم قبول از طرف موظف صورت‬
‫گرفته باشد‪ ،‬عدم قبول نتيجۀ جرم نيست ليکن يک روش سلبی يا منفی در عنصر مادی است‪.‬‬

‫اين روش يک روش عمده درعنصر مادی جرم عرضه رشوت بدون قبول آن بحساب ميايد زيراکه توسط‬
‫ھمين روش جرم متذکره با جرم رشوت تام تفکيک ميگردد وھرگاه از جانب موظف خدمات عامه رشوت‬
‫عرضه شده قبول گردد ايجاب وقبول ازھردو جانب متحقق ميگردد که تحت گتگوری جرايم تام ميايد‬
‫واگر عرضه رشوت از جانب موظف خدمات عامه قبول نگردد تنھا ايجاب کننده توسط عمل جرمی‬
‫خويش مجازات ميگردد که اين جرم درکتگوری جرايم ناقص بنابر عدم قبول جانب مقابل )موظف‬
‫خدمات عامه ( ميايد‪.‬‬

‫اين موضوع نيز از متن ماده )‪(٢۶٠‬قانون جزا استنباط ميگردد‪.‬‬

‫)ھرگاه شخص رشوت را عرضه كند ولي از طرف موظف خدمات عامه قبول نگردد‪ ،‬رشوت دھنده‬
‫بحبس‪(............‬‬
‫حالت ديگری نيز درماده )‪ (٢۶۵‬قانون جزا صراحت دارد که چنين حکم مينمايد ‪:‬‬

‫)ھرگاه شخصي كه به وي رشوت عرضه شده مراجع صالحيت دار را قبل از اخذ رشوت مطلع سازد و در‬
‫نتيجه عرضه كننده بالفعل گرفتار شود‪ ،‬مطابق احكام اين قانون مجازات مي گردد‪(.‬‬
‫ماده متذکره حالت گرفتاری بالفعل راشی را در صورت عدم قبول رشوت از جانب موظف خدمات عامه‬
‫واطالع دھی به موقع موظف خدمات عامه از ارتکاب جرم در محدوده وظيفوی اش بيان ميدارد ‪.‬‬

‫اطالع دھی موظف خدمات عامه ازجرايم درساحه وظيفوی اش در جمله مکلفيت ھايشان بشمار می آيد‬
‫چنانچه در مورد فقره )‪ (٢‬ماده )‪ (٢١‬قانون اجراات جزائی موقت چنين حکم ميکند ‪.‬‬

‫)کارکنان دولتی مکلف اند از ارتکاب ھرنوع جرم که در حين اجرا وظيفه مطلع ميشوند ‪،‬به څارنوال‬
‫ابتدائيه راپور دھند (‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪50‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫بنابر صراحت ماده فوق حينکه به موظف خدمات عامه رشوت عرضه ميگردد بايد مامورين ضبط‬
‫قضائی را در جريان قرار بدھند تا شخص مرتکب جرم عرضه رشوت بدون قبول آن گرفتار وموضوع‬
‫توسط مرحله تحقيق ثابت و شخص مرتکب مجازات گردد ‪.‬‬

‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی ‪:‬جرم عرضه رشوت بدون قبول آن از جمله جرايم عمدی بوده که درآن علم‬
‫و اراده شرط حتمی ميباشد‬

‫ازھمين جھت است که معروض عليه )موظف خدمات عامه ( نسبت نبودن علم واراده او مجازات‬
‫نميگردد‪.‬‬

‫درموردقصد عام وقصد خاص قبال تفصيالت توضيحی داده شد ‪،‬در جرم عرضه رشوت بدون قبول آن‬
‫قصد عام وجود دارد يعنی مرتکب به قصد اراده آزاد خويش درحاليکه علم به تمام عناصر متشکله جرم‬
‫عرضه رشوت بدون قبول آن دارد مرتکب ھمين جرم ميگردد‪.‬‬

‫بطور مثال يکی از عناصر جرم عرضه رشوت بدون قبول آن )وصف معروض عليه (است ھرگاه راشی‬
‫يا وسيط به اين وصف معروض عليه که)موظف خدمات عامه(است علم داشته باشد عنصر معنوی جرم‬
‫متذکره متحقق ميگردد‪.‬‬

‫قضيه عملی‬
‫جمشيد ميخواھد تا يک سيم کارت شبکه تيلفونی روشن را خريداری نمايد به نزد غرفه فروش‬
‫سيمکارت ميرود ميبيند که نزد غرفه بسيار زياد ازدحام است چون موصوف عجله دارد به شخصی‬
‫بنام تيمور که به حيث اجير ازجانب شبکه تيلفونی دربخش گارد محافظتی تعين گرديده مبلغ )‪(٢٠٠‬‬
‫افغانی به گونه رشوت ميدھد تا برای او سيم کارت بدون نوبت بدھد تيمور گارد به اين تقاضا‬
‫جمشيد لبيک نگفته است وبه او جواب زشت داده است که باالثر بين ايشان مشاجره لفظی صورت‬
‫گرفته که پوليس مداخله نموده وجويا احوال شده است تيمور موضوع را حکايه نموده که از جانب‬
‫جمشيد نيز تائيد گرديده است پوليس جمشيد را گرفتاری وبه څارنوالی سپرده است ‪.‬‬

‫‪ -‬شما منحيث څارنوال دراين قضيه چی اجراات مينمايد؟‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪51‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء چھارم ‪ :‬مجازات جرم عرضه کردن رشوت بدون قبول آن ‪:‬‬

‫‪ -١‬جزا ھای اصلی ‪ :‬حينيکه يک عمل درجامعه جرم دانسته شود در قبال خويش مجازات دارد چون‬
‫عمل جرمی متذکره نيز با مطالعه که فوقا داشتيم در رديف جرايم قرار ميگيرد ‪ .‬بنأ برای جرم عرضه‬
‫کردن رشوت بدون قبول آن نيز در قانون مجازات اصلی پيشبينی گرديده است )‪ (٢۶٠‬قانون جزا چنين‬
‫تصريح گرديده است ‪.‬‬

‫)ھرگاه شخص رشوت را عرضه كند ولي از طرف موظف خدمات عامه قبول نگردد‪ ،‬رشوت دھنده‬
‫بحبس متوسط يا جزاي نقدي كه از دوازده ھزار افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪,‬‬
‫محكوم مي گردد‪(.‬‬

‫‪ -٢‬جزاھای تکميلی ‪ :‬در جرم رشوت بر عالوه جزاھای اصلی جزا ھای تکميلی نيز وجود دارد که‬
‫عبارت اند از‪:‬‬

‫الف‪ :‬مصـــادره ‪:‬در تمام مباحث که ګذشت در بخش جزا تکميلی از مصادر بحث نموديم بنا الزم ديديم‬
‫تا تعريف از مصادر داشته باشيم ‪.‬‬

‫تعريف مصادره‪ :‬مصادره از نظر لغوی‪،‬يعنی مال کسی را به زور ضبط کردن‪ ،‬جريمه‪ ،‬تاوان و‬
‫است‪.‬‬ ‫بازگيری‬
‫واز نظر اصطالحی‪) :‬مصادره عبارت است از استيالی دولت بر تمام يا قسمتی از دارايی موجود‬
‫محکو ٌم عليه به موجب حکم محکمه‪(.‬‬
‫بنابر تعريف فوق که برای مصادره اشاره شد در جرم عرضه رشوت بدون قبول آن چون مبلغ يا شی‬
‫برای موظف خدمات عامه تقديم گرديده اما از جانب موظف خدمات عامه قبول نگرديده بنأ مبلغ يا شی‬
‫متذکره وسيله ارتکابی جرم ميباشد و به غرض ارتکاب جرم مھيا گرديده است ھمين مبلغ منحيث جزا از‬
‫ملکيت محکوم عليه خارج وبه ملکيت خزينه دولت داخل ميگردد‪.‬‬

‫اگرچه قاعدتا َ ملکيت شخص براساس حکم قانون اساسی از تعرض مصون است اما درعين قاعده استثنا‬
‫نيز وجود دارد که صراحتا َ در ماده )‪ (۴٠‬قانون اساسی به آن اشاره شده است‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪52‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫)ملكيت از تعرض مصون است‪.‬ھيچ شخص از كسب ملكيت و تصرف در آن منع نمي شود ‪ ،‬مگر در‬
‫حدود احكام قانون‪.‬ملكيت ھيچ شخص ‪ ،‬بدون حكم قانون و فيصله محكمه با صالحيت مصادره نمي‬
‫شود‪(.‬‬

‫درمتن ماده فوق نيز به حکم قانون وفيصله محکمه با صالحيت در مورد مصادره اشاره گرديده است ‪.‬‬
‫يعنی ماده )‪ (۴٠‬قانون اساسی نفی ميکند ھر آن اخذ ملکيت شخص که حکم قانون وفيصله محکمه با‬
‫صالحيت نباشد ‪.‬‬

‫بادرنظرداشت قاعده فوق قانونی اينک طبق )‪ (٢۶٢‬حکم قانون جزا به مصادره مبلغ يا شی عرضه شده‬
‫اشاره مينمايم که چنين حکم مينمايد ‪:‬‬

‫)در تمام احوال مندرج اين فصل به مصادره آنچه كه رشوت دھنده يا واسطه رشوت عرضه نموده حكم كرده‬
‫مي شود‪(.‬‬
‫ب ‪ :‬نشـــر حکم ‪:‬مقنن افغانستان در جرم عرضه رشوت بدون قبول آن بر عالوه مجازات اصلی در‬
‫کتگوری مجازات تکميلی نشر حکم را نيز پيشبينی نموده است اگرچه متن ماده قانون که در اين مورد‬
‫ارشاد دارد در مورد جرم رشوت ميباشد اما جرم عرضه رشوت بدون قبول آن نيز از جمله جرم رشوت‬
‫ميباشد که در يک عنصر که قبال اشاره شد باھم مختلف ميگردند که عبارت از عدم قبولی موظف خدمات‬
‫عامه است بنأ جزا نشر حکم درماده )‪ (٢۶٧‬بعد از قطعيت حکم صورت ميگيرد ماده متذکره چنين حکم‬
‫مينمايد ‪:‬‬

‫)حكم قطعي محكمه مبني بر محكوميت شخص به جزاي رشوت نشر مي شود‪(.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪53‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث دوم‪:‬‬

‫جرايم تحت فصل جــرم اخــتالس‬

‫جرايم تحت فصل اختالس‬

‫جرم حصول مفاد از امور‬

‫جرم تسخير‬ ‫متعلق به دولت )تربح(‪.‬‬
‫جـــــرم غـــدر‬ ‫جرم استيالء‬ ‫جـــــرم اختالس‬

‫درجرايمی که ﺗحت فصل اختالس در قانون جزاء طی فصل چھارم کتاب دوم باب اول ﺗذکر يافته و در‬
‫برگيرنده مواد)‪٢۶٨‬الی ‪ (٢٧۴‬ميباشد جرايم ذيل ﺗصنيف بندی گرديده است‪.‬‬
‫‪ -١ -‬جرم اختالس‬
‫‪ -٢ -‬جرم استيالء‬
‫‪ -٣ -‬جرم غدر‬
‫‪ -۴ -‬جرم حصول مفاد از امور متعلق به دولت )ﺗربح(‪.‬‬
‫‪ -۵ -‬جرم ﺗسخير‬
‫که به ھرکدام آن از نظر ﺗعريف ‪ ،‬عناﺻر متشکله جرم و مجازات آن در اين مبحث خويش جاه داده‬
‫ايم ‪.‬‬

‫مطلب اول ‪ :‬جــــــــــــــرم اخـــــــــــــتالس‪-:‬‬

‫به منظور جلوگيری از سوء استفادهھای کارمندان دولت از سرمايه و اموال در اختيارشان و تضمين ھر‬
‫چه بيشتر منافع دولت؛ قانونگذار فصل چھارم قانون جزاء ازمواد ‪ ٢۶٨‬الی ‪ ٢٧۴‬را تحت عنوان جرايم‬
‫اختالس وغدر‪ ،‬اختصاص داده وبرای مرتکبين آن جزاھای را پيشبينی کرده است‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (268‬قانون جزاء‪) -:‬ھرموظف خدمات عامه که اموال دولت يا اموال افراد را که منحيث‬
‫وظيفه به اوسپرده شده اختالس يا پنھان نمايد به حبس طويلکه از ده سال بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪54‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫در تعريف فوق به دو موضوع عمده اشاره شده است )اموال دولت واموال افراد( منحيث وظيفه سپرده‬
‫شده باشد‪.‬‬

‫وھمين اموال اختالس ويا پنھان شود وصف جرم اختالس صدق مينمايد‬

‫جرم اختالس در در حقيقت جرم خيانت در امانت است صرفا با اين عنصر با ھم جدا ميشوند که جرم‬
‫اختالس از جانب موظف خدمات عامه صورت ميگيرد ليکن جرم خيانت در امانت توسط شخصی‬
‫صورت ميگيرد که دارای وصف موظف خدمات نباشد‪.‬‬

‫ھردو جرم از حيث مادی گشتاندن مرتکب حيازت ناقص را به حيازت کامل و تام و قايم ميگردد از حيث‬
‫عنصر معنوی به متوجه شدن اراده بخاطر تغير نيت مرتکب از حيازت ناقص مال به حيازت کامل مال‬

‫عناﺻر جرم اختالس ‪-:‬‬

‫عمل‬
‫ھر آن فعليکه منتج به اختالس يا‬
‫پنھان نمودن گردد‬

‫عنصرمادي‬ ‫نتيجة‬ ‫محروميت مالک از مالش‬

‫رابطه سببيت‬
‫عنصر عام‬

‫علم‬
‫عناصر جرم‬ ‫عنصر معنوی‬
‫اراده )قصد(‬ ‫قصد عام خاص‬
‫وصف‬
‫عنصر خاص‬ ‫وخصوصيت‬
‫مرتكب‬

‫جزء اول ‪:‬وﺻف و خصوﺻيت مرﺗكب ‪:‬‬

‫ارﺗكاب جرم اختالس ﺗوسط كسی امكان پذير است كه از آن به ) موظف خدمات عامه يا شخص در حکم‬
‫وی( ﺗعبير شده است‪.‬‬
‫به طور كلی اوﺻاف و خصوﺻيات افراد ﺗاثيری در مسئوليت جزايی آنان ندارد و طبق اﺻل ﺗساوی‬
‫مجازاﺗھا‪ ،‬ھمه افراد علی السويه در مقابل قانون مسئولند و در ﺻورت ارﺗكاب جرم‪ ،‬مجازات خواھند شد؛‬
‫ولی در پاره ای از موارد‪ ،‬قانون گذار بعضی از جرايم را در مورد افراد خاﺻی چون موظفين خدمات‬
‫عامه واشخاﺻی که درحکم آنھا اند‪ ،‬پيش بينی كرده است كه اين نحوه از قانون گذاری از دو وجه خالی‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪55‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫نيست؛ يا اينكه وﺻف و خصوﺻيت مرﺗكب به عنوان يک كيفيت مشدده يا مخففه لحاظ شده‪ ،‬يا به عنوان‬
‫شرطيكه می ﺗواند در ﺗحقق جرم موثر باشد‪.‬‬
‫لذا يكی از شرايط موثر در ﺗحقق جرم اختالس اين است كه مرﺗكب‪ ،‬موظف خدمات عامه يا شخصی در‬
‫حكم وی باشد؛ اما موظف خدمات عامه كيست؟ و شخصی درحکم موظف خدمات عامه چه فردی را شامل‬
‫مي شود ؟‬

‫اول‪ :‬مفھوم موظف خدمات عامه ‪:‬در رابطه به مفھوم موظف خدمات عامه قبال درجرم رشوت ﺗوضيحاﺗی‬
‫ارائه نموديم‪ ،‬ميتوانيد به آن مراجعه نمايد‪.‬‬
‫دراينجا بطور خالﺻه اشخاﺻی را که درخصوص جرم اختالس می ﺗوان موظف خدمات عامه محسوب‬
‫داشت عبارﺗند از‪:‬‬
‫‪ .١‬مامورين واجيران دولت وﺗصديھای دولتی‪.‬‬

‫‪ .٢‬مامورين واجيران موسسات عامه‪.‬‬

‫‪ .٣‬اعضای ارکان دولت وجرگه ھای واليتی ومحلی‪.‬‬

‫‪ .۴‬وکيل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اھل خبره‪ ،‬شھود‪ ،‬وسايراشخاﺻی که ﺗصاديق شان معتبرشناخته شود‪).‬ماده ‪١٢‬‬
‫قانون جزاء(‪.‬‬

‫بنابراين كسانی كه در ھر يک از ادارت فوق الذكر به كار و فعاليت اشتغال دارند مستخدم دولت محسوب‬
‫می شوند‪ ،‬اعم از اين كه رابطه استخدامی و كاری آنھا به ﺻورت رسمی يا قراردادی باشد ‪ ،‬روز مزد و‬
‫غيره‪ ،‬البته در اين خصوص نوع سمت و عنوان و انتخابی بودن مستخدم تاثيری ندارد‪.‬‬
‫دوم‪ :‬مفھوم شخص در حكم موظف خدمات عامه ‪ :‬اشخاﺻی که درحکم موظف خدمات عامه ھستند‬
‫عبارﺗند از‪:‬‬
‫‪ -١‬اعضای پارلمان‪ ،‬شاروالی‪ ،‬جرگه ھای واليتی ومحلی )ماده ‪ ٢۵٩‬قانون جزاء(‪.‬‬

‫‪ -٢‬کارمندان عھده ھای انتخابی‬

‫‪ -١‬کارمندان کميسيون ھای مستقل‬

‫‪ - ٢‬كارمندان بانک ھای طرف معامله با دولت‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪56‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -٣‬کارمندان مؤسسات غيردولتی )‪ ،(N.G.Os‬مؤسسات بين المللی وﺗشبثات خصوﺻی طرف معاملۀ‬
‫مالی با دولت درچارچوب ميثاق ملل متحد عليه فساد اداری وسايرمعاھدات بين المللی‪).‬ماده ‪ ٧‬قانون‬
‫نظارت برﺗطبيق ستراﺗيژی مبارزه عليه فساد اداری(‪.‬‬

‫جزء دوم ‪-:‬عنصر مادی‪:‬‬

‫الف ‪ :‬عمل ‪ :‬در جرم اختالس ھر آن عمل و فعل که مرﺗکب در خالل وظيفه سلطه عامه باالی اموال‬
‫دولت و افراد انجام ميدھد ‪ ،‬خصيصه جرم اختالس اينست که ﺗغير نيت مرﺗکب است به گشتاندن حيازت‬
‫مال دولت و افراد به حيازت شخصی‬

‫به عباره ديگر اينکه مأمور دولت که مالی بر حسب وظيفه به او سپرده شده‪ ،‬آنرا ﺗصاحب و به آن‬
‫برخورد مالکانه نمايد ‪.‬‬
‫سوال مطرح ميگردد که آيا جرم اختالس شروع دا رد و يا خير ؟‬

‫جواب ارايه ميگردد که جرم اختالس نيز مانند جرم رشوت به مجرد نيت قاطع مرتکب به اکتساب‬
‫حيازت تام ملکيت دولت و افراد که منحيث وظيفه به او سپرده شده است عمل جرمی تکميل ميگردد‪ .‬مثال‬
‫ھرگاه موظف خدمات عامه که مال دولت منحيث وظيفه به او سپرده شده است به مجرد گرفتن مال و‬
‫بردن آن غرض فروش به بازار اما نسبت عدم موجوديت خريدار به فروش نرسيده و دوباره مال اختالس‬
‫شده را به اداره مياورد و در جای گاه آن قرار ميدھد ‪ .‬اگر به در قواعد عام به ماده )‪ (٢٩‬قانون جزا‬
‫مراجعه نمايم در اينجا جرم در حالت شروع به حساب ميايد اما در جرم اختالس شروع در جرم نبوده‬
‫بلکه به مجرد اختالس اموال دولت يا افراد جرم اختالس واقع ميگردد اگرچه نتيجه جرمی بدست نامده‬
‫است‪ .‬خالصه اينکه به مجرد انجام فعل و عمل اختالس جرم تام اختالس واقع ميگردد‪.‬‬

‫ب ‪ :‬نتيجه ‪ :‬نتيجه اختالس محروميت مالک و ﺻاحب مال از مال است و ھمين وضع ‪ ،‬زيانی است كه‬
‫به مالک وارد می آيد‪ ،‬ھرچند كه در نتيجه استرداد يا پرداخت خسارت‪ ،‬جبران شود‪ ،‬اعم از آنكه مرﺗكب‬
‫يا ديگری منتفع شده باشد يا نه‪.‬‬

‫بنابراين‪ ،‬جرم اختالس‪ ،‬جرمی است مقيد و از اين حيث ﺗحقق آن نياز به نتيجه ندارد و نتيجه در اين جرم ‪،‬‬
‫ضرر و زيانی است كه به مالک و ﺻاحب مال كه اﺻوالً دولت يا موسسات عمومی يا افراد ھستند وارد‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪57‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫می شود‪ ،‬به عبارت ديگر‪ ،‬محروميت دولت يا موسسات عمومی از اموالی كه در اختيار كارمند و مستخدم‬
‫خويش قرار داده اند نتيجه ای است كه بر اختالس مترﺗب ميشود ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬رابطه سببيت‪-:‬‬
‫بين رفتار ارﺗكابی شخص و نتيجۀ حاﺻله‪ ،‬رابطه سببيت وجود داشته باشد‪ ،‬در ﺻورت فقدان اين رابطه‬
‫فرد را ميتوان به عنوان مختلس مورد ﺗعقيب قرارداد‪ .‬زيراکه در جزء فعل اختالس اشاره نموديم که مجرد‬
‫فعل اختالس جرم کامل ميباشد و از جمله جرايم نتيجوی نميباشد‪.‬‬
‫برای مثال ‪ :‬اگر كارمندی‪ ،‬مالی را در بکس دستی خود قرار دھد ﺗا آنرا از اداره خارج سازد‪ ،‬ولی‬
‫درھمين ھنگام فرد ديگری موقعيت را غنيمت شمرده‪ ،‬بکس را بربايد يا اينكه بکس از مكان بلندی پائين‬
‫افتاده‪ ،‬كاالی موجود در آن از بين برود‪ ،‬محروميت مالک از مالش محقق گرديده‪ ،‬ولی بين اين نتيجه و‬
‫رفتاری كه از كارمند سر زده است رابطه سببيت وجود ندارد‪.‬‬
‫ولی به آنھم ميتوان اورا مختلس محسوب داشت‪ .‬به علت اينکه مختلس فعل را انجام داده است قبالً متذکر‬
‫شديم که در جرم اختالس نتيجه شرط نيست پس زمانيکه نتيجه شرط نيست رابطه سببيت ھم شرط نيست ‪.‬‬
‫اما در جرايم نتجوی ) سرقت ‪ ،‬قتل ‪ ،‬قتاع الطريقی ‪ (....‬در چنين جرايم نتيجه شرط ميباشد برای جرم‬
‫کامل و در ﺻورت عدم ﺗحقق نتيجه جرايم فوق کامل نبوده و به مجرد ﺗحقق عمل و فعل جرم ناقص‬
‫) احکام شروع در جرم ( ﺗحقق پيدا مينمايد و ماده )‪ (29‬قانون جزاء قابل رعايت ميگردد ‪.‬‬

‫موﺿوع جرم اختالس‪ -:‬اموال منقول است و آيا اموال غيرمنقول ھم مﺗواند موضوع جرم اختالس باشد يا‬

‫نه؟ اختالف نظر وجود دارد‪.‬‬

‫تعريف مال ‪ :‬ماده)‪ (۴٧٢‬قانون مدنی مال را چنين تعريف نموده است ‪:‬‬

‫)مال ‪،‬عبارت است از عين ويا حقيکه نزد مردم قيمت مادی داشته باشد(‬

‫سوال مطرح ميگردد که موضوع جرم اختالس اموال منقول قرار ميگيرد يا غير منقول‪.‬‬

‫اما اگر به ماده )‪(٢۶٨‬قانون جزا افغانستان از نظر تحليلی بنگريم که چنين صراحت دارد‪:‬‬

‫)ھرموظف خدمات عامه که اموال دولت يا اموال افراد را که منحيث وظيفه به اوسپرده شده اختالس يا‬
‫پنھان نمايد‪(.......‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪58‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫بر عالوه ساير قيوديکه در ماده فوق قيد گرديده است ‪،‬قيد از اموال نيز تذکر يافته است )اموال دولت يا‬
‫اموال افراد ( در اينجا مال بشکل عام و مطلق ذکر گرديده است که ھم مال منقول و ھم مال غير منقول‬
‫را در بر ميگيرد ‪ .‬اما اگر به قيد ديگر ماده متذکره توجه نمايم )اختالس يا پنھان ( از اموال منقول و غير‬
‫منقول صرفا اموال منقول را خاص مينمايد زيرا که تصور اختالس وپنھان مال صرفا در اموال منقول‬
‫امکان دارد در اموال غير منقول اصال تصور پنھان کردن وجود ندارد ‪.‬‬

‫بطور مثال برای اموال غير منقول ميتوانيم و صف اختالس را چنين بدھيم ) احمد معتمد که يک عراده‬
‫موتر نوع کروال) ‪(٢٠٠٧‬کانادائی ملکيت اداره احصائيه مرکزی که در جمع او قيد بود اختالس و به‬
‫فرش رسانيده است‪(.‬‬

‫اما ھرگاه عوض موتر نوع کروال که از جمله اموال منقول است يک جريب زمين که از جمله اموال‬
‫غير منقول است ذکر نمايم برای آن نميتوانيم وصف جرم اختالس اطالق نمايم برای آنھا بادرنظرداشت‬
‫عناصر متشکله جرم استيال و يا غصب اطالق ميگردد ‪.‬‬

‫بنابر تحليل که فوقا تذکر يافت از نظر قانون جزا افغانستان جرم اختالس صرفا در اموال منقول صورت‬
‫گرفته ميتواند نه در اموال غير منقول‬

‫جزء سوم‪-:‬عنصر معنوی ‪-:‬‬

‫‪ -١‬علم ‪ :‬رﺗکب علم داشته براينکه او مؤظف خدمات عامه است و مال که به او ﺗسليم شد از طريق‬
‫وظيفه به او ﺗسليم داده شده است ‪.‬و ھمچنان مرﺗکب علم داشته باشد به ﺗمام روش ھای عنصر مادی‬
‫جرم اختالس‪.‬‬

‫‪ - ٢‬اراده )قصد( ‪ :‬اراد ه جرمی عبارت از اين است که اقدامات کارمند مذکور‪ ،‬با قصد جرمی ھمراه‬
‫باشد‪.‬خواه قصد عام باشد يا قصد خاص چون اختالس از جرايم عمدی بشمار ميرود و در عنصر‬
‫معنوی وضعيتی مشابه باجرم خيانت در امانت دارد‪ ،‬عنصرمعنوی اين جرم مركب از علم مرﺗكب به‬
‫عدم استحقاق خود‪ ،‬وعمد او نسبت به انجام عمل است‪ .‬در اختالس نيز مرﺗكب بايد ‪:‬‬
‫اوالً‪ :‬اين كه مال به او متعلق نيست و حق مداخله در آن را ندارد علم و آگاھی داشته باشد‪ .‬بنابراين در‬
‫ﺻورﺗيكه مرﺗكب به ﺗصور آنكه مال به او ﺗعلق دارد آن را مورد ﺗصرف مالكانه قرار دھد‪ ،‬نميتوان او را‬
‫به عنوان مختلس مورد ﺗعقيب قرار داد‪ .‬ثانيا ً ‪ :‬بايد نسبت به انجام دادن عمل و نيز وارد كردن ضرر به‬
‫دولت‪ ،‬عمد و قصد داشته باشد؛ يعنی قصد عام وقصد خاص داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -‬عمد مرﺗكب به انجام دادن عمل‪ ،‬يعنی قصد برداشت وﺗصاحب به قصد عام اطالق ميگردد‪.‬‬

‫‪ -‬عمد مرﺗکب در ضرر زدن به دولت به قصد خاص اطالق ميگردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪59‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫بنابراين برای ﺗحقق اختالس بايد مرﺗكب ھم دارای قصد سوء نيت عام باشد و ھم درقصد سوء نيت خاص‪،‬‬
‫واگرثابت شود كه در ارﺗكاب عمل فاقد اين دو حالت معنوی بوده‪ ،‬عمل او را نميتوان اختالس به حساب‬
‫آورد‪.‬‬

‫ھرگاه قصد عام متحقق نگردد اﺻال عمل جرم نميباشد ‪.‬‬

‫ھرگاه قصد خاص متحقق نگردد وﺻف جرمی ﺗغير ميابد‪.‬‬

‫چنانچه در بحث رشوت قصد عام و قصد خاص را ﺗوضيح داديم برای معلومات بيشتر به آن مراجعه‬
‫گردد‪ .‬اما برای ﺗوضيح اين بخش به دو مثال ذيل اشاره مينمايم‪.‬‬

‫مثال عدم موجوديت قصد عام ‪:‬‬

‫عبدالقادر معتمد پول نقد ولسوالی امام ﺻاحب واليت کندوز است پول معاشات مامورين را از مستوفيت‬
‫واليت متذکره ﺗسليم نموده است به علت رخصتی سه يوم پی در پی و نارامی ولسوالی پول معاشات را‬
‫ميخواھد به خانه خويش ببرد ولسوال ولسوالی را نيز در جريان قرار ميدھد ولسوال نيز با او قبول مينمايد‬
‫وولسوال رھسپار منزل خويش که در کابل موقعيت دارد ميشود‪.‬‬

‫معتمد ھم بعد از حساب نمودن پولھا آنھا را در بکس دستی خويش جابجا نموده در حين خارج شدن از‬
‫ولسوالی پھره دار دروازه ولسوالی او را متوقف ميسازد ودر حين ﺗالشی بکس او پول معاشات را ميبيند‬
‫واورا به جرم اختالس به څارنوالی معرفی مينمايد ‪.‬‬

‫څارنوال بعد از ﺗحقيقات ھمه جانبه ميبيند که عبدالقادر معتمد در قبال قضيه سؤ قصد عام )قصد ﺗصاحب(‬
‫ندارد موﺻوف را رھا نموده چون اﺻال جرم واقع نگرديده دوسيه را ھم حفظ مينمايد‬

‫مثال عدم موجوديت قصد خاص ‪:‬‬

‫زاھد در يکی از ادارات دولتی معتمد جنسی است در جمع او موﺗرھای ھمين اداره قيد است دربين موﺗر ھا‬
‫يک موﺗر ﺗونس نيز موجود ميباشد که از جانب يکی از موسسات خارجی به ھمين اداره بالعوض اھدا‬
‫گرديده است موﺗر متذکره ﺗوقف است زيراکه موﺗر ھای کافی برای حل مشکل اداره وجود دارد ‪ ،‬زاھد‬
‫موﺗر ﺗونس را برای پسر خويش خالد ميدھد ﺗا ﺗوسط آن در لين شھری کار کند و از طرف شب موﺗر را‬
‫دو باره به اداره انتقال دھد در اينجا قصد خاص زاھد ضرر رساندن به دولت است اما به نحو قصد عام‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪60‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ﺗصاحب کردن موﺗر نيست از ھمين جھت است که زاھد معافيت جزائی ندارد بلکه ﺗغير وﺻف جرمی از‬
‫اختالس به جرم غدر ميگردد‪.‬‬

‫خالﺻه ‪:‬ھرگاه غرض از ضرر رساندن در مثال فوق ﺗصاحب موﺗر ﺗونس باشد وﺻف جرم اختالس‬
‫ﺻدق پيدا ميکند ‪.‬‬

‫و ھرگاه غرض از ضرر رساندن در مثال فوق تصاحب موتر تونس نباشد استفاده از امالک عامه به نفع‬
‫شخصی وآنھم در صورت که منحيث وظيفه به عمل حفظ منافع دولت موظف خدمات عامه مکلف باشد‬
‫جرم غدر ميباشد ‪.‬بخاطر معلوم بودن موضوع به ماده )‪ (٢٧٠‬قانون جزا که جرم غدر را پيشبينی نموده‬
‫است اشاره مينمايم ‪:‬‬
‫) ‪١‬ـ ھر موظف خدمات عامه كه در يك عقد يا عمل و يا قضيه به حفظ منافع دولت مكلف باشد به منظور‬
‫حصول منفعت براي خود و يا براي شخص ديگري منافع مذكور را طور كلي متضرر سازد‪ ،‬به حبس‬
‫طويلي كه از ده سال بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪٢‬ـ اگر ضرر مندرج فقره فوق جزئي باشد مرتكب حسب احوال به حبس متوسط يا قصير محكوم مي‬
‫گردد‪(.‬‬
‫دراينجا بحث اضافی جرم غدر را نمی نمايم زيراکه جرم غدر در بخش جداگانه بعدی ذکر ميگردد‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪ :‬مجازات جرم اختالس‬

‫‪ -١‬جزای اصلی‪- :‬‬
‫حالت مخففه ‪:‬فقره ‪ ١‬ماده ‪ ٢۶٨‬قانون جزاء‪،‬درمورد جزا اﺻلی جرم اختالس چنين حکم ميکند‬
‫) ھرموظف خدمات عامه که اموال دولت يا اموال افراد را که منحيث وظيفه به او سپرده شده اختالس يا‬
‫پنھان نمايد به حبس طويلی که ازده سال بيشترنباشد محکوم می گردد‪(.‬‬
‫حالت مشدده‪ :‬فقره ‪ ٢‬ماده ‪) ٢۶٨‬اگرجرم مندرج فقره ‪ ١‬اين ماده را خزانه دار‪ ،‬ﺗحويلدار‪ ،‬مامورﺗحصيلی‪،‬‬
‫ﺻراف‪ ،‬مامورپطرول‪ ،‬مامورشکر‪ ،‬گدامدار‪ ،‬معتمدين نقدی وجنسی وموظفين ارزاق يا سايراشخاﺻی که‬
‫منحيث وظيفه به حفاظت اشيای اختالس شده ويا پنھان شده مکلف باشند مرﺗکب گردند‪ ،‬به حبس طويل‬
‫محکوم می گردند‪(.‬‬
‫‪:2‬جزای تبعی ‪:‬ھرگاه شخص مرتکب جرم اختالس به حکم قطعی يا نھائی محکمه محکوم به حبس بيش‬
‫از ده سال حبس شود چنانچه فقره )‪ (٢‬ماده )‪ (٢۶٨‬به حبس طويل را درصورت حالت مشدده اشاره‬
‫داشته است که در بر گيرنده حبس بيشتر از ده الی پانزده سال نيز ميباشد طبق حکم ماده )‪ (١١٣‬قانون‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪61‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزا از اجرا وظايف مندرج ھمين ماده نيز محروم ميگردد که از جمله وظايف يکی ھم وظيفه ماموريت‬
‫دولتی است‬
‫موظف خدمات عامه که به طرد ازمسلک يا انفصال ازوظيفه محکوم ميشود بعد ازاعاده حيثيت طبق‬
‫احکام قانون اجراآت جزائی مجددا به ماموريت يا خدمت دولت پذيرفته ميشود‪.‬درمورد‬
‫)فقره ‪ ٣‬ماده ‪ ٢۶٨‬قانون جزاء( چنين حکم مينمايد )موظف خدمات عامه كه به طرد از مسلك يا انفصال از‬
‫وظيفه محكوم مي شود‪ ،‬بعد از اعاده حيثيت طبق احكام قانون اجراآت جزائي مجدداً به ماموريت يا خدمت‬
‫دولت پذيرفته مي شود‪(.‬‬
‫‪:3‬جزاھای تکميلی ‪:‬‬
‫حرمان از بعضی حقوق‪ :‬فرق اين بخش از مجازات ﺗکميلی با مجازات ﺗبعی اينست که در مجازات ﺗبعی‬
‫بدون اينکه محکمه در حکم خويش ﺗصريح کند باالی مجرم خود به خود مجازات ﺗبعی ﺗطبيق ميگردد‬
‫مشروط بر اينکه حکم محکمه به حبس بيش از ده سال باشد‪.‬‬

‫اما در اين بخش از مجازات ﺗکميلی محکمه در حکم خويش ﺗصريح ميکند به حرمان بعضی ازحقوق‬
‫بطور مثال طرد از مسلک چنانچه در مورد فقره )‪ (٢‬ماده )‪ (٢٧٣‬قانون جزاءحکم مينمايد ‪.‬‬

‫) شخصی که به حبس بيشترازسه سال محکوم ميگردد به طرد ازمسلک يا انفصال ازوظيفه نيزمحکوم‬
‫ميگردد‪( .‬‬

‫عين مطلب ﺗحت عنوان محروميت محکومين به فساد اداری ازکار درادارات دولتی‪ ،‬درفقره )‪ (٢‬ماده‬
‫)‪ (١۵‬قانون نظارت برﺗطبيق ستراﺗيژی مبارزه عليه فساد اداری‪ ،‬نيز چنين ﺗصريح شده است‪) :‬اشخاﺻی‬
‫که به اﺗھام جرايم فساد اداری به حبس بيشتر ازسه سال الی ده سال محکوم ميگردند‪ ،‬ازﺗاريخ ختم مجازات‬
‫برای مدت دوسال به حيث کارکن درادارات دولتی يا کانديد عھده ھای انتخابی پذيرفته نمی شود‪(.‬‬

‫فقره )‪ (١‬ماده ) ‪ (٢٧٣‬قانون جزاءحالت ديگری را پيش بينی مينمايد که در کتگوری مجازات ﺗکميلی ميايد‬
‫که چنين حکم مينمايد‬
‫)مجرم عالوه به جزای معينه ‪ ،‬به رد مال وجزای نقدی معادل اموال اختالس شده يا آنچه که ازمال دولت‬
‫ﺗحت ﺗصرف خود درآورده نيزمحکوم ميگردد‪(.‬‬
‫درمتن ماده استرداد مال به عنوان مصادره نمی باشد بلکه رد مال ميباشد که در اينجا ﺗبصره کوچکی در‬
‫مورد مصادره ورد مال به عرض ميرسانيم ‪:‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪62‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫الف ‪:‬تعريف مصادره‬

‫گرفتن‪.‬‬ ‫زور‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫کسی‬ ‫مال‬ ‫لغوی‪،‬يعنی‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫مصادره‬
‫از نظر اصطالح ‪):‬مصادره عبارت است از استيالی دولت بر تمام يا قسمتی از دارايی موجود محکو ٌم‬
‫عليه به موجب حکم محکمه (‬

‫ب ‪ :‬تعريف رد مال‬
‫رد در لغت به معنی باز گردانيدن است‬

‫از نظر اﺻطالح ‪):‬عبارت از باز گردانيدن مال به حکم محکمه که محکو ٌم عليه از طريق جرم آنر بدست‬
‫آورده است (‬

‫درمورد فقره )‪ (١‬ماده )‪ (۶‬قانون جزا نيز ﺻراحت دارد ) شخصيکه مطابق احکام اين قانون مجازات‬
‫ميشود اگر از طريق جرم مالی را بدست آورده باشد برد عين آن و اگر مال موجود نباشد برد مثل يا قيمت‬
‫آن بمالکش محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫بنابر ﺗعاريف که فوقا اشاره شد معلوم ميگردد که مصادره و رد مال از ھم ﺗفاوت دارد ‪،‬فرق و ﺗفاوت‬
‫عمده آنھا قرار ذيل ميباشد ‪.‬‬

‫‪ -١‬در مصادره ملکيت ودارائی شخصی ‪ ،‬شخص که وسيله ارﺗکاب ‪،‬استعمال جرم يا ﺗھيه شده باشد برای‬
‫ارﺗکاب جرم به خزينه دولت ﺗعلق ومصادره ميگيرد‬

‫‪ -٢‬در رد مال ملکيت مال از شخص مرﺗکب نمی باشد بلکه از مالک آن از طريق غير مشروع استحصال‬
‫ذوی اليدی نموده است که در اين ﺻورت اين چنين ملکيت مصادره نمی گردد ھرگاه چنين ملکيت‬
‫مصادره گردد عدالت ﺗامين نميگردد زيراکه در ﺗعريف مصادر قيد گذاشتيم که استيالی دولت باالی مال‬
‫ﺻورت ميگيرد ھرگاه اين مال از فرد باشد دولت در آن بنابر اﺻل قاعده )مصونيت ملکيت شخص( حق‬
‫ﺗصاحب و ﺗملک را ندارد‪.‬‬

‫مطلب دوم ‪ :‬جرم تصرف مالکانه برملکيتھای دولت ‪-:‬‬

‫متن ماده )‪ (269‬قانون جزا ‪) :‬ھرموظف خدمات عامه که پول‪ ،‬اوراق بھادار‪ ،‬امتعه يا ساير اموال ملکيت‬
‫دولت را بدون حق ﺗحت ﺗصرف مالکانه خود درآورده به حبس متوسط محکوم می گردد‪(.‬‬
‫فرق بين جرم اختالس و استيالء را ميتوان در دو مو رد ذيل ﺗفکيک نمود‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪63‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -١‬جرم اختالس مثل جرم خيانت در امانت است اما با وﺻف مرﺗکب از ھم ﺗفکيک ميشوند‪.‬‬
‫‪ -٢‬جرم استيالء در اﺻل مثل جرم سرقت است اما در اين جرم نيز با وﺻف مرﺗکب باھم ﺗفکيک و‬
‫ﺗميز ميشوند‪.‬‬

‫عناﺻر جرم استيالء‪-:‬‬

‫فعل‬ ‫ھرآن فعليکه منتج به استيالء گردد‬

‫عنصر مادي‬
‫نتيجه ملكيت اموال دولت را بدون حق تحت‬
‫تصرف مالكانه‬
‫عناصر عام‬ ‫علم‬
‫عام‬
‫اراده‬
‫عنصر معنوي‬
‫عناصر جرم‬
‫خاص‬ ‫نيت تملك‬

‫وصف خصوصى مرتكب‬

‫عناصر خاص‬
‫وصف خصوصي مال‬

‫جزء اول ‪ :‬وﺻف وخصوﺻيت مرﺗکب‬

‫)ھرموظف خدمات عامه که پول‪ ،‬اوراق بھادار‪ ،‬امتعه يا ساير اموال ملکيت دولت را بدون حق ﺗحت‬
‫ﺗصرف مالکانه خود درآورده‪(.........‬‬

‫متن ﺗعريف فوق می رساند که جرم استيالء يا ﺗصرف مالکانه برملکيت زمانی مطرح ميشود که اين عمل‬
‫را موظف خدمات عامه مرﺗکب شود‪.‬‬

‫اگر يک شخص عادی که موظف خدمات عامه يا درحکم موظف خدمات عامه نباشد‪ ،‬بر ملکيت دولت‬
‫مستولی يا ﺗصرف مالکانه نمايد‪ ،‬اين نوع جرم ﺗحت باب سرقت يا خيانت در امانت گنجانيده خواھد شد‪.‬‬

‫اگرچه در بحث رشوت موضوع موظفين خدمات عامه به ﺗفصيل در ضمن مثال ھا و قضيه بحث شد در‬
‫اينجا به بحث ﺗفصيلی آن ﺗکرارا اشاره نمی نمايم اما ﺻرف ذکر از موظفين خدمات عامه را می نمايم‪.‬‬

‫نظربه ﺻراحت ماده ‪ ١٢‬قانون جزاء‪ ،‬اشخاﺻی که موظفين خدمات عامه محسوب می شوند قرارذيل اند‪:‬‬

‫‪ -١‬مامورين واجيران دولت وﺗصديھای دولتی‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪64‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -٢‬مامورين واجيران موسسات عامه‪.‬‬

‫‪ -٣‬اعضای ارکان دولت وجرگه ھای واليتی ومحلی‪.‬‬

‫‪ -۴‬وکيل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اھل خبره‪ ،‬شھود‪ ،‬وسايراشخاﺻی که ﺗصاديق شان معتبرشناخته شود‪.‬‬

‫ونظربه ماده ‪ ٢۵٩‬قانون جزاء‪ ،‬وماده ‪ ٧‬قانون نظارت برﺗطبيق ستراﺗيژی مبارزه عليه فساد اداری‪،‬‬
‫اشخاﺻی که درحکم موظفين خدمات عامه محسوب ميشوند قرارذيل اند‪:‬‬

‫‪ -١‬اعضای پارلمان‪ ،‬شاروالی‪ ،‬جرگه ھای واليتی ومحلی‪.‬‬

‫‪ -٢‬ادارات دولتی وعھده ھای انتخابی‬

‫‪ -٣‬کميسيون ھای مستقل‬

‫‪ -۴‬بانک ھای طرف معامله با دولت‬

‫‪ -۵‬مؤسسات غيردولتی )‪ ،(N.G.Os‬مؤسسات بين المللی وﺗشبثات خصوﺻی طرف معاملۀ مالی با دولت‬
‫درچارچوب ميثاق ملل متحد عليه فساد اداری وسايرمعاھدات بين المللی‪.‬‬

‫قضيه فرﺿی‬
‫در اداره ‪ x‬خالد معتمد جنسی است و در جمع او تمام اجناس آن اداره قيد و جمع ميباشد ‪.‬نورآغا پوليس‬
‫حوزه امنيتی که در پوسته امنيتی ھمين اداره موظف است شبی در ساعات پھره خود موقع را غنيمت‬
‫شمرده و از قبل يک کليد ساختگی تھيه نموده بود بالوسيله آن يک عراده موتر کروال )‪ (٢٠٠٩‬صفر کيلو‬
‫متر که جديدا به اداره خريداری گرديده بود می ربايد و ميخواھد آنرا به منزل خويش انتقال و پنھان نمايد و‬
‫خودش دو باره به وظيفه اش برگردد تا مورد ظن قرار نگيرد اما چانس به او ياری نکرده در مسير راه‬
‫اداره و منزل به گزمه پوليس حوزه که نورآغا در آن وظيفه انجام ميدھد ميگردد گزمه پوليس موتر را‬
‫اشاره توقف ميدھد نورآغا موتر را توقف نمی دھد و فرار مينمايد گزمه پوليس باالی موتر مشکوک شده‬
‫آنرا تعقيب مينمايد و بالخره موتر را در محلی متوقف مينمايد پوليس ميبيند که در جلو عراده نورآ يکتن از‬
‫ھمکاران پوليس آنھا ميباشد پوليس از نورآغا جويای احوال ميشوند که در جريان به پوليس واﺿح‬
‫ميگردد که نورآغا موتر متذکره را از اداره که در پوسته امنيتی آن ايفای وظيفه ميکند سرقت نموده است‬
‫شما منحيث څارنوال اين قضيه به سواالت ذيل چگونه پاسخ ميدھيد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪65‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -١‬جرم نورآغا در کدام وصف جرمی می آيد‬

‫‪ -٢‬آيا خالد معتمد جنسی در عدم نگھداشت عراده متذکره مسوليت دارد‬
‫‪ -٣‬جرم نورآغا در کدام څارنوالی از نظر صالحيت موﺿوعی برسی ميگردد‪.‬‬

‫جزء دوم ‪:‬عنصر مادی ‪:‬‬

‫عنصرمادی اين جرم عبارت است ازﺗصرف مالکانه موظف براموال دولت‪.‬‬
‫ﺗحت عنوان جرم اختالس بيان کرديم درﺻورﺗيکه اموال دولت يا اموال افراد برای موظف خدمات عامه‬
‫منحيث وظيفه سپرده شده باشد‪ ،‬وموظف آن اموال را اختالس يا پنھان کند مختلس شمرده شده وطبق ماده‬
‫‪ ٢۶٨‬قانون جزاء به حبس طويلی که ازده سال بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬
‫ليکن درﺻورﺗيکه اموال دولت منحيث وظيفه به موظف خدمات عامه سپرده نشده باشد‪ ،‬وموظف برآن‬
‫اموال ﺗصرف مالکانه نمايد‪ ،‬مستولی يا متصرف مالکانه دراموال دولت شمرده ميشود‪ ،‬وطبق ماده ‪٢۶٩‬‬
‫قانون جزاء به حبس متوسط محکوم ميگردد‪ .‬بخاطر وضاحت بيشتر به روش ثالثه عناﺻر مادی مراجعه‬
‫مينمائيم‪.‬‬

‫‪-١‬عمل‪ -:‬ھر آن فعل مؤظف خدمات عامه که موجب غير حق ﺗصرف ملکيت دولت گردد‪.‬‬
‫‪ -٢‬نتيجه‪ -:‬ملکيت دولت را بدون حق ﺗحت ﺗصرف مالکانه خود در آورد ‪.‬‬
‫‪ -٣‬رابطه سببيت ‪ -:‬عمل را بمنظور بدست آوردن ‪ ،‬اوراق بھادار ‪ ،‬امتعه يا ساير اموال ملکيت دولت‬
‫بدون حق بغرض کسب ملکيت ﺗحت ﺗصرف آوردن‪.‬‬

‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی‪-:‬‬

‫استيالء يا ﺗصرف مالکانه براموال دولت‪ ،‬از جرايم عمدی است‪ ،‬ركن معنوی اين جرم مركب از علم‬
‫مرﺗكب به عدم استحقاق خود‪ ،‬وعمد او نسبت به انجام عمل است‪ .‬در اين جرم مرﺗكب بايد‪:‬‬

‫اوالً‪ :‬به اين كه مال به او متعلق نيست و حق مداخله در آن را ندارد علم و آگاھی داشته باشد‪.‬‬
‫بنابراين در ﺻورﺗيكه مرﺗكب به ﺗصور آنكه مال به او ﺗعلق دارد آن را مورد ﺗصرف مالكانه قرار‬
‫دھد‪ ،‬نميتوان او را به عنوان اين جرم مورد ﺗعقيب قرار داد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪66‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ثانيا ً ‪ :‬بايد نسبت به انجام دادن عمل و نيز وارد كردن ضرر به دولت‪ ،‬عمد و قصد داشته باشد؛‬
‫يعنی قصد عام وقصد خاص داشته باشد‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪:‬موضوع جرم استيالء ‪:‬‬

‫مانند جرم اختالس و رشوت جرم استيال نيز دارای اين عنصر)موضوع جرم ( ميباشد که ﺗوسط اين‬
‫عنصر خويش نيز از ساير جرايم ﺗفکيک گردد‪.‬که موضوع جرم استيال عبارت اند از‪:‬‬

‫‪ -١‬پول دولت‬

‫‪ -٢‬اوراق بھا دار مربوط دولت‬

‫‪ -٣‬اموال بشکل عام ) منقول و غير منقول ( مربوط دولت‬

‫جزء پنجم ‪ :‬مجازات جرم استيالء ‪-:‬‬

‫جزای اصلی ‪:‬‬

‫ماده ‪ ٢۶٩‬قانون جزاء‪:‬‬

‫)ھرموظف خدمات عامه که پول‪ ،‬اوراق بھادار‪ ،‬امتعه يا ساير اموال ملکيت دولت را بدون حق ﺗحت‬
‫ﺗصرف مالکانه خود درآورده به حبس متوسط محکوم می گردد‪(.‬‬

‫جزاھای تکميلی‪:‬‬
‫مصادره و رد مال ‪ :‬ماده ‪ ٢٧٣‬قانون جزاء‪:‬‬
‫‪ -١‬مجرم عالوه به جزای معينه ‪ ،‬به رد مال وجزای نقدی معادل اموال اختالس شده يا آنچه که ازمال‬
‫دولت ﺗحت ﺗصرف خود درآورده نيزمحکوم ميگردد‪.‬‬
‫‪ -٢‬درﺻورﺗی که مدت حبس محکوم بھا ازسه سال بيشترباشد مرﺗکب به طرد ازمسلک يا انفصال‬
‫ازوظيفه نيزمحکوم می گردد‪.‬‬

‫نشر حکم‪ :‬طبق ماده )‪ (١٢٠‬قانون جزا درﺻورت ﺻوابديد محکمه و يا پيشنھاد څانوال بعد از حکم‬
‫قطعی محکمه فيصله نشر ميگردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪67‬‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مطلب چھارم ‪ :‬جـــــــــــــرم غــــــــــــــدر ‪:‬‬

‫متن ماده )‪ (٢٧٠‬قانون جزاء‪) -:‬ھرموظف خدمات عامه که دريک عقد يا عمل ويا قضيه به حفظ منافع‬
‫دولت مکلف باشد‪ ،‬به منظور حصول منفعت برای خود ويا برای شخص ديگری‪ ،‬منافع مذکور را طور‬
‫کلی متضرر سازد‪ ،‬به حبس طويلی که از ده سال بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪(.‬‬
‫در ﺗعريف فوق يک جرم جداگانه معرفی گرديده است که وﺻف جرمی غدر را به خود کسب مينمايد و‬
‫جرم است که حالت و عناﺻر نسبتا مشترک با جرم خيانت ملی در کتگوری جرايم عليه امنيت داخلی و‬
‫خارجی دارد ﺻرفا با عناﺻر باھم ﺗفکيک ميگردند که در جرم غدر ھرگاه مرﺗکب که موظف خدمات‬
‫عامه است در يک عقد عمل و يا قضيه به حفظ منافع دولت مکلف باشد به ھدف حصول منفعت برای‬
‫خودش ويا شخصی ديگری منافع دولت را که به حفظ آن مکلف است به دولت ضرر کلی و يا ھم ضرر‬
‫جزئی برساند وﺻف جرمی غدر را کسب مينمايد ‪.‬‬
‫اما در جرم خيانت ملی بدون اينکه در نظر گرفته شود که مرﺗکب موظف خدمات عامه است و يا شخصی‬
‫عادی ديگر اسرار محرم دولت متبوع خويش را افشاء ويا در عقد ‪،‬عمل و قضيه که با کشور ديگری‬
‫مطرح است موظف گرديده به ضرر دولت متبوع خويش عمدا عمل مينمايد و ﺗوسط اين عمل به دولت‬
‫متبوع اش ضرر متوجه گردد وﺻف جرمی خيانت ملی ﺻدق مينمايد برای اينکه جرم غدر را از ساير‬
‫جرايم مماثل آن ﺗفکيک نمايم به عناﺻر متشکله جرم غدر اشاره مينمايم‪.‬‬

‫عناصر متشکله جرم غدر‪:‬‬

‫عقد‬

‫فعل‬ ‫عمل‬

‫عنصر مادي‬ ‫نتيجه‬ ‫قضيه‬

‫رابطه سببيت‬
‫عنصر عام‬
‫علم واراده ‪ -‬قصد عام‬
‫عنصرمعنوي‬
‫عناصرجرم غدر‬ ‫حصول منفعت برای خود‬
‫قصد خاص‬
‫يا شخص ديگر‬
‫موظف‬
‫عنصر خاص‬ ‫صفت‬ ‫مكلف به حفظ منافع دولت باشد در عقد ‪ -‬عمل ‪-‬‬
‫قضيه‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪68‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء أول ‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب‬

‫جزای مندرج ماده ‪ ٢٧٠‬زمانی ﺗطبيق ميگردد که ضرر برمنافع دولت ﺗوسط موظف خدمات عامه وارد‬
‫گرديده باشد‪ .‬چون درنص ماده چنين ﺗصريح شده است‪":‬ھرموظف خدمات عامه که دريک عقد يا عمل ويا‬
‫قضيه به حفظ منافع دولت مکلف باشد به منظور حصول منفعت برای خود ويا شخص ديگر‪ ،‬منافع مذکور‬
‫را طور کلی متضرر سازد‪"....‬‬

‫برای مؤظف خدمات عامه بر عالوه وﺻف مرﺗکب بنابر اشاره ماده فوق مکلف بر حفظ منافع دولت در‬
‫عقد ‪ ،‬عمل ‪ ،‬ويا قضيه شده است‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ :‬عنصرمادی‬

‫عنصر مادی اين جرم عبارت است از واردن نمودن ھر نوع عملی که منتج به ضرر کلی يا جزئی‬
‫برمنافع دولت گردد‪.‬‬
‫ليکن فرق بين ضررکلی وجزئی آن ﺻرف در مجازات است ‪ ،‬جزای ضررکلی حبس طويل وجزای‬
‫ضرر جزئی حبس متوسط است‪ .‬و ھچنان در سه روش عنصر مادی عمل – نتيجه و رابطه سببيت بين‬
‫عمل ونتيجه عنصر مادی را ذيال بيان ميکنيم ‪.‬‬
‫به روش ثالثه عناﺻر مادی مراجعه مينمائيم‪.‬‬
‫رابطه سببيت‬ ‫نتيجه‬ ‫عمل‬

‫‪ -١‬عمل ‪ -:‬وارد نمودن ھرنوع عملی که منتچ به ضرر) کلی و يا جزئی( به دولت گردد‪.‬‬
‫‪ -٢‬نتيجه ‪ -:‬بدست آمدن منفعت مادی يا معنوی برای خود مرﺗکب و يا شخصی ديگری و ھمچنان‬
‫متوجه شدن ضرر به دولت‬
‫‪ -٣‬رابطه سببيت ‪ -:‬انجام ندادن مکلفيت وظيفوی در عقد ‪ ،‬عمل ‪ ،‬و يا قضيه‬

‫جزء سوم ‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصر معنوی اين جرم عبارت است از اراده )قصد( وعلم است‪ ،‬يعنی مامور موظف که برمنافع دولت‬
‫ضرری وارد نموده است‪ ،‬بايد نسبت به انجام دادن اين عمل و نيز وارد كردن ضرر برمنافع دولت‪ ،‬علم و‬
‫قصد داشته باشد‪.‬‬
‫در اين جرم قصد خاص نيز و جود دارد که عبارت از حصول منفعت به نفع خود يا شخصی ديگری‪.‬‬
‫بناء اگر ضرر برمنافع دولت بنا بر اھمال‪ ،‬سھل انگاری يا ﺗغافل موظف وارد شده باشد‪ ،‬جرم مذکور‬
‫متحقق نمی گردد‪ .‬ھمچنان قصد موظف به حصول منفعت برای خودش يا شخص ديگر شرط نيست‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪69‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫قضيه فرﺿی‬

‫قضيه سرقت مبلغ ‪ ٢٠٠٠٠‬افغانی به اتھام فرھاد به څارنوالی زون شمال څارنوالی واليت کابل‬
‫مواصلت ورزيده څارنوالموظف به اسم خانگل تعين گرديده ‪ .‬در قضيه داليل بسيار موجه در جريان‬
‫تحقيق عليه فرھاد بدست آمده تا جرم فرھادتوسط ادله اثباتيه قانونی ثابت گردد‪ .‬چون فرھاد به عمل‬
‫ارتکابی خويش نظم جامعه را برھم زده است و بايد در مقابل عکسالعمل اجتماعی محکوم به مجازات‬
‫از جانب يک رکن مستقل دولت که عبارت از مقام ستره محکمه است قرار گيرد ‪ .‬و اگرمجازات نگردد‬
‫باالی حاکميت قانون در جامعه لطمه وارد ميگردد‪.‬‬
‫اما څارنوال تحقيق قضيه را خالف قانون بدون کدام نفع مادی يا معنوی برای خودش به غرض اينکه‬
‫چند سال قبل فرھاد اورا در جنگ که څارنوال خانگل با ھمسايه ھای خود داشت کمک و ھمکاری‬
‫نموده بود دوسيه را حفظ مينمايد ‪.‬‬
‫بعدا قضيه از جانب څانوالی فوقانی برمال ميگردد و تخطی څارنوال خانگل ثابت ميگردد ‪.‬‬
‫در اين قضيه از نظر شما آيا مسوليت به څارنوال خانگل متوجه ميگردد اگر مسوليت متوجه ميگردد‬
‫مسوليت و وصفجرمی او چی ميباشد‪.‬‬
‫جزء چھارم‪ :‬مجازات ‪-:‬‬
‫جزای اصلی‪:‬‬
‫حالت تشديد مجازات ‪:‬ماده ‪ ٢٧٠‬قانون جزاء‪) :‬ھرموظف خدمات عامه که دريک عقد يا عمل ويا قضيه‬
‫به حفظ منافع دولت مکلف باشد‪ ،‬به منظور حصول منفعت برای خود ويا برای شخص ديگری‪ ،‬منافع‬
‫مذکور را طور کلی متضرر سازد‪ ،‬به حبس طويلی که از ده سال بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪(.‬‬
‫حالت تخفيف مجازات ‪:‬فقره ‪ ٢‬ماده ‪) : ٢٧٠‬اگرضرر مندرج فقره ‪ ١‬اين ماده جزئی باشد‪ ،‬مرﺗکب حسب‬
‫حاالت به حبس متوسط يا قصير محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫جزای تکميلی‪ :‬فقره ‪ ٢‬ماده ‪" : ٢٧٣‬درﺻورﺗيکه مدت حبس محکوم بھا ازسه سال بيشترباشد‪ ،‬مرﺗکب به‬
‫طرد از مسلک يا انفصال ازوظيفه نيزمحکوم ميگردد"‪.‬‬

‫مالحظه ‪ :‬درفقره ‪ ١‬ماده فوق ‪ ،‬به عنوان جزای ﺗکميلی راجع به جرم اختالس و ﺗصرف مالکانه بر اموال‬
‫دولت چنين ﺗصريح کرده است ‪ ) :‬مجرم عالوه بر جزای معينه دراين فصل ‪ ،‬به رد مال وجزای نقدی‬
‫معادل اموال اختالس شده يا آنچه که ازمال دولت ﺗحت ﺗصرف خود درآورده نيزمحکوم ميگردد‪(.‬‬

‫ﺗفکيک عمده رد و مصادره مال را قبال مفصال بيان کرديم ‪،‬در اين قسمت سوال مطرح ميگردد که ماده‬
‫متذکره ذکری از رد مال نموده است نه مصادر علت اين چی بوده ميتواند‪.‬در پاسخ بيان ميگردد چون در‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪70‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جرم اختالس و غدر مرﺗکب مال دولت را از طريق غير مشروع بدست آورده ميباشد والزم است ﺗا مال‬
‫دولت دوباره از مرﺗکب مسترد شود و ﺗفکيک بارزی را که در مصادره ورد مال قبال ﺗذکر داديم مال‬
‫شخصی مرﺗکب به خزينه دولت ﺗعلق ميگيرد و يکنوع مجازات مالی به حساب ميايد اما در رد مال اين‬
‫ھدف که عبارت از مجازات مالی است متحقق نميگردد زيراکه مال از مرﺗکب نمی باشد ‪ .‬در قسمت‬
‫جريمه معادل آن ھمين ھدف مجازات مالی متحقق ميگردد اما نه به گونه مصادره ‪.‬‬

‫قضيه فرﺿی‬
‫جانداد در مقام واليت )‪ (X‬بحيث مدير خدمات کار ميکند ودر ﺿمن يک دوکان ماشين فوتوکاپی نيز‬
‫در مقابل واليت دارد که در آن دوکان پسرش کار ميکند ‪.‬‬

‫جانداد بخاطر خريداری )‪ (۵٠‬کيده کاغذ برای مقام واليت به دوکانھای قرطاسيه فروشی رفته و از‬
‫سه دوکان قرطاسيه فروشی نرخ ميگيرد دو قرطاسيه فروشی فی گيده کاغذ را مبلغ )‪ (١٨٠‬افغانی‬
‫نرخ ميدھد اما برخالف يک دوکان قرطاسيه فروشی فی گيده کاغذ را )‪ (٢۵٠‬افغانی نرخ ميدھد و‬
‫برای جانداد ميگويد که )‪ (۵‬گيده کاغذ را به دوکان فوتوکاپی به پسرش نيز ميدھد جانداد قبول‬
‫مينمايد و عقد را به نمايندگی از مقام واليت منعقد مينمايد قرطاسيه فروشی طبق وعده )‪ (۵‬گيده‬
‫کاغذ را به پسر جانداد تسليم مينمايد و پسر جانداد ميخواھد تا پول کاغذ را به قرطاسيه فروش بدھد‬
‫قرطاسيه فروش ميگويد که پول کاغذ را از پدر او تسليم شده است چون موﺿوع تحت کشف بوده‬
‫با مدارک )ثبت نوار ويديوئی( جانداد ‪،‬قرطاسيه فروش و پسر جانداد گرفتار ميشوند‪.‬‬

‫سواالت‪:‬‬

‫‪ -١‬عمل جانداد و قرطاسيه فروش ﺗحت کدام ضرر عايده به دولت ميايد‪.‬‬

‫‪ -٢‬پسر جانداد در قضيه مسول ميباشد و يا خير اگر مسول باشد وﺻف جرمی او چی است‪.‬‬

‫مطلب پنجم ‪ :‬نفع برداری از امور متعلق به دولت )تربح(‪:‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪71‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫قانونگذار فصل چھارم قانون جزاء را ﺗحت عنوان ) اختالس وغدر( ﺗحرير نموده اما در طی مواد جداگانه‬
‫ھمين فصل جرايم ديگری را نيز درميابيم درماده ‪ ٢٧١‬اين قانون ذکر شده است‪ ،‬که اينچنين ﺗصريح‬
‫ميکند‪:‬‬

‫متن ماده )‪ (271‬قانون جزاء‪) -:‬ھرموظف خدمات عامه که در اداره قراردادھا‪ ،‬عوايد‪ ،‬واردات يا ساير‬
‫امور متعلق به دولت ويا درمراقبت آن مکلفيت مستقيم داشته باشد وبه اثر آن دريکی ازامور فوق به اسم‬
‫خود يا به اسم شخص ديگری برای خود مفادی حاﺻل کند يا به حصول آن ﺗشبث نمايد‪،‬به حبس که از سه‬
‫سال کمتر نباشد محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫اگر به قيود ماده فوق متوجه شويم از قيود احترازی آن در ميابيم که اين جرم دارای وﺻف اختصاﺻی‬
‫خويش يعنی )نفع برداری از امور متعلق به دولت( را کسب مينمايد‪ .‬بخاطر رسيدن به شناخت درست اين‬
‫وﺻف جرمی به عناﺻر متشکله آن اشاره مينمايم‪.‬‬

‫ب ‪:‬عناصرجرم‪-:‬اين جرم از جمله جرايم نتيجوی است چنانچه در نص ماده قانون قيد ) حصول ( ﺗذکر‬
‫يافته است و ھمچنان در اين جرم شروع نيز وجود دارد چنانچه لفظ ) ﺗشبث (نيز ذکر گرديده است‪.‬‬

‫ھرعمل که بقصد حصول منفعت‬

‫فعل‬
‫برای خودش يا شخص ديگر‬

‫عنصر مادي‬ ‫نتيجه‬ ‫حصول منفعت يا تشبث به حصول‬

‫رابطه سببيت‬
‫عنصر عام‬

‫قصد عام )علم ‪ -‬اراده(‬

‫عنصر معنوي‬
‫عناصر جرم تربح‬
‫قصد خاص )تحقيق يافتن‬
‫منفعت (‬

‫موظف مسول مستقيم باشد ويا مراقب باشد به يکی از‬

‫عنصر خاص‬ ‫وصف خاص‬ ‫اعمال که قانون تعين نموده است‬

‫جزء اول ‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب ‪:‬‬

‫مرﺗکب جرم حصول منفعت برداری مندرج ماده ‪ ٢٧١‬قانون جزاء‪ ،‬عبارت ازموظف خدمات عامه است‪،‬‬
‫خواه موظفين بلند رﺗبه باشند يا پائين رﺗبه‪ .‬در اين جرم قانون خاص نساخته است ﺗمام موظفين خدمات‬
‫عامه بلکه خاص سا خته است اشخاﺻی را که اعمال ميکند اعمال را که قانون ﺗعين نموده است از قبيل‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪72‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫) عقود – عوايد – واردات يا ساير امور متعلق به دولت ( و در موارد اعمال که قانون ذکر نموده است به‬
‫سبيل مثال است نه به سبيل حد و حصر ‪،‬اگر اين جرم ﺗوسط شخصی ارﺗکاب گردد که ازجمله موظفين‬
‫خدمات عامه يا درحکم موظفين خدمات عامه نباشد‪ ،‬ﺗحت احکام اين ماده قرار نمی گيرد بناً الزم است ﺗابه‬
‫اساس قيد که در ماده )‪ (٢٧١‬قانون جزاء قيد مراقبت آمده فرق قايل شويم بين مراقب و مشرف » نظارت‬
‫کننده«‬

‫‪ -١‬مراقب ‪ -:‬مراقب شخصی است که مستقيما ً به امور مامور ما ﺗحت ﺻالحيت دارد مثل رئيس اداره‬
‫ﺗوزيع نمرات رھايشی باالی مامور اداره خويش مراقبت به امور محوله اش دارد و در متن ماده‬
‫متذکره ھم از مراقبت مستقيم اشاره داشته است و ھرگاه نسبت عدم مراقبت درست جرم متذکره از‬
‫جنانب مامور ﺻورت گيرد آمر ھم مسئوليت خويشرا بنابر مراقبت او دارد‬

‫‪ -٢‬مشرف و نظارت کننده‪ -:‬مشرف و نظارت کننده اگر چه از نظر واژه با مراقب و مراقبت فرق‬

‫دارد نظارت کنند مراقبت نمی نمائيد بلکه ﺻرفاً نظارت مينمائيد و از اينکه واژه نظارت کننده در‬
‫متن ماده متذکره ذکر نگرديده بنا ً در ﺻورت ﺗحقيق يافتن جرم شخصی نظارت کننده مسئول نمی‬
‫باشد‪.‬‬

‫فرضـــــــــيه‬

‫مثال وزيرماليه در وزارت شخص اول اداره محسوب ميگردد بر عالوه ساير وظايف از بعضی امور‬
‫وزارت نظارت مينمايد از جمله جمع آوری عايدات دولت که توسط رياست مستوفيت ھر واليت جمع‬
‫ميگردد و به حساب دولت ازدياد ميگردد اما يکی از کارمندان جمع آوری عوايد مستوفيت‬
‫واليت‪ ............‬از دفاتر رھنما معامالت در اخير سال مالياتی قصدا ماليات بر عايدات اخذ نمی نمايد‬
‫بنأ در اين فرﺿيه شخص وزير مشرف و نظارت کننده است اما شخص مستوفی ھمان واليت مراقب‬
‫است ‪.‬بر عالوه اينکه کارمند جمع آوری عوايد مسول است شخص مستوفی نيز منحيث مراقب درجه‬
‫اول مسوليت دارد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪73‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء دوم ‪:‬عنصرمادی‪:‬‬

‫عنصرمادی اين جرم عبارت است از عملی که منجر به حصول فائده از امور متعلق به دولت يا سعی‬
‫وﺗالش برای حصول فائده‪ ،‬خواه برای خود باشد يا برای شخص ديگری باشد ‪.‬‬

‫برای اينکه عنصر مادی را در سه روش آن ﺗوضيح داريم به عمل ‪ ،‬نتيجه و رابطه سببيت اين جرم نيز‬
‫اشاره مينمائيم‪.‬‬

‫عمل ‪ -:‬ھر آن فعل که مرﺗکب بمنظور حصول منفعت به عمل از اعمال وظيفوی خويش برای خود يا‬
‫برای شخصی ديگری انجام ميدھد‬

‫نتيجه ‪ -:‬در نتيجه دو موضوع قابل بحث بوده‬

‫‪ -١‬حصول منفعت و بدست آمدن آن‬

‫‪ -٢‬ﺗشبث و يا ھم شروع به جرم ‪.‬بنا ً اين جرم نيز مانند جرم رشوت ﺗشبث و شروع حالت جرم کامل‬
‫را دارد و شخص مرﺗکب به مجازات کامل جرم مجازات ميگردد‪.‬‬

‫رابطه سببيت ‪ -:‬افعاليکه مؤظف خدمات عامه بمنظور حصول منفعت غير مشروع در اداره قراردادھا‪،‬‬
‫عوايد‪ ،‬واردات يا ساير امور متعلق به دولت بالوسيله مراقبت و داشتن مکلفيت مستقيم که دارد وبه سبب آن‬
‫دريکی ازامور فوق به اسم خود يا به اسم شخص ديگری برای خود مفادی حاﺻل کند يا به حصول آن‬
‫ﺗشبث نمايد‪،‬به حبس که از سه سال کمتر نباشد محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫جزء سوم ‪ :‬عنصرمعنوی‪:‬‬

‫عنصرمعنوی اين جرم ايجاب ميکند که موظف خدمات عامه‪:‬‬

‫اوالً‪:‬علم داشته باشد به ﺗمام روش ھای ثالثه عنصر مادی جرم و از خالف قانونی بودن اين عمل آگاه‬
‫باشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪74‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ثانيا ً‪ :‬اراده )قصد ( داشته باشد‪ -:‬نيت حصول فائده را برای خود يا شخص ديگری داشته باشد‪ ،‬خواه اين‬
‫فائده برايش متحقق شود يا نشود‪ .‬اما اگر قصدش ﺗنھا ضرر رساندن به دولت باشد درآنصورت اين جرم‬
‫متحقق نميشود‪ ،‬زيراکه در متن ماده )‪ (٢٧١‬قانون جزا قصد حصول منفعت ﺗذكريافته است‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪ :‬مجازات‪:‬‬

‫ماده ‪ ٢٧١‬قانون جزاء ‪" :‬ھرموظف خدمات عامه که در اداره قراردادھا‪ ،‬عوايد‪ ،‬واردات يا ساير امور‬
‫متعلق به دولت ويا درمراقبت آن مکلفيت مستقيم داشته باشد وبه اثر آن دريکی ازامور فوق به اسم خود يا‬
‫به اسم شخص ديگری برای خود مفادی حاﺻل کند يا به حصول آن ﺗشبث نمايد‪ ،‬به حبس متوسط که ازسه‬
‫سال کمتر نباشد محکوم ميگردد"‪.‬‬

‫درمتن ماده فوق راجع به اينکه عالوه بر جزای حبس‪ ،‬آيا موظف فوائدی را که حاﺻل نموده بود به دولت‬
‫برميگرداند ياخير‪ ،‬چيزی ﺗصريح نشده است‪.‬‬

‫مطلب ششم ‪ :‬جرم تسخير)استخدام کارگران درامورشخصی(‬

‫متن ماده )‪ (٢٧٢‬قانون جزا‪) -:‬ھرموظف خدمات عامه که کارگران يا اجيران ﺗحت اثرخود را‬
‫درامورشخصی خود به داخل وقت رسمی استخدام نمايد‪ ،‬يا بدون مجوز قانونی ﺗمام يا قسمتی از اجرت‬
‫آنھا را حجز نمايد‪،‬به حبس قصير يا جزای نقدی که از دوازده ھزار افغانی بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪(.‬‬

‫سوال ‪ :‬درمتن ماده ﺗصريح شده است که " به داخل وقت رسمی استخدام نمايد" آيا عبارت مذکور اين‬
‫مفھوم را ميدھد اگر استخدام درخارج وقت رسمی باشد‪ ،‬موظف مذکور مواخذ نميشود؟‬

‫اگر استخدام کارگران يا اجيران در امور شخصی درخارج وقت رسمی مسئوليت نداشته باشد‪ ،‬کار درستی‬
‫نيست‪.‬‬

‫اما اگر به قانون جزا نظری اندازيم ميبينم که در طی ماده )‪(۵١۶‬خويش حکم را ﺗصريح داشته که چنين‬
‫مشعر است )شخصيکه نيرو کار مردم را به فريب يا حيله استثمار نمايد يا بفروش رساند و يا به يکی از‬
‫جھات خارجی کار آنھا را مورد معامله قرار دھد ‪ ،‬عالوه بر جبران خساره به حبس طويل محکوم‬
‫ميگردد‪(.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪75‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ماده )‪ (۵١۶‬قانون جزا سوال قبلی را نسبتا حل مينمايد ‪ .‬و ﺗفاوت بين دو ماده )‪ (٢٧٢‬و )‪ (۵١۶‬قانون جزا‬
‫روی موارد ذيل اشاره ميگردد ‪.‬‬

‫‪ -١‬ماده )‪ (٢٧٢‬در مورد اوقات رسمی بحث نموده است ‪.‬‬

‫ھرگاه موظف خدمات عامه مرﺗکب چنين عمل ميگردد چون موظف خدمات در اوقات رسمی ﺻفت‬
‫موظفيت خدمات عامه را بخود کسب مينمايد ودر اوقات غير رسمی دارای اين ﺻفت نمی باشد‪.‬‬

‫‪ -٢‬جرم ﺗسخير از جمله جرايم فساد اداری بشمار می آيد ازجمله خصايص جرايم فساد اداری يکی ھم‬
‫ھمين است که اداره متضرر ميگردد وعلت ضرر اداره ھم ﺗوسط موظف خدمات عامه که کارگران‬
‫ﺗحت اثر خود را به امور شخصی ﺗوظيف مينمايند متحقق گرديده است‪.‬‬

‫‪ -٣‬ماده )‪ (۵١۶‬واضح است که در مورد اشخاص غير از اشخاص که ﺻفت موظف خدمات عامه را‬
‫ندارند ﺻدق مينمايد اگرچه شخص مرﺗکب موظف خدمات عامه ھم باشد ليکن در اوقات غير رسمی‬
‫مرﺗکب استثمار قوه فزيکی اشخاص ميگردد و ﺗوسط حيله ‪،‬فريب آنرا به فروش ميرساند ويا به جھت‬
‫خارجی نيرو کاری اشخاص را مورد معامله قرار ميدھد ‪.‬‬

‫اما اگر باز ھم به قيود ماده )‪ (۵١۶‬متوجه شويم سه عنصر اختصاﺻی را درميابيم ‪:‬‬
‫)خريد و فروش نيرو کاری ‪ ،‬معامله به يکی از جھات خارجی ( اما از اينکه اجيران و کارگران‬
‫ﺗحت اثر خودرا موظف خدمات در اوقات غير رسمی در امور شخصی خويش به انجام کار‬
‫موظف گردانند در قيود ماده فوق نيز ﺗذکر نيافته است ‪.‬‬

‫در متن ماده )‪ (٢٧٢‬قانون جزا اگر دقيقا ملتفت شويم در ميابيم که در برگيرنده و معرفی کننده دو جرم‬
‫ميباشد‪:‬‬

‫الف ‪ :‬جرم ﺗسخير ))ھرموظف خدمات عامه که کارگران يا اجيران ﺗحت اثرخود را درامورشخصی خود‬
‫به داخل وقت رسمی استخدام نمايد ‪(( ....‬‬

‫ب ‪ :‬جرم حجز اجرت کار گر ))يا بدون مجوز قانونی ﺗمام يا قسمتی از اجرت آنھا را حجز نمايد((‬

‫عناصرجرم ‪:‬‬
‫اول ‪ :‬وﺻف وخصوﺻيت مرﺗکب‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪76‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫دوم ‪ :‬عنصر مادی ‪.‬‬

‫سوم ‪ :‬عنصر معنوی‪.‬‬

‫جزءاول ‪ :‬وصف وخصوصيت مرتکب ‪:‬‬

‫مرﺗکب جرم استخدام کارگران يا اجيران درامور شخصی و جرم حجز اجورت کارگر مندرج ماده ‪٢٧٢‬‬
‫قانون جزاء‪ ،‬عبارت ازموظف خدمات عامه در ھر دو جرم ميباشد ‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ :‬عنصرمادی ‪:‬‬

‫رکن مادی ھر دو جرم عبارت است از دونوع عملی است که ﺗوسط موظف خدمات عامه ارﺗکاب ميشود‬
‫واين دو جرم را ﺗوسط روش ھای ثالثه عنصر مادی )عمل ‪،‬نتيجه و رابطه سببيت (از ھم ﺗفکيک مينمايد‬
‫که اين اعمال عبارت اند از ‪:‬‬

‫الف ‪ :‬استخدام کارگران يا اجيران ﺗحت اثر درامورشخصی‪.‬‬

‫ب ‪ :‬حجز ﺗمام يا قسمتی از اجرت کارگران يا اجيران‪ ،‬بدون مجوز قانونی‪.‬‬

‫جزء سوم ‪:‬عنصرمعنوی ‪:‬‬

‫موظف خدمات عامه علم داشته باشد به ﺗمام روش ھای ثالثه عنصر مادی جرم بالوسيله اراده‪.‬‬

‫يعنی دررابطه به استخدام کارگران درامور شخصی خويش بداند که اين عمل يک نوع اکراه است که‬
‫باالی کارگران ﺗحميل شده است وآنھا راضی نيستند‪ .‬اما در رابطه به حجز اجرت کارگران بداند که اين‬
‫عمل يکنوع محروم ساختن آنھا ازحقوق شان است‪.‬‬

‫جزءچھارم ‪:‬موﺿوع جرم تسخير و حجز اجورت كارگران ‪:‬‬

‫موضوع جرم در جرم ﺗسخير و جرم حجز اجرت کارگر از ھم فرق مينمايد که ذيال اشاره خواھد شد‪.‬‬

‫الف ‪ :‬موضوع جرم ﺗسخير عبارت از استخدام اجيران و کار گران در اوقات رسمی است‬

‫ب ‪ :‬موضوع جرم حجز اجرت ‪ ،‬ندادن اجرت مستحقه کارگر و اجير بطور غير قانونی‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪77‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث سوم‬
‫جرم سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد‬

‫مطللب اول ‪ -:‬جرم سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد رسمی ‪:‬‬
‫جرم متذکره نيز از جمله جرايم فساد اداری بوده زيراکه اسناد رسمی از اداره ھا صادر ميگرد و ھرگاه‬
‫اسناد رسمی از اداره تلف ميگردد و يا ھم سرقت ميگردد طبعا ً به ھدف و مقصد جرمی چنين عملی از‬
‫جانب مرتکب صورت ميگردد‪.‬‬

‫بطور مثال ھرگاه مرتکب بخواھد اصل کنده وثيقه شرعی که از جانب محکمه و ثايق صادر گرديده‬
‫بگيرد و آنرا تلف نمائيد و ياھم نزد خويش نگھداری نمايد به ھدف عمل جرمی تا بتواند به جانب مقابل‬
‫خويش که در دعوی که با او دخيل بوده و او منحيث وسيله اثبات آنرا باالی ھمين شخص حجت و دليل‬
‫استعمال مينمائيد و اين وثيقه را ازاعتبار ساقط سازد گويا اصل ثبت کنده ندارد تزويری ميباشد‪.‬‬

‫اگر به مثال فوق توجه نمائيم اين جرم ارتباط مستقيم باچند جرم ديگر فساد اداری مانند تزوير ‪ ،‬اخالل در‬
‫روند تطبيق عدالت دارد‪ .‬و ارتباط اين جرم را نيز در کتگوری جرايم فساد اداری تقويت ميبخشد‪.‬‬

‫بنأ در اين بخش از مبحث خويش الزم ميدانيم که تعريف از اسناد رسمی را داشته باشيم تا در شناخت اين‬
‫و صف جرمی اشتباه ننمايم ‪.‬‬

‫تعريف سند رسمی ‪:‬‬

‫سند رسمی در ماده )‪ (٩٩١‬قانون مدنی چنين تعريف گرديده است ‪:‬‬

‫)سند رسمی ورقی است که موظف عمومی يا کارکنان خدمات عامه به اساس احکام قانون در حدود‬
‫صالحيت اختصاصی خويش آنچه را بحضور شان گزارش می يابد يا از اشخاص ذيعالقه کسب ميکند‬
‫‪،‬در آن درج و ثبت نموده باشند ‪(.‬‬

‫بادر نظرداشت تعريف فوق قانون جزا نيز در ضمن تعريف اين جرم به اسناد رسمی اشاره داشته است‬
‫که به تعريف قانون جزا مراجعه مينمايم ‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪78‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء اول ‪ :‬تعريف جرم سرقت اسناد رسمی‪-:‬‬

‫)ھرگاه به اثر اھمال مؤظف خدمات عامه که به حفاظت اوراق اسناد و يا دوسيه ھای متعلق به دولت يا‬
‫اوراق دعوی قضائی مکلف باشد ‪ ،‬اوراق مذکور سرقت گردد ويا پنھان و يا تلف شود‪.........‬ماده‬
‫)‪ (٢٨٠‬قانون جزا(‬

‫در تعريف فوق قيود ذيل وجود داشته که ھرکدام آنرا توضيح خواھيم داد‪:‬‬

‫‪ -١‬مؤظف خدمات عامه به حفاظت اوراق و اسناد مکلف باشد‪.‬‬

‫‪ -٢‬اوراق و اسناد دوسيه ھای متعلق به دولت باشد‪.‬‬

‫‪ -٣‬اوراق و اسناد مربوط دعوی قضائی باشد‪.‬‬

‫‪ -۴‬عمل جرمی سرقت و پنھان يا تلف کردن باشد‪.‬‬

‫‪ -۵‬مؤظف خدمات عامه به حفاظ اوراق و اسناد مکلف باشد‪-:‬‬

‫‪ -١‬در تعريف فوق به تفصيل ذکر گرديده به اين منظور که اوراق اسناد منحيث وظيفه به مؤظف‬
‫خدمات عامه سپرده شده باشد و به حفاظت آن مکلف باشد در صورتيکه اوراق و اسناد منحيث‬
‫وظيفه سپرده نشده باشد اصالً وصف جرمی برای شخص مؤظف خدمات عامه صدق نمی نمائيد‬

‫‪ -٢‬اوراق و اسناد دوسيه ھا متعلق به دولت باشد‪:‬توسط اين قيد نيز تعين وصف جرمی ميگردد يعنی‬
‫اوراق و اسناد متعلق به دولت نزد مؤظف خدمات عامه سپرده شده باشد در صورتيکه اوراق و اسناد‬
‫از دولت نباشد از اشخاص غير دولتی باشد باز ھم وصف جرمی متذکره صدق نمی نمائيد‪.‬‬

‫‪ -٣‬اوراق و اسناد مربوط دعوی قضائی باشد‪:‬اگر چه در قيد دوم بشکل عام در تعريف تذکر يافته که‬
‫اوراق و اسناد متعلق به دولت اما در قيد سومی بخاطر اھميت بيشتر اسناد قضائی که در دعوی‬
‫منحيث دوسيه ترتيب گرديده تذکر ګرديده و ياھم به علت عمل ارتکابی که نسبت به ساير اسناد در‬
‫اسناد قضائی دوسيه ھای و دعاوی اکثراً اين جرم تحقق ميابد روی اين ملحوظ در تعريف جداگانه قيد‬
‫گرديده است‪.‬‬

‫‪ -۴‬عمل جرمی سرقت و پنھان يا تلف کردن باشد‪ :‬البته ھدف اين قيد در مورد فاعل جرم ميباشد که‬
‫در مورد فاعل جرم عنصر معنوی قصد واراده جرمی وجود ميداشته باشد که در بخش عناصر به آن‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪79‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫اشاره خواھيم نمود و در مورد مؤظف خدمات عامه ھرگاه اھمال وجود داشته باشد در عنصر‬
‫معنوی تحت موضوع قصد و اراده مجازات نميگردد بلکه باالثر اھمال و غفلت قابل مجازات بوده‬
‫است‪.‬‬

‫عناصر متشکله جرم ‪-:‬‬

‫اين جرم از جمله جرايم غير عمدی ميباشد که در جرايم خطاء قابل مطالعه ميباشد و از ھمين جھت در‬
‫عناصر عام آن تغيری نسبت به ديگر جرايم فساد اداری که قبال ذکر شد وجود دارد‪.‬‬

‫جزء اول وصف مرتکب‪ -:‬مؤظف خدمات عامه باشد درمباحث اولی درمورد موظفين خدمات عامه بحث‬
‫مفصلی صورت گرفته ضرورت به تفصيل اضافی وجود ندارد اما در جرم نيز مرتکب موظف خدمات‬
‫عامه ميباشد وجرم از نزد او بسبيل خطا اھمالی صورت گرفته می باشد‬

‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی ‪:‬‬

‫عمل ‪ -:‬عدم دقت درست د راجراء وظيفه محوله ميباشد‬

‫نتيجه ‪ -:‬سرقت يا تلف شدن اسناد و اوراق رسمی دولتی ‪.‬‬

‫رابطه سببيت ‪ -:‬اھمال که باالثر آن اوراق ‪ ،‬اسناد و يا دوسيه ھای متعلق به دولت يا اوراق دعوی‬
‫قضائی سرقت و يا تلف گردد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی ‪:‬‬

‫در عنصر معنوی ھم قصد وجود دارد و ھم اھمال‪،‬چنانچه در عنصر معنوی دو موضوع عمده قابل‬
‫بحث ميباشد قصد و خطاء ‪ .‬در قصد اراده فاعل دخيل ميباشد و ھمچنان در حالت صحت ادراک عقل‬
‫مرتکب عمل جرمی ميگردد‪ .‬ودراين جرم در قسمت سارق صدق مينمايد‪.‬‬

‫اما درخطاء باالثر اھمال ‪ ،‬غفلت ‪ ،‬بی احتياطی ‪ ،‬عدم مراعات مقررات و لوايح مرتکب عمل جرمی‬
‫ميگردد که بر خالف قصد اراده در ارتکاب عمل جرمی مستقيما ً دخيل نمی باشد‪ .‬در مورد ماده )‪(٣۶‬‬
‫قانون جزا چنين حکم مينمايد ‪:‬‬

‫)جرم وقتی غير عمدی شمرده ميشود که وقوع نتيجه جرمی از فاعل آن به سبيل خطا صدور يافته باشد‬
‫خواه خطا ناشی از اھمال ‪،‬ساده لوحی ‪،‬بی ا حتياطی و عدم رعايت قوانين ‪،‬مقررات واوامر ‪(......‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪80‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫در متن ماده فوق يکی از عناصر جرم خطا )اھمال ( ميباشد در حاليکه در جرم سرقت اسناد رسمی از‬
‫ھمين عنصر ذکر گرديده است ‪ ،‬واضحا معلوم ميگردد که اين جرم در کتگوری جرايم خطا اھمالی‬
‫محسوب ميگردد‪.‬‬

‫در عنصر معنوی جرايم غير عمدی طريقه خطاء غير عمدی ميباشد مانند جرم قتل عمد در نزد مرتکب‬
‫قصد جرمی به اراده آزاد وجود دارد ھمراه با علم به ازھاق روح انسان حی وزنده ھمراه با قصد خاص‬
‫که عبارت از قتل است ‪ .‬اما در قتل خطاء نزد مرتکب اراده آزاد عمل دريافت ميگردد اما با وجود عدم‬
‫علم نزد مرتکب به ازھاق روح انسان زنده که بالثر اھمال وعدم توجه به قوانين مقررات ولوايح صورت‬
‫گرفته است‪.‬‬

‫نتيجتا گفته شود علم در اين جرم که بسبب خطاء واقع گرديده است مرتکب علم دارد که بسبب اھمال او‬
‫اين جرم واقع گرديده است و اين اھمال بسبب نقض قوانين ‪،‬مقررات ‪،‬لوايح صورت گرفته است‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪:‬مجازات‪:‬‬

‫جزاء اصلی‪:‬‬

‫حاالت مشدده ‪ :‬حبس طويل ‪:‬ھرگاه فاعل عمل جرمی سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد رسمی مؤظف‬
‫خدمات باشد و در عمل جرمی اراده مستقيم او دخيل باشد » فاعل جرم« باشد به حبس طويل طبق فقره‬
‫)‪ (٣‬ماده )‪ (٢٨٠‬قانون جزاء محکوم ميگردد‪.‬‬

‫ھرگاه سرقت و يا تلف کردن اسناد رسمی باالثر اکراه مؤظف خدمات عامه صورت گرفته باشد مرتکب‬
‫طبق فقره )‪ (۴‬ماده )‪ (٢٨٠‬قانون جزاء به حبس طويل محکوم ميگردد‪.‬‬

‫طبق فقره )‪ (۵‬ھرگاه سارق يا تلف کننده اوراق و اسناد رسمی توسط عمل جرمی خويش اسناد دارای‬
‫ارزش ملی را سرقت و تلف نموده باشد به حد اکثر حبس طويل محکوم ميگردد‪.‬‬

‫حاالت مخففه ‪ :‬حبس متوسط ‪:‬مرتکب غيرازمؤظف خدمات عامه و اھمال کننده مؤظف خدمات عامه‬
‫حسب احوال به حبس متوسط نيز محکوم ميگردد طبق فقرات )‪ (٢‬و )‪ (۶‬ماده )‪ (٢٨٠‬قانون جزاء ‪.‬‬
‫طبق فقره )‪ (٢‬فاعل و مرتکب که به اراده خويش با تحقق يافتن علم و قصد عنصر معنوی مرتکب اين‬
‫عمل جرمی ميشود به حبس متوسط محکوم ميگردد مشروط براينکه مؤظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪81‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫طبق فقره )‪ (۶‬اگر اوراق و اسناد دارای ارزش ملی سرقت ويا تلف گردد و اين عمل باالثر اھمال و‬
‫غفلت مؤظف خدمات عامه صورت گرفته باشد مؤظف خدمات عامه اھمال کننده به حبس متوسط محکوم‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫حبس قصير ويا جزاء نقدی ‪:‬در جرم متذکره حبس قصير نيز وجود دارد و مرتکب مستوجب حبس‬
‫قصير ويا جزاء نقدی نيز دانسته ميشود طبق فقره )‪ (١‬ماده )‪ (٢٨٠‬مؤظف خدمات عامه اھمال کننده به‬
‫حبس قصير که از سه ماه کمتر و يا جزاء نقدی که از دوازده ھزار افغانی تجاوز نکند محکوم ميگردد‪.‬‬

‫جزا ی تبعی ‪:‬ھرگاه مرتکب از جانب محکمه به حبس بيشتر از ده سال محکوم گردد طبق ماده )‪(١١٣‬‬
‫قانون جزا به حرمان بعضی از حقوق مندرج ماده متذکره نيز محکوم ميگردد‪ .‬بطور مثال محکوم عليه‬
‫مامور دولت ‪،‬وکيل ‪،‬ولی ‪،‬وصی ‪ ،‬قيم ‪ ،‬خدمت در اردو وغيره شده نميتواند‪.‬‬

‫جزای تکميلی‪ :‬ھرگاه محکمه بخواھد و يا ھم باالثر تقاضاء څارنوال بعد از حکم قعطی و نھائی محکمه‬
‫به نشر فيصله نيز حکم نموده ميتواند که در مورد فقره )‪ (١‬ماده )‪ (١٢٠‬قانون جزا حکم مينمايد‪.‬‬
‫)‪ -١‬محکمه ميتواند به اساس صوابديد خود و يا مطالبه څارنوال نشر حکم را در فيصله تصريح نمايد‪.‬‬

‫)‪ -٢‬نشر حکم قبل از قطعی شدن آن جواز ندارد (‬

‫مطلب دوم‪ :‬جرم سرقت ‪،‬افشاء‪ ،‬باز نمودن تلگراف و مکتوب پوستی ‪:‬‬

‫جرم متذکره از جرم سرقت وتلف کردن اوراق و اسناد رسمی در عناصر خويش مجزا بوده ازھمين‬
‫جھت اين جرم جداگانه اشاره خواھيم نمود ‪.‬‬

‫تعريف ‪):‬ھرگاه موظف پوست تلگراف مکتوب يا تلگراف تسليم شده را پنھان ‪،‬افشا يا باز نمايد و يا‬
‫بمنظور اين امر برای ديگران سھولت فراھم سازد ‪ (........................‬ماده )‪ (٢٨١‬قانون جزا‬
‫از تعريف فوق جرم متذکره معلوم و ھويدا ميگردد که دارای عناصر جداگاه بوده که توسط ھمين عناصر‬
‫از جرم سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد رسمی مجزا ميگردد‪.‬‬

‫که عناصر افتراقی اين جرم با جرم سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد رسمی قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫جزء اول وصف مرتکب ‪:‬‬

‫عبارت از آن موظفين خدمات عامه استند که مسولين پوست و تلگراف استند و ھمين مکتوب و تلگراف‬
‫منحيث و ظيفه برای آنھا تسليم شده باشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪82‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء دوم عنصر مادی ‪:‬‬

‫اين جرم درقسمت روش عمل يا فعل آن پنھان کردن ‪ ،‬افشا کردن يا باز نمودن تلگراف و مکتوب است و‬
‫يا به اين منظور به ديگران سھولت بازنمودن ‪ ،‬پنھان نمودن تلگراف را فراھم ميسازد‪.‬‬

‫جزء سوم عنصر معنوی ‪:‬‬

‫مانند جرم سرقت و تلف کردن اوراق و اسناد رسمی اھمال و جود ندارد بلکه مامور موظف علم و‬
‫اراده به عمل ارتکابی دارد به عباره ديگر به تمام روشھای عناصر مادی جرم علم دارد که چنين عمل‬
‫جرمی را انجام ميدھد‪.‬‬

‫جزء چھارم موﺿوع جرم ‪:‬‬

‫موضوع در اين جرم عبارت از پوست ‪،‬تلگراف يا مکتوب تسليم شده است‪.‬‬

‫جزء پنجم ‪:‬مجازات جرم سرقت تلگراف و مکتوب پوستی‪:‬‬

‫جزای اصلی‪ :‬طبق ماده )‪ (٢٨١‬قانون جزا به حبس قصيريکه از سه ماه کمتر نباشد يا جزا نقدی که از‬
‫سه ھزار افغانی کمتر و از دوازده ھزار افغانی تجاوز نکند محکوم ميگردد‪.‬‬

‫جزای تکميلی ‪ :‬بر عالوه جزای اصلی به طرد از مسلک يا انفصال از و ظيفه نيز محکوم ميگردد‪.‬‬

‫مبحث چھارم‬

‫جرايم رويه سوء مؤظف خدمات عامه عليه افراد‬

‫جرايمی که تحت اين فصل در قانون جزاء افغانستان تحديد گرديده است عبارت اند از‪-:‬‬

‫‪ -١‬جرم تعذيب متھم بمنظور اعتراف ‪.‬‬

‫‪ -٢‬جرم مجازات محکوم عليه بيشتر از محکوم بھا‪.‬‬

‫‪ -٣‬جرم ھتک حرمت منزل از جانب موظف خدمات عامه‪.‬‬

‫‪ -۴‬جرم خشونت موظف خدمات عامه عليه افراد‪.‬‬

‫‪ -۵‬جرم غصب ملک غير از جنانب موظف خدمات عامه‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪83‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫که ھرکدام از جرايم فوق در مواد ‪ ٣٧۵‬الی ‪ ٢٧٩‬قانون جزاء جداگانه بحث شده که در مواد متذکره اصل‬
‫متن ماده قانون را بحيث تعريف ھر کدام از جرايم متذکره را در ضمن عناصر متشکله با در نظر داشت‬
‫مجازات مشخص آن اشاره خواھيم نمود‪.‬‬

‫مطلب اول ‪ :‬جرم تعذيب متھم بمنظور اعتراف‬

‫متن ماده )‪ (٢٧۵‬قانون جزاء‪ "-:‬ھرگاه موظف خدمات عامه متھم را بمنظور گرفتن اعتراف شکنجه‬
‫نمائيد و يا به آن امر نمايد‪،‬ويا به آن امر نمايد به حبس طويل محکوم می گردد‪".‬‬

‫اساسا شکنجه و تعذيب انسان جواز ندارد از ھمين جھت است که ھرگاه کسی به چنين عملی دست ميزند‬
‫ومظنون و متھم را شکنجه و تعذيب مينمايد چنين عمل جرم ميباشد و شخص مرتکب مجازات ميگردد‬
‫چنانچه عدم مشروعيت تعذيب انسان در متن قانون اساسی نيز تذکر يافته است که چنين صراحت دارد‪:‬‬

‫ماده )‪ (٢٩‬قانون اساسی‬

‫)تعذيب انسان ممنوع است‪.‬‬

‫ھيچ شخص نمي تواند حتي به مقصد كشف حقايق از شخص ديگر‪ ،‬اگر چه تحت تعقيب‪ ،‬گرفتاري يا‬
‫توقيف و يا محكوم به جزا باشد‪ ،‬به تعذيب او اقدام كند يا امر بدھد‬

‫تعيين جزايي كه مخالف كرامت انساني باشد‪ ،‬ممنوع است‪(.‬‬

‫متن ماده قانون اساسی بطور مطلق تعذيب و شکنجه را ممنوع قرار داده است حتی اگر به منظور کشف‬
‫حقايق ھم باشد که ھدف مقنن در اينجا ھمانا اعتراف به جبر است که توسط شکنجه بدست می آيد و‬
‫ھرگاه چنين اعتراف ھم اخذ گردد مورد اعتبار و استناد قانونی اثبات جرم شده نميتواند چنانچه در مورد‬
‫ماده )‪ (٣٠‬قانون اساسی چنين حکم مينمايد‪:‬‬

‫)اظھار‪ ،‬اقرار و شھادتي كه از متھم يا شخص ديگري به وسيله اكراه به دست آورده شود‪ ،‬اعتبار‬
‫ندارد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪84‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫اقرار به جرم عبارت است از اعتراف متھم با رضايت كامل و در حالت صحت عقل‪ ،‬درحضور‬
‫محكمه با صالحيت‪(.‬‬

‫عناصر جرم تعذيب متھم بمنظور اعتراف‪:‬‬

‫برای اين جرم عناصری وجود دارد که قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫جزء اول وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب موظف خدمات عامه باشد و از صالحيت وظيفوی خويش سؤ استفاده‬
‫نمايد‪.‬‬

‫موظفين خدمات عامه عبارت از اشخاص اند که در ماده )‪ (١٢‬قانون جزا بر شمرده شده اند موضوعات‬
‫تفصيلی آنھا قبال ذکر گرديده است‪.‬‬

‫جزء دوم عنصر مادی ‪-:‬‬

‫عمل و فعل ‪ -:‬در جرم متذکره عمل) فعل (ھر آن فعل است که موجب تعذيب متھم از جانب مؤظف‬
‫خدمات عامه گردد‪.‬‬
‫فعل تعذيب به ھر نوع عمل خالف قانون موظف خدمات عامه به منظور اخذ اعتراف اطالق ميگردد ‪،‬‬
‫فعل موظف خدمات عامه باالی متھم اثر مادی دارد و يا ھم اثر معنوی که در دو مثال ھرکدام آنرا‬
‫جداگانه واضح ميسازيم‪:‬‬
‫مثال اول ‪ :‬فعل موظف خدمات عامه که اثر مادی دارد‪:‬‬
‫ميرزاد افسر پوليس جنائی است جانداد را با ظن سرقت يک پايه کمپيوتر از دفتر گمرک دروازه تورخم‬
‫گرفتار نموده است اما جانداد از ظن منسوبه ابا ميورزد و خود را بی گناه وانمود ميسازد ميرزاد در‬
‫جريان استنطاق عصبانی ميشود و جانداد را توسط کمربند خويش لت و کوب مينمايد تا به جرم خويش‬
‫اعتراف نمايد‪.‬‬
‫باالی وجود جانداد اثرات کمربند و جود دارد که به چشم قابل ديد و مشاھده ميباشد ‪.‬‬
‫مثال دوم ‪ :‬فعل موظف خدمات عامه که اثر معنوی دارد‪:‬‬
‫اگر درعين مثال فرض کنيم که عوض لت وکوب جانداد از جانب ميرزاد افسر پوليس او را سه شب به‬
‫خواب نگذاشته تا او وادار به اعتراف عمل جرمی اش گردد و يا ھم فرض کنيم که پوليس به جانداد‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪85‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ميگويد اگر اعتراف نکنی خانم شما را ھم در اين قضيه دخيل ميسازم و اورا ھم گرفتار و تحت نظارت‬
‫قرار ميدھم ‪ ،‬در ھردو حالت جانداد شکنجه روحی ميگردد‬
‫نتيجه ‪ -:‬غرض از تعذيب متھم مجبور نمودن اوبه اعتراف ميباشد‪.‬‬
‫سوال در اينجا وارد ميگردد که در متن ماده قانون صرفا از متھم ذکر نموده است اگر فرضاًھمين‬
‫شخصيکه از او اعتراف به جبر اخذ ميگردد مظنون باشد ‪.‬‬
‫به اين سوال پاسخ ارائيه مينمايم که چون قانون جزا در سال ‪ ١٣۵۵‬ھـ ش نافذ گرديده و تفکيک مظنون‬
‫و متھم در قوانين بعدی صورت گرفته است که از جمله قانون کشف و تحقيق و قانون اجراات جزائی‬
‫موقت ميباشد‪.‬‬
‫بنأ اشکالی در اصطالح مظنون و متھم و جود ندارد بلکه ھدف نتيجه جرمی است که اخذ اعتراف از‬
‫مظنون و متھم است‪.‬‬
‫رابطه سببيت ‪ -:‬به سبب فعل اکراه اعتراف بدست آيد ‪.‬‬
‫جزء سوم عنصر معنوی‪-:‬‬
‫عــلــــم – و اراده)قصد(‬
‫علم ‪ -:‬شخص مؤظف خدمات عامه علم به تمام روشھای عنصر مادی داشته باشد‪.‬‬
‫اراده)قصد (‪ -:‬مرتکب عمداً و قصداً مرتکب اين عمل گردد و متھم را تعذيب نمايد بمنظور اخذ اعتراف‪.‬‬
‫اين جرم تقاضاء قصد خاص را به مجرد تعدی و ضرب از جانب موظف خدمات عامه ميکند واين قصد‬
‫خاص عبارت از اخذ اعتراف از متھم به سبيل اکراه و تعذيب‪.‬‬
‫جزء چھارم ‪:‬مجازات‪-:‬‬

‫حينکه اين عمل توسط وصف و عناصر خاص اش جرم دانسته شود بنا ً مجازات خاصی نيز برايش در‬
‫قانون جزاء وجود دارد‪.‬‬
‫جزای اصلی‪-:‬‬
‫الف ‪ :‬حالت مخففه ‪ :‬در جرم متذکره شخص مرتکب طبق فقره )‪ (١‬مادره )‪ (٢٧۵‬قانون جزاء به حبس‬
‫طويل محکوم ميگردد‪.‬‬
‫ب ‪ :‬حالت مشدده ‪ :‬و ھرگاه متھم در نتيجه شکنجه به قتل برسد طبق فقره )‪ (٢٧۵ ) (٢‬قانون جزاء به‬
‫جزاء پيشبينی شده قتل عمديعنی ماده )‪ (٣٩۵‬و )‪ (٣٩۶‬قانون جزاء محکوم ميگردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪86‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزای تبعی ‪ -:‬مرتکب بر عالوه جزاء اصلی طبق ماده )‪ (١١٣‬قانون جزاء به حرمان از حقوق مدنی‬
‫خويش بدون در نظر داشت اينکه محکمه در فيصله خويش به اين جزاء تصريح نمايد محکوم ميگردد‬
‫مشروط براينکه مجازات اصلی از حبس ده سال بيشتر باشد‪.‬‬
‫ماده )‪ (١١٣‬فقره )‪ (١‬قانون جزا چنين صراحت دارد‪:‬‬
‫"شخصيکه به حبس دوام يا حبس طويل بيش از ده سال محکوم گردد از حقوق و امتيازات آتی نيز‬
‫محروم ميگردد‪:‬‬

‫‪ -١‬ماموريت دولت‬

‫‪ -٢‬خدمت در اردو‬

‫‪ -٣‬عضويت پارلمان ‪ ،‬شارواليھا ‪ ،‬جرگه ھای واليتی و محلی‬

‫‪ -۴‬سھمگيری در انتخابات بحيث رأی دھنده‬

‫‪ -۵‬استعمال عناوين و تعليق نشانھای دولتی اعم از داخلی و خارجی ‪.‬‬

‫‪ -۶‬عضويت در ھيئت مديره شرکتھا و بانکھا‪.‬‬

‫‪ -٧‬وصايت و وکالت در معامالت و دعاوی‪.‬‬

‫‪ -٨‬شھادت در عقود و معامالت در مدت محکوميت‪.‬‬

‫‪ -٩‬عقد قرار داد با با دواير دولتی و يا کسب امتياز از طرف دولت ‪.‬‬

‫‪ -١٠‬صاحب امتياز ‪ ،‬مدير مسول ‪ ،‬رياست ھيئت تحرير مجالت و روز نامه ھا‪.‬‬

‫‪ -١١‬اداره اموال و امالک در مدت محکوميت با استثناء وقف و وصيت‪".‬‬

‫جزای تکميلی‪-:‬‬
‫‪ -١‬طبق ماده )‪ (١١٨‬قانون جزا محکمه ميتواند ھنگام حکم به حبس طويل الی ده سال يا حکم به‬
‫حبس متوسط عالوه برعالوه بر جزا اصلی جرم شخص را از بعضی حقوق و امتيازات مندرج‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪87‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫فقرات )‪ (١-١١‬مندرج ماده )‪ (١١٣‬قانون جزا محروم سازد مشرط بر اينکه مدت محروميت از‬
‫يکسال کمتر و از سه سال بيشتر نباشد‪.‬‬
‫فقرات )‪ (١-١١‬ماده )‪ (١١٣‬قانون جزا در بخش جزا تبعی اشاره شد‬
‫‪ -٢‬در صورت صوابديد محکمه يا پيشنھاد څارنوال محکمه ميتواند بر عالوه جزای اصلی نشر حکم‬
‫را بعد از قطعی شدن آن نشر نمايد در مورد ماده )‪ (١٢٠‬قانون جزا صراحت دارد‬

‫مطلب دوم ‪ :‬جرم مجازات محکوم عليه بيشتر از محکوم بھا ‪-:‬‬

‫جرم متذکره نيز تحت فصل جرم رويه سوء مؤظف خدمات عامه عليه افراد قابل مطالعه بوده که ذيالً در‬
‫قدم اول به تعريف ‪ ،‬بعداً به عناصر و مجازات آن اشاره خواھيم نمود‪.‬‬
‫متن ماده )‪ (٢٧۶‬قانون جزا‬

‫)) ھرگاه مؤظف خدمات عامه محکوم عليه را از جزاء محکوم بھا شديد تر مجازات کند ويا به آن امر‬
‫نمائيد و يا جزاء را بروی تطبيق نمائيد که به آن حکم نشده باشد ‪،‬عالوه برجزای حبس متوسط به طرد از‬
‫مسلک يا انفصال از وظيفه نيز محکوم می گردد‪((.‬‬
‫بنابر متن ماده فوق قانونی جرم متذکره برای خويش وصف جديد در ضمن جرايم رويه سوء مؤظف‬
‫خدمات عامه در برابر افراد کسب مينمايد که دارای عناصر متشکله بوده که از متن فوق استخراج‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫عناصر جرم‪-:‬‬
‫جزء اول ‪ -:‬وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب مؤظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی‪:‬‬

‫عمل وفعل‪ -:‬تجاوز کردن مؤظف خدمات عامه به مجازات بيشتر از محکوم بھا‪.‬‬

‫نتيجه ‪ -:‬تطبيق مجازات بيشتر از محکوم بھا‪.‬‬

‫رابطه سببيت ‪ -:‬بسبب فعل تجاوز نتيجه بدست ميايد ‪.‬‬

‫بخاطر وضاحت بيشتر ميخواھيم به فرضيه ذيل اشاره نمايم‪:‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪88‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫فــرضــــــــيه‬

‫در اين فرضيه روشھای ثالثه مادی جرم را ذيال اشاره مينمايم ‪:‬‬

‫عبدالقادر به ارتکاب جرم فريبکاری به مدت يکسال حبس تنفيذی محکوم به مجازات گرديده بود ‪،‬‬
‫واز مدت محکوم بھا شش ماه اضافه را در محبس سپری نموده است ‪ .‬وعلت شش ماه حبس اضافی‬
‫ھم عدم تاديه موضوع جرم فريبکاری )مبلغ ‪ ١٠٠٠٠٠‬افغانی( بود که به مدعی حق العبد از جانب‬
‫عبدالقادر پرداخته نشده‪.‬‬
‫مدعی حق العبد بخاطريکه پول خويشرا حصول ننموده است از طريق مجرای غير قانونی به مدير‬
‫محبس که از جمله خويشاوندان او است ميگويد که عبدالقادر را در وقت تکميل حبس محکوم بھا اش‬
‫رھا ننمايد تا زمانيکه پول او را نپرداخته است مدير محبس قبول مينمايد و عبدالقادر را شش ماه‬
‫اضافه از حبس اش نگه ميدارد ‪.‬‬

‫څارنوال نظارت بر محالت سلب آزادی حين برسی محبس ‪ ،‬اسناد وسوابق زندانيان ميبيند که‬
‫عبدالقادر اضافه از حبس محکوم بھا اش در محبس مانده است څارنوال در قدم اول به رھائی‬
‫عبدالقادر اقدام مينمايد ‪ .‬ثانيا قضيه را انکشاف ميدھد در جريان انکشاف و برسی قضيه در ميابد که‬
‫مدير محبس قصدا به اين عمل دست زده است‪.‬‬

‫څارنوال نظارت بر محالت سلب آزادی موضوع را به څارنوال ذيصالح غرض تحقيق و تعقيب عدلی‬
‫احاله ميدارد‪.‬‬

‫‪ -١‬عمل )فعل( در قضيه فوق عبارت است از عدم رھائی عبدالقادر در وقت معينه و تکميل حبس محکوم‬
‫بھا )يکسال( بسبيل تعدا و تجاوز بر آزادی عبدالقادر‪.‬‬

‫‪ -٢‬نتيجه جرمی ‪ :‬عبارت است از شش ماه حبس اضافی است که به آن محکمه حکم ننموده بود‪.‬‬

‫‪ -٣‬رابطه سببيت‪:‬بسبب عدم رھائی به موقع عبدالقادر که توسط فعل مدير محبس صورت گرفته منتج به‬
‫سپری نمودن شش ماه حبس اضافی غير حق گرديده است ‪.‬‬

‫خالصه اينکه عمل مدير محبس با در نظرداشت روشھای ثالثه )عمل ‪ ،‬نتيجه و رابطه سببيت( عنصر‬
‫مادی جرم ميباشد ‪ .‬و دروصف جرمی جرم مجازات محکوم عليه بيشتر از محکوم بھا قابل مجازات‬
‫ميباشد ‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪89‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء سوم ‪ -:‬عنصر معنوی‬

‫علم – و اراده‬

‫علم‪ -:‬مؤظف خدمات عامه به تمام ورش ھای عنصر مادی علم داشته باشد‬

‫ارداه ‪ -:‬شخصی مرتکب به اراده آزاد خويش بدون کدام اکراه مادی يا معنوی مرتکب ھمين جرم گردد‪.‬‬

‫يعنی مؤظف خدمات عامه قصداً و عمدا باالی محکوم عليه مجازات بيشتر از محکوم بھا را تطبيق نمائيد‬
‫و قصد جرمی نزد مرتکب وجود داشته باشد ‪،‬زيراکه اين جرم نيز از جمله جرايم عمدی بحساب می آيد‪.‬‬

‫جزء چھارم مجازات‪-:‬‬

‫جزای اصلی‪ -:‬مرتکب به اساس ماده )‪ (٢٧۶‬قانون جزاء مستوجب مجازات حبس متوسط محکوم‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫جزای تکميلی ‪ -:‬بر عالوه مجازات جزاء اصلی حبس متوسط مرتکب به طرد از مسلک يا انفصال از‬
‫وظيفه نيز طبق ماده )‪ (٢٧۶‬قانون جزاء محکوم ميگردد‪.‬‬
‫ماده )‪ (٢٧۶‬قانون جزا‬
‫ھرگاه موظف خدمات عامه محكوم عليه را از جزاي محكوم بھا شديدتر مجازات كند و يا به آن امر نمايد‬
‫و يا جزاي را بر وي تطبيق نمايد كه به آن حكم نه شده باشد‪ ،‬عالوه بر جزاي حبس متوسط به طرد از‬
‫مسلك يا انفصال از وظيفه نيز محكوم مي گردد‪.‬‬

‫مطلب سوم ‪ :‬جرم ھتک حرمت منزل از جانب مؤظف خدمات عامه ‪:‬‬

‫اساسا ً منزل شخص از تعرض مصؤن ميباشد ھيچکس حتی دولت حق ندارد به حريم شخصی کسی داخل‬
‫شود يا ھم تثبيت نمائيد روی ھمين اصل است که قاعده مصؤنيت مسکن در رشته حقوق به رسميت‬
‫شناخته شده است و اين اصل نه تنھا که در حقوق موضوعه رسميت دارد بلکه از اصل شرعی آيه‬
‫متبرکه الھام گرفته است‪.‬‬

‫)) يا ايھا الذين آمنو اال تدخلوا بيوتا ً غير بيوتکم حتی تستأنسوا و تسلموا الی اھلھا ((‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪90‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫)) ای آن کسانيکه ايمان آورده ايد داخل نشويد به خانه ھا غير از خانه ھای خود تا وقتيکه اجازه نگيرد‬
‫و سالم برای اھل ھمان خانه اداء ننمائيد((‪.‬‬

‫در آيه متبرکه به حرمت داخل شدن منزل غير اشاره شده است‪.‬‬

‫قانون اساسی افغانستان طی ماده )‪ (٣٨‬خويش باتبعيت از آيه متبرکه فوق چنين تصريح نموده است‪.‬‬

‫)مسکن شخص از تعرض مصؤن است ‪ .‬ھيچ شخصی به شمول دولت ‪ ،‬نمی تواند بدون اجازه ساکن يا‬
‫قرار محکمه يا صالحيت به غير از حاالت وطرزی که در قانون تصريح شده است به مسکن شخصی‬
‫داخل شود يا آن را تفتيش نمائيد‪.‬‬

‫در مورد جرم مشھود ‪ ،‬مامور مسئول ميتواند بدون اجازه قبلی محکمه ‪ ،‬به مسکن شخصی داخل شود يا‬
‫آن را تفتيش کند ‪ .‬مامور مذکور مکلف است بعد از داخل شدن يا اجرای تفتيش درخالل مدنی که قانون‬
‫تعين ميکند قرار محکمه را حاصل نمائيد‪((.‬‬

‫در متن ماده فوق به اصل حرمت مسکن اشاره شده و اين اصل مطلق نبوده ‪،‬که استثناء را قبول نکند بعداً‬
‫در متن ماده )‪(٣٨‬مقنن اشاره داشته است که اين اصل در صورت جرم مشھود نقض ميگردد‪ .‬مامور‬
‫مؤظف مکلف به اخذ اجازه محکمه نبوده ميتواند منزل مسکونی شخصی را مورد تالشی قرار دھد ‪ .‬اما‬
‫مامور مؤظف مکلف است تا در خالل مدتی که قانون تعين ميکند صحت اقدام اجراات خويشرا از‬
‫محکمه اخذ نمائيد ‪.‬‬

‫خالل مدتی را که ماده متذکره اشاره داشته در ماده )‪ (٣۴‬قانون تعديل اجراات جزائی مدت يکماه پيشبينی‬
‫گرديده است يعنی مامور مؤظف در حالت جرم مشھود ھرگاه داخل منزل مسکونی شخصی ميشود در‬
‫خالل مدت يکماه بايد صحت اقدام اجراات خويشرا از محکمه اخذ نمايد‪.‬‬

‫ھدف از تبصره کوچک در مورد اين بوده تا اشاره به اصل حرمت مسکن شخصی داشته باشيم ھرگاه‬
‫مؤظف خدمات عامه در غير از موارد که در قانون پيشبينی گرديده داخل منزل شخص ميشود وصف‬
‫جرمی ‪ ،‬جرم ھتک حرمت منزل از جانب مؤظف خدمت عامه باالی او صدق می نمائيد ‪ .‬و قابل‬
‫مجازات بنا بر رويه سوء مؤظف خدمت عامه عليه افراد دانسته ميشود‪.‬‬

‫بنا ً در اين بخش خويش به تعريف ‪ ،‬عناصر متشکله و مجازات جرم متذکره اشاره خواھيم داشت‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪91‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫متن ماده )‪(٢٧٧‬قانون جزا ‪-:‬‬

‫)) ھرگاه موظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوی خود در منزل شخص بدون اجازه او و در‬
‫غير از حاالت و ترتيبکه قانون به آن تصريح نموده داخل شود‪ ،‬به حبسيکه ازدو سال بيشتر نباشد يا جزا‬
‫نقدی که از بيست چھار ھزار افغانی تجاوز نکند محکوم ميگردد‪((.‬‬

‫در متن ماده فوق اشاره شده به حاالت غير قانونی دخول به منزل ھرگاه موظف خدمات عامه داخل منزل‬
‫شخصی شخص بدون حالت قانونی گردد تحت مؤيده جزائی وصف فوق ميايد‪.‬‬

‫اگر بخواھيم با عناصر و خصائص اين جرم آشناء شويم بايد به عناصر اختصاصی آن مراجعه نمائيم که‬
‫به تعقيب اشاره ميگردد‪.‬‬

‫عناصر جرم‪-:‬‬
‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب عملی جرمی مؤظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی‬

‫عمل‪ -:‬فعل دخول شدن به منزل مسکونی بدون موجب قانونی‬

‫نتيجه ‪ -:‬نقض حرمت منزل شخص‬

‫رابطه سببيت ‪ -:‬به سبب فعل داخل شدن به منزل بدون موجب قانونی که منتج به ھتک حرمت منزل‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪-:‬‬

‫علم – و اراده‬

‫علم ‪ -:‬شخصی مرتکب و مؤظف خدمات عامه بداند به روش ھای ثالثه عنصر مادی که داخل شدن به‬
‫منزل مسکونی شخص بدون مجوز قانونی جواز ندارد‪.‬‬

‫اراده‪ -:‬شخص مرتکب با اراده آزاد خويش در حالت صحت ادراک عقل بدون جھالت مرتکب جرم ھتک‬
‫حرمت منزل شخصی شخص ميگردد‪.‬‬

‫که در اينجا نيز به يک قضيه فرضی برای وضاحت عنصر معنوی اشاره مينمايم‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪92‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫قضيه فرضی‬
‫پوليس منطقه ده بری مربوط حوزه سوم شھرکابل ساعت )‪ (١٠‬بجه شب در حالت گشت زدن و گزمه‬
‫ميباشد دريکی از کوچه ھای فرعی سر صدا را ميشنود )ھله کمک نمايد که مرا ميکشد( پوليس بال‬
‫درنگ به محل صدا شتافته و داخل منزل که از او صدا بر ميايد ميشوند ‪ .‬ميبيند که تمام اعضا فاميل‬
‫مشغول ديدن يک فلم سينمائی در تلويزيون استند و نا اگھان پوليس داخل مشوند و صدا ميزنند که از‬
‫جای خويش تکان نخورند ‪ .‬پوليس در اولين مشاھده خويش ميبيند که کدام جرم قتل در حالت و قوع‬
‫نمی باشد ‪ .‬پوليس از اين خطا خويش معذرت ميخواھد و از منزل خارج ميشود ‪.‬‬

‫اما مالک و اعضاء فاميل که بسيار از اين حرکت پوليس ترسيده بودند به وزارت داخله عارض و‬
‫خواھان پيگری اين قضيه ميگردند و ھمچنان در ورقه عرض خويش بيان داشته اند که پوليس به کدام‬
‫عمل شومی جرمی وارد منزل شده بودند و حينکه ديدند تمام اعضا فاميل بيدار استند به عمل شومی‬
‫خويش نايل نشدند و به گفتن معذرت خواھی منزل را ترک کردند‪.‬‬

‫قضيه از جانب حارنوالی پيگری گرديد ديده شد که پوليس به قصد جرمی وارد منزل مذکور نشده است و‬
‫ھمچنان عمل ارتکابی جھالتی بود که ايشان از صدا خواستار کمک به اين عمل دست زدند‬

‫نتيجه ‪:‬دراين عمل پوليس عنصر معنوی و جود ندارد که عبارت از علم و اراده) قصد( ميباشد بناء ما‬
‫اين عمل را نه تنھا در وصف ھتک حرمت منزل از جانب موظف خدمات عامه آورده نميتوانيم بلکه‬
‫اصال جرم گفته نميتوانيم‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪ -‬مجازات ‪-:‬‬

‫جزاء اصلی‪-:‬‬

‫الف ‪ -:‬جزاء حبس شخص مرتکب در وصف جرمی ھتک حرمت منزل از جانب موظف خدمات عامه‬
‫طبق ماده )‪ (٢٧۶‬قانون جزاء به حبس که از دو سال بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬

‫ب‪ -:‬جزاء نقدی مرتکب نسبت حاالت و احوال جرم و مجرم که از بيست چھار ھزار افغانی تجاوز ننمايد‬
‫نيز محکوم شده ميتواند‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪93‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزاء تبعی ‪ -:‬اين جرم جزاء تبعی ندارد زيرا که مجازات حدنھائی آن الی دوسال حبس است و خصيصه‬
‫جزاء تبعی اينست که ھرگاه شخص به بيشتر از ده سال محکوم گردد از حقوق مدنی خويش که در ماده‬
‫)‪ (١١٣‬قانون جزاء پيشبينی گرديده بدون حکم محاکم تبعا ً محروم ميگردد‪.‬‬

‫جزاء تکميلی‪-:‬ھرگاه محکمه بخواھد بعد از حکم قطعی و نھائی ميتواند در حکم خويش طبق ماده‬
‫)‪ (120‬قانونه جزاء به نشرحکم نيزتصريح نمائيد‪.‬‬

‫مطلب چھارم ‪ :‬جرم خشونت مؤظف خدمات عامه عليه افراد‪-:‬‬

‫جرم متذکره نيز تحت فصل جرايم رويه سوء مؤظف خدمات عامه ميايد و در قانون جزاء تحت يک ماده‬
‫جداگانه پيشبينی گرديده است که ذيالً اول به تعريف قانونی آن اشاره خواھيم نمود‪:‬‬

‫متن ماده ‪ ٢٧٨‬قانون جزاء ‪)) -:‬ھرگاه موظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوی خود با‬
‫شخص طوری شدت و خشونت نمايد که موجب االم جسمی يا منافی آبرو و حيثيت او گردد‪،‬حسب احوال‬
‫به حبسيکه از دو سال بيشتر نباشد يا جزای نقدی که از بيست چھار ھزار افغانی تجاوز نکند محکوم‬
‫ميگردد ‪((.‬‬

‫عناصرجرم ‪-:‬‬
‫جزء اول ‪ -:‬وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب جرم مؤظف خدمات عامه باشد‪ .‬ودر محدوده وظيفوی خويش‬
‫مرتکب چنين جرم گردد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی‪-:‬‬

‫فعل ‪ -:‬عبارت است از ھر فعل و عمل خشونت بار از جانب مرتکب ) موظف خدمات عامه ( باالی‬
‫اشخاص مشروط بر اينکه موجب االم جسمی يا منافی آبرو و حيثيت آنھا گردد‪.‬‬

‫نتيجه‪ -:‬موجب آالم جسمی يا منافی آبرو و چيشت شخص گردد‪.‬‬

‫رابطه سببيت‪ -:‬سبب حاصل شدن فعل خشونت از جانب مؤظف خدمات عامه منجر به االم جسمی و‬
‫منافی آبرو و حيثيت شخص گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪94‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء سوم ‪ :‬مجازات‪-:‬‬

‫جزاء اصلی‪-:‬‬

‫جزاء حبس ‪-:‬شخص مرتکب طبق ماده )‪ (٢٧٨‬قانون جزاء به حبس که از دوسال بيشتر نباشد محکوم‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫جزاء نقدی ‪ -:‬بغير از جزاء حبس به جزاء نقدی که از بيست و چھار ھزار افغانی تجاوز نکند محکوم‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫جزاء تکميلی ‪ -:‬محکمه باالثر صوابديد خود و ياھم تقاضا څارنوالی بعد از حکم قطعی و يانھائی حکم‬
‫ميتواند درفيصله خويش به نشر حکم تصريح نمايد‪.‬‬

‫مطلب پنجم ‪ :‬جرم غصب ملک غير از جانب مؤظف خدمات عامه‪-:‬‬

‫اين جرم نيز تحت فصل جرايم رويه سوء مؤظف خدمات عامه در قانون جزاء تحديد شده است زيرا که‬
‫مؤظف خدمات عامه دارای اعمال نفوذ قدرت دولتی خويش بوده وباالثر غريضه خود پسندی خويش‬
‫امکان دارد از رويه سوء عليه افراد استفاده نمائيد و بدون رضايت شخصی مالک آنرا خريداری و يا ھم‬
‫غصب نمائيد اگر چه خريداری بدون رضايت نيز در حکم غصب ميايد‪.‬‬

‫اگر به موضوعات بيع و عقود مراجعه نمائيم از جمله ارکان عقد در مجموع ايجاب و قبول به رضايت‬
‫بوده ھرگاه در ايجاب و قبول رضايت وجود نداشته باشد و رضايت طرفين چی در خريد و چی ھم در‬
‫فروش سلب گرديده باشد اين عقد باالثر فقدان ارکان آن باطل ميباشد و اصالً متحقق نميگردد بطالن عقد‬
‫مؤيده مدنی آن بوده اما بر عالوه مؤيده جزائی نيز دارد شخص مرتکب از وظيفه خويش سوء استفاده‬
‫نموده مورد مجازات دانسته ميشود‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (٢٧٩‬قانون جزاء )) ھرگاه مؤظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوی خود مال‬
‫منقول يا غير منقول را از مالک آن به زور بخرد يا بدون حق آنرادر تصرف مالکانه خود در آورد ويا‬
‫مالک را بفروش مال به شخص ديگری مجبور سازد ‪ ،‬عالوه به حبسي كه از دو سال بيشتر و جزاي‬
‫نقدي كه از بيست و چھار ھزار افغاني متجاوز نباشد به جزاي طرد از مسلك يا انفصال از وظيفه و به‬
‫رد شي غصب شده و يا قيمت آن‪ ،‬اگر عين شي موجود نباشد محكوم مي گردد‪((.‬‬

‫درمتن ماده فوق به سه حالت اشاره شده است‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪95‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫الف‪ -:‬حالت بيع به جبر که رضايت سلب ميگردد که در حکم غصب ميباشد‬

‫ب‪ -:‬حالت ديگر بدون سپردن تعويض به جانب مقابل آنرا در تصرف خود بياورد‬

‫ج‪ -:‬حالت سومی مالک را مجبور ميگرداند که ملک خويشرا بدون رضايت به شخصی بفروش برساند‪.‬‬

‫عناصر جرم ‪-:‬‬

‫عناصر متشکله اين جرم را نيز ازمتن ماده)‪ (٢٧٩‬قانون جزا در ضمن قيود آن استنباط مينمائيم‬

‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب ‪ :‬مرتکب دارای وصف مؤظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫جزءدوم عنصر مادی‪:‬‬

‫عمل و فعل‪ :‬گرفتن و غصب کردن مال غير بدون حق ويا ھم خريد و فروش ملک غير بدون رضاء‬
‫مالک اش‪.‬‬

‫نتيجه ‪ -:‬اخذ مال و مليکت مجنی عليه بدون رضايت او بقصد تصاحب از جانب مؤظف خدمات عامه‬

‫رابطه سببيت ‪ -:‬رابطه فعل که خريد و فروش است بسب اکراه مالک مال مبنی بر اعطاء ملکيت اش بر‬
‫شخصی غير بدون رضايت‬

‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪-:‬‬

‫در عنصر معنوی دو حالت وجود دارد‪.‬‬

‫‪ -1‬علم به عمل ارتکابی داشته باشد که تحت تصرف مياورد ملک غيررا و يا ھم علم به روشھای‬
‫ثالثه عنصر مادی داشته باشد که اين عمل او خالف قانون است‪.‬‬
‫‪ -2‬نفس اکراه مالک مال به قصد باشد‪.‬‬

‫جزء چھارم مجازات ‪-:‬‬

‫جزاء اصلی ‪-:‬‬

‫جزاء حبس‪ :‬طبق ماده )‪ (٢٧٩‬قانون جزاء به حبس که از دوسال بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪96‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزاء نقدی ‪ -:‬بغير از حبس محکمه ميتواند مرتکب را به جزاء نقدی که بيست و چھار ھزار افغانی‬
‫تجاوز ننمائيد محکوم مينمائيد‪.‬‬

‫جزاء تکميلی‪ -:‬بر عالوه مجازات اصلی محکمه ميتواند شخص مرتکب را که از وظيفه خويش سوء‬
‫استفاده نموده است و به عھد و سوگند وفا دارای خويش که در ابتداء کسب وظيفه اداء نموده وفا دار‬
‫نبوده به طرد ازمسلک يا انفصال از آن نيز محکوم ميگردد‪ .‬طبق ماده )‪ (٢٧٩‬قانون جزا‬
‫طبق ماده )‪ (١٢٠‬قانون جزا محکمه به صوابديد خود يا تقاضا څارنوال ميتواند در فيصله بعد از قطعيت‬
‫و نھايت حکم به نشر حکم تصريح بدارد‪.‬‬

‫مبحث پنــــــــجم‬
‫جـــــــــــــــرم تــــزوير‬

‫متن ماده )‪ (٣٠٩‬قانون جزاء‪ ) :‬تزوير عبارت است از ساختن نوشته ھا‪ ،‬اسناد‪ ،‬امضاء ومھر‪ ،‬خالف‬
‫حقيقت يا تغيير دادن آن به وسيله اضافت‪ ،‬تبديل‪ ،‬تقليد يا حذف(‬

‫تزوير‪ ،‬جعل وتقليد جرايمی اند که ھرکدام درفصلھای جداگانۀ قانون جزاء افغانستان گنجانيده شده اند و‬
‫از جمله جرايم مماثل بحساب ميايند‬

‫جرم جعل ازماده ‪ ٣٠٢‬الی ماده ‪. ٣٠٨‬‬

‫جرم تزوير ازماده ‪ ٣٠٩‬الی ماده ‪. ٣٢٢‬‬

‫جرم تقليد ازماده ‪ ٣٢٣‬الی ماده ‪. ٣٢۴‬قانون جزاء افغانستان‪ ،‬جعل وتزوير را تعريف کرده وتقليد را‬
‫تعريف نکرده است‪.‬درقانون مذکور‪ ،‬جعل اصطالحی است که بر پول وضع شده‪،‬يعنی موضوع جرم‬
‫جعل را پول و مسکوکات تشکيل ميدھد ودرفقره ‪ ٢‬ماده ‪ ٣٠٢‬چنين تعريف شده است‪ " :‬تقليد پول‬
‫مروجه‪ ،‬تنقيص مقدار اصلی مسکوکات يا ملمع کردن آن به قسمی که با پول مروجۀ ديگری که ارزش‬
‫آن بيشتر باشد شبيه گردد‪ ،‬جعل شمرده ميشود‪(.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪97‬‬
 ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫تزوير اصطالحی است که به نوشته ھا‪ ،‬اسناد‪ ،‬امضاء ومھر‪ ،‬وضع شده که گفته ميتوانيم موضوع‬
‫جرم تذوير اسناد است ودرماده ‪ ٣٠٩‬چنين تعريف شده است ‪ " :‬تزوير عبارت است از ساختن نوشته ھا‪،‬‬
‫اسناد‪ ،‬امضاء ومھر‪ ،‬خالف حقيقت يا تغيير دادن آن به وسيله اضافت‪ ،‬تبديل‪ ،‬تقليد يا حذف"‪.‬‬

‫وتقليد اصطالحی است که به عالمات واشيای مطبوع پوستی‪ ،‬تلگرافی ومالياتی وضع شده است‪.‬‬

‫بناء اگر خواسته باشيم اصطالحات مذکور را رعايت کنيم‪ ،‬ھرکدام را به جايش استعمال نمائيم؛ يعنی‬
‫بگوئيم‪) :‬پول جعلی( )اسناد مزور‪ ،‬امضاء مزور‪ ،‬مھر مزور( )تکت پستی تقليدی(‪.‬‬

‫به ھر حال؛ ميخواھيم روی اين مطلب اشاره کنيم که دراين مجموعه فقط روی مسائل مربوط به تزوير‬
‫بحث صورت گرفته است‪.‬‬

‫ب ‪ -‬عناصرجرم تزوير‪ :‬جرم تزوير مانند ھر جرم ديگری دارای عناصر ميباشد که ذيال اشاره ميگردد‪.‬‬

‫تغيير گفتار‬
‫تزوير معنوي‬
‫تزوير واقعه مزوره به‬
‫واقعيت‬
‫به يکی از اعمال که‬ ‫گذاشتن امضا ء‪ ،‬مھر‬
‫فعل تغيير حقيقت‬ ‫قانون تعين نموده است‬ ‫وشصت‬

‫عنصر مادي‬ ‫نتيجة‬ ‫تغيير اسناد ومھر‬

‫ضرر‬ ‫تزوير مادي‬
‫رابطه سببيت‬ ‫تقليد‬
‫عناصر تزوير‬
‫علم‬ ‫ساختن‬
‫قصد عام‬
‫عنصر معنوي‬ ‫اراده‬
‫قصد خاص ‪-‬نيت‬
‫استعمال‬

‫جزء اول عنصر مادی‪:‬‬

‫عنصر مادی جرم تزوير نيز دارا ی روش ھای ثالثه ذيل ميباشد‪.‬‬

‫عمل وفعل مرتکب‪ - :‬درعمل و فعل تغير حقيقت است توسط ساختن اعمال وسيلوی ومبنی برامضا ‪،‬مھر‬
‫‪،‬نشان انگشت ‪ ،‬اضافت ‪ ،‬تبديل ‪،‬تقليد يا حذف در کتابت اسناد‪.‬که به دونوع ذيل عمل و فعل قابل بحث‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪98‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫فعل مثبت)ايجابی(‪ :‬که ھمان تغير حقيقت در يک نوشته دارای ارزش و سنديت‪ ،‬به يکی از صور‬
‫شد‪.‬‬ ‫اشاره‬ ‫فوقا‬ ‫است‪،‬که‬ ‫قانون‬ ‫در‬ ‫شده‬ ‫پيشبينی‬

‫نتيجه ‪ -:‬نفس تبديل د رتغير حقيقت که در موارد ذيل آنرا توضيح مينمائيم ‪.‬‬
‫رابطه سببيت‪ -:‬مرتب شدن نتيجه بسبب يکی از افعال که قانون تعين نموده است از قبيل ساختن امضا ‪،‬‬
‫مھر ‪،‬نشان اضافت ‪ ،‬تبديل ‪ ،‬تقليد و حذف که نتيجه فعل مرتکب باشد‪.‬‬

‫موارد عنصرمادی ﺗزوير‪:‬‬

‫الف‪ :‬تحصيل غافل گيرانه امضاء واقعی‪:‬‬

‫ھرگاه به طور غافل گيرانه و توأم با قصد جرمی از شخصی امضا گرفته شود‪ ،‬ھر چند که امضاء‪،‬‬
‫واقعی می باشد ولی دو شرط تزوير و غافل گيرانه بودن موجب می شود که جرم تزوير تحقق پيدا کند‪.‬‬
‫و اين ھمانند مثال زاھد است که فوقا به گونه مثال ذکر شد و با استفاده ازفرصت ضعف بيسوادی زاھد‬
‫امضاء اودر سند فروش غير محدوده تعين شده از جانب او گرفته شده است ‪.‬‬

‫ب‪ :‬تراشيدن و خراشيدن‪:‬‬

‫خراشيدن‪ ،‬از بين بردن يک جزء کلمه است مثل اينکه کلمه "نمی فروشم " را به "می فروشم" به تراش‬
‫کردن حرف "نون" تبديل کند ‪.‬‬

‫ج‪ :‬اضافت در نوشته‪:‬‬

‫عبارت است از تغيير و تبديل حروف و کلمات يا ارقام موجو د‪ ،‬بدون اينکه کلمه يا رقم جديدی اضافه‬
‫شود مثل اينکه عدد ‪ ١‬را به ‪ ٢‬يا ‪ ٣‬تبديل کند‪ .‬يا عينا در مثال فوق عوض کلمه "می فروشم " بالوسيله‬
‫اضافت "نون" "نمی فروشم " شود‪.‬‬

‫د‪ :‬اعتبار بخشيدن به نوشته يا سند‪:‬‬

‫بطالن سند‬
‫ِ‬ ‫عبارت از اعتبار بخشيدن به سند يا نوشته باطل از طريق پاک کردن و از بين بردن عالمت‬
‫يا کلمه "باطل" از روی سند است‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪99‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ھ ‪:‬الحاق و الصاق‪:‬‬
‫درالصاق‪ ،‬حداقل دو نوشته متفاوت از يک شخص به ھمديگر وصل و چسپانده میشود به طوری که در‬
‫نظر اول يک سند به حساب میآيند ولی در الحاق‪ ،‬رقم يا حرف يا کلمه ای در متن يا حاشيه يک سند‬
‫اضافه میشود‪.‬‬

‫بر عالوه موارد که فوقا تذکر يافت قانون اصول محاکمات مدنی در قسمت اسناد و وثايق تزويری موارد‬
‫آتی را نيز در اثبات جرم تزوير مد نظر ميگيرد که در ماده )‪ (314‬خويش در نظر گرفته است‪.‬‬

‫ماده متذکره چنين حکم مينمايد ‪:‬‬

‫"رعايت نکات آتی در رسيدگی اسناد مشبوه و جعلی ضروری است‪:‬‬

‫‪ -١‬دقت در خط‬

‫‪ -٢‬دقت در امضا‬

‫‪ -٣‬دقت در مھر‬

‫‪ -۴‬دقت در نشان شصت‬

‫‪ -۵‬گل و تراش و قلم خوردگی بدون تصحيح‬

‫‪ -۶‬برآمده گی بدون مھر و امضاء‬

‫‪ -٧‬فوتو مشمولين وثيقه‬

‫‪ -٨‬تفاوت در اصل و ثبت و ثيقه"‬

‫جزء دوم عنصر معنوی‪:‬‬

‫عبارت از علم و قصد در فعل يا ترک فعل است؛ يعنی علم به روشھای ثالثه عنصر مادی جرم تزوير‬
‫مرتکب داشته باشد و در قبال عمل خويش عمد و قصد داشته باشد ‪.‬‬
‫بناء اگرشخص يک عمل خالف حقيقت را بدون قصد تزوير مرتکب شود‪ ،‬تزويرکار شمرده نمی شود‪.‬‬
‫مثال شخصی قلم وکاغذ روی دست گرفته امضاھای گونه گون مينمايد يا برای خود يک نوع امضای‬
‫خوب انتخاب کند‪ ،‬درنتيجه امضايی را برای خود برگزيد که شباھت با امضای رئيس ارزاق داشت‪ ،‬آيا‬
‫ميتوان اين شخص را به جرم تزوير امضای رئيس ارزاق متھم کرد؟‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪100‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫در مورد قصد ميتوان گفت که در جرم تزوير ھم قصد عام و جود دارد و ھم قصد خاص که ذيال توضيح‬
‫ميداريم‬

‫الف ‪ :‬قصدعام ‪:‬در جرم تزوير مرتکب در عمل جرمی خويش قصد خاص دارد ‪،‬نفس عمل جرمی‬
‫تزوير تقاضا کننده قصد خاص ميباشد يعنی تمام اعمال وسيلوی از قبيل )ساختن امضا ‪ ،‬مھر ‪،‬نشان‬
‫اضافت ‪ ،‬تبديل ‪ ،‬تقليد و حذف تبديل( را تحت قصد عام جرمی عنوان ميکنيم ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬قصد خاص ‪:‬در جرم تزوير قصد خاص ھم متحقق شده ميتواند ‪ .‬ھرگاه مرتکب قصد خاص جرم‬
‫تزوير بخواھد که اسناد تھيه شده تزويری را استعمال نمايد عمل جرمی استعمال اسناد مزور تحت قصد‬
‫خاص عنوان ميگردد ‪.‬‬
‫وھمچنان شخص مرتکب در استعمال اسناد تزويری علم داشته باشد به تزوير بودن اسناد در وقت‬
‫استعمال آن ‪ ،‬در قصد عام شرط نيست که ھرگاه نزد شخص اسناد مزور دريافت گردد و او به مزور‬
‫بودن آن علم نداشته طبعا که علم نداشته باشد قصد عام بوجود نمی آيد ‪.‬‬
‫مثال‪ :‬اگر فرض کنيم که خالد وکيل مدافع محمود در محکمه مدنی ابتدائيه حوزه سوم شھر کابل در‬
‫قسمت يک دربند حويلی است و محمود برای خالد وکيل مدافع سند ملکيت موضوع دعوی )حويلی ( را‬
‫ميدھد و برايش وانمود ميسازد که اين سند ملکيت بدون کدام تزوير است در جريان پيشبرد دعوی محکمه‬
‫در مورد صحت و سقم سند ملکيت که از جانب خالد وکيل مدافع به محکمه تقديم گرديده از آمريت مخزن‬
‫رياست محکمه استيناف واليت کابل متقاضی معلومات ميگردد در زمينه آمريت مخزن از تزويری بودن‬
‫سند متذکره ابراز نظر مينمايد ‪.‬‬
‫در اين فرضيه خالد وکيل مدافع کدام مسوليت جزائی ندارد زيراکه او به تزويری بودن سند متذکره علم‬
‫نداشت که به قصد عام خويش آنرا استعمال نمايد‪ .‬و ھرگاه ثابت گردد که خالد وکيل مدافع ھم علم به‬
‫تزويری بودن سند متذکره داشت و آنرا به قصد عام خويش استعمال نموده در اين صورت مسوليت‬
‫جزائی دارد و در وصف جرم تزوير قابل مجازات ميباشد‪.‬‬
‫چنانچه در )‪ (٣١٠‬قانون جزاء با و جود علم به قصد عام اشاره شده است و چنين صراحت دارد‬
‫‪1‬ـ شخصي كه يكي از اشياء آتي را تزوير يا با وجود علم به تزوير آن استعمال يا آنرا به افغانستان‬
‫داخل نمايد حسب احوال به حبس طويل محكوم مي گردد‪:‬‬
‫‪١‬ـ قانون‪ ،‬فرمان يا امر رياست جمھوري ‪ ،‬تصويب حكومت و يا فرمان صدارت و يا حكم قطعي محكمه‬
‫‪٢‬ـ مھر دولت ‪ ،‬مھر يا امضاي رئيس دولت‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪101‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪٣‬ـ شخصي كه يكي از اشياي آتي را به قصد تزوير بسازد يا با وجود علم به تزوير آن استعمال يا آنرا به‬
‫افغانستان داخل نمايد حسب احوال به حبس متوسط محكوم ميگردد‪:‬‬
‫‪١‬ـ مھر ‪ ،‬تاپه يا عالمه يكي از ادارات يا تصديھاي دولت‪.‬‬
‫‪٢‬ـ امضاء يا عالمه يكي از موظفين خدمات عامه‪.‬‬
‫‪٣‬ـ عالمه رسمي مشخصه عيار طال و نقره ‪.‬‬
‫‪۴‬ـ جدول معاش يا اسناد صادره خزائن دولت‪.‬‬
‫‪۵‬ـ اوراق مالي بانكھا كه صدور آن قانونا ً مجاز باشد‪.‬‬
‫‪ ۶‬ـ شھادت نامه يا اسناد تحصيلي اعم از داخلي و خارجي ‪.‬‬

‫جزء سوم موضوع جرم تزوير‪-:‬‬

‫موضوع جرم تزويز عبارت از اسناد است که در جرم تزوير منحيث موضوع جرم مد نظر گرفته شده‬
‫است و اين اسناد که موضوع جرم تزوير را تشکيل ميدھد به صورت نوشته‪ ،‬درسند يا چيز ديگر تجلی‬
‫پيدا میکند‪ .‬در قانون‪ ،‬آنجا که صحبت از »نوشته ھا« میشود‪ ،‬مطلق نوشته مورد حکم قرار می گيرد‬
‫ولی آنجا که صحبت از » اشياء« میشود‪ ،‬اشکال خاص آن مُھر‪ ،‬تاپه‪ ،‬عالمت‪ ،‬و‪ ...‬مدنظر میباشد‪.‬‬
‫نوشته موضوع تزوير بايد سنديت داشته باشد؛ بدين معنی که بتواند مثبت حق بوده و دارای قابليت استناد‬
‫در مراجع قانونی باشد‬

‫قضيه فرﺿی‬
‫خالد يک عراده موتر کروال نو وارد را خريداری نموده بود مراحل اخذ نمبر پليت را طی مراحل ننموده‬
‫بود‪.‬‬

‫روزجمعه ميخواست با دوستان اش به قرغه بخاطر ميله برود درمنزل موصوف نمبر پليت موتر ديگر‬
‫موجود بوده آنرا به موتر نو وارد نصب مينمايد وبه طرف ميله ميروند در جريان راه پوسته ھای‬
‫تالشی موتر را متوقف ميسازد و از خالد خواستار اسناد موتر )جواز سير ( ميگردد خالد در جواب‬
‫بيان ميدارد که اسناد موتر ندارد وموتر جديدا وارد گرديده است خالد به اتھام نصب پليت غير واقعی‬
‫تحت باز پرس قرار ميگيرد پوليس بعدا قضيه را به څارنوالی راجع ميسازد شما منحيث څارنوال‬
‫سواالت ذيل را چگونه تحليل مينمايد ‪:‬‬

‫‪ -١‬آيا عمل خالد جرم است و يا خير ؟‬

‫‪ -٢‬اگر جواب جزء فوق مثبت باشد )عمل خالد جرم است( پس وصف جرمی عمل ارتکابی خالد چی‬
‫است ‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪102‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء چھارم ‪-:‬عنصر ضرر وارده‪:‬‬

‫نتيجۀ جرم ھمان ضرر است؛ يعنی به واسطه تزوير‪ ،‬ضرری به غير وارد شود‪ .‬عنصر ضرر در‬
‫تزوير‪ ،‬مفروض گرفته شده است و ضرورتی ندارد که مدعی تزوير در مقام اثبات آن برآيد‪ .‬ھمچنين‬
‫احتمال وجود ضرر کفايت می کند و الزم نيست که ضرر‪ ،‬تحقق خارجی داشته باشد‪.‬‬

‫جزء پنجم‪ -:‬وصف وخصوصيت مرتکب‪:‬‬

‫اشخاصی که مرتکب جرم تزوير شمرده ميشوندعبارت اند از‪ :‬تزويرکار‪ ،‬استعمال کننده تزوير و وارد‬
‫کنندۀ آن به افغانستان‪.‬‬

‫ماده ‪ ٢١٠‬قانون جزاء درزمينه چنين تصريح ميکند‪:‬‬

‫" شخصيکه يکی ازاشيای آتی را تزوير يا باوجود علم به تزويرآن استعمال‪ ،‬ويا آنرا به افغانستان داخل‬
‫نمايد‪ ،‬حسب حاالت به حبس طويل محکوم ميگردد"‪.‬‬

‫بر اساس قيد ماده فوق که ذکر )شخص ( آمده است اشخاصی که مرتکب جرم تزوير شمرده‬
‫ميشوند‪ ،‬متشکل از افراد عادی يا موظفين دولت می باشند‪.‬‬

‫جرم تزوير را در کتگوری جرايم فساد اداری مورد مطالعه قرار ميدھم از دو لحاظ قابل دقت و تذکر‬
‫ميباشد ‪:‬‬

‫‪ -١‬از لحاظ اينکه که ضرر جرم اکثرا متوجه اداره ميباشد و جرايم فساد اداری با اضافت )اداره( اين‬
‫وصف را به خود کسب ميکند‪.‬‬

‫‪ -٢‬از لحاظ اينکه بعضا جرم تزوير از جانب موظف خدمات عامه در خالل وظيفه اش صورت ميگيرد‪.‬‬

‫بنأ در عنصر وصف و خصوصيت مرتکب که بايد موظف خدمات عامه باشد صرفا عمل مرتکب را در‬
‫کتگوری جرم فساد اداری مورد مطالعه قرار ميدھيم‪.‬‬

‫وھرگاه مرتکب جرم تزوير اشخاص عادی باشند که دارای وصف موظفيت خدمات عامه که در ماده‬
‫)‪ (١٢‬قانون توصيف شده اند نباشد نميتوانيم جرم مرتکب اشخاص عادی را کتګوری جرايم فساد اداری‬
‫تحديد نمايم‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪103‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء ششم ‪ :‬مجازات جرم تزوير‪:‬‬

‫‪ -1‬جزای اصلی‪ -:‬جزای اصلی تزوير نظر به موضوع و وصف مرتکب آن‪ ،‬تفاوت ميکند‪ .‬بناء‬
‫تفاوت جزای تزوير را از دوزاويه مورد مطالعه قرارميدھيم‪:‬‬

‫اول ‪ :‬تفاوت جزای تزوير نظربه موضوع آن‬

‫دوم ‪ :‬تفاوت جزای تزوير نظربه وصف مرتکب آن‬

‫اول ‪ :‬تفاوت جزای تزوير نظر به موضوع آن قرارذيل است‪:‬‬

‫الف ‪ :‬حبس طويل‪) :‬شخصيکه يکی ازاشيای آتی را تزوير‪ ،‬يا باوجود علم به تزويرآن استعمال ويا آنرا‬
‫به افغانستان داخل نمايد‪ ،‬حسب حاالت به حبس طويل محکوم ميگردد‪:‬‬

‫‪ -١‬قانون‪ ،‬فرمان يا امررياست جمھوری‪ ،‬تصويب حکومت ويا فرمان صدارت ويا حکم قطعی‬
‫محکمه‪.‬‬

‫‪ -٢‬مھردولت‪ ،‬مھر يا امضای رئيس دولت‪).‬م ‪ ٣١٠‬ق‪.‬ج(‬

‫اعمال فوق را خواه اشخاص عادی مرتکب شوند يا موظفين خدمات عامه‪ ،‬مسئوليت يکسان‬
‫دارند‪ ،‬چون کلمه "شخص" دربرگيرنده تمام افراد اعم ازموظف وغيرموظف ميباشد‪.‬‬

‫ب ‪ :‬حبس متوسط ‪) :‬شخصيکه يکی ازاشيای آتی را به قصد تزوير بسازد‪ ،‬يا باوجود علم به تزويرآن‬
‫استعمال ويا آنرا به افغانستان داخل نمايد‪ ،‬حسب حاالت به حبس متوسط محکوم ميگردد‪:‬‬

‫‪ -١‬مھر‪ ،‬تاپه يا عالمۀ يکی ازادارات يا تصديھای دولت‪.‬‬

‫‪ -٢‬مھر‪ ،‬امضاء يا عالمۀ يکی ازموظفين خدمات عامه‪.‬‬

‫‪ -٣‬عالمه رسمی مشخصه عيار طال ونقره‪.‬‬

‫‪ -۴‬جدول معاش يا اسناد صادره خزائن دولت‪.‬‬

‫‪ -۵‬اوراق مالی بانک که صدورآن قانونا مجازباشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪104‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -۶‬شھادت نامه يا اسناد تحصيلی اعم ازداخلی وخارجی‪.‬‬

‫دوم ‪ :‬تفاوت جزای تزوير نظربه وصف مرتکب آن‪:‬‬

‫ج ‪ :‬حبس طويل ‪ " :‬ماده ‪ ٣١٣‬قانون جزاء‪:‬‬

‫فقره ‪) : ١‬ھرگاه موظف خدمات عامه دراثنای اجرای وظيفه‪ ،‬احکام صادره‪ ،‬تصويب‪ ،‬وثايق‪ ،‬کتب ثبت‬
‫اسناد‪ ،‬دفاتر وساير اسناد ونوشته جات رسمی را عمداً تزوير نمايد‪ ،‬حسب حاالت به حبس طويل محکوم‬
‫ميگردد‪(.‬‬

‫فقره ‪) : ٢‬اگر تزوير مندرج فقره فوق )يعنی فقره ‪ ١‬ماده ‪ (٣١٣‬دراسناد عرفی صورت گيرد‪ ،‬مرتکب‬
‫حسب حاالت به حبس متوسط يا قصير محکوم ميگردد(‬

‫تعديل ماده ‪٣١۴‬قانون جزا) ھرگاه مرتکب جرايم مندرج ماده )‪ (٣١٣‬اين قانون موظف خدمات عامه‬
‫نباشد‪ ،‬حسب حاالت به حبس قصيريا متوسط محکوم ميګردد( فرمان شماره)‪(٢٠٠٧‬مورخ‬
‫‪٢٩/١٠/١٣۵۶‬در مورد تعديل ماده متذکره‪.‬‬

‫‪ -2‬جزای تبعی ‪:‬‬

‫مرتکب بر عالوه جزاء اصلی به محروميت حقوق که در ماده )‪ (113‬قانون جزا تحديد شده بدون اينکه‬
‫محکمه در حکم خويش تصريح کند نيز محکوم ميگردد مشروط بر اينکه مجازات اصلی حبس از ده سال‬
‫بيشتر باشد‪.‬‬

‫‪ -3‬جزای تکميلی ‪:‬‬

‫مصادره‪:‬وسايل ‪ ،‬اسناد و اشيا که در تزوير استفاده ميگردد طبق ماده )‪ (١١٩‬قانون جزا قابل مصادره‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫حرمان از بعضی حقوق‪:‬ھرگاه جزا اصلی حبس طويل که از ده سال کمتر باشد محکمه ميتواند به حرمان‬
‫بعضی از حقوق ماده )‪ (١١٣‬قانون جزا نيز حکم صادر نمايد در مورد ماده )‪ (١١٨‬قانون جزا چنين‬
‫حکم مينمايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪105‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫)محکمه ميتواند ھنگام حکم به حبس طويل الی ده سال يا حکم به حبس متوسط عالوه بر جزای اصلی‬
‫جرم شخصی را از بعضی حقوق و امتيازات مندرج فقرات )‪ (١-١١‬مندرج ماده )‪ (١١٣‬اين قانون‬
‫محروم سازد مشروط براينکه مدت محروميت از يکسال کمتر و از سه سال بيشتر نباشد‪(.‬‬

‫نشر حکم ‪:‬محکمه به صوابديد خود يا پيشنھاد حارنوال ميتواند بعد از نھائی و قطعی شدن حکم به نشر‬
‫آن نيز در فيصله خويش تصريح کند‪.‬‬

‫حالت تبرئه کننده‪:‬‬

‫ھرگاه مرتکب جرم تزوير‪ ،‬ازعمل خود پشيمان شود؛ پشيمانی او دوحالت دارد ‪:‬‬

‫اول ‪ :‬پشيمانی قبل از اتمام جرم يا قبل ازآغازتحقيق)يعنی قبل ازاينکه مراجع دولتی ازجرم او آگاه شوند(‬

‫دوم ‪ :‬پشيمانی او بعد درمرحله محاکمه‪.‬‬

‫دررابطه به حالت اول‪ ،‬ماده ‪ ٣١١‬قانون جزاء چنين تصريح ميکند‪ ":‬درحاالت مندرج ماده ‪٣١٠‬‬

‫اين قانون‪ ،‬مجرميکه قبل ازاتمام جرم يا آغازتحقيق‪ ،‬ازجرم خود به مراجع با صالحيت دولت اطالع‬
‫دھد‪ ،‬ازجزاء معاف ميگردد"‪.‬‬

‫در رابطه به حالت دوم‪ ،‬ماده ‪ ٣١٢‬قانون جزاء چنين تصريح ميکند‪ ":‬محکمه ميتواند مجرم مندرج ماده‬
‫)‪ (٣١١‬اين قانون را بعد ازآغازتحقيق‪ ،‬ازجزا معاف نمايد‪ ،‬مشروط براينکه اطالع وی مراجع با‬
‫صالحيت دولتی را قادرگرداند که ساير مرتکبين اين جرم ويا جرايم ممثل آنرا گرفتارنمايد"‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪106‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مبحث دوم‬
‫انواع جــــــــــــــــــرم تزوير‬

‫در قانون جزاء انواع جرم تزوير با احکام متفاوت قانونی تحت يک فصل پيشبينی گرديده است که‬
‫عبارت اند از‪:‬‬

‫‪ -١‬تزوير اسناد رسمی از جانب موظف خدمات عامه‬

‫‪-٢‬تزوير اسناد غير رسمی از جانب موظف خدمات عامه‬

‫‪ -٣‬تزوير اسناد رسمی ازجانب اشخاص عادی‬

‫‪ -۴‬تزوير اسناد غير رسمی از جانب اشخاص عادی‬

‫‪ -۵‬تزوير معنوی‬

‫‪ -۶‬استعمال اسناد تزويری‬

‫‪ -٧‬تزوير در اعمال طبی‬

‫که به ھر کدام طبق مواد قانون صرفا معرفی مينمايم‬

‫جزء اول ‪ :‬تزوير اسناد رسمی از جانب موظف خدمات عامه‪:‬‬

‫ماده سه صدو سيزدھم‬
‫‪1‬ـ ھرگاه موظف خدمات عامه در اثناي اجراي وظيفه احكام صادره ‪ ،‬تصاويب ‪ ،‬وثايق ‪ ،‬كتب ثبت اسناد‬
‫‪ ،‬دفاتر و ساير اسناد و نوشته جات رسمي را عمداً تزوير نمايد‪ ،‬حسب احوال به حبس طويل محكوم‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ :‬تزوير اسناد غير رسمی از جانب موظف خدمات عامه‬
‫ماده سه صدو سيزدھم‬
‫‪ 2‬ـ اگر تزوير مندرج فقره فوق در اسناد عرفي صورت گيرد‪ ،‬مرتكب حسب احوال به حبس متوسط يا‬
‫قصير محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪107‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء سوم ‪ :‬تزوير اسناد رسمی ازجانب اشخاص عادی‪:‬‬

‫ماده سه صدو چھاردھم‬
‫ھرگاه مرتكب جرايم مندرج ماده )‪ (313‬اين قانون موظف خدمات عامه نباشد‪ ،‬حسب احوال به‬
‫حبس طويل كه از ده سال تجاوز نكند محكوم مي گردد‪.‬‬
‫نوت‪:‬‬

‫مجازات ماده فوق حبس طويل از ده سال تجاوز نکند به حبس قصير يا متوسط تعديل شده است‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪ :‬تزوير اسناد غير رسمی از جانب اشخاص عادی‪:‬‬

‫در اين نوع جرم تزوير ھم ماده )‪ (314‬صراحت دارد زيراکه ماده متذکره به ماده )‪ (313‬حواله داده‬
‫است و در ماده )‪ ( 313‬به ھردو جرم اشاره شده است که عبارت اند از اسناد رسمی و اسناد غير رسمی‬
‫استند‪.‬‬

‫جزء پنجم ‪ :‬تزوير معنوی‪:‬‬

‫ماده سه صد و پانزدھم‬
‫ھر موظف خدمات عامه كه به قصد تزوير متن يا شكل اسناد را ھنگام تحرير آن منحيث وظيفه تغير‬
‫بدھد خواه اين تغير در اقرار شخص باشد كه سند براي او تحرير مي شود و يا واقعه مزوره را با وجود‬
‫علم به تزوير آن به شكل واقعه صحيح درج نمايد‪ ،‬حسب احوال به حبس طويل محكوم مي گردد‪.‬‬

‫جزء ششم ‪:‬استعمال اسناد تزويری‪:‬‬

‫ماده سه صدو شانزدھم‬
‫شخصي كه اوراق تزوير شده مندرج مواد )‪ 313‬ـ ‪ 314‬و ‪ (315‬اين قانون را با وجود علم به تزوير آن‬
‫استعمال نمايد‪ ,‬حسب احوال به حبس طويلي كه از ده سال بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬
‫ماده سه صدو ھفدھم‬
‫شخصي كه در نوشته شخص ديگري مرتكب تزوير گردد يا با وجود علم به تزوير ورق تزوير شده را‬
‫استعمال نمايد‪ ,‬حسب احوال به حبس متوسط محكوم مي گردد‪.‬‬
‫ماده سه صدو ھجدھم‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪108‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫شخصي كه غير حق مھر حقيقي دولت يا مھر يكي از ادارات يا تصديھاي دولت را بدست آورد و آنرا‬
‫بضرر منافع عامه يا خصوصي استعمال نمايد‪ ،‬عالوه بر جبران خساره عايده به حبس متوسط محكوم مي‬
‫گردد‪.‬‬

‫جزء ھفتم ‪ :‬تزوير در اعمال طبی‪:‬‬

‫ماده سه صدو نزدھم‬
‫‪ 1‬ـ طبيب‪ ،‬جراح و يا قابله اي كه تصديق يا اظھارات مزور را با وجود علم به تزوير آن در موارد‬
‫حمل‪ ،‬مرض ‪ ،‬معلوليت‪ ،‬عيب و يا وفات به شخص بدھد‪ ،‬حسب احوال به حبس متوسط و يا جزاي نقدي‬
‫كه از )دوازده ھزار( افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم ميگردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر جرم مندرج فقره فوق به اثر طلب چيزي براي خود و يا شخص ديگري و يا در بدل قبول و يا‬
‫اخذ وعده يا بخشش ارتكاب گردد‪ ،‬مرتكب به حبس متوسط و يا جزاي نقدي كه از دوازده ھزار افغاني‬
‫كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬
‫ماده سه صد و بيستم‬
‫شخصي كه خود او يا توسط شخص ديگر تصديق را در مورد اثبات معلوليت براي خود و يا براي‬
‫شخص ديگر بمنظور تقديم آن به محكمه يا به قصد اينكه خود يا شخص ديگري را از يكي از خدمات‬
‫عامه رھا سازد بنام طبيب يا جراح تزوير نمايد‪ ،‬حسب احوال به حبس متوسط يا جزاي نقدي كه از‬
‫دوازده ھزار افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد محكوم مي گردد‪.‬‬

‫مبحث ششم‬
‫جرايم تحت فصل تجاوز مؤظف خدمات عامه از حدود صالحيت اش‬

‫در قانون جزاء دو نوع جرايم مؤظف خدمات عامه در دو فصل جداگانه پيشبينی گرديده است که يکی آن‬
‫د رمقابل مصلحت عامه است و ديگری آن در مقابل مصلحت فرد و يا افراد است‪.‬‬

‫جرايم که از جانب مؤظف خدمات عامه در مقابل مصلحت فرد ميباشد مثل جرايم فصل پنجم باب اول‬
‫کتاب دوم قانون جزاء جرايم رويه سوء مؤظف خدمات عامه عليه افراد که در البالی بحث چھارم به آن‬
‫مفصال اشاره نموديم‪ ،‬جرايم که از جانب مؤظف خدمات عامه بر ضد و مصلحت اجتماع ميباشد مثل‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪109‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جرايم فصل ھفتم باب اول کتاب دوم قانون جزاء جرايم تجاوز مؤظف خدمات عامه از حدود صالحيت‬
‫شان که اين جرايم دريک فصل قرار ذيل تصنيف بندی شده اند‪.‬‬

‫‪ -١‬جرم ممانعت در روند يا اخالل و تطبيق عدالت‪.‬‬

‫‪ -٢‬جرم متوقف ساختن اوامر صادره مراجع ذيصالح از جانب مؤظف خدمات عامه‪.‬‬

‫‪ -٣‬جرم استنکاف از وظيفه‬

‫که به ھر کدام از جرايم فوق در اين بحث خويش اشاره خواھيم داشت‬

‫مطلب اول ‪ :‬جرم ممانعت درروند يا اخالل در تطبيق عدالت‬

‫اين جرم در قانون نظارت بر تطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری نيز طی فقره )‪ (٧‬ماده )‪ (٣‬تذکر‬
‫يافته است مؤظف خدمات عامه بمنظور عدم تطبق عدالت و مانع شدن آن اعمالی را انجام ميدھد که‬
‫اخالل وارد مينمائيد ‪ .‬که در قدم اول به متن ماده قانون و بعداً به عناصر و مجازات آن اشاره خواھيم‬
‫نمود‪.‬‬

‫متن ماده)‪ (٢٨٢‬قانون جزاء)) ھرگاه موظف خدمات عامه بمقصد رسانيدن نفع يا ضرربيکی از طرفين‬
‫دعوی نزد قاضی يا محکمه به صيغه امر يا اتماس يا خواھش ويا سفارش واسطه شود ‪،‬به حبس قصيرکه‬
‫از سه ماه کمتر نباشد يا جزا نقدی که از سه ھزا افغانی کمتر واز دوازده ھزار افغانی بيشتر نباشد‬
‫محکوم ميگردد‪((.‬‬

‫در متن ماده فوق تذکر يافته است ‪،‬ھرگاه شخصی توسط اعمال که در متن ماده قانون ذکر گرديده به‬
‫قاضی و يا محکمه واسطه ميگردد طبعا در روند عدالت اخالل واقع ميگردد و اين خود يک نوع فساد‬
‫اداری ميباشد مرجع عدالت که محکمه بنابر تعبير مکانی و قاضی تمثيل کننده عدالت را توسط واسطه‬
‫تحت تاثير آورده و باالثرآن عدالت خدشه دار و تطبيق نميگردد‬

‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب دارای اوصاف و خصوصيات مندرج ماده )‪ (12‬قانون جزا باشد‬
‫يعنی موظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪110‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزء دوم‪ -:‬عنصرمادی‬

‫عمل ‪ -‬فعل‪ -:‬واسطه شدن و طريقه آن از طريق ) امر‪ ،‬التماس يا خواھش يا سفارش‪.‬‬

‫نتيجه‪ -:‬اخالل در روند تطبيق عدالت ‪،‬وعدم تامين عدالت‬

‫رابطه سببيت ‪ -:‬به سبب امر التماس يا خواھش يا سفارش منتج به اخالل در روند تطبيق عدالت ميگردد‬
‫به نفع يکی از طرفين دعوی باشد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪) -:‬علم – و اراده(‬

‫علم‪ -:‬شخصی مرتکب علم به روش ثالثه عنصر مادی داشته باشد‬

‫اراده )قصد(‪ -:‬اراده و قصد مرتکب در واسطه شدن بقصد رساندن ضرر يا نفع به يکی از طرفين دعوی‬
‫باشد‬

‫جزء چھارم ‪ -:‬موﺿوع جرم ‪:‬‬

‫اين عنصر ميتواند که جرم متذکره را بطور خاص توصيف نمايد و از ساير جرايم ممثال تفکيک و تفريق‬
‫گردد روی ھمين اصل است که موضوع جرم ممانعت در ورند يا اخالل در تطبيق عدالت را از متن‬
‫ماده قانونی که اين جرم را پيشبينی نموده استخراج نموديم که عبارت است از واسطه شدن نزد قاضی‪.‬‬

‫جزء پنجم مجازات‪-:‬‬

‫‪ -1‬جزاء اصلی‪-:‬‬

‫حبس ‪ -:‬طبق ماده )‪ (٢٨٢‬قانون جزاء شخص مرتکب متوجب مجازات حبس قصير از سه ماه کمتر‬
‫نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬

‫جزاء نقدی ‪ -:‬غير از مجازات حبس فوق مرتکب به جزاء نقدی که از سه ھزار افغانی کمتر از دوازده‬
‫ھزار افغانی بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬

‫‪ -2‬جزاء تبعی ‪ -:‬جرم متذکره نسبت وصف جنحوی بودن آن مجازات تبعی ندارد‪.‬‬

‫جزاء تکميلی ‪ -:‬ھرگاه محکمه بخواھد و يا څارنوال تقاضاء نمائيد بعد از قطعيت و نھايت حکم محکمه ‪،‬‬
‫محکمه در فيصله خويش تصريح به نشر حکم نيز نموده ميتواند‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪111‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مطلب دوم ‪ :‬جرم متوقف ساختن اوامر صادره مراجع ذيصالح از جانب مؤظف خدمات عامه‬

‫جرم متذکره نيز از جمله جرايم فساد اداری بوده واز دو جھت و وصف در کتگوری جرايم فساد اداری‬
‫ميايد يکی اينکه مرتکب مؤظف خدمات باشد و ديگر اينکه از جانب ھمين مؤظف خدمات عامه در اداره‬
‫جرم واقع ميگردد‪ .‬يعنی ھر مؤظف خدمات عامه که قانونا ً مکلف به اجراء اوامر صادره مراجع‬
‫ذيصالح باشد و آنرا انجام نميدھد و باالثر آن در روند کار ھای اداری خلل واقع ميگردد يا اجراات‬
‫متوقف ميگردد جرم فساد اداری بوده که ذيالً به متن ماده قانونی ‪،‬عناصر و مجازات اشاره خواھيم نمود‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (٢٨۵‬قانون جزاء )) ھرگاه مؤظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوی خود عمدا‬
‫احکام قوانين مقررات حکم ‪ ،‬قرار اوامر محکمه يا اوامر صادره مراجع با صالحيت حکومت و يا‬
‫تحصيل اموال مالياتی را که به حکم قانون تعين گرديده بدون مجوزقانونی متوقف سازد حسب احوال به‬
‫حبس قصيريکه از سه ماه کمتر نباشد يا جزا نقدی ايکه از سه ھزار افغانی کمتر و از دوازده ھزار‬
‫افغانی بيشتر نباشد محکوم می گردد((‬

‫در ماده فوق جرم متذکره توصيف گرديده ھرگاه مؤظف خدمات عامه عمالً موارد متذکره را نقض‬
‫مينمائيد محکوم بمجازات ميگردد که خوبتر وصف اين جرم را در عناصر متشکله آن که از تعريف فوق‬
‫استنباط ميگردد استفاده مينمائيم‪.‬‬

‫جزء اول‪ -:‬وصف مرتکب مؤظف خدمات عامه باشد بحث از موظف خدمات عامه مفصال ذکر شد در‬
‫بحث ھای قبلی ضرورت به تکرار ندارد‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ -:‬عنصر مادی‬

‫عمل‪ -‬فعل‪ -:‬عمل نکردن مؤظف در حدود صالحيت خويش که به ھر وسيله باشد‪.‬‬

‫نتيجه‪ -:‬ازعمل ارتکاب نتايج ذيل بدست آيد و يا مانع آن گردد‬

‫‪ -١‬توقف احکام قوانين و مقررات » اسناد تقنينی«‬

‫‪ -٢‬احکام ‪ ،‬قرار ھا اوامر محکمه‬

‫‪ -٣‬اوامر صادره مراجع با صالحيت‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪112‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪ -۴‬تحصيل اموال و ماليات که بحکم قانون تعين گرديده باشد‪.‬‬

‫رابطه سببيت ‪ -:‬استعمال قدرت وظيفوی که به سبب آن نتيجه جرمی توسط فقرات چھارگانه فوق بدست‬
‫آيد‬

‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪-:‬‬

‫در تعريف ھم اگر نظر اندازيم به وضاحت به قصد مرتکب اشاره داشته است که عمدا مرتکب عمل‬
‫جرمی گردد بنا ً در عنصر معنوی اين جرم »قصد« مد نظر گرفته ميشود و ھمچنان مرتکب علم داشته‬
‫باشد که او مکلف است قانونا تا اوامر و اسناد تقنينی را در اجراات خويش عملی نمايد‪.‬‬

‫جزء چھارم مجازات‪-:‬‬

‫‪ -1‬جزاء اصلی ‪-:‬‬

‫حاالت مشده ‪ -:‬بر اساس فقره ماده )‪ (٢٨۵‬قانون جزاء مرتکب باالثر عمل جرمی خويش ھرگاه در‬
‫اجراءپال نھای دولت تا خير رونما ميگردد و يا به دارای عامه صدمه برسد به حبس طويل با متوسط‬
‫حسب احوال محکوم ميگردد‪.‬‬

‫حاالت مخففه ‪ -:‬ھرگاه علت فوق وجود نداشته باشد مرتکب به حبس قصير که از سه ماه کمتر نباشد ويا‬
‫جزاء نقدی که از سه ھزار افغانی کمتر و از دوازده ھزار افغانی بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬

‫‪ -2‬جزاء تبعی ‪-:‬ھرگاه مرتکب به حبس بيشتر از ده سال محکوم ميگردد از حقوق که در ماده‬
‫)‪ (١١٣‬قانون جزاء تسجيل گرديده محروم ميگردد‪.‬‬
‫‪ -3‬جزاء تکميلی‪-:‬ھرگاه از رھکذر ارتکاب جرم مالی را بدست آورده باشد مرتکب به رد آن نيز‬
‫محکوم گرديده ميتواند‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪113‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مطلب سوم ‪ :‬جرم استنکاف از وظيفه ‪:‬‬

‫جرم استنکاف از وظيفه ھم از جمله جرايم فساد اداری بوده و در قانون جزاء در دو بخش طی احکام‬
‫جداگانه برای اشخاص و مؤظفين خدمات عامه جداگانه پيشبينی گرديده است ‪.‬‬

‫‪ -١‬استنکاف قاضی از حکم‬

‫‪ -٢‬استنکاف مامور دولت از وظيفه که به ھرکدام جداگانه اشاره خواھيم نمود‪.‬‬

‫‪ -١‬جرم استنکاف قاﺿی از حکم‪-:‬‬

‫ھرگاه برای محکمه غرض انفصال قانونی قضيه رجعت ميابد قاضی نميتواند بوجه قانونی از فيصله آن‬
‫استنکاف نمائيد مگر اينکه موارد قانونی وجود داشته باشد چنانچه در قانون اصول محکامات مدنی ‪،‬‬
‫اصول مکامات تجارتی و اجراات جزائی برای قاضی احکام وجود داد که او را اجازه ميدھد تا از فيصله‬
‫تحت شرايط خاصی امتناع ورزد ويا ھم از جانب خصوم داليل موجه قانونی ارايه گردد ورد قاضی را‬
‫مطالبه نمائيد‪.‬‬

‫اما در اين وصف جرمی که باالی قاضی صدق مينمائيد در حالت ارتکاب عمل جرمی بايد اوالً به متن‬
‫ماده قانونی آن مراجعه نمائيم‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (٢٨٣‬قانون جزاء‪ )) -:‬ھرگاه قاضی بدون مجوز قانونی از اصدار فيصله و حکم امتناع‬
‫ورزد و يا ثابت گردد که بنابه يکی از اسباب مندرج ماده )‪ (٢٨٢‬اين قانون فيصله نا حق صادر نموده‬
‫است ‪،‬حسب احوال به حبس متوسط و طرد از مسلک محکوم می گردد‪((.‬‬

‫در تعريف فوق اگر نظر اندازيم قيد در ميابيم که تحديد داشته قاضی بدون مجوز قانونی چنين عمل را‬
‫انجام ميدھد و ھرگاه مجوز قانونی وجود داشته باشد اصالً جرم نبوده‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪114‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫عناصر متشکله‬
‫جزء اول وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب مؤظف خدمات » قاضی « باشد‬

‫جزء دوم‪ -:‬عنصر مادی‬

‫فعل‪ -:‬نفس امتناع از حکم توسط قاضی که در حل وفصل موضوع دعوی مأمور باشد‪ .‬روش ھذا عنصر‬
‫مادی اين جرم از جمله جرم امتناعی محسوب ميگردد يعنی توسط اين عمل خويش از عملی که قانونا به‬
‫اجرای آن مکلف است امتناع ميورزد‪.‬‬

‫نتيجه ‪ -:‬خدشه وارد کردن به عدالت‬

‫رابطه سببيت‪ -:‬سبب امتناع از حکم بغير حق که منتج به خدشه وارد کردن عدالت ميگردد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ -:‬عنصر معنوی‪:‬‬

‫علم ‪ :‬قاضی علم به عناصر ثالثه رکن مادی داشته باشد‪.‬‬

‫اراده ‪:‬عنصر معنوی عبارت از قصد است که نزد قاضی جرمی به ھدف و امتناع از حکم و يا قضاء‬
‫بغير حق که از جانب مؤظف خدمات عامه ديگر به طريق امر ‪ ،‬التماس ‪ ،‬يا واسطه صورت گرفته باشد‪.‬‬

‫قضيه تمرينی‬
‫يک قضيه جزائی سرقت به محکمه ولسوالی چھار آسياب واليت کابل غرض انفصال شرعی و قانونی‬
‫مواصلت ورزيده بود درحاليکه متھم نيز تحت توقيف قراردارد قاضی روی ھر علت که بوده بدون عذر‬
‫قانونی ازاصدار فيصله امتناع ميورزد و باالی اين قضيه مدت سه ماه ميگذرد ‪.‬‬

‫در اين عمل قاضی‪ ،‬شما عناصر مادی ‪،‬معنوی جرم استنکاف قاضی از حکم را بيان داريد‪.‬‬

‫جزء چھارم ‪ -:‬مجازات‬

‫جزاء اصلی‪ -:‬طبق حکم ماده )‪ (٢٨٣‬قانون جزاء قاضی مرتکب عمل جرمی متذکره به حبس متوسط‬
‫محکوم ميگردد‪.‬‬

‫جزاء تکميلی‪ -:‬قاضی مرتکب جرم متذکره چون از صالحيت وظيفوی خويش سوء استفاده نموده است و‬
‫قانون بخاطر اجراء حل وفصل دعاوی و عدالت در مسندقضاء تکيه زده است وبه مسلک خيانت نموده‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪115‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫بنا ً در آينده صالح به اين مسلک نبوده ھمچنان بر عالوه جزاء اصلی حبس به طرد از مسلک قضاء نيز‬
‫محکوم ميگردد‪.‬‬

‫‪ -٢‬استنکاف موظف خدمات عامه از وظيفه ‪-:‬‬

‫تنھا قاضی نيست که ھرگاه از اصدار حکم بر خالف قانون امتناع ورزد قابل مجازات ميباشد بلکه‬
‫ديگر موظفين خدمات عامه ھم ھرگاه از وظيفه خالف قوانين امتناع و استنکاف ميورزند قابل‬
‫مجازات ميباشند زيرا باالثر عمل غير قانونی او روند اجراات رسمی به سکتگی مواجه ميگردد اگر‬
‫بخواھيم اين جرم را خوبتر بشناسيم به متن ما ده قانون مراجعه مينمايم‪.‬‬

‫متن ماده )‪ (٢٨٧‬قانون جزا ‪)-:‬ھرگاه موظف خدمات عامه به قصد اخالل يا تعطيل در جريان کار‬
‫وظيفه خود را ترک کند يا به اين منظور از ادای وظيفه استنکاف ورزد به حبس قصيرکه‪(...........‬‬

‫عناصر متشکله ‪-:‬‬

‫جزء اول وصف مرتکب ‪ -:‬مرتکب مؤظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫جزء دوم ‪ -:‬عنصر مادی‪-:‬‬

‫عمل و فعل‪ -:‬نفس ھر عمل و فعل که اخالل و تعطيل دراجراءوظيفه را به بار بياورد‪.‬‬

‫نتيجه ‪ -:‬ترک و استنکاف از وظيفه‬

‫رابطه سببيت‪ -:‬به سبب ترک و استنکاف وظيفه منتج به اخالل و تعطيل دراجراءوظيفه گردد‬

‫جزء سوم مجازات ‪-:‬‬

‫جزاء اصلی‪-:‬‬

‫حاالت مشدده ‪ -:‬طبق فقره )‪ (٢‬ماده )‪ (٢٨٧‬قانون جزاء به حبس دوچند جزاء حبس قصير يکه از سه‬
‫ماه کمتر نباشد و جزاء نقدی که از سه ھزار کمتر و از دوازده ھزار افغانی بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬

‫حاالت مخففه ‪ -:‬مرتکب طبق فقره )‪ (١‬ماده )‪ (١٨٧‬قانون جزاء به حبس قصيريکه از سه ماه کمتر و يا‬
‫جزاء نقدی که از سه ھزار افغانی کمتر واز دوازده ھزار افغانی بيشتر نباشد محکوم ميگردد‪.‬‬

‫جزاء تبعی ‪ -:‬اين جرم نيز مانند جرم قبلی نسبت وصف جنحوی بودن او مجازات تبعی ندارد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪116‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫جزاء تکميلی ‪ -:‬ھرگاه محکمه بخواھد و ياھم څارنوال تقاضا نمايد طبق ماده )‪ (١٢٠‬قانون جزاء‬
‫نشرحکم در فيصله نيز تصريح شده ميتواند و ھمچنان طبق فقره )‪ (٢‬ماده )‪ (٢٨٨‬قانون جزاء به طرد‬
‫از مسلک نيز محکوم شده ميتواند‪.‬‬

‫مجازات محرک ‪-:‬مجازات محرک نسبت به فاعل جرم در جرم متذکره از نظر شدت و خفت جرم فرق‬
‫مينمايد که به اين بخش نيز اشاره مينمائيم‪:‬‬

‫حاالت مشدده مجازات محرک‪ -:‬طبق فقره )‪ (١‬ماده )‪ (٢٨٩‬قانون جزاء ھرگاه مؤظف خدمات عامه را‬
‫کسی تحريک و يا تشجيح به ترک وظيفه و استنکاف نمائيد و برآن کدام اثر مرتب نگردد به حبس سه ماه‬
‫يا و جزاء نقدی الی سه ھزار افغانی محکوم ميگردد‪.‬‬

‫و ھرگاه اگر محرک مؤظف خدمات عامه باشد طبق فقره )‪ (٢‬ماده متذکره به دو چند جزاء فوق محکوم‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪117‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ضميمه‬

‫مواد قانون جزاء‬

‫در مورد جرايم فساداداری‬

‫موادقانون جزادررابطه به رشوت‪:‬‬

‫ماده دو صدو پنجاه و چھارم‬

‫ھر موظف خدمات عامه كه بمقصد اجراء يا امتناع و يا اخالل وظيفه اي كه به آن مكلف باشد باسم‬
‫خود يا شخص ديگري پول نقد‪ ،‬مال يا منفعتي را طلب نمايد يا از شخص وعدة آنرا گيرد و يا بخششي را‬
‫قبول كند‪ ،‬رشوت گيرنده شمرده مي شود‪.‬‬

‫ماده دوصد و پنجاه و پنجم‬

‫‪1‬ـ رشوت گيرنده به حبسي كه از دو سال كمتر و از ده سال بيشتر نباشد و به جزاي نقدي معادل آنچه كه‬
‫بحيث رشوت طلب كرده يا برايش داده شده و يا به آن وعده داده شده‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ رشوت دھنده و واسطه رشوت به عين جزاي مندرج فقره فوق محكوم مي گردند‪.‬‬

‫ماده دو صد و پنجاه و ششم‬

‫ھرگاه غرض از رشوت ارتكاب فعل جرمي باشد كه جزاي معينه آن در قانون نسبت به جزاي معينه‬
‫رشوت شديدتر باشد‪ ،‬رشوت گيرنده‪ ،‬رشوت دھنده و واسطه رشوت عالوه به جزاي نقدي معينه رشوت‬
‫به جزاي معينه ھمان جرم نيز محكوم مي گردند‪.‬‬

‫ماده دوصد و پنجاه و ھفتم‬

‫شخصي كه موظف خدمات عامه را از طريق اكراه مادي يا معنوي به اداي كار ناحق مجبور سازد يا‬
‫مانع اجراي يكي از مكلفيت ھاي وظيفة او گردد و يا باعث اخالل در آن شود‪ ،‬در حكم رشوت گيرنده‬
‫محسوب و به جزاي معينه آن محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪118‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ماده دوصد و پنجاه و ھشتم‬

‫ھر گاه موظف خدمات عامه در برابر انجام وظيفه به اسم خود يا به اسم شخص ديگر جيزي را طلب نمايد‬
‫يا از شخصي كه از لحاظ وظيفه كاري را بوي انجام داده بخشش اخذ يا قبول نمايد و يا بمنظور گرفتن بخشش‬
‫در يكي از مكلفيت ھاي وظيفوي خود بعد از انجام كار خللي وارد نمايد و يا بدون موافقه قبلي به قصد گرفتن‬
‫مكافات از آن امتناع ورزد و يا خللي در آن وارد نمايد‪ ،‬به حبس متوسط و جزاي نقدي معادل آنچه كه طلب‬
‫بخشش و يا وعده شده محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صدو پنجاه ونھم‬

‫ھرگاه عضو پارلمان‪ ،‬شاروالي‪ ،‬جرگه ھاي واليتي و محلي چيزي را براي خود و يا شخص ديگر طلب‬
‫نمايد يا وعده آنرا قبول نمايد و يا بخشش اخذ كند و به اين منظور اعمال نفوذ نموده از مقامات با صالحيت‬
‫خدمات عامه احكام‪ ،‬قرار‪ ،‬اوامر‪ ،‬تعھد‪ ،‬ترخيص‪ ،‬موافقه‪ ،‬توريد‪ ،‬توظيف‪ ،‬قرار د اد و يا ھر نوع خدمت و‬
‫امتياز ديگري را حاصل نمايد‪ ،‬در حكم رشوت گيرنده محسوب شده مطابق احكام اين قانون مجازات مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و شصتم‬
‫ھرگاه شخص رشوت را عرضه كند ولي از طرف موظف خدمات عامه قبول نگردد‪ ،‬رشوت دھنده‬
‫بحبس متوسط يا جزاي نقدي كه از دوازده ھزار افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪,‬‬
‫محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و شصت و يكم‬

‫ھر گاه موظف خدمات عامه با داشتن علم به خاصيت جرمي عمل مطابق احكام مندرج مواد )‪ 254‬ـ‬
‫‪ 258‬ـ ‪ (259‬اين قانون قسمت ناچيزي از بخشش يا از منفعتي را بالواسطه قبول نمايد‪ ،‬به حبسي كه از‬
‫يكسال بيشتر نباشد و به جزاي نقدي معادل آنچه كه اخذ يا قبول كرده‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و شصت و دوم‬

‫در تمام احوال مندرج اين فصل به مصادره آنچه كه رشوت دھنده يا واسطه رشوت عرضه نموده حكم‬
‫كرده مي شود‪.‬‬

‫ماده دوصد و شصت و سوم‬

‫ھرگاه رشوت منجر به اتالف دارائي عامه و يا مفضي به ابطال يا كتمان حق يا احقاق باطل شده‬
‫باشد‪ ،‬مرتكب به حد اكثر جزاي پيش بيني شده ماده )‪ (254‬اين قانون‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪119‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ماده دو صد و شصت و چھارم‬

‫ھر گاه شخصي كه از وي رشوت تقاضا شده مقامات صالحيت دار را مطلع سازد و به اثر اتخاذ‬
‫تدابير مقامات مذكور ثابت گردد كه موظف خدمات عامه به اين عمل دست زده است‪ ،‬رشوت گيرنده‬
‫مطابق احكام اين قانون مجازات و اطالع دھنده بري الذمه شناخته مي شود‪.‬‬

‫ماده دو صد و شصت و پنجم‬

‫ھرگاه شخصي كه به وي رشوت عرضه شده مراجع صالحيت دار را قبل از اخذ رشوت مطلع سازد و در‬
‫نتيجه عرضه كننده بالفعل گرفتار شود‪ ،‬مطابق احكام اين قانون مجازات مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و شصت و ششم‬

‫شروع به جرم رشوت در حكم ارتكاب آن است‪.‬‬

‫ماده دو صد و شصت و ھفتم‬

‫حكم قطعي محكمه مبني بر محكوميت شخص به جزاي رشوت نشر مي شود‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪120‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫موادقانون جزا جرايم اختالس و غدر‬

‫ماده دو صد و شصت و ھشتم‬

‫‪1‬ـ ھر موظف خدمات عامه كه اموال دولت يا اموال افراد را كه منحيث وظيفه به او سپرده شده‬
‫اختالس يا پنھان نمايد به حبس طويلي كه از ده سال بيشتر نباشد محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ اگر جرم مندرج فقره فوق را خزانه دار‪ ،‬تحويلدار‪ ،‬مامور تحصيلي ‪ ،‬صراف ‪ ،‬مامور پطرول‪،‬‬
‫مامور شكر ‪ ،‬گدامدار ‪ ،‬معتمدين نقدي و جنسي و موظفين ارزاق يا ساير اشخاصي كه منحيث وظيفه به‬
‫حفاظت اشياي اختالس شده و يا پنھان شده مكلف باشند مرتكب گردند‪ ،‬به حبس طويل محكوم مي گردند‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ موظف خدمات عامه كه به طرد از مسلك يا انفصال از وظيفه محكوم مي شود‪ ،‬بعد از اعاده حيثيت طبق‬
‫احكام قانون اجراآت جزائي مجدداً به ماموريت يا خدمت دولت پذيرفته مي شود‪.‬‬

‫ماده دو صد و شصت و نھم‬

‫ھر موظف خدمات عامه كه پول‪ ،‬اوراق بھادار‪ ،‬امتعه يا ساير اموال ملكيت دولت را بدون حق‬
‫تحت تصرف مالكانه خود در آورد به حبس متوسط محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھفتادم‬
‫‪1‬ـ ھر موظف خدمات عامه كه در يك عقد يا عمل و يا قضيه به حفظ منافع دولت مكلف باشد به منظور‬
‫حصول منفعت براي خود و يا براي شخص ديگري منافع مذكور را طور كلي متضرر سازد‪ ،‬به حبس‬
‫طويلي كه از ده سال بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر ضرر مندرج فقره فوق جزئي باشد مرتكب حسب احوال به حبس متوسط يا قصير محكوم مي‬
‫گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھفتاد و يكم‬

‫ھر موظف خدمات عامه كه در اداره قرار دادھا‪ ،‬عوايد‪ ،‬و اردات يا ساير امور متعلق به دولت و يا‬
‫در مراقبت آن مكلفيت مستقيم داشته باشد و به اثر آن در يكي از امور فوق به اسم خود يا به اسم شخص‬
‫ديگر براي خود مفادي حاصل كند يا به حصول آن تشبث نمايد‪ ،‬به حبس متوسط كه از سه سال كمتر‬
‫نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪121‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ماده دو صد و ھفتاد و دوم‬

‫ھر موظف خدمات عامه كه كارگران يا اجيران تحت اثر خود را در امور شخصي خود بداخل وقت‬
‫رسمي استخدام نمايد يا بدون مجوز قانوني تمام يا قسمتي از اجرت آنھا را حجز نمايد‪ ،‬به حبس قصير يا‬
‫جزاي نقدي كه از دوازده ھزار افغاني بيشتر نباشد محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صدو ھفتاد و سوم‬

‫‪1‬ـ مجرم عالوه بر جزاھاي معينه در اين فصل به رد مال و جزاي نقدي معادل اموال اختالس شده يا‬
‫آنچه كه از مال دولت تحت تصرف خود در آورده نيز محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ در صورتي كه مدت حبس محكوم بھا از سه سال بيشتر باشد مرتكب به طرد از مسلك يا انفصال از‬
‫وظيفه نيز محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صدو و ھفاد چھارم‬

‫مدت سقوط دعوي جزائي در جرايم مندرج اين فصل بعد از تاريخ انتھاي وظيفه شروع مي شود‪.‬‬
‫مشروط بر اينكه تحقيق در آن قبل از آن شروع نه شده باشد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪122‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫موادقانون جزا جرايم ‪ :‬رويه سوء موظفين خدمات عامه در برابر افراد‬

‫ماده دو صد و ھفتاد و پنجم‬

‫‪1‬ـ ھرگاه موظف خدمات عامه متھم را بمنظور گرفتن اعتراف شكنجه نمايد و يا به آن امر نمايد‪ ,‬به‬
‫حبس طويل محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر متھم در نتيجه شكنجه به قتل برسد‪ ،‬مرتكب به جزاي پيش بيني شده قتل عمد در اين قانون محكوم‬
‫مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھفتاد و ششم‬

‫ھرگاه موظف خدمات عامه محكوم عليه را از جزاي محكوم بھا شديدتر مجازات كند و يا به آن امر‬
‫نمايد و يا جزاي را بر وي تطبيق نمايد كه به آن حكم نه شده باشد‪ ،‬عالوه بر جزاي حبس متوسط به طرد‬
‫از مسلك يا انفصال از وظيفه نيز محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھفتاد و ھفتم‬

‫ھرگاه موظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوي خود در منزل شخص بدون اجازه او و‬
‫در غير از حاالت و ترتيبي كه قانون به آن تصريح نموده داخل شود‪ ،‬به حبسي كه از دو سال بيشتر‬
‫نباشد يا جزاي نقدي كه از بيست و چھار ھزار افغاني تجاوز نكند‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھفتاد و ھشتم‬

‫ھرگاه موظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوي خود با شخص طوري شدت و خشونت‬
‫نمايد كه موجب آالم جسمي يا منافي آبرو و حيثيت او گردد‪ .‬حسب احوال به حبسي كه از دو سال بيشتر‬
‫نباشد يا جزاي نقدي كه از بيست و چھار ھزار افغاني تجاوز نكند محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھفتاد و نھم‬

‫ھرگاه موظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوي خود مال منقول يا غير منقول را از‬
‫مالك آن به زور بخرد يا بدون حق آنرا در تصرف مالكانه خود در آورد و يا مالك را بفروش مال به‬
‫شخص ديگري مجبور سازد‪ ،‬عالوه به حبسي كه از دو سال بيشتر و جزاي نقدي كه از بيست و چھار‬
‫ھزار افغاني متجاوز نباشد به جزاي طرد از مسلك يا انفصال از وظيفه و به رد شي غصب شده و يا‬
‫قيمت آن‪ ،‬اگر عين شي موجود نباشد محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪123‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫سرقت و تلف كردن اوراقو اسناد رسمي‬

‫ماده دو صد و ھشتادم‬
‫‪1‬ـ ھر گاه به اثر اھمال موظف خدمات عامه كه به حفاظت اوراق‪ ،‬اسناد و يا دوسيه ھاي متعلق به دولت‬
‫يا اوراق دعوي قضائي مكلف باشد‪ ،‬اوراق مذكور سرقت گردد و يا پنھان يا تلف شود ‪،‬شخص موظف به‬
‫حبس قصيري كه از سه ماه كمتر نباشد يا جزاي نقدي كه از دوازده ھزار افغاني تجاوز نكند محكوم مي‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ سارق يا تلف كننده و پنھان كننده اشياي مندرج فقره فوق به حبس متوسط محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪3‬ـ اگر فاعل اشيا مندرج فقره )‪ (1‬اين ماده محافظ آن باشد‪ ،‬به حبس طويلي كه از ده سال بيشتر نباشد‬
‫محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪4‬ـ اگر سرقت‪ ،‬پنھان نمودن يا تلف كردن اشيا مندرج فقره )‪ (1‬اين ماده باثر اكراه محافظين صورت‬
‫گيرد‪ ،‬مرتكب به حبس طويل محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪5‬ـ سارق‪ ،‬تلف كننده يا پنھان كننده اسناد داراي ارزش ملي به حد اكثر جزاي حبس طويل‪ ,‬محكوم مي‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪6‬ـ اگر سرقت يا اتالف اسناد مندرج فقره )‪ (5‬اين ماده باثر اھمال موظف خدمات عامه صورت گرفته‬
‫باشد‪ ،‬مرتكب به حبس متوسط محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صدو ھشتاد و يكم‬

‫ھرگاه موظف پست و تلگراف مكتوب يا تلگراف تسليم شده را پنھان‪ ،‬افشاء يا باز نمايد و يا بمنظور اين‬
‫امر براي ديگران سھولت فراھم سازد‪ ،‬عالوه بر طرد از مسلك يا انفصال از وظيفه به حبس قصيري كه‬
‫از سه ماه كمتر نباشد يا جزاي نقدي كه از سه ھزار افغاني كمتر و از دوازده ھزار افغاني تجاوز نكند‪,‬‬
‫محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪124‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫موادقانون جزا جرايم ‪ :‬تجاوز موظفين خدمات عامه ازحدود صالحيت قانون‬

‫ماده دوصد و ھشتاد و دوم‬

‫ھرگاه موظف خدمات عامه بمقصد رسانيدن نفع يا ضرر بيكي از طرفين دعوي نزد قاضي يا محكمه به‬
‫صيغه امر يا التماس يا خواھش و يا سفارش واسطه و يا سفارش واسطه شود‪ ،‬به حبس قصيري كه از سه‬
‫ماه كمتر نباشد يا جزاي نقدي كه از سه ھزار افغاني كمتر و از دوازده ھزار افغاني بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم‬
‫مي گردد‪.‬‬

‫ماده دوصد و ھشتاد وسوم‬

‫ھرگاه قاضي بدون مجوز قانوني از اصدار فيصله و حكم امتناع ورزد و يا ثابت گردد كه بنا به يكي از‬
‫اسباب مندرج ماده )‪ (282‬اين قانون فيصله ناحق صادر نموده است‪ ،‬حسب احوال به حبس متوسط و‬
‫طرد از مسلك محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھشتاد و چھارم‬

‫ھرگاه قاضي بعد از مطالبه قانوني‪ ،‬اصدار حكم را رد و يا متوقف سازد‪ ،‬ممتنع از حكم شمرده مي شود‪.‬‬
‫گر چه بر عدم موجوديت حكم در قانون يا صراحت آن استدالل نمايد‪ ,‬مگر اينكه قانون طور ديگري حكم‬
‫نموده باشد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھشتاد و پنجم‬

‫‪1‬ـ ھرگاه موظف خدمات عامه با استفاده از صالحيت وظيفوي خود عمداً احكام قوانين‪ ،‬مقررات‪ ،‬حكم‪،‬‬
‫قرار و امر محكمه يا اوامر صادره مراجع با صالحيت حكومت و يا تحصيل اموال و مالياتي را كه بحكم‬
‫قانون تعيين گرديده‪ ،‬بدون مجوز قانوني متوقف سازد‪ ،‬حسب احوال به حبس قصيري كه از سه ماه كمتر‬
‫نباشد يا جزاي نقدي اي كه از سه ھزار افغاني كمتر و از دوازده ھزار افغاني بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر باثر توقف مندرج فقره فوق در اجراي پالنھاي دولت تاخير يا معطلي رونما گردد و يا‬
‫به دارائي عامه صدمه برسد‪ ،‬مرتكب حسب احوال به حبس طويل يا متوسط محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دوصد و ھشتاد و ششم‬

‫‪1‬ـ ھرگاه حد اقل سه نفر از موظفين خدمات عامه بمقصد نيل به مرام مشترك غير قانوني وظيفه خود را‬
‫ولو به صورت استعفي باشد ترك كنند و يا عمداً از اداي وظيفه استنكاف نمايند‪ .‬ھر يك به حبس قصيري‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪125‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫كه از سه ماه كمتر و از شش ماه بيشتر نباشد يا جزاي نقدي كه از سه ھزار افغاني كمتر و از شش ھزار‬
‫افغاني تجاوز نكند محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر در نتيجه ترك يا استنكاف از وظيفه حيات‪ ،‬صحت و امنيت عامه به خطر مواجه گردد يا‬
‫اضطراب و فتنه در بين مردم ايجاد شود و يا به منافع عمومي ضرري وارد گردد‪ ،‬مرتكبين به دو چند‬
‫حد اكثر جزاي مندرج فقره فوق محكوم مي گردند‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھشتاد و ھفتم‬

‫‪1‬ـ ھر گاه موظف خدمات عامه به قصد اخالل يا تعطيل در جريان كار وظيفه خود را ترك كند يا به اين‬
‫منظور از اداي وظيفه استنكاف ورزد‪ ,‬به حبس قصيري كه از سه ماه كمتر نباشد يا جزاي نقدي كه از‬
‫سه ھزار افغاني كمتر و از دوازده ھزار افغاني بيشتر نباشد محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر در مورد موظف مذكور فقره فوق حكم فقره )‪ (2‬ماده )‪ (286‬اين قانون صدق پيدا كند مرتكب به دو‬
‫چند حداكثر جزاي مندرج فقره )‪ (1‬اين ماده محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دوصد و ھشتاد و ھشتم‬

‫‪1‬ـ ھرگاه شخصي به سبيل تحريك در ارتكاب يكي از جرايم مندرج ماده )‪ 286‬ـ ‪ (287‬اين قانون‬
‫اشتراك نمايد ‪،‬حسب احوال به دو چند جزاي ھاي پيش بيني شده مواد متذكره محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر شخص مذكور فقره فوق موظف خدمات عامه باشد‪ .‬عالوه بر جزاي پيش بيني شده به طرد از‬
‫مسلك يا انفصال از وظيفه نيز محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و ھشتاد نھم‬

‫‪1‬ـ ھرگاه شخصي موظف يا موظفين خدمات عامه را بنحوي از انحا به ترك كار و يا استنكاف از اداي‬
‫يكي از مكلفيت ھاي وظيفوي تحريك يا تشجيع نمايد و به تحريك و تشجيع او كدام نتيجه مرتب نگردد‪،‬‬
‫بحبس الي سه ماه يا جزاي نقدي الي سه ھزار افغاني محكوم مي گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر محرك موظف خدمات عامه باشد به دو چند جزاي مدرج فقره فوق محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪126‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫موادقانون جزا جرم ‪ :‬انتحال وظايف والقاب‬

‫ماده دو صد و نود و ھفتم‬

‫ھرگاه شخصي بدون داشتن صفت ماموريت يا اجازه رسمي دولت در يكي از وظايف عامه مداخله نمايد‬
‫و يا يكي از مكلفيت ھاي مربوط به اين وظايف را انجام دھد‪ ،‬حسب احوال به حبس متوسط يا جزاي‬
‫نقدي كه از دوازده ھزار افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صدو نود وھشتم‬

‫ھر گاه شخصي بدون داشتن رتبه و استحقاق يونيوفرم عسكري را طور علني استعمال نمايد يا بدون‬
‫مجوز قانوني عالمه مميزه وظيفه را حمل كند‪ ،‬حسب احوال به حبسي كه از دو سال بيشتر نباشد يا‬
‫جزاي نقدي كه از بيست وچھار ھزار افغاني تجاوز نكند‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده دو صد و نود ونھم‬

‫ھرگاه شخصي بدون مجوز قا نوني خود را به لقب افتخاري‪ ،‬يا رتبوي يا وظيفوي ملقب سازد و يا بصفت‬
‫مامور ضبط قضائي معرفي نمايد و يا بصورت علني نشاني را تعليق كند كه برايش اعطا نگرديده‪ ،‬به جزاي‬
‫نقدي از يك الي پنج ھزار افغاني محكوم مي گردد ‪.‬‬

‫ماده سه صدم‬
‫ھرگاه شخص بدون مجوز قانوني خود را به لقب افتخاري يا رتبوي خارجي ملقب سازد و يا بصورت‬
‫علني بدون مجوز قانوني و يا اجازة رئيس دولت نشان خارجي را تعليق كند‪ ،‬به عين جزاي پش بيني شده‬
‫ماده )‪ (299‬اين قانون محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صدو يكم‬

‫در حاالت مندرج مواد )‪ 299‬و ‪ (300‬اين قانون محكمه مي تواند خالصه حكم فيصله را در جريده‬
‫يومي كه از طرف محكمه تعيين مي گردد به مصرف محكوم عليه نشر نمايد‪.‬‬

‫موادقانون جزا‪ ،‬جرم ‪ :‬جعل پول مروجه‬

‫ماده سه صد و دوم‬
‫‪1‬ـ ھرگاه شخصي به ھر كيفيتي كه باشد پولي را كه قانونا ً در افغانستان مروج است جعل نمايد‪ ،‬به حبس‬
‫طويل محكوم مي گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪127‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫‪2‬ـ تقليد پول مروجه‪ ،‬تنقيص مقدار اصلي مسكوكات يا ملمع كردن آن به قسمي كه با پول مروجه ديگري‬
‫كه ارزش آن بيشتر باشد شبيه گردد‪ ،‬جعل شمرده مي شود‪.‬‬

‫ماده سه صد و سوم‬
‫اشخاص آتي به حبس طويل محكوم مي گردند ‪:‬‬
‫‪1‬ـ شخصي كه با وجود علم پول جعلي را ترويج يا به آن معامله كند و يا به قصد ترويج يا معامله آنرا در‬
‫حيازت خود در آورد‪.‬‬
‫‪2‬ـ شخصي كه با وجود علم خود او يا توسط شخص ديگري پول جعلي را به افغانستان داخل و يا از آن‬
‫خارج نمايد‪.‬‬
‫‪3‬ـ شخصي كه آالت ‪ ،‬ادوات يا وسايل را بمنظور جعل پول بسازد يا بكار برد يا بفروشد يا بفروش‬
‫عرضه نمايد يا به اجاره دھد و يا بدون عذر قانوني آنرا در حيازت خود در آورد‪.‬‬

‫ماده سه صد و چھارم‬
‫ھر گاه به اثر ارتكاب جرايم مندرج مواد )‪ 302‬و ‪ (303‬اين قانون ارزش پول افغانستان يا اسناد‬
‫دولتي تنزيل نمايد و يا اعتماد بازارھاي داخلي و يا خارجي به اثر آن متزلزل گردد‪ ،‬محكمه مي تواند‬
‫مرتكب را به حبس دوام محكوم نمايد‪.‬‬

‫ماده سه صدو پنجم‬

‫ھرگاه ارتكاب يكي از جرايم مندرج مواد )‪ 302‬و ‪ (303‬اين قانون در مورد پولي صورت بگيرد كه‬
‫در اين دو مواد ذكر نيافته است‪ ،‬مرتكب به حبس طويل كه از ده سال بيشتر نباشد محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صد و ششم‬
‫شخصي كه با حسن نيت پول جعلي را قبول نموده و بعد از حصول علم به جعلي بودن آن ‪ ،‬مورد‬
‫معامله قرار دھد‪ ،‬به جزاي نقدي دو چند پولي جعلي مورد معامله محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صد و ھفتم‬
‫ھر مجرمي كه قبل از بكار انداختن پول جعلي و آغاز تحقيق از جرم خود به مراجع با صالحيت دولت‬
‫اطالع دھد‪ ،‬از جزاھاي مندرج مواد )‪ 303‬ـ ‪ 304‬و ‪ (305‬اين قانون معاف مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صد و ھشتم‬
‫محكمه مي تواند مجرم را بعد از آغاز تحقيق از جزا معاف نمايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪128‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مشروط بر اينكه اطالع وي مراجع با صالحيت دولتي را قادر گرداند كه ساير مرتكبين اين جرم و يا‬
‫جرم مماثل آنرا گرفتار نمايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪129‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫موادقانون جزا جرم ‪ :‬تزوير‬

‫ماده سه صد ونھم‬
‫تزوير عبارت است از ساختن نوشته ھا ‪ ،‬اسناد ‪ ،‬امضاء و مھر خالف حقيقت يا تغيير دادن آن به‬
‫وسيله اضافت‪ ،‬تبديل ‪ ،‬تقليد يا حذف‪.‬‬

‫ماده سه صد و دھم‬
‫‪1‬ـ شخصي كه يكي از اشياء آتي را تزوير يا با وجود علم به تزوير آن استعمال يا آنرا به افغانستان داخل‬
‫نمايد حسب احوال به حبس طويل محكوم مي گردد‪:‬‬
‫‪1‬ـ قانون‪ ،‬فرمان يا امر رياست جمھوري ‪ ،‬تصويب حكومت و يا فرمان صدارت و يا حكم قطعي محكمه‬
‫‪.‬‬
‫‪2‬ـ مھر دولت ‪ ،‬مھر يا امضاي رئيس دولت‪.‬‬
‫‪3‬ـ شخصي كه يكي از اشياي آتي را به قصد تزوير بسازد يا با وجود علم به تزوير آن استعمال يا آنرا به‬
‫افغانستان داخل نمايد حسب احوال به حبس متوسط محكوم ميگردد‪:‬‬
‫‪1‬ـ مھر ‪ ،‬تاپه يا عالمه يكي از ادارات يا تصديھاي دولت‪.‬‬
‫‪2‬ـ مه‪ ،‬امضاء يا عالمه يكي از موظفين خدمات عامه‪.‬‬
‫‪3‬ـ عالمه رسمي مشخصه عيار طال و نقره ‪.‬‬
‫‪4‬ـ جدول معاش يا اسناد صادره خزائن دولت‪.‬‬
‫‪5‬ـ اوراق مالي بانكھا كه صدور آن قانونا ً مجاز باشد‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ شھادت نامه يا اسناد تحصيلي اعم از داخلي و خارجي ‪.‬‬

‫ماده سه صدو يازدھم‬

‫در حاالت مندرج ماده )‪ (310‬اين قانون مجرمي كه قبل از اتمام جرم يا آغاز تحقيق از جرم خود به‬
‫مراجع باصالحيت دولت اطالع دھد از جزا معاف مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صد ودوازدھم‬
‫محكمه مي تواند مجرم مندرج ماده)‪ (311‬اين قانون را بعد از آغاز تحقيق از جزا معاف‬
‫نمايد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪130‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫مشروط بر اينكه اطالع وي مراجع با صالحيت دولتي را قادر گرداند كه ساير مرتكبين اين‬
‫جرم و يا جرم مماثل آنرا گرفتار نمايد‪.‬‬

‫ماده سه صدو سيزدھم‬

‫‪1‬ـ ھرگاه موظف خدمات عامه در اثناي اجراي وظيفه احكام صادره ‪ ،‬تصاويب ‪ ،‬وثايق ‪ ،‬كتب ثبت اسناد‬
‫‪ ،‬دفاتر و ساير اسناد و نوشته جات رسمي را عمداً تزوير نمايد‪ ،‬حسب احوال به حبس طويل محكوم‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر تزوير مندرج فقره فوق در اسناد عرفي صورت گيرد‪ ،‬مرتكب حسب احوال به حبس متوسط يا‬
‫قصير محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صدو چھاردھم‬

‫ھرگاه مرتكب جرايم مندرج ماده )‪ (313‬اين قانون موظف خدمات عامه نباشد‪ ،‬حسب احوال‬
‫به حبس طويل كه از ده سال تجاوز نكند محكوم مي گردد‬
‫ماده سه صد و پانزدھم‬

‫ھر موظف خدمات عامه كه به قصد تزوير متن يا شكل اسناد را ھنگام تحرير آن منحيث وظيفه تغير‬
‫بدھد خواه اين تغير در اقرار شخص باشد كه سند براي او تحرير مي شود و يا واقعه مزوره را با وجود‬
‫علم به تزوير آن به شكل واقعه صحيح درج نمايد‪ ،‬حسب احوال به حبس طويل محكوم مي گردد‪.‬‬
‫ماده سه صدو شانزدھم‬

‫شخصي كه اوراق تزوير شده مندرج مواد )‪ 313‬ـ ‪ 314‬و ‪ (315‬اين قانون را با وجود علم به‬
‫تزوير آن استعمال نمايد‪ ,‬حسب احوال به حبس طويلي كه از ده سال بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬
‫ماده سه صدو ھفدھم‬

‫شخصي كه در نوشته شخص ديگري مرتكب تزوير گردد يا با وجود علم به تزوير ورق تزوير شده‬
‫را استعمال نمايد‪ ,‬حسب احوال به حبس متوسط محكوم مي گردد‪.‬‬
‫ماده سه صدو ھجدھم‬

‫شخصي كه غير حق مھر حقيقي دولت يا مھر يكي از ادارات يا تصديھاي دولت را بدست آورد و آنرا‬
‫بضرر منافع عامه يا خصوصي استعمال نمايد‪ ،‬عالوه بر جبران خساره عايده به حبس متوسط محكوم مي‬
‫گردد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪131‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫ماده سه صدو نزدھم‬

‫‪1‬ـ طبيب‪ ،‬جراح و يا قابله اي كه تصديق يا اظھارات مزور را با وجود علم به تزوير آن در موارد حمل‪،‬‬
‫مرض ‪ ،‬معلوليت‪ ،‬عيب و يا وفات به شخص بدھد‪ ،‬حسب احوال به حبس متوسط و يا جزاي نقدي كه از‬
‫)دوازده ھزار( افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم ميگردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ اگر جرم مندرج فقره فوق به اثر طلب چيزي براي خود و يا شخص ديگري و يا در بدل قبول و يا‬
‫اخذ وعده يا بخشش ارتكاب گردد‪ ،‬مرتكب به حبس متوسط و يا جزاي نقدي كه از دوازده ھزار افغاني‬
‫كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صد و بيستم‬
‫شخصي كه خود او يا توسط شخص ديگر تصديق را در مورد اثبات معلوليت براي خود و يا براي‬
‫شخص ديگر بمنظور تقديم آن به محكمه يا به قصد اينكه خود يا شخص ديگري را از يكي از خدمات‬
‫عامه رھا سازد بنام طبيب يا جراح تزوير نمايد‪ ،‬حسب احوال به حبس متوسط يا جزاي نقدي كه از‬
‫دوازده ھزار افغاني كمتر و از شصت ھزار افغاني بيشتر نباشد محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صد و بيست و يكم‬

‫شخصي كه تصديق مزور مندرج مواد )‪ 319‬ـ ‪ (320‬اين قانو را با وجود علم به تزوير آن استعمال‬
‫نمايد طوري كه آنرا به محكمه يا يكي از مقامات با صالحيت دولت تقديم نمايد به عين جزاي پيش بيني‬
‫شده مواد )‪ 319‬و ‪ (320‬يا جزاي نقدي كه از پنج ھزار افغاني تجاوز نكند‪ ,‬محكوم مي گردد‪.‬‬

‫ماده سه صد و بيست و دوم‬

‫در تطبيق احكام اين فصل نشان انگشت مانند امضاء اعتبار دارد‪.‬‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪132‬‬
‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬ ‫جرايم فساد اداری‬

‫فھرست منابع و مؤاخذ‬

‫‪ -1‬موسوعة الجنائيه مؤ لف )جندی عبدالملک (‬

‫‪ -2‬شرح قانون العقوبات القسم الخاص مؤلف )دکتور محمود نجيب حسنی ( چاپ قاھره‪ 1989‬م‬

‫قوانين‪:‬‬

‫‪ -1‬قانون اساسی افغانستان‬

‫‪ -2‬قانون جزا افغانستان‬

‫‪ -3‬قانون نظارت بر تطبيق ستراتيژی مبارزه عليه فساد اداری‬

‫‪ -4‬قانون تشکيالت و صالحيت قوه قضائيه‬

‫‪ -5‬قانون کار‬

‫‪ -6‬مقرره مأمورين خدمات ملکی‬

‫‪ -7‬قانون اصول محکمات مدنی‬

‫‪ -8‬قانون مدنی افغانستان جلد دوم‬

‫‪ -9‬قانون وکالی مدافع‬

‫حق چاپ و نشر به نويسنده و مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی محفوظ است‬

‫نويسنده محمد ظريف علم ستانکزی‬

‫‪133‬‬