UNIVERZITET DONJA GORICA

FILOLOŠKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
JEZICI U PROSTORU

Predmet: Uvod u opštu lingvistiku

Mentor: Prof. Dr Julijana Vučo Student: Maša Milatović (18/004)

PODGORICA; OKTOBAR 2018. GODINE

1
SADRŽAJ
UVOD...............................................................................................................................................3
1. AREALNA KLASIFIKACIJA..................................................................................................4
1. 1. EVROPA...............................................................................................................................5
1. 2. AZIJA....................................................................................................................................5
1. 3. AFRIKA................................................................................................................................7
1. 4. SJEVERNA I JUŽNA AMERIKA........................................................................................8
1. 5. OKEANIJA.........................................................................................................................10
2. JEZIČKI KONTAKTI.............................................................................................................11
ZAKLJUČAK.................................................................................................................................13
Bibliografija........................................................................................................................................14

2
 UVOD
Jezik kojim se pojedinac koristi je sredstvo kojim on oblikuje svoju svijest. Ali to nije
samo jezik kao sredstvo komunikacije - to je jezik kao značajna komponenta jedne kulture.
Jezičku raznolikost trebamo posmatrati kao uslov kulturne raznolikosti, a kulturna raznolikost
je uslov posjedovanja “raznolikog znanja koje nas osposobljava da se izborimo sa opakim
problemima današnjice i sa neizvjesnosti sjutrašnjice” (Michael Gavin, 2014)
Jedno od najvećih lingvističkih dilema je nastanak jezika: da li su svi savremeni jezici
nastali od jednog, zajedničkog prajezika, ili je istovremeno nastalo više, sada izumrlih, jezika
na različitim prostorima od kojih su nastali jezici koji se danas koriste. Nažalost, uslijed
nedostatka dokaza, nemoguće je dokazati nijednu od te dvije hipoteze.
Kako je mit služio doklasnom društvu za objašnjenje pojava koje nijesu mogli
dokazati empirijskim putem, tako je nastalo više mitova o raznolikosti jezika u svijetu.
Najpoznatiji mit je bibilijski mit o Vavilonskoj kuli.  
Naime, u Bibliji je opisano kako su svi ljudi govorili istim jezikom (jer su svi bili
Nojevi potomci) i da su zajedno gradili kulu kojom su htjeli doći do Boga. Bog se tada
naljutio na ljude, jer je smatrao taj postupak izuzetno drskim i razmetljivim, te je ih je kaznio
tako sto je srušio kulu i učinio da graditelji počnu govoriti različitim jezicima. Ljudi su se,
zbog međusobnog nerazumijevanja, razišli, odlazeći na različite dijelove svijeta. Tako su
ljudi ovim mitom objašnjavali jezičku raznolikost.
Jako je interesantno razmišljati kako su se ljudi već u prošloj eri bavili lingvističkim
pitanjima, i da su, kao i većina današnjih lingvista, smatrali da je postojao zajednički prajezik.
To, kao što smo već rekli, nikada nećemo moći potvrditi. Isto tako, nikada nećemo moći
odrediti tačan broj jezika u svijetu.
Ono šta možemo predstaviti precizno i statistički jesu podaci o zastupljenosti jezika
na određenim teritorijama, jezičke porodice kojima pripadaju, i njihovi međusobni kontakti.
Ti podaci će poslužiti obrađivanju teme ovog seminarskog rada, s ciljem da se što
detaljnije i preciznije objasne pojmovi arealne klasifikacije jezika i jezičkih kontakata.

3
 1. AREALNA KLASIFIKACIJA
Sličnosti između jezika vezana su iznad svega za pripadnost istoj jezičkoj porodici, ali
i njihovom kontaktu tokom razvoja jezika. Iz toga bi proisteklo da ako jezici pripadaju istoj
jezičkoj porodici ili su u kontaktu, oni se govore na istom geografskom podneblju.
 
“Jezičko područje je geografsko područje u kojem, zbog jezičkog kontakta i
pozajmljivanja, jezici regiona pocinju da dijele određene strukturalne karakteristike . . .
Centralno za jezičku oblast su strukturne sličnosti koje su zajednicke jezicima geografskog
područja (gdje obično neki od jezika su nepovezani ili barem nisu svi bliski srodnici).
Pretpostavlja se da razlog zbog kojeg jezici istog područja dijele te osobine je zato što ih oni
pozajmljuju jedni od drugih.” (Hickey, 2017:41)
 
Jezici nijesu jednako rasprostranjeni na svim dijelovima svijeta.
“Grubo uzev, u Aziji ih ima 1900, u Africi 1800, u regionu Pacifika 1200, u Severnoj
i Južnoj Americi zajedno 900, a u Evropi 200.” (Bugarski, 2010:48) Iz navedenog izvora
primjećujemo da je najveći broj jezika zastupljen na prostorima koji se stereotipno vezuju za
nerazvijena, zaostala plemena koja se služe oskudnim rečnikom i čiji se jezici smatraju
primitivnim, dok je na evropskom kontinentu, koji se najčešće vezuje za razvijene kulture i
jezike, jezička raznolikost na daleko manjem nivou. Jezik je, iznad svega, sredstvo
komunikacije među pripadnicima iste zajednice. Samim tim, ako članovi određene zajednice
mogu komunicirati na tom jeziku, slijedi da je jezik razvijen. Pojam razvijenosti vezuje se za
kulture, ali ne i jezike.
S druge strane, ako gledamo pojedine jezike i njihovu rasprostranjenost (koliko se
govore i koliko se uče u svijetu), primjećujemo da su pet od deset najrasprostranjenijih jezika
sa evropskog kontinenta (engleski, španski, portugalski, ruski i njemački jezik). Od posebnog
je značaja istaći engleski jezik, koji je maternji jezik na svim kontinentima. Tu primjećujemo
da je visoki stepen razvijenosti engleske kulture omogućio zastupljenost tog jezika na svim
kontinentima. Ali to je zasluga razvijene kulture, a ne razvijenog jezika. Svi jezici imaju
određenu strukturu, i svi obavljaju komunikacijsku funkciju; koliko ce se prostorno raširiti
zavisi, najvećim dijelom, od razijenosti kulture zajednice čiji je to maternji jezik. (Bugarski,
2010:48-50; Bugarski, 2014:18-19)

4
1. 1. EVROPA
Jezička raznolikost nije u velikoj mjeri izražena na evropskom kontinentu, zato što je
sama Evropa prilično mali kontinent, pa se samim tim i ne može očekivati veći broj jezičkih
porodica. ,,Evropa se može okarakterisati kao srazmerno manji prostor izdeljen na manji broj
većih jezika, u velikoj većini standardizovanih i na tom nivou međusobno jasno
razgraničenih.” (Bugarski, 2010:50) Od jezičkih porodica, u Evropi dominira indoevropska
porodica jezika, a njene tri najistaknutije grane su:
 slovenska
 germanska
 romanska
Jezici slovenske grane su zastupljeni na istoku i jugoistoku kontinenta (ruski,
ukrajinski, bijeloruski, poljski, češki, slovački, slovenački, bugarski, makedonski, srpski,
hrvatski, crnogorski i bosanski jezik); germanske grane na sjeveru i sjeverozapadu (engleski,
njemački, holandski, švedski, danski i norverški); i romanske na jugu i jugozapadu (španski,
portugalski, francuski, italijanski, rumunski, katalonski i galicijski jezik).
Kao manje zastupljene grane nalazimo keltsku (velški, irski, škotski gelski i bretonski
jezik) i baltičku (litvanski i letonski jezik) na samom sjeverozapadu kontinenta. Pored njih je
neophodno spomenuti i grčki, albanski i jermenski jezik, kao jezike neodređene jezičke
porodice; i romski jezik kao indoarijski jezik koji se govori na velikim prostorima, ali nigdje
nije zvaničan.
Druga relevantna porodica jezika na evropskom kontinentu je uralska (ranije zvana
ugro-finskom) koju čine mađarski, finski i estonski jezik. Nakon nje je značajno spomenuti i
kavkasku porodicu jezika, koju čine više genetski različitih jezika koji se ne govore nigdje
drugo sem na tom području. Jedini veći jezik među njima je gruzijski. Donekle je zastupljena
i semitska grana afroazijske porodice zahvaljujući malteškom jeziku koji je nacionalni i (uz
engleski) službeni jezik Malte, a malteški jezik je u istorijskom smislu ogranak arapskog
jezika. (Bugarski, 2010:50-51)

1. 2. AZIJA
Kao najveći kontinent, Azija ima srazmjerno manji broj jezičkih porodica. Te jezičke
porodice su sastavljene od malog broja jezika koji ima veliki broj govornika. Tri
dominirajuće jezičke porodice u Aziji su:

5
  indoevropska
 dravidska
 sino-tibetska
Indoevropska porodica dominira na jugu, jugozapadu, kao i u središnjem dijelu
kontinenta kroz samo dvije grane - indoiransku i indoarijsku. U indoiransku granu spadaju
persijski, kurdski, pašto i tadžički jezik, dok u indoarijsku spadaju hindi-urdu, asamski,
pendžapski, maratski, gudžaratski, orija, maithilski, bengalski, nepalski, sinhaleški jezik.
Ovoj grani takođe pripada i sanskrit, ,,klasični jezik indijske civilizacije, koji i danas obavlja
neke zvanične funkcije” (Bugarski, 2010:52)
Dravidska porodica jezika obuhvata južni dio indijskog potkontinenta i njeni
najrasprostranjeniji jezici su tamilski, kanada, malajalam i telugu. Mnogi lingvisti su
pokušavali dokazati da jezici dravidske porodice nijesu nastali na indijskom potkontinentu,
već su tek kasnije došli zahvaljujući migracijama stanovništva. ,,Hinduski gramatičari su
prepoznali jezičku raznolikost koja se nalazi u Indiji, ali su težili ignorisanju razlike između
indoarijanskog i dravidijskog, gledajući dravidske jezike kao potomke "Prakrita", vezani za
sanskrit na isti način na koji su Hindi, Bengali i Marati - takvo shvatanje je opstalo i nekim
četvrtima moderne Indije.” (Emeneau, 2000, citirano u Campbell & Poser, 2008:108)
Međutim, kasnije je dokazano da se ti jezici ne mogu pripisati nijednoj drugoj porodici
jezika.
Sino-tibetska jezička porodica na kopnenom dijelu istočne Azije. Njene najrazvijenije
grane su kineska (kineski jezik) i tibetsko-burmanska (tibetski, burmanski, lolo). Sino-
tibetska jezička porodica se smatra ,,mladom” jezičkom porodicom, i kao što Matisof
primjećuje ,,bolno je sagledati činjenicu da je Sino-tibetska lingvistika tek oko pedeset godina
stara, a svega dvadeset i pet godina je napredna oblast istraživanja” (Matisoff, 1991, citiran u
Campbell & Poser, 2008:112)
Pored ove tri najzastupljenije jezičke porodice od velikog je značaja i altajska
porodica sa turkičkom (turski, tatarski, uzbečki, kazaški, ujgurski, turkmenski, kirgiski,
azerbejdžanski jezik) granom na zapadnoj, centalnoj i sjevernoj Aziji, i tunguskom granom
na sjeveroistoku ,,gdje je istorijski značajnu ulogu odigrao mandžurski, kao jezik dinastije
koja je dugo upravljala Kinom” (Bugarski, 2010:52). Zatim afroazijska porodica (ranije
zvana semitsko-hamitskom), koja je zastupljena semitskom granom (arapski, hebrejski, kao i
drevni akadijski i aramejski). Austroazijski  (vijetnamski, kmerski, santali), daički (taj,
laoski), kao i jezici austronezijske porodice (javanski, malajski ili indonežanski, sundanski,
madurski, minangkabau, tagalog, sebuano, ilokano) se nalaze na jugoistoku kontinenta.

6
 Uralska jezička porodica je prisutna ,,u slabo naseljenom zapadnom delu severne
Azije; istočno od ovog područja nalazi se grupacija malih jezika koji se ne pripisuju nijednoj
od pomenutih porodica, pa se nazivaju paleosibirskim ili paleoazijskim jezicima, iako nije
utvrđeno da oni čine jednu genetsku celinu.” (Bugarski, 2010:53) U Sibiru je takođe
zastupljena i čukotsko-kamčatska porodica, a u južnoj Kini je i dalje aktuelan mijao-jao jezik.
Japanski i korejski jezik su dva velika jezika koja se vode kao izolati, pošto je i dalje sporno
da li ima genetske povezanosti između njih, a postoji čak i teorija da pripadaju altajskoj
porodici.
Ruski, engleski i francuski jezik, kao pripadnici indoevropske jezičke porodice, su
donekle i dalje prisutni u Aziji kao drugi jezici, zahvaljujući kolonijama koje su se nalazile na
tim prostorima. Od njih je najzastupljeniji ruski jezik na sjeveru Azije, tj. na nekadašnjoj
ruskoj koloniji Sibira.

1. 3. AFRIKA
Afrika je, iz aspekta arealne klasifikacije jezika, izrazito kompleksan kontinent. Za
razliku od Azije, koju čine veći broj jezičkih porodica sačinjenih uglavnom od manjeg broja
jezika, u Africi ima više manjih jezičkih porodica koje sadrže mnogo jezika. Situaciju u
Africi najviše komplikuje izukrštanost jezika, tako da je sve doskora lingvistima bilo nejasno
koji jezici pripadaju kojoj jezičkoj porodici. Danas je prihvaćeno grupisanje jezika afričkog
kontinenta u četiri jezičke porodice:
 afroazijsku - dominantna na sjeveru, prostire se dijelom i u Aziji
 nilo-saharsku - sjeverni i centralni dio kontinenta, južno od Sahare
 niger-kordofansku - južna polovina Afrike  
 hoisansku - na krajnjem jugozapadu
Afroazijski jezici se dalje dijele na čak pet jezičkih grana: semitsku (arapski,
amharski, tigrinja), berbersku (više teško definisanih jezika i dijalekata), kušitsku (oromo,
somalski), čadsku (hausa) i petu granu, koja više, takoreći, ne postoji. Tu granu je činio
drevni staroegipatski jezik, iz koga se u srednjem vijeku razvio koptski. Koptski je, kao
govorni jezik, izumro otprilike u sedamnaestom vijeku, ali i danas obavlja izvjesne kulturne
funkcije.   
Nilo-saharska porodica je jako teška za definisati, i smatra se da je čini oko stotinu
jezika. ,,Nilo-saharska porodica je vjerovatno najmanje poznata od četiri predložene afričke
jezičke porodice, a njena pitanja integriteta i kompozicije su najviše izražena.” (Bender,
1997, citiran u Campbell & Poser, 2008:136) Stručnjaci smatraju da nemaju dovoljan broj

7
istorijskih dokaza kojima bi mogli određene jezike definisati i smjestiti ih u tu jezičku
porodicu. ,,Nilo-saharska ,,porodica” se najbolje definiše kao ,,superfilijum” sačinjen od
dvanaest fila . . . ti izrazi su poželjni jer izgleda da u pokušaju rekonstrukcije korišćenje
istorijsko-komparativne metode ne daje nikakve rezultate.” (Mikkola, 1998, citiran u
Campbell & Poser, 2008:134) Najveće jezici ove porodice su kanuri, luo i dinka.
Niger-kordofanska je izrazito velika porodica jezika - prema podacima sajta
Ethnologue čini je čak 1489 jezika. Zbog tako velike cifre, stvoreno je više daljih podjela.
Prva podjela je na kordofansku i niger-kongoansku granu. Niger-kongoanska je upadljivo
veća od kordofanske i nazvana prema rijekama Niger i Kongo, u čijem basenima se najviše
govore jezici te grane (Greenberg, 1963, citiran u Campbell & Poser, 2008:128) Ovu jezičku
granu s jedne strane čine pojedinačni jezici , kao što su fula, igbo i joruba, a s druge je čini
zasebna grana - bantu. Bantu čini oko pet stottina jezika, te se dugo smtralo da je ona sama
posebna jezička porodica. Najznačajniji jezik ove grane je svahili, kojim govori oko trideset
miliona ljudi, ali je maternji jezik svega  jednoj šestini tog broja.
Hoisanska jezička porodica ima relativno mali broj govornika, pošto je više njenih
jezika izumrlo. Jezicima iz te porodice su se uglavnom koristili Bušmani i Hotentoti, a smatra
se da oko trideset jezika i dalje postoji. U lingvistici su značajni zbog svojih ,,klikova”, tj.
suglasnika proizvedenim usisavanjem vazduha.
Pored ove četiri jezičke porodice, indoevropska porodica je i dalje jako zastupljena na
afričkom kontinentu. Kreolizovani oblici, ,,mešavina romanskih, holandskog ili engleskog
jezika sa crnačkim, indijanskim i drugim jezicima, odn. sa jezicima starosedilaca” (Vujaklija,
1980:477), su zastupljeni na malim ostrvskim državama. Kao posledica kolonizacije,
određeni evropski jezici (najčešće engleski i francuski) su u nekim savremenim afričkim
državama zadržali funkciju zvaničnog jezika. U Južnoafričkoj republici su holandski i
engleski sa svojim afrikanskim varijetetom opstali čak kao maternji jezici izvjesnom procentu
stanovništva.

1. 4. SJEVERNA I JUŽNA AMERIKA

S dolaskom Evropljana, i njihovom asimilacijom starosjedilaca, veliki broj narodnih
jezika ovih kontinenata je, nažalost, izumro. Međutim, istraživanja opstalih jezika pokazuju
izrazitu jezičku raznolikost (oko devet stotina jezika). Lingvisti su i dalje neodlučni po
pitanju klasifikovanja jezika ovog područja u jezičke porodice. S jedne strane, veliki broj
savremenih lingvista smatra da je ove jezike moguće podjeliti u čak dvije stotine jezičkih

8
porodica. A ako ostanemo pri višim nivoima klasifikacije (prihvatajući udaljene genetske
srodnosti), možemo tvrditi da se svi ti jezici mogu podjeliti na tri makrocijeline:
 eskimsko-aleutsku - zastupljena na dijelu Arktika
 na-dene - zapadna Kanada, južni dio SAD-a
 amerindijansku - većina starosjedilačkih jezika Sjeverne i Južne Amerike
Najmanja od ove tri makrofile je eskimsko-aleutska, koja obuhvata manje od sto
hiljada govornika. Prostire se od Aljaske, preko sjeverne Kanade, zatim preko Grenlanda, i
sve do sjeveroističnog Sibira. Na-dene makrofila je dobila taj naziv zahvaljujući Edvardu
Sapiru, koji je obrazložio da dene na atabanskom jeziku znači čovjek/ljudi, dok na na jeziku
hajde znači živjeti, a na jeziku tlingita znači ljudi. Ova makrofila je najviše zastupljena na
Aljasci i zapadnoj Kanadi, ali i na jugozapadu SAD-a, gdje se nalazi navaho jezik, koji broji
više od stopedest hiljada govornika. To je ,,najjači domorodački jezik severno od Meksika, i
jedini čiji broj govornika ne opada”. (Bugarski, 2010:56) Amerindijanska makrofila je prvi
put predstavljena u Grinbergovoj knjizi ,,Jezik u Amerikama” (1987). Tom prilikom je
izazvala bujne reakcije lingvista, koji su je u više navrata pokušali osporiti, kao i prethodne
dvije file. Amerindijanska fila je najbrojnija i djeli se na više većih jezičkih porodica. ,,Među
ovima su anglokinska, irokvojska i suska u Severnoj Americi, uto-astečka na jugozapadu
SAD-a i u Meksiku (...), potom majanska u Srednjoj Americi (...), te aravakanska, karipska i
tupijska (sa gvaranijem) u Južnoj Americi.” (Bugarski, 2010:56)
Uprkos ovakvom jezičkom bogatstvu, indoevropska jezička porodica je i dalje jako
prisutna na prostorima Novog svijeta. Kolonizacija, a kasnije i brojna doseljenja Evropljana,
su učinile domorodačke jezike skoro izumrlim. Trenutno, Grenland, Paragvaj i Bolivija su
jedine zemlje na zapadnoj hemisferi gdje većina stanovnika izvorno govori svojim domaćim
jezicima. Na ostrvima uz američku obalu postoji veliki broj kreolizovanih oblika engleskog,
francuskog, španskog i portugalskog, ali španski jezik je i dalje dominantan na tim
prostorima.
,,Sve u svemu, Novi svet ostaje najdrastičniji primer kulturnog osiromašenja koje je
zadesilo čovečanstvo postepenim nestajanjem malih etničkih zajednica i njihovih jezika usled
širenja moćnijih naroda. To je ujedino i prozor koji najrečitije upozorava na preteće posledice
sličnih procesa i drugde u svetu.” (Bugarski, 2010:57)

9
 1. 5. OKEANIJA
Ovo podneblje karakteriše značajna jezička raznolikost, koja još uvijek nije sasvim
istražena, pošto su se lingvisti počeli ozbiljno interesovati za klasifikaciju tih jezika tek
sredinom dvadesetog vijeka. Danas se gotovo svi jezici ovog regiona mogu svrstati u tri file:
 austronezijsku (ranije poznata kao malajsko-polinezijska)
 indo-pacifičku (papuanska)
 australijsku
Austronezijska fila je najrasporotranjenija i ima najveći broj govornika. Prostire se od
Madagaskara, preko jugoistočne Azije i Okeanije; broj jezika ove file se procjenjuje na oko
hiljadu i dvjesto, a broj govornika na oko trista miliona. Najveći od ovih jezika su javanski,
malajski i sunda, i govore se u Indoneziji, Maleziji i na Filipinima. Sa izuzetkom malgaškog
na Madagaskaru, svi drugi jezici ove file su značajno manji. Neki jezici su uspjeli da se
izbore za status nacionalnih jezika, ali većina njih, kao npr. maorski i havajski, ,,su se sasvim
povukli pred engleskim” (Bugarski, 2010:58)
Grinberg je smatrao da ,,okeanijski jezici ne-austronezijske file koji se nalaze
sjeverno od Bengalskog zaliva, do Tasmanije na jugoistoku (isključujući Australiju),
formiraju zasebnu grupu genetski srodnih jezika” (Greenberg, 1971, citiran u Campbell &
Poser, 2008:288). Ovu grupu je nazvao indo-pacifičkom, i smatrao je da je sastavljena od
petnaest podgrupa, sa ukupno sedamsto i pedeset jezika. Kasnije, mnogi savremeni lingvisti
su sporili ovu Grinbergovu teoriju. Danas se smatra da ,,je bazirana na veoma klimavim
dokazima i veoma malo lingvista ju je uzelo za ozbiljno” (Pawley, 2004, citiran u Campbell
& Poser, 2008:288)
,,Najzad, australijski jezici se podudaraju sa ovim kontinentom: svi oni se govore
samo tu, i samo njima se tu govorilo do do dolaska Evropljana.” (Bugarski, 2010:58) Na
australijskom tlu govori više jezika, ali to su manji jezici sa oko hiljadu do dvije govornika.
Prisutni su velikim dijelom i kreolski oblici nekih domorodačkih jezika, štaviše neki od njih
imaju više govornika od samih abordžinskih jezika. Ali dominantan jezik u Australiji, još od
osamnaestog vijeka, je engleski, što je posledica kolonizacije koja je tada izvršena.

10
 2. JEZIČKI KONTAKTI
Klasifikacija jezika prema jezičkim porodicama nije jedini oblik prostorne klasifikacije.
Pored nje, postoje i diferenciranja govora prema dijalektu i prema varijantama. Dijalekt je
,,svaki način govora koji odstupa od opšteg književnog govora, i koji je, kao takav, u
izvesnim oblastima izražen u utvrđenim oblicima” (Vujaklija, 1980:218) Dijalekt je, dakle,
prisutan na nivou narodnih jezika. Varijante se manifestuju na nivou standardnih jezika. One
su ,,nešto što ima različit oblik od nečega, a što ima sa tim isto poreklo ili stoji u prisnoj vezi”
(Vujaklija, 1980:139) Najpoznatiji primjer varijanti su varijante engleskog jezika. Engleski
jezik je standardni jezik Velike Britanije, SAD-a, Australije, i mnogih drugih zemalja. On,
međutim, nije prisutan u istom obliku u svakoj od njih, već je prisutan kroz britansku,
američku, australijsku varijantu.
Postoji više načina kojim može doći do jezičkog prožimanja. ,,Prvo, kontinuiran život u
jezičkom arhipelagu, sa mnoštvom malih jezika u susedstvu” (Bugarski, 2010:61) Kao što
smo primjetili u prethodnom poglavlju, veliki broj jezika (sa npr. australijskog podneblja) je
teško klasifikovati usred stalnog pozajmljivanja riječi, koje je posledica njihovog intezivnog
kontakta. ,,Drugo, stabilne granice između jezičkih porodica ili grana, kao što je romansko-
germanska granica kroz Belgiju ili Švajcarsku, ili razmeđe indoarijskih i dravidskih jezika u
Indiji. Treće, manjinske enklave, kakve obrazuju keltski jezici, ili baskijski u Španiji i
Francuskoj.” (Bugarski, 2010:61) Enklave, opkoljene stanim jezicima sa svih strana, su,
prirodno, bile u kontaktu s njima, i pod njihovim velikim uticajem. Pored ovih razloga,
značajni su i kolonizacija, inverzija kolonizacije i kulturni kontakt. Kolonizacija je donijela
evropske jezike na sve kontinente. Nakon osvajanja željenih teritorija, Evropljani su
domorocima nametnuli svoju kulturu i jezik. U mnogim bivšim kolonijama, evroposki jezici i
dalje uživaju položaj službenih jezika. Inverzija kolonizacije je relativno savremena
sociološka pojava pri kojoj stanovnici bivčih kolonija migriraju u industrijski razvijene
zemlje i tu šire svoj jezik. Kulturni kontakt je pojava u kojoj jedan dominantan jezik
(najčešće engleski) utiče na razvoj manjih jezika kroz komunikacijske sisteme, kao što je
internet. U ovom slučaju, jezici ne moraju biti geografski blizu.
Treba imati na umu da je čovjek taj koji prenosi jezik, i da je samim tim on taj koji dovodi
do jezičkih kontakata. ,, ... jezici dolaze u kontakt u glavama dvojezičnih pojedinaca.”
(Bugarski, 2010:61) Bilingvisti, a ne geografska blizina, su glavni uzrok masovnog
pozajmljivanja i razvijanja zajedničkih tipoloških crta koje nijesu nastale kao genetsko
naslijeđe tih jezika. Kada jezici koji se nalaze geografski blizu počinju da razvijaju

11
zajedničke strukturalne crte, onda oni najčešće obrazuju jezičke saveze (njem. Sprachbund).
Balkanski jezički savez je klasičan primjer jezičkog saveza, gdje jezici koji nemaju
zajedničku genetsku osnovu, koriste slična pravila u gramatici.
Pored jezičkih saveza, dugotrajna posledica jezičkih kontakata je nastanak kontaktnih
jezika - miješanje varijanti kreolskog tipa. Primjer kontaktnih jezika jeste verzija engleskog u
Indiji, gdje se nematernji jezik (engleski) koristi u domaćoj upotrebi, s jakim uticajem
maternjeg jezika tog stanovništva.
Na kraju, nezaobilazne posledice jezičkih kontakata jesu širenje i povlačenje jezika.
Širenje jezika se najčešće ostvaruje kroz kolonizaciju ili slične sociološke pojave. Primjer su
latinski i engleski jezik, koji su se nametnuli kao jezici jačih država i razvijenijih kultura.
Povlačenje jezika predstavlja suprotan efekat jezičkih kontakata, gdje se jezik s manjim
brojem govornika potiskuje do mjere gdje konačno nastupa njegova smrt. Smrt jezika
međutim, nije neizbježna ako se tim jezikom govori na nekom drugom području. Primjer je
albaski jezik, koji izumire u Italiji, ali se širi u Albaniji i na Kosovu.

12
 ZAKLJUČAK
Uzimajući u obzir sve ranije priložene podatke, možemo doći do zaključka da je
arealna klasifikacija vrlo složen postupak koji pritom daje podatke čija se relijabilnost mora
staviti pod znak pitanja. Prilično je komplikovano odvojiti genetsku i prostornu podjelu
jezika, što je posledica njihovog konstantnog prožimanja. Ne postoji jezik bez društva, a
društvo ne može postojati izolovano od ostatka svijeta. Prema tome, jezički kontakti ne mogu
biti ništa ređi od društvenih kontakata. Kako živimo u savremenom dobu, u kom se sve više
propagiraju multikulturalizam, globalni standardi, intenacionalno studiranje, sasvim je
prirodno da se pojavljuje i sve veća potreba za učenjem i usavršavanjem stranih jezika. Sa
porastom broja bilingvista, dolazi do sve težeg određivanja granica unutar kojih se govori
jednim jezikom. Uzmimo engleski jezik za primjer. To je zvanični jezik Ujedinjenog
Kraljevstva i većine država Komonvelta, a pored njih je prisutan širom cijelog svijeta, kao
strani jezik. Svojim izraženim prisustvom u drugim državama, njegov uticaj postaje sve veći,
i njegova leksika postaje prihvaćena širom svijeta. U našem jeziku, ,,subota i nedjelja” su
lagano, pod uticajem engleskog jezika, postali jedom riječju ,,vikend”.
Kompletativno širenju jednog jezika stoji izumiranje drugog. Na primjer, jačenje i
širenje arapskog jezika dovelo je do izumiranja koptskog (mada je koptski i dalje prisutan u
crkvi egipatskih hrišćana, tako da se ne može smatrati sasvim izumrlim).
Izumiranje jednog jezika se smatra velikim lingvističkim i kulturnim gubitkom, a to je
pojava koja postaje sve veća prijetnja manjim zajednicama. Jezik velikim dijelom predstavlja
kulturni identitet jednog društva, tako da njegovim nestankom društvo zapada u svojevrsnu
kulturološku krizu. Danas se nažalost jezik sa manjim brojem govornika često doživljava
,,manje razvijenim” i ,,manje bitnim”. To je velika zabluda, u kojoj se jezik potcijenjuje na
osnovu broja njegovih govornika.
Smrt jezika predstavlja kulturološku i lingvističku tragediju, kako za narod koji je
govorio tim jezikom, tako i za globalnu zajedicu, jer je sužavanje diverziteta ujedino i
sužavanje čovječanstva. (Rozenn Milin, 2015)
Nijedan pojedinac, nijedan narod ili nacija, pa nijedan jezik, ne može biti bitniji od
drugog.

13
 Bibliografija
Bugarski, R. (2010). Jezici. Beograd: Čigoja štampa.

Bugarski, R. (2014). Uvod u opštu lingvistiku. Beograd: Zavod za udžbenike.

Campbell, L. & Poser, W. J. (2008). Language classification. Cambridge: Cambridge

University Press.

Hickey, R. (2017). The Cambridge Handbook of Areal Linguistics. Cambridge: Cambridge

University Press.

Vujaklija, M. (1980). Leksikon stranih reči i izraza . Beograd : Prosveta.

Internet izvori:

https://www.youtube.com/watch?v=48RoRi0ddRU

www.ethnologue.org

https://en.wikipedia.org/wiki/Na-Dene_languages

http://www.sorosoro.org/en/why-save-the-world-s-languages/

14