You are on page 1of 40

Rvinis dayeneba qvevrSi

Rvinis dayeneba qvevrSi

Tbilisi, 2010
gamocemulia biologiur meurneobaTa asociacia `elkanas~ mier

finansuri xelSewyoba:

yvela ufleba daculia

masala moamzada giorgi barisaSvilma

recenzentebi: maia mirvelaSvili, Teimuraz Rlonti, levan fruiZe.

redaqtori: manana gigauri

saredaqcio kolegia: mariam jorjaZe, Tamaz dundua

literaturuli koreqtura: nodar ebraliZe

dizaini da dakabadoneba: manana gigauri

gamoyenebulia Tamaz dunduas, giorgi barisaSvilis da ia ebraliZis fotoebi

ydaze: Tamaz dunduas foto

ISBN 978-9941-0-2611-9
sarCevi

winaTqma --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6

Sesavali --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8

qvevris saxelebi Zvel saqarTveloSi -------------------------------------------------------------------- 10

meqvevreoba saqarTveloSi, istoria da dRevandeloba ----------------------------------


10

qvevris sikeTe --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13

qvevrebis kiriT daduRabeba da maTi recxva -------------------------------------------------------------------- 16

qvevris damuSaveba cviliT


--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 21

sarqveli --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25

qvevris Rvino
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 28

zedaSis qvevri da Rvino


--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 32

qvevris damRebi
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 34

boloTqma
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 36

gamoyenebuli literatura
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37

5
winaTqma liT Secvlis politikas, 1846 wels aRiarebda
qarTuli qvevris upiratesobas evropuli kas-
rebisa da Canebis mimarT.
biologiur meurneobaTa asociacia `elkana~ ra fenomenia qvevri da ratom unda davayenoT
gTavazobT broSuras - `Rvinis dayeneba qvevrSi~, masSi Rvino? am kiTxvaze pasuxi mkiTxvels SeuZlia
romelic eZRvneba Rvinis qarTulad dayenebis miiRos biologiur meurneobaTa asociacia
teqnologiis popularizacias. qarTuli tra- `elkanas~ mier gamocemul naSromi, romelic
diciuli Rvino ki warmoudgenelia uqvevrod! Seicavs monacemebs saqarTveloSi meqvevreobis
qvevri fenomenaluri WurWelia, romlis war- istoriis, qvevris rolze yurZnis Rvinis alko-
moSoba saTaves saqarTvelos istoriis wiaRSi holuri duRilisa da misi davargeba-Senaxvis
iRebs. broSura mokled gagacnobT qvevrisa da procesSi, qvevrebis momzadebis da movlis sakiT-
meqvevreobis rogorc uZveles, ise axlo warsuls xebze. dainteresebuli mkiTxveli am naSromSi
da dRevandel mdgomareobas, qvevris movlisa da moipovebs ara erT rCeva-darigebas qvevris mov-
Rvinis dayenebis teqnologias. TavisTavad cxadia, lisa da momzadebis Sesaxeb rTvelis sezoni-
rom erTi, Tundac vrceli naSromi ver daitevs saTvis. es sasargeblo naSromSi metad droulia
informacias mTeli saqarTvelos kuTxeebidan unda miviCnioT erTgvar gzamkvlevad iseT sain-
qvevrebisa da meqvevreobis Sesaxeb; aqedan gamom- tereso da mniSvnelovan samyaroSi, rogoricaa
dinare, Cven SevecadeT SevxebodiT im ZiriTadsa qarTuli tradiciuli meRvineoba. gamovTqvamT
da aqtualur sakiTxebs, romlebic interesmok- imeds, rom `elkanas~ mier gamocemuli naSromi _
lebuli ar unda iyos Cveni mkiTxvelisaTvis. `Rvinis dayeneba qvevrSi” am sapatio misias aRas-
asociacia `elkanas” da saqarTvelos mebaRe- rulebs.~
obis, mevenaxeobis da meRvineobis instituts Soris
arsebuli urTierTTanamSromlobis SeTanxmebis Teimuraz Rlonti
farglebSi, institutis direqtoris profesor teqnikis mecnierebaTa doqtori, alaverdis
Teimuraz dekanosiZis xelSewyobiT, dargis wamyva- monastris tradiciuli marnis meRvine konsultanti,
ni specialistebi gaecnen broSuris teqsts da mevenaxeobisa da meRvineobis saerTaSoriso akademiis
moamzades vrceli recenziebi. gTavazobT ramde- namdvili wevri.
nime amonarids am recenziebidan:

`qvevris mniSvneloba Rvinis daduRebisa da


davargebisaTvis odiTganvea cnobilia, jer kidev `naSromi - `Rvinis dayeneba qvevrSi~ eZRvneba
XIX saukunis I naxevarSi specialisti g. lenci, Rvinis mama-papurad, qarTulad, dayenebis popu-
romelic emsaxureboda adgilobrivi tradi- larizacias da tradiciuli WurWlis qvevris
ciebis, wes-Cveulebebisa da vazis jiSebis evropu- movlis RonisZiebebs.

6
5
naSromSi farTodaa ganxiluli qvevris saqarTvelos yvela mxareSi qvevrs Taviseburad
saxeobebi, sarqveli, qvevris damRebi, misi Tbo- iyeneben, magram principi erTia: mTlian WaWaze an
izolaciuri unari da movlis RonisZiebebi (da- WaWis erT nawilze tkbilis saboloo daduReba.
duRabeba, recxva, cviliT damuSaveba). agreTve Rvinis Semdgomi davargeba-damwifeba, qvevrSi
qvevrSi Rvinis dayenebis tradiciuli teqno- mimdinareobs. Rvinis srulfasovnad dayenebas
logiebi calkeuli kuTxeebis mixedviT: kaxuri, xuTi weli mainc sWirdeba. xuTi wlis Tavze
imeruli, qarTlis (xidisTavi). mcire moculobis miviRebT didebul brends _ WeSmaritad bunebriv
miuxedavad, naSromi mniSvnelovnad tevadia da qarTul Rvinos, romlis badali msoflio meRvi-
eyrdnoba wyaroebs. neobam ar icis. meqvevreoba mxolod saqarTve-
Cveni azriT, wignis gamoqveyneba saSuri saqmea, loSia Semonaxuli da metad dasanania, rom is
radganac igi gankuTvnilia rogorc specialis- xelmadliani ostatebi, romlebic qvevrebs ake-
tebisaTvis, ise am saqmiT dainteresebuli kerZo Teben, TiTebze CamosaTvlelni darCnen. vidre
pirTaTvis, da emsaxureba momavali TaobebisaTvis droa, maT unda mivxedoT, miveSveloT, TiTo-
qarTuli tradiciebis Semonaxvas. miT umetes, eulis uaRresad mZime, magram qarTuli erovnuli
rom bolo wlebSi amgvari wignebiT ganebivrebuli Rirsebis matarebeli urTulesi Sroma saTanadod
ar varT.~ gavacnobieroT da yovel moqmed ostats meti
asparezi mivceT.
maia mirvelaSvili `elkanas~ mier gamocemuli winamdebare narkvevi,
soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori. romelic miznad qvevris popularizacias isaxavs,
mevenaxeobis agroteqnologiuri kvlevis misi praqtikulad gamoyenebisaTvis maRalpro-
ganyofilebis ufrosi mecnier TanamSromeli fesiul rCeva-darigebas iZleva. bunebrivia, igi
xelmisawvdomi unda gaxdes qarTuli erovnuli
mevenaxeoba-meRvineobiT dainteresebuli yvela
pirovnebisaTvis. dadga Jami, rodesac qarTvelebi
qarTuli cxovrebis wessa da erovnul tradiciebs
unda daubrundnen _ Rvinis qarTulad dayeneba
`qvevri uZvelesi qarTuli originaluri saRvine ganaxorcielon. Tu amas mivaRwevT, msoflioSi
WurWelia, gamoyenebuli marcvleulis Sesanaxad Seudarebeli Rirsebis da xarisxis qarTul
da sxvadasxva daniSnulebiTac, magram misi Rvinos metoqeobas veraferi gauwevs.~
umTavresi funqcia Rvinis dayeneba da Senaxvaa.
swored am mizniT unda warmoSobiliyo es friad levan fruiZe.
Taviseburi WurWeli neoliTis xanidan swored istorikosi _ eTnologi,
qarTul niadagze. qarTuli Rvinis teqnologia agraruli eTnologiis specialisti.
msoflioSi erTaderTia da TavisTavad mTlianad
qvevriTaa ganpirobebuli. meRvineobiT cnobil

7
Sesavali
mecnieruli da arqeologiuri kvlevebis sa-
fuZvelze SeiZleba Tamamad iTqvas, rom `saqarT-
velo vazisa da Rvinis klasikuri qveyanaa, sadac
venaxis WeSmariti samSoblo egulebaT, sadac vaz-
yurZnis uTvalavi jiSi gamouyvaniaT, `sadac iseT
Cinebul Rvinos svamen, rogorsac arsad~, sadac
cocxalia mevenaxeoba-meRvineobis arqauli
wesebi~...
mravalsaukunovani istoriis manZilze,
qarTvelebma SeimuSaves Rvinis dayenebis unika-
luri meTodi - yurZnis tkbilis CatovebiT miwaSi
Rrmad Camarxul Tixis mozrdil WurWelSi –
qvevrSi. antikuri xanidan moyolebuli mravali yenebeli WurWlis dargi, yvelaze metad saqarT-
saukunis manZilze es codna TandaTan viTar- veloSi iyo ganviTarebuli. am mxriv qarTvel ers
deboda da ixveweboda axal-axali gamocdi- namdvilad aqvs Seqmnili msoflios mevenaxeobisa
lebebis SeZeniT. da meRvineobis istoriis erT-erTi mniSvnelovani
qarTveli arqeologebis mier aRmoCenil furceli. amaze metyvelebs is faqtic, rom zogi-
keramikul nawarmTa Soris qvevrs gansakuTrebuli erTi mecnieris azriT, sityva “Rvino” savaraudod
adgili ukavia. Tixis WurWlis damzadebis qarTu- swored qarTuli warmomavlobisaa da msoflio
li tradiciuli xeloba mravali wlisaa. enebSi swored Cveni enidan unda iyos Sesuli da
gaTxrebisas aRmoCenili Zveli Tixis nakeTobebi gavrcelebuli.
naTlad asaxavs Zveli qarTvelebis maRali donis qvevrma, Tavisi Seqmnis dRidan dRevandlamde,
ostatobas am xelobaSi. qvevrebi gamoiyeneboda marTalia, ganicada garkveuli saxecvlileba,
marcvleulis, erbos, WaWisa Tu sxva aryis, mwni- magram, miuxedavad amisa, man Cvenamde, mravali sa-
leulisa da sxvaTa Sesanaxadac, magram misi war- ukunis Semdeg, TiTqmis ucvlelad moaRwia. aRsa-
moSoba swored meRvineobis ganviTarebas ukav- niSnavia isic, rom TiTqmis ar Secvlila qvevrebSi
Sirdeba da igi konkretulad Rvinis WurWels Rvinis dayenebis teqnologiac. es ukanaskneli ki
warmoadgens. imdenad unikaluri da daxvewili Sinaarsisaa, rom
ra Tqma unda, didi zomis keramikuli WurWeli ganviTarebas arc ki eqvemdebareba.
ara marto CvenSi, aramed sxvaganac mzaddeboda, qvevrebs jer kidev axlo warsulSi aqtiurad
romelic ise, rogorc aq, sxvadasxva daniSnulebiT iyenebdnen, dRes ki maTi gamoyenebac da damza-
gamoiyeneboda, magram SegviZlia Tamamad vTqvaT, debac Zalze SezRudulia - dRes qvevrebs TiTze
rom meqvevreoba, rogorc meRvineobaSi gamosa- CamosaTvleli ostatebiRa Tu amzadeben.

8
amas emateba isic, rom meqvevreoba, da gan- ki, magaliTad, Tonisa, magram qvevr-Wurebis dam-
sakuTrebiT, didi zomis qvevrebis damzadeba, did zadeba da am dargis codna ki yovelTvis calke
codnas, gamocdilebasa da aseve danaxarjebs mo- sagani iyo qarTul meTuneobaSi.
iTxovs da am dargs sul ufro da ufro cota mim- dResdReobiT qvevrebi saqarTvelos mxolod
devari hyavs. arada meqvevreoba saqarTveloSi erT xuT-eqvs sofelSiRa mzaddeba. Zvelad ki qvevrebi
dros, SeiZleba iTqvas, erT-erTi wamyvani dargi Zalian bevr adgilas mzaddeboda. meqvevreobiT
iyo meTuneobis xuTi ZiriTadi dargidan. meqvev- ganTqmuli yofila saqarTvelos sxvadasxva kuT-
reoba rom Zalze rTuli dargia, isic metyvelebs, xis soflebi: sairme, cxavaTi, uwlevi, anaga, bod-
rom, magaliTad, meagures Tavisuflad SeeZlo bisxevi, Cxiroula da sxv.
kramitis damzadebac an piriqiT, xolo meWurWles

9
qvevris saxelebi Zvel WurWeli), dasavleT saqarTveloSi ki dRes Wuri
qvevris mniSvnelobiT ixmareba. saintereso cnobebs
saqarTveloSi gvaZlevs akad. iv. javaxiSvili: “guriasa da samegre-

TavisTavad cxadia, saqarTveloSi iarsebebda


loSic or-ori saxeli arsebobs da aqac orive gansxvavebuli
da arsebobda kidec Tixis sxvadasxva zomisa da sididis WurWlis aRmniSvnelia. saxeldobr, didi da saSua-
formis, Rvinis Sesanaxi WurWeli, romelTac Tav- lo tanis WurWels guriaSi Wuri, odiSSi lagvani ewodebo-
TavianTi saxelebi erqva maTi formisa da da- da; xolo momcros, romelic 5 vedromde tkbils, anu Rvinos
niSnulebis Sesabamisad. CvenSi gavrcelebul qvev- Caitevada, guriaSi qvibari, odiSSi laxuti erqva~.
rebs xSirad metad gansxvavebuli forma da zoma amrigad saqarTveloSi ZvelTaganve gavrce-
aqvT. cxadia, yvela formisa da zomis qvevrs dRe- lebul saxelTagan, romlebiTac Rvinis Sesanax,
vandeliviT erTi saerTo saxeli ar eqneboda; yve- sxvadasxva zomisa da formis WurWels moixse-
la WurWels Tavisi Sesabamisi saxelebi erqmeoda. niebdnen, CvenTvis cnobilia Semdegi saxelebi:
am mxriv Zalze saintereso cnobebs vxvdebiT qvevri, Wuri, dergi, lagvini, lagvani, lagvinari,
sulxan-saba orbelianis “sityvis konaSi”. yvibari, qvibari, qubari, laxuti, Casavali, xalani
`... Wuri ars kecTagan WurWeli: qvevri, yvibari, qoco, da qoco. SesaZloa Soreul warsulSi sxva sa-
xalani, dergi, lagvni, lagvnari da misTanani...”. xelebic arsebobda, romlebiTac Rvinis Sesanaxi
sagulisxmoa, rom Zvel qarTulSi `Wuri~ ram- WurWeli iyo saxeldebuli, magram cnobebi amis
denime mniSvnelobis mqone sityvaa (iaraRi, abjari, Sesaxeb jerjerobiT ar mogvepoveba.

meqvevreoba saqarTveloSi, losnebi. aseTi soflebia: sarTiWala, xaSmi, sa-


garejo, diRomi, axalqalaqi (kaspis r-ni), kavTis-
istoria da dRevandeloba xevi da sxv.

qvevrebi saqarTvelos bevr sofelSi mzadde-


boda. am soflebisa da adgilebis saTiTaod gan-
xilva Zalze Sors wagviyvans, amitom am sakiTxze
aRar SevCerdebiT. amjerad Cven ganvixilavT im
ZiriTad da cnobil adgilebs, sadac mzaddeboda
ganTqmuli qarTuli qvevrebi.
aRmosavleT saqarTveloSi qvevrebis keTebiT
cnobili iyo Semdegi mxareebi da soflebi: siR-
naRis raionis soflebi: anaga da bodbisxevi; Te-
lavis raionSi - vardisubani; sagarejos raionSi -
anToki da sxv. qvevris keTebas qarTl-kaxeTis sxva
soflebSic misdevdnen sezonurad mosuli xe- qvevrebi vardisubnidan

10
XIX saukuneSi aRmosavleT saqarTveloSi meq- da iyideboda aRmosavleT saqarTvelos bevr so-
vevreobiT ganTqmuli yofila sofeli anToki felsa Tu qalaqSi. cxavaTeli meqvevreebi didi
kaxeTi), rasac mowmobs eTnografiuli masala da zomis qvevrebs ar amzadebdnen, aq ZiriTadad qo-
literaturuli cnobebi. ai, ras wers T. l. e. coebi da maTze cota mozrdili qvevrebi mzad-
jorjaZe Tavis naSromSi (mevenaxeoba da Rvinis da- deboda, xolo didi zomis qvevrebi qsnis xeobaSi,
yeneba, keTeba da gaumjobeseba xelTmZRvanelo- rogorc m. zandukeli mogviTxrobs Tavis naSromSi
bisaTvis kaxuri Rvinis myenebelTa. Tbilisi, 1876.) (qarTuli xalxuri keramika (qsnis xeoba). Tbilisi
am soflis Sesaxeb: `rogoraTac uwindels egreTve 1982) imereTidan SemohqondaT. Tavad imereTSi ki
axlandels droebSi, Tfilisis uezdSi sarTiWalis uCastkaSi meqvevreobiT ganTqmuli yofila soflebi: bos-
sofel anTokSi gakeTebuli qvevri yvela sxva adgilebis levi, Cxiroula, maqaTubani da sxv.
Cvens mier aseve Seswavlili iqna Zvel droSi,
qvevrze kargi gamodis da visac am adgilidan aqvs waRebuli
rogorc zogadad meTuneobiT, ise konkretulad
qvevri anu uwindeli da anu axlandeli, igini yvelani
qvevrebis keTebiT guriis ganTqmuli soflebi
kmayofilni arian da amboben rom Rvinos kargad da didxans
akeTi da acana. am adgilebSi sakmaod xarisxiani
inaxamso da am soflis qvevrebze yvelgan qebis xma aris
qvevrebi mzaddeboda da mzaddeba amJamadac,
gavrcelebuli.~
Tumca am dargs mimdevrebi, samwuxarod, TiTqmis
vaxuSti batoniSvili aliswylis xeobis
aRar darCnen - Tu warsulSi meqvevreobas
aRwerisas (qarTlis cxovreba IV) aRniSnavs:
aTeulobiT ostati misdevda, dResdReobiT
`als zeiT ars, lixis mTis kalTas, cixe alisa. cixes ukan ars
sofel acanaSi qvevrebs ori ostatiRa amzadebs.
sofeli uwlevi, mTaSi. aq akeTeben Wursa Rvinisasa keTilsa,
yovelTa umjobessa”...
Cven SeviswavleT xaSuris raionis sofeli
uwlevi da misi mimdebare soflebi. dasanania, rom
rogorc sofel uwlevSi, ise mis siaxloves am-
Jamad ukve didi xania meTuneobas aRaravin misdevs,
Tumca adgilobriv mosaxleobas da gansakuT-
rebiT xandazmul xalxs jer kidev axsovT, rom
Zvel droSi sofel uwlevSi umzadebiaT kramiti,
sxvadasxva WurWeli da qvevrebi. mosaxleobas jer
kidev moepoveba adgilobrivi warmoebis WurWlis
Zveli nimuSebi. meTuneoba da konkretulad meq-
vevreoba qsnis xeobaSi da, kerZod, sofel cxa-
vaTSic yofila kargad ganviTarebuli, Tumca am
mxareSi dReisaTvis meTuneobas ukve karga xania
imeruli qvevrebi Tbilisis eTnografiuli
aRar misdeven. cxavaTuri WurWeli ganTqmuli iyo
muzeumis ezoSi

11
xalxuri rewvis am dargiT cnobili iyo sairme.
samwuxarod, garda kaxeTisa, imereTisa da gu-
riisa, dResdReobiT qvevrebi aRarsad mzaddeba.
meqvevreobis cnobili kera iyo Telavis raio-
nis sofeli vardisubani, sadac am dargs odiT-
ganve misdevdnen. aRmosavleT saqarTveloSi var-
disubani erTaderTi sofelia, sadac, Zveli dro-
idan moyolebuli, meqvevreobas amJamadac misde-
ven (am sofelSi Zvelad amzadebdnen aseve To-
neebs, agurs, kramitsa da sxvadasxva WurWels). es
sofeli ganTqmuli iyo masiuri da amavdroulad
didi moculobis qvevrebis damzadebiT. amJamad
qvevris damzadeba sof. maqaTubanSi vardisubanSi mzaddeba maqsimum 2_2,5 tonis teva-
dobis qvevrebi. adgilobrivi mosaxleobisa da
meqvevreTa gadmocemiT, adre aq ufro didi zomis
qvevrebic umzadebiaT. saerTod, kaxeTi gamoir-
Ceoda gansakuTrebiT didi zomis qvevrebis dam-
zadebiT. magaliTad, sofel SildaSi dResac
vxvdebiT 6_8 aTasi litris tevadobis qvevrebs.
rogorc zemoT aRvniSneT, meqvevreobas zemo
imereTis ramdenime sofelSic misdevdnen da mis-
deven dResac. imereTSi, kaxeTisgan gansxvavebiT,
SedarebiT mcire zomis qvevrebi mzaddeba, Tumca ki
aqacaa SesaZlebeli 2_2,5 aTas litramde teva-
dobis qvevrebis damzadeba. es pirvel rigSi, al-
meqvevre acanidan SroSeli meqvevre baT, imiTaa gamowveuli, rom imereTi, kaxeTTan Se-
darebiT mciremiwiani mxarea da aq venaxebi Se-
sofel akeTSi, gansakuTrebulad maRali xa- darebiT mcire farTobebzea gaSenebuli, amitom
risxis saqvevre Tixis arsebobis gamo, qvevrebi da, yurZnis mosavalic SedarebiT mcirea da Zalze
zogadad, WurWeli da sxva nakeTobac (kramiti, didi zomis qvevrebis saWiroebac naklebia.
Tone, aguri, Wis gvimi.), amave sofelSi mopovebuli zogadad saqarTveloSi qvevrebis moculoba
Tixisagan mzaddeboda rogorc Tavad akeTSi, ise meryeobda 2—3 litridan 6—8 aTas litramde.
acanaSic; samegreloSi qvevrebi mzaddeboda sof- Tumca arsebobs varaudi, rom saqarTveloSi Zve-
lebSi: namkolao, muxuri, jvari, Wale, namyoli, lad ukeTebiaT aseve giganti qvevrebic, romelTa
WkaduaSi, paxulani, korcxeli da sxv. leCxumSi moculoba 10-15 000 litramdec ki aRwevda.

12
qvevris sikeTe xniT SeinarCunebs, vidre dauduRabebeli qvevrisa.
rogorc irkveva, qvevris kedlebi swored imden
xans inarCunebs siTbos, ra droc vaSl-rZemJavur,
qvevrebis warmomavlobisa da tipebis Sesaxeb
anu, rogorc amas xSirad uwodeben, meorad du-
Cven mokled ukve visaubreT da amjerad am Temas
Rils esaWiroeba. aRniSnuli duRilis periodi
aRar SevexebiT, aramed SevCerdebiT qvevris im si-
daaxloebiT erT Tvemde grZeldeba Sinaur piro-
keTeze, romelic bolomde jer kidev gamoukv-
bebSi. vaSl-rZemJavur duRili gansakuTrebiT aq-
levelia, da vfiqrobT, rom es Tema Zalze mniSv-
tualuri wiTel RvinoebSia, Tumca mas garkveu-
nelovania qarTuli tradiciuli meRvineobisaT-
li mniSvneloba TeTr RvinoebSic eniWeba, gansa-
vis. Cven SevexebiT sam ZiriTad da Zalze sakvanZo
kuTrebiT ki maRalmJaviani Rvinoebis SemTxvevaSi.
moments: bunebrivi temperaturuli balansi qvevr-
am dros RvinoSi klebulobs vaSlmJavas Semcve-
Si, Rvinis daduReba-davargeba da qvevris Rvinidan
loba da Rvino iZens garkveul gemovnur sisru-
Rvinis qvis gamoyofa. unda aRiniSnos, rom imas, ra-
les da daxvewilobas da masSi aRar igrZnoba ara-
sac qarxnul pirobebSi sxvadasxva qimiuri danama-
sasiamovno da maRali mJavianoba. ZiriTadad amave
tebi da danadgarebi esaWiroeba, raTa Rvinom Sei-
process emsaxureba Rvinidan Rvinis qvis gamoyo-
Zinos stabiluroba da gamWvirvaloba, qvevrebSi,
fis procesic, romelzec SemdgomSi gveqneba sauba-
Tuki, ra Tqma unda, qvevrica da Tavad maranic rigi
ri da romelic Rvinis teqnologiaSi sul sxva
wesebis dacviTaa damzadebuli da mowyobili, bu-
process warmoadgens.
nebrivad mimdinareobs da aranair qimiur danamats
qvevris Rvinis dayenebis dros meore da erT-
ar saWiroebs.
erTi yvelaze mniSvnelovani procesi aris qvevrSi
pirveli da ZiriTadi sikeTe qvevrisa aris is,
Rvinis daduReba-davargeba. qvevri, ara marto Rvi-
rom masSi Rvinis temperatura Senaxvis dadgenil
nos kargad inaxavs, aramed monawileobs kidec du-
zRvars ar scildeba da igi zamTarsa da zafxulSi
Rilisa Tu daRvineba-davargebis procesSi; da
sul ramdenime gradusiT icvleba - is tempera-
imaze metad, vidre sxva WurWeli, da amrigad
tura, rac miRebulia Rvinis SenaxvisaTvis da ro-
dRemde gavrcelebuli azri, TiTqos qvevri Rvinis
melsac qarxnuli meRvineobis pirobebSi rigi da-
teqnologiuri procesis mimdinareobaSi monawi-
nadgarebi da danaxarjebi esaWiroeba, qvevrebSi bu-
leobas ar iRebdes, usafuZvlo da mcdaria.
nebrivadaa daculi. temperaturul reJims ara
qvevrSi, kaxuri an imeruli tipis Rvinis dayene-
marto Rvinis SenaxvisaTvis, aramed alkoholuri
bisas, swored rom qronologiurad mimdinareobs
duRilis procesisTvisac Zalze didi mniSvne-
yvela is procesi, rasac qarxnul pirobebSi sxva-
loba aqvs. ufro konkretulad, rogorc wesi, qvev-
dasxva danadgarebi da qimiuri danamatebi esaWi-
ris gareTa zedapirs kiriT aduRabeben, aseve didi
roeba. qarxnul pirobebSi, liTonis cisternaSi
zomis qvevris kedlebs adgilze kirqviT amoaSene-
alkoholuri duRili, rogorc wesi, evropuli,
ben. kiriT daduRabebuli qvevris kedlebi, al-
masobrivad warmoebuli safuvris wminda kul-
koholuri duRilis dros warmoqmnil, garemos-
turis gamoyenebiT mimdinareobs.
Tan SedarebiT, maRal temperaturas ufro didi

13
Cveni azriT aseT SemTxvevaSi Rvino, sadauric uwyobs xels aseve WaWis Carevac. wnevis zemoq-
ar unda iyos igi, qarTuli Tu evropuli, abso- medebiT yurZnis wipwas leqi gadaefareba da
luturad erTnairi xasiaTisaa da, uxeSi Seda- sakmaod Zlierad daawveba, ris Sedegadac xdeba
rebiT, emsgavseba koka-kolas, romelic msoflios wipwisa da Rvinis erTmaneTisagan izolireba. du-
romel kuTxeSic ar unda CamoasxaT igi, abso- Rilis dasrulebis Semdeg, radgan WaWa garkveuli
luturad erTnairia. aseT Rvinos TiTqmis ar gaaC- drois ganmavlobaSi ar iZireba masSi alkoho-
nia tipuroba. luri duRilis dros gamoyofili naxSiror-
qvevris Rvinis aseTi erTgvarovneba da aratip- Jangis arsebobis gamo, mis CaZirvas leqis daleqva
uroba gamoricxulia. rigi wesebiT dayenebuli uswrebs win, xolo Semdeg ukve WaWa iwyebs CaZirvas.
qvevris Rvino xasiaTdeba tipurobiT, bunebrivi amrigad, Rvinos Sexeba mxolod da mxolod WaWas-
stabilurobiT, daZvelebis didi potencialiT, Tan aqvs, saidanac mas maqsimalurad gamoaqvs ada-
bunebrivi sikrialiTa da gamWvirvalobiT, gamor- mianis janmrTelobisaTvis sasargeblo nivTi-
Ceuli gemoTi da surneliT, taninebis, alkoho- erebebi. miCneulia, rom kaxuri tipis TeTr Rvi-
lisa da eqstraqtis maRali SemcvelobiTa da sxva noSi ufro meti sasargeblo da adamianis orga-
dadebiTi TvisebebiT. qvevrSi temperaturuli re- nizmisaTvis aucilebeli nivTierebaa, vidre evro-
Jimis bunebrivi balansisa da alkoholuri duRi- puli tipis (uWaWod daduRebul) RvinoSi. is
lisaTvis optimaluri temperaturis TavisTavad faqti, rom qvevris Rvino bunebrivad stabiluria
arsebobis gamo gamoiricxeba evropuli, masob- da faqtobrivad aRar saWiroebs sxvadasxva qimiuri
rivad warmoebuli safuarebis gamoyenebis auci- nivTierebebis danamatebs misi dastabilurebi-
lebloba. amasTan arsebobs varaudi, rom evro- saTvis, imiT unda aixsnas, rom magaliTad, kaxuri
puli warmoebis mSrali safuarebis gamoyenebis tipis Rvino taninebiT sakmaod mdidaria, tanini ki
SemTxvevaSi, rasac dRes, ratomRac Rvinis didi Tu TavisTavad boWavs RvinoSi arsebul cilebs,
mcire sawarmoebis umravlesoba yovelgvari kont- romlebic amRvreven Rvinos.
rolis gareSe mimarTavs, iklebs Rvinis daZve-
lebis potencialic. kaxuri tipis Rvinis SemTxve-
vaSi Rvino Tavissave WaWaze xSirad adre gazafxu-
lamdec ki rCeba. bunebrivad Cndeba kiTxva, Tu
riTia ganpirobebuli is momenti, rom am dros
Rvino ar ganicdis leqis uaryofiT gavlenas? es
gamomdinareobs isev da isev qvevris unikaluri da
daxvewili formidan. mogexsenebaT, qvevris Ziri
erTgvar wawvetebul konuss warmoadgens. al-
koholuri duRilis dasasruls yurZnis wipwebis
didi nawili marcvals moscildeba, iZireba da
grovdeba qvevris ZirSi, romel processac didad
alkoholuri duRili

14
amitomac kaxur Rvinos aRar axasiaTebs am tipis efeqts, rogorsac RvinoSi Rvinis qvis damateba
simRvrivisaken midrekileba. swored amiT unda iZleva. meore mxriv qvevris kedlebSi kaJis, anu
aixsnas kaxuri tipis Rvinis bunebrivi stabilu- siliciumis Semcveloba Zalze dadebiTad moq-
roba da sikriale, rasac emateba is momentic, rom medebs Tavad qvevris simtkicezec. garda amisa,
duRilis dasrulebidan iwyeba garemos tempera- Rvinidan Rvinis qvis gamoyofis provocirebas
turis TandaTanobiTi kleba da aciveba, rac aseve iwvevs RvinoSi arsebuli alkoholic, romelic
dadebiTad moqmedebs Rvinis dawmendis procesze qvevris RvinoSi da konkretulad kaxuri tipis
da Rvinis qvis gamoyofaze. RvinoSi yovelTvis maRali SemcvelobiT gamoir-
rac Seexeba Rvinis qvis gamoyofas Rvinidan, Ceva, rac, bunebrivia, ukeT uzrunvelyofs Rvinidan
sayuradReboa erTi Zalze mniSvnelovani faqti: Rvinis qvis gamoleqvis process.
Zveli qvevrebis kedlebis gadanatexebSi SeimCneva amrigad, rogorc zemoT iTqva, qvevri Tavisi
Zalze wvrilad damsxvreuli kaJis qvis namtvre- SinaarsiT swored rom fenomenaluri WurWelia,
vebi, TixaSi minarevis saxiT (gvxvdeba aseve sxva romlis Tvisebebi da Rvinoze dadebiTad zemoq-
saxis minarevebic, romlebic aseve araa Seswav- medeba, samwuxarod, jerjerobiT bolomde Seswav-
lili Rvinis teqnologiis mxriv), rasac sava- lili araa. saerTod, unda aRiniSnos, rom qvevrs
raudod Semdegi datvirTva unda hqonoda: rogorc saqarTveloSi, ratomRac naklebi yuradReba eq-
cnobilia, Rvinidan Rvinis qvis gamoyofas esaWi- ceva, arada qarTuli qvevrebis fasi ukve evropaSic
roeba, erTi mxriv, sicive, xolo, meore mxriv, is kargad gaacnobieres, sadac ukve karga xania aye-
meTodi, romelsac zogjer Rvinis qarxnebSi mimar- neben Rvinos saqarTvelodan gatanil qarTul
Taven da igi sakmaod efeqturia. kerZod, iReben qvevrebSi. Tumca aqve unda aRiniSnos, rom saqarT-
Rvinis qvas, recxaven spirtSi, fqvaven da umateben velodan gatanili qvevris Rvino, magaliTad ita-
Rvinos, ris Semdegac Rvinidan gamoileqeba, liaSi Tu sxvagan, ratomRac “amforis Rvinis”
rogorc damatebuli, ise masSi bunebrivad arse- saxeliTaa cnobili. sasurvelia, ar davkargoT
buli Rvinis qva. vinaidan Tavad kaJic aseve war- qvevris saxeli da Tu SesaZlebelia, qarTul Rvi-
moadgens kristals da sakmaod maRali xarisxisas, nos etiketze davaweroT `qvevris Rvino~, xolo Tu
Rvino qvevrSi kaJis kristalebs uSualod exeba, ras niSnavs qvevri, avxsnaT kontretiketze.
SesaZloa es garemoeba iZleodes swored iseTive

15
qvevrebis kiriT daduRabeba rac uxeSi darRvevaa. marTalia, simtkice cement-
sac aqvs, magram misi eqspluataciis vada kirTan
da maTi recxva SedarebiT gacilebiT mcirea, gansakuTrebiT ki
maSin, rodesac qvevri Warbtenian da nestian miwaSia
qvevrebSi Rvinis dayenebasa da maTs Semdgom dafluli. Tuki qvevrze kiri saukuneebis ganmav-
movlas udavod didi yuradReba eqceoda da eq- lobaSi Zlebs, cementi qvevrs SesaZloa erTi-ori
ceva, rogorc warsulSi, ise amJamadac. qvevrebis aTeuli weli SerCes dauzianeblad, ris Semdegac
recxva da higiena imdenad aqtualuri yofila sa- igi iwyebs daSlas. amis garda, kirisagan gansxvave-
qarTveloSi, rom arsebobda specialuri profesia biT, cements tenian pirobebSi axasiaTebs daSmo-
`qvevris mrecxavi~. reba, ramac SesaZloa Rvinis xarisxzec ki imoqme-
kargad garecxili qvevri erTgvari winapirobaa dos uaryofiTad, xolo kiri araTu ar aSmor-
xarisxiani Rvinis miRebisaTvis, magram, garda rec- deba, aramed mas antiseptikuri moqmedebac ki axa-
xvisa, aseve Zalze mniSvnelovania qvevris winas- siaTebs. praqtikulad SesaZlebelia aseve qvevre-
wari momzadeba misi miwaSi Caflvis win. saubaria bis dafvla yovelgvari daduRabebis gareSec,
qvevris gareTa zedapiris kiriT daduRabebaze da magram kiriT daduRabeba qvevrebs simtkices matebs
qvevris Sida zedapiris gamdnari cviliT damu- da aumjobesebs qvevrebSi mimdinare Rvinis teqno-
Savebaze. pirvel rigSi SevCerdeT qvevrebis dadu- logiur process. qvevrebis kiriT daduRabebis Se-
Rabebaze. ise, rogorc axlo warsulSi, dResac saxeb sainteresoa a.boxoCaZis mosazrebebi (mevena-
xSiria SemTxveva, rodesac qvevrebis dasaduRabeb- xeoba-meRvineoba Zvel saqarTveloSi arqeologi-
lad kiris nacvlad gamoiyeneben cementis xsnars, uri masalebis mixedviT. Tbilisi 1963): `Sua feo-
daluri xanidan vidre ukanasknel xanebamde, gaTxril mar-
nebSi aRmoCenili qvevrebis mixedviT, maTi duRabiT dakirva
dasturdeba. qvevris dakirvisTvis iye-nebdnen kirxsnars (1kg
kiri — 2kg qviSa g.b.), riyisa da qviSaqvis natexebs, zog Sem-
TxvevaSi qvevrisa da sxva Tixis WurWlis na-texebsac ki. qvevris
dakirva, rogorc Cans, miwaSi adgi-lobrivad xdeboda. aseT
SemTxvevaSi qvevrisTvis maranSi Txrian ormos, mis Zirze deben
brtyel qvas, romelzec qvevris Ziri an quslia dabjenili;
Semdeg qvevrs garSemo Semouw-yobdnen qvebs da daasxamdnen
kirxsnars. qvevris dakirva nawil-nawil xdeboda. rodesac
Semowyobil qvebs amoavsebdnen, Semdeg meore rigis Semowyoba
iwyeboda da ase Semdeg. duRabis sisqe 10-25 sm-s udris.
duRabi ise mtkiced aris SekavSirebuli, rom misgan qvevris
qvevrebis qvitkiriT daduRabeba (sof. qvemo maRaro) gaTavisufleba SeuZlebelia.

16
dakiruli qvevris gadaadgileba da gadatana erTi mniSvnelobas aniWebs avtori qvevris sisufTaves.
adgilidan meoreze Znelia, radgan misi wona zogjer Rvinis daxasiaTebisTvis gamoyenebuli frazebi -
ramodenime tonas Seadgens da qvevris amoReba miwidan `qvevris gemo~, `WurWlis xeli~, da `xeliani Rvi-
no~, gvafiqrebinebs, rom Cvens winaprebs scodniaT
umravles SemTxvevaSi misi gatexviT mTavrdeba, amitom erT
cudad garecxil qvevrebSi dayenebuli Rvinis ge-
adgilze dafluli, dakiruli qvevrebi samudamod imave
mos aRmoCena da, rac mniSvnelovania, misi garCeva
adgilze rCebian, im SemTxvevaSic ki, rodesac marnis gadatana
Rvinis sxva daavadebebisa Tu naklovanebebisagan.
da mowyoba sxva adgilzea saWiro~. Tuki qvevri saTanadodaa garecxili, rac dRes
amjerad visaubroT qvevrebis recxvis praqtikaze. ufro did problemas warmoadgens, vidre uwin,
rogorc TavSive aRiniSna, qvevris recxvaze bevra- maSin Rvinos araviTari `xeli~ Tu `gareSe~ gemo da
daa damokidebuli Rvinis xarisxi da Tuki es uka- suni ar gaaCnia, Tuki, ra Tqma unda, Tavad Rvino
naskneli dauduRabebeli qvevrebis an maTi Sida saRi da janmrTelia. arcTu ise iSviaTia SemTx-
zedapiris cviliT daumuSaveblobis SemTxvevaSi veva, rodesac qvevrebis arasaTanado recxvas gamo-
sulac ar uaresdeba, recxvis dros daSvebul Sec- usworebeli Sedegebi mohyveba da Tuki magaliTad
domas SesaZloa gamousworebeli Sedegi mohyves wina wlis mosavals zadi an daavadeba hqonda,
da saqme Rvinis xarisxis gafuWebiT dasruldes. romlebic ZiriTadad gamowveuli iyo higienis
qvevrebis recxva, rogorc ukve iTqva, yvela droSi wesebis daucvelobiT, es yovelive xSirad Semdegi
iyo mniSvnelovani da Zalze aqtualuri. sanam wlebis mosavalsac gasdevs da amrigad erTxel
sakiTxs Zireulad SevexebodeT, vfiqrobT, rom daSvebuli Secdoma meurnes mravalgzis azara-
mkiTxvelisTvis interesmoklebuli ar unda iyos lebs.
amonaridi gazeT `meurnedan~, romelic gamoce- rogorc zemoT moyvanili werilidan Cans, kir-
mulia 1888 wels, sadac saubaria qvevrebis wyali erT-erTi saukeTeso saSualebaa qvevrebis
recxvaze. recxvisaTvis. amisaTvis iyeneben Camqrali kiris
`Cven viciT, rom qvevrsa aqvs xolme kedlebze mikruli da wyalxsnars. marTalia, zustad dadgenili pro-
mimxmari WaWa, leqi, prke da bevrgvari sxva WuWyi. amaT porciebi qvevris sarecxad kirwyalis nazavis mom-
mosaSoreblad me vurCev yvelas, manam qvevrebis recxvas zadebisa ar arsebobs, magram Cveni praqtikidan,
daiwyebdes, jer es WuWyi moacilos. amisaTvis unda Caiyaros vfiqrobT, kargi Sedegis momcemia kirisa da sas-
gejaSi an dids kasrSi axlad damwvari kiri, daesxas zed wyali meli wylis Semdegi proporciebiT Sezaveba: 10-15
litri wyali da 3_5 kg kiri. rodesac kiri Caqre-
da meore dRes, roca kirs daileqavs, im wminda wyliT
ba da wyalSi kargad gaixsneba, amis Semdeg (sasur-
SeaSxapos qvevrs gverdebi. kiris wyali mosWams WuWys, amis
velia minimum 2_3 saaTi), kirwyali da misi WurW-
Semdeg amoiRvreba kiris wyali, Caisxmis mduRare da
lis fskerze daleqili kiris gauxsneli nawi-
daixureba qvevri; oSxivari srulebiT moalbobs mimxmars lakebi unda ganvacalkevoT, ris Semdegac kirwya-
WaWa-leqs da mas ukan Tamamad SeiZleba recxva~. li mzadaa qvevris sarecxad.
es mcire werili cxadyofs, Tu ramdenad did

17
bunebrivia, didi zomis qvevris gasarecxad meti
raodenobis kirwyali iqneba saWiro. kirwyali
qvevrs aucileblad yvela adgilas unda waesvas,
ris Semdegac qvevri saguldagulod ixexeba sarc-
xiT, mcenare krazanas fesvebisgan damzadebuli
qvevrebis sarecxiT an sulac xelis jagrisiT, amis
Semdeg qvevri unda gairecxos jer civi wyliT da
Semdeg cxeli (sasurvelia daaxl. 60ºC) wyliT
or-samjer. qvevrebis recxvis zustad dadgenili
raodenoba ar arsebobs. qvevri irecxeba imdenjer,
sanam ar miiRweva sasurveli Sedegi. amis garda,
qvevrebis recxviswina sisufTavec gansxvavebulia,
romelic didad ganapirobebs qvevris recxvis
xangrZlivobas. qvevris recxvis dasrulebis Sem-
deg sasurvelia, misi saboloo gavleba nel-
Tbili an civi wyliT. qvevris saboloo recxvisas
miRebuli narecxi wyali unda iyos absoluturad
sufTa, mas ar unda gaaCndes raime gareSe suni da
gemo, qvevri sufTad da gamoyenebisaTvis gamosa-
degad mxolod am SemTxvevaSi miiCneva.
mcenare krazanas fesvebisgan damzadebuli
qvevrebis sarcxi

qvevris recxva kirwyliT mware blis qerqisagan damzadebuli qvevrebis sarcxi

18
praqtikaSi kiris nacvlad aseve gamoiyeneboda romelic qvevris kedlebsaa modebuli da Tva-
nacaric, anu nacris wyalxsnari, (romelsac Zve- liT advilad Cans, aramed swored is WuWyi, ro-
lad “nacarwmendili” ewodeboda), romelic sak- melic qvevris kedlis forebSia Camjdari da Rvi-
maod karg Sedegs iZleva, amavdroulad kirica da nis xarisxis gauaresebis TvalsazrisiT mTavar sa-
nacaric SeiZleba iTqvas, rom bunebrivi da, aqedan SiSroebas warmoadgens. isic unda iTqvas, rom amg-
gamomdinare, usafrTxo sarecxi saSualebebia da vari WuWyis moSoreba, Tumca ki didi Sromis fasad,
maTs gamoyenebas raime garTuleba ar mohyveba, ra- SesaZlebelia mxolod civi da cxeli wylis ga-
sac ver vityviT, magaliTad, sodaze (gansakuT- moyenebiTac, magram Cvenma winaprebma aqac gamo-
rebiT kaustikurze), romlis qvevris sarecxad ga- naxes sakmaod efeqturi gamosavali kirwyalisa Tu
moyenebamac SeiZleba qvevris kedlebi daazianos, nacarwmendilis gamoyenebiT.
an sxva qimiur sarecx saSualebaze. kirwyaliT qvevrebis recxvis meTodze Cven ukve
qvevri SesaZlebelia aseve yovelgvari sarecxi gvqonda saubari da amaze aRar SevCerdebiT. amje-
saSualebebis daumatebladac gairecxos civi da rad SevexebiT nacris gamoyenebas, rac, rogorc
cxeli wyliT; Tumca aqve unda aRiniSnos, rom na- iTqva, sakmaod efeqturi xerxia da mis sworad
carwmendiliTa Tu kirwyaliT recxva metad efeq- gamoyenebas, praqtikulad aranairi garTuleba ar
turia. SeiZleba mohyves rogorc Tavad WurWlis, ise
zogadad, qvevrebis recxva Zalze Sromatevadi Rvinis xarisxis gauaresebis TvalsazrisiT. saqme
saqmea, gansakuTrebiT ki “Casavali” qvevrebisa. isaa, rom Rvinis yvelanairi narCeni, romelic ki
imisaTvis, rom kaci moxerxebulad moTavsebuliyo Cven gvxvdeba qvevrSi (Rvinis qva, saRebavi nivTie-
didi zomis, anu Casaval qvevrSi, fskerze debdnen rebebi, leqis narCenebi da sxv.) mJavuri xasiaTisaa,
vazis walamis erT-or konas, razedac dgeboda xolo nacari susti tutea da nacarwmendilic
qvevris mrecxavi. kvlavac gavimeorebT, rom qvev- aRniSnuli naSTebis gamxsnelia.
rebs recxaven mxolod axali sasmeli wyliT. nacarwmendilis dasamzadeblad gacrili na-
gansakuTrebiT didi zomis qvevrebs (magaliTad, 5- cari unda Caiyaros wyalSi, kargad moerios da
7 aTasi litris moculobis) Sida zedapirze, cecxlze wamoduRdes. Semdgomad nacris naleqi
meqvevre gardigardmo ukeTebda Tixisave erTgvar da mis Tavze momdgari nacarwmendili, romelic
`safexurebs~, romelic mrecxavs uadvilebda gamoiyeneba recxvisTvis, unda gancalkevdnen da
qvevrSi Casvla-amosvlas. aseT safexurze aseve nacarwmendilic mzadaa. nacarwmendilive gamoi-
Camoideboda ficari. am ficarze Camojdeboda an yeneboda Zvelad xel-pirisa da Tavis sabanad,
dadgeboda qvevris mrecxavi. aseve WurWlisa da sxvaTa sarecxad. nacarwmen-
Rvinis leqi da Rvinis qva qvevris forian ked- dilis dasamzadeblad viRebT 1-1.5 kg wminda,
lebSi Rrmad Cajdeba xolme, aRniSnuli WuWyis gacrili nacars, romelsac vamatebT 3-5 litr
moSoreba qvevris kedlebidan did Sromasa da wyals.
energias moiTxovs. unda aRiniSnos, rom mrecxavs nacarwmendilis damzadeba SeiZleba aseve na-
ZiriTad siZneles uqmnis ara is ZiriTadi WuWyi, carze mduRare wyalis dasxmiTac.

19
rogorc kirwyalis, iseve nacarwmendilis venTva, rasac SesaZloa RvinoSi gogirdwyalbadis
gamoyenebis dros pirvel rigSi qvevrebs winaswar sunisa da gemos gaCena mohyves. qvevrebSi gogirdis
unda gavavloT wyali da mxolod amis Semdeg Caboleba SesaZlebelia rogorc uSualod Rvinis
gamoviyenoT nacarwmendilic da kirwyalic, amis Casxmis win, aseve garkveuli xniT adre, cariel
Semdeg qvevrebi jer civi da Semdeg cxeli wyliT qvevrSic, magaliTad or TveSi erTjer. Tuki go-
irecxeba da recxvis dasrulebisas qvevrebs kidev girds qvevrebSi axrColeben uSualod Rvinis,
erTjer gaevleba civi an nelTbili wyali. nacris durdosa Tu yurZnis tkbilis Casxmis win, es imas
gamoyeneba SesaZloa rogorc nacarwmendilis niSnavs, rom am process win unda uZRodes qvevris
saxiT, ise mSralad, nacarze wylis daumateb- recxva, radgan gaurecxav qvevrSi Rvinis Casxma ar
ladac, im SemTxvevaSi, Tuki axlad garecxili SeiZleba! am SemTxvevaSi ki gogirds qvevrebSi
qvevri carieli darCeba garkveuli droiT. aseT axrColeben maSin, sanam garecxili qvevris Sida
SemTxvevaSi iReben gacril, wminda nacars da zedapiri jer kidev svelia. am dros damwvari
axlad gaercxili qvevris Sida zedapirs moabneven, gogirdis boli reaqciaSi Sedis qvevris kedlebze
sanam qvevris kedlebi jer kidev svelia. qvevris darCenil sisvelesTan da Sedegad warmoiqmneba
kedlebi nacars miikrobs da aseve gaSreba. es gogirdovani mJava, es ukanaskneli ki aRwevs qvevris
sakmaod efeqturi xerxia imisaTvis, rom qvevrSi da forebSi, iq, sadac Rrmad Camjdari WuWyia, da am-
gansakuTrebiT misi kedlebis forebSi ar ganvi- rigad xorcieldeba qvevris Sida zedapiris de-
Tardes mavne mikroorganizmebi. marTalia, Semd- zinfeqcia. gogirdis Caboleba qvevrebSi maSinacaa
gom qvevris recxva SedarebiT met Sromas moiTxovs, SesaZlebeli, Tuki qvevrebi Rvinisa an yurZnis
magram es gamarTlebulia imiT, rom aseT dros tkbilis Casxmis wina dReebSia garecxili da ukve
qvevris kedlebi daculia da am mxriv gaweuli mSralia. Tumca aseT SemTxvevaSi efeqti ufro nak-
jafa fuWi ki araa, mizanmimarTulia da, rac lebia, vidre axalgarecxil qvevrSi Cabolebis
mTavaria, sakmaod efeqturia. dros. Tuki recxvis Semdeg qvevrebSi Rvinis Casxma
qvevris kedlebis dezinfeqciisaTvis masSi axr- ar aris gadawyvetili da qvevri garkveuli droiT
Coleben gogirds Semdegi doziT: qvevris yoveli carieli rCeba, gogirdi unda Caabolon mxolod
100 litri moculobas sWirdeba 3 gr gogirdi. aqve maSin, rodesac qvevri kargad amoSreba, radgan
unda iTqvas, rom gogirdis aRniSnuli dozis ga- winaaRmdeg SemTxvevaSi gogirdis boli, romelic
daWarbebulad, Tundac ormagi an meti doziT ga- wylis wveTebTanaa reaqciaSi Sesuli, gaSreba, da
moyenebas, aranairi garTuleba ar mosdevs. go- Sedegad qvevris kedlebze warmoiqmneba moTeTro-
girds qvevrebSi Caaboleben im SemTxvevaSic, Tuki moyviTalo kristaluri nadebi, ramac SesaZloa
maTSi Cayrilia nacari. Casaboleblad SesaZ- SemdgomSi Rvinos simware da, aqedan gamomdinare,
lebelia gogirdis rogorc fxvnilis, ise winas- siuxeSe SesZinos.
war momzadebuli fiTilis saxiT gamoyeneba. ori-
ve SemTxvevaSi unda gamoiricxos cecxlis moki-
debis Sedegad gamdnari gogirdis qvevrSi CaR-

20
qvevris damuSaveba cviliT damuSaveba. SesaZlebelia rogorc axali da jer
kidev miwaSi Cauflavi qvevrebis damuSaveba, ise
ukve miwaSi Casmuli qvevrebisa, Tumca ki es uka-
aranakleb aqtualuri sakiTxia qvevris Sida ze- naskneli SedarebiT rTulad Sesasrulebelia.
dapiris damuSavebac. rogorc ukve iTqva, dRes- axali qvevrebi cviliT Semdegnairad unda da-
dReobiT qvevrebSi Rvinis dayenebas Zalian co- muSavdes: iReben, rogorc ukve aRiniSna, futkris
taniRa misdeven, magram sakiTxi mainc davisa da cvils yovelgvari minarevebis gareSe. cvili unda
ganxilvis sagania mosaxleobaSi. zogierT adgilas moTavsdes sufTa WurWelSi da gadnes cecxlze.
qvevrebis Sida zedapiris dasamuSaveblad miRebu- Tuki cvili gacxeldeba 110-dan 120 gradusze ma-
lia parafinis, sxvadasxva qimiuri saRebavebis, Ral temperaturamde, igi iwyebs intensiur aorTq-
cementisa Tu gudronis gamoyeneba, Zvelad sa- lebas da danakargi didia. amitomac, es momenti
qarTveloSi Txisa Tu saqonlis qonsac iyenebdnen. pirvel rigSia gasaTvaliswinebeli. paralelu-
es yvelaferi teqnologiis uxeS darRvevas war- rad cxeldeba qvevric, rac praqtikulad ase xor-
moadgens da Rvinis gemosa da xarisxze uaryo- cieldeba: qvevri daideba miwaze gverdulad, masSi
fiTad moqmedebs. inTeba cecxli, risTvisac, magaliTad, erT-erTi
qvevris Sida zedapiris dasamuSaveblad gamoye- saukeTeso variantia vazis gamxmari walami. dauS-
nebuli unda iqnes mxolod da mxolod futkris vebelia plastmasis, rezinis, qvanaxSiris, wiwvovani
cvili da ara parafini, qimiuri saRebavi da sxva xis SeSis an nabakevi Calis gamoyeneba. aseve da-
ram, Tumca ki SesaZlebelia aseve qvevrebis da- uSvebelia qvevris benzinis, dizelis an navTis
samuSaveblad cvili saerTodac ar iqnes gamo- quriT gacxelebac. Cven vvaraudobT, rom kargi
yenebuli. qvevrebis amosanTvlis praqtika sakmaod Sedegi unda hqondes qvevris bunebrivi gaziT gac-
rTuli procesia da moiTxovs gamocdili kacis xelebasac, Tumca jer-jerobiT praqtikuli cod-
xels, gamoucdeli meurneebi xSirad am saqmes nis uqonlobis gamo am sakiTxs ar SevexebiT.
garkveuli xarvezebiT axorcieleben. ras gu-
lisxmobs qvevris sworad amosanTvla? da, saer-
Tod, ra mizans emsaxureba es operacia? rogorc
ukve iTqva, es sakiTxi sakmaod aqtualuria saqarT-
veloSi.
pirvel rigSi SevexoT qvevrebis amosanTvlis
mizans. saqme isaa, rom qvevris kedlebi sakmaod fo-
riania, rac xSirad garkveul problemebs qmnis.
kerZod, amousanTlav qvevrSi, misi kedlebis Zli-
eri forianobis gamo, SesaZloa qvevridan Rvino
gaiJonos, an garedan gruntisa Tu sxva wyalma
SeaRwios RvinoSi. amis Tavidan asacileblad
qvevris gacxeleba cviliT damuSavebis win
erT-erTi saukeTeso variantia qvevrebis cviliT

21
raTa qvevris kedlebi Zlierma cecxlma ar da- Wels, romelSic anTeben cecxls. qvevris ked-
xeTqos, Tavdapirvelad inTeba susti cecxli, ro- lebis Tanabrad gacxelebisaTvis im dros, ro-
melic TandaTanobiT Zlierdeba. magram gasaTva- desac masSi cecxli anTia, qvevri unda gadabrun-
liswinebelia, rom qvevris kedlebis zedmetad des sxvadasxva mxareze manam, sanam qvevris ked-
gacxeleba ar aris mizanSewonili, radgan, rogorc lebi sasurvel temperaturamde Tanabrad ar gac-
ukve iTqva, aman SesaZloa qvevrs kedlebi daub- xeldeba, rasac atyoben qvevris gareTa kedelze
zaros da, meorec, cvili SesaZloa daiwvas an xelis dadebiT. am dros qvevri arc iseTi cxeli
aorTqldes ara marto uSualod misi gacxelebis unda iyos, rom kacs xeli daswvas da arc nel-
Sedegad, aramed metad gaxurebuli qvevris ked- Tbili. sasurvelia, Tu qvevris Sida kedlebi gac-
lebze wasmis drosac. qvevrs cvili maSin unda xeldeba 70ºC-mde.
waesvas, rodesac qvevridan nacari, nakverCxali, am dros qvevris kedlebi, konkretulad maTi
Wvartli mTlianad da saguldagulod amosuf- forebi, gamdnar cvils Rrmad Seiwovs da amrigad
Tavdeba da amasTan qvevris kedlebis temperatura gamoiricxeba rogorc qvevridan Rvinis gareT ga-
SedarebiT daiklebs. es operacia Zalze mniSvne- Jonva da danakargi, aseve qvevris Semdgomi recxvis
lovania, radgan qvevrSi nacris, Wvartlisa da dros cvilis CamoSoreba, radgan, rogorc ukve
naxSiris narCenebi Tu CavtoveT, maT miikravs gamd- iTqva, cvili qvevris kedlebis mier Rrmad Sei-
nari cvili da Rvinos aucileblad gadascems woveba. amrigad qvevris forebi sakmaod saimedod
bolis sunsa da gemos, rac uayofiTad imoqmedebs igmaneba. cecxliT gacxeleba, gansakuTrebiT Zve-
Rvinis xarisxze. am Secdomis Semdgomi gamos- li, didi xnis uxmari qvevrebis SemTxvevaSia sa-
worebac Zalze did Sromasa da energias moiTxovs. surveli, radgan am dros qvevris kedlebSi didi
raTa gamoiricxos nacriTa da naxSiris narCenebiT xnis win Rrmad Camjdari WuWyis nawili fizikurad
qvevris dabinZureba, qvevrSi dgamen Tunuqis Wur- iwvis da qvevris gasufTaveba SedarebiT ioldeba.
gamdnari cvilis qvevrSi amosasmelad mimarTaven
aseT xerxs: grZel joxs boloSi miamagreben raime
qsovilis naWers (Zvelad kaxeTSi mas `mola~ ewo-
deboda), Semdeg mas Caawoben gamdnar cvilSi da
qvevrSi joxis wriuli moZraobiT kedlebs amous-
vamen cvils. cvilis amosma qvevris Ziridan iwyeba.
Zvelad aseve amgvar xerxsac mimarTavdnen: gacxe-
lebul qvevrSi Caagdebdnen cvilis natexs da
qvevrs abrunebdnen win da ukan da cvili qvevrSi
TavisiT nawildeboda. patara zomis qvevrebis (qo-
co) cviliT dasamuSaveblad maT danTebul To-
neze an zedadgarze deben da amgvarad acxeleben,

qvevris gacxeleba cviliT damuSavebis win


rac, unda iTqvas, sakmaod efeqturi xerxia.

22
am SemTxvevaSi gamoiricxeba qvevris Sida zeda- SexebiT ukeT gaRvivdes, cilindrs qveda mxareze,
piris nacriT, WvartliT an naxSiris narCenebiT magram ara Zirze, ukeTdeba mcire zomis nasvretebi.
dabinZureba. amgvari meTodi didi qvevrebisaT- am proceduris Semdeg qvevri sufTaa da mzadaa
visac gamarTlebulia. specialur zedadgarze cvilis amosmisTvis, rac xorcieldeba zemoT aR-
gverdulad daideba didi zomis qvevri da qvemo- werili meTodiT.
dan SeunTeben dabal cecxls. qvevrs TandaTa- rogorc iTqva, qvevris cviliT amosanTvlis mi-
nobiT abruneben, raTa misi kedlebi Tanabrad gac- zania qvevris ZiriTadi da didi zomis forebis
xeldes. qvevris gacxelebis amgvari meTodi wina dagmanva. xSirad qvevrebs Warbi raodenobiT us-
variantTan SedarebT didi upiratesobiT gamoir- vamen cvils. am dros qvevris Sida zedapiri mTli-
Ceva, radgan aseT dros gamoiricxeba qvevris Sida anad cvilis sqeli feniT ifareba da qvevri ema-
zedapiris dabinZureba WvartliT, nacriTa da nax- lirebul WurWels emsgavseba. am SemTxvevaSi Rvi-
Siris narCenebiT, rac metad mniSvnelovania. miwaSi no exeba ara uSualod qvevris kedlebs (Tixas),
Cafluli Zveli qvevrebic SeiZleba gacxeldes aramed cvils, rac, marTalia, akrZaluli ar
da cviliT damuSavdes: qvevrs jer kargad recxaven, aris, magram aseT dros raRa mniSvneloba aqvs, ra
aSroben da Semdeg qvevrSi mavTuliT Cahkideben WurWelSi CavasxamT Rvinos? unda aRiniSnos, rom
liTonis cilindrs (cilindrs zeda mxare Ria cvilis siWarbe gamarTlebuli araa, garda im
aqvs, qveda - daxuruli), romelSic anTia cecxli. iSviaTi SemTxvevisa, rodesac saqme gvaqvs prob-
cilindris Ria mxare qvevridan amoSverili unda lematur qvevrebTan, romlebSic, maTi uxarisxobis
iyos, raTa boli zemoT amovides da qvevris gamo, ar xerxdeba xarisxiani Rvinis dayeneba. yo-
kedlebi SeimWvartlos; raTa nakverCxali haerTan veli SemTxvevisTvis iseT qvevrSi dayenebul
Rvinos, romlis Sida zedapiric mTlianad dafa-
rulia cvilis sqeli feniT, emaliT, cementiT an
sxva saRebaviT, naklebad SeiZleba ewodos `qvev-
ris Rvino~, radgan xsenebuli Rvinis damzadebis
teqnologia gulisxmobs Rvinis Sexebasa da kon-
taqts uSualod qvevris kedlebTan. tona an to-
qvevrSi nanaxevris moculobis qvevrisaTvis saWiroa daax-
amosasmelad loebiT 1,5_2 kg cvili, Tumca es raodenoba SeiZ-
gamzadebuli
leba met-naklebobiT meryeobdes. rac Seexeba
cvili
qvevrebis Sida zedapiris dasamuSavebel sxva sa-
Sualebebs, dRes saqarTveloSi ukve gamoCnda qvev-
ris Sida zedapiris dasafari saSualeba, romelic
emalirebuli WurWlis efeqts iZleva. aRniSnuli
xerxi sakmaod efeqturia problematur qvevrebSi
gamosayeneblad.

23
am saSualebas liTonis cisternebSi ukve karga
xania gamoiyeneben evropaSic da misi gamoyeneba
kvebis mrewvelobis obieqtebSi kanonmdeblobiTaa
nebadarTuli. magram, vimeorebT, mis gamoyenebas
Cvens sinamdvileSi azri aqvs mxolod da mxolod
im qvevrebSi, romlebic praqtikulad umoqmedod
arian maTSi gruntisa Tu sxva wylebis SeRwevisa da
amis Sedegad gamomdinare Rvinis xarisxis gaua-
resebis gamo.
qvevrebis dasamuSavebel cvilTan mimarTebaSi
gasaTvaliswinebelia erTi mniSvnelovani faqto- qvevrSi Rvinis zedapirze mosxmuli cvili
ric, kerZod, rogorc viciT futkris skis CarCo-
qvevris kedlebs, romelzec igi isedac mcirediT
ebSi amagreben cvilis firfitebs (xelovnuri
aris SekavSirebuli da am dros Rvinis WurWlis
fiWa), aRniSnuli cvilis firfitebi umetes Sem-
hermetuloba irRveva. meore uaryofiTi mxare am
TxvevaSi Seicavs parafins, stearinsa da sxva cvi-
operaciisa is aris, rom gamdnari cvili sakmaod
lis Semcvlel xelovnur minarevebs, xolo fiWis
cxelia, da, marTalia mxolod Rvinis zedapirze,
gamodnobis Semdeg Tuki aseTi cvili moxvdeba
magram mainc acxelebs Rvinosac, romelic am Sem-
qvevrebSi am SemTxvevaSi qvevrebSi avtomaturad
TxvevaSi didi riskis qveS dgeba - am dros RvinoSi
moxvdeba aseve parafini da sxv. amitom qvevrebis
arsebul ZmarmJava baqteriebs eqmnebaT xelsay-
cviliT dasamuSaveblad saukeTeso variants war-
reli pirobebi gamravlebisa da ganviTarebisaT-
moadgens gamosawuri fiWis Tavis gadanaTali, ro-
vis. ZmarmJava baqteriebi ki yovelTvis Rvinis ze-
melic raime xelovnur minarevs ar Seicavs da
dapiridan WurWlis siRrmis mimarTulebiT
amavdroulad igi ufro Ria ferisaa, vidre fi-
vrceldebian. qvevrSi Rvinis hermetulad Senaxvi-
Widan gamodnobili cvili.
saTvis axlo warsulSi Rvinos zedapirze saWmlis
zogierT sofelSi, Rvinis hermetulad Senaxvi-
zeTs asxamdnen, rac Rvinis teqnologiis uxeSi
saTvis, jer gaavseben qvevrs da Semdeg Rvinis ze-
darRvevaa - zeTi mZaRdeba, rac aucileblad
dapirze gamdnar cvils moasxamen. rogorc praq-
uaryofiTad moqmedebs Rvinis xarisxze. amis garda,
tika gviCvenebs, es meTodi ar amarTlebs, da igi,
qvevris forebSi Camjdari zeTis moSorebac advili
erTi mxriv, zedmet xarjTan aris dakavSirebuli
araa. qvevris Rvinoze zeTis mosxmis dros aseve
da, meore mxriv, es operacia metad saSiSia Rvinis
gamoiricxeba Rvinis hermetulobac.
xarisxis gauaresebis TvalsazrisiT. saqme isaa rom
amrigad, qvevris Rvinis hermetulad Senaxvas
qvevrebSi temperaturis mcire cvlilebasTan er-
Rvinoze zeTis, gamdnari cvilisa Tu sxva raime
Tad icvleba Rvinis moculobac, siTxis gafarTo-
nivTierebis mosxma ki ar sWirdeba, aramed qvevrebs
eba-SekumSvis gamo. aqedan gamomdinare, uSualod
saTanado wesebis dacviT kargad unda moergos
Rvinis Tavze mosxmuli cvili maleve scildeba
sarqveli da periodulad gakontroldes kidec.

24
sarqveli
qvevrebSi Rvinis xangrZlivad, hermetulad da
xarisxianad SenaxvisaTvis gadamwyveti mniSvneloba
aqvs qvevris sarqvels. qvevris sarqveli SesaZloa
damzaddes rogorc xisagan, romelsac ZiriTadad
dasavleT saqarTveloSi gamoiyeneben, aseve qvisga-
nac, romelic gavrcelebuli iyo da aris aR-
mosavleT saqarTveloSi, da gansakuTrebiT ka-
xeTSi. magaliTad, kaxeTSi ramdenime sofeli gan-
Tqmulic ki yofila qvevris sarqvlebis damza-
debiT. erT-erTi aseTi sofeli yofila yvarlis fiqali sarqveli (aRmosavleT saqarTvelo)
raionis sofeli sabue. amJamad am sofelSi sarqve-
lebs aRar amzadeben. qvelebi or nawiladaa gayofili. maT Sua adgi-
rogorc iTqva, aRmosavleT saqarTveloSi Zi- las aqvs naxvreti, romelic gankuTvnilia qvev-
riTadad gavrcelebuli iyo qvis sarqvlebi, rom- ridan alkoholuri duRilis dros gamoyo-
lebsac amzadebdnen fiqalis qvisagan, am qvas mo- fili naxSirorJangis amosasvlelad. duRilis
ipovebdnen kavkasionis mTis kalTebze. sarqvelis dros dasavleT saqarTveloSi maduRar qvevrs
damzadeba SesaZlebeli iyo aseve sxva tipis qvisa- daafareben “orgoebs”, mis naxvretze moargeben
ganac, magram misi damzadeba yvelanairi qvisagan ar “sa-sule” mils, romelsac zemodan marlas an
SeiZleba, radgan zogierT qvas siTxesTan Sexebisa sxva naWers gadaafareben imisaTvis, rom qvevrSi
Tu Warbtenian pirobebSi yofnis Semdgomad axa- raime mweri an WuWyi ar Cavardes da Semdgomad
siaTebs daSmoreba, ramac SesaZloa Rvinis xarisxi motkepnian ayalo miwiT.
gaauaresos. yuradsaRebia, rom qvevrebis recxva-
dezinfeqciis programa sarqvlebzec vrceldeba
da es ukanaskneli iseve gulmodgined irecxeba,
rogorc Tavad qvevri. aRmosavleTisagan gansxva-
vebiT dasavleT saqarTveloSi sarqvlebs (rom-
lebic imereTSica da aseve dasavleT saqarTve-
los bevr adgilas “orgoebis” an “badimis” saxe-
liTaa cnobili) xisagan, konkretulad cacxvis,
wablisa da muxis masalisagan amzadebdnen da
amzadeben amJamadac.
dasavleT saqarTveloSi gavrcelebuli sar-
sarqveli - `orgo~ (dasavleT saqarTvelo)

25
muxis an wablis xis masalisagan damzadebuli
“orgoebi” Tavdapirvelad cxel wyalSi unda
Caiyaros, raTa maT moSordes is simware da `uxe-
Si~ nivTierebebi, romlebic SemdgomSi Rvinos
gadaecema da Rvinis xarisxze uaryofiTad moq-
medeben. dasavleT saqarTveloSi xSirad didi
zomis qvevrebis sarqveli ara ori, aramed ram-
denime nawilisaganac Sedgeboda.
oriode sityviT SevexoT aseve qvevrebis sarqv-
liT daxurvis praqtikas, rac, unda aRiniSnos,
dRes sakmaod problematuri sakiTxia da xSirad
qvevrebze sarqvlis arasworad morgebas Rvino
gafuWebamde mihyavs. aRsaniSnavia, rom dasavleT
saqarTvelos SemTxvevaSi qvevris daxurvis erTob
gansxvavebul wess vxvdebiT, aseve gansxvavebulia qvevris moxdis procesi imereTSi
Tavad sarqvelic. dasavleT saqarTveloSi or-
goebs uSualod qvevris (Wuris) pirze awyoben,
razec Semdeg zemodan adeben specialur ayalo
miwas. amis Semdeg ayalo miwa magrad daitkepneba
specialuri iaraRiT, romelsac `kveJosac~ uwo-
deben, igi xis morisagan gamoTlili miwis sat-
kepnia.
saguldagulod motkepnil ayalo miwas zemo-
dan Cveulebrivi miwis kokoli, anu “sazedao miwa”
eyreba imisaTvis, rom ayalo ar gamoSres da Rvino
ar daziandes. kaxeTSi, rogorc ukve iTqva, es pro-
cesi sruliad gansxvavebulia: qvevris pirze magr-
deba winaswar xeliT mozelili Tixamiwa. Zalian
mniSvnelovania, rom qvevris piri saguldagulod
gamSraldes, radgan man Tixa kargad miikras.
Tixas zemodan adeben sarqvels, romelsac
magrad daawvebian, raTa sarqveli Tixas kargad mTavari winapirobaa qvevrebSi Rvinis xangrZlivad
daekros da daxurul qvevrSi haeri aRar Cavides. da xarisxianad SenaxvisaTvis da amitom es procesi
rogorc aRiniSna, qvevrze sarqvlis kargad morgeba metad yuradRebiT unda Sesruldes.

26
qvevris pirze dasamagrebeli Tixa qvevris pirze damagrebeli Tixa

kargia, Tu sarqvlis qveS dasadebi Tixis


mosazel sasmel wyals, Tavad wyalisa da aseve
Tixis dezinfeqciisaTvis, daemateba mcireodeni
gogirdovani anhidridi. xolo mas Semdeg, rac
Tixa qvevris pirze damagrdeba, TixaSi gverdulad
amagreben Casabolebeli gogirdis fiTils. sarq-
veli qvevrs gogirdis fiTilze cecxlis moki-
debisTanave efareba da magrdeba.
am dros Rvinosa da qvevris sarqvels Soris
myofi haeris adgils ikavebs damwvari gogirdis
boli, romlis gacivebis Semdegac warmoiqmneba va- gogirdis fiTilebis damagreba qvevris
kuumi. es ki Rvinis xangrZlivad da hermetulad pirze damagrebel TixaSi
Senaxvis winapirobaa. amgvari xerxis gamoyeneba da-
savleT saqarTvelos pirobebSi ar xerxdeba. sar-
qvlis qvevrze saguldagulod morgeba da yvela
wesis kargad dacva ar gamoricxavs garkveuli
drois gasvlis Semdeg qvevris Rvinis gakont-
rolebas. qvevris Rvino, Tundac sarqveli kargad
hqondes morgebuli, sasurvelia minimum sam-oTx
TveSi erTjer mainc gakontroldes. aRmosavleT
saqarTveloSi da gansakuTrebiT kaxeTSi sarqvel-
morgebul qvevrs zemodan ayrian miwas, romelsac
periodulad (zafxulSi ufro xSirad) wyliT
namaven. qvevris pirze sarqvelis morgeba

27
qvevris Rvino
Tumca qvevrebi mTel saqarTvelos mTasa Tu
barSi gvxvdeba, Rvinis dayenebis teqnologia TiTq-
mis yvela kuTxeSi, rigi mizezebis gamo, gansxva-
vebulia. Zvelad arsebobda qvevrebSi Rvinis daye-
nebis kaxuri, qarTluri, imeruli da mesxuri
wesebi. yvela is wesi, romlebsac icavdnen ama Tu
im kuTxeSi, rigi faqtorebiT iyo ganpirobebuli:
gaTvaliswinebuli iyo adgilobrivi niadagebis
tipebi, klimaturi pirobebi, adaT-wesebi, Tavad
yurZnis mosavlis weli da misi qimiuri Sedge-
niloba da sxv. swored amiT aixsneba is faqti, rom,
magaliTad, kaxeTSi, qvevrebSi daWyletil yurZens teresoa Rvinis dayenebis Zveli kaxuri wesi,
mTliani WaWianad aTavsebdnen dasaduReblad, romelsac dResdReobiT, samwuxarod, Zalze co-
xolo imeruli Rvinis SemTxvevaSi, alkoholur ta mimdevari darCa.
duRilSi monawileobda WaWis araumetes erTi qvevrebSi TeTri Rvinis kaxuri wesiT dayeneba
mesamedisa. rogorc ukve iTqva, am sxvaobas aseve is gulisxmobs, magaliTad, rqawiTlis jiSis yurZnis
adgilic ganapirobebs, sadac ama Tu im mxaris qvevrebSi mTeli WaWianad Cawurvas, an Tavdapir-
jiSis yurZenia moweuli. Zalian bevr meurnes, velad sawnaxelSi dawurvas da Semdgomad qvev-
sulac momxmarebels, uCndeba kiTxva, Tu riTia rebSi WaWis damatebas. orive SemTxvevaSi alko-
gamorCeuli qvevrebSi dayenebuli Rvino sxva holuri duRili WaWis mTlian raodenobaze mim-
Rvinisagan? am SemTxvevaSi Cveni mizani sulac araa dinareobs. duRilis dasrulebis Semdeg, maSin,
is, rom visaubroT da ganvixiloT sxva Rvinoebis rodesac qvevris Tavze momdgari WaWa RvinoSi Ca-
naklovanebebi qvevris RvinosTan SedarebiT, rac iZireba, qvevri unda gadaivsos da daixufos sarqv-
namdvilad araswori iqneboda; yuradRebas gava- liT. dRes bevrs saubroben imaze, Tu ramdeni xani
maxvilebT qvevris Rvinis im sikeTeze, romelsac unda dayovndes dasavargeblad kaxuri Rvino
sazogadoeba naklebad icnobs CvenSi. agreTve mok- Tavissave WaWaze. wiTeli Rvino qvevrebSi Tavisive
led SevexebiT qvevrSi Rvinis dayenebis sxvadasxva WaWaze mxolod alkoholuri duRilis periodSi
wesebs, rogoricaa imeruli, kaxuri da sxv. Cerdeba. es periodi SesaZloa iyos 7_10 dRe, maq-
pirveli da Zalze mniSvnelovani wesi qvevrebSi simum ori kvira, Tumca am SemTxvevaSi, WaWaze
Rvinis dayenebisa aris qvevrSi Rvinis dayovneba dayovnebis periodis gansasazRvrad didi mniSvne-
Tavissave WaWaze _ rogorc duRilis dros, ise mis loba aqvs yurZnis jiSs, alkoholuri duRilis
Semdgom periodSic. am SemTxvevaSi Zalze sain- xangrZlivobas, garemo pirobebs da sxv.

28
rac Seexeba TeTr Rvinos, Zveli kaxuri wesi
gulisxmobda WaWaze Rvinis adre gazafxulamde
(martis dasawyisi) davargebas. aRniSnul periodSi
Rvino iZens kaxuri RvinisaTvis damaxasiaTebel
tipurobas, romelic ganapirobebs am Rvinis unika-
lurobas. xalxSi gavrcelebuli azri, rom TiT-
qos WaWaze didxans davargebuli Rvino zedmetad
uxeSi gamodiodes, usafuZvloa. uxeSi da uxarisxo
Rvino WaWaze didxans dayovnebiT ki ara, rigi wese-
bis daucvelobisa da teqnologiuri procesebis
darRvevis gamo dgeba. WaWaze ase didi xniT da-
yovnebuli Rvino iZens muq Calisfer, oqrosfer an
Caisfer Seferilobas, igi aris absoluturad
gamWvirvale da kriala, xasiaTdeba xilis tone-
orSimoTi Rvinis amoReba (imereTi)
biTa da taninebis zomieri SemcvelobiT, da rac
Zalze mniSvnelovania, aris bunebrivad stabi- mcire xniT imyofeboda, magaliTad ramdenime dRe
luri. amgvar Rvinos aRar axasiaTebs SemRvreva, an sulac erTi-ori kvira, maSin yurZnis WaWidan
aris ufro metad sasargeblo adamianis organiz- Rvino, miT umetes bolomde dauduRebeli, ver
misaTvis, vidre, magaliTad, evropuli Rvino, moaswrebs SeiZinos da miiRos yvela zemoT Ca-
radgan alkohols qvevris RvinoSi didi xniT moTvlili sasargeblo Tviseba da, TavisTavad
dayovnebuli yurZnis WaWidan maqsimalurad ga- cxadia, verc qvevri moaswrebs aseT mcire droSi
moaqvs adamianis organizmisaTvis saWiro da sa- dadebiTad imoqmedos Rvinoze.
sargeblo nivTierebebi. aseTi Rvino pirdapir Rvinis dayenebis imeruli wesi ki gulisxmobs
boTlebSic rom Camoisxas - gaufiltravad da da- sawnaxlidan an yurZnis wnexidan qvevrebSi Casx-
umuSaveblad - igi SesaniSnavad gaZlebs da mul tkbils daematos (kaxuri wesisagan gansxva-
Seinaxeba. vebiT) ara WaWis mTliani raodenoba, aramed maq-
TavisTavad cxadia, Rvinis zemoT CamoTvlil simum erTi mesamedi nawili. ra Tqma unda, aqac
Tvisebebze gavlenas axdens ara erTi, aramed ram- TeTryurZniani jiSebi igulisxmeba.
denime faqtori, kerZod, Tavad qvevri, duRilisa qarTlsa da mesxeT-javaxeTSi, TumcaRa zusti
da WaWaze Semdgomi davargebis temperatura, yur- gadmocema ar arsebobs aqauri Rvinis dayenebis
Znis jiSi, venaxis adgilmdebareoba, yurZnis sim- wesisa, magram aqac, ise, rogorc es kaxeTsa da
wife da misi qimiuri Sedgeniloba, WaWaze dayov- imereTSi iyo miRebuli, qvevrebSi mimdinareobda
nebis periodi, marani, misi higiena da sxv. aqedan ara mxolod yurZnis tkbilis, aramed WaWis erT
gamomdinare, Tuki Rvino qvevrebSi Tavissave WaWaze, nawilTan erTad misi duRili da WaWaze Semdgomi
WaWis erT nawilze an sulac uWaWod mxolod davargeba garkveuli droiT.

29
unda aRiniSnos, rom arc Rvinis `udedod~ da-
yeneba yofila ucxo saqarTveloSi. udedod, anu,
Tanamedrove gagebiT, evropuli wesiT Rvinis da-
yenebas ZvelTaganve icnobdnen CvenSi, Tumca unda
iTqvas, rom udedod dayenebul Rvinoze raime
cnobebs qarTul wyaroebSi ufro iSviaTad vxvde-
biT, vidre Rvinis qarTulad dayenebis Sesaxeb.
saqarTvelos zogierT kuTxeSi aseve scodniaT
ramdenime jiSis yurZnis tkbilisa da WaWis garkve-
uli dozebiT erTmaneTSi Sereva da maTi qvevrebSi
erTianad daduReba. magaliTad, qarTlSi, qalaq
gorTan mdebare sofel xidisTavSi icodnen qarT-
lis yurZnis jiSebis - Cinuris, Tavkverisa da go-
ruli mwvanis erTmaneTSi SereviT Zvel droSi moxdili qvevri imereTSi
TiTqmis mTel aRmosavleT saqarTveloSi gan-
Tqmuli Rvinis - `xidisTauris~ dayeneba. aseve ra- bamde, ise, rogorc magaliTad kaxuri saferavis
WaSi aleqsandroulisa da mujureTulis erTad SemTxvevaSi, magram WaWidan moxsnili Rvino qvev-
daduRebiT miiRebdnen mTel saqarTveloSi cno- rsave unda daubrundes da ara sxva WurWels (igu-
bil Rvinos `xvanWkaras~ saxelwodebiT da sxv. lisxmeba: kasri, cisterna da sxv.). marTalia, jer-
dasasrul, unda aRiniSnos, rom Rvinis qarTu- jerobiT saqarTvelos kanoni vazisa da Rvinis Se-
lad dayeneba zogadad gulisxmobs yurZnis tkbi- saxeb qvevris Rvinis teqnologiaze arafers ambobs,
lis garkveuli raodenobis WaWasTan erTad dadu- magram, specialistebis azriT, qvevris Rvinod un-
Rebas, daRvinebasa da Semdgom davargebas. miuxe- da CaiTvalos iseTi Rvino, romelmac qvevrebSi,
davad imisa, rom Rvinis evropulad, anu Rvinis daduRebidan moyolebuli, Tavis WaWianad Tu
udedod dayeneba CvenTvis ucxo Zvel droSic ki uWaWod, minimum sami_eqvsi Tve dahyo.
ar yofila da amgvari Rvino saukuneebis ganmav- oriode sityviT SevexoT aseve qvevrebSi Rvinis
lobaSi mzaddeboda, qarTul Rvinod moiazreba Senaxvis xangrZlovobis sakiTxsac. mosaxleobaSi
ara es ukanaskneli, aramed swored zemoT xsene- gavrcelebulia azri, TiTqos, Rvino qvevrebSi
buli teqnologiiT dayenebuli Rvino. miRebu- mxolod erT wlamde inaxebodes da amis Semdeg
lia, rom qvevris Rvinod CaiTvleba is Rvino, ro- qvevri Rvinos veRar inaxavdes. es azri mcdaria -
melmac ara mxolod daiduRa qvevrebSi, aramed Tu qvevrebSi Rvino xangrZlivad ar inaxeba, es ara
garkveuli droiT qvevrebSive davargda. SesaZloa qvevris, aramed imis bralia, rom meRvines daurR-
qvevrebSi Rvino Tavissave WaWaze ar davargdes, ara- vevia qvevris movla_higienisa da Rvinis Senaxvis
med Rvino da WaWa gancalkevdes alkoholuri du- teqnikuri Tu teqnologiuri wesebi, romlebzec
Rilis damTavrebis Semdeg an sulac damTavre- Cven saubari ukve gvqonda.

30
qvevrebSi Rvino, Tuki daculia Rvinis Senaxvis, qvevri da gamarTuli marani winapirobebia imisa,
marnis mowyobisa da higienis yvela piroba, SesaZ- rom Rvino Senaxul iqnes xangrZlivad da xaris-
loa Senaxul iqnes sakmaod xangrZlivad. Zvelad xianad. da Tuki Rvinis xangrZlivad Senaxva SesaZ-
Rvinos qvevrebSi aTwleulobiTac ki inaxavdnen. lebelia muxis kasrebSi an liTonis cisternebSi,
aseT dros ra Tqma unda, araa gamoricxuli qvev- qvevrebSi miT umetes SesaZlebelia Rvinis wlo-
ris Rvinis xarisxisa da mdgomareobis garkveuli biT Senaxva. zogadad, Tuki Rvino Tundac ori
periodulobiT gakontroleba da saWiroebis Sem- wliT, yovelgvari problemis gareSe Seinaxa
TxvevaSi procesSi Careva. qvevrma, es ukve niSnavs, rom Rvinis Senaxva qvevrebSi
wesebis dacviT damzadebuli da garecxili gacilebiT xangrZlivi droiTacaa SesaZlebeli.

31
zedaSis qvevri da Rvino
miuxedavad imisa, rom qvevrSi Rvinis dayenebis
sakiTxi erT mTlian sagans warmoadgens, SeiZleba
sazedaSe qvevri da Rvino mainc calke movlenad
gamoiyos. TavisTavad sazedaSe Rvinis dayeneba di-
dad ar gansxvavdeba Cveulebrivi Rvinis daye-
nebisagan. ZiriTadi gansxvaveba am ori Rvinis daye-
nebis SemTxvevaSi aris ar Rvinis teqnologia, ara-
med Sinaarsobrivi, daniSnulebiTi mxare.
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonis mixed-
viT, zedaSe aris wiTeli Rvino, romelsac xma-
robdnen ziarebis an jvrisweris wesis Sesrule-
bisas; aqvea meore ganmartebac: saeklesio dResas- zedaSes qvevrebi alaverdis taZris ezoSi
waulebisaTvis sagangebod Semonaxuli saukeTeso
Rvino. doa, rom zedaSis qvevrebi ufro gulmodgined
zedaSis qvevri maranSi erTgvar orientirs war- irecxeboda da am mniSvnelovan process meti dro
moadgenda da mas yovelTvis gamorCeuli adgili da energia daeTmoboda warsulSi. zedaSis qvev-
unda sWeroda, xolo danarCeni qvevrebic swored rebisa da Rvinis kultura mTel saqarTveloSia
zedaSis qvevrisa Tu qvevrebis mdebareobis gaTva- gavrcelebuli, magram am movlenas ufro metad
liswinebiT ganlagdeboda maranSi. es sulac ar aRmosavleT saqarTveloSi da, konkretulad, ka-
niSnavs, rom zedaSes Sua, centraluri adgili xeTSi vxvdebiT. Zvelad praqtikulad ar arse-
unda sWeroda sxva qvevrebs Soris. piriqiT _ ze- bobda arc erTi marani, sadac zedaSis Tundac
daSis qvevri gancalkevebul adgils ikavebda, erTi qvevri ar yofiliyo Cafluli.
magram zedaSeebis adgili, Rvinis xarisxianad aqedan gamomdinare, TiTqmis yvela marnis
Senaxvis TvalsazrisiT, unda yofiliyo saukeTeso mflobel ojaxs hqonda zedaSis qvevri, romelSic
sxva qvevrebis mdebareobasTan SedarebiT. igu- mzaddeboda rogorc taZar-monastrisaTvis Sesa-
lisxmeba sigrile, mzis sxivebis miuwvdomloba da wiri, ise saero Tu saeklesio dResaswaulebze
SedarebiT myudro adgili. sakuTari moxmarebisTvis gankuTvnili Rvino.
Cven dRemde ar mogvepoveba masala imis Sesaxeb, ori sityviT SevexoT Tavad sazedaSe Rvinis da-
Tu ra gansxvaveba arsebobda Cveulebrivsa da ze- yenebis wessac. sazedaSe Rvinos esaWiroeba gan-
daSis qvevrebis damzadebis teqnologias Soris. sakuTrebuli yuradReba, movla da mopyroba, daw-
gansxvavebas zedaSisa da Cveulebriv qvevrebs Soris ye-buli qvevrebis recxviTa da marnis sisufTaviT,
arc maTi cviliT damuSavebisa Tu kiriT daduRa- vidre yurZnis gadamuSavebisa da misi daduReba-
bebis SemTxvevaSi vxvdebiT, Tumca didad savarau- daRvinebisa da Senaxvis procesamde.

32
qvevrebs alkoholuri duRilis periodSi ojaxur pirobebSi dayenebul sazedaSe Rvinos
sWirdeba WaWis xSiri dareva, es procesi SesaZloa damuSaveba (igulisxmeba filtracia, gawebva da
dReSi minimum 5-jer ganmeordes. saerTod ki sxva qimiuri danamatebi) ar esaWiroeba. aseve ara-
kargia, Tu qvevrebSi WaWas yovel or-sam saaTSi nair saWiroebas ar warmoadgens da aseT SemTxve-
erTxel mainc daureven, gansakuTrebiT mZafri vaSi arc aris rekomendebuli alkoholuri du-
duRilis periodSi. duRilis damTavrebis Semdeg Rilis dros safuvris wminda kulturis gamo-
WaWa da Rvino unda gancalkevdes da Rvino unda yenebac. zogadad, ojaxur pirobebSi, araTu saze-
gadaiRon calke qvevrSi, ris Semdegac sazedaSe daSe Rvinos, aramed Cveulebriv Rvinosac ar esa-
Rvinos esaWiroeba sruli simSvide garkveuli Wiroeba zemoT CamoTvlili danamatebi da filt-
drois manZilze. Rvinos, WaWidan moxsnis Semdeg, racia, radgan Rvino, Tuki mas codniT miudgebiT,
pirvelma gadaRebam SesaZloa sxvadasxva dros bunebrivad da yovelgvari qimiuri danamatebis ga-
mouwios adgilis, regionis, mosavlis wlisa Tu reSe gaivlis yvela im etaps, romelic, magali-
sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT. es dro SesaZ- Tad, qarxnul meRvineobas esaWiroeba. erTaderTi
loa iyos, magaliTad, noember-dekemberi. sazeda- meTodi, romlis gamoyenebac daSvebulia zedaSis
Se Rvinis dasayeneblad unda dawuron mxolod da Rvinis dayenebisas, esaa qvevrebSi gogirdis Cabo-
mxolod wiTelyurZniani vazis jiSebi. yovlad da- leba, rasac WurWlisave sadezinfeqciod mimar-
uSvebelia sazedaSe Rvinis dasayeneblad TeTr- Taven maTi gamoyenebis win. am meTods Cveni winap-
yurZniani vazis jiSebis gamoyeneba an Tundac maTi rebic iyenebdnen. ra Tqma unda, gogirdis Caboleba
umciresi nawilis Sereva wiTel yurZenSi. aseve ar ar gamoricxavs WurWlisa da marnis higienis wese-
SeiZleba wiTel sazedaSe RvinoSi TeTri Rvinis bis dacvas, rac erT-erTi winapirobaa xarisxiani
Serevac, Tundac es iyos Rvinis sul mciredi na- Rvinis misaRebad.
wilic ki. amis garda, unda gamoiricxos sazedaSe aqedan gamomdinare, sazedaSe Rvinos esaWiroeba
RvinoSi wylis moxvdrac. amis Tavidan asacileb- ara filtracia, gawebva Tu sxva preparatebiT
lad WurWeli (qvevri, kasri, minis WurWeli Tu gajereba, aramed WaWidan drouli moxsna, gada-
sxva), unda gamoiyenoT maSin, rodesac igi recxvis Rebis swori drois SerCeva, wesebis dacviT Senaxva
Semdeg kargad gaSreba. sazedaSed aseve ar gamoi- da, rogorc ukve iTqva, marnisa da WurWelis hi-
yeneben vardisferi Rvinis momcem yurZnis jiSeb- gienuri wesebis zusti Sesruleba.
sac, romelTa Seferilobac sustia. zogadad, sa-
zedaSe da aqedan gamomdinare sabarZime RvinisaT-
vis umjobesia Tu gamoyenebuli iqneba Zveli qar-
Tuli wiTelyurZniani vazis jiSebi, rogorebicaa,
magaliTad: “saferavi”, “ZvelSavi”, “ocxanuri sa-
fere”, qarTlisa Tu kaxeTis “Tavkveri”, “Savkapito”
da sxva, dasavleTisa Tu aRmosavleT saqarTve-
los yurZnis jiSebi.

33
qvevris damRebi
qvevris damRebi meqvevris mier dasmuli ergvari
niSnulebia qvevris pirze. Cvens mier gadaRebuli
qvevris damRebis suraTebi mogrovilia rogorc
dasavleT ise aRmosavleT saqarTvelodan. dam-
Rebis simravliTa da mravalferovnebiT gansa-
kuTrebiT kaxeTia gamorCeuli da Cveni foto-
koleqciis didi nawilic swored kaxeTSia gada-
Rebuli.
marTalia, Zveli meTuneebi damRebs sxva na-
warmsac ukeTebdnen, rogorebicaa: kramiti, aguri,
didi zomis wylisa Tu sxva WurWeli, magram dam-
Rebis yvelaze meti raodenoba Tu mravalferov-
neba swored Zvel qvevrebze gvxvdeba. damRis mi-
xedviT Cven SegviZlia amovicnoT kidec rogorc
qvevris ostati, ise Tavad qvevris warmomavloba,
SesaZloa gavigoT qvevris damzadebis TariRi da
sxv. xSirad damRebi naTels hfenen, saidan sad
gahqondaT qvevrebi.
Zveli qvevrebis umetesobas aqvs damRa, romel-
zec gamosaxuli iyo: meqvevris inicialebi, os-
tatis sruli saxeli da gvari, damzadebis weli,
sxvdasxva ornamentebi, jvari, yvavili, borjRali,
qvevris damzadebis adgili, Zalze iSviaTad
qvevris moculoba da sxv.
xalxuri gadmocemiT, Zvelad damRa amav-
droulad warmoadgenda erTgvar xarisxis niSan-
sac. damRis niSani mamidan Svilze an SviliSvilze
avtomaturad ar gadadioda da yovel meqvevres
Tavis naxelavze damRis dasmis ufleba Tavadve
unda moepovebina.

34
35
boloTqma
amrigad vasrulebT broSuras “qarTuli qvev-
rebi”. rogorc mkiTxveli darwmundeboda, wi-
namdebare broSura qarTuli, tradiciuli WurW-
lis - qvevris popularizacias emsaxureba. ro-
gorc SesavalSive aRiniSna, Znelia erTi bro-
Suris farglebSi moaqcio iseTi mniSvnelovani da
amavdroulad moculobiTi Tema, rogoric qvevri
da meqvevreobaa, miT umetes, rom aRniSnuli Tema
jer kidev Semdgomi kvlevis sagans warmoadgens da
bolomde Seswavlili araa. swored amitomac Se-
saZloa, rom aRniSnulma naSromma farTo mkiTx-
vels da gansakuTrebiT maT, vinc ase Tu ise
misdevs mamapapur qvevrebSi Rvinis qarTulad
dayenebis wess, zogierT SekiTxvaze verc ki upasuxa,
rac bunebrivicaa. Cven vimedovnebT, rom axlo
momavalSi am sakiTxebis garSemo pasuxgaucemeli
kiTxva aRar iarsebebs.
Cven momavalSic vgegmavT mevenaxeoba-meRvi-
neobis sakiTxebze axali gamocemebis momzadebas,
romlebic Seexeba qarTuli marnis aSeneba-
mowyobasa da mis arqiteqturas, venaxis gaSenebas,
qarTuli saRvine WurWelisa da venaxisa da marnis
iaraR-inventarsa da sxv. aseve igegmeba gamoices
katalogi “qarTuli vazis jiSebi”.
dasasrul gvinda kvlav gavimeoroT da aRvniS-
noT, rom qarTuli tradiciuli saRvine WurWeli
- qvevri unikaluri WurWelia, am unikalurobas
qmnis misi daxvewili forma, simartive, arqauloba
da, rac mTavaria, misi Seucvleli da didi roli
Rvinis qarTulad dayenebis saqmeSi.

leqi iqa, Rvino aqa,


kasri iqa, qvevri aqa.

36
gamoyenebuli literatura
?a. boxoCaZe, mevenaxeoba-meRvineoba Zvel
saqarTveloSi arqeologiuri masalebis
mixedviT. Tbilisi 1963;
?a. lekiaSvili, Sen xar venaxi. Tbilisi 1972;
?l. fruiZe, mevenaxeoba da meRvineoba
saqarTveloSi. Tbilisi 1974;
?iv. javaxiSvili, Txzulebani Tormet tomad.
tomi V. “meRvineoba”. Tbilisi 1986;
?masalebi saqarTvelos Sinamrewvelobisa da
xelosnobis istoriisaTvis. tomi II. Tbilisi
1979;
?m. zandukeli. qarTuli xalxuri keramika
(qsnis xeoba). Tbilisi 1982;
?qarTlis cxovreba IV. batoniSvili vaxuSti.
aRwera samefosa saqarTvelosa;
?ilia WavWavaZe. Rvinis qarTulad dayeneba
(narkvevi). 1887;
?T. Rlonti. ilia WavWavaZe da soflis
meurneoba. Tbilisi 1988;
?gazeTi “meurne” #9. Tbilisi 1888w. 3 marti;
?T. l. e. jorjaZe. mevenaxeoba da Rvinis
dayeneba, keTeba da gaumjobeseba
xelTmZRvanelobisaTvis kaxuri Rvinis
myenebelTa. Tbilisi, 1876;
?j. sonRulaSvili. saqarTvelos mevenaxeoba-
meRvineobis istoriisaTvis. Tbilisi, 1974.

37
SeniSvnebiI

38
asociacia `elkana~
gazafxulis q. # 16, 0177
Tbilisi, saqarTvelo
tel./faqsi: +995 (32) 536 488/536 487
biofarm@elkana.org.ge;
bioextension@elkana.org.ge
www.elkana.org.ge;

You might also like