VJEŽBE IZ

KRIMINOLOGIJE
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

Vježbe br. 1

1. Zašto ljudi nanose zlo jedni drugima ?

1. emocionalno interesovanje (strah od zločina, želja za osvetom, nemirne avanturističke želje ljudi);
2. opasnost za ustaljeni poredak (etičkih i drugih društvenih vrijednosti);
3. “cijena” kriminaliteta;
4. bolje razumijevanje ljudi i njihovih postupaka.

2. Kako se formira slika o kriminalitetu?

1. na osnovu sopstvenog iskustva (subjektivnost žrtve, učinioci, svjedoci);

2. iz sredstava masovnog komuniciranja i produkata masovne kulture (jednostranost, povlađivanje
ukusu korisnika koji se svodi na senzacionalizam).

3. Koja su to dva vida prezentacije (imidža) o kriminaliteta? • vidovi prezentacije koji imaju “dobru
prođu na tržištu”:

1. politički vid prezentacije (podaci koji će u javnosti izazvati željeni utisak, nosioce političkih
funkcija ne interesuju uzroci zločina i dugoročne mjere za kontrolu kriminaliteta, usmjereni su na
kazneni populizam);
2. medijski vid prezentacije (tvorci mitova o zločinu su mediji, način izvještavanja, izvor vijesti
dana, pretvaranje pojedinačnog slučaja u soc. problem, senzacionalizam itd. – tiraž.

4. Koji su to elementi mita o zločinu?

1. identifikovana i “naciljana” precizno određena devijantna populacija;

2. “nedužne i bespomoćne” žrtve (obični ljudi “poput nas”);
3. hrabri i čedni heroji;
4. ozbiljna prijetnja ustanovljenim normama, vrijednostima i tradicionalnom stilu življenja.

5. Naučna perspektiva proučavanja zločina – principi naučnog posmatranja?

1. iskustvenost (naglašava ulogu čula);

2. objektivnost (isključenje predrasuda i pristrasnosti);
3. provizornost (određen samo za kratko vrijeme, privremen, probni, pomoćni);
4. skepticizam (sumnja, znak pitanja);
5. etička neutralnost (istina-laž a ne dobro-zlo);
6. ekonomičnost (jednostavnost u objašnjenju); 7. determinizam (svakoj pojavi prethodi neka
druga).

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

6. Šta je predmet proučavanja kriminologije ?

1. zločin, kao individualna pojava;

2. učinitelj, kao autor djela;
3. žrtva zločina, odnos učinitelja i žrtve;
4. kriminalitet, kao masovna pojava;
5. reakcija, pojedinaca i društva na zločin i kriminalitet.

7. Definicija kriminaliteta u odnosu na pravno zaštićene vrijednosti.

•skupina svih onih postupaka koji ugrožavaju i/ili povrijeđuju čovjekove OSNOVNE VRIJEDNOSTI !

INDIVIDUALNE: život; tjelesni integritet; sloboda; imovina; sigurnost;

DRUŠTVENE: društveno uređenje; sigurnost države/ institucija;

8. Pravac razvoja kriminoloških teorija?

1. klasicističke teorije - cesare beccaria ( 1738 - 1794);

2. pozitivističke teorije - cesare lombroso ( 1835 - 1909); 3. teorije društvene reakcije – filipo
gramatica ( 1901 - 1979).

• tradicionalno i savremeno shvatanje zadatka kriminologije?

9. Predmet proučavanje kriminoloških teorija?

1. problem kriminaliteta uopšte,

2. oblici kriminaliteta,
3. opšta objašnjenja kriminaliteta,
4. objašnjenja individualnog ponašanja prestupnika,
5. sprečavanje kriminaliteta i
6. kažnjavanje i obrađivanje prestupnika.

10. U čemu se sastoji upotrebna vrijednost kriminoloških teorija?

• ... proučavanje čovjekove prirode, motiva, duševnosti, socijalnih uslova i okolnosti, ekonomskih
faktora itd.

1. odgovara li na bitna pitanja s obzirom na kriminalitet?

2. je li konstatacije moguće empirijski provjeriti?
3. je li uopšte razumljiva?

11. Uloga kriminaliteta u društvu?

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

1. oblikuje mjerila za mjerenje dobrog i lošeg u društvu;

2. velika je industrija;
3. spaja različite djelove populacije;
4. može doprinijeti učinkovitosti društvenog života;
5. upozorenje da je u društvu nešto naopako;
6. upozorenje da je nešto naopako i sa društvenom organizacijom; 7. određena količina kriminalnih
pojava djeluje kao ventil osiguranja.

12. Koja su to dva pristupa u definisanju kriminaliteta?

• pravna definicija kriminaliteta; --- krivična djela i ostala protivpravna ponašanja – prekršaji,
disciplinske krivice i privredni prestupi;

• sociološka definicija kriminaliteta; --- asocijalna i nemoralna ponašanja;

13. Uslovi koji moraju biti ispunjeni da bi jedno djelo imalo karakter krivičnog djela su?

1. nekome ili nečemu mora biti nanesena šteta;

2. djelo mora biti zabranjeno u vrijeme učinjenja;
3. prekršitelj mora imati krivičnu namjeru;
4. djelo mora biti u vezi sa nastalom posljedicom;
5. kazna za učinitelja takvog djela mora biti pravno određena.

“Krivično djelo je protivpravno djelo koje je zakonom propisano kao krivično djelo, čija su obilježja
(voljnja radnja, posljedica, uzročna veza, krivnja) propisana zakonom i za koje je zakonom propisana
krivičnopravna sankcija.” (čl. 20, st. 1, KZBiH)

Vježbe br. 2

1. Zašto je definisanje pojmova bitno za kriminologiju?

1. precizna i dosljedna upotreba termina jeste uslov za razvoj nauke;

2. jasno određenje pojmova otklanja mogućnost kontradikcija i sporenja među naučnicima;
3. određenje sadržaja ključnih pojmova neposredno doprinosi kvaliteti kriminoloških istraživanja a
samim tim i aplikaciji njihovih rezultata.

2. Šta se podrazumijeva pod kriminalnim fenomenom?

• najširi pojam koji obuhvata: delinkventa kao individualnu, delikt kao pravnu i kriminalitet kao
socijalnu pojavu;

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

1. djelo (zločin),
2. počinitelj,
3. žrtva, OSNOVNI ELEMENTI
4. kriminalitet,
5. reakcija.

3. Šta se podrazumijeva pod zločinom?

• individualno kriminalno ponašanje (činjenje ili nečinjenje);

- pojedinačno djelo kojim se krši krivični zakon, što za posljedicu može imati kažnjavanje počinitelja.

• osnovni elementi zločina (krivičnog djela):

1. radnja,
2. posljednica,
3. uzročna veza,
4. protivpravnost,
5. određenost u zakonu.

4. Kako glasi generalna definicija kriminaliteta?

• kriminalitet je masovna pojava koja predstavlja ukupnost svih zločina u određenom vremenu i
određenom prostoru;

• najčešća se dijeli na:

1. PRIMARNI (vršenje kažnjivog djela po prvi put);
2. SEKUNDARNI (ponovno vršenje kažnjivog djela – kriminalni povrat);

5. Šta se podrazumijeva pod socijalnom devijacijom?

• kršenje određene društvene norme na koju se neformalno reaguje (moralne, religijske, kulturne
...);

• najčešće se dijeli na: 1. PRIMARNU (posljedica različitih psihičkih i socijalnih faktora); 2.

SEKUNDARDNU (ponašanje socijalnog devijanta čiji su život i identitet određeni odstupajućim
ponašanjem).

6. Šta se podrazumijeva pod delinkvencijom?

• ukupnost, u pravnom sistemu, zabranjenih djela (delikata);

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

1. krivična djela,
2. prekršaji, VRSTE DELIKATA
3. privredni prestupi,
4. povrede discipline;

7. Šta je kriminalizacija i kako se uobičajeno dijeli?

1. individualna kriminalizacija (kriminogeneza)

• proces nastajanja kriminalca (vršenje zločina od strane pojedinca).

2. socijalna kriminalizacija
• krivičnopravni proces u kome od društva određeni subjekti (organi pravosuđa) ponašanje
pojedinca označavaju kao kriminalno.

8. Počinitelj u kriminologiji je?

1. zločinac ili kriminalac

• osoba koju karakteriše kriminalna karijera (počinitelji “težih” djela, povratnici, vrše djela po
navici...)

2. prestupnik
• osoba koja je izvršila djelo pod uticajem (najčešće) situacionih faktora (obično prvi put i/ili “lakših”
krivičnih djela)

9. Žrtva u kriminologiji je?

•fizičko lice, pravno lice, društveni poredak ili druga društvena vrijednost...

•koja je povrijeđena (oštećena ili uništena) ili ugrožena (konkretno ili apstraktno) zločinom ili drugim
delinkventnim ponašanjem.

• viktimizacija (viktimogeneza); viktimitet.

10. Šta se podrazumijeva pod socijalnom kontrolom?

1. formalna socijalna kontrola

• djelatnost zvaničnih organa krivičnopravnog progona koji zakonske norme stvaraju, tumače i
primjenjuju.
2. neformalna socijalna kontrola
• skup mjera (kritika, podsmjeh, ubjeđivanje) kojima društvo svoje članove podstiče na poštivanje
opšteprihvaćenih normi ponašanja.

11. Koja su to dva uslova koja mora ispuniti definicija kriminolgije kao nauke?

1. dovoljna preciznost da bi se jasno odredile granice kriminologije prema drugim srodnim naukama;

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

2. dovoljno široka da može obuhvatiti i nove sadržaje kojima se ona obogaćuje u savremenom dobu.

12. Podjela definicija kriminologije prema obimu?!

1. ŠIRE KONCEPCIJE POJMA KRIMINOLOGIJE;

2. UŽE KONCEPCIJE POJMA KRIMINOLOGIJE;

Šire koncepcije pojma kriminologije

1. “Kriminologija koja obuhvata sve krivične nauke” (Ferri);

2. “Enciklopedijska škola” (Gross, Grassberger i Seelig):

• koje proučavaju kriminalne aktivnosti;
• koje se bave činjenicima postupka;
• koje izučavaju zaštitu od kriminaliteta;
• koje izučavaju tehnička sredstva zaštite od kriminalnog napada;

3. “Klasična američka kriminologija” (Sutherland i Cressey): •

sociologija krivičnog prava; • kriminalna etiologija;
• penologija.

Uže koncepcije pojma kriminologije

1. “Kriminologija je nauka koja se bavi izučavanjem uzroka delinkvencije”.

2. “Kriminologija je primjenjena i sintetička nauka (Pinatel):

• opšta (faktori i mehanizmi delinkvencije) i
• klinička (tretman i sprečavanje mogućeg povrata)”

13. Definicija kriminologije i njene bitne crte kao nauke?

„Kriminologija je samostalna nauka koja, koristeći saznanja i istraživačke postupke nauka o čovjeku i
društvu, empirijski proučava kriminalni fenomen tj. zločin, njegovog izvršioca i žrtvu, kriminalitet i
način na koji društvo reaguje na kriminalno ponašanje” (Ignjatović, Đ., 2005.)

14. Različite koncepcije ili shvatanja zločina?!

1. zločin i zakon;
2. zločin i grijeh (moral i religija);
3. zločin kao bolest (tijela i duše);
4. zločin kao izraz društvene dezorganizacije;

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu
5. zločin kao socijalni proces (interakcija žrtve i policije).

15. Podjela definicija zločina prema obimu?!

1. šira (pravna) definicija zločina: „sva protivpravna, u zakonima označena, ponašanja, za koja su
propisane sankcije” (krivična djela, prekršaji, privredni prestupi i disciplinski prijestupi);

2. uža (pravna) definicija zločina: „samo kršenje normi krivičnog prava – krivična djela“;

Razgraničenje od ostalih kažnjivih postupaka:

• težina kazne (vrsta i mjera);
• nivo društvene opasnosti (posljedica).

16. Šta su devijantna ponašanja?

• sva ona ponašanja suprotna normama ili očekivanjima drugih koja izazivaju neslaganje ili
kažnjavanje;

• svako neinkriminisano odstupajuće ponašanje;

Zločin vs. Devijantno ponašanje

UGROŽAVA
OSNOVNE
KARAKTER
VRIJEDNOSTI REAKCIJA
POJAVE - DRUŠTVO
DRUŠTVA I SAM DRUŠTVA
ODERĐENJE
NJEGOV
OPSTANAK
NISU SVI
FORMALNA GRAĐANI
APSOLUTNA
ZLOČIN DA SOCIALNA ZLOČINCI ( IAKO
KATEGORIJA
KONTROLA SU MNOGI
“DEVIJNATNI”)
SVAKI ČLAN
NEFORMALNA
DEVIJANTNO RELATIVNA DRUŠVA JE, U
NE SOCIALNA
PONAŠANJE KATEGORIJA IZVJESNOJ MJERI,
KONTROLA
DEVIJANTAN

Vježbe br. 3

1. Objasniti odnos kriminologije i kriminalistike.

„Kriminalistika se kod nas određuje kao nauka koja proučava, pronalazi i usavršava naučne i na
praktičnom iskustvu zasnovane metode i sredstva, koja su najpogodnija da se otkrije i razjasni

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

krivično djelo, otkrije i privede krivičnoj sankciji učinilac, obezbijede i fiksiraju svi dokazi radi
utvrđivanja (objektivne) istine, kao i da se spriječi izvršenje budućih planiranih i neplaniranih
krivičnih djela.“ (Vodinelić, 1986)

• kriminalistika ≠ kriminologija;
• razlika u postavljenim zadacima, strategijskom pristupu problemu kriminaliteta i spektru korištenih
metoda;

POJAVNI OBLICI ETIOLOGIJA SOCIALNA REAKCIJA

DJELATNOST ORGANA
SPOLJAŠNJI I FORMALNE I
KRIMINOLOGIJA TIPOLOGIJA DJELA
UNUTRAŠNJI UČINIOCI NEFORMALNE
SOCIALNE KONTROLE
NAČON IZVRŠENJA,
KORIŠTENA SREDSTVA AKTIVNOST ORGANA
FAKTORI KOJI
KRIMINALISTIKA I NAČIN UNUTRAŠNJIH
UKAZUJU NA MOTIVE
RASVJETLJIVANJA POSLOVA
DJELA

2. Objasniti odnos kriminologije i krivičnog prava

• krivično pravo je sistem zakonskih propisa kojima se određena ponašanja ljudi kvalifikuju kao
krivična djela i utvrđuju uslovi za primjenu kazni i drugih krivičnih sankcija prema učiniocima takvih
krivičnih djela;

PREDMET PRISTUP
LJUDSKA PONAŠANJA KOJA SU
KRIMINOLOGIJA REALNA (STVARNA) POJAVA
ZAPRIJEČENA SANKCIJAMA
KRIVIČNO PRAVO KRIVIČNA DJELA I SANKCIJE NORMATIVNA POJAVA

Kriminologija > Krivično pravo > Funkcionalno jedinstvo

3. Objasniti odnos kriminologije i kriminalne politike.

• „Disciplina koja je dužna da predlaže izmene u zakonodavstvu i organizaciji krivičnog pravosuđa“,

Anselm Foerbah (1804.)
• „Sistemski razrađeni sadržaji naučnih istraživanja uzroka zločina i rezultati propisivanja i primene
kazni u borbi protiv njega“, Franc von Listz (1905.)
• “Kao vještina ona je praktična, planska djelatnost kojom se organizuje djelovanje društvenih
subjekata usmjereno na suzbijanje (suprotstavljanje=prevencija+represija) zločina i kriminaliteta, a
kao naučna discipina, kritički proučava tu djelatnost u cilju optimizacije kontrole ovih pojava”,
Ignjatović (1985.)
• kriminalna politika: profilaksa + represija

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

PREDMET PRISTUP
POJAVNI OBLICI OSMIŠLJAVA KONKRETNE
KRIMINOLOGIJA KRIMINALITETA I NJEGOVA AKTIVNOSTI NA SUZBIJANJU
USLOVLJENOST KRIMINALITETA
SUZBIJANJE I SPREČAVANJE
VRŠI PROVJERU OVIH
KRIMINALNA POLITIKA POJAVNIH OBLIKA
NAUČNIH POSTAVKI
KRIMINALITETA

4. Objasniti odnos kriminologije i penologije.

• Penologija je nauka koja se bavi funkcijama krivičnih sankcija, pravilima njihovog izvršenja, i
metodama upotrijebljenim za njihovu primjenu.
• pravo izvršenja krivičnih sankcija, tehnika upravljanja kaznenim ustanovama i kriminalna
terapeutika.

UŽI SMISAO
(FENOMENOLOGIJA I ŠIRI SMISAO (SOCIJALNA
ETIOLOGIJA) REAKCIJA)

SAZNANJA PENOLOGIJE (
UTICAJ PRIMJENE KS NA
SUZBIJANJE KRIM.
KRIMINOLOGIJA KRIMINOGENI PREISPITIVANJE CILJEVA
KRIMINOLOGIJA
FAKTORI KAŽNJAVANJA, NAČIN NA KOJI
JE PRAVO UREĐENO IZVRŠENJE
KS)

POSTUPAK IZVRŠENJA KAZNI I OPTIMALIZACIJA

DRUGIH KRIVIČNOPRAVNIH INDIVIDUALNOG
PENOLOGIJA
SANKCIJA KAŽNJAVANJA

5. Objasniti odnos kriminologije i viktimologije.

• samostalna nauka: predmet izučavanja su sve žrtve;

• grana kriminologije: izučava žrtve zločina i odnos žrtve i prestupnika.

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

KRIMINALNI
FENOMEN

ETIOLOŠKA
DIMENZIJA
VIKTIMOLOŠKA FENOMENOLOŠKA
DIMENZIJA DIMENZIJA

6. Objasniti odnos kriminologije i socijalne patologije.

• socijalna patologija je nauka o odstupajućem ponašanju, njime izazvanoj društvenoj dezorganizaciji

i reakciji zajednice;

• uslovi:
• da se njime krše opšteprihvaćene norme koje poštuje većina građana;
• da se njihovo poštovanje smatra bitnim;

• kriminologija – kriminalna ponašanja; • socijalna patologija – devijantna ponašanja.

7. U čemu se sastoji značaj istraživačke pismenosti?

1. shvatanju i kritičkoj analizi rezultata istraživanja;

2. težnjama da i sami istražujemo kako bismo doprinjeli efikasnijem radu organa formalne socijalne
kontrole;
3. korištenju rezultata istraživanja pri donošenju odluka (što u BiH nažalost nije slučaj niti u 1%
slučajeva);
4. donošenje odluke da li će i na koji način učestvovati u istraživanjima čiji objekat bi trebalo da budu
upravo oni.

8. Šta prema Gassinu predstavlja ideal kriminološkog istraživanja?

• EKSPLIKATIVNO ISTRAŽIVANJE;

“ono pruža apsolutno(?) znanje o pojavi koju ispitujemo kroz analizu etiologije pojave i svih
zakonitosti koje se tiču te pojave”.

9. Nabrojati i objasniti vrste eksplikativnog istraživanja.

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu
1. DESKRIPTIVNA – opisati ali ne i objasniti pojavu;
2. STRUKTURALNA - proučavaju sastav predmeta (pojave);
3. PREDIKTIVNA - predviđanje daljeg razvoja ispitivane pojave;
4. EKSPLORATIVNA - probna (pilot) istraživanja;
5. PANEL - kojima verificiramo rezultate do kojih se došlo ranijim istraživanjima;
6. METODOLOŠKA - provjeravamo validnost nekog postupka ili tehnike prije same primjene.

10. Šta se podrazumijeva pod postupkom naučnog saznanja i koje su to njegove faze u
kriminologiji?

• planski, na saznanjima metodologije zasnovan sistematski zahvat;

• faze postupka u kriminologiji:

1. određivanje predmeta i cilja istraživanja, postavljanje polazne pretpostavke;
2. izrada istraživačkog plana;
3. prikupljanje činjenica, njihova obrada i tumačenje;
4. naučna interpretacija i (eventualno) utvrđivanje zakonitosti javljanja kriminaliteta; 5.
provjeravanje dobijenih istraživanja u praksi.

11. Kako se dijele kriminološke metode?

1. podjela prema prirodi podataka:

• kvantitativnih i kvalitativnih podataka;
• pojedinačnih i društvenih podataka;
• prošlih i sadašnjih podataka;
• primarnih i sekundarnih podataka;

2. podjela prema načinu pristupanja predmetu:

• individualistički, globalistički ili statistički pristup i metodi “srednjeg obima”

3. istorijske, komparativne i studije predviđanja.

12. Objasniti kriminološke metode prema prirodi podataka.

1. kvantitativna kriminologija:
• razvija sintetičku analizu a u okviru nje i «statistiku veza» koja utvrđuje relacije između dvije
promjenjive pojave. (npr. uporedne pojave praćenja koeficijenta korelacije između: kriminaliteta i
siromaštva, zaposlenosti, nivoa obrazovanja i sl.)

2. kvalitativna kriminologija;
• (npr. posmatranje sa učestvovanjem, intervjui vođeni u cilju upoznavanja biografije kriminalaca,
Snow Ball Method itd...)

13. U čemu se sastoji upotreba statističkih tehnika u kriminologiji?

• statističke tehnike se u kriminologiji koriste za:

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

1. grupisanje podataka;
2. prikazivanje podataka;
3. opisivanje podataka i utvrđivanja veza između pojava.

14. Nabrojati i objasniti metode zaključivanja u kriminologiji.

1. dedukcija i indukcija;
2. analogija;
3. analiza i sinteza;
4. apstrakcija i intuicija;
5. zaključivanje po vjerovatnoći.

15. Šta podrazumijeva dedukcija a šta indukcija?

1. DEDUKCIJA
• ako dokažemo da neka pojava vrijedi za svako mjerenje iste u bilo kom vremenu ili uslovima,
kažemo da ta pojava vrijedi i u svakom pojedinačnom slučaju;

2. INDUKCIJA:
• ako neku pojavu (kriminalitet) ispitujemo kroz njene pojedine vidove (fenomenološki), i ako
zaključimo da sve što vrijedi za jedan slučaj (manje-više) vrijedi i za cjelokupnu grupu takvih
ponašanja.

16. Šta se podrazumijeva pod analogijom?

• najčešći način zaključivanja uopšte;

• proizilazi iz srazmjernosti uočenih zajedničkih svojstava neke pojave;
• polazi od posebnog ili pojedinačnog i zaključuje na posebnom ili pojedinačnom po sličnosti;

• npr. ako su dva predmeta slična po nekim osobinama možemo zaključiti da su slična i u drugim
osobinama: „Zemlja i Mars su u Sunčevom sistemu. Oboje su planete. Na Zemlji ima života i na
Marsu ima života.“

17. Šta podrazumijeva analiza a šta sinteza?

1. ANALIZA
• zasniva se na rasčlanjivanju cjeline na dijelove, proučavanju dijelova i izvođenju zaključaka o cjelini
na temelju dobivenih rezultata.

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

2. SINTEZA
• predstavlja analitičko-sintetički metod saznavanja, kojim se sastavni elementi neke pojave
globaliziraju i promatraju kao jedinstvena cjelina.

18. Šta se podrazumijeva pod apstrakcijom a šta pod intuicijom?

1. APSTRAKCIJA
• misaoni postupak izdvajanja zajedničkog, bitnog i opšteg uz istovremeno odbacivanje pojedinačnog
i nevažnog u pojedinim pojavama;

2. INTUICIJA
• predstavlja mentalno svojstvo istraživača, njegov talenat koji je obično direktno srazmjeran
njegovom istraživačkom iskustvu (broju pokušaja), koje ga «kraćim putem» dovodi do rješenja
problema a da on nije svjestan «puta kojim je sve to riješio».

19. Koji su to načini kojima se može izmjeriti prestupničko ponašanje?

• zvanična statistika kriminaliteta (policija, tužilaštvo, sud, centri za socijalni rad, penitensijarne
institucije);

• European Sourcebook Of Crime And Criminal Justice Statistics;

• aproksimacija tamne brojke:

1. viktimizacijske studije;
2. metod samooptuživanja /samoprijavljivanja;
3. strah od kriminaliteta.

Vježbe br. 4

Razvoj kriminologije

I faza stari vijek, srednji vijek;

klasična škola;

II faza pozitivistička škola;

III faza
simbolički interakcionizam – društvena reakcija na kriminalitet;

1. Opisati shvatanje zločina u starom vijeku.

1. XVIII vijek p.n.e. - Hamurabijev zakonik (zaštita društva, stroge kazne, zla sila kod počinitelja
zločina i satisfakcija žrtve);

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

2. antički mislioci: Platon (uzrok zločina pohlepa – kazna individualizirana usmjerena na

prevenciju) i Aristotel (uzrok zločina moralna pokvarenost, zakoni, začetnik utilitarizma u oblasti
suzbijanje zločina);

3. rimski mislioci: Ciceron (uzrok zločina nekažnjivost – neizbježnost kazne) i Seneka (zločin kao
greška i popravljanje kao cilj kažnjavanja).

2. Koje su to osnovne istorijske odrednice srednjovjekovnog perioda?

1. početak V vijeka do sredine XVIII vijeka (kaznenopravna periodizacija);

2. heterogenost i diskontinuitet;
3. srednjevjekovna filozofija i službeni svjetonazor katoličke crkve i svjetovnih državno-političkih
krugova (Evropa);
4. filozofija kažnjavanja kao u starom vijeku sa izmijenjenom metafizičkom pozadinom.

3. Navesti osnovne odrednice kaznene politike feudalnog doba.

1. sve ideje o kriminalitetu ranijeg perioda potpuno potisnute i zanemarene;

2. ne postoje pisani zakoni;
3. štiti se interes vladara i države, religija, moral, ličnost i svojina;
4. dominantna jurisdikcija crkve - primjena kanonskog prava;
5. hipertrofija vjerskih inkriminacija;
6. nejednakost pred sudom;
7. inkvizicioni postupak; 8. primjena surovih kazni.

4. Objasniti generalne karakteristike perioda XVII i XVIII vijeka te shvatanje problema zločina.

• “duhovna prekretnica” - kraj evropske srednjovjekovne istorije;

• nastavak procesa “renesanse”, razvoj sredina XVI vijeka;
• preduslov političkih, krivičnopravnih pa i antikriminalnih promjena u doba revolucija;
• promjene u Engleskoj i Francuskoj;

• zločin gubi metafizičku i religijsku osnovu (ističu se društveni činioci u problemima kriminaliteta) –
institucionalizira se u pravnoj normi!

5. Filozofske postavke teoretičara XVI, XVII i XVIII vijeka.

1. Hugo Grotius (1583. - 1645.) – kazna srazmjerna deliktu i treba da popravlja krivca;
2. Thomas Hobbes (1588.-1679.) – zalaže se za stroge zakone, kritika nesrazmjera djela i kazne;
3. Charle Montesquieu (1689 - 1755.) – kritika sudske i samovolje zakonodavca; kz mora biti u
duhu istorijskih, društvenih i drugih specifičnosti zemlje;
4. Francois Voltair (1694 – 1788.) – individualizaciju kazne;
5. Jean-Jacques Roussesau (1712. - 1778.) – društveni ugovor;

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu
6. Immanuel Kant (1724. - 1804.) – retributivnost kazne;
7. Jeremy Bentham (1748. - 1832.) – utilitarizam;
8. Cesare Beccaria (1738. - 1794.) – klasična škola.

6. Teorija kažnjavanja C. Beccarie.

• utvrđivanje preciznih kriterija za izbor vrste i mjere kazne: -

vrsta počinjenog krivičnog djela;
- šeta koja se nanese društvu (a ne namjera počinitelja);
- specijalno - i generalnopreventivna svrha kažnjavanja (otklanja retributivni koncept kazne);

• jasni i jednostavni zakoni:

- kazna - izvjesnost i neizbježnost, hitnost primjene, analogna zločinu.

7. Koje su to osnovne odrednice klasične kriminologije?

• ljudi, pa i kriminalci, slobodno biraju između puta kriminala i konformizma, zavisno od toga, u koji
put vjeruju da će im donijeti više dobiti;
• učinitelji krivičnih djela nisu žrtve svoje okoline;
• učinitelji nisu nemoćni i na njih ne utiču natprirodne sile;
• svako krivično djelo je posljedica slobodne volje, učinjeno je sa razumom, a motivacija je uslovljena
prije svega načelom bola i ugodnosti.

8. U čemu se sastoji značaj klasične škole?

1. načelo zakonitosti „“Nullum crimen, nulla poena sine praevia lege poenali” – 1813. Anselm von
Feuerbach;
2. institucije krivičnog prava;
3. kazna treba da ostvari zastrašujuće i retributivno djelovanje;
4. kazna – jedina krivičnopravna sankcija;
5. krivično djelo – polazište za uspostavljanje naučnih i zakonodavnih sadržaja krivičnog prava
(utemeljenje kaznenopravne dogmatike); 6. krivično pravo – skup apstraktnih sadržaja.

9. Koje su to karakteristike krivičnog prava klasične škole?

1. krivični zakon se dijeli na dva dijela: o kaznama (Opšti dio) i o krivičnim djelima i kaznama (Posebni
dio);
2. humano kažnjavanje;
3. novi kazneni režim za maloljetnike;
4. krivična odgovornost saučesnika;
5. instituti: krivična odgovornost, umišljaj i nehat uneseni u Posebni dio krivičnog zakona; 6. krivično
djelo i kazne - isključivo pravni fenomeni;
7. sud izriče zakonom striktno utvrđene kazne.

10. U čemu se sastojala humanizacija kaznene politike klasične škole?

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

1. sistem fiksiranih kazni (jednaka slobodna volja = jednaka krivična djela = jednaka krivična
odgovornost = jednake kazne);
2. ukidaju se tjelesne kazne;
3. sužen pravni okvir primjene smrtne kazne;
4. izvršenje smrtne kazne svedeno na nekoliko oblika;
5. uvođenje kazne lišenja slobode;
6. priroda kazne mora odgovarati prirodi izvršenog krivičnog djela;
7. jednakost pri izricanju kazni;
8. kazne određene SAMO zakonom;
9. izvršenje kazni javno i u mjestu počinjenja krivičnog djela.

11. Koji su to ciljevi kaznene politike klasične škole?

• cilj kazne:
1. ODMAZDA- sa aspekta onoga ko kažnjava;
2. ISPAŠTANJE - sa aspekta onoga ko se kažnjava;
“KAŽNJAVA SE ZATO ŠTO SE GRIJEŠILO A NE ZATO DA SE NE BI GRIJEŠILO”

• kaznom se uspostavlja poremećen sistem pravde i to:

1. božanske
2. moralne;
3. zakonske.

12. Navesti najznačajnje propuste učenja klasične škole.

1. krivična djela i kazne predstavljeni isključivo kao pravni fenomeni;

2. krivac egzistira van realnosti u metafizičkim postavkama o krivičnim djelima i kaznama -
zanemaruje se ličnost krivca;
3. kroz učenje o “slobodnoj volji” potpuno zanemareni uzroci za pojavu kriminaliteta;
4. kaznena represija je osnova u kriminalno-političkoj borbi na suzbijanju kriminaliteta;
5. društveni karakter kriminaliteta potpuno izostavljen;
6. ne postoje preduslovi za naučno istraživanje kriminaliteta.

13. Opisati teorijske postavke najznačajnijih teoretičara pozitivističke orjentacije.

1. Cesare Lombroso (1836-1909) – shvatanje uzročnosti zločina; kriminalna tipologija;

2. Gabriele Tarde (1843-1904) – sociološko-psihološka determinacija kriminalnog ponašanja (zakon
imitacije) te kriminalna tipologija;
3. Raffaele Garofalo (1852-1934) – kriminalna tipologija i kriminalna etiologija;
4. Franz von Liszt (1851-1919) - kriminalna etiologija, svrha kazne, fenomenologija počinitelja, zadaci
i metode kaznenopravne znanosti, (1900);
5. Enrico Ferri (1856-1929) – etiologija kriminaliteta, kriminalna tipologija, sistem mjera
socijalne zaštite.

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu
14. Koje su to najznačajnije postavke pozitivističke škole u kriminologiji?
1. krivično djelo i počinitelj – realne društvene i individualne pojave;
2. počinitelj krivičnog djela – u centru pažnje kaznenog prava;
3. počinitelj prilikom izvršenja nije “slobodan” – na njega djeluju egzogeni i endogeni faktori;
4. kazna ne smije biti JEDINO sredstvo “otklanjanja opasnosti“ – upitna individualizacija;
= razlike klasične i pozitivističke kriminologije!

15. U čemu se sastoji značaj pozitivizma u kriminologiji?

1. reakcija na strogu Klasičnu školu;

2. nove teorije o uzrocima kriminalnog ponašanja – determinizam;
3. primjena pozitivnog metoda u proučavanju kriminaliteta; 4. usmjerenost na učinitelja krivičnog
djela;
5. novi koncepti kaznene politike.

Osnovna obilježja razvoja kriminologije u XX vijeku.

Tri koncepta/pravca:

1. neoklasicizam;
2. pokret društvene odbrane;
3. kriminalnopolitički razvoj u drugoj polovini XX vijeka;

16. Opisati osnovne odrednice neoklasicizma.

1. zakonitost krivičnog djela i kazne – uslov bez koga se ne može;

2. relativni (in)determinizam – “moralna odgovornost” osnov krivične odgovornosti;
3. “opasnost počinitelja” - osnov za društvenu odbranu;
4. uvođenje “smanjene uračunljivosti”;
5. načelo individualizacije prilikom izricanja kazne (jedina KS)
6. primjena “sigurnosnih mjera” (neuračunljivi, bitno smanjeno uračunljivi, povratnici...) 7. poseban
tretman za maloljetnike (odgojne mjere).

17. Koje su to osnovne odrednice pokreta društvene odbrane?

1. veći značaj naučnih disciplina o čovjeku u krivičnom zakonodavstvu;

2. pažnja je na mjerama prilagođenim ličnosti počinitelja;
3. prevencija kriminaliteta - pomoć počinitelju;
4. humanizacija krivičnog prava;
5. pitanje kriminaliteta ne može se rješavati samo krivičnim pravom.

18. Kriminalnopolitički razvoj u drugoj polovini XX vijeka

1. pomak težišta sa represivnog na preventivni (kaznenopravni → kriminalnopolitički);

2
 Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerizeta u Sarajevu

2. globalizacija savremene politike suprotstavljanja kriminalitetu: • isticanje opštih civilizacijskih

vrijednosti; • upućivanje na važnost načnog pristupa fenomenu kažnjivih ponašanja; • saradnja na
sviom nivoima PSK.

3. afirmacija nerepresivnih, državnih i izvandržavnih socijalnih djelatnosti u politici

suprotstavljanja kriminalitetu.