Mandudula sa Panahon ng Amerikano

Severino Reyes
Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang, ay itinuturing na AmangSarsuwela. Isa siyang mahusay na direktor
at manunulat ng dula.
Pinag-ugatan at Edukasyon
Ipinaganak siya noong 11 Pebrero 1861 sa Santa Cruz,Maynilaat suplingnina Rufino Reyes, isang iskultor, at ni
Andrea Rivera. Siya ay ikinasal kayMaria Paz Puato at biniyayaan ng 17 anak. Sinimulan niya ang kanyang pag-aaral
sa Catalino Sanchez, tinapos ang kanyang hayskul at batsilyer sa siningsaColegio de San Juan de Letran, at kumuha
rin ng kurso saUnibersidad ng Santo Tomas.Nang itinatag angLiwaywaynoong 1923, si Reyes ang naging
unangpatnugot nito. Siya rin ay nagsilbing pangulo ng Aklatang Bayan at ginawangkasapi ng Ilaw at Panitik, kapwa
mga samahan ng mga manunulat.
Karera
Sa edad na 41, si Reyes ay nagsimulang magsulat ng mga dula.Ang R.I.P., noong 1902 ang una niyang dula. Sa
parehong taon, isinulat niyaang Walang Sugat (Not Wounded), na masasabing isa sa mga pinakakilalaniyang akda.
Ang Walang Sugat din ay naging simula ng ginintuang panahonng sarsuwela sa bansa.Noong 1902 itinatag niya ang
Gran Compañia de la Zarzuela Tagala upang maitanghal ang kanyang mga dula sa mga teatro sa Maynila patina rin
sa mga entablado sa mga kalapit probinsiya.Ang mga dula ni Reyes ay naisapelikula rin, tulad ng Walang Sugat
noong1939 at 1957; at Minda Mora noong 1929.

Si Lola Basyang
Kinalaunan, si Reyes ay naging kilala sa mga kwentong isinulat niyatungkol kay Lola Basyang. Nagsimula ang Lola
Basyang noong siya ay nagingpunong-patnugot sa Liwayway. Nang sinabihan siya ng kanyang mga patnugotna wala
ng natitirang materyales upang punuin ang isang maliit na ispasyo saisang pahina ng magasin, kinailangan niyang
magsulat ng isang kwento upangumabot sa takdang oras. Matapos na maisulat ang kwento, nag-isip siya ngibang
pangalan na maaaring ilagay bilang may-akda ng istoryang ito. Naalalaniya ang matandang babae na kapitbahay ng
kanyang kaibigan sa Quiapo,Maynila. Ang pangalan ng babae ay Gervacia Guzman de Zamora o mas kilala sa
Tandang Basyang. Tuwing alas-4 ng hapon, magsasama-sama ang mgakabataan sa kanilang lugar at makikinig sa
mga kwento ni Tandang Basyang.Kaya naman, matapos nito, ang mga kwento na sinusulat ni Reyes ay maypirma na
Lola Basyang. Unang nailathala ang kwento ni Lola Basyang saLiwayway noong 1925.

Mga Akda

Sarsuwela
Siya ay nakapagsulat ng 26 na sarsuwela. Ang ilan sa mga ito ay angsumusunod:
 Minda Mora (Minda The Moor), 1904
 Filipinas para los Filipinos (Philippines For The Filipinos), 1905
 Ang Pagbibili ng Pilipinas sa Hapon, 1906
 Ang Bagong Fausto, 1907
 Ang Opera Italiana, 1907
 Ang Tatlong Babae, 1914
 Ave Maria, 1919
 Ang Tatlong Bituin, 1921
 Ang Bayani ng Puri, 1922
 Ang Bihag ni Kupido, 1923
 Ang Puso ng Isang Pilipina, 1923

Drama
22 drama naman ang kanyang mga naisulat. Ito ang ilan sa kanila:
 Sigalot ng mga Filipino at Americano1898, 1910
 Ang Sigaw ng Balintawak, 1911
 Los ramitos de flores (Flowered Boughs), 1908
 Cablegrama fatal (Cablegram of Death), 1916

Nobela
 Walang Puno at Walang Dulo, 1910
 Parusa ng Diyos, 1911
 Mga Bayani ng Pag-ibig, 1923
 Ang Puso ng Isang Ina, 1923
 Lihim na Kaaway
 Luha, Ngiti, Halakhak

Iba pang mga gawa

 Ang Plautin ni Periking
 Maryang Makiling
 Ang Tatlong Prinsipe
 Ang Sirena sa Uli-Uli ng Pasig
 Ang Pag-ibig ni Mariang Sinukuan
 Ang Orakulo ni Lola Basiang

Aurelio Tolentino
Si Aurelio Tolentino (13 Oktubre 1867 – 5 Hulyo 1915)aymandudula,nobelista, atoradorsa wikang Espanyol, Tagalog,
atPampango,bukod sa pagigingkatipunero. Si Tolentino ang nagtatag ng Filipinas, atEl Parnaso Filipino.
Kasama ni Tolentino siAndres Bonifaciosa paghahanap ng kanilang mga lihim na kuta sa kabundukan
ngMontalbanatSan Mateo, Rizal. Napili nilaangKuweba Pamitinanna maging himpilan, hanggang matuklasan ito ng
mgaEspanyol noong 12 Abril 1895.Nadakip at ikinulong si Tolentino ng mga Espanyol, noong magsimula
anghimagsikan saFilipinas. At nang dumating ang mga Amerikano, bumuo siya ngsamahan ng mga dating katipunero,
na ang pangunahing layunin ay patalsikinang mga Amerikano. Tinawag niya ang samahan na Junta de
Amigos.Pagkatapos ng digmaan, ibinaling ni Tolentino ang pansin sa pagsulat ngliteratura, at lumikha ng mga dakilang
akda, gaya ngKahapon, Ngayon at Bukas(1902);Bagong Cristo(1907);Maring(1908);Buhay(1909);Buhok ni
Ester(1914).

Juan K. Abad
Si Juan K. Abad ay isang matalinong manlilimbag mula sa Sampaloc,Maynila. Taong 1875 nang siya ay isilang. Sa
edad na labinganim (16) aynaisulat niya ang Senos de Mala Fortuna, isang komedia na may anim nayugto. Itinanghal
ito sa Dulaang Arevalo sa Sampaloc noong taong 1895.Nagsulat siya ng mga aklat na naglalaman ng mga tuligsa
sapamahalaan at mga prayleng Kastila. Sinunog niya ang mga ito bago siyasumanib sa Katipunan.Nakasama siya sa
hukbong Pilipino na nakipaglaban sa mga hukbongAmerikano. Sa panahong iyon itinatag nila ni Emilio S. Reyes ang
Republicang Tagalog, isang pahayagang nalathala sa San Fernando, Pampanga.Noong 1899 ay nagpalabas siyang
muli ng isang pahayagan, ang Laon-Laan na naging dahilan upang siya ay dakipin at ikulong sa loob ng isangbuwan at
pagreportin umaga't hapon sa military kasama ang pagbabanta nahuwag nang sumulat muli.Nang sumunod na taon,
sinimulan niyang muli ang pagtatatag ng isangpahayagang para sa mga manggagawa. Binigyan niya ito ng pangalang
Dimas-Alang at pinamatnugutan ng isang Dr. Xeres Burgos. Pagkaraan ng maiklingpanahong paglalathala (3 buwan)
ay pinatigil din ito ng mga Amerikano.Sumunod na napagtuunan ng pansin ni Abad ay ang komedia na sakanyang
paniniwala ay lumalason sa isipan ng mga Pilipino. Nagalit sa kanya ang mga nagtatanghal ng komedia at moro-moro
kaya isinumbong naman siyasa pamahalaan dahil sa pagtatanghal ng mga dulang Mabuhay Ang Filipinas
atMapanglaw na Pagka-alaala.Bilang parusa ay ipinatapon siya sa Olongapo at doon niya nasulat angisa nanamang
dula, ang Manila-Olongapo." Ang dulang ito ay tumatalakay sabuhay ng mga bilanggo. Nang siya ay lumaya,
itinanghal ito sa dulaang Zorilla.Noong Hulyo 7, 1902 ay itinanghal sa Dulaang Libertad ang TanikalangGinto, isang
dulang nagtutulak sa mga Pilipino na maghimagsik laban sa mgaAmerikano. Dinakip siyang muli at ibinilanggo.Sa
piitan ay sinulat niya ang Isang Punlo ng Kaaway na itinanghal namansa Dulaang Rizal sa Malabon taong 1904.
Dinakip siyang muli. Ang muli'tmuling pagdakip at pagpapabilanggo kay Abad ay di naging dahilan ng pagtigilniya sa
pagsusulat ng mga dulang makabayan manapa ito'y nagiging malakasna tulak upang muli't muling pamilantikin ang
kanyang panitik. Kay Juan K.Abad ay angkop ang kasabihang "Ang bayaning nasusugatan, nag-iibayo angtapang."

Julian Cruz Balmaseda

Si Julian Cruz Balmaceda ay itinuturing na isa sa mga haligi ng panitikangPilipino dahil sa malaking kontribusyon niya
sa sariling panitikan. Siya ay isangmakata, mandudula, kuwentista, mangangatha, nobelista at mananaliksik-wika.
Naging patnugot siya ng Surian ng Wikang Pambansa.Isinilang si Balmaceda sa Orion, Bataan noong Enero 28, 1895.
Nag-aralsiya sa Colegio de San Juan de Letran. Natapos siya ng dalawang taong pag-aaral ng Batas sa Escuela de
Derecho. Sa gulang na labing-apat ay nagwagi nasa isang timpalak ang kanyang dulang Ang Piso ni Anita, isang
dulang musikalna ang paksa ay tungkol sa pagtitipid. Pinaksa rin ni Balmaceda sa kanyangmga dula ang pilosopiya ng
sosyalismo, kagalingang-bayan atpangkasaysayan.Sa kanyang mga dula ay lalong kilala ang Sa Bunganga ng
Pating,tumutuligsa ito sa mga nagpapautang na labis magpatubo. Mula rin sa kanyangpanitik ang Sangkwaltang
Abaka, Dahil sa Anak, Budhi ng Manggagawa,Musikang Tagpitagpi, Ang Bagong Kusinero, at iba pa. Sa nobela
aymababanggit ang Himagsikan ng mga Puso at Tahanang Walang Ilaw. Angkatipunan ng mga tulang kanyang
nasulat ay tinawag niyang PangarapLamang. Kasama sa katipunang ito ang Marilag na Guro, Sa Bayan ni
Plaridel,Magsasaka, Nasaan Ka, Bakit, Ulila, Anak ni Eba, at marami pang iba. Ginamitniya ang sagisag na Alpahol sa
kanyang pagsusulat. Ang huli niyang naisulat ayisang isang tula na ang pamagat ay Punungkahoy.Siya ay bawian ng
buhay noong Setyembre 18, 1947 sa gulang na 52.

Rolando S. Tinio
 
Si Rolando Santos Tinio ayisangPilipinong makata,dramatista,tagasalin,direktor,tagapuna,manunulatng
sanaysayatguro.
Talambuhay
Isinilang si Tinio sa Gagalangin, Tundo,MaynilanoongMarso 5,1937nguni't may pinag-ugat mula saNueva Ecija, kung
saan nagmula angkanyang mga magulang na sina Dominador Tinio at Marciana Santos. Noongbata pa lamang siya,
nagkahilig si Tinio sa pagsasaayos at direksiyon sa mgakalaro para sa mga pagdiriwang nakakasuotan. Siya ay isang
masigasig sapaglalahok sa mga industriya ng mgapelikulang Pilipinoat nawiwili sapagtatrabaho sa mga sikat na
artistang Pilipino kung saan hinangaan siyanoong nasa kabataan niya. Siya ay naging aktor ng pelikula at manunulat
ngdulang pampelikula. Palagi siyang inilarawan bilang madasalin, tahimik at maypambihirang talino.Nagtapos
ngmababang paaralansa Mababang Paaralan ng Lakandulasa Tundonoong 1948, atmataas na paaralansaMataas na
Paaralang Letrannoong 1951. Nakamit niya ang Batsilyer ng Pilosopiya na nakamit niyaang dangal na magna cum
laude sa edad ng 18 saPamantasan ng Santo  Tomasnoong 1955 at Pantas ng Pinong Sining saMalikhaing
PagsusulatsaPamantasang Estado ng Iowanoong 1958. Nagtapos din ngmaikling kurso sa sining pandulaan sa
pamamagitan ng iskolarsyip naipinagkaloob ng Sangguniang Britaniya saPamantasang Bristolnoong 1968.Nagturo
siya ngInggles,Filipino, at kursong sining pandulaan saPamantasang Ateneo de Manila, 1958-1975, kung saan
namuno siya ng Kagawaran ngInggles, at sumunod ang Kagawaran ng Filipino.SaIowa, nakilala si Tinio bilang
magaling na manunulat na gumamitngIngglesbilang midyum ng Pilipinong manunulat. Sumulat siya ng
kanyangkoleksiyong pangmakata: Poot at Ritwal (Rage and Ritual) kung saan nanalo nggawad mula saPamantasan
ng Pilipinas. Inilarawan niBienvenido Lumberaangnalikom na ito bilang mabikas at may tunay na walang-kamatayang
hagkiskung nakuha mula sa Europeong mapamunang pagsusuring pampanitikan. Saoras na ito, naniwala si Tinio na
angIngglesay makakalagis ng mga tikha naninais niyang magbatid para sa kanyang mga likha. Sa pagkakataon, sa
isangpanayam, naghatid ng isang manunulat ang kanyang paniniwala sa halagangwikang TagalogsaMalikhaing
Pagsusulat. Sa tugon nito, naglathala si Tiniong isang lathalain sa pahayagang pang-iskolar naAraling Pilipino, kung
saanang mga nagtataglay na bahagi ng mga tulang Inggles na isinalin sa Tagalog.Ang layunin ng lathalain ay
mapatunayan ang kakulangan ng Tagalog bilangmidyum ng manunulat ayon kay Lumbera.Sa kalagitnaan ng dekada
60, bagama't, nagpasiya si Tinio na magsulatsawikang Tagalogat ang produkto ng pagsubok na ito ay ang mga
koleksiyonng mga tula na kasalukuyang tinatawag na Bagay. Si Rolando Tinio ay angnatatanging imbentor ng "
Taglish" sapanulaang Pilipino. Sa pamamagitan nito,binigay niya ang tunay na hagkis sa tula ng likas na Pilipinong
nasakalagitnaang antas ng lipunan. Noong 1972, sumulat si Tinio ng isa pangkoleksiyong panulaan: Sitsit sa Kuliglig at
dito ipinakita ang mahusay napagkakaiba ng kanyang luma at bagong adbokasiya. Kung sa Poot at Ritwal (Rage and
Ritual), mga paglalarawan ng sining at ang artista na di-gaanongmay ugnayan sa pamamaraan ng pamumuhay ng
Pilipino, ang Sitsit saKuliglig ay malinaw na naglalarawan ang mga pang-araw-araw karanasan nglumaki sa Tondo na
nakatira sa kasalukyan sa kataasan ng Loyola. Langit atlupa; ang awang sa pagitan ng mga likha ni Tinio saIngglesat
mga nasasa Tagalog.Siya ay ikinasal kayElla Luansing, isa ring aktor at direktor, at maydalawang supling na isa sa
kanila ay aktor na si Victoria.
Pamamahala sa dulaan
Dulaang Pang-eksperimento ng AteneoSi Tinio ay isa ring aktor, direktor, at tagapagdisenyo ng entablado atkasuotan.
Hinawakan niya ang mga tungkuling ito sa kapanahunan ng kanyangpagtahan saDulaang Pang-eksperimento ng
Ateneo. Siya ay pumipili ng mgadula, nagdidisenyo ng entablado, namamahala, naglilikha ng mga kasuotan
atnagpapasiya ng mga lapat pangmusika at iba pang mga tunog. Ang mgapagtatanghal ngDulaang Pang-
eksperimento ng Ateneoay kanyang ganap napananaw. Sa kanyang pagtatanghal ngOedipus Rex, hinalili niya ang
mgakasuotangGriyegona may mga makabagong rendisyong gawa sa tubong metalna inakalang ipahayag ang
kaisipan ng malaindustriyang ika-20 siglo.Ang kanyang likha saDulaang Pang-eksperimento ng Ateneoayipinahiwatig
ang konsepto ng aktor sa pagiging isa sa mga antutay ng direktorsa paghuhubog ng entablado; ipinahiwatig ang
kanyang pananaw sapamamagitan ng aspekto ng pagtatanghal. Ang pagtatanghal ay ginanap sasilid-aralan sa halip
na awditoryum at ginawa ni Tinio ang mga aktor namakisalamuha nang malaya kapiling ang mga manonood. Walang
tunay na"kahulugan" sa kilos at wala ring pihadong hangganan ng kuwento. Ang"kahulugan" ay nakatago sa mga tikis
na kilos ng mga aktor at di-inaasahangtugon ng mga manonood.
Teatro Pilipino
Mula't sapul, lalo na para sa Teatro Pilipinokung saan itinatag niya atnamahala sa direksiyon mula 1975 hanggang
1992, nakapagsalin siya ang mgapangunahing dula ninaEuripedes,William Shakespeare,Anton Chekhov,Albert
Camus,Oscar Wilde,Eugene lonesco, at marami pang iba.Nagpakita rin siya bilang aktor sa mga dula,
gumaganapbilangCaligulasaCaligulanoong 1988; ang baron saAng Ginang sa Hostel,1984; Leonidik saKawawang
Maratni Arbusov noong 1986.Siya rin ang nagdisenyo ng entablado at mga kasuotan ng ibang mgapagtatanghal ng
Teatro Pilipino, lalo na angPaghihintay Kay Godo.Noong Pebrero 1992, nagpasiyang isara ang dulaang ito sa
pamamagitanng pagtatanghal ng pamamaalam naIkalabindalawang GabiniWilliam Shakespearepagkatapos ng
kamatayan niElla Luansing.

Ang Lumang Simbahan ni Florentino T.

Collantes
ANG LUMANG SIMBAHAN
Ni: Florentino T. Collantes
I.
Sa isang maliit at ulilang bayan
Pinagtampuhan na ng kaligayahan
Ay may isang munti at lumang simbahang
Balot na ng lumot ng kapanahunan;
Sa gawing kaliwa, may lupang tiwangwang
Ginubat ng damo't makahiyang-parang,
Sa dami ng kurus doong nagbabantay
Makikilala mong yaon ay libingan.
II.
Sa gawing silangan ng simbahang luma
May isang simboryong hagdanan ma'y wala,
Dito ibinitin yata ng tadhana
Ang isang malaki't basag na kampana;
Ito raw'y nabasag anang matatanda
Noong panahon pa ng mga Kastila,
Nang ito'y tugtugin dahilan sa digma
Sa lakas ng tugtog bumagsak sa lupa.
III.
Sa lumang simbaha't sa kampanang basag
Ay may natatagong matandang alamat,
May isang matanda akong nakausap
Na sa lihim niyo'y siyang nagsiwalat;
Ang Lumang Simbaha'y nilimot ng lahat,
Pinagkatakutan, kay daming nasindak
 Umano,kung gabi ay may namamalas,
Na isang matandang doo'y naglalakad.

IV.
Ang suot ay puti may apoy sa bibig,
Sa buong magdamag ay di matahimik,
Ngunit ang hiwagang di sukat malirip,
Kung bakit sa gabi lamang na mamasid
Kung araw, ang tao, kahit magsaliksik
Ang matandang ito’y hindi raw masilip,
Ngunit pagdilim na't ang gabi'y masungit
Ano't ang simbahan ay lumalangitngit?
V.
Magmula na noo'y pinagkatakutan,
Ayaw nang pasukin ang Lumang Simbahan;
Saka ang isa psng baya'y gumimbal,
Ang kampanang basag na bahaw na bahaw
Kung ano't tumunog sa madaling araw,
At ang tinutugtog agunyas ng patay;
 Saka nang dumating ang kinabukasan
May puntod ng libing sa harap ng altar.
VI.
Lumaki ang ahas sa mga balita'y
Lalong di pinasok ang Simbahang Luma,
Kung kaya ang hindi mkurong hiwaga'y
Nagkasalin-salin sa maraming dila,
Hanggang may nagsabing sa gabing payapa
May mgs hinaing doon nagmumula
Tagpoy ng maysakit na napalubha.
Himutok ng isang pananaw sa lupa.
VII.
Ngunit isang gabi ay may nagmatapang
Nag-isang pumasok sa lumang Simbahan;
Datapwa't hindi pa siya nagtatagal

Karimot ng takbong nagbalik sa bahay,

Saka namalitang nagkakandahingal:
"Ako po'y mayroong multong natagpuan,
Ang suot ay puti at nakabalabal,
Gayong binaril ko'y ano't di tinablan."
VIII.
Lalo nang nag-ugat sa bayan ang lagim;
Ang Lumang Simbaha'y ayaw nang pasukin;
Taong naglalakad sa gabing madilim.
Ni ayaw sumagi, ni ayaw tumingin.
Pati nang naroong sakdal gandang Birhen,
Wala ni sinumang pusong manalangin;
Kaya't sa simbaha'y wala nang pumansin
Tulad ng ulila't tiwangwang na libing.
IX.
Ngunit isang gabing kadilima'y sakdal,
Ang simbahang Luma'y ano't nagkailaw
May isang binata't isang paraluman
Na nangakalunod sa harap ng altar.
Ang dalawang ito ay magkasintahang
Sa galit ng ama ay ayaw ipakasal,
Kaya't ang dalawa'y dito nagtipanang
Sa harap ng Birhen ay magpatiwakal.
X.
Ang ama raw nitong magandang dalaga
Kung sa kayamana'y walang pangalawa.
Ang binata nama'y isang magsasaka,
Mahirap, kung kaya aayaw ng ama.
Ngunit sa babaing tapat ang pagsinta
Ang yaman sa mundo ay walang halaga,
Kaya't nagkasundong magpatiwakal na

Sa langit pakasal, doon na magsama.

 XI.
Sa harap ng birhen ang magkasing-liyag
Ay nagsidaling luha'y nalalaglag;
Matapos ang dasal, dalawa'y nagkayakap
Sa pagmamahala'y parang pahimakas.
Dalawang sandatang kapwa kumikislap
Ang sa dibdib nila'y kapwa itatarak;
Yayamang sa lupa'y api ang mahirap.
Sa langit na sila magiisang palad.
XII.
Ngunit ang binata ay may naisipan
Bago nagkasundong dibdib ay tarakan,
Ay humukay muna sa harap ng altar,
Saka sa gagawing malalim na hukay
Ay doon na sila magsamang mamatay;
Kung mamatay silang wala sa libingan
Baka kung ibaon ay magkahiwalay.
XIII.
Humanap ng palang panghukay sa lupa
Itong sawing-palad na aping binata;
Habang humuhukay ang kaawa-awa
Sa habag sa sinta'y nanatak ang luha.
Ngunit ano ito? Kaylaking hiwaga!
Ang nadukal-dukal mga gusing luma,
Saka nang iahon, oh! Laking himala
Puno sa salapi at gintong Kastila!
XIV.
Ang magkasinggiliw ay nagitlahanan
At nalimot tuloy ang magpatiwakal;
Ang mutyang dalaga ang siyang nagbilang.

Oh, daming salapi! laking kayamanan,

Libo’t laksa-laksa itong natagpuan,
Kaya’t sa malaki nilang kagalakan
Lumuhod sa Birhen at nagsipagdasal.
XV.
At sila’y umuwi pasan ng binata,
Nagkakayang-uuyad sa malaking tuwa …
Ang Lumang Simabahan ay ipinagawa,
At ipinabuo ang kampanang sira;
At saka nagdaos ng pistang dakila,
Tugtog ng musiko’y sampung araw yata
Inalis ang takot sa puso ng madla
Ang inihalili’y saying di-kawasa.
XVI.
Sa ginawang bago na Lumang Simabahan
Ang magkasing ito ang unang nakasal;
Nang sila’y lumuho sa harap ng altar
Ang lahat ng tao’y nagsipagdiwang;
 Dito na nabatid ng takot na bayan
Ang simbahan pala ay pinagtaguan
Ng isang matandang puno ng Tulisan
XVII.
Na may ibinaon doong kayamanan.
Ngayo’y din a takot kundi saya’t tuwa
Ang madudulang mo sa Simabahang luma,
At sa Birhen doong kay-amo ng mukha, Oh!
Kayrami ngayong nagmamakaawa.
Ito’y katunayan: Anu ano mang gawa,
Dapat isangguni muna kay Bathala,
Sa awa ng Diyos nagtatamong pala.

Ang Bato Ni Jose Corazon de Jesus

I. Tapakan ng tao, sa gitna ng daan;

Kung matisad mo’y iila-ilandang
Ngunit pagkatapos, pag ika’y namatay,
Bato ang tatapak sa bangkay mo naman

II. Batong tuntungan mo sa pagkadakila,

Batong tungtungan ko sa pamamayapa;
Talagang ganito sa lapad ng lupa
Ay hali-halili lamang ang kawawa

III. Balot ng putik, marumi’t maitim

Tinapyas at, aba! Brilyanteng maningning!
Sa putik din pala ay may bituin din
Na hinahangaan ng matang titingin

IV. Maralitang tao’y batong itinatapon,

Sa lusak ng palad ay palabuy-laboy;
Nag-aral at, aba! Noong makaahon,
Sa mahirap pala nar’on ang marunong

V. Ang batong malaki’y kay daling mabungkal,

Ang batong brilyante’y hirap matagpuan,
Ubod laking tipak, mura nang matimbang.
Ga-mata ng isda’y pagkamahal-mahal.

VI. Talagang ganito, madalas mamalas

Sa alimasag man ang malaki’y payat;
May malaking kahoy sy sukal sa gubat,
May mumunting damo, ang ugat ay lunas.

VII. Ang bato sa ilog, ayun! Tingnan mo ba!

Batong nasa agos, makinis, maganda,
Batong nasa gilid, bahay ng talaba,
Sadlakan ng dumi at nilulumot pa.

VIII. O, batas ng buhay! Ang ayaw kumilos,

Habang tumatanda’y lalong nilulumot.
Kapag agos ng palad, ang takot sa agos.
Malayong matutong lumangoy sa ilog

IX. Tatlong tungkong bato, nagtutuwang-tuwang

Nang makaluto ka ng kanin sa kalan
Mapurol mang gulok at kampit na batingaw,
Mapapatalim din ng batong hasaan.

X. Sa tao, ang bato, aklat ang kagaya,

Ang talim ng isip, tabak ang kapara;
Hasa ka nang hasang sumulat-bumasa,
Bukas-makalawa’y magiging pantas ka.

XI. Kapag, nagkapingki bato mang malamig,

May talsk na apoy na sumasagitsit;
Ang noo ng tao, kapag nagkiskis,
Apoy ng katwiran ang tumitilamsik!

XII. At saka ang bato ay may katarungan,

Taong nilulunod na bato ang pataw,
Kung taong masama’y di na lumulutang,
Ngunit kung dakila’y pumapaibabaw

XIII. Bato ang korona ng hari sa trono

Bato ang sabsaban na duyan niCristo
Bato ang lapida sa hukay ng tao
Itong mundo pala'y isang dakot na bato

Bayani - ni Amado V. Hernandez

BAYANI 
ni Amado V. Hernandez
12 pantig bawat taludtod

Ako'y manggagawa: butil ng buhangin

sa daa'y panambak, sa templo'y gamit din;
buhay ko'y sa Diyos utang nga marahil,
ngunit ang palad ko'y utang din sa akin.
Alam ko ang batas: "Tao, manggagaling
sa sariling pawis ang iyong kakanin."

Hubad ang daigdig nang ako'y sumilang

at pikit ang mata ng sangkatauhan:
dahilan sa aki'y kaharia't bayan
ang nangapatayo sa bundok at ilang,
aking pinasikat sa gabi ang araw
at tinanlawan ko ang diwa't ang buhay.

Ako ang nagbangon ng Gresya at Roma,

ako ang nagbagsak sa palalong Troya;
ang mga kamay ko'y martilyo't sandata –
pambuo't panggiba ng anumang pita!
Kung may kayamanan ngayong nakikita,
paggawa ko'y siyang pinuhunan muna!

Ako'y isang haring walang trono't putong,

panginoong laging namamanginoon,
daming pinagpalang binigyan ng milyon
ay ako't ako ring itong pataygutom;
sila ay sa aking balikat tumuntong,
naging Mamo't Nabod ang dati kong ampon!

Sambundok na ginto ang aking dinungkal,

kahi't na kaputol, di binahagihan!
ang aking inani'y sambukiring palay,
nguni't wala akong isaing man lamang!
ang buhay ng iba'y binibigyang-buhay
habang nasa bingit ako ng libingan!

Ang luha ko't dugo'y ibinubong pawa

sa lupang sarili, nguni't nang lumaya,
ako'y wala kahi't sandakot na lupa!
Kung may tao't bayang nangaging dakila,
karaniwang hagda'y akong Manggagawa,
nasa putik ako't sila'y sa dambana!

Kung kaya sumulong ang ating daigdig,

sa gulong ng aking mga pagsasakit;
nilagyan ang tao ng pakpak at bagwis,
madaling nag-akyat-manaog sa langit;
saliksik ang bundok, ang bangin at yungib,
ang kailaliman ng dagat, saliksik!

Ang mga gusali, daan at sasakyan,

ay niyaring lahat ng bakal kong kamay;
sa tuklas kong lakas – langis, uling, bakal,
naghimala itong industria't kalakal;
nguni't lumawak din naman ang pagitan
ng buhay at ari... nasupil ang buhay!

Ang mundo'y malupit: ngayo't ako'y ako,

nakamihasnan nang dustain ng mundo
gayon pa ma'y habang ang tao ay tao,
gawa ang urian kung ano't kung sino;
batong walang ganda'y sangkap ng palasyo,
sanggol sa sabsaba'y naging isang Kristo.

Tuwi na'y wal'in man ako ng halaga,

iyan ay pakanang mapagsamantala;
ang ginto, saan man, ay gintong talaga,
ang bango, takpan man, ay di nagbabawa;
itakwil man ako ng mga nanggaga,
walang magagawang hadlang sa istorya!

Kung di nga sa aki'y alin kayang bagay

ang magkakasigla at magkakabuhay?
Puhunan? Likha ko lamang ang Puhunan!
Bayan? At hindi ba ako rin ang Bayan?
Walang mangyayari pag ako ang ayaw,
mangyayaring lahat, ibigin ko lamang!

Sa wakas, dapat nang ngayo'y mabandila

ang karapatan kong laong iniluha,
ang aking katwiran ay bigyan ng laya
at kung ayaw ninyo'y ako ang bahala
sa aking panata sa pagkadakila...
Taong walang saysay ang di Manggagawa!

Ang tulang Bayani ay nagwagi sa 30 kalaban sa timpalak-panitik sa Malolos, Bulacan, sa pagdiriwang sa

Unang Araw ng Mayo noong 1928. Inampalan: Lope K. Santos, Julian Cruz Balmaceda at Iñigo Ed.
Regalado. Ayon kay Senador Recto, ito ang "pinakamahusay na tulang Tagalog sa paksang paggawa."

ANG GURYON”
Tula ni Ildefonso Santos

Tanggapin mo anak, itong munting guryon,

Na yari sa patpat at papel de Hapon
Magandang laruang pula, puti, asul,
Na may pangalan mong gitna naroroon.
Ang hiling ko lamang bago paliparin,
Ang guryong mong ito ay pakatimbangin;
Ang solo't paulo'y sukating magaling
Nang hindi mag-ikit o kaya'y magkiling.

Saka, pag humihip ang hangin, ilabas

At sa papawiri'y bayaang lumipad;
 Datapwat ang pisi'y tibayan mo, anak
At baka lagutin ng hanging malakas.
Ibigin ma't hindi, balang-araw; ikaw
Ay mapapabuyong makipagdagitan;
Makipaglaban ka, subalit tandaan
Na ang nagwawagi'y ang pusong marangal.

At kung ang guryon mo'y sakaling madaig,

Matangay ng iba o kaya'y mapatid;
Kung saka-sakaling di na mapabalik
Maawaing kamay nawa ang magkamit!
Ang buhay ng guryon, marupok, malikot,
Dagiti't dumagit saan man sumuot...
O, paliparin mo't ibalik sa Diyos,
Bago patuluyang sa lupa'y sumubsob!

Si Teodoro Gener ay kasama sa pangkat ng

mga makatang makaluma o konserbatibo tulad nina Deogracias Rosario
at Jose Corazon de Jesus sa Samahang Ilaw at Panitik. Isa siyang
makata, nobelista mananagalog. Siya ang nagsalin sa Tagalog ng
nobelang Kastila na Don Quijote dela Mancha. Ito ang itinuring niyang
Obra Maestra. Tinagalog din niya ang sinuring Kodigo Penal.
Ang pagkakasalin niya sa Tagalog ng Don Quijote ang nagbigay sa
kanya ng higit na karangalan sapagkat pinag-kalooban siya ng
gantimpala ng Companya Tabacalera.
Kabilang sa mga tulang naisulat niya ay Ang Guro, Ang Masamang
Damo, Ang Buhay, at Ang Pag-ibig. Akda niya ang isang aklat na
ginagamit sa panulaang Tagalog na ang pamagat ay Ang Sining ng Tula
na lumabas noong 1958.
Ang katipunan ng kanyang mga tula ay pinamagatang Salamisim.
Tradisyunal siyang manunulat ng tula, tagasunod siya ni Balagtas sa
pagtula subalit sa pagbabago ng panahon, nagbago rin ang anyo ng
kanyang tula - sinubukan niya ang malayang taludturan.