ANG PANITIKAN NG PILIPINAS

COVERAGE
Depinisyon ng Panitikan
 Ito ay ang katipunan ng mga akdang nasusulat na makilala sa pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag,
aestetikong anyo, pandaigdalgang kaisipan, at kawalang-maliw (Webster, 1974).
 Ito ay katumbas ng "literatura" sa wikang Kastila at "literature" naman sa wikang Ingles. Ito ay mula sa salitang
Latin na "litera" na ang ibig sabihin ay "letra" o "titik" (Mateo, 1996).
 Ito ay isang salamin ng lahi (Bisa, 1987).

Anyo ng Panitikan
 Anyong Tuluyan - ang anyo ng panitikan napatalata o ang karaniwang takbo ng pangungusap at gumagamit ng
payak at direktang paglalahad ng kaisipan.
 Anyong Patula - ang anyo ng panitikan na pataludtod, may sukat at tugma o malayang taludturan at gumagamit
ng masining at matalinhagang

Mga Uri ng Anyong Tuluyan

 NOBELA - mahabang salaysay na nahahati sa mga kabanata
 MAIKLING KWENTO - maikling katha na nagsasalaysay ng pang-araw-araw na buhay na may iilang tauhan
lang, pangyayari at may isang kakintalan
 DULA - sinasadula at tinatanghal sa tanghalan
 ALAMAT - nagsasalaysay sa pinagmulan ng isang bagay
 PARABULA - katha mula sa Bibliya
 PABULA - kwentong may aral at hayop ang pangunahing tauhan
 TALAMBUHAY - akda sa kasaysayan ng buhay ng isang tao
 SANAYSAY - akdang tumatalakay sa isang paksa at naglalayong maglahad ng opinyon o pananaw
 TALUMPATI - binibigkas sa harap ng madla
 BALITA - naglalahad sa mga pang-araw-araw na mga pangyayari sa lipunan, pamahalaan, industriya at iba pang
paksang nagaganap sa buong bansa
 ANEKDOTA - kwento na ang pangyayari ay hango sa tunay na karanasan, nakawiwili at kapupulutan ng aral
 EDITORYAL - isang sanaysay na naglalahad ng kuru-kuro o opinyon ng isang editor
 KASAYSAYAN - Ito'y tala o mga nakasulat tungkol sa mga pangyayari ng nakaraan.
 MITOLOHIYA - kwento hinggil sa pinagmulan ng sansinukuban, diyos, at diyosa at iba pang mga mahiwagang
nilikha
 ULAT - nasusulat bunga ng isinasagawang pananaliksik, pagsusuri, pag-aaral at iba pa

Mga Uri ng Anyong Patula

 TULANG LIRIKO - tulang naglalahad ng mga masidhing damdamin, imahinasyon at karanasan ng tao at
kadalasang inaawit
 TULANG PASALAYSAY -nagsasalaysay ng mga pangyayari sa paraang pataludtod
 TULANG PADULA - tulang sinadyang isulat upang itanghal sa entablado
 TULANG PATNIGAN - tula ng pagtatalo, pangangatwiran at tagisan ng talino

IBA'T IBANG URI NG TULANG LIRIKO

 PASTORAL - naglalarawan ng tunay na buhay sa kabundukan
 DALIT - awit na pumupuri sa Diyos o sa Mahal na Birhen
 PASYON - aklat na naglalarawan ng pasakit at pagdurusa ni Hesukristo
 ODA - nagpapahayag ng papuri at masiglang damdamin tungkol sa isang paksa
 ELEHIYA - madamdaming tula tungkol sa patay
 SONETO - tulang binubuo ng 14 na taludtod
 KANTA - madamdamin na tulang liriko na ang karaniwang pinapaksa ay tungkol sa pag-ibig, pag-asa at
kaligayahan
 PANUBONG - mahabang tula ng pagpaparangal o paghahandog sa isang taong nagdaraos ng kaarawan o
kapistahan

IBA’T IBANG URI NG TULANG PASALAYSAY

 EPIKO-mahabang tula tungkol sa magiting na pakikipagsapalaran at kabayanihan ng isang taong may
pambihirang katangian
 AWIT - tulang maromansa kung saan nakaharap sa mga pakikipagsapalaran ang mga tauhan at hango sa tunay na
buhay
 KORIDO - tulang maromansa kung saan ang mga tauhan ay may kakayahang supernatural

IBA'T IBANG URI NG TULANG PADULA

 ZARZUELA - dulang musikal na karaniwang binubuo ng tatlong akto tungkol sa pag-ibig, kasakiman at poot
 MORO-MORO - nagpapakita ng hidwaan at labanan ng Kristyano at di-Kristyano
 SENAKULO - pagtatanghal tungkol sa paghihirap at kamatayan ni Hesus
  TIBAG-ang paghahanap nina Reyna Elena at Constantino sa krus na pinagpakuan ni Hesus
 PANUNULUYAN - nagpapakita ng paghahanap ng matutuluyan nina Maria at Jose para doon isilang ang
sanggol na si Jesus

IBA'T IBANG URI NG TULANG PATNIGAN

 DUPLO - paligsahan sa pangangatwiran na kadalasang masaksihan sa paglalamay sa patay
 BALAGTASAN - tagisan ng talino sa pamamagitan ng katwiran sa pamamaraang patula
 KARAGATAN - dula tungkol sa isang prinsesa na sadyang humulog sa isang singsing sa dagat. Kung sinuman
ang lalaking makakakuha ng singsing ay pakakasalan niya

IMPLUWENSYA NG PANITIKAN SA DAIGDIG

 Aklat ng mga Araw - batayan ng pananampalataya ng mga Intsik
 Aklat ng Mga Patay - naglalarawan ng mga kulto ni Osiris at tumatalakay sa mitolohiyang Ehipto
 Awit ni Rolando - Isinasalaysay dito ang gintong panahon ng Kristyanismo sa Pransya
 Bibliya - ang pinakabatayan ng pananampalatayang Kristyano
 Canterburry Tales - naglalarawan ng pananampalataya at pag-uugali ng mga Ingles noong unang panahon
 Divina Comedia - nagpapahayag ng pananampalataya at pag-uugali ng mga Italyano noong unang panahon
 El Cid Campeador - naglalarawan sa katangian ng mga Kastila at kasaysayan ng Espanya
 lliad at Odyssey - nagsasalaysay sa mitolohiya at alamat ng Gresya
 Isang Libo at Isang Gabi - Naglalarawan ito sa pamahalaan at lipunan ng Arabya at Persya
 Koran - batayan ng pananampalataya ng mga Muslim
 Mahabharata - pinakamahabang epiko ng buong daigdig na naglalarawan sa kasaysayan ng pananampalataya sa
India
 Uncle Tom's Cabin - nagbukas sa mga mata ng Amerikano sa kaapihan ng mga lahing itim at naging simula ng
paglaganap ng demokrasya sa buong daigdig

IBA'T IBANG YUGTO NG PANITIKAN SA PILIPINAS

 Panitikan bago dumating ang mga Kastila
 Panitikan sa panahon ng mga Kastila
 Panitikan sa panahon ng Propaganda at Himagsikan
 Panitikan sa panahon ng mga Amerikano
 Panitikan sa panahon ng mga Hapones

PANITIKAN SA PANAHON NG REPUBLIKA HANGGANG SA KASALUKUYAN

PANITIKAN BAGO DUMATING ANG MGA KASTILA
 Baybayin ang tawag sa unang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang Pilipino.
 Mga Awiting Bayan:
1. An-anoy - inaawit habang ang mga magsasaka ay gumagawa ng pilapil sa kanilang bukirin
2. Ayoweng - inaawit sa pagkabyaw ng tubo
3. Daeleng -awit tungkol sa mga pista pagdiriwang
4. Dalit o Himno - awit sa pagpuri o pagsamba. Ito ang isa sa pinakamatandang awit ng pagdalangin sa Birhen.
5. Danyo - awit sa pagsasamba o pananampalataya
6. Diona - awit sa panliligaw o kasalan
7. Dung-aw - awit na nagpapahayag ng kalungkutan at pagdurusa
8. Hiliraw at Panambat - mga awit sa pag-iinuman
9. Indonalin at Kutang-mga awiting panlansangan. Awit ng lasing na naglalayong magpatawa, magpasaring o
manukso.
10. Kalusan - isang uri ng "lundawit" (awit sa lunday)
11. Kumintang - sa simula ito'y awit sa pakikidigma (battle songs) subalit sa paglakad ng panahon, ang diwang
ito'y nawala at sa halip ay naging sayaw at awit sa pag-ibig.
12. Kundiman at Balitaw - awit ng pag-ibig
13. Maluway - awit sa sama-samang paggawa
14. Mayeka - isang awit na panggabi ng mga Igorote
15. Oyayi - awit sa pagpaptulog ng bata o paghehele sa sanggol
16. Panilan - inaawit sa pagkuha ng bahay-pukyutan
17. Papag-inaawit sa tuwing may bayuhan ng palay
18. Salagintok - awit sa pakikipagkaibigan
19. Sambotani - awit sa tagumpay
20. Soliranin - awit sa paggaod ng bangka
21. Umbay - awit sa paglilibing
Epiko Bago Dumating ang Mga Kastila:
EPIKO NG IFUGAO
ALIM-kahawig ng Ramayana ng India. Nagpakasal ang magkapatid na sina Bugan at Wigan
HUDHUD – pakikipagsapalaran ni Aliguyan ng Gomhandam
EPIKO NG MUSLIM
BIDASARI - pinagmalupitan ang dalagang si Bidasari; patay kung araw at buhay kong gabi.
BANTUGAN - isang prinsipe na ubod ng tapang at lakas. Namatay siya at muling nabuhay.
INDARAPATRA AT SULAYMAN - itinuturing na alamat ng Mindanao. Namatay si Sulayman at
muling nabuhay.
EPIKO NG TAGALOG
KUMINTANG - kasaysayan ng pagsusugo ng Haring Soledan sa kanyang tatlong anak na sina Bagtas,
Mandukit, at Dikyaw.
EPIKO NG MGA BISAYA
HINILAWOD - kasaysayan ng pag-iibigan ng mga Bathala ng mga taga- lloilo, Antique at Aklan.
Pinakamahaba at pinakamatandang epiko ng Panay
LAGDA - kalipunan ng mga kautusan ng pamahalaan.
MARAGTAS - kasaysayan ng mga nagsitakas na sampung datung Malay dahil sa kalupitan ni Sultang
Makatunaw ng Borneo.
EPIKO NG BIKOLANO
IBALON AT ASLON - hulwaran ng mabuting pamumuhay ng mga taga Bikol.
EPIKO NG ILOKANO
BIAG NI LAM-ANG - Buhay ni Lam-Ang. Ito ay isang akda ni Pedro Bukaneg. Ito ang pinakasikat na
epiko ng mga llokano.

PANITIKAN SA PANAHON NG MGA KASTILA

 Mga Akdang Panrelihiyon at Pangkagandahang Asal:
a. Ang Doctrina Cristiana - ang kauna-unahang aklat na nailimbag sa Pilipinas
b. Nuestra Señora Del Rosario - ang ikalawang aklat na nailimbag sa Pilipinas at naglalaman ng talambuhay
mga santo
c. Ang Barlaan at Josaphat - ang kauna-unahang nobela na nailimbag sa Pilipinas
d. Ang Urbana at Feliza - aklat na sinulat ni Padre Modesto de Castro at ito ay naglalaman ng mga pangaral
tungkol sa kagandahang asal at wastong pag-uugali.

 Mga Anyo ng Dula sa Panahon ng Kastila:

a. Karagatan - isang tulang patnigan at hango sa isang alamat ng isang dalagang naghulog ng singsing sa dagat at
ang sinumang binatang makakakita nito ay siyang pakakasalan ng dalaga
b. Duplo - isinasagawa sa patulang pagtatalo at higit na pinahalagahan ang kahusayan sa paghabi ng mga
taludtod. Ito ay ginagawa sa bakuran ng namatayan
c. Juego de Prenda - karaniwan ding ginagawa ito sa lamay ng patay na kung saan ang mga babaeng kasali sa
larong ito ay binabansagan ng pangalan ng mga bulaklak, punongkahoy naman sa
kalalakihan. Sinisimulan ito sa paghahanap ng hari ng kanyang alagang ibon
d. Moro-moro- dula tungkol sa paglalabanan ng mga Muslim at mga Kristyano
e. Zarsuela - dulang musikal na karaniwang binubuo ng tatlong akto tungkol sa pag-ibig, kasakiman, at poot

 Mga Tulang Maromansa:

a. AWIT - tulang maromansa kung saan nakaharap sa mga pakikipagsapalaran ang mga tauhan at hango sa tunay
na buhay.
Halimbawa: Florante at Laura, Bahay ni Segismundo
b. KORIDO - tulang maromansa kung saan ang mga tauhan ay maykakayahang supernatural. Halimbawa: Ibong
Adarna, Don Juan Tenoso, Bernardo Carpio

PANITIKAN SA PANAHON NG PROPAGANDA AT HIMAGSIKAN

 Tatsulok ng Kilusang Propaganda:
a. Jose Rizal - ang "Dakilang Manunulat" ng Kilusang Propaganda. Iilan sa kanyang mga akda: Sa Aking Mga
Kabata, Noli Me Tangere, El Filibusterismo at Mi Ultimo Adios.
b. Marcelo H. Del Pilar - ang "Dakilang Political Analyst" ng Kilusang Propaganda, lilan sa kanyang mga akda:
Caiingat Cayo, Dasalan at Tocsohan at Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas.
c. Graciano Lopez Jaena - ang "Dakilang Mananalumpati" ng Kilusang Propaganda. lilan sa kanyang mga akda:
Fray Botod, El Bandolerismo sa Pilipinas at Ang Anak ng Prayle

 Manunulat sa Panahon ng Himagsikan:

a. Andres Bonifacio - ang "Ama ng Demokrasyang Pilipino". lilan sa kanyang mga akda: Huling Paalam,
Katapusang Hibik ng Pilipinas at Pag-ibig sa Tinubuang Lupa.
b. Emilio Jacinto - ang "Utak ng Katipunan". lilan sa kanyang mga akda: Ang Kartilya ng Katipunan, A La
Patria at Liwanag at Dilim.
c. Apolinario Mabini - ang "Utak ng Himagsikan". Iilan sa kanyang mga akda: Ang Himagsikang Pilipino, El
Liberal at El Verdadero Decalogo.
PANITIKAN SA PANAHON NG MGA AMERIKANO
 lilan sa Mga Kilalang Manunulat
a. Jose Corazon de Jesus - ang Makata ng Pag-ibig at Hari ng Balagtasan sa kanyang panahon. Mga Akda: Isang
Punongkahoy, Manggagawa, Bayan Ko.
b. Alejandro Abadilla - kilala dahil sa kanyang tulang "Ako ang Daigdig"
c. Amado Hernandez - ang Makata ng Manggagawa. Mga Akda: IsangDipang Langit, Bayang Malaya, Ibong
Mandaragit at Luha ng Buwaya.
d. Ildefonso Santos - napabantog dahil sa kanyang tulang Ang Guryon. Iba pang mga akda: Gabi, Tatlong Inakay
at Sa Tabi ng Dagat.
e. Deogracias Rosario - ang Ama ng Maikling Kwento sa Pilipinas. Mga akda: Dahil sa Pag-ibig, Walang
Panginoon, Ang Geisha, Dalawang Larawan at Bulaklak ng Inyong Panahon.
f. Severino Reyes - ang Ama ng Zarsuelang Tagalog. Mga Akda: Walang Sugat, Mga Bihag ni Kupido, Huling
Pati, Halik ng Isang Patay at Kalupi.
g. Lope K. Santos - ang Ama ng Balarila. Mga akda: Banaag at Sikat, Pangginggera

PANITIKAN SA PANAHON NG MGA HAPONES

 lilan sa Mga Kilalang Manunulat
a. Liwayway Arceo - Mga akda: Uhaw ang Tigang na Lupa, Canal dela Reina at Ang Mag-anak na Cruz.
b. Julian Balmaceda - Mga Akda: Sino Ba Kayo, Dahil sa Anak, Ang Palabas ni Suwan
c. Francisco Rodrigo - Kilalang Akda: Sa Pula, Sa Puti
d. Narciso Reyes - Akda: Lupang Tinubuan
e. N.V.M. Gonzalez – Akda: Lunsod, Nayon at Dagat-dagatan

PANITIKAN SA PANAHON NG REPUBLIKA HANGGANG SA KASALUKUYAN

 Iilan sa Mga Kilalang Manunulat
a. Genoveva Edroza Matute – Mga Akda: Ako’y Isang Tinig, Kwento niMabuti
b. Teodoro Agoncillo – Akda: Maikling Kwentong Tagalog
c. Elpidio Kapulong – Akda: Planeta, Buwan at Mga Bituin
d. Amado Hernandez – Akda: Luha ng Buwaya
e. Liwayway Arceo – Akda: Nagbabagang Paraiso
f. Dominador Mirasol – Akda: Mga Halik sa Alabok
g. Lualhati Bautista – Mga Akda: Bata, Bata, Paano ka Ginawa?, Gapo, Sakada, Dekada ’70 at Bulaklak ng City
Jail

MGA SAGISAG PANULAT NG MGA PILIPINONG MANUNULAT

 Emilio Aguinaldo – Rosalia Magdalo, Magdalo
 Virgilio Almario – Rio Alma
 Cecilio Apostol-Catulo, Calipso at Calypso
 Francisco Baltazar – Balagtas
 Andres Bonifacio – Agapito Bagumbayan, Maypagasa, Magdiwang
 Felipe Calderon – Simoun, Elias
 José Corazón de Jesús – Huseng Batute, Pusong Hapis, Luksang Paruparo
 Jose dela Cruz – Huseng Sisiw
 Epifanio Delos Santos – G. Solon
 Nestor Vicente Madali Gonzalez – N.V.M. Gonzalez
 Marcelo H. Del Pilar – Plaridel, Dolores Manapat, Piping Dilat, Siling Labuyo,
Kupang, Haitalaga, Patos, Carmelo, D.A. Murgas, L.O. Crame D.M. Calero, Hilario, M. Dati
 Severino Reyes – Lola Basyang
 Fernando Ma. Guerrero – Fluvio Gil, Florisel
 Amado Hernandez – Amante Emani, Herininia de la Riva, Julio Abril
 Emilio Jacinto – Dimas-ilaw, Pingkian
 Nick Joaquin – Quijano de Manila
 Graciano Lopez Jaena – Bolivar, Diego Laura
 Gen. Antonio Luna – Taga-llog
 Juan Luna – J.B., Buan
 Apolinario Mabini – Bini, Paralitico, Katabay
 Jose Palma – Ana-haw, Esteban Estebanes, Gan Hantik
 Jose Maria Panganiban – Jomapa, J.M.P.
 Pascual H. Poblete – Anak-Bayan
 Mariano Ponce – Nanding, Tikbalang, Kalipulako
 Dr. José Protasio Rizal Mercado y Alonso Realonda – José Rizal, Dimas-
Alang, Laong-Laan, Agno, Calambeno
 Lope K. Santos – Anak-Bayan, Doctor Lukas, Lakandalita
 Dr. Pio Valenzuela – Madlang Away
 Jose Garcia Villa – Doveglion