Republika ng Filipinas

Pamahalaang Pampamantasan ng Benguet

KOLEHIYO NG ARTE AT SIYENSIYA
Graduate School
La Trinidad, Benguet

Asignatura: FL 385: Sosyolingguwistikang Filipino

Mag-aaral: WENDELL A. LIVED

Propesor: JANET B. MEDE, PhD

A. Ano-ano ang mga bagay na iyong maipagmamalaki sa kulturang iyong kinabibilangan?

Sa mga nagdaang taon, naging kapana-panabik ang pagdiriwang ng iba’t ibang

kapistahan dito sa bawat lalawigan. Bawat bayan ay may kanya-kaniyang mga pamamaraan
upang purihin ang mga biyayang ipinagkaloob ng kinikilalang Patron Saint. Binanggit ni Nuñez
(2019) na ang mga pista ay nakapagdudulot ng benepisyong emosyonal at ekonomikal.
Aspetong emosyonal sa pakikipag-ugnayan sa kapuwa at pagbabahagi ng mga kakayahan
at talento sa mga inihandang gawain. Ekonomikal na benepisyo naman dahil sa mga
negosyong tampok sa pagdiriwang. Maliban dito, ang higit sa lahat na itinatampok sa
kapistahan ay ang identidad dahil sa iba’t ibang kultura at tradisyon.

Sa lugar na aking kinabibilangan- lalawigan ng Ilocos Sur, halos natunghayan ko na ang

lahat ng mga ganap dito sa amin partikular na sa lungsod ng Vigan (kung saan ako nag-aral
at nagtatrabaho) at bayan ng Sinait (ang aking tahanan mula noong ako’y 11 taong gulang-
galing din kasi ako sa lalawigan ng Cagayan at lumaki rin ako sa lalawigan ng Tarlac). Ang
mga kulturang ito, tangible man o intangible ay lubos na humubog sa aking pagkatao at tunay
ko itong ipinagmamalaki.

Sa papel na ito ay nais kong talakayin ang aking ipinagmamalaking kultura sa aking
bayan- ang bayan ng Sinait.

Señor Santo Cristo Milagroso de Sinait- ‘Apo Lakay’

Kung maglalakbay ka patungong hilaga, ang bayan ng Sinait ang pinakahuling bayang
iyong madaraan sa lalawigan ng Ilocos Sur. Kilala ang bayang ito sa bansag na “The Garlic
Center of the North” dahil sa malaking produksyon ng bawang na itinuturing na One Town
One Product (OTOP) ng Sinaitenians. Sa 44 na barangay na bumubuo sa bayang ito,
mababanaag ang iba’t ibang gawi at kultura na tunay na pagkakakilanlan ng bawat
Sinaitenian. Ang mga sumusunod ay mga kulturang aking ipinagmamalaki sa aming bayan:

a) Ayug
Isa sa maraming pagkakakilanlan naming mga taga-Sinait ay ang aming ‘ayug’ o
punto. Sa pamamagitan nito ay agad-agad nakikilala ang aming etnisidad dahil sa
paraan ng aming pagbigkas at pakikipag-ugnayan. Kailanman ay hindi ko ito ikahihiya
dahil ito na ang aking kinalakihan. Noong ako ay nag-aral sa Vigan ay agad napansin
ng aking mga kamag-aral na ako ay taga- Sinait dahil nga sa aking punto. Sa kanilang
mga non-verbal cues, alam kong sila ay nangungutya dahil sa aking punto. Ngunit
hindi ko pa rin ito binago. Nang lumaon at pinakanakatutuwa ay naimpluwensiyahan
ko ng aking punto ang aking mga kamag-aral. Halos kaming mga magbabarkada noon
ay tunog—Sinait kahit pa ako lang ang tunay na taga-Sinait.

b) Maymaysa a Pamilya: Panagtitinulong, Panagsisinnakit ken Panagkaykaysa

Hindi lamang kami nakikilala dahil sa paraan ng aming pagsasalita. Ituring mang
animo’y nakikipag-away ang aming punto ay kabaliktaran naming ito an gaming ugali.
Isa sa nais ko pang ipagmalaki sa aming bayan ay matibay na relasyon na bawat
Sinaitenian. Halos lahat ng angkan ay magkakakilala. Ako ay nasa bahaging silangan
ng Sinait (Brgy. Aguing) at nang ako ay magawi sa Brgy. Cabantalan sa lugar ng aking
high school classmate (isag barangay sa kanluran, malapit sa dagat) ay ininerbyu ako
noon ng kanyang magulang. Ganito ang aming pag-uusap:
Auntie: Apay taga-anuka balong? (Taga-saan ka anak?)
Ako: Taga-Aguing Auntie. (Taga-Aguing po tita.)
Auntie: Ay oh, sadinuka diyay Aguing? Adda kabagyanmi diya’y. Dagiti ag-
Ibbay.(Taga-saan ka sa Aguing, May mga kamag-anak kami roon, iyong
pamilya Ibbay)
Ako: Surgi Auntie. (Surgi po Tita)
Auntie: Am-ammom ngarud da lula Balling? (Kilala mo si Apo Balling?)
Ako: Wen Auntie. Kabagyanmi metlang. Bale Aponak. (Opo tita. Kamag-
anak po namin siya, bale apo niya po ako.)
Auntie: Naganni papangmo? (Anong pangalan ng papa mo?)
Ako: Romeo Lived auntie, ngem Ibea ti pulida. Bale ti pamilyami ket
agnanaed pay dita Brgy. Namnama. (Romeo Lived po tita, pero angkan din
kami ng mga Ibea. Bale ang pamilya namin ay naninirhan din diya sa Brgy.
Namnama)
Auntie: Wen, agkakabagyan tay ngarud. (Ibig sabihin ay magkakamag-anak
nga tayo)
 Batay sa naging pag-uusap namin ng mama ng aking kamag-aral ay dalawa ang
aking napagtanto noon. Una, hindi malayon magkakamag-anak nga ang mga taga-
sinait at sa bawat lugar na mapuntahan ay makahahanap ako ng malayong kamag-
anak. Pangalawa, oo nga’t likas na sa mga Pilipino ang pagiging hospitable subalit
iba pa ra sa akin ang karanasan (lalo na’t ako ay galing sa Tarlac) ng kulturang ito sa
mga Ilokano. Kamag-anak mo man sila o hindi, ituturing ka nilang pamilya at
ipararamdam na welcome ka sa kanilang tahanan nang walang pag-aalinlangan at
ipinakikita ang tunay nap ag-uugali.
Isa pang nais kong pagtuunan ng pansin na higit ko pang ipinagmamalaki sa
aming bayan batay na rin sa aking isinagawang pag-aaral upang makabuo ng isang
glosaryo (Sadiay Ayanmi: Isang Glosaryong Pangkultural) ay ang konsepto ng daklis
at tagnawa na nagpapakita ng pagtutulungan, pagbibigay imporntansiya sa isa’t isa
at pagkakaisa (panagtitinulong, panagsisinnakit ken panagkaykaysa). Ang daklis ay
isang tradisyunal na pamamaraan sa pangingisda sa isang komunidad. Isang
pangkomunidad na gawain na kinasasangkutan ng lahat, bata man o matanda basta’t
marunong nang humila. Isang napakalaking daklis o dragnet ang ilalagay sa dagat
ng daan-daang metro mula sa dalampasigan. Ang kalahati sa komunidad ay hihilain
ang pinakadulo nito habang ang natitira ay sa kabilang dulo naman at ito’y may
korteng “U”. Sabay-sabay hihilain ng komunidad ang magkabilang dulo patungong
dalampasigan at ang lahat ng yamang dagat ay paghahatian ng komunidad.
Umaykan kabsat ta inta maki-daklis. (Halika kapatid at maki-daklis tayo.) Kung may
daklis sa baybaying bahagi ng Sinait ay mayroon din namang tagnawa sa
bulubundukin at kapatagang bahagi ng bayang ito. Sa pag-aaral ni Reolalas (2018)
ang tanawa ay itinuturing nang namamatay na kultura ng Ilocos, gayunpaman, batay
sa aking karanasan at mga nasasaksihan sa aming lugar, mayroon pa rin ang
kulturang ito. Ganito ang depinsiyong ibinigay ni Reolalas ukol sa tagnawa:
This is synonymous to the farming terminology, amoyo, or daklis
in fishing or the popular term, bayanihan. This term is suggestive of
the the spirit of cooperation and solidarity among Ilokanos. The
sense of helpfulness shall be compensentated in the form of bulibol
in amoyo and raong in daklis.

Sinasalamin ng kulturang ito ang tunay na pagkakaisa ng mga taga-Sinait. Dito rin
ipinakikita ang uganayan ng bawat Sinaitenians upang matugunan ang mga
pangangailangan. Sa madaling sabi, kailangang may ugnayan ang lahat upang
 mabuhay na tunay na makikita pa rin sa amin. Hindi malayong ang ugnayan sa amin
ay matatawag na closed network dahil halos kami ay magkakakilala sa aming mga
lugar. Ngunit kung kabuuang bayan ng Sinait ay open network dahil wala namang
koneksiyon ang bawat isa sa amin. Ang usaping ito ay hindi naman gaanong
mahalaga, ang mainam ay nagtutulungan ang bawat isa upang mapaunlad ang
pamumuhay ng bawat indibiduwal, ng pamilya, ng komunidad at ng buong bayan na
aking ipinagmamalaki.

c) Lumabaskami pay Apo

Isa rin sa nais kong ipagmalaki mula sa aming bayan ang pagkamagalang ng
bawat isa. Ang konteksto ng pagkamagalang ay hindi lamang tungkol sa
pagmamano, pagsasabi ng “wen Apo”, “haan angkel”, “ditoyen auntie” sa mga mas
nakatatanda. Ang pagkamagalang ay kaakibat ng pagrespeto sa kanyang kapuwa.
Ang “lumabaskami pay Apo,” ay madalas kong naririnig sa tuwing may dumadaang
tao sa tapat ng aming bahay, sa aming bakuran o di kaya’y kahit sila ay nasa
mismong kalsada.Dito ipanakikita ng isang Ilokano na may pagrespeto sa
nasasakupan ng knayang kapuwa at upang ipakilala niya ang kanyang sarili na hindi
siya taga-roon. Ang ganitong mga kataga ay nagpapakita na may mas malalim pang
ugnayan ang tao sa kanyang kapuwa at ito ay ang pagrespeto.

d) Kinakirmet ken Kinasalimetmet

Isa na siguro sa pinakasikat na bansag sa mga Ilokano ay ang pagiging “kuripot.”

Ngunit kung pakatitignan nang malaliman ang pilosopiya ng salitang ito at sa kontekto
nito sa mga Ilokano ay ibang-iba sa persepsiyon ng ibang tao. Saksi ako sa
kaparaanang ito ng aking mga magulang upang ma-budget nang mabuti ang aming
pera para sa aming mga pangangailangan at kung paano ang magtipid upang may
magamit pagdating ng matinding pangangailangan.

“Padasem met a kirmetan dayta bagim. Agsalimetmetka kadayta

allowance mo. Tapnu adda maurnongmo nga igatang nu ana ti
kayatmo” (Subukin mo ring pagdamutan ang iyong sarili. Magtabi
ka ng iyong allowance para kung may maiipon ka ay mabibili mo
ang nais mong bilhin.)
 Sa madaling sabi, ang kinakirmet at kinasalilimetmet ay isang gawaing
positibo para sa kapakanan din ng tao. Tinuturuan ng mga magulang ang
kanilang mga anak na ang bawat bagay ay tunay na pinaghihirapan at
nangangailangan ng pagsasakripisyo.

e) Kailala
Hindi ko alam kung may katumbas sa Filipino ang terminolohiyang ito ng mga
Ilokano. Mas malalim pa ito sa salitang “sayang” dahil kaakibat ng salitang ito ang
pagpapahalaga lalong-lalo na sa pagkain. Ito ang isa sa nais kong ipagmalaki sa
aming lugar gayundin sa buong lahi ng mga Ilokano. Batay sa naging pag-aaral ni
Galeon (2020) natuklasan niya na sa kasaysayan ng paggawa ng chichacorn ay dahil
sa ‘panangilala’ ng isang maglalako ng binatog (pinakuluang mais) na hindi niya
naitinda ay kanya itong prinito upang hindi masayang.
Tunay na maipagmamalaki ang ganitong kultura na kung ngayon pa lamang ay
may kamalayan na ang mga kabataan, paniguradong mas pahahalagahan ng bawat
isa ang mga bagay-bagay na mayroon sila.

f) Apo Lakay, espalen na kami! (Apo lakay, iligtas mo kami)

Isa rin sa pinaka-maipagmamalaking kutura ng mga taga- Sinait ay ang pagiging
relihiyoso ng bawat isa. Bata pa lamang ay ipinakikilala na ang buhay ni Señor Santo
Cristo Milagroso de Sinait o mas kilala sa bansag na ‘Apo Lakay’. Sa kanya
nakasentro ang pista ng Sinait maging ang lungsod ng Vigan tuwing Mayo 3.
Ngayong ang buong mundo ay nakararanas ng pandemiya, hindi lang umaasa
ang mga tao sa maidudulot ng agham, maging ang mga doktor ay naniniwala pa rin
sa milagro mula sa taas. Matatandaang nagkaroong ng epidemiya (cholera) ang
Rehiyong Ilocos na kumitil ng libo-libong mga Ilokano. At natigil lamang da ito nang
dumating si ‘Apo Lakay’ kasama si La Virgen Milagrosa sa baybaying ng Dadalaquiten
Sur. Itinuturing itong milagro ng mga taga-Sinait na hanggang ngayon ay buong tibay
pa rin ang maing paniniwala na sana’y magkaroong muli ng pagmimilagro si Apo
Lakay.
B. Ano-ano ang mga bagay na dapat palitan at linangin sa kulturang iyong
kinabibilangan? Magbigay ng mungkahi at paraan sa paglinang nito.
Naniniwala ako ng ang bawat kultura ay may kaakibat na kuwento at ugnayan sa
tao. Ang aking nang kinalakahing kultura ay mainam na sa akin at pananatilihin ko ito
habambuhay. Kung gayon, wala akong babaguhin o papalitang kultura. Ngunit sa
pagdaan ng panahon, tila ang mundo ay nakasentro ng sa dalang handog ng 20 siglo-
ang teknolohiya dahilan upang ang mga kabataan ay tila nakalimot o ayaw nang gawin
ang kulturang mayroon sila.

Sa aming lugar, saksi ako sa masasayang pista mula pagkabata. Sa isang

linggong selebrasyon ay iba’t ibang mga gawain ang inihahanda ng mga opisyal. Sa
pinakahuling gabi ng pista ay ang pagkakaroon ng programa sa aming plaza. Isang kultura
lamang ang nais kong pagtuunan na tila ba nangungulimlim na, ito ay ang “salonan.”
Ang salonan ay tawag sa pinakasentrong lugar ng sayawan. Nagkakaroon lamang ng
ganito tuwing may pista. Ngunit habang tumatagal ay tila ba nawala na ang gawaing ito
dahil wala nang mga kadalagahan ang nais sumali at umupo sa salunan upang isayaw ng
mga kabinataan. Hindi naman sila masisisi dahil nga sa teknolohiya at hindi na nila
kailangan pang pumunta sa “salonan” upang makahanap ng manonobyo o manonobya
dahil instant na ito sa messenger at mga dating apps. Nakalulungkot ito dahil nawala na
ang ganitong uri ng kultura sa amin. Gayunpaman, hindi ako nawawalan ng pag-asa na
balang-araw ay muli itong mabubuhay basta’t maisakatuparan lamang ang mga
sumusunod bilang mga nakikita kong mungkahi upang maibalik ito. Ang aking mga
mungkahi ay ayon lamang sa aking persepsiyon. Nakikita ko rin na ito ay hindi lamang
para sa binanggit kong kultura ngunit maari para sa lahat ng mga nanganganib na kultura.

1) Pagiging malay- ang pagkakaroon ng kamalayan ng mga kapbataan sa

kulturang ito ang siyang magandang simula upang maibalik ang kultura.
Kung teknolohiya ang isa sa mga dahilan ng pagkawala nito ay maaaring
ito rin ang makatutugon.
2) Pagtanggap- ang anumang program sa pagpapanatatili ng kulturang
nangnganib ay magkaroon sana ng bukal na pagtanggap lalong-lalo na
ang mga kabataan.
3) Pakisasangkot- ang gawaing ito ay ang aktuwal na pakikibahagi ng
sinoman na may layuning buhaying muli ang nanganganib na kultura.
 Isang mainam din ang gawaing panghikayat sa iba. Dahil dito matitiyak ang
ang partisipasyon ng madla.

Mga Sanggunian:
Galeon, K. (2020) A documentary film for Ilocano Cultural Preservation. African Journal of
Hospitality, Tourism and Leisure, GCBSS Special Edition (2019) ISSN: 2223-814X
©2020. Retrieved from https//:www.ajhtl.com on October 3, 2020

Reolalas, S.R. (2018). The Endangered Ilokano Terms. International Journal of Scientific &
Engineering Research Volume 9, Issue 12, December- 2018 ISSN 2229-5518. Retrieved
from www.ijesrgorg on October 3, 2020.

Nuñez, J. (2019). The benefits of Fiesta in the Philippines. University of The Philippines.
Retrieved from: hhttps://www.researchgate.net/publication/335685006 on October 3,
2020