Pirometalurji

Pirometalurji, yüksek sıcaklıklar gerektiren bir ekstraktif metalurji metodu diye tarif edilebilir.

•Pirometalurji İçinde Yeralan Uygulamalar;

•Kurutma

•Kalsinasyon METALURJİK ÖN İŞLEMLER

•Kavurma

•Sinter,Pelet Yapma (Aglomerasyon)

•Ergitme

•Destilasyon

•Konvertisaj

•Ateşle Tasfiye

•Döküm v.b uygulamalar şeklinde sıralanabilir.

1
 METALURJİK ÖN İŞLEMLER

❑ Cevherin fiziksel ve kimyasal özelliklerini daha sonraki metalurjik

işlemlere uygun hale getirmek için uygulanan işlemlerdir.

❑ Kurutma, Kalsinasyon, Kavurma ve Aglomerasyon gibi işlemlerden

oluşur.

2
1. Kurutma
❑ Cevher, konsantre ve katkı malzemelerinin içerdikleri suların
uçurulmasıdır (buradaki su, kristal bağlı değil, serbest sudur).

❑ Suyun giderildiği maddeler katı,sıvı veya gaz olabilir.

❑ Suyun madde içindeki halleri, sıvı nem, su buharı ve ya kimyasal

bağlı su halindedir.

❑ Kurutma prosesi de bu farklı şartlara göre farklılıklar gösterir.

3
❑ Suyun buharlaşma ısısının yüksek olması bu işlemin masraflı
olmasına neden olur.

❑ Kurutma genellikle soğuk katı maddeleri sıcak hava veya gazlarla

temas ettirmek suretiyle yapılır ve suyu uçurulur.

4
❑ Bazen hava veya gazların
içerisindeki rutubetin alınması
gerekir.
❑ Havanın rutubeti alındığında bu
havaya kuru hava denir.

❑ Havanın kurutulmasında en çok

kullanılan metot rutubetli havayı
kalsiyum klorür veya silika jel
içerisinden geçirmekle yapılır.

5
❑ KURUTMA İŞLEMİ NEDEN YAPILIR?
❑ Pirometalurjik işlemlerde büyük miktarda ısı kaybına yol açan suyu
maddenin bünyesinden uzaklaştırmak için,

❑ Birçok metalurjik işlemlerde istenmeyen yan izolasyonların oluşumuna

engel olmak için,

❑ Yüksek sıcaklıklarda çalışıldığında fırınlara yapılan şarjın ani hacim

büyümelerini ve fırında meydana gelebilecek patlamaları önlemek için,

❑ Kurutulmuş malzemenin bir yerden başka bir yere nakli daha ucuz olduğu
için.
6
❑ Kurutma işlemi genellikle döner fırınlar da
yapılmaktadır.

❑ Kurutulacak ürün, sıcak hava veya gazlarla

imkân nispetinde fazlasıyla temas ettirilmelidir.

❑ Bu sırada harcanan enerji suyun sıcaklığını

yükselterek buhar basıncını arttırdığı gibi
suyun buharlaşması için gerekli olan ısıyı da
sağlar.

7
❑ Ayrıca fırın gazlarının da, su buharı basıncını arttırarak, kondanse
olmasına izin vermeden hızla fırından alınması gereklidir.

❑ Bu nedenle kurutma daima ters akım prensibine göre yapılır.

❑ Kurutma işlemine girecek ürünün akış yönü ile kurutmayı yapacak gaz
veya havanın akış yönü terstir.

Cevher Girişi Gaz Çıkışı

Cevher Çıkışı Gaz Girişi

8
 • KURUTMA İŞLEMİNE TERMODİNAMİK AÇIDAN YAKLAŞIM
❑ Suyun katı maddeden çıkarılması buharlaşma yoluyla sağlanır. Suyun
sıvı halden buhar haline geçebilmesi için suyun buhar basıncının
çevre atmosferdeki suyun kısmi basıncından yüksek olması
gereklidir.

❑ Suyun buharlaşması olayı endotermiktir ve aşağıdaki reaksiyona

göre gerçekleşir.

❑ H2O(s) → H2O(g) ΔH298= 43,9 kJ

❑ Bu durum , «maddeyi kurutma sıcaklığına getirmek için ihtiyaç

duyulan ısıya ilave olarak buharlaşma ısısı da verilmeli» anlamı taşır.

9
1.PS(H2O) > PG(H2O) ise su buharlaşır,
2.PS(H2O) = PG(H2O) ise denge hali
3.PS(H2O) < PG(H2O) ise yoğunlaşma olur.
❑ Isıyı veren kaynakla buharlaştırılan su taneciklerinin
sıcaklıkları arasındaki fark ne kadar fazla olursa birim
zamanda buharlaşan su miktarı o kadar fazla olur.

❑ Bu nedenle kurutmada yüksek sıcaklık avantaj sağlar.

❑ Ancak sıcaklığın artmasıyla ısı kayıplarının artması, bazı

kimyasal reaksiyonlara engel olma, ergimeyi önleme gibi
durumlar nedeniyle sıcaklık sınırlı tutulur.
11
12
❑ Serbest ve kimyasal bağlı su arasında kesin bir sınır yoktur.

❑ Serbest suyun bir maddeden uzaklaştırılması sırasında önce

absorblanmış su ve sırasıyla nispeten gevşek bağlı su, ve çok
kuvvetle bağlı su giderilir.

13
14
 ❑Şekilden de görüleceği gibi,
suyu gidermek için
sıcaklığında artması
gereklidir.
❑Buna göre Al2O3'ten suyun
son kalıntılarını da
uzaklaştırmak için sıcaklığın
1000°C'yi aşması gerekir.
❑Buna paralel olarak
buharlaşma entalpisi azalan
su miktarıyla artacaktır.
Me2O3-H2O sistemi için sabit sıcaklıkta su
buharı basıncı
15
❖ Kurutma Kinetiği

❖ Kurutma işlemi iki kademede gerçekleştirilir.

❖ Birinci kademede malzemenin yüzeyinde

bulunan su buharlaşır.

❖ İkinci kademe, malzeme içindeki su yüzeye

gelir ve buharlaşma gerçekleşir.

❖ Bu durumda buharlaşma hızı, malzemenin

parça boyutuna, fiziksel özelliklerine, su
içeriğine vb. bağlıdır.

16
 ❑ Noktalı çizgilerle gösterilen A-B
arasındaki bölüm, malzemeye ısı
verilmesiyle hemen gerçekleşen
ani buharlaşmayı gösterir.

❑ B-C aralığında buharlaşma hızı

(birim zamanda buharlaşan su
miktarı) sabittir ve bu bölge
serbest yüzeyden
buharlaşmanın oluştuğu birinci
kademeyi gösterir.

Kurutma Hızı- Zaman İlişkisi

17
 ❑ C-D eğrisi kurutma hızının
zamanla azaldığı ikinci kademeyi
gösterir.
❑ Bu kademede, malzeme içindeki
su difüzyon yoluyla yüzeye
gelerek buharlaşması
gerçekleştiğinden, buharlaşma
hızı giderek azalmaktadır.
❑ Bu nedenle işlem difüzyon ve
suyun buharlaşmayla ilgili
faktörlerce sınırlanmaktadır.
Kurutma Hızı- Zaman İlişkisi
18
❑ KURUTMA HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER
❑ Kurutma hızı aşağıdaki faktörlerin etkisiyle arttırılabilir:
❑ 1.Kurutma sıcaklığının arttırılması:
❑ Özellikle kurutmanın ikinci kademesinde etkilidir. Sıcaklığın arttırılması
hem difüzyonu arttırır, hem de havadaki doymuş rutubet miktarını arttırır.
❑ 2. Gaz hızının yükseltilmesi: Kurutmanın sonuna doğru etkisi sıfıra düşer.
❑ 3. Kurutma gazının nispi rutubetinin düşürülmesi: Her sıcaklıkta havanın
maksimum doymuş buhar basıncı vardır. Bu basınca göre ne kadar az rutubet
içerirse kurutma hızı o kadar artar.
❑ 4. Dış basıncın azaltılması: Bu şekilde çok hızlı bir kurutma sağlanır.
Birçok endüstride vakum kurutması başarıyla uygulanmaktadır.

19
❑ 5. Isıtmanın buharlaşma yönünde olması:
❑Metalurjik işlemlerde genellikle ısıtma buharlaşma yönünde değildir. Sıcak
gazlarla ısınan malzeme yüzeyinden içeriye doğru azalan bir sıcaklık dağılımı
söz konusudur. Bu sırada az geçirgen yüzeyler oluşacak şekilde ısıtma
yapılırsa buharlaşma büyük ölçüde azalır.

❑ Endüstriyel uygulamalarda kurutma genellikle sıcak yanma gazları ya da

baca gazlarının kurutulacak maddenin içinden ya da üzerinden geçirilmesiyle
yapılır.
❑ Sıcak gaz ya da hava, ya malzeme yüzeyinden ya da içinden geçirilerek
hem su buharı oluşturulur, hem de oluşan su buharı sistemden uzaklaştırılır.

20
❑ Bir çok entegre metalürji tesisinde atık durumunda olan birkaç yüz derece
sıcaklıkta, kullanılabilir gazlar vardır.

❑Eğer yoksa ekstra yakıt yakılmalıdır fakat bu yakıtın çok yüksek kalitede
olması gerekmez.

❑ Kurutma döner fırında, ya da sabit ya da akışkan yataklı fırınlar gibi farklı

tipte bir çok fırında yapılabilir.

❑Kurutma işleminde sıcaklık nispeten düşük olduğu için genellikle ciddi

malzeme problemleri yoktur.

21
❑ Kurutma işlemi genellikle atmosfer basıncına açık sistemlerde yapılır.
❑ Su, 100°C'de 1 atm. basınca ulaşır. Bu sıcaklık metalurjik açıdan düşük bir
sıcaklık olmasına rağmen, işlem sırasında açık sistemler ve hareketli ortamlar
kullanılır.
❑ Yeterince yüksek bir buharlaşma hızı elde etmek için, toplam atmosfer
basıncından daha yüksek buhar basıncına sahip olunması tercih edilir.
❑Bu yüzden kurutma ya atmosferik basınçta ya da düşük basınç altında
yapılır.
❑ Atmosferik basınçta kurutulacak madde suyun normal kaynama noktasının
üzerine ısıtılır, düşük basınç altında kurutmada ise atmosfer basıncı belli bir
sıcaklıkta, suyun buhar basıncının altına çekilir.

22
❖ Dalton kanunu :
❖ Bir gaz karışımının toplam basıncı karışımdaki her bir gazın tek başına
ortaya koyduğu basınçların toplamına eşittir.
❖ Nemli bir havanın toplam basıncı = PT=PH2O + PKH
❖ Toplam hacmi ise = VT = VH2O + VKH

23
PKH nKH PKH VKH nKH VKH
= = = =
PH 2 O nH 2 O PT − PKH VH 2 O nH 2 O VT − VKH
VKH PKH
= VH 2 O =
VKH ( PH 2 O )
VH 2 O PT − PKH ( PT − PH 2 O )

VKH ( PT − PKH )
VH 2 O =
PKH

24
❑ Soru 1.

❑ Bir demir cevheri analiz edilmeden önce havada kurutulmaktadır. Bu

kurutma sırasında numune %8 oranında ağırlık kaybına uğramaktadır.
Havada kurutulmuş numune %4,5 nem, %85,5 Fe2O3, ve %10 SiO2
bileşiminde olduğuna göre numunenin havada kurutulmadan önceki
bileşimi nedir?

25
 %
❑ Soru 2.
CO2 = 10,6
❑ İçinde aşağı doğru yavaşça cevher geçen bir fırında Fe O2 = 6,5
cevheri yukarıya doğru çıkan sıcak baca gazlarıyla N2 = 74,8
kurutulmaktadır. Giren gazların miktarı saatte 7200m3 H2O = 8,1

olup N.Ş. da analizi aşağıda verilmiştir. Cevher kuru

PH 2O = 526mmHg
olduğunda içinde %90 Fe2O3, %10 SiO2 bulunmaktadır. ( 90oC )

❑ Yaş cevher %18 nemli olup, bunun tamamı kurutucuda çıkarılmaktadır.

Cevher 20 oC’de girmekte, 200oC’de çıkmaktadır. Gazlar 450 oC’de girmekte
ve 90 oC’de çıkmakta olup çıkışta 1/4 su buharıyla doyurulmaktadır.
Barometre basıncı 740 mmHg’dir. Buna göre 8 saatlik çalışmada kurutulan
yaş cevher kaç tondur.
26
27
 52934x131
VH 2 O = = 11390 m3 =
(740 − 131)

Cevherden çıkan su = Gazlarla çıkan su – Gazlarla giren su = 11390 -4666 = 6724 m3

1 mol gaz N.Ş’da 22,4 lt hacim kaplar

1 kmol gaz ise 22,4 m3 hacim kaplar

1 kmol H2O = 18 kg
18kg
6724 m3 H2O x 3
= 5403kg H2O
22,4m
Cevher %18 nemliydi

100 kg cevher 18 kg nem

x 5403 kg su
x=30016,7 kg = 30 ton cevher (yaş)
28
❑ Soru 3

❑ Ağırlıkça %18 nem içeren bir cevher, dakikada 10 m3 debi ile gelen
%6 nemli hava ile kurutulmaktadır. Gazlar fırını 90oC’de ve %30 su
buharına doymuş olarak terk etmektedir. Barometrik basınç 720 mmHg
olduğuna göre bir saatte kurutulabilecek cevher miktarını hesaplayınız.
(90 oC’de PH 2O( 90oC ) = 526mmHg )

29