1

Sa pagtatapos ng modyul na ito, ang mag-aaral ay inaasahang:

1. Nasusuri ang konteksto ng pag –usbong ng liberal na ideya tungo sa pagbuo
ng kamalayang nasyonalismo.
2. Natatalakay ang epekto ng pagbubukas ng mga daungan ng bansa sa
pandaigdigang kalakalan.
3. Natutukoy ang mga dahilan ng pag – usbong ng mga uring mestizo sa
Pilipinas
4. Natatalakay ang mga layunin ng pagpapatibay ng Dekretong edukasyon ng
1863 sa bansa
5. Naipaliliwanag ang mga isyu ukol sa Sekularisasyon
6. Naisasalaysay ang pangyayaring naging ugat sa paghatol ng kamatayan sa
tatlong paring martir.
 Pag–usbong ng Liberal na
Ideya Tungo sa Pagbuo ng
Kamalayang Nasyonalismo
Sa mahigit tatlong daang taon na pananakop at pagpapahirap ng mga
Espanyol sa mga Pilipino, marami ang nag- aklas laban sa kanilang
pagsasamantala. Sa pamamagitan ng aralin na ito matatalakay kung paano
namulat ang mga Pilipino sa mga pangyayaring gumising sa kanilang
damdaming makabayan, magkaroon ng pagkakaisa at maipamalas ang
pagmamahal sa bayan.

Balikan

Sa nakaraang baitang nabatid mo na sa simula pa lamang ng pananakop ng

mga Espanyol ay maraming mga Pilipino na ang tumutol sa kanila. Marami ang
nag buwis buhay dahil sa pagmamahal sa bayan.

Bilang isang munting mamamayan ano ang kaya mong gawin para sa bayan.
Isulat ang iyong sagot sa “With My Own Two Hands” Graphic Organizer

Sa aking mga kamay………

 Suriin

Ang Nasyonalismo o makabayang pananaw ay tumutugon hindi lamang sa

pagiging makabayan kundi sa pagkakaroon ng paninindigan, karapatan, diwa, at
pakikisangkot para sa lipunan. Layunin nito na maiangat at mapaunlad ang
pamumuhay ng isang tao. Kung ang lahat ng mamamayan ay maunlad, kasabay
nito ang pag-unlad na rin ng kanyang lipunan. Dahil sa matinding hirap na
dinanas ng mga Pilipino sa kamay ng mga Espanyol, marami na ang unti unting
nagigising para ipagtanggol ang bayan at kapwa mamamayan. Ano nga ba ang
nagtulak sa kanila para lumaban?
May ibat- ibang pangyayari sa labas at loob ng bansa na nakatulong para
mapukaw ang diwang makabansa ng mga Pilipino.

Mga Pandaigdigang Pangyayari Tungo sa Pag-usbong ng Pakikibaka ng Bayan

1. Pag –usbong ng Liberal na Kaisipan

Noong Ika-18 siglo umunlad sa Europa ang Liberal na ideya,ang kaisipan na

binuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang Europa mula sa panahon ng
kawalan ng katwiran at patuloy na
paniniwala sa mga pamahiin at
kamangmangan.Tinawag nila ito na
Panahon ng Kaliwanagan o Age of
Enlightenment, na kung saan ito ay
mahalagang panahon ng paghahanap
ng katotohanan, pag- angat ng antas
ng pag –iisip at pamumuhay sa
pamamagitan ng pagpapaunlad ng
pamahalaan, imprastraktura at
institusyon ng lipunan. Nakarating
sa Pilipinas ang kaisipan na ito kaya
mula sa matagal na pang-aabuso ng
mga Espanyol sa mga Pilipino. Ang
https://1
tradisyonal na saloobin at
pagpapahalaga, ang takot na
nararamdaman ay napalitan ng isang
bukas na kaisipan na handang
tanggapin ang mga pagbabago.
Maraming mga Pilipino ang nakapag
–aral sa Europa at nanguna sa
paghikayat na makiisa at lumaban sa
mga pang-aapi at walang katarungang pananakop ng mga Espanyol.
2. Pagbubukas ng Pilipinas sa Pandaigdigang Kalakalan

Daungan sa Maynila
1834
Daungan sa Sual sa
Pangasianan,
Pagbukas ng mga 1855
daungan sa Pilipinas
Daungan sa Cebu
1860

Daungan sa Tacloban at
1873
Legazpi

Ang Kalakalang Galyon lamang ang tanging kinikilala bilang pangkalakalang

Panlabas ng bansa noong panahon ng pananakop ng mga Espanyol, ngunit sa
kalaunan binuksan ang ibang daungan sa Pilipinas para sa pakikipagpalitan ng
mga produkto sa ibat ibang bansa.
Dahil dito maraming mga banyaga ang nagtayo ng mga negosyo sa Pilipinas tulad
ng German, French at English. Sa pagbukas ng mga daungan sa bansa para sa
pandaigdigang kalakalan, umunlad ang ekonomiya ng bansa,maraming yumaman
kaya ang mga anak nila ay nagkaroon ng pagkakataon na makapag aral sa
Maynila at Europa. Nakatulong ito para magkaroon ng mga makabagong kaalaman
at nagising sila sa tunay na kalagayan ng bansa.

3. Pagbubukas ng Suez Canal

Ang Suez Canal sa Egypt ay

isang artipisyal na daluyan ng tubig
na nagdurugtong sa Mediterranean
Sea at Red Sea. Taong 1869 nang
buksan ito para sa mga sasakyan
pandagat. Naging mabilis at umikli
ang naging ruta ng mga negosyante
at manlalakbay. Ang tatlong buwang
paglakbay ay aabot na lamang sa 32
araw. Napadali ang komunikasyon
mula Maynila patungong Espanya,
kung kayat naging madali ang pakikipag ugnayan ng mga Pilipino sa ibang panig
ng daigdig. Mabilis din nakapasok ang mga dayuhan na bitbit ang mga liberal na
kaisipan na naging dahilan para mamulat ang mga Pilipino sa mga maling gawain
ng mga Espanyol.

4. Pagbabago ng Antas sa Lipunan

Sa sinaunang lipunan ay may 3 uri ng tao ayon

sa katayuan nito. Ang mga Datu o Maginoo, ang
Maharlika, Timawa at Alipin. Nagbago ito sa
panahon ng pananakop ng mga Espanyol sa
Pilipinas dahil naglagay sila ng isang bagong
kaayusang panlipunan. Inilagay nila sa
pinakamataas na antas ang Peninsulares, ang mga Espanyol na ipinanganak sa
Espanya. Sinundan ito ng mga Insulares, mga Espanyol na ipinanganak sa
Pilipinas. Ang ikatlong uri ay ang mga Mestizo, mga Pilipinong nalahian ng
dugong Espanyol o Tsino. Sila ay mga negosyante at yumaman. Ang mga
mayayamang Pilipino ay tinawag na Principalia o Ilustrado. Nakapag- aral sila.
Ang itinuturing na pinakamababang antas o uri ng katayuan sa lipunan ay ang
mga Indio. Sila ang mga katutubong Pilipino na nagtatrabaho, nagpapawis
habang ang iba ay nagpapakasasa sa yaman.

5. Pag-usbong ng Panggitnang Uri

Bunga ng pagbukas ng Pilipinas sa

kalakalang pandaigdig, umunlad ang
agrikultura. Maraming mga negosyante,
magsasaka at propesyonal na naging mabuti ang
pamumuhay at sila ang bumuo sa Panggitnang
Uri ng lipunan na karaniwan kinabibilangan ng
Chinese at Spanish Mestizo.Sila ang may
kakayahang magpadala ng mga anak para
makapag-aral sa Maynila o Europa partikular na sa Espanya. Lumawak ang
kaalaman ng mga nakapag-aral marahil sa pakikipaghalubilo sa iba kung kaya
nag- iba ang kanilang pananaw. Dito nila natukoy ang mga maling gawain ng mga
Espanyol at sila ay naghangad ng pagbabago. Nagnais sila na makawala sa
pagkaalipin. Ilan sa mga ito ay sina Jose Rizal, Padre Pedro Pelaez, Padre Jose
Burgos,Marcelo H del Pilar, Juan at Antonio Luna, Jose Ma. Panganiban, Mariano
Ponce, Graciano Lopez Jaena at Pedro Paterno

6. Pagpapatibay ng Dekretong Edukasyon ng 1863

Sa pagpapatibay ng Dekretong Edukasyon

ng 1863, ang mga Pilipino ay nagsimulang
magkaroon ng karapatan na makapag- aral sa
mga paaralang Espanyol.
Ang kautusan na ito ay tungkol sa
pagbubukas ng mga paaralang pampubliko
para sa mga kalalakihan at pampublikong
paaralan para sa kababaihan. Sapilitan ang
pag-aaral at walang bayad, wikang Espanyol
ang ginagamit sa pagtuturo sa primary.
Nagkaroon din ng paaralang normal na kung
saan hinuhubog ang mga nagnanais maging guro na lalaki at sa kalaunan mga
babae na rin. Maraming kaalaman ang itinuro sa mga kalalakihan tulad ng
heograpiya, pagsasaka, aritmetika, pagsulat, Doctrina Christiana,
kagandahang asal at pag awit. Sa mga babae naituro din ito maliban sa
pagsasaka , heograpiya at kasaysayan ng Espanya. Bagamat ipinag- utos ng
hari na ituro ang wikang Espanyol, hindi ito sinunod dahil sa pangamba na
maaaring magamit ito ng mga Pilipino na mamulat at magka-isa na humingi ng
pagbabago.
Nagkaroon ng magandang bunga ang edukasyon para sa mga Pilipino,
nabatid nila na ito ay susi sa kaunlaran at tagumpay sa buhay ng tao. Naging
 masigasig sila na tumuklas ng bagong karunungan at magpakadalubhasa sa
iba pang larangan. Maraming mga Pilipino ang naging tanyag dahil sa
kahusayan sa pag- aaral, hadlangan man patuloy pa rin sa paglinang ng
kanilang mga kakayahan. Natanggap ng mga Pilipino ang mga katuruan sa
simbahang katoliko gaya ng kagandahang asal, pagsisimba at pananalig sa
Diyos. Ngunit sa kabilang banda nabuksan ang mga mata ng mga Pilipino
upang magising sa diwang nasyonalismo.

7. Pamumuno ni Gob. Hen. Carlos Maria Dela Torre (1869-1871)

Sa pananakop ng Espanya sa
Pilipinas,hindi naging pantay ang pagtrato sa
pagitan ng mga Espanyol at Pilipino. Higit na
pinahahalagahan ang mga Espanyol kaysa
Pilipino .Naghangad ng kalayaan at pantay na
karapatan ang mga Pilipino.

ages.search.yahoo.com/sh/image

Taong 1869 ipinadala si Carlos Maria Dela Torre sa Pilipinas bilang

gobernador-heneral. Naging madali kay Dela Torre na makuha ang loob at
pagtitiwala ng mga Pilipino dahil sa makataong pamamalakad sa bansa.
Nagkaroon ng maraming pagbabago sa bansa. Nakinig siya sa mga hinaing ng
mga Pilipino at nakisalamuha sa lahat. Inalis niya ang paghagupit bilang
parusa at pinahintulutan ang malayang pamamahayag. Naramdaman ng mga
Pilipino ang pantay na pagtingin at kalayaan sa panahoon ng pamumuno ni
Gob. Hen. Carlos Maria de la Torre. Minahal siya ng mga Pilipino at kinilala
bilang liberal na gobernador-heneral.
Taong 1871 pinalitan siya ni Gob.Hen. Rafael de Izquierdo na kinilala
bilang pinakamalupit na gobernador-heneral sa bansa. Lalong sumidhi ang
pagnanasa ng mga Pilipino na makamit ang kalayaan mula sa kamay ng mga
mananakop

8. Isyu ng Sekularisasyon at Pagbitay sa GOMBURZA

Isang madilim na pangyayari na lubusang pumukaw sa

damdaming makabansa ng mga Pilipino ang isyu ng
sekularisasyon o ang pagbibigay sa mga paring sekular o
Paring Pilipino ng kapangyarihan na mamuno sa mga
parokya.Mahigpit itong tinutulan ng mga paring regular o
Paring Espanyol na kinabibilangan ng mga relihiyoso tulad
ng Agustinian, Dominican, Jesuit at iba pa. Ito ay dahil sa
lawak ng kanilang kapangyarihan, impluwensya at yaman
mula sa simbahan. Ibinalik ang pamumuno sa parokya sa
mga Paring Regular. Pang- aapi o diskriminasyon ang
naramdaman ng mga paring sekular sa pagkakaalis sa
kanila ng kapangyarihan na pamunuan ang parokya, kung kaya nagtatag sila ng
isang kilusan na pinamunuan
ni Padre Pedro Pelaez.
Sa bayan ng Cavite, taong 1872 nagkaroon ng isang pag- aaklas ng mga sundalo
na naglilingkod sa isang arsenal dahil sa pagkakatanggal ng kanilang mga
benepisyo. Naging madali para sa mga Espanyol na masugpo ang pag -aaklas na
ito kung kaya’t nahuli ang mga nakiisa dito. Dinakip ang mga pinaghihinalaang
pinuno sa pag- aaklas kasama ang mga paring napagbintangan namuno dito na
sina Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos, at Padre Jacinto Zamora. Nilitis,
isinakdal at hinatulan ng kamatayan ang tatlong pari sa pamamagitan ng garote
noong Pebrero 17,1872. Sa pangyayaring ito tuluyan nang nagising at napukaw
ang damdaming makabansa ng mga Pilipino.

Mga Iba pang Ginawa ng mga Espanyol na Gumising sa Diwang Makabayan

ng mga Pilipino
Marami pang mga ginawa ang mga Espanyol na hindi katanggap tanggap
para sa mga Pilipino kaya lalong sumidhi ang pagnanasa nila na makalaya
sa panakop ng mga Espanyol.
 Pagpalaganap ng isang relihiyon sa bansa
 Pang- aabuso o labis na pagmamalupit sa mga Pilipino
 Pagbibigay ng isang pangalan sa mga lupain na dati ay nahahati sa mga
barangay at sultanato.

Pagyamanin

Gawain 2: “ Timbangin Natin”

Panuto: Isulat ang A sa patlang kung ang mga pangyayari ay nakatulong upang
magising ang diwang makabayan o nasyonalismo ng mga Pilipino. Isulat ang B
kung hindi.
1. Pagsilang ng mga gitnang-uri sa lipunan
__ 2. Pagbubukas ng daungang Suez Canal
__ 3. Paggawa ng mga daan
4. Kalakalang Galyon
__ 5.Pagpasok ng mga ideyang liberal mula sa ibang bansa
6. Pagmalupit sa mga katutubo
7. Liberal na pamamahala ni Gob. Hen. Carlos Ma. Dela Torre
8.Pagpalaganap ng relihiyong Kristiyanismo
9. Paggamit ng wikang Kastila
1o. Pagbitay sa GOMBURZA
Gawain 3: Word Hunt

Panuto: Hanapin at isulat ang mga salita na may kaugnayan sa mga

pangyayaring pumukaw sa damdamin makabayan ng mga Pilipino.

S U E Z C A N A L X Y R I B P
P M K A L I W A N A G A N A E
A R A L I N G P A N L I S S N
N A S Y O N A L I S M O U A I
P U N A P R I N C I P A L I A
N G R D A U N G A N A D A D S
E G Y P T S D I X P Y R R A L
I D E Y A L I B E R A L E M P
M E S T I Z O T W G O S S U L
P E N I N S U L A R E S T Y X

1. _ 6. _
2. _ 7. _
3. _ 8. _
4. _ 9. _
5. _ 10. _

Isaisip
Sa iyong palagay ano ang pinakamahalagang pangyayari na
pumukaw sa diwang makabansa ng mga Pilipino?

o Ang Nasyonalismo o makabayang pananaw ay tumutugon hindi

lamang sa pagiging makabayan kundi sa pagkakaroon ng
paninindigan, karapatan, diwa, at pakikisangkot para sa lipunan
o Sa pagbubukas ng mga daungan sa Pilipinas, nabuksan din ang mga
kaisipan ng mga Pilipino tungo sa mga makabagong kaalaman.
o Ang pakikipagkalakalan ng mga Pilipino sa ibang bansa ay nagdulot
ng kaayusan para sa kabuhayan.
o Ang mga walang katwiran na patakarang ipinatupad ng mga Kastila
sa Pilipinas ay nagdulot ng pag-usbong ng diwang makabansa ng mga
Pilipino.
o Mahalaga ang naging ambag ng edukasyon sa pagkamulat ng mga
Pilipino sa mga maling gawain ng mga Kastila.
o Ang liberal na pamumuno ni Gobernador-Heneral Carlos Maria Dela
Torre ay nakatulong na mamulat ang mga Pilipino at magising ang
diwang makabansa
o Sumidhi ang damdaming makabansa ng mga Pilipino dahil sa walang
katarungan at matibay na basehan na paghatol ng kamatayan sa
tatlong paring martir sa pamamagitan ng garote.
 Isagawa

Gawain 4: “Now Showing

Panuto: Gamit ang Film Strip Graphic Organizer, itala ang naging epekto sa buhay
ng mga Pilipino ng pagbubukas ng mga daungan sa bansa para sa pandaigdigang
kalakalan.
Gawain 5: “Aalamin Ko”
Panuto: Isulat ang mga Mabuti at di Mabuting dulot sa mga Pilipino ng mga
patakaran sa edukasyon na ipinatupad ng mga Kastila.
Mabuti Di Mabuti

Tayahin

Panuto: Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang bago ang bawat bilang.

1. Pangkat ng mga Pilipino na mayayaman at nakapag – aral na humingi

ng pagbabago mula sa mga Espanyol
A. Principalia C. Indio
B. Insulares D. Mestizo
2. Ano ang naging epekto ng mga kaisipang liberal sa mga Pilipino
A. Yumaman ang mga Pilipino.
B. Nakapaglakbay sa ibang bansa ang mga Pilipino.
C. Maraming mga dayuhan na naging kaibigan ng mga Pilipino..
D. Natuto at nagising ang damdaming makabansa ng mga Pilipino.
3. Bakit nakabuti ang pagbubukas ng Suez Canal para sa mga Pilipino?
A. Marami ang nakapaglakbay.
B. Marami ang nakapag aral.
C. Maraming paring sekular ang nasa Pilipinas.
D. Naging mabilis ang kalakalan at komunikasyon.
 4. Anong pangyayari ang lalong nagpasidhi ng damdaming makabansa sa
mga Pilipino?
A. Pagbitay sa tatlong paring martir C. Paglakbay sa ibang bansa
B. Pagbukas sa daungan D. Pag – aral sa ibang bansa
5. Bakit binitay sa pamamagitan ng garote ang GOMBURZA?
A. Pinagbintangan sila na naghihikayat na mag alsa laban sa kastila.
B. Hindi nila ginagampanan ang kanilang tungkulin.
C. Sinisiraan nila ang kapwa Pilipino
D. Lagi silang nagrereklamo
6. Bakit itinuring na paring martir sina GOMBURZA?
A. Dahil namatay silang ginagampanan ang tungkulin.
B. Dahil namatay silang may takot at pananamaplataya sa Diyos.
C. Dahil namatay sila na ipinagtatanggol ang mga karapatan ng
mga Kastila.
D. Dahil namatay sila na ipinagtatanggol ang mga karapatan ng mga
Pilipino.
7. Ang pagkakaroon ng diwang makabansa ay katumbas ng tunay na
pagmamahal sa _ _.
A. kapwa C. bansa
B. dayuhan D. kapwa at bansa
8. Paaralang itinayo ng mga Kastila sa Pilipinas upang hubugin ang mga
nagnanais maging guro
A. Paaralang Normal C. Paaralang Pampubliko
B. Paaralang Primarya D. Paaralang Pampribado
9. Aling kaalaman ang hindi itinuro ng mga Espanyol sa mga lalaki?
A. Pagsasaka C. Pagbuburda
B. Kagandahang Asal D. Pagsulat
__ _10. Bakit hindi nasunod ang utos ng hari na ituro ang wikang Espanyol sa
mga Pilipino?
A. Mahirap pag-aralan ang wikang Kastila
B. Walang Pilipinong may kakayahang magturo
C. Hindi nagustuhan ng mga Pilipino ang mga aralin
D. Nangamba sila na maaaring magamit ito para labanan sila
Gawain 7: “ Damdamin Mo, Uunawain Ko”

Panuto: Ipahayag ang iyong damdamin at opinyon sa naging epekto ng bawat

pangyayari.

1. Pagbubukas ng mga daungan ng bansa sa pandaigdigang

kalakalan _

_
2. Pag –usbong ng uring mestizo
_

3. Liberal na Patakaran sa pamamahala ni Gob.Hen. Carlos Maria dela

Torre _

4. Pagpatupad ng Dekretong Pang edukasyong ng 1863

_ _
5. Pagpasok ng mga liberal na kaisipan

Gawain 8 Breaking News

Panuto: Sumulat ng isang maikling balita tungkol sa pagbitay sa tatlong

paring martir na sina GomBurZa. Maaring hingin ang tulong ng magulang o
nakatatanda sa iyo.
Sanggunian
Antonio, Eleonor D., et al. Araling Panlipunan: Kayamanan VI. Quezon City: R.P.
Rex , Inc., 2017

Julian,Arlene D, et al .Araling Panlipunan : Bagong Lakbay ng Lahing Pilipino VI

Quezon City Phoenix Publishing House 2018.

Online https://www.youtube.com/results?
search_query=pag+usbong+ng+nasyonalismo

yahoo.com/search?fr=mcafee&type=E210US91215G0&p=antas+ng+pamumuhay+s
a+espanyol

https://tl.wikipedia.org/wiki/Edukasyon_sa_Pilipinas_noong_panahon_ng_mga_Ka
stila
https://en.wikipedia.org/wiki/Gomburza

https://www.google.com/search?q=suez+canal+tagalog&hl=en&tbm=isch&s
ource=iu&ictx=1&fir=6EXDWGNXNqt_4M%253A%252CRfDhWEo8tPVbYM%
252C_
 Susi sa Pagwawasto

Gawain 2 Gawain 3 in any order

A 1. Suez Canal
A 2.Kaliwanagan
B 3. Nasyonalismo
B 4.principalia
A 5.Daungan
A 6. Liberal 7.Mestizo
A 8.Peninsulares
A 9.Insulares
A 10. Indio
10.A

Tayahin
1. A
2. D
3. D
4. A
5. A
6. D
7. D
8. A
9. C
10.D