1.

OPSTA ORGANIZACIJA I NACIN RADA NERVNOG SISTEMA

-NERVNI SISTEM je jedinstven po ogromnoj slozenosti misaonih procesa i kontroli radnji koje moze da
izvede. CNS sadrzi vise od 100 milijardi neurona. Informacije koje pristizu ulaze u neuron kroz sinapse
koje se nalaze na neuronskim dentritima, dok izlazeci signal putuje duz jednog aksona koji odlazi iz
neurona. Vecina aktivnosti CNS pokrenuta je senzorim dozivljajem koji potice iz ekscitiranih senzornih
receptora (vizuelni receptori u oku, auditivni receptori u uhu, taktilni receptori na povrisni tijel itd.)
somatski dio koji prenosi senzornu informaciju iz receptora iz cijele povrsine tijela djeluje tako da
informacija ulazi u CNS kroz periferne nerve i sprovodi se odmah do do mnogobrojnih senzornih
podrucja u:

 Svim nivoima kicmene mozdine.

 Retikularnu formaciju medule, ponsa u mezencefalona
 Cerebellum
 Talamus
 Podrucja cerebralnog korteksa

Najvaznija uloga CNS jeste kontrola razlicitih aktivnosti tijela. To se ostvaruje kontrolom:

 Kontrakcijom odgovarajucih skeletnih misica svuda u tijelu

 Kontrakcija glatkih misica u unutrasnjim ogranima
 Sekrecije aktivnih hemijskih supstanci iz egzo i endokrinih zlijezda u mnogim dijelovima tijela

Ove aktivnosti se zajednickim imenom zovu motorne funkcije nervnog sistema. Misici i zlijezde se zovu
efektori. Jedna od najvaznijih funkcija nervnog sistema jeste da obradi ulaznu informaciju kako bi nastali
prikladni mentalni ili motorni odgovori. Kada vazna senzorna informacija podstakne paznju, ona se odma
usmjerava u odgovarajuce integrativne i motorne regije mozga da bi se izazvao zeljeni odgovor. Ovo
usmjeravanje i brada informacija naziva se INTEGRATIVNA funkcija nervnog sistema. Sinapsa je mjesto
na kojem se jedan neuron povezuje sa susjednim. One odreduju smjer sirenja nervnih signala u nervnom
sistemu. Deponovanje(skladistenje) informacija je proces koji nazivamo pamcenje a to je takode funkcija
sinapsi. Tri glavna nivoa CNS-a imaju specificna funkcionalna svjstva:

 Nivo kicmene mozdine

 Nivo nizih dijelova mozga ili supkortikalni nivo
 Nivo visih dijelova mozga ili kortikalni nivo

2.NERVNE SINAPSE, JONSKI KANALI I NEUROTRANSMITERI

Postoje dvije glavne vrste sinapsi: hemijske i elektricne sinapse. Kod ljudi su uglavnom sve sinapse koje
sluze za prijenos signala u CNS-u hemijske sinapse. U njima prv neuron sekretuje na sinaptickom
nervnom zavrsetku hemijsku supstancu nazvanu NEUROTRANSMITER. Ovaj transmiter djeluje na
receptorske proteine u membrani sljedeceg neurona i moze da ga ekscituje ili inhibise (ili modifikuje
osjetljivost). Do sad je otkriveno vise od 40 razlicitih transmiterskih supstanci (acetilholin, adrenalin,
noradrenalin, histamin, glicin, serotonin, glutamat). Elektricne sinapse karakterise postaojanje direktinh,
tecnocsu ispunjeih kanala za sprovodenje elektricne struje ili jednog neurona u drugi.
HEMIJSKE sinapse imaju jednu izrazito vaznu osobinu koja ih cini veoma pogodnim za prenos vecine
signala u CNS-u: one uvije prenose signale u jednom smjeru, od neurona koji sekretuje transmiter,
nazvan presinaptickim neuronom, do neruona na koji transmiter djeluje nazvan postsinaptickim
neuronom.
JONSKI kanali- u membrani postsinapitckog neurona nalaze se obicno dvije vrste jonskih kanala:

 Katjonski kanali koji najcesce kada su otvoreni omogucuju prolazak jonima Na+ ali ponekad i
jonima K+ i/ili Ca++.
 Anjonski kanali koji uglavom propustaju jone Cl- ali takode i minimalne kolicine drugih anjona

Katjosnki kanali koji propustaju Na+ jone oblozene su negativnim naelektrisanjem. Kada transmiterska
supstacna aktivise josnki kanal, on se obicno otvara u djelicu milisekunde a kada transmiterske
supstance vise nema kanal se istom brzinom zatavara.
Postoje dvije vrste sinaptickih transmitera:

 Malomolekulski transmiteri koji brzo djeluju (acetilholin, noradrenalin, adrenalin, dopamin,

serotonin, glicin, aspartat)
 Neuropeptidi (transmiteri sporog dejstva-prolaktin, hormon rasta, vazopresin, gastrin, inzulin,
glukagon, bradikinin, kalcitonin).

Karakteristike nekih vaznih malomolekularnih neurotransmitera:

 ACETILHOLIN : sekretuju neuroni u mnogim regionima nervnog sistema ali narocito 1. zavrsetci
velikih piramidalnih celija motornog korteksta 2. Razliti neuroni bazalnih ganglija 3. Motorni
neuroni koji inervisu skeletne misice. U najvecem broju slucaje acetilholin ima ekscitacijski
efekat.
 NORADRENALIN sekretuju mnogi neuroni cija se celijska tijela nalaze u mozdanom stablu i
hipotalamusu, nadrazuju ekscitacijkse receptore.
 DOPAMIN – efekat je obicno inhibicija, sekretuju ga neuroni koji poticu iz supstance nigre.
 GLICIN – sekretuje se uglavnom u sinapsama kicmene mozdine, inhibicijski transmiter.
 GLUTAMAT se sekretuje iz presinaptickih zavrsetaka mnogih senzornih puteva koji ulaze u CNS.
On vjerovatno izaziva eksitaciju

Neuropeptidi se sintetisu kao integralnih dio velikih proteinskih molekula na ribozomima u tijelu nervne
celije. Zbog slozenog nacina stvaranja, oslobadjaju se u mnogo manjim kolicinama u odnosu na kolicinu
malomolekulskih transmitera. Neuropeptidi su hiljada i vise puta snazniji od malomolekulskih
transmitera te obicno imaju znatno duze dejstvo.
3.OSNOVNI MEHANIZAM EKSCITACIJE I INHIBICIJE NERVNOG SISTEMA

Neki postsinapticki receptori kada su aktivirani izazivaju ekscitaciju postsinapticog neurona, dok drugi
uzrokuju inhibiciju. Ekscitacijski i inhibicijski receptori omogucavaju kocenje i pobudjivanje nervne
aktivnosti.
Mehanizmi ekscitacije:

 Otvaranje Na kanala dozvoljava ulazak velike kolicine + naelektrisanja u unutrasnjost

postsinapticke celije. To povecava unutarcelijski membranski potencijal u pravcu pozitivnosti,
sve do pragovnog nivoa za ekscitaciju. To je najcesci nacin izazivanja ekscitacije.
 Smanjena propustljivost Cl ili K kanala ili oba zajedno. To smanjuje difuziju negativno
naelektrisanih jona Cl u unutrasnjosti ili smanjuje difuziju pozitivno naelektrisanih jona K iz
postsinaptickogg neurona napolje. U oba slucaja nastaje veca pozitivnost membrane sa
unutrasnje strane nego normalno sto je ekscitacijski efekat.
 Razlicite promjene unutrasnjeg metabolizma postsinaptickog neurona, koji pobudjuje celijsku
aktivnost ili u nekm slucajevima povecavaju broj ekscitacijskih receptora na membrane ili
smanjuju broj inhibijskih membranskih receptora.

Mehanizmi inhibicije:

 Otvaranje jonskih kanala za Cl kroz membranu postsinaptickog neurona. To dozvoljava brzu

difuziju iz spoljasnje sredine negativno naelektrisanih jona Cl u unutrasnjost postsinaptickog
neurona. Tako ce se unijeti negativno naelektrisanje i povecati negativnost unutar celije a to
djeluje inhibicijski.
 Povecava propustljivost za jone K iz neurona. Ovo omogucuje pozitivnim jonima K da difunduju
napolje sto povecava negativnost u unutrasnjosti neurona i to je inhibijski ucinak.
 Aktivacija receptorskih enzima koji inhibisu celijske i metabolicke funkcije ili koji povecavaju broj
inhibiskih sinaptickh receptora ili smanjuju broj ekscitacijskih receptora.

4. PRENOS SIGNALA, OBRADA INFORMACIJA U SKUPINAMA NEURONA

CNS je sagradjen od vise hiljada do miliona neuronskih skupova. Svaki skup neurona ima svoju posebnu
organizaciju, koja im omogucuje obradu signala na sopstven i jedinstven nacin. Neuroni u neuronskom
skupu posjeduju ulazna i izlazna vlakna. Ta vlakna se rasprostiru kroz veliko podrucje neuronskog skupa,
u kojima ostvaruju sinapse sa dendritima. Cesto je vazno da slabi signali koji ulaze u neuronski skup
nadrazuju mnogo veci broj nervnih vlakana koja napustaju skup. Ovaj fenomen se naziva DIVERGENCIJA.
Javlja se u dva glavna oblika:

 Pojacavajuci (AMPLIFIKACIJSKI) oblik divergencije znaci da se jedan ulazni signal na svom

putu kroz uzastopne nizove neurona siri na sve veci broj neurona.
  Oblik DIVERGENCIJE u vise puteva (DIVERGENCIJA u mnogo tracaka). Signal se iz
neuronskog skupa rensi u dva smjera. Npr. Informacija koja se prenosi dorzalnim
kolumnama kicmene mozdine na gore, usmjerava se u donjim dijelovima mozga
dvojako: 1. U cerebelum (mali mozak) 2. Kroz donja podrucja mozga u talamus i koru
velikog mozga.

KONVERGENCIJA znaci da se signali iz veceg broja ulaznih neurona susticu i nadrazuju jedan neuron.
Postoji konvergencija iz jednog izvora sto znaci da se veliki broj zavrsetaka iz jednog ulaznog puta
zavrsava na istom neuronu. Znacaj ovoga je da se neuroni skroro nikad ne nadrazuju akcionim
potencijalom iz pojedinackog ulaznog zavrsetka. Ulazni signali mogu konvergirati iz vise izvora. Ovakav
oblik konvergencije omogucuje sumaciju informacija iz razlicitih izvora, a odgovor koji se dobija zbirni je
efekat svih razlicitih vrsta informacija. Zato je konvergencija jedan od vaznih nacina na koji CNS
uskladjuje, sabira i razvrstava razlicite oblike informacija.

5. NEURONSKI SKLOPI EKSCITACIJE I INHIBICIJE NEURONA

Elektricni dogadjaj za vrijeme ekscitacije neurona posebno su proucavani na velikim motoneuronima

prednjih rogova kicmene mozdine. Potencijal membrane u mirovanju je oko -65 mV. Taj nizi potencijal je
znacajan jer omogucuje i pozitivnu i negativnu kontrolu stepena razdrazljivosti neurona. Koncentracija
jona natrija je veoma visoka u ekstracelularnoj tecnosti (142 mmol/L), ali je niska u unutrasnjosti
neurona (14mol/L). Ovaj koncentracioni gradijent za Na stvara snazna Na pumpa, koja neprekidno
izbacuje Na iz neurona. Koncentracija jona K je visoka u neuronskoj somi (120 mmol/L), ali veoma niska
u ekstracelularnoj tecnosti (4,5mol/L). Koncentracija Cl jona je u ekstracelularnoj tecnosti visoka a u
untrasnjosti neurona niska. Membrana je prilicno propustljiva za jone Cl. Glavni razlog za nisku
koncentraciju Cl jona u unutrasnjosti neurona jeste potencijal -65mV u neuronu (negativni potencijal
odbija negativno naelektrisane jone Cl). U somi neurona nalazi se veoma provodljiv rastvor elektrolita-
intracelularna tecnost neurona. Promjer some neurona je veoma velik (10-80 mikro metara) sto je razlog
da skoro i nema otpora provodjenja elektricne struje iz jednog dijela unutrasnjosti some u drugi dio.
Postoje tri stanja neurona:

 Neuron u mirovanju s normalnim intraneuronskim potencijalom od -65mV

 Neuron u stanju ekscitacije, smanjene negativnim intraneuronskim potencijalom
(-45mV) nastalim zbog ulaska Na
 Neuron u stanju inhibicije sa negativnim intraneuronskim membranskim
potencijalom (-70mV) nastalih usljed izlaska jona K, ulaska jona Cl ili i jednog i
drugog.
6.OSJET I OSJETILI RECEPTORI

Ulaz informacija u nervni sistem obezbjeduju senzorni receptori, koji primjecujusenzorne drazi ako sto
su: dodir, zvuk, svjetlost, bol, hladnoca i toplota. Postoji 5 osnovnih vrsta senzornih receptora:

 MEHANORECEPTORI koji primjecuju mehanicki pritisak ili istezanje receptora ili tkiva koja su u
neposrednoj blizini receptora.
 TERMORECEPTORI koji primjecuju promjenje u temp., od kojih jedni primjecuju hladnoci, a drugi
toplotu.
 NOCICEPTORI (receptori za bol) koji pirmjecuju ostecenje tkiva, bez obzira da li je ostecenje
fizicko ili hemijsko.
 ELEKTROMAGNETSKI receptori koji primjecuju svjetlost za retinu oka-stapici i cepici.
 HEMORECEPTORI koji primjecuju ukus u ustima, miris u nosu, nivo kiseonika u arterijskoj krvi,
osmolarnost u tjelesnim tecnostima, konc. Ugljen-dioksida.

Svaka vrsta receptora je veoma osjetljiva na jednu vrstu drazi za koju je oblikovana i skoro je potpuno
neosjetljiva na drugu vrstu senzornih drazi. Tako su stapici i cepici veoma osjetljivi na svjetlost, a skoro
potpuno neosjetljivi na uobicajne raspone toplote i hladnoce, ili na hemijske promjene u krvi. Svaku
osnovnu vrstu osjecaj koju mozemo dozivjeti-bol, dodir, zvuk nazivamo modalitet osjecaja.
Uprkos cinjenici da mi dozivljavamo ove razlicite modalitete osjecaja, nervna vlakna prenose samo
impulse. Svako nervno vlakno zavrsava u specificnoj tacki CNS-a, pa je zbog toga vrsta osjecaja koja se
dozivi pri stimulaciji nervnog vlakna odredena mjestom u nervnom sistemu do koga to vlakno vodi.
Specificno svojstvo nervnih vlakan da prenose samo jedan modalitet osjecaja naziva se PRINCIP
OZNACENOG PUTA. Reecptori se mogu nadraziti mehanickom deformacijom koja isteze membranu i
otvara jonske kanale, nanosenjem hemijskih supstanci, promjenom temp. Membrane i uticajem
elektromagnetnih talasa. Maksimalna amplituda potencijala senzornih repetora je oko 100mV.

7. RECEPTORSKI I GENERATORSKI POTENCIJAL

Bilo koja da je vrsta drazi koja djeluje na receptor, njen neposredni efekat se sastoji u promjeni
membransko potencijala receptora. Ova promjena potencijala naziva se RECEPTORSKI POTENCIJAL.
Razliciti receptori mogu se nadraziti na jedan od vise nacina da bi nastao receptorski potencijal:

 Mehanickom deformacijom receptora koja isteze membrabu i otvara jonski kanal

 Nanosenjem hemijski supstanci na membranu koje takoe otvaraju jonske kanale
 Promjenom temp. Membrane sto mjenja popustljivost membrane
 Uticajem elektromagnetskih talasa kao sto je svjetlost na vidni receptor na vidni receptor u retini

Maksimalna amplituda potencijala najveceg broj senzornih receptora iznosi preko 100mV, ali ovaj nivo
nastaje samo pri izrazito velikom intezitetu senzorskog stimulansa. Karakteristika senzornih receptora
jeste da se oni poslije izvjesnog vremena djelomicno ili potpuno prilagode na bilo koju stalnu draz. To
znaci kada se primjeni trajna senzorna draz, u pocetku receptori odgovaraju visokom frekvencijom
impulsa, zatim progresivno nizom frekvencijom, sve dok na kraju broj akcionih potencijala ne bude vrlo
mali ili ih mozda nema. Mehanizam adaptacije receptora za svaku vrstu receptora je drugaciji. Npr.
Stapici i cepici u oku adaptiraju se mjenjanjem konc. Svojih na svjetlost osjetljivih supstanci.

Receptori koji se sporo adaptiraju nastavljaju da prenose impulse do mozga sve dok draz postoji. Zbog
toga sto sporo adaptivni receptori mogu neprekidno, tokom vise sati da prenose informaciju oni se
nazivaju TONICNI RECEPTORI, to su receptori makule vestibularnog aparata, receptori za bol,
baroreceptori arterijskih stabala...
Receptori koji se brzo adaptiraju- receptori za brzinu i za pokret. Npr. Pacinijevo tjelasce-brzo prenosi
informacije degeneracije tkiva.

8.MEHANOSENZITIVNI OSJETI

Somatski osjecaji se mogu podjeliti u 3 fizioloske vrste:

 Mehanoreceptivne somatske osjecaje u koje spadaju u koje sadaju osjecaji dodira i polozaja koji
se izazivaju mehanickim pomjeranjem nekog tkiva u tijelu
 Termoreceptivne osjecaje koji pimjecuju toplo i hladno
 Osjecaj bola koji nastaje aktivacijom bilo kojeg faktora koji ostecuje tkiva

Iako se dodir, pritisak i vibracije cesto svrstavaju kao posebne senzacije, sve ih opazamo preko istih vrsta
rceptora, tu postoje 3 glavne razlike: 1.osjecaj dodira uglavnom potice od stimulacije taktilnih receptora
u kozi ili tikvu neposredno ispod koze 2. Osjecaj pritiska nastaje obicno usljed deformacija dubljih tkiva 3.
Osjecaj vibracije nastaje usljed brzog ponavljanja senzornih signala. Postoji barem 6 razlicitih vrsta
receptora za dodir:

 NEKI SLOBODNI NERVNI ZAVRSECI, nalaze se svuda u kozi, u stanju su da reaguju na dodir i
pritisak
 Taktilni receptor velike osjetljivost je MAJSNEROVO TJELASCE, to je izduzen inkpsuliran nervni
zavrsetak debelog mijeliniziranog nervnog vlakna. Ovi receptori se nalaze u nekosmatim
dijelovima koze, narocito su brojni na jagodicama prstiju i usnama. *Poslije stimulacije,
adaptiraju se u djelicu sekunde.
 Vrhovi prstiju i druga podrucja koja sadrze velike broj Majsnerovih tjelasaca sadrze i obicno veliki
broj tkitlnih receptora sa prosirenim vrhom u koje spadaju i MERKELOVI DISKOVI. Ovi receptori
se razlikuju od Majsnerovih tjelasaca po tome sto u pocetku prenose jak signal koji se
djelomicno adaptira. Merkelovi diskovi su cesto zajedno grupisani u receptorski organ koji se
naziva KUPOLASTI IGOV RECEPTOR
 Neznatni pokret bilo koje dlake na tijelu stimulise nervno vlakno koje obavija korijen dlake. Pa je
svaka dlaka zajendo sa nervnim vvlaknom oko njenog korijena takode receptor za dodir koji se
naziva ZAVRSNI ORGAN DLAKE.
  U dubljim slojevima koze i u unutrasnjim tkivima nalze se RUFINIJEVI ZAVRSNI ORGANI, to su
razgranati inkapsulirani zavrseci znacajni za signalizaciju trajnog stanja deformacije koze i
dubokih tkiva
 PACINIJEVA TJELASCA leze neposredno ispod koze ali i u dubokim tkivima tijela. Njih stimulise
samo veoma brza lokalizovana kompresija tkiva jer se adaptiraju za nekoliko stotih dijelova
sekinde.

Skoro svi specijalizovani senzorni receptori prenose signale A-P nervnim vlaknima brzinom od 30 do
70m/s.

1. PRENOS SOMATSKIH SIGNALA U CNS

Skoro sve senzorne informacije iz somatskih segmenata tijela ulaze u kičmenu moždinu kroz dorzalne
korjenove spinalnih nerava. Od mjesta ulaska u kimčmenu moždinu pa sve do mozga senzorni signali se
prenose jednim od 2 moguća senzorna puta:

1. sistemom dorzalne kolumne tj. sistemom medijalnog lemniskusa, ili

2. anterolateralnim sistemom.

Sistem dorzalne kolumne-medijalni lemniskus, prenosi signale nagore u produženu moždinu, uglavnom
dorzalnim kolumnama kičmene moždine. Signali se zatim sprovode sinapsama u produženoj moždini,
prelaze na suprotnu stranu i odlaze medijalnim lemniskusom naviše kroz moždano stablo, do talamusa.

Signali anterolateralnog sistema poslije ulaska kroz dorzalne korjenove u kičmenu moždinu, odmah
stvaraju sinapse u dorzalnim rogovima sive mase moždine, te nakon toga prelaze na suprotnu stranu i
penju se kroz prednje i bočne stubove bijele mase kičmene moždine. Oni se završavaju na svim nivoima
donjeg dijela moždanog stabla i u talamusu.

Sistem dorzalne kolumne-medijalni lemniskus sastoji se od debelih, mijelinizovanih nervnih vlakana koja
prenose signale u mozak brzinom 30-110 m/s; dok se anterolateralni sistem sastoji od znatno tanjih
mijelinizovanih vlakana koja signale prenose brzinom do 40 m/s.

Anterolateralni sistem ima sposobnost da prenese širok spektar senzornih modaliteta: bol, toplotu,
hladnoću i grube taktilne senzacije.

SISTEM DORZALNE KOLUMNE-MEDIJALNI LEMNISKUS:

1. osjećaj dodira koji uzrokuje visoki stepen lokalizacije stimulansa,

2. osjećaj dodira koji zahtijeva prenošenje finih gradacija intenziteta,
3. fizičke senzacije, kao što su osjećaj vibracije,
4. senzacije koje ukazuju na kretanje po koži,
 5. osjećaj položaja iz zglobova,
6. osjećaj pritiska koji se odnosi na finu procjenu inteziteta pritiska.

ANTEROLTERALNI SISTEM:

1. bol
2. toplotne senzacije uključujući osjećaj i toplog i hladnog,
3. osjećaj grubog dodira i pritiska sa sposobnošću samo grube lokalizacije na površini tijela,
4. osjećaj svraba i golicanja,
5. senzualne senzacije.

2. OSJET BOLA I TOPLINSKI OSJET

Bol je uzrokovan većinom patoloških stanja u tijelu. Bol je zaštitni mehanizam i javlja se uvijek kada
postoji oštećenje tkiva. Bol može biti klasifikovana u 2 glavne grupe: brzi bol i spori bol. Brzi bol se osjeti
oko 0,1 s poslije bolnog nadražaja, dok spori bol počinje poslije jedne ili više sekundi, a zatim se polako
pojačava tokom više sekundi ili cak minuta.

Receptori za bol su slobodni nervni završeci. Široko su rasprostranjeni u površinskim slojevima kože i u
nekim unutrašnjim tkivima, kao što su periost, zidovi arterija, povrsine zglobova. Bol mogu izazvati
mnoge vrste stimulusa. Oni se klasifikuju kao mehanički, toplotni i hemijski bolni stimulusi. Neke od
hemijskih materija: bradikinin, serotonin, histamin.

Receptori za bol se veoma malo adaptiraju, a ponekad se ne adaptiraju uopšte. Porast osjetljivosti
receptora za bol naziva se HIPERALGEZIJA. Kada protok krvi kroz neko tkivo prestane, tkivo često postaje
veoma bolno u roku od nekoliko minuta. Mišićni spazam je takođe veoma čest uzrok bola.

Iako su svi receptori za bol slobodni nervni završeci, ovi završeci su dva posebna puta za prenošenje
bolnih signala u CNS. Ova 2 puta su odgovorna za dvije vrste bola: to su put za brzi-oštar bol i put za
spori-dugotrajni bol.

Signali za brzi bol izazvani su mehaničkim ili toplotnim stimulansima. Kada uđu u kičmenu moždinu,
signali boli kreću prema mozgu kroz dva puta:

1. NEOSPINOTALAMIČKIM TRAKTOM i
2. PALEOSPINOTALAMIČKIM TRAKTOM

Stepen reakcije na bol znatno se razlikuje od čovjeka do čovjeka. Ovo je djelimično posljedica
sposobnosti samog mozga da aktivacijom sistema za kontrolu bola koji se naziva ANALGEZIJSKI SISTEM,
vrši supresiju ulaska signala za bol u nervi sistem. Bol se često može osjećati u dijelu tijela koji je znatno
udaljen od tkiva u kome se nalazi uzrok bola. Takva bol se naziva PROJEKTOVANI, udaljeni bol.

TOPLINSKI OSJET  čovjek može da osjeti različite stepene hladnog i toplog: smrzavajuće, ledeno,
hladno, neutralno, toplo, vruce i vrelo. Stepeni toplote se razlikuju pomocu tri razlicite vrste senzornih
receptora: receptori za hladno, receptori za toplo i receptori za bol. Receptori za bol se stimulisu samo
ekstremnom hladnocom i toplotom. Receptori za hladno i za toplo smjesteni su neposredno ispod koze
u posebnim, odvojenim tackama. Postoje 3 do 10x vise tacaka za hladno nego za toplo.

Toplotni signali se generalno prenose putevima koji su paralelni putevima za prijenos bolnih signala.
Kada udu u kicmenu mozdinu signali putuju nekoliko navise ili nanize u Lizerovom traktu, a zatim se
zavrsvaju uglavnom u laminama I, II i III dorzalnih rogova-isto kao i signali za bol.

3. VISCERALNA BOL

Bol iz unutrasnjih organa trbusne i grudne supljine predstavlja jedan od kriterija u klinickom
dijagnostikovanju visceralnog zapaljenja. Visceralna bol se razlikuje od bola na povrisni koze u nekoliko
vaznih karakteristika. Jedna od najvaznijih razlika izmedu bola sa povrsine tijela i bila iz visceralnih
organa jeste ta da jasno lokalizovani tipovi ostecenja unutrasnjih organa rijetko izazivaju jak bol.

UZROCI pravog visceralnog bola-svaki stilmulus koji u difuznim oblastima unutrasnjih organa nadrazuje
nervne zavrstetke za bol moze izazvati visceralnu bol. Medu takve stimuluse ubrajaju se ISHEMIJA
visceralnog tkiva (vjerovatno uslijed stvaranja kiselih kranjih metabolickih produkata koji nastaju zbog
ostecenja tkiva), hemijsko ostecenje povrsine unutranjih organa (stetne materije iz GI trakta ponekad
predu u peritonealnu supljinu, ovaj bol je veoma jak), spazam glatkih misica u zidu supljeg organa (cesto
se bol iz spazmom zahvacenog organa javlja u vidu grceva, intezitet bola se povecava do veoma jakog pa
se smanjuje), preveliko istezanje supljih organa i istezanje vezivnog tkiva koje okruzuje unutrasnji organ
ili se nalazi u njemu.

Skoro svaki visceralni bol koji ima porijeklo iz grudne ili trbusne duplje prenosi se tankim nervnim
vlaknima tipa C i zbog toga se moze prenositi samo dugotrajna mukla bol.

Nekoliko visceralnih oblasti, medu kojima su parenhim jetrei alveole pluca, skoro potpuno je neosjetljivo
na bol nekog tipa. Bol iz razlicitih unutrasnjih organa je cesto tesko lokalizovati. Senzacije iz grudne i
trbusne supljine se prenose preko odvojena po do CNS-a  pravi visceralni put i parijetalni put.
4. ANALGEZIJSKI SISTEM MOZGA/sistem za supresiju bola

Stepen reakcije na bol znatno se razlikuje od čovjeka do čovjeka. Ovo je djelimično posljedica
sposobnosti samog mozga da aktivacijom sistema za kontrolu bola koji se naziva ANALGEZIJSKI SISTEM,
vrši supresiju ulaska signala za bol u nervi sistem.

On se sastoji od 3 glavne komponente:

1. Periakveduktalne sive mase i periventrikularnih oblasti mezencefalona i gornjeg dijela ponsa

oko ............... akvedukta u dijelovima oko trece i cetvrte komore. Neuroni iz ovih oblasti salju
signale do

2. Nukleusa raphe magnusa, tankog sredisnjeg jedra u donjem ponsu i gornjem dijelu produzene
mozdine i nukleusa retikularisa paragigantocelularisa u lateralnom dijelu medulle oblongate. Iz
ovih jedara signali drugog reda se prenose niz dorzolateralne kolmne kicmene mozdine nadole
do

3. Kompleksa za inhibiciju bola koji se nalazi u dorzalnim rogovima kicmene mozdine. Na ovom
mjestu sistemi anelgezije mogu da blokiraju bolne signale prije nego sto se oni prenesu do
mozga.

Isto tako umanjenje bola se moze postici stimulacijom olasti na jos visim nivoima mozga koji ustvari
nadrazuju periakveduktalnu sivu masu. Neke od tih oblasti su: 1. Preiventrikularna jedra u hipotalamusu
koja leze uz trecu komoru 2. Medijalni telencafalicki snop, takode u hipotalamusu.

5. OSJET POLOZAJA

Osjecaj polozaja se ubraja u mehanosenzitivne somatske osjecaje te se cesto naziva PROPRIOCEPTIVNI

OSJECAJ. Osjecaji polozaja se mogu se podijeliti u dvije odgrupe:

1. Osjecaj statickog polozaja, sto znaci svjesnu orijentaciju o polozaju razliciti dijelova tijela u
odnosu na druge dijelove tijela
2. Osjecaj brzine kretanja , takode nazivan KINESTEZIJA ili DINAMICKA propriocepcija.
Da bismo znali u kojem je polozaju nase tijelo moramo znati stepen savijenosti svih zglobova u svim
prostornim ravnima, kao i brzinu promjene savijenosti. U odredivanju ugla pod kojim se nalaze zglobovi
sudjeluje mnogo razlicitih vrsta receptora za to sluze i taktilni receptori koze i duboki rceptori u blizini
zglobova.

Za odredvianje savijenosti uglova zglobova u pokretu, smatra se da su misicna vretena najvazniji

receptori. Oni su takode izuzetn vazni jer sudjeluju u kontroli pokreta misica.
Pri ekstremnom savijanju zglobova istezanje ligamenata i dubokih tkiva oko zglobova vazan je dodatni
faktor za odredivanje polozaja. Ovdje se koriste sljedece vrste senzornih zavrsetaka: Pecinijeva tjelasca,
Rufinijevi zavrsteci i receptori slicni Goldijevim tetivnim recepotrima koji se nalaze u tetivama misica.

6. MOTORNE FUNKCIJE KIČMENE MOŽDINE, SPINALNI REFLEKSI

Senzorni signali ulaze u mozdinu skoro u potpunosti kroz senzorne korjenove. Po ulasku u mozidnu svaki
senzorni signal putuje do dva odvojena odredista:

1. Jedna grana senzornog nerva zavrsava se skoro odmah u sivoj masi mozdine i pobuduje lokalne
segmentne reflekse mozdine u lokalne efekte
2. Druga grana prenosi signale do visih nivoa nervnog sistema-do visih nivoa same kicmene
mozdine do mozdanog stabla ili cak do cerebralnog korteksa.Svaki segment kicmene mozdine
( na nivou svakog spinalnog nerva) ima nekoliko miliona senzora u svojoj sivoj masi.
Pored senzornih relejnih (projekcionih) neurona postoje i dvije druge vrste senzora: prednji motorni
neuroni i interneuroni. Prednji motorni neuroni  alfa i gama motorni neuroni. Alfa motorni neuron
pobuđuju kontrakciju skeletnih mišićnih vlakana, gama motorni neurini prenose impulse kroz mnogo
tanji tip A-gama motornih nervnih vlakana.

Odgovarajuća kontrola mišićne funkcije zahtijeva kontinuiranu povretnu spregu senzorne informacije iz
svakog išića u kičmenu moždinu, dajući funkconalno stanje svakg mišića u svakom trenutku. To znači:
koja dužina mišića, njegov tonus i kojom brzinom se mijenjaju njegova brzina ili tonus. Da bi obezbijedili
ove informacije, mišići i njihove tetive snabdijeveni su sa dvije vrste specijalnih senzornih receptora. To
su:

1. Misicna vretena
2. Goldjijevi tetivni organi, koji su lokalizovani u misicnim tetivama i salju informacije o napetosti
tetive ili velicini promjene napetosti.

Najprostija manifestacija uloge miscnog vretena jeste misicni refleks na istezanje. Kad god se misic naglo
istegne, razdrazenje vretena uzrokuje refleksnu kontrakciju velikih skeletnih misicnih vlakana istegnutog
misica. Goldjijev tetivni organ omaze u kontroli napetosti misica. To je inkapsuliran senzorni receptor
kroz koji prolazi snop tetivni vlakana.

Refleks fleksora u refleksu uklanjanja  u svom klasicnom obliku, refleks fleksora se najsnaznije izaziva
stimulacijom zavrsetaka za bol (ubod, toplota ili rana) zbog cega se takodjer naziva i refleks za bol. Ako
se neki drugi dio tijela osim ekstremiteta bolno stimulise, taj dio ce na slican nacin biti uklonjen od
stimulusa, ali se refleks ne mora odnositi samo na fleksorne misice. Mnogobrojni obrasci ovih refleksa u
razlicitim podrucjima tijela nazivaju se refleksi uklanjanja.

Razdrazenje jedne grupe misica cesto je povezano sa inhibicijom druge grupe. Npr. Kada refleks na
istezanje razdrazi jedan misic on cesto istovremeno inhibise antagonisticke misice. To je fenomen
RECIPROCNE INHIBICIJE a neuronski krug koji uzrokuje ovaj reciprocni odnos naziva se RECIPROCNA
INERVACIJA.
REFLEKS CESANJA – znacajan spinalni refleks u nekih zivotinja pocinje osjecajem svraba ili golicanja. On
ukljucuje dvije funkcije:

1. Osjecaj polozaja koji omogucuju saci da nadje tacno mjesto iritacije na povrsini tijela

2. Pokrete cesanja –tamo amo-

AUTONOMNI refleks kicmene mozdine. To su :

1. Promjene vaskularnog tonusa nastale zbog lokalne promjene toplote koze

2. Znojenje, koje nastaje zbog lokalizovanog zagrijavanj povrsine tijela
3. Intestino-intestinalni refleksi koji kontrolisu neke motorne funkcije crijeva
4. Peritoneo intestinalni refleks koji inhibisu GI motilitet u odgovoru na peritonealnu iritaciju
5. Evakuacioni refleksi za praznjenje pune besike i kolona.

7. MOTORNE FUNKCIJE RETIKULARNE FORMACIJE

Retikularna jedra dijele se u dvije glavne grupe:

1. Pontina retikularna jedra, lokalizovana nešto pozadi i lateralno u ponsu i produžuju se u

mezencefalon,
2. Medularna retikularna jedra, koja leže ventralno i medijalno blizu srednje linije i šire se kroz
čitavu medulu. Pontina razdražuju antigravitacione mišiće, a medularna relaksiraju te iste mišiće.
Pontina retikularna jedra prenose ekscitacijske signale naniže u moždinu kroz portin retikulospinalni
trakt, lokalizovan u prednjoj kolumni moždine. Vlakna ovog puta se završavaju na medijalnim i prednjim
motornim neuronima koji razdražuju aksijalne mišiće tijela da podupiru tijelo nasuprot gravitaciji tj
mišiće kičmenog stuba i ekstenzorne mišiće udova.

Medularna retikularna jedra prenose inhibicijske signale do istih antigravtacijskih prednjih motornih
neurona drugim putem, medularnim retikulospinalnim traktom, koji je lokalizovan u bočnim kolumnama
moždine.

Sva vestebularna jedra obično funkcionišu sa pontinim retikularnim jedrima da kontrolišu

antigravitacijse mišiće. Bez podrške vestibularnih jedara, pontin retikularni sistem izgubio bi mnogo od
svog ekscitacijskog uticaja na aksijalne antigravitacijske mišiće.
8. VESTIBULARNI APARAT I ODRŽAVANJE RAVNTEŽE

Vestibularni aparat je senzorni organ koji detektuje osjećaj ravnteže. On je zatvoren u sistem koštanih
cijevi i komora u šupljini ..... dijela slijepoočne kosti, nazvan koštani lavirint. Unutar tog sistema su
membranske cijevi i komore nazvane membranski lavirint (to je funkcionalni dio vestibularnog aparata).
Membranski lavirint je sastavljen od ušnog puža, tri polukružna kanala i dvje velike komore, UTRIKULUSA
I SAKULUSA. Polukružni kanali, utrikulus i sakulus su integralni dijelovi mehanizma ravnoteže.

Na unutrašnjoj površini svakog utrikulusa i sakulusa, nalazi se mali senzorni region (nešto malo veći od 2
mm u dijametru) nazvan MAKULA. Makula utrikulusa leži uglavnom u horizontalnoj ravni na donjoj
poršini utrikulusa i ima značajnu ulogu u određivanju orijentacije glave kada je glava u uspravnom
položaju. Makula sakulusa se nalazi uglavnom u vertikalnoj ravni signalizira orijentaciju glave kada čovjek
leži. U makuli se nalaze hiljade ćelija sa dlačicama.

Veoma je značajno a su sve ćelije sa dlačicama orijentisane u razičitim pravcima u makuli utrikulusa i
sakulusa tako da se pri različitim položajima glave stimulišu različite ćelije sa dlačicama. Stimulacija
različitih ćelija sa dlačicama obavještavaju mozak o položaju glave u odnosu na gravitaciju. Sistem
utrikulusa i sakulusa funkcioniše izuzetno efikasno za održavanje ravnoteže kada je glava gotovo u
vertikalnom položaju.

9. MOTORNE FUNKCIJE BAZALNIH GANGLIJA

Bazalne ganglije predstavljaju drugi POMOĆNI MOTORNI SISTEM koji ne funkcioniše samostalno već je u
bliskoj vezi sa cerebralnim korteksom i kortikospinalnim motornim sistemom. Smješteni su na obje
strane mozga. Nalaze se uglavnom lateralno od talamusa okružujući ga tako da zauzimaju velike dijelove
unutrašnjih oblasti obje cerebralne hemisfere.

Skoro sva motorna i senzorna nervna vlakna koja povezuju cerebralni korteks sa kičmenom moždinom
prolaze između glavnih masa bazalnih ganglija. Ovo područje se naziva kapsula interna mozga.

Jedna od glanih uloga bazalnih ganglija u kontroli motorike jeste učešće u kontroli složenih obrazaca
motorne aktivnosti zajedno sa kortikospinalnim sistemom. Primjer koji objašnjava ovih uloga bazalnih
ganglija je pisanje slova u alfabetu.

Drugi motorni obrasci koji zahtijevaju učešće bazalnih ganglija jesu rezanje papira makazama,
zakucavanje eksera, ubacivanje lopte kroz obruč u košarci, dodavanje lopte u fudbalu, bacanje lopte u
bejzbolu, pokreti pri kopanju zemlje, mnogi aspekti lokalizacije, kontrolisani pokreti očiju.

Uloga bazalnih ganglija u kongitivnoj kontroli  kognicija podrazumijeva misaone procese u mozgu.
Većina naših motornih aktivnosti ostaruju se kao posljedica misaonog procesa koji nastaje u svijesti što
se naziva kognitivna kontrola motorne aktivnosti. U kongitivnoj kontroli motorne aktivnosti glavnu ulogu
ima nukleus kaudatus. On prima veliki broj ulaznih signala iz asocijativnih oblasti cerebralnog korteksa.

 Signali se prenose dalje u globus palidus pa u prefrontalnu, premotornu i suplementarnu regiju

cerebralnog korteksa. Povretni signali idu do pomoćnih motornih područja u premotornoh i
suplemantarnoj motornoj regiji koji su zaduženi za integrisanje uzastopnih obrazaca pokreta (npr. Susret
sa lavom, okretanje-trčanje-penjanje).

Dvije su važne sposobnosti mozga u kontroli pokreta:

1. Da odredi kojom će se brzinom pokreti izvoditi i

2. Da kontroliše veličinu pokreta.
Nekoliko specifičnih neuro transmitera funkcionišu u bazalnim ganglijama. To su: dopamin, GABA (gama
aminobuterna kiselina), acetilholin, serotonin, itd.

Najznačajnije funkcije:

1. Da pomognu korteksu u izvršavanju nesvjesnih naučnih obrazaca pokreta i

2. Da pomognu u planiranju mnogih istovremenih i uzastopnih obrazaca pokreta.

10. FUNKCIJE MALOG MOZGA U KONTROLI MOTORIKE

U opštoj kontroli motorike moždano stablo i mali mozak obezbjeđuju dvije glavne funkcije:

1. Održavanje tonusa aksijalne muskulature radi stojanja i

2. Neprekidnu modifikaciju steena tonusa u različitim grupama mišića.
Cerebelum funkcioniše u saradni sa svim nivoima mišićne kontrole. Funkcioniše u saradnji sa kičmenom
moždinom, posebno pojačavajući refleks na istezanje. Na nivou moždanog stabla funkcija cerebeluma
obezbjeđuje pokrete za stav tijela, naročito brze pokrete neophodne za održavanje ravnoteže.

Na nivou cerebralnog korteksa cerebelum funkcioniše u obezbjeđivanju mnogih pomoćnih motornih

funkcija, posebno u obezbjeđivanju dodatne motorne snage za brzo započinjanje mišične kontrakcije na
početku pokreta, te on pomaže da se unaprijed programiraju mišićne kontrakcije.

Cerebelum djeluje uglavnom kada treba da se izvedu brzi pokreti. Bez cerebeluma još uvijek su mogući
spori i proračunati pokreti.
11. ULOGE RETIKULOAKTIVACIJSKOG SISTEMA MOZGA, BUDNOST I SPAVANJE

Centralna pokretačka komponenta opšteg sistema za kontrolu mozga je ekscetacijsko koje se nalazi u
retikularnoj supstanci ponsa i mezencefalona. To područje moždanog stablaprovodi facilitacijske signale
naniže u kičmenu moždinu za održavanje tonusa antigravitacione muskulature, a takođe i za kontrolu
nivoa aktivnosti signalnih refleksa. Ovaj region takođe šalje obilne signale u smjeru naviše. Mnogi od njih
prvo idu u talamus.

- Retikularno inhibicijsko područje je takođe važno za kontrolu moždane aktivnosti. Lokalizovano

je medijalno i ventralno u produženoj moždini. Ovo područje može da inhibira ventrikularno facilitacijsko
područje u gornjem dijelu moždanog stabla i da na taj način smanji aktivnost gornjih dijelova mozga.
- Spavanje se definiše kao nesvjesno stanje iz koga osoba može biti probuđena senzornim ili
drugim stimulusima. Svake noći čovjek prolazi kroz stadijume dvije različite vrste spavanja. To su:
1 - sporotalasno spavanje i

2 - spavanje sa brzim pokretima očiju (REM 1 spavanje), u toj vrsti spavanja oči se brzo pokreću
uprkos tome što osoba još uvijek spava. Najveći dio spavanja tokom svake noći čini sporotalasno
spavanje. To je duboko okrepljujuće spavanje, a nastaje poslije budnosti od više sati. REM spavanje
se javlja periodično tokom spavanja i čini približno 25% vremena spavanja mlade odrasle osobe.
Prilikom sporotalasnog savanja smanjuje se periferni vaskularni tonus za 10-30%, smanjuje se krvni
pritisak, disanje i intenzitet bazalnog metabolizma.

- Epizode REM spavanja traju od 5 do 30 min i obično se pojavljuju svakih 90 min. Obično je
povezano sa aktivnim sanjanjem i aktivnim pokretima mišića tijela.
- Stimulacija nekoliko spacifičnih područja mozga može uzrokovati spavanje sa karakteristikama
prirodnog spavanja:
1. jedra .... u donjoj polovini ponsa,
2. stimulacija nekih područja u jedru solitarnog trakta,
3. nekoliko područja međumozga (prednji dio hipotalamusa, uglavnom u
suprahijazmatskom području i preko područja u difuznim jedrima talamusa).
Proces naizmjeničnog smjenjivanja ciklusa spavanja i budnosti nije objašnjen.

12. OSNOVE ELEKTROENCEFALOGRAMA

Električni zapisi sa površine mozga ili čak sa apoljne površine glave pokazuju neprekidnu električnu
aktivnost mozga. Promjene u registrovanim električnim potencijalima zovu se moždani talasi, a zapis je
nazvan EEG. Intenzitet moždanih talasa snimljenih na površini lobanje kreću se od 0 do 200 µV, a njihova
frekfencija varira od jednog talasa svakih nekoliko sekundi do 50 ili više talasa u sekundi. Moždani talasi

1
rapid eye movement
su uglavnom nepravilni (te se razlikuju u stanjima budnosti, spavanja i komi). U zdravih ljudi većina EEG
talasa može se klasifikovati kao alfa, beta, teta i delta talasi.

- Alfa talasi su ritmički talasi frekfencije između 8-13 ciklusa u sekundi. Nalazimo ih u EEG zapisima
kada su osobe budne, mirne i nisu misaono aktivne. Najizraženiji su u potiljačnom regionu te je njihova
voltaža oko 5µV. Tokom dubokog spavanjaoni potpuno isčezavaju.
- Beta talase karakteriše frekfencija viša od 14 ciklusa u sekundi do čak 80 ciklusa u sekundi.
Najčešće se registruju sa parijetalnom i frontalnog regiona lobanje tokom određene aktivnosti.
- Teta talasi imaju frekfenciju između 4 i 7 ciklusa u sekundi. Nastaju uglavnom u parijetalnim i
temporalnim regionima kod djece te se javljaju kod nekih odraslih osoba u toku emocionalnog stresa,
naročito pri razočarenju, te u degenerativnim oboljenjima mozga.
- Delta talasi obuhvataju sve EEG talase frekfencije niže od 3,5 ciklusa u sekundi i često imaju
voltažu 2 do 4x veću nego većina ostalih vrsta moždanih talasa. Javljaju se u vrlo dubokom spavanju, u
ranom djetinjstvu i u ozbiljnim organskim bolestima mozga. Delta talasi se mogu pojaviti isključivo u kori
nezavisno od aktivnosti u nižim područjima mozga.

INTENZITET moždanih talasa sa lobanje je određen uglavnom brojem neurona i vlakana koji okidaju
istovremeno - SINHRONO.

Prosječna frekfencija raste progresivno sa višim stepenima aktivnosti.

13. FIZIOLOŠKA ANATOMIJA MOŽDANE KORE I FUNKCIJA POSEBNIH PODRUČJA MOŽDANE KORE

Funkcionalni dio cerebralnog korteksa je tanak sloj neurona koji pokriva površinu svih vijuga velikog
mozga. Ovaj sloj je debljine od 2 do 5 mm. Cijeli cerebralni korteks sadrži oko 100 milijardi neurona.
Većina neurona cerebralnog korteksa pripada jednoj od tri vrste neurona:

1. granularni (zrnasti???) (zvjezdasti),

2. fuziformni i
3. piramidalni.
Granularne ćelije imaju kratke aksone pa funkcionišu uglavnom kao interneuroni koji prenose nervne
signale na kratkim udaljenostima u samoj kori. Neki su ekscitacijski (oslobađaju ekscitacijski
neurotransmiter glutanat), drugi su inhibicijski (oslobađaju inhibicijski neurotransmiter GABA).
Piramidalne i fuziformne ćelije daju skoro sva uzlazna vlakna iz korteksa. Piramidalne ćelije su veće i
brojnije od fuziformnih ćelija. One su ... dugih, debelih nervnih vlakana koja se pružaju cijelim putem do
kičmene moždine.

- Sve regije cerebralnog korteksa imaju bogate ..... veze s dubljim strukturama mozga. Naročito je
važan odnos između cerebralnog koreksa u talamusu. Ove veze su dvosmjerne. Kada se talamusne veze
prekinu, funkcije odgovarajućih kortikalnih regiona skoro se potpuno gube. Korteks i talamus zajedno
čine talamusno-kortikalni sistem.
FUNKCIJA specifičnih kortikalnih područja  Postoje glavni primarni i sekundarni premotorni i
suplementarni motorni regioni, kao i primarni i sekundarni senzorni regioni za somatski osjećaj, vid i
sluh. Primarne motorne regije imaju direktne veze sa spacifičnim mišićima za izazivanje direktnih
mišićnih pokreta,primarne senzorne regije primjećuju specifične senzacije-vizuelne, auditorne ili
tjelesne-sprovedene do mozga iz perifernih senzornih organa. Sekundarne regije stvaraju određen
smisao signalima u primarnim regijama.

ASOCIACIONE REGIJE su regije cerebralnog korteksa koje se ne mogu svrstati u uske kategorije primarnih
ili sekundarsnih regija jer istovremeno primaju i analiziraju signale iz mnogih regiona i motornog i
senzornog korteksa. Najvažnije asocijacije regija su:

1. parijeto-okcipito temporalna asocijaciona regija,

2. prefrontalna asocijaciona regija i

3. limbička asocijaciona regija.

1. PARIJETO-OKCIPITO TEMPORALNI ASOCIJACIONI REGION  ova regija se nalazi u velikom

parijetalnom i okcipitalnom korteksnom prostoru, između ....... korteksa naprijed i .... korteksa pozadi, a
lateralno od .... korteksa. On ima sopstvene fnkcionalne dijelove:
1. ANALIZA PROSTORNIH KOORDINATA TIJELA-prima .... informacije iz okcipitalnog korteksa i
istovremeno somatske informacije iz prednjeg dijela parijetalnog korteksa. Na osnovu svih
tih informacija ovaj region proračunava vidne, slušne i tjelesne prostorne koordinate,
2. REGION ZA RAZUMIJEVANJE JEZIKA nazvan je Vernikeov region i on se nalazi iza primarnog
auditivnog korteksa u zadnjem dijelu gornje vijuge temporalnog lobusa. Najvažniji region
čitavog mozga za najviše intelektualne funkcije,
3. REGION ZA INICIJALNU OBRADU PROČITANIH RIJEČI (čitanje)  to je tzv područje
angularnog girusa koje je potrebno da bi se pročitanim riječima dalo značenje,
4. REDION ZA IMENOVANJE PREDMETA-u najlateralnijim dijelovima i prednjeg okcipitalnog i
zadnjeg dijela temporalnog lobusa se nalazi. Imena predmeta se uče kroz slušni ulaz, dok se
fizička priroda uči vidnim ulaznim signalima.

2. PREFRONTALNI ASOCIJACIONI REGION  funkcioniše u uskoj povezanosti s motornim korteksom u

planiranju kompleksnih obrazaca i sekvenci motornih pokreta. Neophodan je za odvijanje procesa
mišljenja. Sposoban je da obradi nemotorne, kao i motorne informacije iz mnogih područja mozga.
Često se opisije kao važan region za elaboraciju (razradu) misli.

- Posebna oblast u frontalnom korteksu, nazvana Brokina zona koja sadrži ..... kola za oblikovanje riječi.
Ovo je mjesto gdje počinju i gdje se izvršavaju planovi i motorni obrasci za izražavanje pojedinih riječi ili
čak kratkih fraza.
3. LIMBIČKI ASOCIJACIONI REGION  nalazi se u prednjem polu temporlnog lobusa, u ventralnim
dijelovima frontalnog lobusa i u girusu cinguli, smješten duboko u longitudinalnoj fisuri, na srednjoj
površini svake cerebralne hemisfere. Ovaj region se odnosi primarno na ponašanje, emocije i motivaciju.
Limbički korteks je dio limbičkog sistema koji obazbjeđuje većinu emocionalnih podsticaja za aktivaciju
drugih regiona mozga i čak obezbjeđuje motivacionu snagu za sam proces učenja.

14. INTELEKTUALNE FUNKCIJE, PROCES PAMĆENJA

Godinama se mislilo da je prefrontalni korteks mjesto viših intelektualnih funkcija kod čovjeka, uglavnom
zbog toga što je glavna razlika između mozga majmuna i čovjeka velika razvijenost prefrontalnih regiona
u čovjeka. Međutim, razaranje područja za razumijevanje jezika u zadnjem gornjem dijelu temporalnog
lobusa (Vernikeovo područje) i susjednog angularnog girusa u dominantnoj hemisferi dovodi do mnogo
većeg oštećenja intelekta, nego što čine razaranje prefrontalnog regiona.

FIZIOLOŠKI, u mozgu se pamćenje deponuje kao promjena osnovne senzitivnosti sinaptičke transmisije
između neurona, a kao posljedica predhodne nervne aktivnosti. Novi ili facilitacijski putevi su nazvani
tragovi pamćenja. Oni su važni jer kada su jednom ustanovljeni, oni se mogu selektivno aktivisati
procesom mišljenja da bi se reprodukovalo upamćeno.

Pamćenje se dijeli na:

1. kratkotrajno pamćenje (pamćenje traje nekoliko sekundi ili najviše nekoliko minuta)
2. srednje dugo pamćenje (koje traje danima ili nedeljama ali ipak nestaje) i
3. dugotrajno (koje jednom deponovano može biti prizvano godinama poslije ili čak tokom cijelog
života).
Radna memorija uglavnom znači kratkotrajno pamćenje koje je u upotrebi za vrijeme trajanja
intelektualnog rezonovanja, ali ono prestaje poslije svake faze riješenog problema.

Pamćenje se često klasifikuje prema vrsti informacije koja se deponuje. Jedna od tij klasifikacija dijeli
pamćenje na:

1. deklarativno pamćenje (u osnovi znači pamćenje različitih detalja jedne integrisane misaone
cjeline, kao što je pamćenje nekog važnog iskustva) i
2. pamćenje vještine-povezano sa motornim aktivnostima tijela. To su npr sve vještine potrebne za
udaranje teniske lopte.
Senzitizacija2 - pozitivno pamćenje - ulazne informacije ostavljenju informacije (bol ili zadovoljstvo)-
facilitacija sinaptičkih puteva.

Habituacija3-negativno pamćenje.

15. LIMBIČKI SISTEM I NJEGOVA FUNKCIJA

Riječ limbički znači granični. Limbički sistem predstavlja sveukupne nervne krugove koji kontrolišu
emocionalno ponašanje i motivacione nagone. U središtu svih struktura limbičkog sistema je
hipotalamus. Njega okružuju ostale subkortikalne strukture limbičkog sistema, uključujući septum,
paraolfaktorno područje, prednje jedro talamusa, dijelove bazalnih ganglija, hipokampus i amigdaloidna
jedra.

Suprakortikalna limbička područja okružuje limbički korteks, a njega čini jedan prsten možtane kore u
svakoj polovini mozga. Prsten limbičkog korteksa počinje u:

1. orbitofrontalnom području na prednjoj površini čeonih režnjeva, proteže se nagore u:

2. subkalozni girus, zatim
3. preko vrha kaloznog korpusa na medijalnu površinu moždane hemisfere u girus cinguli i na kraju
4. prelazi iza korpus kalozuma i nadolje na ventromedijalnu površinu temporalnog režnja u
parahipokampalni girus i unkus.
FUNKCIJE limbičkog sistema u nagradi i kazni  nekoliko limbičkih struktura je naročito povezano sa
afektivnom prirodom senzornih doživljaja tj da li su doživljaji prijatni ili neprijatni. Ovi afektivni kvaliteti
se često nazivaju nagrada ili kazna, ili zadovoljstvo i odbojnost. Glavni centri za nagradu nalaze se duž
medijalnog telecefaličnog snopa, naročito u lateralnom i ventromedijalnom jedru hipotalamusa.
Područje za kaznu se nalazi u centralnoj sivoj masi oko Silvijevog akvedukta u mezencefalonu, te u nekim
dijelovima amigdala i hipokampusa.

2
Senzitizacija – povećana osetljivost organizma usled ponavljanja intenzivnih i značajnih draži.
3
Habituacija – sastoji se u tome da se na draži koje se ponavljaju, a nisu od značaja, sve slabije
reaguje i na kraju se sasvim prestaje sa reagovanjem.
16. FUNKCIJA HIPOTALAMUSA

On je glavno kontrolno srediste limbickog sistema. Cini manje od 1% mozdane mase, malih je dimenzija.
On kontrolise vecinu vegetativnih i endokrinih funkcija tijela, kao i mnoge oblike emocionalnog
ponasanja.

KARDIOVASKULARNA REGULACIJA, uopsteno, stimulacija zadnjeg i laterlanog hipotalamusa, povecava

arterisjki pritisak i srcanu frekvenciju, dok stimulacija ............ podrucja cesto ima suprotne efekte.

REGULACIJA tjelesne temp., prednji dio hipotalamusa a narocito preopticki podrucje, u vezi je sa
regulacijom thelesne temperature. Porast temp. Krvi koja protice kroz to podrucje povecava aktivnost
termosenzitivnih neurona, dok snizenje temp. Smanjuje njihovu aktivnost.

REGULACIJA TJELESNE VODE  hipotalamus regulise sadrzaj vode u tijelu na 2 nacina:

1. podsticanjem osjecaja zedi

2. kontrolom izlucivanja vode urinom
Podrucje koje se naziva centar za zed nalazi se u lateralnom hipotalamusu, dok kontrola izlucivanja vode
bubrezima pripada uglavnom supraoptickom jedru/vazopresin

REGULACIJA KONTRAKTILNOSTI MATERNICE i istiskivanja mlijeka iz dojke /oksitocin/ stimulacija

paraventrikularnog jedra uzrokuje da njegove nervne celije luce hormon oksitocin.

REGULACIJA GASTROINTESTINALNIH funkcija i uzimanje hrane  jedno od područja u vezi sa glađu je

područje lateralnog hipotalamusa. Centar koji potiskuje želju za hranom nazvan je centar za sitost i
nalazi se u ventromedijalnom jedru.

Stimulacija određenih područja u hipotalamusu izaziva lučenje hormona iz prednjeg režnja hipofize (krv
koju adenohipofiza dobija uglavnom je krv koja prvo protiče kroz donji dio hipotalamusa, na putu kroz
hipotalamus, iz različitih hipotalamusnih jedara u krv se izlivaju specifični oslobađajući i inhibišući
hormoni, koji djeluju na žlijezdane ćelije i kontrolišu oslobađanje spacifičnih hormona prednjeg režnja
hipofize).

EMOCIONALNO PONAŠANJE:

1. stimulacija lateralnog hipotalamusa (ispoljavanje bijesa iz borbenog raspoloženja),

2. stimulacija ventromedijalnog jedra (osjećaj sitosti, smanjeno uzimanje hrane i ...),
3. stimulacija uske zone periventrikularnog jedra često dovodi do osjećanja straha i reakcije
kažnjavanja,
4. seksualni nagon se može pobuditi stimulacijom nekoliko područja hipotalamusa (naročito onih
koji se nalaze sasvim naprijed ili sasvim pozadi).

17. ???
18. OSNOVE KONTRAKCIJE POPREČNO PRUGASTOG MIŠIĆA

Započinjanje i izvođenje mišićne kontrakcije odvija se u slijedećim sukcesivnim etapama:

1. akcioni potencijal putuje duž motornog nerva do njegovih završetaka na mišićnim

vlaknima
2. na svakom završetku nerv sekretuje malu količinu neurotransmitorske supstance zvane
acetilkolin,
3. acetilkolin djeluje na lokalno područje membrane mišićnog vlakna i otvara „acetilkolin-
zavisne“ kanale kroz proteinske molekule u membranu,
4. otvaranje „acetilkolin-zavisnih“ kanala omogućava velikoj količini natrijumovih jona da
difunduje u unutrašnjost mišičnog vlakna. To inicira akcioni potencijal u mišićnom vlaknu.
5. akcioni potencijal putuje duž membrane mišićnog vlakna na isti način na koji akcioni
potencijali putuju duž membrana nervnih vlakana.
6. akcioni potencijal depolariše mišićnu membranu, a dosta elektriciteta akcionog
potencijala teče kroz centar mišićnog vlakna. To uzrokuje oslobađanje velike količine
kalcijumovih jona iz sarkoplazminog retikuluma koji su uskladišteni unutar ovog retikuluma.
7. kalcijumovi joni iniciraju privlačne sile između aktinskih i miozinskih filomenata koji
uzrokuju njihovo klizanje jednih duž drugih, što je kontraktilni proces.
8. poslije dijela sekunde, kalcijumovi joni se pumpaju nazad u sarkoplazmin retikulum Ca 2+
membranskom pumpom i ostaju uskladišteni u retikulumu sve dok novi mišićni akcioni
potencijal ne doputuje; to uklanjanje kalcijumovih jona iz miofibrila uzrokuje mišićne
kontrakcije.

Mehanizam mišićne kontrakcije klizanjem filamenata

U relaksiranom stanju, krajevi aktinskih filamenata koji se pružaju od dva susjedna Z-diska jedva da
preklapaju jedan drugog. Suprotno tome, u stanju kontrakcije ovi aktinski filamenti su povučeni unutra
među miozinske filamente tako da se sada međusobno preklapaju u najvećoj mjeri. Pored toga, aktinski
filamenti povlače Z-diskove sve do krajeva miozinskih filamenata.

19. JAČINA, SNAGA I IZDRŽLJIVOST MIŠIĆA

Jačinu mišića određuje prije svega njegova veličina (masa) sa max silom kontrakcije između 30-40 N/cm 2
površine poprečnog presjeka mišića. Zato će muškarac kod koga se luči mnogo testosterona ili koji je
treningom povećao svoje mišiće imati srazmjerno povećanu mišićnu snagu.

- Sila održavanja dužine mišića veća je oko 40% od sile kontrakcije. To znači da sila koja nastaje da
istegne već kontrahovan mišić (primjer doskoka poslije skoka) može biti oko 40% veća od sile
kontrakcije koja se postiže skraćivanjem. Oštećenje mišića se najlakše može izazvati istezanjem max
kontrahovanog mišića. Mehanički rad koji mišić vrši jeste proizvod sile koju mišić razvija i dužine
 puta na kojoj ta sila djeluje. Snaga mišića kontrakcije se razlikuje od sile kontrakcije. SNAGA je
njegova ukupna količina rada koju mišić može da izvrši u zadatom vremenskom periodu. Snagu ne
određuje samo sila mišićne kontrakcije, već brzina i broj kontrakcija u minuti. Mišić ima snagu od 1W
(vat) ako rad od 1J obavi u 1 sekundi, odnosno ako u 1 sekundi djeluje silom od 1N na putu od 1
metar. Max snagu kod visoko utreniranog sportiste ostvare svi mišići u tijelu: početnih 10-15 sekundi
(1000W), slijedeći minut (650W) i slijedećih pola sata (300W). Efikasnost pretvaranja snage mišićne
kontrakcije u mišićni rad često je manja u toku brzih aktivnosti nego u sporim dugotrajnim
aktivnostima.
- Izdržljivost je još jedna mjera mišićne sposobnosti. Ona u velikoj mjeri zavisi od snadbjevenosti
mišića hranjivim supstratima, prije svega od količine glikogena deponovanog u mišićima prije
mišićnog rada. Osoba koja se hrani ugljikohidratima deponuje u mišićima mnogo više glikogena nego
osoba koja je na mješovitoj ishrani ili uzima hranu bogatu mastima.
- Metabolički sistemi u mišićima su:
1. sistem fosfokreatin-kreatin,
2. sistem glikogen-mliječna kiselina i
3. aerobni sistem.

20. EFEKAT SPORTSKOG TRENINGA NA MIŠIĆE I MIŠIĆNI RAD, NA RAD SRCA I DISANJA

Jedan od osnovnih principa za razvoj misica u toku sportskog treninga jeste sljedeci: snaga misica koji se
kontrahuju bez ostecenja povecava se veoma malo cak i poslije dugotrajnog treninga. U starosti misic
mnogih ljudi drasticno atrofisu. U takvim slucajevima misicni trening povecava misicnu snagu cesto za
vise od 100%. Treningom misici mogu hipertrofirati za 30-60%. Veci dio te hipertrofije je rezultat
povecanja dijametra misicnih vlakana, a ne njihovog broja. Promjene koje se desavaju u samom
hipertrofisanom misicnom vlaknu obuhvataju:

1. povecanje broja miofibrila koje je proporcionalno stepenu hipertrofije

2. povecanje enzima u mitohondrijama cak za 120%
3. povecanje komponenata fosfagenog sistema za 60-80% ukljucujuci ATP i fosfokreatin
4. povecanje zaliha glikogena cak za 50%
5. povecanje zaliha triglicerida (masti) za 75-100%
Potrosnja kiseonika kod mladog muskarca u toku mirovanja, iznosi oko 250mL/min. ona se tokom
maksimalnog napora moze povecati priblizno :

-prosjecan netreniran muskarac (3600 mL/min)

-prosjecan sportista (4000 mL/min)

-maratonac (5100 mL/min)

Potrosnja kiseonika i ukupna plucna ventilacija tokom max fizickih aktivnosti povecavaju se kod dobro
utreniranog sportiste za oko 20 puta u odnosu na stanje mirovanja. Maksimalni minutni volumen disanja
je tokom maksimalne intenzivne fizicke aktivnosti veci od aktuelne plucne ventilacije (100-110 L/min) za
oko 50%.

Krajnji zadatak KVS-a u toku vjezbanja jeste da dopremi potrebni potrebni kiseonik i hranjive materije
misicima koji rade. Protok krvi kroz misice u toku misicnog rada visestruko se povecava. Kod dobro
utreniranog sportiste:

1. protok krvi u mirovanju = 3,6

2. protok krvi pri max radu = 90 mL/100g misicne mase /min
tokom same misicne kontrakcije privremeno se smjenjuje protok krvi kroz misic, jer misic koji se
kontrahuje pritisce krvne sudove koji se nalaze u njemu. Protok krvi u misicima moze se maksimalno
povecati 25 puta u toku vrlo intenzivnog misicnog rada.

MV kod mladog muskarca pri mirovanju je 5,5 L/min. Zdrava netrenirana osoba moze da poveca svoj MV
srca malo vise od 4 puta (23L/min), dok dobro trenirani sportista moze da poveca MV cak 6 puta (30
L/min).

ČULA

1. OSNOVE OPTIKE VIDA

Oko je optički slično fotografskom aparatu. Ono ima sistem sočiva, sistem zastora s promjenljivim
otvorom (zjenica) i mrežnjaču koja odgovara filmu.

Sistem sočiva u oko sastoji se od 4 prijelomne dodirne površine:

1. dodirne površine između vazdu i prednje površine rožnjače,

2. dodirne površine između zadnje površine rožnjače i očne vodice,
3. dodirne površine između očne vodice i prednje površine sočiva oka i
4. dodirne površine između zadnje površine sočiva i staklastog tijela.
Ukupna prijelomna jačina unutrašnjeg sočiva oka jeste samo .......

Prijelomna jačina očnog sočiva može se voljno povećato od 20 do oko 34 dioptrije kod djece, to je
AKOMODACIJA od 14 dioptrija. Da bi se to postiglo oblik sočiva se mijenja od umjereno konveksnog do
izrazito konveksnog. Akomodaciju kontrolišu parasimpatički nervi koji se prenose do oka kroz treći
kranijalni nerv, iz jedra trećeg kranijalnog nerva u moždano stablo.

Kako osoba stari povećavaju se i veličina i debljima sočiva te ono postaje manje elastično. Sposobnost
akomodacije se smanjuje za oko 14 dioptrija do dvije dioptrije (45-50 god) i 0 dioptrija (70 god). Stanje
potpunog gubitka akomodacije naziva se PREZBIOPIJA.
Glavna uloga zjenice je da poveća količinu svjetlosti koja ulazi u oko u mraku, kao i da smanji količinu
svjetlosti koja ulazi u oko pri dnevnoj svjetlosti. Zjenica ljudskog oka može se smanjiti na oko 1,5mm ili
povećati čak do 8mm.

Dubinska oštrina sistema sočiva povećava se sa smanjenjem dijametra zjenice. Najveća moguća
dubinska oštrina postiže se kada je zjenica izrazito mala.

Određivanje oštrine vida (tablica se sastoji od slova različitih veličina 621 str).

Čovjek normalno zapaža udaljenost predmeta na 3 glavna načina:

1. veličinom lika poznatih predmeta na retinu,

2. fenomenom paralakse zbog pokretanja i
3. fenomenom stereopsije.
Sposobnoost određivanja udaljenosti naziva se PERCEPCIJA DUBINE.

Oko ispunjava intraokularna tečnost koja održava dovoljan pritisak da država očnu jabučicu rastegnutu.
Ovu tečnost čine dvije komponente:

1. očna vodica ispred sočiva i

2. tečnost staklastog tijela smještena između zadnje površine sočiva i mrežnjače.
Očna vodica se stvarno stvara i reapsorbuje i ona slobodno cirkuliše, dok staklasto tijelo predstavlja
želatinoznu masu koju čini ........... mreža izgrađena pretežno od proteoglikanskih molekula. Očna vodica
se stvara u oku prosječnom brzinom 2-3 l/(mikrolitre) u minuti, luče je cilijarni procesi.

Prosječna vrijednost intraokularnog pritiska je normalno 15 mmHg, sa opsegom od 12-20 mmHg.

2. RECEPTORSKA I ŽIVČANA FUNKCIJA RETINE

Mrežnjača je dio oka osjetljiv na svjetlost koju sadrži:

1. čepiće koji zapažaju boja i

2. štapiće koji su odgovorni za zapažanje bijele i crne boje i za gledanje u mraku.
Kada se štapići ili čepići nadraže, signali se prenose prvo kroz sukcesivne slojeve neurona u samoj
mrežnjači i na kraju u vlakna optičkog nerva i moždanu koru.

Pošto svjetlost prođe kroz sistem sočiva u oku, a zatim kroz staklasto tijelo, ulazi u mrežnječu (sa
unutrašnje strane) tj prolazi prvo kroz ganglijske ćelije, pleksiformne slojeve, slojeve jedara i granične
membrane prije nego što konačno dospije do sloja štapića i čepića smještenog na spoljašnjoj strani
mrežnjače.

Makula je malo područje u centru mrežnjače, sposobno za oštar i precizan vid, CENTRALNA FOVEA se u
potpunosti sastoji od čepića, oni imaju posebnu strukturu koja im omogućava da raspoznaju detalje u
vidnoj slici.

Glavni funkcionalni segmenti štapića ili čepića su:

 1. spoljašnji,
2. unutrašnji segment,
3. jedro i
4. sinoptičko tijelo.
U spoljašnjem segmentu se nalazi fotohemijska supstanca osjetljiva na svjetlost. U štapićima je to
rodopsin, a u čepićima jedna od tri „kolone“ fotohemijske supstance koje se obično zovu obojeni
pigment te funkcionišu gotovo identično kao rodopsin, sem razlika u spektralnoj osjetljivosti. Rodopsin i
obojeni pigmenti su proteini ugrađeni u membrane diskova u obliku transmembranskih proteusa.

Unutrašnji segment sadrži citoplazmu sa organelama, naročito značajne metohondrije u samom

obezbjeđivanju energije za funkciju fotoreceptora.

Sinoptičko tijelo je dio štapića i čepića koji ih povezuju sa narednim neuronima.

Crni pigment MELANIN u pigmentalnom sloju spriječava odbijanje svjetlosti unutar očne jabučice, što je
od izuzetnog značaja za jasan vid. Bez njega bi se svjetlosni zraci dbijali u očnoj jabučici u svim pravcima i
izazivali difuzno osvjetljenje mrežnjače, pa ne bi bilo normalnog kontrasta između tamnih i svijetlih
tačaka, koji je potreban za stvaranje jasnih slika.

NERVNA ULOGA MREŽNJAČE  vrste nervnih ćelija su:

1. sami fotoreceptori - štapići i čepići koji prenose signale u spoljašnji pleksiformni sloj, gdje prave
sinapse sa bipolarnim i horizontalnim ćelijama,
2. horizontalne ćelije - koje prenose signale horizontalno u spoljašnjem pleksiformnom sloju sa
štapića i čepića u bipolarne ćelije,
3. bipolarne ćelije koje prenose signale vertikalno sa štapića, čepića i horizontalnih ćelija u
unutrašnji pleksiformni sloj, gdje prave sinapse sa ganglijskim i amakrinim ćelijama,
4. amakrine ćelije koje prenose signale u 2 pravca, bilo direktno sa bipolarnih na ganglijske ćelije,
bilo horozontalno unutar unutrašnjeg pleksiformnog sloja između aksona bipolarnih ćelija i
dendrita ganglijskih i/ili amakrinih ćelija,
5. ganglijske ćelije koje prenose izlazne signale iz retine kroz optički nerv u mozak.
Često vrste nervnih ćelije retine čine INTERPLEKSIFORMNE ĆELIJE. Ove ćelije prenose signale i
retrogradnom smjeru iz unutrašnjeg u spoljašnji pleksiformni sloj. Njihova moguća uloga je da pomažu
kontroli sistema kontrasta vizuelnog prizora.

3. NEUROFIZIOLOGIJA VIDA

Vidni putevi  Vidni nervni signali napuštaju mrežnjaču kroz optičke nerve. U optičkoj hijazmi, opzička
vlakna iz nazalnih polovina mrežnjače prelaze na suprotne strane gdje se pridružuju vlaknima iz
temporalnog dijela mrežnjače drugog oka i zajedno sa njima stvaraju optičke traktove.

Vlakna oba vidna trakta potom grade sinapse u zadnjem lateralnom koljenastom jedru talamusa, odakle
polaze genikulokalkarina vlakna u vidu optičke radijacije do primarne vidne kore u području kalkarine
fisure medijalnog potiljačnog režnja.
Pored toga vidna vlakna odlaze i u neka starija područja mozga:

1. iz vidnih traktova do suprahijazmatičnog jedra hipotalamusa,

2. u pretektalna jedra srednjeg mozga,
3. u kornji kolikulus,
4. u prednji dio lateralnog koljenastog jedra talamusa.
Vidne puteve, grubo možemo podijeliti na STARI SISTEM (koji ide do srednjeg mozga i baze prednjeg
mozga) i NOVI SISTEM za direktan prijenos vidnih signala u vidnu koru smještenu u potiljačnim
režnjevima.

ULOGA zadnjeg lateralnog genikulatnog jedara talamusa  Dorzalno lateralno genikulatno jedro ima
2 glavne uloge:

- prvo ono prenosi vidnu informaciju od optičkog trakta u vidnu koru putem optičke radijacije
(zvane i genikulokalkarini trakt)
- druga glavna uloga je da selektivno propušta prenošenje signala u vidnu koru, tj da kontroliše
količinu signala koji će stići do kore.
Jedro dobija ulazne kontrolne signale iz 2 glavna izvora:

1. iz kortikofugalnih vlakana koja se vraćaju iz primarne vidne kore u lateralno genikulatno jedro i
2. iz retikularnih područja mezencefalona.

4. VIDNA FUNKCIJA MOZGA

Vidna kora je podjeljena na primarnu vidnu koru i sekundarna vidna područja.

PRIMARNA VIDNA KORA smještena je u području fisure kalkarine i prostire se od okcipitalnog pola
prema naprijed na medijalnu stranu svake potiljačne kore. Primarna vidna kora naziva se i vidno
područje ili strijatni korteks. Ima 6 odvojenih slojeva.

SEKUNDARNA VIDNA PODRUČJA kore tj asocijacijska vidna područja smještena su lateralno, ispred,
iznad i ... u odnosu na primarnu vidnu koru.

Kolorne mrlje su specijalna stubićima slična područja koja primaju lateralno signale iz susjednih vidnih
stubića i aktiviraju se spacifično kolornim signalima. Predpostavlja se da su ova područja primarne zone
za dešifrovanje boja.

Vidna informacija se, pošto napusti vidnu koru, analizira kroz dva glavna puta u sekundarnim vidnim
područjima:

1. Brzi put za „položaj“ i „pokrete“. Ovaj put nam daje informaciju o tome gdje se nalazi svaki
objekat u svakom momentu i da li se kreće. Po napuštanju primarne vidne kore, vidni signali
odlaze uglavnom u zadnje srednjetemporalno područje i nagore, u široko područje
okcipitoparijetalne moždane kore.
 2. Precizan kolorni put tj analiza vidnog detalja i boje. Ovaj put je odgovoran za vidne kvalitete kao
što su prepoznavanje slova, čitanje, određivanje izgleda površina, tačno određivanje boje
premeta.
Glavni put za analizu vidnog detalja ide od primarne vidne kore u sekundarna vidna područja donjih,
prednjih i medijalnih regiona okcipitalne i temporalne kore.

Boje se opažaju gotovo na isti način kao i linije-pomoću kontrasta boja.

VIDNO POLJE je područje koje vidimo jednim okom u datom trenutku. Prostor koji se vidi na unutrašnjoj
strani naziva se NAZALNO VIDNO POLJE, a područje koje se vidi na spoljašnjoj strani naziva se
TEMPORALNO VIDNO POLJE.

5. BULBOMOTORIKA U NJEGOVA REGULACIJA

Pokrete oka kontrolišu tri para mišića:

1. unutrašnji i spoljašnji pravi,

2. gornji i donji pravi i
3. gornji i donji kosi mišići.
Unutrašnji i spoljašnji pravi mišići kontrakcijom pokreću oči sa jedne strane na drugu.

Kontrakcija gornjih i donjih pravih mišića pokreće oči nagore i nadole.

Kosi mišići funkcionišu uglavnom tako što rotiraju očne jabučice, i timr održavaju vidno polje u
uspravnom položaju.

Jedra 3, 4 i 6 moždanog nerva u moždanom stablu, kao i njihove veze sa perifernim nervima, inervišu
očne mišiče.

Cranial nerves

CN 0 – Terminal
CN I – Olfactory
CN II – Optic
CN III – Oculomotor
CN IV – Trochlear
CN V (1,2,3)
– Trigeminal
CN VI – Abducens
CN VII – Facial
CN VIII
– Vestibulocochlear
CN IX
– Glossopharyngeal
CN X – Vagus
CN XI – Accessory
CN XII
– Hypoglossal
1. ???
2. ???
3. oculomotorius
4. trochlearis
5. trigeminus
6. abducens (živac odvoditelj)

Najvažniji pokreti očiju su oni koji uzrokuju „fiksiranje“ pogleda na određeni dio vidnog polja. Fiksacijske
pokrete kontrolišu dva različita nervna mehanizma:

1. Prvi od njih omogućava osobi da voljno pokreće oči dok ne pronađe predmet na koji želi da
fiksira pogled. To je voljni mehanizam fiksacije.
2. Drugi je nevoljni mehanizam koji čvrsto drži oči fiksirane na objektu koji je jednom nađen. To je
nevoljni mehanizam fiksacije.
Kada se vidna slika neprekidno pokreće pred očime, kao kad se vozimo u automobilu, oči fiksiraju
sukcesivno jednu po jednu istaknutu pojedinost u vidnom polju brzinom od 2-3 skoka u sekundi. Ti
trzajni skokovi nazivaju se SAKADE, a pokreti OPTOKINETIČKI POKRETI.

Pri tome, mozak potiskuje stvaranje lika za vrijeme sakada, pa nismo svjesni pokreta očiju s tačke na
tačku.

Oči mogu ostati fiksirane i na predmet koji se kreće, što se naziva POKRET PRAĆENJA.

- Da bi vizuelna percepcija bila svrsishodna, vidne slike iz oba oka normalno se stapaju jedna za
drugom na podudarnim „korespodentnim tačkama“ obje mrežnjače. Vidna kora ima značajnu
ulogu u stapanju.
OČI INERVIŠU i parasimpatička i simpatička nervna vlakna. Parasimpatička preganglijska vlakna poziču iz
viscelarnog jedra trećeg kranijalnog nerva, prolaze trećim nervom i dolaze do cilijarnog gangliona koji je
smješten neposredno iza oka. Tu se preganglijska vlakna prikopčavaju na postganglijske parasimpatičke
neurone, koji dalje šalju vlakna kroz cilijarne nerve u očnu jabučicu. Ovi nervi stimulišu

1. cilijarni mišić koji reguliše akomodaciju očnog nerva i

2. sfinkter dužice koji sadržava zjenica.
Simpatička vlakna ulaze u simpatički lanac i idu nagore do gornjeg cervikalnog gangliona, gdje pravi
sinapsu sa postganglijskim neuronima (postganglijska simpatička vlakna se dalje prostiru duž karotidne
arterije i njenih ogranaka sve do oka). Tamo simpatička vlakna inervišu radijalna mišićna vlakna dužice
(koja šire zjenicu) i nekoliko mišića oko samog oka.

6. OSNOVNE FUNKCIJE VANJSKOG, SREDNJEG I UNUTRAŠNJEG UHA

Funkcija vestibulo-kohlearnog aparata u vezi je sa ravnotežom i sluhom. Orhan se sastoji od 3 dijela:

1. spoljašnjeg uha (koje prima zračne talase),

2. srednjeg uha, gdje se ti talasi prenose na kost, a preko kosti u
3. unutrašnje uho (gdje se vibracije pretvaraju u spacifične nervne nadražaje koji se slušnim živcem
prenose u CNS.
Unutrašnje uho sadrži vestibularni organ koji održava ravnotežu.

SPOLJAŠNJE UHO – sastoji se od nepravilne ploče elastične hrskavice, koja je sa svih strana prekrivene
kožom. Unutrašnji kraj spoljašnjeg ušnog kanala zatvara ovalna membrana (timpanična membrana) 
uobičajen naziv BUBNA OPNA (koja prenosi zvučne vibracije na slušne košćice srednjeg uha do kohleje
(unutrašnje uho).

SREDNJE UHO – nepravilan je prostor, smješten u slijepoočnoj kosti između bubne opne i spoljašnje
koštane površine unutrašnjeg uha. Bubna opna povezana je sa ovalnim otvorom pomoću 3 međusobno
uzglobljene male kosti. To su slušne košćice: čekić (malleus), nakovanj (incus) i uzengija (stapes). Vrh
drške mallusa pričvršćen je za centar bubne opne i membrana tenzor timpani neprekidno povlači ovu
tačku/njega, što održava bubnu opnu napetom. To omogućuje da se zvučni talasi sa bilo kojeg dijela
bubne opne prenesu slušnim košćicama, što se ne bi desilo a je bubna opna mlitava. Košćice srednjeg
uha učvršćene su ligamentima.

Pri prijenosu vrlo jakih zvukova, sistemom slušnih košćica, u CNS pojavljuje se refleks koji uzrokuje
kontrakciju mišića stapedijusa, a u manjoj mjeri i mišića tenzor timpani. Ovaj refleks štiti puž od štetnih
vibracija koje izazivaju prejaki zvuci te maskira zvukove niske frekfencije u bučnoj okolini. Druga uloga
ovih mišića je da smanjuju osjetljivost uha čovjeka na vlastiti govor.

KOHLEA – funkcionalna anatomija puža. Puž je sistem savijenih cijevi. Sastoji se od 3 cijevi savijene jedna
uz drugu u obliku spirale:

1. skala vestibuli,
2. skala medija i
3. skala timpani.
Skala vestibuli i skala medija su međusobno odvojene RAJSNEROVOM MEMBRANOM (tj vestibularnom
membranom) dok su skala timpani i skala medija međusobno odvojene BAZILARNOM MEMBRANOM. Na
površini bazilarne membrane leži KORTIJEV ORGAN koji se sastoji od niza osjetljivih ćelija tzv ćelija sa
dlačicama. One su završni receptorni organi koji stvaraju nervne impulse u odgovoru na zvučne vibracije.
Značaj Rajsnerove membrane je da održava specijalnu tečnost u skali medija koja je neophodna za
normalno funkcionisanje ćelija sa dlačicama za prijem zvuka.

Kortijev organ je ustvari receptorski organ koji stvara nervne impulse kao odgovor na vibraciju bazilarne
membrane.

7. CENTRALNI SLUŠNI MEHANIZAM

Nervna vlakna iz Kortijevog spinalnog regiona ulaze u dorzalno i ventralno-kohlearno jedro u gornjem
dijelu produžene moždine. Na tom mjestu se sva vlakna prekidaju i neuroni drugog reda uglavnom
prelaze na suprotnu stranu moždanog stabla i završavaju se u gornjem olivarnom jedru. Pored toga,
neka vlakna odlaze u gornje olivarno jedro na istoj strani. Od gornjeg olivarnog jedra slušni put ide
nagore kroz lateralni lemniskus.

Neka od tih vlakana završavaju se u jedru lateralnog lemniskusa, a mnoga vlakna zaobilaze ovo jedro i
putuju do donjih kolikulusa, gdje se sva ili skoro sva završavaju.

Odatle slušni put nastavlja do medijalnih genikulatnih jedara gdje se sva vlakna ponovo prekidaju. I
najzad, slušni put se širi putem slušne radijacije do slušne kore, koja se nalazi uglavnom u gornjoj vijuzi
temporalnog režnja.

- Slušni putevi se ukrštavaju na najmanje 3 različita mjesta u moždanom stablu:

1. u trapezoidnom tijelu,
2. u komisuri između dva jedra lateralnog lemniskusa i
3. u komisuri koja povezuje dva donja kolikulusa.
Mnoga kolateralna vlakna iz slušnih puteva odlaze direktno u retikularni aktivacijski sistem moždanog
stabla.

Ganglion spirale

 N. Acusticus/Cochleae

NUCLEI Cochleares (anterior et posterior)

Nucleus olivaris superior

 Lemniscus lateralis*

Colliculi inferiores
8. FUNKCIJE SLUŠNE KORE U OSJETU SLUHA

U kori velikog mozga, slušna kora leži uglavnom na supratemporalnoj plohi gornje temporalne vijuge, ali
se proteže i na lateralnu stranu temporalnog režnja, preko velikog dijela kore inzule, pa čak i u lateralne
dijelove parijentalnog operkuluma.

Postoje 2 odvojena područja:

1. primarna slušna kora i

2. asocijacijska slušna kora (naziva se i sekundarna slušna kora)
Primarnu slušnu koru direktno podražuju vlakna koja dolaze iz medijalnog genikulatnog tijela, dok se
slušna asocijacijska područja podražuju sekundarno, impulsima iz primarne slušne kore i vlaknima koja
dolaze iz talamičkih asocijacijskih područja u neposrednoj blizini medijalnog genikulatnog tijela.

Veliki dio neurona u slušnoj kori (posebno u slušnoj asocijacijskoj kori), ne reaguje samo na specifične
frekfencije zvukova u uhu.

Slušna kora je naročito važna za prepoznavanje tonskih obrazaca i niza zvučnih informacija. Uništenje
obje primarne slušne kore kod ljudi znatno smanjuje osjet sluha.

Uništenje primarne slušne kore sa jedne strane samo neznatno oštećuje sluh, a ne uzrokuje gluhoću
zbog mnogobrojnih ukrštenih veza u slušnom putu. Međutim, sposobnost da se lokalizuje nivo zvuka,
zašto su potrebni komparativni signali iz obje slušne kore, znatno je smanjena.

9. OSNOVE FUNKCIJE OKUSA

Okus je uglavnom finkcija okusnih pupoljaka u ustima. Značaj okusa leži u tome što omogućava osobi da
odabira hranu prema vlastitim željama i često u odnosu na metaboličku potrebu tkiva za pojedinim
hranljivim tvarima.

Psihofiziološkim i neurofiziološkim ispitivanjima utvrđeno je najmanje 13 vrsta mogućih hemijskih

receptora na ćelijama okusa, i to:

- 2 vrste receptora za Na,

- 2 za K,
- 1 za hloride,
- 1 za adenozin,
- 1 za inozin
 - 2 za slatko,
- 2 za gorko,1 za glutamat i
- 1 za jone vodonika.
Ovi receptori grupisani su u 5 opštih kategorija koje se nazivaju PRIMARNE SENZACIJE OKUSA, a to su
kiselo, slano, gorko, slatko i „umami“ (izvanredno).

Okusni pupoljak se sastoji od oko 50 modifikovanih epitelnih ćelija, od kojih su neke potporne ćelije, a
druge okusne ćelije. Spoljašnji vrkovi okusnih ćelija poredani su oko male OKUSNE PORE. Sa vrha svake
okusne ćelije strži nekoliko MIKROVILA ili OKUSNIH DLAČICA (one predstavljaju receptorsku površinu za
okus).

Istraživanjima je utvrđeno sa svaki okusni pupoljak obično odgovara samo na 1 od 5 primarnih stimulusa
okusa kada se okusna supstanca nalazi u niskoj koncentraciji.

Okusni pupoljci se nalaze na tri različite vrste papila jezika:

1. veliki broj okusnih pupoljaka je na zidovima udubljenja koja okružuju cirkumvalatne papile, u
obliku slova V, na površini zadnjeg dijela jezika,
2. umjeren broj okusnih pupoljaka nalazi se na fungiformnim papilama na prednjoj površini jezika, i
3. umjeren broj nalazi se na folijatnim papilama koje su smještene u naborima duž lateralnih
površina jezika.
Okusni impulsi iz prednje 2/3 jezika prvo ulaze u lingvalni nerv, zatim kroz kordon timpani u facijalni nerv
i na kraju u traktus solitarius u moždanom stablu. Senzacija okusa iz cirkumvalatnih papila na zadnjem
dijelu jezika i iz grla prenose se putem glosofaringealnog nerva takođe u traktus solitarius, ali nešto niže.
Mali broj impulsa za okus sa baze jezika i drugih dijelova ždrijela prenose se u traktus solitarius putem
nervusa vagusa.

10. OSNOVE FUNKCIJE MIRISA

Miris je najslabije proučena senzacija. Receptorske ćelije za senzaciju mirisa su mirisne (olfaktorne)
ćelije. To su ustvari bipolarne nervne ćelije koje su se razvije iz centralnog nervnog sistema. Mukozni kraj
nervne ćelije stvara izbočenje u obliku dugmeta iz kojeg strši 4 do 25 mirisnih dlačica (mirisne ćelije).
Mehanizam za aktivaciju mirisnih nerava značajno umnožava eksitacijski uticaj čak i najslabijih mirisa.

Podražavanje receptorskog sistema mirisnom supstancom aktivira G-proteinski kompleks. To aktivira

brojne molekule adenilat-ciklaze u membrani mirisnih ćelija. To uzrokuje stvaranje mnogo više molekula
cAMP (ciklički adenozin-monofosfat). Konačno, cAMP otvara još mnogo više natrijum jonskih kanala. To
omogućava vrlo veliku senzitivnost mirisnih neurona na čak najmanju količinu mirisne supstance.

Miris ima (više nego okus) afektivna svojstva prijatnosti ili neprijatnosti. Zbog toga je miris vjerovatno
važniji pri odabiru hrane nego okus.
Olfaktorni trakt ulazi u mozak na spoju mezencefalona i velikog mozga, gdje se dijeli na 2 puta:

- jedan put prolazi medijalno u olfaktivno polje moždanog stabla, a

- drugilateralnu u lateralno olfaktivno polje.
Medijalno olfaktivno polje predstavlja vrlo stari olfaktivni sistem, dok je lateralno olfaktivno polje ulaz u
manje stari i noviji olfaktivni sistem.

Sažetak - vrlo stari olfaktivni sistem služi za osnovne mirisne reflekse, manje stari sistem obezbjeđuje
automatsku ali dijelom naučenu kontrolu unosa hrane i reakcije odbojnosti na toksičnu i nezdravu
hranu, a noviji sistem sličan je većini drugih kortikalnih senzornih sistema i koristi se za svjesnu
percepciju i analizu mirisa.

ENDOKRINI SISTEM I REPRODUKCIJA

1. HORMONI, PODJELA STRUKTURA I MEHANIZAM DJELOVANJA

Veliki broj aktivnosti ćelija, tkiva i organa u tijelu usklađeni su djelovanjem raznih vrsta hemijskih
glasnika, kao što su:

1. neurotransmitori - otpuštaju ih aksonski završeci nervnih ćelija u sinaptičkim spojevima, djeluju

lokalno kako bi nadgledali funkciju nervnih ćelija,
2. endokrini hormoni - žlijezde ili specijalizirane ćelije otpuštaju ih u krv, utiču na funkciju ćelija na
nekom drugom mjestu,
3. neuroendokrini hormoni - izlučuju ih neuroni u krv, a utiču na funkciju ćelija na nekom drugom
mjestu u tijelu,
4. parakrini - ćelije ih izlučuju u vanćelijsku tečnost, a djeluju na druge vrste okolnih ćelija,
5. autokrini - ćelije ih izlučuju u vanćelijsku tečnost; oni vezanjem za receptore na ćelijskoj površini
djeluju na istu ćeliju koja ih je proizvela,
6. citokini su peptidi koje ćelije izlučuju u vanćelijsku tečnost, a mogu djelovati kao autokrini,
parakrini ili endokrini hormoni. Primjer citokina su interleukini i drugi limfokini koje otpuštalu
pomagačke ćelije i koji djeluju na druge ćelije imunog sistema.

Endokrini hormoni prenose se cirkulacijom do ćelija u cijelom tijelu, a ponekad i u nervnom sistemu,
gdje se vezuju za receptore i započinju mnoge reakcije, npr hormon rasta (iz prednjeg režnja hipofize)
dovodi do rasta skoro svih dijelova tijela, a tiroksin (iz štitne žlijezde) povećava brzinu mnogih hemijskih
reakcija u skoro svim ćelijama tijela.
Drugi hormoni djeluju samo na specifična ciljna tkiva, npr hormoni jajnika specifično djeluju na ženske
polne organe kao i na sekundarne polne odlike ženskog tijela.

HEMIJSKA GRAĐA

Postoje 3 osnovne grupe hormona:

1. proteini i polipeptidi - hormoni koje luče prednji i zadnji režanj hipofize, gušterača (inzulin i
glukagon), paratireoidna žlijezda (paratireoidni hormon) te mnogi drugi,
2. steroidi - koje luči kora nadbubrežnih žlijezda (kortizol i aldosteron), jajnici (estrogen i
progesteron), testisi (testosteron) i posteljica (estrogen i progesteron),
3. derivati aminokiseline tirozina amini - koje luče štitna žlijezda (tiroksin i trijodtironin) i srž
nadbubrežnih žlijezda (adrenalin i nordadrenalin)
- Steroidni hormoni se obično sintetišu iz holesterola i ne skladište se. Hemijska građa je slična građi
holesterola. Rastvorljivi su u lipidima.

- Polipeptidi i proteinski hormoni deponuju se u sekretoznim vezikulama dok se ne javi potreba za njima.
Njihova veličina je u rasponu malih peptida građenih od samo 3AK (aminokiseline) pa do proteina koji
sadrže skoro 200 AK (hormon rasta).

Oni se sintetišu na zrnastom kraju endoplazmine mrežice različitih endokrinih ćelija. Prvo nastaju veće
bjelančevine koje nemaju biološka dejstva (preprohormoni) i oni se u endoplazminoj mrežici razgrađuju
na manje prohormone. Zatim se prenose u Goldžijev aparat i ugrađuju u sekretozne vezikule. U tom
procesu enzimi u sekretoznim vezikulama razgrađuju prohormone te nastaju manji, biološko aktivni
hormoni i neaktivni fragmenti.

- Amini su hormoni koji potiču iz tirozina. Dvije grupe hormona koji potiču od aminokiselina tirozina,
hormoni štitnjače i hormoni srži nadbubrežnih žlijezda, nastaju djelovanjem enzima u citoplazmi
žljezdanih ćelija. Hormoni štitaste žlijezde sintetišu se i deponuju u štitastoj žlijezdi ugradnjom u
makromolekule bjelančevine TIREOGLOBULINA, deponovanof u velikim folikulama štitaste žlijezde.
Lučenje hormona se odvija izdvajanjem amina iz tireoglubulina i zatim otpuštanjem slobodnih hormona
u krv.
- Adrenalin i nordadrenalin se stvaraju iz srži nadbubrežne žlijezde koja normalno izlučuje 4x više
adrenalina od nordadrenalina. Katekolamini se upijaju u već stvorene vezikule i skladište se do
izlučivanja.

MEHANIZAM DJELOVANJA HORMONA

Prvi korak u djelovanju hormona jeste njegovo vezivanje sa specifičnim receptorima u ciljnom tkivu.
Ćelije koje nemaju receptore za hormone ne reaguju na njih. Receptori za hormone se mogu nalaziti:

- u ćelijskoj membrani ili na njenoj površini - membranski receptori uglavnom su specifični za

proteinske peptide i katekolaminske hormone,
- u ćelijskoj citoplazmi - receptori za različite steroidne hormone,
 - u ćelijskom jedru-receptori za hormone štitaste žlijezde i vjeruje se da su u direktnoj vezi s
jednim ili više hromozoma.
Kada hormon veže sa svojim receptorom, obično započne niz kaskadnih reakcija u ćeliji pri čemu se svaki
slijedeći korak aktiviše jače, tako da male koncentracije hormona mogu imati snažne efekte.

2. FUNKCIJE HORMONA HIPOFIZE

Hipofiza ili PITUITARNA žlijezda, mala je žlijezda, promjera oko 1 cm i mase od 0,5 do 1 g. Smještena je u
koštanom udubljenju u području baze mozga, a sa hipotalamusom je povezana hipofiznim peteljkom
(drškom). Fiziološki je možemo podijeliti na 2 različita dijela:

- prednji hipofizni režanj ili ADENOHIPOFIZU i

- zadnji hipofizni režanj ili NEUROHIPOFIZU.
Između režnjeva smješteno je malo, skoro nepokriveno područje nazvano PARS INTERMEDIA, koje je kod
ljudi slabije razvijeno (skoro nedostaje).

Ova dva dijela hipofize različitog su embrionalnog porijekla, tako da adenohipofizni potiče od
RETKHEOVE VREĆE (embrionalne invaginacije epitela ždrijela), a neurohipofiza nastaje kao izdanak
nervnog tkiva iz hipotalamusa.

PREDNJI REŽANJ hipofize luči 6 važnih i nekoliko manje važnih hormona, ZADNJI REŽANJ hipofize luči 2
važna peptidna hormona.

Hormoni prednjeg režnja imaju važne uloge u kontroli metaboličkih procesa:

1. HORMONI RASTA pokreću rast cijelog tijela djelovanjem na stvaranje bjelančevina, ćelijsku diobu
i diferencijaciju,
2. ADRENOKORTIKOTROPIN (KORTIKOTROPIN) kontroliše lučenje nekih hormona nadbubrežnih
žlijezda koji utiču na metabolizam glukoze, bjelančevina i masti,
3. HORMON KOJI STIMULIŠE ŠTITASTU ZLIJEZDU (tireotropin) kontroliše lučenje tiroksina i
trijodtironina štitaste žlijezde, a ovi hormoni kontrolišu intenzitet većine ćelijskih hemijskih
reakcija u tijelu,
4. PROLAKTIN pokreće razvoj mliječenih žlijezda i proizvodnju mlijeka,
Dva posebna gonadotropna hormona, FOLIKULOSTIMULACIJSKI i LUTENIZIRAJUĆI hormon,
kontrolišu rad jajnika i testisa te njihovo hormonsko i reproduktivno djelovanje.
Dva hormona koje luči neurofiza imaju drugačije uloge:

1. ANTIDIURETSKI HORMON ili VAZOPRESIN kontroliše izlučivanje vode mokraćom i tako pomaže
kontroli koncentracije vode u tjelesnim tečnostima,
2. OKSITOCIN podspješuje u naviranju mlijeka iz žlijezda u dojci do bradavice u toku sisanja i
pomaže pri rođenju djeteta na kraju trudnoće.

Za svaki glavni hormon koji se luči u adenohipofizi obično postoji jedna vrsta ćelija. To su slijedeće vrste
ćelija:

- somatotropne ćelije - humani hormoni rasta,

- kortikotropne ćelije - adrenokortikotropin,
- tireotropne ćelije - hormon koji stimuliše štitastu žlijezdu,
- gonadotropne ćelije - gonadotropni hormoni,
- laktotropne ćelije - prolaktin.

Hormoni neurohipofize stvaraju se u tijelima ćelija hipotalamusa. Tijela ćelija koje luče hormone zadnjeg
režnja hipofize nisu smještena u zadnjem režnju te žlijezde, već su to tijela velikih, MAGNOCELULARNIH
NEURONA smještenih u SUPRAOPTIČKOM i PARAVENTRIKULARNOM jedru hipotalamusa. Hormoni se
zatim prenose aksoplazmom nervnih vlakana koja iz hipotalamusa dolaze u zadnji režanj hipofize.

HIPOTALAMUS kontroliše lučenje hipofize hormonskim ili nervnim porukama (kad se hipofiza ukloni sa
svog normalnog mjesta, ispod hipotalamusa i presadi na bilo koje drugo mjesto u tijelu, lučenje hormona
se izrazito smanjuje.

- Lučenje zadnjeg režnja hipofize kontrolišu nervni signali koji nastaju u hipotalamusu i
završavaju se u zadnjem hipofiznom režnju.
- Lučenje iz prednjeg hipofiznog režnja kontrolišu hormoni koja nazivamo
HIPOTALAMUSNI OSLOBAĐAJUĆI ili hipotalamusni inhibicijski hormoni (luče se u samom
hipotalamusu, a zatim se prenose u prednji hipofizni režanj malim krvnim sudovima koji se zovu
HIPOTALAMUSNO-HIPOFIZNI PORTNI SUDOVI.

3. FUNKCIJE HORMONA RASTA I REGULACIJA NJEGOVOG LUČENJA

Za razliku od drugih hormona, hormon rasta ne djeluje preko ciljne žlijezde, ve direktno na sva ili skora
sva tkiva u tijelu. hormon rasta (ili somatotropni hormon ili somatotropin) mali je molekul proteina koji
sadrži 191 AK u jednostrukom lancu. Podstiče povećanje volumena ćelija i njihovu mitozu i tako
povećava broj ćelija. Osim opšteg efekta na rast, hormon rasta ima i mnoge specifične metaboličke
efekte:
 - povećava sintezu bjelančevina većine ćelije u tijelu,
- povećava mobilizaciju masnih kiselina iz masnog tkiva,
- povećava koncentraciju slobodnih masnih kiselina u krvi i povećava iskorištenje masnih kiselina
za dobijanje energije,
- smanjuje iskorištavanje glikoze u tijelu.

Efekat hormona rasta jeste povećanje količine tjelesnih bjelančevina, iskorištenje masnih zaliha i čuvanje
ugljikohidrata (smanjuje ulazak glikoze u tkiva kao što su skeletni mišići i masno tkivo; te povećava
stvaranje glikoze u jetri i povećava lučenje inzulina).

REGULACIJA LUČENJA hormona rasta - količina izlučivanja se povećava i smanjuje (nakon adolescentnog
doba, izlučivanje hormona rasta smanjuje se postupno, pa u poodmaklom dobu iznosi 25% količine koja
se izlučivala u adolescentnom dobu). Ne mogu se u potpunosti objasniti tačni mehanizmi koji kontrolišu
lučenje hormona rasta. Zna se da lučenje stimulišu različiti faktori koji zavise od stanja ishranjenosti ili
stresnih stanja:

1. gladovanje, posebno kada je praćeno teškim manjkom bjelančevina,

2. hipoglikemija ili smanjena koncentracija masnih kiselina u krvi,
3. mišićni rad,
4. uzbuđenje,
5. trauma i
6. grelin, hormon koji želudac izlučuje prije obroka.
Lučenje hormona rasta se povećava i tokom prva 2 sata dubokog spavanja.

Normalna koncentracija hormona rasta u plazmi odrasle osobe varira između 1,6 i 3 g/L, a kod djece i
adolescenata oko 6 g/L.

- Lučenje hormona rasta kontrolišu 2 hipotalamusna hormona (polipeptidi) koji se u adenohipofizu

prenose hipotalamno-hipofiznim portnim sudovima, a to su hormon koji oslobađa hormon rasta (GHRH)
i hormon koji inhibiše hormon rasta (SOMATOSTATIN).

GHRH je vjerovatno važniji u kontroli lučenja hormona rasta od inhibicijskog hormona somatostatina.

- Dosadašnja saznanja o regulaciji lučenja hormona rasta još nisu dovoljna o stvaranju neke cjelovite
slike. Izuzetna izgladnjelost snažno podstiče lučenje hormona rasta, a hormon rasta dugoročno stimuliše
sintezu bjelančevina i rast tkiva pa možemo zaključiti da je glavni dugoročni mehanizam kontrole lučenja
hormona rasta dugoročno stanje ishranjenosti tkiva, a posebno nivo njegove ishranjenosti
bjelančevinama.

4. FUNKCIJE HORMONA ŠTITNJAČE I REGULACIJA NJIHOVOG LUČENJA

Štitne (tireoidna) žlijezda smještena je neposrednjo ispod grkljana i ispod traheje, jedna od najvećih
endokrinih žlijezda (15-20 gr kod odraslih). Luči 2 važna hormona: TIROKSIN (T4) i TRIJODTIRONIN (T3).
Oba hormona snažno podstiču metaboličke funkcije i procese u tijelu. Lučenje hormona štitne žlijezde
prije svega kontroliše TIREOSTIMULIŠUĆI hormon (TSH) koji sekretuje adenohipoviza. Štitna žlijezda luči i
KALCITONIN, važan hormon u metabolizmu kalcijuma. Tiroksin čini oko 93%, a trijodtironin oko 7%
ukupne količine metabolički aktivnih hormona štitne žlijezde. Skoro sav tiroksin se na kraju u tkivima
pretvori u trijodtironin. Dejstvo trijodtironina je oko 4x jače od dejstva tiroksina. Za stvaranje tiroksina je
potreban jod (u obliku jodida hranom je potrebno unijeti oko 50 mg joda godišnje).

- Tiroksin i trijodtironin se vezuju za proteine plazme nakon ulaska u krv, sporo se

otpuštaju u tkivne ćelije, te postoji dug latentni periodprije nego tiroksin počne djelovati, međutim ima
dugotrajno djelovanje (dostiže maksimum za 10-12 dana), dok trijodtironin ima kratak latentni period
(6-12h), a max ćelijska aktivnost se postiže za 2-3 dana.

FIZIOLOŠKE FUNKCIJE hormona štitne žlijezde

- Tireoidni hormoni povećavaju transkripciju velikog broja gene u jedru te ovi hormoni aktivišu
receptore u jedru. Samim vezivanjem sa tireoidnim hormonima, receptori se aktivišu i započinju
proces transkripcije. Ovi hormoni povećavaju ćelijsku metaboličku aktivnost skoro svih tkiva u
organizmu, povećavaju broj i metabolizam mitohondrija, povećavaju aktivni transport jona kroz
ćelijsku membranu.
- Tireoidni hormon ima i opšta i specifična dejstva na rast. Uticaj se uglavnom vidi kod djece u periodu
rasta. Oni podstiču rast i razvitak mozga u fetalnom periodu i u prvih nekoliko godina poslije rođenje.
- Tireoidni hormoni podstiču skoro sve vidove metabolizama ugljikohidrata (ubrzavaju preuzimanje
glikoze u ćeliju, podspješuju glikoneogenezu, ubrzavaju apsorbciju glikoze iz gastrointestinalnog
trakta). Pod uticajem ovih hormona povećavaju se svi oblici metabolizma masti (tj povećava se
koncentracija slobodnih masnih kiselina i plazmi i znatno ubrzava njihova oksidacija u ćelijama).
- Ovi hormoni povećavaju i potrebu za vitaminima (preveliko lučenje ovih hormona može izazvati
manjak vitamina).
- Veoma povećano stvaranje tireoidnih hormona skoro uvijek smanjuje tjelesnu masu. Djelovanjem na
KVS - povećan protk krvi i MV (minutni volumen) srca; povećana srčana frekfencija; povećana snaga
srca; srednji arterijski pritisak se obično ne mijenja primjene hormona štitne žlijezde; pojačano
disanje;ovi hormoni povećavaju lučenje digestivnihsokova i pokretljivost gastrointestinalnog trakta.
Hormoni štitne žlijezde ubrzavaju cerebraciju.
- Umjereno povećanje ovih hormona pojačava mišićne kontrakcije, ali ukoliko je količina hormona
prevelika mišići slabe zbog prekomjerne razgradnje bjelančevina. Ovi hormoni podstiču lučenje
većine ostalih endokrinih žlijezda, ali i povećavaju potrebu tkiva za njihovim hormonima. Za
obavljanje normalnih seksualnih funkcija potrebna je normalna sekrecija tireoidnih hormona.

REGULACIJA LUČENJA
Lučenje tačno određene količine tireoidnih hormona postiže se posebnim mehanizmima povratne
sprege koji, djelujući preko hipotalamusa i adenohipofize, kontrolišu količinu tireoidne sekrecije.
TIREOSTIMULIŠUĆI HORMON iz oprednjeg režnja hipofize, povećava lučenje štitaste žlijezde.

TSH (TIREOTROPIN) - hormon adenofize. Njegova specifična dejstva na štitastu žlijezdu su slijedeća:

1. Povećana proteoliza tireoglobulina koji je već deponovan u folikulimma, pa se tireoidni hormoni

oslobađaju u krv, a sama folikularna masa smanjuje,
2. Povećana aktivnost jodidne pumpe i povećano „hvatanje jodida“ u žljezdane ćelije, pa se odnos
između ćelijske i vanćelijske koncentracije jodida, ponekad poveća čak 8x u odnosu na normalne
vrijednosti,
3. Povećano jodiranje tirozina i nastanak tireoidnih hormona,
4. Povećanje veličine i sekretorne aktivnosti tireocita,
5. Povećanje broja tireocita - TSH povećava sve poznate sekretorne aktivnosti žljezdanih ćelija
štitaste žlijzde.
cAMP (ciklični adenozin-monofosfat) kao „drugi glasnik“ ima stimulišuće dejstvo na TSH. Aktivacija
započinje vezivanjem TSH za specifične receptore na bazalnoj membrani tireocita. Ovo aktiviše
membransku ADENILIL-CIKLAZU koja povećava stvaranje cAMP u ćeliji. Na kraju, djelujući kao „drugi
glasnik“ cAMP aktiviše protein-kinazu. Posljedica ovog je trenutno povećanje sekrecije hormona štitne
žlijezde.

5. FUNKCIJA HORMONA NEUROHIPOFIZE

Hipofiza ili pituitarna žlijezda je mala žlijezda, promjera oko 1 cm i mase 0,5 do 1 gr. Smještena je u
koštanom udubljenju (turskom sedlu-sella turcica) u području baze mozga, a sa hipotalamusom je
povezana hipoviznom peteljkom (drškom). Fiziološki je možemo podijeliti na 2 različita dijela:

- Prednji hipofizni režanj ili adenohipofizu, i

- Zadnji hipofizni režanj ili NEUROFIZU.
Neurohipofiza nastaje kao izdanak nervnog tkiva iz hipotalamusa. Porijeklo hipofize od nervnog tkiva
objašnjava postojanje velikog broja ćelija nalik glija ćelijama (zovu se PITUICITI).

Neurohipofiza luči 2 važna peptidna hormona:

1. Antidiuretski hormon(ADH) ili VAZOPRESIN koji kontroliše izlučivanje vode mokraćom i tako
pomaže u kontroli koncentracije vode u telesnim tečnostima, i
2. OKSITOCIN - podspješuje naviranje mleka iz žlijezda u dojci do bradavica u toku sisanja i
vjerovatno pomaže rađanju djeteta na kraju trudnoće.

- Hormoni hipofize stvaraju se u tijelima ćelija hipotalamusa. Tijela ćelija koja luče
hormone zadnjeg režnja hipofize nisu smještena u samom zadnjem režnju te žlijezde, već su to tijela
 velikih MAGNOCELULARNIH NEURONA smještenih u SUPRAOPTIČKOM i PARAVENTRIKULARNOM
jedru hipotalamusa. Hormoni se zatim prenose AKSOPLAZMOM nervnih vlakana koja iz
hipotalamusa dolaze u zadnji režanj hipofize.
- Zadnji režanj hipofize grade PITUICITI (oni ne luče hormone već služe kao potpora
velikom broju nervnih vlakana i nervnih završetaka iz nervnih puteva koji potiču iz supraoptičkih i
paraventrikularnih jedara hipotalamusa).
- ADH se permanentno stvara u supraoptickom jedru, a oksitocin u paraventrikularnom.
Svako od ovih jedara moze sintetirati i drugi hormon ali oko 6 puta manju kolicinu. Oksitocin i ADH su
polipeptidi sastavljeni od 9 AK.
- Injiciranje izuzetno malih kolicina ADH moze izazvati smanjeno izlucivanje vode u
bubrezima (antidiurezu). Kada nema ADH, sabirni kanalici i cijevi skoro su nepropusni za vodu, cime
se sprecava znatnija resorpcija vode i tako omogucava veliki gubitak vode mokracom i znatno
razredjenje mokrace.
- Oksitocin dovodi do kontrakcije maternice u trudnoci. To potkrepljuju sljedece
cinjenice:kolicina oksitocina u plazmi povecava se tokom porodjaja, a posebno u posljednjoj fazi
porodjaja.
Oksitocin podspjesuje naviranje mlijeka. U laktaciji oksitocin vodi do istiskivanja mlijeka iz alveola u
kanalice, pa odojce moze usisati mlijeko. Sisanjem se podrazuju bradavice dojki, stvoreni stimulansi
prenose se senzornim zivcima do oksitocinskih nervnih celija u paraventrikularnim i supraoptickim
jedrima hipotalamusa i to dovodi do otpustanja oksitocina iz neurohipofize. On se zatim krvlju prenosi
do dojki te dovodi do kontrakcije mioepitelnih celija koje grade mrezu koja okruzuje alveole mlijecnih
zljezda. Mlijeko navire za manje od jedne minute posto dijete pocne sisati. Mehanizam se zove
NAVIRANJE ili IZBACIVANJE mlijeka.

6. FUNKCIJE HORMONA KORE NADBUBREZNE ZLIJEZDE I REGULACIJA NJIHOVOG LUCENJA

Dvije nadbubrezne zlijezde (adrenalne zlijezde) – svaka tezi oko 4 gr. Smjestene su na gornjim polovima
bubrega. Svaka zljezda se sastoji iz dva razlicita dijela: srzi (medule) i kore (korteksta) nadbubrezne
zlijezde.

Kora nadbubrezne zlijezde luci grupu hormona koji se nazivaju kortikosteroidi. Ti hormoni se sintetisu iz
steroida holesterola. Kora luci dvije glavne vrste hormona: MINERALOKORTIKOIDE i GLIKOKORTIKOIDE.
Pored toga luci i male kolicine polnih hormona narocito ANDROGENI hormona (koji u tijelu ispoljavaju
skoro iste efekte kao i muski polni hormon testosteron).

MINERALOKORTIKOID – nazvani su tako sto narocito djeluju na elektrolite vancelijske tecnosti- posebno
na Na i K.

GLIKOKORTIKOIDI – povecavaju koncetraciju glikoze u krvi i pored toga dodatno djeluju na metabolizam
bjelancevina i masti, te na metabolizam ugljikohidrata.
Iz kore je izolovano vise od 30 steroida; dva posebno vazna za normalnu endokrinu funkciju organizma :
ALDOSTERON (glavni mineralokortikoid), KORTIZOL (glavni glikokortikoid).

Kora nadbubrezne zlijezde sastoji se od donekle tri razlicita sloja :

1. ZONA GLOMERULOSA – tanak sloj celija ispod same kapsule, cini oko 15%
kore. Posto sadrzi enzim ALDOSTERON-SINTAZU, neophodan za stvaranje aldosterona , samo
ove celije mogu da sekretuju znacajne kolicine ALDOSTERONA. Lucenje ovih celija zavisi od
koncentracije ANGIOTENZINA II i Kalijuma u vancelijskoj tecnosti.
2. ZONA FASCICULATA – najvisi sloj, 75% kore. Luci glikokortikoide, KORTIZOL I
KORTIKOSTEROL, kao i male kolicine adrenalnih androgena i estrogena. Lucenje tih celija
najvecim dijelom kontrolise hipotalamusno-hipofizna osovina, preko
ANDRENOKORTIKOTROPNOG hormona (ACTH).
3. ZONA RETICULARIS – unutrasnji sloj kore luci adrenalni androgene
DEHIDROEPIANDROSTERON (DHEA) I ANDROSTENDION, te male kolicine estrogena i male
kolicine glukokortikoida. ACTH takodjer regulise lucenje ovih celija.
Dejstvo (FUNCKIJE) mineralokortikoida-aldosterona.

Nedostatak MK uzrokuje gubit ozbiljne gubitke NaCl preko bubrega i hiperkalijemiju. Prestanak lucenje
kore izaziva smrt za tri dana do dvije sedmice.

Ovaj aldosteron povecava reapsorpciju Na i sekreciju K u bubreznom kanalicima-posebno u glavnim

celijama sabirnih kanalica. Pri visku aldosterona povecava se zapremina vancelijskih tecnosti i arterijski
pritisak, ali se samo neznatno mijenja koncentracija Na u plazmi. Previse aldosterona uzrokuje
hipoglikemiju i misicnu slabost, premalo izaziva hiperglikemiju, toksicnu za srce. Aldosteron stimulise
prenos Na i K u znojnim i pljuvacnim zlijezdama, kao i u crijevnim epitelnim celijama.

4 cinioca igraju znacajnu ulogu u lucenju aldosterona:

1. povecana koncentracija K u vancelijskoj tecnosti znatno povecava lucenje aldosterona

2. povecana koncentracija angiontenzina II u vancelijskoj tecnosti takodjer znatno povecava lucenje

aldosterona.

3. povecana koncentracija Na u vanceliskoj tecnosti samo neznatno smanjuje lucenje aldosterona

4. ACTH iz prednjeg reznja hipofize neophodan je za sekreciju aldosterona ali nema veliki znacaj u
kontroli lucenja.

FUNCKIJE GLIKOKORTIKOIDA

Najmanje 95% glukokortikoidne aktivnosti hormona kore otpada na KORTIZOL (HIDROKORTIZON). Osim
njega, KORTIKOSTERON ima manju ali veoma znacajnu glikokortikoidnu aktivnost.

Od svih metabolickih efekata kortizola i drugih glikokortikoida najpoznatija je njegova sposobnost da

stimulise glikoneogenezu (stvaranja ugljikohidrata/glikoze iz proteina) u jetri. Kortizol u celijama jetre
povecava kolicinu enzima neophodnih za pretvaranje AK u glikozu, te kortizol mobilise AK iz
ekstrahepaticnih tkiva, uglavnom iz misica.

Kortizol umjereno smanjuje iskoristavanje glikoze u vecini celija organizma. Jedno od osnovnih dejstava
na metabolicki sistem organizam jeste smanjivanje zaliha proteina skoro u svim celijama tijela, izuzetv u
celijama jetre. To nastaje zbog smanjene sinteze i povecanog katabolizma bjelancevina koje se vec
nalaze u celiji.

Kortizol povecava kolicinu proteina u jetri i plazmi.

Kortizol porast koncentracije Ak u plazmi i povecan trasnport AK u celije jetre. On podstice mobilizaciju
masnkih kiselina iz masnog tkiva. Kod ljudi kod kojih je povecano lucenje kortizola razvija se poseban tip
gojaznosti.

Kortizol je vazan za odbranu od stresa i zapaljenja

Velike kolicine djeluju protiv zapaljenja

1. tako sto stabilizuje lizozomske membrane,

2. smanjuje propustiljivost kapilara,
3. smanjuje migraciju leukocita u upalno podrucje,
4. koci imuni sistem,
5. ublazava groznicu smanjujuci oslobadjanje interleukina-1 iz leukocita.
REGULACIJA LUCENJA KORTIZOLA

Lucenje kortizola skoro potpuno kontrolise ACTH. Stresni nadrazaji aktivisu cijeli sistem da izazove brzo
oslobadjanje kortizola. ACTH aktivise adrenokortikalne celije da proizvedu steroide povecavajuci cAMP.

7. FUNCKIJE HORMONA SRZI NADBUBREZNE ZLIJEZDE

Dvije nadbubrezne zlijezde (adrenalne zlijezde) – svaka tezi oko 4 gr. Smjestene su na gornjim polovima
bubrega. Svaka zljezda se sastoji iz dva razlicita dijela: srzi (medule) i kore (korteksta) nadbubrezne
zlijezde.

Srz koja zahvata sredisnjih 20% nadbubrezne zlijezde, funkcionalno je povezana sa simpaticnim nervnim
sistemom. Kada se stimulise simpatikus srz luci hormone ADRENALIN I NORADRENALIN. Ovi hormoni u
cijelom organizmu izazivaju skoro ista dejstva kao i kada se direktno stimulisu simpaticki nervi.
Stimulacija simpatickih nerava koji inervisu srz nadbubreznih zlijezda izaziva lucenje velikih kolicina
adrenalina i noradrenalina u krvotok, poslije cega se ta dva hormona prenose u sva tkiva organizma.

Oko 80% sekreta je adrenalin, 20% je noradrenalin.

Noradrenalin iz krvi izaziva suzavanje skoro svih krvnih sudova u tijelu, pojacava aktivnost srca, inhibise
gastrointestinalni trakt te siri zjenice oka.
Adrenalin ima skoro ista dejstva kao i noradrenalin, ali on npr. zbog jace stimulacije beta-receptora vise
utice na srcanu aktivnost od noradrenalina. Andrenalin izaziva samo slabo suzenje krvih sudova u
misicima.

Noradrenalin u velikoj mjeri povecava ukupni periferni otpor i povecava arterijski pritisak, dok
adrenalnin u manjoj mjeri povecava arterijski pritisak, ali povecava vise MV srca. Adrenalin ima 5 do 10
puta vece metabolicko dejstvo od noradrenalina. Adrenalin moze povecati metabolizam i za 100% iznad
normale i na taj nacin povecati aktivnost cijelog organizma. On povecava glikogenolizu u jetri i misicima i
otpustanje glikoze u krv. Adrenalin i noradrenalin mogu stimulisati tjelesne strukture koje nemaju
direktnu simpaticku inervaciju.

8. INZULIN, NJEGOVI METABOLICKI EFEKTI, NADZOR NAD LUCENJEM INZULINA

Pankreas (gušterača) pored digestivnih funkcija sekretuje dva značajna hormona: INZULIN i GLUKAGON,
koji su od presudne važnosti za normalnu regulaciju metabolizma glikoze, lipida i proteina. Pankreas
sekretuje i druge hormone kao što su AMILIN, SOMATOSTATIN i PANKREASNI POLIPEPTID (njihove
funkcije nisu u potpunosti utvrđene).

FIZIOLOŠKA GRAĐA GUŠTERAČE - Gušterača je građena od dvije glavne vrste tkiva:

1. ACINUSA, koji izlučuju probavni sok u duodenum,

2. LANGERHANSOVIH OSTRVACA (1-2milona), koji insulin i glukagon luče direktno u krv. Otočići
sadrže tri glavne vrste ćelije: alfa, beta i delta. Beta-ćelije (koje čine 60% svih ćelija ostrvaca)
sekretuju INZULIN i amilin. Alfa-ćelije (ima ih 25%) luče glukagon, a delta-ćelije (10%) luče
stomatostatin. PP-ćelije, kojih ima malo, luče pankreasni polipeptid.

Kada u ishrani postoji obilje hrane bogate energijom, posebno višak ugljikohidrata, inzulin se sekretuje u
velikoj količini. U slučaju viška ugljikohidrata, on izaziva njegovo odlaganje u obliku glikogena uglavnom
u jetri i mišićima. Višak ugljikohidrata koji se ne može deponovati u obliku glikogena, pod uticajem
inzulina pretvara se u masti i deponuje u adipoznom (masnom) tkivu.

U slučaju proteina, inzulin direktno podstiče preuzimanje AK u ćelije i njihovo pretvaranje u proteine. On
ihibiše razlaganje proteina koji se već nalaze u ćelijama.

Jedan od najznačajnijih uticaja inzulina jeste da izaziva skoro trenutno deponovanje većeg dijela glikoze,
apsorbovane poslije obroka, u jetru u obliku glikogena.

Između obroka, kada hrana nije na raspolaganju i koncentracija glikoze u krvi počne da opada, glikogen
iz jetre se razlaže nazad u glikozu i tako sprečava da se koncentracija glikoze u krvi suviše snizi.
MEHANIZAM kojim inzulin izaziva preuzimanje i deponovanje glikoze u jetri, obuhvata nekoliko skoro
istovremenih procesa:

1. inzulin INAKTIVIŠE FOSFORILAZU U JETRI, glavni enzim koji izaziva razlaganje glikogena u glikozu
u jetrenim ćelijama,
2. inzulin izaziva POVEĆANJE PREUZIMANJA GLIKOZE IZ KRVI u jetrene ćelije. On to čini povećanjem
aktivnosti enzima GLIKOKINAZE,
3. inzulin takođe povećava aktivnost enzima koji podstiču sintezu glikogena, uključujući posebno
enzim GLIKOGEN-SINTAZU.

Inzulin podstiče sintezu i deponovanje masti (u adipozno tkivo). On povećava iskorištavanje glikoze u
većini tkiva u tijelu, što automatski smanjuje iskorištenje masti. Inzulin takođe postiže i sintezu masnih
kiselina. Faktori koji dovode do povećane sinteze masnih kiselina u jetri su slijedeći:

1. insulin povećava transport glikoze u ćelije jetre, sva dodatna glikoza je raspoloživa za stvaranje
masti,
2. kada se veće količine glikoze koriste za stvaranje energije, stvara se višak citratnih i izocitratnih
jona u ciklusu limunske kiseline; ovi joni imaju direktan efekat u aktivaciji acetil-CoA-
karboksilaze, enzim koji je potreban za karboksilaciju acetil-CoA u malonil-CoA, što je prvi korak
u sintezi masnih kiselina,
3. veći dio masnih kiselina se onda sintetiše u samoj jetri i koristi za stvaranje triglicerida,
uobičajene forme deponovanih masti.

Inzulin ima još 2 druga bitna dejstva koja su neophodna za deponovanje masti u masne ćelije:

1. inhibiše dejstvo lipaze senzitivne na hormone (enzim koji izaziva hidrolizu triglicerida koji su već
deponovani u masnim ćelijama),
2. potiče transport glikoze kroz ćelijsku membranu u masne ćelije na potpuno isti način kao što
podstiče transport glikoze u mišićne ćelije.

Inzulin podstiče sintezu i deponovanje proteina. Tokom nekoliko sati poslije obroka, kada se u krvi
nalaze velike količine hranljivih tvari, u tkivima se pohranjuju proteini, ugljikohidrati i masti. Za to je
potreban inzulin. Način na koji inzulin djeluje na deponovanje proteina nije tako dobro poznat kao način
njegovoj djelovanja na deponovanje glikoze i masti.

Inzulin i hormon rasta djeluju sinergistički u podsticanju rasta. Inzulin je isto toliko bitan za rast kao i
hormon rasta. Administracija (davanje), bilo hormona rasta, bilo inzulina, pojedinačno ne izaziva skoro
nikakav rast. Samo kombinacija ova 2 hormona izaziva dramatičan rast.
MEHANIZAM SEKRECIJE INZULINA

Faktori koji povećavaju sekreciju inzulina su:

- povećanje koncentracije glikoze u krvi,

- povećanje koncentracije slobodnih masnih kiselina u krvi,
- povećanje koncentracije AK u krvi,
- gastrointestinalni hormoni (gastrin, sekretin, holecistokinin, gastrički inhibitorni peptidi),
- glukagon, hormon rasta, kortizol,
- parasimpatička stimulacija; acetilkolin,
- beta-adrenergična stimulacija,
- inzulinska rezistencija; pretilost/gojanost, i
- lijekovi iz grupe SULFONILUREJE (gliburid, tolbutamid).

Faktori koji smanjuju sekreciju inzulina su:

- smanjena koncentracija glikoze u krvi,

- gladovanje,
- somatostatin,
- alfa- adrenergična aktivnost, i
- leptin.

9. GLUKAGON, NJEGOVE FUNKCIJE I REGULACIJA NJEGOVOG LUČENJA

Glukagon, hormon koji sekretuju alfa-ćelije LANGERHANSOVIH OSTRVACA kada koncentracija glikoze u
krvi opada, ima mnoge funkcije koje su suprotne funkcijama inzulina. Najvažnija funkcija je povećanje
glikoze u krvi, što je potpuno suprotno djelovanju inzulina.

Glukagon je (poput inzulina) veliki polipeptid (sastavljen od 29 AK) zove se i HIPERGLIKEMIJSKI

HORMON. Samo 1 g glikogena po kg tjelesne mase može podići koncentraciju glikoze u krvi za oko 1,1
mmol/L (oko 25%) u roku oko 20 minuta.

Dva glavna dejstva glukogena na metabolizam glikoze su:

1. razlaganje glikoze u jetri (GLIKOGENOLIZA), i

2. povećanje glikoneogeneze u jetri.

GLIKOGENOLIZA u jetri povećava koncentraciju glikoze u krvi za nekoliko minuta. Mnogi ostali uticaji
glukagona nastaju samo onda kada njegova koncentracija u krvi poraste mnogo iznad normale.
Glukagon aktiviše LIPAZU ADIPOZNIH ĆELIJA te na taj način stavlja povećane količine masnih kiselina na
raspolaganje energetskim sistemima tijela. On inhibiše deponovanje triglicerida u jetri, što sprečava
jetru da uklanja masne kiseline iz krvi.

Glukagon u velikim koncentracijama takođe:

1. pojačava snagu srčanog mišića,

2. povećava protok krvi u nekim tkivima, posebno u bubrezima,
3. povećava sekreciju žuči i
4. inhibiše sekreciju želučane kiseline.

REGULACIJA LUČENJA

- Povećanje koncentracije glikoze u krvi inhibiše sekreciju glukagona. Koncentracija

glikoze u krvi je najsnažniji faktor koji kontroliše sekreciju glukagona (djeluje suprotno nego na
sekreciju inzulina) .
- Visoke koncentracije AK koje se nalaze u krvi poslije proteinskog obroka stimulišu
sekreciju glukagona. Glukagon zatim potiče brzu pretvorbu AK u glikozu, koja postaje još više na
raspolaganju tkivima.
- Vježbanje stimuliše sekreciju glukagona; u napornom vježbanju koncentracija glukagona
u krvi se često poveća čak 4-5x.

Somatostatin inhibiše sekreciju INZULINA i GLUKAGONA (delta-ćelije Langerhansovih ostrvaca sekretuju

somatostatin). Skoro svi faktori koji su vezani sa ingestijom/uzimanjem hrane stimulišu sekreciju
somatostatina, a to uključuje:

1. povećanje koncentracije glikoze u krvi,

2. povećanje koncentracije AK,
3. povećanje koncentracije masnih kiselina i
4. povećanje koncentracije nekih gastrointestinalnih hormona koji se oslobađaju iz gornjeg dijela
GI trakta, kao odgovor na unos hrane.

10. FUNKCIJA I ULOGA PARATHORMONA NA METABOLIZAM KALCIJA I FOSFATA

Paratireoidni hormon (parathormon-PTH) obezbjeđuje snažan mehanizam kontrole ekstarcelularne

koncentracije jona i fosfata na taj način što reguliše reapsorpciju u crijevima, ekskreciju putem bubrega,
te razmjenu ovih jona između ekstracelularne tečnosti i kosti. Čovjek normalno ima 4 paratireoidne
žlijezde smještene neposredno iza tireoidne žlijezde. Razlikujemo par gornjih i par donjih paratireoidnih
žlijezda.
Porast koncentracije kalcijuma uglavnom izazivaju 2 faktora:

1. Dejstvo PTH na apsorpciju kalcijuma i fostafa iz kosti, i

2. Brz efekat PTH na smanjenje bubrežne ekskrecije kalcijuma.
Smanjenje koncentracije fosfata je izazvano veoma jakim dejstvom PTH na bubrege, gdje dovodi do
obilne ekskrecije fosfata.

PTH povećava apsorpciju kalcijuma i fosfata iz kosti.

BRZA FAZA apsorpcije kalcijuma i fosfata - odvija se za nekoliko minuta, kada se ubrizga velika količina
PTH i povećava se progresivno tokom nekoliko sati. Nastaje zbog aktivacije već postojećih ćelija koštanog
tkiva (uglavnom osteocita) koji izazivaju apsorpciju kalcijuma i fosfata.

SPORA FAZA apsorpcije kosti i otpuštanje kalcijum-fosfata  mnogo sporija faza djelovanja hormona,
potrebno je nekoliko dana ili čak nedjelja da bi se u potpunosti razvila. Tokom ove faze dolazi do
proliferacije osteoklasta, potom slijedi jako povećana osteoklasna reapsorpcija same kosti, a ne samo
apsorpcija soli kalcijum-fosfata. Aktivacija osteoklasnog sistema se odvija u dvije faze:

1. Neposredna aktivacija već postojećih osteoklasta, i

2. Stvaranje novih osteoklasta.

PTH izaziva brz gubitak fosfata urinom (nastaje zbog uticaja hormona na smanjenje respsorpcije fosfata
u proksimalnim tubulima) , istovremeno PTH povećava tubulsku reapsorpciju kalcijuma. Povećanje
apsorpcije kalcijuma odigrava se uglavnom u završnom distalnom tubulu, sabirnim tubulima i početnim
sabirnim kanalićima.

PTH povećava apsorpciju kalcijuma i fosfata u crijevima, stimulišući stvaranje 1,25-

DIHIDROKSIHOLEKALCIFEROLA (obično se naziva kalcitrol) iz vitamina D u bubrezima.

11. UTICAJ VITAMINA D NA METABOLIZAM KALCIJA I FOSFORA

Vitamin D izrazito povećava apsorpciju kalcijuma iz interstinalnog trakta, a takođe značajno djeluje i na
deponovanje i na reapsorpciju kosti. Vitamin D sam po sebi nije aktivna supstanca koja izaziva ove
efekte. On se mora nizom reakcija u jetri i bubrezima, pretvoriti u krajnje, aktivno jedinjenje 1,25-
dihidroksiholekalciferol.

HOLEKALCIFEROL (VITAMIN D3) stvara se u koži iz jedinjenja koje se normalno nalazi u koži, 7-
DIHIDROHOLESTEROLa pod uticajem UV zraka iz sunčevog spektra.
Prva faza aktivacije holekalciferola je njegovo pretvaranje u 25-HIDROKSIHOLEKALCIFEROL, a to se
dešava u jetri. U proksimalnim tubulima bubrega dolazi do pretvaranja 25-hidroksiholekalciferola u 1,25-
dihidroksiholekalciferol (najaktivniji oblik vitamina D). To pretvaranje zahtijeva prisustvo PTH.

Aktivan oblik vitamina D, ispoljava nekoliko dejstava na crijeva, bubrege i kosti.

1. Poboljšanje apsorpcije kalcijuma u crijevima „hormonskim“ dejstvom vitamina D. On to

ostvaruje tako što dovodi do povećanog stvaranja proteina za vezivanje kalcijuma u crijevnim
epitelnim ćelijama. Ovaj protein se nalazi u četkastom pokrovu enterocita i on transportuje
kalcijum u citoplazmu ćelije.
Vitamin D pomaže apsorpciju fosfata iz crijeva (iako se oni lako apsorbuju, vitamin D povećava
njihov prolazak kroz GI trakt).

2. Vitamin D smanjuje ekskreciju kalcijuma i fosfata putem bubrega (on dovodi do povećanja
apsorpcije kalcijuma i fosfata u epitelnim ćelijama bubrežnih tubula  ovo je slabo dejstvo).
3. Vitamin D ima značajnu ulogu i u izgradnji i u razgradnji kosti. Davanje velike količine vitamina D
dovodi do apsorpcije kosti. U nedostatku vitamina D, dejstvo PTH za apsorpciju kosti znatno je
smanjeno ili čak onemogućeno. U manjim količinama vitamin D pomaže u kalcifikaciji kosti.
Jedan od načina ovog djelovanja jeste povećanje apsorpcije kalcijuma i fosfata iz crijeva.

12. KALCITONIN I NJEGOVE FUNKCIJE

Kalcitonin je peptidni hormon koji luči tireoidna žlijezda. On dovodi do smanjenja koncentracije
kalcijuma u plazmi, te ima dejstvo suprotno dejstvu PTH.

Stvaranje i izlučivanje kalcitonina odigrava se u parafolikularnim ćelijama ili C-ćelijama koje se nalaze u
intersticijumskoj tečnosti između folikula tireoidne žlijezde. Osnovni nadražaj za lučenje kalcitonina jeste
povećanje koncentracije jona kalcijuma u plazmi (lučenje PTH izazvano smanjenom koncentracijom
kalcijuma).

U nekih mladih životinja kalcetonin smanjuje koncentraciju jona kalcijuma u krvi na 2 načina:

- neposredno dejstvo je smanjenje apsorptivne aktivnosti osteoklasta, i

- mnogo trajnije dejstvo kalcitonina je dejstvo da smanjuje stvaranje novih osteoklasta.
Ukupan rezultat je smanjena aktivnost i osteoklasta i osteoblasta.
Kalcitonin ima slabo dejstvo na promet kalcijuma u bubrežnim tubulima i intestinalnom traktu.

Kalcitonin ima isto slab učinak na koncentraciju kalcijuma u plazmi kod odrasle osobe. Razlog je dvojak:

1. svako početno smanjenje koncentracije jona kalcijuma izazvano kalcitoninom dovodi za nekoliko
sati do velikog povećanja sekrecije PTH, koji skoro potpuno ... učinak kalcitonina, i
2. kod odresle osobe, dnevne količine apsorbovanog i deponovanog kalcijuma su male, pa čak i kad
se kalcitoninom izazove smanjenje apsorpcije, to ima samo mali uticaj na koncentraciju jona
kalcijuma u plazmi.

13. FUNKCIJA MUŠKIH SPOLNIH HORMONA I REGULACIJA NJIHOVOG LUČENJA

-Testisi luče nekoliko muških polnih hormona koji se zajednički nazivaju ANDROGENI, među kojima su
TESTOSTERON, DIHIDROTESTOSTERON i ANDROSTENDION.

-Testosteron stvaraju Lajdigove intersticijske celije. Termin „androgen“ podrazumijeva sve steroidne
hormone. Tu se ubrajaju muski polni hormoni koji se stvaraju na na drugim mjestima u tijelu, a ne samo
u testisima.

- Testosteron je odgovoran za osobine kojima se odlikuje tijelo muskarca. Vec tokom fetalnog razvoja,
testisi su stimulirani horionskim gonadotropinima iz placente da stvaraju umjerenu kolicinu testosterona
za vrijeme cijelog perioda fetalnog razvoja i 10 nedjelja poslije rodjenja. Testosteron se uopste ne stvara
tokom djetinjstva sve do uzrasta od 10 do 13 godina. Stvaranje testosterona naglo se smanjuje poslije 50
godine.

- U toku fetalnog razvoja (u 7 nedjelji embrionalnog zivota pocinje da se stvara) testosteron je zaduzen
za razvoj muskih polnih odlika tijela, ukljucujuci formiranje penisa i skrotuma, takodjer dovodi do razvoja
prostate, sjemenih i muskih genitalnih kanala i istovremeno sprecava stvaranje zenskih polnih organa.
Testosteron djeluje na spustanje testisa u skrotum (posljednja 2-3 mjeseca trudnoce).

- Poslije puberteta znatno povecana sekrecija testosterona uzrokuje da se do 20 godine penis, skrotum i
testisi povecaju otprilike 8 puta. Od pocetka puberteta pa sve do kraja zrelog , testosteron izaziva razvoj
sekundarnih polnih karakteristika kod muskarca. Dejstvo na raspored dlaka na tijelu. Testosteron izaziva
rast dlaka preko pubisa, po trbuhu preko lineae albe, na licu, cesto na grudima, rjedje na ledjima.
Testosteron smanjuje rast dlaka po tjemenu (celavost). Testosteron uzrokuje hipertrofiju laringealne
sluznice i povecanje samog laringsa (grkljana). On povecava debljinu koze na cijelm tijelu, a potkozno
tkivo postaje grublje. Povecava sekreciju lojnih zlijezda i moze doprinijeti razvoju akni. Testosteron
povecava sintezu proteina i razvoj misica. Povecan razvoj muskulature nakon puberteta, pa se misicna
masa muskarca povecava za 50% vise nego misicna masa kod zena. Testosteron povecava kolicinu
kostanog matriksa i izaziva zadrzavanje Ca++. On ima specificno dejstvo na karlicu: 1.suzava pelvicki izlaz

2.produzava karlicu
 3.uzrokuje da karlica ima izgled lijevka, umjesto da bude kao kod zene siroka i ovalna 4.znacajno
povecava snagu cijele karlice i njenu nosivost.

On povecava bazalni metabolizam te djeluje na eritrocite. Podstice sintezu proteina.

*KONTROLA POLNIH FUNKCIJA uglavnom pocinje lucenjem GONADOTROPIN-RELEASING (GnRH) ili

gonadotropin-oslobadjajuceg hormona iz hipotalamusa. Ovaj hormon stimulise adenohipofizu da
izlucuje 2 gonadotropna hormona :

LUTENIZIRAJUCI (LH) i

FOLIKOSTIMULIRAJUCI (FSH).

Hormon LH djeluje kao primarni podsticaj za sekreciju testosterona iz testisa, a FSH ugl.podstice
spermatogenezu. LH i FSH su glikoproteini. Oni ispoljavaju svoje dejstvo na ciljnim tkivima,pretezno u
testisima aktivacijom sistema cAMP (sekundarnog glasnika). Testosteron luce Lejdigove intersticijske
celije testisa, ali samo kada ih stimulise LH adenohipofize (kolicina izlucenog testosterona raste skoro
direktno proporcionalno kolicini dostupnog LH).

FSH se vezuje za specificne FSJ receptore na Sertolijevim celijama u sjemenim kanalicima. To izaziva rast
Sertolijevih celija u lucenje razlicitih spermatogenih supstanci. Istovremeno testosteron i
dihidrotestosteron iz Lajdigovih celija u intersticijumu difunduju u sjemene kanalice i ispoljava snazno
dejstvo na spermatogenezu.

14. FUNKCIJE ZENSKIH SPOLNIH HORMONA

Hormonski sistem zene sastoji se od tri povezana nivoa

1.hipotalamusni oslobadjajuci hormon, hormon koji oslobadja gonadotropin (GnRH)

2.polni hormoni adenohipofize – folikostimulurajuci hormon (FSH) i lutenizirajuci

hormon (LH) koji se izlucuju kao odgovor na oslobadjanje GnRH iz hipotalausa.

3. Hormoni jajnika – estrogen i rogesteron, luce ih jajnici u odgovoru na dva zenska

polna hormona iz adenohipofize.

Estrogeni i progestini su dvije vrste polnih hormona jajnika. Najvazniji hormon medju estrogenima je
ESTRADIOL, a medju progestinima PROGESTERON. Estrogeni uglavnom podsticu proliferaciju i rast
specificnih celija tijela, koje su odgvorne na za razvoj vecine sekundarnih polnih obiljezja zene. Progestini
su pretezno odgovorni za konacnu pripremu maternice za trudnocu i dojki za laktaciju.

-UTICAJ ESTROGENA na maternicu i spoljasnje polne organe zene

U toku djetinjstva izlucuju se u malim kolicinama, u pubertetu pod dejstvom GnRH velicina sekrecije
povecava se za 20 ili vise puta. U to vrijeme se jajnici, jajovod, maternica i vagina povecavaju nekoliko
puta. Takodjer se povecavaju i spoljasnje genitalije deponovanjem masti u mons pubis i velike usne, a
uvecavaju se i male usne.

*Estrogeni mijenjaju oblik vaginalnog epitela od kubicnog u plocasti slojeviti koji je mnogo otporniji
prema povredama i infekciji. Promjena endometrija maternice pod dejstvom estrogena (povecan razvoj
endometrijalnih zlijezda). Estrogeni djeluju na sluzokozu jajovoda tj.prouzrokuju proliferaciju zljezdanog
tkiva u sluzokozi i povecavaju broj epitelnih celija sa cilijama, koje oblazu jajovode.

* Estrogeni prouzrokuju razvoj tkiva strome u dojkama te rast razgranatog sistema kanalica i odlaganje
masti u dojkama. Estrogeni zapocinju rast dojke i aparata za stvaranje mlijeka.

* Estrogeni zaustavljaju aktivnost osteoklasta i na taj nacin podsticu rast kostiju te djeluju na rast kostura
tj.oni prouzrokuju spajanje epifiza i dijafiza dugih kostiju.

* Estrogeni izazivaju blago povecanje ukupne kolicine proteina u tijelu vjerovatno zbog podsticajnog
dejstva estrogena na rast polnih organa i kostiju.

* Oni dovode do deponovanja vece kolicine masti u potkoznom tkivu. Oni ne uticu u vecoj mjeri na
raspored dlaka. Zbog dejstva estrogena koza zene je meka i obicno glatka te postaje bolje
vaskularizovana.

-DEJSTVO PROGESTERONA na maternicu.

Daleko najznacajnija uloga progesterona je podsticanje sekretornih promjena u endometrijumu

maternice u toku druge polovine mjesecnog polnog ciklusa zene. On smanjuje frekvenciju i intenzitet
kontrakcije maternice. Progesteron takodjer podstice sekretorne sposobnosti sluzokoze koja oblaze
jajovode. Ova sekrecija je neophodna za ishranu oplodjene jajne stanice.

*Progesteron prouzrokuje razvoj lobulusa (reznjica) u alveolama u dojkama i podstice alveolarne celije
da proliferisu, da se povecavaju i poprima sekretornu sposobnost. Dakle progesteron vrsi pripremu dojki
za laktaciju, ali sam ne izaziva lucenje mlijeka iz alveola (mlijeko se izlucuje tek pri stimulaciji prolaktina iz
adenohipofize). Pod dejstvom pregesterona dojke takodjer bubre tj.nabreknu.

15. SPERMATOGENEZA I HORMONSKA REGULACIJA SPERMATOGENEZE

*U toku formiranja embriona, primordijalne germinativne celije migriraju u tetsise i postaju nezrele
germinitivne celije, zvane SPERMATOGONIJE koje leze u 2 ili 3 sloja na unutrasnjoj povrsini sjemenih
kanalica. Spermatogonije pocevsi od puberteta kada pocinju mitoticki da se dijele, neprestano
proliferisu i diferenciraju se, prolazeci kroz dredjene stadijume razvoja, da bi konacno nastali
spermatozoidi.
*Kao rezultat stimulacije gonadotropnim hormonima adenohipofize, spermatogeneza se odvija u
sjemenim kanalicima, tokom aktivnog polnog zivta (zapocinje prosjecno u uzrastu od 13 god. i
produzava se tokom cijelog zivota)

*U prvom stadijumu, spermatogonije migriraju izmedju Sertolijevih celija, prema centralnom

lumenu sjemenih kanalica. Spermatogonije koje prodju barijeru koju cini sloj Sertolijevih celija,
pocinju progresivno da se mijenjaju, prelazeci u oblik velikog primarnog SPERMATOCITA. Svaki od
njih se zatim MEJOTICKI podijeli i nastaju 2 sekundarna spermatocita.

*Nakon nekoliko slijedecih dana sekundarni spermatociti se dijele, stvarajuci SPERMATIDE (to je 2
mejoticka dioba) koje se konacno modifikuju i pretvaraju u SPERMATOZOIDE. U toku prelaska iz
stadijuma spermatocita u stadij spermatide, 46 hromosoma spermatocita (23 para hromosoma)
dijeli se tako da po 23 hromosoma idu u spermatide (23 hromosoma odlaze u jednu spermatidu, a
druga 23 hromosoma odlaze u drugu spermatidu). Cjelokupan period spermatogeneze, od
spermatogonije do spermatozoida traje oko 74 dana.

* Kada nastanu, prvobitno, spermatide posjeduju uobicajene karakteristike epitelnih celija, ali ubrzo
pocinju da se diferenciraju i izduzuju formirajuci spermatozoid.Svaki spermatozoid ima glavu i rep.
Glava sadrzi zgusnuto celijsko jedro obavijeno uskim pojasom citoplazme i celijskom membranom.
Na spoljasnjoj povrsini prednjeg dijela glave nalazi se debela kapa, nazvana AKROZOM (stvara ju
Goldzijev aparat) i on sadrzi brojne enzime ukljucujuci hijaluronidazu i proteoliticke enzime. Ovi
enzimi su veoma znacajni jer spermatozoidu omogucuju ulazak u jajnu celiju i njeno oplodjenje.

* Rep, nazvan flagelom (bic) ima 3 dijela :

1. Centralni skelet koji je sastavljen od 11 mikrotubula ( nazvan AKSONEMA)

2. Tanku celijsku membranu (pokriva aksonemu)

3.grupu mitohondrija koje okruzuju aksonemu u proksimalnom dijelu repa (dio koji se
naziva tijelo repa).

*Hormonski faktori koji podsticu spermatogenezu

Nekoliko hormona ima kljucnu ulogu u spermatogenezi :

1. TESTOSTERON kojeg luce Lejdigove intersticijke celije koje se nalaze u intersticijumu

testisa. Neophodan za rast i diobu germinativnih celija testisa (sto predstavlja prvi stadijum u
formiranju spermatozoida).

2. LUTENIZIRAJUCI HORMON (LH) kojeg luci adenohipoza, on podstice Lejdigove celije da

luce testosteron.

3. FOLIKOSTIMULIRAJUCI HORMON (FSH), kojeg takodjer luci adenohipofiza, djeluje

stimulirajuce na Sertolijeve celije. Bez te stimulacije nema procesa spermatogeneze.
 4. ESTROGENI koji nastaju od testosterona u Sertolijevim celijama podstaknutih sa FSH.

5. HORMON RASTA neophodan je za kontrolu osnovnih funcija testisa (metabolickih

funkcija). On specificno pokrece samu diobu spermatogonija. U nedostatku hormona rasta
dolazi do neplodnosti.

*SAZRIJEVANJE spermatozoida u EPIDIDIMISU.

Poslije nastanka u sjemenim kanalicima, spermatozoidima je neophodno nekoliko dana da prodju

kroz 6 metara dugacak kanal EPIDIDIMISA. Spermatozoidi koji provedu u epididimisu oko 13-34 sata
razvijaju sposobnost kretanja.

16.OVARIJALNI I ENDOMETRIJALNI CIKLUS I NJIHOVA REGULACIJA

*Glavni organi reproduktivnog sistema zene su jajnici (ovarijum), jajovod (tube uterine), materica
(uterus) i usmina (vagina). Mjesecni polni ciklus zene (ili menstrualni ciklus) prosjecno traje 28 dana.
Ciklus moze kod nekih zdravih zena da traje samo 20 dana ili da bude dug i 45 dana. Polni ciklus zene
ima dvije znacajne posljedicce, prvo samo jedna jajna celija se oslobadja iz jajnika svakog mjeseca i
drugo endometrijum materice se unaprijed priprema za implataciju oplodjene jajne stanice u
odgovarajuce vrijeme u mjesecu.

*promjene koje se desavaju u jajniku u toku polnog ciklusa u potpunosti zavise od gonadotropnih
hormona FSH i LH (luci ih adenohipofiza). U odsustvu ovih hormona jajnici ostaju neaktivni. U uzrasti
od 9 do 12 god. adenohipofiza pocinje da luci sve vise i vise FSH i LH. I FSH i LH stimulisu ciljne celije
u jajnicima, vezujuci se za visokospecificne FSH ili LH receptore u membrani ciljnih celija u jajniku.

*U trenutku rojdenja zenskog djeteta svaka jajna celija je okruzena jednim slojem celija granuloze i
naziva se PRIMORDIJALNI FOLIKUL. U pubertetu kada pocinju da se luce znacajne kolicine FSH i LH,
jajnici i neki folikuli u njima pocinju da rastu. U neim od folikula dolazi do rasta dodatnih slojeva
celija granuloze, ti folikuli se nazivaju primarni folikuli.

* Razvoj antralnih i vezikuloznih folikula; celije granuloze izlucuju folikularnu tecnost. Zbog
nakupljanja ove tecnosti u masi celija granuloze stvara se u supljina-ANTRUM. Rani rast primarnog
folikula sve do antralnog stadijuma stimuliran je u najvecoj mjeri samo sa FSH. Potom slijedi veoma
ubrzan rast, koji dovodi do nastanka mnogo veceg vezikularnog folikula. Samo jedan folikul potpuno
sazrijeva svakog mjeseca, a ostali podlijezu atreziji.

*OVULACIJA
Kod zena koje imaju normalni polni ciklus od 28 dana, ovulacija nastaje 14 dana poslije pocetka
menstruacije. Prije ovulacije, zid folikula bubri i malo podrucje u centru kapsule folikule prominira u
obliku bradavice i naziva se STIGMA. Narednih 30 minuta tecnost iz folikula lagano istice kroz stigmu,
a onda stigma burno prsne. Viskozna tecnost iz centralnog dijela folikula nosi sa sobom i jajnu celiju.
Za konacan rast folikula i za ovulaciju neophodan je LH. Ovulacijom nastaje u uslovima:

1. Brzog rasta folikula te

2.smanjenog izlucivanja estrogena

3. Pocetka sekrecije progesterona.

Do ovulacije ne dolazi bez uvodnog preovulacijskog vala LH. U toku rasta folikula uglavnom se luci
estrogen.

* Nakon izbacivanja jajne celije iz folikula, preostale celije granuloze i teke interne pretvaraju se u
luteinske celije (one povecavaju svoj dijametar te se ispunjavaju masnim inkluzijama)→PROCES
LUTEINIZACIJE, a ukupna masa celija se naziva ZUTO TIJELO (luci velike kolicine glavnih zenskih
polnih hormona). Otprilike 12 dana nakon ovulacije pretvara se u BLIJEDO TIJELO tj. zuto tijelo se
degenerise, prouzrokujuci znacajno smanjenje izlucivanja ovarijumskih hormona, pa pocinje
menstruacija. Tada slijedi novi ovarijumski ciklus.

* MJESECNI ENDOMETRIJUMSKI CIKLUS I MENSTRUACIJA → uporedo s mjesecnim ciklicnim

stvaranjem estrogena i progesterona u jajnicima; u sluzokozi materice se odvija mjesecni
ENDOMETRIJALNI ciklus kroz sljedece faze:

1.proliferacija endometrijuma materice

2.razvoj sekretornih promjena u endometriju

3.deskvamacija (ljustenje) endometrijuma poznata kao menstruacija.

* PROLIFERATIVNA (estrogena) faza endometrijumskog ciklusa, koja prethodi ovulaciji → pod

dejstvom estrogena koji se luci u povecanim kolicinama iz jajnika u toku prve polovine mjesecnog
ovarijumskog ciklusa, brzo proliferisu celije epitela, povrsina endometrijuma se ponovo epitelizuje u
roku od 4 do 7 dana nakon pocetka menstruacije. Potom, u toku sljedecih 10tak dana – prije
nastanka ovulacije – veoma se poveca debljina endometrija.

* SEKRETORNA (progestaciona) faza endometrijumskog ciklusa, koja nastaje nakon ovulacije → U

vecem dijelu druge polovine mjesecnog ciklusa, zuto tijelo istovremeno luci velike kolicine
progesterona i estrogena. Estrogeni prouzrokuju dodatnu, iako slabiju celijsku proliferaciju u
endometrijumu, dok progesteron izaziva izrazito bubrenje i razvoj sekretoznih sposobnosti
endometrijuma. Svrha ovih promjena u endometrijumu jeste stvaranje endometrijuma, sa veoma
razvijenom sekretornom sposobnoscu, koja sadrzii velike kolicine deponovanih hranjivih materija,
koje treba da obezbjede odgovarajuce uslove za implementaciju oplodjene jajne celije u toku druge
faze mjesecnog ciklusa.

*MENSTRUACIJA→ Ako jajna celija nije oplodjena, oko dana prije kraja mjesecnog ciklusa, zuto
tijelo u jajniku naglo degenerise (involuise ) i znacajno se smanjuje sekrecija hormona jajnika, a
potom slijedi menstruacija. U toku normalne menstruacije gubi se oko 40 mL krvi i dodatnih 35 mL
serozne tecnosti. Menstrualna tecnost se obicno ne zgrusava, jer se zajedno sa nekroticnim tkivom
endometrijuma oslobadja i FIBRINOLIZIN. Poslije 4-7dana od pocetka menstruacije, krvarenje
prestaje jer se do tada endometrijum ponovo epitelizuje.

17. FUNCKIJA PLACENTE, HORMONI PLACENTE I PLODA

- Trofoblastne celije stvaraju sve vise nastavaka koji postaju placentne resice u koje urastaju kapilari
fetusa. Tako resice koje nos krv fetusa okruzuju sinusi u kojima je krv majke. GLAVNA funckija
posteljice je da obezbjedjuji difuziju hranjivih materija i kiseonika iz krvi majke u krv fetusa, kao i
difuziju ekskrecionih proizvoda iz fetusa nazad u majku.

- Kiseonik difunduje kroz membranu posteljice po skoro istom principu kao sto difunduje kiseonik
kroz plucnu membranu. Rastvoreni kiseonik u krvi prostranih sinusa majke prelaze u krv fetusa
prostom difuzijom zahvaljujuci gradijentu pritisaka kiseonika izmedju krvi majke i krvi fetusa.

-Ugljen dioksid se neprekidno stvara u tkivima fetusa, kao sto se stvara u tkivima majke, a jedini
nacin da se CO2 odstrani je preko placente u krv majke.

-Ostali metabolicki sastojci potrebni fetusu difundiraju u krv fetusa na isti nacin kao i kiseonik.

- Na isti nacin kako CO 2 difunduje iz krvi fetusa u krv majke i drugi ekskrecioni proizvodi metabolizma
nastali u fetusu difunduju kroz membranu placente u krv majke i izlucuju se zajedno sa
ekskrecioniim proizvodima majke. Oni ukljucuju posebno neproteinski azot kao ureu, mokracnu
kiselinu i kreatinin.

* HORMONI U TRUDNOCI

Posteljica stvara u trudnoci posebno velike kolicine HUMANOG HORIONSKOG GONADOTROPINA,

ESTROGENA, PROGESTERONA i HUMANOG HORIONSKOG SOMATOMAMOTROPINA. Ovi hormoni
cine osnovu za normalnu trudnocu.

*Humani horionski gonadotropin sprijecava involuciju zutog tijela na kraju mjesecnog polnog ciklusa
zene. Ovaj hormon podstice zuto tijelo da luci jos vece kolicine estrogena i proesterona. Sprijecava
pojavu menstruacije i utice na rast endometrijuma. On stimulise intersticijumske celije testisa
muskog fetusa sto izaziva da muski feus luci testosteron sve do rodjenja.

*Posteljica luci ESTROGENE I PROGESTERON tj. luce ih sinciciotrofoblasnecelije posteljice. U toku

trudnoce velike kolicine estrogena izazivaju:
 1. Uvecanje uterusa majke

2.uvecanje grudi majke

3.uvecanje spoljasnjih genitalnih organa majke.

* Progesteron izaziva razvoj decidualnih celija u endometrijumu materice koje su vazne za ishranu
samog embriona, smanjuje kontraktilnost gravidnog uterusa (tako sprecavajuci da kontrakcije
materice izazove spontani pobacaj), doprinosi razvoj zametka i prije usadjivanja te progesteron
sekretovan u trudnoci pomaze estrogenu da pripremi grudi majke za laktaciju.

*HUMANI HORIONSKISOMATOMAMOTROPIN po sastavu protein. Lucenje ovog hormona se

postepeno povecava sa napredovanjem trudnoce i u direktnoj je s razmjeri sa povecanjem mase
postelljice. Ovo je opsti metabolicki hormon koji ima poseban znacaj, za ishranu kako majke tako i
fetusa (smanjuje osjetljivost na inzulin i smanjuje koristenje glikoze kod majke), te ima izvjesne
uticaje slicne hormonu rasta.