AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu

Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.

Tanım
Bölüm içinde geçen
önemli kavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.

Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.

Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.

Öğrenme Çıktısı Tablosu

Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş
İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz
ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir.
Yaşamla İlişkilendir
Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler
veya örnekleri gösterir.
Araştırmalarla İlişkilendir
Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.
Medya
Girişimciliği

Editör

Doç.Dr. Mustafa KARACA

Yazarlar

BÖLÜM1 Dr.Öğr.Üyesi Yasemin HARMANCI

BÖLÜM 2 Dr.Öğr.Üyesi Mehmet ÇANAKÇI

BÖLÜM 3 Doç.Dr. Özgür DEMİRTAŞ

BÖLÜM 4 Dr.Öğr.Üyesi Taha EĞRİ

BÖLÜM 5 Doç.Dr. Durdu Mehmet BİÇKES

BÖLÜM 6 Dr.Öğr.Üyesi Ömer Faruk DERİNDAĞ

BÖLÜM 7 Öğr.Gör.Dr. Seyit HASOĞLU

BÖLÜM 8 Dr.Öğr.Üyesi Gökhan ŞAHAN

 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3934
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2729

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2019 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Öğretim Tasarımcısı
Arş.Gör. Çağdaş Aydın

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan

Dil ve Yazım Danışmanı

Emine Koyuncu

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Öğr.Gör. Ayfer Çolak

Grafiker
Ayşegül Dibek

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Selin Çakır
Halil Kaya
Murat Tambova
Yasin Narin
Yasin Özkır
Saner Çoşkun
Kader Abpak Arul
Nihal Sürücü

MEDYA GİRİŞİMCİLİĞİ

E-ISBN
978-975-06-3631-8

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ekim 2019
3343-0-0-0-2009-V01
 İçindekiler
Medya Girişimciliği
BÖLÜM 1
Kavramsal Çerçeve
Giriş ................................................................. 3
Girişimcilik ve Medya  ................................... 3
Medya .................................................... 5
Medya Girişimciliği ........................................ 7
Medya Girişimciliği ve Geleneksel
Girişimcilik ............................................. 12
Medya Girişimciliği
BÖLÜM 2
ve E-ticaret
Giriş ................................................................. 21
E-Ticaret ......................................................... 22
Tarihsel Gelişimi .................................... 22
E-Ticaretin Önemi ve Etkileri  .............. 24
E-Ticaretin İş Hayatında Etkilediği
Faaliyetler .............................................. 24
E-Ticaret Girişimciliği  ................................... 28
E-Ticaretin Köşetaşları  ......................... 29
Medya Girişimciliği-
BÖLÜM 3 Kişilik ve Kültür
İlişkisi
Giriş ................................................................. 39
Kişilik ve Kuramsal Altyapısı ......................... 40
Kişilik Tanımı ......................................... 41
Kişilik Kuramları .................................... 43
Kültür ve Kuramsal Altyapısı ........................ 52
Kültür ve Kavramsal Çerçevesi ............ 52
Kültürel Farklılıkları Oluşturan Değerler.. 53
Kültür ve Girişimcilik İlişkileri .............. 57
Medya Girişimciliği
BÖLÜM 4
ve Etik
Giriş ................................................................. 69
Etik ve Ahlak İlişkisi ...................................... 69
Etik ve Ahlak İlişkisi .............................. 70
Etik Değerler ......................................... 71
Etik ve Hukuk İlişkisi  ........................... 72
Etik Türleri ..................................................... 73
Betimleyici Etik ..................................... 73
Normatif Etik ........................................ 73
Meta Etik ............................................... 74
Etik Karar Alma Modelleri  ................... 74
Medya Girişimciliği ve Etik .................. 82
Medya Girişimciliği
BÖLÜM 5
ve İnovasyon
Giriş ................................................................. 91
İnovasyon Kavramı, Önemi ve Özellikleri.... 91
İnovasyon Kavramının Tanımlanması.. 91
Yaratıcılık, Yenilik (İcat-Buluş) ve
İnovasyon Kavramları Arasındaki
İlişki ve Farklılıklar ................................ 92
İnovasyonun Önemi ............................. 93
İnovasyonun ve İnovatif Örgütlerin
Özellikleri ............................................... 95
İnovasyon Kaynakları ve İnovasyon Süreci...... 96
İnovasyon Kaynakları ........................... 96
İçsel İnovasyon Kaynakları ................... 96
Beklenmeyen Gelişmeler ...................... 96
Uyumsuzluklar ...................................... 97
Süreç Gereklilikleri ................................ 98
Endüstrideki ve Pazar Yapısındaki
Değişimler .............................................. 98
Dışsal İnovasyon Kaynakları  ............... 98
Demografik Yapıdaki Değişimler ......... 98
Algılamadaki Değişimler ....................... 99
Yeni Bilgi ................................................ 99
İnovasyon Süreci ................................... 100
Keşif (inceleme) ve Öğrenme .............. 100
Fikir Geliştirme ...................................... 101
Test Etme ve Uygulama  ...................... 101
Ticarileştirme ......................................... 101
Girişimcilik ve İnovasyon İlişkisi ................... 102
Medya Girişimlerinde İnovasyon ................. 104
Medya İnovasyonlarını Etkileyen
Faktörler ................................................ 104
Medya İnovasyonlarını Etkileyen
Kurumsal Faktörler ............................... 104
Dışsal Faktörler ..................................... 104
İçsel Faktörler ........................................ 105
Teknolojik Gelişmeler ........................... 106
Sosyokültürel Faktörler ve Güç
İlişkileri ................................................... 107
Medya Girişimciliğinde İnovasyon
Türleri ..................................................... 107
Ürün İnovasyonu .................................. 109
Süreç İnovasyonu  ................................. 109
Konum İnovasyonu ............................... 109
Paradigmatik İnovasyon ....................... 109
Tür İnovasyonu ..................................... 109
Sosyal İnovasyon ................................... 110
iii
 Medya Girişimciliği,
Medya Girişimciliği
BÖLÜM 6 İşi Dünyası ve BÖLÜM 8
ve Tüketici Hakları
Paylaşım Ekonomisi

Giriş ................................................................. 119 Giriş ................................................................. 165

Dijital Girişimcilik Fırsatları ve
Paylaşım Ekonomisi ...................................... 120
Bir İş Modeli Olarak Paylaşım
Ekonomisi .............................................. 122
Paylaşım Ekonomisinin Geleneksel
İş Modellerinden Farklı Yönleri ............ 123
Türlerine Göre Başlıca Paylaşım
Ekonomisi Platformları ................................. 125
Finansal Kaynak Paylaşım
(Crowdfunding) Platformları ............... 125
Araç Paylaşım Platformları ................... 128
Mekân Paylaşım Platformları .............. 128
Kişisel Becerileri ve Uzmanlık
Paylaşım Platformları ........................... 129
Paylaşım Ekonomisi Modeli Üzerindeki
Güncel Tartışmalar ........................................ 131
Tüketici Hukukuna İlişkin Temel Kavramlar
ve Tüketici İşlemi ........................................... 165
Tüketici Hukukuna İlişkin Kavramlar ... 165
Tüketici İşlemi ve Tüketici
Sözleşmeleri ........................................... 167
Medya Girişimcisi ile Tüketici Arasındaki
Sözleşme.........................................................   169
Mesafeli Sözleşme ................................. 169
Ön Bilgilendirme Yükümlülüğü ........... 169
Mesafeli Sözleşmelerde İfa ................... 170
Bilgilerin Saklanması ve İspat
Yükümlülüğü ......................................... 171
Cayma Hakkı ......................................... 171
Medya Girişimcisinin Tüketici ile Yaptığı
Sözleşmelerde Ayıptan Doğan Sorumluluğu ... 173
Medya Girişimcisinin Ayıptan Doğan
Sorumluluğun Şartları .......................... 173

Medya Girişimciliği
BÖLÜM 7
ve E-Belge

Giriş ................................................................. 139
Belge ve E-Belge ............................................ 140
Devlet ve E-Devlet ........................................ 144
E-İmza  ................................................... 146
Dijital Ticari Usuller ve Uygulamaları ......... 148
Elektronik Fatura .................................. 148
Özel Entegrasyon .................................. 150
Entegrasyon Yöntemi ........................... 150
E-Fatura Portalı ..................................... 151
E-Fatura Uygulaması ............................ 151
E-Defter ................................................. 153
E-Arşiv .................................................... 155
E-İrsaliye ................................................ 155
Kayıtlı Elektronik Posta (Kep) ............. 155

iv
Önsöz

Sevgili öğrenciler,
Günümüzde girişimcilik faaliyetlerinin öne- İşte bu kitap ile amaçlanan, herkesin çok iyi bil-
mi giderek daha iyi anlaşılmakta ve özellikle diğini sandığı ve yalnızca bir işyeri açarak artık
önemli ticari girişimsel faaliyetler akademik girişimci olduğunu düşündüğü girişimcilik fa-
anlamdaki gelişmeler ile daha başarılı noktala- aliyetlerini; Kapsamlı bir kavramsal altyapı ve
ra ulaşmaktadır. Bu noktada birçok üniversite tanımlamalar çerçevesinde, kişilik-kültür, etik
hem girişimcilik dersleri ve eğitimleri ile hem ve sosyal sorumluluk, iş dünyası ve paylaşım
de TeknoPark, Ar-Ge birimleri kurma, Üniver- ekonomisi ile çeşitli tüketici hakları yönünden
site-Sanayii işbirliği programları oluşturma de hukuki altyapısını sunmaktır.
gibi çeşitli destek uygulamaları ile girişimcili-
ğin anlamını daha öteye taşınma konusunda
büyük katkılar sağlamaktadır. Özellikle Y ku-
şağının daha etkin bir şekilde sektörde yerini
alması ile birlikte girişimcilik faaliyetleri küçük
bir işletme açıp girişimcilik yaptığını düşünen
bir anlayıştan öteye geçerek “bilgi ve iletişim
teknolojilerini yöneterek inovatif ürün/hizmet
ortaya çıkarma” anlayışına doğru evrilmiştir.
Bu noktada insanın aklına birkaç önemli soru
gelmektedir. Bu kadar önemli bir kavramsal
çerçeve sunan, hem ekonomik anlamda bü-
yüme ve gelişmeye destek olan hem de sosyal
bütünleşme adına önemli katkılar sağlayan
girişimcilik faaliyetlerinin arkasındaki itici güç
nedir? Bazı kişiler girişimcilik faaliyetlerinde Editör
diğerlerine göre neden daha başarılıdır? Doç.Dr. Mustafa KARACA

v
 Bölüm 1
Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve

Girişimcilik ve Medya Medya Girişimciliği

1 2
1 Girişimcilik kavramını ifade edebilme
öğrenme çıktıları

4 Medya girişimciliği kavramını açıklayabilme

2 Girişimci özelliklerini açıklayabilme 5 Medya girişimciliği ve geleneksel
3 Medya kavramını ifade edebilme girişimcilik özelliklerini karşılaştırabilme

Anahtar Sözcükler: • Girişimcilik • Medya • Medya Girişimciliği

2
Medya Girişimciliği
GİRİŞ
Girişimciler ve işletmeler bir ekonomideki en
önemli unsurlardan biridir. Girişimcilik eğiliminin
yüksek olduğu ülkelerde ortalamanın üzerinde bir
ekonomik büyüme gerçekleşmektedir. Dolayısıyla
az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler için giri-
şimcilik daha fazla önem arz etmektedir. Girişim-
ciler kurdukları işletmelerle yeniliklere öncülük
etmekte ülkenin ekonomik kalkınmasına katkıda
bulunmaktadırlar. Yenilik ürün ya da hizmetle ilgili
olabileceği gibi ürün ya da hizmetin yeni kullanım
alanları ya da mevcut ortamdaki yeni iş yapma bi-
çimleri de olabilmektedir. İşletmenin bütün süreç-
lerinde mevcut koşullarda yenilik yapmanın yanı
sıra yeni bir ürün, sistem, süreç de bu kapsamdadır.
Tüm dünyada her alanda yaşanan değişim ve
dönüşümlerle birlikte işletmeler küresel bir ortam-
da rekabet etmek zorunda kalmaktadırlar. Girişim-
ciler bu konumu korumak için çevredeki fırsat ve
tehditleri sürekli araştırmak ve bu doğrultuda ge-
reken değişimlere uyum sağlamak zorundadırlar.
Teknolojik, ekonomik, sosyal vb. alanlarda yaşa-
nan değişimler işletmeleri, iş yapma biçimlerini,
çalışma ilişkilerini, örgüt yapılarını, girişimci ve
yönetici özelliklerini de etkilemiştir. Özellikle bil-
gi ve iletişim teknolojilerindeki değişimlerin de
etkisiyle pek çok kavramın içeriği ve özelliği de-
ğişmiştir. Medya girişimciliği de bu kavramlardan
biridir. Faaliyetleri medya piyasasına farklı bir ses
ya da yenilik getiren küçük bir kuruluş ya da or-
ganizasyonun oluşturulması ve mülkiyeti şeklinde
tanımlanan medya girişimciliğine yönelik ilk çalış-
malar 1970’li yıllarda yapılmış olsa da üzerinde çok
fazla çalışılmamıştır. Kavrama yönelik ilgi son yıl-
larda artmış ve güncel araştırma alanlarından biri
hâline gelmiştir. Geleneksel anlamda girişimcilik,
iş fırsatlarını görerek bunları değer oluşturmaya
yönelik faaliyetlere dönüştürebilmektir. Girişimci
bu faaliyeti gerçekleştirirken risk almaktadır. Bir
girişimcinin elde ettiği başarılı sonuçlar ülke eko-
nomisine ve toplumsal refaha katkı sağlamaktadır.
Günümüzde girişimcilikle ilgili özellikler ve içerik
de farklılaşmıştır. Medya girişimciliğinin yanı sıra
dijital girişimcilik, sosyal medya girişimciliği gibi
girişimcilik türleri üzerinde durulmaktadır.
Medya geleneksel kitle iletişim sistemlerinin
yanında daha güncel iletişim araçlarını da kapsa-
maktadır. Medya endüstrisi iletişim teknolojile-
rindeki gelişmelerden önemli ölçüde etkilenmiştir.
Medya içeriğini üretmek için gereken cihazların,
yazılımların ve bilgilerin maliyetindeki azalma ve
hedef müşteriye ulaşmak için kolaylıkla kanal sağ-
lanabilmesi ile özellikle küçük işletmeler ve bireysel
girişimciler medya içeriğinin üretimi ve dağıtımını
yaparak, değer oluşturmaktadırlar. Medya, bireyle-
rin duygu, düşünce ve davranışlarını etkileyen en
önemli unsurlardan biridir. Bu etki toplumda gi-
rişimciliğin gelişmesine de katkıda bulunmaktadır.
Girişimcilik, medya ile güçlü bir ilişki içerisindedir
ve birbirlerini karşılıklı olarak etkilemektedir.
Bu bölümde girişimcilik ve medya ile ilgili ge-
nel bilgiler verildikten sonra medya girişimciliğinin
ne olduğu konusunda teorik bilgiler verilecektir.
Gelişmekte olan ülkelerde medya girişimciliği eko-
nomik kalkınma için bir fırsattır. Ancak bu konuya
yönelik ilgi geliştirmeye ihtiyaç vardır. Bu bölümde
oluşturulan çerçeve ile medya girişimciliğine yöne-
lik ilgi ve tutum geliştirmeye katkıda bulunulması
amaçlanmaktadır.
GİRİŞİMCİLİK VE MEDYA
Medya girişimciliğine yönelik kavramsal açık-
lamalara geçmeden önce kavramın temel unsuru
olan girişim ve girişimcilik kavramlarına yönelik
açıklama yapmak yararlı olacaktır.
Girişim kavramı, başkalarının ihtiyaçlarını gi-
dermek için kurulan birimlerle ilgilidir. Bireyin
kendi ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan birim-
ler girişim olarak nitelendirilmemektedir. Dolayı-
sıyla bir birimin girişim olarak nitelendirilebilmesi
için iktisadi olarak kıymet arz eden ürün ve hiz-
metlerin sunulması gerekmektedir. Bilgi toplumu
olarak nitelendirilen 21. yüzyılda her konuda hızlı
değişimler yaşanmakta ve hemen her alanda bilgi
temeline dayanan yeni iş yapma usulleri öne çık-
maktadır. Böyle bir toplumda sosyoekonomik ve
kültürel yapının önemli bir unsuru olan girişimci-
lik kavramının içeriği de değişmektedir.
Girişimci, çevredeki fırsatları görebilen ve de-
ğerlendiren yenilikçi veya geliştirici kişidir. Bu fır-
satları uygulanabilir/pazarlanabilir fikirlere dönüş-
türür; zamana, emeğe, paraya ve becerilere değer
katar ve bu fikirleri uygulamak için rekabetçi pa-
zarın risklerini üstlenir (Kuratko, 2008:21). Giri-
şimcilik ise pazarda değişim oluşturarak yenilik ve
değer yaratma çabasını taşıyan düşünme, anlam-
landırma ve harekete geçme sürecidir. Girişimcile-
rin gerçekleştirdikleri faaliyetler ekonomik gelişme
3
 Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve

sürecine katkıda bulunmakla birlikte, toplumun ve bireylerin refahını artırması açısından da önemlidir. Bu
yüzden girişimcilik farklı disiplinlerde dikkat çeken bir çalışma alanı olmuştur.
Ülke ekonomilerinin büyümesinde ve gelişmesinde etkili olan girişimcilerin, başarılı bir işletme kur-
mak ve bu başarıyı sürdürmek için belli yetenek ve özelliklere sahip olmaları gerekmektedir. Bu özellikleri
ve yetenekleri belirlemek amacıyla literatürde pek çok çalışma yapılmıştır. Girişimciler sahip oldukları
özellik ve yeteneklere ilave olarak belirli rolleri de üstlenmektedirler. Bu anlamda, girişimci işletme için-
de hem kurucu kimliğini üstlenmekte hem belirli kademelerde yöneticilik yapmakta hem de çalışanlara
rehberlik etmektedir. İş için fırsatları belirleyen, bu fırsatlar için kaynakları ve yapıyı kuran, risklere atılan
girişimci, bu faaliyetleri yönetirken girişimci kimliğinin yanı sıra liderlik özellikleri ve davranışları da ser-
gilemektedir (Aykan, 2004:214).
Girişimcilik kavramı geniş ölçüde kullanılmakta ve çok sayıda tanım yapılmaktadır. Girişimcilikle il-
gili yapılan tanımlardan bazıları ve bu tanımlarda vurgulanan girişimci özellikleri aşağıdaki tabloda yer
almaktadır.

Tablo 1.1 Girişimci ve Girişimcilik Kavramlarının Tanımları ve Temel Özellikleri

Kaynak Tanım Temel Özellikler
Girişimci, pazarda değişim oluşturan bir yenilikçidir. Bu de-
Schumpeter ğişim 5 manifesto içermektedir: 1.Yeni/geliştirilmiş bir ürün
Yenilikçi
(1934) 2.Yeni üretim metotları 3.Yeni bir pazar oluşturma 4.Yeni bir
arz kaynağı 5. Yeni bir organizasyonun oluşturulması
Girişimci, başarı ihtiyacı yüksek olan bir kişidir. Başarı ihtiyacı Başarı odaklı,
McCelland (1961) doğrudan girişimcilik süreci ile ilişkilidir. Girişimci enerjiktir ve Risk alan,
risk alır. Adanmış
Girişimci pazardaki fırsatları görebilen ve bu doğrultuda hare-
Kirzner (1978) Fırsatçı
kete geçen kişidir.
Girişimci inisiyatif alabilen, bazı sosyal ve ekonomik mekaniz- Düzenleyici, inisiyatif
Shapero (1975)
maları düzenleyen ve başarısız olma riskini kabul eden kişidir. alabilen
Carland v.d. Girişimci, temelde yenilikçi davranışlarla karakterize edilir ve
Stratejik düşünebilen
(1984) işletmede stratejik yönetim uygulamalarını benimseyen kişidir.
Kao ve Stevenson Değer yaratan,
Girişimcilik, iş fırsatlarını görerek değer yaratma çabasıdır.
(1985) fırsatları görebilen
Timmons ve Girişimcilik bir düşünme, anlamlandırma, harekete geçme Lider, Bütüncül,
Spinelli (2008) şeklidir. Kararlı, Bağlı
Kaynak: Abu-Saifan (2012)

Tabloda görüldüğü gibi kavramla ilgili çok sayıda tanım yapılmasına rağmen bu tanımlar nadiren
girişimciliğin temel özellikleri açısından hemfikirdir. Tabloda yer alan özelliklerin dışında girişimcilik ko-
nusunda farklı özellikler de dile getirilmiştir (Khajeheian, 2017:93):
• Yeni İş Yaratma: Carland ve arkadaşları (1996), girişimciliğin sonucunun yeni girişim yaratılması
olduğunu açıkça ifade etmişlerdir. Bu bakış açısı ile girişimcilik, yeni girişimlerin kurulduğu ve
yaşayabildiği süreçtir.
• Fırsatları Değerlendirme: Girişimcilik daha önce var olmayan çabaları organize ederek yeni ürün
ya da hizmet, örgütleme şekli, pazarlama, süreç ve hammaddeleri tanıtmak için fırsat geliştirme
faaliyetidir (Shane ve Venkataraman, 2000).
• Ekonomik Gelişmeye Katkıda Bulunma: Bir girişimcinin eylemleri ekonomik çevre üzerinde etkilidir
ve toplumu da inovasyon yoluyla ekonomik olarak iyileştirmektedir.

4
Medya Girişimciliği

• Verimlilik: Verimlilik, girişimciliğin hayati bir unsurudur. Girişimciliğin temel işlevi, bir sistemdeki
verimsizlik noktalarını yok etmektir. Eldeki kaynaklar ve üretim faktörleri için en uygun bileşimi
bulmanın yanında gizli, dağınık, kötü ya da verimsiz şekilde kullanılan kaynakları ve yetenekleri
ortaya çıkarma ve bunları düzenleme ile de ilgilidir.
• Risk Alma: Girişimcilik bir risk arama faaliyeti olarak nitelendirilmektedir. Girişimcilikle ilgili en yay-
gın tanımlar girişimciyi risk alan kişi, girişimciliği de risk almak şeklinde ifade etmektedir.
• Yenilikçilik: Girişimcilik, yenilikçilik ve esneklikle birlikte, toplumların değer yaratma ve ekonomik
kalkınmasında pozitif rol oynayan diğer birçok önemli faktörle de ilişkilidir.
Sonuç olarak, girişimci fırsatları görebilen, değer oluşturmak için üretim faktörlerini verimli bir şekilde
bir araya getirerek hem risk üstlenen hem de yeni iş imkanları sunan bu yolla ekonomik gelişmeye katkıda
bulunan kişidir.
Ancak bir girişim ya da girişimci her zaman bek-
lenen başarılı sonuca ulaşamayabilir. Girişimcilerin
başarısızlığında olmasında etkili pek çok neden olabi-
lir. Bu nedenler, girişimcinin özelliklerinden sektörün
ve ülkenin özelliklerine kadar farklı birçok düzeyden
kaynaklanabilir (Akdoğan, 2019). Zaman zaman ba-
şarısızlıklar söz konusu olsa da girişimciler bir ülkenin
hem ekonomik hem de sosyal gelişmesine katkıda bu-
lunan, genel olarak yaşam kalitesini artıran faaliyetler
gerçekleştiren kişilerdir. Resim 1.1 Girişimci

Medya
Medya, eski Latincede araçsal ortam, salt ortam anlamına karşılık gelen “medium” kelimesinden türe-
yerek, zaman içerisinde çoğul bir anlam kazanmıştır. Günümüzde medya; her türde enformasyonu insanla-
ra, kitlelere ulaştırma gayreti içerisinde olan ve eylemleri ile iletilen kitleyi/kitleleri eğitme, bilgi edindirme
ve eğlendirme faaliyetleri içerisine giren görsel, işitsel araçların tümüdür. Bir başka ifade ile her türlü bilgiyi
geniş kitlelere aktaran görsel ve işitsel araçların genel adı medyadır.
Medya geleneksel kitle iletişim sistemlerini ve in-
sanların konuşması için aracılık eden diğer teknoloji-
leri ifade etmektedir. Geleneksel yayıncılık, geleneksel
elektronik medya, hareketli resimler, video oyunları,
kayıtlı müzik, reklam vb. bu kapsamdadır. Hang ve
Van Weezel (2007) medyayı, eğlence ürünlerinin ve
hizmetlerinin yanı sıra bilgi üreten ve satan endüstri-
ler olarak tanımlamaktadır (Hoag, 2008).
Medya sözcüğü farklı kriterler açısından çeşitli şe-
killerde tanımlanmıştır. Örneğin; medya gazete, der-
Resim 1.2 Medya
gi, sinema, radyo, televizyon, internet gibi gerçekleri,
fikirleri ve eğlenceyi organize etme araçlarına atıfta bulunarak, medya iletişimi teriminin bir daralması
şeklinde tanımlanmaktadır (Wikipedia). Gönderen ve bir haberleşme alıcısı arasındaki bitişik fiziksel bir
ortamla sınırlı bir kanalın aksine, medya, doğayı, programlamayı ve dağıtım şeklini belirleyen kurumları
içerir. Çoğu zaman, medya tek bir varlık gibi düşünülürken medya aslında gazeteler, dergiler ve reklam
panoları, radyo, televizyon, video kasetler, video oyunları ve bilgisayar oyunları gibi birçok iletişim biçi-
mini ifade eder (Hang ve Van Weezel, 2005:4).

5

Medyanın temel fonksiyonu, bilgiyi araştırmak,
depolamak veya iletmek için kullanılabiliyor olma-
sı ile ilgilidir. Bu nedenle bu anlamda en yaygın
kullanılan medya kitle iletişim araçlarıdır. Kitle
iletişim araçları gazeteler, kitap yayıncılığı, radyo
ve televizyon için genel bir terimdir. Diğer medya
araçları, kayıt endüstrisi, sinema endüstrisi ve tiyat-
rodur (Hang ve Van Weezel, 2005:4).
Medyanın bilgilendirme, eğitme, dış dünya ile
ilişki kurma, ürün ve hizmetlerin tanıtımını sağ-
lama ve eğlendirme gibi görevleri bulunmakta-
dır. Dolayısıyla medyanın günlük hayatın içinde
önemli bir yeri vardır. Medya bu işlevi yerine geti-
rirken kitle iletişim araçlarını kullanmaktadır. Ga-
zete, dergi, televizyon, radyo, sinema, internet gibi
kitle iletişim araçlarını kullanarak pek çok alanda
düşünce ve fikir yaratma ve bunları yayma eylemi
içerisinde olan medyanın toplum içindeki gücü
de oldukça fazladır. Toplumun yapısını, düzenini,
alışkanlıklarını, bireyler arası ilişki biçimini bile ye-
niden biçimlendirebilen bir güce sahiptir (Türkoğ-
lu 2010’dan aktaran, Gülçay ve Balcı, 2018).
Birçok yazar medya şirketleri ve onların ürünle-
rinin belirli özelliklerini tanımlamışlardır. Bunların
en önemlilerinden biri talebin belirsizliği, diğeri de
içeriğin sürekli yenilenmesidir. Örneğin, yeni bir
televizyon programı için izleyicinin sayısını ve özel-
liklerini tahmin edebilmek güçtür. Medya ürünle-
rinin bir diğer özelliği, yeni içeriğin oluşturulması
ve yeni dağıtım kanallarının aranması ile ilgilidir.
Medya endüstrisinde yenilik gereklidir. Şaşırmak
isteyen ve en sevdiği platformlarda (internet, cep
telefonu, kablolu tv vb.) sunulan içerikleri takip
eden yeni tüketicileri çekmek için yenilik gereklidir
(Hang ve Van Weezel, 2005:5).
Yeni değer kaynakları
Yeni rekabetçi ortam
Yeni işletme modelleri
Şekil 1.1 Medya kuruluşları için yeni fırsatları ve tehditleri çerçeveleyen dört stratejik soru
Kaynak: Ferrier, 2013:225’ten uyarlanmıştır.
6
Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve
Yaratıcı bir endüstri olarak medya belirsizlik,
risk, karmaşıklık, zamanındalık, özerklik, proak-
tiflik, talebin sürekli değişmesi gibi özelliklerle
karakterize edilmiştir. (Khajeheian, 2017:94). Bu
özellikler girişimcilik sürecinin boyutlarıyla çok
uyumludur. Bu boyutlar firmaların yeni bir pazara
girmeye ya da yeni bir ürün çıkarmaya karar ver-
mesine yol açan süreçleri, uygulamaları ve karar
verme faaliyetlerini içeren firmanın girişimci yö-
nelimini temsil eder. Medya şirketlerinin özellikle
risk almaları, yenilikçi olmaları ve yeni düşünme
biçimleriyle ilişkili olmaları istenmektedir. Bu tür
girişimcilik yaklaşımı hiç şüphesiz medya firmaları
için çok önemlidir (Hang ve Van Weezel, 2007).
Medya endüstrisi iletişim teknolojilerindeki
gelişmelerden önemli ölçüde etkilenmiştir. Medya
içeriğini üretmek için gereken cihazların, yazılım-
ların ve bilgilerin maliyetindeki çarpıcı azalma ve
hedef müşteriye ulaşmak için kanal sağlanması ile
özellikle küçük işletmeler ve bireysel girişimciler
medya içeriğinin üretimi ve dağıtımını yaparak,
değer oluşturmak ve yaymak için yeni bir bağlam
bulmuşlardır (Khajeheian, 2017:94).
Şekil 1.1. medya şirketlerinin faaliyet gösterdiği
ortamdaki tehlike ve fırsatları tanımlamaktadır. Şe-
kil ayrıca medya şirketleri için zorlukları ve fırsatla-
rı ortaya koyan dört stratejik soruyu özetlemekte-
dir (Ferrier, 2013:225):
1. Hangi ihtiyaç ve istekler karşılanabilir,
problemler çözülebilir?
2. Başarılı olmak için hangi yeni yeteneklere
ihtiyaç vardır?
3. Pazardaki değişiklikler nelerdir?
4. Medya kuruluşları değer elde etmek için
nasıl yapılandırılmışlardır?
Yeni ayırtedici yetenekler
Medya Girişimciliği

Bu soruları farklı boyutlarda etkin şekilde ce-
vaplayabilen medya şirketleri rekabetçi ortamda
başarılı olmak için adım atmış olacaklardır.
Son olarak, medya taşıdığı özelliklerinden do-
layı kamuoyundaki girişimcilik algısını etkileme
konusunda önemli bir güce sahiptir. Medyanın
insanlara sunduğu girişimcilik olgusuna yönelik
imaj, insanların tutum ve davranışlarını etkile-
yebilir. Örneğin, girişimciliğin gelişimi için rol
modelinin etkisi önemlidir. Bu rol modeli bir aile
üyesi olabilir, fakat çoğunlukla medya tarafından
aktarılan başarılı girişimci bireylerin hikâyeleri ola-
bilir. Medyanın oluşturduğu pozitif girişimci imajı
toplumda girişimciliğin gelişmesini destekleyebi-
lir. Tam tersi, girişimcilik olgusunu kitle iletişim
araçlarının ihmal etmesi konuya yer vermemesi
girişimcilik faaliyetlerinin artmasını engelleyebilir
(Hang ve Van Weezel, 2005:6). Bir sonraki başlık-
ta her iki kavram birlikte değerlendirilerek medya
girişimciliği hakkında bilgi verilmektedir.

Öğrenme Çıktısı
1 Girişimcilik kavramını ifade edebilme
2 Girişimci özelliklerini açıklayabilme
3 Medya kavramını ifade edebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Akdoğan, A.A. (2019). Gi-

Girişimcilik kavramını açık-
layan ve önemini vurgula-
yan çalışmaları araştırın.
rişimciliğin Önemi ve Başa-
rılı Girişimcilik İçin Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar,
içinde İşletmelere ve “Giri-
şimciliğe Güncel Bakış, Ed. Girişimlerde başarısızlık ne-
Muhammet Saygın, Eğitim denleri neler olabilir? Çev-
Yayınevi. renizdeki kişilerle tartışın.
https://books.google.com.
tr/books?id=3H6jDwAAQ
BAJ&printsec=frontcover
&hl=tr#v=onepage&q&f=
false

MEDYA GİRİŞİMCİLİĞİ
Medya, bireylerin zihinlerini etkileyen en önemli unsurlardan biridir. Bu etki toplumda girişimciliğin
gelişmesine de katkıda bulunmaktadır. Bilimsel bir araştırma alanı olarak girişimcilik, medya ile güçlü bir
ilişki içerisindedir. Girişimcilik olgusu doğası gereği kültür ve yaratıcılıkla ilgili olduğu için medya endüst-
risini de yoğun şekilde etkilemektedir. Girişimsel faaliyetlerin yenilikçi iş yaratma, yeni düşünme biçimleri
geliştirme gibi temel özellikleri medya ile ilgili işlerde başarının artırılmasında kritik öneme sahiptir. Diğer
taraftan medya girişimcilik olgusunu etkilemekte, girişimciliğe atfedilen değerleri ve görüntüleri aktaran
bir söylem oluşturarak toplumda girişimci ruhu teşvik etmektedir. Dolayısıyla medya ve girişimcilik bir-
birini karşılıklı olarak etkilemektedir. (Hang ve Van Weezel, 2007). Girişimciliğin ulusal ve küresel eko-
nomilerdeki önemini dikkate alarak; girişimciler için olanakların sağlanmasında iletişim teknolojilerinin
artan rolü ve ayrıca medya endüstrisindeki girişimcilik alanındaki zayıf literatüre ilişkin olarak, bu bölüm
medya girişimciliğini açıklamayı amaçlamaktadır.

7
 Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve

Medya ve girişimcilik üzerine ilk çalışmalar blog oluşturan herhangi birinin medya pazarında
1971 yılında yapılmıştır. Ancak 2000’li yıllara ka- yeni bir ses olacağına işaret ederken, esasen girişim-
dar bu konuda çok fazla çalışma yapılmamıştır. Bu ci olmadığını vurgulamıştır. Medya girişimciliğini;
yeni milenyum girişimcilik ve medya konularına gelecekteki medya ürün ve hizmetlerinin hayata
ilgi uyandırmıştır. Bu konuda yazılan pek çok ma- geçirilmesini hedefleyen yeni girişimlerin nasıl ve
kale ve kitapta araştırmacılar konuyu ele almışlar- kim tarafından oluşturulduğunu, hangi sonuçları
dır (Hang ve Van Weezel, 2005:8). Hem akademik ortaya çıkardığını ve sonra nasıl geliştiğini dikkate
çevrenin hem de uygulayıcıların konuya yönelik il- alarak tanımlamıştır (Achtenhagen, 2008:126).
gisi oldukça fazladır. Bunun birkaç nedeni olabilir.
Bazı medya şirketlerinin yaşadığı kriz burada ça-
lışanlar için kariyer fırsatlarının azalmasına neden
olmuştur. Bu sektörlerdeki krizden dolayı ilgili bö-
lümlerden mezun olan kişiler girişimcilik kariyeri-
ne yönlendirilmektedir. Bu yeni kariyer yolunu da
medya girişimciliği konusunda eğitim veren yük-
sek öğrenim kurumları açmaktadır. Diğer taraftan
dijital alandaki çağdaş teknolojik gelişmeler, medya
endüstrisini tedirgin eden yeni bir girişimcilik tü-
rünün yolunu açmaktadır (Achtenhagen, 2017:1).
Medya girişimciliği hızla büyüyen ve gelişen
bir araştırma alanıdır. Medya pazarının sınırlarının
belirsizliği, dijitalleşme, çevresel baskılar karşısında
hayatta kalma çabası, inovasyon fırsatları yaratan
yeni oyuncuların pazara sürekli dahil olması gibi Resim 1.3 Medya Girişimciliği
nedenler bu alanda yapılan çalışmaların önemini
artırmaktadır. Çünkü bu gelişmeler medya yöne-
Hoag (2008) ile benzer şekilde Khajeheian ve
ticileri ve organizasyonları için iki nedenden ötürü
Roshandel Arbatani (2011) de medya girişimciliği-
önemlidir. Birincisi, bu zorlukları karşılayabilmek
ni “etkinliği medya pazarına en az bir ses veya ino-
için daha stratejik davranmaları gerekmektedir.
vasyon ekleyen küçük bir girişim veya kuruluşun
İkincisi, başarıyı sürdürmek için sürekli yeni fikir-
oluşturulması ve mülkiyeti” olarak tanımlamıştır.
ler ve daha radikal yenilikler yürütmeleri gerek-
2013’te Khajeheian, medya girişimciliğine kap-
mektedir (Horst ve Murschetz, 2019:2).
samlı bir tanım getirmiştir: “Herhangi bir ürün/
Hang ve Van Weezel (2007), medya endüstri- hizmetin herhangi bir türündeki inovasyondan
sindeki girişimcilik sorunları ile ilgili literatürü ve oluşan bir hizmet veya ürün sunarak değerli bir
1970’lerden 2004’e kadar medya tarafından giri- fırsat yaratmak için kendi kaynaklarını kullanan
şimciliğin nasıl aktarıldığını inceleyen literatürü bireyler veya küçük firmalar medya pazarına ya
gözden geçirmiştir. Bu literatür taramasına göre da medyanın etkileşimin ana kanalı olduğu diğer
girişimcilik literatürde geniş bir şekilde tanımlanır- herhangi bir piyasaya özellikleri, süreci, dağıtım
ken, medya girişimciliği daha dar bir alanda değer- kanalı veya yeri ya da farklı yenilikçi kullanımları”.
lendirilmektedir. (Ferrier, 2013:223). (2013, s.128). Ancak, sunulan tanımların hiçbiri
Hoag (2008), medya girişimciliğini, “med- hızlı değişen ve gelişen medya endüstrisindeki giri-
ya pazarına en az bir ses veya inovasyon ekleyen şimcilik faaliyetlerinin yönlerine ışık tutacak kadar
küçük bir girişimin veya kuruluşun yaratılışı ve kapsamlı değildir (Khajeheian, 2017: 92). Aşağı-
mülkiyeti” olarak tanımlamaktadır. Achtenhagen daki tabloda medya girişimciliğine yönelik yapılan
(2008) Hoag’ın tanımını eleştirmiştir. Örneğin; tanımlardan bazıları yeralmaktadır.

8
Medya Girişimciliği

Tablo 1.2 Medya Girişimciliği Tanımları

Araştırmacı Medya Girişimciliği Tanımı
Hoag (2008) Faaliyetleri medya piyasasına en azından farklı bir ses ya da yenilik getiren küçük
bir kuruluş ya da organizasyonun oluşturulması ve mülkiyeti
Achtenhagen (2008) Gelecekteki medya mal ve hizmetlerini hayata geçirmeyi amaçlayan yeni girişim-
lerin ilk önce kim tarafından tasarlandığı ve ne gibi sonuçlar geliştirildiği üzerinde
durmaktadır.
Khajeheian and Faaliyetleri medya piyasasına en azından farklı bir ses ya da yenilik getiren küçük
Roshandel Arbatani bir kuruluş ya da organizasyonun oluşturulması ve mülkiyeti
(2011)
Khajeheian (2013) Medya piyasası ya da medyanın ana etkileşim kanalı olduğu diğer piyasalara her-
hangi bir ürün ya da hizmeti, süreçleri, dağıtım kanalı veya yeri ya da farklı şekilde
kullanımını yeni bir şekilde sunan fırsatları ortaya çıkararak değer yaratan bireyler
ya da küçük firmalar.
Khajeheian (2017) Medya girişimciliği piyasanın ihtiyaç duyduğu medya platformunda değer sunmak
için bir fikrin bir faaliyete dönüştürülmesinde yenilikçi kaynak ya da kullanımla fır-
satları değerlendirmek için risk almaktır.
Kaynak: Khajeheian, 2017:105.

Tanımlarda ortak bir söylem oluşturabilmek için kavramın önemli unsurlarına vurgu yapmak gerekmek-
tedir. Medya girişimciliğinin en önemli unsurları şu şekilde sıralanmaktadır (Khajeheian, 2017:101-102):
• Medya girişimciliği, değer önerisi (yaratma ve sunma) ile ilişkilidir.
• Medya girişimciliği, yeni girişim oluşturma veya mevcut bir firmanın girişimci yönetimini içerebi-
lir veya yalnızca bireysel bir çaba olarak ortaya çıkabilir.
• Medya girişimciliği, fırsatları görme ve değerlendirmeye dayanmaktadır.
• Medya girişimciliği, şu konulardan bir veya daha fazlasına değer verir: İçerik, platform, duygu,
izleyici erişimi.
• Medya girişimciliği, iş modeli unsurlarının inovasyonu veya yenilikçi kullanımı ile ilgilidir.
• Medya girişimciliği, çevre değişiminin sürekli olarak taranmasına dayanır.
• Medya girişimciliği kaynakları yeniden bir araya getirir ve entegre eder.
• Medya girişimciliği, kullanıcı tarafında inovasyonla yakından çalışır.
• Medya girişimciliği sadece kar amaçlı değildir, ancak bazen sosyal bir sorumluluğa fayda sağlamak,
uygun tutum ve davranış içinde bulunmak gibi amaçları da vardır.
Medya girişimciliğinin en kapsamlı bir tanımı Khajeheian (2017) tarafından yapılmıştır. Bu tanıma
göre medya girişimciliği piyasanın ihtiyaç duyduğu medya platformunda değer sunmak için bir fikrin bir
faaliyete dönüştürülmesinde yenilikçi kaynak ya da kullanımla fırsatları değerlendirmek için risk almaktır.
Bu tanım şekil 1.2’de tasvir edilmiştir.

9
 Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve

Yenilik
Fırsat Bireysel
Yaratma Yeni girişim oluşturma
Keşfetme kurumsal
girişimcilik
FIRSAT
Müşteri tipi TÜKETİCİ
Tüketiciler YENİLİK
Kaynak
Reklam verenler Mülkiyet
Veri talep edenler Kontrol
Diğer müşteriler
FAYDA KAYNAK
Fayda
Para
MEDYA Süreç
GİRİŞİMCİLİĞİ Fikir
Dikkat
Dönüşüm
Enerji
Ticarileşme
İstenen davranış ORGANİZASYON
SÜREÇ
ŞEKLİ
Organizasyon şekli
Bireysel Değer Teklifi
Yeni girişim oluşturma Değer yaratma
kurumsal girişimcilik PAZAR DEĞER Medya değer sunum

MEDYA
Pazar ihtiyaçları TEKLİFİ Medya Teklifi
Niş pazar Medya içeriği
Toplu pazar Medya platformu
Risk Kullanıcı verileri

Şekil 1.2 Medya girişimciliği tanımı unsurları

Kaynak: Khajeheian (2017)

Achtenhagen (2008), medya girişimcilerinin toplumdaki değişim aracıları olduğunu ve bunlara beş
işlev atfedildiğini savunmuştur. Birincisi; kamu hizmetinde bir çeşit sanatsal, kültürel ve/veya kullanıcı
yeniliğini yaratma ve sürdürme misyonunu benimseyerek toplumsal değeri yayınlamaktır. İkincisi; bu
göreve hizmet eden yeni fırsatları görebilmek ve durmadan takip etmektir. Üçüncüsü; sürekli inovasyon,
adaptasyon ve öğrenme sürecine girmektir. Dördüncü olarak, hâlihazırda eldeki kaynaklarla sınırlı kalmak-
sızın cesurca hareket ederek ve nihayet, oluşturulan sonuçlara karşı daha yüksek bir sorumluluk duygusu
sergilemektir. Hang ve Van Weezle (2007), medya girişimcilerini risk alma ve yenilikçilik, proaktivite ve
rekabetçi agresiflik ile karakterize eder ve Hoag ve Seo (2005) da medya girişimcilerinin medya pazarına
yenilik getirdiğini ifade eder.
Medyada girişimcilik çalışmalarının çoğunluğu mikro veya endüstri düzeyinde (Hoag, 2008:74) olarak
değerlendirilmesine rağmen, medya girişimciliğine yönelik çalışmalar makro, meso (orta) ve mikro düzey-
de ele alınabilir (Khajeheian, 2017:106):
• Makro seviye: Medya girişimciliğinin makro düzeyine odaklanan bir dizi çalışma yayımlanmıştır.
Girişimciliğin kültürü temel aldığını ve girişimciliği teşvik etme politikasının kültürel bir politika
olduğunu belirten çalışmalar mevcuttur. Rae (2002), medya firmalarının ve diğer üretim / hizmet
firmalarının ayrımının kültürel girişimcilikte yattığını açıklamıştır. Dana ve Dana (2005), dünya-
daki hükûmetlerin sosyal ve ekonomik değerleri dikkate alarak girişimciliği teşvik etmeleri gerek-
tiğini ve bu nedenle çeşitli kültürler arasında evrensel bir çerçeve uygulamanın geçerli olmadığını
belirtmektedir. Khajeheian (2014) medya girişimcilik politikasını ve hükûmetin toplumlarında
girişimciliği nasıl ilgili politikalarla destekleyebileceğini incelemiştir. 2016’da, ABD iletişim yasası-
nın medya girişimciliğinin desteklenmesinde önemli bir belirleyici olduğunu belirtmiştir.

10
Medya Girişimciliği

• Meso seviyesi: Medya girişimciliği konusun- mekte ve medya girişimcilerinin özellikleri

daki araştırmaların bir kısmı firma düzeyin-
dedir. Medya şirketlerinin stratejileri üzerine
yapılan bir çalışmalarda, dijital teknolojilerin,
işe alım modelleri ve yaratıcılığın kazanılma-
sı, analitik yetenekler ve teknik bilgiler gibi
medya firmalarının operasyonel seviyelerine
etki ettiğini göstermiştir.
• Mikro seviye: Mikro seviye araştırması,
medya girişimcilerini birey olarak incele-
nedir, insanları medya endüstrisinde giri-
şimci davranmaya yönlendiren nedenler
nelerdir gibi sorulara cevap vermeyi amaç-
lamaktadır. Medya girişimcileri ile yapılan
görüşmeler, kadın girişimciler ve bunların
medyaya yansımalarına yönelik çalışmalar
da medya girişimciliğine mikro bir bakış
açısı sunmaktadır. Bu tür araştırmalar ko-
nuyu bireysel düzeyde ele almaktadır.

Makro seviye: Politika, Düzenlemeler, Ekosistemler, Hükümet ve

Uluslararası Stratejiler, Girişimciliği Etkileyen Planlar ve
Eylemler, Ekonomik Eğilimler, Politik Meseleler, Sosyal
Değişiklikler vb.

Meso (orta) seviyesi: Stratejik Konumlandırma, Niş Pazar,

Yetkinlik, Gelişen Pazarlar, İş Modelleri, Kaynak Yönetimi,
Sözleşmeler, Rekabet Gücü, vb.

Mikro seviye: Medya Girişimcilerinin Özellikleri ve Davranışları,

Yaratıcılık, Yetenek, Yönetim, Girişimciliğin Psikolojik
Güdüleyicileri, Uyanıklık, Tasarım Düşüncesi, Fırsat Tanıma,
Kişisel Yetenekler, Sosyal Bağlar vb.

Şekil 1.3 Farklı analiz düzeylerinde medya girişimciliği çalışmaları için önerilen bazı konular
Kaynak: (Khajeheian, 2017:107)

Makro, meso ve mikro düzeyde medya girişimciliği ile ilgili ele alınabilecek konular aşağıdaki şekilde
özetlenmektedir.
Medya girişimcileri toplumda şunları yaparak değişim ajanı rolü üstlenmektedirler (Achtenhagen, 2008):
• Bir çeşit sanatsal, kültürel ve/veya toplumsal değer yaratma ve sürdürme misyonunu benimsemek
(sadece ekonomik değer değil),
• Bu misyona hizmet etmek için yeni fırsatları tanımak ve durmaksızın takip etmek,
• Sürekli yenilik, adaptasyon ve öğrenme sürecine katılmak,
• Eldeki kaynaklar ile sınırlandırılmadan cesurca hareket etmek ve
• Hizmet verilen gruplara ve oluşturulan sonuçlara karşı daha yüksek bir sorumluluk duygusu sergilemek.
Hindle ve Klyver (2007), toplumlardaki kültürel değerleri inovasyon ve girişimcilik düzeyleriyle ilişki-
lendirmekte ve kültürel değerlerin inovasyon ve girişimciliği etkilediğine inanmaktadır.
Medya girişimcilerinin üstlendikleri bu rollerin yanı sıra karşılaşabilecekleri en büyük zorluk, ilk ba-
şarının ötesinde sürdürülebilirliğin geliştirilmesinin yanı sıra, reklam ve kitle ödemelerinden kaynaklanan
gelir akışları dengesinin yaratılmasında yatmaktadır (Achtenhagen, 2008). Başarılı medya girişimcilerinin
nişlerini tanımlamaları, farklı bir gelir akışına sahip olmaları ve güçlü iş birlikleri olması gerekir.

11

Medya girişimciliğine yönelik tanımlar gelenek-
sel medya endüstrilerine daha fazla odaklanmış ve
interneti biraz göz ardı etmiştir. Ancak bu durum
medya ve girişimcilikle ilgili kavramsal çerçeve-
nin oluşturulmasında izleyicilerle iş birliği fırsa-
tı sunan, üretilen ürün/hizmet için geri bildirim
sağlayan, yeni iş modelleri oluşturmaya izin veren
sosyal medyanın mevcut dijital gerçekliğinden bizi
uzaklaştırmaktadır (Horst ve Murschetz, 2019:8).
İnternet üretim maliyetlerini azaltarak, uzaktan
çalışmayı ve tüketicilerle doğrudan temas kurma-
yı sağlayarak yeni firmaların oluşmasına ve işlerin
yenilikçi bir şekilde yapılabilmesine olanak sağla-
mıştır. İnternet ayrıca sanatçılara bağımsız çalışmak
için vazgeçilmez bir araç sunmuştur. Medya girişim-
cileri geniş kaynaklara ihtiyaç duymadan pazarlarda
rekabet edebilir. Çünkü internet medya girişimci-
lerinin ürünleri, hizmetleri ve markalarını pazar-
lamak, ortaklarıyla bağlantı kurmak ve pazarlama
maliyetlerini azaltmanın yanı sıra onların yetenek,
kaynak ve teknik bilgi eksikliğini de gidermekte-
dir (Khajeheian, 2017:94). Berthod ve diğ. (2007)
internetin, kullanıcı topluluğunun inovasyonuna
dayanan medya girişimciliği için bir platform sağla-
dığını savunmaktadır. Onlara göre, bu yeni medya
girişimciliği, kullanıcı tarafından eklenen içerikle
karakterizedir; etkileşimli bir topluluk; ve ağ etkisi
(Khajeheian ve Tadayoni, 2016: 121). Bu yüzden
medya girişimciliği kavramının geleneksel kitle ile-
tişim araçlarının yanı sıra internetle bağlantılı ola-
rak dijital girişimcilik, sosyal medya girişimciliği
gibi kavramlarla da ilişkili olduğu ifade edilebilir.
Medya Girişimciliği ve Geleneksel
Girişimcilik
Medya girişimciliği, medya pazarına bağımsız
bir ses getiren faaliyetlere sahip bir girişimin oluştu-
rulması ve sahipliği/mülkiyeti olarak tanımlanmak-
tadır (Hoag, 2008). Medya girişimciliği esasında
bir fikir piyasası olarak değerlendirilebilir. Medya
pazarına giren her yeni girişimci inovasyona katkıda
bulunmakta ve bakış açılarını çeşitlendirmektedir.
Hang ve Van Weezle (2007) girişimcilik faaliyet-
lerinin yaratma, yenilik ve yeni düşünme biçimleri
gibi temel özelliklerini tartışırlar. Medyanın giri-
şimciliğe atfedilen değerleri ve görüntüleri ileten bir
söylem yaratarak ve ayrıca girişimcilik uygulamala-
rını teşvik eden bir taşıyıcı sağlayarak ve toplumda
12
Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve
girişimci ruhu teşvik ederek medyanın girişimciliği
etkilediğini savunuyorlar. Bu özelliklere göre, med-
ya girişimcileri toplumda önemli bir rol oynamakta
ve ekonomik, sosyal ve kültürel gelişime yol açmak-
tadır. Ayrıca yenilikçiliği tetiklemekte ve yenilikçi-
lerin soyut fikirlerinden gerçek ürünler üretmekte-
dirler (Khajeheian ve Tadayoni, 2016:121).
Girişimcilikle ilgili literatürde temel varsayım,
girişimciliğin yalnızca kâr elde etme ve bireysel re-
fahı artırma gibi itici güçleri olduğu yönündedir.
Medya endüstrisinde bu durum biraz daha sınırlı-
dır. Medya ve iletişim teknolojileri kâr amacı güt-
meyen ve ticari olmayan toplulukların ürünleridir.
Açıkça kâr motivasyonu bulunmamakta, itici güç
topluma değer katma olarak ifade edilmektedir.
Birçok girişimci bu yüzden kârı maksimize etmek
yerine fayda maksimize etmek, kişisel refahı artır-
mak yerine sosyal bir amacı yerine getirmek için
çaba sarf etmektedirler (Hoag, 2008).
Girişimcilik literatüründe, kaârlı iş fırsatları-
nı tanımanın ve bunlardan yararlanmanın önemi
üzerinde oldukça fazla durulmaktadır. (Shane ve
Venkataraman, 2000). Bununla birlikte, medya gi-
rişimciliği tanımının, “dünyayı değiştirme misyo-
ner girişimleri” veya edebî ve sanatsal çabalar gibi
medya ürünlerinin diğer önemli yönlerini de içer-
mesi gerekmektedir (Achtenhagen, 2008). Medya
girişimciliğine bakıldığında risk alan, toplumsal
değerleri etkileyen/yayan, yenilikçi, proaktif, re-
kabetçi, cesur hareket eden, sorumluluk duygusu
yüksek, fırsatları gören ve değerlendiren, sadece
kaâr amacı gütmeyen bunun yanında sosyal sorum-
luluğa da fayda sağlayan özellikler dikkat çekmek-
tedir. Bu özellikler geleneksel girişimci özellikleri
ile örtüşmektedir. Esasen medya girişimciliği ge-
leneksel anlamdaki girişimcilikten çok farklı özel-
likler taşımamaktadır. Girişimcilikle ilgili plat-
form değişmektedir. Medya girişimciliğinin yanı
sıra günümüzde dijital girişimcilik, dijital medya
girişimciliği, gazetecilik girişimciliği, yeni medya
girişimleri gibi kavramlarla da karşılaşılmaktadır.
Farklı isimler girişimcilik yaklaşımının belirli bir
iletişim alanına odaklanabileceğini ya da yeni med-
ya girişimleri gibi medyadaki yeniliklere disiplinler
arası yaklaşımları içerebileceğini öne sürmektedir.
Buradaki odaklanmanın bazen girişimcilik üzerine
bazen de var olan bir organizasyonda yenilik yap-
ma olarak açıklanan iç girişimcilik üzerine olduğu
ifade edilmektedir (Ferrier, 2013:223).
Medya Girişimciliği

Medya girişimciliğini teşvik etmek, medya piyasalarının gelişmesinde olumlu bir güçtür. Toplumda
medya girişimciliğinin teşvik edilmesi bir kamu değeridir (Khajeheian ve Tadayoni, 2016:126). Bu ko-
nuda eğitimcilere de iş düşmektedir. Medyanın da bir parçası olan yaratıcı endüstrilerde farklı öğrenme
yaklaşımları değerlendirilebilir. Yaratıcı sektörlerde yer alma konusunda bireyin kendi özellikleri önemli
olmakla birlikte eğitimcilerin de önemli rolleri bulunmaktadır.
Sonuç olarak, medya endüstrisi ile girişimcilik alanındaki çalışmalar birlikte ele alınabilir. Ayrıca gi-
rişimcilik faaliyetleri medya aracılığıyla teşvik edilebilir ve geliştirilebilir. Medyanın ve girişimciliğin kar-
şılıklı olarak ve başarılı bir şekilde gelişmesini nasıl teşvik edebileceğini araştırmak gerekir (Hang ve Van
Weezel, 2005:17).

Öğrenme Çıktısı
4 Medya girişimciliği kavramını açıklayabilme
5 Medya girişimciliği ve geleneksel girişimcilik özelliklerini karşılaştırabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Medya girişimciliğinin ve
medya sektörünün özellik-
lerini vurgulayan çalışma-
ları araştırın.
Achtenhagen, L. (2017).
Media Entrepreneurship—
Günümüzde başarılı bir
Taking Stock and Moving
medya girişimcisi örneğini
Forward, Internatıonal Jour-
çevrenizdekilerle tartışın.
nal on Media Management,
VOL. 19, NO. 1, 1–10.

13
 Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve

1 Girişimcilik kavramını ifade

edebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Girişimci özelliklerini
açıklayabilme

3 Medya kavramını ifade

edebilme

Girişimcilik ve Medya

1 Girişimcilik, iş fırsatlarını görerek bunları değer oluşturmaya yönelik faaliyetlere dönüştürebilmektir.

Girişimci bu faaliyeti gerçekleştirirken risk almaktadır. Bir girişimcinin elde ettiği başarılı sonuçlar ülke
ekonomisine ve toplumsal refaha katkı sağlamaktadır.

2 Yenilikçi, risk alan, fırsatları görebilen ve değerlendirebilen, değer yaratan, lider.

3 Her türde enformasyonu insanlara, kitlelere ulaştırma gayreti içerisinde olan ve eylemleri ile iletilen
kitleyi/kitleleri eğitme, bilgi edindirme ve eğlendirme faaliyetleri içerisine giren görsel, işitsel araçların
tümüdür.

4 Medya girişimciliği kavramını

açıklayabilme

Medya girişimciliği ve
5 geleneksel girişimcilik
özelliklerini karşılaştırabilme

Medya Girişimciliği

4 Faaliyetleri medya piyasasına en azından farklı bir ses ya da yenilik getiren küçük bir kuruluş ya da
organizasyonun oluşturulması ve mülkiyeti

5 Medya girişimciliğine bakıldığında risk alan, toplumsal değerleri etkileyen/yayan, yenilikçi, proaktif,
rekabetçi, cesur hareket eden, sorumluluk duygusu yüksek, fırsatları gören ve değerlendiren, sadece kar
amacı gütmeyen bunun yanında sosyal sorumluluğa da fayda sağlayan özellikler dikkat çekmektedir. Bu
özellikler geleneksel girişimci özellikleri ile örtüşmektedir. Esasen medya girişimciliği geleneksel anlam-
daki girişimcilikten çok farklı özellikler taşımamaktadır. Girişimcilikle ilgili platform değişmektedir.

14
Medya Girişimciliği
1 Aşağıdakilerden hangisi girişimciliğin temel
özelliklerinden biri değildir?
A. Yenilikçilik özelliklerinden biri değildir?
B. Fırsatları değerlendirme
C. Risk alma B. Risk
D. Stratejik düşünme
E. Hayal kurma
2 Medya ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A. Medya iletişimi teriminin bir daralması şeklin-
de tanımlanır.
B. Gönderen ve bir haberleşme alıcısı arasındaki
bitişik fiziksel bir ortamla sınırlıdır.
C. Gazete, dergi, reklam panoları, televizyon, rad-
yo gibi birçok iletişim biçimini ifade eder,
D. Medyanın temel fonksiyonu toplu kullanım
için bilgi depolamak ve iletmek için kullanıla-
biliyor olmasıdır.
E. Medyanın toplum üzerinde etkisi bulunma-
maktadır.
3 Aşağıdakilerden hangisi girişimci ile ilgili
yanlış bir tanımlamadır?
A. Girişimci başarı ihtiyacı yüksek olmayan kişidir.
B. Girişimci pazarda değişim oluşturan bir yeni-
likçidir.
C. Girişimci risk alabilen adanmış kişidir.
D. Girişimci insiyatif alabilen, başarısız olma riski-
ni kabul eden kişidir.
E. Stratejik düşünebilen kişidir.
4 Aşağıdakilerden hangisi medyanın görevle-
rinden biri değildir?
A. Bilgilendirme
B. Eğitme
C. Ürün/hizmetlerin tanıtımını sağlama
D. Eğlendirme
E. Sadakat kurma
5 Aşağıdakilerden hangisi medya endüstrisinin
neler öğrendik?
A. Belirsizlik
C. Reaktiflik
D. Özerklik
E. Talebin sürekli değişmesi
6 Aşağıdakilerden hangisi medya kuruluşları
için yeni fırsat ve tehditleri çevreleyen stratejik ko-
nulardan biri değildir?
A. Yeni değer kaynakları
B. Yeni ülkeler
C. Yeni rekabetçi ortam
D. Yeni ayırt edici yetenekler
E. Yeni işletme modelleri
7 Aşağıdakilerden hangisi medya girişimciliği-
nin en önemli unsurlarından biri değildir?
A. Medya girişimciliği, fırsatları görme ve değer-
lendirmeye dayanmaktadır.
B. Medya girişimciliği, yeni girişim oluşturma
veya mevcut bir firmanın girişimci yönetimini
içerebilir veya yalnızca bireysel bir çaba olarak
ortaya çıkabilir.
C. Medya girişimciliği sadece kar amaçlıdır.
D. Medya girişimciliği, iş modeli unsurlarının
inovasyonu veya yenilikçi kullanımı ile ilgilidir.
E. Medya girişimciliği, çevre değişiminin sürekli
olarak taranmasına dayanır.
8 Aşağıdakilerden hangisi medya girişimciliği-
ni makro düzeyde ele alan konulardan biridir?
A. Stratejik konumlandırma
B. Niş pazarlar
C. Kişisel yetenekler
D. Medya girişimcisinin özellikleri
E. Ekonomik eğilimler
15
 Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve

9 i. Yeni fırsatları tanımak ve durmaksızın ta- 10 Aşağıdakilerden hangisi medya girişimciliği

kip etmelidir. ve geleneksel girişimcilik arasındaki kıyaslamaya
ii. Sadece ekonomik değer için çalışmalıdır. yönelik doğru bir bilgi değildir?
neler öğrendik?

iii. Eldeki kaynaklar ile sınırlı hareket etmelidir.

iv. Sürekli yenilik, öğrenme ve adaptasyon A. Medya girişimciliğinde açıkça kar motivasyonu
sürecine katılmalıdır. bulunmamakta, itici güç topluma değer kat-
v. Bir çeşit sanatsal, kültürel ve/veya top- madır.
lumsal değer yaratma ve sürdürme misyo- B. Medya girişimcisi için kar maksimizasyonu ye-
nunu benimsemelidir. rine fayda maksimizasyonu önceliklidir.
Medya girişimcilerinin toplumda değişim ajanı C. Medya girişimcisi kişisel refahı artırmak yerine
rolü üstlenmeleri için yukarıdakilerden hangilerini sosyal bir amacı yerine getirmek için de çaba
yapmaları gerekmektedir? gösterir.
D. Geleneksel girişimci ve medya girişimcisi pro-
A. I, IV ve V
aktif olma, risk alma, yenilikçi ve rekabetçi
B. II, III ve IV olma gibi özellikler açısından birbirine benze-
C. I,II, III ve V mektedirler.
D. II, III, IV ve V E. Medya girişimciliği ve geleneksel girişimcilik
E. II,III,IV ve V arasında bir fark bulunmamaktadır.

16
Medya Girişimciliği

1. E Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilik” konusunu 6. B Yanıtınız yanlış ise “Medya” konusunu yeni-
yeniden gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “Medya” konusunu yeni- 7. C Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimciliği”
den gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. A Yanıtınız yanlış ise “Girişimcilik” konusunu 8. E Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimciliği”
yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. E Yanıtınız yanlış ise “Medya” konusunu yeni- 9. A Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimciliği”
den gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimciliği ve

5. C Yanıtınız yanlış ise “Medya” konusunu yeni- 10. E
Geleneksel Girişimcilik” konusunu yeniden
den gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

17
 Medya Girişimciliği Kavramsal Çerçeve

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

“Girişimcilikte başarısızlık nedenleri; her girişim için farklı nedenler olmasına

rağmen, genelde girişimcinin kişisel özelliklerinden, profesyonel yetkinlikle-
rine, o sektör ve ülkenin altyapısına kadar farklı hususlardan kaynaklanabil-
mektedir. Örneğin girişime başlarken bir iş planının olmaması, yeterli hazırlık
yapılmadan girişime başlama (kervan yolda düzelir anlayışı), fikri uygula-
yamama (fikrin ütopik olması ya da ortamın hazır olmaması), aşırı rekabet
(özellikle taklitçi girişimlerde), girişim konusunun fikri haklarla korunama-
ması (yasalarda eksiklik), ekip yönetimi (girişimci olağanüstü yetenekli-ekip
tecrübesiz ve sıradan) ve esnek olmama gibi hususlar bir girişimcinin dolayı-
Araştır 1 sıyla girişimin başarısızlığına neden olabilir.
Bir ülkede girişimcinin ve girişimlerin yeşermesi ve gelişimi-teşvikiyle ilgili
alt yapı ve girişimcilik ekosistemi de başarı ve başarısızlık üzerinde etkili ol-
maktadır. Örneğin, ülkenin eğitim sistemi ve girişimciliği teşvik eden yasal ve
kurumsal düzenlemeler yetersiz ise bireyler ya girişimciliği hiç denememekte
ya da başarısız olmaktadır….

Kaynak: Akdoğan, A.A. (2019). Girişimciliğin Önemi ve Başarılı Girişimci-

lik İçin Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, içinde İşletmelere ve Girişimciliğe
Güncel Bakış, Ed. Muhammet Saygın, Eğitim Yayınevi. https://books.google.
com.tr/books?id=3H6jDwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage
&q&f=false

Günümüz küreselleşen bilgi ekonomisi ve değişen teknolojik ilerlemeler karşı-

sında yeni bir girişimsel faaliyet olarak ortaya çıkan medya girişimciliği, med-
ya alanında yapılan girişimsel faaliyetleri tanımlamak için kullanılan bir olgu-
dur. Özellikle güncel girişimcilik uygulamaları arasında yer alan bu kavrama
yönelik detaylı incelemeler ve medya sektörü incelemeleri için aşağıda verilen
çalışmaların ileri okuma kapsamında değerlendirilmesi uygundur.

Araştır 2 Kaynak: Achtenhagen, L. (2008). Understanding Entrepreneurship in Tradi-

tional Media. Journal of Media Business Studies, 5(1), 123-142.
Khajeheian, Datis. (2017). “An introduction to Entrepreneurship and Inno-
vation in Media Markets.” Global Media Journal–Canadian Edition 10, no.
1: 1-8.
Khajeheian, D., Roshandel Arbatani, T. (2011). Remediation of Media Mar-
kets toward Media Entrepreneurship, How Recession Reconstructed Media
Industry. In European Media Management Education Association Conference.
Moscow.

18
Medya Girişimciliği
Kaynakça
Abu-Saifan, S. (2012). Social Entrepreneurship:
Definition and Boundaries, Technology Innovation
Management Review, 22-27.
https://timreview.ca/sites/default/files/article_PDF/
Saifan_TIMReview_February2012_0.pdf
Achtenhagen, L. (2008). Understanding
Entrepreneurship in Traditional Media, Journal of
Media Business Studies, 5:1, 123-147.
Achtenhagen, L. (2017). Media Entrepreneurship—
Taking Stock and Moving Forward, Internatıonal
Journal on Media Management, VoL. 19, NO. 1,
1–10.
Akdoğan, A.A. (2019). Girişimciliğin Önemi ve
Başarılı Girişimcilik İçin Dikkat Edilmesi Gereken
Hususlar, içinde İşletmelere ve Girişimciliğe Güncel
Bakış, Ed. Muhammet Saygın, Eğitim Yayınevi.
https://books.google.com.tr/books?id=3H6jDwA
AQBAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage
&q&f=false
Aykan, E. (2004). Kayseri’de Faaliyet Gösteren
Girişimcilerin Liderlik Özellikleri, Erciyes
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Sayı:17, No:2, ss.213-224.
Carland, J.A.C, Carland, J.W. ve Stewart, W.H.
(1996). Seeing What’s Not There: The Enigma
of Entrepreneurship, Journal of Small Business
Strategy, 7 (1), 1-20.
Dana, L.P. ve Dana, T.E. (2005). Expanding the
scope of methodologies used in entrepreneurship
research, International. Journal Entrepreneurship
and Small Business, Vol. 2, No. 1, 79-88.
Ferrier, M.B. (2013). Media Entrepreneurship:
Curriculum Development and Faculty Perceptions
of What Students Should Know, Journalism &
Mass Communication Educator, 68 (3), 222-241.
Gülçay, H. ve Balcı, E.V. (2018). Medya ve
Gelişim: Yakın Geleceği Üzerine Öngörüsel
Değerlendirmeler, Anadolu Üniversitesi İletişim
Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, Cilt:26,
Sayı:3, ss. 238-247.
Hang, M. ve Van Weezel, A. (2005). Media and
entrepreneurship: A survey of the literature
relating both concepts, In 18th Scandinavian
Academy of Management Meeting, Aarhus School
of Business.
Hang, M. ve Van Weezel, A. (2007) Media and
Entrepreneurship: What Do We Know and Where
Should We Go?, Journal of Media Business Studies,
4(1), 51-70.
Hindle, K., Klyver, K. (2007). Exploring the
relationship between media coverage and
participation in entrepreneurship: Initial global
evidence and research implications, International
Entrepreneurship and Management Journal, 3:217–
242 DOI 10.1007/s11365-006-0018-8.
Hoag, A. ve Seo, S. (2005). Media Entrepreneurship:
Definition, Theory and Context, Paper presented at
the NCTA Academic Seminar, San Francisco.
Hoag, A. (2008). Measuring Media Entrepreneurship,
The International Journal on Media Management,
10: 74-80.
Horst, Sven-Ove ve Murschetz, P.C. (2019). Strategic
Media Entrepreneurship: Theory Development
and Problematization, Journal of Media
Management and Entrepreneurship, Volume 1,
Issue 1, 1-26.
Khajeheian, D. ve Tadayoni, R. (2016). User
Innovation in Public Service Broadcast: Creating
Public Value by Media Entrepreneurship,
International Journal Technology Transfer and
Commercialisation, Vol. 14, No.2, 117-131.
Khajeheian, D. (2017). Media Entrepreneurship: A
Consensual Definition, AD-Minister, No. 30, 91-
113.
Kuratko, D.F. (2008). Entrepreneurship: Theory, Process,
Practice, South-Western Cengage Learning, USA.
Schultz, C..J.P. ve Jones, M. (2017). You Can’t Do
That! A Case Study of Rural and Urban Media
Entrepreneur Experience, International Journal on
Media Management, 19:1, 11-28.
Rae, D. (2002). Entrepreneurial Emergence: A
Narrative Study of Entrepreneurial Learning
in Independently Owned Media Businesses,
International Journal of Entrepreneurship and
Innovation, 3 (1), 53-59.
Shane, S. ve Venkataraman, S. (2000). The Promise of
Entrepreneurship as a Field of Research, Academy
of Management Review, Vol.25, No.1, 217-226.
19
 Bölüm 2
Medya Girişimciliği ve E-ticaret

E-Ticaret
öğrenme çıktıları

1 E-ticaret kavramını açıklayabilme

1
2 E-ticaretin etkilerini kavrayabilme

2
3 E-ticaret iş modellerini kategorize edebilme E-ticaret Girişimciliği
4 E-ticaretin avantajlarını taraflar açısından 5 E-ticaret girişimciliğinin köşetaşlarını
değerlendirebilme özetleyebilme

Anahtar Sözcükler: • E-ticaret • E-ticaret Girişimciliği

20
Medya Girişimciliği

GİRİŞ
21. yy.ın başları itibarıyla teknolojideki hızlı ilerleyiş sayesinde “coğrafi sınırların ve uzaklıkların önemi-
ni yitirmesi” şeklinde tanımlanabilen globalleşme büyük bir ivme kazanmıştır. Bu ivmelenmeye en büyük
katkıyı şüphesiz ki internet erişiminin yaygınlaşması yapmıştır. Kullanıcı ile yayıncının karşılıklı etkileşim-
de bulunabilmesine olanak sağlayan bu yeni medya türünde ticari ilişkilerin kurulması olanaklı ve kolay
hâle gelmiştir. Toplam perakende satış içerisindeki payı gün geçtikçe artan internet satışları pratik hayatın
önemli bir kısmını oluşturmaktadır. TÜİK hanehalkı internet erişimi raporu verilerine baktığımızda in-
ternete erişimin hızlı artış ve bununla birlikte internetten satın alma işlemi gerçekleştiren kullanıcı sayısın-
daki artış sebebiyle (Grafik 2.1) internet üzerinden ticari faaliyet yürütmek pazar paylarını korumak veya
artırmak isteyen firmalar için bir nevi zorunluluk haline gelmiştir. Girişimciler web sitesine sahip olmanın,
online alışverişe imkân tanımasa bile reklam, prestij, müşterilerin firmayı kolayca tanıyabilmesi ve iletişim
için önemli bir unsur olduğunun grafikten de anlaşılacağı üzere farkındadır (Grafik 2.2).

İnternet üzerinden mal veya hizmet satın alma oranı

40.0
14.1
35.0
29.3
30.0
24.9
25.0
20.9
20.0 18.4
16.6
15.0
11.8
10.3
10.0 8.4

5.0

0.0
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Grafik 2.1 Yıllara göre internetten alışveriş yapan kullanıcı oranı

Kaynak: Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2019.

TÜBİSAD raporuna göre Türkiye’de 2018 yılında yıllık %42 büyüme ile 59.9 milyar TL’ye ulaşan
e-ticaret pazarı, toplam perakende pazarının %5,3 ünü oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bu oran orta-
lama %11,1’dir. E-ticareti genç nüfusun daha çok tercih etmesi ve Türkiye’nin demografik yapısı yani genç
nüfusunun fazla olması sebebiyle e-ticaret pazarı büyük bir potansiyele sahiptir. Özellikle internetin içine
doğmuş olan kuşağın önümüzdeki 10 yılda çalışan nüfus içerisinde yer alacak olması yaklaşık 15 milyon
yeni e-ticaret müşterisi anlamına geliyor.

21
 Medya Girişimciliği ve E-ticaret

Girişimlerde Web Sitesi Sahipliği

80
73
70 66
65
63 62
60 59 58
55 57
53 54
50

40

30

20

10

00
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Grafik 2.2 Yıllara göre girişimlerin Web sitesi sahipliği oranı

Kaynak: Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2019.

E-TİCARET
E-ticaret isminden de anlaşılacağı üzere internet üzerinden yapılan ticari işlemleri kapsar. Farklı ülkeler
ve kuruluşlar tarafından çeşitli tanımlar yapılmış olmakla birlikte OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma
Örgütü) elektronik ticareti şöyle tanımlamaktadır:
“Bir e-ticaret işlemi, bilgisayar ağları üzerinden özel olarak sipariş almak veya vermek amacıyla tasarlanmış
yöntemlerle gerçekleştirilen mal veya hizmetlerin satışı veya alımıdır. Mallar veya hizmetler bu yöntemlerle sipariş
edilir, ancak ödeme veya malların veya hizmetlerin nihai teslimatının çevrim içi olarak yapılması gerekmez. Bir
e-ticaret işlemi, işletmeler, haneler, bireyler, hükümetler ve diğer kamu veya özel kuruluşlar arasında olabilir.
E-mail aracılığı ile verilen siparişler bu kapsamda değerlendirilmez.”

E-ticaret 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkın-

dikkat
da Kanunda “fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik Türkiye e-ticarete ilk adımı 1998’de
ortamda gerçekleştirilen çevrimiçi iktisadi ve ticari her türlü faali- hepsiburada.com ile attı.
yet” olarak tanımlanmaktadır.

Tarihsel Gelişimi
İşletmeler ilkel bilgisayar ağları üzerinden elektronik işlemler gerçekleştirmeye 1960’lı yıllarda başla-
mış, işletme belgelerini diğer şirketlerin makineleriye paylaşabilmişlerdir. Bu kavram yeşermeye başladığı
yıllarda e-ticaret deyince akla, 1970’lerin sonunda ortaya çıkan elektronik işlem yapma fırsatı veren Elekt-
ronik Veri Değişimi (EDI) ve Elektronik Fon Transferi (EFT) gibi, şirket ve kuruluşların elektronik olarak
ticari belgeler göndermelerini sağlayan teknolojiler ile ticari işlemlerin gerçekleştirilmesi gelmekteydi. Bu
süre zarfında ordu, nükleer bir saldırı durumunda önemli bilgilerin yayınlanmasını sağlayan ARPAnet’i
yaratmıştır. Bu yenilikler, günümüzde bilinen e-ticaretin temellerini oluşturmuştur. 80’li yılların başların-
da bilgisayarlarların birincil sahipleri araştırma üniversiteleriydi. 1991 yılında internetin A.B.D. hükûmeti
tarafından ticari kullanıma açılması ile birlikte e-ticaret kavramı filizlenmeye başlamıştır. Ancak internetin
yaygınlaşmaya başlaması, hızlı erişim ve güvenlik protokollerinin geliştirilmesi neredeyse 2000 yılına kadar
sürmüştür. Günümüzde insanların zihninde bu tanım değişerek, güvenli bağlantılar ve elektronik ödeme
hizmetleri kullanarak internet üzerinden kullanılabilir mal ve hizmet satın alma süreci olarak yer edinmiştir.

22
Medya Girişimciliği

Araştırmalarla
İlişkilendir
ÇİN’DE E-TİCARETİN BAŞ DÖNDÜREN YÜKSELİŞİ
Çin’de 2012 yılında %4 olan e-ticaretin toplam perakende içerisindeki payı, sadece 4 yılda 13 puan
büyüyerek %17 seviyesine yükselmiştir. Bu yıllar arasında e-ticaret hacmini her yıl %54 artırmayı ba-
şaran ülke, 2016 itibarıyla dünya e-ticaret hacminin neredeyse yarısını (%47) oluşturmaya başlamıştır.
2020 yılında Çin’in dünya e-ticaret hacminin %60’ını oluşturması beklenmektedir. Çin’deki bu büyük-
lüğün çok büyük bir kısmını da e-ticaret devi Alibaba grubu oluşturmaktadır.
Akıllı Telefon Penetrasyonundaki Artış Çin E-Ticaret Büyümesinin En Önemli Faktörlerinden
E-ticaret firmaları ilk etapta düşük fiyat ve promosyonlarla tüketicileri çekmiş olsa da, artık Çinli
tüketiciler; kolaylık, bilgi alma, hızlı hizmet vb. nedenlerle de e-ticareti tercih etmeye başlamışlardır.
E-ticaretin bu denli hızlı büyümesinde, Çin’in akıllı telefonlara çok kolay adapte olması ve artan akıllı
telefon penetrasyonu da etkili olmuştur. Çin’in gelişmiş şehirlerinde akıllı telefonlarından alışveriş ya-
pan tüketicilerin oranı %71 seviyesine yükselmiştir.
1 Günde 18 Milyar Dolarlık Satış
Alibaba grubunun da desteği ile Çin’de her yıl 11 Kasım’da kutlanmaya başlayan Single’s Day (Bekarlar
Günü) festivalinde internet devi Alibaba, 2015 yılında bir günde yaptığı 14.3 milyar dolar değerindeki satış
rakamını bu yıl %32 büyüterek 18 milyar dolar seviyesine çıkarmıştır. 2016 satışlarının %82’sinin mobilden
yapıldığı bu festival, sadece e-ticarette değil, Çin perakende sektöründe de artık önemli bir yere sahiptir.
Dünyanın farklı yerlerinde de etkisini hissettirebilecek bu trendlere rağmen Çin’in kendine has
koşulları da Çinli tüketicilerin klasik perakende yerine e-ticareti tercih etmesinde etkili olmuştur. E-
ticareti tetikleyen bu koşullardan birkaçı aşağıdaki gibidir:
Derinleşmemiş klasik perakende sektörü: Çin, her ne kadar dünyanın en hızlı büyüyen ülkelerin-
den biri olsa da, ülkedeki organize perakende sektörü, gelişmiş ülkelerdeki kadar derinleşememiştir ve
perakende sektörünün büyük kısmı hala aile işletmeleri tarafından yönetilmektedir. Örneğin, ABD’deki
en büyük 100 perakendeci, toplam hacmin %57’sini oluştururken, bu oran Çin’de sadece %8 seviyesin-
dedir. Ülke çapında hizmet verebilecek perakendecilerin yetersiz oluşu ve dünyanın en büyük e-ticaret
şirketi Alibaba grubu tarafından ülkenin büyük kısmında aynı veya ertesi gün teslimat hizmeti sunula-
biliyor olması Çinli tüketiciler nezdinde e-ticareti çok daha çekici kılmıştır.
Artan kişi başına gelir ile artan ithal ürün talebi: Çin dünyanın en hızlı zenginleşen ülkelerinden
biridir. Bu nedenle Çinli tüketicilerin, daha önce tanışma fırsatı bulamadıkları ithal ürünlere karşı talep-
leri gün geçtikçe artmaktadır. Çinli tüketicilerin bu davranışı hem e-ticaretin hem de sınır ötesi ticaretin
artmasındaki en önemli faktörlerden biridir.
E-ticaretin sağladığı karşılaştırma imkanı: Kişi başına düşen gelir artmasına rağmen, Çinli tüketi-
cilerin hane başına bütçeleri hala gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında daha düşük seviyede kalmaktadır.
Online platformlar, Çinli tüketicilerin farklı fırsatları ve promosyonları değerlendirme isteğine çözüm
sunabilen tek kaynaktır.
Taklit ürün sorunu nedeniyle klasik perakendedeki güvensizlik: Klasik perakendede taklit ürün sorunu ile
karşılaştığında Çinli tüketiciler çözüm bulmakta zorlanırken, özellikle B2C formatında faaliyet gösteren e-ticaret
siteleri aracılığı ile yapılan işlemlerde taklit ürün satılması halinde, siteler ürün bedellerini tazmin etmeyi tüketici-
lere garanti etmektedir. E-ticaret sitelerinin bu vaadi, Çinli tüketiciler için oldukça çekici gözükmektedir.
Klasik perakendedeki hizmet kalitesi sorunu: Organize perakendede nispeten zayıf olan Çin’de sek-
törün yapısı nedeniyle tüketicilerin klasik perakende kanallarında kaliteli hizmet beklentileri karşılana-
mayabilmektedir. E-ticaret sektöründe ise Çin devreye aldığı hizmet modelleri ve teknolojik inovasyon-
larla dünyaya örnek olmaktadır.

Kaynak: Kantarcı Ö., Özalp M., Sezginsoy C., Özaşkınlı O., Cavlak C., (2017), Dijitalleşen Dünyada
Ekonominin İtici Gücü: E-Ticaret, (Yayın No: TÜSİAD-T/2017, 04-587), İstanbul: TÜSİAD.

23

E-Ticaretin Önemi ve Etkileri
Elektronik ticaret başta yalnızca ekonomik bir
unsur olarak algılansa da aslında çok farklı alan-
lara yayılan geniş bir kavramdır. Sosyal ve kültü-
rel alanlarda da oldukça büyük etkilere sahiptir.
Elektronik ticareti benimseyen kuruluşlar müşteri
beklentilerini ön plana çıkaran bu pazara ve olu-
şan yeni koşullara daha hızlı uyum sağlar ve diğer
firmalarla rekabette avantaj kazanır. Müşteri tara-
fından değerlendirildiğinde ise elektronik ticaret
zaman ve mekan gibi kısıtlayıcı fiziki koşulları yok
ettiğinden dolayı ticaretin önünü açar, verimliliği
artırır. İnsanlar bu sayede daha kısa sürede daha
fazla iş yapabilir, iş haricinde kalan boş zamanları
artar ve insanlar vakitlerini diledikleri şekilde de-
ğerlendirebilir.
E-ticaretin etkilediği başlıca faaliyetler aşağıda
detaylı olarak incelenmiştir.
E-Ticaretin İş Hayatında Etkilediği
Faaliyetler
Elektronik ticaretin işletme maliyetleri ve ve-
rimlilik üzerinde başlıca etkileri;
• Basit uygulamaları sayesinde müşteriler ta-
rafından kabul edilme şansı yüksektir.
• Firmaların iş modellerini değiştirerek paza-
rın da değişmesine yol açar.
• Pazar aktörleri arasındaki ilişkileri biçim-
lendirerek pazar yapısında değişikliklere
E-Ticaretin Yönetime Etkileri
katkıda bulunur.
• E-ticaretin coğrafi sınırları ortadan kaldır-
değiştirmektedir.
ması sayesinde işletmeler ulusal ve ulusla-
rarası pazarlar dahil olmak üzere sınırsız bir
pazara erişme şansına sahip olur.
• Kağıt tabanlı evrak işlerinin oluşturulması,
işlenmesi, dağıtılması ve saklanması mali-
yetleri büyük oranda azalmış olur.
• İşlemlerin sıklıkla e-posta yoluyla gerçek-
leşmesi sayesinde telekomünikasyon mas-
rafları azaltılmış olur.
E-Ticaretin Ekonomik ve Sosyal
Yaşama Etkileri
E-ticaretin, ekonomik ve sosyal yaşamda olduk-
ça kayda değer değişikliklere neden olduğu yapılan
çeşitli araştırmalar tarafından ispatlanmıştır. Eko-
nomik yaşama ilişkin başlıca etkileri;
24
Medya Girişimciliği ve E-ticaret
• Müşterilerin pek çok internet sitesini ince-
leme imkânı sayesinde işletmeler arasındaki
rekabeti artırır.
• İşletmelerde genel maliyetlerin azalmasını
sağlar.
• Maliyetlerdeki azalmanın ürün/hizmet fi-
yatlarına yansıması sayesinde satış hacmini
artırır.
• Tüketici açısından ürün seçeneklerini artırır.
• Pazara hakim olan etkin gücün tüketiciye
geçmesini sağlar.
• Geleneksel ticarette etkin rol oynayan ara-
cıların ortadan kalkmasını veya yeni fonk-
siyonlar üstlenen aracılar oluşmasını sağlar.
• Hem tüketicinin hem de işletmenin gün-
lük hayatını kolaylaştırır.
• 7 gün 24 saat çalışma prensibiyle sürekli ti-
caret ve alışveriş imkânı sunar.
• E-ticaret ile zamanın nispi önemi değişir,
pazara coğrafi olarak yakın olmanın önemi
ortadan kalkar.
• Özel ihtiyaçları olan engelli bireyler için
büyük bir kolaylık sağlar, bireyin dışarıdan
bir yardıma ihtiyaç duymadan alışverişini
yapabilmesine, hizmet alımını bilgisayar
başından veya mobil yöntemler aracılığıyla
gerçekleştirmesine olanak sağlar.
İnternet, firmaların işlerini yönetme şeklini de
• E-ticaretin getirdiği elektronikleşme sa-
yesinde bilgilerin elektronik ortamda tu-
tulması sağlanarak herhangi bir zamanda
herhangi bir yerden ihtiyaç duyulan bilgiye
bir başkasına gerek kalmadan ulaşabilme
imkânı doğar. Fiyat listeleri, sipariş form-
ları, tanıtım filmleri vb. materyallere firma-
nın servis bilgisayarlarında intranet aracılığı
ile erişilebilmektedir.
• E-ticaretin getirdiği hareketlilik kavramı sa-
yesinde kişiler bulundukları yerden bağım-
sız olarak bilgiye erişim imkânına sahiptir.
Müşterilerine destek vermek için seyahat
eden çalışanlarının ihtiyaç duyduğu bilgiye
herhangi bir zamanda herhangi bir yerden
güncel olarak ulaşabilmesi firmanın müşte-
Medya Girişimciliği
rilerinin ihtiyaçlarına cevap vermedeki per-
formansını artırır.
• E-ticaretin getirdiği çabukluk kavramı sa-
yesinde girişimciler, güncel bilgilere 7/24
ulaşabilmektedir. İş ortağının veya firması-
nın web sitesindeki verilere istediği zaman
ulaşabilme imkânı vardır.
• İnternet ortamında yürütülen işler, verinin
paylaşımına ve çalışanların iş birliği yapma-
sına da altyapı sunar. Firmalar, haber grup-
ları, konuşma odaları, vb. araçlar ile farklı
coğrafi yerlerdeki çalışanlarını bir araya ge-
tirerek çalışma grupları oluşturabilir, müş-
terilerinin önerilerini değerlendirebilir.
E-Ticaretin Reklamcılığa ve
Pazarlamaya Etkileri
E-ticaret, pek çok alanda olduğu gibi reklam-
cılık ve pazarlama alanında da büyük değişimler
yaratmıştır.
• E-ticaret sayesinde müşterilerle doğrudan,
bilgi açısından zengin ve etkileşimlere da-
yanan bir iletişim kurularak ürün veya hiz-
metlerin tanıtımı gerçekleştirilir.
• Ürünlere veya hizmetlere ilişkin katalog-
ların, fırsatların ve tanıtımların müşteriye
aktarımının internet vasıtasıyla yapılması
firmanın tasarruf yapmasını sağlar.
• Sanal ortamda yapılan alışverişler hangi müş-
terinin hangi ürünlere talep duyduğu yö-
nünde bir veri tabanı oluşturulmasına imkân
sağlar. Bu kapsamda işletmeler müşteri talep-
lerini veya satış reyonlarını yönlendirme şansı
yakalayarak etkili ve hızlı müşteri talep yöne-
timi yapma imkânına sahip olurlar.
• Ürün veya hizmet ücretlerinin elektronik
ortamda ödenmesi işletmelerin lojistik alt-
yapı açısından tasarruf etmesini sağlar.
• Geleneksel ticaretin yığın hâlinde ve doğ-
rudan yapılan reklamlarının aksine elekt-
ronik ortamda ticaret, müşterilere arama,
inceleme, karşılaştırma, sorgulama ve hatta
tasarlamaya dayanan bir tanıtım sunar.
• Müşterilerden sipariş alma süreci elektro-
nik ortamda yapıldığından işletme zaman
kazanır, maliyetler azalır ve satış elemanları
ürünleri veya hizmetleri satmak için daha
fazla vakte sahip olurlar.
• Geleneksel ticaretteki işlem başına değerin
aksine e-ticaret ile pazarlamacılar müşteriler-
le ilişki kurmaya çalışır ve uzun vadeli müş-
teri değerini artırma amacı ön plana çıkar.
• Yapılan satışlarla etkileşimli olarak, işletme-
ler hangi ürünlerden ne kadar ve hangi sü-
reyle stok bulunduracağının yönetimini de
elektronik ortamda gerçekleştirir.
• İşletmenin e-ticaret altyapısı sayesinde ban-
kacılık ve sigortacılık işlemlerinde sonuca
hızlı erişilmesi alışverişin hızlı bir şekilde,
güven ortamı içerisinde tamamlanmasına;
bunun sonucu olarak tarafların zamandan
tasarruf sağlamasına ve hizmet etkinliğinin
artmasına yardımcı olur.
• Elektronik ortamda alışveriş sayesinde
müşterilerle hızlı ve etkin anketler yapılıp
hizmetin düzenlenmesi, yönlendirilmesi ve
belirlenen kapsamlarda kamuoyu oluştu-
rulması imkanı doğar.
• Doğrudan tüketiciye hitap edilebilir ve bi-
rebir pazarlama yapma imkânı doğar.
• İşletmelerin değişen pazar koşullarına
uyum sağlayamaması ve pazar payını yitir-
mesi ihtimali ortaya çıkar.
• Yanlış veya hatalı ürün teslimatı yapılmış ise
işletmenin ürünü yenileme aşamasında lojis-
tik güçlüklerle karşılaşması imkanı vardır.
• İşletmelerin hızlı gelişen teknolojik altyapı-
ya uyum sağlayamaması teknik aksaklıklara
sebep olabilir.
• İşletmelerin, pazarda hızla genişleyen ürün
yelpazesine yetişememe, yeni ürün piyasaya
çıkarma veya ürün geliştirme aşamalarında
rakiplerinden geride kalma olasılığı vardır.
Elektronik Ticaretin Sosyal Hayata
Etkileri
Elektronik ticaret, toplumla karşı karşıya geli-
şinden günümüze giderek yaygınlaşmıştır. Artık
pek çok müşteri alışverişlerini evlerinde, rahat ve
huzurlu ortamlarında yapmaktan keyif almaktadır.
Şüphesiz ki e-ticaretin yaygınlaşması, bu unsuru
kullanan bireylerin sosyal hayatını da büyük ölçüde
etkilemeye başlamıştır.
• Güven kavramının önemi artmıştır; bir
web sitesinden ilk kez alışveriş yapacak olan
25

müşteriler, sitenin ne kadar güvenli oldu-
ğunu sorgular. Kötü tecrübelere sahip olan
müşterilerin web sitesinde veya yerel gaze-
telerde, diğer müşterileri uyaran, müşteri-
leri işlemlerinden vazgeçmeye yönlendiren
hikayeler anlatma ihtimali söz konusudur.
• Pek çok farklı ürün grubunun veya hizme-
tin farklı fiyat, kalite ve özelliklerde satışı
sayesinde, toplumdaki herhangi bir gelir
grubuna mensup bireyin bütçesine uygun
ürün veya hizmete erişme olanağı artmıştır.
• E-ticaretin yaygınlaşması ile ürün veya
hizmetlerin farklı coğrafi bölgelerden tüm
dünyaya yayılabilme imkânının oluşu, top-
lumun değerlerinin, kültürünün, coğrafi
bölgeye özgü kıymetlerin tüm dünya ile
paylaşılabilmesine ve bu sayede kültürler
arası etkileşime olanak sağlar.
E-Ticaret Sitelerinin Sınıflandırılması
E-ticaret web sitelerini sınıflandırmanın birçok
yolu vardır. Bunları sattıkları ürün veya hizmetlere,
işlem yaptıkları taraflara ve hatta çalıştıkları plat-
formlara göre kategorize edebiliriz.
Satışa konu olan ürünlere göre:
E-ticaret siteleri sattıkları ürüne göre üç katego-
ride incelenebilir. Bunlar; mal, hizmet, dijital içerik
olarak ayrılır. Bazı girişimler birden fazla kategoriye
dahil olabilmektedir.
1.Fiziksel ürün satılan: Bunlar çevrim içi
perakende satış yapan sitelerdir. Müşteri sepetine
almak istediği ürünü ekler ve ödeme yapar. Öde-
menin ardından sipariş tüketiciye gönderilebilir
veya fiziksel mağazaya uğrayarak ürünü alabilir.
E-ticaret sitelerinin en büyük kısmını bu katego-
ridekiler oluşturmaktadır. Örnek vermek gerekirse:
https://www.migros.com.tr
https://www.beymen.com/
2.Hizmet satılan: Hizmetler de çevrim içi ola-
rak satın alınabilir ve satılabilir. Çevrim içi danış-
manlar, eğitimciler ve serbest çalışanlar(freelance)
elektronik ortamda hizmetlerini pazarlayabilmek-
tedir. Örnek vermek gerekirse:
https://www.armut.com
https://www.cambly.com/
26
Medya Girişimciliği ve E-ticaret
3.Dijital içerik satılan: Önceleri fiziksel ola-
rak ticareti yapılan ürünler de dijitalleşerek ticarete
konu hâle gelmiştir. Dergiler, kitaplar, bilgisayar
oyunları, uygulamalar vb. fiziksel bir unsur olma-
dan satılabilmektedir. Mobil uygulamalarda uy-
gulama içi satın alımlar da bu kategoriye dahildir.
Örnek vermek gerekirse:
https://store.steampowered.com/
https://www.kobo.com/tr/
https://play.google.com/
https://www.netflix.com/
İşlem yapan taraflara göre:
Devlet, firma ve tüketici üçlüsünün ticaret
ilişkisi kurabildiği elektronik ortamda taraflara ve
işlemin yönüne göre yedi kategoride e-ticaret sınıf-
landırılır.
1.Firmadan tüketiciye (Business to Consumer
(B2C)): İşlemler işletmeler ve tüketiciler arasında
gerçekleşir. B2C e-ticaretinde, işletmeler son kulla-
nıcılara ürün veya hizmet satan işletmelerdir (yani,
tüketiciler). Çevrim içi perakende genellikle B2C
modelinde çalışır. Hepsiburada, Vatan Bilgisayar ve
Migros gibi çevrimiçi mağazalara sahip perakende-
ciler B2C e-ticaretiyle uğraşan işletmelere örnektir.
2. Firmadan Firmaya (Business to Busi-
ness (B2B): Adından da anlaşılacağı gibi, B2B
e-ticareti iki işletme arasında yapılan işlemlerle ilgi-
lidir. Müşterileri diğer işletmeler olan herhangi bir
şirket B2B modelinde faaliyet göstermektedir. Top-
tan satış yapan veya endüstriyel kullanıma uygun
ürün satan firmalar bu kategoride değerlendirilir.
Aliexpress veya endüstriyel ekipman satan siteler
örnek olarak gösterilebilir.
3. Tüketiciden Firmaya(Consumer to Bu-
siness (C2B): C2B, tüketicilerin şirketlere ürün
ve hizmet sundukları ve şirketlerin onlara ödeme
yaptığı bir iş modelidir. Bu iş modeli, şirketlerin
tüketicilere mal ve hizmet sundukları geleneksel iş
modelinin tam bir tersine çevrilmesidir. Ticaret mo-
delleri C2B olarak kabul edilebilecek sadece birkaç
şirket vardır. Google Adsense gibi Online Reklam-
cılık siteleri, Commission Junction gibi platformlar
C2B’nin en iyi örnekleridir. Bireyler, reklam afişleri-
ni, metin reklamlarını veya diğer promosyon öğeleri-
ni kişisel web sitelerinde görüntülenmesini sağlarlar.
Bireyler şirketlere bir reklam / satış hizmeti sunmak
için doğrudan görevlendirilirler. Çevrim içi anketler
Medya Girişimciliği
(GozingSurveys, Surveyscout ve Survey Monkey) de
tipik C2B modelleridir. Bireyler, şirketin anketine
cevap verme hizmeti sunarlar ve şirketler bu hizmet
için bireysel ödeme yaparlar.
C2C
C2G
KAMU
TÜKETİCİ
KURULUŞU
G2C
G2B
B2C
C2B B2G
FİRMA
B2B
4. Tüketiciden Tüketiciye (Consumer to Consu-
mer (C2C)): İki tüketici arasında alım-satım işlemi-
nin yapıldığı iş modelidir. Genellikle Gittigidiyor, Sa-
hibinden, Letgo gibi çevrimiçi pazarlarda gerçekleşir.
5. Kamu Kuruluşundan Firmaya(Government
to Business (G2B): G2C işlemleri, bir şirketin
devlete, bir hizmet bedeli veya ücret ödediğinde
gerçekleşir. Örnek olarak, internet üzerinden vergi
ödeyen bir işletme olabilir.
6. Firmadan Kamu Kuruluşuna (Busi-
ness to  Government  (B2G): Bir devlet kuruluşu
İnternet’i, bir işletmeden mal veya hizmet almak
için kullandığında, işlem B2G e-ticaretine girer.
Diyelim ki bir belediye web sitesini güncellemek
için bir web tasarım firmasını işe aldı. Bu tür bir
anlaşma bir B2G olarak kabul edilir.
7. Tüketiciden Kamu Kuruluşuna (Consu-
mer to  Government  (C2G): Tüketicilerin devlet
kurumuna yapmış olduğu ödemeler bu kapsamda
değerlendirilir. Trafik bandrolü, emlak vergisi gibi
ödemeler örnek olarak gösterilebilir.
8.Kamu kuruluşundan tüketiciye (Gover-
ment to Consumer(G2C):  Devletten halka, tü-
keticiye İnternet üzerinden yapılan satışlara G2C
sistemi denir. Devletin vatandaşlarına sağladığı
ürün ve hizmeti kapsayan e-ticaret modelini ta-
nımlamaktadır.
E-Ticaretin Faydaları
E-ticaret elbette ki taraflara sunduğu çeşitli
avantajlar sebebiyle giderek yaygınlaşmaktadır. Ta-
raflara sunduğu başlıca yararları söyleyecek olursak:
İşletmeler açısında faydaları
• Günün her saati satış yapabilen açık bir
mağazaya sahip olma imkânı verir.
• Fiziksel mağaza kira, fatura, iş gücü vb. gibi
maliyetlere yol açarken sanal mağazada bu
maliyetler minimuma indirilir.
• Fiziksel mağazalar bulunduğu konuma göre
sınırlı bir kitleye ulaşabilirken sanal mağaza
dünya çapında ulaşılabilirliğe sahiptir.
• Fiziksel mağazada sunulabilecek ürün sayı-
sı mağazanın büyüklüğüne bağlı iken sanal
ortamda sınırsız çeşitlilikte ürün sunulabilir.
• Ürünler hakkında detaylı ve teknik bilgiler
verilebilirken, fiziksel mağazalarda bu pek
mümkün olmamaktadır.
• Daha geniş bir kitleye ulaşarak markalaş-
manın önünü açar.
• Basın duyuruları, ürün katalogları dağıtımı
gibi çok zaman, emek ve para gerektiren
işler otomatik olarak, çok hızlı ve hatasız
yapılır ve kişiye özel pazarlamalar da müm-
kün hâle gelir.
Müşteriler açısından faydaları
• Alışveriş için özel bir vakit ayırmaya gerek
kalmadan alışveriş yapabilme imkânı sunar.
• Tüketiciler için işlem maliyetleri ve nakliye
masrafları düşmektedir. Tüketiciler evlerin-
den çıkmadan sorun yaşamadan ve zaman
harcamadan sanal mağazalardan alışveriş
yapabilmektedirler.
• Tüketici aleyhine oluşan bilgi asimetrisi-
ni kırar. Diğer bir ifade ile ürünlerin fiyat
araştırmasını, ikame mallarla mukayesesini
verimli bir şekilde yapabilme imkânı sunar.
• Satıcıların ürün hakkındaki yorumlarından
ziyade daha gerçekçi olan kullanıcı dene-
yimlerine ve yorumlarına ulaşabilir.
• Tüketicinin ulaşabileceği ürün çeşidi çok
daha fazladır.
27
 Medya Girişimciliği ve E-ticaret

Öğrenme Çıktısı
1 E-ticaret kavramını açıklayabilme
2 E-ticaretin etkilerini kavrayabilme
3 E-ticaret iş modellerini kategorize edebilme
4 E-ticaretin avantajlarını taraflar açısından değerlendirebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Kantarcı Ö., Özalp M.,

Elektronik ticaret ile ge-
leneksel ticaret arasındaki
farkları araştırın.
Sezginsoy C., Özaşkınlı O.,
Çevrenizde online alışveriş
Cavlak C., (2017), Dijital-
yapan bireylerin genellikle
leşen Dünyada Ekonominin
hangi sorunlarla karşılaştı-
İtici Gücü: E-Ticaret, (Yayın
ğını öğrenin.
No: TÜSİAD-T/2017, 04-
587), İstanbul: TÜSİAD.

E-TİCARET GİRİŞİMCİLİĞİ
Girişimcilik, ekonomik büyüme ve kalkınmanın temel yapı taşlarındandır. Bir girişimci gerçekleştire-
ceği girişim için çevresel trendler ve değişimlerin yarattığı fırsatları izlemeli; yeni ürünler, hizmetler ya da iş
yapmanın yeni yollarını araştırıp karşısına çıkan fırsatları değerlendirmelidir. Girişimci açısından e-ticaret,
marka geliştirme ve yenilik yaratmada pazar için yenilenebilir kaynaklar sunmaktadır. Başarılı bir girişim-
cinin yenilikçi ve yaratıcı olması gerektiği düşünülürse, e-ticaret girişimciye bu olanakları sunan bir araç
olarak da düşünülebilir.
Girişimcilerin e-ticareti kullanması yani e-ticaret stratejisi oluşturabilmesi bazı faktörlere bağlıdır. Bun-
lar dış bileşenler ve iç bileşenler olarak belirtilebilir. Bu bileşenlerin içerisinde yer alan unsurlar Tablo 2.1’de
gösterilmektedir.

Tablo 2.1 E-Ticaret stratejisi oluşturmada etkili faktörler

Dış Bileşenler İç Bileşenler
İnternetin durumu Yatırım miktarı
Sektörün durumu Personel durumu
Standartlar Hizmet kalitesi

İşletmeler e-ticareti uygulamak için gerekli olan bu faktörleri sağladıktan sonra, ne tür bir uygulamaya
gideceklerine karar vermelidirler. Bu aşamada, 1.Bölüm’de anlatılan “İşlem Yapan Tarafa Göre Sınıflandır-
ma” başlığı altındaki iş modellerinden en az birini benimsemelidir.

28
Medya Girişimciliği
E-Ticaretin Köşetaşları
E-ticaretin taraflar açısından oldukça avantajlı
ve kullanışlı olduğu şüphesiz bir gerçektir. Ancak
e-ticaretin etkili bir şekilde kullanılması için süre-
cin çok iyi bilinmesi ve yönetilmesi gereklidir. Bir
fikre sahip olan, hangi ürünü nasıl pazarlayacağına
karar vermiş ve markalaşmak isteyen bir kullanıcı-
nın e-ticarete adım atarken dikkate alması gereken
hususlar aşağıda açıklanmıştır.
E-ticaret yapmak isteyen kişi veya kuruluşun
öncelikle bir web sitesine ihtiyacı vardır. Bu amaç-
la günümüzde hâlihazırda çalışmaya devam eden
e-ticaret sitelerine üye olunup belirli bir komisyon
ücreti karşılığında bu kanallar vasıtasıyla ticaret ya-
pılabilmektedir. Bunun yanı sıra kişi veya kuruluş
kendi web sitesini hazırlayıp e-ticaret işlemlerini bu
kanal üzerinden yürütebilmektedir.
Hazırlanacak web sitesi, kurum veya kurulu-
şun online mağazasının vitrini olacaktır, bu algı
göz önünde bulundurularak tasarımı tüketicinin
anlayabileceği düzeyde, çok karışık olmayan ve tü-
keticinin istek ve ihtiyaçlarına uygun şekilde dü-
zenlenmelidir. Site içinde çeşitli görseller, grafikler,
kategori başlıkları, arama seçenekleri vb. Düzen-
lemelerle müşterinin aradığı ürüne kolay ulaşımı
sağlanmalıdır. Yapılan araştırmalara göre potansi-
yel alıcı olan bir müşterinin, bir online mağazadan
alışveriş yapmaya karar vermesi için ilk birkaç sani-
ye çok önemlidir. E-ticaret sitesinin başarılı ve ka-
lıcı olabilmesi için sitenin tasarımına, site isminin
akılda kalıcılığına özen gösterilmesi gereklidir.
Günümüzde mobil internet kullanımı, bilgisayar
erişimli internet kullanımından daha yüksek oranlar-
dadır. Bu sebeple e-ticaret sitesinin mutlaka mobil ci-
hazlarla uyumlu olması gerekir. Bu sayede müşteri mo-
bil cihazı ile kolaylıkla e-ticaret sitesinde gezinebilecek,
aradığı ürün veya hizmete daha rahat ulaşabilecektir.
Alan Adı (Domain) Almak
Alan adı (domain), bir web sitesinin internet
üzerindeki ismi ve adresidir. Alan adı seçilirken
mümkün olduğunca kısa ve akılda kalıcı bir isim
tercih edilmelidir. Alan adı ayrıca sitede yer alan
ürünleri tanımlayıcı veya marka vizyonunu yan-
sıtan bir isim olmalıdır. Domain satışı yapan fir-
malardan online olarak alınmak istenen domainin
boşta olup olmadığı sorgulanabilir.
Alan adının tescilini takiben marka tescili de
yaptırılabilir, bu sayede ilerleyen süreçte karşılaşıl-
ması muhtemel “fikrî mülkiyet” hakkı sorunları da
ortadan kaldırılmış olur.
internet
https://www.domain.com
Hosting
Bir web sitesinde yayınlanmak istenen sayfa-
ların, resimlerin veya dokümanların internet kul-
lanıcıları tarafından erişilebileceği bir bilgisayarda
tutulması işlemine hosting denir. Web sitesinin gü-
venilir, erişilebilirliği yüksek ve hızlı bir sunucuda
barındırılması gereklidir. Web sitesinin herhangi
sebepten erişilemiyor oluşu günlük cironun azal-
masını takiben prestij ve müşteri kayıplarına sebep
olabilir. Google gibi arama motorları, aşağıda açık-
lanan SEO kavramı gereği, daha hızlı siteleri daha
yavaş sitelerden daha üst sıralarda göstermeyi tercih
etmektedir.
SEO (Arama Motoru Optimizasyonu)
Web sitesinin Google, Yandex ve benzeri arama
motorlarında etkili bir şekilde yapılandırılabilmesi
için arama motoru optimizasyonu gereklidir. Çe-
şitli anahtar sözcüklerle arama motorlarında yapı-
lan aramalar sonucu web sitesine gelen ziyaretçilere
organik trafik denir. SEO yani arama motoru opti-
mizasyonu ile ilgili web sitesinin değeri artırılır ve
arama motorunda daha üst sıralara çıkması sağla-
nır. Örneğin; ürün hakkında kapsamlı bilgi, ürüne
ait farklı açılardan çekilmiş birden fazla görsel veya
tanıtım videosu, ürünün ve dolayısıyla e-ticaret si-
tesinin arama sonuçlarında daha üst sıralarda yer
almasını sağlar.
29
 Medya Girişimciliği ve E-ticaret

Ödeme Seçenekleri
Tasarımı ve ürün çeşitliliği müşteri kitlesine yeterince hitap eden bir e-ticaret sitesinin bile başarılı
satış yapabilmesi için müşteri tercihlerine yanıt verebilen güvenli ödeme seçenekleri sunması gereklidir.
Bu yöntemler havale, kapıda ödeme, kredi kartı ile ödeme seçeneği gibi
çeşitlenebilmektedir. Bazen müşterilerin banka hesaplarında yeterli bakiye
bulunmaması, kapıda ödeme esnasında çıkan ilave kargo ücretleri ve ben-
zeri negatif özelliklerden dolayı havale ve kapıda ödeme seçenekleri sıklıkla dikkat
tercih edilen ödeme yöntemleri değildir. Günümüzde daha çok kredi kar- Sanal POS entegrasyonu-
tı ile ödeme yöntemi kullanılır. E-ticaret sitesinin, kredi kartı ile ödeme nun yapılabilmesi için,
imkânı sunabilmesi için web sitesinde Sanal POS entegrasyonu olmalıdır. e-ticaret yapan tarafın yasal
Bu entegrasyon doğrudan bankalar ile iş birliği hâlinde olarak yapılabildiği bir şirket kurmuş olması
gibi bu hizmet PayTR, iPara gibi ödeme aracılık firmaları yardımı ile de gereklidir.
sağlanabilmektedir.

SSL Sertifikası
SSL sertifikası, kullanıcı ile sunucu arasında yapılan tüm bağlantıların şifrelenerek gerçekleştirilmesini, bu
sayede müşterilerin kredi kartı bilgileri gibi özel bilgilerinin güvence altına alınmasını sağlar. SSL hizmeti sadece
bununla kalmaz, basit iletişim formlarının bile içeriğinin sunucuya şifrelenerek aktarılmasını sağlar. SSL serti-
fikasının kurulu olduğu sitelerde, tarayıcı sitenin “güvenli” olduğunu beyan eder. Aksi hâlde tarayıcı web sitesi-
nin “güvensiz” olduğunu söyler ki müşteriler bu web sitesinden alışveriş yapmaktan hiç şüphesiz kaçınacaktır.
SSL sertifikası ayrıca SEO açısından da son derece önemlidir. Arama motorları günümüzde SSL sertifika-
sını bir sıralama faktörü olarak kullanmaya başlamıştır. Kısacası SSL tarafından güvenliği sağlanan e-ticaret
sitesi aynı zamanda arama motorunda daha üst sıralarda yer alma hakkı kazanmış olur.

Yaşamla İlişkilendir

Amazon, 1994 yılında Jeff Bezos tarafından
Cadabra adıyla kuruldu ve 1995 yılında Ama-
zon.com olarak bugünkü bilinen ismini aldı.
Amazon’un e-ticaret konusunda tüm dünyaca
tercih edilir olmasının sebebi yarattıkları farktı.
Birçok e-şirketin tutunamadığı 21. yüzyıl başla-
rında, sadece birkaç yıllık bir firma olmasına rağ-
men pazara liderlik eden Amazon oldu. Müşteri
odaklılık ve geleceğin alışveriş trendlerini doğru
öngörme, Amazon’un net bir şekilde fark edilme-
sine ve rakiplerinin önüne geçmesine yardımcı
oldu. Amazon ayrıca yapay zekayıda en ileri dü-
zeyde kullanan şirketlerden bir tanesidir, örneğin
müşteri siteye girdiği zaman ilgi alanına yönelik
ürünlerle karşı karşıya geliyor.
Amazon kısa sürede müzik CD’lerinden
yazılımlara, araç gereçlerden oyuncaklara, spor
ürünlerine ve hatta market ürünlerine kadar
her şeyi satmaya başladı. Şimdi ise hemen he-
men bütün endüstriye el atmış durumda.Fakat
Amazon’un en büyük buluşu, Kasım 2007’de pi-
yasaya sürülen Kindle e-kitap oldu ve bu şirketin
büyümesinde çok büyük bir yarar sağladı. Kulla-
nım kolaylığı ve gün be gün artan online yayınla-
rın varlığı dolayısıyla müşteriler basılı kitaplardan
e-kitaplara kolaylıkla geçiş yaptılar. Kindle satış-
ları Amazon’un gelirine büyük katkı sağladı.
Fakat, Amazon’un en büyük şirketlerinden
biri olma ve 566.000 çalışana ulaşacak kadar
büyümesine sebep olan şey, sağladığı müşteri
deneyimi oldu. Jeff Bezos’un başarısı, pazarlama
harcamalarını kısmak ve müşteriyi memnun et-
mek için yatırım yapmaktı. Reklam giderlerini
azaltarak, müşterilere ücretsiz nakliye hizmeti
verdi. Ücretsiz nakliye ve gezegendeki en düşük
fiyatlar böylece Amazon’u göz ardı etmeyi zor-
laştırmış oldu. Amazon’dan satın alım yapmak
herkesi cezbetti. Fakat Amazon’un başarısının
anahtarı, müşteri ilişkilerini sürdürme biçiminde
yatmaktaydı.

30
Medya Girişimciliği

Bu, oğluna PS3 hediye etmek isteyen bir
adamın hikayesidir. Ürünü teslim alamadığı 4.
günün sonunda müşteri temsilcisini aradı ve ona
tüm hikayeyi anlattı. Temsilci, ürünün bir sonra-
ki gün gönderileceğinin garantisini verdi. Adam
ne kadar ödemesi gerektiğini sorduğunda, tem-
silci “Hiçbir şey” diye yanıtladı. Bu adam mil-
yonlarca potansiyel müşterinin olduğu New York
Times’a bir makale yazmak için yola koyuldu.
işte Amazon’un temsil ettiği şey budur ve bu
tutum, şirketi başka hiçbir şirketin ulaşamadığı
noktaya götürmüştür. Bu yaklaşım, milyonlarca
insanın doğru kararlar vermesine ve günün so-
nunda satın alımlarından memnun kalmasına da
yardımcı olmaktadır.
Yenilikçiliğin lideri olan Amazon, işleri müş-
teriler için hem kolaylaştırmakta hem de cezbe-
dici hale getirmektedir. İstek listesi oluşturmak
için seçenekler sunmakta ve ayrıca satın aldığımız
ürün ve hizmetlere dayanarak ilgilenebileceğimiz
ürünleri önermektedir. Amazon bugün bulut-ta-
banlı depolama ve bilgi işlem hizmetleri ve aynı
zamanda da yıllık abonelik çerçevesinde film ve
şarkı akışı sunmaktadır. Aynı zamanda bulut-ta-
banlı sesli servis olan Alexa da son zamanlarda
çıkartmış olduğu en iyi ve başarılı ürünlerden bir
tanesidir. Amazon insanların kendi ürünlerini
satması için de bir platform seçeneği sunmak-
tadır. Amazon’un müşterilerine davranış şekli,
onun inanılmaz başarısının merkezine yerleş-
miştir. Amazon, müşterinin ihtiyaçlarını gerçek
anlamda anlayan ve bir işin en iyi şekilde nasıl
yapılacağını gösteren bir şirkettir. Amazon’un bu
özelliğini bizimde örnek olarak görmemiz ve uy-
gulamamız gerekir.
Kaynak: (https://girisimturkiye.com/2017/01/
10/amazonun-basari-hikayesi/, Erişim Tarihi:
27.08.2019, 18:08)

Öğrenme Çıktısı

5 E-ticaret girişimciliğinin köşetaşlarını özetleme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bakırtaş, H. Tekinşen, A.
(2016). E-Ticaretin Gi- Çevrenizdekilerin en çok
İyi bir e-ticaret sitesinin sa-
rişimcilik Üzerindeki Et- tercih ettiği e-ticaret site-
hip olması gereken özellik-
kileri, Selçuk Üniversitesi lerini sebepleri ile birlikte
leri araştırın
Sosyal Bilimler Enstitüsü öğrenin.
Dergisi, 16: 111-123

31
 Medya Girişimciliği ve E-ticaret

1 E-ticaret kavramını
açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 E-ticaretin etkilerini
kavrayabilme

3 E-ticaret iş modellerini
kategorize edebilme

4 E-ticaretin avantajlarını
taraflar açısından
değerlendirebilme

E-ticaret

1 E-ticaret, bir elektronik ağ üzerinden ürün ya da hizmetlerin alım satımının yapılmasıdır.

2 e-ticaretin yalnızca ekonomik anlamda değil aynı zamanda sosyal ve kültürel anlamda da etkileri
olmuştur. Bireylerin tüketim alışkanlıklarının değişmesi, yeni meslek gruplarının ortaya çıkması, reka-
betin artması, firmaların yönetim sürecinde elektronik ortamda saklanabilen faaliyet verilerini kullan-
maları, zaman ve mekan sınırı olmadan ekonomik işlemler yapılması başlıca etkileridir.

3 E-ticaret sitelerini sattıkları ürünlere veya işlem yapan taraflara göre sınıflandırabiliriz.
Satışa konu ürüne göre:
• Mal
• Hizmet
• Dijital içerik
İşlem yapan taraflara göre;
• Firmadan tüketiciye (Business to Consumer (B2C))
• Firmadan Firmaya (Business to Business (B2B))
• Tüketiciden Firmaya(Consumer to Business (C2B))
• Tüketiciden Tüketiciye(Consumer to Consumer (C2C))
• Kamu Kuruluşundan Firmaya(Government to Business (G2B))
• Firmadan Kamu Kuruluşuna (Business to Government (B2G))
• Tüketiciden Kamu Kuruluşuna (Consumer to Government (C2G))
• Kamu kuruluşundan tüketiciye (Goverment to Consumer(G2C))

4 E ticaretin işletmelerin maliyetlerini düşürür, tüm dünya pazarlarına ulaşabilmesini olanaklı kılar, ürün
yelpazesini genişletmesini mümkün kılar ve markalaşmanın önünü açar. Günün her saati satış yapabilme
imkanı sunar. Tüketicilerin ise ürünler hakkında daha detay bilgi alabilmesini ve fiyat karşılaştırmasını
kolayca yapabilmesini sağlar. Bunun yanında daha az emek ve zaman harcayarak alışveriş ihtiyacını giderir.

32
Medya Girişimciliği

5 E-ticaret girişimciliğinin
köşetaşlarını özetleyebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

E-Ticaret Girişimciliği

5 E-ticaret girişimcisi ticaretini yapacağı ürünlere göre ve akılda kalıcı bir domain(alan adı) almalıdır.
Hızlı ve stabil bir sunucuda hizmet vermelidir. Müşteriye güvenli veri aktarım ortamı sunmalıdır.
Ödeme seçeneklerini çeşitlendirerek ziyaretçilere tercih yapma imkanı sunmalıdır.

33
 Medya Girişimciliği ve E-ticaret

1 Aşağıdakilerden hangisi elektronik ticaretin 6 Aşağıdakilerden hangisi girişimcinin e-ticaret

işletmelere sağladığı avantajlardan biri değildir? stratejisi oluşturmasında etkili faktörlerden biri de-
ğildir?
neler öğrendik?

A. İşletme maliyetlerini azalması

B. 7/24 satış yapabilme imkanı sunması A. Hizmet kalitesi
C. Oldukça geniş kitlelere ulaşabilme imkanı sunması B. Sektörün durumu
D. Ürün fiyatları geleneksel mağazalara kıyasla ol- C. Yatırım miktarı
dukça hesaplı olması D. İnternetin durumu
E. Kampanya ve duyurular sanal ortamdan yayın- E. Pazara coğrafi yakınlık
lanması
7 I. 7/24 açık bir mağazaya sahip olmak
2 E-ticaret ile ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden II. Geniş kitlelere erişebilmek
hangisi doğrudur?
III. Ürünlerin fiyat karşılaştırmalarını kolay-
A. Elektronik ticaret yalnızca müşterilerin hayatını ca yapabilmek
kolaylaştırır.
B. Elektronik ticaret ile işletmeler arası rekabet artar. IV. Rekabetin artması ile fiyatların düşmesi
C. Elektronik ticaret yalnızca işletmenin bulundu- Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri
ğu coğrafi bölge ile sınırlıdır. e-ticaretin tüketicilere sağladığı faydalar arasında
D. Kağıt tabanlı evrak işlerinin kullanılması, işlet- yer almaktadır?
me maliyetini azaltır. A. I ve II B. II ve III
E. Elektronik ticarette işlem başına değerin artırıl- C. I,II,III ve IV D. Yalnız IV
ması esas amaçtır.
E. III ve IV
3 Toptan satış yapan veya endüstriyel kullanıma 8 Bir web sitesinde yayınlanmak istenen sayfa-
uygun ürün satan firmalar hangi iş modeline sahiptir?
ların, resimlerin veya dökümanların internet kul-
A. Firmadan Tüketiciye (B2C) lanıcıları tarafından erişilebileceği bir bilgisayarda
B. Tüketiciden Firmaya (C2B) tutulması işlemine ne ad verilir?
C. Kamu Kuruluşundan Tüketiciye (G2C) A. Domain
D. Tüketiciden Tüketiciye (C2C) B. Hosting
E. Firmadan Firmaya (B2B) C. SEO optimizasyonu
D. Mobil uyumluluk
4 Aşağıdaki teknolojik gelişmelerden hangisi E. Şifreleme
elektronik ticaret kavramının filizlenmeye başla-
masında en büyük etkiye sahiptir?
9 Aşağıdakilerden hangisi dijital içerik satan
A. Bilgisayarın icat edilmesi bir firmanın gerçekleştireceği faaliyettir?
B. Akıllı telefonların icat edilmesi A. Çevrimiçi danışmanlık hizmeti
C. İnternetin ticari kullanıma açılması Elektronik B. Ev elektroniği satışı
Veri Değişiminin yaygınlaşması
C. Mobil oyun satışı
D. Elektronik Fon Transferinin yaygınlaşması
D. Giyim, tekstil satışı
E. Endüstri ve pazar yapısındaki gelişmeler
E. Hediyelik eşya satışı
5 Bir E-Ticaret sitesinde bulunması gereken 10 “Coğrafi sınırların ve uzaklıkların önemini
aşağıda verilen kavramlardan hangisi müşterilerin
kişisel bilgilerinin güvence altına alınmasını sağlar? yitirmesi” şeklinde tanımlanan kavram aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A. SSL Sertifikası
A. Mobil engetrasyon B. Yabancılaşma
B. Marka vizyonunu yansıtan bir domain
C. Demografi D. Globalleşme
C. Mobil cihaz entegrasyonu
E. Dijitalleşme
D. Sanal POS Entegrasyonu
E. SEO Optimizasyonu

34
Medya Girişimciliği

1. D Yanıtınız yanlış ise E-ticaretin faydaları” ko- 6. E Yanıtınız yanlış ise “E-ticaret girişimciliği”
nusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “E-ticaretin önemi ve et- 7. E Yanıtınız yanlış ise E-ticaretin faydaları” ko-
kileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “E-ticaret sitelerinin sı-

3. E 8. B Yanıtınız yanlış ise “E-ticaret sitesi kurmak”
nıflandırılması” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “E-ticaret sitelerinin sı-

4. c Yanıtınız yanlış ise ” E-ticaretin tarihsel ge- 9. C nıflandırılması” konusunu yeniden gözden
lişimi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

5. a Yanıtınız yanlış ise “E-ticaret sitesi kurmak” 10. D Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeni-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

35
 Medya Girişimciliği ve E-ticaret

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

GELENEKSEL TİCARET VE E-TİCARET ARASINDAKİ FARKLAR

Geleneksel ticaret, mal ve hizmet satın almak için yüz yüze görüşmeyi gerek-
tirirken e-ticarette kullanıcılar dizüstü bilgisayarlar, cep telefonları, tabletleri
gibi elektronik cihazlarıyla çevrimiçi alışveriş ile ürün veya hizmet satın ala-
bilmektedir.
Geleneksel ticarette bilgi alışverişi reklam panosu, broşür dağıtımı veya nu-
mune inceleme şeklinde gerçekleştirilirken e-ticarette bilgi alışverişi dijital
reklamlar, e-postalar vb. yoluyla gerçekleştirilir.
Geleneksel ticaret belirli bir coğrafi bölge ile sınırlıyken e-ticaret dünya ça-
pında erişilebilirdir.
Geleneksel ticarette satın alınan malın teslimi anında gerçekleştirilirken
e-ticarette malın teslimatı, gönderim yapılacak bölgeye veya lojistik mevcudi-
yetine göre değişiklik gösterir.
Geleneksel ticaret sistemlerinde ürün veya hizmet almak isteyen kimse satın
Araştır 1 alma talebini yazılı form doldurarak ilgili satıcının onay merkezine gönder-
mek durumundayken e-ticaret uygulamasında elektronik posta aracılığıyla
veya “B2B” yazılımlarıyla bu işlem kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleştirilir.
Geleneksel ticarette fiyat veya kampanya araştırması yapmak için zaman ve
enerji harcamak gerekir, e-ticaret ile hangi web sitesinde hangi ürünün indi-
rimde olduğunu öğrenmek çok daha zahmetsiz ve çabuk olur.
Geleneksel ticaret çoğunlukla gündüz mesai saatleri içinde gerçekleştirilirken
e-ticaret 7/24 yapılabilir.
Geleneksel ticaret, müşterinin satın alacağı ürünü kontrol etmesini ve satın
almadan önce hizmetleri test etmesine olanak tanırken e-ticaret ile ürünler ve
hizmetler fiziksel olarak incelenemez.
Şimşek, S. (2012). Türkiye’de Elektronik Ticaret ve E-Ticaretin Kobiler Üze-
rindeki Etkisi, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Ticaret Üniversitesi/Sosyal Bi-
limler Enstitüsü, İstanbul

https://www.educba.com/e-commerce-vs-traditional-commerce/, Erişim Ta-

rihi: 18.08.2019,17:59
http://www.differencebetween.net/business/difference-between-traditional-
commerce-and-ecommerce/, Erişim Tarihi: 18.08.2019, 20:05

Kaliteli bir e-ticaret uygulaması belli özelliklere sahiptir. Bu özellikler aşağıda-

ki şekilde ifade edilebilir:
• Mobil uyumlu tasarıma sahip olmalı
• Çoklu ödeme seçeneği sunmalı
• Site içi arama özellikleri güçlü olmalı
Araştır 2 • Kullanıcı yorumları içermeli
• Ürün görselleri net ve yüksek çözünürlüklü olmalı
• Güvenlik sertifikasına sahip olmalı
• Ziyaretçiye ürün önerileri sunmalı
• Satış sonrası destek hizmeti olmalıdır.

36
Medya Girişimciliği

Kaynakça
Bakırtaş, H. Tekinşen, A. (2016). E-Ticaretin
Girişimcilik Üzerindeki Etkileri, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16:
111-123.
Dolanbay, C. (2000). E-Ticaret Stratejileri ve
Yöntemler Yeni Ekonomide Başarının Anahtarları,
Meteksan Sistem Yayınlar, Ankara.
Göl, H. Kantarcı, Ö. (2019). E-Ticaretin Gelişimi,
Sınırların Aşılması ve Yeni Normlar, İstanbul:
Deloitte Digital.
Jiwa, S. Lavelle, D. ve Rose, A. (2005).
E-Enterpreneurship: Learning in a Simulated
Environment, Journal of Electronic Commerce in
Organizations, 3:42-56.
Kantarcı, Ö. Özalp, M. Sezginsoy, C. Özaşkınlı
ve O. Cavlak, C. (2017). Dijitalleşen Dünyada
Ekonominin İtici Gücü: E-Ticaret, (Yayın No:
TÜSİAD-T/2017, 04-587), İstanbul: TÜSİAD.
Karakaya, T. (2013). Küreselleşme Sürecinde
E-Ticaretin Önemi Ve Pazar Payı, (Yüksek Lisans
Tezi), İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, İstanbul.
Shahjee, R. (2015). The Impact of Electronic
Commerce On Business Organization, Scholarly
Research Journal For Interdisciplinary Studies, 4,
3130-3140.
Şimşek, S. (2012). Türkiye’de Elektronik Ticaret ve
E-Ticaretin Kobiler Üzerindeki Etkisi, (Yüksek
Lisans Tezi), İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
The Economical and Social Impact of Electronic
Commerce: Preliminary Findings and Research
Agenda. (1999). OECD Digital Economy Papers,
40.

İnternet Kaynakları
differencebetween.net/business/difference-between-traditional-commerce-and-ecommerce/, Erişim Tarihi:
18.08.2019.
ecommerceguide.com/guides/what-is-ecommerce/, Erişim Tarihi : 27.08.2019.
ecommerce-land.com/history_ecommerce.html Erişim Tarihi: 27.08.2019.
educba.com/e-commerce-vs-traditional-commerce/, Erişim Tarihi: 18.08.2019,17:59.
girisimturkiye.com/2017/01/10/amazonun-basari-hikayesi/, Erişim Tarihi: 27.08.2019.
linkedin.com/pulse/impact-e-commerce-marketing-saravanakumar-s/ Erişim Tarihi: 30.08.2019.
online.csp.edu/blog/business/history-of-ecommerce Erişim Tarihi: 27.08.2019.
siteyapicieticaret.com/eticaret-sitesi-kurmak/ , Erişim Tarihi: 28.08.2019.
stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=4721 Erişim Tarihi: 28.08.2019.
tevfikozdemir.com.tr/dijital-pazarlama/ Erişim Tarihi: 28.08.2019.
tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27819 Erişim Tarihi: 28.08.2019.
worldmerchant.biz/merchant-guide/e-commerce-step-by-step.html Erişim Tarihi: 28.08.2019.

37
 Bölüm 3
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
öğrenme çıktıları

Kültür ve Kuramsal Altyapısı

Kişilik ve Kuramsal Altyapısı 4 Kültür ve kavramsal çerçevesini ifade
edebilme

1 2
1 Kişilik kuramını açıklayabilme
2 Kişilik ve alt boyutlarını ifade edebilme
3 Medya Girişimciliği ve Kişilik İlişkisini
açıklayabilme
5 Kültürel Boyutları kavrayabilme
6 Medya Girişimciliği ve Kültür İlişkisini
açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Kişilik • Kültür • Medya Girişimciliği

38
Medya Girişimciliği
GİRİŞ
Girişimciler, ekonomide önemli bir girdi sağ-
layan ve istikrar, büyüme ve refah alanlarında bir
ülkenin lokomotifi pozisyonunda önemli kazanım-
lar elde edilmesinde fayda sağlayan kişiler olarak
önemli görevler üstlenmektedirler. Genel olarak
bakıldığında ticari ve ekonomik boyutları ile öne
çıkan bir kavram olarak düşünülse de girişimcilik
faaliyetleri ile bir ülkenin sosyal bütünleşme ve
gelişme aşamalarında da girdi sağlanmaktadır. Bu
anlamda da salt ticari gelir elde etme kaygısı yanın-
da hem toplumsal hem de bireysel anlamda çeşitli
yönelimleri olan girişimcilerin kurum içlerinde,
akademik anlamda, sosyal ve kültürel anlamda,
ekolojik anlamda ve yine bu kitabın kapsamı ala-
nında da medya ve ilgili tüm alanlarında türlerinin
olduğunu ifade etmek mümkündür.
Günümüzde gelişen teknolojik imkanlar çerçe-
vesinde dinamik piyasa koşulları da insanların fark-
lı talep ve beklentilerini karşılamada yeni yatırım ve
uygulamaların gerekliliklerini ortaya koymaktadır.
Çağımızda yaşanan bu hızlı dönüşüm ve farklılaşan
ihtiyaçlara hitap edebilmek ve bu ihtiyaçları kul-
lanıcı dostu ürün ve hizmetlerle piyasaya sunmak,
ayrıca bu süreç içerisinde rakiplerden daha hızlı bir
şekilde pozisyon alarak hem bireylere hem de top-
luma daha çok katma değer sağlayabilmek önemli
bir faktör olarak hem üretim hem de hizmet faali-
yetlerinin temelinde yer almaktadır.
Girişimcilik faaliyetleri, özellikle ülkemiz gibi
gelişmekte olan ülkeler açısından daha da önemli
ve büyümede itici bir faktör olarak önemli roller
üstlenmektedir. Çünkü, uluslararasılaşma süreci
ile bilgiye erişim bireylerin yaşam beklentilerini
ve bu kapsamda bireysel ihtiyaç ve taleplerini de
etkilemiştir. Ayrıca, bu süreç üretim ve hizmet sek-
töründe çalışan bireyler ile yönetimsel faaliyetlerde
de önemli değişiklikleri ön plana çıkarmıştır. Giri-
şimcilik bir örgütteki herkesin sürece dahil olması
felsefesi ile ilişkilidir. Günümüzde artık eski klasik
yönetim dönemindeki gibi insana makine gibi ba-
kan bir anlayıştan öteye geçilerek insana duygula-
rı ile hitap edilen ve iş-aile ve sosyal çevresi ile bir
bütün olarak ele alınması gereken bir varlık olarak
bakılmaya başlanmıştır. Bu nedenle de hem üretim
hem de hizmet faaliyetlerinin geliştirilmesi ve su-
nulması adına duyulan kaygılar ticari boyutun bir
tık ötesine geçerek insanlara ve topluma hizmette
içinde yaşanılan ortam, beklenti ve ihtiyaçlar doğ-
rultusunda daha çok ele alınmaya başlanmıştır. Bu
kapsamda girişimcilik faaliyetlerinin de günümüz
beklenti ve talepleri doğrultusunda şekillenmesi
doğal bir sonuç olarak karşımıza çıkmıştır.
Yaşanan bu dinamik dönüşüm sonucu başlan-
gıç aşamalarında özellikle ekonomist kökenli aka-
demisyenler tarafından da ele alınan girişimcilik
faaliyetleri ticari girişimcilik boyutundan evrilerek
daha insani ve sosyal boyutları da içerecek şekilde
farklı girişim tarzlarına dönüşmüştür. Örneğin;
bunlardan birkaçı eko-girişimcilik, dijital girişim-
cilik, medya girişimciliği, akademik girişimcilik,
sosyal girişimcilik gibi sıralanabilir.
Girişimcilik kapsamında yapılan çalışmalar ince-
lendiğinde iletişimde girişimcilik üzerine yayınlan-
mış sınırlı sayıda çalışmanın olduğu gözlenmiştir.
Mevcut Medya Girişimciliği çalışmalarının genel
olarak birim analizini girişimci veya firma olarak ta-
nımladığı mikro ve endüstri olarak ele aldığı makro
seviyede gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmalarda
da genel olarak artan sayıda medya araştırmasının
ve çerçevesinin sunulduğu, ancak spesifik olarak
direk bir medya girişimciliği konsepti sunulmadı-
ğı da ifade edilmektedir. Genel olarak ana faaliyet
alanı ve çerçevesini medya alanının şekillendirdiği
bir teşebbüs olan ve medya pazarına bağımsız bir
ses olarak katkı sağlama genel bakış açısına sahip
medya girişimciliğinin artan önemi ve bu süreçte
başlangıç aşamasından itibaren önemli bir aktör
olan girişimcinin hem kişilik özelliklerinin hem de
kültürel özelliklerinin etkilerinin bu süreçte ortaya
konulması adına bu bölüm ile literatüre önemli ka-
zanımlar sağlanacağı düşünülmektedir.
Bu kapsamda mevcut çalışma ile günümüz de-
ğişen iş ve ekonomi dünyası kapsamında dönüşen
farklı insan beklenti ve ihtiyaçları çerçevesinde
üretim ve hizmet faaliyetlerinde bulunan girişimci-
lerden medya girişimcilerinin birey ve sosyal hayat
üzerindeki etkilerini incelerken onların kişilik özel-
likleri, kişilik alt boyutları, duygusal zekaları, lider-
lik özellikleri ile içinde yaşanılan kültürel ortam ve
bu kültürel yapıya ait alt boyutlarının girişimcilik
faaliyetleri olan ilişkileri irdelenecektir. Bu amaçla
ilk bölümde kavramsal çerçevesi geniş bir şekilde
sunulan medya girişimciliğinin temel çerçevesine
çok fazla değinmeden kişilik ve kültür kuramları
ile bunlara yönelik diğer kavramsal tanımlamalar
ve alt boyutlar bu bölümde detaylı bir şekilde su-
nulacaktır.
39

KİŞİLİK VE KURAMSAL ALTYAPISI
Bu bölümde öncelikle kişiliğin kavramsal çer-
çevesini ve boyutlarını ifade etmeden önce genel
olarak girişimcilik faaliyetleri ve bunun kişilik bo-
yutunda ele alınma süreci vurgulanacaktır. Temel-
lerini Joseph A. Schumpeter’den alan girişimcilik
faaliyetlerinin özü inovatif süreçleri içinde barındı-
ran bir kavramsal çerçeve sunmaktadır.
Duyma, düşünme, muhakeme etme, değerlen-
dirme vb. unsurlar ile mükemmel bir şekilde do-
natılmış olan insanoğlu kâinatın en komplike me-
kanizmalarına sahip bir varlıktır. Temel özellikleri
arasında sosyallik söz konusu olan insana yönelik
genel bir tanımlama yapmak çok zordur. Yapılan
tanımlamalar genel olarak evrensel birkaç biyolojik
özelliklere dayandırılmaktadır. Bu durum da kişilik
tanımlamaları ve kişilik çerçevesini çizmenin ne ka-
dar zor olduğuna işaret etmektedir.
En temel şekliyle kişilik; insanların doğuş-
tan getirdikleri birtakım özellikler ile son-
radan kazandığı çevresel etkiler sonucu za-
manla şekillenen bir kavramı nitelemektedir.
Özellikle günümüz bilgi donanımlı kuşak ve
de klasik yönetim anlayışının ötesine geçerek in-
sana birer makine gibi değil de sosyal ve psikolojik
özelliklerinin bir bütün hâlinde değerlendirildiği
çağımızda, kişilik ve bu yönde yapılan çalışmalar
hem sayı olarak artmakta hem de insanın kişiliği-
ni birtakım faktörlerle ilişkilerini analiz edip hem
bireysel hem örgütsel hem de toplumsal yaşamda
onun daha mutlu, huzurlu ve verimli çalışması adı-
na gerekli altyapı oluşturulmaya çalışılmaktadır.
İnsanın bulunduğu her durum ve şartta kişilik
olgusunu da ele almak yanlış olmayacaktır. Çün-
kü bireylerin sahip olduğu kişilik özelliklerini an-
lamak, onların duygu, düşünce, algı veya tutum-
larının altında yatan gerçekleri ortaya çıkarmakta
önemli bir girdi sağlamaktadır. Bu da neticede
sosyal bilimlerin önemini ve kişilik tahlili yapma
ve değerlendirmelerde bulunmak adına sosyal bi-
limlerinin önemli bir yönünü vurgulamaktadır.
Genel olarak insanoğlunun sosyal bir varlık olduğu
ifade edilse de tabi ki temel biyolojik yani psiko-
loji bilimini ilgilendiren özelliklerini de ele almak
gerekmektedir. Çünkü, insan doğuştan getirdiği
40
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
birtakım özellikler (mizaç, birtakım karakteristik
özellikler) ve sosyal yaşamın etkisiyle öncelikle aile
olmak üzere, arkadaş çevresi, örgüt ortamı ve sosyal
çevresinin etkisiyle Bandura (1969)nın da ifade et-
tiği gibi sosyal öğrenme çerçevesinde kişiliği ortaya
çıkmaktadır. Kişilik bu nedenle birçok bilim dalı
tarafından (psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji,
antropoloji vb.) incelenmekte ve bu komplike var-
lık çeşitli yönleri ile her bilim dalının kendi çer-
çevesinde analizleri ve değerlendirmeleri yapılmaya
çalışılmaktadır.
Girişimler genel olarak ele alındığında özün-
de ekonomik bir çıkar elde etme amaçlı faaliyetler
olup, özelinde ayrıca bireysel ve toplumsal diğer
bazı ihtiyaçları da gidermek için kurulan faaliyet-
leri de içermektedir (Örneğin kâr amacı gütmeyen
dernek veya kuruluşlarda yapılan girişimcilik faali-
yetleri). Dolayısıyla sırf kendi ihtiyaçlarını karşıla-
mayı amaçlayan birimleri tam anlamıyla bir girişim
olarak ele almak doğru olmayacaktır. Özellikle daha
küçük bütçeli veya aile işletmelerinde girişimin ni-
teliği değişebilmekte, bu kapsamda da girişimci ta-
nımı da farklılık arz edebilmektedir. Frank Knight
yayınladığı “Risk, Uncertanity, and Profit” isimli
kitabında girişimciyi, belirli ve sabit bir fiyattan
üretim girdilerini alarak belirsiz bir fiyattan pazara
sunan kişi olarak tanımlamakta (akt., Low, 2009),
Birley (1993) ise girişimcileri daha çok sorumluluk
alma isteği olan ve bu yönde duygulara sahip, hesap-
lanmış risk almayı seven, başarma isteği ve arzusu
daha fazla olan, enerjitik, fırsatları daha iyi gören,
vizyon sahibi, belirsizliklere daha dayanıklı, deği-
şimlere kolay adapte olabilen ve başarıyı paradan
daha çok önemseyen kişi olarak görmektedir. Giri-
şimcilik literatürüne önemli katkılar sağlayanlardan
bir diğeri olan Peter Drucker’ın girişimcisi, sahip
olunan ekonomik kaynakları, verimliliği düşük olan
iş alanlarından getirisi daha yüksek olan iş alanlarına
yönlendiren kişi olup, girişimcinin daha çok fırsat
kollama ve fırsatları yatırıma dönüştürme özellikle-
rini ele almıştır. Genel olarak bakıldığında girişimci-
lerin kişilik özellikleri kaynaklı unsurların girişimsel
faaliyetlerdeki önemi de anlaşılabilmektedir.
Medya girişimciliği ve etkide bulunduğu kav-
ramsal çerçeveye yönelik çalışmaların henüz baş-
langıç seviyesinde olmasına rağmen, girişimcilik
konusunun farklı disiplinler ve kuramsal altyapılar
ile (örn. psikoloji, sosyoloji, sosyalpsikoloji) olan
ilişkisini inceleyen önemli çalışmalar bulunmak-
tadır. Bu çalışmalar da özellikle ülkemiz açısından
Medya Girişimciliği
da henüz başlangıç safhalarında olan medya giri-
şimciliğine kişilik bakış açısı ile önemli kazanımlar
sunmaktadır. Hem akademik hem de uygulayıcı
girişimcilerin örnek olayları incelendiğinde kişilik
ve girişimcilik faaliyetlerinin birlikte ele alınma-
sı gereken önemli bir konu olduğu görülmüştür.
Çünkü, bazı insanlar girişimlerinde diğerlerine
oranla başarıyı hem hızlı hem de çok üst düzey-
lerde yakalayabilirken bazılarının da kısa sürelerde
iflas eşiğine geldiği ve hem ticari hem de bireysel
tatmin anlamında kötü sonuçlar elde ettiği göz-
lenmektedir. Bu noktada da karşımıza yapılan bu
değerlendirmelerin etkisiyle girişimci bireyin başarı
ya da başarısızlığının temelinde bazı önemli faktör-
lerin etkide bulunmasının aşikar olacağı sonucuna
ulaşılmaktadır. Bu noktada da karşımıza girişim-
cinin hem kişilik özelliklerinin bir faktör olarak
yansıyacağı hem de diğer bazı sosyolojik unsurların
(örneğin içinde yaşanılan kültür vb.) bir etkisinin
bu başarı ya da başarısızlık fonksiyonunun değer-
lendirilmesine ışık tutacağı değerlendirilmektedir.
Girişimcilik faaliyetlerinin bir ekonominin sür-
dürülebilir büyümesinde ve inovasyona ulaşmasın-
daki önemli katkılarından dolayı (Cooper, 2003)
kavramsal boyutları ile değerlendirilmesi ve özellik-
le ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkeler açısından
öneminin anlatılması adına daha da üzerinde ça-
lışılması gereken bir konu olduğunu ifade etmek
mümkündür. Özellikle, zekânın öğrenilebilir ve
geliştirilebilir özelliklerinin günümüzde daha da
farkına varılması nedeniyle bizim de ülkemiz adına
bazı önemli inovatif uygulamaları başlatabilmemiz
için Girişimcilik faaliyetlerinin temellerini öğren-
memiz ve diğer ilişkili kavramsal bakış açıları ile
aralarındaki bağı öğrenmemiz, bu yönde de birey-
sel olarak entellektüel sermayemize toplumsal ola-
rak da sosyal büyüme ve bütünleşme çalışmalarına
katkıda bulunmamız gerekmektedir. Bu kapsamda
mevcut bölüm ile girişimciliğin en önemli boyutla-
rını oluşturan kişilik ve kavramsal çerçevesi ortaya
konulacaktır.
Medya girişimciliği de geleneksel olarak giri-
şimcilik faaliyetleri temelleri çerçevesinde şekillen-
miş bir girişim türü olarak kişilik boyutları ile de-
ğerlendirmeye alınması gereken ve literatürde yeni
yeni kavramsal olarak etkisinin gözlemlendiği bir
girişimcilik alanıdır. (Hoag, 2008). Bu içerik genel
olarak gazete, süreli yayınlar, kitap vb. türleri içeren
geleneksel yayıncılık; yayın, geniş bant, uydu vb.
içeren elektronik medya ile oyun uygulamaları, vi-
deo ve müzik ve internet uygulamalarını içeren bir
yapıyı vurgulamaktadır. Geleneksel girişimcilik uy-
gulamalarının basit bir fikir kapsamında bazı giri-
şimsel uygulamalar ile ürün ve hizmetlerin inovatif
çıktılara dönüştürülmesi fikri medya girişimciliği-
nin de temellerini oluşturmaktadır. Bu girişimcilik
türünde de amaç, basit fikirlerle ortaya çıkabilen
bağımsız seslerin girişimsel faaliyetlerle inovasyona
dönüştürülmesidir. Yine birçok girişimcilik uygu-
lamaları ile tutarlı bir şekilde işletme mülkiyetliği,
işletmenin kuruluşu ve işletme yönetimi kapsamın-
da benzerlikler içermektedir (Baumol, 1996; Wen-
nekers ve Thurik, 1999). Yine önemli bir özellik
olarak sayabileceğimiz unsur da Medya Girişimci-
liğinin hem ticari hem de ticari olmayan (kâr ama-
cı gütmeyen) içeriklerde bağımsız seslerin ortaya
çıkmasını sağlamasıdır. Çünkü, bu tür girişimcilik
uygulamalarında da Schumpeter’in (1911; 1936)
de girişimcinin bireysel tatmin olma gereksinimi
ifadelerinden de anlaşılacağı üzere ettiği bireysel
tatmin medya girişimcisi açısından da önemli bir
kişilik faktörüdür.
dikkat
Medya girişimciliğin temelindeki “medya” gele-
neksel kitle iletişim sistemlerini ve içerik türleri-
ni ifade etmektedir.
Kişilik Tanımı
Kavramsal olarak “persona” olarak bilinen söz-
cükten geldiği ifade edilen kişilik kavramı, Latin-
ce tiyatro oyuncularının taktıkları maske anlamını
ifade ettiği belirtilmektedir (Demirtaş vd. 2017).
Çoğu zaman kişilik kavramının mizaç, huy, karak-
ter ve benlik terimleri ile karşılaştırıldıkları göz-
lenmektedir. Bu kavramlar ve kişilik arasındaki
benzerlik ve ayrılıkları ifade etmeden önce kişilik
kavramının tanımını ve kavramsal çerçevesini sun-
mak daha doğru olacaktır.
Özünde bireyi diğerlerinden ayıran, fark-
lı kılan kişilik kavramı, insanın fiziksel ve
sosyal çevresiyle olan etkileşimini ortaya ko-
yan duygu, düşünce ve davranışlarının ayırt
edici birleşimidir (Demirtaş vd., 2017).
41

Ayrıca, kişilik literatürüne anlamlı kazanımlar
sağlayan Luthans (2010)da kişiliğin doğuştan ge-
len birtakım özellikler ve sosyal yaşamın etkisiyle
de kazanışmış bazı özellikleri toplamı şeklinde ifa-
de etmektedir. Yine benzer şekilde başka tanım-
lamalarda da kişiliğin çevre ve genetik faktörlerin
bir etkileşimi sonucu ortaya çıktığı vurgulanmak-
tadır (Allport, 1937; Ajzen, 2005; Hall vd, 1957;
Hampson, 2019). Yani tüm bu tanımlamalar ki-
şiliğin, birbiriyle sıkı bir etkileşim içerisinde olan
psikolojik ve sosyolojik unsurlar ile şekillendiğini
ifade etmek mümkündür.
İnsanlar farklı duygu, düşünce, paradigma,
algı, tutum ve davranışlara sahip ve birçok etkenin
süreçte girdi sağladığı çok karmaşık bir yapıdadır.
Hatta biyolojik olarak birbirine yakın insanların
dahi farklı sosyolojik çevre etkileri ile farklı kişilik
özelliklerine sahip oldukları bilinmektedir. Eğitim,
Örgütsel Davranış, Yönetim Bilimleri vb. alanlarda
yapılan birçok deneysel çalışma da kişiliğin biyo-
lojik özellikler yanında içinde bulundukları çevre,
kültür ve inançların etkisi ile çeşitli kişilik davranış-
ları sergilediklerini vurgulamışlardır (McClelland,
1984; Özkalp ve Kırel, 2001).
Bir girişimin başarısı, başarı ile yönetilmesiyle
mümkündür. Çünkü, bireysel olarak sahip olunan
kişilik özellikleri örgütsel çıktılarda önemli bir et-
kiye sahiptir. Klasik dönemde bir makine olarak ele
alınan, psikolojik ve sosyolojik boyutları yönetim
modellerine dahil edilmeyen insan günümüzde
bu klasik anlayıştaki salt üretim/hizmet girdisi an-
layışından, öncelikle iş yaşamı için birer değer ve
ardından da önemli birer örgüt sermaye unsuru
hâlini almışlardır. Bu noktada geçirilen evrim süre-
cinde de örgüt ortamına ve performansa etki eden
bu önemli unsurun kişilik özellikleri daha da ön
planda tutulmaya başlanmış, öncelikle kişi-iş uyu-
mu ardından da kişi-örgüt uyumu yönünde verim-
lilik artırıcı çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu
kapsamda girişimciler de sahip oldukları beşerî ser-
mayeyi etkin ve verimli bir şekilde kullanabilmek
adına kişilik konusunda farkındalık oluşturmaya
başlamışlardır. Bu kapsamda da medya girişimci-
liği açısından da görsel ve işitsel alanda yaratıcılığa
ve inovasyona ulaşmak isteyen örgütlerin kişilik
konusunu yönetim modellerinde daha iyi analiz
etmeleri faydalı olacaktır. Bu kapsamda medya gi-
rişimcilerinin de iyi birer psikolog ve sosyolog rol-
leri ile insan sermayesini yönlendirmesi önem arz
etmektedir.
42
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
dikkat
Başarılı girişimlerin temel noktasının da aynı
amaca yönelen ve örgüt denilen ortamdaki bu
bireylerin kişilik ve davranışlarını anlayıp, yo-
rumlayabilmeleri ve bu yönde etkin ve verimli
uygulamalar imza atabiliyor olmalarıdır.
Kişilik, kavramsal olarak bir olay karşısında
veya herhangi spesifik bir durum nedeniyle birey-
lerin sahip olduğu duygu, düşünce, algı veya tutum
olarak farklılıkları ifade etmektedir. Ayrıca, bu sü-
reçte davranışın yönü ve sürekliliği de çok önemli-
dir. Örneğin; Hellriegel vd. (1986), kişiliğin tutarlı
ve sürekli bir kavramsal çerçeveyi vurguladığını ifa-
de etmişlerdir. Somer (1998), bir kişinin belirli bir
durumdaki davranışının tek bir kişilik özelliği de-
ğil birden çok kişilik sıfatı ile tanımlanabileceğini
ifade etmektedir. Özellikler yaklaşımı olarak ifade
edilen bu tanımlama kişiliğin tanımlanması aşa-
masında insana özgü bazı sıfatlar ile tanımlamalar
kullanarak kişiliğin daha anlaşılır bir hâle gelmesi-
ni sağlamaktadır. Giesekus ve Mente (1986) kişili-
ği tanımlarken bireylerin duygu, düşünce, tutum
ve davranışları arasındaki benzerlik ve farklılıkları
ortaya koyan bir yaklaşımı ortaya koyarken, Eren
(1993) bir insanın sahip olduğu kişiliği, daha çok
unun sosyal ortamda sahip olduğu rollere ve top-
lumsal statüsüne atıf yapmaktadır.
Literatür tanımları incelendiğinde ortak bir
tanım ve özellikler bütününe rastlanmamakla bir-
likte bazı yazarlar (Eren, 2000; Erdoğan, 1991)
tarafından yapılan derleme çalışmalarını şu şekilde
özetlemek mümkündür. Yapılan sınıflandırmalara
göre kişiliğin başlıca özellikleri;
• Kişilik, kalıtım yoluyla aktarılan ve sonra-
dan edinilen eğilimlerin toplamı,
• Her bireyin kişilik özelliğini diğerlerinden
ayıran birtakım farklılıklar olması,
• Kişilik bireylerin özelliklerini çevreye adap-
te etmesi,
• Aynı birey farklı çevresel koşullar altında
farklı tutum ve davranışları ortaya koyabil-
mesi ve bunun kişiliğin bir uzantısı olması,
• Her bireyin kişiliğinde doğuştan kazanılmış
bir tek karakter olması ve karakterin de kişi-
liğin ayrılmaz bir unsuru olarak yer alması.
Medya Girişimciliği
• Kişiliğin bireysel dengenin sonucu ortaya
çıkması ve kişi ne kadar zihinsel dengeye sa-
hipse o kadar normal bir kişiliğe sahip oldu-
ğu yönünde değerlendirmeler yapılmıştır.
Tarihsel süreç içerisinde kişilik çalışmalarının
yönü kişilikte özellikler yaklaşımının araştırılması
üzerinde yoğunlaşmıştır. Yapılan incelemelerde de
kişilik özelliklerinin zamana dayalı olarak kolay ko-
lay değişmediği ancak bireyler arası çeşitli farklılık-
lar gösteren özelliklere sahip olduğu vurgulanmıştır
(Demirtaş vd., 2017).
Kişilik Kuramları
Kişilik kuramları kapsamında yapılan değerlen-
dirmelerde daha çok kişilik özellikleri çerçevesinde
değerlendirmelerde bulunulduğu ve araştırmaların
bu kapsamda ele alındığı görülmektedir. Özellikler
konusunda ilk sınıflandırmanın da Allport ve Od-
bert (1936) tarafından yapıldığı gözlenmiştir. Ya-
pılan tanımlamalarda başlangıç aşamalarında yak-
laşık 4.500 kişilik özelliğine yönelik sıfatlar ortaya
konulmuş ve de ilerleyen yıllarda bu özelliklerin
de beş temel faktör altında toplandığı tespit edil-
miştir. Ayrıca, biyolojik olarak genetik faktörlerin
de etkisini araştıran çeşitli araştırmalar ile birlikte
kişiliği anlamaya yönelik çeşitli kuramlar geliştiril-
miştir. Akademik incelemelerde her ne kadar genel
bir kanıya varıldığı gözlense de kişilik değerlen-
dirmesine yönelik henüz farklı bakış açılarının da
öne sürüldüğü ve bu yönde hipotezler geliştirildiği
gözlenmektedir.
Literatürde kişiliğin açıklanmasına yönelik bir-
çok model olmasına rağmen, uygulamada en çok
dikkat çeken ve üzerinde çalışmaların daha da
yoğunlaştığı kuramlardan bir tanesi Psikobiyolo-
jik Kişilik Kuramı (Cloninger vd., 1993), diğeri
de Beş Faktör Kişilik Modeli (McCrae & Costa,
1987)dir. Bu kapsamda mevcut bölümle de litera-
türde sık olarak kullanılan bu iki kuramın detay-
lı olarak tanıtımı ve kavramsal çerçevesinin neleri
kapsadığı anlatılacaktır.
Psikobiyolojik Kişilik Kuramı
Özünde bilgi alma, saklama ve işlemeyi esas
olan bu kuram bireyin genetik özelliklerine dayan-
makta olup diğer bir ismiyle de “Mizaç ve Karakter
Kuramı” olarak da ifade edilmektedir (Gardini vd.
2009). Kuram, genel olarak bireyin yaşamış olduğu
deneyimleri algılamasını, işlemesini ve değerlendir-
mesini kişiliğinin bir süreci olarak ele almaktadır.
Cloninger’in bu kuramı ilk kez 1986 yıllarında or-
taya çıkmış olmakla birlikte temelinde nöro-farma-
kolojik ve nöro-davranışsal öğrenme çalışmaları ve
psikometrik çalışmaları barındırması nedenleriyle
de sağlam bir temele dayalı ve teorik altyapısının
olduğunu ifade etmek mümkündür.
İfade edilen bu Psikobiyolojik kuramın ilk çı-
kış çalışmalarında Cloninger, genetik olarak birbi-
rinden bağımsız üç ana kişilik boyutunu (yenilik
arama, zarardan kaçınma ve ödül bağımlılığı) de-
ğerlendirmeye tabi tutmuştur. Daha sonraki yıllar-
da Mizaç boyutları olarak ele alınan bu üç boyuta
ilave olarak dördüncü bir alt boyut olarak azimli
olma veya başka bir deyişle sebat etme yeni bir alt
boyut olarak ilave edilmiştir. Yine Cloninger vd.
(1993), ileriki çalışmalarında Mizaç’ın yanına üç
alt boyutu olduğunu ifade ettiği Karakter kavramı-
nı da eklemiştir.
Psiko-biyolojik kuram temel olarak ge-
netik kodlarımızla tarafımıza sunulan ve
değişmesi mümkün olmayan birtakım
özelliklerimizi ihtiva eden Mizaç ve haya-
tımızın akışı ile sosyal birer varlık olmamız
sebebiyle aile ve toplumdan öğrendiğimiz
kültürel etkiler ile şekillenen, yetişkinli-
ğe eriştikçe şekil değiştiren Karakter’den
oluştuğu ifade edilmektedir (Cloninger
vd., 1998; De Fruyt vd, 2006).
Yapılan değerlendirmelerde de yukarıda da ifade
edildiği üzere mizacın dört alt boyuttan, karakterin
ise üç alt boyuttan oluştuğu vurgulanmaktadır. Bu
boyutlar aşağıda başlıklar hâlinde özetlenmiştir.
• Mizaç Alt Boyutları: Yenilik Arama, Zarar-
dan Kaçınma, Ödül Bağımlılığı ve Sebat
• Karakter Alt Boyutları: Kendini Yönetme, İş
birliği Yapma ve Kendini Aşma
Psikobiyolojik kuram kapsamında anlatılan bu
ifadeleri toparlayacak olursak, bireyin doğuştan ge-
tirdiği birtakım özellikler ile yaşadığı kültürel çev-
renin etkisiyle şekillenen özellikler toplamı onun
kişiliğini ortaya koymaktadır. Kuram, diğer bazı
kuramların aksine bütüncül (holistik) bir bakış açı-
sıyla kişiliği ele almaktadır. Çünkü kuram, bireyin
43

kişilik temelinde var olan biyolojik ve sosyolojik
faktörleri değerlendirmeye almakta ve bu sayede
bireyin belleğinin farklı yönlerinin ayırt edilmesin-
de önemli ipuçları sağlamaktadır. Bu sebeple ku-
ram Gardini vd. (2009) tarafından da ifade edildiği
üzere, karakteri sistematik açıdan değerlendirmeye
alan ilk model olduğu yönünde olumlu değerlen-
dirmelere sahiptir.
Bolton ve Thompson (2004), davranışlarının
temelindeki itici gücü Mizaç kaynaklı olarak ifade
etmektedir. Bireyin sahip olduğu bu Mizaç temelli
özellikleri ile aldığı eğitim ve öğrenim ile yaşadığı
sosyal çevre ve kültürel etkenler ona ait yetenekleri
ortaya çıkarmaktadır. Yani, medya girişimciliği kap-
samında da bireyin girişimcilik faaliyetlerinde bu-
lunmasının temelinde kişiliğin Mizaç yani doğuş-
tan getirilen özelliklerinin de önemli bir paya sahip
olduğunu ifade etmek mümkündür. Bu söyleme
paralel bir şekilde yapılan bir çalışmada da girişim-
ci bireyin yetenek, mizaç ve tekniğin ortaklaşa bir
kombinasyonunda yer aldığı ve onun girişimsel ba-
şarısında fiziksel ve zihinsel yeteneklere ilave olarak
mizacın da önemli bir girdi sağladığı, bu süreçte de
özellikle mizacın girişimci bireye motivasyon ve ka-
rarlılık elde etme yönünde önemli girdiler sağladığı
vurgulanmaktadır (Sauders Wahba & McCroskey,
2005). Yapılan farklı bir değerlendirmede de kişili-
ğin boyutlarından mizaç ve karaktere zekâ boyutu
da ilave edilmiştir. Yapısalcı Bakış Açısı olarak ele
alınan bu yaklaşımda genetik faktörlerin etkisiyle
ortaya çıkan Mizaç yanında, Zekânın hem doğuş-
tan hem de çevresel faktörlerden önemli oranda şe-
killendiği ifade edilmektedir (Demirtaş vd., 2017).
Ancak, Gardner (1999) tarafından yapılan farklı
bir değerlendirmede zekâ biyopsikolojik bir faktör
olarak ele alınmıştır. Aynı çalışmada yazar zekânın
gerçek yaşam problemlerine çözüm elde etmede
önemli bir girdi sağladığını ifade etmiştir.
Yapılan bazı değerlendirmeler ise genel olarak
zekâ ve yetenek arasında da bir benzerlik olduğunu
vurgulamıştır. Yetenek burada zekânın kullanımı
olduğu ve daha çok bilişsel süreçlerle ilgili olduğu
yönündedir. Bu kapsamda bazı yazarlar Karakter,
Mizaç, Zekâ faktörlerini kişilikte değerlendirme-
ye alırken bazıları da Karakter, Mizaç ve Yetenek
boyutları ile değerlendirmelerde bulunmuşlardır
(Buckingham & Vosburgh, 2001). Yapılan bazı
yorumlamalarda da beceri ve yetenek arasındaki
farklılıklara odaklanılmıştır. Bu kapsamda yetene-
ğin daha çok rutin olmayan ve programlanmamış
44
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
işlerde; becerinin ise rutin ve programlanmış işler-
de daha uygun olduğu vurgulanmıştır.
Bu tanımlamalar çerçevesinde literatürde orta-
ya çıkan farklı bir kavram da Benlik’tir. Kişilik ile
karşılaştırılan bu kavram bireyin kim olduğu yani
“Ben Kimim, Hayattan beklentilerim neler, Ama-
cım nedir” sorularına verilen yanıt olarak ortaya
çıkmaktadır. Kavramsal temellerini ortaya atan
Carl Rogers benliği, bireyin kendi kendini görüş
ve kavraması veya kendi kimliğine yönelik bilinçli
algılamalarını işaret etmiştir. Bu kapsamda bireyin
benliğini genetik ve toplumsal etkenlerin şekil-
lendirdiği kişiliğinin bir parçası olarak ele almak
mümkündür.
Yukarıda kavramsal çerçevesi ile tanımlanan psi-
kobiyolojik kuramından da anlaşılacağı üzere insan-
ların doğuştan getirdiği birtakım genetik özellikleri
ile sonradan çevre etkisiyle de şekillenen karakteris-
tik özellikleri olan kişiliği ile girişimcilik kabiliyet-
leri arasında da önemli bir ilişkinin olacağını ifade
etmek mümkündür. Çünkü, kendimize şu soruyu
sorduğumuzda “Bazı insanlar girişimci olarak di-
ğerlerinden neden daha başarılıdır”, alacağımız ce-
vapta onun hem doğuştan getirdiği risk alabilme,
duygularını yönetme, fırsatları erken algılayabilme,
sinir ve stres kontrolü, girişkenlik vb. biyolojik ve
sosyolojik etkenlerin entegresi olan kişilik özellik-
leri yatmaktadır. Bu kapsamda görsel, yazılı, sosyal
vb. tüm iletişim araçlarını kullanarak bağımsız bir
şekilde ses çıkarma (voice behavior) ve bu alanda gi-
rişimsel faaliyetlerde bulunmayı uhdesinde barındı-
ran medya girişimciliği de psikobiyolojik faktörlerle
yakın ilişki içerisinde şekillenmektedir.
Literatürde henüz medya girişimciliği alanında
direk kişilik ve medya girişimciliği ilişkisini ölçen
bir çalışmaya rastlanmamakla birlikte, yapılan bazı
çalışmalarda kişilik özelliklerinin de medya giri-
şimciliğinde dolaylı olarak da olsa bir girdi olarak
yer aldığı ifade edilmektedir (Compaine ve Hoag,
2012; Soleimani vd., 2013).
Beş Faktör Kişilik Kuramı (Büyük
Beşli Kişilik)
Literatürde özellikler yaklaşımı olarak ele alınan
ve yapılan birçok kişilik çalışmasında değerlendir-
meye alınan bu kuram kişiliğin tanımlanmasında
esas olarak daha sonraki paragraflarda daha detaylı
olarak da sunulacak olan 5 adet özelliğin vurgulan-
dığı bir kuramdır. Bu sebeple Beş Faktör Kişilik
Medya Girişimciliği
Kuramı veya Büyük Beşli Kişilik Kuramı (Big 5
Personality) olarak da ifade edilmektedir.
Günümüzde birçok kişilik psikoloğu davranışın
hem kişiye ait faktörler hem de durumsal faktör-
lerden etkilendiği konusunda hem fikir pozisyon-
dadır. Özellikle kullanılan dil yapısal bir çerçeve
sunması adına önemli bir unsur olarak yer almak-
tadır. Araştırmacılar bireylerin sahip olduğu kişilik
özelliklerinin dünyadaki bütün dillerde kodlana-
bileceği varsayımıyla çeşitli inceleme, araştırma ve
neticede değerlendirmelerde bulunmuşlardır.
19. yüzyıl başları itibarıyla başlayan kişilik ça-
lışmalarında psikologlar öncelikle dil konusunu
da kişilikte incelemişlerdir. Goldberg, Allport ve
Cattel’in kullandığı yaklaşık 4.500 kişilik özelliği-
ni tanımlayan kullanımlar sonucu toplam 16 adet
kişilik faktörü olduğu ileri sürülmüştür. Ancak
ilerleyen yıllarda Cattel’in değişkenleri ile çalışma-
lar yapan araştırmacılar ifade edilen bu faktörlere
ulaşamayarak beş (5) genel faktör elde etmişlerdir.
Yine sonraki çalışmalarda da kullanılan ve geçer-
liliği onaylanan bu 5 faktör birçok araştırmanın
da temelini oluşturmaya başlamıştır. Dünya üze-
rinde farklı dilleri kullanan birçok ülkede yapılan
değerlendirme ve çalışmalar bu faktörlerin doğru-
layıcı sonuçlarına ulaşmışlardır. Örneğin; Türkçe
kapsamda yapılan çalışmalarda da Somer (1998)
belirtilen bu kişilik özelliklerinin desteklendiği yö-
nünde tespitlerde bulunmuştur. Literatürde birçok
akademisyen tarafından da uzlaşıya sahip olan bu
Beş Faktör Kişilik Modeli’ne yönelik çok az da olsa
(ör. Eynseck ve Cattel’in araştırmalarında kullan-
dıkları kişilik özellikleri envanteri) çeşitli karşıt gö-
rüşler de söz konusudur.
Kişilik çalışmalarının temelinde bireylerin belirli
durum ve koşullarda neden bazı davranış biçimleri
sergilediğini ortaya koymak ve bu yönde literatüre
genellemeler sağlamaya çalışmak gelmektedir. Ge-
nel kişilik özelliklerinin tutarlı, uzun süreli ve içsel
motivasyon kaynaklı olduğu bilinmektedir. Çünkü,
genetik özelliklerin yanında toplumsal ve kültü-
rel etkenler ile şekillenen kişilik; sosyal davranışlar
ile birlikte çeşitli ipuçları sağlamaktadır. İnsanların
sosyal uyma davranışları her zaman tutarlı sonuçlar
vermese de (içinde bulunulan grup sayısı, büyüklük,
kişinin rolü, kendisinden beklentiler vb. faktörlerin
etkisinin farklılaşma yaratması sebeplerinden dola-
yı) genel olarak sergilenen davranışların altındaki tu-
tum, algı ve paradigmalar kişiliğinin birer yansıması
olarak o birey hakkında çeşitli bilgiler sağlamaktadır.
Ayrıca literatürde NEO-FFI denilen bir kişilik
ölçütü de bulunmaktadır. İlk olarak 1992 yılında
Costa ve McCrae tarafından geliştirilen bu ölçek,
beş faktör kişilik modeline daha işlevsellik kazan-
dırmak amaçlı ortaya atılmıştır. Ölçek 60 ifade-
den oluşan bir envanteri içermektedir. Beş faktör
altında toplanan bu ölçekte bu kapsamda her bir
faktöre 12’şer adet ifade düşmektedir. Bu ölçeği
kullanan bazı araştırmacılar çeşitli kişilik özellikle-
rini (Jungian fonksiyonları, Murray’in ihtiyaçları,
Bireyler arası Dairesel Kişilik Özellikleri ve DSM-
III-R kişilik bozuklukları-DSM) ölçmek için tasar-
lanmış kişilik anketleri) araştıran kişilik çalışmaları
yanında beş faktör kişilik kuramının da insan kişi-
liğini tahlil etmede faydalı sonuçlar verdiğini ifade
etmişlerdir. Özünde NEO-FFI kişilik ölçümünde
makro bir çerçeve çizerken, temel alt bölümlerdeki
ölçümler daha detaylı olarak kişilik tahlilleri sun-
maktadır (Riemann vd., 1997).
Yukarıdaki anlatımlarda da ifade edildiği üzere
kişiliğin değerlendirilmeye başlandığı ilk yıllarda
4.500 civarı olan özellik sayısı sonraki çalışmalar ile
birlikte genel kabul görmüş beş faktör altında kişi-
lik özelliklerinin toplandığını ortaya koymaktadır.
Bu kapsamda literatürde bu alanda son noktayı ko-
yan Goldberg (1990), kişiliğin beş temel özellik al-
tında toplandığını ve bu yönde yapılacak değerlen-
dirmeler ile bireyin kişiliğine yönelik bilgiler elde
edilebilineceğini işaret etmiştir. Goldberg, yaptığı
çalışma ile bu beş faktörü İngilizce olarak ele aldı-
ğı beş faktörün baş harflerinin kısaltması şeklinde
OCEAN olarak tanımlamıştır. Bu harflerin tanım-
ladığı özellikler ise aşağıda maddeler hâlinde özet-
lenmiş ve ardından açıklamaları sunulmuştur:
• Deneyime veya Tecrübeye Açıklık (Open-
ness to Experience)
• Sorumluluk (Conscientiousness)
• Dışadönüklük (Extraversion)
• Uyumluluk (Agreeableness)
• Nevrotiklik (Neuroticsm)
Yıllarca yapılan analizler, gelişen istatistiki tek-
nikler ve bilgisayar programları başlangıç safha-
larında sunulan ve binlerce özelliği ele alan kişilik
özelliklerinin beş faktörde toplanmasını sağlamıştır.
Literatürde genel olarak kişilik araştırmaları ince-
lendiğinde bu beş büyük kişilik özelliklerinde genel
bir uzlaşma olduğu gözlenmektedir. Yapılan bazı
spesifik çalışmalar genel kanının aksine bazı fark-
lılıklar olduğunu söylese de yapılan faktör analiz
45

sonuçları incelendiğinde farklı dillerde ve kültürel
yapılarda dahi büyük bir mutabakat olduğu bulgu-
sunu ortaya koymaktadır. Ayrıca bu beş faktörün
isim konusunda yapılan çalışmalar sonucu ortak bir
kullanımda doğru kişilik çalışmaları evrilmiş ve ne-
ticede yukarıda bahsedilen OCEAN olarak sunulan
temel başlıklar altında uzlaşma sağlanmıştır.
Yukarıda kısaltması verilen bu özelliklerin ne
anlatmaya çalıştıklarını ise aşağıdaki gibi maddeler
hâlinde sunabiliriz.
Yeniliğe/Tecrübeye Açık Olma
Bu boyutta yer alan açıklık zekâ boyutu ile ilgili
olmayıp daha çok yaratıcılığı ifade eden ve yenilik-
lere yönelebilme kavramsal çerçevesini sunmakta-
dır. Çünkü, bazı çok zeki bireylerin de deneyime
açıklık boyutundan düşük puan aldıkları bilinmek-
tedir. Bu da zekâ ile açık olma arasında farklı bir
ilişki olduğunu işaret etmektedir. Açık olma boyu-
tunda düşük not alan bireylerin tutum ve davra-
nışlarında daha çok geleneksel oldukları işaret edil-
mektedir. Yani bu bireyler yeni olan şeylere değil de
aşina oldukları şeylere daha çok yönelmektedirler.
dikkat
Ortak kabul gören bir tanımı olmamakla birlikte
bu boyut genel olarak gelişmiş entelektüel biriki-
mi, yüksek farkındalık sahibi olmayı, bireysel ve
sosyal yönde algılarının açık olduğunu, duygusal
olarak zengin ve yaratıcı, inovatif düşüncenin
daha hakim olduğu yani bireyin yeniliklere daha
korkmadan yöneldiği kişilik özellikleri vurgulan-
maktadır (McCrae ve Costa, 1985).
Diğer kişilik boyutlarına göre biraz daha kap-
samlı olan yeniliğe açık olma boyutu bazı araştır-
malarda yaratıcılık, zekâ, düşünme ve muhakeme
kabiliyeti, merak ve geleneksel olmama alt boyutları
ile ölçülmüştür. Ancak, sonraki çalışmalarda zekâ ve
yaratıcılık değişkenleri arasındaki ilişkinin düşük se-
viyelerde bulunması bu alt boyutların birleştirilme-
sinin uygun olmayacağı yönünde değerlendirmeler-
de bulunulmasını sağlamıştır (Trapnell & Wiggins,
1990). Yeniliğe açık olma boyutundan düşük puan
alan bireylerin genelde yaratıcılık gerektiren soyut
faaliyetler karşısında somut faaliyetlere yöneldikleri,
46
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
yeniliğe ve değişime daha dirençli oldukları ve bu
yönde tutum değişimlerinin daha az olduğu, ayrıca
geleneksel görüşleri çok fazla sorgulamadıkları ve ye-
niliğe açık olanlara göre daha çabuk kabullendikleri
bulguları söz konusudur (LePine vd., 2000).
Sorumluluk
Bireyin başarma isteği ile yüksek oranda iliş-
kili olan bu boyut, öz-denetimli ve yüksek disip-
linli bireylerle özdeşleştirilen bir kişilik özelliği-
dir. Özellikle çalışma ve iş yaşamında aranan bir
özellik olan bu boyuttan yüksek puan alan birey-
lerin kararlı, başarı ihtiyacı yüksek, üretken ve
çalışmayı daha çok seven bireyler oldukları ifade
edilmiştir (Witt vd, 2002). Ayrıca bu bireylerin
iş hayatında daha çok kendisine güven duyulan
bireyler oldukları da vurgulanmaktadır (Hogan ve
Ones, 1997). Ancak aşırı uçlarda ise sorumluluk
düzeyi yüksek olan bireylerin titizlik ve düzenlilik
yönünde çeşitli negatif psikolojik durumlar yaşa-
dıkları gözlenmektedir.
Kişinin sorumluluk boyutunda üzerinde uzla-
şı sağladığı özellikler; genel olarak titiz, dikkatli,
programlı, gerektiğinde agresif tavır sergilemekten
çekinmeyen düzenli olma hâlini, ayrıca kurallara
bağlılık yönünde tedbirli, temkinli ve kontrollü
olma özelliğine ilave olarak da heyecan arama özel-
liği ile aktif, duygusal ve ceza almaktan korkmayan
kişilik özelliğini ifade etmektedir.
Dışadönüklük-İçedönüklük
Bu faktöre ait temel özellikler Eynseck tarafın-
dan da ortaya konulan dışadönüklük boyutu ile bü-
yük benzerlikler göstermektedir. Ayrıca, topluluk-
çu bir anlayışa sahip olma, olumlu sosyal duygular
besleme ve aktivite ile heyecan arama gibi özellikler
de bu boyutta sıralanmaktadır. Bu kişilik yapısın-
daki insanların daha rahat yapıda ve sosyal yönleri
güçlü bireyler oldukları vurgulanmaktadır (Gray,
1970). Bu tür insanların diğerleri ile ilişki kurmayı
sevmesi ve büyük grupları tercih etmesinin yanın-
da bunların aktif, kendine güvenen, daha mutlu,
enerjik, iyimser ve konuşkan bireyler oldukları da
ifade edilmektedir (Hills ve Argyle, 2001; Swickert
vd., 2002). Ayrıca girişimcilik kapsamında da ele
alındığında girişimciliğin temel alt bileşenlerinden
bir tanesinin de girişimci bireylerin sahip olduğu
dışadönük kişilik yapısı olduğu ifade edilmektedir
(Zhang vd., 2009).
Medya Girişimciliği
Bir sayı doğrusu ele alındığında dışa dönük-
lük bir boyutu ifade ederken diğer boyutu da içe
dönüklük (introversion) oluşturmaktadır. Bu kap-
samda insanların bu iki uç arasında yer aldıkları
ifade edilmektedir. Bazı noktalarda bire bir zıttı
olmamakla birlikte genel olarak içe dönük kişilerin
topluma daha uzak, mesafeli, kısmen daha utangaç
ve de dışa dönüklere göre daha karamsar ve mutsuz
oldukları yönünde değerlendirmeler yapılmakta-
dır. Bu özellikler yapılan birçok çalışma ile de orta-
ya konulmuştur (Carrigan, 1960, Gray, 1970).
dikkat
Kavram daha çok bireyin sosyal olma yönleri-
ni ele alan konuşkanlık, girişken ve hayat dolu
olma gibi özellikleri vurgulamaktadır.
Dışa dönük bireylerin sosyal ortamda daha çok
bulunmayı istemeleri nedeniyle daha çok kişiler
arası iletişimde bulundukları ve bu kapsamda sos-
yal sermayelerinin de içe dönüklere göre daha fazla
olduğu ve daha çok sosyal sermaye elde etme adına
da daha çok zaman harcadıkları ifade edilmektedir
(Somer vd., 2011). İş hayatı kapsamında yapılan
değerlendirmelerde de dışa dönük bireylerin daha
çok ceza almaktan öte, kaçıracakları ödüller üzeri-
ne yoğunlaştıkları vurgulanmaktadır. İçe dönükler
de ise tam tersi bir durum olarak ceza almamak,
ödül almaktan daha önemli olarak görülmektedir
(Mc Fatter, 1994)
Uyumluluk
Temelinde fedakâr ve özgeci bir insanı tasvir
etmektedir. Diğerlerini anlama ve onlara yardım
etme özellikleri bu kişilik özelliğinden yüksek puan
alan bireylerin sergiledikleri davranışlar arasında
yer almaktadır. Bu özelliğe sahip olan bireylerin
daha çok güvenilir, nazik, açık yürekli, esnek ve
merhamet duygusuna sahip oldukları, bu kişilerin
daha uzlaşılabilir bireyler oldukları ifade edilmek-
tedir (Graziano ve Eizenberg, 1997).
Uyumluluk boyutunun da kişiler arası iletişim-
de dışa dönüklük boyutunda olduğu gibi önemli
bir özellik olduğu belirtilmektedir. Ancak, dışa dö-
nüklük boyutunda daha çok ilişkilerin niceliği söz
konusu iken uyumluluk boyutunda niteliği daha
önemli olmaktadır. Yapılan tanımlarda bu boyut-
tan yüksek puan alan bireylerin daha güvenilir, yar-
dımsever, dürüst, özgeci, alçakgönüllü ve merha-
metli oldukları tespit edilmiştir. Zıt ucunda ise bu
puandan düşük alanların daha saldırgan tutum ve
davranışlara sahip oldukları, daha kuşkucu birey-
ler oldukları ve sosyal ilişkilerinde daha fazla kişiler
arası çatışma yaşadıkları ifade edilmiştir (Jensen-
Campbell ve Graziano, 2001).
Nevrotiklik (Tersi Durum: Duygusal
Dengeli Olma)
Bu boyut nevrotiklik ölçeği ile ölçüldüğü için
bu şekilde isimlendirilmiştir. Tersi durumlar ise
nevrotiklik ölçeğinden düşük puan alan ve duy-
gusal olarak daha tutarlı bireyleri vurgulamakta-
dır. Beş faktör; kişilik kuramında, duygusal olarak
daha kararlı ve kişisel uyum yönünden daha yüksek
puan alan bireyleri nitelemektedir. Bu kişilerin ay-
rıca günlük yaşamlarında daha stresli oldukları da
tespit edilmiştir (Costa ve McCrae, 1980).
dikkat
Daha çok duygusal sıkıntı yaşayan ve duygu du-
rumları sürekli değişen bireyler nevrotiklik pua-
nı yüksek olanlardır.
Duygusal yönden tutarsız olma; heyecanlı, en-
dişeli bir yapı, güvensizlik, sinirli olma durumları
ile yüksek düzeyde uyarılara tepki verme durum-
ları ile nitelendirilmektedir. Bu boyuttan yüksek
puan alan bireylerin olaylara karşı daha hassas ve
aşırı duygusal, endişeli, gergin ve stresle baş edeme-
yen, zorluklara daha dirençsiz ve çabuk pes eden
bir yapıda oldukları vurgulanmaktadır (Gunthert
vd., 1999). Aslında bu boyuttan yüksek puan alan
bireylerin psikiyatrik problem yaşadıkları sonucu
çıkarılamaz. Çünkü, bireylerin yüksek nevrotik
puana sahip olmadan da Antisosyal kişilik bozuk-
lukları yaşadıklarını ifade etmek mümkündür. An-
cak, burada ifade edilen Nevrotiklik boyutunun da
bir kişilik özelliği olarak değerlendirilmesi gerektiği
ve bu kişilerin sadece daha stresli, rahatsız ve sakin
olmayan bir yapıda oldukları yönündedir.
Beş faktör kişiliğe yönelik yapılan başka bir de-
ğerlendirmede ise aşağıdaki tablodaki gibi genel bir
özetleme yapılmıştır.
47
 Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi

Tablo 3.1 Beş Faktör Kişilik Envanterindeki Temel Faktörler

Özellikler Faktör Adı Özellikler
Mesafeli, ciddi,
Canlı, girişken,
dikkat çekmeyen, Dışa
sosyal, hareketli,
yalnızlığı seven, İçe dönük DIŞA DÖNÜKLÜK
coşkulu, rahat,
kararlarını başkalarına dönük
doğal, iyimser
dayandırmayan
İnsanlara güvenmeyen, iş
Çatışmadan
birliğinden çok yarışmaya
UYUMLULUK kaçınan, hassas,
eğilimli, bağımsız,
Dik başlı YUMUŞAK BAŞLILIK Yumuşak başlı merhametli, sakin,
mücadeleci, uyanık,
insanlara güvenen,
tepkisel, şüpheci, kendini
iş birliğine yatkın
düşünen
Düzenli, planlı,
Esnek, plansız, çabuk karar SORUMLULUK/
Düşük Yüksek amaçlı, kararlı,
veren, fevri, kurallara çok BİLİNÇLİLİK/
Öz denetim Öz denetim temkinli, tedbirli,
bağlı olmayan ÖZ DENETİM
sorumluluk sahibi
Kendine güvenli,
Tutarlı Değişken Hassas, duygusal,
engellerle başa çıkmada DUYGUSAL
Duygusal Duygusal endişeli, gergin,
etkili, sakin, uyumlu, TUTARLILIK
Durum Durum dirençsiz, fevri
telaşsız
Muhafazakâr, Analitik düşünen,
yeniliğe dirençli, ince GELİŞİME/ duyarlı, ilgi alanları
Somut-Pratik Gelişime Açık
düşünmeyen, ilgi alanları TECRÜBEYE AÇIKLIK geniş, yeniliğe
sınırlı, geleneksel açık, yaratıcı
Kaynak: Özdevecioğlu, M., & Karaca, M. (2015). Girişimcilik Girişimci Kişilik Kavram Ve Uygulama. Eğitim Yayınevi.

Yapılan bu araştırma ve değerlendirmeler sonucu genel kabul gören Beş Faktör Kişilik Kuramı ya da
diğer bir ifade ile Büyük Beşli Kişilik Özellikleri yaklaşımına yönelik tespitler ortaya konulmuştur. Medya
girişimciliği ve yukarıda bahsi geçen 5 kişilik özelliği kapsamında yapılan direk bir çalışma olmamasına
rağmen, sosyal medya ve girişimcilik kapsamında yapılan değerlendirmelerde sosyal medya kullanımı sa-
yesinde artan girişimsel performans da sorumluluk, yeniliğe açıklık ve dışadönüklük boyutlarının önemli
birer faktör oldukları ifade edilmektedir (ör. Mandal vd., 2017; Obschonka vd., 2017; Tata vd., 2017;
Turan ve Kara, 2018).
Bundan sonraki alt başlıkta da genel olarak literatürde sunulan kişilik kuramlarına değinilecektir.

Diğer Kişilik Kuramları

Yukarıdaki paragraflarda özellikleri kapsamında ele alınan kişilik hakkında kuramsal altyapısına
katkı sağlayan bazı araştırmacılar ve kişilik kuramına yaptıkları katkılardan bahsedilecektir. Aslın-
da kişilik kuramları incelendiğinde birçok kuramın psikanalitik yaklaşımın fikir babası Sigmund
Freud’dan türetildiği ifade edilmiştir (Luthans, 2010). Kişilik kuramının gelişmesine katkıda bu-
lunmak amacıyla çalışan birçok araştırmacı çok farklı kişilik kuramları ortaya atmıştır. Yukarıda
sunulan psikobiyolojik ve özellikler yaklaşımının yanı sıra ele alınan diğer bazı yaklaşımlar aşağıda
açıklanmıştır.

48
Medya Girişimciliği
Sigmund Freud
İlk kapsamlı kişilik kuramının geliştiricisi po-
zisyonunda olan Freud, kişilik gelişimini bireyin
bebeklik ve çocukluk dönemleri çerçevesinde de-
ğerlendirmiştir. Ona göre kişilik id, ego ve süpe-
rego etrafında şekillenmektedir. Davranışlarımızın
altında yatan kaynağa vurgu yapan id kişiliğin
çekirdeğini oluşturmaktadır. Bu kısımda cinsiyet,
saldırganlık gibi bilinç dışı kaba, ilkel ve kalıtımsal
özellikler hakim durumdadır. İkinci yapı olan ego,
id kısmını kontrol altında tutan ve insan yapısına
uygun olmadığını değerlendirdiği davranışları bas-
tıran bir görev üstlenmektedir. Kişiliğin gerçekçi
yürütme mekanizması konumunda olan ego uyum
sağlama görevini üstlenmekte ve gerçekliğin hakim
olduğu akılcı bir yönü vurgulamaktadır. Üçüncü
kısım olan süper ego ise toplumsal alanla ilgilen-
mekte ve zamanla ailenin ve toplumsal kontrol
mekanizmasının yerini alan bir ideal benliği işaret
etmektedir. Kısaca bireyin sorumluluk ve ahlaki
yönünü ele almaktadır.
Harry S. Sullivan
Sullivan’a göre kişilik insanların yaşadığı kişiler
arası olaylarla yakından ilişkilidir ve ondan soyut-
lanamaz. Araştırmacıya göre bireyi anlamak onun
kişiler arası etkileşimdeki davranışlarını gözlemle-
mekten geçmektedir. Sullivan’ın sisteminde kendi
kavramı sadece diğer insanlarla olan ilişkilerde an-
lam kazanmaktadır.
Gardner Murphy
Mevcut kavramların bilinçli bir şekilde birleşti-
rildiği mantıklı ve eklektik (yani bütün kuramların
bir arada kullanıldığı) bir kuram çalışmıştır. Ken-
dinden önce değerlendirmeye tabi tutulan kuram-
lar ile psikoloji biliminin kavramlarını bir arada ele
almıştır. Bireyi çevresiyle birlikte ele alan biyolojik
bir yaklaşım ortaya koymuş ve kişiliği, bir ucu be-
dende bir ucu çevrede olan bipolar bir süreç olarak
tasvir etmiştir.
Erik Erikson
Benlik vurgusuna odaklanarak benliğin insanda
bir kimlik duygusu geliştirme ve onu koruma faa-
liyetlerini üstlenmesi yönünde değerlendirmelerde
bulunmuştur. Bireyleri yaşamları boyunca geçtik-
leri sekiz aşamada değerlendirerek kişilik kuramına
katkı sağlamaya çalışmıştır.
Eric Berne
Freud’un kuramından etkilenen Eric Berne,
kişiliği çocukluk, olgunluk ve atalık olarak isim-
lendirdiği üç farklı aşamada değerlendirmiştir.
Berne, kişiliği daha çok duygusal yönü ile vur-
gulamıştır.
Berkeley Kişilik Kuramı
Ortaya çıktığı Berkeley’deki California Üniver-
sitesi araştırmacılarından Keith Harley isimli psi-
kolog tarafından geliştirilen bu kuram bireylerin
sahip olduğu iç ve dış dünyalarından bahsetmiştir.
İç dünyasında bireyin kendisine göre bir dünya
inşa ettiğini ve kendince bir yaşam tarzı sürdürdü-
ğünü ifade etmiştir. Araştırmacıya göre bireyin iç
dünyasını anlamanın kişilik analizinde önemli bir
rol oynadığı vurgulanmıştır.
Erich Fromm
İnsanların bireysellikten ve kişisel özgürlük
bilincinden kaçış yaşadıklarını ve bu kapsamda
kendilerini bazı güçlü figürlerle özdeşleştirip ben-
liklerinin ötesine geçerek saldırgan davranışlar ser-
giledikleri, bazılarının ise bir kaçış kapsamında ya
uyumlu davranışlar ya da yıkıcı mekanizmalar kul-
landıkları ifade edilmiştir.
Alfred Adler
İnsanı sosyal bir varlık olarak ele alan Adler,
bireyin güdülenmesinde sosyalliğin önemini vur-
gular. Bireylerin doğuştan kazandığı bir özellik ola-
rak sosyal ilginin diğer insanlarla etkileşim sonucu
gelişmeler gösterdiğini vurgulamıştır. Araştırmacı-
49

ya göre bilinçli davranışlar sergileyen birey üstün
olma gayretleri çerçevesinde sürekli kusursuz bir
kişilik olma yolunda çaba harcamakta ve de sürekli
üstün olma hayalindedir. Yazar; herkesin çocuk-
luktan itibaren, çaresizlik duygusuyla başa çıkmak
zorunda kaldığını öne sürmekte ayrıca bireylerin
aile ortamlarındaki şımartılmaları veya ihmal edil-
melerinin ilerideki kişilik bozukluklarının nedeni
olduğunu ifade etmiştir.
Karen Horney
Freud tarafından öne sürülen ve kişilik geli-
şiminde içgüdülere vurgu yapan ifadelere karşı
çıkmış ve bireylerin kalıtsal özelliklerden çok
toplumsal etkenlere göre şekillendiğini vurgu-
lamıştır. Araştırmacı, nevrotik davranışların da
çocukluk dönemindeki kaygılar ile başa çıkmak
için geliştirdikleri bir sonuç olduğunu iddia et-
mektir.
Carl Jung
Her insanda kişiliğin ya içe ya da dışa dönük
olduğunu vurgulamıştır. Kişiliğin dört ana işlevi-
ni tanımlamıştır. Bunlar; duyuş (duyu organlarıyla
algılama), hissetme, düşünme ve sezgi. Jung bu iş-
levlerden hareketle çeşitli kişilik tipleri ortaya koy-
muştur. Bunlar (Sargut, 2015b);
• Duyusal Düşünsellik: Pratik davranışlar
öne çıkmaktadır. Bu tipler iş ilişkilerinde
kişiselleştirmeye yer vermez ve görev ile ki-
şiyi, ayrı tutmayı becerirler. Profesyonelce
davranırlar. Gerçekçi ve sağlamcıdırlar. Bu
kişilik tipinde veri ve istatistiğe dayalı bilgi-
lerle ilgilenilir. Genel bir ifade ile “Gelenek-
çi” oldukları ifade edilebilir.
• Sezgisel Düşünsellik: Bu tip bireylerde iş
ilişkilerini kişiselleştirmeme esastır. Kişisel
yakınlıkla işi, ayrı tutmayı becerirler. Bu-
50
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
luşçu davranışlar geliştirirler, bu kapsamda
düş dünyaları zengin kişilerdir. Kuramsal
düşünme ve soyutlama becerileri yüksektir.
Genel bir ifade ile “İleri Görüşlü” oldukları
ifade edilebilir.
• Duyusal Duygusallar: Bu bireyler daha çok
sosyal yönleri ile öne çıkarlar. Belirsizlik-
ten pek hoşlanmazlar ve köklü değişiklik-
lerden haz etmezler. Sistemin tümünden
vazgeçmek yerine tamir etmeyi yeğlerler.
Genel bir ifade ile “Sadık” oldukları ifade
edilebilir.
• Sezgisel Duygusallar: Yaratıcılığı, düş kur-
mayı ve kişisel sıcaklığı önemserler. Kavra-
ma yetenekleri yüksektir. Kesin hiyerarşinin
bulunmadığı, az sayıda kuralın olduğu, es-
nekliği öne alan örgütlerde daha başarılıdır-
lar. Dünyaya idealist bir gözle bakarlar. Ge-
nel bir ifade ile “Katalizör” oldukları ifade
edilebilir.
Jung’un çalışmaları daha sonra kızı Isabel Myers
Briggs tarafından ve literatürde çok sık olarak kul-
lanılan bir ölçek (Myers-Briggs Type Indicator;
MBTI) hâline getirilmiştir. 4 farklı alt boyutta ti-
pin açıklandığı bu teste göre; içe dönük-dışa dö-
nük; yargısal-algısal; düşünsel-duygusal; ve duyu-
sal-sezgisel kombinasyonlarını içeren 16 tip kişilik
olduğunu vurgulamıştır.
Tüm bu anlatılanlardan yola çıkarak girişim-
cilik, hem biyolojik hem de sosyolojik etkenler
ile şekillenen kişilik özellikleri arasında önemli
etkileşimler olduğunu ifade etmek mümkündür.
Kapsamlı bir literatür araştırması sonucu, girişim-
ciliğin hangi yazar tarafından hangi kişilik özelliği
ile ilişkili olduğu aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:
Medya Girişimciliği
Tablo 3.2 Girişimcilik ve Kişilik Arasındaki İlişkiyi İnceleyen Çalışmalardan Örnekler
Yazar Adı ve Yayın Yılı
David McClelland, 1953
Kets de Vries, 1985
Greissman, 1987
Shaver ve Scott, 1991
Miner, 1996
Bedi, 1997
Gardner, 1999
Utsch, Rauch, Rothfu, ve Frese, 1999
Korunka vd., 2003
Collins vd., 2004
Stewart ve
Roth, 2007
Rauch ve Frese, 2007
Fuller ve Marler, 2009
Kregar vd., 2014
Kaynak: Demirtaş, Ö., Karaca, M., & Biçkes, M. (2017). Başarılı Girişimciliğin Perde Arkasındaki Güçler. Eğitim
Yayınevi, Konya.
Girişimcilerin Kişilik Özelliklerine İlişkin Bulgular
• Başarı odaklılık
• Güce bağımlılık
• Kontrole Duyulan İhtiyaç
• Genel Güvensizlik Hissi
• Takdir Edilme İsteği
• Koruma Mekanizmalarının Kapsamlı Olarak Kullanılması
• Gerçeklerin Farkında Olma
• Ortalama Düzeyde Kişisel Problemler
• Yaratıcı ve İrrasyonel Fikirlerin Karışımı
• Kişisel Gariplik
• Yüksek Oranlarda Dürtü
• Enerji
• İşlerini Severler
• Uzmanlık ve Rekabetçilik
• İşlerine Adanmışlık
• Tanınırlık İsteği
• Kendini Gerçekleştirme
• Yeni Fikirleri ve Fırsatları Çabuk Görme
• Risk Alma
• Bireysel Başarı
• İyi Pazarlama Kabiliyeti
• Etkin Yönetim
• İyi Fikir
• Başarıya Duyulan İhtiyaç
• Geribildirim Alma İsteği
• Güçlü Kişisel İnisiyatif
• Yardımseverlik
• Güçlü İletişim
• Diğergamlık
• Cesaret
• İçsel motivasyon
• Uygulamaya dönük olma
• Kendine inanç
• Girişimcilerde Bulunan En Temel Kişilik Özellikleri
• Vizyon
• Odak
• Pratik Zekâ
• Beceriklilik
• İrade Gücüne
• Azim
• Tutku
• Kendine Güven
• Sorumluluğun Üzerinden Kalkma
• Otonomi
• Yenilikçilik
• Proaktiflik
• Rekabetçi Agresiflik
• Başarıya Yönelim
• Kontrol Odağı
• Risk Alma
• Başarı Motivasyonu
• Başarı Motivasyonu
• Risk Alma Eğilimi
• Yaratıcılık
• Öz yeterlilik
• Agresiflik
51
 Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi

Araştırmalarla
İlişkilendir
GİRİŞİMCİ OLMA NEDENLERİ Para kazanma, gelir düzeyini arttırma ve re-
İnsanları girişimci olmaya yönelten birçok fah içinde yaşama isteği,
faktör bulunmaktadır: Bu faktörler şu şekilde sı- Başka insanların göremedikleri ya da uğraş-
ralanmaktadır. madıkları işleri keşfedip bu fırsattan yararlanabil-
Kendi işinin patronu olmak, mek için işyeri kurmak.
Özgürlük
Bir fikri ya da düşünceyi kendi işini kurarak Kaynak: Segal, G., Borgia, D., & Schoenfeld, J.
gerçekleştirmek, (2005). The motivation to become an entrepreneur.
International journal of Entrepreneurial Behavior
İstediği bir işte çalışabilmek ve böylece sahip
& research, 11(1), 42-57.
olduğu potansiyellerine ulaşmak.
Tanınma ve prestij kazanma, yaptıklarıyla
toplumda iz bırakma isteği,

Öğrenme Çıktısı
1 Kişilik kuramını açıklayabilme
2 Kişilik ve alt boyutlarını ifade edebilme
3 Medya Girişimciliği ve Kişilik İlişkisini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Sönmez, A., & Toksoy, A.

Çevrenizde bulunan birey-
(2014). Türkiye’de girişim-
Beş faktör kişilik kuramın- leri beş faktör kişilik kuramı
cilik ve Türk girişimci profi-
daki özellikleri araştırın. alt boyutları çerçevesinde
li üzerine bir analiz. Yönetim
değerlendirmeye çalışın.
ve Ekonomi, 21(2), 41-58.

KÜLTÜR VE KURAMSAL ALTYAPISI

Bazı insanlar diğerlerine göre girişimcilik faaliyetlerinde neden daha başarılıdır? Şeklinde ele aldığımız
ve cevaplarını aradığımız bu soruda ilk olarak girişimcilikte etkili olduğunu değerlendirdiğimiz ve bu yön-
de literatür arka planı ile de desteklemeye çalıştığımız düşüncelerimizi bireyin doğuştan getirdiği ve sonra-
dan toplumsal yapıda elde ettiği özellikleri birleştiren kişilik kavramı ile açıklamaya çalıştık. Bu bölümde
de aynı şekilde girişimcilik faaliyetlerinde bazı bölgelerde veya şehirlerde girişimcilik faaliyetlerinin daha
yoğun olması gerekçesiyle kültürün bir etken olarak girişimcilikteki rolü araştırılacaktır.

Kültür ve Kavramsal Çerçevesi

Kökenini Latinceden alan ve dilimize Fransızcadan geçmiş olan kavram; toprağa bir şeyler ekip, ye-
tiştirip, ekip biçmek anlamlarına gelmektedir. Akademik tanımlamasında ise kültür; tarihsel süreçte top-
lumların öğrendiği, geliştirdiği ve nesilden nesile aktardığı bütün maddi, manevi, değerler, inançlar ve
varsayımları ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Kültür; bir toplumun tüm yapılarına, yönetim ve

52
Medya Girişimciliği
örgüt anlayışına, bireylerin yaşayış biçimlerine ve
değerleri dahil çalışma hayatına kadar etki eden
önemli bir etkendir.. Hatta kültür, bireysel ve top-
lumsal ilişkilerde en önemli etken olduğunu ifade
etmek yanlış olmayacaktır. Çünkü, kültür; bireyin
aile kültüründen eğitimine, ahlaki kural ve değer
sistemlerinden onların yaşayış tarzlarına kadar bir-
çok alanda önemli oranda etki sağlamaktadır.
Kültürün bireyin kişiliği üzerinde de önem-
li ölçüde girdide bulunduğunu ifade edebiliriz.
Çünkü, bireyin kişiliğinin bir boyutu da sosyal ve
toplumsal yapı çerçevesinde şekillenen unsurları
ihtiva etmektedir. Örneğin, yalnız başına bazı şey-
leri yapamayan veya yapmaktan çekinen birinin bir
grup veya toplum içerisinde daha farklı davranışlar
sergilemesi onun kişiliğinde sosyal çevrenin ve kül-
türün bir etkisi olduğuna işaret etmektedir. Tabi ki
grup davranışlarının oluşumunda grubu oluşturan
bireylerin kişilik özellikleri önemli olmakla birlik-
te, grubun kimliği de grup üyelerinin kişiliklerini
etkilemektedir. Yani süreci çift yönlü düşünebiliriz.
Birey gruba kişilik özellikleri ile bir şeyler katmak
da grupta bireyin kişiliğini şekillendirmektedir. Bu
kapsamda içerisinde bulundukları kültürel yapının
etkisiyle şekillenen ve bu kültürel yansımalarla olu-
şan alt kültürlerde faaliyet gösteren girişimcilerin
de hem bu kültürlere kendi kişilik özellikleri gereği
katkı sağladıkları hem de bu alt kültürlerin etkisiy-
le kişiliklerinin şekillendiğini söyleyebiliriz. Özetle,
bir girişimi başlatmada içinde bulunulan aile ya-
pısının, grupların (iş, arkadaş vb.), il ve ilçemizin
ve hatta ülkenin ekonomik, sosyal, kültürel ve coğ-
rafi unsurlarının önemli girdi sağlayacağını ifade
edebiliriz. Örneğin, başarısızlığı dışlayan ve yeni
girişimleri desteklemeyen yani inovatif (yenilikçi)
olmayan bir kültürde girişimcilik yapmak isteyen
biri bir kez daha süreci gözden geçirecek ve belki
de toplumsal dışlanmama adına girişimsel faaliye-
tinden vazgeçecektir.
Aslında hiçbir kültür tam anlamıyla girişimci-
liği destekleyen veya ona engel olan bir yapıda de-
ğildir. Çünkü, kültür çok geniş bir kavramdır ve
asıl etkiyi alt kültürler oluşturmaktadır. Örneğin;
bir ülkenin hakim kültürü girişimciliği etkiler an-
cak içinde yaşanılan il, ilçe veya içinde yaşadığımız
gruplar girişimcilikte daha fazla etkiye sahiptir.
Örneğin, Hisrich & Peters (2001) çalışmalarında,
ailesinde bağımsızlık duygusu ve güven ile yetişti-
rilen çocukların ileriki yıllarda girişimcilikte daha
başarılı sonuçlar elde ettiğini ifade etmişlerdir.
Yönetim bilimleri açısından ise kültür; kişiden
kişiye aktarılabilen bir yaşam biçimi olup insanın
diğer kişiler tarafından tesis edilmiş ve yaratılmış
olan çevresi ile bireylerin paylaşılan değerler, norm-
lar ve inançlar dizisini ifade etmektedir (Özmen,
2015). Teknoloji ne kadar ilerlese de onun düğme-
sine basacak olan yine insandır. Bu kapsamda her-
hangi bir girişimsel faaliyetin başarısının temelinde
yatan unsurlardan biri olan kültürün kapsam ve
içeriğinin detaylı olarak anlaşılmasına yarar vardır.
Çünkü, az önce de ifade ettiğimiz gibi aileden baş-
layan süreç arkadaş çevresi ile genişlemekte daha
sonrasında çeşitli gruplar ve toplumsal etki ile şe-
killenmektedir. Yani tüm bu süreçte girişimciliği
destekleyecek ortamlar bireyin doğuştan getirdiği
özellikler ile bütünleşerek sinerjik bir etki ile daha
başarılı sonuçlara ulaştıracaktır. Tabi ki genetik yapı
da çok önemlidir, bireyin bir girişimi başlatmadaki
risk alma katsayısı, pozitif duygulara sahip olması
vb. doğuştan getirdiği özellikler etkilidir ancak gi-
rişimsel aktivitelerin desteklenmediği, başarısızlığın
dışlandığı kültürel yapılarda girişimci kişilik yapı-
sında dahi olsa birey bir kez daha bir girişimi başla-
yıp başlamama konusunda değerlendirme yapacak-
tır. Çünkü Bygrave ve Minniti, (2000) tarafından
yapılan bir çalışma da bu ifademizi destekler nite-
likte sonuçlar bulmuş ve bir toplumun girişimcilik
felsefesinin girişimsel faaliyetlere olumlu katkı sağ-
layacak özelliklerde olmasının, o toplumun bir üye-
si olarak bireylerin bir girişimi başlatma ve sürdür-
mede motivasyonu daha yüksek ve güven duygusu
ile hareket edeceği vurgulanmıştır. Bu kapsamda
kültürel yapıları daha iyi anlamak adına sonraki bö-
lümde kültürel yapılar detaylı olarak anlatılacaktır.
Kültürel Farklılıkları Oluşturan
Değerler
Geert Hofstede, kültür konusunda önemli ça-
lışmalar yapan, analiz ve değerlendirmeleri ile top-
lumsal yapıların tasvirlerini sağlayarak hem akade-
mik hem de uygulayıcılara önemli girdiler sağlayan
bir araştırmacıdır. Yazar, kültürün ortaklaşa bir akıl
sonucu oluştuğunu ve bu ortak akıl ile devamlılığı-
nı sağladığını vurgulamaktadır (1980; 1984). Top-
lumsal şekillenmede önemli rol oynayan unsurları
ise insanın doğası, kişiliği ve kültür olarak tasvir
etmektedir. Yaptığı analizlerde toplumlar arası kül-
türel ilişki ve yapıları analiz ederek kültürel yapıya
etkisi bulunan faktörleri tespit etmeye çalışmıştır.
53

Kültürel farklılıkları anlamada kullanılan öl-
çütler başlangıçta Hofstede (1984) tarafından Be-
lirsizlikten Kaçınma, Güç Mesafesi, Erillik-Dişilik
(Maskülen-Feminen), Bireycilik-Toplulukçuluk ola-
rak ifade edilmiştir. Yine 1980’li yıllarda Kanada’lı
bir psikolog olan Michael Harris Bond tarafından
önerilen Uzun Dönem veya Kısa Dönem Yönelimli
Olma boyutu 5. Boyut olarak eklenmiştir (Hofs-
tede & Bond, 1988). Son olarak da 2000’li yıl-
larda Dünya Değer Araştırması (2007) ile bilinen
Michael Minkov beşinci boyutun yeni bir şekilde
ölçümü ile altıncı boyut olan heveslilik-kısıtlılık
(indulgence versus restraint) boyutunu kültürel
karşılaştırmalar için önermiştir (Hofstede, Hofste-
de & Minkov, 2010).
Belirsizlikten Kaçınma
Hofstede (1984) tarafından değerlendirmeye
alınan bir boyut olan belirsizlikten kaçınma, bilgi-
nin yetersiz olduğu, açık olmadığı, değişim hızının
yüksek olduğu ve bu değişim boyutlarının tahmin
edilemediği durumlardaki toplum içerisinde olu-
şan tedirginlik düzeyini vurgulamak için kullanıl-
maktadır. Bir toplumdaki bireylerdeki belirsizlik-
ten kaçınma eğiliminin yüksek olması durumunda,
bireylerin yaşamlarını garantiye almak için daha
çok yazılı kural ve uygulamalara yöneldiği, farklı
düşüncelere karşı çıkmaların yüksek olduğu, hiye-
rarşinin daha çok önemsendiği ve risk almada daha
tedirgin adımların atıldığını ifade etmek mümkün-
dür. Böyle toplumlarda yaşayan bireylerin daha çok
kurtarıcı bir lider etrafında toplanma arzularının
olduğunu, kesin doğruları bu liderin yaklaşımla-
rı ve söylemleri doğrultusunda bulabileceklerine
inanmaları söz konusudur.
Düşük belirsizlikten kaçınma düzeyine sahip
kültürlerde ise kuralların daha esnek olduğu, daha
yatay organizasyon yapıları ile dinamik ve değişen
çevre koşullarına ayak uydurmaya çalışıldığı, bi-
reylerin daha fazla sorumluluk almalarının teşvik
edildiği bir kültürel değerler dizisi vurgulanmak-
tadır. Çünkü belirsizliğe karşı tolerans arttıkça
bilgi ve öğrenmeye olan eğilim artmakta, daha ya-
tay bir organizasyon gereği oluşmakta, esneklik ve
risk alma gibi özellikler ile girişimcilik belirtileri
daha ön planda olmaktadır. Yani, girişimcilik eği-
liminde önemli bir boyut olarak belirsizliğe karşı
daha fazla tolerans gösterebilme özelliğinin öne
çıktığını ifade etmek mümkündür. Benzer şekilde
54
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
Williams ve Narendran (1999), girişimciliğe has
özellikler arasında yer alan belirsizlikten kaçınma
ve risk alma boyutlarının kültürler arası farklılığa
sebep olan bir faktör olduğunu vurgulamış, çalış-
malarında belirsizlikten kaçınma boyutu yüksek
olan toplumlarda kurumlar ve bireyler arasındaki
ilişkilerde daha çok yerleşik kalıpların tercih edil-
diği, belirsizlik ve muğlaklığın, endişe, korku ve
stres yaratması nedeniyle güvenli bulunmadığı
ifade edilmiştir.
Belirsizlikten kaçınma, bireyin risk almaktan
çekinme (Zhao vd, 2005) durumunu vurgulayan
bir kavram olarak, belirsiz durumlarla karşılaşan
bireylerin değişime daha kapalı tutum ve davra-
nışlar gösterme eğilimi sergileyeceklerini vurgula-
maktadır (Culpepper & Watts, 1999). Bu da netice
olarak risk alma ile belirsizlikten kaçınma arasın-
da negatif bir ilişkinin varlığını işaret etmektedir.
Daha öncede ifade edildiği üzere girişimcilik faali-
yetlerinde önemli bir olgu risk alma eğilimidir. Do-
layısıyla girişimci olma niyetini etkileyen önemli
bir unsurdur (Zhao vd., 2005). Bu bulguya ilave
olacak nitelikte yapılan diğer bir nitel çalışmada
da ellerinde kaynak dahi olmadan harekete geçme
özellikleri olan girişimcilerin, belirsiz durumlardan
çok fazla çekinmedikleri ve huzursuz olmadıkla-
rı, aksine bu belirsizliğin bir fırsata çevrilebileceği
yönünde düşünceler ifade ettikleri vurgulanmıştır
(Johnson, 2006).
Belirsizlikten kaçınma boyutuna yönelik de-
ğerlendirmesinde Hofstede, Türk toplumunun da
belirsizlikten kaçınma boyutunda yüksek puanlar
aldığını vurgulamıştır. Bu sonuca yönelik Sargut
(2015a) tarafından yapılan bir değerlendirme de
Türk toplumundaki belirsizlikten kaçınma eği-
liminin yüksek çıkmasındaki sebebin, özellikle
Türkiye’de uygulanan yaşam boyu istihdam ol-
duğu ifade edilmiştir. Girişimcilik için diğer bir
önemli faktör olan risk alma boyutu da sosyo-
kültürel anlamda bir farklılık oluşturmaktadır.
Bunun nedenini Hofstede (1984), risk algısın-
daki farklılıklar da kültürel etkilerin önemli bir
değişken olarak yer alması olarak ifade etmiştir.
Yazara göre bazı kültürler riskten uzak, güvenli
ortamlarda bulunmayı teşvik ederken bazılarında
ise risk alma teşvik edilmektedir. Bu da netice de
girişimcilik eğilimlerinin şekillenmesinde bir gir-
di sağlamaktadır.
Medya Girişimciliği
Güç Mesafesi
Kültürler arası değerlendirme çalışmasında
Hofstede (1984) tarafından ele alınan diğer bir
kavram güç mesafesidir. Güç mesafesi, bir toplu-
mun bireyleri ve örgütlerinde gücün eşit olmayan
dağılımının algılanış biçimini vurgulayan bir kav-
ramdır. Toplumsal yapı içerisinde var olan güç ve
bu gücün oluşturduğu mesafe, o toplumun değer-
leri ölçüsünde artıp azalmakta ve bu yönde güç me-
safelerinde farklılıklar oluşmaktadır.
Hofstede tarafından toplumlara göre yaş, eği-
tim, makam ve aile gibi faktörlerin bireylere çe-
şitli düzeylerde güç sağladığı vurgulanmıştır. Güç
dengesi toplumların farklılaşmasında bir değişken
olarak ele alındığında, güç aralığı fazla olan top-
lumlarda ast ve üstlerin birbirinden farklı düzey-
lerde güce sahip olduğu, astın üste karşı saygılı ve
itaatkâr olması gerektiği anlayışı benimsenmektedir
(Culpepper & Watts, 1999; Maznevski vd, 1997).
Yani böyle toplumlarda üst makamlarda bulunan-
lar haklı olmak için doğruyu bilmek ve uygulamak
zorunda değildir. Bu tür toplumlardaki bireylerin
hakları, sahip oldukları güçten ileri gelmektedir
(Sargut, 2015b).
Özet olarak , düşük güç mesafeli toplumlarda
güçlülerin, güçsüzlere davranışları eşit mesafede;
güçlü ve güçsüzlerin bağımlılık seviyeleri eşit dü-
zeyde; güç kullanmada yasaların önemli bağlayıcı
etkisi olduğu; güçlü ve güçsüzlerin genelde uyum
içinde olduğu; ayrıcalıkların ön planda olmadığı;
yüksek güç mesafeli toplumlarda güçlülerin ayrı-
calıklı yanlarının olduğu, güçsüzlerin daha çok
güçlülere bağımlı olduğu, doğru ve yanlış olan
şeylerin güçlüler tarafından belirlendiği, sürekli
güçlüden yana ayrıcalıkların olduğu ve benimsen-
diği bir kültürel yapı ifade edilmektedir (Hofste-
de, 1980).
Hoftede’nin yaptığı çalışmada Türk toplumun-
daki güç mesafesi algısının, Pakistan, Meksika gibi
ülkelerde olduğu gibi yüksek kategoride yer alan
bir özellik olduğu karşımıza çıkmaktadır. Yine aynı
çalışma sonuçları, Amerika, Kanada, Hollanda, İn-
giltere gibi ülkelerde güç mesafesinin az olduğu ve
girişimcilik için daha uygun ortamlar sağlandığını
vurgulamaktadır. Özetle, literatür bulguları giri-
şimcilik eğilimlerinin güç mesafesinin düşük se-
viyelerde olduğu toplumlarda daha fazla olacağını
işaret etmektedir.
Erillik-Dişilik (Maskülen-Feminen)
Hofstede tarafından ele alınan bu boyut ile bir
kültürel yapıdaki baskın değerlerden; eril özgü
özelliklerinin mi yoksa dişi özelliklerinin mi daha
yüksek oranlarda kabul gördüğü ve hangi özelli-
ğin uygulamalara yansıtıldığı değerlendirilmiştir.
Eril kültürlerde toplumun yapısını oluşturan un-
surlardan biri olan bireylerin daha çok erkeklere
özgü özelliklere eğilimli olması (Triandis, 1994)
söz konusudur.
Hofstede (1984)e göre bir toplumdaki atılgan-
lık, araçsallık, yükselme duygusu, bağımsızlık, daha
fazla kendine güven, baskıcı tavır sergileme, maddi
değerlerin daha ön planda olduğu ve insana verilen
değer ikinci planda yer alıyor ise bu tür toplum-
lar erkeksi özellikler taşımaktadır (Sargut, 2015a).
Yani dişi kültürün özellikleri arasında; insana daha
çok önem verildiği bir ortam, yaşamın genel olarak
sadece maddi unsurlardan oluşmadığı, şefkat, ne-
zaket, merhamet, nazik olma, sevgi dolu ilişkiler,
daha duyarlı olma gibi kültürel değerler sayılabilir.
Hofstede’nin çalışmasından yola çıkarak Türk
toplumunda İran, İspanya, Fransa, Portekiz gibi ül-
kelerle birlikte dişilik boyutunun yüksek seviyeler-
de olduğu bir kategoride yer almaktadır. Yani Sar-
gut (2015a) tarafından da ifade edildiği üzere, dişil
kültürlere atfedilen sıcaklık, anlayışlılık, sevgi dolu-
luk, hâlden anlayışlılık, başkalarına karşı duyarlılık,
sadık olma, naziklik, merhametlilik ve şefkatlilik
hislerinin Türk insanı tarafından daha ön planda
olduğu değerlendirilmektedir. Sonuçta, girişimci-
lik eğilimi kapsamında değerlendirdiğimizde eril
değerlerin hakim olduğu kültürlerin girişimcilik
faaliyetlerinde daha anlamlı olduğu söylenebilir.
Bireycilik-Toplulukçuluk
Girişimcilik faaliyetlerinde önemli bir etken
olarak karşımıza çıkan diğer bir kavram da bir top-
lumun bireyci veya toplulukçu özelliklerdir. Hofs-
tede tarafından da kapsamlı çalışmalar ile ortaya
konulduğu üzere, bireyci ve toplulukçu (kolekti-
vist) kültürlere göre girişimcilik faaliyetleri önem-
li ölçüde farklılaşmaktadır. Bu kapsamda bireyci
kültürlerde girişimci özelliklerinin daha çok göz-
lendiği, kolektivist kültürlerde ise kamusal akıl ve
ortaklaşa davranışların dayanışmacı eğilimleri des-
teklendiği ifade edilmiştir.
55

Yapılan değerlendirmelerde toplumcu kültür-
lerdeki başarı güdüsünün bireyci kültürlere göre
çok farklı olduğu, bu tür kültürlerde bireysellik,
benlik ve ilişkisel benliğin yerini karşılıklı ilişki-
lere dayanan sosyal başarı güdüsünün aldığı ifade
edilmektedir (Kağıtçıbaşı, 1998). Genel anlamda
başarının önemli olduğu, başarısızlığa toleransın
az olduğu ve başarının bir değer olarak kutsandığı
kültür olan bireyci kültürlerde, girişimciliğe yöne-
limin daha fazla olduğu gözlenmektedir. Çünkü,
bireyci kültürlerde risk alma meşru ve pozitif bir
davranış olarak görülmekte kaynak üretme, istih-
dam sağlama, üretim yapma vb. noktalarda girişi-
min önemli bir ögesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ortaklaşa davranışların ağır bastığı kolektivist
bir kültür katı toplumsal çevreleri ifade etmekte-
dir. Bu kültürlerde insanlar bulunduğu grupları
daha çok benimsemekle birlikte, diğer gruplardan
da farklılaşmaktadır. İçinde bulundukları gruplar
kendilerini kollamakta, karşılıklı olarak sadakat
duyguları sergilenmektedir. Norm, görev ve so-
rumluluklar davranışların temelini oluşturmakla
birlikte kişisel ihtiyaçları önceliklendiren koşulsuz
ilişkiler bulunmaktadır. Bireyci bir kültürde bi-
reyler varlıklarını kendileri ile tanımlarken, kişisel
amaçları daha ön planda tutarlar. Denetim içsel
baskıyla sağlanırken ilişkiler akılcılık ve bireyin fay-
dası üzerine kurulmaktadır (Hofstede, 1980).
Hofstede’in çalışmaları incelendiğinde, bireyci
değerlerin hakim olduğu Amerika, İngiltere, Ka-
nada, Avustralya gibi toplumların girişimci özellik-
lerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Türk
toplumunun ise Japonya, Pakistan ve Arjantin gibi
daha çok ortaklaşa davranışı ön planda tutan top-
lumcu tarafta yer aldığı görülmektedir. Yani Türk
toplumu olarak bizlerin genelde grup bağlılıkları-
nın yüksek olduğu, bireyciliğin gelişmediği, kişisel
inisiyatif ve girişimci faaliyetlerin zayıf olduğu ve
bürokratik yapıların ağır bastığı bir kültürel yapı
söz konusudur.
Uzun veya Kısa Dönem Yönelimli
Olma
Hofstede ve Minkov (2010) tarafından yapılan
güncel değerlendirmelerde literatüre kazandırılan
bir boyut olan uzun-kısa dönem yönelimli olma
durumu ile geleceğe verilen değer ile geçmişe ve-
rilen değer arasındaki farklılıklara odaklanılmak-
tadır. Bu kültür boyutunda, geleceğe yönelik yani
56
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
uzun dönem yönelimli olma durumunda ileri gö-
rüşlü tutum ve davranışlar desteklenmektedir. Bu
tarz kültürel yapılarda özellikle transformasyonel
yani dönüşümcü liderlerin kendini rahatça ifade
edip toplumu bir noktadan başka bir noktaya gö-
türebilecek ortamlar söz konusudur. Azim, ısrar,
öz-yeterlilik gibi kavramlar baskın kavramlar ola-
rak karşımıza çıkmaktadır.
Kısa dönem yönelimli toplumlarda ise gelenek-
sel değerlere bağlılık ve haysiyet daha ön planda yer
almaktadır. Bugüne ve geçmişe daha çok bağlı, es-
kiye dayalı senaryolar geliştirmeyi seven tutum ve
davranışlar, değişime daha çok direnç gösterme gibi
kavramlar söz konusudur. Bu toplumlarda bireyler
toplumu kurtarıcı bir rol aldığı düşüncesiyle Sezar’a
atfedildiği gibi liderlerine olağanüstü bir rol yükler-
ler. Yine bu toplumlarda dünle bugünü özdeşleştir-
meye çalışıp, mevcut durumu iyi yönetmeye çalışan
transaksiyonel yani diğer bir ifadeyle operasyonel
liderlik tipi daha yaygın görülmektedir.
İşletme alanında bazen uzun dönem - kısa dönem
yönelimli olma ifadeleri yerine normatif-pragmatik
ifadeleri de kullanılmaktadır. Akademik çevrelerde
bu terminolojinin bazı araştırmacılar tarafından,
Geert Hofstede ve Michael Minkov tarafından
2010 yılındaki çalışmada ele aldıkları Minkov bo-
yutları olarak bilinen uysallık/tevazu (flexhumility)
– anıtsal (monumentalism) şeklinde kullanıldığı
durumlar da söz konusudur (geerthofstede.com,
Erişim tarihi: 12.08.2019).
Hoşgörülülük-Kısıtlılık (Indulgence
vs. retraint)
Literatürde mutluluk arayışı şeklinde de ifade
edilen bir yapıyı vurgulayan bu kavramsal çerçeve
ile bu kültürel yapıdaki bireylerin kendi hevesleri-
ni ne dereceye kadar kontrol altında tutabilecekleri
vurgulanmaktadır. Hoşgörülülük boyutu ile heves-
li ve istekli toplumların görece olarak bu isteklerini
yerine getirmede daha özgür hareket ettikleri, ha-
yattan zevk alma ve eğlenme gibi aktiviteleri birer
doğal insan davranışı olarak ele aldıkları gözlen-
miştir. Yani heveslilik ya da hoşgörülü olma boyutu
daha ön plana çıkan toplumlar için “müsamahalı
toplumlar” şeklinde bir değerlendirme yapmak
mümkündür.
Diğer bir boyut olan kısıtlılık hâlinde olan kül-
türel yapılarda ise insani zevk ve heveslerin katı
kurallar ile kontrol altında tutulmaya çalışıldığı
Medya Girişimciliği
görülmektedir. Örneğin, Güney Amerika toplu-
lukları oldukça hevesli olarak değerlendirilirken
Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’da heves ve rahata
düşkünlük kısmen azalmakta, Orta doğu’da kısıt-
lılığın artmaya başladığı ve özellikle uzak doğuda
kısıtlılığın çok daha yüksek seviyelere çıktığı ifade
edilmektedir (Hofstede & Minkov, 2010; Hofste-
de vd., 2010; Hofstede, 2011).
Kültür ve Girişimcilik İlişkileri
Girişimcilik ve kültür önemli oranda ilişkili iki
kavramı nitelemektedir. Girişimcilik faaliyetlerinin
uygun ortamlarda daha başarılı sonuçlar ortaya
koyduğu birçok çalışma tarafından da ortaya ko-
nulmuştur. Bireyin içinde bulunduğu birinci düzey
çevre olan aile, akraba, arkadaş grupları, okul vb.
sosyal ortamlar girişimcilik faaliyetlerinde önemli
rol oynamaktadır. Entiralgo vd. (2000) tarafın-
dan da ifade edildiği üzere girişimcilik eğilimleri-
nin yüksek olduğu toplumlarda yer alan bireylerin
bulunduğu ortamların da etkisiyle girişimcilerin
kendisini daha güvenli, risk almaya istekli, motive
olmuş, başarı yönelimli ve daha yaratıcı oldukları
yönündedir.
Bandura (1969) tarafından öne sürülen Sos-
yal Öğrenme Kuramı insanların içinde yaşadıkları
sosyal çevre koşullarından önemli oranda etkilen-
dikleri ve çevrelerindeki rol modellerden gözlem-
lediklerini kendi yaşamlarında da tatbik ettiklerini
işaret etmektedir. Örneğin; yakın çevresindeki iş,
aile veya arkadaş gruplarında girişimsel başarılara
erişenleri gören bireylerin bir girişimi başlatma yö-
nünde daha fazla istekli oldukları vurgulanmakta-
dır (Demirtaş vd., 2017). Bu tür sosyal grupların
ve çevrenin etkisiyle bireyin kendini daha güvende
hissederek bir girişimi başlatmaya daha motive ol-
duğu, risk alma katsayısının yükseldiği, çevresel fır-
satları algılamada daha başarılı oldukları ve bu yön-
de de yenilik arayışı içerisinde hem bireysel hem
de sosyal olarak katma değer sağlamaya çalıştıkları
bilinmektedir. Bu anlayış tıpkı atasözlerimizde vur-
gulandığı üzere “Arkadaşını söyle sana kim olduğu-
nu söyleyeyim” ifadelerini desteklemektedir. Yani
değişim ve yeniliği arayan bireylerin kendilerini ye-
nilikçi, değişim, dönüşüm ve başarma duygusunun
teşvik edildiği kültürlerde daha etkili sonuçlara ula-
şacağını söyleyebiliriz.
Girişimciliğin sahip olduğu temel nitelikler ve
genel yapısı ile içinde bulunulan toplumsal yapı ve
alt kültürleri arasındaki etkileşim dikkate alınarak
bir girişimci kültürel yapıyı etkileyen hususları;
• Hakim toplumsal kültürel yapı
• Aile, arkadaş, çalışma çevreleri
• Dahil olunan gruplar
• Eğitim düzeyi
• Dinî bakış açısı
• Paradigmalar
• Tutumlar
• Değerler
• İnanç ve varsayımlar
• Gelenek-görenek-örf ve âdetler
• Ülkenin demografik yapısı
• Ülkenin ekonomi sistemi ve ekonomi poli-
tikaları
çeşitli alt unsurlarda ifade etmek mümkündür.
Girişimcilik ve kültür arasındaki ilişkiler üze-
rine odaklanan Morrison (2000), kültürel yapı-
ların bireylerin girişimcilik tutumları üzerindeki
önemli orandaki etkisini vurgulamıştır. Yazar, bir
toplumsal kültürün girişimciliğin başlatılmasında
ve devam ettirilmesinde önemli oranda güdüleme
sağladığını ifade etmiştir. Örneğin; demokratik
kültürlerde kişisel hata tolerans değerinin yüksek
olması, başarısızlıkların çok önemsenmemesi, al-
ternatif görüş tarzlarının dikkate alınması ve fark-
lılıkların yönetilebilmesi nedenleriyle bireylerin de
risk almaya ve yenilik yapmaya daha eğilimli ol-
dukları gözlenmektedir. Bu da sinerjik bir etki ile
rol modeller oluşturmakta ve bu rol modeller de
yeni girişimci bireylerin ortaya çıkmasını tetikle-
mektedir. Yine Morrison (2000), Kuzey Amerika
ve Avustralya gibi eşitlik ve demokratik anlayışın
hakim olduğu kültürlerde girişimci eğilimlerinin
daha yüksek oranlarda olduğunu ifade etmiştir.
Önemli bir kültürel unsur da Aile’dir. Bazı
araştırmacılar ailenin çocuğun gelişiminde, tutum
ve davranışlarının şekillenmesinde yani bireysel
kimliğinin oluşmasında ilk ve en önemli katkıyı
sağladıklarını ifade etmektedirler. Çünkü, aile sa-
hip olduğu kültürel özellikleri çocuğa yansıtan ilk
mekanizmadır. Bu sebeple de çocuklar doğuştan
getirdiği birtakım mizaç ve karakteristik özellikle-
rine yakın çevresi olan ailenin de etkisiyle kişiliğini
şekillendirir. Önemli psikologlardan olan ve sosyal
psikoloji alanına büyük katkılar sağlayan Çiğdem
Kağıtçıbaşı da bireylerin iktisadi ve sosyal beceri-
57

lerini ilk olarak aile ortamında kazandıklarını ifade
etmiştir. Bu sebeple bireyin başarılı girişimci olma-
sında başarı ihtiyacı yüksek, dışa dönük, üretken
ve riskin desteklendiği, güven ortamının ve moti-
vasyonun hakim olduğu bir aile ortamının önemli
katkılar sağlayacağı ifade etmek mümkündür.
Aile dışında önemli diğer bir etken de toplum-
da hakim çocuk yetiştirme bakış açısıdır. Çünkü,
yapılan araştırmalar çocuk yetiştirme ve gerekli ço-
cukluk dönem eğitimlerinin girişimcilik eğilimin-
de çok önemli girdi oluşturduğunu vurgulamakta-
dır. Örneğin; Swedberg (2000), aile ortamındaki iş
birliği ve motivasyon seviyesinin çocuğun ileride
karşılaşacağı problemleri çözmede çok etkili oldu-
ğunu ifade etmiştir. Ayrıca toplumun sahip olduğu
inanç sistemleri ve değerlerinin de bireylerin başarı
güdüsü, risk alma duygusu, girişim motivasyonu ve
ruhunda önemli girdi sağladığı da söylenebilir. Bazı
çalışmalar da dinî motiflerin girişimcilikte önemli
bir faktör olduğunu vurgulamaktadır (McClelland,
1971; Weber, 1999). Örneğin, Weber’e göre Pro-
testan ahlak felsefesi sayesinde bireylerin girişim-
cilik niteliklerinin daha fazla olduğu yönündeki
tespitlerini vurgulamaktadır. Çünkü Protestan
ahlakındaki maddiyat, emek, sermaye ve daha çok
çalışılması gerektiği yönündeki fikirler, bu toplum-
lardaki bireylerin tembellikten ziyade üretim ve ça-
lışmaya teşvik edilmesine, daha çok dindar olmak
için daha çok çalışma anlayışının benimsenmesine
olanak sağlamaktadır. İlave olarak Weber ile para-
lel bir düşünceye sahip olan McClelland’da yüksek
başarı kültürünün sağlanmasında bağımsız çocuk
yetiştirme ve güçlü başarı arzusu kazandırmanın gi-
rişimci davranışlara yönlendirdiğini ifade etmiştir.
Diğer bir bahsetmemiz gereken kültürel faktör
de eğitimdir. Yapılan çalışmalar da eğitim ile bire-
yin kendine olan güveninin yükseldiği, daha çok
bağımsızlık duygusuna sahip olduğu ve otonomi
kazandığını, bireyin ufkunun geliştiğini, daha çok
kariyer alternatifleri oluşturduğu ve içinde bulundu-
ğu ortamın sunduğu fırsatları daha iyi algıladığını
vurgulamışlardır (ör. Reynold vd, 1999; Verheul vd.
2002). Eğitim girişimcilik kapsamında gerekli altya-
pının oluşmasında asgari koşulların elde edilmesin-
de de önemli rol üstlenmektedir. Çünkü girişimcilik
faaliyetlerinde alınan eğitimle orantılı olarak yapılan
meslek ve çalışılan iş kolu da etkilenmekte bu da ne-
ticede fırsatları algılama ve rol modelleri gözlemle-
yerek yeni bir girişimi başlatma yolunda potansiyel
girişimci adaylarının sayısını etkileyecektir. Johnson
58
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
(1990) girişimciliğe destek sağlayan üç kültürel özel-
likten bahsetmiştir. Bunlardan ilki toplumsal olarak
yüksek sorumluluk üstlenmenin teşvik edilmesi,
ikincisi hesaplı risk alma ve son olarak da yapılan
faaliyetlerde kontrol mekanizması olarak geri bildi-
rimlerin sağlanması olarak ifade etmiştir.
Görüleceği üzere toplumsal yapıların girişimci-
lik kültürü oluşmasında rolü çok önemlidir. Çünkü,
kültür toplum üyelerinin genel davranış karakteris-
tiklerinin oluşmasında, risk alma ve belirsizlikten
kaçınmada, değişime karşı olan bakış açısında ve ye-
niliklere açık olma hususlarında yönlendirici bir rol
oynamaktadır. Ayrıca, kültürel yapı yanında bu yapıyı
çevreleyen teknolojik, politik ve ekonomik etkenlerin
de rolü büyüktür. Çünkü, bir toplumun sahip olduğu
değer ve o toplumdaki hakim yaşam tarzının içinde
bulunulan ekonomik ve sosyolojik faktörlerden ayrı
düşünülmesi mümkün değildir. Bu sebepledir ki
farklı kültürel yapılar açısından girişimcilik faaliyetle-
ri farklı şekilde ortaya çıkmakta, hatta ülke içerisinde
bile bölgeden bölgeye girişimcilik faaliyetleri farklılık
göstermektedir. Çünkü bir toplumun alt kültürlerin-
de bile risk almaya yönelik faaliyetler, rasyonel veya
sezgisel tercihler yapma, kendine güven ve sorumlu-
luk düzeyleri farklı olabilmektedir.
Bu çerçevede girişimciliğin kültürler arası davra-
nışlarda farklılık göstereceği, farklı kültürel özellik-
lerin farklı girişimci tutum ve davranışları oluştura-
cağını ifade etmek mümkündür. Yapılan çalışmalar
incelendiğinde ortak özellikler olarak girişimciliğin
temel faktörlerini ön planda tutan ve değer sistemi-
ni daha temel bir unsur olarak gören kültürlerde,
daha çok girişimci tutum ve davranış şekilleri oldu-
ğu görülmekte, toplumsal kültürün daha otoriter
ve denetleyici olduğu durumlarda daha pasif yapı-
larla karşılaşıldığı ve buna uygun tutum ve davra-
nış kalıpları geliştirildiği gözlenmiştir. Dolayısıyla
kültürler arası farklılıklar girişimsel faaliyetlerde ve
hangi girişimcilik türünün bir toplumda daha yay-
gın görülmesinde etkili olmaktadır. Bu sonuçlar da
göstermektedir ki, toplumsal yapı, kültürel değerler,
dinî bakış açısı gibi unsurlar bazı eğilimlerin yerleş-
mesinde çok önemli bir girdi sağlamaktadır. Ayrı-
ca, ifade edilmesi gereken önemli diğer bir husus da
hiçbir kültürün tek başına girişimciliği destekleyen
veya engelleyen unsurlar ortaya koymayacağıdır.
Hisrich ve Peters (2001:54)in çalışmasında vurgu-
ladığı üzere, toplumların sosyal yapıları içerisinde de
alt kültürleri oluşturan gruplar, örgütler ve kurumlar
bulunmaktadır. Bunlar, girişimcilik eğiliminin oluş-
Medya Girişimciliği

masında ana hakim kültüre ilave etkide bulunan de-
ğişkenlerdir. Örneğin; hakim toplumsal yapı bağım-
sızlığa, risk almaya, yeni oluşumlara çok açık olmasa
da aile ve yakın çevresinde bireyin kendi ayağının
üzerinde durmasının desteklendiği alt kültürlerde
bireylerin girişimcilik faaliyetlerinde başarılara ulaş-
tıklarının gözlendiği ifade edilmiştir.
İlave olarak, kültürlerarası çalışmaları ile litera-
türe önemli kazanımlar sağlayan Geert Hofstede ve
Michael Minkov’un çalışmalarından ve belirttikleri
kültürel boyutlardan yola çıkarak genel bir değerlen-
dirme yapmak gerekirse; girişimci bir kültürün gerek-
sinimleri olan; kişisel başarının önemsendiği, güven
katsayısı yüksek, bireyler arası yüksek düzey ilişkiler,
ast-üst ilişkileri, çalışma ortamındaki ilişkiler gibi gü-
vene dayalı ortamlardan, pozitif etkilenmenin hakim
olduğu, kişisel bağımsızlık odaklı yani özgür ve ha-
yallerinin peşinde daha rahat koşmanın sağlandığı,
yüksek seviyede bir şeyleri gerçekleştirebilme tutku-
sunun olduğu, yani başarı motivasyonunun olduğu,
esnek otorite ilişkileri, hız ve dinamizm tutkularının
yüksek olduğu, etkinlik ve verimliliğin ön planda ol-
duğu, rekabetçi ve risk alma özellikleri olan, yenilik
ve yaratıcı bir iklim, farklılıkların değer gördüğü ve
önemsendiği yapılar girişimci kültürü güçlendirecek-
tir. Bu kapsamda; düşük güç mesafesinin olduğu yani
bireylerin gücün eşit dağıldığını algıladığı bir ortam;
belirsizlikten kaçınma eğiliminin düşük seviyelerde
olduğu, eril özelliklerin hakim olduğu; yani kazanma,
risk alma, hırs gibi erkeksi özellikleri vurgulayan bir
yapı, uzun dönem yönelimli hoşgörülü ve esnek bir
yönetim anlayışının hakim olduğu, denetim nokta-
sında ise bireylerin daha çok içsel kontrol odaklı oldu-
ğu ve bireyciliğin daha ön planda olduğu toplumsal
veya örgütsel kültürlerin girişimcilik faaliyetlerinde
başarıya daha çok ulaşacağı değerlendirilmektedir.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Girişimciliğin ortaya çıkışında kişilik mi sosyal çevre koşullarının elverişli olup olmaması
yoksa sosyal çevrenin mi daha etkili olduğu uzun da üzerinde durulan bir başka hususdur. Gelişmiş
süre tartışılmıştır. Kişilik üzerinde duranlar, giri- ülkelerde girişimciliğin ortaya çıkmasında pazar
şimcilerin sahip oldukları psikolojik özelliklere mekanizmaları etkili iken, gelişmekte olan ülke-
ağırlık vermişlerdir. Kişilik yapısında girişimci lerde, hükümet politikalarının belirlediği ekono-
ögeler arama çabaları en fazla, “risk alma”, “ba- mik güdüler daha baskındır
şarma ihtiyacı” ve “denetim odağı”na sahip olma
üzerinde yoğunlaşmıştır. Girişimciliğin ortaya çı-
Kaynak: Aytaç, Ö. (2006). Girişimcilik: Sosyo-
kışında çevreyi öne çıkaranlar ise, grup yapısının,
kültürel bir perspektif. Dumlupınar Üniversitesi
toplumsal gelenek ve kültürel özelliklerin etkisini
Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 139-160
vurgulamışlardır. Ayrıca, devlet ve piyasa gibi dış
Öğrenme Çıktısı
4 Kültür ve kavramsal çerçevesini ifade edebilme
5 Kültürel Boyutları kavrayabilme
6 Medya Girişimciliği ve Kültür İlişkisini açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Aytaç, Ö. (2006). Giri- Hofstede tarafından yapılan

Kültürel farklılıklara yö- şimcilik: Sosyo-kültürel kültür araştırması kapsamın-
nelik Geert Hofstede’nin bir perspektif. Dumlupınar da ülkeleri kültürler arası
önerdiği boyutları araştırın. Üniversitesi Sosyal Bilimler farklılık unsurları kapsamın-
Dergisi, (15), 139-160 da değerlendirmeye çalışın.

59
 Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi

1 Kişilik kuramını
açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Kişilik ve alt boyutlarını

ifade edebilme

Medya Girişimciliği
3 ve Kişilik İlişkisini
açıklayabilme

Kişilik ve Kuramsal Altyapısı

1 Kişilik, insanın fiziksel ve sosyal çevresiyle olan etkileşimini ortaya koyan duygu, düşünce ve davranışla-
rının ayırt edici birleşimidir.

2 Genel kabul gören 5 faktör kişilik özelliği;

Tecrübeye Açıklık, Sorumluluk, Dışadönüklük, Uyumluluk ve Nevrotiklik

3 Medya girişimciliği de özünde bireylerin risk alarak çeşitli çevresel fırsatları değerlendirmek amacıyla
sahip olduğu ve doğuştan getirdiği birtakım özellikler ile çevrenin etkisiyle de şekillenen kişiliğinin bir
sonucu olarak girişimcilik faaliyetlerini üstlenmektedir. Bu kapsamda bireyin kişilik özelliklerinden olan
risk alması, dışadönüklüğü, sorumluluk sahibi olması vb. Kişilik boyutları medya girişimciliği açısından da
önemli bir girdi sağlamaktadır.

60
Medya Girişimciliği

4 Kültür ve kavramsal
çerçevesini ifade edebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

5 Kültürel Boyutları
kavrayabilme

Medya Girişimciliği
6 ve Kültür İlişkisini
açıklayabilme

Kültür ve Kuramsal Altyapısı

4 Kültür, toplumsal olarak sahip olunan değer, inanç, varsayım ve geleceğe ilişkin ortaklaşa tutum ve dav-
ranışlardır.

5 Genel kabul gören kültürel farklılıklar aşağıdaki gibidir.

Güç Mesafesi
Belirsizlikten Kaçınma
Erillik-Dişilik
Bireycilik-Toplulukçuluk
Uzun-Kısa Dönem Yönelimli Olma
Hoşgörü-Kısıtlılık

6 Medya girişimciliği kavramı, bireylerin sahip olduğu girişimsel özelliklerin medya alanında sergilenmesi-
ni ifade etmektedir. Girişimciliğin öncelikle yakın çevremiz olan ailemizden öğrendiğimiz değer ve inançlar
ile şekillenip sonrasında içinde yaşanılan toplumsal özellikler ile etkilenmesi nedeniyle kültürel faktörlerin
medya girişimciliğinde de önemli oranda etkisi bulunmaktadır.

61
 Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi

1 Girişimcilik sürecinin ilk aşaması hangisidir? 6 Aşağıdakilerden hangisi girişimci kişilik özel-
A. En uygun örgüt yapısının belirlenmesi liği değildir?
neler öğrendik?

B. Mevcut kaynakların en iyi kullanılması A. Yeni yarışlar için güdülü olma

C. Fırsatların belirlenmesi B. Başarı ihtiyacı
D. Kaynak bulunması C. Risk almama
E. Kaynak kontrolü D. Kontrol yeteneği
E. Hayal gücü yüksek olma
2 Girişimcilikle ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır? 7 İlk girişimcilik uygulamaları ve tanımlama-
A. Kişilik önemli bir girdi sağlar ları aşağıdaki yazarlardan hangisi tarafından yapıl-
B. Kültürel özellikler etkilidir mıştır?
C. Para sahibi olmadan da girişimci olunur A. Frederick W. Taylor
D. Girişimcilik faaliyeti için para en önemli girdidir B. Tom Peters
E. Rekabet girişimcilikte bir girdi sağlar C. Joseph A. Schumpeter
D. Max Weber
3 Kitle İletişim araçları vasıtasıyla geleneksel gi- E. Frank Knight
rişimcilik anlayışının kullanıldığı girişimcilik türü
hangisidir? 8 Aşağıdakilerden hangisi girişimde başarısızlık
A. Akademik Girişimcilik nedenlerinden biri değildir?
B. Sosyal Girişimcilik A. Rekabet
C. Medya Girişimciliği B. Karlılık
D. İç Girişimcilik C. Doğal Afetler
E. Kurumsal Girişimcilik D. Kötü yönetim
E. Hızlı büyüme
4 Aşağıdakilerden hangisi kültürel farklılıklar-
dan biri değildir? 9 Bir işletmede girişimciliği kim yapmalıdır?
A. Belirsizlikten Kaçınma A. İşletme sahipleri
B. Uzun-Kısa Dönem Yönelimli Olma B. İşletme yönetimi
C. Güç Mesafesi C. İşletmedeki herkes
D. Risk Planlama D. İşletme yönetim kurulu
E. Erillik-Dişilik E. İşletme denetim kurulu

5 Aşağıdakilerden hangisi medya girişimciliğin- 10 Aşağıdakilerden hangisi “Beş Faktör Kişilik

de önemli olan unsurlardan biri değildir? Kuramı”özelliklerinden biri değildir?
A. Kültür A. Sorumluluk
B. Girişimcilik Eğilimi B. Dışadönüklük
C. Kişilik C. Uyumluluk
D. Karakter ve Mizaç D. Heyecanlılık
E. Örgüt Konrolü E. Nevrotiklik

62
Medya Girişimciliği

1. C Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeni- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Kişilik-Girişimcilik” ko-
den gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. D Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeni- 7. C Yanıtınız yanlış ise “Kişilik ve Kuramsal Alt-
den gözden geçiriniz. yapısı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. C Yanıtınız yanlış ise “Kişilik ve Kuramsal Alt- 8. E Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeni-
yapısı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

4. D Yanıtınız yanlış ise “Kültürel Farklılıklar” ko- 9. C Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeni-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

5. E Yanıtınız yanlış ise “Kişilik-Girişimcilik” ko- 10. D Yanıtınız yanlış ise “5 Faktör Kişilik” konu-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Beş Faktör kişilik kuramı özellikleri aşağıdaki gibi ifade edilmektedir.

Tecrübeye-Yeniliğe Açıklık
Sorumluluk
Araştır 1
Dışadönüklük
Uyumluluk
Nevrotiklik

Geert Hofstede’nin Kültürel Farklılıkları analiz ettiği boyutlar aşağıdaki gibi

sunulmuştur.
Güç Mesafesi
Belirsizlikten Kaçınma
Araştır 2 Erillik-Dişilik
Bireycilik-Toplulukçuluk
Uzun-Kısa Dönem Yönelimli Olma
Hoşgörü-Kısıtlılık

63

Kaynakça
Ajzen, I. (2005).  Attitudes, personality, and behavior,
McGraw-Hill Education (UK).
Allport, G. W. (1937). Personality: A psychological
interpretation, Oxford, England: Holt.
Allport, G. W. ve Odbert, H. S. (1936). Trait-
names: A psycho-lexical study,  Psychological
monographs, 47(1), i.
Bandura, A. (1969). Social-learning theory of
identificatory processes, Handbook of socialization
theory and research, 213, 262.
Baumol, W. J. (1996). Entrepreneurship: Productive,
unproductive, and destructive, Journal of Business
Venturing, 11(1), 3-22.
Birley, S. (1993). The-Start-Up, Eds: P. Burns And J.
Dewhurst, Small Business And Entrepreneurship,
London: The Macmillian Press Ltd.
Bolton, B. K. ve Thompson, J. (2004). Entrepreneurs:
Talent, temperament, technique, Routledge.
Buckingham, M. ve Vosburgh, R. M. (2001). The
21st century human resources function: It’s the
talent, stupid!, People and Strategy, 24(4), 17.
Bygrave, W. ve Minniti, M. (2000). The social
dynamics of entrepreneurship.  Entrepreneurship:
Theory and Practice, 24(3), 25-25.
Carrigan, P. M. (1960). Extraversion-
introversion as a dimension of personality: A
reappraisal, Psychological bulletin, 57(5), 329.
Cloninger, C. R., Svrakic, D. M. ve Przybeck,
T. R. (1993). A psychobiological model of
temperament and character,  Archives of general
psychiatry, 50(12), 975-990.
Cloninger, C. R., Svrakic, D. M. ve Przybeck, T. R.
(1998). A psychobiological model of temperament
and character, The development of psychiatry and its
complexity, 50(12), 1-16.
Compaine, B. ve Hoag, A. (2012). Factors supporting
and hindering new entry in media markets:
A study of media entrepreneurs,  International
Journal on Media Management, 14(1), 27-49.
Cooper, A. (2003). Entrepreneurship: The past, the
present, the future, In Handbook of entrepreneurship
research (pp. 21-34), Springer, Boston, MA.
Costa, P. T. ve McCrae, R. R. (1980). Influence of
extraversion and neuroticism on subjective well-
being: happy and unhappy people,  Journal of
personality and social psychology, 38(4), 668.
64
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
Culpepper, R. A. ve Watts, L. (1999). Measuring
cultural dimensions at the individual level: An
examination of the Dorfman and Howell (1988)
scales and Robertson and Hoffman (1999)
scale,  Academy of Strategic and Organizational
Leadership Journal, 3(1), 22-34.
De Fruyt, F., De Clercq, B. J., Van de Wiele, L. ve Van
Heeringen, K. (2006). The validity of Cloninger’s
Psychobiological Model versus the Five‐Factor
Model to predict DSM‐IV personality disorders
in a heterogeneous psychiatric sample: Domain
facet and residualized facet descriptions, Journal of
personality, 74(2), 479-510.
Demirtaş, Ö., Karaca, M. ve Biçkes, M. (2017).
Başarılı Girişimciliğin Perde Arkasındaki
Güçler. Konya: Eğitim Yayınevi.
Entrialgo, M., Fernández, E. ve Vázquez, C. J. (2000).
Psychological characteristics and process: the role
of entrepreneurship in Spanish SMEs,  European
Journal of Innovation Management, 3(3), 137-149.
Erdoğan, İ. (1991).  İşletmelerde personel seçimi ve
başarı değerleme teknikleri, İstanbul Üniversitesi.
Eren, E. (1993). Yönetim ve organizasyon, Beta Basım
Yayım Dağıtım.
Eren, E., (2000). Örgütsel Davranış ve Yönetim
Psikolojisi, Beta Basım.
Gardini, S., Cloninger, C. R. ve Venneri, A. (2009).
Individual differences in personality traits reflect
structural variance in specific brain regions, Brain
research bulletin, 79(5), 265-270.
Gardner, H. (1999).  Intelligence reframed: Multiple
intelligences for the 21st century, Basic books.
Giesekus, U. ve Mente, A. (1986). Client Empathic
Understanding in client-centered therapy, Person-
Centered Review.
Goldberg, L. R. (1990). An alternative “description of
personality”: the big-five factor structure, Journal
of personality and social psychology, 59(6), 1216.
Gray, J. A. (1970). The psychophysiological basis of
introversion-extraversion,  Behaviour research and
therapy, 8(3), 249-266.
Graziano, W. G. ve Eisenberg, N. (1997).
Agreeableness: A dimension of personality,
In  Handbook of personality psychology (pp. 795-
824). Academic Press.
Medya Girişimciliği
Gunthert, K. C., Cohen, L. H. ve Armeli, S.
(1999). The role of neuroticism in daily stress
and coping,  Journal of personality and social
psychology, 77(5), 1087.
Hall, C. S., Lindzey, G. ve Campbell, J. B.
(1957).  Theories of personality  (No. 04; BF698,
H3.), New York: Wiley.
Hampson, S. E. (2019). The construction of personality:
An introduction, Routledge.
Hellriegel, D., Slocum, J. W. ve Woodman, R.W.
(1986). Organizational behavior, New York: West
Publishing Company.
Hills, P. ve Argyle, M. (2001). Happiness, introversion–
extraversion and happy introverts, Personality and
individual Differences, 30(4), 595-608.
Hisrich, R. D. ve Peters, M. D. (2001). Creativity and
the business idea,  NY: McGraw-Hill, 164-193.
Hoag, A. (2008). Measuring media
entrepreneurship,  The International Journal on
Media Management, 10(2), 74-80.
Hofstede, G. (1980). Culture and
organizations, International Studies of Management
& Organization, 10(4), 15-41.
Hofstede, G. (1984). Culture’s consequences: International
differences in work-related values (Vol. 5), Sage.
Hofstede, G. (2011). Dimensionalizing cultures: The
Hofstede model in context,  Online readings in
psychology and culture, 2(1), Article 8.
Hofstede, G. ve Bond, M. H. (1988). The Confucius
connection: From cultural roots to economic
growth, Organizational dynamics, 16(4), 5-21.
Hofstede, G. ve Minkov, M. (2010). Long-versus
short-term orientation: new perspectives,  Asia
Pacific Business Review, 16(4), 493-504.
Hofstede, G., Hofstede, G. J. ve Minkov, M. (2010).
Cultures and organizations: Software of the mind,
Revised and expanded, McGraw-Hill, New York.
Hogan, J. ve Ones, D. S. (1997). Conscientiousness
and integrity at work, In Handbook of personality
psychology (pp. 849-870), Academic Press.
Jensen‐Campbell, L. A. ve Graziano, W. G. (2001).
Agreeableness as a moderator of interpersonal
conflict, Journal of personality, 69(2), 323-362.
Johnson, B. R. (1990). Toward a multidimensional
model of entrepreneurship: The case of achievement
motivation and the entrepreneur, Entrepreneurship
Theory and practice, 14(3), 39-54.
Kaçıtçıbaşı, Ç. (1998). Cross-cultural
perspectives,  Advances in Psychological Science:
Social, personal, and cultural aspects, 1, 475.
LePine, J. A., Colquitt, J. A. ve Erez, A. (2000).
Adaptability to changing task contexts: Effects
of general cognitive ability, conscientiousness,
and openness to experience,  Personnel
psychology, 53(3), 563-593.
Low, S. A. (2009). Defining And Measuring
Entrepreneuship For Regional Research: A New
Approach (Doctoral Dissertation, University Of
Illinois At Urbana-Champaign).
Luthans, F. (2010).  Organizational Behavior, 12
edition, McGraw-Hill Education.
Mandal, D., McQueen, R. J., Dillon, S. ve Rastrick,
K. (2017). The influence of small enterprise
owner personality traits on Facebook use,  Small
Enterprise Research, 24(2), 120-131.
Maznevski, M. L., DiStefano, J. J., Gomez, C. B.,
Noorderhaven, N. G. ve Wu, P. (1997). The
cultural orientations framework and international
management research, In Academy of International
Business annual meeting (pp. 227-231).
McClelland, D. C. (1971). The achievement motive in
economic growth, na.
McClelland, D. C. (1984).  Motives, personality, and
society: Selected papers, Praeger Publishers.
McCrae, R. R. ve Costa Jr, P. T. (1985). Openness to
experience, Perspectives in personality, 1, 145-172.
McCrae, R. R. ve Costa, P. T. (1987). Validation
of the five-factor model of personality across
instruments and observers,  Journal of Personality
and Social Psychology, 52(1), 81.
McFatter, R. M. (1994). Interactions in predicting
mood from extraversion and neuroticism, Journal
of personality and social psychology, 66(3), 570.
Morrison, A. (2000). Entrepreneurship: what triggers
it?,  International Journal of Entrepreneurial
Behavior & Research, 6(2), 59-71.
Obschonka, M., Fisch, C. ve Boyd, R. (2017). Using
digital footprints in entrepreneurship research:
A Twitter-based personality analysis of superstar
entrepreneurs and managers,  Journal of Business
Venturing Insights, 8, 13-23.
Özkalp, E. ve Kırel, Ç. (2001). Örgütsel Davranış,
Anadolu Üniversitesi Eğitim,  Eskişehir: Sağlık ve
Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları,
Eskişehir, 322-339.
65

Özmen, Ö.N.T (2015). Örgüt kuramları ve tasarımını
anlamak, Understanding the theory and design of
organizations, Richard Daft. Nobel Yayınları
Reynolds, P. D., Hay, M. ve Camp, S. M. (1999).
Global entrepreneurship monitor, Kansas City, MO:
Kauffman Center for Entrepreneurial Leadership.
Riemann, R., Angleitner, A. ve Strelau, J. (1997).
Genetic and environmental influences on
personality: A study of twins reared together using
the self‐and peer report NEO‐FFI scales, Journal
of Personality, 65(3), 449-475.
Sargut, A. S. (2015a). Kültürler arası farklılaşma ve
yönetim, İmge Kitabevi.
Sargut, A. S. (2015b). Lider yöneticinin benliğine
yolculuk, İstanbul: Beta.
Sauders Wahba, J. ve McCroskey, J. C. (2005).
Temperament and brain systems as predictors of
assertive communication traits,  Communication
Research Reports, 22(2), 157-164.
Schumpeter, J. A. (1936). The theory of economic
development, Cambridge, MA: Harvard University
Press (Original work published 1911).
Soleimani, N., Razavi, M., Farhangi, A. ve
Sarokhani, B. (2013). Epistemology of Media
Entrepreneurship and its Measuring in Media
Organization, Life Science Journal, 10(1).
Somer, O. (1998). Türkçe’de Kişilik Özelliğini
Tanımlayan Sıfatların Yapısı ve Beş Faktör
Analizi, Türk Psikoloji Dergisi, 21, 35-62.
Somer, O., Korkmaz, M. ve Tatar, A. (2011).
Kurumdan uygulamaya 5 faktör kişilik modeli ve
5 faktör kişilik envanteri, İzmir: Ege Üniversitesi
Yayınları.
Swedberg, R. (Ed.). (2000).  Entrepreneurship: The
social science view, Oxford: Oxford University
Press.
Swickert, R. J., Rosentreter, C. J., Hittner, J. B. ve
Mushrush, J. E. (2002). Extraversion, social
support processes, and stress,  Personality and
Individual Differences, 32(5), 877-891.
Tata, A., Martinez, D. L., Garcia, D., Oesch, A. ve
Brusoni, S. (2017). The psycholinguistics of
entrepreneurship,  Journal of Business Venturing
Insights, 7, 38-44.
66
Medya Girişimciliği, Kişilik ve Kültür İlişkisi
Trapnell, P. D. ve Wiggins, J. S. (1990). Extension
of the Interpersonal Adjective Scales to include
the Big Five dimensions of personality, Journal of
personality and Social Psychology, 59(4), 781.
Triandis, H. C. (1994). Culture and social behavior,
New York: Mcgraw-Hill, Inc.
Turan, M. ve Kara, A. (2018). Online social media
usage behavior of entrepreneurs in an emerging
market: Reasons, expected benefits and
intentions,  Journal of Research in Marketing and
Entrepreneurship, 20(2), 273-291.
Verheul, I., Wennekers, S., Audretsch, D. ve
Thurik, R. (2002). An eclectic theory of
entrepreneurship: policies, institutions and
culture, In  Entrepreneurship: Determinants and
policy in a European-US comparison, (pp. 11-81).
Springer US.
Weber, M. (1999). Protestan ahlâkı ve kapitalizmin
ruhu, (Çev. Z. Gürata), Ankara: Ayraç Yay.
Wennekers, S. ve Thurik, R. (1999). Linking
entrepreneurship and economic growth,  Small
business economics, 13(1), 27-56.
Williams, S. ve Narendran, S. (1999). Determinants
of managerial risk: Exploring personality
and cultural influences,  The Journal of Social
Psychology, 139(1), 102-125.
Witt, L. A., Burke, L. A., Barrick, M. R. ve
Mount, M. K. (2002). The interactive effects
of conscientiousness and agreeableness on job
performance, Journal of Applied Psychology, 87(1),
164.
Zhang, Z., Zyphur, M. J., Narayanan, J., Arvey, R.
D., Chaturvedi, S., Avolio, B. J. ve Larsson, G.
(2009). The genetic basis of entrepreneurship:
Effects of gender and personality, Organizational
Behavior and Human Decision Processes,  110(2),
93-107.
Zhao, H., Seibert, S. E. ve Hills, G. E. (2005). The
mediating role of self-efficacy in the development
of entrepreneurial intentions,  Journal of Applied
Psychology, 90(6), 1265-1272.
 Bölüm 4
Medya Girişimciliği ve Etik
öğrenme çıktıları

Etik ve Ahlak İlişkisi

1 Etik, ahlak, hukuk gibi kavramları

1 2
tanımlayabilme
2 Etik , ahlak ve hukuk kavramları arasındaki Etik Türleri
farkları açıklayabilme 3 Etik analizi kavramını değerlendirebilme

Anahtar Sözcükler: • Etik • Ahlak • Hukuk

68
Medya Girişimciliği
GİRİŞ
İktisadi hayatın her geçen gün karmaşıklaşan
yapısı teknolojinin gelişmesiyle çeşitlenen boyutla-
rı beraberinde insan ilişkilerinin ve toplumsal yaşa-
mın nasıl olması gerektiği tartışmasını getirmiştir.
Bu bağlamda toplumsal hayatı düzenleyen ahlak
yapısı ve etik değerler son yıllarda yoğun bir şekilde
tartışılmaya başlanmıştır.
Özellikle yeni iletişim teknolojilerinde yaşa-
nan gelişim klasik anlamda medyanın evrilmesine
neden olmuştur. Söz konusu bu evrim medyanın
yeni pek çok kullanım alanını ortaya çıkarmıştır.
Toplumsal, sanatsal, kültürel, ekonomik ve siyasal
yaşam küresel olarak bu evrimleşen “Yeni Medya-
nın” etkisinde kalmıştır. Üretim ilişkileri, tüketim
alışkanlıkları ve tercihleri, anlamlandırma ve algı-
lama biçimleri, araştırma ve bilgi edinme süreçleri,
sosyalleşme ortamları, iletişim faaliyetleri, eğlence
anlayışları, eğitim prensipleri gibi pek çok şey hız-
la değişmiştir. Yeni medyanın oluşturmuş olduğu
bu dalga iş dünyasını ve girişimcilik anlayışını da
etkilemiş, iş yapış şekillerinde ve girişimcilik alan-
larında değişimlerin yaşanmasına neden olmuştur.
Çift yönlü olması sayesinde etkileşim fırsatı ya-
ratma, anında ve her yerde olma, enformasyon ve
bilgi kapasitesinin büyüklüğü, arşivleme konusun-
da düşük maliyet ve uygun fırsatlar, eşit bir ortam
sunma, düşük maliyetli olma, küresel bağlamda
iletişim kurabilme kapasitesi, özel hedef kitlelere
uygun mesajların ulaşmasına olanak tanıma gibi
imkânlar sayesinde yeni medyanın kullanımı her
gün artmaktadır. Uluslararasılaşan pazar ve rekabet
ortamı işletmeleri teknolojik atılımlar yapmaya,
hedef kitlelerinden uzaklaşmamak ve rakiplerle re-
kabet edebilmek için yeni medyadan yararlanma-
ya itmiştir. Bu evrimleşme süreci girişimcilik alanı
için yeni fırsatları beraberinde getirmiştir.
Teknolojide yaşanan her gelişme, avantajlar
sunduğu gibi beraberinde yeni problemler de ge-
tirmektedir. Özellikle toplumsal yaşamdaki de-
ğişimler ahlaki boyutun yeniden şekillenmesi,
anlamlandırılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır.
Neil Postman, Teknopoli isimli kitabında bu du-
ruma dikkat çekerek teknolojinin ahlaki temelden
yoksun bir kültür inşa ettiği tezini sunmaktadır.
Medya ve bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan
değişim yeni etik tartışma alanlarının doğmasına
neden olmuştur. Bu bağlamdaki tartışmalar; kişisel
verilerin güvenliği, özel yaşamın gizliliği, yanıltıcı
bilgi ve içerik üretilmesi, gözetim olgusu üzerine
gerçekleşmektedir.
dikkat
Neil Postman 1931-2003 yılları
arasında yaşamış Amerikalı iletişim
bilimcidir. 1992 yılında yazdığı, tek-
nolojik evrimin oluşturduğu, yeni
dünya ve toplumsal düzeni sorgula-
dığı “Teknopoli” isimli kitap küresel
ölçekte modern teknolojiler üzerin-
deki tartışmaları alevlendirmiştir.
Bu anlamda ilgili çalışmada etik ve ahlak konu-
larının anlaşılması hedeflenmiştir. İlk bölümde etik
ve ahlak kavramlarının tanımlamaları yapılmış;
etik-ahlak, etik-hukuk ilişkileri anlatılmaya çalışıl-
mıştır. İkinci bölümde etik türleri ve pazarlamada
karar verme modelleri anlatılarak medya girişimci-
liği anlamında etik tartışılmıştır.
ETİK VE AHLAK İLİŞKİSİ
Etik kavramı Türkçede “töre bilim, ahlaki, ah-
lakla ilgili” anlamları taşır.(TDK) Etik, bilimsel
anlamda ahlakın özünü inceleyen; felsefi bağlamda
ise insanın davranışlarını ve mevcut sorunları araş-
tıran bir alan olarak tanımlanmaktadır. Kişilerin
birbirleriyle ve toplumla kurmuş oldukları ilişkiler,
zorunluluklarla ve toplumsal ödevlerle ilgili olarak;
doğru ve yanlış, iyi ve kötüye ait değerleri inceleyen
disipline etik denmektedir. Etik, daha kapsamlı bir
açıklamayla ahlak felsefesi olarak ifade edilebilir.
Kavramın tarihi felsefi boyutta çok eskilere da-
yanmaktadır. Tarihî köklerini Antik Yunan’a kadar
götürebilsek de yeniden bir araştırma alanı hâline
dönmesi son kırk yıldır mümkün olmuştur.
Etiğin kurucusu olarak Sokrates kabul edilmiş-
tir. Yunan düşünür kavramın bilgi alanı olarak ilk
temelini atan kişidir. Bu anlamda ilk sistematik bil-
giye Antik Çağ Yunan düşünürü Sokrates’in (MÖ
469-399) konuşmalarında rastlanmaktadır (Kes-
gin, 2009). Bununla birlikte Sokrates öncesinde
düşünürlerin de iyi ve doğru üzerine düşünceleri
vardır. Örneğin Demokritos (MÖ 460/70-370),
“doğru yaşam koşulları” üzerine düşünmüştür. Bu-
rada “doğru yaşam”dan anlaşılan şey, “dinginlik”,
69

“esenlik”, ve “huzur” içinde bir yaşamdır; bunların
hepsini içeren anlamda “mutlu” yada “iyi” bir ya-
şamdır (İyi, 2011).
Etik, Yunanca “Ethos” sözcüğünden gelmekte-
dir. Ethos “Karakter” “Huy” anlamlarını taşımak-
tadır. Bu bağlamda Etik kavramı insani olan, bireye
bağlı, bireyle ilgili olan bir anlam taşır. Burada ön-
celikli ve önemli olan şey, kişinin kendisi ve onun
yaşamının değeri, yani onun doğru bir yaşam için-
de olmasıdır. Bu sorgulamada filozofun sorgusu,
“ahlakın” veya “ahlaklılığın” ne olduğu konusunda
değil, kişinin yaşamla bağını doğru şekilde nasıl
düzenleyeceği konusundadır (İyi, 2011).
Etik insanın toplumsal ölçekte gerçekleştirdiği
ve başkalarını etkileyen sonuçları olan davranışları/
eylemleri/yapıp etmeleri ve bunları biçimlendiren
düşünme süreçleri ile ilgilidir. Bu ilgili oluş çerçe-
vesinde etiğin somut olarak ortaya çıkışı üç biçim-
de olmaktadır:
I. Felsefenin bir ana alanı olarak etik, dav-
ranışlar bağlamında iyinin ne olduğu ve
nelerin iyi olduğu konusunu ele almakta;
insanın ideal davranışlarını formüle etmeyi
amaçlamaktadır,
II. Toplum yaşamında etiğin karşılığı, insanla-
rın birbirleriyle ilişkilerinde neleri yapmala-
rı ve nelerden kaçınmaları gerektiğiyle ilgili
bir kurallar kümesi; kısaca genel ahlaktır,
III. Belli bir alanda etkinlik gösteren kişilerin
uymaları gereken kuralların belirlendiği ve
o alana özgü uygulamalardaki istenen davra-
nışların irdelendiği meslek etikleri; ilk ikiye
göre daha yenidir ve bir bakıma onların bir
sentezidir. (Yıldırım ve Kadıoğlu, 2007).
dikkat
Etik doğrunun ve yanlışın davranış biçim-
leri üzerine yansımasına dair bir düşünme
sürecidir. Ahlak ise onun uygulama ala-
nıdır. Değerler konusunda etik kavramı
kullanılırken, davranış ele alındığında ah-
lak kavramı kullanılır. Kişinin karşılaştığı
durumlarda ifade etmek istediği değerler
etik, bunun uygulanma biçimi ise ahlaktır.
Etik kavramı güncel olarak daha çok meslek
örgütlenmelerinin davranışlarını inceleyen ve dü-
70
Medya Girişimciliği ve Etik
zenleyen bir disiplin olarak görülmektedir. Sosyal
yaşam içerisinde insan ilişkilerinin düzenlendiği
disiplin ise ahlaktır. Mesleklerini ifa eden insanlar,
görevleri esnasında karşılaştıkları sorunlara çözüm
bulmak amacıyla, davranışlarına bir ölçüt olsun
diye ve onlara yön versin diye etik ilkeler / kodlar
aramaktadırlar (Özel, 2017).
Belli bir meslek grubunun üyelerine emreden,
belirli kurallara uymayı mecburi kılan, şahsi eği-
limleri kısıtlayan, ilkesiz ve yeterli olmayan üye-
leri meslek grubunun dışına çıkaran, rekabet ko-
şullarını ve hizmet anlayışını düzenleyen ilkelere
meslek ilkeleri denir.
Meslek etiği, meslekleri veya görevleri olan
insanlara uygulanan davranış standartlarıdır. Bir
mesleğe giren kişi, etik yükümlülükleri üzerine alır,
ancak bu kişinin tavırları belirli bir standarda uy-
duğunda gerçekleşebilecek değerli iş ve hizmetler
için toplum ona güvenir. Etik yükümlülüklerini
yerine getiremeyen profesyoneller, bu güveni kötü-
ye kullanmış olmaktadır (Karakoç, 2012).
Etik ve Ahlak İlişkisi
Etik ve ahlak kavramları günlük hayatta karış-
tırılan, birbirlerinin yerine kullanılan farklı kav-
ramlardır. Bazı felsefeciler bu ayrımı gözetirken
bazıları karşı çıkmaktadır. Etik iyi olanın, kötü ola-
nın, doğru olanın yanlış olanın üzerine düşünme
biçimlerini ifade ederken, ahlak ise onun hayata
geçirilmesini ifade etmektedir. Türkiye’de “etik” ve
“ahlak” kelimeleri genellikle birbirinin yerine kul-
lanılmakla birlikte birbiriyle özdeş değildir. Çünkü
etik, ahlak felsefesidir ve ahlak da etiğin araştırma
konusudur (Eğri ve Sunar, 2010).
Ahlak, toplumsal ilişkiler sonucunda
ortaya çıkan, toplumsal hayatın bütün
boyutlarını düzenleyen ve sınırlayan, top-
lumdaki bütün bireylerin uymakla yü-
kümlü oldukları yazısız kurallardır.
Ahlak Latincedeki “mores” kelimesinden gel-
mektedir. Türk Dil Kurumu ahlak kavramını “Bir
Medya Girişimciliği

toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları insan yaşamının her alanında yer almaktadır. Her
davranış biçimleri ve kuralları.” şeklinde tanım- tarihsel dönemde, her insan topluluğunda ahlak
lamıştır. Ahlak toplumda var olan ve o toplumu söz konusudur (Banar, 2013).
oluşturan bütün bireylerin uymakla yükümlü ol-
dukları yazısız kurallar bütünüdür.
Etik Değerler
Genellikle kişilerin ahlaktan anladıkları şey, be-
Değer kavramı felsefi olarak “kişinin isteyen,
lirli bir topluluğa, bir yere ve zamana bağlı, “değer-
gereksinim duyan bir varlık olarak nesne ile bağ-
lilik ölçütleri”, veya kurallar, ilkeler bütününden
lantısında beliren şey” şeklinde tanımlanmaktadır.
ibaret olmaktadır. Geçerli olan ölçüt neyse ona
Bir toplumda bireylerden beklenen genelleşmiş
göre “ahlaklı” veya “ahlaksız” eylemlerden, kişi-
ahlaki inanış bütününe ise toplumsal değer denir.
lerden ; “etik” veya “etik olmayan” davranışlardan
Toplumun ortak duygu ve düşüncelerini yansıtır-
söz edilebilmektedir. Bu kavrayış biçiminde etik ve
lar. Kuşaktan kuşağa aktarılabileceği gibi zaman
ahlak aynı şeyler olarak görülmektedir (İyi, 2011).
içinde değişikliğe de uğrayabilirler.
Ahlak, insan toplulukları arasında farklılık gös-
Gordon Nelson değerleri sınıflandırırken kişi-
terebilir. Aynı toplumu paylaşan farklı grupların,
sel değerler, grup değerleri, sosyal değerler olmak
farklı dinî inançların, cinsel ve etnik kimliklerin
üzere 3 kategoride incelemiştir. Buna göre kişisel
ahlak tanımlamaları, birbirleriyle uyum içerisinde
değerler; seçim yapmada ve satın alınan ürünlerde,
olmayabilir. Etik, soyut kavramlara dayanır ve bu
hobilerde olduğu gibi diğer kişisel tercihlerle ilişki-
kavramlardan ne anlaşılması gerektiğini tanımlaya-
lidir. Grup değerleri; belirli bir grubun üyeleri tara-
rak evrensel manada kabul gören kavramları ortaya
fından paylaşılan değerlerdir. Bu grup; aile, kulüp,
çıkarmaktadır. Etik insan davranışlarını düşünsel
dinî ya da politik bir grup olabilir. Sosyal değerler
ve daha soyut bir şekilde ele alırken, ahlak ise haya-
ise adalet, saygı, farklılık, eşitlik gibi değerlerdir ve
tın günlük akışı içerisinde insanların nasıl davran-
bireyin mevcut toplumsal yapı içerisinde varlığını
ması gerektiğini inceler. Bu hâliyle ahlak toplum-
devam ettirmesine yarar. (Kardaş ve Cemal, 2017).
sal, etik ise düşünsel olandır.
Schwartz ise değerleri; bireysel ve kültürel ol-
Ahlak, toplumu oluşturan bireylerin birbirle-
mak üzere, iki düzeyde incelemiştir. Bireysel düzey-
riyle ve toplumla olan ilişkilerinde ortaya çıkan,
deki incelemelerde değerler, kişilerin yaşamlarını
karşılıklı saygı ve kabullenme süreçlerinden oluşan
yönlendirmedeki önemlerine göre ele alınırlar. De-
“norm” olarak geçerlilik kazanan, geneli bağlayıcı
ğerlerin kültürel düzeyde incelenmesindeki amaç
özelliği olan eylem modellerini içerir. Etik ahlakın
ise toplumun genelinde paylaşılan ve toplumsal
kuramsal yönü ile ilgilenmektedir. Normlar üzeri-
normlara dayanan soyut fikirlere ilişkin bilgi üret-
ne değerlendirmelerde bulunmak ve gerektiğinde
mektir. Kültürel düzeydeki inceleme birimi kül-
toplumsal bağlamda yeni normlar üretmek ahlak
türel grubun (ulus, etnik grup) kendisidir. Bu iki
felsefesinin yani etiğin işidir. Bu hâliyle etik, ahlaki
düzey arasındaki ayrımın nedeni ise bireysel düzey-
tutumların arka planını ele alarak ahlaki yargıları,
de kişiyi yönlendiren değerler arasındaki güdüsel
toplumsal ve bireysel ahlaki terimleri analiz eder.
ilişkilerin kültürel düzeyde aynı özellikleri sergile-
Etik, ahlaki kurallar üretmez, ahlak üzerine memesi olasılığının bulunmasıdır (Kağıtçıbaşı ve
araştırma ve felsefi tartışma yaratır. Ahlak felsefesi Kuşdil, 2000).
(etik) bilimi, ahlakın özünü, kökenini, toplumsal
Yapılan muhakemeler sonunda eyleme geçeriz.
yaşantıdaki önemini araştırarak insan ve toplum
Değerlendirilen şey etik anlayışı ve etik ilişkinin
değerlerinin oluşması hususunda görüşlerin ortaya
türüne göre farklılaşmaktadır. Bu açıdan ele alındı-
çıkmasını sağlamaktadır (Mahmutoğlu, 2019).
ğında değer kavramı, olayların ve yaşamın yorum-
Ahlak ile ilgili olarak unutulmaması gereken lanması, anlamlandırılması ve düzenlenmesi anla-
bir diğer nokta da; bir kişinin, grubun, halkın, mında oldukça işlevsel bir hale gelmektedir.
toplumsal sınıfın, milletlerin, kültürel çevrenin,
Tüketim kültürünün en önemli unsuru değer-
dönem dönem yaşanan tarihsel süreçlerin ve ey-
lerdir. Bu realitenin farkında olan girişimciler hedef
lemlerin yönlendirdiği inançlar topluluğu, değer
kitlelerinin değerlerini araştırarak üretim ve pazar-
yargıları, uyulması arzulanan normlar, yasaklar ve
lama politikalarını şekillendirmektedirler. Büyük
tasarımlar topluluğu olduğudur. Bu yüzden ahlak,
işletmeler her yıl büyük yatırımlar yaparak “tüketi-

71

ci algı anketleri” yapmakta ve üretim ve satış strate-
jileri bunların sonuçlarına göre belirlemektedirler.
Sorumluluklar, beklentiler hatta dinî inanışlar dahi
tüketicilerin alışveriş kültürünü etkileyebilmekte-
dir. Başka bir anlatımla etik değerler, müşterilerin
ürün seçimi üzerinde etkili olabilmektedir. Her
şeye rağmen toplumsal yapıda üzerinde ittifak edil-
miş birtakım ortak değerler bulunmaktadır.
Ortak etik değerler:
• Doğruluk, dürüstlük
• Güvenilir olma
• Sadakat
• Adalet
• Başkalarına yardım etme
• Başkalarına saygı gösterme
• Vatandaşlık sorumluluğuna sahip olma
• Yalan söylememe
• Başkasının hakkını yememe
• Karşısındakinin güç durumundan yararlan-
mama
• Acısı olanın acısını paylaşma
• Dayanışma
• Bireylerin eşitliğinin kabul edilmesi
• Kaynakların adil dağıtılması
• Mükemmeliyeti arama vb.
Etik ve Hukuk İlişkisi
İçinde yaşadığımız çağda toplumsal ilişkiler her
zamankinden daha canlı, karmaşık ve katılımcı bir
hâl almıştır. Bu durum etik, ahlak ve hukuk üzerin-
deki tartışmaların yoğunlaşmasına neden olmuş ve
toplumsal hayatta insan davranışlarını ve bireylerin
ilişkilerini yönlendirecek, düzenleyecek birtakım
kurallara ihtiyaç duyulmuştur. Hukuki düzenleme-
ler ahlaki problemler ve etik tartışmalar sonrasında
ortaya konurken, etik ilkeler yıllar süren tartışma-
lar sonrasında olgunlaşarak hayata geçerler.
Etik ilkeler/kurallar asgari standartları; bunların
değer hükmü hâline dönüşmesi, ahlak kurallarını
oluşturmaktadır. Çoğu zaman ahlak kurallarının dev-
let yaptırımına bağlanması hali ise, hukuk kurallarına
hayatiyet vermekte; kaynaklık etmektedir (Karakoç,
2012). Her üç kavramın temelinde “hak”, “adalet”
“özgürlük” ve “eşitlik” gibi değerler bulunmaktadır.
Etiğin temelini oluşturan bu değerler, hukuk
sayesinde toplumsal yaşamda uygulama alanı bula-
72
Medya Girişimciliği ve Etik
rak pozitif hukuk kuralı hâline gelebilmektedir. Bu
sebeple denilebilir ki bu değerler, etik ve hukukun
etkileşimine neden olmakta ve etik ile hukukun ke-
sişim noktası içinde yer almaktadırlar. (Özel, 2017)
Hukuk, kanunlar/kurallar çerçevesinde ne yapılabi-
leceğinin; etik ise, ne yapılması gerektiğinin ortaya
konulmasıdır. Nitekim, etik gibi, hukuk bilimi de
insan eylemlerini konu almakta, ancak incelemele-
rini ahlakilik açısından değil, kanunlara/kurallara
uygunluk açısından yapmaktadır (Karakoç, 2012).
Hukuk normları, ahlâkî normlar değildir; an-
cak bağlayıcı olmayı ahlaki normlarla sağlamaya
çalışır. Çünkü, demokratik bir hukuk düzeni, ah-
laki öncüller üzerine kuruludur ve özgürlük, adalet
ve eşitliğin mutlak değerler olarak herkes için kabul
edilmesi gerekir (Pieper, 2012). Bir diğer ifadeyle
hukuk, ahlak ilkeleri ve evrensel olan etik değerler
arasında büyük ölçüde örtüşme vardır.
Etik ilkeler ile hukuk kurallarının benzerlikleri-
ni şu şekilde sıralayabiliriz:
• Etik ilkeler de hukuk kuralları da insan ey-
lemlerini konu almaktadırlar.
• Etik ilkeler de hukuk kuralları da insan ey-
lemlerine sınırlama getirmektedirler.
• Hem etik ilkeler hem de hukuk kuralları ba-
zen yazılı bazen ise yazısız olan normlardır.
• Etik ilkeler ile hukuk kuralları bazen birbiri-
ni tamamlamaktadırlar ve hatta etik, huku-
kun dayanağını oluşturmaktadır; hukukun
oluşumuna ve gelişimine yön vermektedir.
Etik ilkeler ile hukuk kurallarının farklılıklarını
ise şöyle sıralamamız mümkündür:
• Etik, davranış standartlarının neler oldu-
ğunun ya da olması gerektiğinin belir-
lenmesi aşamasını; hukuk ise, toplumun
huzur ve güven içinde yaşamasının temi-
natını oluşturur.
• Etik, ilkeler çerçevesinde ‘ne yapılması
gerektiği’ni ortaya koyarken; hukuk, kural-
lar çerçevesinde ‘ne yapılabileceği’ni ortaya
koymaktadır.
• Etik ilkeler, insan fiillerine ve davranışlarına
bir sınırlama getirmekle birlikte, bu ilkele-
re aykırı davranılması hâlinde, hukuki an-
lamda bir yaptırım uygulayamamaktadırlar.
Hukuk kuralları ise, hukuk kurallarına ay-
kırı davranılması halinde yaptırım uygula-
yabilmektedirler.
Medya Girişimciliği

• Etik ilkeler, genellikle yazılı olmayan normlardır. Hukuk kuralları ise, çoğunlukla yazılıdırlar.
• Etik ilkeler, bireylerin kendi kendilerini kontrol ederek, iyi ve doğru davranmalarını sağlamayı
amaç edinirler. Hukuk kuralları ise bireylerin başka bireylerle arasındaki ilişkilerini düzenler, bire-
yin fiilleri sonucunda başka bireylerin zarar görmesini engellemeyi amaç edinirler.
• Etik ilkelerin kaynağı, devlet olabileceği gibi, çeşitli meslek kuruluşları da olabilir. Hukuk kuralla-
rının kaynağının ise tartışmalı olmakla birlikte, devlet olduğu kabul edilmektedir.
• Etiğe aykırı davranışlarda bulunan kişiler, davranışları aynı zamanda kanunlara da aykırı olmadığı
sürece, para cezası ya da hapis cezası ile cezalandırılmazlar. Ancak hukuk kurallarının ihlal edilmesi
durumunda, ihlal eden kişilere para cezası, hapis cezası ve hatta bazı ülkelerde idam cezası verilmek-
tedir. (Özel, 2017)

Öğrenme Çıktısı
1 Etik, ahlak, hukuk gibi kavramları tanımlayabilme
2 Etik , ahlak ve hukuk kavramları arasındaki farkları açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Cenneti Çocukları Toplumsal hayatta etik ilke-

Etik ve ahlak kavramları
arasındaki temel farkları
araştırın.
(Bacheha-ye Aseman) ler, ahlak kuralları ve hukuk
Yönetmen: Mecid Mecidi kurallarının gelişim süreçle-
Yapım Yılı:1997 rini değerlendirin.

ETİK TÜRLERİ Ahlaki değer tanımlamaları veya eleştirileri yapıl-

Etiğin, aralarında belli bir tarihsel, epistemolojik
ilişki bulunan farklı türleri ya da aynı anlama gel-
mek üzere, ahlak felsefesinde üç ayrı araştırma dü-
zeyi vardır. Bunlar, betimleyici etik, normatif etik
ve meta etiktir (Cevizci, 2008).
Betimleyici Etik
Betimleyici etik; herhangi bir değer yargısına yer
vermeksizin, olayı resmeden etik sahasıdır. Norm
bildirmek veya kural koymak yerine, sadece eylem-
leri gözlemleyerek bilimsel ve/veya betimsel yolla
tanımlamayı amaçlayan görüştür.
Betimleyici etik, ahlak alanındaki bilimsel ve ma-
teryalist yaklaşımı tanımlar. Bu etik anlayışı; norm
bildirmek ya da kural koymak yerine, sadece insan
eylemini gözlemleyerek eylemlerin sonuçlarını betim-
lemektedir. Dolayısıyla, o insanların ahlaki görüş ya
da inançlarıyla ilgili olgusal önermelerden meydana
gelen etik türünü ifade etmektedir (Cevizci, 2008).
maz. İdeal eylem ve davranış biçimleri sunmak yeri-
ne, toplumda ve bireyde var olan değer ve olguları
tespit ederek bunların sosyolojik ve psikolojik yönle-
riyle ilgili araştırma yapılmasıyla ortaya çıkan bir etik
türüdür. Etik burada bir nevi gözlemcidir. Var olan
gözlemlenir, eleştirilir ve çıkarımlarda bulunulur.
Bir toplum içerisinde neyin kötü olduğunu tes-
pit eder. Hazzın nasıl bir duygu ve eylem olduğunu
psikolojik olarak tahlil ederken iyi-kötü değerlendir-
mesinden uzaktır. Zira yargı belirtmek betimleyici
ahlak anlayışıyla bağdaşmamaktadır (Kesgin, 2009).
Normatif Etik
Normatif etik, kural koyucu bir etiktir. Bu etik
türünde değer, bir kurala ya da ilkeye göre belirle-
nir. Bir diğer adının formalist etik olmasının sebebi,
ahlaki değeri eylemin kendisinde veya sonucunda
değil, eylemin kendisini temellendirdiği form ya da
kuralda görmesindendir.

73

Normatif etik, insanın ahlaki eylemleri için
kural ve düzenleyici ilkeler getiren etik türüdür.
Nasıl yaşanılması gerektiğini belirten ahlaki ilke-
ler araştırılır. Hayatta en yüksek değere sahip olan
şeylerin neler olduğu; adil bir toplumun hangi un-
surları içermesi gerektiği; bir insanı ahlaki yönden
iyi kılan şeylerin neler olduğu tartışma konularıdır.
Normatif etik, ahlaki talep ve normların betimlen-
mesinden çok gerekçelendirilip temellendirilmesi-
ni hedeflemiş olup, kendisine uyulması istenen en
üst düzeyde ahlak ilkesine dayanır ya da gerçekleş-
tirilmesi herkesi bağlayan ‘en üst iyi’ye gönderme
yapar (Pieper, 2012).
Normatif etik, ahlaki değerle ilgili sorulara
cevap verir, düşünce üretir. Bireylerin toplumsal
hayatta nasıl davranması gerektiği, inançları veya
nasıl insanlarla ilişki içinde olması gerektiği ile il-
gili özgün ahlaki soruları yanıtlamaya çalışır. Bu
bağlamda normatif etik, bu sorulara sistematik bir
şekilde, eleştirel bir gözle cevaplar arar ve ortaya
çıkan cevapları gerekçelendirerek haklılığını ortaya
koymaya çalışır.
dikkat
Normatif Etik teorilerine göre normatif etik
teleolojik ve deontolojik olarak ikiye ayrılır.
Teleolojik etik, insan eylemlerinin sonuçlarına
odaklanır. İyi-kötü, doğru-yanlış gibi değerler
eylemin sonucuna göre belirir. Deontolojik
etik ise, eylemin sonuçlarından ziyade, eylemin
kendisinin veya toplumsal ödevin kendi başına
iyi ya da kötü olabileceğini savunur. Bu açıdan
Deontoloji görev temelli etik olarak da bilinir-
ken teleoloji sonuç odaklı etik olarak bilinir.
Normatif etik; nasıl yaşamamız gerektiğini bil-
diren ahlaki ilkeleri araştırır, hayatta nihai ve en
yüksek değere sahip olan şeylerin neler olduğunu
tartışır. Adil bir toplumun hangi unsurları içermesi
gerektiğini mütalaa eder. Bir insanı ahlaken iyi kı-
lan şeylerin neler olduğunu sorgular. Örneğin; kür-
tajın, ötenazinin, ölüm cezasının vs., ahlaken doğ-
ru olup olmadığını tartışır. Buradan da anlaşılacağı
üzere normatif etiğin, birisi tümüyle teorik, diğeri
ise önemli ölçüde pratik olan iki düzeyi vardır. Bi-
rinci düzeyi itibarıyla normatif teori, temel ahlaki
ilkeleri belirlemeye koyulur; buna karşın normatif
74
Medya Girişimciliği ve Etik
etiğin ikinci düzeyi uygulamalı etiktir ve özel alan-
larla ilgili genel sorunları tartışır, genel ahlaki ilke-
leri özel alanlara uygular (Cevizci, 2008).
Meta Etik
Etik araştırmanın veya düşünüşün üçüncü etik
türü ise zaman zaman analitik veya eleştirel etik
olarak da tanımlanan ve ahlak felsefesinde çağdaş
yaklaşımı ifade eden meta etiktir. Meta etik nor-
matif etiğin koymuş olduğu ahlaki yargılar üzerine
tartışır, bu yargılarda geçen kavramları analiz eder
ve söz konusu kavramlarla yargıların anlamlarını,
mahiyetlerini ve birbirleri karşısındaki durumlarını
inceler (Cevizci, 2008).
Burada etik değerlerin özü ve anlamı araştırılır.
Değerlerin toplum mu yoksa bireysel duygulanım-
lardan mı kaynaklandığı sorgulanır. Bu ve benzeri
soruların cevapları aranırken, evrensel doğrular,
dinî inançlar, mantık ve etik alanını oluşturan tüm
kavramların anlamları üzerinde durulur. Normatif
etiğin ortaya çıkardığı kurallar üzerine sorgulama-
lar yapar, ilgili kavramları inceler, ortaya çıkan yar-
gıların ve kavramların anlamlarını, özelliklerini ve
birbirleriyle ilişkilerini inceler.
Meta etik, felsefenin biricik görevinin dilin man-
tıksal analizi veya kavram çözümlemesi olduğunu
öne süren, yirminci yüzyılda dünyada oldukça et-
kili yeni bir felsefe tarzı olan analitik felsefenin etik
alanındaki tavrını veya yaklaşımını ifade eder. Meta
etiğe göre, bir filozofun görevi, ahlâk alanına giren
kavramları ve yargıları analiz etmek, ahlaki davranış
ölçütlerini tartışmak ve bu kavramların anlamlarını
açıklığa kavuşturmaktır (Kesgin, 2009).
Etik Karar Alma Modelleri
Karar verme, bireyin belirsiz bir durumla veya
ortaya çıkan bir problemin varlığında söz konusu
olmaktadır. Etik karar alma ise kişinin etik prob-
lem karşısındaki öznel, toplumsal ve kültürel bir-
çok faktörün etkisi ile doğru ve yanlış şeklinde
değerlendirme yapmasını sağlayan psikolojik bir
süreçtir. Birey bu süreçte, birden fazla alternatif
arasında bireyin etik değerleri çerçevesinde doğru
olanı seçer. Bu bağlamda birey bir olay veya eylem
üzerine etiksel yargılama yaparken, o konu ve ey-
lem üzerindeki etik önemliliği dikkate almaktadır.
Bu anlamda karar almanın her basamağında
aşağıdaki altı soruya yanıt aranmalıdır:
Medya Girişimciliği
1. Bu doğru mu? Bu soru, doğru ve yanlışın
açıkça değerlendirilmesini gerektirmekte-
dir. Bu soruyu yanıtlarken akılda tutulması
gereken bir yaklaşım da “başkalarına, sana
davranmalarını istediğin gibi davran” ilke-
sidir. Bu ilke çerçevesinde verilen kararın ya
da yapılması düşünülen eylemlerin doğru-
luğu tartışılmalıdır.
2. Bu adil mi? Bu sorunun yanıtı, altın ku-
ral olarak nitelenen bir başka soruda gizli-
dir. Aynı durumda siz karşıdakinin yerinde
olsaydınız ve bu davranış size yapılsaydı,
bunun adil olduğunu düşünür müydünüz?
Eğer bu sorunun cevabı evet değilse davra-
nış ya da kararı yeniden gözden geçirmek
gerekmektedir.
3. Eğer birisi zarar görecekse bu kim? Bu
soru faydacılık kavramına dayalı bir soru-
dur. Bu yaklaşımın diğer boyutu kim kaza-
nacak sorusudur. Bunu izleyen soru ise bu
kişinin kaybetmeyi mi kazanmayı mı hak
ettiğine karar vermektir.
4. Eğer verdiğiniz karar gazetelerin birin-
ci sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat
hisseder miydiniz? Eğer bu sorunun yanıtı
“hayır” ise hemen “niçin?” sorusu sorulma-
lıdır. Bu soruya verilecek yanıt, sorunun ta-
nımlanmasına yardımcı olmaktadır.
5. Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza
bunu söyler miydiniz? Diğer bir deyişle
gerçekleştirilmesi düşünülen eylem ya da
davranışlar yakın çevre tarafından öğrenil-
diğinde eğer rahatsızlık hissedilecekse bu
eylem veya davranışı yeniden gözden geçir-
mekte yarar bulunmaktadır.
6. Sonuçların etkileri neler olabilir? Bir ka-
rar ya da davranışın sonuçlarının neler ola-
bileceğine ilişkin sezgiler üzerinde dikkatle
durulmalıdır. Duyarlı insanlar olaylara iliş-
kin kötü kokuları kolaylıkla fark edebilir.
Eğer bu tür bir kuşku varsa bunun neden-
lerinin ortaya konulmasına çalışılmalıdır
(Pehlivan, 1998).
Etik karar alma süreci, karmaşık ve çok boyut-
lu yapısı nedeniyle diğer karar alma süreçlerinden
daha üst düzey bir akıl yürütme ve değerlendirme
süreci gerektirmektedir. Bu zorlu sürece rehberlik
edebilmesi için birtakım modeller geliştirilmiştir.
Kohlberg’in Bilişsel Ahlaki Gelişim
Modeli
Bireysel etik karar alma süreçleri, ahlaki ve bi-
lişsel bağlamda değerlendirildiğinde Kohlberg’in
çalışması önemli bir yer tutmaktadır. Kohlberg’in
ahlaki gelişim teorisi davranış bilimi ve meslek etiği
üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu teori bilişsel
psikoloji ve etiğin birleşimi olarak kendisini gös-
terir. Kohlberg, bireyin bilişsel ahlaki aşamasının,
onun etik problemler karşısında alacağı kararları
belirlediğini savunur. Ona göre ahlaki gelişim ço-
cukluktan yetişkinliğe doğru çeşitli basamaklardan
oluşan bir süreçtir. Ahlaki gelişim bireyin bilişsel
gelişimine doğru orantılı bir yol izler. Kohlberg
hocası Piaget’in çalışmalarını geliştirerek, bireyin
ahlaki gelişimini detaylı olarak analiz etmiştir.
Kohlberg’in geliştirdiği Bilişsel Ahlaki Gelişim
Modeli, çocukluktan yetişkinliğe doğru bir dö-
nüşümü dikkate almaktadır. Kohlberg, bu model
yardımıyla, üç bilişsel ahlaki gelişim düzeyi ortaya
koymakta ve bu düzeylerde kendi aralarında, iki-
şer ara aşamayı içermektedir (Seymen Aytemiz ve
Bolat, 2007).
75
 Medya Girişimciliği ve Etik

Tablo 4.1 Kohlberg’in Bilişsel Ahlaki Gelişim Modelinin Aşamaları

Neyin Doğru Doğru Yapma Aşamaya Yönelik
Düzey Aşama
Olduğu Nedenleri Sosyal Bakış Açısı
DÜZEY 1 Aşama 1 İtaat Güce, saygınlığa Cezadan kaçınmak Ben merkezci
GELENEKSEL Etme ve Ceza veya sorun ve yetkililerin bakış açısı. Kişi
ÖNCESİ Ahlaki Yönelim önleyici düzene üstün güçleri diğerlerinin
değer, kişiler veya ben merkezli itaat çıkarları ile
standartlardan söz konusudur. ilgilenmez veya
ziyade dışsal Bu aşamada bu çıkarların
ödüllere ve davranışların başka bir aktörün
cezalara dayalıdır. yönünü belirleyen çıkarlarından farklı
şey, dış kaynaklı olabileceğini fark
emir, ceza ve etmez. Eylemler,
ödüllerdir. Fiziksel diğerlerinin
sonuçlar ya da psikolojik ilgi
kuralları ortaya alanlarından ziyade
koyan kişilerin fiziksel olarak
fiziksel gücü değerlendirilir.
önem kazanır.
Gücü elinde tutan
otoritenin dediği
doğrudur.
Aşama 2 Bireycilik, Bu aşamada bir Kişinin kendi Tam anlamıyla
Amaca Dönük eylem, kişinin çıkarlarına bireyselci bakış
Değiş Tokuş ve Saf ihtiyaçlarını uyduğu sürece açısı. Herkesin
Çıkarcı Eğilim karşılayabildiği diğer insanların ulaşmak istediği
ölçüde doğrudur. çıkarlarına hizmet çıkarları vardır, bu
Bireyler arasındaki etmesi çıkarların varlığı,
anlaşma ve söz doğruyu göreli
vermelere değer hâle getiren bir
verilir. Bu anlamda çatışma yaratır.
karşılıklı değiş
tokuş kavramı
(sen bana yardım
et, ben de sana
yardım ederim),
sevgi, bağlılık ve
adalet kavramının
yerine geçer. Doğru
aynı zamanda adil
olandır; karşılıklı
eşit bir alışveriş,
bir anlaşma ve bir
uzlaşmadır.

76
Medya Girişimciliği

Neyin Doğru Doğru Yapma Aşamaya Yönelik

Düzey Aşama
Olduğu Nedenleri Sosyal Bakış Açısı
DÜZEY 2 Aşama 3 Karşılıklı Burada birey Kişinin kendi Bireyin, diğer
GELENEKSEL Ahlaki Beklentiler, için doğru, ve başkalarının bireylerle ilişki
değer, daha geniş İlişkiler ve üçüncü kişilerin gözünde iyi insan içinde olmasına
olarak toplumun Kişilerarası Uyum kendisinden olma gereksinimini dayalı anlayış.
ya da aile, referans bekledikleri duyması. Paylaşılan
grubu gibi daha davranışlardır. Başkalarını koruma. duyguların ve
küçük bir bölümün, Özellikle aile Kalıplaşmış iyi beklentilerin ve
iyi davranışla üyeleri gibi önemli davranışları uzlaşıların bireysel
ilgili beklentileri kişileri memnun destekleyecek çıkarların üstünde
doğrultusunda etmek için yapılan kuralları ve otorite tutulması
şekillenir. davranışlar en
doğru hareket
biçimidir. Bu aynı
zamanda güven,
sadakat, saygı ve
minnet duyma gibi
karşılıklı ilişkileri
de korumak
anlamına gelir. Bu
aşamada “iyi niyetli
olmak” da önem
taşımaktadır.
Aşama 4 Yasalara Bireyin algılaması Kurumun Sisteme dayalı
ve Toplumsal aile sınırlarını aşmış sürekliliğini anlayış. Sosyal
Düzene Uyum ve tüm topluma korumak, bakış açısını
Gösterme Eğilimi yönelmiştir. Burada sistemdeki kişilerarası
ve Vicdan doğru davranış bozulmaların uzlaşmadan ya da
görevini yapmaktır. önüne geçmek. güdülerden ayırır.
Görevini yapmak Bireyin vicdanının Rolleri ve kuralları
ile yasalara onu toplumsal tanımlayan sistem
boyun eğmek yükümlülüklerini yaklaşımını temel
ve yasayı temsil yerine getirmeye alır. Sistemdeki
eden otoriteye itmesi yerleri açısından
itaat etmek bireysel ilişkiler
anlaşılır. Üçüncü üzerinde durur.
ve dördüncü
aşamalarda aile,
grup ya da ulusun
beklentileri değerli
olup toplumsal
düzene ve
beklentilere sadece
uymak değil,
onları korumak
ve desteklemek
amaçlanır.

77
 Medya Girişimciliği ve Etik

Neyin Doğru Doğru Yapma Aşamaya Yönelik

Düzey Aşama
Olduğu Nedenleri Sosyal Bakış Açısı
DÜZEY 3 Aşama 5 Sosyal Bu aşamada Toplumsal Sosyal bakış
GELENEK Sözleşme veya yasalar önemli sözleşmenin bir açısına öncelik
SONRASI YA DA Yararcılık ve olmakla birlikte, parçası olarak verme anlayışı.
İLKELİLİK Ahlaki Bireysel Haklar dördüncü herkesin refahı Sosyal ilişkilere
değer, evrensel aşamadan farklı ve tüm insanların ve sözleşmelere
değerlere ve olarak bunların haklarının öncelik veren
ilkelere göre değişebileceğine korunmasına değerlerin ve
belirlenir. inanılır. Yasaların yönelik yasalara hakların bireysel
amacı toplumun uyma konusunda olarak farkına
büyük kesimine zorunluluk varma. Kabul
hizmet etmek hissetme. Yasalar sözleşmesi,
olduğuna göre, ve görevlerin nesnel tarafsızlık
bu hizmeti çoğunluğun ve ödeme süreci
gerçekleştiren yararına olduğuna gibi biçimsel
diğer ilişkin rasyonel bir mekanizmaların
seçeneklerin de hesaplama söz bakış açısıyla
düşünülmesinde konusudur: En çok bütünlük
bir sakınca sayıda insan için sağlar. Ahlaki
görülmez. en fazla iyi ve yasal bakış
açıları üzerinde
durur: Onların
zaman zaman
çatıştıklarını
ve onları
bütünleştirmenin
güç olduğunu
bilir.
Aşama 6 Evrensel, Bu aşamada Akılcı bir insan Sosyal
Etiksel İlkele doğru ya da olarak evrensel düzenlemelerden
yanlışı toplumsal ahlaki ilkelerin kaynaklanan
düzenin kuralları geçerliliğine olan ahlaki bir bakış
değil kişinin kendi inanç ve kişisel açısı. Her akılcı
vicdanı ve temel olarak onları bireyin evrensel
etiksel ilkeler destekleme ahlak ilkelerinin
belirler. Bunlar duygusu doğasının farkında
evrensel adalet, olduğunu kabul
eşitlik ve insana eder. Amaç
saygıyı vb. soyut insanın mutlu
ilkeleri içerir. kılınmasıdır.
Kaynak: Oya Aytemiz Seymen ve Tamer Bolat (2007). “Kohlberg’in Bilişsel Ahlaki Gelişim Modelinden Yararlanan
Etiksel Karar Verme Modellerinin Karşılaştırılmalı Analizi” Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 24-61.

Modelde yer alan gelenek öncesi düzey, genellikle 9 yaş altı çocuklar, kanunen suçlu olanlar ve gelişmiş-
lik düzeylerine göre bazı ergenlerin ifade eder. Geleneksel düzey ise genellikle toplumsal yaşamdaki yetiş-
kinlerin ve ergenlerin bulunduğu düzeydir. En son aşama olan Gelenek sonrası düzeye ise 20-25 yaşından
sonra ve az sayıda yetişkin erişebilmektedir.

78
Medya Girişimciliği

Ferrell ve Greshman’ın Olasılık Modeli

Bu modelde etik karar alma sürecini bireysel faktörler ve etik durumun özünün şekillendirdiği aşamalı
bir süreç oluşturmaktadır. Model Ferrell ve Gresham tarafından 1985 yılında pazarlama alanında geliştiril-
miştir ve karar alma sürecinde çevre faktörü sürecinde çok önemli bir belirleyicidir.

Bireysel Faktörler
• Bilgi
• Değerler
• Tutumlar
• Niyetler

SOSYAL VE Etik Sorun Bireysel Davranışın

KÜLTÜREL Davranış
yada İkilem Karar Verme Değerlendirilmesi
ÇEVRE • Etik
• Etik Olmayan

Diğer Önemli Kişiler Koşullar

• Etkileşimde Bulunulan • Mesleki İlkeler
Çeşitli Grupyar • İşlekqtme Politikaları
• Biçimlenmiş Rol Kalıpları • Ödül/Ceza

Şekil 4.1 Ferrell ve Gresham’ın olasılık modeli

Kaynak:https://www.researchgate.net/figure/Ferrell-Gresham-1985-Model_fig1_299616730

Modeldeki değişkenler kişisel ve organizasyonel olasılıklar içerisinde sınıflandırılmaktadır. Kişisel de-

ğişkenler bilgi, değerler, tutumlar ve amaçlardan oluşup kişisel alt yapı, eğitim ve iş tecrübesi ile ilişkili-
dir. Organizasyonel değişkenler, organizasyon dışı (müşteriler ve diğer firmalar gibi) ve organizasyon içi
(çalışma arkadaşları ve denetçiler gibi) unsurlardan oluşur. Bu değişkenler, bağımlı değişkenler etik veya
etik olmayan pazarlama kararlarını doğrudan ve dolaylı olarak etkilediği gibi birbirlerine de bağlıdırlar
(Özdemir, 2009).

Hunt ve Vitell Genel Pazarlama Etiği Modeli

Hunt ve Vitell’in 1986 yılında ortaya koydukları pazarlama etiği genel teorisinde etik karar alma süre-
cindeki başat rol etik problemi algılama düzeyidir. Model süreci bilişsel bir yaklaşımla ele almaktadır. Buna
göre; işletmelerin toplumdaki mevcut etik değerlere aykırı hareketlerde bulunması, tüketiciler nezdinde
işletmelerin etik bir sorgulama geçireceğini belki de toplumsal imajlarının değişebileceği söylenebilir. Karar
alma süreci etik problemin algılanmasıyla başlamaktadır. Eğer etik anlamda bir problem algılanmaz ise
süreç başlamamış kabul edilir.
Modelde etik içerikli pazarlama durumlarında karar için dört farklı kategoriden oluşan altyapı faktörle-
ri öne sürülmektedir. Bunlar; kültürel çevre, endüstri çevresi, organizasyonel çevre ve kişisel tecrübelerdir.
Bu değişkenler kişinin karar alma sürecini etkileyen etmenler olarak tanımlanır. Modele göre bu faktörler,
karar alma unsurları olan deontolojik kuralları, görünen etik sorunu, görünen alternatifleri, görünen so-
nuçları, sonuçların olasılıklarını ve çıkar gruplarını doğrudan etkiler (Özdemir, 2009).

79
 Medya Girişimciliği ve Etik

Durumsal
Kısıtlamalar
Kültürel Algılanan
Çevre Etik Sorun Deontolojik
Değerleme
Deontolojik
Normlar

Endüstri Algılanan Etik

Çevresi Alternatifler Yargılama
Sonuçların Niyet
Çıkma
Olasılığı
Teleolojik
Örgütsel Algılanan Değerleme
Çevre Sonuçlar
Sonuçların
Arzu Davranış
Edilirliği
Kişisel
Deneyim

İlgi Geri
Gruplarının Bildirim
Önemi

Şekil 4.2 Hunt ve Vitell genel pazarlama etiği modeli

Kaynak: https://www.researchgate.net/figure/The-Hunt-Vitell-model-of-ethical-decision-making-in-marketing_
fig13_326449900

Thomas Jones’ un Etik Karar Alma Modeli

Jones, tarafından ortaya çıkarılan bu modelde etik karar almanın temelini etik sorunun kendisi oluş-
turmaktadır. Etik sorunların kendisine odaklanması nedeniyle diğer modellerden farklılaşır. Karar alma
sürecinde ahlaki olayın yoğunluğu ve özellikleri belirleyicidir. Modele göre ahlaki yoğun bireysel ahlak ve
bireyin sahip olduğu etik değerlerden bağımsızdır. Eti derecesi, sosyal fikir bütünlüğü, sonuçların kapsamı,
etki yoğunluğu gibi unsurlar ahlaki yoğunluğu meydana getirir.

80
Medya Girişimciliği

Etik Yoğunluk
• Sonuçların Büyüklüğü
• Sosyal Uzlaşma
• Etki Olasılığı
• Geçici Şuur
• Yakınlık
• Etki Yoğunluğu

Etik Sorunun
Etik Yargılamanın Etik Niyetin Etik Davranışla
Anlaşılması/Farkına
Yapılması Oluşturulması Meşgul Olunması
Varılması

Örgütsel Faktörler
• Grup Dinamikleri
• Otorite Faktörleri
• Sosyalleştirme
• Süreçler

Şekil 4.3 Thomas Jones’un Etik Karar Alma Modeli

Kaynak: https://www.researchgate.net/figure/Jones-1991-ethical-decision-making model_fig1_268255420

Trevino’nun Kişi-Durum Etkileşim Modeli

Trevino geliştirdiği etik karar alma modelinde, Kohlberg’in modelinden yararlanmıştır. Aynı Kohlberg
gibi etik karar alma sürecinde bilişsel ahlaki gelişim rolü üzerinde durur fakat modeli geliştirerek kişisel ve
çevresel faktörlerin karar alma sürecindeki önemine dikkat çekmiştir.

81
 Medya Girişimciliği ve Etik

Kişisel Moderatörler
Ego Güçlülüğü
Alan
Bağımlılığı
Kontrol Odağı

Bilimsel Etik/Etik
Etik İkilem Bilişsel Ahlaki Olmayan
Gelişim Aşaması Davranış

Durumsal Moderatörler
MEVCUT İŞ BAĞLAMI
Pekiştirme
Diğer Baskılar
ÖRGÜTSEL KÜLTÜR
Normsal Yapı
Algısal Yapı
Otoriteye İtaat
Sonuçlara Karşı Sorumluluk
İŞİN KARAKTERİSTİĞİ
Rol Üstlenme
Etik Çatışmanın Çözülü

Şekil 4.4 Trevino’nun kişi-durum etkileşim modeli

Kaynak: https://www.researchgate.net/figure/Model-of-ethical-decision-making-in-organizations-Source-Trevino-
1986-p-603_fig4_257717252

Dolayısıyla Trevino’ya göre etiksel karar verme
sürecinin etiksel yargılama aşamasında, bilişsellik
düzeyinin yanı sıra bireysel ve durumsal belirleyiciler
de etkili olmaktadır. Bireyin “egosunun gücü, çevre-
sine olan bağımlılığı ve kontrol alanı”, onun doğru
ve yanlışın ne olduğuna ilişkin biliş düzeyinin belir-
leyicisi olacaktır. Ayrıca yakın iş çevresi ve daha geniş
kapsamlı olan örgütsel kültür de, biliş-davranış iliş-
kisinin içindedir. (Seymen Aytemiz ve Bolat, 2007)
Karar verme süreci, etik sorunun algılaması ile
başlamaktadır. Sorunun algılanmasıyla birlikte etik
yargılama sürecine başlayacak olan birey, bilişsel
ahlaki gelişim seviyesine göre doğru ve yanlış, iyi ve
kötü, gibi tanımlamalarında bulunacaktır. Bunun-
la birlikte davranışın anlaşılması için bilişsel geli-
şim seviyesinin tek başına yeterli olmamaktadır. Bu
aşamada bireysel ve durumsal faktörler karar verme
sürecinde başat etkenler olarak belirtilmektedir.
Ferrell, Gresham ve Fraedrich Sentez
Modeli
Sentez modeli daha önceki modellerden yarar-
lanarak daha gelişmiş ve kapsayıcı bir model ortaya
koymuşlardır. Bu modelde Hunt ve Vitell, Kolh-
berg, Ferrell ve Gresham’in modellerinden bazı bö-
lümler bir araya getirilerek daha geniş bir perspek-
tiften karar alma süreçleri incelenmiştir.
Sentez model de diğer modeller gibi sorunun
farkına varılmasından, inceleme, değerlendirme,
seçim ve sonuç gibi temel karar alma dizisini takip
etmektedir. (Özdemir, 2009) Model diğer model-
ler gibi etik problemin veya etik ikilemin algılan-
masıyla başlar. Kohlberg’in bilişsel ahlaki gelişim
aşamalarına göre şekillenir. Karar alma sürecinde
bireysel ahlak değerlendirmeleri üzerinde durul-
duktan sonra bireysel ve çevresel faktörlerin etkisi
değerlendirilerek model tamamlanır.
Medya Girişimciliği ve Etik
Dijitalleşmeyle birlikte dinamik ve statik tüm
bilgiler bir araya gelerek evrimleşmiş bilginin
önündeki sınırlar ortadan kalkmıştır. Bilgi her an,
her yerde ulaşılabilir ve sürdürülebilir hâle gelmiş-
tir. Bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişme-
ler, dünyayı tek çatı altında toplamıştır. Bu durum
yaşamın tüm alanlarında bir değişim ve gelişim

82
Medya Girişimciliği
sürecini beraberinde getirmiştir. Küreselleşen eko-
nomide üretim ve pazarlama yapılarında değişim-
ler meydana gelmiştir. Bu yeni durum beraberinde
olası yeni problemler getirmeye adaydır. İşletmeler
açısından bu problemlerin algılanması ve gereken
düzenlemelerin yapılması şarttır.
İşletmelerin başarılı olabilme şartlarından birisi
işletmeyle ilgili olan tarafların güveninin sağlanma-
sıdır. Bu ise özellikle pazarlama karar ve faaliyetle-
rinin etik ilkeler çerçevesinde olmasıyla mümkün-
dür. İnsan eylemlerini konu alan etik, bir eylemi
ahlaki açıdan iyi bir eylem yapan niteliksel duru-
mu sorgulamakta ve bu bağlamda ahlak, iyi, ödev,
gereklilik ve izin gibi kavramları da içermektedir
(Özdemir, 2009).
Ticari işletmelerin amacı ve varlık sebebi kâr
elde etmektir. Kısa vadede daha fazla kâr elde ede-
bilmek adına yapılan etik dışı eylemler işletmeler
adına ciddi riskleri beraberinde getirmektedir.
Özellikle iletişim alanında gelişen teknoloji işlet-
meler açısından görünürlüğü daha şeffaf hâle ge-
tirmiştir. Durumun kamuoyu tarafından farkına
varılması toplumsal imaj ve iş dünyasındaki itibarı
zedeleyecek müşteri sadakati, tüketicilerin güveni-
nin kaybedilmesi, pazardaki yerini rakiplere kaptır-
ma gibi durumları beraberinde getirecektir.
Günümüzün rekabetçi pazarlarındaki ekono-
mik yaşamın zorluklarıyla etik arasındaki baskı
birçok yönetici ve işletme için kaçınılmaz gerçek-
lerden biridir. Bu nedenle ilk olarak yöneticilerin
olaylara bakış açılarının işletmelerinin kârlarının
maksimize etme yerine makul kârlılığı hedefleme
şeklinde olması etik karar alınmasının kolaylaştı-
racaktır (Özdemir, 2009). İşletmelerin mevzuatlara
ve kanunlara uygun hareket etmeleri, maliyetleri
ne olursa olsun toplumsal sorumluluklarının gere-
ğini yapmaları önemlidir. Yapılan çalışmalarda tü-
keticilerin satın alma alışkanlıklarında etik değer-
lendirmelerin önemli rol oynadığı tespit edilmiştir.
İş dünyasına yöneltilen eleştirilere karşı pragma-
tist bir şekilde ahlaki olanı iktisadi olanla uzlaştıran
yaklaşımı benimseyen yazarlar, ahlaki normlara
uygun davranmanın özellikle doğrudan işletmelere
sağlayacağı yararlar üzerinde durmaktadırlar (Eğri
ve Sunar, 2010).
İşletmeler, iş süreçlerinde kaliteyi, maliyeti ve
teslimatı iyileştirmek zorundadırlar. Tüketicilere,
tedarikçilere ve paydaşlara verilen sözler mutlaka
yerine getirilmelidir. Müşteriler zamanlama, ücret,
ürünün kalitesi, çeşidi ve durumu gibi konularda
asla yanıltılmamalıdır.
Büyük işletmeler bu değerler çerçevesinde bir-
takım mevzuatlar ve kurumsal düzenlemeler geliş-
tirmiştir. Bununla birlikte pazara yeni adım atmış
veya atacak olan girişimcilerin en önemli hedefle-
rinden birisi etik değerlere bağlı kalmak olmalıdır.
Başlangıçtan itibaren etik değer üzerine kurulu bir
sistem geliştiren işletme ve girişimciler tüketiciler-
de ve piyasada güven duygusu oluşturacaktır. Bu
durum işletmeye veya girişimcilere olumlu etkiler
ve kolaylıklar sağlayacaktır.
Ancak işletmeler uymayı taahhüt ettikleri bu iş
ahlakı kurallarının tespiti ve ilanını bir halkla ilişki-
ler unsuruna dönüştürmüşlerdir. İş ahlakına uyan
firma imajını kurumsal ilişkiler açısından önemli
bulan firmaların bu yaklaşımı bu kuralların sadece
kâğıt üzerinde kalmasına neden olmaktadır (Eğri
ve Sunar, 2010).
internet
https://islamansiklopedisi.org.tr/ahilik
Tarihsel süreçte sistematik etik uygulamalarının
Selçuklu Medeniyetinin unsurlarından
olan Ahilik örgütünde görüldüğünü belirtme-
den geçmek, bu konuyu eksik bırakmak anlamı-
na gelecektir. Ahilerin vizyonun temel değerlerini
oluşturan ve Ahilerin hayat düsturları durumunda
olan fütüvvetnamelerde geçen ilkelerden bazıla-
rı şu şekilde sıralanabilir (Hekimci, 2010):
• İyi huylu ve güzel ahlaklı olmak
• Ahdinde, sözünde ve sevgisinde vefalı olmak
• Gözü, gönlü ve kalbi tok olmak
• Şefkatli, merhametli, adaletli, faziletli, iffet-
li ve dürüst olmak
• Herkese iyilik yapmak, iyiliklerini istemek
• Hakka, hukuka, hakkaniyete riayet etmek
• İnsanların işlerini içten, gönülden ve güler
yüzle yapmak
• Hak için hakkı söylemek ve hakkı söyle-
mekten korkmamak
• Maiyetinde ve hizmetindekileri korumak ve
gözetmek
83
 Medya Girişimciliği ve Etik

• Açıkta ve gizlide Allah’ın emir ve yasakları-

na uymak
• Yapılan iyilik ve hayırda Hakk’ın hoşnutlu-
ğundan başka bir şey gözetmemek
• Feragat ve fedakarlığı daima kendi nefsin- internet
den yapmak http://www.teid.org/ahilik-etik-kodun-tarih-
• Haya sahibi olmak sel-izleri/
• Nefsin esiri olmamak
• Helal kazanç sahibi olmak.

Öğrenme Çıktısı
3 Etik analizi kavramını değerlendirebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Etiksel yargılama yaparken UEFA Süper Kupa final İstanbul Vodafone Park’ta
karar alma aşamalarında maçında sahaya atlayan oynanan UEFA Süper Kupa
hangi soruların sorulması YouTuber özür diledi Ntv. maçında yaşanan olayın
gerektiğini araştırın. com.tr /15.08.2019 etik analizini yapın.

84
Medya Girişimciliği

1 Etik, ahlak, hukuk gibi kavramları

tanımlayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Etik , ahlak ve hukuk kavramları
2 arasındaki farkları açıklayabilme

Etik ve Ahlak İlişkisi

1 Etik, iyi-kötü, doğru-yanlış üzerine düşünmek ve genel ilkeler ortaya koymaktır. Ahlak, toplumsal
hayatı düzenleyen toplumun hayatta üzerinde uzlaşılan yazılı olmayan kurallardır. Hukuk ise toplumsal
yaşamı düzenleyen yaptırımı olan yazılı kuralladır.

2 Etik, iyi-kötü, doğru-yanlış üzerine düşünme ve tartışma sürecini ifade ederken ahlak davranıştır.
Kısaca etiğin eylem boyutunu gösteren yazılı olmayan ilkelerdir. Hukuk ise toplumsal hayatta etik tartış-
malar ve ahlaki problemler sonucunda ortaya çıkan yaptırım gücü bulunan yazılı kurallardır.

Etik analizi kavramını

3 değerlendirebilme

Etik Türleri

3 • Etik problemi tanımla.

• Tüm olası doğruları öğrenmeye çalış.
• Seçeneklerini sırala.
• Her seçeneği bunları sorarak test et.
· Doğru mu? · Yasal mı? · Yararlı mı?
• Karar ver, emin değilsen şunları yap.
- Yanlış olduğunu biliyorsan yapma.
· Emin değilsen sor.
• İki soru daha sorarak kararını yeniden gözden geçir.
- Ailem bunu öğrenseydi nasıl hissederdim.
· Vereceğim karar toplumda bilinseydi nasıl hissederdim.
• Eyleme geç.

85
 Medya Girişimciliği ve Etik

1
Doğru-yanlış, iyi-kötü üzerine düşünsel süreç 6 Aşağıdakilerden hangisi etik ve hukuk arasın-
aşağıdakilerden hangisidir? daki benzerliklerden biri değildir?
neler öğrendik?

A. Hukuk A. İnsan eylemlerini konu edinme

B. Ahlak B. Bazen yazılı bazen yazısız olma
C. Etik C. İnsan eylemlerini sınırlama
D. Medya D. Yaptırım uygulamaları
E. Girişimcilik E. Birbirini tamamlama

2 Toplumsal hayatı düzenleyen yazılı olmayan 7 Etiğin bir alan olarak kurucusu kabul edilen
kurallar hangisidir? düşünür kimdir?
A. İş kuralları A. Gordon Nelson
B. Etik kurallar B. Sokrates
C. Girişimcilik kuralları C. Kant
D. Ahlak kuralları D. Max Weber
E. Hukuk kuralları E. Platon

3
Aşağıdakilerden hangisi Gordon Nelson’un 8 Aşağıdakilerden hangisi etik türlerinden
değer sınıflandırmalarından birisidir? biridir?
A. Coğrafi değerler A. Kişi durum
B. İktisadi değerler B. Olasılık
C. Girişimcilik değerleri C. Bilişsel ahlak
D. Sosyal değerler D. Normatif
E. Kültürel değerler E. Sentez

4 Aşağıdakilerden hangisi Hunt ve Vitell’in 9 Kohlberg’in Bilişsel Ahlaki Gelişim Modelin-

Genel Pazarlama Etiği Modeli’ndeki altyapı fak- de ahlaki gelişim ne zaman başlar?
törlerinden biri değildir?
A. Ergenlikte
A. Okul çevresi B. Doğduğunda
B. Kültürel çevre C. Çocuklukta
C. Endüstri çevresi D. Yetişkinlikte
D. Organizasyonel çevre E. Yaşlılıkta
E. Kişisel tecrübe
10 İşletmelerin başarılı olabilme şartlarından
5
Aşağıdakilerden hangisi ortak değerlerden biri nedir?
biri değildir?
A. Hızlı olabilme
A. Adalet B. Gösterişli paketleme
B. Dayanışma C. Tüketiciyi kandırma
C. Sadakat D. İşletme paydaşlarının güvenini sağlama
D. Vatandaşlık sorumluluğuna sahip olma E. Uygun kredi seçenekleri bulabilme
E. Sağlıklı olma

86
Medya Girişimciliği

1. C Yanıtınız yanlış ise “Etik Kavramı” konusu- 6. D Yanıtınız yanlış ise “Etik Hukuk İlişkisi” ko-
nu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. D Yanıtınız yanlış ise “Etik Ahlak İlişkisi” ko- 7. B Yanıtınız yanlış ise “Etik Kavramı” konusu-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

3. D Yanıtınız yanlış ise “Etik Değerler” konusu- 8. D Yanıtınız yanlış ise “Etik Türleri” konusunu
nu yeniden gözden geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

4. A Yanıtınız yanlış ise “Karar Verme Modelleri” 9. C Yanıtınız yanlış ise “Karar Verme Modelleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. E Yanıtınız yanlış ise “Etik Değerler” konusu- 10. D Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimciliği ve
nu yeniden gözden geçiriniz. Etik” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

87
 Medya Girişimciliği ve Etik

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Etik iyi-kötü, doğru-yanlış üzerine düşünme eylemidir. Olması gerekenle ilgi-

Araştır 1 lidir. Teorik ve soyuttur. Ahlak ise etiğin eylem boyutudur. Davranışsaldır ve
somut veriler üzerinden hareket eder.

Etiksel yargılama aşamasında sorulması gereken sorular

1) Bu doğru mu?
2) Bu adil mi?
3) Eğer birisi zarar görecekse bu kim?
Araştır 2 4) Eğer verdiğiniz karar gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizi
rahat hisseder miydiniz?
5) Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza bunu söyler miydiniz?
6) Sonuçların etkileri neler olabilir?

88
Medya Girişimciliği
Kaynakça
Banar, F. S. (2013). “Medyada Temel Ayrımlar ve Etiğe
İlişkin Değerler”, A. O. Ünlüer içinde, Medya ve
Etik (s. 2-19), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Cevizci, A. (2008). Etiğe Giriş, İstanbul: Paradigma
Yayınları.
Eğri, T. ve Sunar, L. (2010). Türkiye’de İş Ahlakı
Çalışmaları, Mevcut Durum ve Yönelimler, İş
Ahlakı, 40-47.
Hekimci, F. (2010). Ekonominin Yükselen Değerleri;
“Etik Tüketicilik” ve Etik Ticaret. M. Babaoğul,
ve A. Şener içinde, Tüketici Yazıları II, (s. 47-66),
Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
İyi, S. (2011). “Etik Nedir?”, İ. Kuçuradi ve D.
Taşdelen içinde, Etik (s. 1-21), Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi.
Kağıtçıbaşı, Ç. ve Kuşdil, M. E. (2000). Türk
Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz
Değer Kuramı, Türk Psikoloji Dergisi, 59-76.
Karakoç, Y. (2012). “Hukuk Etik İlişkisi”, H. Ökçesiz,
G. Uygur ve S. Üye içinde, Hukuk Felsefesi ve
Sosyoloji Arşivi, (s. 91-95), İstanbul: İstanbul
Barosu.
Kardaş, M. N. ve Cemal, S. (2017). Değerler Eğitimi
ve Türkçe Öğretiminde Değer Eğitimi Üzerine
Yapılan Araştırmalara İlişkin Kaynakça Denemesi,
Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 383 - 412.
Kesgin, A. (2009). Etik Üzerine, Dini Araştırmalar,
143-160.
Mahmutoğlu, A. (2019). Etik ve ahlak, benzerlikler,
farklılıklar ve ilişkiler, Etik Gov Tr: http://
www.etik.gov.tr/wp-content/uploads/2019/03/
abdulkadirmahmutoglu-etikveahlak-
benzerliklerfarkliliklar.pdf
Özdemir, E. (2009). Pazarlama Araştırmasında Etik
Karar Alma, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,
119-144.
Özel, K. C. (2017). Etik ve Etik - Hukuk Arasındaki
İlişki, Türkiye Adalet Akademisi Derisi, 685-708.
Pehlivan, İ. (1998). Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik,
Ankara: Pegem Yayıncılık.
Pieper, A. (2012). Etiğe Giriş, İstanbul: Ayrıntı
Yayınları.
Seymen Aytemiz, O. ve Bolat, T. (2007). Kohlberg’in
Bilişsel Ahlaki Gelişim Modelinden Yararlanan
Etiksel Karar Verme Modellerinin Karşılaştırılmalı
Analizi, Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 24-61.
Yıldırım, G. ve Kadıoğlu, S. (2007). Etik ve Tıp Etiği
Temel Kavramları, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi Dergisi, 75-84.
89
 Bölüm 5
Medya Girişimciliği ve İnovasyon
öğrenme çıktıları

İnovasyon Kavramı, Önemi ve Özellikleri

İnovasyon Kaynakları ve İnovasyon

1 2
1 Yaratıcılık, yenilik ve inovasyon arasındaki
Süreci
fark ve ilişkiyi açıklayabilme
2 İnovasyonun önemini açıklayabilme 4 İnovasyon kaynaklarını açıklayabilme
3 İnovasyonun özelliklerini sıralayabilme 5 İnovasyon sürecini ifade edebilme

Medya Girişimlerinde İnovasyon

3 4
Girişimcilik ve İnovasyon İlişkisi 7 Medya inovasyonlarını etkileyen faktörleri
6 Girişimcilik ve inovasyon arasındaki ilişkiyi açıklayabilme
açıklayabilme 8 Medya inovasyon türlerini sıralayabilme

Anahtar Sözcükler: • Yaratıcılık • Yenilik• İnovasyon •Medya• Girişimcilik• Medya Girişimciliği

• Medya İnovasyonu

90
Medya Girişimciliği
GİRİŞ
Globalleşme, tüketici ihtiyaç ve isteklerinde-
ki farklılaşmalar, teknolojik ilerlemeler, yaşamın
karmaşıklık düzeyinin artması ve benzeri neden-
lerle günümüzde rekabet geçmiş dönemlerle kı-
yaslanamayacak derecede şiddetlenmiştir. Böylesi
ekonomik koşullar altında örgütsel hedefleri ger-
çekleştirebilmek, mümkünse çevresel değişimleri
yönlendirebilmekten, bu mümkün değilse deği-
şimlere uyum sağlamaktan geçmektedir. Her iki
durumda da inovasyona duyulan ihtiyaç ön plana
çıkmaktadır.
Örgütsel faaliyetler içerisinde inovasyon, çevre-
sel değişim ve dönüşümlere uyum sağlamak ama-
cıyla geliştirilen stratejilerin ve sergilenen eylemle-
rin çıktılarının dış çevreye aktarılmasını sağlaması
nedeniyle özel bir öneme sahiptir. Örgütü, insanla
özdeşleştirirsek örgüt eylemleri içerisinde inovas-
yon insanın dış görünüşü gibidir. Duyu organları
aracılığı ile algılanan dışsal etkilere, sözel ve/veya
davranışsal tepkiler göstermek dış dünyaya yansı-
yan insan eylemleridir. Bu tepkilerin sergilenebil-
mesi, insanı oluşturan alt sistemlerin her birinin
görevini eksiksiz şekilde yerine getirmesi ile müm-
kündür. Benzer şekilde, başarılı bir inovasyonun
yaratılması da örgütü meydana getiren alt sistem-
lerin görevlerini doğru bir şekilde yerine getirmesi
ile olasıdır. İnsanı diğer insanlardan ayıran temel
özellikleri, sahip olduğu fiziksel görünüşü ve iç
dünyasını ifade ediş şekli olarak kabul edersek; bir
örgütü diğer örgütlerden ayıran özellikleri de, çev-
resel değişimleri algılama, bu değişimlere yönelik
inovasyonlar geliştirme ve bu inovasyonları hedef
pazarlarına sunma şeklinde sıralayabiliriz.
Ticari değere sahip yenilikler (icatlar-buluşlar)
olarak tanımlanan inovasyonlar, bütün sektörler
için önemli ve gerekli olmakla birlikte, medya giri-
şimleri açısından özellikli bir önem arz etmektedir.
İnovasyonların medya girişimleri açısından taşıdı-
ğı özel önemin gerisinde, diğer sektörlere nazaran
medya sektöründeki globalleşme ve rekabet düze-
yinin daha ileri boyutlarda olması, medya sektörü-
nün faaliyetlerini toplumla iç içe gerçekleştirmesi
ve sosyal, siyasal ve ekonomik yaşam açısından üst-
lenmiş olduğu işlevler yer almaktadır.
Bir organizasyonu değiştirmenin yollarından
birisi olan inovasyon, örgütlerin çevresel değişimle-
re yönelik olarak oluşturdukları bir yanıt ya da bu
değişimlerde bizzat rol oynadıkları bir süreç olarak
tanımlanabilir (Damanpour, 1992: 377) . Örgüt-
leri hayata ve geleceğe bağlayan halatlar şeklinde
düşünülebilecek olan inovasyon, artan rekabetçi
baskı, hızlı ve radikal teknolojik değişiklikler ve
müşteri beklentilerindeki farklılaşmalar nedeniyle
gittikçe pahalı, riskli ve kompleks bir sürece dönüş-
müştür. Ancak, içinde bulunduğumuz bilgi ekono-
misinde örgütsel adaptasyon ve yenilenmenin ve
sürdürülebilir rekabet üstünlüğü elde etmenin tek
kaynağı da inovasyondur.
Bu bölüm kapsamında inovasyon kavramı,
önemi ve özellikleri, inovasyon kaynakları ve ino-
vasyon düzeyleri, girişimcilik ve inovasyon ilişkisi
ve medya girişimciliğinde inovasyon konularına
değinilmiştir.
İNOVASYON KAVRAMI, ÖNEMİ VE
ÖZELLİKLERİ
Mal ve hizmetlerin hayat eğrilerinin kısalması,
hissedilebilir olmak için değer ve farklılık yaratma-
nın temel koşul hâline gelmesi, rekabet üstünlüğü
sağlamada hız ve esnekliğin belirleyici konuma
yükselmesi gibi özelliklerle karakterize edilebilen
inovasyon odaklı bu yeni ekonomik yapı, örgütsel
süreç ve uygulamaları sil baştan yeniden şekillen-
dirmiştir. Dolayısıyla günümüz girişimcilerinin,
yöneticilerinin, işgörenlerin, bilim insanlarının ve
konuyla ilgili diğer paydaşların inovasyon konusu-
nu ve taşıdığı potansiyeli doğru bir şekilde anlama-
ları önem arz etmektedir.
Bu başlık kapsamında inovasyon kavramının
tanımı, yaratıcılık, yenilik ve inovasyon arasındaki
ilişki ve farklılıklar, inovasyonun önemi ve inovas-
yonun ve inovatif örgütlerin özellikleri konularına
değinilmiştir.
İnovasyon Kavramının Tanımlanması
İnovasyon kelimesi, İngilizce “innovation” kav-
ramının Türkçe karşılığı olarak literatürde kulla-
nılmaktadır. Tam karşılığını vermemekle birlikte
“yenileme, yenilenme, yenileşme, yenileşim” gibi
anlamlara gelen bu kelime, Latince “innovare” ke-
limesinden türetilmiştir. İnovasyon kavramı ilk kez
ünlü ekonomist Joseph Schumpeter tarafından 20.
yüzyılın başlarında yazılan ‘The Theory of Econo-
mic Development’ ve ‘Capitalism, Socialism, and
Democracy’ adlı kitaplarda kullanmış ve ilgili ça-
lışmalarda inovasyon olgusu ekonomik gelişmenin
91

sürükleyici gücü olarak tanımlanmıştır (Becheikh
vd., 2006: 644). Çok sayıda disiplinin çalışma kap-
samında yer alan inovasyon kavramı, farklı bakış
açılarına göre değişik şekillerde tanımlanabilmek-
tedir.
İnovasyon üzerine yapılmış çalışmalar incelen-
diğinde, bilim insanlarından bir kısmının inovas-
yonu bir süreç olarak değerlendirdiği ve konuyu
inovasyonun nasıl ortaya çıktığı, nasıl geliştiği ve
örgütsel faaliyetlerin rutin bir parçası hâline nasıl
dönüştürüldüğü perspektifinden inceledikleri gö-
rülmektedir. Diğer bir kısım bilim insanının ise
inovasyonu bir sonuç olarak ele aldığı ve konuyu
hangi koşullar altında inovasyonun ortaya çıkabile-
ceği açısından irdelediklerine tanıklık edilmektedir
(Damanpour ve Gopalakrishnan, 1998: 2). Süreç
olarak inovasyon, bir fikri pazarlanabilir bir ürü-
ne, yeni ya da geliştirilmiş bir üretim veya dağıtım
yöntemine dönüştürmeyi ifade eder. Aynı sözcük,
bu dönüştürme süreci sonunda ortaya konan, “pa-
zarlanabilir, yeni ya da geliştirilmiş ürün, yöntem
ya da hizmeti”de anlatır (Göker, 2000: 5).
Resim 5.1 İnovasyon, ticari değer taşıyan yeniliklerdir.
Süreç ve sonuç perspektifini kapsayacak biçim-
de inovasyon kavramı, içsel olarak geliştirilmiş ya
da dış kaynaklardan elde edilmiş yeni bir fikirle
başlayan yeni veya önemli derecede iyileştirilmiş
ürünlerin, üretim metotlarının ve organizasyonel
yöntemlerin geliştirilmesi ya da yeni pazarlara gi-
rilmesi ve yeni tedarik kaynaklarının bulunması ile
devam eden ve tüm bunların ticarileştirilmesine
kadar uzanan süreç şeklinde tanımlanabilir (Guidi-
ce vd., 2009: 149). Tanım dikkatle incelendiğinde
bir örgüt açısından inovasyonun tedarikten üreti-
me, satıştan satış sonrası hizmetlere kadar bütün
örgütsel alanları kapsadığı görülecektir.
92
Medya Girişimciliği ve İnovasyon
Açıklamalardan da anlaşılacağı üzere inovasyon,
yeni fikirlerin başarılı bir şekilde kullanılmasına ve
değerlendirilmesine dayanmaktadır. Diğer bir ifa-
deyle inovasyondan bahsedebilmek için ‘yenilik’ ve
‘kullanım’ koşullarının varlığı gerekmektedir. Ye-
nilikten kasıt, icat, bilimsel bir keşif veya yeni bir
üretim ya da yönetim tekniğinin geliştirilmesidir.
Kullanımla anlatılmak istenen ise yenilikle ortaya
konulan unsurların ticari başarısıdır.
Yaratıcılık, Yenilik (İcat-Buluş) ve
İnovasyon Kavramları Arasındaki
İlişki ve Farklılıklar
“Innovation” sözcüğünün karşılığı olarak Türk-
çede “yenilik” kavramı yaygın olarak kullanılmak-
tadır. Ancak yenilik kavramı “innovation” ile ifade
edilmeye çalışılan anlamı tam olarak karşılayama-
maktadır. Çünkü “innovation” kavramının özün-
de yeni olarak tanımlanan unsurların toplumsal ve
ekonomik değişime ve dolayısıyla da faydaya dö-
nüştürülmesi yatmaktadır. “Yenilik” kavramı içeri-
sinde ise bu vurgunun çok fazla belirgin olmadığı
görülmektedir (Uzkurt, 2008: 17). Bu nedenle bu
çalışmada “innovation” kavramının Türkçe karşılı-
ğı olarak “inovasyon” sözcüğü kullanılacaktır. Bu
yönde görüş ifade eden Eraslan ve diğerleri (2008:
9-10), inovasyonun teknik bir sözcük olarak kabul
edilip, tıpkı motivasyon sözcüğü gibi dilimize yer-
leşmesi gerektiğini savunmaktadırlar. İnovasyon
denilince, bilim ve teknoloji kullanılarak ekono-
mik ve toplumsal yararlar yaratacak çıktılara ula-
şılması ifade edilmektedir. Bu bağlamda, inovas-
yon kendi başına ayrı bir etkinlik olmayıp bilim
ve teknoloji etkinliğinin tüm süreçlerini kapsar.
İnovasyon sözcüğü ile anlatılmak istenen, bilim ve
teknoloji etkinliğinde bir fikrin kuram, eylem ve
sonuç bakımından yarara dönüşmesi ve bu yararın
pazarlanabilir bir çıktıya evrimleştirilmesidir. Do-
layısıyla, inovasyon basit anlamda bir yenilenme
olayı olmayıp yenilenmenin kuramsal aşamasından
başlayarak yenilik ürününü (icadı-buluşu) içine
alan ve pazarlanabilir olma özelliğini de gerektiren
bir süreçtir.
İnovasyonla anlatılmak istenilenin ne olduğunu
daha iyi anlayabilmek için bu kavramla yaratıcılık
ve yenilik (icat-buluş) kavramları arasındaki ilişki-
yi ve farklılıkları ortaya koymak yararlı olacaktır.
Bir birey veya bir çalışma grubu tarafından ortaya
konulan yeni ve kullanışlı bir fikir olarak tanım-
Medya Girişimciliği
lanabilen yaratıcılık, inovasyon için itici
güçtür. Yaratıcılık düşünceleri orijinal bi-
çimde bir araya getirme ya da mevcut olan
düşünceler arasında o güne kadar bilinme- Yaratıcılık
yen veya beklenmeyen bileşimleri yapma
yeteneğidir. Dolayısıyla yaratıcılık yeni fi-
kirlerin oluşturulduğu bir düşünce süreci-
dir. Yenilik, yeni fikirlerin, teknik yönü ağır basan
ancak ekonomik değer taşıyıp taşımadığı net olarak
bilinmeyen unsurlara dönüştürülmesi işlemidir.
Resim 5.2 İnovasyon, temelinde yaratıcı fikirlerin ve
yeniliklerin yer aldığı bir süreçtir.
İnovasyon ise yeniliklerden ticari değeri bulu-
nan ürünlerin yaratılması sürecidir (Ismail, 2005: ğişen çevresel koşullara uyum, verimlilik ve esneklik
640).
dikkat
“İnovasyonun yaratılabilmesi için yeniliklerden ya-
rarlanılır. Ancak her yenilik bir inovasyon değildir.
Kısaca anlatmak gerekirse yenilik bir buluş olup,
mevcut olandan farklı olanı ifade eder. Bu farklı şey- değişimlerin
ler piyasaya ve kullanıcıların yararına sunulur ve ka- ğin; kalite, esneklik, teslimat süresi, müşteri ilişki-
bul görürse inovasyon hâline dönüşür.”
Yapılan açıklamalar, inovasyonun fikir oluştur-
ma ve geliştirme safhalarıyla, yaratıcılık ve yenilikle
(icatla) ilişkili olduğunu ve yaratıcılık ve yeniliğin,
inovasyonun önemli birer habercisi olduğunu, an-
cak kavramların birbirlerinden farklı olduğunu or-
taya koymaktadır. Şekil 5.1’de söz konusu kavram-
lar arasındaki ilişki ve farklılıklar görülmektedir.
İnovasyon Yönetimi
Yenilik (İcat) İnovasyon
Şekil 5.1 Yaratıcılık, Yenilik ve İnovasyon İlişkisi
Kaynak: Güleş ve Bülbül, 2004a: 128.
İnovasyonun Önemi
İnsanoğlu yaşadığı her çağda yapmakta olduğu
işleri daha iyi ve daha etkin nasıl gerçekleştirebi-
leceğinin arayışı içerisinde olmuştur. Dolayısıyla
inovasyon, yeni bir fenomen değildir. Bünyelerin-
de yaratıcı yıkımın farklı derecelerini barındıran
inovasyonların geçmişi insanlık tarihi kadar derin-
lere dayanır. Günümüzde medya, ulaşım, iletişim,
tıp, astronomi, kimya, iklimlendirme gibi bütün
alanlarda ulaşılan gelişmişlik düzeylerinin yegâne
kaynağı inovasyondur. Dolayısıyla inovasyonun
önemini anlamak için insan hayatını kolaylaştıran
bu gelişmişlik düzeylerinin bir an için var olmadı-
ğını ve bunların yokluğunun hayatı nasıl etkileye-
bileceğini düşünmek yeterli olacaktır.
Schumpeter ekonomik gelişmenin, Drucker ise
uzun vadeli firma performansının inovasyona bağ-
lı olduğunu dile getirmiştir (Deshpandé ve Farley,
2003: 218). Van Dyne ve diğerleri (1994: 765) de-
gibi konularda önemli katkıları olduğunu belirt-
tikleri inovasyonun global rekabet ortamında uzun
vadede örgütsel başarıyı artırdığını vurgulamakta-
dırlar. O hâlde birim bazında örgütlerin, bütünsel
anlamda ekonomilerin varlıklarını devam ettirebil-
meleri ve gelişebilmeleri inovasyona bağlıdır.
İnovasyon, yönetsel ve işe ait yeni fikir ve uygu-
lamalar geliştirdiğinden örgütte yapısal ve süreçsel
gerçekleşmesine zemin hazırlar. Örne-
leri ve verimlilik gibi unsurlar üzerinde önemli iyi-
leştirmeler sağlayarak örgütsel performansı olumlu
bir şekilde etkiler ve bu yolla rekabet avantajının
kaynağı olur.
Yukarıdaki ifadeler Center for Business
Innovation-CBI tarafından yapılan araştırma so-
nuçlarında ulaşılan bulgular ile de desteklenmek-
tedir. Bu araştırma da inovasyon birçok endüstride
değer yaratma açısından birinci ya da ikinci önce-
likli unsur olarak tespit edilmiştir. CBI tarafından
gerçekleştirilen araştırmanın sonuçları aşağıdaki
tabloda görülmektedir.
93
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

Tablo 5.1 Endüstriler Açısından Değer Yaratma Sürecinde İnovasyonun Önemi

B2B (Business to Business-Endüstriyel Pazar) B2C (Business to Customer-Tüketiciler Pazarı)
1. İnovasyon 1. İnovasyon
2. Müşteri 2. Marka
3. Marka 3. Müşteri
4. Globalleşme 4. Kalite
5. Kalite 5. Süreklilik yeteneği
Dayanıklı Mallar İmalat Sanayi Dayanıksız Mallar İmalat Sanayi
1. İnovasyon 1. İnovasyon
2. Yönetim 2. İşgören
3. İşgören 3. Yönetim
4. Kalite 4. İşbirliği
5. Çevre 5. Kalite
Teknik Altyapı İşleri Danışmanlık Hizmetleri
1. Yönetim 1. Kalite
2. İnovasyon 2. İnovasyon
3. Kalite 3. İşgören
4. İşyeri 4. Teknoloji
5. Çevre 5. ----
Kaynak: Chen ve Ho 2002: 47.

Tablo 5.1’deki bulgular incelendiğinde inovasyonun endüstriyel pazarlarda (B2B) ve tüketiciler paza-
rında (B2C) müşteriler açısından değer yaratma kriterleri arasında ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Aynı
şekilde dayanıklı ve dayanıksız malların üretimi ve sunumu sırasında yaratılan değere katkı noktasında ino-
vasyon birinci sırada bulunmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre teknik altyapı işleri ve danışmanlık hiz-
metleri alanlarında inovasyonun oluşturulan değere katkısı ikinci sırada bulunmaktadır. Bütünsel olarak
değerlendirildiğinde inovasyonun, ekonominin taraflarını oluşturan tüm unsurlar ya da çıkar grupları açı-
sından önemli olduğu ve günümüz ekonomisine yön veren temel güç konumunda bulunduğu söylenebilir.
İnovasyonun önemini örgüt temelinde yaşanmış canlı örneklerle gözler önüne sermek konunun anlaşılması
açısından yerinde olacaktır. Örneğin; 3M sahip olduğu 60.000 ürün çeşidi ve 15 milyar dolar cirosu ile ino-
vasyonun gücünden etkin şekilde yararlanan işletmeler içerisinde ön sıralarda yer almaktadır. Bunun yanında
Springfield ReManufacturing, açık defter yönetim anlayışı ile gerçekleştirmiş olduğu yönetsel inovasyon sayesinde
mali açıdan kritik durumdaki hisse senedi değerini 9 yılda %18.200 kat büyütmüştür. Compaq firması 1982’de
111 milyon dolar olan satış rakamını ürün inovasyonları sayesinde ilerleyen 10 yılda 4 milyar dolara yükseltmiştir
(Güleş ve Bülbül, 2004b: 117). Örneklerde değinildiği üzere inovasyon işletmeler yanında rekabet, müşteriler ve
toplum açısından da olumlu katkılar sunmaktadır. Bu katkılar Şekil 5.2’de özetlenmiştir.

Müşteriye Katkıları
Rekabete Katkıları
- Müşterilerin ihtiyaç ve
beklentilerini daha
- Eşsiz rekabetçi
iyi karşılama
sunumlar ve rekabet
- Artan müşteri
avantajı
bağlılığı ve sadakati
- Rekabetçi girişleri
- Artan müşteri
engelleme
tatmini
Firmaya Katkıları
- Sürdürülebilir
büyüme
İnsanlara Katkıları
- Artan firma değeri ve
itibarı
- Yeni iş fırsatları -
- Yükselen verimlilik
Çalışanların,
- Artan kar marjı
müşterilerin ve diğer
- Yükselen gelir
paydaşların tatmin
- Yeni kategorilerde
düzeylerinin
konumlanma
yükselmesi- Enerjik,
- Düşen personel devir
yaratıcı ve heyecanlı
hızı
bir çalışma ortamı
- Pozitif medya desteği

Şekil 5.2 İnovasyonun Katkıları

Kaynak: Davis ve Moe, 1997: 338.
94
Medya Girişimciliği
Şekil 5.2 incelendiğinde inovasyonun ekono-
mik sistemi oluşturan tüm taraflara katkı sağladığı
görülecektir. Şeklin üst kısmında görülen ok işareti
ise inovasyonun ortaya koyduğu katkının anlık bir
şey olmadığını, ilerleyen süreçte inovasyonun sahip
olduğu etki potansiyeli ile ekonomik sistemi oluş-
turan taraflara artan oranda katkı sağlamaya devam
edeceğini göstermektedir.
İnovasyonun ve İnovatif Örgütlerin
Özellikleri
Öğrenme kapasitesini sürekli olarak genişleten,
yeni bilgiler yaratan, yetenekli ve yaratıcı örgütler
olarak tanımlanan inovatif örgütlerin inovasyona
yönelik bakış açıları şu cümlelerle özetlenebilir
(Dobni, 2008: 43): İnovatif örgütler; i- inovas-
yon kavramını kendilerini sürekli olarak ileriye
taşıyacak olan eylemler bütünü şeklinde tanımlar-
lar, ii- inovasyonu ortaya koyanın örgütler değil,
düşünen ve eylemde bulunan bireyler olduğunu
bilirler, iii- tüm çalışanlar tarafından benimsenen
ve hissedilen proaktif ve pazar odaklı bir kültüre
sahiptirler, iv- bugün yarar elde edebilmek için,
geçmişte fedakârlık gerektiren ve inovatif sonuçlar
doğuracak kararlar almışlardır ve v- diğer örgütlere
nazaran yenilik fırsatlarını etkin bir şekilde kova-
lar, daha iyi tanımlar ve değerlendirirler. İnovatif
örgütlerin başlıca özellikleri şu başlıklar altında sı-
ralanabilir (Walters, 2002: 15):
• Tepe yönetim, inovasyon sürecini destekler,
• Değişime önderlik eden ve değişimi sürük-
leyen bireyler ödüllendirilir,
• İnovasyon kaynaklarına gereken yatırımlar
yapılır,
• İş gücü çeşitliliğine önem verilir,
• Örgütsel merak söz konusudur,
• Bürokratik yapı ortadan kaldırılmıştır,
• Çalışanlar yeni fikirler geliştirme ve bunları
deneme konusunda özendirilir.
Geliştirilmesi birçok örgütsel ve çevresel fak-
törün eş zamanlı olarak varlığını gerektiren ve so-
nuçları açısından bir örgütü, bir sektörü hatta bir
ekonomiyi etkileyebilen ve dönüştürebilen inovas-
yonların temel özellikleri aşağıda sıralanmıştır (Te-
ece, 2002: 37-38):
İnovasyon çeşitli alt sistemler arasındaki bağ-
lantılı faaliyetlerden oluşur. Başarılı bir inovasyon
gerçekleştirilmek isteniyorsa, kullanıcılarla, tamam-
layıcı ürünlerle ve diğer teknolojilerle bağlantısı
dikkate alınmalıdır. Bunun yanında ar-ge, üretim
ve pazarlama gibi örgütsel alt sistemler, karar alma
hızını arttırmak için birbirleriyle yakın ve sürekli bir
iletişim ve adaptasyon halinde bulunmalıdırlar.
İnovasyonlar belirsizlik taşırlar. Yani inovas-
yonların sonuçlarının önceden kestirilebilmesi pek
mümkün değildir. İnovasyon bilinmeyene yapılan
bir yolculuktur. İnovasyon pazar fırsatlarını analiz
eder ve teknolojik incelemeler gerçekleştirir. His-
sedilen fırsatlardan yeni fikirler üretmek ve ino-
vasyonlar gerçekleştirmek için sonu belli olmayan
bu süreçte yüksek düzeyde emek, zaman ve para
harcanır. Ayrıca geliştirilen her bir inovasyonun et-
kileri ve bu etkilerin zincirleme bir şekilde doğura-
bileceği sonuçları önceden tahmin edebilmek çok
mümkün değildir.
İnovasyon sözle ifade edilemeyen bir süreçtir.
Örgütlerde bilginin yaratılması süreci çoğunlukla
sözle ifade edilememektedir. Yani örgütsel bilginin
özellikle temel yetenekleri oluşturan ve yeni fikirle-
re dolayısıyla inovasyona kaynaklık eden kısımları
örtülü bilgi şeklindedir. Teknoloji transferlerinin,
konusunda uzman anahtar konumdaki kişilerin
transferi olmaksızın çoğu zaman başarısızlıkla so-
nuçlanması bu konuyu açıklayan bir örnektir.
İnovasyon kullanılabilir olmalıdır. Bu özellik
inovasyonu, pratik olarak kullanılamayan icatlardan
ayırmaktadır. Konu örgütler açısından değerlendiril-
diğinde, inovasyonun örgütsel performansa pozitif
yansımalarının bulunması gerektiği söylenebilir.
İnovasyon, geriye dönmezlik özelliği gösterir.
Yeni bir ürün ya da teknoloji geliştirildiğinde eski
ürün ya da teknoloji kullanıcıları tarafından değerli
olarak görülmez. Bu durumun temel sebebi, ino-
vasyonun büyük bir performans ve maliyet avantajı
sağlamasıdır. Bu nedenle, eski ürünün yeniden üre-
tilmesi veya eski teknolojinin kullanılması ekono-
mik olmaktan çıkar.
İnovasyonlar kümülatif bir yapıya sahiptir.
Geliştirilen bir inovasyon, daha önceki inovasyon-
lar veya bilimsel esaslar üzerine kurulduğu gibi; aynı
zamanda başka inovasyonların geliştirilmesine de
temel oluşturur. Geliştirilen her inovasyon, gelişti-
rilecek diğer inovasyonlara temel oluşturacağından,
gelecekteki inovasyonların da yönünü belirleyecek-
tir. Bu kümülatif özellik nedeniyle inovasyonların
takip edeceği yön önceden bilinemez, belirsizdir.
95
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

Öğrenme Çıktısı
1 Yaratıcılık, yenilik ve inovasyon arasındaki fark ve ilişkiyi açıklayabilme
2 İnovasyonun önemini açıklayabilme
3 İnovasyonun özelliklerini sıralayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İnovasyonun, değer yarat-

İnsanlığın bugünkü geliş-
mişlik düzeyine ulaşmasın-
da inovasyonun rolü nedir?
Yaratıcılık, yenilik (icat-
ma ve ekonominin aktörle-
buluş) ve arasındaki ilişkiyi
rine katkı sağlamadaki işle-
irdeleyin.
vini anlatın.

İNOVASYON KAYNAKLARI VE ve dışsal inovasyon kaynakları olmak üzere iki grup

İNOVASYON SÜRECİ
İnovasyon, örgütün en büyük yeteneği olan bir
dizi faktörün kesiştiği ve birbirini desteklediği bir
iş ortamı ile çevresel faktörlerin yansımaları sonucu
ortaya çıkan bir unsurdur. Örgütler, rekabet bas-
kısı, düzenlemelerin azaltılması (liberalleşme), izo-
morfizm, kaynak kıtlığı ve müşteri beklentileri gibi
dışsal nedenlerden ve temel yetenekler kazanmak,
hedeflenenlerin ötesine ulaşmak ve hizmet kalite-
sini artırmak gibi içsel nedenlerden dolayı inovatif
davranmak zorundadırlar. İnovasyon kaynakları,
örgütün başarıyı yakalamak için zorunlu saydığı
inovasyonları geliştirebilmesi açısından sahip ol-
ması gereken beceri ve yeteneklerle, uygun çevresel
koşulları ifade etmektedir.
Bir fikrin kullanılabilir olup olmadığı, fikrin so-
mut ve/veya soyut bir varlığa dönüşmesi ve kullanı-
cıya sunulması ile anlaşılabilmektedir. İnovasyon,
var olan formlardan niteliksel açıdan farklı olarak
düşünülmüş ve gerçeğe taşınmış yeni bir fikrin bir
süreçten geçmesi sonucu oluşan değer olarak düşü-
nülebilir. Dolayısıyla yeni bir fikrin ortaya çıkma-
sından kullanıcılar açısından değer ifade eden bir
unsurun oluşturulmasına kadar geçen süreç, ino-
vasyon süreci olarak adlandırılabilir.
Bu başlık kapsamında, inovasyon kaynakları ve
inovasyon süreci konuları üzerinde durulmuştur.
İnovasyon Kaynakları
Konu hakkında en detaylı ve kapsayıcı çalışma-
yı gerçekleştiren Drucker (2002: 96) inovasyonun
yedi kaynağı olduğunu belirtmekte ve bunları içsel
altında toplanmaktadır. İçsel inovasyon kaynakları
işletmenin ya da sektörün içinde oluşmakta, dışsal
inovasyon kaynakları ise işletmenin ya da sektörün
dışında meydana gelmektedir. Bu kaynaklar şu şe-
kilde sıralanabilir:
• İçsel İnovasyon Kaynakları
• Beklenmeyen gelişmeler,
• Uyumsuzluklar,
• Süreç ihtiyaçları,
• Endüstri ve pazar yapısındaki değişimler.
• Dışsal İnovasyon Kaynakları
• Demografik yapıdaki değişimler,
• Algılamadaki farklılaşmalar,
• Yeni bilgi.
İçsel İnovasyon Kaynakları
İşletmenin ve işletmenin faaliyet göstermekte
olduğu sektörün içsel dinamiklerinden kaynakla-
nan içsel inovasyon kaynakları; beklenmeyen geliş-
meler, uyumsuzlar, süreç ihtiyaçları ve endüstri ve
pazar yapısındaki değişimler şeklinde sıralanmak-
tadır. Bu içsel inovasyon kaynakları aşağıda açık-
lanmaktadır.
Beklenmeyen Gelişmeler
İnovasyonun içsel kaynaklarından ilki örgütlere
planlanmamış fırsatlar sunan, en kolay ve en basit
inovasyon kaynağı olarak kabul edilen beklenme-
yen gelişmelerdir. Beklenmeyen gelişmeler bek-
lenmeyen bir başarı veya başarısızlık ya da beklen-

96
Medya Girişimciliği
meyen bir dış olay şeklinde ortaya çıkabilmektedir
(Madan, 2000: 108).
Beklenmeyen başarı, öngörülen başarı düzey-
lerinin ötesinde ulaşılan başarıları ifade etmektedir.
Beklenmeyen başarılarda inovasyon fırsatlarının
risk düzeylerinin düşük ve değerlendirilmesinin
çok daha kolay olduğu görülmektedir. Ancak bazı
yöneticiler kendilerini yanılmaz ve hata yapmaz
olarak gördüklerinden dolayı, beklenmeyen başa-
rıları kendi kararlarına yönelik bir meydan okuma
olarak algılamaktadırlar. Dolayısıyla çoğu zaman
beklenmeyen başarı kaynaklı inovasyon fırsatları
yöneticilerden kaynaklanan nedenlerle ihmal ya
da reddedilebilmektedir (Durna, 2002: 42). Bu
yönetsel engeli aşabilmek için yönetici geliştirme,
personel güçlendirme, yönetime katılım, eleştiriye
açıklık, özgürlükçü bir örgüt iklimi oluşturmak vb.
uygulamalar yararlı olabilir.
Beklenmeyen bir başarının nasıl bir potansiyel
taşıyabileceğini görmek için 1930’lu yılların başın-
da IBM tarafından bankalarda kullanılmak üzere
geliştirilen ilk modern hesap makinesini örneğini
incelemek yerinde olacaktır. Geliştirilen bu hesap
makinesi bankalar tarafından rağbet görmemiştir.
IBM’i ayakta tutan ve ilerleyen zaman dilimle-
rinde sektöründe öncü bir konuma taşıyan faktör
ise beklenmeyen bir gelişmedir. Umulmadık bir
şekilde bankalar için geliştirilen ürüne o dönem
ciddi kaynaklara sahip olan kütüphanelerden talep
olmuştur. Bu sayede IBM o güne kadar satılama-
yan makinesini yüzden fazla kütüphaneye satma-
yı başarmıştır. 15 yıl sonra, herkes bilgisayarların
yalnızca bilimsel çalışmalarda kullanılan makineler
olduğuna inanırken, işletmeler bordrolarını düzen-
lemek için bilgisayarlara beklenmedik bir ilgi gös-
termeye başlamışlardır. Bunun üzerine IBM üret-
miş olduğu makineleri işletmelerin ihtiyaçlarını da
dikkate alarak yeniden tasarlamış ve sonraki beş yıl
içerisinde bugünde sürdürmekte olduğu bilgisayar
endüstrisindeki liderliğini ilan etmiştir (Drucker,
2002: 6).
Beklenmeyen başarısızlık, başarılardan farklı
olarak başarısızlıklar, reddedilemez veya nadiren
dikkatlerden kaçan bir özelliğe sahiptir. Başarısız-
lıkların çoğu çeşitli örgütsel yetersizliklerden ya da
beceriksizliklerden dolayı ortaya çıkmaktadır. Eğer
herhangi bir şey dikkatli bir şekilde planlandığı,
dikkatli bir şekilde tasarlandığı ve titizlikle uygu-
landığı hâlde başarısız bir sonuç elde ediliyorsa,
bunun temelinde dışsal bir değişim yatmaktadır ve
bu durum çeşitli fırsatları bünyesinde taşımaktadır
(Drucker, 2007: 41). Bu konudaki en çarpıcı örnek,
Ford Edsel örneğidir. Ancak bu başarısızlığın teme-
linde yatan nedenler şirketin ilerleyen süreçlerdeki
başarısına öncülük etmiştir. Ford, Edsel modelini
planlamış ve dikkatli bir şekilde tasarladıktan sonra
eksiksiz bir ürün olarak General Motors’la rekabet
için pazara sunmuştur. Pazara girişten sonra bütün
planlamalara, tasarımlara ve uygulamalara rağmen
Ford, General Motors ve diğer rakiplerin farklı
yönde tasarım ve pazarlama yaptıklarını ve kendi
modelinin başarısız olduğunu fark etmiştir. Çünkü
geçmişin aksine pazar bölümlendirme kriteri ola-
rak gelir düzeyi değil yaşam tarzı kullanılmaya baş-
lanmıştır. Ford dış çevrede meydana gelen bu de-
ğişime uyum sağlayabilmek için kendisini endüstri
lideri yapan ve kendisine yeni bir kişilik kazandıran
Mustang modelini geliştirmiştir (Drucker, 2006:
70- 71).
Beklenmeyen dış olaylar, yönetimin örgütü
yönlendirmiş olduğu enformasyon ve şemalarda
bulunmayan olaylar anlamına gelmektedir. Bek-
lenmeyen dış olaylardan başarılı bir inovasyon
fırsatı yakalamak anlamında IBM ve kişisel bilgi-
sayar kullanıcıları iyi bir örnek oluşturmaktadır.
1970’li yılların ortalarında on-on bir yaşlarındaki
çocukların bilgisayar oyunları oynamaya başlama-
ları herkesi şaşırtmıştır. Aynı zamanda o çocukların
babaları kendi ofis ve kişisel bilgisayarlarına sahip
olmak istiyorlardı. Bu gelişmeyi IBM çok iyi algıla-
dı ve kişisel bilgisayarları geliştirdi. Bu bilgisayarlar
1979-1984 tarihleri arasındaki beş yıllık süreçte
16-17 milyar dolarlık satış hacmine ulaşmıştır. Bu
rakama büyük bilgisayar sistemlerinin ancak otuz
yılda ulaştığı dikkate alındığında ortaya konulan
inovasyonun etkisi daha net anlaşılabilmektedir.
Kişisel bilgisayar satış rakamlarının 200 milyon
dolardan daha az olduğu 1977 yılında başkalarıyla
rekabet edebilmek amacıyla kendi kişisel bilgisaya-
rını geliştirmek için harekete geçen ve 1980 yılında
bunu üretmeyi başaran IBM, 1983 yılında dünya-
nın önde gelen kişisel bilgisayar üreticisi olmuştur
(Drucker, 2007: 46-47).
Uyumsuzluklar
Uyumsuzluk, olması gereken ile olan arasında-
ki farktır. Bu fark uyuşmazlık şeklinde endüstride,
pazarda ve örgütsel süreçlerde kendini gösterir. An-
cak bu fark, herkes tarafından anlaşılamayabilir.
97

Endüstrinin, pazarın ve süreçlerin sürekli olarak
sorgulanması uyumsuzlukların farkındalığını artır-
makta ve inovasyon fırsatlarının ortaya çıkmasına
neden olmaktadır (Odabaşı, 2004: 45). Örneğin,
arz ve talep arasındaki dengesizlik ekonomik koşul-
larda bir uyumsuzluk olduğunu gösterir ve örgütler
için bir inovasyon kaynağı oluşturur. Arz ve talep
arasındaki dengesizlik genellikle karşılanmayan bir
ihtiyacın varlığına işaret eder. Bu ihtiyacı karşıla-
mak adına örgütler artımsal, radikal ya da yıkıcı bir
inovasyon ortaya koymak durumunda kalabilirler.
Dolayısıyla beklentilerle gerçek arasında ne zaman
bir farklılık ya da ayrılık ortaya çıkarsa yeni fikirle-
rin oluşması o derece kolaylaşacaktır. Beklenen ile
gerçekleşen arasındaki uyumsuzluklar, inovasyon
için uygun ortamı yaratabilmektedir.
Süreç Gereklilikleri
Kullanılmakta olan süreç yeni oluşan ihtiyaçlara
cevap vermiyor ve geliştirilmesi ya da değiştirilmesi
gerekiyorsa, bunun beraberinde inovasyonu getir-
me olasılığı çok yüksektir. Diğer inovasyon kaynak-
larından farklı olarak süreç gereklilikleri, iç ya da
dış çevredeki bir olay ile değil, süreç gereği yapılmış
bir işle başlar ve duruma odaklanmaktan çok gö-
reve odaklanmayı gerektirir (Iraz, 2005: 95). Süreç
gereklilikleri ile önceden var olan bir süreç, daha iyi
bir hale getirilebilir, süreçte zayıf olan bağlantılar
güçlendirilebilir ve yeni bilgiler çerçevesinde eski
süreç yeniden tasarlanabilir. Süreç gereklilikleri ol-
dukça somuttur. Süreç gereklerinden doğan inovas-
yonlar için öncelikle süreç içerisindeki zayıf ve eksik
bağlantılar belirlenir ve tanımlanır. Çözüm için bir
spesifikasyon oluşturulur ve inovasyon fırsatı yaka-
lanır. Bunun sonucunda uygun bir teknoloji ya da
sistem geliştirilir (Durna, 2002: 50). Örneğin; tek-
nolojik gelişmelerin sunduğu imkânlar ve hizmet
sunum sürecinin ortaya çıkardığı gerekler nedeniyle
finans sektöründe ATM ve internet bankacılığının
kullanılmaya başlanması, hem banka personelinin
iş yükünü hafifletmiş hem de müşteri memnuniye-
tini olumlu yönde etkilemiştir. Aynı zamanda ban-
kaların verimlilik ve kârlılık düzeyleri de artmıştır
(Gessinger, 2009: 15).
Endüstrideki ve Pazar Yapısındaki
Değişimler
Endüstri yapısındaki bir değişim, sektör dı-
şındakilere oldukça açık ve tahmin edilebilir eşsiz
98
Medya Girişimciliği ve İnovasyon
fırsatlar sunar. Fakat sektörün içindekiler bu deği-
şimleri tehdit olarak algılayabilirler. İnovasyon fır-
satlarını teşvik eden dinamik güçler sürekli olarak
durağan pazarlara ve işletmelere baskı yapmaktadır.
Hızlı değişim veya büyüme dönemleri, bir pazarın
büyük oyuncularındaki değişmeler ve teknolojik
değişimler, inovasyon için büyük fırsatları ortaya
çıkarabilirler. Bu değişimleri yakından izleyip fırsat
olarak görenler, daha önce endüstri içerisinde fark
edilmeyen veya göz ardı edilen çeşitli boşlukları
inovasyon çerçevesinde değerlendirebilirler (Dur-
na, 2002: 51-52).
Endüstri ve pazarlar çok az sayıdaki üreticinin
hâkimiyeti altındaysa, özellikle endüstri yapısında-
ki değişimlerden kaynaklanan inovasyonlar etkin
olur. Uzun yıllar boyunca tehdit edilmeyen ve ba-
şarılı olan bu büyük ve güçlü üretici ve satıcılar,
büyüklüklerinden dolayı gururlanma eğilimdedir-
ler. Önce sektöre yeni girenleri önemsemezler ve
onları amatör olarak görürler. Ancak yeni gelenler
pazarlarının büyük bölümünü ellerine geçirdikle-
rinde, karşılık vermek için hareket yeteneklerinin
azaldığını görürler. Zaten büyüklüklerinden kay-
naklanan katı örgüt yapıları nedeniyle değişimlere
derhal karşılık verebilecek esneklikten yoksundur-
lar (Durna, 2002: 52).
Endüstri ya da pazar yapısında bir değişim
meydana geldiğinde, endüstrinin geleneksel lider-
leri en hızlı büyüyen pazar bölümlerini genellikle
ihmal ederler. Yeni fırsatlar, endüstrinin pazara her
zamanki yaklaşımına, onu tanımlama veya ona hiz-
met etmek için organize olma tarzına nadiren uyar
(Drucker, 2003: 58). Bu yüzden, inovasyon yara-
tanların uzun bir süre yalnız başlarına kalma gibi
bir şansları vardır.
Dışsal İnovasyon Kaynakları
İşletmenin ve işletmenin faaliyette bulunduğu
sektörün dışında meydana gelen gelişmelerin orta-
ya çıkardığı dışsal inovasyon kaynakları; demogra-
fik yapıdaki değişimler, algılamadaki değişimler ve
yeni bilgi şeklinde sıralanmaktadır. Bu dışsal ino-
vasyon kaynakları aşağıda açıklanmaktadır.
Demografik Yapıdaki Değişimler
İnovasyon fırsatlarının dış kaynaklarından en
güvenilir olanı demografik yapıdaki değişimlerdir.
Hedef pazarı oluşturan tüketici kitlesini ve bu kitle
Medya Girişimciliği
hakkındaki birtakım bilgileri barındıran demogra-
fik çevrede meydana gelecek olan değişimler yeni
ihtiyaçlar doğuracak ve yeni ihtiyaçlarda inovasyon
fırsatları yaratacaktır. Nüfus yapısındaki değişiklik-
ler bütün çevresel değişimler gibi fırsatlar doğura-
bileceği gibi tehditler de barındırabilir (Odabaşı,
2004: 45). Örneğin, kırsal alandan kentsel alanlara
göçün yoğun olduğu bölgelerde ulaşım ve taşıma
sorunları ortaya çıkacaktır. Bu sorunlar raylı sis-
tem ve metro gibi yeni ulaşım türlerinin ortaya
çıkmasını sağlayacaktır. Aynı şekilde boşanmaların
artması, stüdyo tipi konutların ve küçük beyaz eş-
yaların üretilmesine neden olacaktır. Bunun yanın-
da demografik yapıdaki hızlı değişimler geliştirilen
inovasyonların piyasa ömrünü kısaltmak gibi bir
tehdidi de sürekli olarak bünyesinde taşıyacaktır.
Algılamadaki Değişimler
Bir toplumun genel kabullerinin, tutumlarının
ve inançlarının değişmesi birtakım inovasyon fır-
satlarının ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır.
Günümüzde müzik, spor ve televizyonun insanla-
rın algılamaları üzerinde önemli etkileri olduğu bi-
linmektedir. Bunlar insanların yaşam tarzını köklü
bir şekilde değiştirmektedir. İşletmelerin amaçları-
na ulaşabilmek için bu eğilimlerden yararlanmaları
kaçınılmaz bir gerekliliktir. İnsan davranışlarının
gerisinde yatan temel faktörler tutumlar ve niyet-
lerdir. Diğer bir ifadeyle kişinin gerçeği algılayış
biçimidir.
Konuyla ilgili olarak günümüzde yaşanmakta
olan en çarpıcı örnek, insanların çevresel sorunla-
ra ilişkin algılamalarıdır. İnsanların kirlilik, iklim
değişimi, ozon tabakasının incelmesi ve delinmesi,
flora ve faunada meydana gelen değişim gibi çevre-
sel sorunlara yönelik algıları, bu sorunların kendi
yaşam alanlarını sınırlamaya başlaması nedeniyle,
bugün geçmişte hiç olmadığı kadar ileri bir boyuta
ulaşmıştır. Ekolojik bozulmaların temelinde, üre-
tim-tüketim merkezli ekonomik faaliyetlerin oldu-
ğu ve bu nedenle ekonomik faaliyetlerin gerçekleş-
tirilmesinde çevresel değerlerin dikkate alınması
gerektiği konusunda ekonomiyi oluşturan taraflar
arasında algısal ve düşünsel anlamda bir konsensü-
se ulaşılmış durumdadır. Tüketiciler arasında, kir-
liliğin minimizasyonu ile çevrenin korunmasını ve
yenilenebilir olmayan kaynaklar ile biyolojik çeşit-
liliğin muhafazasını satın alma güçlerini kullanarak
gerçekleştirmeye çalışan kişiler olarak tanımlanan
çevre bilinçli bireylerin sayısı sürekli artmaktadır.
Tüketicilerdeki bu eğilime paralel olarak işletme-
lerde tedarik, tasarım, üretim, pazarlama gibi çeşit-
li fonksiyonlarında çevre duyarlı olmaya yönelmiş,
yani yeni inovasyon arayışları içerisine girmiş bu-
lunmaktadırlar.
Yeni Bilgi
İnovasyonlar, yeni bilgilerin farklı çeşitlerinin
oluşturduğu kombinasyonlara bağlıdır. Bu neden-
le yeni bilgilerin ortaya çıkması inovatif fırsatların
doğmasına neden olabilir. Buradan hareketle Keyes
(2006: 68), yeni bilgiyi, inovasyonun geleneksel
kaynağı olarak adlandırmaktadır. İlk araba, ilk bil-
gisayar, ilk baskı makinesi, kısaca bütün ilkler yeni
bilgi sonucu ulaşılan inovasyonlardır. Dolayısıyla
radikal ve yıkıcı inovasyonların temelinde yeni bil-
ginin yattığı söylenebilir.
Bilgiye dayalı inovasyonlar, diğer bütün ino-
vasyonlardan farklı bir doğaya sahiptir. Zaman
açılımı, başarısızlık oranı, tahmin edilebilirlik ve
girişimciye yüklediği sorumluluklar gibi temel bir-
takım kriterlerde bilgiye dayalı inovasyonlar fark-
lılık göstermektedir. Bilgiye dayalı inovasyonlar
daha uzun yaşam çevrimlerine sahiptir. Bilginin
ortaya çıkışı ile teknolojik uygulamasının sunumu
arasında geçen zaman oldukça uzundur. Teknolojik
uygulamanın ardından, yeni teknolojinin ürünlere,
süreçlere veya hizmetlere dönüştürülmesi de ayrı ve
geniş bir zaman dilimine ihtiyaç duyacaktır (Druc-
ker, 2002: 9). Uzun tasarım-üretim aralıkları ve
farklı türden bilgilerin iç içe geçmesi gereği, bilgiye
dayalı inovasyonların kendine has temposunu, çe-
kici yönlerini ve tehlikelerini ifade eder.
Bilgiye dayalı inovasyonun pazara bağımlılığı
diğer inovasyon türlerinden daha fazladır. Çünkü
uygulama ve gelişme şansı ancak ticari hale gel-
mesiyle mümkündür. Bu yüzden örgütlerin insan
ihtiyaçlarını ve fayda analizlerini iyi yapmaları ge-
rekmektedir. Örtülü bilgi, inovasyonun yaratılma-
sı noktasında anahtar bir işleve sahiptir (Bragan-
za vd., 1999: 84). Bireyler sahip oldukları örtülü
bilgiyi diğer bireylerle paylaşarak açık bilgi hâline
dönüştürdüklerinde, inovasyon sürecinin tetikleyi-
cisi olan yeni bir fikrin doğmasına zemin hazırla-
yabilirler.
99
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

İnovasyon Süreci
Ticari bir değere sahip olması gereken inovas- Yeni bir fikrin ortaya çıkmasından kullanıcılar
yonların temelinde yeni fikirlerin bulunduğu ve açısından değer ifade eden bir unsurun oluştu-
yeni fikir geliştirmenin temelinde de öğrenme ak- rulmasına kadar geçen süreç inovasyon süreci
tivitesinin yattığı söylenebilir. Bu bakış açısıyla bu olarak adlandırılabilir.
çalışmada inovasyon süreci şu aşamalar kapsamın-
da incelenecektir:
• Keşif (inceleme) ve öğrenme İnovasyon süreci öğrenme, uygulama, soyut ve
• Fikir geliştirme somut boyutları olan bir yapı şeklinde incelenebi-
lir. Bahsedilen aşamaları ve boyutları kapsayan ino-
• Test etme ve uygulama vasyon süreci şekil 5.3’te görülmektedir.
• Ticarileştirme

SOYUT

Fırsatlar
Beyin Fırtınası
Bölgesi
ve Düşünce
GELİŞTİRME
FİKİR
Prototip
Kavrayış TE
Çalışması
ST
ME

E TM
EN
KEŞİF VE ÖĞR

Geliştirme
E VE

Sentez
Araştırma
UYGULAMA

ÖĞRENME UYGULAMA
Geliştirme
Gözlem Önerme
Deneme
TİC

Uygulama
AR
E

TL
Empatik EŞ
TİR
Araştırma ME
Yayılma

SOMUT

Şekil 5.3 İnovasyon Süreci

Kaynak: Biçkes, 2011: 99.

Keşif (inceleme) ve Öğrenme

Keşif ve öğrenme aşamasının temelinde, örgütlerin yeni fikir geliştirme kapasitelerini genişleten örgütsel
öğrenme yatmaktadır. Literatürde oluşmuş genel konsensüse göre örgütler adına öğrenme eylemini ger-
çekleştirenler bireylerdir. Bireyler, öğrenmenin gerçekleşmesi, bilginin depolanması ve örgüte aktarılması
işlevini yerine getirmeleri nedeniyle öğrenen organizasyonun temel yapı taşlarıdır. Öğrenmenin temelini
oluşturan sezgi ve yorumlama kişisel olaylardır. Örgütler, sezgileyemez ve yorumlayamazlar. Sezgileme ve
yorumlama olayını, örgütler adına bireyler gerçekleştirirler. Öğrenen bireyler arasındaki karşılıklı paylaşı-
mın ve etkileşimin sonucu oluşan sinerji nedeniyle toplamda, örgütün bireysel öğrenmelerden kazanımları,
bireylerin tek başına kazandıklarının toplamından çok daha büyük olarak gerçekleşir. Bireyler bir eğitim

100
Medya Girişimciliği
sürecinden geçerek, çeşitli deneyimler yaşayarak,
araştırmalar, gözlemler ve incelemeler yaparak yeni
bilgiler edinebilirler. Bu bilgileri sahip oldukları ön-
ceki bilgilerle ya da diğer bireylerin sahip oldukları
bilgilerle sentezleyerek yeni kavrayışlar geliştirebilir-
ler. Öğrenme bireylerin ve örgütlerin çevrelerinde
meydana gelen olayları algılayış ve anlamlandırma
ve bu olaylara yönelik tepkiler geliştirme süreçleri
üzerinde değişikliklere neden olur.
Fikir Geliştirme
Başlangıçta ticari açıdan bir değer ifade etmese
de inovasyonun temeli yeni fikirlerdir. İnovasyon
üzerine yapılmış çalışmalar, inovasyonlara kaynak-
lık eden fikirlerin örgüt içi ve örgüt dışı kaynak-
lardan elde edilebileceğini göstermektedir. İçsel
kaynaklar çalışanlar, departmanlar, deneyimler ve
ar-ge faaliyetleri; dışsal kaynaklar ise müşteriler, te-
darikçiler, aracılar, rakipler ve rakip olmayan diğer
işletmeler, örgüt dışı teknolojik gelişmeler, danış-
manlar ve laboratuvarlar şeklinde sıralanabilir.
Örgüt içerisinde yeni fikirlerin geliştirilmesine
zemin hazırlama sorumluluğu üst yönetime aittir.
Üst yönetim bu amaçla ödüllendirme, yenilikçi ör-
güt iklimi oluşturma, yaratıcı işgörenler istihdam
etme, farklı düşünceler arasında etkileşim sağlama
ve yenilikçilere destek verme gibi araçlardan yarar-
lanabilir (Luecke, 2008: 51). Ayrıca bu anlamda iş-
gören çeşitliliği sağlama, katılımcı yönetim anlayışı
ve hayal gücü yönetimi gibi uygulamalar da etkin
sonuçlar doğurabilir.
İnovasyonun kaynağı olan yeni fikirlerin gelişti-
rilmesi ve etkili yönetimi dört aşamadan oluşan bir
sürecin varlığını gerektirir. Bu aşamalar şunlardır
(Flynn vd., 2003: 426):
• Stratejik yönlendirme
• Çevresel tarama
• Fırsatların belirlenmesi
• Fikir yaratma
Stratejik yönlendirme aşamasında, stratejilerin,
amaçların, fikir yaratma metodolojisinin ve ölçüm
araçlarının tanımlanması yer alır. Çevresel tarama
aşaması örgütün bir bütün olarak dış çevredeki
değişimleri özümseme ve bunu kendi iç süreçleri-
ne yansıtabilme kabiliyetini ifade eder. Fırsatların
belirlenmesi safhasında sahip olunan kaynak ve
imkânlarla çevresel değişimlerden azami düzeyde
nasıl yararlanılabileceği belirlenir. Fikir yaratma
aşamasında ise inovasyona kaynaklık eden yeni fi-
kirlerin olgunlaştırılması söz konusudur.
Test Etme ve Uygulama
Bu aşamada, olası bir inovasyonun gerçek po-
tansiyeli incelenir. Bu aşamada, planlanan inovas-
yon fiziksel bir ürün ya da süreç görüntüsüne kavu-
şur. Bu amaçla inovasyonu sorunsuz ve ekonomik
olarak üretebilmek için prototipler geliştirir. Hazır-
lanan bu prototipler titiz laboratuvar testlerine ve
müşteri testlerine tabi tutulur. Geliştirilen inovas-
yonun, farklı uygulamalarda nasıl performans ser-
gilediğini görmek için işletme içinde çeşitli testler
gerçekleştirilir. Prototipe bu testlerden elde edilen
bilgiler ile gereken rötuşlar yapıldıktan sonra, beta
testine geçilir. Prototipi kullanacak ve deneyimleri
ile geri bildirim sağlayacak müşteri grubuna yapı-
lan testlerle (beta testi) bu kişilerin görüşleri alınır.
Bu sayede inovasyona kullanıcı bakış açısı ile son
hâli verilerek pazar testlerine geçilir (Güleş ve Bül-
bül, 2004a: 185-186). Pazar testlerinde beklenilen
başarı düzeyini yakalayan ya da beklenenin üzerin-
de bir başarı gösteren inovasyonlar ticari amaçla
üretilmeye başlanır. Bu aşamada önceki aşamalarla
karşılaştırılamayacak düzeyde büyük harcamalar ve
yatırımlar gerçekleştirilir.
Ticarileştirme
Ticarileştirme aşamasında, bir önceki uygulama
aşamasında test edilen ve başarılı bulunan ürünler,
tam anlamıyla pazara sunulurlar. eni ürünlerin tica-
ri başarısında tasarım ve geliştirme zamanı önemli
bir faktördür. Bir pazar bölümüne, rakiplere göre
daha üstün bir ürün ve/veya daha düşük bir fiyatla
girilmedikçe rakiplerden sonra girmek bir dezavan-
tajdır (Betz, 2003: 112). Dolayısıyla ticari başarı-
nın doğru fiyat-performans kombinasyonunu be-
lirleme yanında pazara giriş için doğru zamanlama
yapmaya bağlı olduğu da söylenebilir. Bu aşamada
inovasyonun tutundurulması için pazarlama ala-
nında önemli harcamalar yapılır. Bu anlamda ino-
vasyonun ticarileştirilmesi noktasında işletmeler
büyük maliyetlerle karşı karşıya gelmiş olurlar.
101

Öğrenme Çıktısı
4 İnovasyon kaynaklarını açıklayabilme
5 İnovasyon sürecini ifade edebilme
Araştır 2 İlişkilendir
İnovasyonların temelinde
İçsel ve dışşal inovasyon
yeni bilgi yatmaktadır. Yeni
kaynaklarının
yaratılacak bilgilerin ne gibi
yaratma potansiyelini yo-
inovasyonlar doğurabilece-
rumlayın.
ğini araştırın?
GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYON
İLİŞKİSİ
Girişimcilik; ekonomik bir aktivite olmanın
ötesinde, çok daha bütünsel anlamlar ve eylemler
barındıran bir olgudur. Girişimcilik, somut ve so-
yut unsurlarla, düşünsel ve pratik eylemlerin bir
toplamıdır. Bir inovasyon sürecinin uygulanma-
sında, riskli bir davranışın karşılanmasında, sosyal
ve ekonomik yapıda meydana gelen değişimlerde
ve benzeri her türlü pozitif gelişmede girişimci-
likten izler bulmak mümkündür. Bu bakış açısıy-
la girişimcilik, birey ve fırsat arasındaki etkileşim
olarak değerlendirilebilir. Fırsatların algılanması
üzerinde; bilgiye erişim, bilgi koridorları, arama ve
bilişsel yetenek ve sosyal bağlar gibi faktörler be-
lirleyicidir. Fırsatların değerlendirilmesi sürecinde
ise sermayeye erişim, sözleşme çözümleri, sosyal
sermaye, fırsatların sahip olduğu karakteristikler
ve bazı bireysel özellikler belirleyicidir. Fırsatların
değerlendirilmesi sürecinde sıralananlar yanında
endüstrideki farklılıklarda etkili olabilmektedir.
Bunlar arasında, endüstrideki sermaye gerekliliği,
endüstrideki ölçek ekonomisinin boyutu, endüst-
rinin yaşam evresindeki durumu ve tamamlayıcı
varlıklara duyulan güven düzeyi sayılabilir (Cha-
turvedi ve Mehrotra, 2013: 5).
Girişimci birey, var olan fırsatları algılayan ve bu
fırsatları değerlendiren kişidir.
Girişimcilik, işe ve yaşama değer katma, yargı,
umut ve beklenti bağlamında diğer insanlar arasın-
da öznel bir fark oluşturmaktır. Girişimciler, stra-
tejik rekabet açısından geleceği şekillendirebilecek
102
Medya Girişimciliği ve İnovasyon
Anlat/Paylaş
İnovasyon sürecinin aşama-
inovasyon
larını bir örnekle zenginleş-
tirerek anlatın.
kaynak ve yetenekleri inşa etmek için harekete ge-
çen, düşünce ve eylemleriyle değer yaratan umut
fabrikalarıdır. Klasik anlamda girişimci, daha çok
kendi işini kuran, çeşitli üretim faktörlerini bir
araya getirerek ve risk üstlenerek üretim sürecinde
bulunan ve bunun sonucunda da kar elde etmeyi
amaçlayan kişi olarak tanımlanmaktadır (Emsen,
2001: 154). Günümüzde ise girişimci; sürekli ola-
rak mevcut durumun ötesine geçebilmek amacıyla,
üretkenlik yeteneğini kullanarak daha önce hiçbir
kimse tarafından fark edilememiş fırsatları tespit
edip kullanabilen (Ireland, Hitt ve Sirmon, 2003:
965) kişi şeklinde algılanmakta ve bu anlamda giri-
şimciye değişimin temsilcisi olarak bakılmaktadır.
Bu çerçevede; girişimcilik sıfatının bir kişi üzerinde
sürekli olarak durmayabileceği söylenebilir.
İnovasyon üzerine yapılan teorik tartışmalar ko-
nuyla ilgili üç paradigma altında toplanabilmekte-
dir. Bu paradigmalar şunlardır (Zhao, 2005: 28):
• Girişimci paradigma
• Teknoloji-ekonomi paradigması ve
• Stratejik paradigma
Bu paradigmalardan konuyla ilgili olması ne-
deniyle sadece girişimci paradigma üzerinde du-
rulacaktır. Girişimci paradigmanın temelleri,
Schumpeter’in (1934) teorik olarak girişimcilerle
inovasyon arasında bir bağlantı kurmaya çalıştığı
ve girişimciyi inovatör olarak tanımladığı 1930’lara
kadar dayandırılabilir. Bu paradigmaya göre, sade-
ce yeni bir fikir temelinde yeni bir organizasyon
ortaya koyan kişiye girişimci denilmektedir. Giri-
şimcilik, yaratıcı bir eylem ve inovasyon olarak gö-
rülür. Girişimcilik, daha önce bulunmayan bir şey
yaratmakla ilgilidir. Yaratma, bireye ve topluma de-
ğer katar ve bir fırsatı algılamaya ve yakalamaya da-
Medya Girişimciliği

yanır (Zhao, 2005: 28). Bu gerçeği doğrular tarzda
Drucker (2014: 30), girişimciliği, doğada var olan
ve atıl durumda bekleyen unsurları inovasyon yo-
luyla kaynağa dönüştüren ve bu sayede zenginlik
yaratan bir süreç olarak ele almıştır. Özü itibarıyla
girişimcilik, inovasyonun ve ekonomik büyümenin
kaynağı konumundadır.
dikkat
“Schumpeter’e göre girişimci ekonomik değişimin
itici gücüdür ve bu nedenle kapitalist toplumun en
önemli aktörü konumundadır (Gudonavičius ve Fa-
yomi, 2014: 26). Schumpeter’e göre girişimci mal ve
hizmetlerde, üretim süreçlerinde, üretim faktör ve
kaynaklarında yenilikler ve/veya yeni kombinasyonlar
yaratan, yeni pazarlar ve yeni örgüt yapıları oluşturan
kişidir. Görüldüğü üzere Schumpeter’in girişimcilik
tanımının özünü inovasyon oluşturmaktadır.”
Śledzik (2013: 92), girişimcinin temel özel-
liğinin eskimiş olanı yıkmak ve yeni gelenekler
yaratmak olduğunu ifade etmektedir. Bu durum
Schumpeter (1942) tarafından “yaratıcı yıkım”
olarak adlandırılmaktadır. Herbig ve diğerleri
(1994: 46), girişimcilik ve inovasyon arasındaki
ilişkiyi vurgularken, inovasyonun ortaya konabil-
mesi için altyapı, sermaye ve bu ikisini harekete ge-
çirmek için gereken girişimcilik kapasitesi şeklin-
de üç temel bileşen gerektiğini dile getirmişlerdir.
Açıklamalardan hareketle bir şekilde girişimcilik
faaliyetinin ortadan kalkması durumunda, değişim
mekanizmasının durma noktasına gelmesinin ve
bir ekonomik durgunluk döneminin başlamasının
kaçınılmaz olacağı söylenebilir.
Öğrenme Çıktısı
6 Girişimcilik ve inovasyon arasındaki ilişkiyi açıklayabilme
Girişimciler tarafından sergilenen ve yaratıcı yı-
kıma yol açan faaliyetler Schumpeter tarafından şu
şekilde sıralanmıştır (Kanellos, 2013: 71):
• Yeni bir ürünün geliştirilmesi ya da var olan
bir ürünün kalitesinde önemli değişiklikler
gerçekleştirilmesi,
• Yeni bir üretim yönteminin geliştirilmesi
(örneğin, süreç inovasyonu),
• Yeni bir pazarın oluşturulması (özellikle
yeni ve farklı bölgelerde ihracat pazarlarının
yaratılması)
• Yeni bir ham madde ve/veya yarı-mamul
arz kaynağının keşfedilmesi,
• Yeni bir endüstriyel örgütlenme biçiminin geliş-
tirilmesi (örneğin, organizasyonel inovasyon).
Zhao (2005: 34-35), girişimcilik ve inovasyon
arasındaki ilişki ve onların gelişimini etkileyen çev-
resel faktörler hakkında üç temel öneri geliştirmiş-
tir. Bu öneriler şunlardır:
• Girişimcilik ve inovasyon birbirlerinin ta-
mamlayıcısı konumundadır. İnovasyon,
girişimciliğin kaynağıdır. Girişimcilik ise
inovasyonun gelişmesine öncü olur ve eko-
nomik değerin ortaya çıkmasına katkı sağlar.
• Girişimcilik, iş kapsamını genişletmek ve
büyümeyi sürdürmek için inovasyonu kul-
lanır. Dolayısıyla girişimcilik ve inovasyon,
yeni bir girişimin ilk aşaması ile sınırlı ol-
mayan dinamik ve bütünsel süreçlerdir.
• Girişimcilik ve inovasyon arasındaki etki-
leşim, her ikisinin geliştirilmesi ve ayrıca
inovasyonun başarılı bir şekilde ticarileş-
tirilmesi için gereklidir. Girişimcilik ve
inovasyon arasındaki etkileşim, inovasyon
odaklı ve destekleyici bir örgütsel kültür ve
yönetim tarzı gerektirmektedir.

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Ünlü Ekonomist J. A.
Schumpeter’in, inovasyon
konusun-daki “yaratıcı yı-
kım” yaklaşımının ne anla-
ma geldiğini araştırın?
Başarılı olmak isteyen bir
Girişimcilik ve inovasyon
girişimcide bulunması ge-
arasındaki ilişkiyi değerlen-
reken temel özellikleri an-
dirin.
latın.

103

MEDYA GİRİŞİMLERİNDE
İNOVASYON
Medya kavramı, bilgi ve eğlencenin üretilmesi
ve yayılması ve çeşitli sosyal kontrollerin uygulan-
ması için kullanılan genel bir terimdir. Gönderici
ve alıcı arasındaki iletişim kanalının yanında med-
ya girişimleri, yapı, programlama ve dağıtım şeklini
belirleyen kurumları da içerir. Medyanın temel işle-
vi, toplu kullanım için bilgi depolamak ve iletmek-
tir. Bu amaçla yaygın olarak kullanılan araçlar, kitle
iletişim araçlarıdır. Medya endüstrileri, temel ola-
rak bilgi ve eğlence ürünleri ve hizmetleri üreten ve
satan endüstriler olarak tanımlanmaktadır (Hang
ve Van Weezel, 2007: 54). Medya girişimleri için
inovasyon yaşamın bir parçası olarak süregelmiştir.
Ancak son yıllarda yaşanan teknolojik gelişmeler,
medya girişimlerindeki inovasyon gereksinimi hem
daha acil hem de daha zorlayıcı bir unsur hâline
dönüştürmüştür (Küng, 2013: 9).
Resim 5.3 Medya inovasyonları yaşam tarzlarını
dönüştürme gücüne sahiptir.
Bu başlık altında, öncelikle medya inovasyonla-
rını etkileyen faktörler konusuna değinilecek son-
rasında ise medya girişimciliğinde inovasyon türleri
açıklanacaktır.
Medya İnovasyonlarını Etkileyen
Faktörler
Medya inovasyonlarını etkileyen faktörler üç
başlık altında toplanmaktadır. Bunlar (Krumsvik
vd., 2019: 198):
104
Medya Girişimciliği ve İnovasyon
• Kurumsal faktörler
• Teknolojik gelişmeler ve
• Sosyokültürel koşullar ve güç ilişkileridir.
Medya İnovasyonlarını Etkileyen
Kurumsal Faktörler
Medya girişimleri tarafından ortaya konulacak
olan inovasyonlar üzerinde etkili olan kurumsal
faktörler, içsel ve dışsal faktörler şeklinde iki baş-
lık altında sınıflandırılmaktadır. Bu faktörler aşa-
ğıda sıralanmış ve kısaca açıklanmıştır (Storsul ve
Krumsvik, 2013: 18):
• Dışsal Faktörler
• Pazar fırsatları ve tüketici davranışları
• Rakiplerin davranışları
• Yasal düzenlemeler
• İçsel Faktörler
• Kurumsal strateji
• Liderlik ve vizyon
• Örgütsel yapı
• Kapasite ve kaynaklar
• Kültür ve yaratıcılık
• Endüstri normları
Dışsal Faktörler
Pazar Fırsatları ve Tüketici Davranışları:
Pazar fırsatı, hâlihazırda karşılanmamış ve/veya ge-
lecekte ortaya çıkabilecek ihtiyaçların fark edilme-
sini ifade eder. Tüketici davranışları ise, bireylerin
istek, ihtiyaç ve beklentilerini ve bunları tatmin
için bireylerin giriştikleri eylemleri içerir. Tekno-
lojik gelişmeler ve kültürel dönüşümler, pazar fır-
satlarının ortaya çıkmasında ve tüketici davranış-
larının farklılaşmasında belirleyici olabilmektedir.
Teknolojik gelişmelerin tetiklediği pazar fırsatları
ve tüketici davranışları, geleneksel medya endüst-
risi tarafından görmezden gelip ihmal edilirken,
çoğunlukla sektöre yeni giren medya kuruluşları
tarafından doğru bir şekilde değerlendirilmekte ve
yıkıcı inovasyonlara yol açabilmektedir. Diğer bir
anlatımla teknolojik gelişmeler, mevcut kuruluşlar
için potansiyel tehditler içerirken, yeni yatırım ya-
pacaklar tarafından iş fırsatı olarak değerlendirile-
bilir. Apple’ın dijital müzik indirme konusundaki
ticari başarısı bu konuya örnek olarak verilebilir
(Storsul ve Krumsvik, 2013: 18).
Medya Girişimciliği
Rakiplerin Davranışları: Rakip davranışları,
medya kuruluşlarını üretim süreçleri, üretmek-
te oldukları mal ve hizmetler, mal ve hizmetlerin
içerikleri ve bunların dağıtım şekillerini yenileme
noktasında teşvik edebilir. Online gazeteciliğin
yaygınlaştığı yıllar, ilgili endüstride faaliyet göste-
ren geleneksel medya kuruluşları için korku, belir-
sizlik ve şüphenin var olduğu ve rekabette dezavan-
tajlı duruma düştükleri bir dönemi temsil etmiştir
(Storsul ve Krumsvik, 2013: 19). Bu dezavantajlı
durum geleneksel medya kuruluşları için inovasyo-
nu bir zorunluluk hâline dönüştürmüştür.
Yasal Düzenlemeler: Yasal düzenlemelerle,
inovasyon alanındaki herhangi bir etkinliği, yön-
lendirebilen, sınırlandırabilen veya yasaklayabilen
düzenlemeleri ifade eder (Yoo vd., 2005: 331).
Medya endüstrisindeki düzenlemeler, sübvansi-
yonları, mülkiyet sınırlamalarını, lisanslamayı ve
kamu hizmeti yayıncılığı şeklindeki doğrudan
devlet katılımını içerir. Medya endüstrisindeki dü-
zenlemelere bakıldığında, var olan düzenlemelerin
dijital altyapıların inovatif kullanımını kolaylaştır-
maya uygun olup olmadığı çok tartışmalıdır (Doy-
le, 2013: 120). Medya inovasyonlarının desteklen-
mesi için elverişli bir kamu politikasına ve yasal
düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır Örneğin;
Avrupa’da basılı gazete satışlarındaki KDV oranları
düşürülmüş ya da tamamen sıfırlanmış iken, yeni
medya üzerinden yapılan online satışlarda KDV
oranları tam olarak uygulanmaktadır (Storsul ve
Krumsvik, 2013: 19).
İçsel Faktörler
Kurumsal Strateji: Bir medya girişimi tarafın-
dan benimsenen strateji, ilgili medya kuruluşunun
yenilikçiliğe bakış açısını yansıtan bir göstergedir
(Krumsvik vd., 2019: 199). Miles ve Snow (2003:
29), örgütlerin değişime adaptasyon yetenekleri-
ne bağlı olarak bir strateji tipolojisi geliştirmişler
ve örgütleri savunmacılar, atılganlar, analizciler ve
tepkiciler şeklinde dört gruba ayırmışlardır. Savun-
macı stratejiyi takip eden örgütler, mevcut uygu-
lamalarının verimliliğini arttırmaya büyük önem
vermektedirler. Atılganlar, sürekli olarak pazar fır-
satlarını araştırmakta ve fırsatları değerlendirmeye
yönelik girişimler denemektedirler. Analizci örgüt-
ler, biri nispeten istikrarlı, diğeri değişken iki farklı
pazar bölümünde faaliyet gösterirler. Bu örgütler,
istikrarlı pazarlarda biçimsel yapı ve süreçlerin
kullanımıyla rutin ve verimli bir şekilde çalışırlar.
Değişken pazarlarda ise, yeni fikirler edinmek için
rakiplerini yakından izlerler ve daha sonra faydalı
olabilecek rakip davranışlarını hızla uyarlarlar. Tep-
kiciler ise örgütsel çevrelerinde meydana gelen de-
ğişim ve belirsizliği algılarlar, fakat etkili bir cevap
veremezler. Bu tür örgütler, tutarlı bir strateji-yapı
ilişkisine sahip olmadıkları için çevresel baskılar ta-
rafından mecbur bırakılmadıkça herhangi bir ino-
vasyon arayışına yönelmezler.
Liderlik ve Vizyon: Liderlik ve vizyon, üst yö-
netimin gücünü ve kurum için ortaya koymuş ol-
duğu bakış açısını ifade eder. Liderlik, bir bireyin
ortak bir hedefe ulaşmak için bir grup kişiyi etki-
lediği süreç olarak tanımlanabilir. Vizyon ise kuru-
luşun gelecekteki bir zaman diliminde bulunmak
istediği yer ve konumu ifade eder. Apple CEO’su
Steve Jobs, inovatif vizyoner liderliğin bir numa-
ralı örneği olarak gösterilebilir. Benzer şekilde,
100.000’den fazla katılımcısıyla, Jimmy Wales ve
Larry Sanger tarafından kurulan ortak bir çevrimi-
çi ansiklopedi olan Wikipedia vizyoner liderliğin
inovasyon yaratma konusundaki bir başka örnektir
(Storsul ve Krumsvik, 2013: 20).
Örgütsel Yapı: Örgütsel yapı ile kastedilen
medya kuruluşunun nasıl örgütlendiğine ve enteg-
re bir şirket olarak mı yoksa bağımsız iş birimleriy-
le mi çalıştığına ilişkindir. Yeni girişimlere özerklik
tanınmadığında, var olan girişimlerin yıkıcı bir
teknolojiden yararlanmaya çalışırken çoğu zaman
başarısız olduğu görülmektedir. Yeni girişimlere
özerklik tanınması üç farklı şekilde olabilmektedir.
Bunlardan birincisi, bağımsız bir girişimin (işlet-
menin) kurulmasıdır. Bu yöntem daha çok büyük
gazeteler tarafından kullanılmaktadır. İkincisi, yeni
projenin başarısı için fiziksel olarak bir araya geti-
rilmiş ve kişisel sorumluluk taşıyan ekiplerle yeni
bir organizasyon yapısı oluşturmaktır. Bu yöntem,
BBC online tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.
Üçüncüsü ise yeni görevin gereksinimlerini karşı-
layan bir kuruluş edinmedir (Krumsvik vd., 2019:
199).
Kapasite ve Kaynaklar: Bir medya kuruluşu-
nun editoryal, prodüksiyon ve dağıtım yetkinlikle-
rinin kapasitesi ve kaynakları inovasyon yeteneğini
etkilemektedir. Tarihsel olarak incelendiğinde, bas-
kı kapasitesi yüksek olan kitap yayıncıları tarafın-
dan çok sayıda gazetenin yayın hayatına kazandı-
rıldığı görülmektedir (Storsul ve Krumsvik, 2013:
21). Son yıllarda, dijital mecranın bir dağıtım ka-
105
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

nalı olarak ortaya çıkması ve medya kuruluşlarının
bu yetkinliği edinmeleri, yayıncılık endüstrisinde
ürün portföylerinin gelişmesine ve 7/24 haber,
spor, ekonomi, müzik ve benzeri sunumlar yapan
kanalların ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Kültür ve Yaratıcılık: Kısaca, çalışanlar tara-
fından paylaşılan ortak değerler olarak tanımlanan
örgütsel kültür ve çalışanların yeni fikirler geliş-
tirme kapasitesi olarak özetlenen yaratıcılık, bir
medya girişiminin değişime olan bakış açısı üzerin-
de belirleyicidir. CNN ve BBC gibi büyük yayın
kuruluşlarının temel yetenekleri ve sahip olduk-
ları rekabet güçleri çalışanlarının ortak inançlara
dayanmaktadır (Storsul ve Krumsvik, 2013: 21).
Buradan hareketle örgüt kültürünün yaratıcılık ve
yenilikçiliği desteklemede ve kolaylaştırmada anah-
tar bir işlev üstlendiği söylenebilir.
Endüstri Normları: Endüstri normları, sektör-
de var olan davranış kalıplarını ifade eder (Bidault
vd., 1998: 723). Yasal ve etik hususlar gibi mesleki
normlar ve marka kimliği sorunları, medya içeri-
ğinin üretiminde kullanıcı katılımı konusundaki
çağdaş tartışmaların bir parçasıdır. Ekonomik açı-
dan bakıldığında, üretim ve tanıtım maliyetlerinde
ciddi tasarruflar sağlaması, sosyal medya ortamları
için geliştirilecek aktif stratejileri geleneksel medya
kurumları açısından çok ilginç bir noktaya taşımış-
tır. Kullanıcıların içerik üretmelerine izin verme
konusu, hem medya endüstrisinin sosyal sorum-
luluğunun hem de basının etik sorumluluğunu
vurgulayan profesyonel normların bir parçasıdır
(Krumsvik, 2018: 28).
lojilerinde medya girişimlerini etkileyen üç önemli
gelişme yaşanmıştır. Gelişmelerden birincisi, diji-
talleştirilmiş içeriği taşımada kullanılan, kapasitesi
yüksek yaygın kablo sistemlerinin döşenmesidir.
İkinci gelişme, karasal kablo sistemleriyle uyumlu
olan ve geniş bir kapsama alanına sahip olan uydu-
ların kullanımının yaygınlaşmasıdır. Üçüncü geliş-
me ise enformasyon işleme, depolama ve aktarma
süreçlerinde sayısal yöntemlerin yaygın şekilde kul-
lanılmaya başlanmasıdır (Thompson, 2008: 245).
Ayrıca iletişim teknolojilerinde yaşanan bu geliş-
meler, “yeni medya”nın ortaya çıkmasına da aşama-
lı olarak katkıda bulunmuştur. Bu süreçte, yalnızca
bir iletişim aracı birçok iletişim aracının üstlendiği
işlevi üstlenilir hâle gelmiştir. Yeni medyanın bu
işlevi, “yöndeşme” veya “farklı iletişim araçlarının
bütünleşmesi” olarak da ifade edilmektedir (Değir-
mencioğlu, 2016: 592). Günümüz toplumlarında
yaygın olarak kullanılan ürün ve hizmetler (akıllı
telefonlar, akıllı televizyonlar, internet, Ipad, sosyal
paylaşım siteleri gibi) yöndeşme sonucunda ortaya
çıkmış araçlardır. Yöndeşme, medya sektörü açısın-
dan hem üretilen içerik hem de tüketim yöntem-
lerini değişime uğratmıştır (Abanoz, 2017: 289).
Binark ve Löker (2011: 9), yeni medyayı gelenek-
sel medyadan farklı kılan özellikleri, “dijitallik, et-
kileşimsellik, multimedya biçemselliği ve kullanıcı
türevli içerik üretimi, hipermetinsellik, yayılım ve
sanallık” şeklinde sıralamıştır.

Teknolojik Gelişmeler
Teknolojik gelişme ve inovasyon arasında güçlü
bir ilişki söz konusudur. Bu iki değişken arasındaki
ilişki birbirini besleyen bir özellik arz etmektedir.
Kendisi de bir inovasyon olan teknolojik gelişme-
ler, bu gelişmeyi ortaya koyamayan kuruluşlar için
inovasyon yapma zorunluluğu doğurmaktadır. Bu
gerçeği Küng (2013: 9), içinde bulunduğumuz dö-
nemde medya girişimlerinin inovasyon yapma zo-
runluluğunun büyük ölçüde, stratejik ortamlarının
kalıcı bir unsuru hâline gelen durmak bilmeyen
teknolojik ilerlemelerden kaynaklandığını söyleye- Resim 5.4 Yöndeşme, farklı iletişim araçlarının
rek dile getirmiştir. işlevlerinin tek bir araçta toplanmasını ifade eder.

İletişim teknolojilerinde yakın dönemde yaşa-

nan gelişmeler, medya girişimleri üzerinde önemli
etkiler doğurmuştur. Bu dönemde, iletişim tekno-

106
Medya Girişimciliği
Yöndeşme: Bir iletişim aracının birçok iletişim
aracının üstlendiği işlevi tek başına yerine getir-
mesidir.
Dijitalleşmenin ve yöndeşmenin medya giri-
şimleri açısından doğurduğu inovasyonlara örnek
olması düşüncesiyle aşağıda birkaç örnek sıralan-
mıştır:
• Mobil iletişim teknolojilerinin gelişimi ve
akıllı cep telefonu kullanıcılarının artmasıy-
la birlikte, özellikle anlık yaşanan gelişme-
ler ana akım medya kuruluşlarından önce
“yurttaş gazetecileri” tarafından kamuoyu-
na sunulmaya başlamıştır (Değirmencioğ-
lu, 2016: 592).
• Dijitalleşme ile paralel olarak gelişen Web
2.0 ile üretici ve tüketici arasındaki keskin
ayrım silikleşmiştir. Silikleşen bu ayrım, he-
def konumunda olan izleyicinin de içerik
üretebilir hâle gelmesine olanak sağlamış-
tır. Kullanıcıların ürettikleri ve dolaşıma
soktukları bu içeriklere, “kullanıcı türevli
içerik” denmektedir. Kullanıcının hem tü-
keten hem de üreten olması, üretici (pro-
ducer) ve tüketici (consumer) sözcüklerinin
birleşimiyle oluşan “prosumer” ve/veya
“produser” kavramıyla ifade edilmektedir
(Garcia-Ruiz vd., 2014: 16).
• Dokunmatik, giyilebilir ve üç boyutlu gö-
rüntü teknolojileri de hızlı bir gelişim için-
de bulunmaktadır. 2012 yılının başlarında
Google, giyilebilir artırılmış gerçeklik (aug-
mented-reality) teknolojisi “Project Glass”ı
tanıtmıştır (Değirmencioğlu, 2016: 599).
• İnternet ve televizyonun birleşmesiyle or-
taya çıkan WebTV’ler sayesinde, “istedi-
ğin yerde istediğin zaman izle”, “yayındaki
programı kaydet ve sonra izle”, hatta “canlı
yayını durdur ve baştan izle” gibi kolaylıklar
kullanıcılarla buluşturulmuştur.
Sosyokültürel Faktörler ve Güç
İlişkileri
Geleneksel medya açısından “izleyici”, yeni
medya açısından ise “kullanıcı” olarak adlandırılan
insanlar, dijitalleşme, medyatikleşme ve veri doğru-
lama işlemlerinin bir sonucu olarak medya inovas-
yon süreçlerinde artan oranda yer almaya başlamış-
lardır. Lewis ve Westlund (2015), aktör-ağ teorisini
kullanarak, kullanıcılar ve medya inovasyonlarında
rol oynama yeteneğine sahip beşerî ve beşerî olma-
yan nesneler (aktörler ve aktantlar) arasındaki etki-
leşimi gösteren bir tipoloji geliştirmişlerdir. Medya
inovasyonlarının geliştirilmesi sürecine kullanıcıla-
rın katılımı, inovasyonun yaratılması ve yayılması
süreçlerini iç içe geçirmiştir. Wikipedia ve Linux
gibi girişimlerin ağ yapısı, tüm kullanıcılar katılımı
ve katkısıyla kendi kendini besleyen bir mekaniz-
mayı yaratmıştır (Krumsvik, 2019: 201).
Medya ve toplum arasındaki bu sıkı birlikte-
lik konuyla ilgili birtakım yaklaşımların geliştiril-
mesine neden olmuştur. Bu yaklaşımlardan birisi
de medya ekolojisi yaklaşımıdır. Medya ekolojisi
yaklaşımı, medyayı toplumsal ve kültürel yapının
kurucu bir unsuru olarak değerlendirir. Bu yaklaşı-
ma göre, kültür ve toplumsal ilişkiler insan iletişimi
ile yaratılır. Her dönemin medyası, ilgili dönem-
deki kültürü, düşünme biçimlerini, değerleri, sos-
yal ve güç ilişkilerini önemli ölçüde biçimlendirir
(Ruotsalainen ve Heinonen, 2015: 3). Buradan
hareketle, medya inovasyonlarının hem toplumsal
değişimleri yansıttığı hem de toplumsal değişimleri
tetiklediği söylenebilir. Dolayısıyla medya inovas-
yonlarını teşvik eden yapısal koşulların belirlenme-
si ve toplumsal aktörler arasındaki güç ilişkilerinin
doğru okunması inovasyonların yaratılması açısın-
dan önemlidir (Krumsvik, 2019: 201).
Medya Girişimciliğinde İnovasyon
Türleri
Medyada inovasyon, yeni medya platformla-
rının geliştirilmesi, yeni iş modellerinin ortaya
konması, yeni medya metinleri ve türlerinin üretil-
mesinin yeni yollarının keşfedilmesi gibi medya or-
tamının birçok yönündeki değişimi içerir (Storsul
ve Krumsvik, 2013: 21).
internet
Medya inovasyonları için https://media-inno-
vation.news adresini takip edebilirsiniz.
107
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

Medyada inovasyon türleri şu şekilde sıralan-

maktadır (Krumsvik, 2019: 195):
dikkat • Ürün inovasyonu
Medya endüstrisi açısından inovasyon kavramı, fark- • Süreç inovasyonu
lılaştırmayı (içerik ve seslerde), erişimi kolaylaştırmayı • Konum inovasyonu
(toplumun medya ve iletişim ağlarına), kaliteyi yük-
• Paradigmatik inovasyon
seltmeyi (hem içerikte hem de erişim teknolojilerinde)
ve demokratikleştirici etkileri olan yeni süreçler oluş-
• Tür inovasyonu
turmayı ifade eder (Chaturvedi ve Mehrotra, 2013: 5). • Sosyal inovasyon

Yaşamla İlişkilendir

Her Yer Cep Telefonu, Her Yer Sanal Ki- eldeki imkânlara göre şekillenmiş. 2013 Loerie
taplık Ödülleri medya inovasyonu dalında büyük ödü-
MTN Group’un Ugandalı öğrenciler için lü kazanan çalışma, teknolojik yoksunluğun iyi
USSD teknolojisi ile hazırladığı sanal kitaplık fikirlere engel olmadığını gösteriyor. Benzer şe-
kampanyası. kilde Filipinli öğrenciler için hazırlanan ve 2013
Cannes’da mobil kategorisinde büyük ödülün sa-
Uganda’da okuma aşkı ile yanan ama kitapla-
hibi olan TXTBKS kampanyası da tıpkı bu kam-
ra ulaşmakta güçlük çeken öğrenciler için ‘Every-
panya gibi sıradan cep telefonlarını, öğrencilerin
where Library’ isimli bir proje yapılmış. Güney
ihtiyaçları doğrultusunda kullanıyordu. Her iki
Afrika menşeli telekomünikasyon şirketi MTN
projenin de en güzel yanı, yoksulluk içindeki ço-
Group ile Metropolitan Republic Group isimli
cukları gülümsetmeleriydi.
reklam ajansının birlikte hayata geçirdiği pro-
jede, sıradan cep telefonları ve gazeteye verilen
tam sayfa basın ilanları sayesinde her öğrencinin
sanal bir kitaplığı olmuş.Bunun için Uganda’nın
en popüler gazetesine kitaplık görselinden oluşan
tam sayfa ilanlar verilmiş. Görseldeki her kitabın
üzerine de USSD kodları yazılmış. Bu kodları
cep telefonlarına giren kullanıcılar, cep telefonu
ve servis sağlayıcı arasında gerçek zamanlı data
paylaşılmasını sağlayan USSD (Unstructured
Supplementary Service Data) teknolojisi sayesin-
de, kitapların tamamına erişme imkanı bulmuş. Kaynak: Akyıldız, 2013.
4 hafta süren kampanyada, her hafta kitap- https://bigumigu.com/haber/her-yer-cep-
lığın farklı bir bölümü gazeteye ilan olarak ba- telefonu-her-yer-sanal-kitaplik/
sılmış. Uganda’da akıllı telefon sahibi çok az kişi Erişim Tarihi: 30.08.2019
olduğundan ve USSD teknolojisi tüm telefon
modelleriyle uyumlu olduğundan kampanya

108
Medya Girişimciliği
Ürün İnovasyonu
Ürün inovasyonu, bir kuruluş tarafından sunu-
lan ürün/hizmetlerdeki değişikliklerle ilgilidir. Bu,
akıllı telefon gibi yeni medya platformlarının veya
içerik akış servisleri, Wikipedia ya da tabletler için
medya uygulamaları gibi yeni medya hizmetlerinin
inovasyonunu ifade edebilir (Storsul ve Krumsvik,
2013: 16). Ayrıca, iletişim tür ve modellerinde
gerçekleştirilen inovasyonlar da bu kapsamdadır.
Örneğin, ikinci ekran (second screen) kullanımıyla
birlikte TV izleyicilerinin izlemekte oldukları prog-
ramlarla olan etkileşimlerinin teşvik edilmesi gibi
(Krumsvik, 2019: 195). İkinci ekran, bir TV prog-
ramını takip ederken izleyicilerin akıllı telefonlar,
tabletler veya bilgisayarlar aracılığıyla izlemekte
oldukları TV programıyla ilgili ya da ilgisiz olarak
sosyal medyada etkileşimde bulunma durumlarıdır
(Giglietto ve Selva, 2014: 260).
Süreç İnovasyonu
Süreç inovasyonu, ürün ve hizmetlerin yara-
tılma ve sunulma biçimlerindeki gelişmeleri ifa-
de eder. Buna medya girişimlerinin faaliyetlerini
nasıl düzenledikleri de dahil edilebilir (Storsul ve
Krumsvik, 2013: 16). Ayrıca iş birlikçi (ortak) ino-
vasyon hedefiyle bir araya gelmiş girişimlerin ge-
liştirdiği süreçleri de içerir. Linux veya Wikipedia
gibi ortak girişimler, süreç inovasyonu ile geliştiri-
len ürün inovasyonlarına örnektir (Krımsvik vd.,
2019: 195). Bir süreç inovasyonu aşağıda belirtilen
adımlardan bir veya birkaçı ile ilgili olabilir (Bleyen
vd., 2014: 34):
• Yeniden üretim (örneğin, yeni bir video
kodlayıcı/kod çözücü),
• Birleştirme (örneğin, yeni bir şifreleme for-
matı),
• Dağıtım (örneğin, görsel işitsel içeriklerin
dağıtımı için internetin kullanılması),
• Sunma/sergileme (örneğin, 3D sinema) ve
• Tüketim (örneğin, izleyicilere bir spor et-
kinliğini farklı kameralardan izleyebilme
seçeneğinin sunulması).
Konum İnovasyonu
Konum inovasyonu, ürünlerin ve hizmetlerin be-
lirli bağlamlarda nasıl konumlandırıldığına veya çer-
çevelendiğine dair değişiklikleri içerir. Markalarını,
ürünlerini ve hizmetlerini yeniden konumlandıran
medya kuruluşları konum inovasyonu gerçekleştir-
miş olurlar (Storsul ve Krımsvik, 2013: 16). Konum
inovasyonu, yeni bir pazar yaratma, var olan pazarın
özelliklerini değiştirme ve müşterilerin ürünler hak-
kındaki görüş ve anlayışlarını farklılaştırma potansi-
yeline sahiptir (Rowley vd., 2011: 80). İnovatif ürün
konumlandırma, pazarlama, reklam, ambalajlama,
medya ve çeşitli sinyallerin manipülasyonunu içerir.
Bu konudaki en tipik örnek, bir yaşam tarzı dergisi
olan Elle’nin, 2012-2015 yılları arasında kendisini
çok platformlu bir şirket olan Elle 360 olarak, yeni
bir hedef kitle için, yeniden konumlandırması olabi-
lir (Krumsvik vd., 2019: 196).
Paradigmatik İnovasyon
Paradigmatik inovasyon; bir kurumun zihni-
yetinde, değerlerinde ve iş modellerindeki deği-
şiklikleri içerir. Bu inovasyona, müzik endüstrisi-
nin CD satışlarından gerçek zamanlı veri akışına
(streaming service) geçmesi örnek olarak verilebilir.
Benzer şekilde, gazete endüstrisinin baskıya değil,
artan oranda online hizmetlere yönelmesi de para-
digmatik inovasyonlardan bir başkasıdır (Storsul ve
Krumsvik, 2013: 17). Genel olarak, medya içeriği
ve hizmetleriyle kullanıcı etkileşimlerinin bir ara-
ya getirildiği ve ticari amaçlarla analiz edildiği veri
doğrulama süreci paradigmatik bir inovasyondur
(Krumsvik vd., 2019: 196). Paradigmatik inovas-
yonların, yüksek oranda ürün, süreç ve konum ino-
vasyonu üretme potansiyeli bulunmaktadır (Row-
ley vd., 2011: 83).
Tür İnovasyonu
Medya ürünleri ve hizmetleri türlere göre sınıf-
landırılabilir ve geliştirilebilir. Bir tür inovasyonu,
mevcut türlerden unsurları birleştirmek veya kul-
lanmaktan ya da tanıdık olana yeni tür unsurları
ekleyip sunmaktan oluşabilir. Sonuç olarak, tür
inovasyonu kendisinin başarılı taklitlerini veya
yinelemelerini kurmayı amaçlar (Krumsvik vd.,
2019: 196).
109
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

Sosyal İnovasyon
Sosyal inovasyon, kurumsal bağlamlarda derin bir değişiklik üretmeye yönelik yöntemlerle, sosyal so-
runlara daha etkili, verimli, sürdürülebilir ve adil olan yeni çözümler geliştirmek ve uygulamak amacıyla
geliştirilmiş inovasyonları ifade eder (Van Wijk vd., 2019: 889). Medya endüstrisi açısından sosyal inovas-
yon, medya ve iletişim hizmetlerinin sosyal amaçlar için inovatif bir şekilde kullanılmasını içerir (Krums-
vik vd., 2019: 196). Örneğin, dilsel azınlığın ihtiyaçlarını karşılayan medya ürün ve hizmetleri üretmek bu
kapsamda gerçekleştirilen bir inovasyondur.

Öğrenme Çıktısı
7 Medya inovasyonlarını etkileyen faktörleri açıklayabilme
8 Medya inovasyon türlerini sıralayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Medya inovasyonlarının
sektör ve toplum açısından Dijitalleşme ve medya ino- Yöndeşme kavramını ve
doğurabileceği sonuçları vasyonları arasındaki ilişkiyi medya sektöründeki etkisi-
araştırın? irdeleyin. ni anlatın.

110
Medya Girişimciliği

Yaratıcılık, yenilik ve
1 inovasyon arasındaki fark
ve ilişkiyi açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 İnovasyonun önemini
açıklayabilme

3 İnovasyonun özelliklerini
sıralayabilme

İnovasyon Kavramı, Önemi ve

Özellikleri

1 Yaratıcılık, yeni ve kullanışlı fikirler geliştirme kapasitesidir. Yenilik (icat-buluş), yeni fikirlerin, teknik
yönü ağır basan ancak ekonomik olarak değer taşıyıp taşımadığı bilinmeyen unsurlara dönüştürülmesi işle-
midir. İnovasyon ise yeniliklerden ticari değeri bulunan ürünlerin yaratılması sürecidir.

2 Müşteriler için değer yaratan inovasyon, ekonomik gelişmenin ve uzun vadeli firma performansının temel
yapı taşıdır. İnsanlık bugünkü gelişmişlik düzeyini inovasyona borçludur.

3 İnovasyon aşağıda sıralanan özelliklere sahiptir:

• İnovasyonlar, çeşitli alt sistemler arasındaki bağlantılı faaliyetlerden oluşur.
• İnovasyonlar, belirsizlik taşırlar.
• İnovasyon, sözle ifade edilemeyen bir süreçtir.
• İnovasyon, kullanılabilir olmalıdır.
• İnovasyon, geriye dönmezlik özelliği gösterir.
• İnovasyonlar, kümülatif bir yapıya sahiptir.

4 İnovasyon kaynaklarını
açıklayabilme

5 İnovasyon sürecini ifade

edebilme

İnovasyon Kaynakları ve
İnovasyon Süreci

4 İnovasyon, içsel ve dışsal faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkar. İnovasyon kaynakları, örgütün başarıyı
yakalamak için zorunlu saydığı inovasyonları geliştirebilmesi açısından sahip olması gereken beceri ve yete-
neklerle, uygun çevresel koşulları ifade etmektedir. Konu hakkında en detaylı ve kapsayıcı çalışmayı gerçek-
leştiren Drucker (2002) inovasyonun yedi kaynağı olduğunu belirtmekte ve bunları içsel ve dışsal inovasyon
kaynakları olmak üzere iki grup altında toplamaktadır. İçsel inovasyon kaynakları; beklenmeyen gelişmeler,
uyumsuzluklar, süreç ihtiyaçları ve endüstri ve pazar yapısındaki değişimlerdir. Dışsal inovasyon kaynakları ise
demografik yapıdaki değişimler, algılamadaki farklılaşmalar ve yeni bilgi şeklinde sıralanmaktadır.

5 Yeni bir fikrin ticari değer ifade eden bir unsur haline dönüştürülmesi inovasyon süreci olarak adlandırılmaktadır.
Bu süreç; keşif ve öğrenme, fikir geliştirme, test etme ve uygulama ve ticarileştirme aşamalarından oluşmaktadır.

111
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

Girişimcilik ve inovasyon
6 arasındaki ilişkiyi
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

açıklayabilme

Girişimcilik ve İnovasyon İlişkisi

6 Girişimci, değişimin ortaya çıkardığı fırsatları algılayan ve bu fırsatları iş fikrine ve/veya inovasyona
dönüştüren kişidir. Bu anlamda girişimci; mevcut durumun ötesine geçebilmek amacıyla, üretkenlik ye-
teneğini kullanarak daha önce hiçbir kimse tarafından fark edilememiş fırsatları tespit edip kullanabilen
kişidir. Schumpeter (1934), girişimcilerle inovasyon arasında bir bağlantı kurmakta ve girişimciyi değişimin
temsilcisi olarak tanımlamaktadır. Bu bakış açısına göre, yeni bir fikir temelinde inovasyon ortaya koyan ki-
şiye girişimci denilmektedir. Girişimcilik, yaratıcı bir eylem ve inovasyon odaklı bir faaliyet olarak görülür.
Kısaca girişimcilik, daha önce bulunmayan bir şey yaratmakla ilgilidir. Yaratma, bireye ve topluma değer
katar ve bir fırsatı algılamaya ve değerlendirmeye dayanır.
Dolayısıyla, girişimcilik faaliyetinin ortadan kalkması durumunda, değişim mekanizmasının durma nokta-
sına gelmesinin ve bir ekonomik durgunluk döneminin başlamasının kaçınılmaz olacağı söylenebilir.

Medya inovasyonlarını
7 etkileyen faktörleri
açıklayabilme

8 Medya inovasyon türlerini

sıralayabilme

Medya Girişimlerinde
İnovasyon

7 Medya inovasyonları, farklılaştırmayı, erişimi kolaylaştırmayı, kaliteyi yükseltmeyi ve demokratikleştirici

etkileri olan yeni süreçler oluşturmayı ifade eder. Medya inovasyonlarını etkileyen başlıca faktörler; kurumsal
faktörler, teknolojik gelişmeler ve sosyo-kültürel koşullar ve güç ilişkileri şeklinde sıralanmaktadır.

8 Medya inovasyon türleri; ürün inovasyonu, süreç inovasyonu, konum inovasyonu, paradigmatik ino-
vasyon, tür inovasyonu ve sosyal inovasyon şeklinde sıralanmaktadır. Pragmatik inovasyon, bir kurumun
zihniyetinde, değerlerinde ve iş modellerindeki değişiklikleri içerir. Paradigmatik inovasyonların, yüksek
oranda ürün, süreç ve konum inovasyonu üretme potansiyeli bulunmaktadır. Sosyal inovasyon ise sosyal
sorunlara yeni çözümler geliştirmek amacıyla geliştirilmiş inovasyonları ifade etmektedir.

112
Medya Girişimciliği

1 Aşağıdaki ifadelerden hangisi inovasyon kav- 6 Aşağıdakilerden hangisi medya girişimleri ta-
ramını doğru bir şekilde tanımlar? rafından geliştirilecek olan inovasyonlar üzerinde
etkili olan kurum içi faktörlerden biridir?

neler öğrendik?
A. İnovasyon, bir örgütün sahip olduğu yaratıcı
yetenektir. A. Teknoloji
B. İnovasyon, bir icattır. B. Pazar fırsatları ve tüketici davranışları
C. İnovasyon, yeni bir bilgidir. C. Rakip davranışları
D. İnovasyon, ticari değeri olan bir yeniliktir. D. Yasal düzenlemeler
E. İnovasyon, ar-ge faaliyetleri sonucu ortaya ko- E. Liderlik ve vizyon
nan her şeydir.
7 Bir TV programı takip ederken, izleyicilerin
2 İnovasyon ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han- akıllı telefonlar, tabletler ve/veya bilgisayarlar ara-
gisi yanlıştır? cılığıyla izlemekte oldukları programla ilgili ya da
ilgisiz olarak sosyal medyada etkileşimde bulun-
A. İnovasyon, yeni bir fenomendir. maları durumuna ne ad verilir?
B. Ulaşılmış gelişmişlik düzeyinin yegane kaynağı
inovasyondur. A. Medyatikleşme
C. Ekonomik gelişmelerin temelinde inovasyon yatar. B. Dijitalleşme
D. İnovasyon, işletmeler yanında rakipler ve top- C. İkinci ekran
lum açısından da olumlu katkılar sağlar. D. Gerçek zamanlı veri akışı
E. İnovasyon, buluştan (icattan) farklıdır. E. Sosyal medya kullanımı

3 Aşağıdakilerden hangisi inovasyonun özellik- 8 Toplumsal sorunlara yeni çözüm yolları bulmak
lerinden biri değildir? amacıyla geliştirilmiş inovasyonlara ne ad verilir?
A. İnovasyon kullanılabilir olmalıdır. A. Konum inovasyonu
B. İnovasyon sözle ifade edilemeyen bir süreçtir. B. Sosyal inovasyon
C. İnovasyonlar belirsizlik taşımazlar. C. Süreç inovasyonu
D. İnovasyonlar kümülatif bir yapıya sahiptir. D. Ürün inovasyonu
E. İnovasyonlar alt sistemler arasındaki bağlantılı E. Paradigmatik inovasyon
faaliyetlerden oluşur.
9 Yaşanan gelişmeleri ana akım medya kuru-
luşlarından önce akıllı cep telefonları aracılığıyla
4 Aşağıdakilerden hangisi dışsal bir inovasyon kamuoyuyla paylaşan kişileri tanımlamak için aşa-
kaynağıdır? ğıdaki kavramlardan hangisi kullanılır?
A. Beklenmeyen gelişmeler. A. Yurttaş gazetecileri
B. Algılamadaki farklılaşmalar. B. Araştırmacı gazeteciler
C. Süreç ihtiyaçları. C. Ajans gazetecileri
D. Uyumsuzluklar. D. Çevre gazetecileri
E. Endüstri ve pazar yapısındaki gelişmeler. E. Çağdaş gazeteciler

5 Aşağıdakilerden hangisi inovasyonun kaynağı 10 Yeni medya ortamlarında hem içerik üreten
olan yeni fikirlerin geliştirilmesi ve etkili yönetiminde hem de üretilmiş içerikleri tüketen kullanıcılara ne
takip edilen sürecin aşamaları arasında yer almaz? ad verilir?
A. Stratejik yönlendirme A. Producer
B. Çevresel tarama
B. Consumer
C. Fırsatların belirlenmesi
C. Manufacturer
D. Stratejistlerin seçimi
E. Fikir yaratma D. User
E. Produser

113
 Medya Girişimciliği ve İnovasyon

Yanıtınız yanlış ise “İnovasyon Kavramının
1. D
Tanımlanması” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Medya İnovasyonlarını
6. E
Etkileyen Faktörler” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimciliğinde

2. A Yanıtınız yanlış ise “İnovasyonun Önemi” 7. C
İnovasyon Türleri” konusunu yeniden göz-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İnovasyonun ve İnovatif Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimciliğinde
3. C 8. B
Örgütlerin Özellikleri” konusunu yeniden İnovasyon Türleri” konusunu yeniden göz-
gözden geçiriniz. den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Medya İnovasyonlarını

4. B Yanıtınız yanlış ise “İnovasyon Kaynakları” 9. A
Etkileyen Teknolojik Gelişmeler” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Medya İnovasyonlarını

5. D Yanıtınız yanlış ise “İnovasyon Süreci” konu- 10. C
Etkileyen Teknolojik Gelişmeler” konusunu
sunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

İnsanlık bugünkü gelişmişlik düzeyine bir anda ulaşmamıştır. Gelişim, in-

sanlığın tarihsel serüveni içerisinde süregelmiştir. Bin yıllar boyunca yavaş bir
seyir takip eden gelişim, yakın dönemde akıl almaz bir hıza ulaşmıştır. Ateşin,
tekerleğin, yazının, elektriğin, buharlı makinaların, otomobilin, uçağın, in-
Araştır 1 ternetin ve gelişmişlik düzeyinin göstergesi olan her türlü unsurun temelinde
inovasyon yatmaktadır. Her yeni inovasyon kendisinden önceki inovasyonla-
rın üzerine inşa edilmekte ve yeni inovasyonlara zemin hazırlamaktadır. Kısa-
ca bugünkü gelişmişlik düzeyinin temelleri tarihsel derinliklere dayanmakta
ve geleceğe dönük ipuçları barındırmaktadır.

İnovasyonlar, yeni bilgilerin farklı çeşitlerinin oluşturduğu kombinasyonlara

bağlıdır. Bu nedenle yeni bilgilerin ortaya çıkması inovatif fırsatların doğma-
sına neden olacaktır. Yeni bilgi, inovasyonun geleneksel kaynağı olarak adlan-
dırmaktadır. İlk araba, ilk bilgisayar, ilk baskı makinesi, kısaca bütün ilkler
yeni bilgi sonucu ulaşılan inovasyonlardır. Temel araştırmalar sonucu orta-
ya konulacak yeni bilgiler, yeni inovasyonlara yol açacaktır. Bu inovasyonlar
Araştır 2 arasında, ışık teknolojisi ise internet erişimini mümkün kılan “Li-Fi” (Light
Fidelity), havada, karada ve denizde hareket edebilen motorlu taşıt “Hoverc-
raft” sayılabilir. Bunların dışında, bugün için hayal olarak görülen ışınlanma,
hava ile çalışan otomobil, rüya kayıt cihazı, beyne bilgi indirme teknolojisi
(mind hack) ve diğerleri bir gün gerçek olacaksa, bu da yeni bilgiler sayesinde
olacaktır.

114
Medya Girişimciliği

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Schumpeter’e göre yaratıcı yıkım; inovasyonlarla ilgilidir. İnovasyonlar yo-

luyla oluşturulan yeni ürün ve süreçler eskilerinin yerini almakta ve mevcut
ekonomik sistemde yapısal sorunlara yol açmaktadır. Çünkü inovasyon, para-
digma değişiminin çekirdeğidir. Yaratıcı yıkımın mantığı, verimlilik ve etkin-
lik gücü yüksek olan inovasyonların, rekabet yoluyla görece güçsüz durumda
Araştır 3 bulunan örgüt ve sektörleri ortadan kaldıracağı varsayımına dayanmaktadır.
Yaratıcı yıkıma verilebilecek en güncel örnek akıllı telefonlardır. Akıllı mobil
telefonlar, telefon, tv, radyo, fotoğraf makinesi, saat, müzik çalar, hesap ma-
kinesi, video kayıt ve daha pek çok işlevi bünyesinde toplayarak, bu ürünle-
ri üreten işletmelerin pazarını daraltmış ve bazılarının sektörden silinmesine
dahi neden olmuştur.

İnovasyon, bütün sektörleri olduğu gibi medya sektörünü de dönüştürmüş-

tür. Çok sayıda işlevi tek bir araçta bir araya getirme olarak tanımlanan yön-
deşme, iletişim araçlarını taşınabilir kılmıştır. Dijitalleşme ise içeriğin üretimi-
nin, depolanmasının, dağıtımının ve tüketiminin analogdan sayısal bir temele
dönüştürülmesi sağlamıştır. Bu gelişmeler, karşılıklı etkileşime ve kullanıcıla-
rın içerik üretmesine olanak sağlayan yeni medyanın ortaya çıkmasına neden
Araştır 4
olmuştur.
Medyayı, toplumsal ve kültürel yapının kurucu bir unsuru olarak değerlendi-
ren medya ekolojisi yaklaşıma göre; her dönemin medyası, ilgili dönemdeki
kültürü, düşünme biçimlerini, değerleri, sosyal ve güç ilişkilerini önemli öl-
çüde biçimlendirir. E-devlet, e-vatandaş, e-eğitim, e-ticaret, e-bankacılık ve
benzerleri bu biçimlendirmenin hayata yansıyan başlıca örnekleridir.

Kaynakça
Abanoz, E. (2017). Yöndeşmenin Haber
Endüstrisindeki Etkisi: Haber Ajansı Çalışanları
Üzerine Bir Araştırma, Dokuz Eylul Universitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 287-303.
Akyıldız, Ö. (2013). Her Yer Cep Telefonu, Her Yer
Sanal Kitaplık, https://bigumigu.com/ haber/her-
yer-cep-telefonu-her-yer-sanal-kitaplik/, (Erişim
Tarihi: 30.08.2019).
Becheikh, N., Landry, R. ve Amara, N. (2006).
Lessons from innovation empirical studies in the
manufacturing sector: A systematic review of the
literature from 1993–2003, Technovation, 26(5-
6), 644-664.
Betz, F. (2003). Managing Technological Innovation:
Competitive Advantage from Change, New Jersey:
John Wiley & Sons.
Biçkes, D. M. (2011). Örgütsel Öğrenme, İnovasyon
ve Firma Performansı Arasındaki İlişkiler:
İnovasyonun Aracılık Etkisine Yönelik Büyük
Ölçekli İşletmelerde Bir Araştırma, Yayımlanmamış
Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Kayseri.
Bidault, F., Despres, C. ve Butler, C. (1998). The
drivers of cooperation between buyers and
suppliers for product innovation, Research policy,
26(7-8), 719-732.
Binark, M. ve Löker, K. (2011). Sivil Toplum Örgütleri
İçin Bilişim Rehberi, Ankara: STGM Yayınları.
Bleyen, V. A., Lindmark, S., Ranaivoson, H. ve Ballon,
P. (2014). A typology of media innovations:
Insights from an exploratory study, The Journal of
Media Innovations, 1(1), 28-51.
Braganza, A., Edwards, C. ve Lambert, R. (1999).
A taxonomy of knowledge projects to underpin
organizational innovation and competitiveness.
Knowledge and Process Management, 6(2), 83-90.
Chaturvedi, R. ve Mehrotra, S. (2013). Mobile
News Gathering: Media Enterpreneurship and
Participation of Marginalized Communities in
News Gathering Structure, International Journal
of Applied Research & Studies, II(2), 1-17.

115

Chen, E. ve Ho, K. K. L. (2002). Demystifying Innovation,
Perspectives on Business Innovation (8), 46-52.
Damanpour, F. (1992). Organizational size and
innovation. Organization studies, 13(3), 375-402.
Damanpour, F. ve Gopalakrishnan, S. (1998). Theories
of organizational structure and innovation
adoption: the role of environmental change,
Journal of Engineering and technology management,
15(1), 1-24.
Davis, S. M. ve Moe, K. (1997). Bringing innovation
to life. Journal of Consumer Marketing, 14(5),
338-361.
Değirmencioğlu, G. (2016). Dijitalleşme
Çağında Gazeteciliğin Geleceği ve İnovasyon
Haberciliği, TRT Akademi, 1(2), 590-606.
Deshpandé, R. ve Farley, J. U. (2003). High
performance firms in a complex new China:
A tale of six cities, Journal of Global Marketing,
16(1-2), 207-229.
Dobni, C. B. (2008). The DNA of innovation, Journal
of Business Strategy, 29(2), 43-50.
Dogruel, L. (2014). What is so special about media
innovations? A characterization of the field, The
Journal of Media Innovations, 1(1), 52-69.
Doyle G (2013). “Innovation in use of digital
infrastructures: TV scheduling strategies and
reflections on public policy”, In: Storsul T
and Krumsvik A (eds), Media Innovations,
Gothenburg: Nordicom, pp. 111–125.
Drucker, P. (2014). Innovation and entrepreneurship:
Practice and Principles, New York: Perfectbound.
Drucker, P. F. (2002). The discipline of innovation,
Harvard business review, 80, 95-104.
Drucker, P. F. (2003). Peter Drucker on the Profession
of Management, Boston: Harvard Business Press.
Drucker, P. F. (2006). Classic Drucker, Boston:
Harvard Business Press.
Drucker, P. F. (2007). Innovation and Entrepreneurship:
Practice and Principles, Oxford: Butterworth-
Heinemann.
Durna, U. (2002). Yenilik Yönetimi, Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım.
Emsen, Ö., Yılmaz, Ö. ve Çınar, S. (2001). Genç nesilde
mesleki eğilimler ve girişimcilik: Ampirik bir çalışma,
MPM Verimlilik Dergisi, 1(200), 153-176.
Eraslan, H., Bulu, M. ve Bakan, İ. (2008).
Kümelenmeler ve inovasyona etkisi: Türk
turizm sektöründe uygulamalar, Seyahat ve Otel
İşletmeciliği Dergisi, 5(3), 15-29.
116
Medya Girişimciliği ve İnovasyon
Flynn, M., Dooley, L., O’sullivan, D. ve Cormican,
K. (2003). Idea management for organisational
innovation, International Journal of innovation
management, 7(04), 417-442.
Garcia-Ruiz, R., Ramirez-Garcia, A. ve Rodriguez-
Rosell, M. M. (2014). Media Literacy Education
for a New Prosumer Citizenship, Comunicar,
22(43), 15-23.
Gessinger, G. H. (2009). Materials and Innovative
Product Development, Burlington: Butterworth-
Heinemann.
Giglietto, F. ve Selva, D. (2014). Second screen and
participation: A content analysis on a full season
dataset of tweets. Journal of Communication,
64(2), 260-277.
Göker, A. (2000). Prodüktivite, İnovasyon Yeteneği
ve Teknoloji, MPM Rekabet Gücü, Teknoloji ve
Verimlilik Toplantısı, 25 Ekim, Ankara: Milli
Prodüktivite Merkezi.
Gudonavičius, L. ve Fayomi, J. O. (2014). The relation
between entrepreneurial personality and strategic
decision making, Procedia-Social and Behavioral
Sciences, 156, 24-29.
Guidice, R. M., Thompson Heames, J. ve Wang,
S. (2009). The indirect relationship between
organizational-level knowledge worker turnover
and innovation: An integrated application of
related literature, The Learning Organization,
16(2), 143-167.
Güleş, H. K. ve Bülbül, H. (2004a). Yenilik: İşletmeler
İçin Stratejik Rekabet Aracı, Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Güleş, H. K. ve Bülbül, H. (2004b). Toplam Kalite
Yönetiminin İşletmelerde Yenilik Çalışmalarına
Katkıları, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 115-129.
Hang, M. ve Van Weezel, A. (2007). Media and
entrepreneurship: What do we know and where
should we go?, Journal of Media Business Studies,
4(1), 51-70.
Hébert, R. F. ve Link, A. N. (2006). The entrepreneur
as innovator, The Journal of Technology Transfer,
31(5), 589-597.
Herbig, P., Golden, J. E. ve Dunphy, S. (1994).
The relationship of structure to entrepreneurial
and innovative success, Marketing Intelligence &
Planning, 12(9), 37-48.
Iraz, R. (2005). Yaratıcılık ve Yenilik Bağlamında
Girişimcilik ve KOBİ’ler, Konya: Çizgi Kitabevi.
Medya Girişimciliği
Ireland, R. D., Hitt, M. A. ve Sirmon, D. G. (2003). A
model of strategic entrepreneurship: The construct
and its dimensions, Journal of management, 29(6),
963-989.
Ismail, M. (2005). Creative climate and learning
organization factors: their contribution
towards innovation, Leadership & Organization
Development Journal, 26(8), 639-654.
Kanellos, N. S. (2013). Exploring the characteristics
of Knowledge-Based Entrepreneurship in Greek
high-technology sectors, Journal of Enterprising
Culture, 13(1), 69-88.
Keyes, J. (2006). Knowledge Management, Business
Intelligence, and Content Management, New York:
Auerbach Publications.
Krumsvik, A. H. (2018). Redefining user involvement
in digital news media, Journalism Practice, 12(1),
19-31.
Krumsvik, A. H., Milan, S., Bhroin, N. N. ve
Storsul, T. (2019). “Making (Sense of ) Media
Innovations”, p. 193-205, (ed.:Marc Dueze and
Mirjam Prenger), in Making Media: production,
Practices, and Professions, Amsterdam: Amsterdam
University Press.
Küng, L. (2013). “Innovation, Technology and
Organisational Change” In Media Innovation,
A Multidisciplinary Study of Change, edited by
Tanjaa Storsul and Arne H. Krumsvik, 9–12.
Göteborg: Nordicom.
Lewis, S. C. ve Westlund, O. (2015). Actors, actants,
audiences, and activities in cross-media news
work: A matrix and a research agenda, Digital
Journalism, 3(1), 19-37.
Luecke, R. (2008). İş Dünyasında Yenilik ve Yaratıcılık,
(Çev.: Turan Parlak), İstanbul: İş Bankası Kültür
Yayınları, No: 1387.
Madan, P. (2000). Creating the culture for innovation.
In Proceedings of the 2000 IEEE International
Conference on Management of Innovation and
Technology, ICMIT 2000. ‘Management in the
21st Century’(Cat. No. 00EX457) (Vol. 1, pp.
105-109). IEEE.
Miles, R.E. ve Snow, C.C. (2003). Organizational
Strategy, Structure, and Process, Stanford,
California: Stanford University Press.
Odabaşı, Y. (2004). Girişimcilik, Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi Yayını, Yayın No: 1567.
Rowley, J., Baregheh, A. ve Sambrook, S. (2011).
Towards an innovation-type mapping tool,
Management Decision, 49(1), 73-86.
Ruotsalainen, J. ve Heinonen, S. (2015). Media
ecology and the future ecosystemic society,
European Journal of Futures Research, 3(1), 1-9.
Schumpeter, J. (1934). The Theory of Economic
Development, (reproduced, New York (1961),
Cambridge, MA: Harvard University Press.
Schumpeter, J. A. (1942). Capitalism, socialism and
democracy, New York: Harper.
Śledzik K. (2013). “Schumpeter’s view on innovation
and entrepreneurship”, in Management Trends
in Theory and Practice, (ed.: Stefan Hittmar),
p. 89-95, Faculty of Management Science and
Informatics, University of Zilina & Institute of
Management by University of Zilina.
Storsul, T. ve Krumsvik, A. H. (2013). “What is Media
Innovation?”, In T. Storsul & A. H. Krumsvik
(Eds.), Media Innovations, A Multidisciplinary
Study of Change (pp. 13-26), Gothenburg:
Nordicom.
Teece, D. J. (2002). Managing Intellectual Capital:
Organizational, Strategic, and Policy Dimensions,
New York: Oxford University Press.
Thompson, J. B. (2008). Medya ve Modernite,
İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Uzkurt, C. (208). Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi Örgüt
Kültürü, İstanbul: Beta Basım Yayım.
Van Dyne, L., Graham, J. W. ve Dienesch, R. M.
(1994). Organizational citizenship behavior:
Construct redefinition, measurement, and
validation, Academy of management Journal, 37(4),
765-802.
Van Wijk, J., Zietsma, C., Dorado, S., de Bakker,
F. G. ve Martí, I. (2019). Social innovation:
Integrating micro, meso, and macro level insights
from institutional theory, Business & Society,
58(5), 887-918.
Walters, J. (2002). “Understanding innovation: What
inspires it? What makes it successful”, Innovation,
(ed.: Mark A. Abramson ve Ian D. Littman), 14-
56, New York: Rowman & Littlefield Publiser,
Inc.
Yoo, Y., Lyytinen, K. ve Yang, H. (2005). The role
of standards in innovation and diffusion of
broadband mobile services: The case of South
Korea, The Journal of Strategic Information Systems,
14(3), 323-353.
Zhao, F. (2005). Exploring the synergy between
entrepreneurship and innovation, International
Journal of Entrepreneurial Behavior & Research,
11(1), 25-41.
117
 Bölüm 6
Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi

Dijital girişimcilik fırsatları ve paylaşım Türlerine göre başlıca paylaşım

1 2
ekonomisi ekonomisi platformları
öğrenme çıktıları

1 Dijital girişimcilik fırsatları ve paylaşım 2 Türlerine göre başlıca paylaşım

ekonomisini açıklayabilme ekonomisi platformlarını açıklayabilme

Paylaşım ekonomisi modeli üzerindeki

3
güncel tartışmalar
3 Paylaşım ekonomisini modeli üzerindeki
güncel tartışmaları açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • İşletmelerde Dijitalleşme • Paylaşım Ekonomisi • Sosyal Platformlar • Zipcar

• Uber • BlaBlaCar • Airbnb • Fiverr • Upwork • Freelancer • Guru ve Neighbourhoods

118
Medya Girişimciliği
GİRİŞ
Bu bölümde sosyal medya girişimciliğinin, iş
dünyasının ve hatta ekonomilerin önemli bir bö-
lümü hâline gelen paylaşım ekonomisi üzerinde
duracağız. Dijitalleşmenin şirketleri nasıl dönüş-
türdüğü ve onlara nasıl fırsatlar sunduğunu anlatıp,
paylaşım ekonomisinin bir iş modeli olarak nasıl
etkin bir şekilde kullanıldığını göreceğiz. Daha
sonra türlerine göre paylaşım ekonomisi platform-
larını inceleyip önde gelen her bir platformla ilgili
detaylı bilgiler vereceğiz. İşlerin çeşitli unsurlarında
gerçekleştirilebilecek dijitalleşme, iş süreçlerinin
maliyeti etkin bir şekilde tamamlanmasını temin
ederek şirketin gelir ve kârlılığının artmasına büyük
katkı sağlar. Paylaşım ekonomisi de işletmelerin
dijitalleşmesinin bir başka parçası olarak bireylere
düşük maliyetli ve hızlı bir şekilde çeşitli hizmetler
sunulmasını sağlamaktadır. Bir paylaşım ekono-
misinde bireyler, bazı ödüller, onaylar veya para-
sal karşılıklar için, tam kapasitede kullanılmayan
varlıklarını başkalarıyla paylaşabilirler. Paylaşılan
bir araç, paylaşılan bir alan, paylaşılan beceriler ve
paylaşılan para, çoğu insanın faydalandığı paylaşım
ekonomisinin ana unsurlarıdır. Geniş yelpazede
şirketler, platformlar, uygulamalar ve web siteleri,
bu kavramlar üzerinden hizmetlerini sunmakta ve
karşılığında önemli miktarlar kazanmakta ve aynı
zamanda tüketicileri de fayda elde etmektedir. Pay-
laşım ekonomisi gelişmiş bir iş modeli olarak etkin
bir şekilde çalışmakta ve tüketicilerine geleneksel
iş yöntemlerine kıyasla daha fazla fayda sağlamak-
tadır. Kısa vadede, çoğu bireyin kalıcı işlerde çalış-
mak yerine, paylaşım ekonomisi kapsamında hiz-
met sunmaları beklenmektedir. Bununla birlikte,
bir paylaşım ekonomisinde çalışmanın ele alınması
gereken bazı dezavantajları da bulunmaktadır.
İşletmelerde dijitalleşme, bundan faydalanarak
insanlara pek çok yeni kapı açmaları için birçok iş-
letmeye yüksek düzeyde destek sağlamaktadır. Bir
şirket, kişi, girişimci veya herhangi bir yöneticinin,
mevcut iş modelini daha fazla kâr elde etmek, yeni
gelirler sağlamak ve maksimum değer üreten fırsatlar
yaratmak üzere dijital teknolojiler kullandığında bu
süreç dijitalleşme (Richter, Kraus, Brem ve Durst,
2017) olarak tanımlanmaktadır. Dijitalleşme, daha
ucuz, hızlı, etkili ve cazip olan şeylerin takip edilme-
si ve yapılması yoluyla işletme ve organizasyonların
rekabet avantajı elde edebilmeleri için çok yararlıdır.
Yaratıcı dijital çözümlerin kullanılması ve avantaj-
larından yararlanılması ile birlikte iş dünyasına bir
rekabet üstünlüğü sağlanır. İyi tanımlanmış bir di-
jitalleşme planı, bir işletmenin inovasyon yapması,
kaliteyi iyileştirmesi, prosedürleri yeniden tanımla-
ması ve proseslerinde tutarlılığı teşvik etmesi bakı-
mından çok yararlıdır (Jakosuo, 2019).
Dijitalleşme, işletmelere ürünlerinin dolaylı sa-
tışlarını yapmalarına yardımcı olur. Dijitalleşme ile
birlikte işletmeler maliyet tasarrufu, etkili müşteri
etkileşimi, vizyon ve misyonun daha uygun şekilde
gerçekleştirilmesi, rakiplerden bir adım önde olma
ve küresel müşterilere ve tüketicilere ulaşma gibi
çok geniş kapsamlı faydalar sağlamaktadır. Dijital-
leşmenin katkısı, paylaşım ekonomi bakımından
da çok önemlidir (Richter, Kraus, Brem ve Durst,
2017). Dijitalleşme desteğiyle paylaşım ekonomi-
si, çeşitli yeni pazarların ve çeşitli yeni iş olanakları
yaratılmasına büyük katkı sağlamış olup uygarlığın
ekonomik ve sosyal güçlenmesinin en eski biçim-
lerinden biri olan paylaşım yapma kavramını yeni-
den canlandırmıştır. Teknoloji tabanlı iş modelle-
rinden biri olarak kabul edilmektedir.
Düzinelerce paylaşım ekonomisi girişimleri ile
dijitalleşmenin birleşimi kullanılarak Asya, Afrika
ve Latin Amerika gibi çeşitli ülkelerin sosyal ve eko-
nomik koşullarında çeşitli değişimler yaşanmakta-
dır (Jakosuo, 2019). Bu dijital paylaşım ekonomisi
girişimleri ve modellerinin ayrıca kalkınmaya iliş-
kin dünyanın en zorlu sorunlarına cevap verebi-
leceği de dile getirilmektedir. Dijital paylaşımın
muazzam çeşitlilikte avantajları vardır ve küresel
paylaşım ekonomisi kapsamında yılda 25-30 mil-
yar dolardan fazla kazanıldığı ve gelir elde edildiği
tahmin edilmektedir. Ayrıca, bu küresel paylaşım
ekonomisinin kısa sürede yılda yüzde 25-30 oran-
larına varan büyümeye ulaşması beklenmektedir
(Arora, 2018).
119
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi
DİJİTAL GİRİŞİMCİLİK
FIRSATLARI VE PAYLAŞIM
EKONOMİSİ
Girişimcilik, başlangıçta genellikle küçük çap-
lı olan yeni bir işletmeyi tasarlama, temsil etme,
faaliyete geçirme ve yönetme prosedürü olarak
adlandırılabilir. Bu işletmeleri faaliyete geçiren ki-
şiler girişimci olarak bilinir (Thomas, Passaro ve
Quinto, 2019). Dijital iş, bireylerin bir yerde iken
dünyanın başka bir yerinde bulunan müşterilerine
hizmet sunmasını ve böylelikle işlerini dijital olarak
yapabilmelerine olanak vermiştir. Dijital girişimci-
lik, bir dijital pazar kullanılarak, mal ve hizmetlerin
bir bakıma dijital dağıtımını sağlayan yeni değerin
yaratılması anlamında kullanılmaktadır. Bilgi tek-
nolojisi dijital girişimcilikte etkin olarak kullanıl-
maktadır. Girişimciler için dijitalleşmeden yararla-
narak iş kurmaları, geliştirme ve genişletmeleri için
çeşitli fırsatlar bulunmaktadır.
Dijitalleşmenin yardımıyla girişimciler de-
nizaşırı müşterileri ile iletişim kurabilir ve taleple-
rini, ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşılayabilirler.
Girişimciler, daha uygun maliyetli, daha hızlı ve
daha kısa sürede daha fazla tüketiciyi çekebilecek
bazı çevrim içi dijital platformları kullanarak ürün
ve hizmetlerinin dijital pazarlamasını yapabilirler.
Yaşamla İlişkilendir
Başarısızlık Hikâyeleri
Ülkemizde her ne kadar başarısızlık hika-
yeleri anlatılmasa da başarısızlık hikayelerini
paylaşmak, dersler çıkarmak sağlıklı bir girişim
ekosisteminin olmazsa olmazlarındandır. Aşağıda
yurtdışından bazı meşhur kapanma hikayelerini
aktaralım:
Everpix
2011 yılında kurulan ve Techcrunch
Disrupt’da dkkat çeken girişimlerden olan Ever-
pix her geçen gün çoğalan ve saklaması dert olan
fotoğraflarınız için bir çözüm sunuyordu. 2,3
milyon dolar yatırım alan girişim binlerce para
ödeyen üyesi olmasına rağmen kapandı. Kapan-
dığında iPhone uygulamalarının 5 üzerinden 4,5
yıldızı ve uygulama hakkında 1.000’den fazla
120
Dijitalleşme ayrıca müşterilerin ve üreticilerin çok
daha kısa sürede ve etkili bir şekilde çevrim içi öde-
me almalarını sağlamıştır. Bu amaçla tüketiciler ve
PayPal, Pioneer gibi girişimciler için çeşitli hizmet-
ler mevcuttur. Girişimcilerin gelirlerinin %75’in-
den fazlasının PayPal hizmeti aracılığıyla kazanıl-
dığı belirtilmektedir. Dijitalleşme, sadece internet
ile bağlantıda kalarak girişimciler için birçok kapı
açmıştır (Hull, Hung, Hair ve Perotti, 2007).
Dijitalleşme tarafından sağlanan bir başka
fırsat ise girişimcilerin Airbnb, Freelancer, Fiverr,
ve Facebook gibi çok farklı online platformları
kullanarak müşterilere ulaşabilmeleri ve hemen her
alanda paylaşım ekonomisinin gücünden yararlan-
malarıdır. Bu platformlarda hizmet sunan tarafında
yer alan kullanıcılar, mekânlarını tüketicilerin kul-
lanımına sunarak onların seyahat ve diğer sosyal
etkinliklerinin bir parçası da olabilirler. Girişimci-
lik için dijitalleşmenin sağladığı en büyük fırsatlar-
dan biri de satıcıların tüm dünyadan müşteri çe-
kebilme potansiyeline sahip bir platforma erişiyor
olabilmeleridir. Bunun için kendilerini etkin bir
şekilde tanıtıp sunabilmeleri ve müşteri ihtiyaç ve
beklentilerini yerine getirmeye odaklanmış bir an-
layışla üstün ürün ve hizmet kalitesi sağlayabilme-
leri gerekir (Hull, Hung, Hair ve Perotti, 2007).
yorumu bulunuyordu. Everpix’i ücretsiz kulla-
nanların yarısı haftada bir, yüzde 60’ı ise ayda
bir kere servisi kullanıyordu fakat bunlar servisin
kapanmasına engel olmadı. Kurucular en büyük
hatalarının “sadece ürüne odaklanıp, büyümeye
ve pazarlamaya odaklanmamak” olduğunu söy-
lüyor. Buradan çıkarılacak en büyük ders, ürü-
nünüze odaklanmayı doğru zamanda bırakıp,
büyümeye ve bir an önce sağlıklı finansal bir yapı
kurmaya odaklanmak olmalıdır
Flud
2010 yılında haber uygulaması olarak ku-
rulan Flud, 2,1 milyon dolar yatırım almasına,
milyonlarca yüklenmeye ulaşmasına rağmen 3 yıl
sonunda kapanmış. Kurucusu kapanma sebebi
olarak, çıktıkları ürünün sorunsuz çalışması konu-
Medya Girişimciliği

sunda yavaş davrandıklarını, sosyal bir uygulama rı özellikler eklemiştik “ diye belirtiyor. Buradan
oldukları için de kötü deneyimlerin yeni kişilerin çıkarılacak en büyük ders, girişiminizin büyüme
gelmesini engellediğini söylüyor. Bunun yanında hızının elbette bir gün yavaşlayacağını bilerek o
potansiyel işbirliği fırsatları yakaladıklarını fakat günlere önceden hazırlanmak olmalıdır. O gün-
pivot edip etmeme konusunda kararsız kaldıkları- ler geldiğinde girişiminizi hala karlı bir işe dö-
nı da ekliyor. Türkiye’de de Webrazzi gibi teknoloji nüştüremediyseniz veya bir değer haline getire-
bloglarında haber olma üzerine strateji yapan giri- mediyseniz başarısız olma ihtimaliniz yüksektir.
şimler çoğunlukla fazla uzun süre yaşamamakta- Friendster
dırlar. Ürününüz zaten büyük bir problemi çözü-
2002 yılında kurulan ve 50 milyon dolara
yor ve ilk müşterileriniz de ürününüzü başkalarına
yakın yatırım alan girişim sosyal ağların en er-
tavsiye edecek kadar beğendiyse, zaten basın size
ken örneklerinden gösterilmesine rağmen başa-
bir şekilde ulaşacaktır. Ulaştığında da ürününüz
rısız girişimler arasında gösteriliyor. Bunun en
sorunsuz çalışıyorsa zaten büyümemek için başka
büyük nedeni ise Google’ın satın alma teklifinin
bir nedeniniz kalmıyor.
reddedilmesi gösteriliyor. Buradan çıkarılacak
Formspring en büyük ders biraz içgüdülerinize güvenip bazı
2009 yılında kurulan girişim yaklaşık üç bu- satınalma taleplerinde doğru zaman olmasa bile
çuk yıl sonra kapanmış. Kurucusu kapanma se- şirketinizin satın alınmasına izin vermek olabilir.
bebi olarak “hızlı büyüyen girişimimiz bir süre
sonra çok hızlı büyümemeye başlamıştı, biz de
Kaynak: Serkan Ünsal, Dijital Girişimcilik 101,
yine o ivmeyi yakalamak için biraz etrafımızdan
Bankalararası Kart Merkezi
esinlenerek kullanıcılarımızın hiç kullanmadıkla-

Günümüzde, işletme piyasaları yeni geliştirilen pazar biçimlerinden yararlanırken, diğer taraftan, on-
larca yıl önce, işletmeler arası ticaret (B2B), tüketiciden tüketiciye (C2C) ve firmadan tüketiciye (B2C)
olduğu gibi iş yapma kavramı kapsamında yalnızca birkaç pazar formu vardı. İçinde bulunduğumuz çağda,
işletme sahipleri, girişimciler ve kuruluşlar, tüketiciden tüketiciye piyasa platformunun hızlı büyümesin-
den faydalanabilmek için farklı stratejiler geliştiriyorlar.
Bu tür platformlarda, hizmetlerini sunan ve ürünlerini özel olarak satan birçok kullanıcı, kişiler arası
büyük ölçekli bir sosyal ağ oluşturmak için bir araya gelirler. Bu ağlar geleneksel olarak kullanılan tüketim
araçlarının güçlü bir alternatifi olarak daha sosyal, ucuz, makul, kullanışlı, sürdürülebilir ve daha anti-
kapitalist özellikler gösterirler. Ortaya çıkan bu ekonomiyi, paylaşım ekonomisi olarak adlandırabiliriz
(Hawlitschek, Teubner ve Gimpel, 2016).

Paylaşım Ekonomisi
Ürün ve hizmet talep eden ve sunan kullanıcıların daha sosyal, ucuz, makul, kullanışlı, sürdürülebilir ve
daha antikapitalist özellik gösteren büyük ölçekli kişiler arası platformlarla oluşturdukları ekonomidir.

Paylaşım ekonomisi, bireylerin daha önce etkin ve tam olarak kullanılmayan varlıklarının paraya çev-
rilmelerini sağlar. Bu tür az kullanılan varlıklar; oyuncaklar, arabalar, imalat ve üretim araçları, evler, giy-
siler ve ayakkabılar gibi her türlü mal veya hizmet olabilir. Geleneksel yollarda, birçok kişi bu varlıkları
gazetelerde ve dergilerde yayınlanan çeşitli sınıflandırılmış haber reklamlarını kullanarak veya sözlü olarak
bu tür varlıkları paylaşır ve keşfederdi (c, 2019). Son yıllarda, özellikle bilgi teknolojisinin ortaya çıkması
ve insanların birbirleriyle daha fazla bağlandıkları interneti etkin bir şekilde kullanmaları ile birlikte trend
değişmiş, mobil ödemeler kolaylaşmış, sorunların paylaşımı ve bunlara çözüm bulunması çok hızlı ve etkin
hale gelmiştir. Bu nedenle, bu çağda, gerekli varlıkları bulmak ve başkalarıyla paylaşmak aynı zamanda çok
popüler ve uygun maliyetli olmuştur (Rinne, 2017).

121
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi
Mobil ve çevrim içi platformların sayısı hızla
artmakta ve büyümekte olup bu da bireylerin kapa-
sitesinin altında kullanılan varlıklarını paylaşmak
ve bulmak üzere bağlantı kurmasında çok faydalı-
dır. Bu sayede birçok kişi ihtiyaç duyduğu varlıkla-
rı bulabilir ve bu varlıkları etkin ve çok uygun bir
şekilde kullanabilmektedir (Hawlitschek, Teubner,
& Gimpel, 2016). Ayrıca, işletmelerin ve girişimci-
lerin, tam zamanlı işletmeye geçmeleri için ürün ve
hizmetlerini etkin bir şekilde satmalarını ve reklam
yapmalarını sağlamıştır. Paylaşım ekonomisinde
bir tüketici, çeşitli kaynakların alıcısı ve tedarikçisi
olmak üzere iki farklı role sahip olabilir. Birçok çev-
rim içi platformda, tüketicilerin ihtiyaç duydukları
kaynaklar için çeşitli sağlayıcıları desteklemelerine
izin verilmektedir (Chappelow, 2019).
Farklı araştırmalarda, çeşitli araştırmacılar tarafın-
dan, yeme-içme, seyahat, yemek hazırlama ve bebek
bakıcılığı gibi çeşitli kişisel hizmetlerin elde edilmesin-
de de paylaşım ekonomisi imkânlarının kullanılması
tartışılmaktadır (Jakosuo, 2019). Lyft, Uber, Careem
ve Foodpanda gibi bu tür imkânları sağlayan şirketler,
girişimcilerin ve diğer bireylerin de paylaşım ekono-
misinin aktif unsurları olarak görülmeleri gerektiği
tartışılmaktadır. Bununla birlikte, bazı uzmanlar ayrı-
ca, bu hizmetler için esnek ekonomi (gig economy) ve
talep üzerine ekonomi (on-demand economy) olmak
üzere daha doğru ve etkili birer kategori olduğunu
savunmaktadır. Paylaşım ekonomisi, birçok grubun,
bireyin ve girişimcinin, tam kapasitede kullanılmayan
varlıklarını bunlar üzerinde az miktarda para harca-
yarak sonuçta para kazanmalarını sağladığı için çok
kullanışlı ve faydalıdır (Rinne, 2017).
Kullanılmayan yatak odaları, park etmiş arabalar
ve eski kıyafetler, eski mücevherler ve atıl mobilyalar
gibi pek çok kullanılmayan atıl durumdaki varlık baş-
kalarına kiralanabilir. Paylaşım ekonomisi, bireylerin
fiziksel varlıklarını başkaları için hizmet formunda
paylaşmalarını sağlar (Hawlitschek, Teubner ve Gim-
pel, 2016). Örneğin, araç paylaşım hizmetleri sağ-
layıcılarından biri olan Zipcar, paylaşım ekonomisi
fikrinin örneklendirilmesinde çok yardımcı olabilir.
Brookings Enstitüsünün bir raporunda, birçok özel
otomobilin tüm ömrünün %95’inden fazla süre bo-
yunca kullanılmadığı tahmin edilmektedir. Aynı ra-
porda, konaklama paylaşım hizmeti Airbnb’nin, bir-
çok kişinin otel yerine farklı evlerde kalmayı sevmesi
zira bu evlerin aynı zamanda maliyet açısından uygun
olması nedeniyle maliyet açısından da avantaj sağladı-
ğı belirtilmektedir.
122
Airbnb ücretlerinin tüm dünyadaki otellere
göre %30-60 oranında daha uygun maliyetli oldu-
ğu bildirilmektedir (Chappelow, 2019). Geçtiğimiz
birkaç yılda, paylaşım ekonomisi, birçok insan bu
kavramdan yararlandıkça ve önemli düzeyde gelir
elde ettikçe hızla gelişmektedir. Bir çalışmada yer
aldığı üzere, 2014 yılında 14 milyar dolarlık pay-
laşım ekonomisinin 2025 yılına kadar 335 milyar
dolara ulaşması beklenmektedir (Thomas, Passaro
ve Quinto, 2019).
Paylaşım ekonomisine aşağıda sayılanlar gibi
pek çok türde platform katılmıştır:
• İş gücü Paylaşım Platformları
Girişimcilere, çevrim içi, serbest ve evden çalı-
şanlar için farklı alanlarda ortak bir çalışma plat-
formunda bu becerilerini kullanmalarına imkân
sağlayan birçok kuruluş ve şirket bulunmaktadır.
Bu sayede bireyler evlerinden çıkmadan ürünlerini
ve hizmetlerini daha düşük fiyatlarla C2C (tüketi-
ciden tüketiciye) olarak satabilirler.
• Finansal Kaynak Platformları
Birçok kurum ve şirket, çeşitli bireylere diğer
geleneksel kredi şirketi ve kuruluşlarına kıyasla
daha ucuz faiz oranlarında borç para sağlayabilirler.
Hatta bunların bazıları hibe niteliğinde yani geri
ödemesiz de olabilir.
• Moda ile İlgili Platformlar
Bu platformları kullanarak bireylerin kıya-
fetlerini başkalarına satmasını veya kiralamasını
sağlayan çeşitli web siteleri ve uygulamaları bulu-
nur. ThreadUp, ABD’de 8 milyar dolar değerinde
giyilmemiş eşya elde edilmesine katkıda bulunan
platformlardan biridir. Nu Wardobe da bireylerin
gardırop koleksiyonunu paylaşmalarına imkân sağ-
layarak hizmet vermektedir. Türkiye’de de Dolap
uygulaması bu platform türüne örnek verilebilir.
Bir İş Modeli Olarak Paylaşım
Ekonomisi
Tüketici toplumunun yeni bir sloganı ortaya
çıkmıştır; bu da mülkiyet sahipliği yerine ödünç al-
maktan avantaj elde etmektir. Paylaşım ekonomisi
ile birlikte çok çeşitli avantajlar sağlanmakta ve bu
tüm endüstrilerde önceki geleneksel iş modellerini
ve ürünlerini değiştirmektedir. Birçok insan çeşitli
spor dükkânlarından kayak ödünç almaktadır (Uen-
lue, 2017). Tatilleri planlarken, birçok kişi daire ki-
ralamak için Airbnb kullanmaktadır. Moda ticareti
Medya Girişimciliği
yapmak için bireyler tarafından KleiderKreisel kul-
lanılmaktadır. Birçok kişi araba satın alma eğilimini
değiştirmiştir ve Drive Now ve Car2Go gibi araç
paylaşım platformlarını kullanmaktadır. Yine pek
çok kişi, otomobillerini başkalarıyla paylaşmak için
SnappCar ve Drivy’yi de kullanmaktadır. Son yıllar-
dan bugüne, paylaşım ekonomisi kavramı insanlar
için asla yeni bir kelime olmamıştır. Uzun zaman-
dan beri, insanlar paylaşım ekonomisi çağında ya-
şamaktadırlar (Thomas, Passaro ve Quinto, 2019).
Paylaşım ekonomisi ile ilgili yapılan bir çalışmada,
iki kişiden birinin hizmet paylaşımının faydalarından
istifade ettiği ve dört kişiden birinin maliyet avantajı
elde etmek için çeşitli ürün ve hizmetler sunduğu be-
lirtilmiştir (Hull, Hung, Hair ve Perotti, 2007).
Paylaşım Ekonomisinin Geleneksel İş
Modellerinden Farklı Yönleri
Para üretebilen ve para tasarruf edebilen faydalar
ölçülebildiğinde ekonomik faydalar olarak ortaya
çıkarlar. Bunlar, söz konusu fikir üzerinde çalışıldı-
ğında sonucun ne olacağı ve tüketicilerin bundan
nasıl faydalanacağı gibi bir fikrin olasılığını ve po-
tansiyelini belirlemede temel kriterlerdir. Tüketi-
ciler için ekonomik faydaların kaynağını anlamak
gereklidir. Şüphesiz geleneksel iş modelleri müşte-
rilerin deneyimlerini kontrol etmek için çok faydalı
olmuştur, ancak paylaşım ekonomisi platformları,
tüketicilere kişiselleştirilmiş bir deneyim sağlayan
çeşitli seçenekler sunmaktadır. Airbnb evleri, birçok
zevke hitap etmesi için çeşitli biçim ve büyüklük-
lerde düzenlenmiş olup tüm müşterileri için uygun
fiyatlarla sunulur. Müşterilerin memnuniyet düzey-
lerini ölçmek ve diğer kullanıcılarla paylaşmak için
bir bir geri bildirim ve değerlendirme prosedürü
kullanılmaktadır (M.Ritte ve H.Schanz, 2019).
Aşağıda paylaşım ekonomisi temelli iş modeli-
nin onları önceki geleneksel iş modellerinden farklı
kılan temel unsurlar listelenmiştir:
Varlıkların Mülkiyeti
Paylaşım ekonomisinde, mevcut varlıkların çe-
şitli türleri daha etkin şekilde kullanılmaktadır. Bi-
reyler, bu varlıkları onlardan faydalanmak için satın
almak zorunda değildir, ancak bir miktar para karşı-
lığında ödünç alabilirler. Bu, paylaşım ekonomisi iş
modellerince sağlanan en büyük faydalardan biridir.
Paylaşım ekonomisi, iş ölçeğini çok seri bir şekil-
de hızlandırdığı gibi, sınırlandırabilir de. Örneğin;
potansiyel araba sürücüleri Uber’e bir meslek ola-
rak katılmak istemezlerse, bazı paylaşım ekonomi-
si start-up’larını olumsuz olarak geleceğe yönelik
etkileyebilecek şekilde başarısızlıkla sonuçlanabilir
(Chappelow, 2019). Geleneksel işletme modelle-
rinde, varlıkların çoğu, yeterli kaynağa ve maliyete
sahip olmadan büyüme şansını sınırlayan hizmetleri
sağlamak üzere şirketin mülkiyetindedir. Ancak, bir
paylaşım ekonomisi iş modelinde, tıpkı Zipcar’da
1200 araç şirkete ait iken Uber’de, başkalarınca kul-
lanılan 1.500.000 adet çağrılabilir aracın bulunması
gibi varlıkların çoğu başkaları tarafından kullanıma
sunulmaktadır. Ancak Uber, Zipcar’a kıyasla daha
genç bir şirkettir (Arora, 2018).
Arz ve Talep Yönetimi
Arz-talep kârın elde edilip edilmediği ve fay-
daların sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesi açı-
sından önemlidir. Bu amaçla talebi karşılamak, arz
sağlamak ve kâr elde etmek için akıllı algoritmalar
kullanılarak çeşitli anlaşmalar ve paketler oluştu-
rulmaktadır. Örneğin, Uber dalgalı fiyatlandırma
uygulamaktadır. Bu nedenle aynı zamanda birden
fazla yolcuyu tek bir seyahatte bir arada taşımak
için UberPool’a sahiptir. Aynı şekilde, Airbnb,
müşterileri çekmek ve ev sahibi tercihlerini karşıla-
mak amacıyla çeşitli akıllı algoritmalar kullanmak-
tadır (Rinne, 2017).
Aracılık Yapılan Kitleler
Hedef kitlede çeşitlilik bulunmaktadır. Hedef
kitle, faydaların üretildiği bireylerdir ve şirketler de
bundan faydalanmaktadır. Bireylerin kiminle bağ-
lantı kurduğu, işletmenin olası sonuçlarını gösterir.
Bağlantı, kişiden kişiye, iş dünyasından kişilere ya
da işletmeden işletmeye olabilir (Thomas, Passaro
ve Quinto, 2019).
Kişiden Kişiye: Paylaşım ekonomisi işletmele-
rinin çoğu, kişilerin etkileşimi üzerine kafa yorar-
lar ve insanları birbirine bağlayarak ihtiyaçlarının
farkına varmalarını sağlarlar. Örneğin, Uber in-
sanları birbirine bağlar ve kişiler arası etkileşimler
şirket politikalarını ihlal etmediği ve etik olduğu
bunu yürütmelerini sağlarlar. Aynı zamanda hem
sürücünün hem de yolcunun güvenliğini sağlayıcı
önlemler alırlar. Bunun gibi, normal insanları bir-
birine bağlayan birçok başka paylaşım ekonomisi
platformu mevcuttur (Uenlue, 2017).
123
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi

İşletmeden Kişilere: Çok sayıda insanın bir ne-
denden dolayı katkısından para toplanan bir kitle-
sel fonlama işi gibidir. Etkileşim genellikle internet
üzerinden gerçekleşir. Çoğunlukla koleksiyonun
nedeninin belirtildiği bir web sitesi veya bir proje
için fon olabilmektedir (Uenlue, 2017).
Kendi Kendini Düzenleyen Unsurlar
Unsurların kendi kendini düzenlemesi, hangi
unsurların düzenleneceği konusunda girişimci, iş-
letme sahibi ve serbest çalışanlar tarafından karar
verilmesi nedeniyle önemlidir. Sağladıkları varlık-
lar tamamen işletme mülkiyetinde olmasa da var-
lıklar üzerinde kısmi kontrol sahibidirler. Örneğin,
Uber’de, otomobiller şirketin kendi sürücülerine ait
değildir ve bir kontrol listesine göre incelemeye tabi
tutulmaktadırlar. Bu mekanizma otomobilin du-
rumunun iyi olmasını sağlar ve istenmeyen amaç-
larla kullanılmasını engeller. Sürücülerin deneyim,
potansiyel ve diğer niteliklere sahip olması gerekir.
Mesela, sürücülerden müşterilerini rahatsız etme-
meleri veya onlara karşı saygılı davranmaları istenir.
Müşteri geri bildirimleri önemlidir ve uzmanlar ta-
rafından sürücü hakkında edinilecek bilginin kay-
nağıdır. Geri bildirim bir derecelendirme sistemiyle
verilmektedir, çünkü bu sürücü ile müşteri dene-
yimini anlamanın iyi bir yoludur (Jakosuo, 2019).
Ağırlıklı Olarak Misyon veya Kazanç
Odaklı
İşletmeler farklı yönelimli olabilmektedir. Eğer
işletme kâr temelli ise işletme sahipleri bunu yanlış
beyan etmemelidir. İşletmeler kullanıcılar için fay-
dalar sağlamalı ve kullanıcıların işi anlamalarını te-
min etmelidirler. İşletmenin amacı açık ve müşteri-
leri çıkarına olmalıdır. Mesela Uber, yaptıkları işin
topluma da fayda sağladığını belirtir ancak şirke-
tin ana misyonundan asla bahsetmez. Sonuçta kâr
odaklı bir işletme yönettiklerini her zaman ifade
etmişlerdir (Richter, Kraus, Brem ve Durst, 2017).

Öğrenme Çıktısı
1 Dijital girişimcilik fırsatları ve paylaşım ekonomisini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dijital girişimcilik fırsatla- Dijital girişimcilik fırsatla- Dijital girişimcilik fırsatla-

rını ve paylaşım ekonomisi rını ve paylaşım ekonomisi rını ve paylaşım ekonomisi
kavramını araştırın. arasındaki ilişkiyi belirtin. kavramını açıklayın.

TÜRLERİNE GÖRE BAŞLICA PAYLAŞIM EKONOMİSİ PLATFORMLARI

Paylaşım ekonomisi platformlarını hemen her alanda görmek mümkündür. Kişilerin sahip oldukları
varlığın niteliğine göre bu platformların farklı kullanım amaçları ortaya çıkmıştır. Paylaşım ekonomisi ile
elinizdeki fazla paranızı yatırıma çevirebilir, kullanmadığınız odanızı kiraya verebilir, çalışma saatlerinde
otoparkta duran aracınızdan para kazanabilir ve kullanmadığınız eşyaları satabilirsiniz. Şimdi bu platform-
lara daha yakından bakalım.

Finansal Kaynak Paylaşım (Crowdfunding) Platformları

Kitle fonlaması olarak bilinen Crowdfunding, birçok kişi, yardım kuruluşu, işletme sahibi ve girişimci
tarafından para toplamak için kullanılan bir yöntemdir. Bu kitle fonlaması platformları, bazı geri kazanımlar
veya potansiyel kâr karşılığında, kitle fonlaması projelerine yatırım ya da bağış yapan bazı kişiler ve kuruluş-
lar tarafından işletilmektedir. Bununla birlikte, bu yatırımların bazı riskleri olabilir, ancak paranın artmasına
katkı sağlar (Nguyen, 2019). Kullanıcıların Indiegogo, Kickstarter, Lending Club vb. kullanıcılara paraları-
nı paylaşmalarına olanak tanıyan çeşitli kitle fonlaması platformları bulunmaktadır.

124
Medya Girişimciliği

Indiegogo prosedürü daha hızlı olmaktadır. Yekin olmak için

Indiegogo, birçok kullanıcının topluluk projele-
ri, teknoloji yenilikleri ve yaratıcılıkla ilgili işler için
farklı kampanya türleri oluşturduğu platformlardan
biridir. Ayrıca herhangi bir fon yaratma modeline
sahip olmaması dışında, bir Kickstarter gibi çalı-
şır. Kullanıcıları için sabit ve esnek fonlama olmak
üzere iki tür seçenek vardır. Sabit fon toplama giri-
şimciler ve işletme sahipleri belirli bir miktar paraya
ihtiyaç duyduğunda etkilidir (Moreau, 2019).
Lending Club
Lending Club, bireylerin para kazanmaları-
nı sağlayan bir başka kitle fonlaması platformu-
dur. Bireylerin kişisel olarak 40.000 dolar, iş için
300.000 dolar borç almalarını sağlamaktadır. As-
lında bireylerin bu konuda yetkin olması için ye-
terince kolay bir kitle fonlaması uygulamasıdır ve
farklı kredi türleri sağlayan diğer bankalara kıyasla
herhangi bir iş planı, ziyaret veya proje gerektir-
mez. 1-5 yıl vadeli kredi vermektedir ve tüm faiz
oranları genellikle % 9,17 - 35,71 arasında değiş-
mektedir (VanWallaghen, 2019).
Kickstarter
Kickstarter, birçok insanın başlatmak istedik-
leri bazı yaratıcı projelerde farklı ilgi alanlarını
paylaşabileceği ve elde edebileceği en yaygın kul-
lanılan finansman platformlarından biridir. Ge-
nelde kitlesel fonlamaya dayanır ve tüm insanların
projelerini üretime göndermek için kullandığı bir
platformdur. Tüm kullanıcıların projelerini ba-
ğımsız olarak göndermelerine ve üretmelerine izin
verilir ve bu kullanıcıların hayranlarına, arkadaşla-
rına ve diğer yabancılara bazı ödüller veya bitmiş
ürünler karşılığında kendilerinden fon almalarını
önerebilirler (Nguyen, 2019).

Araştırmalarla
İlişkilendir

Kaynak / Organizayson Engeller, Zorluklar, Bariyerler, Güçlükler, Tıkayıcılar

Farkındalık
Hedefe Yönelik İş Geliştirme Eğitimi
(Chigunta, 2002) Danışmanlık
YOK Rol Modelleri
Finansal Kaynağa Erişim
Sermaye Yokluğu
(European Entrepreneurship Düşük İşletme Yönetimi Becerileri
Cooperation, 2004) Pazarda Sınırlı Kontak Kişi Sayısı
EEC Destek, Finans ve sağlayıcıların Modası Geçmiş Tutumları
Genç Girişimcilere Yönelik Sosyal ve Kültürel Tutum
Girişimcilik Eğitimi
(Schoff, 2006) Girişim Sermayesi ve Finansal Kaynağa Erişim
ILO İdari ve Hukuki Çerçeve
İş Konusunda Yardım ve Destek
Eğitim
Yeni Girişim İçin Yetersiz Sermaye
(Schoof & Semlali, 2008) Kredibilite (Deneyim Azlığı)
The World Bank İdari Sınırlandırmalar
Destek Hizmetinin Yokluğu
Pazar Büyüklüğü
İç Pazarın Açıklık Boyutu
Altyapı
Ar-Ge Transferi
Hükümet Programları
(Ellis & Williams, 2011) Yüksek Öğretim ve Eğitim
Overseas Development Institute Teknolojiye Hazır Olma Düzeyi
Kültürel Destek
Finansal Kaynak
Profesyonel ve Ticari Altyapı
İlk ve Orta Öğretimde Girişimcilik Eğitimi

125
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi

Sermaye Yokluğu
Beceri Anlamında Yetersizlik
(Fatoki & Chindoga, 2011) Destek Yokluğu
YOK Pazarda Fırsat Yokluğu
Risk
Beceri Anlamında Yetersizlik
Yetersiz Girişimcilik Eğitimi
(OECD / European Union, 2012) İş Tecrübesi Yokluğu
OECD / EU Kapitalizasyon Etkisi
Çevre ve Bağlantı Yokluğu
Pazar Engelleri
Pazar Büyüklüğü
İç Pazarın Açıklık Boyutu
Kültürel Destek
Altyapı
Yatırımcı Koruması
(Youth Business International et al., 2012) Finans
YBI / War Child / Restless Develop- Hükümet Programları
Profesyonel ve Ticari Altyapı
ment Yüksek Öğretim ve Eğitim
Araştırma ve Eğitime Yerel Düzeyde Erişim
Girişimcilik Eğitimi
Teknolojiye Hazır Olma Düzeyi
Ar-Ge Transferi
İş Kültürü
Finansal Kaynağa Erişim
(Kew, Herrington, Litovsky & Gale, 2013) Uygun Beceri Yokluğu
Altyapı Yokluğu
YBI / GEM Yeterli Destek Yapısının Olmayışı
Mentorluk Eksiği
Eğitim
(Hulsink & Koek, 2014) Deneyim
YOK Finansal sermaye
Beşeri Sermayesi
Farkındalığın Olmayışı
Eğitim
(Potter, Halabisky, Thompson, Geşmiş Tecrübe ve Girişimcilik Deneyimi
Blackburn & Molenaar, 2014) Finansal Kaynak Kıtlığı
OECD / EC İş Çevresi Kıtlığı
Pazar Engelleri
Tasarruf Yokluğu
(Yusof, Jabbar, Harun & Tahir, 2014) İş Tecrübesi Yokluğu
YOK Geleceğe Yönelik Belirsizlikler
Ortaklar Arasında Güven Tesisi
Mevcut Finansal Desteğin Eksikliği
(Eurofound, 2015) Karmaşık İdari Prosedürler
Eurofound Nasıl başlanacağına ilişkin Yetersiz Bilgi
Yetersiz Eğitim
Hukuki Çevre
(Penfold, 2016) Girişimcilik Odaklı Eğitim ve Farkındalık
YOK Küresel Ekonomik İklim Engelleri
Hükümetin Rolü

Kaynak: Derindag, O. F. (2018). What are the Most Common Impediments That Young Entrepreneurs
Face? A Literature Overview and Empirical Exploration. Balkan and Near Eastern Journal of Social
Sciences (BNEJSS), 04(03), 10-23

126
Medya Girişimciliği
Araç Paylaşım Platformları
Araç paylaşımı, son yıllarda daha popüler hale
gelen bir hizmettir. Bireylerin, bir varlığın satın
alınması için büyük miktarda para harcamak ye-
rine, başkalarının kullanılmamış varlıklarından
faydalanmalarını sağlar. Uber, Careem, Zip Car,
BlaBlaCar vb. birçok şirket araç hizmetlerini payla-
şarak bir yerden diğerine gitmek için hizmetlerini
sunmaktadır. (Gagan, 2018).
Uber
Uber, bir yerden diğerine giden tüketicilere, kira
şeklinde bir bedel karşılığında hizmetlerini sun-
maktadır. Bu hizmet dışarı çıkmak için araba kira-
lama hizmeti gibi işlemektedir. ABD’de birçok kişi
arabalarını kullanmak yerine Uber’in hizmetinden
faydalanmaktadır. Pek çok sürücü kendi araçları-
nı kullanmakta ve Uber, kullanıcısı için herhangi
bir araba almamakta, bunun yerine sürücülerden
arabalarını kullanmaları istemekte ve bunun kar-
şılığında bu sürücülere belli bir bedel ödemektedir
(Hewitt, 2017).
Zipcar
Zipcar, bazı ödüller veya para karşılığında birey-
lerin araçlarını başkalarıyla paylaşmalarını sağlayan
bir araç paylaşım hizmetidir. Aynı zamanda oto-
mobiller için bir çeşit kiralama hizmetidir. Otomo-
billerini saatlik olarak yaklaşık 6-8 dolar, günlük 59
dolar karşılığında kiralamaktadır. Günün 24 saati
hizmet vermektedir ve insanlar araçlarını kullan-
mak yerine bu hizmeti kullanarak işlerine gidebil-
mektedirler (Coca, 2017). Hizmet, araç kiralamak
için kullanılabilecek bir akıllı telefon uygulaması
yardımı ile sağlanmaktadır. Aynı zamanda Uber’e
benzemekle birlikte, olgun bir şirkettir. Birçok sü-
rücü bunu bir iş olarak kabul etmekte ve günlük
ihtiyaçlarını karşılamak için önemli bir miktar para
kazanmaktadırlar (Hewitt, 2017).
BlaBlaCar
BlaBlaCar ayrıca, kiralama bedelinin %15’ini
keserek masraflarını karşılayan en popüler oto-
mobil paylaşım hizmetlerinden biridir. Bu hizme-
ti kullanmak için, yolcular sürücüyle bir randevu
ayarlar ve belirli bir zamanda onunla buluşur ve
hedeflerine ulaşır. Sürücülere yapılan ödeme, bir
yolcu şirkete sürücüyü bulduğunu ve seyahate
başladığını doğruladığında onaylanmaktadır (Ja-
kosuo, 2019). Pek çok gelişmiş ülkenin halkının
çoğu, daha az maliyetli ve daha hızlı olduğu için,
araç paylaşımı hizmetlerinden yararlanmaktadır.
Hizmet, web sitesi veya akıllı telefonla geliştirilen
uygulama olmak üzere iki yolla sağlanmaktadır.
Ancak, şirketler tarafından yolcuların, sürücüle-
rin ve şirketin güvenliği için gelecekteki her türlü
ihtilaf ve sorunlara karşı getirdiği bazı kısıtlamalar
bulunmaktadır (VanWallaghen, 2019).
Mekân Paylaşım Platformları
Son yıllarda, paylaşım ekonomisinin büyüme-
siyle birlikte, çalışma alanını paylaşma kavramı da
popüler hâle gelmiştir ve hızla büyümektedir. Or-
tak çalışma alanlarında, bir yerde çalışan, kullan-
dıkları varlıkların bedelini ödeyerek birlikte çalışan
birçok yenilikçi, yaratıcı, çalışkan ve zeki insanlar
bulunmaktadır (Marston, 2019). Paylaşılan ça-
lışma alanı, yeni başlayanlar ve serbest çalışanlar
için en mantıklı ve ideal seçeneklerden biri olarak
kabul edilir. Paylaşılan çalışma alanları çok uygun
maliyetlidir ve birçok büyük şirket gibi yatırım için
çok fazla bütçeye sahip olmayanlar için makuldür
ve üniversiteler öğrencilere projelere olan tutkusu-
nu daha etkin bir şekilde kullanmalarını sağlamak
için yeterince zaman ve fırsat sağlamak için bu
olanaktan yararlanmaktadır (Dernek, 2018). Ar-
bor Spark, Airbnb, Cahoots ve Couchsurfing gibi
birçok erken aşamadaki kuruluşlara hizmet veren
çeşitli kuruluşlar vardır.
Arbor Spark
Arbor Spark, gelecekteki büyümeleri için serbest
çalışanlara, ilk aşamadaki şirketlere ve üniversitele-
re çok esnek ve ucuz bir şekilde çeşitli hizmetler ve
olanaklar sunan kuruluşlardan biridir. Bu şirket ay-
rıca, tüm dünyadan binlerce teknolojiyle ilgili kişi
ve iş arayanların çeşitli teknoloji temelli etkinlikler
için şirketi ziyaret ettiği a2Tech360 adlı yıllık bir
etkinlik düzenlemektedir (Caroline, 2016).
Cahoots
Cahoots, Arbor gibi bir başka paylaşımlı çalışma
alanı ve özellikle teknoloji ile ilgili girişimciler için
tasarlanmış bir koludur. Bu kavram, teknolojiyle il-
127
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi
gili kişiler arasında daha popülerdir. Arbor’un, top-
luluğunun üyeleri için Cahoots tarafından merkezî
ve amaca yönelik bir merkez sağlanmaktadır. (Ca-
roline, 2016).
Airbnb
Airbnb, birçok kişinin boş odalarını kirala-
masını ve özelliklerini misafirlerinin kullanımına
açmasını sağlayan başka bir çevrim içi pazardır.
Airbnb’nin kâr elde etmek için kullandığı yöntem,
her rezervasyon için ev sahiplerinden %3, misa-
firlerinden %6 -%12 komisyondur. 2009 yılında
hayata geçmiştir ve yılda 21.000’den fazla misafi-
rine hizmet vermektedir ve 90 farklı ülkenin farklı
34.000 ilinde 800.000’den fazla mülkü paylaşıma
açmıştır. Konukları için daha popüler hâle gelmek
ve müşterilerinin en iyi seçeneklerinden biri olma-
sı için çeşitli hizmetler sunmaktadır (Hull, Hung,
Hair ve Perotti, 2007).
Couchsurfing
Mekân paylaşım platformları içinde kendine
özgü farklı bir model ortaya koyan kullanıcıların
kendi profillerini oluşturabildikleri ve kendileriyle
ilgili bilgileri arkadaşlarıyla paylaşabildikleri Co-
uchsurfing adında başka bir sosyal platform bulun-
maktadır.
Daha önce hiç gitmediğiniz belki de gitmekten
çekindiğiniz bir ülkeye Couchsurfing’in daha sos-
yal ve ücretsiz olması nedeniyle diğerlerinden ay-
rılan platformu ile gidebilirsiniz. Guest yani konuk
olarak, Host yani ev sahibi bir topluluk üyesinden
onun evinde kalmak için talepte bulunabilirsiniz.
Ev sahibinin profilini inceleyip onun hakkında
daha önceki konukların neler yazdıklarına bakabi-
lir ve Couchsurfing’in çok aşamalı güvenlik seviye-
lerinden hangisinden bulunduğuna göre ev sahibi-
nizi seçebilirsiniz. Evin durumuna göre size özel bir
oda ya da sadece bir kanepe sunulabilir. Burada asıl
amaç değişik kültürlerin günlük yaşamlarını daha
yakından tanıyıp onlarla sosyal bir etkileşim için-
de olmaktır. Topluluk kuralları gereği ev sahibinin
para isteyemez. Aynı ev sahibi bu kez başka bir ül-
keye gitmek istediğinde konuk olarak kendine ev
arayabilir. Eğer ev sahibiyken birçok kişiyi misafir
etmiş ve olumlu geri bildirimler almışsa, misafir
olarak başka bir ev sahibinden kabul alma şansı
artar. Profiliniz içerik ve referans anlamında boşsa
kabul alma şansınız azalır.
128
Couchsurfing web sitesi ve mobil uygulaması
seyahat ederken yerel bir evde ücretsiz paylaşılan
konaklama imkânlarına erişim sağlamak, seyahat
edenleri evlerinde ağırlamak ve dünyanın dört bir
yanından çeşitli insanlarla tanışma şansı elde etmek
için kullanılmaktadır (Coca, 2017).
Kişisel Becerileri ve Uzmanlık
Paylaşım Platformları
Paylaşım ekonomisi kavramının popüler olma-
sı ile birlikte, birçok kişi yeteneklerini paylaşmaya
ve başkalarının işlerini tamamlama karşılığında bir
miktar para kazanmaya başlamıştır. Bireylerin yete-
neklerini buna ihtiyaç duyan insanlara satmalarını
sağlayan çeşitli platformlar vardır. Örneğin; bir kişi
okulu, şirketi ve kâr amacı gütmeyen bir kuruluş
için bir logo isterse, o kişi kişisel bir beceri payla-
şım platformuna gidebilir ve hangi kişinin işi için
uygun olacağına karar verebilir (Hopkins, 2017).
Birçok kişi orada yeteneklerini satmakta ve bu plat-
formlarda yayınlanan projelere teklif vermektedir.
Bireylerin becerilerini satmasını ve karşılığında bazı
ödüller ve para kazanmasını sağlayan çeşitli web si-
teleri ve mobil uygulamalar bulunmaktadır. Fiverr,
Up work, Freelancer, Guru ve Neighbourhoods bu
platformlardan bazılarıdır (Hewitt, 2017).
Fiverr
Fiverr’de, birçok kişi sahip oldukları becerilerini
ve yapabilecekleri çeşitli işleri profilinde yayımlar.
Serbest çalışanlar ve girişimciler kendileriyle ilgili
buldukları iş için teklif vermekte ve işverene bir is-
tek göndermektedir. Fiverr 5$’lık her bir görevde
2$’lık bir komisyon elde eder ve bu komisyon ora-
nı yapılacak işe göre değişir. Kârın bir kısmı Fiverr
tarafından alınır. Fiverr’e kaydolmak ücretsizdir ve
platformda sunulan hizmet alıcısı veya işveren ta-
rafından satın alınan kısa süreli iş olarak bilinmek-
tedir. Aynı zamanda asgari bir görev oranının 5$
olduğu bir düzenleme mevcuttur. Hiçbir görev bu
miktardan daha az olamaz (Gagan, 2018).
Satıcılar kendi profillerinde paylaştıkları işlerin
dışında müşterilerin özel isteklerine uygun kişi-
ye özel paketler de sunabilirler. Bu hizmetler kod
yazmaktan grafik tasarımı yapmaya, veri girmekten
tercüme yapmaya, hukuki danışmanlık almaktan
mobil uygulama tasarlamaya kadar çok farklı alan-
larda olabilir.
Medya Girişimciliği

Upwork üzerinden istenilen dosya formatında paylaşır. Eğer

Up work de Fiverr’e benzer bir platformdur. Bil-
gi, beceri ve yeteneklerini satacak olan tüm serbest
çalışanların ve girişimcilerin kayıt ücreti ödemeden
kullanabilecekleri web tabanlı bir platformdur.
UpWork, milyonlarca serbest çalışanın dünyanın
her yerinden müşteri kazanma şansı yakaladığı bir
platformdur. Müşteriler, iş ilanlarını düzenleyen
ve bu iş için para miktarını emanetçiye yani site-
ye yatıran kişilerdir. Birçok serbest çalışan müşteri
bulmak için bilgi, ve becerilerini ilan ederken müş-
teriler de kendilerine en uygun ilan içinden ihtiyaç
duydukları işi sipariş verebilirler (Caroline, 2016).
Diğer platformlarla benzer şekilde mesela bir
müşteri evinin mutfağını yeniden dizayn edebilmek
için bir iç mimardan hizmet satın alabilir. Tam
olarak nasıl bir hizmet istediğini detaylarıyla yazar
ve bunu resimlerle ya da videolarla da destekleye-
bilir. Siparişi alan iç mimar ilave sorularla hizmeti
daha somut hâle getirmek isteyebilir. Sonuç olarak
hizmetin kapsamı ve bitiş zamanı konusunda anla-
şırlar ve herşey platformda kayıtlıdır. Müşteri kredi
kartıyla ya da tercih ettiği ödeme yöntemiyle öde-
me yapar. İç mimar projeyi tamamlayıp platform
herşey anlaşılan gibiyse ve müşteri onay verirse para
iç mimara aktarılır. Daha doğrusu Platform alınan
ücretten bir miktar komisyon alır kalan parayı iç
mimarın hesabına gönderir. Müşteri hizmetten
memnun kalmazsa bazı düzeltmeler isteyebilir. İki
taraf anlaşamazlarsa platform tarafından anlaşma
kapsamı ile teslim edilen iş arasında bir uyumsuz-
luk olup olmadığına bakılır ve ona göre karar verilir.
Freelancer
Serbest çalışanlar tarafından kullanılan ve iki
kişinin dâhil olduğu freelancer.com adında başka
ama benzer bir platform da bulunur. Bunlardan biri
satıcı, diğeri alıcıdır. Alıcının gönderdiği çok sayıda
proje bulunmakta ve satıcılar, becerileri ve ilgi alan-
larına göre olan bu projelere teklif vermektedirler.
Satıcı ilgilendiği işi görür ve bunun için teklif verir
ve alıcı ile iletişim kurmakta ve çalışmasının bede-
lini ve çalışmayı tamamlamak için gereken süreyi
belirtmektedir. Satıcının çalışma fiyatı ve zamanı
uygun bulunursa, o zaman iş resmen alıcı tarafın-
dan satıcıya verilmektedir (Jakosuo, 2019). Müş-
teri süreci yine platform üzerinden takip edebilir.

Öğrenme Çıktısı
2 Türlerine göre başlıca paylaşım ekonomisi platformlarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türlerine göre başlıca payla- Türlerine göre başlıca payla- Türlerine göre başlıca payla-
şım ekonomisi platformları- şım ekonomisi platformları- şım ekonomisi platformları-
nı araştırın. nın ortak özelliklerini belirtin. nı anlatın.

PAYLAŞIM EKONOMİSİ MODELİ ÜZERİNDEKİ GÜNCEL TARTIŞMALAR

Bu yıllar boyunca paylaşım ekonomisinin kapsamı genişlemiştir. Ancak takdirin yanı sıra eleştiriler de
bulunmaktadır. Eğer paylaşım ekonomisi işletmesi müşterisine ya da kendisine yarar sağlamazsa, kendisine
gerek kalmaz. Örneğin; Uber örneğini düşündüğümüzde, Uber kullanıcılarına en iyi avantajları sağlamıştır.
Sürücüler kayıtlıdır ve ayrıca araçları belirli bir süre için kullanmaları gerekmektedir. Ayrıca, belirli bir süre
sonra çalışmalarına ihtiyaç duydukları müddetçe çalışma özgürlüğüne sahiptirler, ancak sürücülere aylık üc-
retler veya diğer haklar garanti edilmemektedir (Matofska, 2014). Ayrıca, birçok Uber ve Airbnb girişimcisi,
taksi ve konaklama sektörü bağlamında, kamu menfaati ile ilgili düzenlemelerden ve vergilerden kaçırdıkları
gerekçesiyle kötü muamele görmektedir.

129
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi
Bu paylaşım ekonomisi mobil ve masaüstü
uygulamalarını kullanmanın asıl amacı bürokrasi-
yi azaltmak ve etkili bir etkileşime sahip olmaları
için bireylere çoklu kolaylaştırma sağlamaktır an-
cak eleştirenler bu işletmelerin de yeni bir sömürü
aracı olarak ortaya çıkarabileceğini düşünmektedir
(Zaffar, 2015). Bir raporda, paylaşım ekonomisine
dayalı mobil uygulamaların, ekonomide sıkıntılı
hâle gelen değişimin bir parçası hâline geldiği belir-
tilmektedir. Bununla birlikte, bu paylaşım ekono-
misi uygulamalarının ekonomiye büyük katkı sağ-
ladığına ve bireylere para kazanmak ve ihtiyaçlarını
yerine getirmek için çeşitli yöntemler sağladığına
kuşku olmasa da bu uygulamalar aynı zamanda
uzun vadeli işlerin çoğunun kaybolduğu bir eğili-
min bir parçasıdır ve insanların öngörülemeyen ve
kısa vadeli çalışmalara güvenmeleri gerekmektedir
(Zaffar, 2015).
Dijitalleşme ve paylaşım ekonomisindeki ge-
lişmenin, Amerika endüstrisinde bir yüzyıldan bu
Yaşamla İlişkilendir
Paylaşım Ekonomisinde Değişimin işaret-
leri
Piyasanın görünümü, taşımacılık ekosiste-
minin geliştiğini ve işbirliği fırsatlarının ortaya
çıktığını gösteriyor.
Bölgesel paket taşıyıcıları için teknoloji
destekli koordinasyon
• Bir bölgesel taşıyıcı kendi alanının dışında
bir bölgeye gönderim yapmak için, efektif
bir şekilde paylaşım modelinin kullanarak,
başka bir taşıyıcının varlıklarından yararla-
nabilir.
• Bölgesel paket taşıyıcıları halihazırda daha
büyük bir alana hizmet verebilmek için ko-
ordinasyon içindeler ancak bu koordinasyon
teknoloji destekli yetkinlikler aracılığıyla art-
tıkça, bu alan kesintisiz, ulusal hatta global
bir ağ gibi görünmeye başlayabilir.
130
yana yaşanan ve çok hafif bir hızla meydana gelen
en büyük değişimlerden biri olduğu belirtilmekte-
dir. Ayrıca önümüzdeki 5 yıl içerisinde Amerika iş
gücünün %40’ından fazlasının bu tür belirsiz işlere
sahip olması beklenmektedir (Arora, 2018). Bir ça-
lışmada, Uber ve diğer yolculuk paylaşım hizmetle-
ri sürücülerinin saatte 25 dolardan fazla kazandığı
ve bunun geleneksel bir taksi şoförünün kazandığı
ve eve götürdüğü miktarın iki katına kadar çıktığı
ortaya konulmaktadır. Bu hizmetlerdeki asıl sorun,
tüm çalışanlarının kazanma yöntemlerini yeterince
bilmemeleridir (Thomas, Passaro ve Quinto, 2019).
Tüketici taleplerindeki ani bir değişiklik, kişisel
yaralanma, hastalık veya tüketicilerin talebinde dü-
şüşler, sürücülerin faturalarını ödemelerini imkânsız
kılmaya sebep olabilir. Bu nedenle, bu paylaşım
ekonomisine dayalı işletmelerin, insanların çoğunu
kendi satın almak yerine başkalarının mal varlığına
dayalı olacağı için, ekonomiye zarar verebileceği de
gözlemlenmiştir (Moreau, 2019).
Uzun mesafe taşımacılığı için gerçek za-
manlı piyasa
• Özellikle bir kamyonun alabileceğinden az
yükler için, uzun mesafe taşımacılığında
kullanılabilecek ve lojistik yönetim yazılımı
ile sorunsuz bir şekilde bağdaşabilecek şeffaf
gerçek zamanlı bir platform, ek yük kapasi-
tesinden yararlanmakta kullanılabilir.
• Bu fikir uShip gibi yeni şirketler tarafından
kullanılmaya başlandı ve teknoloji olgunlaş-
tıkça taşımacılık portföyünün daha büyük
bir parçası haline gelebilir.
Çok modelli teknolojinin kitleye (crowd’a)
uygulanması
• Ara noktalarda taşıyıcılar arasındaki akta-
rımların koordinasyonu sağlanarak kitlenin
(crowd’un) eriştiği nokta arttırılabilir. Bu,
noktadan noktaya dağıtım modeli kullana-
rak etkili bir şekilde çok bölgeli veya ulusal
bir ağ yaratabilir.
Medya Girişimciliği
• Fabrika alanının koordinasyonu, ara nokta-
ları oluşturmak ve elden çıkarma sürecinde
sürtünmeyi azaltmak için gerekli olabilir.
Ana tedarik zincirinde kitle kaynaklı varlıklar
• Perakendeciler, mağazalardan yapılması ge-
reken teslimatları yerine ulaştırmak için gi-
derek artan bir şekilde kitleden (crowd’dan)
yararlanıyor ancak paylaşım modelini daha
rahat kullanabilmeye başladıkça mağazalar
Bu eleştirilerin yanında paylaşım ekonomisinin
özellikle tüketicilere sağladığı sayısız faydalar var-
dır. Sonuç olarak, etkili ve ileri bilgi teknolojileri
kullanılarak yapılan dijitalleşme, geleneksel işletme
yöntemlerinin ileri yönetim modellerine dönüşme-
sinde ve paylaşım ekonomisi ile tanıtılmasına bü-
yük katkılar sağlamıştır. Paylaşım ekonomisinde,
insanlar çeşitli ödüller ve paralar sunarak, başka-
larının az kullanılmış varlıklarını kullanarak ihti-
yaçlarını ve taleplerini karşılayabilir ve yerine geti-
rebilir olmuşlardır. Dijitalleşme ve ortak ekonomi,
işletme sahipleri, girişimciler ve serbest çalışanlar
için çeşitli kapılar açmıştır. Kişilerin bazı ödüller ve
para kazanma uğruna becerilerini, özelliklerini ve
varlıklarını başkalarıyla paylaşmalarına izin vererek
birçok ülke ekonomisinde çeşitli fayda ve avantaj-
lar ortaya çıkarmıştır.
Paylaşım ekonomisi sayesinde, birçok girişim-
ci erken yaşta iş kurmaya başlayabilir ve dünya-
nın dört bir yanından insanlarla iletişim kurabilir
olmuşlardır. Yeni kurulan işletme sahiplerine ve
girişimcilere, yalnızca kendileri tarafından kulla-
nılacak varlıklar için ödeme yapmak üzere çeşitli
hizmetler sunan birçok kuruluş bulunmakta ve
tüm varlıkları, müşterilerine otel odaları kiralamak
yerine gezginler tarafından kullanılabilecek misa-
firleri için yedek odalar gibi farklı hizmetler sunan
Airbnb gibi şirketler tarafından sağlanmaktadır. Bu
paylaşım ekonomisi tabanlı uygulamalar ve şirket-
ler daha uygun maliyetlidir ve daha etkili hizmetler
sunar. Lending Club ve Kickstarter gibi birçok web
sitesi aynı zamanda insanların bazı ödüller, faydalar
ve kâr yüzdesi karşılığında kredi ve karşılıksız para
almalarına izin vermektedir.
Dahası, birçok beceri paylaşım platformu, bi-
reylerin özellikle serbest çalışanların becerilerini ve
yeteneklerini bir miktar para karşılığında satmala-
rını sağlamaktadır. Fiver, Freelancer, UpWork, vb.
arasında veya dağıtım merkezleri ve mağa-
zalar arasında da ürün taşımak için kitleden
yararlanabilirler.
Kaynak:
https://www2.deloitte.com/tr/tr/pages/consu-
mer-industrial-products/articles/the-rise-of-the-
sharing-economy-impact-on-the-transportation-
space.html
gibi pek çok serbest platform bu amaç için kulla-
nılmaktadır. Araç paylaşımı, bireylerin herhangi
bir acil durumda, problemde veya başka amaçla
seyahat etmek için arabaları yerine diğer kişilerin
aracını seyahat için kullanabileceği paylaşım eko-
nomisinin bir parçasıdır. Bu alanda Uber, BlaB-
laCar ve ZipCar gibi hizmet veren birçok firma
bulunmaktadır. Bu şirketler, paylaşım ekonomisi
kavramını farklı şekillerde kullanırlar. Bazıları sü-
rücülerin kendi araçlarını kullanarak ve kazandık-
ları yolculuk ücretlerinin belli bir yüzdesini şirkete
vermelerini öngörmekte, bazı şirketler ise araba-
larını tescilli sürücülere kullandırarak sürücülerin
aldıkları paradan bir kısmını şirkete ödemesini iste-
mektedir. Bunun yanı sıra paylaşım ekonomisinin
bir diğer parçası olan mekân paylaşımı temelli iş
modeli de oldukça yaygınlaşmaktadır.
Bu kavramda, farklı şirketler ve bireyler girişim-
cilere, öğrencilere, gezginlere ve işletme sahiplerine
küçük projelerine odaklanma ve keşif için yeni fır-
satlar sunma konusunda ekstra alan sunmaktadır.
Paylaşım ekonomisi etkili bir iş modeli olarak ça-
lışmakta ve kullanıcılarına çok çeşitli faydalar sağ-
lamaktadır. Gelecek yıllarda, insanların çoğunun
kalıcı iş yapmak yerine paylaşım ekonomisi kavra-
mı tabanlı işlerde çalışacakları beklenmektedir. Bu
kavram çok düzgün bir şekilde popüler hâle gel-
mekte ve insanlar bundan faydalanmaktadır. Pay-
laşım ekonomisi kavramı altında çalışan kişilerin,
geleneksel çalışma yöntemlerini izleyenlere kıyasla
daha fazla kazanç elde ettiği varsayılmaktadır.
Paylaşım ekonomisinin sağladığı en etkili fay-
dalardan biri, insanların ihtiyaç duyduklarında çok
fazla yatırım yapmalarına olanak sağlaması ve işte
kullanacakları varlıkları satın almak için harcama
yapmalarına gerek kalmamasıdır. Yatırım yapmak
isteyenler bunun yerine başkalarının mal varlıkları-
nı kullanabilirler ya da paylaşabilirler.
131
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi

Bununla birlikte bir dezavantaj olarak, paylaşım ekonomisinin tam zamanlı çalışanların ve istihdam
piyasasındaki işlerin sayısının azalmasına neden olduğu da ortadadır. Ayrıca araç sürücüler ve mekânlarını
paylaşan kullanıcılar yaratıcılıklarını, yenilikçiliklerini ve yeteneklerini sınırlayabilen ortak bir alanda çalış-
mak zorunda kalmaları gibi çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalırlar.

Öğrenme Çıktısı
3 Paylaşım ekonomisi üzerindeki güncel tartışmaları açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Paylaşım ekonomisi üzerin-

Paylaşım ekonomisi üze- Paylaşım ekonomisi üze-
deki güncel tartışmaların
rindeki güncel tartışmaları rindeki güncel tartışmaları
olumlu ve olumsuz yönleri-
araştırın. açıklayın.
ni değerlendirin.

132
Medya Girişimciliği

Dijital girişimcilik fırsatlarını ve

1 paylaşım ekonomisi kavramını
açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dijital Girişimcilik Fırsatları ve
Paylaşım Ekonomisi

1 İnternetin ve mobil teknolojilerin girişimcilik anlamında sunduğu en büyük fırsat, hizmet sunan giri-
şimciler için tüm dünyadaki tüketicilere ulaşabilmedeki zorluk ve engellerin kalkmış olmasıdır. Dijital pa-
zarlamanın da yardımıyla bu kadar geniş bir ve hazır bir tüketici kitlesini beğenilerine, yaşadıkları bölgelere,
konuştukları dile ve daha birçok kritere göre sınıflandırıp daha kişiye özel ürün ve hizmetler sunabilmek
mümkün olmuştur. Dijital girişimcilik fırsatı olarak ortaya çıkan en önemli iş modellerinden biri de payla-
şım ekonomisidir. Paylaşım ekonomisi, ürün ve hizmet talep edenlerle arz edenlerin ortak bir platformda bir
araya gelip daha sosyal, ucuz ve sürdürülebilir bir ekonomi ortaya çıkarmalarıdır.

Türlerine göre başlıca paylaşım

2 ekonomisi platformlarını
açıklayabilme

Türlerine Göre Başlıca Paylaşım

Ekonomisi Platformları

2 Paylaşım ekonomisi platformları sayesinde kullanmadığınız, ihtiyaç duymadığımız ya da atıl durumdaki

tüm varlıklarımızdan gelir elde edebilirsiniz. Bu varlıkların türüne göre başlıca paylaşım ekonomisi plat-
formlarını şu şekilde sıralayabiliriz: Finansal kaynak paylaşım (Crowdfunding) platformları, araç paylaşım
platformları, mekân paylaşım platformları, kişisel beceri ve uzmanlık paylaşım platformları.

3 Paylaşım ekonomisi üzerindeki

güncel tartışmaları açıklayabilme

Paylaşım Ekonomisi Üzerindeki

Güncel Tartışmalar

3 Paylaşım ekonomisi tüketicilere ürün ve hizmetlere daha kolay, hızlı ve az maliyetle ulaşabilme fırsatı
sunuyor. Aynı şekilde ve ürün ve hizmet sunan satıcılar da çoğu kez bir şirket kurmaya gerek kalmadan bü-
yük kitlelere tahsilat sorunu yaşamadan satış yapabilme imkânını elde ediyorlar. Ayrıca paylaşım ekonomisi
sayesinde atıl durumdaki kaynakların ekonomiye kazandırılması sağlanmış oluyor. Paylaşım ekonomisinin
bu olumlu etkilerin yanında bazı olumsuz etkiler de ortaya çıkarabileceği tartışma konusudur. Bu meslekleri
geleneksel olarak yapan profesyonellerin paylaşım ekonomisinden zarar görebilirler. Devletin vergi gelirle-
rinde azalma yaşanabilir. Kullanıcıların çalışma koşulları ve sosyal haklarının belirsizliği de ayrı bir tartışma
konusudur.

133
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi

1 Aşağıdakilerden hangisi kişisel beceri ve uz- 6 Aşağıdakilerden hangisi paylaşım ekonomisi-

manlık paylaşım platformlarından biri değildir? nin girişimcilere katkılarından biri değildir?
neler öğrendik?

A. Zipcar A. Varlıklarını satın almak için harcama yapması

B. Fiverr B. Erken yaşta iş kurabilme
C. Upwork C. Uygun maliyetli girişimler kurabilme
D. Guru ve Neighbourhoods D. Harcama yapmadan alternatif mal varlıklarını
E. Freelancer kullanabilmesi
E. Girişimcilere dünya çapında bir network sağla-
2 Aşağıdakilerden hangisi paylaşım ekonomile- ması
rinde yer alan işletmelere örnek olamaz?
A. CocoCola 7 Airbnb konaklama hizmeti; Hilton, Sheraton,
B. Airbnb Choice gibi küreselleşme başarısını nasıl elde etmiştir?
C. Uber A. Paylaşım ekonomisi temelli kurularak komis-
D. Kickstarter yon gelirlerini değerlendirmiştir
E. Up work B. Finansal kaynaklar elde etmiştir
C. Çeşitli coğrafyalardan mülk satın almıştır
3 Aşağıdakilerden hangisi dijitalleşmenin sağla- D. Eski bir otel işletmesini devralmıştır
dığı faydalardan biri değildir? E. Kullanıcılarından ücret almamıştır
A. Yaratıcılığı geliştirme
B. Maliyet tasarrufu ve etkili müşteri iletişimi 8 Aşağıdakilerden hangisi paylaşım ekonomisi
C. Rekabet avantajı elde etme üzerine yapılan eleştirilerden biridir?
D. Küresel alanda güçlenme A. Ekonomiye zarar vermesi
E. Paylaşım ekonomisi yaratma B. Tüketicilerin aldığı hizmet kalitesinin düşmesi
C. Girişimcilerin maliyetlerinin artması
4 Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin tüketici- D. İşgücünün daha belirgin işlere yönelmesi
den tüketiciye piyasa platformuna örnek verilebilir? E. Dijitalleşmenin yeni iş alanları yaratması
A. E-Bay
B. Alibaba.com 9 Aşağıdakilerden hangisi otobüsle seyahatin
C. Amazon.com bir alternatifidir?
D. Migros.com A. Uber
E. Geneloto.com B. Airbnb
C. Kickstarter
5 Aşağıdakilerden hangisi paylaşım ekonomisi- D. BlaBlaCar
nin ekonomik koşullara faydalarından biridir? E. Fiverr
A. Varlıkların mülkiyetini kullanım kolaylığı
B. Tüketicilere kişiselleştirilmiş bir deneyim sun- 10 Aşağıdakilerden hangisi dijitalleşmiş işletme-
ması lerin özelliklerindendir?
C. Müşteri geri bildiriminin kolay olması A. Tüketicilere düşük maliyetli ve hızlı şekilde
D. Varlık mülkiyetini edinme zorunluluğu farklı hizmetler sunulması
E. Tek bir hedef kitlesi olması B. Müşteri geri bildiriminin zorlaşması
C. Rekabet avantajı elde etmek için ekstra harca-
maların olması
D. Girişimciler için tehlikeli olması
E. Varlık mülkiyeti için harcama gerekliliği

134
Medya Girişimciliği

Yanıtınız yanlış ise “Kişisel Beceri ve Uzman- Yanıtınız yanlış ise“Bir İş Modeli Olarak
1. A 6. A
lık Paylaşım Platformları” konusunu yeni- Paylaşım Ekonomisi” konusunu yeniden
den gözden geçiriniz. gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Paylaşım Ekonomisini
2. A 7. A Yanıtınız yanlış ise “Mekan Paylaşım Plat-
Anlamak” konusunu yeniden gözden geçi-
formları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
riniz.

Yanıtınız yanlış ise “Paylaşım Ekonomisine

3. A Yanıtınız yanlış ise “Dijital Girişimcilik” ko- 8. A
Yöneltilen Eleştiriler” konusunu yeniden göz-
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

4. A Yanıtınız yanlış ise “Paylaşım Ekonomisi An- 9. D Yanıtınız yanlış ise “Araç Paylaşım Platform-
lamak” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Bir İş Modeli Olarak

5. A 10. A Yanıtınız yanlış ise “Bölüm Özeti” konusunu
Paylaşım Ekonomisi” konusunu yeniden
yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

135
 Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

Hemen her sektörün ve dijital dönüşüme uğrama potansiyeli ve hatta zorun-

luluğu dijital girişimcilik fırsatlarının da her geçen gün artmasına ve farklı
boyutlar kazanmasına neden olmuştur. Bu dönüşümün en belirgin çıktıların-
dan biri de elektronik ticaretin çok geniş alanlarda uygulama alanı bulmasıdır.
Dijital girişimciliğin sunduğu yeni olanaklarla coğrafi konum, dil, kültür ve
Araştır 1 sosyal farklılıkları bir engel olmaktan çıkıp tam tersine bir fırsat hâline dönüş-
müştür. Girişimlerin global girişim hâline gelebilmesi için on yıllar harcaması
gereken dönemler artık geride kaldı ve global doğan şirketler hayatımıza gir-
meye başladı. Paylaşım ekonomisi de dijitalleşmenin yardımı ile büyük toplu-
lukları bir araya getirip kişilerin varlıklarını, becerilerini ve finansal kaynakla-
rını değerlendirmesini sağlamıştır.

Her geçen gün yeni iş fikirleri, iş modelleri ve bilmediğimiz yeni ihtiyaçlarla

karşılaştığımız bu yeni dijital ekonomide şu an için başlıca paylaşım ekonomi-
Araştır 2 si platformlarını şu şekilde sıralamak mümkündür: Finansal Kaynak Paylaşım
(Crowdfunding) Platformları, Araç Paylaşım Platformları, Mekân Paylaşım
Platformları, Kişisel Becerileri ve Uzmanlık Paylaşım Platformları.

Tüketiciler ve girişimciler açısından birçok fırsatlar ve ekonomik faydalar sunan

paylaşım ekonomisi bazı tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Bu tartışmaları
taksici girişimcilerin Uber ile olan mücadelelerinde olduğu gibi zaman zaman
medyadan da izleyebiliyoruz. Paylaşım ekonomisinin, rekabet boyutunun dı-
Araştır 3 şında daha makro ölçekte, arz talep dengesi ve istihdam piyasası üzerinde vo-
latiliteye neden olması diğer tartışma konularıdır. Platform sahibi şirketlerin ve
platformu kullanan girişimcilerinin vergiden kaçınma davranışı sergilediklerine
yönelik eleştiriler de sıkça dile getirilmektedir. Ayrıca bu platformların çok fazla
büyüyerek yeni bir tekelleşme modeline dönüşme riski de vardır.

136
Medya Girişimciliği
Kaynakça
Arora, D. (2018). What Is The Role Of Digitalization In
Business Growth?, Retrieved from Digital Agency
Network:
https://digitalagencynetwork.com/what-is-the-role-of-
digitalisation-in-business-growth/
Association, P. (2018). What is Airbnb? 12 questions
answered on the world’s fastest-growing holiday website.
Retrieved from BT:
https://home.bt.com/lifestyle/travel/travel-advice/what-
is-airbnb-11363981595930
Caroline. (2016). How Does Couchsurfing Work? A
Beginner’s Guide, Retrieved from her packing
l i s t : h t t p s : / / h e r p a c k i n g l i s t . c o m / h ow - d o e s -
couchsurfing-work/
Chappelow, J. (2019). Sharing Economy. Retrieved
from Investopedia: https://www.investopedia.com/
terms/s/sharing-economy.asp
Coca, N. (2017). How BlaBlaCar is Revolutionizing the
Way Carpooling Works Around the World, Retrieved
from Shareable: https://www.shareable.net/how-
blablacar-is-revolutionizing-the-way-carpooling-
works-around-the-world/
Gagan, O. (2018). Sharing vehicle is a service which is
getting more popular from some recent years. It allows
individuals to get benefit from underused assets of
others instead of spending a large amount of money on
the purchasing of that asset. Many companies are off,
Retrieved from raconteur: https://www.raconteur.
net/manufacturing/car-sharing-manufacturing
Hawlitschek, F., Teubner, T. ve Gimpel, H. (2016).
Understanding the Sharing Economy—Drivers
and Impediments for Participation in Peer-to-Peer
Rental, Hawaii International Conference on System
Sciences. Kauai, USA
Hewitt, E. (2017). Zipcar and Beyond: Is a Car Share Right
for You?, Retrieved from Smarter Travel: https://www.
smartertravel.com/zipcar-beyond-car-share-right/
Hopkins, A. (2017). How does Fiverr work?, Retrieved
from Medium: https://medium.com/@bloggerman/
how-does-fiverr-work-94048fb3fd03
Hull, C. E., Hung, Y.-T. C., Hair, N. ve Perotti,
V. (2007). 75% of my business revenue comes
from PayPal in the last year, As long as there is an
internet connection, the world tends to be smaller,
International Journal of Networking and Virtual
Organizations, 290-303.
Jakosuo, K. (2019). Digitalization and Platform
Economy – Disruption in Service Sector, 14th
International Strategic Management Conference & 8th
International Conference on Leadership, Technology,
Innovation, and Business Management, (pp. 76-89).
Marston, J. (2019). Why co-working spaces are an economic
game-changer, Retrieved from Crainsdetroit: https://
www.crainsdetroit.com/other-voices/why-co-
working-spaces-are-economic-game-changer
Matofska, B. (2014). Critics of the sharing economy are
missing the point altogether, Retrieved from The
guardian: https://www.theguardian.com/media-
network/media-network-blog/2014/jun/05/
sharing-economy-critics-airbnb-uber
Moreau, E. (2019). Kickstarter and What It’s For,
Retrieved from livewire: https://www.lifewire.com/
what-is-kickstarter-3486258
Nguyen, S. (2019). The 8 Best Crowdfunding Sites of
2019, Retrieved from The Balance SMB: https://
www.thebalancesmb.com/best-crowdfunding-
sites-4580494
Richter, C., Kraus, S., Brem, A. ve Durst, S. (2017).
Digital entrepreneurship: Innovative business
models for the sharing economy, Creativity and
Innovation Management, 300-310.
Rinne, A. (2017). What exactly is the sharing economy?,
Retrieved from the forum: https://www.weforum.
org/agenda/2017/12/when-is-sharing-not-really-
sharing
Ritte, M. ve Schanz, H. (2019). the sharing economy: A
comprehensive business model framework, Journal
of Cleaner Production, 320-331.
Thomas, A., Passaro, R. ve Quinto, I. (2019). Developing
Entrepreneurship in Digital Economy: The Ecosystem
Strategy for Startups Growth. Retrieved from Intech
open: https://www.intechopen.com/online-first/
developing-entrepreneurship-in-digital-economy-
the-ecosystem-strategy-for-startups-growth
Uenlue, M. (2017). 14 elements of Sharing Economy
Business Models, Retrieved from Innovation Tactics:
https://www.innovationtactics.com/sharing-
economy-business-model/
VanWallaghen, A. (2019). 4 Reasons Why You Should Use
a Crowdfunding Platform, Retrieved from superfan
in https://www.superfaninc.com/4-reasons-why-
you-should-use-a-crowdfunding-platform/
Zaffar, E. (2015). The Sharing Economy is Causing
Inequality, Social Harm, Retrieved from Huff Post:
https://www.huffpost.com/entry/the-sharing-
economy-is-ca_b_8765450?guccounter=1&guce_re
ferrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8
&guce_referrer_sig=AQAAAFE1I29SEfkDQhuIEf
tdUfmuV3fIvHi2zZFRxODNLECDbsy9v8l7D05
HOicxL1ZHrimFLTgyi5lgFCKomZ9EziQ37cJqo
4imQtU-Q7W76C
137
 Bölüm 7
Medya Girişimciliği ve E-Belge
Devlet ve E-Devlet
Belge ve E-Belge 4 Devlet kavramını açıklayabilme ve
öğrenme çıktıları

devletlerin gelişimlerinin ticari hayat

1 Belge kavramını açıklayabilme ve bir
belgenin taşıması gereken özellikleri ifade
edebilme
2 Dijitalleşme kavramını açıklayabilme
üzerindeki etkisini ifade edebilme
5 E-Devlet kavramını açıklayabilme ve bilgi
toplumu, e-vatandaş gibi kavramlarla
ile e-devlet kavramı süreçlerini

1
ve sektörlerin değişim süreçlerini ifade

2
edebilme ilişkilendirebilme
3 E-belge kavramını açıklayabilme ve dijital 6 E-Devlet uygulamalarını tanımlayabilme ve
bir belgenin geçerliliğini tanımlayabilme ticari hayata uygulayabilme

Dijital Ticari Usuller ve Uygulamaları

7 E-fatura, e-irsaliye gibi belgeleri
tanımlayabilme, dijital süreçlerini
uygulayabilme
8 Elektronik belge süreçlerinde e-defter
kavramını tanımlayabilme ve önemini ifade

3
edebilme
9 Elektronik belgelerin usulüne uygun nasıl
arşivlendiğini ve süreçlerini açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • E-devlet • E-imza • E-fatura • E-defter • E-arşiv • E-irsaliye • KEP

138
Medya Girişimciliği
GİRİŞ
Dünya üzerindeki teknolojik gelişmeler ince-
lendiğinde, gelişim sürecini tetikleyen bir kıtlığın
olması ve bu kriz karşısında insanları düşünmeye
sevk eden bir güdülemenin olması gerekmektedir.
Özellikle zaman, mekân, likidite ve ticaret işlemle-
rinde devletlerin, yatırımcılara güvenli ve istikrarlı
bir ülke olduklarını göstermeleri gerekmektedir.
Geliştirecekleri teknolojilerle ülkelerinin ne kadar
hızlı, güvenli süreç yönettiklerini ispatlama kaygısı
bunun en güzel örneklerindendir. Dijitalleşmenin
ülkeleri ve toplumları, ticari yönden bu kadar et-
kileyeceğini, dijital pazarların kurulacağını kimse
bilemezdi.
Devlet içerisinde önemli bir kavram olan bü-
rokrasi kavramı, e-devlet gelişim süreçlerini güdü-
leyen önemli kavramlar arasında yer almaktadır..
Fransızca kökenli olan bu kavramın yapılan araştır-
malarda birçok tanımlaması bulunduğu görülmek-
tedir. Bu tanımlara bakıldığında “kamu sektörün-
de yer alan örgütlerin ve bu örgütlerde çalışanların
oluşturduğu sistem” gibi bir tanımı varken “bir
toplumda tabandan yukarıya çıktıkça daralan bir
yapı içinde örgütlenmiş olan, kişisel olmayan genel
kurallar ve işleyiş ilkelerine göre çalışan sistem ve
kurallar grubudur” gibi bir tanımlaması da bulun-
maktadır. Gerek yerli girişimciyi gerekse yabancı
girişimciyi, bir ülkenin ekonomisine yatırım yap-
masını etkileyen ya da sermayeler üzerinde etkisi
olan bir olgu olduğu için bürokrasi kavramı üze-
rinde özellikle durmak gerekir. Eğer ki bir ülkede iş
süreçleri yorucu ve uzun ise o ülkede ticari yapılan-
malar ve ekonomik hamleler her zaman olumsuz
etkilenmiştir. Bürokrasi kanunen belirlenmeyen,
kişi ya da yöneticilere bağlı bir kavram olduğu bu
tanımlamalardan da anlaşılmaktadır. Bu yönü en
çok eleştiri alan kısmıdır.
Özellikle yabancı yatırımcı, ülkeler arası me-
safe sebebi ile zaman ve mekân olgusu karşısında,
başta yönetimsel problemler yaşadıkları için ken-
dilerine uzak olan ülkelere yatırım yapma fikrine
soğuk bakmaktadırlar. Bunun dışında başta yerli
girişimciler olmak üzere tüm yatırımcılar ve giri-
şimciler ağır bürokratik süreçler altında ezildiği iş
süreçlerine girmektense ya ticari hayata dâhil ol-
mamakta ya da kayıt dışı ekonomide yer almakta-
dırlar. Kayıt dışı ekonomi “Gayri Safi MillÎ Hasıla
(GSMH) hesaplarını elde etmede kullanılan ve
bilinen istatistiksel yöntemlere göre tahmin edile-
meyen gelir yaratıcı ekonomik faaliyetlerin tümü
olarak ifade edilmektedir” (Çiloğlu 1998) şeklinde
tanımlanmaktadır. Ayrıca başka bir tanımda “fiilen
gerçekleşmiş olmasına rağmen kaydı tutulmayarak,
kamu idarelerinin denetimi dışında kalan her türlü
ekonomik işlem ve faaliyet” (Sarılı 2002) şeklin-
de tanımlanmaktır. Devletler kayıt dışı ekonomi
ile mücadele konusunda politikalar üretmektedir.
Devletin önemli gelir kaynaklarından olan vergi
kalemi sekteye uğramaktadır. Bu durum karşısında
devletler mali darlığa düşmektedir. Denetim yapa-
mamaktadır. Bu durum karşısında kurallara uyan
ve hukuki sürece uyan normal girişimcide kayıt dışı
olan rakipleri ile rekabet edememektedir. Toplum
içerisinde güvensizlik, ticari hayat içerisinde dü-
zensizlik oluşmaktadır.
Dijitalleşmenin olduğu her ortamda güvenlik
zafiyetleri olacaktır. Özellikle ıslak imza ve mü-
hür kavramının tamamen harf rakam ve simge-
lerle temsil edildiği bir ortamda kişilerin doğru
ve gerçek bilgilere sahip olup olmadıkları merak
konusu olmaktadır. Kurumların kişilere verdiği
e-belgelerin son kullanıcılar tarafından doğruluğu-
nun kontrolünün nasıl sağlanacağı hakkında bilgi
verilecektir. Belge doğrulama kavramının sektörler
için öneminden bahsedip uygulamalarını örnek-
lendirilecektir.
Bu bölümde sizlere gelişen ve değişen dünya
içerisinde Türkiye özelinde “Dijital Girişimcilerin”
girişimcilik süreçlerinin, dijital dünyada var olması
gelişmesi ve sona ermesi kademelerinde nasıl iler-
lemeleri gerektikleri konusunda bilgi vermeye ça-
lışılacaktır. Bu noktada öncelikle devlet kavramı
hakkında bilgi verilip, e-devlet kavramının tarihsel
gelişimi incelenerek; devlet politikaları ve sonuçla-
rının girişimciler üzerinde ki etkileri tartışılacaktır.
İrade beyanının, kanuni onayı ve bu iradenin
belge olarak bizleri temsil etmesinin, dijital olarak
nasıl hayata geçtiği, güvenlik ve mahrem bilgileri-
nin dijital dünyada e-devlet kademeleri içerisinde
nasıl gezdiği konusunda bilgi sahibi olmayı sağla-
yacaktır. İrade beyanın dijitalleşmesi için gerekli
olan elektronik imza, mobil imza gibi süreçlerin bu
gezinme esnasında sizlere ne gibi kolaylıklar sağ-
ladığı anlatılıp önemini açıklanmaya çalışılacaktır.
Ticari belgelerden (fatura, irsaliye vb.) kısaca
bilgi sahibi olmanız sağlanacaktır. Bu ticari bel-
gelerin devlet açısından önemi ve dolaylı olarak
toplumsal etkilerinden bahsedilerek, elektronik
139

fatura (e-fatura), elektronik irsaliye (e-irsaliye) gibi
kavramları açıklanıp bu kavramların devletin ticari
işleyiş süreçleri ile girişimcinin ticari hayatındaki
önemini faydalarını hakkında bilgi verilecektir.
Elde edilen elektronik belgelerin, ticari litera-
tür düzeninde olduğu gibi arşivlenmesi gerekliliği
göz ardı edilmeden, elektronik arşiv kavramından
bahsedilecek. Elektronik arşivin güvenlik noktaları
üzerinde durulacak. Hem yazılımsal hem de dona-
nımsal olarak hakkında bilgi verilecek.
Vergi Usul Kanunu’a göre elde edilen her bel-
ge (fatura vb.) süreç içerisinde usulüne uygun bir
deftere kaydedilmek zorundadır. Bu süreçte medya
girişimcisine elektronik defter (e-defter) hakkında
bilgi verilecektir. Elektronik defter ile kişilere sağ-
lanan kolaylıklar üzerinde durulacaktır. Kişinin
özellikle raporlama amaçlı nasıl faydalanacağı nok-
tasında girişimciye rehberlik edilecektir.
BELGE VE E-BELGE
Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından belge “Bir
gerçeğe tanıklık eden yazı, fotoğraf, resim, film
vb., vesika, doküman” olarak tanımlanmaktadır.
Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus tanıklık
kavramıdır. Yani belge bir olay ya da durum hak-
kında üçüncü kişilere bilgi vermektedir. Üçüncü
kişiler elindeki belgelere bakarak vuku bulan olay
ya da kişilerin iradeleri hakkında bilgi sahibi ol-
maktadırlar. Belgenin hangi irade ile hangi duru-
ma, hangi konuda tanıklık etmesi belgelerde açıkça
belirtilmelidir. Aksi hâlde olayın açıklanmasında ya
da irade beyanında eksiklik olacaktır. Bu eksiklik,
hukuki süreçlerde yok hükmünde işlem yapılması-
na kadar ilerleyen karşılıklar bulabilecektir.
Bir şiir, roman yazarken bile kurala tabi olan
yazıların belge özelliği kazanabilmesi için kendi
içerisinde genel geçerlilik kurallarına bağlı usuller-
le oluşturulması veya düzenlenmesi şarttır. Medya
girişimcisi için belge, kendisini devlet ve devlet ku-
rumları karşısında koruyan ya da beyan eden bir
durumdur. Toplumu düzenleyen ve devletin yap-
tırım gücünü belirleyen kurallar ile belge usulleri
kendini şekillendirmek zorundadır. Geleneksel bel-
ge anlayışı incelendiğinde şekil itibarıyla genellikle
kâğıt üzerine yazılmış, özellikle belge oluşturulur-
ken sonradan değiştirilemeyecek bir çizici (kalem)
kullanılmış olması ile imza kullanılması belgenin
en önemli özelliklerindendir. Böylece belgede ola-
140
Medya Girişimciliği ve E-Belge
yın açıklanması veya irade beyanı sonradan üçüncü
kişiler tarafından değiştirilemeyecek ve iradenin
kişiden bağımsız taşınma özellikleri yerine getiril-
mektedir.
Hukuki olarak incelendiğinde birçok belge türü
ile karşılaşılabilir. Bir medya girişimcisi için bunla-
rın hepsinin detaylı öğrenilmesi ticari hayatı için
faydalı olacaktır. Fakat bunun için uzun zaman
harcaması, akademik literatür taraması ve saha uy-
gulamaları ile detaylı irdelemesi gerekmektedir. O
yüzden en azından ticari süreçlere etkisi bakımın-
dan, hukuki süreç ve usulleri tanzim etmesi ve ge-
nel geçerlilik kavramları hakkında yüzeysel olarak
bilgi sahibi olması faydasına olacaktır. Ancak bun-
ların içerisinde bir kısmı vardır ki onları bilmesi gi-
rişimcinin ticari hayatının sürekliliği için çok daha
fazla önem arz etmektedir.
Vergi Usul Kanunu’nda ve Türk Ticaret
Kanunu’nda, Borçlar Kanunu’nda yer alan düzen-
lemeler bir girişimci için hayati noktada bilmesi
gereken usul, yöntem ve süreçlerdir. Çünkü birinci
olarak belgelerin düzenlenmesinde usulen yapıla-
cak bir hata işletmeye ceza olarak dönecektir. Yapı-
lan hataların durumuna göre bu cezaların boyutları
girişimin sonlanmasına ya da uzun soluklu sekteye
uğramasına yol açabilecektir. İkincisi ise belgelerin
yine Kanun’da belirlenen sürede ve usulde belirle-
nen kurumlara verilmesini gerekmektedir. Bunun
için belgeyi düzenlemek kadar belgenin usul ve
yöntemlerini belirleyen mevzuatı sürekli takip et-
mek gerekmektedir.
Şimdi kısaca bu belgeleri, ticari hayatı ilgilen-
diren kanunlarca belirlenmiş isimleri ile kısaca lis-
teleyelim.
Vergi Usul Kanunu’nda yer alan belgeler şun-
lardır:
1. Fatura
2. Sevk İrsaliyesi
3. İrsaliyeli Fatura
4. Müstahsil Makbuzu
5. Gider Pusulası
6. Yazarkasa Fişi
7. Serbest Meslek Makbuzu
8. Döviz Alım-Satım Belgesi
9. Yolcu Listesi
10. Perakende Satış Fişi
Medya Girişimciliği
Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan belgeler aşa-
ğıdaki gibidir:
1. Kambiyo Senetleri
1.1. Bono(Emre muharrer senet)
1.2. Poliçe
1.3. Çek
2. Menkul Kıymetler
2.1. Hisse Senedi
2.2. Tahvil
2.3. Hazine Bonosu
2.4. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler
2.5. Finansman Bonosu
Bunların dışında girişimcinin bilmesi ve alması
zorunlu olan önemli belgeler ise:
1. Vergi Levhası
2. Ödeme Kaydedici Cihazlara Ait levha
3. “Fiyatlarımıza KDV Dahildir” Levhası
4. Aylık Prim ve Hizmet Belgesi
Buraya kadar detayına fazla girmeden bir giri-
şimcinin Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde
ticari faaliyetlerini başlaması ve sürdürmesi için
gerekli belgeleri tanıtmaya çalışıldı. Belgeleri tanı-
tırken özellikle belgelerin usul ve yöntemleri ile bu
belgelerin bir takvim eşliğinde işlemesi gerekenleri
olduğu üzerinde duruldu.
Bu belgeler içerisinde ticari hayatta çok kulla-
nılan ve bu sebeple özellikle üzerinde durmak is-
tediğimiz belgeler var. Bunlardan birincisi fatura-
dır. Fatura, Vergi Usul Kanunu 229. maddesinde
“satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşteri-
nin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı
satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye
verilen ticari vesikadır” şeklinde tanımlanmıştır.
Faturanın oluşması için mal veya hizmetin satı-
şına ihtiyaç duyulmaktadır. Ticari olarak satışın
takip edilmesi ve devletin bu süreçten haberdar
olması için faturalandırmaya ihtiyaç duyulmak-
tadır. Devlet, bilgisi dâhilinde yapılan bu ticari
faaliyet üzerinden yine daha önceden belirlediği
usul ve yöntemlerle vergi alabilecektir. Bu sebeple
faturalar sadece basit ve sıradan basılmış evraklar
değildirler. Faturaların basılması yine devlet göze-
timinde belirli usul ve yöntemlerle yapılmaktadır.
Vergi Usul Kanunu’nda bir faturada bulunması
gereken asgari bilgiler şöyledir;
• Satışın yapıldığı süreyi gösteren faturanın
düzenlenme tarihi ve o andaki fatura sırası-
nı gösterir fatura seri ve sıra numarası,
• Satışı gerçekleştiren tüccarın adı ve soyadı
varsa ticari unvanı, tüccara ait iş adresi bağlı
olduğu vergi dairesi ve vergi numarası,
• Satışta mal alan kişinin adı ve soyadı varsa
ticari unvanı, müşteriye ait adres varsa vergi
dairesi ve vergi numarası,
• Satışa konu olan malın veya hizmetin nevi,
miktarı, fiyatı ve tutarı,
• Satılan malın nakliyesi satıcı tarafından ya-
pılacak ise teslim tarihi ve varsa irsaliye nu-
marası yer almalıdır.
Malın, girişimcinin başka girişimciye, girişimci-
nin kendi şubeleri içerisinde veya girişimci malı bir
komisyoncuya gönderildiğinde bu işlemin hukuki
olarak usulüne uygun olarak sevk irsaliyesi ile bağ-
laması gerekmektedir. Burada size özellikle bahse-
dilecek ikinci kavram devreye girmektedir. Sevk ir-
saliyesi, satılmış veya satılmak üzere olan bir malın,
iş yerinden taşınacağı adrese nakliyesinde veya kişi/
işletmeye ait iş yerlerine taşınmasında düzenlenen
belgeye verilen isimdir. İrsaliyede malın nereye ve
kime gönderildiği ayrıca belirtilir. İrsaliyesi olan
malda fatura aranmaz. Fakat irsaliyesi kesilmiş bir
malın 7 gün içerisinde faturası kesilmesi gerekmek-
tedir.
Ülkeler ellerinde ki en büyük güç olan ekono-
milerini güçlü tutabilmek için zaman ve mekan
kavramlarını aşmak zorunda olduklarından ve sı-
nırların ötesinde kendilerini yerli ve yabancı tüm
girişimci ve yatırımcılara açık hâle getirmeleri ge-
rektiklerinin yadsınamaz bir gerçek olduğu bilmek-
tedirler. Günümüzde artık ülkeler sınırlar içerisin-
de yönetilmemektedir. Küreselleşme kavramı ile
başlangıçta siyaset, ekonomi ve kültür alanlarında
bir gelişime sebep olmaktadır. Burada konumuz ge-
reği ekonomide küreselleşme konusu irdelememiz
gerekmektedir. Uluslararası entegrasyon sürecinde
küresel çapta büyük işletmelerin dünyaya kredi de-
receleri ve yatırım puanları ile bakmaları piyasaları
likidite akışkanlığı noktasında etkilemektedir. Bu-
rada hukuki noktada atılan adımlarla gelişmekte
olan ülkeler, gelişmiş ülkelere benzeyerek küresel
pazarda olduklarını, bürokratik engellemeleri yok
ettiklerini dış dünyaya ispat ile meşgul olmaktadır-
141

lar. Ülkeler dünyaya ve küresel şirketlere; sınırların
olmadığı, sistemlerin dilinin bir anda yatırımcının
ana diline dönüştüğü, yatırımcıların kendilerini bir
bilinmezlik içinde değil kuralları belli ve kendi gibi
konuşup yaşayan sistemler içerisinde olabilecekleri-
ni ispatlamakla uğraşmaktadırlar. Bunun için geli-
şen teknolojiler ile gündelik hayatımıza dijitalleşme
kavramı girmektedir. Dijitalleşme “verilerin bir ek-
ran üzerinde elektronik olarak gösterilmesi” şeklin-
de tanımlanmaktadır (TDK). Bu kavram kişileri ve
devletleri mekân, zaman mefhumundan kurtarıp
sınırsız bir yapıda sınırlar ötesine hitap eder hâle
getirmiştir. Burada başka bir tanımda “ulaşılabilir
bilgilerin herhangi bir bilgisayar tarafından oku-
nabilecek şekilde dijital ortama aktarılması süreci-
ne verilen addır” şeklinde tanımlanması, dünyanın
tek bir bilgisayar içerisine sığacağını göstermekte ve
aynı ağ içerisinde olan bilgisayarları kullanan kişile-
rin sınırlar ötesi iş yapabildiklerini göstermektedir.
Özellikle kökeni, özel bir bilgisayar ağı kurmak
isteyen Amerika Birleşik Devletleri’ne dayanan,
1960 yılında ilk araştırmaları başlayan ve 1980
yılında büyük bütçelerle temelleri atılan 1990’lı
yıllarda hayatımıza tam anlamı ile giren internet
teknolojisi ile kendisine yatırımcı çekmek iste-
yen ülkeler sınırsız bu güç ile tüm ticari faaliyet ve
ekonomik değerlerini dünya pazarına açmak için
gerekli adımları atmaya çalıştılar. Bu teknolojiye
ayak uyduran dijitalleşen ülkelerde, şekillenen bu
aşamanın en önemli özelliği gelişen teknolojileri-
nin tarım, endüstri, hizmetler gibi sektörlerin yanı
sıra eğitim, sağlık, iletişim gibi her alanda kulla-
nılabilir olmasıdır. Bilgi toplumu kavramı “bilgiyi
araştırmaya ve incelemeye önem veren, bilgi tekno-
lojilerini kullanmayı öne çıkaran toplum” şeklinde
tanımlanmaktadır (TDK). Bilgi toplumu kavramı
ayrıca “teknoloji ve bilgi temelinde şekillenen ve
itici gücünü küreselleşmenin dinamizminden ala-
rak gelişme gösteren endüstri sonrası toplum biçi-
mi” şeklinde de tanımlanmaktadır. Ülke yönetici-
leri her türlü bilgi kaynağının ve bilgi merkezinin
önem kazandığı, üretici ve tüketicileri bir araya ge-
tiren hizmet türünün bilgi hizmetleri olarak şekil-
lendiği, küresel rekabetin yoğunlaştığı, bireysel ve
kitle iletişiminin sınırlar ötesine geçtiği, gerçekleri-
ni kabul ederek yeni politikalar geliştirmektedirler.
23-24 Mart 2000 tarihlerindeki Lizbon
Zirvesi’nde 15 Avrupa Birliği (AB) ülkesi tarafın-
dan gerçekleşen toplantıda, Avrupa’nın gelecek on
yılda, dünyadaki en rekabetçi ve dinamik bilgi ta-
142
Medya Girişimciliği ve E-Belge
banlı ekonomisi hâline gelmesi hedeflenmiştir. Bu
amaca ulaşmak için de ülkelerin bir an önce bilgi
tabanlı ekonomiye geçmesi gerektiği kararlaştırılmış
ve dijitalleşme süreçlerinin hızlandırılarak internet
teknolojilerinin sağladığı fırsatlardan yararlanması
kararı alınmıştır. Bu adım dünya tarihine e-Avrupa
2002 olarak geçmiştir. Bu adım dünya ülkeleri ara-
sında ve özellikle durum Avrupa Birliği aday ülke-
leri de etkilemiştir. Avrupa Birliği aday ülkeleri de
bu değişim ve gelişimden kendilerine düşen payı al-
maları için 11-12 Mayıs 2000 tarihinde Varşova’da
yapılan Avrupa Bakanlar konferansında, e-Avrupa+
şeklinde literatüre geçen bir eylem planı hazırladı-
lar ve Haziran 2001’de AB Konseyi’nin Göteborg
şehrindeki toplantısında kabul ederek, hayata geçir-
diler. Bu çalışmalar sonrasında ülkeler, daha ucuz,
daha hızlı ve daha güvenli internet erişimi, yetişmiş
insan kaynağına yatırımı, internet kullanımının
canlandırılması gibi politikalar geliştirdiler.
Ülkemiz dijitalleşme konusunda, 1991 yılında
Dünya Bankası tarafından hazırlanan Türkiye, En-
formatik ve Ekonomik Modernizasyonu, 1999 yı-
lında ise TUENA (Türkiye Ulusal Enformatik Ana
Planı) ve 1998’de KamuNET çalışmalarına yer al-
mıştır. Ülkemiz sektörel dijital dönüşümlerin hız-
lanması için çalışmalar başlatmıştır. Ayrıca bürok-
rasi kavramının eleştirel yönlerini minimize etmek
için devlet işlerinde de dijital dönüşüm hamleleri
atmıştır. O yıllarda devletimizin Başbakanlık, TÜ-
BİTAK, Ulaştırma Bakanlığı, Devlet Planlama Teş-
kilatı Müsteşarlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı gibi
çeşitli kurum ve kuruluşlarca birçok farklı çalışma
ayrı ayrı yürütülmüştür. 27 Şubat 2003 tarihinde
yayınlanan 2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi
ile E-Dönüşüm Türkiye Projesi’nin başlangıcı tüm
detay ve sorumlulukları ile belirlenmiştir. Bu geliş-
meler özellikle 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi
ve Eylem Planı ile çok daha farklı boyutlar ve ge-
lişmelerle takip etmiştir. Bu gelişmelerden özellikle
medya girişimcisi içim önemli hususlar şu şekilde
yer almıştır;
• Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Sek-
törü içerisinde bulut bilişim, büyük veri,
oyun, mobil uygulamalar ve güvenlik gibi
alanlarda teknolojik gelişmeler takip edile-
rek gerekli insan gücü yetiştirilecek
• Geniş bant Altyapısı ve Sektörel Rekabet
için fiber teknolojinin sabit geniş bant İn-
ternet hizmetleri içerisindeki payı giderek
artırılacak.
Medya Girişimciliği

Ülkemiz hem dünyada yaşanan gelişmelerin ge-
risinde kalmamak, hem de yerli yabancı sermayeyi
ülkesinde aktif hâle getirmek için bilgi toplumu
oluşturmak ve dağınık olan e-devlet uygulamala-
rını tek çatı altında profesyonel bir yapıda oluştur-
mak istemiştir. Bu bağlamda e-devlet kapısı, kamu
hizmetlerinin internet ve mobil teknolojiler üzerin-
den hızlı, kesintisiz, güvenli bir şekilde, kullanıcı
ihtiyaçları göz önüne alınarak sunulduğu, vatan-
daşların hayatlarını kolaylaştırmayı amaçlayan web
platformu kurulmuştur. e-devlet kapısı olarak bi-
linen ve vatandaşların internet üzerinden sunulan
kamu hizmetlerinden tek noktadan ve güvenle fay-
dalanabilmesi amaçlayan bir sistem kurulmuştur.
Bu politikaları yöneten ve yürüten devletlerin
önünde en büyük engel, belge kavramıdır. Her sü-
recin dijitalleşme aşamasından geçtiği kabul edil-
diğinde, her türlü belgenin de dijitalleşme süresin-
den geçmesi doğal ve normal bir süreçtir. Kurum
ve kişilerin ticari ve hukuki iradelerini gösteren
belgelerin küresel ekonomilerde, zaman kavramı-
na takılmadan sınırları aşarak ilgili kurumlara ya
da kişilere ulaştırılması küresel dünyada devletleri
bir adım öne çıkarmaktadır. Her türlü bilgi akışını
elektronik ortamda oluşturulan ve internet üzerin-
den bu bilgilerin anlık olarak yönetilmesini sağ-
layan, bilgisayar ortamında irade beyanında olan
kişiye ait olduğu elektronik olarak işaretlenmiş,
dijital sistemlere elektronik belge denilmektedir.
Süreçleri birçok maliyetten kurtaran bu kavram,
ticareti ve ekonomileri sınırlar ötesine taşımıştır.
Elektronik belge kavramı ile dünyada yeni stan-
dartlar ortaya çıkmıştır. Belgelerin dijital imzalar
ile imzalanması, kabul ve geçerliliği için bunları
şart duruma gelmiştir. Belgenin dijital olarak im-
zalanması için akredite olmuş kurum kuruluşların
onay mekanizmaları ile dijital imza sirküleri ge-
liştirmeleri ihtiyacı doğmuştur. Böylece kişilerin
elindeki belgelerin geçerli olup olmadıkları doğru-
lanabilecek bir sistem kurulmuş olacaktır. Burada
dijital sertifikasyon sistemleri devreye girip stan-
dardizasyonu sağlamaktadır. Bu sertifikalar kulla-
nıldıkları yere ve amaca göre farklı isimler almak-
tadırlar. Kimi zaman elektronik imza kimi zaman
elektronik mühür. Ama temelde hepsinin kullanım
amacı aynıdır: Hukuki şartlar gereği irade beyanın-
da olması gereken imza ve mühür şartlarını dijital
platformlar da karşılamak.

Öğrenme Çıktısı

1 Belge kavramını açıklayabilme ve bir belgenin taşıması gereken özellikleri ifade edebilme
2 Dijitalleşme kavramını açıklayabilme ve sektörlerin değişim süreçlerini ifade edebilme
3 E-belge kavramını açıklayabilme ve dijital bir belgenin geçerliliğini tanımlayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Elektronik İmza Kanunu Mevcut bir e-belge elde

Dijitalleşme kavramını Bakımından E-belge ve edip, yapısını inceleyip çev-
araştırınız ve hakkında bilgi E-imza renizle mevcut özelliklerini
verin.
Mine Erturgut paylaşın.

143

DEVLET VE E-DEVLET
Türk Dil Kurumundaki yapılan tanıma göre
devlet “Toprak bütünlüğüne bağlı olarak siyasal
bakımdan örgütlenmiş millet veya milletler toplu-
luğunun oluşturduğu tüzel varlık” olarak geçmek-
tedir. Tanımda geçen siyasal bakımdan yapılanma
devletin önemli unsurlarındandır. Devletin siya-
sal yapısı hukuk temeline oturmaktadır. Hukuk;
kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini
düzenleyen, uyulması zorunlu yani maddi yap-
tırımları bulunan kurallar bütünüdür. Türk Dil
Kurumunun tanımına göre hukuk “Toplumu dü-
zenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen
yasaların bütünü, tüze” şeklinde tanımlanmıştır.
Devlet kuralsız yani hukuksuz olmaz. Bu kurallar
sosyal hayatı ve nasıl yaşanılması gerektiğini şeklî
olarak ifade etmektedir. Bu anlamda hukuk kamu
ve özel hukuk olarak ikiye ayrılmıştır. Tanımda da
belirtildiği gibi hukuk kişilerin kendileri arasındaki
ve kişilerin devlet arasındaki ilişiklerini düzenler.
Bu nokta içerisine tabi ki ticari hayat da girmek-
tedir. Bu kapsamda, Borçlar Hukuku, Türk Tica-
ret Kanunu, Vergi Usul Kanunu gibi birçok kanun
oluşturulmuştur. Bu kanunlar devletlerin gelişmiş-
lik düzeylerini temsil ettikleri için yıllar içerisinde
sürekli değişime uğramıştır. Değişimin kaçınılmaz
olduğu hayatta, hayatı düzenleyen kuralların değiş-
mesi de doğal bir süreçtir.
Küresel anlamda güçlü olmak isteyen devletler
anayasal anlamda güçlü olmaları yanında gelişen
ve değişen teknolojileri yakından takip etmeleri
gerekmektedir. Daha önce bahsedildiği gibi devlet-
ler güncel güçleri kadar dijital güçleri ile de yarışır
duruma gelmişlerdir. Georg Jellinek’in ilk baskısı
1900 yılında yayınlanan Allgemeine Staatslehre’de
bulunan üç unsur teorisine göre devlet insan, top-
rak ve egemenlikten oluşmaktadır. O zaman diji-
talleşme noktasında yarışan devletler üç unsurdan
birisi olan insan yani toplum ayağını da eğitmek ve
bilgi toplumunu da oluşturmak zorundadır. Bilgi
toplumunun oluşturulduğu süreçte bireylerin diji-
talleşmesi söz konusudur. Kişiler yani vatandaşlar,
elektronik devlet düzeninde yerlerini almak için
kendilerinin de dijitalleşmesi gerektiğini bilmeleri
gerekmektedir. Vatandaş devletten aldığı hizmetle-
re 7/24 ulaşabilmek için elektronik vatandaş olma-
lıdır. Bunun yanında devlette elektronik vatandaş
olan vatandaşına daha çok elektronik devlet uygu-
laması ile hizmet vermelidir. Ülke yönetimindeki
tüm kamu kuruluşlarının, devlet organlarının ve
144
Medya Girişimciliği ve E-Belge
toplum hayatında yer alan tüm özel kuruluşların
elektronik devlet sistemine dâhil olması ve özendi-
rilmesi gerekmektedir.
Sisteme dâhil olmak isteyen kamu ve özel ku-
rumlar, e-devlet teknik politikalarına uygun olarak
alt yapılarını hazırlamakta ve sisteme entegrasyo-
nunu tamamlamaktadır. Tüm hizmetler tek çatı
altında, www.turkiye.gov.tr veya www.türkiye.gov.
tr adresi üzerinden sunulmaktadır. Sisteme dâhil
olmak isteyen vatandaşlar ise şifre, e-imza mobil
imza, elektronik kimlik kartı veya internet banka-
cılığı ile sisteme giriş yaparak iş süreçlerini başlat-
ma, takip etme ya da sonlandırma iradeleri ile işlem
yapmaktadırlar. Kişiler, e-devlet kapısı hizmetlerini
kullanmak istediklerinde, kurum servisleri çağrı-
larak, anlık sorgulama yapılır ve istenilen bilgiler
kullanıcılara iletilir. Bunlara ek olarak tekil oturum
sistemi sayesinde vatandaşlar kamu internet sitele-
ri arasında yeniden kayıt olmadan gezinebilmekte,
elektronik ödeme sistemi sayesinde tek noktadan
ödemelerini gerçekleştirebilmektedir.
E- devlet uygulamalarını kullanabilen, dijital
olarak iletişime geçebilen, dijital alışveriş yapa-
bilen, dijital ortamda eğitim alabilen ve dijital
ortamda üretim yapabilen ve bu davranışları ya-
parken etik kurallara uyan, hak sorumluluklarının
bilincinde olan kişilere e-vatandaş denmektedir.
Yani insanın güncel hayatta ortaya koyduğu iş sü-
reçlerini ve bu süreçlerindeki iradelerini bilişim
teknolojileri yardımı ile dijital dünyada model-
lenmesi işleminde dâhil olan kişi olarak tanımlan-
maktadır. Peki, özellikle devlet işlerinde resmî ira-
de bildiriminde daha da anlam kazanan e-vatandaş
olmak için ne yapmak gerekir. Yani güncel hayat-
taki iş süreçlerindeki irade beyanın yani kanunen
kâğıt üzerine irade beyan eden ya da temsilcisi ta-
rafından içeriği usule uygun yazılarak imzalanmış
(tüzel kişilerde ayrıca mühürlenmiş) ve illaki ilgili
kuruma fiziki olarak gidilerek belirtilen mesai sa-
atleri içerisinde teslim edilmesi gereken belgenin
dijitalleşmesi sürecine vatandaş nasıl dâhil olacak-
tır. Kendisini nasıl dijitalleştirecek, sisteme nasıl
dâhil edecektir. Böylelikle kendisini fiziki olarak
mekân ve zaman kavramından soyutlayıp her an
her yerde iş süreçlerine dâhil olacak ve süreçleri
e-belgeler ile işletecektir.
Bu konuda birçok yöntem vardır. En temel
yapı, vatandaşın PTT aracılığı ile elde edeceği şifre
ile sisteme girmesidir. Kişi e-devlet sistemine giriş
için kullanılacak olduğu şifre bilgilerini içeren şifre
Medya Girişimciliği
zarfını teslim alır ve zarfta bulunan 5 haneli nüme-
rik şifre vatandaşın tek kullanımlık ilk şifresi olarak
kendisine tanımlanır. Vatandaş e-devlet kapısına
ilk defa girdiğinde bu şifreyi kullanmak zorunda-
dır. Böylece vatandaş basit bir bilgisayar ve inter-
netin olduğu her ortamda www.turkiye.gov.tr veya
www.türkiye.gov.tr web adresi üzerinden sisteme
dâhil olup sisteme dahil olan kurumlarla süreçle-
rini yürütebilir. Başka hiçbir ek donanım ya da ek
yazılıma ihtiyaç duymaz.
Bunların dışında, vatandaş elektronik imza
(e-imza) veya mobil imza (m-imza) ile giriş yaparak
da sistemde aktif kullanıcı olabilir. Bu durumda,
kendisine atanmış bir şifre bulunmaz. Her girişin-
de e-imza veya m-imza kullanmak durumunda-
dır. Bununla birlikte, vatandaş dilerse e-imza veya
m-imza ile sisteme giriş yapıp şifre oluşturabilir.
Daha sonraki girişlerinde bu şifreyi kullanabilir.
Burada unutulmaması gereken ek bir donanıma
ve ayrıca bu donanımı algılayacak ek bir algılayıcı
yazılıma ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yöntemde fizi-
ki olarak mekânsal ve zamansal olarak bağımsızlık
mevcuttur lakin illaki işlem yaparken yanınızda bir
donanım ve bilgisayarınızda ek bir yazılım olmak
zorundadır.
Dijitalleşmenin en hassas noktası güvenliktir.
Kişilerin bu sistemlere entegrasyonu önündeki en
büyük endişesi budur. Bu noktada süreç oluşturu-
lacak şifrenin güvenliği ile başlamaktadır. PTT’den
alınan tek kullanımlık ilk giriş için verilen şifre zar-
fındaki şifresi ile sisteme giriş yapan kullanıcı bu
şifresini değiştirmek zorundadır. Yeni belirlenecek
şifre en az 8 karakterden oluşmalıdır. Daha aşağı
şifreler yazılımsal olarak çözülebilme ihtimali daha
yüksek şifrelerdir. Şifre tamamen harflerden ya da
tamamen rakamlardan oluşamaz. Şifrenin çözül-
mesi kadar karakter sayısı kadar karakterlerin ya-
pısı ile de alakalıdır. Şifre kişiye ait doğum yılını
veya T.C. Kimlik numarasını içeremez. Kişilerin
tahmin etmesi kolay olmayan bir yapıda olmalı.
Şifre en son kullanılan üç şifreden farklı olmalıdır.
Kullanıcı dilerse şifre ile girişi kapatabilir. Bunun
için kişinin diğer giriş yöntemlerinden e-imza veya
m-imzadan birine sahip olması gerekmektedir. Bu
işlemi sisteme giriş yaptıktan sonra, “Profilim ve
Ayarlarım” daki “Şifre ve Güvenlik Ayarlarım” ala-
nından gerçekleştirebilir. Şifre ile giriş kapatıldığın-
da, süresiz kaptıldığı anlamında gelmez. Vatandaş
dilerse PTT’den yeni bir şifre alarak yeni şifresiyle
sisteme giriş yapabilir.
Şifrenin güvenlik nedeniyle üç ayda bir değiş-
tirilmesi gerekmektedir. Sistem bu gerekliliği size
uyarı olarak vermektedir. Uyarıyı sürekli vermez
şifre kullanılmaya başladığı andan sonraki ilk üç
aylık girişte verir. Vatandaş isterse mevcut kullan-
makta olduğu şifresiyle devam edebilir. Bu beyanı-
nı şifre uyarı ekranında çıkan seçeneği işaretleyerek
gösterir. Kullanıcı “Eski Şifremle Devam Etmek
İstiyorum” seçeneğini tıklarsa aynı şifresiyle devam
edebilir.
Vatandaş şifresini 3 defa hatalı girmesi duru-
munda sistem tarafından karşısına güvenlik resmi
(captcha) çıkarılır. Eğer hatalı giriş sayısı 10’u ge-
çerse sistem vatandaşın şifresini 1 saat blokeli hâle
getirir ve bloke süresi konusunda uyarır. Kişi 1 sa-
atlik bloke süresinin dolmasından sonra tekrar ha-
tırladığı şifresini kullanabilir.
Kullanıcı şifrenin unutulmasıya dakaybedilme-
si durumunda cep telefonu ve e-posta bilgilerini
e-devlet kapısı profiline girmiş ve doğrulamış kişi-
ler şifre yenilemesi yapabilir. Profilde belirtilmiş ol-
duğu iletişim kanallarına kısa mesaj veya elektronik
posta olarak gelecek onay kodunu sisteme girerek,
yeni bir şifre alabilmektedir.
Olası bir şifre unutulması ya da adınıza bir
irade beyanında bulunmasının sizlere bilgi veril-
mesini istiyorsanız e-devlet sisteminde kayıtlı bir
adet cep telefonu ve elektronik postanızın olması
gerekmektedir. e-posta veya cep telefonu bilgisi
girişi ve doğrulama işlemini şu şekilde yapabi-
lirsiniz. İlk başta https://www.türkiye.gov.tr web
adresini ulaşıp, sisteme giriş yapılmalıdır. Sistem-
de olan profil kısmındaki “İletişim Seçeneklerim”
kısmı seçilmelidir. Cep telefonunu numaranız ve
e-posta adresiniz kayıtlı değil ise ilgili alanlara cep
telefonu numarası ve e-posta adresinizi yazılıp ve
“Güncelle” butonuna basılmalıdır. İşlem sonrası
gelen ekranda kimlik seri ve sıra no. alanlarını
uygun şekilde doldurduktan sonra “Devam Et”
butonuna tıklanmalıdır. Cep telefonu alanı al-
tında yer alan “Cep Telefonumu Şimdi Doğrula”
butonuna basılmalıdır. Cep telefonunuza gelen
doğrulama kodunu girilmesi için açılan alana ya-
zıp, “Cep Telefonumu Doğrula” butonuna basıl-
malıdır. Elektronik posta adresi bilgisi altında yer
alan “E-Postamı Şimdi Doğrula” butonuna basıp,
elektronik postanıza gelen doğrulama kodunu
ilgili alan yazıp, “E-Postamı Doğrula” butonuna
basılmalıdır.
145

Cep telefonunu numaranız ve elektronik pos-
ta adres bilgilerinizi değiştirmek için, eski kayıtları
sildikten sonra güncel cep telefonu numaranızı ve
elektronik posta adresinizi girip “Güncelle” buto-
nuna basınız. Yeni girilen iletişim bilgileri de doğ-
rulanmak zorundadır. Bunun için yukarıda bah-
sedilen adımların tekrar yapılması gerekmektedir.
Sistemde bir cep telefonu numarası ile en fazla 3
vatandaş kayıt yaptırabilir. Dördüncü vatandaş ka-
yıt yaptırılmaya çalışıldığında sistem uyarı mesajı
ile hata verecektir.
E-devlet sistemine girişte cep telefonuna onay
gelmesi güvenlik düzeylerinden biridir. Kullanıcı
isterse cep telefonuna ek olarak elektronik postası-
na da onay kodu gelmesini isteyebilir. Böylece iki
kademeli bir güvenlik düzeyi oluşturulur. E-belge
işlemlerinin tamamının yapıldığı e-devlet kapısı-
nın güvenliği çok önemli bir durumdur. O yüzden
bilgi güvenliğine çok dikkat edilmesi gerekmek-
tedir. E-devlet politikaları gereği ve yine sistemin
kendi yapılanması gereği bazı güvenlik tavsiyeleri
vardır. Tüm şifreleriniz gibi e-devlet kapısı şifreni-
zi de sembol, rakam ve harflerden oluşan, tahmin
edilmesi kolay olmayan güvenli bir şifre olmalıdır.
Şifrenizi yazılı olarak hiçbir yerde bulunmamalıdır.
Ayrıca devlet memurları dâhil kimseyle paylaşılma-
malıdır. İnternet tarayıcısına www.turkiye.gov.tr
web adresini kendiniz elle yazmalısınız. Size elekt-
ronik posta ile gelen mesajlarda, başka web sayfa-
ları içinde bulunan linklerde veya arama motorları
üzerinde bulunan bağlantılara asla kullanmayın.
E-devlet sistemi web platformuna girdiğinizde gü-
venli bağlantı simgesinin olduğundan emin olun.
Web adresin https:// ile başladığından emin olun.
Adres satırına https://www.turkiye.gov.tr veya
https://www.türkiye.gov.tr yazarak da e-devlet web
uygulamasına ulaşabilirsiniz. Bilgisayarınıza ge-
rekli güvenlik yazılımlarının yüklü olması bilgisa-
yarınız ve sisteme girişiniz için sağlıklı olacaktır. Bu
yazılımların güncel olmasına dikkate edin. E-devlet
kapısında yapacağınız işlemler bittikten sonra, çı-
kış butonu kullanarak sistemden çıkış yapılmalıdır.
E-devlet sistemlerinde veri güvenliğinin sağlanma-
sı amacı ile gönderilen ve alınan tüm veriler şifreli
olarak taşınmaktadır. Bunu anlamak için tarayı-
cınızda güvenli bağlantı simgesi görürsünüz. Gü-
venli bağlantı simgesinin şekli ve yeri kullandığınız
tarayıcı programı ve işletim sistemine göre farklılık
gösterebilir.
146
Medya Girişimciliği ve E-Belge
Ülkemiz özellikle kendi vatandaşlarına sistemi
daha kolaylaştırmak, yaygınlaştırmak ve güvenlik-
le ilgili çekincelerini azaltmak için Ekim 2018’de
T.C. Kimlik Kartı Projesi çalışmalarını başlatmış
olup ilk uygulamalarını Mart 2016’da Kırıkkale’de
başlatarak yeni kimlikleri dağıtmaya başlamıştır.
Ekim 2016’da bu il sayısı 10’a çıkarken 2017 yılı
itibarıyla tüm ülkede yaygın hâle getirilmiştir. T.C.
Nüfus Cüzdanı yerine kullanılacak olan e-kimlik
kartları kişisel bilgilerin bir çip aracılığı ile taşınıp
elektronik sistemlere kişi entegrasyonunu daha
hızlı ve güvenli hâle getiren bir yapıdır. Bu yonga
çip içerisinde; T.C. Kimlik Numarası, Adı, Soyadı,
Anne Adı, Baba Adı, Doğum Yeri ve Tarihi, Cinsi-
yeti, Medeni Hâli, Kan Grubu, Dini, Veriliş Tarihi,
Kart Seri Numarası, Belgenin Geçerlilik Tarihi ile
kişiye özgü biyometrik veriler yer almaktadır. Bu
sistem ile kişi dijital dünyada daha zahmetsiz ve
daha ucuz temsil edilebilecektir.
E-İmza
Bir kâğıt üzerine yazılmış yazının belge yerine
geçmesi için kağıt üzerinde kişinin iradesini gös-
terir bir işaretlemenin olması gerekmektedir. İmza
kavramı “bir kimsenin herhangi bir belgeyi yazdı-
ğını veya onayladığını belirtmek için her zaman
aynı biçimde kullandığı işaret” şeklinde tanımlan-
maktadır (TDK). Tanımda dikkat edildiği üzere
düzenli sürekli bir işarete ihtiyaç duyulmaktadır.
Elektronik belgenin konuşulduğu bir platformda
bu dijital yapının da kişinin iradesini beyan etti-
ğinin ispatlanması gerekmektedir. Bu eksikliği gi-
dermek için kaşımıza elektronik imza kavramı çık-
maktadır. Türk Dil Kurumu kaynaklarında “başka
bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle
mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama
amacıyla kullanılan elektronik veri” olarak tanım-
lanmaktadır. Elektronik imza ya da sayısal imza
olarak da anılmaktadır. E-imza olarak da bilinir.
Elektronik ortamlarda imza yerine kullanılabilen
yasal kimlik doğrulama sistemidir.
E-devlet uygulamalarında irade beyanlarımızın
hepsi, her zaman elektronik imza ile olmamaktadır.
Mesela okumakta olduğunuz Anadolu Üniversite-
sine kayıt olurken, tercihiniz doğrultusunda ister-
seniz e-devlet sistemi üzerinden giriş yapılarak ira-
de belirtip, üniversite kayıt süreci tamamlanmış ve
hukuki bir idari süreç başlatılmış olunur. Ama bazı
Medya Girişimciliği

konu ve durumlar Kanun’da açıkça belirtildiği üzere sadece sözlü beyan ile değil bizzat imza ile de tescil
edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde işlem hükümsüz olup geçerliliğini yitirmektedir. İşte bu tür işlemler,
dijital ortamlarda da yapılsa imza ile tescil gerekmektedir. Bunun için yukarıda tanımını yaptığımız elekt-
ronik imza (e-imza) 5 Ocak 2004 tarih ve 5070 numaralı Elektronik İmza Kanunu çıkarılmış, elektronik
imza konusunda temel yasal düzenlemiştir. E-devlet uygulamalarında e-imza yerini almıştır. Bu kanun ile
elektronik imzaya ait tüm gereklilikler açıklanmış ve bir şekle bağlanmıştır. Hukuki yapısı ile geçerliliği,
elektronik sertifika hizmet sağlayıcılarının tanımı ve faaliyet tanımları ile edinilme yöntemleri ve elektro-
nik imzanın kullanımına ilişkin bağlayıcı temel hususlar düzenlenmektedir. Kanun’a göre Bilgi Teknoloji-
leri ve İletişim Kurumu elektronik imza konusunda düzenleyici kurum olarak gösterilmiştir. Kanun ikincil
düzenleme yetkisini de bu kuruma bırakmıştır. Kanun yayımı tarihinden altı ay sonra (23 Temmuz 2004)
yürürlüğe girmiş ve ikincil düzenlemeler için bir yıl süre (23 Ocak 2005) tanımıştır.
Peki, burada şu soru akla gelmektedir. Medya girişimcisi elektronik imzaya nasıl sahip olacak. Devlet.
bunun için yukarıda belirttiğimiz gibi bazı kurum ve kuruluşları elektronik sertifika hizmet sağlayıcıları
adı altında yetkilendirmiştir. Kişiler bu kurumlara başvuru yaparak belirli süre aralıklarında tanımlı elekt-
ronik imzalarını alabilirler. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunun resmî web sayfasında listesi yer
almaktadır. Bu listede dikkat edilecek tek nokta, Başbakanlık Genelgesi gereği kamu çalışanları elektronik
imzalarını TÜBİTAK-Kamu Sertifikasyon Merkezi aracılığı ile alabilirler, keza bu kurum sadece bu iş için
hizmete girmiştir.

Tablo 7. 1 Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcılar

Kurum Kuruluş Adı Web Sayfası

Elektronik Bilgi Güvenliği AŞ (E-Güven) https://www.e-guven.com/
TUBİTAK-UEKAE (Kamu Sertifikasyon Merkezi) http://www.kamusm.gov.tr
TürkTrust Bilgi, İletişim ve Bilişim Güvenliği Hizmetleri AŞ. http://www.turktrust.com.tr
EBG Bilişim Teknolojileri ve Hizmetleri AŞ. (E-Tugra) http://www.e-tugra.com.tr
Emniyet Genel Müdürlüğü Sertifikasyon Merkezi (EGMSM) http://www.egmsm.gov.tr
E-İmza Bilgi Güvenliği Hizmetleri AŞ. (E-İmzaTR) http://www.e-imzatr.com

5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu ve ilgili mevzuata uygun olarak Mobil İmza, cep telefonu ve GSM
SIM kart kullanılarak ıslak imza niteliğinde güvenli bir biçimde elektronik imza işlemi yapılmasına imkân
sağlayan uygulamadır. E-devlet kapısında mobil imza kullanımı tamamen ücretsizdir. E-devlet sistemi üc-
ret talep edilmezken, GSM operatörleri tarafından bu hizmetlerine karşılık bir ücret talep edilmektedir.
M-imza ücret tarifesi hakkında bilgiyi Turkcell, Türk Telekom ya da Vodafone şirketlerinden edinebilirsiniz.
Mobil imza hizmeti, 3 aşamalı bir başvuru süreci ile başlayan GSM operatörleri tarafından sunulan bir
hizmettir. Ön başvuru, başvuru ve aktivasyon süreçlerini tamamlayan her kişi mobil imza edinmiş olur.
Ülkemizde bulunan GSM operatörlerinden Vodafone, Türk Telekom ya da Turkcell firmalarının ilgili web
sayfalarına ulaşarak da bilgi alabilirsiniz ve bu kanal aracılığı ile mobil imza edinebilirsiniz.

Tablo 7. 2 GSM operatörleri Mobil İmza Bilgi Sayfaları

Operatör Web Sayfası

Turkcell Mobil İmza Bilgi Sayfası
Türk Telekom Mobil İmza Bilgi Sayfası
Vodafone Mobil İmza Bilgi Sayfası
https://www.turkcell.com.tr/servisler/turkcell-mobil-imza
https://bireysel.turktelekom.com.tr/mobil/web/servisler/sayfalar/
mobil-imza.aspx
https://www.vodafone.com.tr/Servisler/mobil-imza-servisi.php

147
 Medya Girişimciliği ve E-Belge

E-imza veya mobil imza elde eden medya girişimcisi tam anlamı ile dijital vatandaş özelliğini kazanmış
ve artık tüm işlemlerini e-devletin kendine sunduğu sınırlar içerisinden yürütebilecektir. Peki, e-devlet
sistemi içerisinde hangi hizmetler mevcuttur. Burada hizmetleri üçe ayırmak mümkündür. Kurumlar, Be-
lediyeler ve Firmalar. Kurumlar içerisinde Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı
gibi kurumlar yer almaktadır. Belediyeler içerisinde ise Türkiye’deki birçok belediyenin tahsilat işlemleri,
rayiç bedel sorgulamaları, tahakkuk işlemleri gibi işlemleri bulunmaktadır. Firmalar başlığı altına bakıl-
dığında ise Elektrik, Telekomünikasyon, Doğalgaz, Mobil Hat, Su ve Kanalizasyon ve Diğer başlıkları
altında hizmetler bulunmaktadır.

Öğrenme Çıktısı

4 Devlet kavramını açıklayabilme ve devletlerin gelişimlerinin ticari hayat üzerindeki

etkisini ifade edebilme
5 E-Devlet kavramını açıklayabilme ve bilgi toplumu, e-vatandaş gibi kavramlarla ile
e-devlet kavramı süreçlerini ilişkilendirebilme
6 E-Devlet uygulamalarını tanımlayabilme ve ticari hayata uygulayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

E-Devlet ve Yönetim İlişki-

leri www.turkiye.gov.tr web ad-
e-devlet uygulamalarından
Gazi Üniversitesi İktisadi resine girip inceleme yapı-
en son sisteme dahil edilen
ve İdari Bilimler Fakültesi nız. Tecrübelerinizi çevreniz
4 uygulamayı araştırın.
Dergisi 19/3 (2017) 765- ile paylaşın.
787

DİJİTAL TİCARİ USULLER VE olması gerekmektedir. Bunların elektronik erken

UYGULAMALARI
Medya girişimcisinin ticari hayatı boyunca bu
süreçlerin hepsi ile etkileşimi olacaktır elbette ancak
bunların içerisinde en çok Hazine ve Maliye Bakan-
lığı, Gelir İdaresi Başkanlığı gibi kurumlarla daha
çok etkileşimi olacağı için bu kurumların hizmetle-
rini incelememiz, dijital girişimci için daha faydalı
olacaktır.
Elektronik Fatura
Bir tacir için kıymetli evrakları arasında en titiz
ve düzenli olması gereken hususlar, daha önce belir-
tildiği gibi irsaliye, fatura ve bunların işlendiği def-
terlerdir. Buralarda yapılacak hatalar tüccarın ticari
hayatına mal olacağı gibi yüklü miktarda cezalar
ile ticari itibarını da zedeleyebilir. Bunların dışında
bu belgelerin zamanında defterlere işlenmesi, usul
ve yöntemlerinde son yayınlanan mevzuata uygun
uyarı sistemleri ile uyarılması takvime uyulması açı-
sından medya girişimcisi için önemlidir. Ayrıca bel-
genin usulüne uygun olarak oluşturulması belgenin
usul yönünden geçersizliğinin önünü kapatacak ve
usulüne uygun hareket edilmesini sağlayacaktır.
Gelir İdaresi Başkanlığı http://www.efatura.gov.
tr web sitesi altında Elektronik Fatura (e-fatura),
Elektronik İrsaliye (e-irsaliye), Elektronik Arşiv
(e-arşiv), Elektronik Serbest Meslek Makbuzu
(e-smm), Elektronik Müstahsil Makbuzu (e-mm),
Elektronik Bilet (e-bilet) gibi uygulamaları haya-
ta geçirmiştir. Bu uygulamaları hayata geçirmekte
birçok fayda sağlanmaktadır. Devlet açısından ba-
kıldığında devlet ticari işlemleri kayıt altına alarak
daha sağlıklı ve hızlı raporlamalar elde etmektedir.
Kayıp kaçak oranını azaltmaktadır. Elde edilen ve
işlenebilen veriler ışığında kendi politikalarını gün-
cellemektedir. Ayrıca globalleşen dünyada elektro-
nik hizmetleri ile dijital ekonomiler arasında yerini

148
Medya Girişimciliği
almaktadır. Hızlanan süreçler fiziki mekânsal ve
zamansal bağımsızlıklar, özellikle yabancı yatırım-
cıları çekmekte güdüleyici bir unsur olmaktadır.
Çevre dostu ülkeler için önemi tartışılmaz olan di-
jitalleşme süreçleri, kâğıt israfı için büyük öneme
sahiptir. Ayrıca arşiv konusu incelendiğinde sak-
lanma ve ulaşılma problemleri maliyet açısından
mevcut duruma göre çok iyi tasarruf saplanmasına,
ulaşılabilirlik ise hız bakımından sadece saniyelerle
ölçülebilecek duruma gelmiştir. Vatandaş açısından
bakıldığında ise kişinin devlet barışması sağlanmış-
tır. Bürokratik engellere takılmayan, belirsizlikleri
olmayan bir sistem inşa edilmiştir. Böylece bilgi
toplumu kavramı halk arasında daha fazla güdüle-
nerek ilerlemektedir. Vatandaş 7/24 kamu hizmet-
lerinden yararlanmaktadır. Özellikle ödemelerini
e-devlet uygulaması olan Gelir İdaresi Başkanlığı
hizmetleri ile yaparak gereksiz gecikme faizlerine
maruz kalmamaktadır. Şimdi bu hizmetleri ve içer-
diği unsurları kavramsal olarak ve uygulamaları ile
inceleyelim.
Elektronik fatura veri format ve standardı Ge-
lir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından belirlenen,
Vergi Usul Kanunu (VUK) gereği bir faturada yer
alması gereken bilgilerin içerisinde yer aldığı 397
sıra no.lu Vergi Usul Kanunu tebliği ile hayata
geçirilen ve 5 Mart 2010 tarihinden itibaren uy-
gulamada olan, satıcı ve alıcı arasındaki iletiminin
merkezî bir platform marifeti ile Gelir İdaresi Baş-
kanlığı üzerinden gerçekleştirildiği elektronik bir
belgedir. Elektronik fatura kesinlikle yeni bir mali
belge türü olmayıp, hukuki açıdan kâğıt fatura ile
aynı hukuki niteliklere haizdir. E-fatura uygulama-
sında amaç tek format ve standarda göre satıcı ve
alıcı arasında güvenli, zaman ve maliyet tasarrufu
sağlayan bir sistem oluşturmaktır. Uluslararası bir
standart olan UBL-TR benimsenerek açık kaynak
bir standart olan XML tabanlı özellikle yurt dışı
örnekleri incelenerek ticari hayatın tüm süreçlerini
barındıracak şekilde tasarlanan bir sistemdir.
Şekil 7.1 E- Fatura Mimarisi Basit Gösterim
Kaynak: http://www.efatura.gov.tr/efaturamevzuat.html
Burada şuna dikkat edilmelidir, fatura bir mal
veya hizmetin satıldığını gösteren ve bu satışın de-
taylarının yer aldığı satıcının alıcıya bunu ispatla-
dığı bir belgedir. E-fatura ise bu süreçte Vergi Usul
Kanunu’nda istenilen temel bilgilerin (Alıcı, Satıcı,
Malın Cinsi, miktarı, Vergi Oranı vb.) bir mesaj-
laşma platformu üzerinden kişiler arasında veri
alışverişidir. Söz konusu mesajlaşma altyapısı bazı
hedefler üzerinde geliştirilmiştir. Kolay erişim he-
defi ile altyapıyı kullanacak tüm tarafların merkezî
biçimde tanımlanması suretiyle kolay erişimin sağ-
lanması hedeflenmektedir. Standardizasyon hedefi
ile mesaj yapılarının standartlara bağlanması sure-
tiyle tüm kullanıcıların veri tanıma ve işleme ko-
nusunda ortak bir noktada buluşturulması hedef-
lenmektedir. Yazılımın tek bir mesaj çeşidi yerine
birbirinden farklı mesajları kolaylıkla taşıyabilmesi
hedeflenmiştir. Esnek bir tasarım ile mesajların
taraflar arasında dağılımında mümkün olabildi-
ğince fazla alternatif kanalın kullanılabilmesinin
sağlanması hedeflenmiştir. Bu hedefler kapsamında
e-fatura uygulamasında;
1. Taraflar Mali Mühür Sertifikaları, Nitelikli
Elektronik Sertifikaları ve merkezî bir adres
yönetim modülü aracılığı ile uygulama üze-
rinde tanımlanmıştır.
2. E-fatura açısından UBL 2.0. standardı esas
alınarak özelleştirme yapılmış ve sonuçta
UBL TR 1.0 paketi oluşturulmuştur.
3. Uygulamada dolaşan mesajların, Standart
Business Document Header-GS1 standar-
dına uygun bir zarfın içinde dolaştırılması
sağlanmıştır.
4. Uygulama bir merkez etrafında tanımla-
nacak “gönderici birim” ve “posta kutusu”
yazılımları aracılığı ile çalışacaktır. Bu yapı-
lar birbirinden bağımsız rolleri yerine getir-
mekte olup farklı yazılım altyapıları içerisi-
ne kolaylıkla entegre edilebilirler.
149

Şekil 7.1’de görüldüğü gibi sistemde bir arayüz
bulunmamaktadır. Teknik tasarımı itibarıyla sistem
sadece mesajların taraflar arasında dolaşımını sağla-
mak amacı ile oluşturulmuştur. Diğer bir ifade ile
elektronik fatura uygulamasının taraflar arasında
kullanımı tamamı ile uygun yazılım entegrasyonla-
rının oluşturulması ile gerçekleştirilmektedir. Yani
kişiler kendilerine merkezden aldıkları ham verileri
görüntüleyecek anlaşılır hâle getirecek ek yazılım-
lar edinmek zorundadır. Bu şekilde oluşturulacak
çözümler, işletmelerin kendi bünyelerinde yer alan
ERP (Enterprise Resource Planning) çözümlerinin
uyarlanması şeklinde olabileceği gibi bu konuda
geliştirilecek bazı özel yazılım çözümlerinin de ge-
liştirilmesi mümkündür. Yalnız, başkanlık tarafın-
dan geliştirilen E-Fatura Portalı, bu arayüzlerden
sadece birisini ifade etmekte olup uygulama ile
ilgili temel fonksiyonları içermektedir. Kesinlikle
gelişmiş fonksiyonları yerine getiremez.
Medya girişimcisi Gelir İdaresi Başkanlığının
elektronik fatura hizmetlerinden 3 yöntem ile
faydalanılabilir. Bu yöntemler belirlenirken yine
medya girişimcisinin web okuryazarlık düzeyi dik-
kate alınarak, girişimcinin kolaylıkla sistemle çalış-
ması için çözüm yolları şeklinde düşünülmüştür.
Yöntemler aşağıdaki gibidir:
1. Özel Entegrasyon
2. Entegrasyon
3. E-Fatura Portalı
Şimdi bu yöntemleri inceleyelim. Medya giri-
şimcisi açısından üstünlük ve zayıflıkları üzerinde
duralım.
Özel Entegrasyon
Faturalama ihtiyaçları farklılık gösteren veya
çok sayıda fatura düzenleyen mükelleflere, kendi-
lerine ait bilgi işlem alt yapısının yetersiz olması
hâlinde teknik yeterliliğe sahip özel bir bilişim fir-
masından bilgi işlem sistemi vasıtasıyla elektronik
fatura alıp gönderebilme imkânı sağlamasına izin
verilmiştir. Böylece mali literatüre “Gelir İdaresi
Başkanlığı tarafından yetkilendirilen ve mükelle-
fin adına e-fatura, e-defter, e-arşiv fatura, e-irsaliye
gibi elektronik kayıtları oluşturmaya yetkili ara-
cı kurum” tanımı ile özel entegratör tanımlaması
girmiştir. Özel entegratörler yukarıda söz ettiğimiz
bilişim firmalarını temsil etmektedir. 397 sıra no.lu
150
Medya Girişimciliği ve E-Belge
Vergi Usul Kanunu ile tüzel kişiler sistemden fay-
dalanabilirken 416 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu
tebliği ile gerçek kişilere de e-fatura uygulaması-
na dâhil olma hakkı tanınmıştır. Uygulamanın
yaygınlaştırılması amacıyla “Özel Entegratörlük”
müessesi 421 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu tebliği-
nin yayımlanmasıyla genel işleyişe dâhil edilmiştir.
Bu durumda mali mührünü ürettiren mükellefler,
Gelir İdaresi Başkanlığından özel entegrasyon izni
almış kurumlara başvuru yaparak uygulamaya da-
hil olabilirler. Bu kurum ve kuruluşlar www.efa-
tura.gov.tr adresinden yayınlanmaya başlanmıştır
(http://www.efatura.gov.tr/efaturaozelentegrator-
lerlistesi.html).
Bu yöntemin en güzel tarafı güvenlik ve bilgi
işlem, insan gücü ve donanım maliyetinden kurtu-
lunmasıdır. Özellikle güvenlik burada ayrıca önem
arz etmektedir. Özel entegrasyon yöntemi ile tüm
bu durumlardaki sorumluluğu özel entegratörlere
devrederek, medya girişimcisi normal iş sürecine es-
kisinden daha rahat ve hızlı devam etmektedir. Özel-
likle fatura kesme işleminin de sistem üzerinden
otomatik yapıldığı göz önüne alınırsa girişimci tüm
gücünü üretim lojistik ve pazarlamaya ayırabilir.
Entegrasyon Yöntemi
Medya girişimcisinin kendisinin veya firması-
nın içerisinde bilgi işlem süreçlerini yönetecek bi-
riminde kendi yazdıracağı özel bir yazılım ile Gelir
İdaresi Başkanlığı elektronik fatura sistemine 7/24
kesintisiz dâhil olmasına imkân veren bir yöntem-
dir. Girişimci burada tamamen bağımsızdır. Tek-
nolojisi tamamen kendisine ait olduğu için ticari
faturalamanın devamlılığı için başka bir kurum ya
da kuruluşun varlığına muhtaç değildir. Bu bağ-
lamda bakıldığında mali noktada başka bir firmaya
bağımlı da değildir.
E-fatura uygulamasına başvuru yapan enteg-
rasyon yöntemini kullanan medya girişimcisi daha
sonra TÜBİTAK – KamuSM tarafından üretilen
bir adet mali mühür sertifikası ve şifresini aldıktan
sonra entegrasyon işlemleri bölümünden Bilgi İş-
lem Sistemi (BİS) raporu ve test tanımı formunu
doldurarak sisteme başvuru süreci tamamlanacak-
tır. Gelir İdaresi Başkanlığınca yapılan inceleme-
de ve yapılan test sonuçlarında girişimcinin dahil
olmak istediği sisteminde bir eksiklik görülmezse
girişimci sisteme dahil olur.
Medya Girişimciliği

E-Fatura Portalı
Ücretsiz olarak www.efatura.gov.tr adresinden
Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından verilen e-fatura
portal yöntemi, e-fatura uygulaması entegrasyonu Şekil 7.2 E-Fatura Başvuru Butonu
hakkında yeterli alt yapı bilgisi olmayan kullanı- Kaynak: E-Fatura Uygulaması Basvuru Rehberi ve
cıların uygulamaya dâhil olmaları için geliştirilen Kılavuzu
ve bünyesinde sadece temel fonksiyonları barındı-
ran bir yöntemdir. Kullanıcı hesabını aktive eden
Elektronik belirleyicilerini alan mükellef www.
kullanıcılar e-fatura portalına giriş yaparak e-fatura
efatura.gov.tr adresinden Şekil 7.2 e-fatura sekmesi
göndermeye ve/veya almaya başlayabilecektir. Bu
altındaki elektronik başvuru düğmesine tıklayarak
yöntem ile faturalarınızı Gelir İdaresi Başkanlığı
süreci başlatır.
Portal üzerinden manuel olarak oluşturabilir veya
kendi bilgi işlem sisteminizde Başkanlığın belirle-
diği formatta oluşturup Portal hesabınıza yükleye-
bilirsiniz.

E-Fatura Uygulaması
Şimdi elektronik fatura uygulamasına hangi
yöntem kullanılırsa kullanılsın genel olarak nasıl
başvurulacağı ve genel olarak hangi bilgi ve evrak-
ların istenildiğini değerlendirelim.
Öncelikle e-fatura uygulamalarına başlamadan
önce gerçek ya da tüzel kişiler kendilerini bu plat-
formda temsil edecek işaretleyici yani elektronik
belirleyiciye (tüzel kişiler için mali mühür, gerçek
kişiler için nitelikli elektronik sertifika ya da mali
mühür) sahip olmaları gerekmektedir. Bu belirle-
yicileri olmayan mükellefler (medya girişimcisi)
başvuru işlemini başlatamaz. Medya girişimcisinin
(mükellefin) mali mühürlerini temin ettikten son-
ra elektronik ortamda e-fatura başvurusu gerçek-
leştirebilir.
Bütün kişiler (gerçek veya tüzel) elektronik
fatura ve defterlerinde kullanılmak üzere ihtiyaç
duydukları mali mühürler için https://mportal.
kamusm.gov.tr/bp/edf.go adresi üzerinden TÜ-
BİTAK KamuSM birimine başvuru yaparak mali
mühür elde ederler. Burda dikkat edilmesi gerek Şekil 7.3 E-Fatura Mükellef Bilgileri
bu adres üzerinden sadece mali mühür üzerin- Kaynak: E-Fatura Uygulaması Başvuru Rehberi ve
den başvuru yapılır. Kişi mali mühür edindikten Kılavuzu
sonra e-fatura için https://portal.efatura.gov.tr/
efaturabasvuru/ adresin e-defter başvurusu için-
Şimdi Şekil 7.3’te ekranında istenen bilgileri
se https://uyg.edefter.gov.tr/edefterbasvuru/ ad-
açıklayalım. Kısaca bahsedecek olursak başlangıçta
resine başvuru yapmak zorundadır. Bu adreste
mükellefin özel bilgileri ve sonrasında Gelir İdaresi
öncelikle mükellef yani girişimciye ait bilgiler
Başkanlığı ile firması adına irtibata geçecek şirket
alınmaktadır.
sorumlusu kişinin bilgileri işlenmektedir.

151
 Medya Girişimciliği ve E-Belge

Yaralanma yöntemi kısmında daha öncede bahsettiğimiz üç farklı sisteme dahil olma yönteminden
(Portal, Entegrasyon, Özel Entegrasyon ) hangisinin seçileceği sorulmaktadır. VKN vergi kimlik numara-
sını, TCKN Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarasını temsil etmektedir. VKN başvuru yapılan firmanın
vergi kimlik numarasını, TCKN ise şirket sahibinin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasını temsil et-
mektedir. Burada girilen bilgiler bilgi işlem yöntemleri ile kontrol edilmekte ve geçerliliği onaylandıktan
sonra form altındaki ilgili kayıt butonu aktif hale gelmektedir.
Bu ekrandaki bilgileri doğru ve sağlıklı girdikten sonra mali mühür tanıma ekranı geliyor. Bu ekran-
da eğer daha önceden kullandığınız bir mali mühür ise otomatik çıkmaktadır. lk kez kullanılan bir mali
mühür ise mali mührün sistem tarafından algılandığı yani sürücülerinin sağlıklı bir şekilde yüklendiğin-
den emin olunması gerekmektedir. Bunun için şekil 7.4 ‘te görüldüğü gibi tanımla butonuna basılarak
mali mühür tanıtılır. Bu tanıtma işlemi için öncelikle mali mühür sürücülerinin bilgisayarınıza sağlıklı bir
şekilde kurulu olması lazım. Daha
sonra kart giriş ekranındaki tanımla
butonuna basılarak kart tanımla ek-
ranına geçiş yapıp oradan mali mü-
hür tanıtılır. Mali mühür tanımlan-
dıktan sonra şifresi girilerek “giriş”
butonuna basılır ve Sertifika Bilgi-
leri Kart Giriş Ekranına yüklenir.
Yükleme işleminden sonra bilgilerin
sizlere ait olduğunu teyit ettikten
sonra “imzala” butonuna basarak
başvuru işlemini tamamlarsınız.
Gelir İdaresi Başkanlığı sizlere bir
Dosya Evrak Numarası vererek iş-
leminiz tamamlandığını gösterir bir
mesajı ekranda çıkaracaktır. Ayrıca
işlemin süreci hakkında ve tamam-
landığı yönündeki bir rapor belge
sisteme en başta tanımladığınız şir- Şekil 7.4 Kart Giriş Ekranı
ket yetkilisinin elektronik postasına
Kaynak: E-Fatura Uygulaması Başvuru Rehberi ve Kılavuzu
gönderilecektir.
Tüm bu süreçlerin sorunsuz devam edebilmesi için bilgisayarınızda Java Programının, bilgisayarınızın
çalışma prensibine göre (X86, X64) ve kullandığınız tarayıcının çalışma prensibine göre (X86, X64) yüklü
olması ayrıca güvenlik duvarlarında java applet uygulamalarının çalışmasına izin verilmiş olması lazım.

Şekil 7.5 Java Applet Görüntüsü

Kaynak: E-Fatura Uygulaması Başvuru Rehberi ve Kılavuzu

Kişiler isterse faturayı kişilere kullanılmak üzere kâğıda basılı hâlde verebilir. Bu basılı belge fatura
yerine geçmez ama 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre teşvik edici belge olarak geçer. Girişimci müşte-
risine faturasını PDF formatında elektronik posta olarak gönderir. Buradaki format kendisine kalmıştır.
Yalnız bu belge üzerinde olması gereken bazı alanlar vardır. Bu alanlar, Mali Mühür, İmza gibi alanlardır.
Bunlardan en önemlisi doğrulama alanıdır. Gönderilen faturanın gerçekten Gelir İdaresi Başkanlığı siste-
mi üzerine kayıtlı olup olmadığını ispatlar bir sorgulama sistemi kurulmuştur. Gerek e-devlet kapısından
gerekse Gelir İdaresi Başkanlığının https://intvrg.gib.gov.tr/ adresindeki e-belge doğrulama sekmesinden
yapılabilmektedir. Bu sorgulama sistemi e-belge statüsündeki tüm yapılarda mevcuttur.

152
Medya Girişimciliği
E-Defter
Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı ile
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Mü-
dürlüğü tarafından ortak olarak yayımlanan 1 sıra
No.lu Elektronik Defter Genel Tebliği ile elektro-
nik defter (e-defter) yürürlüğe girmiş bulunmak-
tadır.
E-defter, Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret
Kanunu hükümleri gereğince tutulması zorunlu
olan defterlerin http://www.edefter.gov.tr web si-
tesinde duyurulan format ve standartlara uygun
biçimde, elektronik dosya formatında hazırlanma-
sı, bastırılmaksızın kaydedilmesi, değişmezliğinin,
bütünlüğünün ve kaynağının doğruluğunun ga-
ranti altına alınması ve ilgililer nezdinde ispat aracı
olarak kullanılabilmesine imkân tanımayı hedef-
leyen hukuki ve teknik düzenlemeler bütünüdür.
Defterlerin elektronik ortamda hazırlanması için
xml formatında bir standart olan ve uluslararası
kullanıma sahip XBRL (eXtensible Business Re-
porting Language) Genişletilebilir İşletme Rapor-
lama Dili esas alınmıştır.
Belirtilen standartlara uygun olarak hazırlanan
elektronik defterlerin değişmezliğinin, kaynağının
ve bütünlüğünün sağlanmasında gerçek kişiler için
güvenli elektronik imza veya tüzel kişiler için mali
mühür kullanılmıştır. Ayrıca imza veya mühür de-
ğerinin Elektronik Defter Uygulaması üzerinden
bildirimi suretiyle söz konusu defterin ilgili tüm
taraflar nezdinde ispat aracı olarak kullanılabilmesi
sağlanmıştır.
Genel tebliğ düzenlemelerine göre söz konusu
standartlara uygun olarak oluşturulan dosyaların
e-defter olarak kabul edilebilmesi için mali mühür
ile mühürlenmesi ya da güvenli elektronik imza
ile imzalanması ve e-defter uygulaması aracılı-
ğı ile beratının alınması gerekmektedir. Konu ile
ilgili detaylı açıklamalar www.edefter.gov.tr web
sitesindeki e-defter menüsü altındaki mevzuat ve
teknik mimari menüsü altındaki kılavuzlar sekmesi
altındaki e-defter paket dosyası içerisinde bulunan
E-defter teknik kılavuz dokümanında açıklanmış-
tır. Elektronik defter oluşturma ve berat yükleme
süreci maddeler halinde aşağıda verilmiştir.
• E-defter dosyaları ilgili kılavuzlarda belirti-
len standartlar ve formata uygun biçimde
hazırlanır.
• Hazırlanan dosya “defter” şema yapısında
öngörülen alana yerleştirilir.
• Oluşturulan “defter” dosyası mühürlenir ya
da imzalanır. (Bu şekilde oluşturulan dosya,
mükellefin beratının aldıktan sonra defter
olarak saklamak zorunda olduğu dosyadır.
Ancak bu dosyanın defter olarak geçerli sa-
yılabilmesi için e-defter beratının alınması
zorunludur.)
• Mühürlenen ya da imzalanan “defter” dos-
yasının belli bilgileri alınarak “berat” dosya-
sı oluşturulur.
• Berat dosyası mühürlenir ya da imzalanır.
• Mühürlü ya da imzalı berat dosyası paketlenir.
• Hazırlanan paket edefter.gov.tr adresinde
bulunan E-defter uygulamasına giriş yapı-
larak yüklenir ya da web servis aracılığıyla
gönderilir.
• Berat dosyası Gelir İdaresi Başkanlığı mali
mühür ile de mühürlenerek indirilecek bi-
çimde defter sahibinin erişimine açılır. (Eri-
şime açılan e-defter beratı ile imzalı veya
mühürlü defter dosyası birlikte elektronik
ortamda muhafaza edilecektir.)
153

Şekil 7.6 E-Defter Oluşturma ve Berat Süreci
Kaynak: http://www.edefter.gov.tr/edeftermevzuat.html
Medya girişimcisi tıpkı elektronik faturada ol-
duğu gibi kendisi firması bünyesinde bulunan ve
7/24 kesintisiz bilişim hizmeti veren birimi vasıtası
ile bu süreci yönetebilir. Bunun için tacirin yazdığı
yazılımın uyumluluk testlerinden geçmesi gerek-
mektedir. Tacirler bunun için Gelir İdaresi Baş-
kanlığının verdiği testmatik hesapları ile https://
uygtest.edefter.gov.tr/edefter/ web adresi üzerinden
rapor almak için başvuru yaparlar. Tacir yine Ge-
lir İdaresi Başkanlığı e-defter web sitesi üzerinden
yayınlanan uyumlu programlar listesinde mevcut
firmaların uygulamaları ile de sisteme dâhil olabi-
lirler. Medya girişimcisi isterse kendi yazdığı yazı-
lım ile de sisteme dâhil olabilir. Sisteme dâhil olan
tacirin kağıt üzerinde defter tutma zorunluluğu
bitmiştir ve kağıt üzerinde tutulan defterinde ken-
disi için bir geçerliliği yoktur.
E-defter uygulamasından 1 Sıra No.lu Elektro-
nik Defter Genel Tebliği’nde yer alan şartları taşı-
yan gerçek ve tüzel kişiler yararlanabilir. Gelir İdare-
154
Medya Girişimciliği ve E-Belge
si başkanlığı bu süreçte kendi verdiği hizmetlerden
ücret talep etmemektedir. Tacir e-fatura sistemine
benzer bir adımlarla başvuru yapmaktadır. https://
uyg.edefter.gov.tr/edefterbasvuru/ web adresi üze-
rinden ilgili alanları doldurarak başvurusunu yap-
maktadır. Burada unutulmaması gereken nokta
başvurusunu yapan tacire ait mali mühür ve elekt-
ronik imzası bulunmak zorundadır. Tacir e-fatura
kullanıcı olmasa da e-defter kullanıcı olabilir.
Elektronik defterlere birbirlerinden ayrı olarak
oluşturan ve defterlerin devamlılığı ile birbirleri-
ne bağlanmasını sağlayan bir “kontrol numarası”
adında bir numara verilmektedir. Toplamda 15
karakterden oluşmaktadır. İlk 3 karakteri metinsel
ifade içermektedir ve doküman kodu olarak adlan-
dırılmaktadır. Doküman kodu yevmiye defteri için
“YEV”, büyük defter için “KEB” olarak kodlan-
maktadır. Doküman kodundan sonra gelen 4 hane
takvim yılını, sonraki 2 hane takvim ayını ve son-
raki 6 hane ise parça numarasını temsil etmektedir.
Medya Girişimciliği
Doküman tipi
Ay
YEV201101000001
Takvim yılı Parça numarası
Şekil 7.7 E-Defter Döküman Kodu
Kaynak: E-Defter Uygulama Kılavuzu
Örnek gösterimler:
1. YEV201101000001
(Ocak ayına ait tek parça defterin uniqueid
örneği)
2. YEV201102000002
YEV201102000003
(Şubat ayına ait iki parça deftere ait uniqu-
eid örneği)
3. YEV201103000004
(Mart ayına ait iki parça deftere ait unique-
id örneği)
E-Arşiv
Eskiden faturalar düzenli bir şekilde bir nüshası
müşteride diğer nüshası muhasebecide saklanırdı.
Peki e-faturalar nerede, nasıl saklanacak? 433 Seri
Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile yürürlü-
ğe giren elektronik arşiv (e-Arşiv) Uygulaması, Gelir
İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen standartlara
uygun olarak faturanın elektronik ortamda oluştu-
rulması, elektronik ortamda muhafazası, ibrazı ve
raporlamasını kapsayan bir uygulamadır. Tanıma
dikkat ederseniz fatura oluşturma, muhafaza ve ib-
razı kapsamaktadır. E-arşive geçmek için öncelikle
e-fatura sürecini başlatmak sisteme kayıt olmak
gerekmektedir. Elektronik Fatura Kayıt Sistemi
(EFKS) kapsamında faturalarını elektronik ortamda
oluşturma ve muhafaza izni almış olan mükellefler,
1/4/2015 tarihinden geç olmamak üzere Başkanlı-
ğın kendilerine yazıyla bildireceği bir tarihe E-Arşiv
Uygulamasına geçmek zorundadırlar.
E-arşiv hizmetinden 2 farklı yöntemde yararla-
nabilirsiniz. “Bilgi İşlem Sisteminin Entegrasyonu
Yöntemi” ile kendisine ait 7/24 çalışan sistematik
bilgi işlem birimi olan mükellefler yeterli yazılım
ve teknik donanım alt yapısına sahip olduklarını
ispatladıktan sonra başka aracıya ihtiyaç duymadan
sisteme dahil olabilirler. Diğer bir yöntem ise “Özel
Entegrasyon Yöntemidir” Başkanlıktan özel enteg-
rasyon izni almış mükelleflerin bilgi işlem sistemi
vasıtası ile E-Arşiv Uygulamasından yararlanma
yöntemidir. E-Arşiv Uygulaması için Başkanlık-
tan özel entegrasyon izni almış mükellefleri http://
www.efatura.gov.tr/earsivozelentegratorlistesi.html
web adresinden görüntüleyebilirsiniz.
E-İrsaliye
Bunların yanı sıra Gelir İdaresi Başkanlığı med-
ya girişimcisinin daha kolay iş süreçlerini yönetme-
si için bir çok uygulama hayata geçirmiştir. Bunlar-
dan biriside e-irsaliyedir. 487 Sıra No.lu Vergi Usul
Kanunu Genel Tebliği ile yürürlüğe giren E-İrsaliye
Uygulaması, yaygın olarak kullanılan belgelerden
biri olan irsaliyenin Gelir İdaresi Başkanlığı tarafın-
dan belirlenen standartlara uygun olarak elektro-
nik belge olarak düzenlenmesi, elektronik ortamda
iletilmesi, muhafaza ve ibraz edilmesini kapsayan
uygulamadır. E-İrsaliye Uygulaması zorunlu bir
uygulama olmayıp uygulamadan;
a. 397 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel
Tebliği kapsamında getirilen e-Fatura Uygu-
lamasından yararlanma iznine sahip olan,
b. E-İirsaliye düzenleyebilme ve iletebilme
konusunda gerekli hazırlıklarını tamamla-
yarak E-İrsaliye Uygulamasına dahil olmak
için gerekli başvuruyu yapan, mükellefler,
istemeleri halinde 1/1/2018 tarihinden iti-
baren faydalanabilirler.
Kayıtlı Elektronik Posta (KEP)
Bu uygulamaları dışında bir girişimcinin bilmesi
gereken bir diğer de elektronik belge sistemlerinden
“resmî yazışmaların elektronik ortamda mevzuata
uygun, uluslararası standartlarda ve teknik olarak
güvenli bir şekilde yapılmasına imkan sağlayan bir
sistem” olan Kayıtlı Elektronik Posta (KEP)dir.
Kayıtlı elektronik servis sağlayıcı aracı firmala-
rın sistemlerine giriş yaptıktan sonra, normal elekt-
ronik posta gibi kullanıcı tarafından ileti hazırlanır
ve Elektronik imza ile imzalanır.
Sistem üzerinden yapılan her türlü işlem ka-
yıt altına alınır ve sistem istenildiği zaman bu sü-
reçleri raporlayabilir. Sistem elektronik postaları
155

zaman damgası ile damgalayıp zarflar. Zaman
damgaları sayesinde postanın ne zaman gönderil-
diği, alıcının posta kutusuna ne zaman ulaştığı,
ne zaman okunduğu gibi bilgiler saklanır. Kişiye
bir elektronik posta geldiğinde ise firmasına göre
değişiklik göstermek kaydı ile SMS ile uyarı gel-
mektedir.
Kullanıcılara genel e-posta hizmetlerine ilave
olarak;
• E-postaların ilgili kişiye gönderilip gönde-
rilmediği,
• Gönderilmişse ulaşıp ulaşmadığı,
• Gönderilen e-postaya erişilip erişilmediği,
• E-postanın iletim zamanını tespit edip
• İçeriğin değişmediğini garanti edecek,
• Hukuken geçerli delil seti oluşturacak şekil-
de muhafaza edecek sistemdir.
KEP’in asıl amaçlarından birisi ilerleyen tarih-
lerde e-noter kavramının alt yapısını oluşturmak
olarak düşünülebilir. Kişilerin aralarındaki sözleş-
me, metin ya da iradelerinin devlet gözetimindeki
güvenlikli bir sistem üzerinden, devlet gözetiminde
iletmesi ihtiyacı, kayıtlı elektronik postaya duyu-
lan en büyük güdüleme diyebiliriz. Ayrıca postala-
rın içeriğinin değiştirilemez olması, sunucularının
devlet gözetiminde olması ile güvenlik sıkıntıları-
nın olmaması kayıtlı elektronik postayı daha kulla-
nılır hâle getirmiştir.
Standart e-posta sisteminde bazı açık noktalar
vardır;
• Kanuni açıdan sınırlı sayıda ve özellikte de-
lil barındırır.
• E-posta ispat sorumluluğu göndericiye aittir.
• E-posta zaman bilgisi gönderi yapılan bil-
gisayarın zaman ayarlarına bağlıdır ki bu
durum ihtilaflı durumlarda zaman için delil
değerini düşürür.
• Standart e-postaların içerikleri kolaylıkla
değiştirilebilir.
KEP bize bu açıklarda özellikle gönderici teyi-
di ile alıcı teyidi sağlayacak. İçeriğin asla sonradan
müdahale ile değişmeyeceği ve özellikle gönderi
tarih ve saatinin değişikliğe uğramayacağı garanti-
si verir. Burada zaman kavramı bizler için önemli,
156
Medya Girişimciliği ve E-Belge
kişiler yasal süreler içerisinde yapması gereken iş
süreçlerini, sistem saati devlet gözetiminde olan ve
değiştirilmesi mümkün olmayan bir sistem üzerin-
den yapacaklar. Eğer ilgili süreyi aşmışlarsa yaptık-
ları işlemin bir anlamı olmayacaktır. Ayrıca içeriğin
değiştirilememesi ile de daha önce beyan ettiği bir
iradesinin sonuçlarına herkes katlanacak.
Kayıtlı Elektronik Sistemine geçiş ile kâğıt ma-
rifeti ile vücut bulan birçok belge artık dijital or-
tamda yapılacak. Böylece;
• Zaman kazancı
• Kâğıt arşiv kazancı
• Maliyet kazancı
• Resmî ve ticari işlemlerin hızlı yapılması
• Ticari faaliyetlerin verimli yürütülmesi
• Çevrenin korunması gibi avantajları olacaktır.
Kayıtlı Elektronik Posta sistemine nasıl dahil
olmak için öncelikle https://www.btk.gov.tr/kayit-
li-elektronik-posta-hizmet-saglayicilar web sayfasın-
daki hizmet sağlayıcılardan birini seçip sistemlerine
kayıt olunması gerekmektedir. Kullanıcı adı, şifre ve
sms doğrulamasından geçerek ya da e-imza ile kim-
lik doğrulamasından geçerek ilgili hesaba giriş yapı-
lır. Bu hizmet ücretlidir. Süreli bir hizmettir. Ayrıca
yıllık gönderilebilecek posta sayısı da sınırlıdır.
Güvenli Haberleşme ve Saklama Örnek Uygu-
lamaları
• Vatandaşların aralarındaki güvenli elektro-
nik posta haberleşmesinin sağlanması,
• Ticari sır, bankacılık sırrı ve mahremiyet
gerektiren konularda güvenli iletişim sağ-
lanması,
• Kamu kurum ve kuruluşları arasında elekt-
ronik posta iletişiminin en üst düzeydeki
güvenlik standartlarında yapılmasının sağ-
lanması,
• Elektronik ortamda oluşturulan ve elekt-
ronik ortamda muhafaza edilen değerlerin
(örneğin, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
kapsamında yaratılan eserlerin) güvenli ve
ucuz olarak saklanması,
• Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen
elektronik saklama sözleşmelerinin gerçek-
leştirilmesi.
Medya Girişimciliği

Güvenli Gönderi ve Teslim Örnekleri

• Kamu içi resmi yazışmalar,
• Kamu-özel kesim arası resmî yazışmalar,
• Karşılıklı etkileşimle elektronik belge ve başvuru gönderilmesi, alınması ve yanıt verilmesi,
• Tüketici şikâyet ve taleplerinin alınıp cevaplanması,
• Tacirler arası ihtar, ihbar vb. beyanlar,
• Elektronik fatura vb. uygulamalar,
• Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen elektronik gönderme sözleşmelerinin gerçekleştirilmesi,
• Tacirler arasındaki her türlü iletişim,
• Ortak ve şirket arasında güvenli iletişim,
• Elektronik genel kurul ve elektronik yönetim kurulu işlemleri.

Öğrenme Çıktısı

7 E-fatura, e-irsaliye gibi belgeleri tanımlayabilme, dijital süreçlerini uygulayabilme

8 Elektronik belge süreçlerinde e-defter kavramını tanımlayabilme ve önemini ifade
edebilme
9 Elektronik belgelerin usulüne uygun nasıl arşivlendiğini ve süreçlerini açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’de Muhasebe Uy-

Fatura ve e-fatura arasında-
ki farkları araştırın.
gulamalarından E-Defter
Ve E-Fatura Uygulaması
Gürbüz GÖKÇEN, Musta-
fa ÖZDEMİR
Çevrenizden bir muhasebe-
ci ile görüşüp interaktif ver-
di dairesi hakkındaki görüş-
lerini çevrenizle paylaşın.

157
 Medya Girişimciliği ve E-Belge

Belge kavramını açıklayabilme ve bir

1 belgenin taşıması gereken özellikleri ifade
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

edebilme
Dijitalleşme kavramını açıklayabilme
2 ve sektörlerin değişim süreçlerini ifade
edebilme

3 E-belge kavramını açıklayabilme ve dijital

bir belgenin geçerliliğini tanımlayabilme

Belge ve E-Belge

1 Bir gerçeğe tanıklık eden yazı, fotoğraf, resim, film vb., vesika, dokümana belge denilmektedir. Belgeler
tarih boyunca bir olay, durum hakkında kişilere bilgi vermekte süreçlere tanıklık etmektedir. Ayrıca belge-
ler devlet işlerinde de irade beyanı olarak kişiyi temsil etmektedir. Kişi beyanını kabul ettiğini ifade edip,
kendini temsil eden imzası ile imzaladığında o kâğıt parçası devlet nazarında hukuki olarak idari işlemlerde
kullanılacak belge olarak kabul görmektedir.

2 Çağımız bilgisayar çağıdır. Günümüzde kişiler her işini daralan zaman karşısında bilgisayar ortamında
yapmak istemektedir. Gündelik hayattaki bir sürecin matematiksel söylemler ile elektronik sistemler ara-
cılığı ile modellenmesine dijitalleşme denilmektedir. Analog dünya yazılımsal özel kodlamalar ile dona-
nımlar içerisinde vücut bulmaktadır. Bu değişim ve gelişim her sektör ve alanda kendini göstermektedir.

3 Dijital ortamda oluşturulan belgelere, belgeyi oluşturan kişiyi temsil eden özel işaretlemelerle bütünleşik
hâle gelmesini sağlayan ve sonradan değiştirilmesinin engellendiği yapılara elektronik belge denilmektedir.
Elektronik belgeler normal belgelerin tüm özelliklerine sahiptir. Kâğıt belgelerden farklı olarak daha hızlı
iletilmekte, daha kolay taşınmakta ve daha uzun süre saklanmaktadır. Elektronik belgeler ayrıca çevrecidir.

158
Medya Girişimciliği

Devlet kavramını açıklayabilme ve devletlerin

4 gelişimlerinin ticari hayat üzerindeki etkisini
ifade edebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

E-Devlet kavramını açıklayabilme ve bilgi
5 toplumu, e-vatandaş gibi kavramlarla ile
e-devlet kavramı süreçlerini ilişkilendirebilme

6 E-Devlet uygulamalarını tanımlayabilme ve

ticari hayata uygulayabilme

Devlet ve E-Devlet

4 Devlet toprak bütünlüğüne bağlı olarak siyasal bakımdan örgütlenmiş millet veya milletler topluluğu-
nun oluşturduğu tüzel varlık olarak tanımlanmaktadır. Devlet kendi içerisinde bir işleyiş hiyerarşisinde sa-
hip, insan vücudundaki organlara benzeyen kurumları olan yaşayan bir sistemdir. Devlet denildiği zaman,
çoğu zaman hükûmet kavramı ile karıştırılmaktadır. Devlet politikalarını hükûmetler belirler. Devlet, baki
olan bir kavramdır. Hükûmetler ile yasal süreleri içerisinde politikaları ile devleti yönetip süre sonunda
yeniden seçilirler ya da görevi devrederler.

5 Elektronik devlet kavramı, devletin bahsetmiş olduğumuz özelliklerinin dijital dünyada oluşturulması
ile vatandaşlarına ve kendisi ile etkileşimde bulunan yabancı kişilerin iş süreçlerini hızlı, güvenli ve fiziki
mekân ve zaman kavramlarına takılmadan gerçekleştiren bir olgudur. E-devlet kısaltması ile kullanılmak-
tadır. Ülkemizde www.turkiye.gov.tr veya www.türkiye.gov.tr web adreslerindeki site ile vücut bulmuştur.
Sistem tek merkezden devlete bağlı işlemlerin yürütülmesini içermektedir. PTT’den alınan tek kullanım-
lık bir şifre ile giriş yapılır. Sonra kalıcı şifre oluşturulur. E-devlet kapısında daha güvenli bulunmak için
sisteme cep telefonu numarası ve elektronik posta adresinin girilip doğrulanması kullanıcının yararına
olacaktır. Sisteme şifre dışında, e-imza, mobil imza, Türkiye Cumhuriyeti Kimlik kartı gibi seçeneklerle
de giriş yapılabilmektedir.

6 www.turkiye.gov.tr veya www.türkiye.gov.tr web adresleri üzerinde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına

kullanımına açılan tüm hizmetlere e-devlet uygulaması denmektedir. Bu uygulamalar içerisinde özellikle
Gelir İdaresi Başkanlığına bağlı hizmetler girişimcinin ticari hayatı için önemli bir yere sahiptir. Girişimci
bir çok ticari sürecini (fatura yazma, defter tutma, irsaliye yazma, arşivleme) bu sistem üzerinden zaman ve
mekan kısıtlarına takılmadan yapabilmektedir. Bunu yapabilmesi için e-devlet şifresi veya elektronik imza
edinmesi yeterlidir. Bundan sonra sadece elektronik ortamda başvurular ile girişimci dijital dünyada var
olup süreçlerini yapabilmektedir.

159
 Medya Girişimciliği ve E-Belge

E-fatura, e-irsaliye gibi belgeleri

7 tanımlayabilme, dijital süreçlerini
uygulayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Elektronik belge süreçlerinde e-defter

8 kavramını tanımlayabilme ve önemini
ifade edebilme

9 Elektronik belgelerin usulüne uygun nasıl

arşivlendiğini ve süreçlerini açıklayabilme

Dijital Ticari Usuller ve

Uygulamaları

7 Fatura, ilgili kanunda belirtilen usul ile oluşturulmuş, ticari alışverişi belgelendiren özel bir belgedir.
E-fatura ise faturanın tüm mevzuat şekline bağlı sadece dijital ortamda oluşturulmuş, e-imza ve mali
mühür ile işaretlenmiş belgedir. E-Fatura Gelir İdaresi Başkanlığının gözetiminde yürütülen bir süreçtir.
Bu süreçte tacirler farklı yöntemlerle sisteme dahil olmaktadırlar. E-irsaliye, e-arşiv ve e-defter kavramları
da tıpkı e-faturada olduğu gibi Gelir İdaresi Başkanlığı gözetiminde genellikle Vergi Usul Kanunu ile
şekillendirilmiş süreçlerdir.

8 Dijital belgeler varlıkları sorgulanan ve sorgulanmaya muhtaç yapılardır. e-devlet yapılanması içinde
bulunan tüm uygulamaların bir doğrulama sistemi mevcuttur. Bu sistem ile kişiler veya kurumlar istedik-
leri belgeleri kontrol ederek, geçerliliği ve doğruluğu konusunda fikir sahibi olabilirler.

9 Elektronik olarak oluşturulan faturaların yine elektronik ortamda arşivlenmesi doğal bir süreçtir. Bu
sürecin sağlıklı işlemesi ve bir standartta yapılanması için Gelir İdaresi Başkanlığı 433 Seri Nolu Vergi Usul
Kanunu Genel Tebliği ile yürürlüğe giren e-Arşiv Uygulaması başlatmıştır. GİB tarafından belirlenen stan-
dartlara göre oluşturulan faturanın elektronik ortamda muhafazası kapsamı yanında faturaların istenildiği
zamanda belgelendirilmesi ve raporlanması elektronik arşiv sürecinin iş yükleri arasındadır. Elektronik
fatura kullanan mükellefler 1/4/2015 tarihi itibari ile e-Arşiv uygulamasına geçmek zorundadır.

160
Medya Girişimciliği

1 Aşağıdakilerden hangisi “Vergi Usul 6 E-Devlet kapısında sistem kaç ayda bir şifre
Kanunu’nda” yer alan belgelerden biri değildir? değişikliği uyarısı yapmaktadır?

neler öğrendik?
A. Fatura A. 1 ay
B. Bono B. 2 ay
C. Sevk irsaliyesi C. 3 ay
D. Gider pusulası D. 4 ay
E. Yolcu listesi E. 5 ay

2 Aşağıdakilerden hangisi bir faturada bulun- 7 Elektronik imza kanunu kaç sayılı kanundur?
ması gereken alanlardan biri değildir?
A. 5060
A. Satıcı adı ve soyadı B. 5070
B. Alıcı adı ve soyadı C. 5080
C. Mal veya hizmetin nevi D. 5090
D. KDV oranı E. 5100
E. Satıcının vergi dairesi
8 Eletronik Fatura hizmetlerinden yararlanma
3 E-Avrupa 2002 belgesi hangi tarihte Lizbon yöntemlerinden hangisinde, tacir firması bünye-
şehrinde 15 Avrupa ülkesi tarafından ele alınmıştır? sinden 7/24 kesintisiz bilgi işlem süreçlerini yöne-
A. 23-24 Mart 2002 tecek bir biriminin olması ve taciri dışarıdan bir
yazılım firmasına bağlı bırakmayan ve her türlü
B. 23-24 Mart 2001
gelişmiş raporlamayı alabildiği yöntemdir?
C. 23-24 Mart 2000
D. 23-24 Mart 1999 A. E-fatura portalı
E. 23-24 Mart 1998 B. E-fatura uygulaması
C. Özel Entegrasyon yöntemi
4 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı birisi e-devlet D. Entegrasyon yöntemi
uygulamalarından faydalanmak için ilk şifresini E. Özel Entegratörlük sistemi
nereden almak zorundadır?
A. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından
9 E-Fatura Canlı Kayıt sistemindeki canlı or-
tam başvuru ekranındaki VKN satırı neyi temsil
B. Gelir İdaresi Başkanlığından
etmektedir?
C. PTT’den
D. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Müdürlüğünden A. Vergi Kayıt Numarasını
E. Türk Telekom Müdürlüklerinden B. Vekil Kişi Namını
C. Vergi Kaçak Nüshasını
5 E-Devlet kapısının web adresi nedir? D. Vergi Kimlik Numarasını
E. Vergi Kimlik Nüshasını
A. www.turkiye.org.tr
B. www.türkiye.com.tr 10 Aşağıdakilerden hangisi kayıtlı elektronik
C. www.edevlet.org.tr posta (KEP) ile elde edilen avantajlardan değildir?
D. www.edevlet.gov.tr
E. www.turkiye.gov.tr A. Ticari faaliyetlerin verimli yürütülmesi
B. Kağıt arşiv kazancı
C. Resmi ve ticari işlemlerin hızlı yapılması
D. Zaman kazancı
E. İnternet kullanım kazancı

161
 Medya Girişimciliği ve E-Belge

1. B Yanıtınız yanlış ise “Belge ve E-Belge” konu- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Devlet ve E-Devlet” ko-
sunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. D Yanıtınız yanlış ise “Belge ve E-Belge” konu- 7. B Yanıtınız yanlış ise “Devlet ve E-Devlet” ko-
sunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dijital Ticari Usuller ve

3. C Yanıtınız yanlış ise “Belge ve E-Belge” konu- 8. D
Uygulamaları” konusunu yeniden gözden
sunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dijital Ticari Usuller ve

4. C Yanıtınız yanlış ise “Devlet ve E-Devlet” ko- 9. D
Uygulamaları” konusunu yeniden gözden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dijital Ticari Usuller ve

5. E Yanıtınız yanlış ise “Devlet ve E-Devlet” ko- 10. E
Uygulamaları” konusunu yeniden gözden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Değişen ve gelişen dünyada sektörlerin elde ettikleri verileri ve geçmişte ka-

zandıkları kazanımları, bilgisayar ortamında matematiksel olarak bir sistem
dâhilinde temsil edilme sürecine dijitalleşme denilmektedir. Bu süreçte mate-
Araştır 1 matiksel modellerin, elektronik devrelerde ki elektriğin varlığı ya da yokluğu
ile elde edilen 0,1 sayılarının sıralanması ile meydana gelmesi de denilebilir.
Endüstri 4.0 kavramı ile sektörler hızla evrilmektedir. Dijitalleşme kavramı
da hayatımıza hızla girmektedir.

Türkiye Bankalar Birliğince “risk merkezi raporu”

Emniyet Genel Müdürlüğünce “adıma tescilli araç” (tüzel kişiler için)
Araştır 2 Milli Eğitim Bakanlığınca kalfalık, ustalık, usta öğrencilik ve iş yeri açma bel-
gesi sorgulamaları
Elektrik ve doğal gaz başvuru işlemleri

E-fatura kavramı yeni bir muhasebe kavramı değildir. Fatura ile aynı statüde
bir işlemdir. Elektronik faturanın en büyük üstünlük yönü dijital olmanın
Araştır 3 verdiği kabiliyet ile fiziki olarak mekânsal sınırsız olması, zaman noktasında
saniyeler içerisinde istenilen kişilere ve kurumlara ulaşmasıdır. Ayrıca en sos-
yal yönü ise çevreci olmasıdır. Kağıt ve atık noktasında büyük tasarruf sağla-
masıdır.

162
Medya Girişimciliği

Kaynakça
Erturgut, M. (2003). Elektronik İmza Kanunu
Bakımından E-belge ve E-imza, Bankacılar
Dergisi, Sayı 48, 2003.
Gökçen G. ve Özdemir M. (2016). Türkiye’de
Muhasebe Uygulamalarından E-Defter ve
E-Fatura Uygulaması, Marmara Üniversitesi Öneri
Dergisi, Cilt 12, Sayı 46, 137-154.
Poyraz Er, M. ve Yılmaz. O. (2013). E-Defter
Uygulaması ve Uygulamada Ortaya Çıkabilecek
Sorunlar, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 385, 62-66.
Yıldırım, A. (2013). Ülkemizde Elektronik Fatura,
Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 386, 115- 145.

İnternet Kaynakları
E-Arşiv Hakkında: efatura.gov.tr/earsivhakk%C4%B1nda.html.
efatura.gov.tr
edefter.gov.tr
gib.gov.tr
turkiye.gov.tr

163
 Bölüm 8
Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları

Tüketici Hukukuna İlişkin Temel

Kavramlar ve Tüketici İşlemi Medya Girişimcisi ile Tüketici Arasındaki
1 Tüketici hukukuna ilişkin temel Sözleşme
öğrenme çıktıları

1
3 Medya girişimcisi ile tüketici arasındaki

2
kavramlarını açıklayabilme
2 Tüketici işlemi ve tüketici sözleşmelerini ve sözleşmenin türü olan mesafeli
bu işlemlerin ayırt edici özelliklerini ifade sözleşmenin tanımını ve özelliklerini ifade
edebilme edebilme

Medya Girişimcisinin Tüketici ile

Yaptığı Sözleşmelerde Ayıptan Doğan
Sorumluluğu
4 Medya girişimcisinin ayıptan doğan

3
sorumluluğunun şartlarını sıralayabilme
5 Medya girişimcisi karşısında tüketicinin
ayıptan doğan haklarını açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Tüketici • Mesafeli Sözleşme • Ayıp

164
Medya Girişimciliği
GİRİŞ
Günümüzde kişiler artık temel ihtiyaçlarını kar-
şılamak için yaptıkları sözleşmeleri dahi, satıcı ve
sağlayıcı ile fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin,
çeşitli iletişim araçları ile yapmaktadırlar. Öyle ki
kişiler, gıda ihtiyaçlarını dahi bu tür sözleşmelerle
karşılaşmaktadırlar. Özellikle son zamanlarda ileti-
şim teknolojilerinin inanılmaz gelişimi sonucunda,
artık birçok sözleşme web ortamında veya mobil
ortamda yapılmaktadır. Yapılan sözleşmelerde de
çoğunlukla taraflardan biri tüketici, diğer taraf ise
satıcı veya sağlayıcı konumundadır. Bu sebeple web
ortamında veya mobil ortamda yapılan sözleşme-
lerinin bir çoğu Tüketici Hukukunun konusunu
oluşturmaktadır. Bu durumda da tüketici hakları
gündeme gelmektedir. Hâl böyle olunca tüketici-
leri koruma amacı taşıyan Tüketicinin Korunması
Hakkında Kanun, medya girişimcisi ile tüketici
arasında yapılan sözleşmelere de uygulanmalıdır.
Medya girişimcisi ile tüketici arasındaki sözleşme
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun düzenle-
nen mesafeli sözleşmedir. Söz konusu Kanun’da yer
alan mesafeli sözleşmelere ilişkin hükümler medya
girişimcisi ile tüketici arasındaki sözleşmelerde uy-
gulanacaktır.
Bu bölümde Tüketici Hukukuna ilişkin temel
kavramlar, tüketici işlemi ve sözleşmesinin özel-
likleri, mesafeli sözleşmenin özellikleri ve özellik-
le medya girişimcisinin ayıplı mal sattığında veya
hizmet sunduğunda tüketici karşısında durumu
üzerinde durulmuştur.
TÜKETİCİ HUKUKUNA İLİŞKİN
TEMEL KAVRAMLAR VE TÜKETİCİ
İŞLEMİ
Tüketici Hukukuna ilişkin hükümler Tüke-
ticinin Korunması Hakkında Kanun’da düzen-
lenmiştir. Bu Kanun’un temel amacı, sözleşme-
nin tarafı olan tüketicilerin sözleşme yaptıkları
kişilere göre daha zayıf konumda olduklarından
onları korumaktır. Kanun’da yer alan hükümler,
tüketiciyi korumaya yöneliktir. Medya girişimci-
liği yolu ile yapılan hukuki işlemlerde de genelde
girişimci ile sözleşme yapan kişiler tüketici konu-
mundadır. Bu sebeple öncelikle tüketici hukuku-
na ilişkin kavramların ve tüketici işleminin açık-
lanması gerekmektedir.
Tüketici Hukukuna İlişkin Kavramlar
Bir hukuki işlemin Tüketici Hukukuna tabi
olup olmadığının tespit edilebilmesi için öncelikle
Tüketici Hukukuna ilişkin kavramların açıklanma-
sı ve bilinmesi gerekmektedir. Tüketici, satıcı, sağ-
layıcı, üretici ve ithalatçı Tüketici Hukukunun en
önemli ögeleridir.
Tüketici
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
3. maddesinin k bendine göre; tüketici, ticari veya
mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek
veya tüzel kişidir.
Kanun’da yer alan tanıma göre; tüketici
kavramının unsurları, ticari veya mesle-
ki amaç taşımama, gerçek veya tüzel kişi
olma ve hareket etme şeklinde sayılabilir.
Gerçek kişiler de tüzel kişiler de tüketici ola-
bilirler. Bu sebeple insanlar, tüketici konumunda
olabileceği gibi dernek, vakıf, meslek odası vb.
kuruluşlarda tüketici konumunda bulunabilir-
ler. Tüzel kişiliğe sahip tacirlerin yani şirketle-
rin, yaptığı bütün işlem ve fiilleri ticari iştir. Bu
sebeple tüzel kişi tacirler tüketici konumunda
olmayacaktır.
dikkat
Gerçek kişi tacirlerin de ticari işletmesi ile ilgili
yapmış olduğu iş ya da fiiller dolaylı da olsa ti-
cari bir iştir. Bu sebeple gerçek kişi tacirlerinde
ticari işletmesi ile yapmış olduğu iş ya da fiilleri
nedeniyle tüketici sayılamaz.
Bir hukuki işlemde tüketici konumunda bulu-
nan kimse, ticari veya mesleki olmayan bir amaç
taşımalıdır. Bu amacın girişimci tarafından taşın-
ması önem arz etmez. Zira ticari veya mesleki ol-
mayan bir amaçla hareket edecek olan kişi tüke-
ticidir. Girişimcinin ticari veya mesleki bir amacı
olması karşı tarafın tüketici olarak kabul edilmesini
engellenemez.
165
 Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları

Tüketici işlemi, girişimci ile tüketicinin yapmış olduğu vekâlet, eser, taşıma, simsarlık, sigorta,
bankacılık sözleşmeleri ve benzeri sözleşmeler dâhil her türlü hukuki işlemdir. İşte tüketicinin yap-
mış olduğu bu hukuki işlemlerdeki fiilleri hareket etme unsurunu oluşturmaktadır. Tüketiciye yönelik
uygulamalar ise sadece tüketiciler ile yapılan sözleşmeler değil, sözleşmenin imzalanmasından önce, söz-
leşmenin kuruluşu sırasında ve sözleşme imzalandıktan sonra tüketiciye karşı yapılan uygulamalardır.
Mesela, konut kredisi alacak olan tüketicinin konut kredisi için sözleşme öncesi bilgi formu verilmesine
ilişkin işlemler, tüketiciye yönelik bir uygulamadır. Hareket etme kavramı sadece tüketici tarafından
yapılan işlemler olarak algılanmamalıdır. Tüketici tarafından yapılan işlemler kadar girişimcinin tüke-
ticiye yönelik uygulamaları da hareket etme unsurunun içerisinde yer alacaktır. Bu sebeple tüketicinin
girişimci ile yapmış olduğu tüketici işlemleri ile girişimcinin tüketiciye yönelik uygulamaları hareket
etme ifadesinin içerisinde olacaktır.

Satıcı
Satıcı, hukuki işlemde ticari ve mesleki amaç-
larla hareket eden kişidir. Bu bağlamda satıcının,
mesleki veya ticari faaliyetlerinin konusu önem arz
etmez. Zira satıcı, zirai mallar satabileceği gibi ticari
mallarda satabilir.

Tüketicinin Korunması Hakkında

Kanun’un 3. maddesinin i bendine göre;
satıcı, ticari veya mesleki amaçlarla tüke-
ticiye mal sunan ya da mal sunanın adına
ya da hesabına hareket eden gerçek veya
Resim 8.1 tüzel kişidir.

Gerçek veya tüzel kişi tacir satıcı konumunda bulunabileceği gibi esnaf,
çiftçi veya sanatkârda tüketicinin karşısında satıcı olabilecektir. Keza tüketici
dikkat
Satıcı olabilmek için tacir
olabileceklerini belirttiğimiz dernek, vakıf ve diğer özel hukuk tüzel kişiliği-
olmak gerekli değildir.
ne sahip kurum veya kuruluşlar satıcıda olabilecektir. Fakat bu tüzel kişiliğe
sahip kurum veya kuruluşların satıcı olabilmeleri için mesleki veya ticari
bir amacı bulunmalıdır. Ayrıca bu amaçları süreklilik unsurunu taşımalıdır.
Bir başka deyişle mesleki veya ticari faaliyetlerinin süreklilik arz etmesi gerekmektedir. Böylece tüketiciyle
yapılan hukuki işlemlerde satıcı konumunda bulunacaklardır. Kamu tüzel kişileri de satıcı konumunda
olabilirler.
Kişilerin satıcı konumunda bulunmasının bir diğer koşulu da kazanç sağlamak amacıyla tüketiciyle bir
işlem yapmalarıdır. Zaten kazanç sağlama amacı olmadan ticari veya mesleki bir amaçla sürekli faaliyette
bulunan gerçek veya tüzel kişi olamaz. Bu sebeple tüketicinin taraf olduğu bir işlemde bedel karşılığında
malı sunan kişi satıcı olacaktır.

Sağlayıcı
Sağlayıcı, satıcıdan farklı olarak tüketiciye hizmet sunan kişidir. Tüketicinin Korunması Hakkında
Kanun’un 3. maddesinin ı bendine göre; sağlayıcı, kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya
mesleki amaçlarla tüketiciye hizmet sunan ya da hizmet sunanın adına ya da hesabına hareket eden gerçek
veya tüzel kişi olarak tanımlamıştır. Satıcı tüketiciye yönelik bir mal sunumu yaparken; sağlayıcı tüketiciye
hizmet sunmaktadır.

166
Medya Girişimciliği
Sağlayıcı, gerçek veya tüzel kişi olabilir. Kanun
koyucu kamu tüzel kişiliğine sahip kurum veya
kuruluşların sağlayıcı olabileceğini açıkça vurgu-
lamıştır. Gerçek veya tüzel kişilerin sağlayıcı ola-
rak kabul edilebilmesi için tacir olmaları zorunlu
değildir. Ayrıca yaptıkları mesleki veya ticari işin
konusu önem taşımamaktadır. Mesleki veya ticari
işin konusu birbirinden farklı olsa da tüketiciye bu
hizmetleri sunan gerçek veya tüzel kişiler sağlayıcı
konumunda bulunacaktır. Mesela hizmetin konu-
su ulaşım, internet, gaz vb. olabilir.
Üretici
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
3. maddesinin n bendine göre; üretici, kamu tüzel
kişileri de dâhil olmak üzere tüketiciye sunulmuş
olan mal ya da bu malların ham maddelerini yahut
ara mallarını üretenler ile mal üzerine markasını,
unvanını veya herhangi bir ayırt edici işaretini ko-
yarak kendisini üretici olarak gösteren gerçek veya
tüzel kişidir.
İthalatçı
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
3. maddesinin n bendine göre; mal veya hizmetleri
ticari veya mesleki bir amaçla ithal ederek satım,
kira, finansal kira veya benzeri yöntemlerle piyasa-
ya süren gerçek veya tüzel kişidir. Keza kamu tüzel
kişileri de ithalatçı konumunda bulunabilecektir.
Kanun koyucu ithalatçıların gerçek veya tüzel kişi
olmaları yönünde bir ayrım yapmamıştır.
Gerçek veya tüzel kişi tarafından bir mal veya
hizmet ithal edilerek doğrudan tüketiciye sunula-
bilir. İthal edilen şeyin konusu mal ise ithal eden
gerçek veya tüzel kişi satıcı olarak kabul edilecektir.
Zira ticari veya mesleki amaçlarla tüketiciye mal
sunan kişi satıcıdır. Bu sebeple bir kişinin ithalat-
çı konumunda olması onun satıcı olarak nitelen-
dirilmesine engel teşkil etmeyecektir. Aynı durum
ithal edilen şeyin hizmet olması hâlinde de geçerli
olacaktır. Zira bu durumda gerçek veya tüzel kişi
sağlayıcı, konumunda bulunacaktır.
Tüketici İşlemi ve Tüketici
Sözleşmeleri
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
hükümlerinin uygulanabilmesi için bir işlem
veya sözleşmenin tüketici işlemi ya da sözleşme-
si olması gerekmektedir. Bu sebeple bir işlemin
veya sözleşmenin hangi hâllerde tüketici işlemi
ya da sözleşmesi olduğunun doğru tespit edilme-
si gerekmektedir.
Tüketici İşlemi
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
3. maddesinin l bendine göre; tüketici işlemi, mal
veya hizmet piyasalarında kamu tüzel kişileri de
dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla ha-
reket eden veya onun adına ya da hesabına hareket
eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasın-
da kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet,
bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak
üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem olarak ta-
nımlanmıştır.
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3.
maddesinin h bendine göre; mal, alışverişe konu
olan; taşınır eşya, konut veya tatil amaçlı taşınmaz
mallar ile elektronik ortamda kullanılmak üze-
re hazırlanan yazılım, ses, görüntü ve benzeri her
türlü gayrimaddi mallardır. Buna göre örneğin; bir
arsa, bu hüküm gereği mal değildir. Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinin
d bendine göre; hizmet ise bir ücret veya menfaat
karşılığında yapılan ya da yapılması taahhüt edilen
mal sağlama dışındaki her türlü tüketici işlemidir.
dikkat
Bir hukuki işlemin tüketici işlemi olarak nite-
lendirilmesi için işlemin konusunun Tüketici-
nin Korunması Hakkında Kanun’un kapsamın-
da bir mal veya hizmet olması gerekmektedir.
Tüketici işlemi, tüketici ile kamu tüzel kişileri
de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla
hareket eden veya onun adına ya da hesabına ha-
reket eden gerçek veya tüzel kişiler arasında yapıl-
malıdır. Başka bir ifade ile tüketici işlemi, tüketici
ile girişimci arasında yapılan işlemdir. Tüketicinin
karşısında yer alan tarafın sıfatına bakılmaksızın
girişimci olarak adlandırılması yerinde olacaktır.
Buna göre girişimci; satıcıyı, sağlayıcıyı, kredi ve-
reni, konut finansman kuruluşunu kapsayacak bir
üst kavramdır. Tüketici işlem yapan, medya giri-
şimcileri de bu kapsamda girişimcidir.
167

Tüketici Uygulamaları
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
2. maddesine göre; bu Kanun, her türlü tüketici
işlemi ile tüketiciye yönelik uygulamaları kapsar.
Girişimcinin tüketiciye yönelik uygulamaları-
nın sözleşmenin kurulmasından önce veya son-
ra olması önem arz etmemektedir. Sözleşmenin
kurulmasından önce veya sonra veyahut sözleş-
menin yapılması sırasındaki girişimcinin tüketi-
ciye yönelik uygulamaları Tüketicinin Korunması
Hakkında Kanun kapsamında olacaktır. Mesela
Konut Finansmanı Kuruluşlarınca Verilecek Söz-
leşme Öncesi Bilgi Formu Usul ve Esasları Hak-
kında Yönetmeliğine göre Konut Finansmanı Ku-
ruluşları tarafından tüketicilere sözleşme öncesi
bilgi formu verilmesi gerekmektedir. Konut kre-
disi sözleşmesinin imzalanmasından önce bu for-
mun tüketiciye verilmesi gerekmektedir. Böylece
taraflar arasında sözleşme öncesi tüketiciye yöne-
lik bir uygulama söz konusu olacaktır. Bu uygu-
lama sebebiyle her ne kadar girişimci ile tüketici
arasında bir sözleşme bulunmasa bile Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanun hükümleri taraflar
arasında uygulanacaktır.
Tüketici Sözleşmesi
Sözleşme, karşılıklı birbirine uygun hukuki
sonuca yönelik irade açıklamalarıdır. Sözleşme,
birbirinden farklı menfaat ve amaçla hareket eden
kişiler arasında belli bir hukuki sonuç elde etmek,
bir borç meydana getirmek, mevcut bir borçta
değişiklik yapmak ya da onu sona erdirmek ama-
cıyla yapılan anlaşmadır. Sözleşmeler iki taraflı
hukuki işlemlerdir. Ancak sözleşmeler tek tarafa
borç yükleyebileceği gibi her iki tarafı da borç al-
tına sokabilir.
Tüketici sözleşmesinin tarafları tüketici ve giri-
şimcidir. Bir sözleşmenin tüketici sözleşmesi olarak
nitelendirilmesi için sözleşmenin tüketici tarafın-
dan yapılması gerekmektedir. Aynı şekilde sözleş-
menin karşı tarafında bulunan kişinin de girişimci
168
Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları
olması gerekmektedir. Tüketici ile tüketicinin veya
tacir ile tacirin yapmış olduğu sözleşmeler tüketici
sözleşmesi olarak nitelendirilmez. Tüketici ve giri-
şimci tarafları gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi
de olabilir.
Tüketici sözleşmeleri, girişimci ile tüketi-
cinin belirli amaçlarla yaptıkları ve konu-
su mal ve/veya hizmet olan sözleşmelerdir.
Tüketici sözleşmelerinin konusu sınırlıdır. Tü-
keticinin Korunması Hakkında Kanun’da tanım-
lar başlığı altında tanımı yapılan mal ve hizmet
konularını içeren sözleşmeler tüketici sözleşmesi
olabilir.
Tüketici sözleşmesinin şekil kuralları diğer
sözleşmelere göre farklılık arz eder. Taraflar ara-
sında bir eşitlik söz konusu olmaması sebebiyle
tüketici sözleşmeleri daha sıkı şekil şartlarına tabi
kılınmıştır.
Tüketici sözleşmelerinde yer alan koşullar söz-
leşme süresi içerisinde tüketici aleyhine değiştiri-
lemez. Tüketici sözleşmelerinde tüketici aleyhine
düzenleme yapmak yasaktır. Kanun koyucu bu
düzenleme ile girişimcinin tek taraflı iradesiyle tü-
ketici sözleşmesini değiştirilmesinin önüne geçmek
istemiştir. Özellikle tüketici kredi sözleşmelerinde
bu durum ile sıkça karşılaşılmaktadır.
Tüketici sözleşmesinde girişimci tarafından
tüketiciden alınan şahsi teminatlar, her ne isim
altında alınmış olursa olsun adi kefalet sayılacak-
tır. Tüketicinin alacaklarına ilişkin olarak girişimci
tarafça verilen şahsi teminatlar ise aksine hüküm
bulunmadıkça müteselsil kefalet sayılacaktır. Tüke-
tici sözleşmelerinde uygulanacak bir diğer ilke ise
tüketici sözleşmelerinde bileşik faizin olmamasıdır.
Temerrüt hâli dâhil bileşik faiz tüketici sözleşmele-
rinde açıkça yasaklamıştır.
Medya Girişimciliği

Öğrenme Çıktısı
1 Tüketici hukukuna ilişkin temel kavramlarını açıklayabilme
2 Tüketici işlemi ve tüketici sözleşmelerini ve bu işlemlerin ayırt edici özelliklerini ifade
edebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Selin Sert Sütçü (2019) Günlük hayatta yaptığınız

Türkiye’de Tüketici Huku-
“Tüketici Hukuku Uygula- sözleşmelerin bir tüketici
kunun tarihsel gelişimini
malarında Tüketicinin Ko- sözleşmesi olup olmadığını
araştırın.
runması”, Ankara. değerlendirin.

MEDYA GİRİŞİMCİSİ İLE TÜKETİCİ iletişim araçlarının kullanılması suretiyle kurulan

ARASINDAKİ SÖZLEŞME sözleşmelerdir.
Tüketici ile medya girişimcisi arasındaki sözleş-
meler fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, web
ortamında veya mobil ortamında yapılmaktadır.
Bu sebeple tüketici ile medya girişimcisi arasında dikkat
yapılan sözleşmeler Tüketicinin Korunması Hak- Mesafeli sözleşmelerde, satıcı ve sağlayıcı öncelik-
kında Kanun’un 48. Maddesinde düzenlenmiş le mal ve hizmetlerini uzaktan pazarlamak üzere
olan mesafeli sözleşmedir. sistemini düzenlemiş olması gerekmektedir.

Satıcı ve sağlayıcının aynı zamanda mal ve

hizmetlerini kendi işyerinde pazarlıyor olması
önemli değildir. Uzaktan pazarlamanın tek se-
ferlik olmaması gerekmektedir. Bir sözleşmenin
mesafeli sözleşme olabilmesi için bir diğer önemli
unsur, sözleşmenin uzaktan iletişim araçları ile
kurulmuş olması gerekmektedir. Sözleşme satıcı
ve sağlayıcının fiziksel varlığı olmadan yapılmış
olması gerekmektedir.

Resim 8.2
Mesafeli Sözleşme
Mesafeli sözleşme; satıcı veya sağlayıcı ile tü-
keticinin eş zamanlı fiziksel varlığı olmaksızın,
mal veya hizmetlerin uzaktan pazarlanmasına yö-
nelik olarak oluşturulmuş bir sistem çerçevesinde,
taraflar arasında sözleşmenin kurulduğu ana ka-
dar ve kurulduğu an da dâhil olmak üzere uzaktan
Ön Bilgilendirme Yükümlülüğü
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
48. maddesinin 2. fıkrasına göre; tüketici, mesafeli
sözleşmeyi ya da buna karşılık gelen herhangi bir
teklifi kabul etmeden önce ayrıntıları yönetmelikte
belirtilen hususlarda ve siparişi onaylandığı takdir-
de ödeme yükümlülüğü altına gireceği konusunda
açık ve anlaşılır şekilde satıcı veya sağlayıcı tara-
fından bilgilendirilir. Tüketicinin bilgilendirildiği-
ne ilişkin ispat yükü satıcı veya sağlayıcıya aittir.
Tüketiciye hangi hususlarda ön bilgilendirme ya-

169

pılacağı Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinin 5.
maddesinde düzenlenmiştir. Bu hususlar şunlardır:
“a. Sözleşme konusu mal veya hizmetin temel ni-
telikleri,
b. Satıcı veya sağlayıcının adı veya unvanı, var-
sa MERSİS numarası,
c. Tüketicinin satıcı veya sağlayıcı ile hızlı bir
şekilde irtibat kurmasına imkân veren, satıcı
veya sağlayıcının açık adresi, telefon numara-
sı ve benzeri iletişim bilgileri ile varsa satıcı
veya sağlayıcının adına ya da hesabına hare-
ket edenin kimliği ve adresi,
ç. Satıcı veya sağlayıcının tüketicinin
şikâyetlerini iletmesi için (c) bendinde belirti-
lenden farklı iletişim bilgileri var ise, bunlara
ilişkin bilgi,
d. Mal veya hizmetin tüm vergiler dahil top-
lam fiyatı, niteliği itibariyle önceden hesap-
lanamıyorsa fiyatın hesaplanma usulü, varsa
tüm nakliye, teslim ve benzeri ek masraflar ile
bunların önceden hesaplanamaması hâlinde
ek masrafların ödenebileceği bilgisi,
e. Sözleşmenin kurulması aşamasında uzaktan
iletişim aracının kullanım bedelinin olağan
ücret tarifesi üzerinden hesaplanamadığı du-
rumlarda, tüketicilere yüklenen ilave maliyet,
f. Ödeme, teslimat, ifaya ilişkin bilgiler ile varsa
bunlara ilişkin taahhütler ve satıcı veya sağla-
yıcının şikayetlere ilişkin çözüm yöntemleri,
g. Cayma hakkının olduğu durumlarda, bu
hakkın kullanılma şartları, süresi, usulü ve
satıcının iade için öngördüğü taşıyıcıya ilişkin
bilgiler,
ğ. Cayma bildiriminin yapılacağı açık adres,
faks numarası veya elektronik posta bilgileri,
h. 15 inci madde uyarınca cayma hakkının kul-
lanılamadığı durumlarda, tüketicinin cayma
hakkından faydalanamayacağına ya da hangi
koşullarda cayma hakkını kaybedeceğine iliş-
kin bilgi,
ı. Satıcı veya sağlayıcının talebi üzerine, varsa
tüketici tarafından ödenmesi veya sağlanması
gereken depozitolar ya da diğer mali teminat-
lar ve bunlara ilişkin şartlar,
i. Varsa dijital içeriklerin işlevselliğini etkileye-
bilecek teknik koruma önlemleri,
170
Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları
j. Satıcı veya sağlayıcının bildiği ya da makul
olarak bilmesinin beklendiği, dijital içeriğin
hangi donanım ya da yazılımla birlikte çalı-
şabileceğine ilişkin bilgi,
k. Tüketicilerin uyuşmazlık konusundaki baş-
vurularını Tüketici Mahkemesine veya Tü-
ketici Hakem Heyetine yapabileceklerine dair
bilgi.”
Tüketicinin bilgilendirdiği satıcı ve saplayı-
cı ispat edecektir. Satıcı ve sağlayıcı, tüketicinin
kendisine ön bilgilendirmenin yapıldığını, kulla-
nılan iletişim aracına uygun olarak teyit etmesini
sağlamalıdır. Aksi durumda sözleşme kurulmamış
sayılır.
Satıcı veya sağlayıcı, tüketici siparişi onaylama-
dan hemen önce, verilen siparişin ödeme yüküm-
lülüğü anlamına geldiği hususunda tüketiciyi açık
ve anlaşılır bir şekilde bilgilendirmek zorundadır.
Aksi hâlde tüketici siparişi ile bağlı değildir.
Mesafeli Sözleşmelerde İfa
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
48. maddesinin 3. fıkrasına göre; Satıcı veya sağ-
layıcı, tüketicinin siparişinin kendisine ulaştığı an-
dan itibaren taahhüt edilen süre içinde edimini ye-
rine getirir. Mal satışlarında bu süre her hâlükârda
otuz günü geçemez. Satıcı veya sağlayıcının bu süre
içinde edimini yerine getirmemesi durumunda tü-
ketici sözleşmeyi feshedebilir.
Sözleşmenin feshi durumunda, satıcı veya sağla-
yıcı, varsa teslimat masrafları da dâhil olmak üzere
tahsil edilen tüm ödemeleri fesih bildiriminin ken-
disine ulaştığı tarihten itibaren on dört gün içinde
tüketiciye kanuni faiziyle birlikte geri ödemek ve
varsa tüketiciyi borç altına sokan tüm kıymetli ev-
rak ve benzeri belgeleri iade etmek zorundadır.
Sipariş konusu mal ya da hizmet ediminin ye-
rine getirilmesinin imkânsızlaştığı hâllerde satıcı
veya sağlayıcının bu durumu öğrendiği tarihten
itibaren üç gün içinde tüketiciye yazılı olarak veya
kalıcı veri saklayıcısı ile bildirmesi ve varsa tesli-
mat masrafları da dâhil olmak üzere tahsil edilen
tüm ödemeleri bildirim tarihinden itibaren en geç
on dört gün içinde iade etmesi zorunludur. Malın
stokta bulunmaması durumu, mal ediminin ye-
rine getirilmesinin imkânsızlaşması olarak kabul
edilmez.
Medya Girişimciliği
Zarardan Sorumluluk
Satıcı, malın tüketici ya da tüketicinin taşıyıcı
dışında belirleyeceği üçüncü bir kişiye teslimine
kadar oluşan kayıp ve hasarlardan sorumludur.
Tüketicinin, satıcının belirlediği taşıyıcı dışın-
da başka bir taşıyıcı ile malın gönderilmesini talep
etmesi durumunda, malın ilgili taşıyıcıya teslimin-
den itibaren oluşabilecek kayıp ya da hasardan satı-
cı sorumlu değildir.
İlave Ödemeler
Sözleşme kurulmadan önce, sözleşme yüküm-
lülüğünden kaynaklanan ve üzerinde anlaşılmış
esas bedel dışında herhangi bir ilave bedel talep
edilebilmesi için tüketicinin açık onayının ayrıca
alınması zorunludur.
Tüketicinin açık onayı alınmadan ilave ödeme
yükümlülüğü doğuran seçeneklerin kendiliğinden
seçili olarak sunulmuş olmasından dolayı tüketici
bir ödemede bulunmuş ise, satıcı veya sağlayıcı bu
ödemelerin iadesini derhâl yapmak zorundadır.
Bilgilerin Saklanması ve İspat
Yükümlülüğü
Satıcı veya sağlayıcı, bu Yönetmelik kapsamın-
da düzenlenen cayma hakkı, bilgilendirme, tesli-
mat ve diğer hususlardaki yükümlülüklerine dair
her bir işleme ilişkin bilgi ve belgeyi üç yıl boyunca
saklamak zorundadır.
Oluşturdukları sistem çerçevesinde, uzaktan ile-
tişim araçlarını kullanmak veya kullandırmak su-
retiyle satıcı veya sağlayıcı adına mesafeli sözleşme
kurulmasına aracılık edenler, satıcı veya sağlayıcı
ile yapılan işlemlere ilişkin kayıtları üç yıl boyunca
tutmak ve istenilmesi hâlinde bu bilgileri ilgili ku-
rum, kuruluş ve tüketicilere vermekle yükümlüdür
Satıcı veya sağlayıcı elektronik ortamda tüketici-
ye teslim edilen gayrimaddi malların veya ifa edilen
hizmetlerin ayıpsız olduğunu ispatla yükümlüdür.
Cayma Hakkı
Cayma hakkının kullanıldığına dair bildirimin
bu süre içinde satıcı veya sağlayıcıya yöneltilmiş ol-
ması yeterlidir. Satıcı veya sağlayıcı, cayma hakkı
konusunda tüketicinin bilgilendirildiğini ispat et-
mekle yükümlüdür. Tüketici, cayma hakkı konu-
sunda gerektiği şekilde bilgilendirilmezse, cayma
hakkını kullanmak için on dört günlük süreyle
bağlı değildir. Her hâlükârda bu süre cayma süresi-
nin bittiği tarihten itibaren bir yıl sonra sona erer.
Tüketici, cayma hakkı süresi içinde malın mutat
kullanımı sebebiyle meydana gelen değişiklik ve
bozulmalardan sorumlu değildir.
dikkat
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un
48. maddesinin 4. fıkrasına göre; Tüketici, on
dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermek-
sizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cay-
ma hakkına sahiptir.
Cayma hakkının kullanıldığına dair bildirimin
cayma hakkı süresi dolmadan, yazılı olarak veya
kalıcı veri saklayıcısı ile satıcı veya sağlayıcıya yö-
neltilmesi yeterlidir.
Cayma hakkının kullanılmasında tüketici,
Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinin ekinde yer
alan formu kullanabileceği gibi cayma kararını
bildiren açık bir beyanda da bulunabilir. Satıcı
veya sağlayıcı, tüketicinin bu formu doldurabil-
mesi veya cayma beyanını gönderebilmesi için
internet sitesi üzerinden seçenek de sunabilir. İn-
ternet sitesi üzerinden tüketicilere cayma hakkı
sunulması durumunda satıcı veya sağlayıcı, tüke-
ticilerin iletmiş olduğu cayma taleplerinin kendi-
lerine ulaştığına ilişkin teyit bilgisini tüketiciye
derhal iletmek zorundadır.
Cayma hakkının kullanımına ilişkin ispat yü-
kümlülüğü tüketiciye aittir. Satıcı veya sağlayıcı,
tüketicinin cayma hakkını kullandığına ilişkin bil-
dirimin kendisine ulaştığı tarihten itibaren on dört
gün içinde, varsa malın tüketiciye teslim masrafları
da dâhil olmak üzere tahsil edilen tüm ödemele-
ri iade etmekle yükümlüdür. Satıcı veya sağlayıcı,
tüm geri ödemeleri, tüketicinin satın alırken kul-
landığı ödeme aracına uygun bir şekilde ve tüketi-
ciye herhangi bir masraf veya yükümlülük getirme-
den tek seferde yapmak zorundadır.
Cayma hakkının olduğu durumlarda, bu hak-
kın kullanılma şartları, süresi, usulü ve satıcının iade
için öngördüğü taşıyıcıya ilişkin bilgiler, verilmesi
hâlinde, cayma hakkının kullanımında, satıcının
iade için belirttiği taşıyıcı aracılığıyla malın geri gön-
derilmesi hâlinde, tüketici iadeye ilişkin masraflardan
sorumlu tutulamaz. Satıcının ön bilgilendirmede
iade için herhangi bir taşıyıcıyı belirtmediği durum-
171
 Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları

da ise, tüketiciden iade masrafına ilişkin herhangi bir
bedel talep edilemez. İade için ön bilgilendirmede
belirtilen taşıyıcının, tüketicinin bulunduğu yerde
şubesinin olmaması durumunda satıcı, ilave hiçbir
masraf talep etmeksizin iade edilmek istenen malın
tüketiciden alınmasını sağlamakla yükümlüdür.
Satıcı veya sağlayıcı malı kendisinin geri alaca-
ğına dair bir teklifte bulunmadıkça, tüketici cay-
ma hakkını kullandığına ilişkin bildirimi yöneltti-
ği tarihten itibaren on gün içinde malı satıcı veya
sağlayıcıya ya da yetkilendirmiş olduğu kişiye geri
göndermek zorundadır.
dikkat
Tüketici, cayma süresi içinde malı, işleyişine, tek-
nik özelliklerine ve kullanım talimatlarına uygun
bir şekilde kullandığı takdirde meydana gelen de-
ğişiklik ve bozulmalardan sorumlu değildir.
Cayma Hakkının İstisnaları
Cayma hakkının kullanılmayacağı sözleşmeler,
Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinin 15. madde-
sinde belirtilmiştir. Bu hükme göre aşağıdaki söz-
leşmelerde cayma hakkı kullanılmaz:
“a. Fiyatı finansal piyasalardaki dalgalanmalara
bağlı olarak değişen ve satıcı veya sağlayıcı-
nın kontrolünde olmayan mal veya hizmetlere
ilişkin sözleşmeler.
Öğrenme Çıktısı
3 Medya girişimcisi ile tüketici arasındaki sözleşmenin türü olan mesafeli sözleşmenin
tanımını ve özelliklerini ifade edebilme
b. Tüketicinin istekleri veya kişisel ihtiyaçları
doğrultusunda hazırlanan mallara ilişkin
sözleşmeler.
c. Çabuk bozulabilen veya son kullanma tarihi
geçebilecek malların teslimine ilişkin sözleşmeler.
ç. Tesliminden sonra ambalaj, bant, mühür, pa-
ket gibi koruyucu unsurları açılmış olan mal-
lardan; iadesi sağlık ve hijyen açısından uygun
olmayanların teslimine ilişkin sözleşmeler.
d. Tesliminden sonra başka ürünlerle karışan ve
doğası gereği ayrıştırılması mümkün olmayan
mallara ilişkin sözleşmeler.
e. Malın tesliminden sonra ambalaj, bant, mü-
hür, paket gibi koruyucu unsurları açılmış ol-
ması halinde maddi ortamda sunulan kitap,
dijital içerik ve bilgisayar sarf malzemelerine
ilişkin sözleşmeler.
f. Abonelik sözleşmesi kapsamında sağlananlar
dışında, gazete ve dergi gibi süreli yayınların
teslimine ilişkin sözleşmeler.
g. Belirli bir tarihte veya dönemde yapılması
gereken, konaklama, eşya taşıma, araba kira-
lama, yiyecek-içecek tedariki ve eğlence veya
dinlenme amacıyla yapılan boş zamanın de-
ğerlendirilmesine ilişkin sözleşmeler.
ğ. Elektronik ortamda anında ifa edilen hizmet-
ler veya tüketiciye anında teslim edilen gayri-
maddi mallara ilişkin sözleşmeler.
h. Cayma hakkı süresi sona ermeden önce, tüke-
ticinin onayı ile ifasına başlanan hizmetlere
ilişkin sözleşmeler.”

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Özge Uzun Kazmacı (2016).

“İnternet Ortamında Kuru-
İhtiyaçlarınızı karşılamak
lan Mesafeli Sözleşmelerde
Mesafeli Sözleşmeler Yönet- için yaptığınız sözleşmeler-
Tüketicinin Korunması”,
meliğinin kapsamında ol- den ne kadarı mesafeli söz-
Marmara Üniversitesi Hu-
mayan sözleşmeleri araştırın leşme niteliğinde olduğunu
kuk Fakültesi Hukuk Araş-
araştırın
tırmaları Dergisi, Cilt 22,
Sayı 3, 2791 - 2818

172
Medya Girişimciliği
MEDYA GİRİŞİMCİSİNİN TÜKETİCİ
İLE YAPTIĞI SÖZLEŞMELERDE
AYIPTAN DOĞAN SORUMLULUĞU
Satıcı ve sağlayıcı konumunda olan, medya giri-
şimcisi, tüketicilere sundukları mal ve hizmetlerin
ayıplı olması hâlinde bundan sorumlu olurlar.
Ayıp, sözleşme konusu mal ve hizmette,
sözleşmede belirtilen özelliklerin ve nite-
liklerin veya özellikler ve nitelikler belirtil-
memiş olsa dahi olması gereken özellikle-
rin ve niteliklerin bulunmamasıdır.
Resim 8.3
Medya Girişimcisinin Ayıptan Doğan
Sorumluluğun Şartları
Satıcı ve sağlayıcı konumunda olan medya gi-
rişimcisinin Tüketicinin Korunması Hakkında
Kanun’a göre ayıptan sorumlu olabilmesi için bazı
şartların gerçekleşmiş olması gerekir. Bunlar, ifanın
gerçekleşmiş olması, mal veya hizmetin ayıplı ol-
ması, tüketicinin ayıptan haberdar olmaması gibi
şartlardır. Tüketici Hukukunda, Borçlar Huku-
kundan farklı olarak satıcının ayıptan sorumlu ola-
bilmesi için tüketicinin gözden geçirme ve bildirim
külfetlerini yerine getirmesine gerek yoktur.
İfa
Borçlanılan edimin yerine getirilmesine ifa de-
nir. Medya girişimcisinin ayıptan dolayı sorumlu
olabilmesi için öncelikle tüketiciye ifayı gerçek-
leştirmiş olması gerekmektedir. Sözleşme konusu
mal ise, bu malın teslim edilmiş olması; sözleşme
konusu hizmet ise bu hizmetin tüketicinin yarar-
lanmasına sunulmuş olması gerekmektedir. Mal
teslim edilmeden veya hizmet sunulmadan ayıptan
söz etmek mümkün değildir.
Malın veya Hizmetin Ayıplı Olması
Medya girişimcisinin sorumlu olabilmesi için
malın veya hizmetin ayıplı olması gerekir. Taraflar-
ca kararlaştırılmış olan örnek veya modele uygun
olmayan ya da objektif olarak sahip olması gereken
özellikleri taşımayan mal ayıplı maldır. Ambalajın-
da, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda,
internet portalında ya da reklam ve ilanlarında
yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını
taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik
düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan;
muadili olan malların kullanım amacını karşılama-
yan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları
azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya
ekonomik eksiklikler içeren mallar da ayıplı olarak
kabul edilir. Satın alınan bir telefonun arızalı olma-
sı veya telefonda olduğu vaad edilen özelliklerden
bir tanesinin olmaması malın ayıplı olmasına ör-
nek olarak verilebilir.
Ayıplı hizmet ise sözleşmede belirlenen süre
içinde başlamaması veya taraflarca kararlaştırılmış
olan ve objektif olarak sahip olması gereken özel-
likleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan
hizmettir. Medya girişimcisinden alınan internet
ortamında sunulacak olan bir eğitimin, vaad edil-
diği gibi olmaması, sözleşmede belirtilen bir takım
eksikliklerin olması ayıplı hizmete örnek olarak ve-
rilebilir.
Hizmet sağlayıcısı tarafından bildirilen, inter-
net portalında veya reklam ve ilanlarında yer alan
özellikleri taşımayan ya da yararlanma amacı ba-
kımından değerini veya tüketicinin ondan makul
olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kal-
dıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler
içeren hizmetler ayıplıdır.
Medya girişimcisinin ayıptan sorumlu olabil-
mesi için, mal ve hizmetteki ayıbın önemli bir ayıp
olmasına gerek yoktur. Bununla birlikte mal ve
hizmetteki ayıbın hasarın geçtiği anda var olması
şarttır. Başka bir ifade ile malın teslim edildiği veya
hizmetin sunulmaya başladığı anda ayıbın var ol-
ması gerekmektedir.
173

Tüketicinin Ayıptan Haberdar
Olmaması
Medya girişimcisinin ayıptan sorumlu olabil-
mesi için, tüketicinin ayıptan haberdar olmama-
lıdır. Tüketicinin, sözleşmenin kurulduğu tarihte
ayıptan haberdar olduğu veya haberdar olmasının
kendisinden beklendiği hâllerde, sözleşmeye aykı-
rılıktan bahsedilemez. Tüketicinin ayıptan haber-
dar olduğu veya haberdar olmasının kendisinden
beklendiği hâllerde sözleşmeyi yapmış olması malı
zımnen kabul niteliğindedir. Dolaysıyla bildiği veya
bilmesi gerektiği ayıplar açısından seçimlik hakla-
rından feragat ettiği sonucu ortaya çıkar. Burada
kanun koyucu sadece tüketicinin doğrudan bildiği
ayıplar için hak iddiasını hakkın kötüye kullanımı
olarak görmemiştir. Aynı zamanda tüketicinin bil-
mesi gerektiği ayıplar içinde satıcının ifasını söz-
leşmeye aykırı görmemiştir. Mesela ambalajı yırtık,
kırık vb. olduğu açıkça belli olan bir malı satın alan
tüketici, daha sonra malın ayıplı olduğunu iddia
edemez.
Şekli Koşulların Aranmaması
Medya girişimcisinin ayıptan dolayı sorum-
lu olması için, malın ve hizmetin ayıplı olması ve
bu ayıbın tüketici tarafından ispat edilmiş olması
yeterlidir. Bunun dışında tüketicinin yerine getir-
mesi gereken özel bir şekli şart bulunmamaktadır.
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun tüketi-
cinin gözden geçirme ve bildirim yükümlülüğünü
kaldırmıştır.
Tüketicinin Ayıptan Doğan Hakları
Malın veya hizmetin ayıplı olması hâlinde Tü-
keticinin Korunması Hakkında Kanun tüketiciye
birtakım seçimlik haklar tanımıştır.
Malın Ayıplı Olması Hâlinde Tüketicinin
Seçimlik Hakları
Malın ayıplı olması hâlinde tüketici; satılanı
geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşme-
den dönme, satılanı alıkoyup ayıp oranında satış
bedelinden indirim isteme, aşırı bir masraf gerek-
tirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait
olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme,
imkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştiril-
174
Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları
mesini isteme, seçimlik haklarından birini kullana-
bilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine
getirmekle yükümlüdür.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile de-
ğiştirilmesi hakları üretici veya ithalatçıya karşı da
kullanılabilir.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile de-
ğiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlükleri bera-
berinde getirecek olması hâlinde tüketici, sözleşme-
den dönme veya ayıp oranında bedelden indirim
haklarından birini kullanabilir. Özellikle malın
ayıpsızı değiştirmek mümkün değilse veya çok zor-
sa ya da onarımı aşırı masraflı olacaksa, dönme veya
bedelde indirim haklarından biri kullanılmalıdır.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile
değiştirilmesi haklarından birinin seçilmesi duru-
munda bu talebin satıcıya, üreticiye veya ithalat-
çıya yöneltilmesinden itibaren azami otuz iş günü,
konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda ise altmış iş
günü içinde yerine getirilmesi zorunludur.
Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp ora-
nında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlar-
da, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden
yapılan indirim tutarı derhâl tüketiciye iade edilir.
Hizmetin Ayıplı Olması Hâlinde
Tüketicinin Seçimlik Hakları
Hizmetin ayıplı ifa edildiği durumlarda tüke-
tici, hizmetin yeniden görülmesi, hizmet sonucu
ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı, ayıp oranında
bedelden indirim veya sözleşmeden dönme hakla-
rından birini sağlayıcıya karşı kullanmakta serbest-
tir. Sağlayıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yeri-
ne getirmekle yükümlüdür.
Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya
çıkan tüm masraflar sağlayıcı tarafından karşılanır.
Tüketici, bu seçimlik haklarından biri ile birlikte
Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazmi-
nat da talep edebilir.
Ücretsiz onarım veya hizmetin yeniden gö-
rülmesinin sağlayıcı için orantısız güçlükleri
beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici
bu hakları kullanamaz. Orantısızlığın tayininde
hizmetin ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer
seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından
sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dik-
kate alınır.
Medya Girişimciliği

Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp ora- Zamanaşımı

nında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlar-
da, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden
indirim yapılan tutar derhâl tüketiciye iade edilir.
Ücretsiz onarım veya hizmetin yeniden görül-
mesinin seçildiği hâllerde, hizmetin niteliği ve tü-
keticinin bu hizmetten yararlanma amacı dikkate
alındığında, makul sayılabilecek bir süre içinde ve
tüketici için ciddi sorunlar doğurmayacak şekilde
bu talep sağlayıcı tarafından yerine getirilir. Her
hâlükârda bu süre talebin sağlayıcıya yöneltilme-
sinden itibaren otuz iş gününü geçemez. Aksi tak-
dirde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanmakta
serbesttir.
Ayıptan doğan seçimlik haklar, ayıp daha son-
ra ortaya çıkmış olsa bile, malın tüketiciye teslim
tarihinden veya hizmetin ifası tarihinden itibaren
iki yıllık zaman aşımına tabidir. Ayıplı mallarda, bu
süre konut veya tatil amaçlı taşınmazlarda, taşın-
mazın teslim tarihinden itibaren beş yıldır.
dikkat
Ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zaman
aşımı hükümleri uygulanmaz.

Öğrenme Çıktısı
4 Medya girişimcisinin ayıptan doğan sorumluluğunun şartlarını sıralayabilme
5 Medya girişimcisi karşısında tüketicinin ayıptan doğan haklarını açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Tüketici Korunması Hak-

kında Kanununa tabi olma-
yan sözleşmelerde ayıptan
doğan sorumluluğa ilişkin
farkların neler olduğunu
araştırın.
Arif Kalkan (2018), “Tüke- İnternet ortamında satın
tici Hukukunda Ayıplı Mal- almış olduğunuz ürünlerde
dan Doğan Sorumluluk”, ayıplı çıkan oldu mu? Han-
Ankara. gi yasal yollara başvurdun?

175
 Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları

1 Tüketici hukukuna ilişkin temel

kavramlarını açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Tüketici işlemi ve tüketici

2 sözleşmelerini ve bu işlemlerin ayırt
edici özelliklerini ifade edebilme

Tüketici Hukukuna İlişkin

Temel Kavramlar ve Tüketici
İşlemi

1 Kişiler günlük hayatta yaptığı birçok hukuki ilişkide tüketici konumundadır. Bir kişinin Tüketicinin Ko-
runması Hakkında Kanun kapsamında tüketici olarak kabul edilebilmesi için, Tüketici Hukukuna ilişkin
kavramların bilinmesi gerekmektedir. Tüketici hukukundaki temel kavramlar tüketici, satıcı, sağlayıcı, üretici,
ithalatçı ve tüketici işlemidir. Bu hususlar Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinde tanım-
lanmıştır. Tüketici, satıcı, sağlayıcı, üretici ve ithalatçı gerçek kişiler olabileceği gibi tüzel kişiler de olabilir.

2 Tüketici işlemi, ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında
kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak üzere her
türlü sözleşme ve hukuki işlemdir. Ticari ve mesleki amaçlarla hareket kişilere genel olarak girişimci denilir.
Tüketici sözleşmeleri, girişimci ile tüketicinin belirli amaçlarla yaptıkları ve konusu mal ve/veya hizmet olan
sözleşmelerdir. Tüketici sözleşmesinin tarafları tüketici ve girişimcidir. Bir sözleşmenin tüketici sözleşmesi
olarak nitelendirilmesi için sözleşmenin Kanun’da tüketici olarak tanımlanan kişi tarafından yapılması ge-
rekmektedir. Aynı şekilde sözleşmenin karşı tarafında bulunan kişinin de girişimci olması gerekmektedir.
Tüketici ile tüketicinin veya tacir ile tacirin yapmış olduğu sözleşmeler tüketici sözleşmesi olarak nitelendi-
rilmez. Tüketici ve girişimci tarafları gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. Tüketici sözleşmeleri-
nin konusu sınırlıdır. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da tanımı yapılan mal ve hizmetler tüketici
sözleşmesinin konusu olabilir. Tüketici sözleşmelerinde tüketici, karşı taraf göre daha zayıf konumda ol-
duğundan, eşitlik yoktur. Bu sebeple özellikle tüketicinin haklarının daha iyi korunabilmesi için, tüketici
sözleşmeleri sıkı şekil şartlarına bağlıdır.

Medya girişimcisi ile tüketici arasındaki

3 sözleşmenin türü olan mesafeli sözleşmenin
tanımını ve özelliklerini ifade edebilme

Medya Girişimcisi ile Tüketici

Arasındaki Sözleşme

3 Tüketici ile medya girişimcisi arasındaki sözleşme, mesafeli sözleşmesidir. Mesafeli sözleşme; satıcı veya
sağlayıcı ile tüketicinin aynı fiziksel ortamda olmaksızın, çeşitli iletişim araçları kullanarak, uzaktan yapılan
sözleşmedir. Tüketici ile medya girişimcisi web ortamında veya mobil ortamda fiziki olarak karşı karşıya
gelmeksizin sözleşme yaptıkları için, mesafeli sözleşmelere ilişkin hükümler bu sözleşmelere de uygulanır.
Mesafeli sözleşmelerin geçerli olabilmesi içi tüketicinin ön bilgilendirilmesi gerekmektedir. Satıcı veya sağla-
yıcı, tüketicinin siparişinin kendisine ulaştığı andan itibaren, mal satışlarında en fazla 30 gün içinde edimini
yerine getirmesi gerekmek zorundadır. Satıcı veya sağlayıcının bu süre içinde edimini yerine getirmemesi
durumunda tüketici sözleşmeyi feshedebilir. Tüketici, sözleşme yapılmasında itibaren on dört gün içinde
herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Satıcı
ve sağlayıcı, tüketiciye on dört içinde cayma hakkı olduğu konusunda bilgilendirmemişse, tüketici, cayma
hakkını kullanmak için on dört günlük süreyle bağlı değildir. Ancak her durumda bu süre cayma süresinin
bittiği tarihten itibaren bir yıl sonra sona erer.

176
Medya Girişimciliği

Medya girişimcisinin ayıptan

4 doğan sorumluluğunun şartlarını
sıralayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Medya girişimcisi karşısında
5 tüketicinin ayıptan doğan haklarını
açıklayabilme

Medya Girişimcisinin Tüketici

ile Yaptığı Sözleşmelerde
Ayıptan Doğan Sorumluluğu

4 Medya girişimcisinin ayıptan sorumlu olabilmesi için, malı teslim etmiş veya hizmeti sunmuş olması
gerekmektedir. Bununla birlikte mal ve hizmet ayıplı olmalı, tüketicinin de bu ayıptan haberdar olma-
ması gerekir. Medya girişimcisinin ayıptan sorumlu olması için, tüketicinin gözden geçirme ve bildirim
külfetini yerine getirmesine gerek yoktur. Tüketicinin malın veya hizmetin ayıplı olduğunu ispat etmesi
yeterlidir.

5 Medya girişimcisinin sattığı mal veya sunduğu hizmetin ayıplı olması hâlinde Tüketicini korunması
Hakkı Kanun tüketiciye seçimlik haklar tanımıştır. Malın ayıplı olması hâlinde tüketicinin sözleşmeden
dönme, ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın
ücretsiz onarılmasını isteme veya mümkünse, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme, seçimlik
haklarından birini kullanabilir. Hizmetin ayıplı olması hâlinde ise tüketici, hizmetin yeniden görülmesi,
hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı, ayıp oranında bedelden indirim veya sözleşmeden dön-
me haklarından birini medya girişimcisine karşı kullanmakta serbesttir. Tüketici, ayıptan doğan hakları, 2
yıllık zaman aşımı süresi içinde kullanması gerekmektedir.

177

1 Tüketici ve satıcı ile ilgili aşağıdaki bilgiler-
den hangisi yanlıştır?
neler öğrendik?
A. Tüzel kişiler tüketici olamazlar.
B. Gerçek kişi tacirler, ticari işletmesi ile yapmış
olduğu işler nedeniyle tüketici sayılamaz.
C. Tüketici konumunda bulunan kimse, ticari
veya mesleki olmayan bir amaç taşımalıdır.
D. Tüketici, bir tüketici sözleşmesinde satıcı ve
sağlayıcının karşısındaki kişidir.
E. Satıcının, mesleki veya ticari faaliyetlerinin ko-
nusu önemli değildir.
2 Tüketici sözleşmeleri ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A. Tüketici sözleşmelerinin tarafları tüketici ve gi-
rişimcidir.
B. Tüketici sözleşmeleri sıkı şekil şartlarına bağlıdır.
C. Tüketici sözleşmelerinde yer alan koşullar sözleşme
süresi içerisinde tüketici aleyhine değiştirilemez.
D. Tüketici sözleşmelerinin konusu sınırsızdır.
E. Tüketici ile tüketicinin veya tacir ile tacirin
yapmış olduğu sözleşmeler tüketici sözleşmesi
değildir.
3 Medya girişimcisi ile tüketici arasındaki söz-
leşmenin hukuki niteliği nedir?
A. Kapıdan satış sözleşmesi
B. Mesafeli sözleşme
C. Evde hizmet sözleşmesi
D. Pazarlamacılık sözleşmesi
E. Hizmet sözleşmesi
4 Mesafeli sözleşmelerle ilgili aşağıdaki bilgiler-
den hangisi yanlıştır?
A. Mesafeli sözleşmeler, tarafların fiziki olarak kar-
şı karşıya gelmeksizin yaptıkları sözleşmelerdir.
B. Mesafeli sözleşmelerde, satıcı ve sağlayıcının tü-
keticiyi ön bilgilendirme yükümlülüğü vardır.
C. Mesafeli sözleşmelerde, satıcı ve sağlayıcının
işlemlerle ilgili belgeleri saklama yükümlülüğü
vardır.
D. Mesafeli sözleşmelerde, satıcının malı taşıyıcıya
teslim ettiği tarihten itibaren hasar tüketiciye geçer.
E. Mesafeli sözleşmelere satıcı ve sağlayıcı, tüketi-
cinin onayı olmadan sözleşmede belirtilen hari-
cinde ilave ödeme isteyemez.
178
Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları
5 Mesafeli sözleşmelerde tüketici cayma hakkı-
nı ne kadar süre içerisinde kullanmalıdır?
A. 7 Gün B. 15 gün C. 14 gün
D. 30 gün E. 45 gün
6 Mesafeli sözleşmelerde, satıcı veya sağlayıcı,
tüketicinin siparişinin kendisine ulaştığı andan iti-
baren en geç ne kadar süre içinde edimini yerine
getirmelidir?
A. 1 yıl B. 15 gün C. 30 gün
D. 14 gün E. 6 ay
7 Aşağıdakilerden hangisi medya girişimcisinin
ayıptan doğan sorumluluğunun şartlarından biri
değildir?
A. İfa yapılmış olmalıdır.
B. Mal veya hizmet ayıplı olmalıdır.
C. Tüketici ayıptan haberdar olmamalıdır.
D. Mal ve hizmetteki ayıbın önemli bir ayıp olma-
sına gerek yoktur.
E. Tüketicinin ayıbı bildirmiş olması gerekmektedir.
8 Aşağıdakilerden hangisi ayıp dolayısıyla “Tü-
keticinin Korunması Hakkında Kanun’da” tüketi-
ciye tanınmış seçimlik haklardan biri değildir?
A. Sözleşmeden dönme
B. Manevi Tazminat
C. Bedelde indirim
D. Ayıpsız benzeri ile değiştirme
E. Ücretsiz onarım
9 Tüketicinin ayıptan doğan seçimlik hakları-
nın zaman aşımı süresi ne kadardır?
A. 1 yıl B. 5 yıl C. 6 ay
D. 2 yıl E. 10 yıl
10 Aşağıdaki hangi kişiler arasında yapılan hu-
kuki işlemle bir tüketici işlemidir?
A. Memur ile memur arasında yapılan sözleşme
B. Öğrenci ile kitapçı arasında yapılan sözleşme
C. Öğrenci ile öğrenci arasındaki sözleşme
D. Tacir ile tacir arasındaki sözleşme
E. Tüketici ile tüketici arasındaki sözleşme
Medya Girişimciliği

1. A Yanıtınız yanlış ise “Tüketici” konusunu ye- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Mesafeli Sözleşmelerde
niden gözden geçiriniz. İfa” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Şekli Koşulların Aran-
2. D Yanıtınız yanlış ise “Tüketici Sözleşmesi” ko- 7. E
maması” konusunu yeniden gözden geçiri-
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
niz.

Yanıtınız yanlış ise “Medya Girişimcisi ile Yanıtınız yanlış ise “Tüketicinin Ayıptan
3. B 8. B
Tüketici Arasındaki Sözleşme” konusunu ye- Doğan Hakları” konusunu yeniden gözden
niden gözden geçiriniz. geçiriniz.

4. D Yanıtınız yanlış ise “Zarardan Sorumluluk” 9. D Yanıtınız yanlış ise “Zaman Aşımı” konusu-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

5. C Yanıtınız yanlış ise “Cayma Hakkı” konusu- 10. B Yanıtınız yanlış ise “Tüketici Sözleşmesi” ko-
nu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Türkiye’de 20. yy’e yakın bir tarihe kadar tüketicileri doğrudan koruyan bir
hareket ve düzenlemenin yapıldığını söylenemez. Fakat Selçuklu ve Osmanlı
Devletleri’nin tarihsel süreçteki ekonomik ve hukuksal yapıları incelendiğinde
tüketicilerin dolaylı olarak etkili bir şekilde korunduğu görülür. Selçuklu ve
Osmanlı Devleti zamanında ahilik ve lonca teşkilatı, tüketicinin korunmasın-
da etkili bir görev üstlenen örgütler olmuştur. Osmanlı ve Selçuklu Devleti
zamanında tüketicilerin dolaylı bir şekilde korunmasını sağlayan diğer yapı-
lanmalar ise kadılar ve muhtesipler olmuştur. Dinî bir otoritesi olan kadılar,
yargı görevini yürüterek gerek uyuşmazlıklarda, gerek ürünün kalitesi ve fiyat-
landırılmasında sahip olduğu yetkiyi kullanarak tüketiciyi korumada önemli
görev üstlenmiştir. Muhtesiplerse (ihtisap ağalığı), günümüzdeki zabıtaların
yürütmüş olduğu görevi üstlenmiş kişilerdir. Osmanlı Devleti’nin padişah-
ları tarafından yayınlanan kanunnameler, tüketiciyi koruyan diğer araçlar ol-
muştur. Bu bağlamda özellikle II. Yıldırım Beyazıt Dönemi’nde yayımlanan
Araştır 1 Kanunname-i İhtisab-ı Bursa önem arz etmektedir. Zira mal ve hizmetlerin
belirli bir standarda kavuşmasını sağlamıştır. Bu kanunnamenin dünya tari-
hinde ilk Tüketiciyi Koruyan Kanun, Gıda Kanunu, Belediye Kanunu, Çevre
Kanunu ve Standartlaşma Kanunu olduğu belirtilmiştir. Cumhuriyet tarihin-
de Türkiye’de ilk kez 1971 yılında tüketicilerin korunmasına ilişkin kanun
tasarısı TBMM’ye sevk edilmiş, fakat tasarının gündeme alınmaması sebebiyle
kadük olmuştur. Bu ilk tüketicinin korunmasına yönelik kanun tasarısından
sonra yeni anayasa kabul edilinceye kadar birçok kez çalışma yapılmışsa da
başarılı olunamamıştır. 08/09/1995 tarihinde yürürlüğe giren 4077 sayılı
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Türkiye’de tüketicileri koruyan ilk
kanuni düzenlemedir. Bu Kanun’un tüketiciyi korumadaki yetersizliği 2003
yılında önemli değişikliğe uğramasına sebep olmuştur. Son olarak hâlen yü-
rürlükte olan 28/11/2013 tarihinde 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hak-
kında Kanun TBMM’de kabul edilmiştir. Bu kanun 28/05/2014 tarihinde
yürürlüğe girmiştir.

179
 Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Bazı sözleşmeler Mesafeli Satışlar yönetmeliğinin kapsamı dışına tutulmuştur.

Mesafeli sözleşmeler Yönetmeliğinin Kapsamı dışında tutulan sözleşmeler, Yö-
netmeliğin 2. maddesinde belirtilmiştir. Bu hüküm şöyledir:
“Bu Yönetmelik hükümleri;
a. Finansal hizmetler,
b. Otomatik makineler aracılığıyla yapılan satışlar,
c. Halka açık telefon vasıtasıyla telekomünikasyon operatörleriyle bu telefo-
nun kullanımı,
ç. Bahis, çekiliş, piyango ve benzeri şans oyunlarına ilişkin hizmetler,
d. Taşınmaz malların veya bu mallara ilişkin hakların oluşumu, devri veya
kazanımı,
e. Konut kiralama,
Araştır 2
f. Paket turlar,
g. Devre mülk, devre tatil, uzun süreli tatil hizmeti ve bunların yeniden
satımı veya değişimi,
ğ. Yiyecek ve içecekler gibi günlük tüketim maddelerinin, satıcının düzenli
teslimatları çerçevesinde tüketicinin meskenine veya işyerine götürülmesi,
h. 5 inci maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (d) bentlerindeki bilgi verme
yükümlülüğü ile 18 inci ve 19 uncu maddelerde yer alan yükümlülükler
saklı kalmak koşuluyla yolcu taşıma hizmetleri,
ı. Malların montaj, bakım ve onarımı,
i. Bakımevi hizmetleri, çocuk, yaşlı ya da hasta bakımı gibi ailelerin ve kişi-
lerin desteklenmesine yönelik sosyal hizmetler
ile ilgili sözleşmelere uygulanmaz.”

180
Medya Girişimciliği

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a tabi olmayan sözleşmelerde ayıp-

tan doğa sorumluluğa Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu’ndaki
ilgili hükümler uygulanır. Türk Borçlar Kanunu’nun 223. maddesine göre;
Alıcı, devraldığı satılanın durumunu işlerin olağan akışına göre imkân bulu-
nur bulunmaz gözden geçirmek ve satılan da satıcının sorumluluğunu gerek-
tiren bir ayıp, görürse, bunu uygun bir süre içinde ona bildirmek zorundadır.
Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse, satılanı kabul
etmiş sayılır. Ancak, satılanda olağan bir gözden geçirmeyle ortaya çıkarılama-
yacak bir ayıp bulunması hâlinde, bu hüküm uygulanmaz. Bu tür bir ayıbın
bulunduğu sonradan anlaşılırsa, hemen satıcıya bildirilmelidir; bildirilmezse
satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılır. Türk Borçlar Kanunu’nun 224.
maddesine göre; hayvan satışında satıcının sorumlu olacağı süre yazılı ola-
rak belirlenmemiş ve ayıp da hayvanın gebeliğine ilişkin değilse satıcı, ancak
ayıbın devrin yapıldığı veya alıcının devralmada temerrüdünün gerçekleştiği
Araştır 3 günden başlayarak dokuz gün içinde kendisine bildirilmesi ve ayrıca, hay-
vanın bilirkişilerce gözden geçirilmesinin aynı süre içinde yetkili makamdan
istenmesi hâlinde sorumlu olur. Bu hükümlerden anlaşılmaktadır ki, alıcının
ayıptan doğan seçimlik hakları kullanabilmesi için gözden geçirme ve bildi-
rim külfetlerini yerine getirmesi gerekmektedir. Ancak Tüketicinin Korunma-
sı Hakkın Kanun kapsamında sözleşmelerde ise, tüketicinin ayıptan doğan
seçimlik hakları kullanabilmesi için, gözden geçirme ve bildirim külfetlerini
yerine getirmesine gerek yoktur. Türk Borçlar Kanunu’nun 221. maddesine
göre, satıcının satılanı devretmekte ağır kusurunun bulunmadığı hâller için
ayıptan sorumluluğunu kaldıran veya sınırlayan sorumsuzluk anlaşması yapı-
labilir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da bu maddeyi karşılayan bir
hüküm bulunmamaktadır. Tüketici sözleşmelerinde satıcının ayıplı maldan
doğan sorumluluğunun sınırlandırılacağı veya kaldırılacağına dair bir sorum-
suzluk anlaşması yapılamaz.

181
 Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları

Kaynakça
Aslan, İ. Y. (2015). Tüketici Hukuku, 5. Baskı, Bursa:
Ekin Yayınevi.
Aydoğdu, M. (2015). Tüketici Hukuku Dersleri,
Ankara: Adalet Yayınevi.
Gümüş, A. (2014). 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması
Hakkında Kanun Şerhi, Cilt. 1, İstanbul: Vedat
Kitapçılık.
İnal, T. (2014). Tüketici Hukuku, 3. Basım, Ankara:
Seçkin Yayıncılık.
Kalkan, A. (2018). Tüketici Hukukunda Ayıplı Maldan
Doğan Sorumluluk, Ankara: Adalet Yayınevi.
Uzun Kazmacı, Ö. (2016). İnternet Ortamında Kurulan
Mesafeli Sözleşmelerde Tüketicinin Korunması,
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk
Araştırmaları Dergisi, Cilt 22, Sayı 3, 2791 - 2818.
Yıldırım, A. (2009). Mesafeli Sözleşmelerde Tüketicinin
Korunması, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Zevkliler, A. ve Özel, Ç. (2016). Tüketicinin Korunması
Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık.

182
Medya Girişimciliği

sözlük

D
Dijitalleşme: İçeriğin üretiminin, depolanmasının,
dağıtımının ve tüketiminin analogdan sayısal bir
temele dönüştürülmesi işlemidir.

I-İ
İkinci ekran (second screen): Bir TV programını
takip eden izleyicilerin akıllı telefonlar, tabletler
veya bilgisayarlar aracılığıyla izlemekte oldukları
TV programıyla ilgili ya da ilgisiz olarak sosyal
medyada etkileşimde bulunma durumlarıdır.
İnovasyon: Ticari değeri olan yeniliklerdir.

K
Kullanıcı türevli içerik: Yeni medya kullanıcıları ta-
rafından üretilen ve dolaşıma sokulan içeriklere
verilen genel isim.

P
Prosumer (Prosuder): Yeni medyada hem içerik üre-
ten hem de üretilmiş içerikleri tüketen kullanıcı-
lara verilen isim.
Project glass (Gözlük projesi): Giyilebilir olan (göz-
lük şeklinde) ve çeşitli işletim sistemleri aracılığıy-
la kullanıcıyı dünyayla etkileşime sokan fütüristik
cihazlardır.

Y
Yaratıcılık: Birey ya da bir çalışma grubu tarafından
ortaya konulan yeni ve kullanışlı fikirler.
Yenilik (Buluş-İcat): Yeni fikirlerin, teknik yönü ağır
basan ancak ekonomik değer taşıyıp taşımadığı
net olarak bilinmeyen unsurlara dönüştürülme-
sidir.
Yöndeşme (Yakınsama): Farklı iletişim araçlarındaki
işlevlerin bir tek araçta bir araya getirilmesidir.
Yurttaş gazeteciliği: Profesyonel mesleği gazetecilik
olmayan bireylerin, dijital araçlar yardımıyla bir
gazeteci gibi haber üretip, paylaşmasıdır.

183