Цели на предметната програма (компетенции):

Запознавање на студентите со сите области и дисциплини со кои се бави спортската медицина и стекнување на основни
познавања од иститие.

Содржина на предметната програма:

1. Основни принципи на физиологија на вежбање и кондиционирање

2. Исхрана во спортот - базични принципи

3. Суплементација во спортот – базични принципи

4. Допинг во спортот

5. Примена на спортската медицина во регулирање на телесниот состав

6. Дозирање и евалуација на тренажниот прoцес преку мониторирање на срцевата фреквенција

7. Лаборатаориски и теренски тестирање во спортот

8. Спортско-медицински прегледи

9. Спортски повреди

10. Адекватен тренажен процес – главна превенција на спортски повреди

11. Примена на изокинетиката во спортската медицина

12. Улога на клубскиот лекар во подобрување на спортската изведба и заштита на здравјето на спортистот

Задолжителна литература:

Brukner P., Khan K, Clinical Sports Medicine, McGraw -Hill Companies,Icn, Аustralia, 2007
Clinical Sports Medicine: Medical Management and Rehabilitation Philadelphia Walter Frontera, PA : Saunders/Elsevier, 2007.
Kolt.S.G., Mackler L.S., Physical Therapies in Sports and Еxercise, Churrchill Livingstone Еlsevier, Philadelphia, 2003
International Federation of Sports Medicine (FIMS), Team Physician Manual, Routledge Аbingdon Oxon, 2013

Дополнителна литература

Еhrman J.K.,Вisich Г.S. Keteyian S.J.,Clinical Еxercise Physiology,Human Kinetics,2009

Човечкиот организам може да обезбеди енергија од три
основни извори:
- АТР-СР системот (високо енергетски фосфати) кој
обезбедува енергија примарно за високо интезивни
активности во времетрање од 3-7 секунди
- Гликолиза (анаеробно обезбеден енергија од
јагленохидратите) која обезбедува енергија примарно
за интезивни активности во времетраење од 40
секунди до 3 минути
- Оксидативен систем (оксидација на јагленохидратите,
мастите и протеините) кој обезбедува енергија во
мирување и при ниско (воглавно од оксидација на
мастите) или високо (воглавно оксидација на
јагленоходратите) интензивни вежби на издржливост
 АТФ + Н2О = АДФ + Ф + енергија

АTФ – АДФ- АTФ

АТФ
Лимитирани количини јагленохидрати, масти,
АДФ белковини и креатин
фосфат

Слободна енергија Аеробни и анаеробни процеси

Н2О, СО2, лактати и креатин

Степенот на искористување на АТР од миурвање до

вежбање може да се зголеми за 150 пати, со што ќе
се искористи целиот складиран АТР во мускулите за
2-3 секунди.

За одржување на целулрна хомеостаза и

контрaкција на мускулните филаменти потребно е
константна концетрација на АТР (регенереацијата
на АТР да биде иста со неговата потрошувачка)
 1. ВИСОКО ЕНЕРГЕТСКИ ФОСФАТИ
А) РАСПОЛОЖЛИВ АТР ВО МУСКУЛИТЕ
- АТР е директен линк помеѓу скратувањето и издолжувањето на мускулните
влакна, развивањето на сила и метаболизмот
- Искористувањето на АТР во мускулите е директно поврзана со количината на
калциум ослободена од трансверзалниот тубуларен систем. Rегулаторни
ензими важни за ослободување на енергија од АТР: актомиозин АТР-аза, Nа+ / К+
АТР-аза и Са2+ саркополазматична АТР-аза. Максималната количина на
хидролизиран АТР за време на една единечна контракција зависи од
изоензимските карактеристики на миозинот, односно типот на мускулно
влакно.
Б) СР (креатин фосфат) СИСТЕМОТ
-Во мускулите, СР се наоѓа во количини за три пати поголеми од количините на АТР.
АDP + CP + Н + = АТP + креатин (реакција катализирана од креатин киназа – може да
биде инхибирана од преголема концетрација на Н+)
-Количината на АТP не може да падне под 50% од базичните вредности и при
екстремни оптоварување, но сепак системот на високо енергетски фосфати
може да биде значајно редуциран при високо интензивни активност. Можни се
две опции:
а) ако после високо интензивната активност следи период со можност на долга
регенерација или активност со низок интензитет, рефосфорилација оди по
оксидативен пат
б) ако активноста со висок интензитет трае подолго време, CP резервите значајно
се намалуваат и се активира анаеробната гликолиза.
 БИОХЕМИСКИ ПОСЛЕДИЦИ ОД
ХИПОКСИЈАТА Зголемување во
количината на пируват,
хипоксија намалени аеробни услови
и ангажирање на брзите
мускулни влакна
Намалена оксидација и
фосфорилација во
митохондриите

Намален однос на
концентрациите Зголемен однос на
ATP концентрациите
ADP NADH
гликоза NAD
2ADP
Стимулација на
гликолизата 2ATP

пируват стимулација

H+ +лактат

Намалување на pH

Инхибиција на гликолизата

хипоенергeза
2) АНАЕРОБНА ГЛИКОЛИЗА
3ADP + 3P + гликозна единица = 3ATP + 2 лактати + 2 Н+

гликоген гликоген
Ca++
фосфорилаза
гликоза Гликоза- +
6P Гликоза гликоза
замор
ATP во крв
фосфофрук
ATP токиназа
Глицералдехид H+ пируват лактат
-3-фосфат +

2 NAD+ LDH
2HPO3-
2 NADH2 2 NAD+
2(1,3-
дифосфо-
глицерат)
2 ATP
Кребсов
циклус
2 ATP
Електронски
пренос
2(пируват) 2(лактата)
AMP, ADP ATP
Pi
За време на високо интензивно вежбање, лактатите може да се
акумулираат поради две причини:
1. Формирање на пирувати во големи количини поради што не можат да
бидат исокористени во митохонриите
2. Создадените NADH + H+ не можат да бидат ре-окисдирани во доволна
рата од страна на митохондријалната мембрана
- Со понатамошна континуирана анаербна продукција на енергија,
пуферскиот капацитет на организмот се надминува од продукцијата
на лактати и лактатите се акумулираат.
- Поради сето ова, лактатите може да се користат како еден од
најважните параметри во одредување на издржлиовста и
оптимизирање на тренажниот процес.

Модел на лактатна крива на

Лактати (mmol/l)

изведба и обезбедена енергија

за време на зголемување на
Анаеробен праг интезитетот на работа

Аеробен праг

Интензитет на работа
Ј.Х
Масни к-ни
 ЛАКТАТНИ КРИВИ НА ИЗВЕДБА И КРИВИ НА СРЦЕВИ
ФРЕКВЕНЦИИ КАЈ ТРИ РАЗЛИЧНО ТРЕНИРАНИ ИНДИВИДУИ

0 20 40 60 08 100 120 140 160 180 200

12 14 16 18 20 22

Срцева фреквенција
Лактати (mmol/l)

Тркач на 400 метри

нетрениран
10

(у/миин)
маратонец
8
6
4
0 2

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
24 km/h
За разлика од анаеробниот систем, аеробниот систем создава
енергија со низок степен на ослободување, но со речиси
неограничен капацитет.
- Со аеробниот систем се обезбедува енергија при активности со
низок интензитет и долго времетраење или пак мирување.
- Процесот се одвива во митохондриите и го вклучува Кребсовиот
циклус и транспортниот ланец на електрони.
- VO2max или VO2peak – максимална аеробна моќ, максимална
кислородна потрошувачка – количеството на АТР кој може да
биде продуциран аеробно, односно, степенот со кој
кислородот може да биде транспортиран со
кардиореспираторен систем до активните мускули
- Од 3,5 мл/кг/мин во мирување, VO2max може да се зголеми до
35-38 мл/кг/мин (кај жени) и 42-45 мл/кг/мин (кај мажи) кај
нетренирани луѓе, односно 72-76 мл/кг/мин (кај жени) и 85-90
мл/кг/мин (кај мажи) кај спортисти кои тренираат издржливост.
 МАСТИ ЈАГЛЕНОХДРАТИ ПРОТЕИНИ

460 ATP 36-38 ATP

Масни к-ни + глицерол Гликоза/гликоген Амино к-ни

Бета оксидација гликолиза деаминација

пируват
Ацетил -СоА

Масни к-ни

оксалацетат Електрон
Н+ транспорт
Кребсов систем
сукцинат циклус цитрат NAD - NADH+
+

2Fe3+ - 2Fe2+
О2 FAD – FAD2
α-кетоглутарат
ADP + P = ATP
СО2 + O2 = H2O
- Тренингот е дефиниран како подготовка на
спортистот за највисоки нивоа на изведба (физичка,
техничка, интелектуална, психолошка и морална
подготовка во смисол на физичкo вежбање)
- Адаптациите на стимулусиите на вежбање ќе
зависат од: фреквенцијата, интензитетот, типот на
тренингот, времетраењето на тренингот и
интервалите на одмор.
- Оптимизирањето на тренингот и неговите ефекти ќе
зависат од следниве ПРИНЦИПИ НА ТРЕНИНГ:
спцифичност, прекумерно оптоварување,
прогресија, суперкомпензација, реверзибилност и
“детренинг (detraining)”, “тајперинг (tapеring)“ и
периодизација.
- Тоа значи дека телесните акутни и хронични одговори и
адаптации на вежбање во тренажниот процес се метаболички
и биомеханички специфични на типот на вежбање и
инволвираните мускулни групи.
- Принципот на специфичност има импликации на: анатомијата,
невромускуларното ангажирање, моторните способности,
кардиореспиратонрата функција и мускулниот метаболизам.
- Кога се дизајнира еден тренажен програм, важно е да се знае
специфичниот метаболички профил на спортот или
активноста и допринесот на аербоните и анаеробните
патишта во обезбедувањето на енергија при соодветната
спортска изведба (спринтер или кревач на тегови,
велосипедиста или маратонец).
Принцип на индивидуални разлики – секоја индивидуа одговара
различно на ист тренажен стимул.
- Овој принцип се должи на: состојбата пред тренингот, претходно
фитенс ниво, генететска предиспозиција и пол (разлики во
зголемување на аеробната моќ кај претходно седентарни –
50% и спортисти – 5 %, сепак спортистите постигнуваат на крај
- Овој приницип е базиран на потребата да се тренира телото на ниво
над неговата нормална изведба – прекумерното отповарување би
требало да биде стимулус доволен за да се јават хронични адаптации.
- Количината на прекумерното оптоварување која треба да предизвика
соодветен одговор зависи од тренажната сосотјба на индивидуата
(кај трениран спортист, стимулусот треба да биде со висок
интензитет, за разлика од оној кај нетрениран).
- Фреквенцијата, времетраењето и интезитетот се варијаблите со кои
најчесто се манипулира за да се постигне принципот на прекумерно
оптоварување, со специфично значење за модот на вежбање.
Пример: при тренирање на издржлиовст, минимален стимулус на
прекумерно опотварување е 50% од VO2max, 70% од максималната
срцева фреквенција или 60% од фреквенцијата на срцевата резерва.

Плато во физичката изведба –

Физичка
изведба
генетски детерминирано

Нетренираните луѓе ќе постигнат

поголемо зголемување на изведбата за
пократок период за разлика од
Времетраење на тренингот спортистите.
- Кога еден спортист ќе се прилагоди на тренажниот стимулус
(интензитет, времетраење или фреквенција), оптоварувањето
мора да се зголеми за да подобрувањата продолжат.
- Ако оптоварувањата се преголеми, може да дојде до преголем
стрес на физиолошките системи и постои ризик од појава на
т.н. “overuse“ повреди или т.н. “прегрејување” на спортистот.
- Оптимален тренажен концепт е оној кој обезбедува адекватен
стимулус на прекумерно оптоварување без прекумерен стрес
врз организмот.
ОПТОВАРВУАЊЕТО СЕ ЗГОЛЕМУВА СОГЛАСНО СО ПРИНЦИПОТ НА
ПРЕКУМЕРНО ОПТОВАРУВАЊЕ

Физичка
изведба

време
Стимулус – замор – опоравување – адаптација – концептуално,
соодветен ситмулус би предизвикал некој степен на замор,
опоравување и адаптација, така да изведбата евентулано би
се подобрила – суперкомпензација
Пример: тренинг од некоклу недели, концетриран само на
зголемување на оптоварувањето со цел зголемување на сила
или издржлиовст доведува до намалување на силата, моќта и
брзината кај тркачи. Со повторно враќање на нормален
тренинг, доаѓа до зголемување на силата и издржлиовста над
базичните вредности (Verkoshansky).
СТИМУЛУС – ЗАМОР – ОПОРАВУВАЊЕ - АДАПАТАЦИЈА

суперкомензација

опоравување време
замор
Кога ќе престане стимулусот од тренингот, адаптациите на органските системи
се враќаат на претходните вредности (какви што биле пред тренингот) –
принцип на реверзибилност.
Намалување на аеробната издржлиовст – после 21 ден одомор во кревет, VO2max
се намалува за 27% - ова намалување по престанок на тренинг се јавува како
резултат на редукција во плазма волуменот и активноста на мускулните
митондриски ензими – нема докази за намалување на активноста на
гликолитичките ензими.
Намалување на силата и мускулната моќ – многу помало од она кај аеробната
издржливост.
ДЕТРЕНИНГ/ВРАЌАЊЕ ВО ТРЕНИНГ – и претходно слабо тренинраните и високо
тренинраните исто брзо ги враќаат придобивките од повторно воспоставениот
тренажен процес (претходното ниво на фитнес не влијае на враќање на
придобивките од аеробен тренинг после 2-7 недели на детренинг) – 1 недела на
нетренирање бара 3 недели тренинг за враќање на претходното ниво.
ОПОРАВУВАЊЕ - зголемувањето на изведбата бара еден баланс помеѓу
прекумерното оптоварување и опоравувањето – ако има премалку одмор,
постои шанса да дојде до "overreaching“ или "overrtraining“ (физички, хемиски и
ментален имабаланс) – опоравувањето не значи секогаш копплетен одмор.
МОНОТОНИЈА – се јаува поради потреба од повторување на голем број на исти
вежби и зголемување на интензитетот и обемот на тренажениот процес –
сесиите на вежбање треба да бидат различни и да предизвикуваат
задоволство.
Прогресивно и нелинеарно намалување на тренажното оптоварување во различен
временски период, со цел намалување на физиолошкиот и психолошкиот
стрес од дневниот тренажен процес и оптимизирање на спортската изведба.
Тренерите би можеле да го редуцираат волуменот и интензитетот на тренингот
после период на “тежок” тренинг, посебно пред нов тренажен циклус или
важно натпреварување.
Tapering-от всушност ја зголемува мускулната моќ, психолошкиот статус и
подобрува спортската изведба (тренерот и спортистот не треба да се плашат
од него и треба да ја разберат неговата примена).
Должината на овој период зависат од самиот спорт, неговата цел, периодот од
годината и индивидуалните потреби.
ДИЗАЈНИРАЊЕ НА ТРЕНАЖЕН ПРОГРАМ
Базирајќи се на сите погоре наведени принципи, дизајнирањето на овој програм се
состои во манипулацијата со следниве варијабли:
1. Фреквенција на тренинг - број на тренажни сесии спроведени во еден ден или
недела
2. Интензитет на тренинг – за адаптација на тренжаниот процес е важна
интеракцијата помеѓу интензитетот на тренингот и неговот времетраење –
колку повисок интенизет, толку пократко времетраење
3. Видот на вежба - за подобрување на изведбата, спортистот треба да ги
применува видот на моторни активности кои се слични со изведбата во
специфичниот спорт
4. Времетраење на вежбата – зависи од интензитетот на тртенингот
Вариации во тренажните варијабли, организирани во планирани периоди или циклуси, во
состав на еден целосен тренaжен програм, а со цел подобрување на спортската изведба
се вика периодизација (концепт на периодизација предложен од страна на Matveyev -
1960).
Заморот е нормална последица на тренингот, а адаптациите се јавуваат во периодите без
оптоварување.
Макроциклус - најдолгиот период, која ја опфаќа целата тренажна година, а може да биде
неколку месеци до 4 години (Олимписки циклус) – поделен е во три периоди:
1. Подготвителен - цел е изградба на база – зголемување на
кардиореспираторниот фитнес и сила
- вежби со долго времетраење и низок интензитет
- зголемувањето на интензитетот следи само ако спортистот е адаптиран на
претходното оптоварување и е потребен тренажен стимулус за понатамошни
подобрувања
- понатаму, во овој период, цел треба да биде зголемување на интезнитетот а
намалување на времетраењето на тренингот, со внесување на сите видови на
тренинг во тренажениот програм (издржлиовст, сила, флексибилност, брзина
итн)
2. Натпреварувачки - денови на тренинг со низок интензитет и кратко
времетраење би требало да претходат пред натрпеварот или трката, со цел
спортистот да е целосно опоравен и одморен
3. Транзициски/постнатпреварувачки - т.н. активен период на одмор, со цел
опоравување од претходните натпреварувања – вежби со кратко
времетраење и интензитет – одржување на задоволително ниво на
кардиореспираторниот фитнес, мускулната сила и обесмастената маса
Мезоциклус – го дели макроциклусот во два или повеќе периоди кои траат
неколку недели до неколку месеци, согласно со целите и бројот на
натпреварите
Микроциклус – секој мезоциклус е поделен на два или повеќе
микроциклуси кои траат по една недела, но може до 4 недели – овој
циклус (неделен) е најважен период во планирање на тренажниот
порцес

МОДЕЛ НА ПЕРИОДИЗАЦИЈА

Волумен МЕЗОЦИКЛУС
(количина)

60-70%
50-60%
40-50% 50%
Интензитет
(квалитет)

Процент на зголемување на
тренажното оптоварување за време на
циклус од 4 недели
натпревару постнаптрева
подготвител транзициски рувачки
ен вачки
ПРЕПОРАЧАНОТО НИВО НА ФИЗИЧКА АКТИВНОСТ Е НАЈМАЛКУ 30 МИНУТИ НА
ФИЗИЧКА АКТИВНОСТ СО СРЕДЕН ИНТЕНЗИТЕТ СЕКОЈ ДЕН.

- 5-10 МИНУТИ ЗАГРЕВАЊЕ (ОДЕЊЕ, БАВНО ТРЧАЊЕ, ИТН)

- 2 х 20 МИНУТИ НЕДЕЛНО, СЕСИИ ЗА МУСКУЛНАТА СИЛА ЗА ГОЛЕМИТЕ МУСКУЛНИ
ГРУПИ (КРЕВАЊЕТО ТЕГОВИ Е НАЈАЕФИКАСНО)
- 3 Х 30 МИНУТИ НЕДЕЛНО, СЕСИИ ЗА МУКСУЛНА ИЗДРЖЛИОВOСТ ЗА ГОЛЕМИТЕ
МУСКУЛНИ ГРУПИ (ЧУЧЊЕВИ, СКЛЕКОВИ И ДИГАЊЕ ТЕГОВИ)
- 5 Х 30 МИНУТИ НЕДЕЛНО, СЕСИИ ЗА КАРДИО-РЕСПИРАТОРНА ИЗДРЖЛИОВСТ СО
КОНТИНУИРАНА АЕРОБНА АКТИВНОСТ (РИТМИЧКИ ВЕЖБИ, ПЕШАЧЕЊЕ, ТРЧАЊЕ,
ПЛИВАЊЕ, ВОЗЕЊЕ ВЕЛОСИПЕД) – АКТИВНОСТИ СО КОНТИНУИРАНА КИЛОРОДНА
ПОТРОШУВАЧКА
- 10-12 МИНУТИ ДНЕВНО ВЕЖБИ ЗА ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ФЛЕКСИБИЛНОСТА
(ИСТЕГНУВАЊЕ БЕЗ BOUNCING ЕФЕКТОТ) – МОЖЕ ДА БИДАТ ВКЛУЧЕНИ ПОСЛЕ
ЗАГРЕВАЊЕТО И ЗА ВРЕМЕ НА ЛАДЕЊЕТО
- 5-10 МИНУТИ ЛАДЕЊЕ (БАВНО ОДЕЊЕ, АКТИВНОСТИ СО НИЗОК ИНТЕНЗИТЕТ,
ВКЛУЧИТЕЛНО И ИСТЕГНУВАЊЕТО)
ДОЗИРАЊЕ И ЕВАЛУАЦИЈА НА
ТРЕНАЖНИОТ ПРОЦЕС ПРЕКУ
МОНИТОРИРАЊЕ НА СРЦЕВАТА
ФРЕКВЕНЦИЈА
I.СФ СЕ КОРИСТИ КАКО СТАНДАРД И ДОБАР
ИНДИКАТОР ЗА ИНТЕНЗИТЕТОТ НА
ВЕЖБАЊЕТО

ПОСТОИ ЛИНЕАРНА ЗАВИСНОСТ ПОМЕЃУ СФ И

ИНЕНЗИТЕТОТ НА ФИЗИЧКОТО ОПТОВАРУВАЊЕ

висок

СФ(уд/мин)

Интензитет на
оптоварување висок
 НАЧИНИ НА МЕРЕЊЕ И МЕТОДИ

ПАЛПАТОРНА МЕТОДА (A.RADIALIS, A.CAROTIS,

A. TEMPORALIS)

СЕНЗОРНА МЕТОДА (СФ МОНИТОРИ-POLAR)

 МЕТОД НА 15 УДАРИ (15/20,3 h 60=44)

 МЕТОД НА 15 СЕКУНДИ (12 x 4=48) - помалку

точен

 МЕТОД НА 10 СЕКУНДИ - по вежбање

 II. СФмах (максимална срцева
фреквенција)
· НЕ ЗАВИСИ ОД СТЕПЕНОТ НА ТРЕНИРАНОСТ
· ЗАВИСИ ОД ВОЗРАСТА (СФмах=220-возраста) - само
груба проценка и не е секогаш точна

НАЧИН НА ОДРЕДУВАЊЕ НА СФмах:

• секогаш по комплетен одмор
• се започнува со загревање
• 4-5 минути интензивно трчање или возење велосипед
со максимален спринт последните 20-30 секунди
• се одредуваат во тек на неколку недели неколку
вакви СФмах и се зема најголемата вредност
• постои спорт специфичен СФмах
• за најголема точност се користат СФ монитори
 СФ во мирување
· за 10 удари повисока кај жените
· пониска наутро од навечер
· кај спортсти со висок степен на
издржливост (маратонци) е најниска и
зависи од степенот на тренираност
обратнопропорционално
· утринската СФ во мирување (базален пулс)
не е индикатор на тренираност, туку на
степенот на опоравување од претходното
оптоварување
· само СФ во мирување во фазите на
опоравување во интервален тренинг е знак
на степенот на тренираност
 Зависноста на СФ во мирување од степенот и
времетраењето на тренираноста
СФ во
мирување
80
60
40
20

1 2 3 4
месеци
 БАЗАЛЕН ПУЛС

1. СФ мерена наутро, по 8 часа спиење, по 12

часа последен оброк, во кревет, покриен, на
20 С0, сам разбуден, 2-5 минути по
разбудувањето
2. Не дава информации за спремноста
3. Негово сукцесивно зголемување во 2-4 дена
под 2 удари или 6 удари одеднаш говори за
почетната фаза на претренираност
4. Зголемен при инфекции, зголемена телесна
температура, стрес
5. Негово намалување значи подобрување на
физичката кондиција
 СФ И ИНТЕЗИТЕТ НА ТРЕНИНГОТ
Принципи на ефективен тренинг

1. Специфичен и насочен кон најголема

мобилизацација на енергетскиот систем кој е
најмногу инволвиран во соодветниот спорт

2. Интензитетот на тренингот е есенцијален за

постигнување на врвна спортска форма

3. Со подобрување на кондицијата би се зголемил и

интензитетот на тренингот

4. Тренинг шемата би требало континуирано да се

евалуира и адаптира
 МЕТОД НА КАРВОНЕН- СФ РЕЗЕРВА
СФ резерва = СФмах - СФ мирување
СФ70%= СФ мирување + 70%СФ резерва
Пример: прв спортист: СФмах=210
СФмирување= 50
СФ вежбање=160

втор спортист:СФмах=170
СФ мирување= 50
СФ вежбање=140
И двајцата трчаат исто растојание. Кој извршува
потешка (поинтензивна) работа-Зошто ?
ПРВИОТ ВЕЖБА СО 50 УДАРИ ПОД СФмах,
А ВТОРИОТ СО 30 УДАРИ ПОД СФмах.

СФ веж - СФмир
Интензитет = __________________ х 100%
СФмах -СФмир

ПРВИОТ ВЕЖБА СО 68%, А ВТОРИОТ СО

75% ОД МАКСИМУМОТ.
 МЕТОД НА СФмах
СФ70%= 0.70 х СФмах

ПОСТОИ РАЗЛИКА ПОМЕЃУ ДВАТА МЕТОДА, ПОСЕБНО

ПРИ ПОНИСКИ ИНТЕНЗИТЕТ НА ВЕЖБАЊЕ (пример:
СФмир=65; СФмакс=200)
СФмах % од СФрезерва % од СФвежбање

186 90 93
180 85 90
173 80 87
166 75 83
153 65 76
146 60 73
 МЕТОД НА АНАЕРОБЕН ПРАГ (AnT)
ИНТЕНЗИТЕТ НА ОПТОВАРУВАЊЕ НАД КОЕ ДОАЃА ДО
НАТРУПУВАЊЕ НА МЛЕЧНА КИСЕЛИНА И ПО ИЗВЕСНО
ВРЕМЕ НАСТАНУВА ЗАМОР (L=4 MMOL/L)
ПОДЕЛБА НА ИНТЕНЗИТЕТОТ НА ЗОНИ:
Зони на интензитет % од AnT Енергетски систем
A1 - аеробна 1 70-80 Чисто аеробен

A2 - аеробна 2 80-90 Чисто аеробен

E1 - издржлиовст 1 90-100 Аеробно-анаеробен

E2 - издржлиовст 2 100-110 Аеробно-анаеробен

An1 - анаеробна 1 2-3 минути Анаеробна глииколиза

An1 - анаеробна 1 do 10 секунди фосфатен

опоравување 50-60
 СФ - ЛАКАТАТНА КРИВА

10 лактати
9
(ммол/л)
8
7
6
5 нетрениран трениран
4 AnT
3
2
1
0.5

130 180
СФ (уд/мин)
 РАЗЛИКИ ВО КРВНИТЕ ЛАКТАТИ (ммол/л) НА СЕКОЈ
СТЕПЕН НА МАКСИМАЛЕН ЕРГОМЕТРИСКИ ТЕСТ
ПОМЕЃУ ТРИ ФАЗИ НА ТРЕНАЖЕН ПРОЦЕС

12
^
10

8 I
* II
6
III
4

0
lacR lacI lacII lacIII lacIV lacV lacVI lacM lacRec

P<0.01 * сигнификантна разлика помеѓу првата и вотрата фаза

P<0.01 ^ сигнификантна разлика помеѓу првата и третата фаза
 Промени на крвните лактати во текот на една натпреварувачка
полусезона кај професионални фудбалери продуцирани за време на
силно интензивен, аеробно продуцирачки фудбалски тренинг
br<0.05 - разлики помеѓу I и III фаза cr<0.05 - разлики помеѓу II и III фаза

10
9
b
8
7 b,c
kr vni 6
l akt at i 5
f aza1
(mmol/l) 4
3 f aza2
2 f aza3
1
0
mi r 1 2 3 4 5 6 opor
ser i i na vi soko i nt enzi ven aer oben
pr oduci r a~ki t r eni ng
 Промени на срцевите фреквенции во текот на една
натпреварувачка полусезона кај профеионални фудбалери за време
на максимален ергометриски тест
ar<0.05 - разлики по меѓу I и II фаза; cr<0.05 - разлики помеѓуј I и III фаза; cr<0.05 - разлики
помеѓу II и III фаза

b,c
a,b,c
a,b
200
180 a
a,b
160
b
140 a

sr cevi 120 c

f r ekvenci i 100 f aza1

(ud/mi n) 80 f aza2
60
40 f aza3
20
0
mi r 2 4 6 opor
st epeni na maksi mal en er gomet r i ski t est
VO2max (l/min ili ml/kg/min) – Максимална кислородна
потрошувачка за време на максимален напор кој трае
подолго од 2 минути а пократко од 5 минути

VO2max
200
(l/min) Анаеробно вежбање
5 180
4
3 Аеробно вежбање 130
2
1 СФ
(уд/мин)

0 1 2 3 4 5 6 7
Месеци на тренинг
 Точка на дефлексија - CONCONI
СФ деф - СФ над која СФ веќе не расте
линеарно со интензитетот на вежбањето (AnT;
4 mmol/l)

СФ СФ деф
(уд/мин)

Интензитет на вежбање
 ПРИМЕНА НА СПОРТСКАТА
МЕДИЦИНА ВО РЕГУЛИРАЊЕ
НА ТЕЛЕСНИОТ СОСТАВ
Зошто го мериме телесниот состав ??!!

• Здравје
• Физичка изведба (секојдневно
живеење и спортисти)
• Раст, развој и зреење
• Долготрајна регулација на телесниот
состав
 Summary of methods used to estimate body composition
Underwater weighing, gas displacement
Isotope dilution
total
40K whole-body counting
Dual-energy x-ray absorptiometry (DXA)
Bioelectrical impedance
Neutron activation analysis
Uptake of fat-soluble gases
24-hour urinary creatinine excretion
3-Methylhistidine excretion
chemical
CT
Ultrasound
Radiography
Anthropometry
Estimates body density, which is converted to %Fat
Estimates total body water, which is
converted to FFM; compartments of
body water also can be estimated
Estimates potassium content of body,
which is converted to FFM
Estimates bone mineral, also lean and fat
tissues
Estimates FFM
Uses isotopes of nitrogen and calcium to
estimate lean tissue and mineral
Estimates FM
Estimates muscle mass
Estimates muscle mass
MRI Estimates of fat, muscle, and bone
without ionizing radiation, plus
composition
Estimates of bone, muscle, and fat
Estimates of fat, muscle, and bone
Estimates of fat, muscle, and bone
Estimates of subcutaneous fat and
 Модели:
Телесен состав
Две – компонентен
BM = FFM + FM

Три – компонентен
BM = TBW+FFDM+FM
Четири - компонентен

FFM Тотална вода(TBW)

(обезмаст Масна маса (FM)
ена маса)
Коскени минерални (BM) Телесна маса
остаток

Обезмастена сува маса (FFDM) Коскени минерали (BM)

Остаток
 Модели:
Телесен состав

2-C: BM = FFM + FM

3-C: BM = TBW+FFDM+FM

4-D: BM = TBW+BM+Остаток+FM

Масна маса (FM)

Главен независен ризик фактор за повеќе дегенеративни болести

Лимитирачки фактор во спортските достигнувања
 АНТРОПОМЕТРИСКИ ИСПИТУВАЊА
 Сите антропометриски испитувања се изведуваат
според препораките на Интернационалниот
Биолошки Програм.Испитаниците се облечени во
лесна облека, без обувки со претходно одбележени
антропометриски точки и нивоа. Се употребуваат
стандардни антрополошки мерни инстурменти:
 Медицинска децимална вага со точност на
отчитување од 0.1 кг;
 Еластична летна долга 150 см и точност на
отчитување од 1 мм;
 Калипер John Bull со можност на отчитување од 0.1
мм;
 Клизен шестар со точност на отчитување од 1 мм
 АНТРОПОМЕТРИСКИ ИСПИТУВАЊА
Се мерат следниве антропометриски мерки:
 Телесна маса (TM - кг) и телесна висина (TV - см);
 Обеми на: надлактица, подлактица, надколеница
и подколеница (во мм);
 Дијаметри на: лакот, рачен зглоб, колено и скочен
зглоб (во мм);
 Кожни дипли над: лопатка, трицепс, бицепс,
подлактица, надколеница, подколеница (мм).
Од овие мерки, според предикционите формули на
Mateigкa и Frischencko, изведени се следниве
антропометриски параметри :
 Апсолутна и релативна мускулна, масна и коскена
маса
 Мускулна и масна површина на надлактицата
 BMI (кг/м2)
Биоелектрична импенданса: BIA

Обезмастеното ткиво има поголема содржина

на вода и електролити од масното ткиво

Електролитната содржина дозволува проценка

на обезмастената маса преку одредување на
големината на биоелектричната
спроводливост или биолектричната импенданса

Обезмастената маса има пониска импенданса и

поголема спроводливост од масната маса, која
пак има релативно малку вода и електролити,
со повисока импенданса и помала спроводливост

На импендасната влијаат
обликот, волуменот и должината на телото
Анализа со биолектрична импенданса: BIA

Извори на грешка:
Облик, волумен и должина на тело
Поставување на електроди
Време на мерење: Дневно ноќен ритам
Време на мерење:Време на читање
Ниво на активност и течности
Разлики помеѓу различните апарати
 МИНИМИЗИРАЊЕ НА МОЖНИТЕ ГРЕШКИ
КОРИСТЕЈЌИ BIA ВО МЕРЕЊЕ НА ТЕЛЕСНИОТ СОСТАВ
• ВРЕМЕ НА МЕРЕЊЕ (дневно
ноќен ритам и време на
читање) – секое повторно
мерење треба да биде во
исти период на денот; за
жени – во исти период на
менструален циклус
• АКТИВНОСТ И НИВО НА
ХИДРАТАЦИЈА: во денот на
мерење- без физичка
активност; се претпочита
мерење наутро
• ПОСТАВЕНОСТ НА
ЕЛЕТКРОДИТЕ: користење
на InBody 720 со 8 точки на
контакт со електродите –
повеќе точен
• РАЗЛИКИ ПОМЕЃУ
РАЗЛИЧНИТЕ АПАРАТИ:
секогаш со истиот InBody
720
 ПРИМЕНА НА СПОРТСКАТА
МЕДИЦИНА ВО РЕГУЛАЦИЈА НА
ТЕЛЕСНИОТ СОСТАВ

 Спортско-медицински преглед

 Прашалник за навиките околу исхраната

 Индивидуален начин на исхрана

 Индивидуален програм за вежбање

 Континуиран мониторинг и евалуација

 СПОРТСКО-МЕДИЦИНСКИ ПРЕГЛЕД

Индив BW,(TW -
идуале icw,ecw,P,
н
6 M-non
BMI,%BFM,W/H,VFA
VO2ma
индиву osseous
BMR,AMC,AC, FS
x, AnT
дални and
ECG во мирување
 ИНДИВИДУАЛЕН НАЧИН НА ИСХРАНА
 Базиран на спортско-медицинскиот преглед и
прашалникот за навиките околу исхрана
 На почетокот со мал јаглено-хидратен внес (1 -3 месеци)
 Главна крајна цел е постигнување на метаболички
баланс на steady-state состојба – релативно констанатна
масна маса (претходно доведена во посакувана состојба)
со зголемување или одржување на обезмастената маса
 Активно учество на субјектот во дневното креирање на
индивидуалниот начин на исхрана
 Сопствено мониторирање од страна на субејктот секои 15
дена (првите два месеци) или секој 30 –ти ден со BIA
мерење понатаму
 Континуирана едукација
 Базирано на претходното ниво на фитнес и физичка
активност
ИНДИВИДУАЛЕН ПРОГРАМ ЗА ВЕЖБАЊЕ
КОНТИНУИРАНО МОНИТОРИРАЊЕ И
ЕВАЛУАЦИЈА
 ЗАКЛУЧОЦИ ОД KINETICUS ПОСЛЕ 10
ГОДИНИ ОД СПРОВЕДУВАЊЕ НА
ПРОГРАМАТА ЗА РЕГУЛИРАЊЕ НА
ТЕЛЕСНИОТ СОСТАВ
 ИНДИВИДУАЛЕН ПРИСТАП
 САМО-МОНИТОРИРАЊЕ ОД СТРАНА НА СЕКОЈ УЧЕСНИК
ОД ПРОГРАМАТА
 ПРЕТХОДНИОТ ТЕЛЕСЕН СОСТАВ (ГОЛЕМА МУСКУЛНА
МАСА) И ПРЕТХОДНО ВИСОКО ФИТНЕС НИВО Е ДОБРА
СТАРТНА ПОЗИЦИЈА ЗА КРЕИРАЊЕ НА
ИНДИВИДУАЛНА ПРОГРАМА
 ИНТОЛЕРАНЦИЈА НА ХРАНА
 КОНТИНУИРАНО ВНЕСУВАЊЕ НА ХРАНА (СЕКОЈ 3 ЧАСА
ДА ИМА ОБРОК) И АКТИВНО УЧЕСТВО ВО СОПСТВЕНОТО
ДНЕВНО МЕНИ
 ЕДУКАЦИЈА, ЕДУКАЦИЈА, ЕДУКАЦИЈА…….
 ШТО БИ ТРЕБАЛО ВО ИДНИНА ДА
СЕ НАПРАВИ?
 ПОВЕЌЕ СЛУЧАИ (3-5 ГОДИНИ) ЗА ДА
СЕ ИЗГОТВИ СИГНИФИКАТНА,
НАУЧНО БАЗИРАНА (СТАТИСИТЧКИ И
МЕТОДОЛОШКИ) СТУДИЈА
 ПСИХОЛОШКА ПОТКРЕПА ВО
СПРОВЕДУВАЊЕТО НА ПРОГРАМАТА
(МОТИВАЦИЈА……)
 АДЕКВАТЕН ТРЕНАЖЕН
ПРОЦЕС - ГЛАВНА ПРЕВЕНЦИЈА
НА СПОРТСКИ ПОВРЕДИ
1. ПРИМАРНА ПРЕВЕНЦИЈА - да се
спречи појава на спортска
повреда

2. СЕКУНДАРНА ПРЕВЕНЦИЈА - да
се спречи повторното појавување
на спортска повреда
 АКУТНА "OVERUSE"

Спортска повреда

15-50% превенција 15-50% превенција

Дел од играта ?
ФАКТОРИ КОИ УЧЕСТВУВААТ ВО ПРЕВЕНЦИЈА
НА СПОРТСКИ ПОВРЕДИ:
- загревање
- истегнување (stretching)
- бандажирање (taping and bracing)
- заштитна спортска опрема
- соодветна спортска опрема
- соодветна површина на спортскиот терен
- соодветен тренажен процес
- адекватно опоравување после тренинг или
натпревар
- психологија
- правилна исхрана
- коректна или правилна биомеханика
 спортист

тренер доктор
 1. ЗАГРЕВАЊЕ

ЦЕЛ - да се подготви организмот за физичко

оптоварување
ВИДОВИ - генерално и специфично (вежби и
движења соодветни за дадениот спорт)
ИНТЕНЗИТЕТ И ВРЕМЕТРАЕЊЕ- 15-30
минути до појава на умерено потење, без
појава на замор. Ефектот трае 30-45
минути.
 ЕФЕКТИ НА ЗАГРЕВАЊЕТО:

- Зголемување на циркулацијата во
мускулите- намалување на васкуларната
резистенција
- Зголемување на распаѓањето на
оксихемоглобинот - зголемена достава на
O2 во мускулите
- Зголемување на ослободување на O2 од
миоглобинот
- Забрзување на клеточните метаболички и
биохемиски процеси
- Редуцирање на мускулната вискозност-
пософистицирана мускулна контракција и
зголемување на механичката ефикасност
- Зголемување на брзината на нервните
импулси и сензитивноста на нервните
рецептори
- Намалување на активноста на α-влакната и
на сензитивноста на мускулите на
истегнување
- Намалување на бројот на повреди:
зголемување на распонот на движење и
намалување на ригидноста на сврзното
ткиво - поголеми сили и должина на
истегнување се потребни за да настане
повреда
- Зголемување на кардиоваскуларниот
одговор при ненадејно, максимално по
интензитет физичко оптоварување
- Зголемување на релаксацијата и
концетрацијата (психолошки ефект)
 2. ИСТЕГНУВАЊЕ (Stretching)

Зголемување на флексибилноста

Намалување на инциденцата Минимизирање или

на мускулно-тендинозни намалување на мускулното
повреди воспаление

Зголемување на спортската
изведба
ОСНОВНИ ПРИНЦИПИ:
- секогаш загревање пред истегнување
- истегнување пред и после вежбањето (тренинг или
натпревар)
- нежно и бавно, до точката на напнатост, никогаш до болка

ВИДОВИ НА ФЛЕКСИБИЛНОСТ:
- статичка - степенот до кој зглобот може да биде пасивно
придвижен до крајните точки на распонот на движење -
превенција на повреди
- динамичка - степенот до кој еден зглоб може да биде
придвижен како резултат на мускулна контракција -
спортска изведба

ТРИ НАЈЧЕСТИ ТИПА НА ИСТЕГНУВАЊЕ:

- Статичко истегнување
- Балистичко истегнување
- Истегнување на пропиоцептивна неуромускуларна
фацилитација (PNF)
 stretching hamstring

stretching groin stretching calf

stretching quadriceps
 3. СООДВЕТЕН ТРЕНАЖЕН ПРОЦЕС

- Грешките во тренажниот процес се меѓу

најчестите прeдиспонирачки фактори во
развојот на спортските повреди
- Најважен дел од прегледот на повреден
спортист е земањето на комплетна
историја на тренажниот процес, со цел да
се откријат евентуално направените
грешки
- Тренингот е константен баланс во
изведување на вишок работа во квалитет и
квантитет, меѓутоа не толку голема за да
се јави повреда
- КОЈА Е ДОЗАТА НА ФИЗИЧКО
ВЕЖБАЊЕ-ТРЕНИНГ КОЈА НЕ
ПРЕДИЗВИКУВА ШТЕТНО ДЕЈСТВО
НА ОРГАНИЗМОТ?
- КОЈА Е ДОЗАТА НА ВЕЖБАЊЕ КОЈА
ИМА СИГУРНО ПОЗИТИВНО
ДЕЈСТВО НА ЗДРАВЈЕТО НА
ОРГАНИЗМОТ?
- КОЈА Е ДОЗАТА НА ВЕЖБАЊЕ КОЈА
СЕ СЛУЧУВА НА ИНДИВИДУАЛНИОТ
АДАПТАЦИСКИ МАКСИМУМ?
 ДОЗА НА ВЕЖБАЊЕ

ИНДИВИДУАЛНА СПОСОБНОСТ
НА АДАПТАЦИЈА НА ФИЗИЧКО
ОПТОВАРУВАЊЕ
 ПРИНЦИПИ НА ТРЕНИНГ

A) ПЕРИОДИЗАЦИЈА
а)подготвителна фаза (кондиционирање)-
акцентот се става на развивање на
аеробната издржлиовст, силата и моќта;
спортистот е редовен уморен и ако се бара од
него натпреварување, изведбата е редовно
слаба - можност за повреда
б) фаза пред натпреварување (транзиторна) -
акцентот се става на техника и специфика, со
послaбо изразено кондиционирање
в) фаза на натпреварување - акцентот се става
на натпреварувачката изведба, со одржување
на базичното кондиционирање
 Табела1. Различни видови на тренинг и изведба за
време на трите фази на годишен циклус

Фаза на Аеробен Анаеробен Плиометричен Силов Техника натпре

тренинг тренинг тренинг тренинг тренинг вари

Подготвите +++ ++ ++ +++ + /

лна

Преднатпре ++ +++ ++ ++ +++ /

варувачка

Натпревару + + / + ++ +++
вачка

Поради адекватно опоравување, помеѓу различните тренинзи е потребен

одмор и соодветно комбинирање на тренинзите:
Пример: комбинација на аеробна сесија со силов тренинг и техника со
анаеробни сесии
 4-6 недели на одмор по
завршување на сезоната

Секоја 3та до 4та недела треба

да биде лесна недела" -
време за опоравување -
превенција на повреди
 Б) ПРЕКУМЕРНО ОПТОВАРУВАЊЕ
(OVERLOAD)
- Зголемување на стресот под кој се наоѓа организмот над
нормалното оптoварување. Ако стресот не е преголем и
адекватно време на адаптација се дозволи, работниот
капацитет на спортистот ќе се зголеми -
СУПЕРКОМПЕНЗАЦИЈА
- Зголемените тренажни оптоварувања мора да бидат
проследени со АДЕКВАТНО ВРЕМЕ НА ОПОРАВУВАЊЕ со
цел тренингот да предизвика позитивен ефект.
- Два начина на зголемување на оптоварувањето во тренингот:
1. Зголемување на обемот (кванитетот или
времетраењето)
2. Зголемување на интензитетот (квалитетот)
- Адаптацијата на тренингот на зголемено оптоварување може
да му дозволи на спортистот да:
a) Изведува поголем обем на работа при даден интензитет
на оптоварување
б) Да го намали времето на опоравување помеѓу две
оптоварувања, при даден интензитет и обем на
оптоварување
в) Изведува работа со поголем интензитет
Правило бр.1 : Во текот на времето зголеми
го обемот (една негова варијабла) или
интензитетот, никогаш двете

Правило 2: Воведувањето на нови тренажни

активности, кои активираат различни
мускулни групи, треба да оди постепено,
со мал обем и интензитет на
оптоварување.

ПРИ ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ОБЕМОТ И

ИНТЕНЗИТЕТОТ НА ТРЕНИГОТ:

СЛЕДИ ГИ СЕКОГАШ ЕВЕНТУАЛНИТЕ

ЗНАЦИ НА ПРЕТРЕНИРАНОСТ И
СПРЕЧИ ЕВЕНТУАЛНА ПОВРЕДА
В) специфичност

- Важно е да се препознаат најважните компоненти

на вежбање соодветни за дадениот спорт и
тренингот да се конципира во правец на
подобрување на овие компоненти
- Пример: нема смисол на еден спринтер да му се
даваат големи сесии на аеробна издржлиовст или
пaк на маратонец да му се даваат голем број на
сесии на силов тренинг

Г) индивидуалност

- Разлики помеѓу индивидуите постојат во

толеранцијата на оптоварувањето, во одговорот на
специфичниот тренажен стимулус, во брзината на
опоравување, како и во нутриционите и животни
навики и структурата на личноста
- Responder via noreposnder
Д) МЕТОДИ НА ТРЕНИНГ

АЕРОБЕН ТРЕНИНГ
АНАЕРОБЕН ТРЕНИНГ
ТРЕНИНГ НА СИЛА И МОЌ
ПЛИОМЕТРИЧЕН ТРЕНИНГ
ТРЕНИНГ НА ФЛЕКСИБИЛНОСТ
ТРЕНИНГ НА БРЗИНА
ТРЕНИНГ НА АГИЛНОСТ
TРЕНИНГ НА СПЕЦИФИЧНИ СПОСОБНОСТИ
CROSS - ТРЕНИНГ
 4. АДЕКВАТНО ОПОРАВУВАЊЕ ПОСЛЕ
ТРЕНАЖНЕ ПРОЦЕС ИЛИ НАТПРЕВАР

- Ако нема адекватно опорваување после

одреден тренинг може да дојде до замор и
намалување на спортските перформанси.
- Ако овие симптоми се разберат како
недостаток на фитнес и недоволно
тренирање, и спортистот продолжи или
(што најчесто се случува) уште повеќе го
зголеми интезитетот и обемот на
тренажно опотварување, без соодветно
опоравување, се развива синдромот на
претренираност кој неминовно води во
повреда или болест.
ЗАМОР - ПРИВРЕМЕНО НАМАЛУВАЊЕ
НА СПОСОБНОСТА ЗА ИЗВРШУВАЊЕ
НА РАБОТА СО ОДРЕДЕН
ИНТЕНЗИТЕТ, ПРЕДИЗВИКАНО
ТОКМУ ОД ТАА РАБОТА ИЛИ НЕКОЈА
ДРУГА АКТИВНОСТ (HAIMER)
 ТАБЕЛА . ТРИ СТЕПЕНИ НА ЗАМОР ПО ДЕШИН
ЗНАЦИ ЛЕСЕН ЗНАЧИТЕЛЕН ПРЕМОР
ЗАМОР ЗАМОР

Боја на кожата на Лесно Значително Силно, нерамномерно

лицето црвенило црвенило црвенило
потење слабо значително Многу силно
дишење Забрзано и Значително Многу забрзано
правилно забрзано, површно,
рамномерно и на непаравлино и само
нос на уста
движење сигурно Несигурен чекор Тетурање,
заостанување
внимание добро Неточно ги извршува Тешко ги извршува
наредбите наредбите на гласна
команда
Субјективно Без жалби Се жали на замор, Нагон за повраќање и
чуство болки во нозете, повраќање
тешко дишење и
лупање на срцето
 ДОСЕГА РЕГИСТРИРАНИ ФАКТОРИ КОИ
ПРЕДИЗВИКУВААТ ЗАМОР
- ХИПЕРТЕРМИЈА
- ДЕХИДРАЦИЈА
- ДЕМИНЕРАЛИЗАЦИЈА
- ИСЦРПУВАЊЕ НА ЕНЕРГЕТСКИТЕ РЕЗЕРВИ
- НАМАЛУВАЊЕ НА pH
- ДИСЛОКАЦИЈА НА K+
- ДИСЛОКАЦИЈА НА Сa+
- ИСЦРПУВАЊЕ НА НЕРВНО-ТРАНСМИТЕРСКИТЕ
РЕЗЕРВИ
- ПОРЕМЕТУВАЊЕ ВО ТРАНСПОРТОТ НА
ТРИПТОФАНОТ ВО ЦНС
- ЕФЕКТОТ НА СЛОБОДНИ РАДИКАЛИ
- ИНСУФИЦИЕНЦИЈА НА КРВОТОКОТ И ХИПОКСИЈА
- ПСИХОЛОШКИ ФАКТОРИ
- ИСЦРПУВАЊЕ НА ОКСИДАТИВНИТЕ ЕНЗИМСКИ
СИСТЕМИ
 ТАБЕЛА. СОСТОЈБИ КАЈ СПОРТИСТИТЕ КОИ КАКО
ГЛАВЕН СИМПТОМ ИМААТ КОНСТАНТЕН ЗАМОР

НАЈЧЕСТИ СОСТОЈБИ ПОМАЛКУ ЧЕСТО СОСТОЈБИ

СИНДРОМ НА ПРЕТРНИРАНОСТ ДЕХИДРАЦИЈА

АСТМА ИНДУЦИРАНА СО ВЕЖБАЊЕ
ВИРУСНИ ИНФЕКЦИИ НА ГОРНИОТ ДЕФИЦИЕНЦИЈА НА Mg, Zn или В12
РЕСПИРАТОРЕН ТРАКТ ПОСТВИРУСЕН СИНДРОМ НА ЗАМОР
ИНФЕКТИВНА МОНОНУКЛЕОЗА АЛЕРГИСКИ ПОРМЕТУВАЊА
АНЕМИЈА
НЕАДЕКВАТЕН ЈАГЛЕНОХИДРАТЕН ПСИХОЛОШКИ СТРЕС
ВНЕС -АНКСИОЗНОСТ
-ДЕПРЕСИЈА
ИСЦРПУВАЊЕ НА РЕЗЕРВИТЕ НА ЛЕКОВИ
ЖЕЛЕЗО - БЕТА БЛОКАТОРИ
- АНТИХИСТАМИНИЦИ
НЕАДЕКВАТЕН ПРОТЕИНСКИ ВНЕС СПОНДИЛОАРТРОПАТИИ
НЕДОВОЛНО СПИЕЊЕ
СИНДРОМОТ НА ПРЕТРЕНИРАНОСТ СЕ ЈАВУВА ТОГАШ
КОГА ИМАМЕ НЕАДЕКВАТНА ИЛИ ПОРЕМЕТЕНА
АДАПТАЦИЈА НА ТРЕНИНГ СО ПРЕКУМЕРНО
ОПТОВАРУВАЊЕ

КОМБИНАЦИЈАТА НА ЕКЦЕСИВНО ТРЕНАЖНО

ОПТОВАРУВАЊЕ И НЕАДЕКВАТНОТО ВРЕМЕ ЗА
ОПОРАВУВАЊЕ РЕЗУЛТИРААТ ВО КРАТКОТРАЈНА
ПРЕТРЕНИРАНОСТ ИЛИ ПРЕОПТОВАРЕНОСТ, КОЈА Е
ПОВРЗАНА СО ПОРЕМЕТЕНА ИЗВЕДБА И ПОЈАВА НА
СИМПТОМИ.

АКО ВО ОВОЈ СТАДИУМ СПОРТИСТОТ СЕ ОДМОРИ И ИМА

ВРЕМЕ ДА СЕ РЕГЕНЕРИРА, СИМПТОМИТЕ
ИСЕЧЕЗНУВААТ И СУПЕРКОМПЕНЗАЦИЈА МОЖЕ ДА СЕ
ЈАВИ.
 Екцесивни Неадекватен одмор,
тренажни опоравување или
опотварувања исхрана
Прекумерно
оптоварување или
претренираност

Пореметена изведба

Зголемен интензитет Одмор или намалување опоравување

Психолошки
и обем на тренинг на интензитетот и (денови)
стрес обемот на тренинг

СИНДРОМ НА ПРЕТРЕНИРАНОСТ

БОЛЕСТ, одмор
ПОВРЕДА
Продолжување опоравување
на тренингот (недели/месеци)
 СИМПТОМИ НА ПРЕТРЕНИРАНОСТ
- Хроничен замор
- Пореметена изведба
- Неможност за одржување на потребното ниво на физичко оптоварување
- Мускулна воспаление
- главоболка
- Нагон за повраќање
- Губење на апетит
- Губење на телесна маса
- Зголемена жед
- Проблеми со спиење
- Промена на реакцијата на крвниот притисок на физичко оптоварување
- Пореметена координација
- Overuse повреди
- анемија
- Вирусни инфекции
- Психолошки пробелми
 НАЈЧЕСТИ ПАРАМЕТРИ ЗА
МОНИТОРИРАЊЕ НА СИНДРОМОТ НА
ПРЕТРЕНИРАНОСТ:

- ДНЕВНО ЧУСТВО НА ЗАМОР - ОЦЕНКА НА

СКАЛА ОД 1-10
- ДНЕВНО МЕРЕЊЕ НА БАЗАЛНИОТ ПУЛС -
ЗГОЛЕМУВАЊЕ ОД 6 УДАРИ ИЛИ 2-3 УДАРИ
СУКЦЕСИВНО ВО НЕКОЛКУ ДЕНА Е
СИМПТОМАТСКИ
- ФУНКЦИОНАЛНИ ТЕСТОВИ -
СУБМАКСИМАЛНИ, МАКСИМАЛНИ, СЕКОГАШ
СПОРЕДЕНИ СО ПРВИТЕ НАПРАВЕНИ ВО
НОРМАЛНА СОСТОЈБА
- ВРЕМЕ НА ОПОРАВУВАЊЕ НА ПУЛСОТ ПО
ОПТОВАРУВАЊЕ - СИМПТОМАТСКИ Е АКО
ИМА ПОБАВНО ВРАЌАЊЕ ВО НОРМАЛАТА
 спортист

тренер доктор
 МЕТОДИ НА АКТИВНО ОПОРАВУВАЊЕ

A) ЗАГРЕВАЊЕ ПО ВЕЖБАЊЕ (WARM-DOWN)

- Се состои од период на умерена активност ведаш по

интензивно вежбање
- Го редуцира мускулното воспаление и вкочанетост по
интензивно вежбање
- Трае од 5-15 минути (времето зависи од нивото на
претходна активност)
- Секогаш по него следи истегнување на соодветните
мускулни групи (кои најмногу учествувале во
тренингот или натпреварот)
- Посебно има значење ако во истиот или наредниот
ден има активности со голем обем и интензитет
(турнири, првенства)
 Б) БАЗЕНИ И БАЊИ
Физиолошки екефти врз мускулите и другите ткива
психолошки ефект - релаксација
В) МАСАЖА
- Регулраната масажа дава важен допринос во брзо опоравување на спортистот
после интензивен тренинг и натпревар - превенција на повреди
- Ефекти на интензивниот тренинг врз меките ткива
абнормален тонус, мускулни стврднувања (посебно во фазите на адаптација на
зголемен обем и интензитет на тренинг), намалено снабдување со хранливи
материи и O2; биомеханички проблеми; огромни сили на оптоварување на
припоите; нарушена пропироцепција, активнирање на стари повреди и повеќе
создавање на сврзно ткиво и активирање на тригер точките
- Ефекти на масажата
Редуцирање на зголемениот тонус после вежбање; Зголемување на распонот
на движење на зглобовите; Зголемување на циркулацијата и нутрицијата
на оштетените ткива; деактивирање на симптоматските тригер точки
- Со масажата се откриваат некои ткивни абнормалности
Треба да биде инкорпорирана со т.н. warm-down со цел на најкратко опоравуање.

Г) ОДМОР И СПИЕЊЕ
- 10-12 часа спиење секоја вечер
- Цел викенд поминат во кревет и спиење е често единствената мерка против
заморот и пореметената спортска изведба - превенција на синдрмомот
на претренисраност и неминовната повреда
Д) УЛОГАТА НА ИСХРАНАТА ВО БРЗОТО ОПОРАВУВАЊЕ И
ПРЕВЕНЦИЈАТА НА СПОРТСКИТЕ ПОВРЕДИ

- ОБНОВУВАЊЕ НА ГЛИКОГЕНОТ
ЦЕЛ - во најкраток можен период (од еден до друг тренинг или натпревар)
да се обноват потрошените резерви на гликоген како главен извор на
енергија при физички опотварувања
ВИСОКО ЈАГЛЕНО-ХИДРАТНА ИСХРАНА ги обновува резервите на гликоген
за 24-48 часа по интензивно вежбање
ВИД НА Ј.Х : прости и сложени ј.х. во првите 24 часа по вежбањето; по 24
часа се препорачуваат сложени ј.х., најчесто церелии и житарки (поради
високата количина на витамини и минерали)
Цврстите и течните ј.х имаат ист ефект во ресинтезата на
гликогенот
Гликоза - суперирорна во ресинтезата на мускулниот гликоген
Фруктоза – супериорна во ресинтезата на хепарниот гликоген
КОЛИЧИНА НА Ј.Х.: 0.7-3.0 гр гликоза/кг ТМ ( максимална гликогенска
резинтеза)
ВРЕМЕ НА КОНЗУМАЦИЈА НА Ј.Х.: од 15 минути веднаш после вежбањето
до 2 часа (максимална ресинтеза)
НАЈДОБРО ПРИФАТЕНА ШЕМА ОД СПОРТИСТОТ: прост ј.х. во течна форма
веднаш после вежбањето и ј.х. оброк во наредните 2 часа
ЗОШТО ПОВРЕДА?
Хорничното исцрпување на гликогенските резерви доведуваат до користење
на алтернативните извори на енергија: мастите и протеините.
Разложувањето на мускулните протеини, заедно со неадкватниот ј.х. внес
доведуваат до мускулни повреди.
- ОБНОВУВАЊЕ НА ПРОТЕИНИТЕ
Препорачани денвни количини на протеини:
за возрасен кој не тренира - 0.75 гр/кг TM
за возрасен кој тренира- 1.2-1.7 гр/кг TM
за деца, бремени жени и кај спортисти со екцесивни
оптоварувања - над 2 гр/кг TM
КАЈ СПОРТИСТИ СО ДОБРО ИЗБАЛНСИРАНА ДИЕТА НЕ СЕ
ПОТРЕБНИ ДОДАТНИ ПРОТЕИНИ (СУПЛЕМЕНТАЦИЈА),
ЗОШТО?
можност од дехидратација поради потребата од повеќе вода
за нивниот метаболизам
бубрежни оштетувања поради пореметениот азотен баланс
вишокот поминува во масти
зголемено излачување на калциум
ЗОШТО ПОВРЕДА?
Неадекватниот протеински внес, заедно со секојдневното
разложување на мускулните протеини со вежбањето (поради
потребата од аминокиселини за протеинска синтеза) и
несоодветниот ј.х.внес доведува до повреда на мускулите
Повредите се јавуваат поретко при состојби на steady-state
вежбање отколку при оптоварување со брзо зголемување на
интензитетот, што говори за можноста за адаптација на
протеинскиот метаболизам со што се превенира
разложувањето на протеините со повторувачки steady-state
вежбања.
- РЕХИДРАТАЦИЈА

- АДЕКВАТЕН ВНЕС НА КАЛЦИУМ

- ОДРЖУВАЊЕ НА СООДВЕТНА
ТЕЛЕСНА МАСА И ТЕЛЕСЕН
СОСТАВ
СПОРТСКИ ПОВРЕДИ
Важни цели:
 Да се разбере класификацијата на
спортските повреди

 Да се препознае класификацијата на
спортските повреди

 Да се препознае предипонирачкиот
фактор кој е поврзан со нивното
настанување
АКУТНА "OVERUSE"

Спортска повреда

Дел од играта ?
Brukner & Kahn
2012
Акутните повреди се случуваат оддеднаш – при
активност, со нагла болка и губиток на финкцијата и
можат да бидат:

директни-предизвикани од надворешна сила

(директен удар со соиграч..или опрема- пр.удар со
хокејски стап )
индирекни-предизвикани од внатрешна сила (пр.
прекумерно истекнување на лигамент, или при
ненадејна нагла промена на правецот при вртење
кај кошарката, или кинење
 Коски

Скршеници: причина е директна траума

(удар) или индиректна траума ( пад во
испружена рака)

 затворени
 отворени-коскените фрагменти можат
да ја пробијат кожата
Клинички каректеристики на скршениците
 болка
 локализирачки оток
 деформитет.......понекогаш
 рестрикција во движењето

Можни компликации:

 инфекција (отворени скршеници)

 acute compartment sy (оток на мускулниот
компартман) ...... ургентна фасциотомија
 засегнатост на нерв, крвен сад
 длабока венска тромбоза/белодробен
емболизам(често при фрактури на долните
екстремитети)
 одложено зараснување/незараснување
(перзистентна болка и бараат коскен графт)
 Периост

 фрактури
 ретки
 ектремна болка
 директен удар
периост на илијачна коска (hip pointer)
периост на тибија
Зглобна рскавица
 на краевите на долгите коски
◦ го намалува триењето на лизгачките површини
◦ “Shock absorber”
◦ го редуцира најсилниот притисок на коската
Многу чести повреди особено во
кометитивните спортови...доколку не се
третирани навремано често резултираат
со прематурен остеоартритис.

Со МРИ и артроскопија се разликуваат

3 класи на оштетување на рскавицата:
а.длабокиот слој на рскавицата , со или
без субхондрална лезија, додека
повшинските слоеви остануваат
интактни;
б.површинскиот слој на рскавицата;
в.зглобната рскавица и субхондрална
лезија на коската
Прогноза

 поврзана со длабочината на лезија кон коскената

структура
 враќањето во спорт зависи од возраста, времетраење на
симтоматологијата, бројот на претхдони повреди,
локацијата на повредата ....
 често се појавуваат при т.н. “Shearing injuries”
(дислокации, сублуксации, комплетни лезии на
лигаменти

Примери за најчести хондрални и остеохондрални

лезии:
Superior articular surface tali
Condyles femoralis
Osteohondral patellar lesion grade 2
Ограничен капацитет за за
регенерација и репарација
 Зглобови
Дислокации Сублуксации

Траумата предизвикува
Артикуларните површини
комплетна дисоцијација на
остануваат парцијално во
артикуларните површини на
меѓусебен контакт
зглобот
 Прогноза
Зависи од стабилноста на зглобот
(анатомија)

 пр. колкот е релативно стабилен зглоб

 рамениот зглоб е помалку стабилен поради помалата коскена
контактна површина
 колку е анатомски постабилен зглобот потребна е поголема
сила за настанување дислокација

дислокации и субликации лезија на

капсула и лигаменти
 Лигаменти

Лигаменти Пасивна
(фибри од стабилност Зглобна
колаген) на зглобот капсула

Оптеретувањето е
насочено во правец на
лигаментот од коска
кон коска
 Градуси на лезија на лигаменти

 Gradus I-истегнување на фибрите но клинички

со нормален ранг на движење при стрес тест на
лигамнетите
 Gradus II- вклучува кинење на значителен број
на фибри кои при стрес тест даваат знак за
зголемена лаксативност на зглобот , но со точно
јасен end point
 Gradus III-комплетно оштетување на фибрите
(нема end point)
Менаџирање на акутните лигамнентарни
повреди
Gradus I и II Gradus III

Прва помош

Електротерапевски
Заштитна потпора (bracing)
модалитети
Хируршка
Имобилизација на зглоб
реконтрукција/репарација

Мускулен стречинг
Проприоцептивен тренинг
Функционален тренинг
 Мускули
Истегнување/кинење на мускулите
Hamstring, Quadriceps, Gastrocnemius (најчести).......
-при ненадејна акцелерацијa (забрзување) или децелерација
(успорување)

Gradus I-инволвирани се мал број на мускулни влакна,

локализирачка болка, но сочувана мускулна сила

Gradus II-парцијална руптура-кинење на значителен број на

мускулни влакна, оток и болка болка при мускулна контракција.
Силата е редуцирана и движењето е ограничено и со болка

Gradus III-комплетна руптура, комплетно кинење на мускулот

.......најчесто на мускулнотетивните премини
Заздравување на мускулните повреди
Инфламаторна фаза
Забележлив хематом
Миофибрилна контракција

Репаративна фаза
Регенерација на
миофибрили,продукција на
сврзно ткиво (ожиљок)

Ремоделирачка фаза
Созревање на регенерираните миофибрили,
реорганизација на сврзното ткиво-
ожиљокот
 Менаџирање на мускулните повреди
 Рана криотерпија и компресија

 Кратка имобилизација – во зависност од степенот на

повреда, но само првите неколку дена од повредата!!

 Рана и лесна мобилизација и вежби за раздвижување-во

зависност од степенот на повредата но и од степенот на
болка...ДА СЕ ИЗБЕНУВА АГРЕСИВЕН СТРЕЧИНГ
НА ЗАСЕГНАТИОТ МУСКУЛ!...РЕРУПТУРА???

 Рана лесна масажа на афектираниот мускул...ДА СЕ

ИЗБЕГНУВА МАСАЖА ВО ПРВИТЕ 24-48 ЧАСА,
зависно од степенот на повредата!
 Предиспонирачки фактори за
мускулни повреди

 неадекватен тренажен процес

 инсуфициентен ранг на движење
 Замор, неадекватен опоравок
 Мускулен дизбаланс
 Претходни повреди
 Спинални дисфинкции
 Други мускулни повреди
Контузии- локално крварење на мускул
Myositis ossificans –повремена компликација на мускулно
крварење.Суспектната контузија не заздравува во очекуваното време.
По 14 дена на ехо или РТГ се детектира калцификација на мускулот
од интерес.
Грчеви-болни , спазматични неволеви контракции на скелетниот
мускул кои се случуваат веднаш по вежбање...Нејасна
етиологија....Теорија?: “репетитивни мускулни контракции, после
секоја расте екцитацијата а опаѓаат инхибиторните сигнали на
аферентниот моторниот неврон “...(пасивен стречинг 20-30 сек ќе ја
редуцира електромиографската активност).
◦ превенција-корекција на мускулен дизбаланс и постура како и ментална
подготовка
Тетиви-парцијални и комплетни..најчесто на мускулотетивен спој
Бурса-кесасти формации на синовијалната мембрана кои содржат
синовијална течност и ја намалуваат фрикцијата во местата каде
движечките структури се блиску (мускул и коска,тетива и коска,
тигамент и коска)
Нерви-директен удар, n. ulnaris, n.peroneus на главата на фибулата)
Кожа-отворени рани
 дијагноза

"OVERUSE“
повреди
Како е случена
третман повредата
Brukner & Kahn
2012
 Механизам на настанување на стрес фрактури
Во нормални услови мускулоскелетниот Два механизма:
интегритет се одржува преку 1.Редистрибуираната ударна сила
ремоделирање на мускулната активност, резултира созглемување на стресот на
стимулирана од ниско интензивните сили коската
2. Силата на мускулната активност
минува низ коската

Остеокласната
Зголемената мускулна активност води активност ја
кон ремоделирањен на одговорот кој не надминува
може да биде совладан остеобласната рата
за формирање на
нова коскена
формација

Стрес фрактура Привременo нарушување

на коската
Ризик фактори поврзани со стрес фрактури
Ризик фактори Податоци поврзани со стрес фрактри

Тренинг >32 km/week, Rapid change

Површина Тврда и испапчена

Физички Less muscle mass,

каректеристики Зголемена надворешна ротација во колкови
Дискрепанца во должина на нозе

тежина Low Lean mass

пол Жени, Спортистки

Тријада-Osteoporosis, menstrual irregularity,
disorder eating
 Osteitis-импактирачка траума или примарна инфламација
на коската
 Periostitis-присуство на хистолошки абнормален
периостален колаген
 Apophisitis-оштетување на коската на припојот на
големите тетиви : Osgood-Shlatter, Morbus Sever
 Зглобна рскавица- од микроскопски промени фо фисури
на рскавицата:Patellomoral Sy
 Зглобови: Sinovitis, Capsulitis, Impingement Sy
 Мускули :

дизбаланс агонисти/антагонисти,
Chronic compartement Sy (повремено реверсибилно
зголемување на притисокот во засегнатиот компартман
мускулна раздразнетост
 “Overuse” повреди на тетиви
Tendinopathy
Клиничка презентација на пациент (спортист) со тетивна болка (tendinosis)

Болка понекогаш после вежбање, или почесто, наутро после будење се зголемува

За време на одмор нема болка

Болката исчезнува за време на загревање но се јавува после вежбање при

опоравување (cool down)

Спортистот е способен да продолжи со со тренингот во раните периоди на

кондиционирењето; може да се меша со процесот на заздравување

Испитувањата покажуваат локална осетливост со задебелување

Оток со крепитеции може да се присутни

Крепитациите може да се поврзани со tenosynovitis

Модел на тендинопатија според
Jill Cook &Craig Purdam
 Stage I. Reactive tendinopathy-
неинфламаторен одговор на
тетивните клетки и протеинскиот
матрикс (продукција на
протеогликани)…Клинички
кракотрајно задебелување на
тетивата.
 Stage II.Tendon dysrepear-
влошување на тетивната патологија
со дефект во протеинскиот
матрикс, расте продукцијата и на
протеокликаните во матриксот и
на колагенот (расцеп со раст на
крвни садови )
 Stage III Degenerative
tendinopathy-краен стадиум -
апоптоза на матриксот (отсутни
јадра на поради нејзино
изумирање)..голем дел е заменет со
крвни садови и малку колаген
 Останати термини поврзани со “Overuse”

 Paratendonitis
 Partial tear
 Tendonitis

 Blister (жуљ)..
 Инфекции...
 Skin cancer

Pain: Wehere is it come from?

https://libgen.is