Повторување:

 Протеините се основна градбена компонента

на живата материја.

 Учествуваат во сите биохемиски процеси во

организмот.
 Имаат особено разновидна физиолошка
функција.
 По својата природа протеини се:
 Речиси сите ензими
 Некои хормони
 Антителата
 Факторите на коагулација
 Хемоглобинот...
Повторување:
Повторување:
 Повеќето протеини во организмот непрестано
се разградуваат и повторно се синтетизираат
(се обновуваат).
 Кај возрасен човек дневно се разградуваат и
синтетизираат околу 400 g протеини.
 Времето на полуживот на протеините кај човекот
изнесува од неколку минути, па до околу 80 дена.
 Постојат и некои протеини кои имаат многу
подолг полуживот.
 Дел од аминокиселините секојдневно
иреверзибилно се деградираат и мора да
бидат надоместени преку храната (0,8 g на 1
kg телесна маса).
 Спаѓаат во класата хидролази.
 Во текот на реакцијата не трошат енергија.
 Енергијата која се ослободува преминува во топлина.

 Поделба според местото на нивното наоѓање:

 Дигестивни протеази – се наоѓаат во
гастроинтестиналниот тракт и овозможуваат дигестија
на протеините внесени со храната.
 Екстрацелуларни протеази – се наоѓаат во крвта и
другите екстрацелуларни течности.
 Интрацелуларни протеази – се наоѓаат во клетките.
 Поделба според местото на нивното делување
врз протеинскиот синџир:

 Егзопротеази – ги кинат крајните аминокиселини од

веригата, една по една.
 Карбоксипептидази – дејствуваат на C-терминусот.
 Аминопептидази – дејствуваат на N-терминусот.

 Ендопротеази – ги кинат протеините на определени

места во средината на синџирот.
 Протеазите не се специфични за точно определен
протеин, туку за определени структурни карактеристики
на протеинскиот синџир.
 Делуваат пред или после определена аминокиселина.
 Пепсинот ги раскинува пептидните врски во кои учествува
ароматична аминокиселина.
 Поделба според реактивната група на активниот
центар
 Серински протеази
 SH-Протеази Серин Цистеин

 Аспартат протеази
 Металопротеази… (7)
Аспарагинска
киселина

 Најголем дел од дигестивните протеази се

создаваат во секреторните клетки во форма на
неактивни прекурсори – проензими или
зимогени (цимогени).
 Со протеолитичко кинење на определено место,
проензимите се трансформираат во активни ензими.
 Овој процес се случува во луменот на желудникот,
односно тенкото црево, со што се спречува
автодигестија на секреторните клетки.
 Акутен панкреатит.
 Прехранбени продукти богати со протеини се:
месо, млеко, јајца, соја, грав, грашок...
 Во природната храна има сосема малку слободни
аминокиселини.
 Дигестијата на протеинската храна започнува во
желудникот.
 HCl – антисептик; денатурација на протеините.
 Во желудникот дигестијата на протеините во најголем
дел се врши под дејство на ензимот пепсин.
 Се лачи во форма на неактивен проензим пепсиноген, од
кој се откинува еден октапептид, со што се демаскира
активниот центар.
 Пепсинот ги раскинува пептидните врски во кои учествува
ароматична аминокиселина.
 Делува само во изразито кисела средина.
 Во желудникот на децата делува и лабферментот
(сириште).
 Тој предизвикува коагулација на казеинот со што се
забавува преминот на млечната храна низ дигестивниот
тракт.
 Дигестијата на протеинската храна продолжува во
тенкото црево под дејство на ензимите од
панкреасниот и тенкоцревниот сок.
 Се неутрализира HCl од желудниковиот сок.

 Протеолитички ензими кои делуваат во тенкото

црево:
 Ендопротеазите трипсин, химотрипсин и еластаза, кои се
секретираат во форма на проензими.
 Под дејство на овие три ензими протеините се хидролизираат
до смеса на мали пептиди и слободни аминокиселини.
 Карбоксипептидази, аминопептидази, трипептидази,
дипептидази.
 Речиси 95% од сите протеини конечно се
разградуваат до аминокиселини.
 Мал број протеини воопшто не се варат или остануваат во
состојба на полипептиди со различна должина.
 Протеините се апсорбираат во тенкото црево главно
како аминокиселини.
 Протеинските L-аминокиселини се апсорбираат побргу
од непротеинските D-аминокиселини.
 Ова говори дека е вклучен селективен транспортен систем.

 Малите пептиди кои ја избегнале хидролизата во

дигестивниот тракт исто така можат да се апсорбираат
во тенкото црево.
 Понекогаш може да се апсорбираат и нативни протеини,
особено кај новороденчиња кај кои цревната слузница е
неразвиена, што може да доведе до сензибилизација на
организмот.

 Аминокиселините од цревната слузница преку

порталната вена се транспортираат до црниот дроб,
каде нивниот метаболизам продолжува.
 Целокупното количество на слободни
аминокиселини во крвта и другите телесни
течности, како и во самите клетки, се
означува како метаболички „pool“ (фонд) на
аминокиселини.

 Главни патишта за снабдување на фондот се:

 Апсорпција на аминокиселините од дигестивниот
тракт.
 Синтеза на неесенциелни аминокиселини во
организмот.
 Разградба на телесните протеини.
 Аминокиселините од фондот се користат за
повеќе намени:
 Синтеза на пептиди и протеини, што е главниот пат
за нивна потрошувачка.
 Синтеза на непротеински азотни соединенија
(пурини, пиримидини, порфирини, холин, креатин,
меланин и др.)
 Синтеза на јаглехидрати (глуконеогенеза), при што
се користи јаглеродниот скелет на
аминокиселините.
 Синтеза на липиди од ацетилните остатоци на
некои аминокиселини.
 Оксидација на аминокиселините до крајните
метаболити, со што се генерира енергија.
 При протеинско гладување, дел од ткивните
протеини се разградуваат со цел да се обезбедат
потребните аминокиселини за ткивата кои
постојано се обновуваат: цревната слузница,
крвните клетки, епидермисот, косата, ноктите,
како и за синтеза на ензими и на пептидните
хормони.

 Никогаш сите аминокиселини не се ползуваат

целосно во процесите на биосинтеза, туку дел од
нив неповратно се деградира.

 Мало количество аминокиселини (околу 1,5 g

дневно) се излачува преку урината, што е
незначително во однос на вкупниот внес на
протеини – аминоацидурија.
 За разлика од мастите и јаглехидратите
кои во организмот можат да се депонираат
во форма на триацилглицероли или
гликоген соодветно, со аминокиселините
тоа не е случај.
 Протеините во организмот се
синтетизираат за специфични потреби, а
не како резерва на аминокиселини.
 Вишокот аминокиселини влегува во
енергетскиот метаболизам.
 Метаболизмот
на аминокиселините е
мошне комплициран од следниве причини:
 По својата хемиска структура аминокиселините
многу се разликуваат меѓу себе.
 Некои аминокиселини се метаболизираат на
повеќе начини.

 Главниотметаболички пат води до целосна

разградба на аминокиселината до јаглерод
диоксид, вода и амонијак.
  Трансаминација
 Дезаминација
 Декарбоксилација

Јаглеродните скелети на различните аминокиселини

се различни и различно се метаболизираат.
Ова е опфатено во специјалниот метаболизам на
аминокиселините.
 Во црниот дроб, првиот чекор во процесот на
катаболизам на најголемиот дел од L-аминокиселините
е отстранувањето на α-амино групите под дејство на
ензимите аминотрансферази (трансаминази).

 Трансаминацијата претставува пренос на амино група

од донор врз акцептор.
 Донор е аминокиселина, а акцептор е α-кетоглутаратот.

 Целта на реакциите на трансаминација е да се соберат

амино групите од повеќе различни аминокиселини во
форма на L-глутамат.

 Ензимите се означени како аминотрансферази

(трансаминази).
 Како коензим содржат пиридоксал фосфат (активна форма
на вит. В6).
 Реакциите на трансаминација се реверзибилни.
 Пирогроздова киселина Аланин

Глутаминска киселина α-Кетоглутарна киселина

ALT – аланин аминотрансфераза

Дијагностичко значење GРT – глутамат-пируват аминотрансфераза
 H

Оксалоцетна Аспарагинска
Глутаминска киселина α-Кето
киселина
киселина глутарна
киселина
AST – аспартат аминотрансфераза
Дијагностичко значење GOT – глутамат-оксалацетат аминотрансфераза
 Глутамат
дехидрогеназата е
ензимот што ја врши
оксидативната
дезаминација на
глутаматот до
α-кетоглутарат.
 Ја има во високи
концентрации во
митохондриите на
хепатоцитите.
 Со одземање на 2
водородни атоми
најпрвин се добива
имино киселина.
 Имино киселината
понатаму, со хидролиза
се разложува до α-кето Мутациите кои условуваат постојана
киселина и амонијак. активност на глутамат дехидрогеназата
го предизвикуваат синдромот на
хиперинсулинизам-хиперамонемија.
 Во организмот на човекот континуирано се
создава амонијак.
 Амонијакот е исклучително токсичен, особено
за ЦНС.
 Последните фази од интоксикација на човечкиот
организам со амонијак се карактеризираат со
појава на коматозна состојба, проследена со едем
на мозокот и зголемен кранијален притисок.
 Зголемена концентрација на глутамин во астроцитите.
 Намалена концентрација на глутамат и GABA.
 Најголем дел од амонијакот во црниот дроб се
трансформира во уреа.
 Помал дел од амонијакот се елиминира преку
урината во форма на амониумови соли.
 Амонијакот се пренесува по крвен пат.

 За да не се зголеми концентрацијата
на амонијак во крвта тој се
транспортира во форма на глутамин.

 Освен тоа што претставува транспортна

форма на амонијакот, глутаминот
претставува и резерва на азот во крвта.
 Синоним:
 Krebs-ов орнитински циклус
 Уреа(карбамид) – краен производ на
катаболизмот на протеините и
аминокиселините.
 Се синтетизира во црниот дроб.
 Се синтетизира од две молекули амонијак и
една молекула јаглерод диоксид.
 Се одвива преку 5 поврзани ензимски реакции.
 Дел од нив се одвиваат во митохондриите, а
дел во цитосолот.
 Во првата реакција амонијакот реагира со
јаглерод диоксид и се добива карбамоил
фосфат.
 Реакцијата е катализирана од ензимот
карбамоил фосфат синтетаза I.
 Се трошат 2 мола АТР.
 Реакцијата е иреверзибилна.
 Добиеното соединение е високоенергетско.

Карбамоил фосфат синтетазата I се

разликува од изоформата II која се
среќава во цитосолот.
 Во втората реакција карбамоил фосфатот
реагира со аминокиселината орнитин, при
што се создава цитрулин.
 Реакцијата е катализирана од ензимот
орнитин транскарбамоилаза.

Орнитин

Цитрулин
 Вотретата реакција цитрулинот ги напушта
митохондриите и во цитосолот реагира со
аспарагинската киселина, при што се
добива аргининосукцинат.

 Всушност, од аспарагинската киселина

потекнува втората амино група.
 Оваа реакција ја катализира ензимот
аргининосукцинат синтетаза.
 Се троши еден мол АТР кој се кине на АМР и
пирофосфат, а пирофосфатот потоа се разложува.
Цитрулин Аспарагинска
киселина

Аргининосукцинат
 Вочетвртата реакција аргининосукцинатот
се разложува на аргинин и фумарат.
 Реакцијата е катализирана од страна на
ензимот аргининосукциназа.
 Со создавањето на фумарат циклусот за
синтеза на уреа се поврзува со циклусот на
лимонската киселина.

Фумарна киселина
Аргинин
 Вопеттата реакција аргининот се
разложува до уреа и орнитин.
 Реакцијата се одвива под каталитичко дејство
на ензимот аргиназа.
 Без каталитичкото дејство на овој ензим
досегашната низа на реакции е всушност
биосинтеза на аминокиселината аргинин.
 Реакцијата се одвива во цитосолот.
 Орнитинот се враќа во митохондриите каде
повторно може да влезе во циклусот.
 Во циклусот за синтеза на уреа се трошат 3
мола АТР.
 Ако се земе предвид и кинењето на
пирофосфатот, тогаш станува збор за
потрошувачка од 4 високоенергетски врски.
 Од енергетска гледна точка, процесот на
биосинтеза е неекономичен.
 Ова е неопходно за да се елиминира
амонијакот и да се трансформира во
помалку токсичен продукт – уреа.
 Уреата преку крвта се транспортира до
бубрезите, каде се екскретира преку
урината.
2 2
 Активноста на циклусот на уреа се регулира на
две нивоа:
 Регулација на брзината на синтезата на карбамоил
фосфат синтетазата I и четирите ензими кои
учествуваат во циклусот.
 Алостеричка регулација на карбамоил фосфат
синтетазата I со помош на N-ацетил глутамат.
 Генетските дефекти во циклусот на уреа
можат да бидат опасни по живот.
 Лекувањето со храна која не содржи протеини не е
решение.
 Постојат разновидни пристапи на лекување на
пациентите со дефекти во циклусот на уреа
(внесување на соли на ароматични киселини).
 Вопроцесот на декарбоксилација на
аминокиселините карбоксилната група се
одделува во форма на јаглерод диоксид.

 Седобива соодветен биоген амин кој има

еден С-атом помалку од појдовната
аминокиселина.

 Ензимите се нарекуваат декарбоксилази.

 Припаѓаат кон класата на лиази.
 Коензим е пиридоксал фосфатот.
Со декарбоксилација на аминокиселината
хистидин под каталитичкото дејство на ензимот
хистидин декарбоксилаза се создава
биогениот амин хистамин.

Хистидин
декарбоксилаза
Аминокиселина Продукт на Наоѓање и значење
декарбоксилација
Серин Етанол амин Влегува во состав на
фосфолипидите
Цистеин Цистеамин Влегува во состав на
коензим А
Аспарагинска β-Аланин Влегува во состав на
киселина пантотенската
киселина
Глутаминска γ-Аминобутерна Инхибиторен
киселина киселина невротрансмитер
Хистидин Хистамин Силен
вазодилататор
Повторување:
 Метаболизмот на аминокиселините е мошне
комплициран од следниве причини:
 По својата хемиска структура аминокиселините
многу се разликуваат меѓу себе.
 Некои аминокиселини се метаболизираат на повеќе
начини.

 Главниот метаболен пат води до целосна

разградба на аминокиселината до јаглерод
диоксид, вода и амонијак.
 Една од нив е глицинот.
 Глицинот се разложува преку 3 различни
метаболни патишта:
1. Во двостепена реакција глицинот се
преведува во пируват.
2. Оксидативно разложување до CO2, NH4+ и
метиленска група (-CH2-), под дејство на
ензимот за разложување на глицин.
a. При недостиг на овој ензим се јавува
некетотична хиперглицинемија, која се
манифестира со сериозни ментални нарушувања
и смрт во раното детство.
3. Во третиот метаболен пат глицинот се
претвора во оксалат.
a. Ахиралната молекула на глицинот претставува
супстрат на ензимот D-аминокиселинска
оксидаза.
b. Во оваа реакција глицинот се претвора во
глиоксалат, кој е алтернативен супстрат на
хепаталната лактат дехидрогеназа.
c. Основната функција на ензимот D-
аминокиселинска оксидаза, која е присутна во
големо количество во бубрегот, е да врши
детоксикација на внесените D-аминокиселини
(бактерии, храна подготвена на скара...).
• Кристали од калциум оксалат во урината и
бубрезите.
 Разложувањето на триптофанот е
најсложено од сите патишта на
катаболизам на аминокиселините во
животинските ткива.
 Триптофанот е прекурсор во биосинтезата на
NAD.
 Разложувањето на фенилаланинот е
значајно бидејќи генетските дефекти во
ензимите од овој метаболички пат
предизвикуваат појава на неколку
наследни болести кај луѓето.
 Salvage pathway

De novo synthesis NA – Nicotinic acid NAM – Nicotinamide

from tryptophan

NR – Nicotinamide riboside
In mammalian
cells, the salvage
pathway is the
most relevant,
while the de novo
biosynthesis
appears to have a
marginal role.

Di Stefano and Conforti, FEBS Journal (2013), 4711-4728

Оксидираната
хомогентизинска
киселина дава
црно обојување
на урината.
 Трите аминокиселини со разгранети низи
(леуцин, изолеуцин и валин) се оксидираат во
екстрахепаталните ткива, пред сѐ во
мускулите, адипозното ткиво, бубрезите и
мозочното ткиво.

 Maple syrup urine disease – дефект на

ензимскиот комплекс на дехидрогенази за α-
кето киселини со разгранети низи.
 Ако не се лекува – абнормално зголемување на
мозокот, ментална ретардација и смрт во раното
детство.
 Лекувањето се состои во строга контрола на
исхраната и внесување само на минимални
количини на аминокиселини со разгранети низи,
неопходни само за основните потреби на
организмот.
 Ако се земе предвид дека многу
аминокиселини се или невротрансмитери,
или пак прекурсори или антагонисти на
невротрансмитерите, генетските дефекти
во метаболизмот на аминокиселините
можат да предизвикаат нарушен развој на
нервниот систем или ментална
ретардација.
 Во најголем број случаи од овие
заболувања се натрупуваат интермедиери
кои се специфични за заболувањето.