Professional Documents
Culture Documents
Биофизика на Флуиди
За интерна употреба
Септември 2015
1. БИОФИЗИКА НА ФЛУИДИ
Во физиката флуид се смета секоjа материjа коjа е во течна или гасовита со-
стоjба, односно не е во цврста состоjба. Често како флуид се вброjува и плазма-
та. Флуидите се карактеризираат со тоа што формата лесно им се менува под
деjство на многу мали сили. Ова особина произлегува од тоа што честиците кои
го формираат флуидот се лесно подвижни. Формата на флуидите не поседува
еластичност, додека течностите поседуваат волумен за разлика од гасот (и
плазмата). Постоjат еластични сили каj течноста кои се противат на промената
на волуменот.
Два поважни аспекти на флуидите се нивната статика и динамика, а од по-
себно значење се хидростатиката и хидродинамиката кои се однесуваат на овие
аспекти каj течностите. Во живите организми хидродинамиката се нарекува уште
и биохидродинамика, а ги проучува законистостите и однесувањето на биолош-
ките течности како што се крвта и лимфата.
1.1.1 Хидростатиката
Сл. 1.3: Демонстрациjа на Архимедов закон. Потопеното тело има помала тежина за
онолку колку што тежи истиснатата течност.
ста:
p = ρhg,
ако се измери висината за коjа е намалено нивото на живата (на нулта надморска
височина) и знаеjќи jа густината на живата ρ, може да се пресмета вредноста на
атмосферскиот притисок:
p0 = ρgh = 101396P a.
Сл. 1.6: Различни видови на манометри: (а) отворен и (б) затворен манометар со теч-
ност и метални манометри со (в) цевка и (г) со мембрана.
Сл. 1.7: Двата дела на процесот на дишење под деjство на различен воздушен притисок
– (а) вдишување и (б) издишување.
затоа што формата може да се менува лесно под деjство на многу мали сили. Та-
ка доколку траекториите на одделни честици се паралелни и непрекинати тогаш
се поjавува ламинарно течење – Слика 1.9. Ламинарното движење е релативно
едноставно и неговото дефинирање и проучување е широко развиено. Доколку
пак брзината на течењето е значително поголема или под деjство на други сили
се наруши ламинарноста може да се создаваат виори и течењето да биде турбу-
лентно – Слика 1.9. Турбулентното движење на флуиди е едно од наjсложените
движења воопшто и претставува активно поле на истражување и дефинирање и
денеска.
При течење на некоjа течност неjзините оделни слоеви си деjствуваат еден на друг
со сили тангенциjално поставени на слоевите, а насочени спротивно на насоката
на слоевите. Како резултат на тоа, при ламинарно движење слоевите од течноста
се движат со различна брзина.
Њутн експериментално проучувал две еднакви паралелно поставени плочи на
мало растоjание x меѓу кои се наоѓа течност. Горната плоча се движи во однос
на долната со брзина v. Според претпоставката за ламинарност течноста помеѓу
плочите е разделена на многу тенки паралелни слоеви (Слика 1.10). Слоевите
поради меѓусебното триење ќе се поместуваат со различни брзини кои се зголе-
∆v
F = ηS
∆x
p1 − p2 2
v= (R − r2 ),
4ηl
p1 − p 2 2
vmax = R .
4ηl
p1 − p2 4
Q= πR
8ηl
Законот покажува дека на краевите на цевка (крвен сад) со должина l каде што
владее разлика во притисоците p1 и p2 , количеството на течност што ќе протече
низ крвниот сад е пропорционално на четвртиот степен од радиусот на цевката.
Законот на Хаген-Поазеj се однесува на ламинарно течење на течност и не може
да се примени за турбулентни струења. Неговата целосна примена е невозможна
и за дисперзни системи како што е крвта каде се наоѓаат честички со различна
1. Биофизика на флуиди 15
p1 − p2
Q= ,
K
8ηl
каде што K = πR4
претставува вкупен отпор на движење на течноста наречен
хидродинамички отпор. При поврзување на повеќе крвни садови каj хидродина-
мичкиот отпор се разликуваат паралелни и сериски поврзувања. Хидродинамич-
киот отпор може да има големи промени каj некои патолошки состоjби, така на
пример отпорот може да се зголеми или намали за 4 пати поради стеснување или
ширење на крвните садови.
Ако брзината на течење на вискозна течност е поголема или ако постоjат
некакви препреки на патот на протокот, ламинарното движење преминува во
турбулентно. Ваквиот премин може да се карактеризира со Реjнолдсовиот броj
Re:
Dρv
Re = ,
η
каде D = 2R е диjаметарот на цевката, η е коефициентот на вискозност, ρ гу-
стината на течноста, а v е максималната брзина на течењето. Експериментално
утврдена критична вредност на Реjнолдсовиот броj при струење на вискозна теч-
ност низ цевка изнесува Rek = 2300 (наречен и критичен Реjнолдсов броj). Kрвта
претставува дисперзен систем со висока концентрациjа на крвни честички, мак-
роскопски таа може да се разгледува како хомогена течност со ламинарно дви-
жење. Експериментално определената вредност за Реjнолдсовиот броj кога крвта
тече низ вкупниот крвоносен систем на човечкиот организам, изнесува Re = 2000
што е помало од критичната вредност на Реjнолдсовиот броj. Меѓутоа во одре-
дени случаи возможно е течењето на крвта да преминување од ламинарно во
турбулентно и со тоа да се надмине критичниот Реjнолдсов броj.
1. Биофизика на флуиди 16
Мерење на вискозност
Досега вискозноста беше проучувана пред сè на течности каде состоjбите на теч-
носта и коефициентот на вискозност беа константни и не се менуваа. Меѓутоа,
биолошките течности наjчесто се дисперзни средини составени од системи на
растворувач и растворена супстанциjа. Така на пример течните ткива како крв,
лимфа и дигестивни сокови претставуваат дисперзни средини. Коефициентот на
вискозност на дадена дисперзна средина не е константна величина туку зависи
од составните компоненти на средината и од надворешни фактори вклучуваjќи
ги притисокот, растворите и температурата.
Вискозноста на крв jа дава „дебелината и лепливоста“ на крвта и претставува
директна мерка на способноста на крвта да протекува низ крвните садови. Вис-
козноста претставува клучен тест за клиничка проверка (скрининг) колку крвта
прави отпор на крвните садови, колку срцето треба да работи за да jа пумпа
крвта и колку кислород се доставува до ткивата и органите.
Зголемена крвна вискозност е единствен биолошки параметар коj е поврзан со
широк спектар на кардиоваскуларни фактори на ризик, вклучуваjќи висок крвен
притисок, зголемен холестерол, намалени масти, тип-два диjабетис, метаболични
синдроми, прекумерна дебелина, пушење и стареење. Вискозноста на крвта често
може значително да се подобри и нормализира со активен и здрав начин на
живеење.
1. Биофизика на флуиди 18
F ∆v
τ≡ =η ,
S ∆x
ηc = η0 (1 + kc),
F~ = 6πηr~v ,
F~ + F~A − F~G = 0.
Граничниот слоj помеѓу гас и течност, или две течности кои не се мешаат, или
помеѓу течност и тврдо тело се нарекува слободна површина. Поради меѓу моле-
1. Биофизика на флуиди 21
∆A = F ∆x.
F = α2l,
∆A
α= .
∆S
Сл. 1.19: Капиларна елевациjа на течност во тенки цевки. (а) цевки со различна шири-
на. (б) капиларни елевациjа на течности со различна густина.
2α
ρgh = .
R
Сл. 1.20: Бронхиjални цевки во белите дробови каj човекот кои завршуваат во многу
мали шупливи кесички – алволи.
поjави на местата каде има разгранување на крвните садови што е особено штет-
но. Такви гасни меурчиња во крвта можат да се внесат преку инjекциjа, повреда,
отворени рани или нагли промени во организмот кога се преминува од средина
со висок во средина со низок надворешен притисок.