ICS 93.

020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

İÇİNDEKİLER

0 - KONU, TARİF, KAPSAM................................................................................ 1

0.1 - KONU..................................................................................................................1
0.2 - TARİFLER...........................................................................................................1
0.2.1 - Çelik İksa ......................................................................................................................1
0.2.2 - Perde ............................................................................................................................1
0.2.3 - Bağlantı Kirişi................................................................................................................1
0.2.4 - Takviye Kirişi.................................................................................................................1
0.2.5 - Göğüsleme Kirişi ..........................................................................................................1
0.2.6 - Zemin Dikmesi..............................................................................................................1
0.2.7 - Ara Dikmesi ..................................................................................................................1
0.2.8 - Takviye Dikmesi ...........................................................................................................1
0.2.9 - Bağlantı Dikmesi...........................................................................................................1
0.2.10 - Destek Parçası ...........................................................................................................1
0.2.11 - Yastık..........................................................................................................................1
0.2.12 - Çapraz ........................................................................................................................2
0.2.13 - Çekme Çubuğu...........................................................................................................2
0.3 - KAPSAM .............................................................................................................2
1 - ÇELİK İKSA HESAP KURALLARI ................................................................. 2
1.1 - GENEL ................................................................................................................2
1.2 - YÜK KABULLERİ ................................................................................................2
1.3 - TOPRAK BASINCI ..............................................................................................2
1.4 - EMNİYET GERİLMELERİ....................................................................................2
1.5 - STABİL OLMA.....................................................................................................2
1.6 - ÇELİK İKSA YAPIM KURALLARI ........................................................................3
1.6.1 - Genel ............................................................................................................................3
1.6.2 - Çelik İksa Boyutları.......................................................................................................3
1.7 - ÇELİK İKSA BAKIM KURALLARI ........................................................................3
1.7.1 - Kazı Yüzlerine Ait Desteklerin Kontrolü........................................................................3
1.7.2 - İksa Elemanlarının Su Etkilerinden Korunması ............................................................4
1.7.3 - İş Bitiminde İksadan Sökülen Malzemenin Bakımı ......................................................4
1.8 - ÇELİK İKSA SOKUM KURALLARI ......................................................................4
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

ÇELİK İKSA HESAP, YAPIM, BAKIM VE SOKUM KURALLARI

0 - KONU, TARİF, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu standard, çelik iksa hesap, yapım, bakım ve sokum kurallarına dairdir.

0.2 - TARİFLER

0.2.1 - Çelik İksa

Çelik iksa, elverişsiz zemin şartlarında yapılan kazılarda kazı yüzünü desteklemek ve kazı sırasında
ortaya çıkan yeraltı suyunun boşaltılmasına yardımcı olmak üzere kazı hattı boyunca kurulup, çakılan
çelikten yapılmış düşey elemandır.

0.2.2 - Perde
Perde, kazı yüzlerini tutmak üzere bağlantı ve takviye kirişleri veya göğüsleme kirişleri ile desteklenen
ve zemin ile temas halindeki iksa bölümüdür.

0.2.3 - Bağlantı Kirişi

Bağlantı kirişi, palplanş iksa perdesini meydana getiren çelik kaplama birimlerini uçlarından ya da
ortalarından destekleyen, zeminin yapısal özelliği yanında dar ve geniş derin kazılarda, derinlik ve
genişliğine bağlı olarak çelik profil veya ahşap yatay taşıyıcı elemandır.

0.2.4 - Takviye Kirişi

Takviye kirişi, karşılıklı olarak kaplanmış olan çelik palplanş iksa yüzeylerine gelen yatay kuvvetleri
bağlantı kirişlerinden alarak basınca çalışan yatay bir çelik profil veya ahşap bir taşıyıcı elemandır.

0.2.5 - Göğüsleme Kirişi

Göğüsleme kirişi, çelik palplanş iksa perdesine ait bağlantı kirişlerine, takviye kirişleri ile birlikte
destekleyen çelik profil veya ahşap elemandır.

0.2.6 - Zemin Dikmesi

Zemin dikmesi, kazı tabanında yer alan yastıklara dayanmak ve en alttaki iksa çerçevesine ait alt
bağlantı kirişlerini ya da takviye kirişlerini desteklemek üzere yerleştirilen ve bütün iksa yükünü hendek
tabanına ileten dikmedir (Şekil-2).
0.2.7 - Ara Dikmesi
Ara dikmesi, bir üstteki iksa perdesine ait bağlantı kirişleri ya da takviye kirişlerini destekleyen ve bir
alttaki iksa perdesine dayanan dikmedir (Şekil-1,Şekil-2).

0.2.8 - Takviye Dikmesi

Takviye dikmesi, kazı süresince bir alt yükseklikteki çelik iksa perdesini tutan ve bağlantı kirişleri ile
takviye kirişlerini birbirine bağlayan düşey ahşap elemandır (Şekil-2).

0.2.9 - Bağlantı Dikmesi

Bağlantı dikmesi, geniş kazılarda takviye kirişlerinin dayanacağı destekleri meydana getirmek üzere,
kazı derinliğince konan dikmelerdir (Şekil-2).

0.2.10 - Destek Parçası

Destek parçası, çelik iksa perdesinde kamaların çakılmasından önce, takviye kirişlerinin yükünü
taşımak üzere takviye kirişlerine tutturulan ve bağlantı kirişleri üzerine oturacak uzunlukta taşırılmış bir
ahşap elemandır (Şekil-2).

0.2.11 - Yastık
Yastık, dikmelerden gelen yüklerin basınç alanını artırmak üzere zemin üzerine konan ahşap bloktur
(Şekil-2).

1
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

0.2.12 - Çapraz
Çapraz, iksa yapısını rijitleştirmek üzere çapraz olarak kullanılan elemandır (Şekil-2).

0.2.13 - Çekme Çubuğu

Çekme çubuğu, karşılıklı çelik iksa perdesini rijitleştirmek üzere kullanılan çelik çubuktan meydana
gelen bir elemandır (Şekil-2).

0.3 - KAPSAM
Bu standard, kazılarda kazı yüzlerinin desteklenmesi gereken durumlarda uygulanacak çelik iksa
hesap, yapım, bakım, sokum kurallarını kapsar.

1 - ÇELİK İKSA HESAP KURALLARI

1.1 - GENEL
1)
Çelik iksa boyutları TS 648 'de verilen narinlik katsayısına uygun olarak belirlenmelidir.

1.2 - YÜK KABULLERİ

Özel bir yük kabulü yoksa TS 498'de verilen değerler alınmalıdır. Ayrıca hareketli yükler (Ekskavatör
v.b.) dikkate alınmalıdır.Zemin yükünün ve dayanımının hesabı için gerekli olan zemin değerleri TS
2519'daki çizelge-5 ve Çizelge-6'dan alınmalıdır. Derinliği 4,5 m den fazla olan kazılarda ilgili zemin
mekaniği deneyleri yapılmalı TS 1900, zemin kohezyonu iksanın denge güvenliğine etki ediyorsa, kazı
sırasında bağlı tabakanın akışı, damar genişliği ve kıvamı kontrol edilmelidir.

1.3 - TOPRAK BASINCI

1.3.1 - Genel olarak iksa, aktif toprak basıncı için hesaplanmalıdır.

1.3.2 - Takviye kirişleri ile destekleyen iksalarda kesin ve duyarlı statik hesap yapılamıyorsa, kohezyon
ve diğer yükler dikkate alınmalı ve toprak yükü bir yaklaşımla eşit yüzeyli dikdörtgen olarak
belirlenmelidir. Bu yaklaşımın getirdiği güvensizliği gidermek için, toprak basıncı dikdörtgeninden
alanın mesnet kuvvetleri, takviye kirişleri, bağlantı kirişleri ve göğüsleme kirişleri hesabında %20
oranında arttırılmalıdır. (Yeterli sayıda mesnetlere dayalı bir perdeye tesir eden toprak basıncının
yamuk şeklinde kabul edilmesi halinde bu artırmanın bir kısmından ya da tamamından vazgeçilebilir).
1) Bu standard metninde atıf yapılan Türk Standardlarının numaraları metnin sonunda verilmiştir.

1.4 - EMNİYET GERİLMELERİ

1.4.1 - İksa ölçümlendirilmesinde çelik elemanlar için TS 648'de verilen emniyet gerilmeleri alınmalıdır.

1.4.2 - Çelik takviye kirişleri ve birleşim yerlerindeki emniyet gerilmeleri değerleri TS 648 ve TS 500'e
uygun olmalıdır.

1.5 - STABİL OLMA

1.5.1 - Taşıyıcı elemanların ayrı ayrı stabil olduğunu hesapla göstermekle birlikte bütün iksa sisteminin
stabilitesi de sağlanmalıdır.

1.5.2 - Takviye kirişleri Flambaj, boylarının kısaltılması için yapılan konstrüksiyonlar, mesela takviye
dikmeleri, çerçeve ara parçaları takviye kirişlerine dik kuvvetler için hesaplanmalıdır. Bağlantı yerleri
bu şekilde elde edilen kuvvetlerin iki katı alınarak hesaplanmalıdır.

2
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

1.6 - ÇELİK İKSA YAPIM KURALLARI

1.6.1 - Genel
Kazı yüzünü tutmak üzere kullanılacak olan çelik iksa birimleri çakma işleminden önce, birer birer ya
da birkaçı bir arada gruplanarak kurulmalıdır. Çelik iksa grubunun kurulmasında iksa üst çerçevesi ya
da bir vinç kullanılmalı, çakma işlemi için kullanılacak metot çelik iksa boyutlarına göre belirlenmelidir.

Çelik iksanın çakılmasında, çakma doğrultusu boyunca ortaya çıkacak engeller belirlenmeli ve
temizlenmeli, buhar ya da hava ile çalışan, tek ya da çift vuruşlu bîr çekiç veya bir şahmerdan
kullanılmalıdır. Çelik iksanın kurulmasında iksa üst çerçevesi kullanılmayan durumlarda, çakma
sırasında çelik iksanın düşey doğrultudan sapmaması için gereken tedbirler alınmalıdır. İstenilen
derinliğe indirilen çelik iksa kazı dışında arkadan ankre edilerek desteklenmeli veya karşılıklı iksa
perdesi arasına takviye kirişleri konulmalıdır (Şekil-1, Şekil-2).

Çelik iksaların, en kesit biçimlerine uygun olarak, su geçirmez bir bağlantı meydana getirmek ve
çakma sırasında çakılmakta olan çelik iksanın önceden çakılan çelik iksanın ayrılmasını önlemek
üzere kilitli olarak yapılmalıdır. Bir çelik iksanın kilidi, olabildiğince sıkı fakat hareket edebilecek şekilde
ve çakma sırasında meydana gelen kilit kuvvetlerini alabilecek dayanımda olmalıdır. Kilitler
olabiliyorsa çelik iksanın eğilmeye karşı en az zorlandığı yerde, yani çelik iksanın meydana getirdiği bir
perdenin düşey ekseninde yer almalıdır (Şekil-3A, 3B, 3C).

Birbirlerine dik olarak bağlanan perdeler dik köşeler, bükülmüş, perçinlenmiş, cıvata ile bağlanmış
veya özel şekilde imal edilmiş köşe çelik iksalarla yapılmalıdır (Şekil-4).

Çelik iksaların çakılması sırasında üst uçlarına vuruş etkilerinden korumak üzere uygun başlıklar
geçirilmelidir.Çakma işlemine bir köşe iksası ile başlanmalı ve bunun zemine düşey olarak girmesini
sağlamak üzere gereken dikkat özellikle gösterilmelidir. Bir kılavuz çerçeve veya bir vinç aracılığı ile
kurulması tamamlanan çelik iksalar çakma işlemini azaltmak üzere çift olarak çakılabilirler. Bu
durumda çift çelik iksaların kilitleri oynak fakat düşey yönde rijit bir bağlantı sağlamak üzere, özel bir
pres ile sıkıştın imalıdır.

Çakma sırasında zeminde set tabakalara rastlandığında çelik iksalarda bozulmalar meydana
gelebileceğinden, ortaya çıkacak aralıklar ahşap kamalarla kapatılmalıdır.

Çakma sırasında kilitlerdeki sürtünmeyi azaltmak ve aynı zamanda su geçirmez bir bağlantı elde
etmek üzere kilitlere plastik bitümle zift karışımı dökülmeli ve kilidin alt ucu tapalanmalıdır.

Çakılması tamamlanan çelik iksaların meydana getirdiği perdenin su sızdırması halinde kilitler
kalafatlanmalıdır.

Çelik iksalar korozyona dayanacak şekilde imal edilmelidir.

1.6.2 - Çelik İksa Boyutları

Çelik iksalarda, iksa boyutları TS 648'de verilen narinlik katsayısına uygun olarak belirlenmelidir.

1.7 - ÇELİK İKSA BAKIM KURALLARI

İksa bakımında aşağıda belirtilen kurallara uyulmalıdır :

-Kazı yüzlerine ait desteklerin kontrolü,

-İksa elemanlarının su etkilerinden korunması,
-İş bitiminde iksadan sökülen malzemenin bakımı.

1.7.1 - Kazı Yüzlerine Ait Desteklerin Kontrolü

İksa yapısında yer alan ve kuvvetler tesirindeki elemanların çalışma durumları ve fazla yüklenmiş
elemanların tespiti için iksa, sürekli olarak kontrol edilmelidir.iksa yapımında yer alan elemanların yük
taşıma şartları genellikle iksa yapımında yer alan bir elemanın çalışma sırasında istenmeden yerinden
oynatılması sebebiyle değişir.

3
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

1.7.2 - İksa Elemanlarının Su Etkilerinden Korunması

Sulu zeminlerde kazı yüzlerini tutmak üzere meydana getirilen iksanın uzun süre yerinde kalmasından
korezyon olayı meydana gelebilir. Korezyonu önlemek üzere olayın etkisinde kalan veya kalabilecek
elemanlar asfalt ile yalıtılmalıdır.

1.7.3 - İş Bitiminde İksadan Sökülen Malzemenin Bakımı

İş bitiminde iksadan sökülen malzeme yeniden kullanılmak üzere gereğince temizlenip, onarılmalı ve
istiflenmelidir.

1.8 - ÇELİK İKSA SOKUM KURALLARI

Yapılmakta olan işin tamamlanmasından sonra çelik iksaların meydana getirdiği perdenin sökülmesi
gerektiğinde, sökme işlemi sonucu zeminde kalan boşluğun sebep olduğu zemin gevşemesinin denge
yönünden güvenliği tehlikeye düşürmemesi için gereken tedbirler alınmalıdır.

Çelik iksaların sökülemediği durumlarda bunların zemin üstünde kalan uçları kesilmeli ve korunması
için her türlü güvenlik tedbirleri alınmalıdır.

ATIF YAPILAN TÜRK STANDARDLARI

TS 498
TS 500
TS 648
TS 1900
TS 2519

4
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

ŞEKİL 1 - Çelik Palplanşlar İle Yapılan İksa

5
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

6
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 7627/Kasım 1989

ŞEKİL 4 - Bağlantı ve Köşe Palplanşları Örnekleri