ICS 91.060.

20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

İÇİNDEKİLER
0 - KONU, TARİF, KAPSAM...................................................................................... 1
0.1 - KONU.........................................................................................................................1
0.2 - TARİFLER..................................................................................................................1
0.2.1 - Yerdeki Karakteristik Kar Yükü,........................................................................................... 1
0.2.2 - Tekerrür Süresi; ................................................................................................................... 1
0.2.3 - Çatõlardaki Kar Yükü Değeri, S;........................................................................................... 1
0.2.4 - Şekil Katsayõsõnõn Anma Değeri, ......................................................................................... 1
0.2.5 - Yatay Boyutlar, .................................................................................................................... 1
0.2.6 - Açõsal Boyutlar,.................................................................................................................... 1
0.3 - KAPSAM ....................................................................................................................1
1 - GENEL .................................................................................................................. 1
2 - ÇATILARDAKİ KAR YÜKÜ (S) ............................................................................ 2
2.1 - Çatõlardaki Kar Yükünün Tespiti için Metotlar .............................................................2
2.2 - Karõn Erimesi, Kaymasõ ve Kar Kütlesinin Yer Değiştirmesinden Dolayõ Oluşan Kõsmõ
Yükleme .............................................................................................................................2
3 – YERDEKİ KARAKTERİSTİK KAR YÜKÜ (So) .................................................... 2
3.1 - Yerdeki Karakteristik Kar Yükünün Tespiti Metodu .....................................................2
3.2 - Kar Bölgeleri ve Haritalarõ...........................................................................................2
4 - ŞEKİL KATSAYILARI........................................................................................... 3
4.1 - GENEL PRENSİPLER................................................................................................3
4.2 - Rüzgara Maruz Alanlardaki Şekil Katsayõlarõ ..............................................................3
4.3 - Çeşitli Çatõlar İçin Şekil Katsayõlarõ .............................................................................3
4.3.1 - Basit Düz ve Tek Eğimli Çatõlar ile Basit Çift Eğimli (Pozitif Çatõ Eğimli) ............................ 3
Çatõlar İçin Şekil Katsayõlarõ............................................................................................................ 3
4.3.2 - Dereli Çatõlar İle Şet (Testere Dişi) Çatõlar İçin Şekil Katsayõlarõ ........................................ 3
4.3.3 - Basit Eğri Çatõlar İçin Şekil Katsayõsõ .................................................................................. 4
4.3.4 - Çok Katlõ Çatõlar İçin (Farklõ yüksekliklere sahip çatõlar) Şekil Katsayõsõ ............................ 4
4.3.5 - Karmaşõk Çok Katlõ Çatõlar İçin (Karmaşõk Farklõ Yüksekliklere Sahip Çatõlar) Şekil
Katsayõsõ ......................................................................................................................................... 4
4.3.6 - Üzerinde Engeller Bulunan Çatõlar İçin Şekil Katsayõsõ....................................................... 4
EK - B....................................................................................................................... 17
EK - C....................................................................................................................... 19
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

YAPILARIN TASARIMI İÇİN ESASLAR - ÇATILARDAKİ KAR

YÜKLERİNİN TESPİTİ

0 - KONU, TARİF, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu standart, yapõlarõn tasarõmõ için kullanõlacak esaslardan birisi olan, çatõlardaki kar yüküne dairdir.

0.2 - TARİFLER

0.2.1 - Yerdeki Karakteristik Kar Yükü,

Yerdeki karakteristik kar yükü, en gayri müsait yõllõk ortalamalarõn aşõlmamasõ gereken miktarõdõr.
(Diğer bir deyişle; tekerrür eden yõllõk en büyük kar yüküdür).

0.2.2 - Tekerrür Süresi;

Tekerrür süresi, belirli bir büyüklükte veya bu büyüklüğü asan meteorolojik olaylarõn tekrarlanmasõ için
gerekli, yõl olarak, ortalama süredir.

0.2.3 - Çatõlardaki Kar Yükü Değeri, S;

Çatõlardaki kar yükü değeri, yerdeki karakteristik kar yükü ile uygun bir sekil katsayõsõnõn çarpõmõdõr ve
bu çatõ alanõnõn yatay izdüşümüne karşõlõk gelir.

0.2.4 - Şekil Katsayõsõnõn Anma Değeri,

Şekil katsayõsõnõn anõna değeri, kar sürüklenmesi ve karõn kaymasõnõ da göz önüne alarak belirlenmiş
ve gerektiğinde indisli olarak kullanõlan değerdir.

0.2.5 - Yatay Boyutlar,

Yatay boyutlar, gerektiğinde indisli olarak kullanõlan boyutlardõr.

0.2.6 - Açõsal Boyutlar,

Açõsal boyutlar, gerektiğinde indisli olarak kullanõlan boyutlardõr.

0.3 - KAPSAM
Bu standart; yerdeki kar yüküne ilişkin istatistik! veriler, bölge haritalarõ veya çizelgeler halinde
belirlenmiş ise, çatõlardaki kar yükünün tespiti metotlarõnõ kapsar.

1 - GENEL
Çatõlardaki kar yükünün dağõlõmõ ve yoğunlu; iklim, topografya, binanõn şekli, çatõ örtü malzemesi,
çatõdaki õsõ akõmõ ve zamanõn fonksiyonu olarak değişir. Bu fonksiyonlarõ tanõmlayan veriler yeterli
değil ise, çatõlardaki kar yükünü ihtimal teorisi ile çözümlemek mümkün değildir. Bu standarda,
çatõlardaki kar yükünün tespiti için yarõ ihtimal yolu kullanõlmõştõr.
1)
Bir çatõdaki veya yerdeki, kar yõğõlmasõna maruz herhangi bir alandaki karakteristik kar yükü ; bu
standarda göz önüne alõnan bölge için belirlenmiş yerdeki karakteristik kar yükü So ile, göz önüne
alõnan çatõ bölümünün anma şekil katsayõsõ v'nün çarpõmõdõr.

Şekil katsayõlarõ, iklime (özellikle kar mevsiminin süresi), rüzgara, yerel topoğrayaya, binanõn ve çevre
binalarõn geometrisine (şekline), çatõ örtü malzemesine, yapõ tecridine vb. bağlõdõr. Kar, rüzgarõn tesiri
ile tekrar dağõlabilir, eriyerek su halinde ara yerlere akarak orada tekrar donabilir, çatõdan kayarak
düşebilir veya çatõdan uzaklaştõrõlabilir.

(1) Meteorolojide bu deyim yerine, Yerdeki Kar örtüsünün Ağõrlõğõ deyimi de kullanõlõr.

1
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

Bu standarttaki şekil katsayõlarõ, tasarõm uygulamalarõ için verilmiştir ve başka değerinin daha uygun
olduğuna ilişkin kurallar verilmemişse olduğu gibi uygulanmalõdõr.

Alõşõlmõşõn dõşõnda veya bu standarda verilmeyen şekillere sahip çatõlardaki kar yükünün rüzgar tesiri
ile dağõlõmõnõ incelemek için, yõğõlõm sürecini yeniden meydana getirecek şekilde teçhiz edilmiş bir
rüzgar tüneli içinde yapõlacak uygun deneyler, yeterli sonuçlar verecektir.

2 - ÇATILARDAKİ KAR YÜKÜ (S)

2.1 - Çatõlardaki Kar Yükünün Tespiti için Metotlar
Bu standartta çatõlardaki kar yükü aşağõdaki formül kullanõlarak hesaplanõr.

S = µS O

Bu formülde : µ şekil katsayõsõ

So, yerdeki karakteristik kar yüküdür.

NOT 1 - Bu standarda; anma kar yükünün saptanmasõnda kullanõlan; mesela uzun dönemli doğrudan
ölçümler gibi diğer metotlar ele alõnmamõştõr. Her ne kadar, bu gibi metotlar daha sağlõklõ sonuçlar
verirse de, uygulamalarõ için yeterli veri henüz mevcut değildir.

NOT 2 - Çok katlõ çatõlarda (Farklõ yüksekliklere sahip çatõlarda), çatõdan kayarak düşecek olan kar
kütlesinin muhtemel çarpma yükü, tasarõmcõ tarafõndan dikkatle alõnmalõdõr.

2.2 - Karõn Erimesi, Kaymasõ ve Kar Kütlesinin Yer Değiştirmesinden Dolayõ

Oluşan Kõsmõ Yükleme
Eğer kar kitlesinin hareketi, kaymasõ, erimesi vb. olaylar sonucunda Madde 4'de verilenden daha fazla
dengesizlik bekleniyorsa ve eğer daha ayrõntõlõ bilgi mevcut değilse; çatõ alanõnõn verilen parçasõna
anma kar yükü, çatõnõn geri kalan kõsmõna da sõfõr yük uygulanõr.

3 – YERDEKİ KARAKTERİSTİK KAR YÜKÜ (So)

3.1 - Yerdeki Karakteristik Kar Yükünün Tespiti Metodu
Yerdeki karakteristik kar yükü, SO, ya yerdeki kar yükünün doğrudan ölçümü, ya da daha çok, söz
konusu bölgenin diğer meteorolojik verilerinin istatistik! değerlendirilmesi ile belirlenir.

Yerdeki karakteristik kar yükü ölçümleri iyi bir şekilde iskan edilmiş alanlarda, mesela yaprağõnõ döken
ağaçlarõn bulunduğu alanlardan alõnmalõdõr.

Yerdeki karakteristik kar yükünün belirlenmesi için kullanõlan metotlar Ek-A ve Ek-B'de verilmiştir.

Pratik uygulamalar için, yerdeki karakteristik kar yükü değeri, Madde 3.2'de verilen ve bölge
haritalarõnõn hazõrlanmasõ için kullanõlan esas değerlerin standart ara değerlerini verecek şekilde
belirlenmelidir.

3.2 - Kar Bölgeleri ve Haritalarõ

Ek-A ve Ek-B'de verilen metotlar, ülkenin sabit So değerine sahip bölgeleri için esas alõnacak değerleri
verir. Küçük ölçekli bir haritada, eğer varlõğõ bilinmiyorsa, iklimdeki mahalli farklõlõklarõn
gösterilemeyeceği hususuna dikkat edilmelidir. Özellikle, dağlõk bölgelerde kar yükünün yükseklikle
birlikte arttõğõ bilinir. Değişik rakõmlardaki meteorolojik istasyonlardan yapõlan gözlemler yol gösterici
olarak kabul edilebilir.

Standardize edilmiş Tr değerlerine göre harita çizilirken, eş kar yükü eğrileri veya bölgeleri, yerdeki
2
karakteristik kar yükleri için aşağõdaki değerleri kapsayacak şekilde hazõrlanmalõdõr (kgf/m olarak).

30- 50-70-100-150-200-250 .................

2
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

4 - ŞEKİL KATSAYILARI
4.1 - GENEL PRENSİPLER
Mükemmel derecede sakin havalarda, yağan kar çatõlarõ ve toprağõ üniform bir kar örtüsü ile örter ve
tasarõmda kullanõlan kar yükü düzgün yayõlõ yük olarak alõnõr. Gerçek düzgün yayõlõ yükleme durumu
nadiren ve ancak her tarafõ yüksek ağaçlar, binalar vb. ile çevrili alanlarda görülür. Bu durumdaki şekil
katsayõsõ 1 olarak kabul edilir.

Çoğu bölgelerde kar yağõşõ rüzgarla birlikte veya rüzgar öncesi olur. Rüzgar yağan karõ tekrar dağõtõlõr
ve bazõ çatõlarda (özellikle farklõ yüksekliklere sahip çatõlarda), yõğõşõmlõ sürüklenen kar yükü, yerdeki
kar yükünün birkaç katõna ulaşõr. Başka binalar, bitki örtüsü vb. engeller ile korunan çatõlar,
yerdekinden daha fazla kar yükü toplarlar.

Bu olay Madde 4.2.4'de verilen farklõ yüksekliklere sahip çatõlar ile aynõ karakterdedir.

Ek olarak, eğik çatõlarda kayma tesiri de göz önüne alõnmalõdõr. Karõn kaymasõ; çatõnõn termal
şartlarõna, çatõ yüzeyinin pürüzlülüğüne, çatõ açõsõna ve çatõ üzerinde bulunan engellere bağlõdõr.

Şekil katsayõsõnõ istatistik! bazda saptayacak yeterli veri henüz sağlanamamõştõr. Bu sebeple bir anma
değeri verilir.

Çatõlar için temsili örnekler Madde 4.2'de verilmiştir. Bununla beraber, şerit yükleme, çatõnõn õsõtõlarak
periyodik olarak temizlenmesi gibi özel durumlar ayrõca değerlendirilmelidir.

Saçaklara paralel doğrultudaki kar dağõlõmõ, düzgün yayõlõ olarak kabul edilir.

4.2 - Rüzgara Maruz Alanlardaki Şekil Katsayõlarõ

Madde 4.3 ve Ek-C' deki şekil katsayõsõ µ1 aşağõdaki şartlar sağlanõyorsa % 25 azaltõlõr.

4.2.1 - Bina açõk ve engelsiz bir arazide yerleşik ve çevresinde yalnõz dağõnõk ve seyrek binalar ile
ağaçlar bulunuyor ve böylece çatõ her yönden gelebilecek rüzgarlara açõksa ve ileride de binanõn çatõ
yüksekliğinin üzerindeki yüksekliklerdeki engellerin, bu engellerin yüksekliklerinin on katõndan daha
yakõn bir konumda yer alma ihtimali yoksa.

4.2.2 - Çatõda, çatõ üzerindeki karõn çatõdan rüzgarla savrulmasõnõ engelleyecek şekilde yapõlmõş
parapet duvarlar gibi engeller yoksa

NOT : Bazõ bölgelerde, çatõlardaki kar yükü, kõş şartlarõna bakõlmaksõzõn yerdeki kar yükünden belirli
bir azaltma yapõlarak bulunabilir Bu bölgeler şunlardõr:

a) Dağlar arasõnda yer alan sakin kõs iklimine sahip vadilerde, bazen kar tabakalar halinde çatõ
üzerinde yõğõlõr ve rüzgarla sürüklenmez.

b) Yüksek sõcaklõğa sahip bölgelerde, maksimum kar yükü, tek bir kar fõrtõnasõ sonucunda meydana
gelebilir.

Bu gibi bölgelerde şekil katsayõlarõnõn tespiti, rüzgar sebebiyle savrulma ve kayma ihmal edilerek
mahalli tecrübeye dayanõr.

4.3 - Çeşitli Çatõlar İçin Şekil Katsayõlarõ

4.3.1 - Basit Düz ve Tek Eğimli Çatõlar ile Basit Çift Eğimli (Pozitif Çatõ Eğimli)
Çatõlar İçin Şekil Katsayõlarõ
Basit düz ve tek eğimli çatõlar ile basit çift eğimli (pozitif çatõ eğimli) çatõlar için şekil katsayõlarõ Föy-
1'de verilmiştir.

4.3.2 - Dereli Çatõlar İle Şet (Testere Dişi) Çatõlar İçin Şekil Katsayõlarõ
Dereli çatõlar ile şet (testere dişli) çatõ.lar için şekil katsayõlarõ Föy-2'de verilmiştir.

3
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

4.3.3 - Basit Eğri Çatõlar İçin Şekil Katsayõsõ

Basit eğri çatõlar için şekil katsayõsõ Föy--3'de verilmiştir.

4.3.4 - Çok Katlõ Çatõlar İçin (Farklõ yüksekliklere sahip çatõlar) Şekil Katsayõsõ
Çok katlõ çatõlar için (farklõ yüksekliklere sahip çatõlar) şekil katsayõsõ Foy 4'de verilmiştir.

4.3.5 - Karmaşõk Çok Katlõ Çatõlar İçin (Karmaşõk Farklõ Yüksekliklere Sahip Çatõlar)
Şekil Katsayõsõ
Karmaşõk çok katlõ çatõlar için (Karmaşõk farklõ yüksekliklere sahip çatõlar) şekil katsayõsõ Föy-1'de
verilmiştir.

4.3.6 - Üzerinde Engeller Bulunan Çatõlar İçin Şekil Katsayõsõ

Üzerinde engeller bulunan çatõlar için şekil katsayõsõ Föy-6'da verilmiştir.

4
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

BASİT DÜZ VE TEK EĞİMLİ ÇATILAR İLE BASİT ÇİFT EĞİMLİ ÇATILAR İÇİN ŞEKİL
KATSAYILARI

SHAPE COEFFICIENTS OF SIMPLK FLAT AND MONOPITCH ROOFS AND SIMPLE

1)
PITCHED ROOFS (Positive Roof Slope)

1) Asimetrik tek eğimli çatõlarda; çatõnõn her bir yüzü için şekil katsayõsõ,karşõlõk gelen simetrik çatõlarõn
şekil katsayõsõnõn yarõ değeri olarak alõnõr

5
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

DERELİ ÇATILAR VE ŞET (Testere Dişi) ÇATILAR ÎÇÎN ŞEKİL KATSAYILARI

SHAPE COEIFFICIENTS OF SIMPLE OR MULTIPLE PITCHED ROOFS

(Negative Roof Slope) AND TWO SPAN ÖR MULTISPAN ROOFS

6
UDK 624.042.42 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

BASİT EĞRİ ÇATILAR İÇİN ŞEKİL KATSAYILARI

1)
SHAPR COEFFICIENTS OF STMPLE CURVE ROOFS

7
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

FARKLI YÜKSEKLİKLERE SAHİP ÇATILAR ÎÇİN ŞEKİL KATSAYILARI

1)
SHAPE COEFFICIENTS OF MULTILEVEL ROOFS

µ1=0,8
µ2=µS+µW
Burada;
µs=Kaymadan dolayõ
µw=Rüzgardan dolayõ
2)
I3 =2 h( (5 m≤13 ≤15 m ise)

11 + 12 kh
µW= ≤ (0,8 ≤ µW ≤ 4,0ise)
2h SO
Burada;
h=Metre
2
So =kgf/m olarak alõnõrsa
3
k=200 kgf/m dõr.

β > 15° ise µs üstteki, çatõnõn maksimum toplam yükünün % 50' si eklenerek bulunur (3) ve şekilde
görüldüğü gibi doğrusal bir şekilde dağõtõlõr. β ≤ 15°iseµ s = 0 dõr.

1)µW için daha yaygõn olarak ku1.lant.1an bir formül Ek-C'de verilmiştir.
2) Eğer 12 <13 ise µ şekil katsayõsõ µ1 ve µ2 arasõnda yapõlacak enterpolasyonla belirlenir.
3) Üstteki çatõnõn üzerindeki yük Föy-1 ve Föy-2'ye göre hesaplanõr.

8
UDK 624.042.42 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

KARMAŞIK ÇOK KATLI ÇATILAR İÇİN ŞEKİL KATSAYILARI

SHAPK COEFKICIKNTS OF COMPLEX MULTILEVEL ROOFS

I 2 + I 3 < 11

I 2 = 2h1 ; I 3 = 2h2 ; µ1 = 0.8

I 2 + I 3 > I1

I 2 = 2h1 ; I 3 = 2h2 ; µ1 = 0,8

Tahdit : 5m ≤ 12 ≤ 15m
5m ≤ 13 ≤ 15molmalıolm.
µ 2 veµ 3 , (µ s + µw)Föy − 1, Föy − 2veFöy − 4' egörebulunur.

9
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

ÜZERİNDE ENGELLER BULUNAN ÇATILAR İÇİN ŞEKİL KATSAYILARI

SHAPK COEFFICIENTS OF ROOFS WİTH LOCAL PROJECTIONS AND OBSTRUCTIONS

kh
µ2 =
SO

Burada:
H=Metre
2
So=kgf/m
3
K=200kgf/m
µ1=0,8
1=2h dõr.

Tahdit:0,8 ≤ µ2 ≤2,0
5m≤1≤15m olmalõdõr.

10
UDK 624.042.42 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

EK - A
KAR YÜKÜ DEĞERLERİNİN İSTATİSTİKİ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yapõlarõn tasarõmda yalnõz her yõldaki maksimum yük göz önüne alõnõr. Gerekli karakteristik değerlerin
saptanmasõ için yõllõk maksimum değerler istatistiği analize tabi tutulur. Eğer eldeki verilerin analizi
yeterli değerleri vermiyorsa, Gumbel'õn inci tip dağõlõmõ, yõllõk maksimum kar yükü dağõlõm eğrisi olarak
kullanõlõr,

NOT : Sõk sõk, bazõ bölgelerde, belli yõllarda kar yağõşõnõn olmadõğõ gözlenir. Bu durumda, yõllõk
maksimum kar yükü dağõlõmõ Tip-1 kanunu ile iyi temsil edilemez. Bununla beraber, Tip-1 kanununun
kullanõlõşõ, mesela yalnõz bazõ kar yağõşõnõn olduğu gözlemlenmiş yõllarla sõnõrlõdõr. Verilen bir kar yükü
değerini aşan yõllõk frekans, kar yağõşõ olan yõllarõn frekansõ ile verilen yükü aşan yõllõk frekansõn
çarpõmõna eşittir. Verilen yükü aşan yõllõk frekans yalnõz kar yağõşõ olan yõllar kullanõlarak hesaplanõr.

Aşağõda anlatõlacak metot, Gumbel'õn Tip-1 dağõlõmõnõ ve bunu en küçük kareler metoduna uydurarak
kullanõlacak bir analitik sürece dairdir.

NOT : Meteorolojik ölçümlerin yaratacağõ zaaflar (güçlükler) göz önüne alõnmalõdõr. Bu değerlerin
anlam derecesi mahalli ölçme şartlarõndan dolayõ bir meteorolojik istasyondan diğerine farklõlõk
gösterir. Ek olarak, göz önüne alõnan örneklerin küçüklüğünden dolayõ istatistik! verilerde bazõ
düzeltmelerin yapõlmasõ gerekir.

x'in muhtemel dağõlõmõ aşağõdaki formülle verilir:

F (x) = exp (-e ‘y) .................(1)

Burada;

x−a
y=
b
σ
b=
σN
yN
a = x −σ
σN

X , gözlenen uç değerlerin aritmetik ortalamasõ

σ , gözlenen uç değerlerin standart sapmasõ
YN ve σ N , gözlem yõllarõnõn fonksiyonlarõ
YN , azaltõlmõş ortalama
σ N azaltõlmõş standart sapmadõr.
( YN ve σ N değerleri Çizelge 1 ve 2' de verilmiştir)

Tekerrür süresi, Tr, verilen değeri asan veya ona eşit olaylar arasõdaki yõl cinsinden zaman aralõğõdõr
ve yaklaşõk olarak aşağõdaki formül kullanõlarak hesaplanabilir.

..................................(2)
1
Tr =
1 − F (S o )

11
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

burada F (So) , yõllõk maksimum kor yükünün dağõlõm fonksiyonudur.

ihtimal veya tekerrür süresi verilmişse, yerdeki karakteristik kar yükü SQ değeri aşağõdaki formül
kullanõlarak bulunur.

S o = a − b1n{− 1n[F (S o )]}........................(3)

F (So), 20 yõllõk tekerrür süresi için 0,95 alõnõr.

Eldeki veriler uç değer dağõlõmõna uydurmak için diğer bir yol ise, Seki 1-1'deki uç değer ihtimal grafik
kağõdõna verileri işaretleyerek en iyi uyan doğruyu çizmektir.

Bu noktalar çoğunlukla aşağõdaki formül kullanõlarak saptanõr,

n +1
Tr = ..................................(4)
m
Burada;
n, ölçüm yapõlan yõl sayõsõ
m, en büyük için l olmak üzere serinin mertebesidir.

Bu formül, n değerleri hariç m*inci mertebeden gözlem yõllarõ serisinin aritmetik ortalamasõnõn yaklaşõk
olarak belirtilmesidir.

12
UDK 624.042.42 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

ÇİZELGE 1 - Azaltõlmõş Aritmetik Ortalama, YN

N 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 0,495 2 0,499 6 0,5035 0.5070 0.5100 0,512 8 0,5157 0,518 1 0,5202 0.5220
20 0,523 6 0,525 2 0,526 8 0.528 3 0.5296 0,5309 0.5320 0,5332 0,5343 0,5353
30 0,5362 0,537 1 0.5380 0.5388 0.5396 0,5403 0.541 0 0,541 8 0.5424 0,5430
40 0,5436 0,5442 0.5448 0.5453 0,5458 0,5463 0.5468 0,5473 0.5477 0,548 1
50 0.5485 0,5489 0.5493 0.5497 0,550 1 0,5504 0,5508 0.551 1 0.551 5 0.551 8
60 0,552 1 0,552 4 0.5527 0,5530 0,553 3 0.5535 0.5538 0,5540 0.5543 0.5545
70 0.5548 0,555 0 0.5552 0.5555 0,555 7 0,555 9 0.5561 0,5563 0,5565 0,5567
80 0.556 9 0.5570 0.5572 0,557 4 0,5576 0,557 8 0.5580 0.5581 0.5583 0,5585
90 0,5586 0.5587 0,5589 0,5591 0,5592 0,5593 0,5595 0,5596 0,5598 0,559 9
100 0.5600

ÇİZELGE 2 - Azaltõlmõş Standart Sapõna, σN

N 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 0,9497 0,9676 0,983 3 0,997 2 1,0095 1,0206 1.031 6 1,041 1 1.0493 1,056 5
20 1.0628 1,069 6 1,0754 1,081 1 1,0804 1,091 5 1,096 1 1,1004 1,1047 1,1086
30 1,1124 1,1159 1,1193 1,125 5 1,1255 1,1285 1,131 3 1,1339 1.1363 1,1388
40 1,141 3 1,1436 1.1458 1,149 9 1,1499 1,1519 1.1538 1.1557 1,1574 1,1590
50 1,1607 1,1623 1.1638 1,166 7 1.1667 1.1681 1.1696 1.1708 1,172 1 1.1734
60 1,1747 1,1759 1,1770 1,179 3 1.1793 1,1803 1,181 4 1.1824 1,1834 1,184 4
70 1,1854 1.1863 1.1873 1,189 0 1.1890 1,1898 1,1906 1.191 5 1,1923 1,193 0
80 1,1938 1.1945 1.1953 1,196 7 1,1957 1,1973 1,1980 1.19S7 1,1994 1,200 1
90 1,2007 1.2013 1,2020 1,203 2 1,2032 1,2038 1,2044 1.2049 1,205 5 1,2060
100 1,2065

13
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

ŞEKİL-1 Ekstrem İhtimal Kağõdõ

14
UDK 624.042.42 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

ŞEKİL-2 Ekstrem İhtimal Değerlerinin İşlenmesi Örneği

15
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

Ekstrem dağõlõmõna verileri uydurmak için kullanõlan grafik yöntemi belirtmek için muhtemel (farazi)
2
yõllõk maksimum kar yükleri değerleri kgf/ m (Paskal) olarak Çizelge-3'de verilmiştir.

ÇİZELGE 3 – 11 Yõl Boyunca Gözlemlenen Kar Yükleri

Gözlem Gözlenen Kar Yükü Mertebe Tekerrür Süresi.

2
Yõlõ kg f /m (Pa) (Yõl. Olarak)

1900 300,1 (3001) 5 2,40

1901 259 (2590) 7 1,70
1902 340,4 (3404) 4 3,00
1903 235,1 (2351) 8 1,50
1904 407 (4070) 1 12,00
1905 235 (2350) 9 1,33
1906 221 (2210) 10 1,20
1907 262,6 (2626) 6 2,00
1908 377,6 (3776) 3 4,00
1909 171 (1710) 11 1,09
1910 393 (3930) 2 6,00

x = 291,1 kgf/m2 (2911 Pa)

∑ = 1(x )
n
2
i −x
σ = i
= 74,6kgf / m 2 (746 Pa )
N

Çizelge 3'te, noktalarõn değerleri tespit edilir ve Şekil-2'de kar yükü değerleri noktalanõr ve gözlem yõlõ
ile işaretlenir, işaretlenen noktalara en iyi uyan doğru çizilir. Mesela Tr - 20 yõl için So=4816 Pa verir,
çizilen doğrunun denklemi aşağõdaki denklem kullanõlarak da hesaplanabilir.

x = x+
σ
σN
(
y − yN )

Burada;
X, gözlemlenen ekstrem kar yükü
x , ekstrem değerlerin aritmetik ortalamasõ
σ 1 ekstrem değerlerin standart sapmasõ
y N azaltõlmõş ortalama
σ N azaltõlmõş standart sapõna
y, azaltõlmõş değişkendir. Azaltõlmõş değişken grafik kağõdõnda lineer ölçektedir.

Bu örnekte, 11 yõllõk kayõtlar kullanõlmõştõr. Böyle bir kayõt 5 yõla kadar tekerrür sürelerinde oldukça
istikrarlõ sonuç verir fakat daha uzun tekerrür süreleri için az kayõtlar fazla örnekleme hatasõna sahiptir
ve hesaplama hassas bir tahmin olarak değerlendirilemez.

16
UDK 624.042.42 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

EK - B
YERDEKİ MAKSİMUM KAR YÜKÜNÜ TESPİT METODLARI

B. 1 - GENEL METOTLAR
Kar yükü tercihen kara eşdeğer su miktarõ olarak ölçülmelidir. Bu ölçüm için, bir kar bloğunun ağõrlõğõ
Ölçülür veya kar eritilerek su cinsinden hacmi bulunur.

Diğer bir metot ise, kar tabakasõ yüzünden oluşan radyasyonda meydana gelen azalmanõn ölçümüne
dayanõr.

Bu çeşit ölçümleri henüz sadece birkaç ülke yapmaktadõr, bu sebeple daha başka bilgilerin de
kullanõlmasõna gerek vardõr.

En çok kullanõlan kar gözlemi, kar yükseklik kayõtlarõdõr. Bununla beraber temsili kar derinliği oldukça
zor bulunur. Küçük bölgelerde büyük farklõlõklar gözlemlenebilir, bu farklõlõk esas olarak rüzgardan ve
ürolojik (dağ coğrafyasõ) tesirinden kaynaklanõr.

Yağõş ve kar kalõnlõğõnõn, özellikle dağlõk alanlarda, rakõm ile birlikte artõğõ bil itmektedir. Bu tesir de göz
önüne alõnmalõdõr.

Kar kalõnlõğõnõn deniz seviyesi üzerindeki rakõmõn (H) bir fonksiyonu olarak değişimini göstermek için
aşağõdaki formül kullanõlõr.

d R = A.B H ...........................(6 )

burada; d R yerdeki maksimum yõllõk kar kalõnlõğõnõn ortalamasõ A ve B, bölgenin iklim koşullarõna
bağlõ olan sabit katsayõlardõr.

Kar tabakasõnõn kalõnlõğõ, d kullanõlarak, yerdeki kar yükü So aşağõdaki formül kullanõlarak bulunur.

S O = pgd ..................................(7 )
burada;
g = yerçekimi ivmesi
P= karõn yoğunluğu dur.

Bu formül kar yoğunluğundaki farklõlõklardan dolayõ kõsõtlõ bir şekilde kullanõlõr Yeni yağan karõn
3 3
yoğunluğu 100 kg/m 'ten az, yerde bir süre beklemiş karõn yoğunluğu ise 500 kg/m 'ten fazladõr.

Kar tabakasõnõn kalõnlõğõ, yerdeki kar yükünün bulunmasõnda referans olarak alõndõğõnda, küçük bir
iklim bölgesinde yerdeki karõn havadaki yoğunluğu, üst üste katlar halinde biriken kar yükünün en
3
yüksek olduğu zaman için değerlendirilmelidir. İç bölgelerde, karõn yoğunluğu 200 kg/m olarak alõnõr.
Kõyõ bölgelerinde ise bu değer daha yüksektir. Yalnõzca kar tabakasõnõn kalõnlõğõndan elde edilen
veriler kar yükünün doğru tahmini için yeterli bilgi sağlayamaz.
3
Ilõman bölgelerde ise karõn yoğunluğu 150 kg/m (Formüllerle elde edilen değerlerden daha küçüktür)
olarak alõnõr ve bu genel bir kural olarak kullanõlõr.

B.2 - YERDEKİ MAKSİMUM KAR YÜKÜNÜN REGRESYON (GERİLEME) ANALİZİ METODU İLE
TESPİT EDİLMESİ
Sõcaklõk ve yağõş kayõtlarõ, belli bir sõnõra kadar yerdeki kar yükünün tespitinde kullanõlabilir. Yerdeki
kar yükü kayõtlarõna (eşdeğer su kayõtlarõna) sahip meteorolojik istasyonlar, diğer meteorolojik
parametreleri de ihtiva eden Regression (Gerileme) Analizini yapabilirler. Araştõrmalar böyle bir
analizin 0,95 gibi oldukça yüksek bir katlõ korelasyon katsayõsõ verdiğini göstermiştir.

Kar yoğunluğunun; kar tabakasõnõn kalõnlõğõ, kar tabakasõnõn yerde kaldõğõ süre, rüzgar ve sõcaklõğõn
fonksiyonu olarak tahmini içinde benzer bir analiz kullanõlabilir.

17
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

B.2.1 - Sovyetler Birliğinde, Kar Yoğunluğunun Hesabõ İçin Aşağõdaki Formül Kullanõlõr:

( )( )( )
ρ = 90 + 130 d 1,5 + 0,1733 T 1 + 0,1 Y ....................(8)

Burada;
p, karõn yoğunluğu (kg/m3 olarak)
d, kar tabakasõnõn kalõnlõğõ (m olarak)
T, kar yõğõlõm süresindeki ortalama sõcaklõk (santigrat derece olarak)
Y aynõ süredeki rüzgar hõzõ (m/sn olarak) dõr.

(-25°C'nin altõnda olmak kaydõyla)

B. 2. 2 - İsveç'te Karõn Yoğunluğu İle Kar Örtüsünün Kalõş Süresi Arasõndaki İlişki Aşağõdaki
Formülle Bulunur

P = 155 + 0,7t...................(9 )

burada t, 1 Kasõm' dan itibaren zaman (gün olarak) dõr.

Araştõrmalar karõn yoğunluğu ile kar tabakasõnõn kalõnlõğõnõn bağõmsõz değişkenler olduğunu
göstermiştir.

B.2.3 - Macaristan’da Kar Yoğunluğu Aşağõdaki Formül

P = 153 + 49,5R.....................(10 )

standart sapma ise

σ = 25 + 21R...............................(11)

formülleri ile bulunur.

Burada;
σ , karõn yoğunluğu (kg/m3 olarak)
R, kar yağõşõ sayõsõ dõr.

B.2.4 - Yapõ Güvenliği Ortak Komitesi Kar Tabakasõnõn Kalõnlõğõ İle Kar Yoğunluğu Arasõndaki
İlişkiyi Aşağõdaki Formülle Verir

P = 300 − 200 exp(− 1,5d )...........................(12 )

Burada;
3
p, karõn yoğunluğu (kg/m olarak)
d, kar tabakasõnõn kalõnlõğõ (m olarak) dõr.

18
UDK 624.042.42 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

EK - C
FARKLI YÜKSEKLİKLERE SAHİP ÇATILARIN ŞEKİL KATSAYILARI

Farklõ yüksekliklere sahip çatõlarõn şekil katsayõlarõ aşağõdaki formülle bulunur.

µw = 1 +
1
(m1 I1 + m2 I 2 )(I 2 − 2h )
h
µ1 = 0,8
I 3 = 2h

(h ve 1 metre olarak)
µw ≤ kh / So olmalõdõr.
Burada;
2
So(kN/m )
3
K,(N/m )
I3 < 15m dõr.

19
ICS 91.060.20 TÜRK STANDARDI TS 7046/Mayõs 1989

m1 (m2) değerleri yukarõdaki (aşağõdaki) çatõnõn kesitine bağlõdõr ve aşağõdaki değerlere eşittir.

β ≤ 20°'lik düzlem çatõlar ve f/1 ≤ 1/8 Tonoz çatõlar için 0,5

β > 20°C 'lik düzlem çatõlar ve f/l > 1/8 0,3

f= Eğrilik yarõçapõ (tonoz çatõlar için)'dõr.

m1 ve m2 katsayõlarõnda çatõ. yüzeyinde karõn hareket şartlarõna bağlõ olarak değişiklik yapõlabilir.

20