Professional Documents
Culture Documents
კვების გაიდლაინი
კვების გაიდლაინი
ადრეული და სკოლამდელი
აღზრდისა და განათლების
დაწესებულებებისათვის
2016
საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური
დაცვის სამინისტრო
sarCevi
1. შესავალი .......................................................................................................................................................................................... 5
2. ზოგადი დებულებები ............................................................................................................................................................ 6
3. საკვების ჯგუფები .................................................................................................................................................................... 7
4. ხილი და ბოსტნეული ........................................................................................................................................................... 8
5. პურეული და მარცვლეული ............................................................................................................................................. 8
6. რძე და რძის ნაწარმი ............................................................................................................................................................ 8
7. მჭლე ხორცი, ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი, პარკოსნები,
თხილეული, თესლეული .................................................................................................................................................... 9
8. საუზმე ............................................................................................................................................................................................... 9
9. სადილი ........................................................................................................................................................................................... 10
ცხრილი #1: ოთხი კვირის (20 “სამუშაო” დღის) განმავლობაში სადილზე მისაღები
საკვების რეკომენდებული სიხშირე ................................................................................................................................. 11
10. სამხარი .............................................................................................................................................................................................13
11. ვახშამი ..............................................................................................................................................................................................13
12. წახემსება .........................................................................................................................................................................................13
13. დიდი რაოდენობით ცხიმის, შაქრის ან მარილის შემცველი საკვები........................................... 14
14. საკვების ულუფები ................................................................................................................................................................ 15
ცხრილი #2: სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის რეკომენდებული საკვების დღიური
რაოდენობა .......................................................................................................................................................................................... 16
15. ენერგია და საკვები ნივთიერებები........................................................................................................................... 19
ცხრილი N3: ენერგიისა და საკვები ნივთიერებების სადღეღამისო მოთხოვნილების
ნორმები ბავშვებში, ასაკისა და სქესის მიხედვით.............................................................................................. 26
სასმელები................................................................................................................................................................................. 27
კოფეინი ..................................................................................................................................................................................... 29
ცხრილი #4: კოფეინის შემცველობა სხვადასხვა საკვებსა და სასმელში.......................................... 30
ცხრილი N5: გადაცდენისათვის სარისკო პროდუქტი და რისკის შემცირების გზები ............. 30
16. კვების ჩვევები ............................................................................................................................................................................31
17. რჩევები სწორი კვების ჩვევების ჩამოსაყალიბებლად .................................................................................31
18. უსაფრთხოების საკითხები საკვების მიღებისას/ჭამისას ........................................................................... 36
საკვების გადაცდენა ......................................................................................................................................................... 36
19. საკვების უვნებლობა ............................................................................................................................................................. 37
20. სპეციალური დიეტები ........................................................................................................................................................ 40
2
ენერგია .......................................................................................................................................................................................
სასადილო
საკვებდანამატები
ვეგეტარიანული ოთახის დიეტა და .................................................................................................................................................
მაგიდის მოწყობა........................................................................................................31
............................................................................................................................................................... 40
39
19
ნახშირწყლები
ზოგადი
მზა
ენერგია
პროდუქტები
რეკომენდაციები ბავშვის კვებასთან დაკავშირებით ......................................................... 40
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................... 32
19
უჯრედისი
პრეტენზიული
ომეგა-3 ცხიმოვანი მჭამელები...........................................................................................................................................
მჟავები ......................................................................................................................................... 20
............................................................................................................................................................................... 32
41
ცხიმი.............................................................................................................................................................................................
ჯანმრთელი
ცილა კბილები...................................................................................................................................................... 34
............................................................................................................................................................................................ 41
21
ცილა.............................................................................................................................................................................................
რკინა ............................................................................................................................................................................................ 23
41
ვიტამინი A.................................................................................................................................................................................
კალციუმი .............................................................................................................................................................................. 23
41
ფოლიუმისD ..............................................................................................................................................................................
ვიტამინი მჟავა................................................................................................................................................................. 23 41
ვიტამინი
თუთია ........................................................................................................................................................................................
D .............................................................................................................................................................................. 42
23
კალციუმიB12
ვიტამინი .................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................... 42
24
იოდი ............................................................................................................................................................................................ 24
რკინა ............................................................................................................................................................................................ 25
სელენი ........................................................................................................................................................................................ 25
ნატრიუმი ................................................................................................................................................................................. 25
თუთია ........................................................................................................................................................................................ 26
21. საკვების მიმართ ალერგია ............................................................................................................................................... 42
ცხრილი #6: საკვების მიმართ ალერგიის ბუნებრივი მიმდინარეობა და ჯვარედინი
რეაქცია გავრცელებულ ალერგენებს შორის. ............................................................................................................ 43
22. განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვები და სამკურნალო დიეტები......................... 44
23. კვებასთან დაკავშირებული წესები სხვადასხვა კულტურაში .............................................................. 45
ცხრილი N7. ორკვირიანი (10 სამუშაო დღე) მენიუს ნიმუში...................................................................... 46
ცხრილი #8. სხვადასხვა ქვეყნის რეკომენდაციები პროდუქტების დღიურ რაციონთან და
რაოდენობასთან დაკავშირებით.......................................................................................................................................... 48
24. დანართები .................................................................................................................................................................................... 51
25. ერთკვირიანი დასურათებული მენიუ ბავშვთათვის ................................................................................... 52
26. შაბლონი თვითკონტროლისათვის ............................................................................................................................. 54
27. ალერგიით, ან სხვა კვებითი აუტანლობით დაავადებული ბავშვის საინფორმაციო
ფურცელი....................................................................................................................................................................................... 57
28. “საუზმის თეფში” .................................................................................................................................................................... 58
29. “საუზმის დამატებითი თეფში“ ................................................................................................................................... 59
30. “სადილის თეფში“ .................................................................................................................................................................. 60
31. “სამხარის თეფში“ ................................................................................................................................................................... 61
3
32. კერძების რეცეპტები 2-6 წლის ბავშვებისათვის ............................................................................................. 62
33. გამოყენებული ლიტერატურა: ....................................................................................................................................... 83
4
მადლიერება
შესავალი
5
გზამკვლევში მოცემულია ჯანმრთელი კვების პრინციპები და არა კონკრეტული
,,დირექტივები“, შესაბამისად ამ პინრინციპებზე დაყრდნობით შესაძლებელია ცალკეულმა
საბავშვო დაწესებულებამ და თანამშრომელმა დამოუკიდებლად შეიმუშავოს კვების მენიუ.
ზოგადი დებულებები
6
ა) დღის განმავლობაში საჭიროა რეგულარული კვება, ანუ საუზმე, სადილი და ვახშამი; პატარა
ბავშვების შემთხვევაში ძირითად კვებებს შორის უნდა იყოს წახემსებაც.
საკვების ჯგუფები
7
დ) მჭლე ხორცი, ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი, პარკოსნები,
თესლეული, თხილეული.
2. საკვების ოთხივე ჯგუფი მნიშვნელოვანია. თითოეული შეიცავს აუცილებელ საკვებ
ნივთიერებებს. ოთხივე ჯგუფიდან მრავალფეროვანი საკვების რეკომენდებული რაოდენობის
მიღებით, ჯანმრთელი ბავშვების უმრავლესობა იღებს საკმარის ენერგიასა და საკვებ
ნივთიერებებს.
ხილი და ბოსტნეული
პურეული და მარცვლეული
1. რძე და რძის ნაწარმი არის ენერგიის, ცილების, ცხიმების (ძირითადად ნაჯერი), ვიტამინების
(რიბოფლავინი, B12, Aვიტამინი) და მინერალების (კალციუმი, იოდი, ფოსფორი, თუთია) წყარო.
ეს ჯგუფი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბავშვთა ასაკში ძვლების ზრდისთივის. 2 წლის
8
ასაკიდან უმჯობესია დაბალი ცხიმიანობის რძის და რძის ნაწარმის გამოყენება, რათა
შევამციროთ ნაჯერი ცხიმების მიღება.
2. ეს ჯგუფი მოიცავს ყველა ცხოველის (მაგ. ძროხა, თხა) რძეს და რძის ნაწარმს, ასევე კალციუმით
და სხვა საკვები ნივთიერებებით გამდიდრებულ რძის შემცვლელებს (მაგ. სოიოს რძე).
1. ეს ჯგუფი მოიცავს ცხოველის მჭლე ხორცს (მაგ. ძროხა, ცხვარი, ღორი), ფრინველის ხორცს (მაგ.
ქათამი, ინდაური), ზღვის პროდუქტებს (მაგ. თევზი), კვერცხს, თხილეულს და თესლეულს (მაგ:
გოგრის თესლი, სეზამი, მზესუმზირა). ამ ჯგუფის პროდუქტები არის ენერგიის, ცილების,
ცხიმების (ხორცი ძირითადად ნაჯერი ცხიმების, ზღვის პროდუქტები და თხილეული - უჯერი
ცხიმების), ნახშირწყლების (განსაკუთრებით პარკოსნები), ვიტამინების (B12, ნიაცინი, თიამინი)
და მინერალების (რკინა, თუთია, სელენიუმი, მაგნიუმი, კალიუმი, ფოსფორი) წყარო.
2. გადამუშავებული ხორცი (მაგ. ძეხვეული) შეიცავს დიდი რაოდენობით ნაჯერ ცხიმებს, მარილს
და მოზრდილებში ზრდის კიბოს რისკს, ამიტომ მისი მიღება უნდა შეიზღუდოს.
3. კვების ტიპები, ჯერადობა და ულუფები
4. ბავშვები სწრაფად იზრდებიან და ბევრს მოძრაობენ, ამიტომ ბევრი ენერგია (კალორიები)
სჭირდებათ. მათი კუჭის მოცულობა პატარაა და იმისთვის, რომ საჭირო ენერგია მიიღონ,
ოთხივე ჯგუფის საკვების რეგულარული მიღება სჭირდებათ.
5. ბავშვებისთვის რეკომენდებულია დღეში სამჯერადი კვება და ორ-სამჯერადი წახემსება დღის
ერთსა და იმავე პერიოდებში. კვების სიხშირე ჯამში არ უნდა აღემატებოდეს 6 ჯერს დღეში.
მუდმივი ჭამა არ არის რეკომენდებული.
საუზმე
9
სასარგებლო კვებითი ჩვევები, რაც საბოლოო ჯამში ხელს უწყობს არაჯანსაღი საკვების
მიღებას და სიმსუქნეს.
3. ოჯახში და ბავშვთა მოვლის დაწესებულებებში საუზმისთვის შესაფერისი საკვების
არსებობა, მშობლების და გარშემომყოფების მაგალითი მნიშვნელოვანია ბავშვებში
საუზმობის ჩვევის ჩამოსაყალიბებლად.
4. საუზმე შედეგება მინიმუმ ერთი სასმელისგან + სამი ძირითადი ელემენტისგან:
გ) ხილი (უმი ხილი, ხილის წვენი, დაუმტკბარი კომპოტი, ხილის პიურე და სხვა)
5. 2 წლის ასაკის ზემოთ ბავშვი საუზმისას რძის ნაწარმის საშუალებით მინიმუმ 100 მგ
კალციუმს უნდა იღებდეს.
6. საჭიროების და სურვილის მიხედვით, საუზმის მენიუს შეიძლება დაემატოს:
სადილი
10
შემადგენელი 5 კომპონენტიანი 4 კომპონენტიანი სადილის ელემენტები
სადილი
პირველი კერძი1 X X X -
ძირითადი კერძი X X X X
გარნირი X X X X
რძის ნაწარმი X X -2 X
დესერტი X - X X
პური რეგულარულად
წყალი3 რეგულარულად
ცხრილი #1: ოთხი კვირის (20 “სამუშაო” დღის) განმავლობაში სადილზე მისაღები საკვების
რეკომენდებული სიხშირე
1
ინგ. Appetizer; ფრ. entrée
2
ისეთ სადილში, რომელიც არ შეიცავს რძის ნაწარმს, აუცილებელია რძის ნაწარმის დამატება პირველი
კერძის ან დესერტის შემადგენლობაში
3
წყალი არის ერთადერთი სითხე, რომლის მიწოდებაც სადილზე სავალდებულოა რაოდენობის შეზღუდვის
გარეშე. შესაძლოა დამატებით დაბალი ცხიმიანობის რძის შეთავაზებაც (შაქრის გარეშე).
11
- მაქს. 4-ჯერ მოხარშული, პიურე, შემწვარი,
კარტოფილისგან კარტოფილის სალათი
დამზადებული კერძები
ბრინჯი:
გარნირი, ფლავი ბოსტნეულით, ფლავი
ხორცით, ფლავი ხილით და
თხილეულით
წიწიბურა:
გარნირი
პასტა:
მაკარონი, ვერმიშელი
სიმინდი:
ღომი ღერღილით, ღომი, მჭადი
ღერღილით
ბოსტნეული და 20-ჯერ უმი ბოსტნეული:
სალათი სტაფილო, კომბოსტო, პამიდორი,
აქედან: კიტრი, პაპრიკა
მინ. 8-ჯერ ბოსტნეული
„უმად“ ან სალათი სალათის ფოთლები
მომზადებული ბოსტნეული:
კომბოსტო, ჭარხალი, ყვავილოვანი
კომბოსტო, ბროკოლი, გოგრა,
ბადრიჯანი, ყაბაყი
პარკოსნები:
ლობიო ძველი და ახალი, მუხუდო,
ბარდა
ხილი მინ. 8-ჯერ ვაშლი, მსხალი, ქლიავი, ბანანი,
მანდარინი, ფორთოხალი, ფეიხოა,
კარალიოკი, ნესვი, კომში, ქლიავი
რძე და რძის მინ. 8-ჯერ მაწონი, იოგურტი, კეფირი, რძე, ხაჭო,
ნაწარმი ნადუღი, ყველი
ხორცი, ძეხვი, მაქს. 8-ჯერ ხორცი და ხორცი:
თევზი, კვერცხი ძეხვი ინდაური, ქათამი, საქონელი, ღორი,
აქედან ცხვარი
მინ. 4-ჯერ მჭლე ხორცი
თევზეული:
მინ. 4-ჯერ ოკეანის თევზი თინუსი, ქაშაყი, სკუმბრია, ორაგული
აქედან
მინ. 2-ჯერ ცხიმიანი თევზი
12
ცხიმი 20-ჯერ, შეზღუდული ზეთები:
რაოდენობით რაფსის, ზეითუნის, მზესუმზირის,
კაკლის, სოიოს
კარაქი
სპრედები, მარგარინი
მაიონეზი
სასმელები 20-ჯერ სასმელი წყალი, მინერალური წყალი
სამხარი
ვახშამი
წახემსება
13
1. შესთავაზეთ ბავშვებს ჯანსაღი სასუნავი, მაგალითად: ხილი, იოგურტი/ მაწონი, ჩხირებად
დაჭრილი ბოსტნეული დაბალი ცხიმიანობის ჩასაწობ სოუსებთან (მაგ. შეზავებული მაწონი)
ერთად, მინი სენდვიჩები, მინი პიცები, რძე, ჩირები, ტყლაპი, ჩურჩხელა.
2. სასუსნავით წახემსება შეიძლება ჩაითვალოს მინი-კვებად. ბავშვების უმრავლესობას
სჭირდება წახემსება გვიან დილით (საუზმესა და სადილს შორის) და ნაშუადღევს. შედა-
რებით მოზრდილ ბავშვებს ასევე სჭირდებათ ვახშმის შემდგომი წახემსებაც. წახემსების
დროები და მოცულობები ისე უნდა შეირჩეს, რომ ბავშვებს ძირითადი კვებების წინ მადა
არ “გაუფუჭდეთ”.
3. იდეალური სასუსნავი უნდა შეიცავდეს ენერგიას (კალორიებს), ცილებს, ნახშირწყლებს,
ვიტამინებს, მინერალებს, საკვებ უჯრედისს და ზომიერად ცხიმებს.
4. ხშირად დიდი რაოდენობით ცხიმების, შაქრის და მარილის შემცველი საკვები იფუთება
და საღდება როგორც კარგი სასუსნავი, თუმცა ეს არ არის ჯანსაღი პროდუქტი.
5. სასუსნავის და მისი ზომის არჩევისას გაითვალისწინეთ ბავშვის ასაკი, გადაცდენის რისკის
თავიდან ასაცილებლად
2. დიდი რაოდენობით ცხიმის, შაქრის ან მარილის შემცველი საკვები და სასმელი არის საკმაოდ
კალორიული, ამავდროულად მათში ვიტამინების და სასარგებლო ნივთიერებების შემცველობა
დაბალია.
14
4. დიდი რაოდენობით ცხიმის, შაქრის ან მარილის შემცველი საკვების მაგალითებია: შოკო-ლადი,
საკონდიტრო ნაწარმი, კარტოფილის ჩიფსები, შოკოლადითა და კრემით შევსებული
ბისკვიტები, სწრაფი კვების პროდუქტები, ტკბილი სასმელები. ასეთი საკვების ჭარბი მიღება
ხელს უწყობს სიმსუქნეს.
საკვების ულუფები
მნიშვნელოვანია ულუფის ზომა. ხშირად ბავშვებს საკვებს ასაკისთვის შეუსაბამოდ დიდ ულუფებს
სთავაზობენ. სწორი რაოდენობით მიწოდებული საკვები ამცირებს სიმსუქნის რისკს და ასევე
ზრდის ბავშვის სურვილს ხალისით მიირთვას კერძი. ასაკის შესაბამისი ულუფის ზომა
გამოითვლება ბავშვის ასაკის გათვალისწინებით და იზომება საკვების წონის ან მოცულობის
მიხედვით. ის არ არის უნივერსალური, მაგრამ იძლევა ორიენტაციის საშუალებას.
15
ცხრილი #2: სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის რეკომენდებული საკვების დღიური რაოდენობა
საკვების ჯგუფები და დღიური ულუფები 1-2 წლის ასაკი 2-3 წლის ასაკი 4-8 წლის ასაკი
სასურველია დაბალი ცხიმიანობის4 2 ჭიქა5 დღეში 2-2.5 ჭიქა დღეში 2.5-3 ჭიქა დღეში
(შეიძლება
ცხიმმოუხდელი რძის
გამოყენება)
1 ჭიქა რძე = 1 ჭიქა მაწონს, 40 გ ნატურალურ ყველს, 1/3 ჭიქა
გახეხილ ყველს
ხორცი და სხვა ცილოვანი საკვები
უნდა მოიცავდეს C ვიტამინის ერთ 1 ჭიქა/ დღე 1 ჭიქა/ დღე 1 – 1.5 ჭიქა/ დღე
წყაროს ყოველდღიურად (მაგ. ციტრუსი ან
მარწყვის წვენი) და A ვიტამინის წყაროს 1 ჭიქა =1ჭიქა ხილი ან 100%-იანი წვენი, 1/2 ჭიქა მშრალი ხილი (ჩირი)
4
2 წლამდე ბავშვებისთვის დაბალი ცხიმიანობის პროდუქტი არ არის რეკომენდებული
5
1 ჭიქა = დაახლოებით 240მლ
16
(მუქი მწვანე და ყვითელი ხილი, ნესვი)
დღეგამოშვებით.
ბოსტნეული
უნდა მოიცავდეს C ვიტამინის ერთ 3/4 ჭიქა /დღე 1 ჭიქა/დღე 1.5 ჭიქა /დღე
წყაროს ყოველდღიურად (მაგ. ბროკოლი და
პომიდორი) და A ვიტამინის წყაროს (მაგ. 1 ჭიქა = 1 ჭიქა უმი ან მოხარშული ბოსტნეული ან ბოსტნეულის
ისპანახი) დღეგამოშვებით. წვენი, 2 ჭიქა ფოთლოვანი მწვანილი და სალათის ფოთლები
ცხიმები
17
18
ენერგია და საკვები ნივთიერებები
ენერგია
1. ენერგია მიიღება ორგანიზმში საკვები ნივთიერებების გადამუშავებით. ის აუცილებელია
ზრდისთვის, ნივთიერებათა ცვლისთვის, ფიზიოლოგიური აქტივობებისთვის, სითბოს
წარმოქმნისა და კუნთების მუშაობისთვის. ენერგია იზომება კალორიებში (ცალ)
/კილოკალორიებში (kcal) ან კილოჯოულებში (KJ) / მეგაჯოულებში (MJ), 1Kcal=4.18 KJ.
მისი ძირითადი წყაროებია ნახირწყლები, ცხიმები და ცილები. ნახშირწყლის და ცილის
1 გრამი იძლევა 17 KJ (4 kcal), ცხიმის 1 გრამი კი -37 KJ (9 kcal).
2. რეკომენდებული რაოდენობა:
3. ენერგიის დღიური მოთხოვნილება არის საკვებით მისაღები ენერგიის საშუალო
რაოდენობა, რომელიც დამოკიდებულია ასაკზე, სქესზე, წონაზე და ფიზიკურ
აქტივობაზე. ასაკის და სქესის შესაბამისი ენერგიის დღიური მოთხოვნილება
გამოთვლილია ფიზიკური აქტივობის 6 დონისთვის, დაწყებული მწოლიარე
მდგომარეობიდან ძლიერი ფიზიკური დატვირთვის ჩათვლით. რეკომენდებული
ფიზიკური დატვირთვა ბავშვების შემთხვევაში არის დღეში 60 წუთიანი საშუალო და
ინტენსიური ფიზიკური დატვირთვა.
4. ენერგიის დღიური მოთხოვნილება არის მხოლოდ ზოგადი მონაცემი და
ინდივიდუალურ შემთხვევებში შეიძლება განსხვავებული იყოს. ბავშვის ნორმალური
ზრდა და წონის (სხეულის მასის ინდექსის) მატება ენერგიის (კალორიების) ადეკვატურ
მიღებაზე მიუთითებს. საკვებისა და კვების გზამკვლევის დებულებების შესრულება
ხელს შეუწყობს ენერგიის და საკვები ნივთიერებების ბალანსირებულ მიღებას. ეს
გულისხმობს მაღალი კვებითი ღირებულების, ჯანსაღი საკვების მიღებას.
5. მაღალი კვებითი ღირებულების საკვებია დაუცეხვავი პურეული და მარცვლოვნები,
ხილი და ბოსტნეული, დაბალი ცხიმიანობის რძე და რძის ნაწარმი, მჭლე ხორცი,
ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი, პარკოსნები, თხილეული და
თესლეული.
6. ენერგიის დღიური მოთხოვნილება ბავშვებში მოცემულია მე-3 ცხრილში.
ნახშირწყლები
1. საკვებში არსებული ნახშირწყლები ენერგიის ძირითადი წყაროა. სხვა საკვები
ნივთიერება (მაგ. ცხიმი და ცილა) ასევე შეიძლება იყოს ენერგიის წყარო, მაგრამ
ნახშირწყლების მეტაბოლიზმი უჯრედებისთვის ყველაზე ეფექტურია, გასაკუთრებით
ტვინის უჯრედებისთვის, რომელსაც ცხოველმყოფელობისთვის სჭირდება გლუკოზა.
19
ბავშვებს ენერგიის ყოველდღიური მოთხოვნილების 45-65% უნდა მიეწოდებოდეს
ნახშირწყლებით.
2. ნახშირწყლები მოიცავს შაქრებს, ოლიგოსაქარიდებს, პოლისაქარიდებს.
3. შაქრები (მონო- და დისაქარიდები) ბუნებრივად არის მრავალ საკვებში, მათ შორის
ბოსტნეულში, ხილში, ფაფებში და რძეში. შაქარი ასევე შეიძლება დაემატოს საკვებს
მრავალი ფორმით მაგ. გრანულირებული შაქრის, სიროფის და ექსტრაქტის ფორმით.
ბუნებრივი შაქრის ფიზიოლოგიური ეფექტი განსხვავდება საკვებზე ხელოვნურად
დამატებული შაქრის ფიზიოლოგიური ეფექტისგან.
4. ბოლო ხანებში ტერმინი ,,თავისუფალი შაქრები“ გამოიყენება ყველა იმ მონო- და
დისაქარიდების შესატყვისად, რომლებსაც მწარმოებლები, მზარეულები ან
მომხმარებლები საკვებში ამატებენ. ასევე უწოდებენ შაქრებს, რომლებიც ბუნებრივად
არის წარმოდგენილი თაფლში, სიროფებში და ხილის წვენებში.
5. ბავშვების უმეტესობა ნახშირწყლებს იღებს რაფინირებული ნახშირწყლების
(დამუშავებული, მოდიფიცირებული ბურღულისგან დამზადებული ცომეული და
ფაფები) და თავისუფალი შაქარების სახით. რაფინირებულ (დამუშავებულ)
მარცვლეულს (მაგ. თეთრი ფქვილი და თეთრი ბრინჯი) მოცილებული აქვს ჩენჩო და
ჩანასახი, შესაბამისად შეიცავს ნაკლები რაოდენობით უჯრედისს, ვიტამინებს და
მინერალებს და შეიცავს დიდი რაოდენობით “თავისუფალ შაქრებს”.
6. საკვები ნახშირწყლების კარგი წყაროა დაუცეხვავი, უხეშად დაღერღილი მარცვლეულის
პური და ფაფა, ბოსტნეული, პარკოსნები და ხილი. ეს საკვები ასევე უჯრედისის,
ვიტამინების და მინერალების კარგი წყაროც არის.
უჯრედისი
1. უჯრედისი საჭიროა ნაწლავის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის. იგი აუმჯობესებს
სისხლში ლიპიდების და გლუკოზის დონეს, შესაბამისად ამცირებს გულ-სისხლძარღვთა
სისტემის დაავადებების და დიაბეტის განვითარების რისკს. ის ასევე, სავარაუდოდ,
ამცი- რებს მსხვილი და სწორი ნაწლავის სიმსივნის განვითარების რისკს
მოზრდილებში და ეხმარება ნორმალური წონის შენარჩუნებაში. ზრდის სიმაძღრის
(დანაყრების) შეგრძნებას და ამცირებს წვრილი ნაწლავიდან საკვების შეწოვას.
2. უჯრედისის ნორმალური რაოდენობით მიღების მიზნით:
20
ა) მიეცით რჩევა მიიღონ საკვები ოთხივე ჯგუფიდან (მათ შორის: ბოსტნეული და ხილი,
უხეშად დაღერღილი, დაუცეხვავი ფქვილისგან და მთელი მარცვლებისგან დამზადებული
პური და ფაფეული, ნაკლებად რაფინირებული ფქვილისგან დამზადებული ცომეული და
ფაფეული). უჯრედისი საჭიროა ზრდისთვის, საჭმლის მომნელებელი სისტემის
ფუნქციონირებისთვის.
ცხიმი
1. ცხიმები ხელს უწყობს ცხიმში ხსნადი ვიტამინების შეწოვას ნაწლავებში. ცხიმები ბევრი
ჰორმონის პრეკურსორი და უჯრედის მემბრანის მნიშვენლოვანი შემადგენელი ნაწილია.
2. ცხიმი ენერგიის ყველაზე კონცენტრირებული წყაროა, შეიცავს ნახშირწყლებსა და
ცილაზე ორჯერ მეტ კალორიას, 1გ ცხიმი = 37 კჯ/გ, 1გ ცილა და ნახშირწყლები = 17
კჯ/გ.
3. ცხიმები კლასიფიცირებულია მათი სტრუქტურის მიხედვით. არსებობს ნაჯერი და
უჯერი (მონოუჯერი, პოლიუჯერი) ცხიმები.
4. ზოგადად, ნაჯერი ცხიმები და ტრანსცხიმოვანი მჟავები ზრდის დაბალი სიმკვრივის
ლიპოპროტეინის (LDL) დონეს (შესაბამისად ზრდის გულ-სისხლძარღვთა დაავადების
განვითარების რისკს), მონოუჯერი ცხიმოვანი მჟავები ნეიტრალურია, პოლიუჯერი
ცხიმოვანი მჟავები აქვეითებს LDL-ის დონეს.
5. ცხიმების უმეტესობა წარმოებს ორგანიზმში და ამიტომაც ინფორმაცია ცხიმების
რეკომენდებული მისაღები დოზის ან ამ დოზის ზედა ზღვრის შესახებ შეზღუდულია.
6. ნაჯერი და ტრანსცხიმები დღიურად მიღებული ენერგიის 10% ან ნაკლები უნდა იყოს.
7. მიუხედავად იმისა, რომ ცხიმით გამოწვეული გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები (მაგ.
ათეროსკლეროზი) იშვიათია ბავშვებში, გასათვალისწინებელია, რომ ეს დაავადებები
იწყება ბავშვთა ასაკიდან.
8. ნაჯერი და ტრანსცხიმების წილის შესამცირებლად და მონო- და პოლიუჯერი ცხიმების
წილის გასაზრდელად:
21
ა) აირჩიეთ უცხიმო ხორცი (მაგ. უცხიმო საქონლის, ცხვრის ხორცი), ფრინველის ხორცი.
მოაცილეთ ცხიმი მომზადებამდე და საკვების მიღებამდე.
22
ცილა
1. ცილას აქვს ყველა უჯრედში სტრუქტურული და ფუნქციური როლი და
უმნიშვნელოვანესია ზრდისთვის.
2. ცილაზე მოთხოვნილება შეესაბამება სხეულის ზომებს და ასაკს.
3. ცილის კარგი წყაროა: უცხიმო ხორცი, ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები,
კვერცხი, რძე, რძის ნაწარმი, პარკოსნები, თხილეული და მცენარის თესლები.
4. ვეგეტარიანელებმა (ვეგეტარიანულ ან ვეგან დიეტაზე) შეიძლება მიიღონ საჭირო
რაოდენობის ცილა თუ მიიღებენ მრავალფეროვან მცენარეულ საკვებს და მიიღებენ
საკმარის ენერგიას.
ვიტამინი A A
ფოლიუმის მჟავა
1. ფოლიუმის მჟავაზე მოთხოვნილება მაღალია ზრდის პროცესში, ასევე ის
მნიშვნელოვანია ნაყოფის განვითარებისთვის.
2. ფოლიუმის მჟავას კარგი საკვები წყაროა მუქი მწვანე ფოთლების მქონე ბოსტნეული,
ხილი (განსაკუთრებით ციტრუსები), ფოლიუმის მჟავით გამდიდრებული პური და
ფაფები. დააკვირდით წარწერებს და გაარკვიეთ დამატებული აქვს თუ არა ამა თუ იმ
საკვებს ფოლიუმის მჟავა.
3. ფოლიუმის მჟავა იშლება სინათლეზე, ჰაერზე და მაღალ ტემპერატურაზე, ამიტომ
ბოსტნეული შეინახეთ სინათლისგან დაცულ, თავდახურულ ყუთებში, მიირთვით
მომზადებიდან რაც შეიძლება მოკლე დროში. გაყინული ან ქილის ბოსტნეულის
შემთხვევაში დააკვირდით ვარგისობის ვადას.
4. ფოლიუმის მჟავას ადეკვატური რაოდენობით მიღება მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის
და ახალგაზრდებისთვის.
ვიტამინი D DD
23
3. მზის სხივები ან ულტრაიისფერი სხივები ვიტამინი D-ს ძირითადი წყაროა. მზის
სხივებისგან დაცვა მიზანშეწონილია კანის და თვალის დაზიანების თავიდან
ასაცილებლად.
4. აპრილიდან სექტემბრამდე, 10-სთ-მდე და 16 სთ-ის შემდეგ მზის სხივებით შემთხვევითი
დასხივებით ადამიანების უმეტესობას კანში საკმარისი რაოდენობის ვიტამინი D
გამოუმუშავდება.
5. ოქტომბრიდან აპრილამდე მზის სხივების დასხივებით ვიტამინი D-ს საკმარისი დონის
მიღწევა ძნელია.
6. ვიტამინი D-ს 400 ს.ე. (10 მკგ) მიღება დღეში ან შესაბამისი დოზის კვირაში ან თვეში
ერთხელ მიზანშეწონილია ჩვილი ბავშვებისთვის.
კალციუმი
1. კალციუმი აუცილებელია ძვლებისთვის და კბილებისთვის.
2. რძე და ზოგიერთი რძის ნაწარმი (მაგ. იოგურტი და ყველი) კალციუმის კარგი წყაროა.
ბავშვებს კალციუმზე მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად ყოველდღე 2-3 ულუფა
რძის ან რძის ნაწარმის მიღება სჭირდებათ.
3. დაბალცხიმიანი რძე და რძის ნაწარმი შეიცავს იმდენ ან იმაზე მეტ კალციუმს,
რამდენიც არის ჰომოგენიზებულ და ცხიმმოუხდელ რძეში. დაბალცხიმიანი რძე
რეკომენდებულია ბავშვებისთვის ორი წლის ასაკიდან.
4. ბავშვებისთვის ვინც ვერ/არ იღებს ძროხის რძეს, რეკომნდებულია კალციუმით გამდი-
დრებული ალტერნატიული რძეები (მაგ. სოიოს რძე).
5. რძის გარდა კალციუმის შემცველი საკვებია: ქილის თევზი ფხებით, მწვანე ფოთლების
მქონე ბოსტნეული, პარკოსნები, თხილეული და მცენარის თესლები (განსაკუთრებით -
სეზამის თესლები), ასევე კალციუმით გამდიდრებული ფაფები.
6. თუ ბავშვი კალციუმით მდიდარ პროდუქტებს არ იღებს, საჭიროა კალციუმის
პრეპარატის დამატება.
იოდი
1. იოდი ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. ეს
ჰორმონები გადამწყვეტ როლს თამაშობს ორგანიზმის ნივთიერებათა ცვლის
შენარჩუნებაში, ზრდაში და განვითარებაში.
2. იოდის საშუალო და მსუბუქი ნაკლებობის შემთხვეაში ვითარდება ჩიყვი და ირღვევა
ტვინის განვითარება.
3. იოდის შემცველი კარგი საკვები წყაროებია: თევზი, მოლუსკები, წყალმცენარეები (მაგ.
სუში), რძე, რძის ნაწარმები და კომერციულად მომზადებული პური, რომელსაც
დამატებული აქვს იოდი, ასევე იოდირებული მარილი (თუ იყენებთ მარილს).
24
რკინა
1. რკინაზე მოთხოვნილება ყველაზე მაღალია სწრაფი ზრდის პერიოდებში, მაგ. ადრეულ
ბავშვობაში.
2. რკინის ნაკლებობა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იწვევს ანემიას, რომელიც თავის
მხრივ იწვევს იმუნური დაცვის დასუსტებას, დაღლილობას და დასწავლის უნარის
დაქვეითებას.
3. ჰემ რკინა (ცხოველურ საკვებში) უფრო ბიოათვისებადია ვიდრე არა ჰემ რკინა (მცენარეულ
საკვებში). არა ჰემ რკინის შეწოვას ხელს უწყობს ვიტამინი ჩ და ხელს უშლის ტანინები და
ფიტატები.
4. რკინის ადეკვატური მიწოდების უზრუნველყოფისთვის გაითვალისწინეთ:
სელენი
1. სელენიუმი მონაწილეობს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების ნივთიერებათა ცვლაში
და წარმოადგენს ანტიოქსიდანტურ დაცვას.
2. ოთხივე ჯგუფის საკვების მიღება, განსაკუთრებით თევზის და ზღვის პროდუქტების,
უზრუნველყოფს სელენიუმის საკმარისი რაოდენობით მიღებას.
ნატრიუმი
1. იმის მიუხედავად, რომ ნატრიუმი აუცილებელი საკვები პროდუქტია, მასზე
მოთხოვნილება დაბალია. დღესდღეობით ნატრიუმის მოხმარება მნიშვნელოვნად
აღემატება მის მოთხოვნილებას.
2. მარილი (ნატრიუმის ქლორიდი) წარმოადგენს ნატრიუმის მიღების ძირითად წყაროს.
3. დიდი რაოდენობით მარილის მიღება იწვევს არტერიული წნევის მატებას და ზრდის
გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რისკს.
4. მიღებული მარილის რაოდენობის შემცირებამ ბავშვთა ასაკში შეიძლება თავიდან
აგვაცილოს მაღალი არტერიული წნევა მოზრდილ ასაკში.
25
5. მარილის რაოდენობის შემცირების მიზნით:
თუთია
1. თუთია მნიშვნელოვანია ზრდისთვის და განვითარებისთვის, ასევე იმუნური სისტემის
გამართული მუშაობისთვის და კოგნიტური ფუნქციისთვის.
2. თუთიის კარგი წყაროა უცხიმო ხორცი, ფრინველის ხორცი, თევზი, ზღვის
პროდუქტები, ასევე დაუცეხვავი პური და ფაფები, პარკოსნები და თხილი.
26
მოთხოვნილების
ნორმა
რკინა საკვები ნივთიერების მგ 7.2 6.1 6.1
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
თუთია საკვები ნივთიერების მგ 5.7 6.5 6.5
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
კალციუმი საკვები ნივთიერების მგ 330 450 450
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
ვიტამინი A საკვები ნივთიერების მკგ 390 500 500
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
ვიტამინი C საკვები ნივთიერების მგ 27 30 30
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
ფოლატები საკვები ნივთიერების მკგ _ 100 100
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
მარილი დასაშვები მგ 810 1177 1177
მაქსიმალური
რაოდენობა
სასმელები
1. წყალი და დაბალი ცხიმიანობის რძე საუკეთესო სითხეებია ბავშვებისა და
მოზარდებისთვის.
2. შესთავაზეთ წყალი ბავშვებს კვების დროს და შეუძინეთ მრავალჯერადი ხმარების წყლის
ბოთლი წყლის თან სატარებლად.
3. ჩვეულებრივი წყლის ნაცვლად შეიძლება მინერალური წყლის შეთავაზებაც. მიაქციეთ
ყურადღება რომ მინერალური წყალი არ იყოს გაზიანი.
4. მიეცით რძე კვების შემდეგ ან კვებებს შორის.
5. იმის გათვალისწინებით, რომ ძალიან დიდი რაოდენობით მიღებულმა რძემ შესაძლოა
ჩაანაცვლოს საკვები, შეზღუდეთ სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის რძის რაოდენობა 500
მლ-მდე დღეში.
27
6. სტანდარტული, მოუხდელი რძე რეკომენდებულია 1-დან 2 წლის ასაკამდე ბავშვებისთვის.
ორი წლის ასაკიდან, თუ ბავშვი კარგად იზრდება, შესაძლოა გადავიყვანოთ დაბალი
ცხიმიანობის რძეზე.
7. ბავშვთა კვების მწარმოებლების შემოთავაზებული სპეციალური რძე 1-დან 2 წლამდე ასაკის
ბავშვებისთვის განსაკუთრებულ საჭიროებას არ წარმოადგენს.
8. ზოგიერთი ალტერნატიული რძე, მაგ. კალციუმით გამდიდრებული სოიოს რძე ძროხის
რძის მისაღები ალტერნატივაა.
9. არომატიზებული და დამტკბარი რძე/რძის ნაწარმი არ არის რეკომენდებული
ბავშვებისთვის, ვინაიდან შეიცავს დიდი რაოდენობით შაქარს. შეზღუდეთ ასეთი
პროდუქტების მიღების სიხშირე და რაოდენობა.
10. წაახალისეთ ბავშვი, რომ დალიოს წყალი და რძე, მიიღოს ახალი ხილი და არა ხილის წვენი.
თუ ხილის წვენს იღებს, შეზღუდეთ მისი რაოდენობა ერთ ჭიქამდე და განაზავეთ წყლით
50:50 (პატარა ბავშვისთვის ხილის წვენი კიდევ უფრო მეტად განაზავეთ). თუ ბავშვი ხილის
წვენს იღებს, მიეცით ის კვებასთან ერთად და არა კვებებს შორის. ეს მნიშვნელოვანია
კბილების ჯანმრთელობისთვის.
11. შაქრიანი სასმელები (მათ შორის ხილის სასმელები, გაზიანი/უალკოჰოლო სასმელები,
ფხვნილისგან დამზადებული სასმელები, ენერგეტიკული და „სპორტული“ სასმელები)
შეიცავს დიდი რაოდენობით შაქარს და ენერგიას, მაგრამ მცირე რაოდენობით -სასარგებლო
ნივთიერებებს. ასეთი სასმელი აზიანებს კბილებს და იწვევს წონის მატებას. შეზღუდეთ
შაქრიანი სასმელების მიღება. თუ ამ სასმელებს ბავშვი მაინც იღებს, ეცადეთ რომ იშვიათად
მიიღოს (კვირაში ერთჯერ ან უფრო იშვიათად) და მცირე რაოდენობით (5 წლამდე ასაკის
ბავშვებისთვის ნახევარი ჭიქა, ერთი ჭიქა 5 წელზე მეტი ასაკის ბავშვებისთვის).
12. კომპოტების გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ არ დაემატება შაქარი
13. კომპოტი უნდა დამზადდეს ახალი, მწიფე ხილიდან, შაქრის დამატების გარეშე.
14. „სპორტული“ სასმელი ბავშვებს არ სჭირდებათ. სასმელი წყალი საუკეთესოა 60-90 წთ
ვარჯიშის დროს დაკარგული სითხის აღსადგენად.
15. ენერგეტიკული სასმელები შეიცავს დიდი რაოდენობით კოფეინს, ფსიქოაქტიურ
სტიმულანტს და, ხშირად, დიდი რაოდენობით შაქარს. ეს სასმელები ბავშვებისთვის
რეკომენდებული არ არის.
16. დიეტური სასმელები (სასმელები რომლებიც შეიცავს დამატკბობლებს შაქრის ნაცვლად)
ჩევეულებრივ ტკბილ სასმელებთან შედარებით ნაკლებ ენერგიას შეიცავს ან საერთოდ არ
შეიცავს ენერგიას, მაგრამ არ არის რეკომენდებული ბავშვებისთვის, ვინაიდან ისინი
შესაძლოა იყოს მჟავე (რაც იწვევს კბილების ეროზიას) და ასევე აჩვევს ტკბილ გემოს. თუ ამ
სასმელებს ბავშვი მაინც იღებს, ეცადეთ, რომ იშვიათად მიიღოს (კვირაში ერთჯერზე ან
უფრო იშვიათად) და მცირე რაოდენობით. ასეთი სასმელი ჯობს დალიონ საკვებთან ერთად
და არა კვებებს შორის.
17. სასმელი ან/და სხვა სურსათი, რომლის ეტიკეტზეც მითითებულია შაქრის შემცვლელი
ხელოვნური დამატკბობელი, არ უნდა იქნეს შეტანილი ადრეული და სკოლამდელი
აღზრდისა და განათლების დაწესებულებების სტანდარტულ მენიუში, ესენია:
28
ა) ასპარტამი (E951)
ბ) სახარინი (E954)
გ) სორბიტოლი (E420)
დ) კალიუმის აცესულფამი (E950)
ე) სუკრალოზა (E955)
18. ყავა და შავი ჩაი არ არის რეკომენდებული 13 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის. შავი ჩაი
შეიცავს ტანინს რომელიც ხელს უშლის რკინის შეწოვას ორგანიზმში. დაშვებულია ხილის
და ბალახეული ჩაის მიღება.
19. დაუშვებელია ბავშვისათვის ალკოჰოლის მიღება!
კოფეინი
1. კოფეინი, ყავის და ჩაის სახით, მთელ მსოფლიოში ყველაზე ხშირად მოხმარებული
მასტიმულირებელი საშუალებაა. მას აქვს გარკვეული დადებითი ეფექტები, როგორიცაა
სიფხიზლის და კონცენტრაციის უნარის გაზრდა, თუმცა, განსაკუთრებით დიდი
დოზებით მიღებისას, შესაძლოა ჰქონდეს ბევრი უარყოფითი ეფექტიც. კოფეინი
მოქმედებს ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე, ზრდის არტერიულ წნევას და
ნივთიერებათა ცვლის სიჩქარეს, აღიზიანებს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტს და მოქმედებს
როგორც შარდმდენი საშუალება. დიდი დოზით მიღებისას იწვევს თავის ტკივილს,
აგზნებადობას, არღვევს ღამის ძილს, რასაც მოსდევს ძილიანობა დღის საათებში.
2. კოფეინის რეგულარული მიღების ხანგრძლივი შედეგები საკმარისად შესწავლილი არ
არის.
3. კოფეინი ბუნებრივი სახით შედის ყავის, ჩაის და კაკაოს შემადგენლობაში. სინთეზური
ფორმით ის შედის კოლას შემცველ და ე.წ. ,,ენერგეტიკულ“ სასმელებში.
4. ბავშვები კოფეინს იღებენ ძირითადად ჩაის, არაალკოჰოლური გაზიანი სასმელების და
ნაკლები რაოდენობით, ნამცხვრების, ტკბილეულის, შოკოლადის და სხვადასხვა
დესერტის სახით.
5. ითვლება, რომ ბავშვთაAასაკში, როდესაც ნერვული სისტემის განვითარება მაღალი
ტემპით მიმდინარეობს, მგრძნობელობა კოფეინის მიმართ და, შესაბამისად, მავნე
ეფექტები სხვა ასაკობრივ ჯგუფებთან შედარებით მეტია. კოფეინის მოხმარების
უსაფრთხო ზღვარი განსაზღვრული არ არის. მტკიცებულებები ამ თემაზე
შეზღუდულია, თუმცა ბავშვებში 2,5 მგ/კგ/დღ ითვლება სახიფათო ტოქსიკოლოგიურ
ზღვრად.
6. ზოგადად, მცირე ასაკის ბავშვებში კოფეინის შემცველი სასმელისა და საკვების
გამოყენება რეკომენდებული არ არის, ხოლო უფროსი ასაკის ბავშვებში მათი გამოყენება
უნდა იზღუდებოდეს.
29
ცხრილი #4: კოფეინის შემცველობა სხვადასხვა საკვებსა და სასმელში.
30
კვების ჩვევები
31
ზ) კვების ატმოსფეროზე უარყოფით გავლენას ახდენს ხმაური. სასურველია, ის კვების დროს
მინიმუმამდე შეამციროთ. ამ მიზნით ასევე შესაძლებელია, კომუნიკაციის წესების
ჩამოყალიბებაც.
პრეტენზიული მჭამელები
1. პრეტენზიული მჭამელი ტერმინია, რომელიც იმ ბავშვების აღსაწერად გამოიყენება,
ვინც უარს ამბობს დიდი ულუფებით საკვების მიღებაზე. ტერმინი თავის თავში ასევე
აერთიანებს ნეოფობიას საკვების მიმართ - უარს ახალი, უცნობი პროდუქტის
32
გასინჯვაზე. ნეოფობია ხშირია ბავშვებში განსაკუთრებით 18-24 თვიდან და შეიძლება
გახანგრძლივდეს რამდენიმე დღე, კვირა ან წლები.
2. ითვლება, რომ ადაპტაციური მექანიზმები გარკვეულ როლს თამაშობს ნეოფობიის
ჩამოყალიბებაში. ამგვარად ორგანიზმი იცავს თავს მისთვის უცნობი და შეიძლება
ტოქსიური საკვების მიღებისაგან. ნეოფობიის გადასალახად ერთი და იგივე
პროდუქტის ხშირი შეთავაზებაა საჭირო, მაგრამ თუ ძალიან ხშირად შესთავაზებთ,
ბავშვმა შესაძლოა მეტი წინააღმდეგობა გასწიოს.
3. მიუხედავად იმისა, რომ პრეტენზიული ჭამა ბავშვის განვითარების ერთ-ერთ ეტაპად
ითვლება, ის მაინც შეიცავს წონაში კლების რისკს. ბავშვები, რომლებიც პრეტენზიული
ჭამის მიუხედავად წონაში ნორმალურად იმატებენ, ითვლებიან ჯანმრთელებად. ასეთ
ბავშვებზე მხოლოდ დაკვირვებაა საჭირო. მშობლის ან აღმზრდელის მიდგომაზე
მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ბავშვობაში პრეტენზიულ მჭამელებს
ჩამოუყალიბდებათ თუ არა მოზრდილობაში კვებითი დარღვევები.
4. რჩევები პრეტენზიული მჭამელების კვების მოსაგვარებლად:
ა) დარწმუნდით, რომ ბავშვი არ სვამს რძეს ან სხვა ტკბილ სითხეებს ჭარბი რაოდენობით. სითხე
იოლად ავსებს კუჭს და აქვეითებს შიმშილის შეგრძნებას. სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის
რძის საშუალო დღიური რაოდენობა 0,5 ლ-ია.
ბ) შესთავაზეთ მხოლოდ ერთი ახალი პროდუქტი, მისთვის საყვარელ საჭმელთან
კომბინაციაში.
გ) შესთავაზეთ რამდენჯერმე ერთი და იგივე ახალი პროდუქტი, თუმცა გაითვალისწინეთ, რომ
ზედმეტად ხშირმა და დაჟინებულმა მცდელობამ შეიძლება უარყოფითი რეაქცია გამოიწვიოს.
დ) თავი მოარიდეთ დაჯილდოების სახით მისთვის საყვარელი ტკბილეულის შეთავაზებას
(მაგალითად, ბოსნტეულის მირთმევის შემდეგ ჯილდოდ დესერტის მიღება). ეს სტრატეგია
ეფექტურია, მაგრამ აღრმავებს დესერტისადმი მიდრეკილებას.
5. არასდროს:
ა) დააძალოთ ბავშვს ჭამა და აიძულოთ მოასუფთავოს თეფში;
ბ) ეჩხუბოთ ბავშვს;
გ) მისცეთ შენიშვნა სხვა ბავშვების თანდასწრებით;
დ) დააჯილდოვოთ ულუფის დამთავრებისთვის ტკბილეულით.
33
ჯანმრთელი კბილები
34
,,ენერგეტიკული“ სასმელები) და დიდი რაოდენობით სახამებლის ან შაქრის შემცველი
საკვები (შაქარყინული, ნამცხვარი).
6. მნიშვნელოვანია, როგორც საკვების შემადგენლობა, ასევე მისი მიღების გზაც. საკვები,
რომელიც ეწებება კბილებს (მაგ. საღეჭი კანფეტი) და/ან რჩება პირის ღრუში დიდი ხნის
განმავლობაში (მაგ. საწუწნი კანფეტი) მეტად კარიოგენულია, რადგანაც მჟავის წარმოების
და დემინერალიზაციის პროცესის გახანგრძლივებას იწვევს. სასმელი უფრო სწრაფად
გაივლის პირის ღრუს, ვიდრე მყარი საკვები, მაგრამ სასმელის მცირე პორციების წრუპვა
კარიესის რისკს ზრდის. საკვების და სასმელის ხშირი მიღება ასევე კარიესის რისკფაქტორს
წარმოადგენს, რადგანაც ზრდის დემინერალიზაციის პერიოდების ხანგრძლივობას და
ამცირებს რემინერალიზაციის დროს.
7. ,,ანტიკარიოგენულ“ პროდუქტებად ითვლება ისეთი სასმელი და საკვები, რომელიც
კბილების რემინერალიზაციას უწყობს ხელს. ესენია კალციუმით, ფოსფატით და ცილით
მდიდარი საკვები, მაგალითად - რძე და რძის ნაწარმი. უშაქრო საღეჭი რეზინა ხელს უწყობს
ნერწვის წარმოებას, რაც თავის მხრივ, პირის ღრუს შაქრებისა და სახამებლისგან გაწმენდას
აჩქარებს.
8. თუ ბავშვი დასაძინებლად წვება ხილის წვენის ან სხვა შაქრიანი სასმელის ბოთლით, პირის
ღრუში შაქრის და მჟავების დაყოვნება ხანგრძლივდება, რაც ზრდის კარიესის რისკს. კიდევ
ერთი სასმელი, რომელსაც უნდა მოვერიდოთ ძილის დროს და ძილის წინ, არის რძე,
რადგანაც რძეში შემავალი ლაქტოზა ფერმენტირდება ბაქტერიების მიერ.
9. რეკომენდაციები:
ა) პირის ღრუს ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია ჰიგიენური ღონისძიებების გატარება,
მათ შორის კბილების გახეხვა ორჯერ დღეში 1000 პპმ ფტორის შემცველი კბილის პასტით.
ბ) გამოიყენება რბილი ჯაგრისი და პასტის ძალიან მცირე რაოდენობა 6 წლამდე
ბავშვებისთვის. დაახლოებით ბარდის ზომის პასტა - 6 წლის ზემოთ.
გ) ხილის წვენი, შაქრიანი ან მჟავე სასმელები ჯობს დაილიოს საკვებთან ერთად და არა
კვებათა შორის.
დ) წყლის და რძის გარდა ნებისმიერი სასმელი ჯობს დაილიოს ჭიქით ან ფინჯნით და არა
ბოთლით ან საწრუპით.
ე) ბავშვი დასაძინებლად არ უნდა დაწვეს რძით, ხილის წვენით ან შაქრის შემცველი სხვა
სასმელით სავსე ბოთლით.
35
ვ) დღის განმავლობაში კვებათა რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს ექვსს (წახემსების
ჩათვლით), რათა კვებათა შორის შუალედში კბილების რემინერალიზაცია მოხდეს.
ზ) წახემსებისთვის ჯობს გამოვიყენოთ იოგურტი და ყველი, რადგანაც მათ
შემადგენლობაში არსებული ნახშირწყლები ნაკლებად ფერმენტირდება და კბილების
რემინერალიზაციას ხელს უწყობს.
თ) უნდა შეიზღუდოს შაქრის შემცველი საკვები და სასმელი, განსაკუთრებით ისეთი,
რომელიც ხანგრძლივად რჩება პირის ღრუში ან ეწებება კბილებს (საწუწნი და საღეჭი
კანფეტები, შაქარყინული, ჩირი).
საკვების გადაცდენა
1. ადამიანს საკვები შეიძლება გადასცდეს ნებისმიერ ასაკში, თუმცა 5 წლამდე ასაკის
ბავშვებში (განსაკუთრებით 3 წლამდე ასაკში) გადაცდენის რისკი მეტია.
2. საკვების გადაცდენის რისკის შესამცირებლად:
ა) კვებისას ბავშვები უნდა ისხდნენ, მოზრდილმა უნდა გაუწიოს მეთვალყურეობა საკვების
და სასმელის მიღების პროცესს;
ბ) ავშვებს შესთავაზეთ ისეთი საკვები, რომლის დაღეჭვასაც შესძლებენ;
3. გაითვალისწინეთ, რომ ზოგიერთი საკვები მეტად არის დაკავშირებული გადაცდენასთან:
ა) მაგარი, ძნელად დასაღეჭი საკვები (მაგ. თხილი, უმი სტაფილო, მწვანილი);
ბ) პატარა, მრგვალი საკვები, რომელიც შეიძლება გადასცდეთ და მოხვდეს სასულეში (მაგ.
ყურძენი, მუხუდო, საზამთროს თესლი, ქიშმიში);
გ) საკვები, რომელსაც აქვს გარსი ან ძნელი დასაღეჭია (სოსისი, მოხარშული ხორცის ნაჭერი,
ბატი-ბუტი);
დ) სქელი კრემის/პასტის კონსისტენციის საკვები, რომელიც შეიძლება გაიჭედოს ხახაში
(მაგ. შოკოლადის სპრედი, მიწის თხილის კარაქი);
ე) ბოჭკოვანი, წებოვანი საკვები, რომლის დაღეჭვა რთულია ბავშვებისთვის (მაგ. მწვანილი,
უმი ანანასი);
4. დაამუშავეთ მაღალი რისკის შემცველი საკვები:
ა) შეუცვალეთ საკვებს ტექსტურა – გახეხეთ, დააქუცმაცეთ, მოხარშეთ,
36
ბ) მოაცილეთ საკვებს სარისკო ნაწილები – გათალეთ (მოაცილეთ კანი), მოაცილეთ მაგარი
ბოჭკოები;
5. 5 წლის ასაკამდე ბავშვებს არ მისცეთ პატარა, მაგარი საკვები, როგორიცაა, მაგალითად,
მთლიანი თხილეული, დიდი მარცვლები.
6. გადაცდენის შემთხვევაში მშობლებს და აღმზრდელ-პედაგოგებს უნდა შეეძლოთ
პირველადი დახმარების აღმოჩენა და გულ-ფილტვის რეანიმაცია.
საკვების უვნებლობა
37
ზ) მზარეულმა ჭრილობები და დაზიანებული ადგილები უნდა დაიფაროს წყალგაუმტარი
პლასტირით;
თ) ასევე მნიშვნელოვანია, ბავშვებმა თავად ისწავლონ ჰიგიენის საბაზისო წესები,
როგორიცაა ჭამამდე და ტუალეტის შემდეგ ხელების დაბანა, ძირს დაგდებული საკვების
ჭამაზე უარის თქმა და ა.შ.
ი) საკვები, რომელიც ბავშვმა არ ჭამა, მალევე აიღეთ მაგიდიდან და გადაყარეთ. ასევე
გადაღვარეთ რძე, რომელიც დარჩა ბავშვის ბოთლში 1 საათზე დიდხანს.
5. საკვების შენახვა:
ა) არ შეინახოთ მალფუჭებადი საკვები ოთახის ტემპერატურაზე 2 საათზე დიდხანს;
ბ) ყველა მალფუჭებადი პროდუქტი შეინახეთ ცივად მათ გამოყენებამდე;
გ) მიაქციეთ ყურადღება, რომ მაცივარი ინარჩუნებდეს 2-დან 4 გრადუს ცელსიუსამდე
ტემპერატურას;
დ) ხშირად გაწმინდეთ მაცივარი;
ე) საკვები მაცივარში შეინახეთ თავდახურულ მდგომარეობაში;
ვ) კვერცხი მაცივარში უნდა ინახებოდეს სხვა საკვებისგან განცალკევებით;
ზ) არ შეინახოთ კვერცხი მაცივრის კარებში არსებულ სათავსოში, სადაც ყველაზე მაღალი
ტემპერატურა;
თ) უმი ხორცი კარგად შეახვიეთ, რათა სითხე არ წვეთავდეს. შეინახეთ სხვა
პროდუქტებიდან მოშორებით, უმჯობესია, საკვებად გამზადებული პროდუქტების ქვემოთ;
ი) დაახურეთ და მაცივარში შეინახეთ გამზადებული საკვები როგორც კი გაგრილდება და
ორთქვლას შეწყვეტს. თუმცა მოერიდეთ მაცივარში დიდი რაოდენობით თბილი
პროდუქტების შენახვას, რადგანაც ეს თავად მაცივარში ტემპერატურის მატებას გამოიწვევს;
კ) ყოველთვის განაახლეთ საკვები პროდუქტების მარაგი მაცივარში და გადაყარეთ ყველა
პროდუქტი, რომელსაც გასული აქვს გამოყენების ვადა;
ლ) არასოდეს გაყინოთ ხელმეორედ ერთხელ გამდნარი საკვები;
მ) გამოიყენეთ მშრალი ყინული ან ყინულის პარკები ღია ცის ქვეშ საკვების ცივად
შესანახად.
6. საკვების დამზადება:
ა) უმი ხორცისა და თევზისთვის, უმი ხილ-ბოსტნეულისთვის და გამზადებული
საკვებისთვის გამოიყენეთ სხვადასხვა საჭრელი დაფები;
ბ) უმი და საკვებად მომზადებული ხორცისთვის გამოიყენეთ სხვადასხვა ჭურჭელი;
გ) ხილი და ბოსტნეული კარგად უნდა გაირეცხოს და გაითალოს. ძირხვენები, როგორიცაა
მაგალითად სტაფილო, ყოველთვის უნდა გაითალოს და მოეჭრას თავი და ბოლო;
დ) დაუყოვნებლივ გადაყარეთ ბოსტნეულის ნათალი და სხვა ნარჩენები, რათა არ
დაბინძურდეს მოხმარებისთვის გამზადებული საკვები;
ე) არასოდეს დატოვოთ სამზარეულოში თავდაუხურავი საკვები;
ვ) კვერცხი უნდა მოიხარშოს იმდენი ხანი, რომ ცილა და გული გამაგრდეს;
38
ზ) არასოდეს გამოიყენოთ არაპასტერიზებული რძე ან რძის ნაწარმი, როგორიცაა
არაპასტერიზებული რძისგან დამზადებული ყველი და იოგურტი. თუ ბავშვის მშობელი
მოიტანს რძეს ბავშვისთვის, აუცილებლად ჰკითხეთ, ხომ არ არის საჭირო მისი ადუღება.
თ) არასოდეს შეინახოთ ის ჭურჭელი, საიდანაც ბავშვმა საკვების ნაწილი შეჭამა, ნაწილი კი
დატოვა;
ი) გაყინული საკვები თერმულ დამუშავებამდე სრულად გაადნეთ. ჯობს გაადნოთ
მაცივარში და არა ოთახის ტემპერატურაზე;
კ) ქათმის ხორცი და ძეხვეული წინასწარ მოხარშეთ და მხოლოდ ამის შემდეგ შეწვით.
სტეიკი და ძეხვეული უნდა შეიწვას მთელ სისქეზე, ღორის და ქათმის ხორცის წვენი არ
უნდა იყოს სისხლიანი. სასარგებლოა ხორცის თერმომეტრის გამოყენება ტემპერატურის
შესამოწმებლად;
ლ) ღია ცის ქვეშ საკვების მომზადებისა და ჭამის შემთხვევაში ყურადღება მიაქციეთ, რომ
საკვები თერმულად დამუშავებამდე ან ჭამამდე თავდახურული და გრილად შენახული
იყოს.
7. გამზადებული საკვების გაცხელება:
ა) თუ საკვები თბილი სახით იჭმება, ის უნდა გაცხელდეს მაღალ ტემპერატურამდე, ისე, რომ
ორთქლი ასდიოდეს და შემდეგ გაგრილდეს;
ბ) საკვების გაცხელება დასაშვებია მხოლოდ ერთხელ;
გ) გაცხელებისას, თუ შესაძლებელია, საჭმელს მოურიეთ, რათა ყველა ნაწილი ერთნაირად
გაცხელდეს;
დ) არ გააცხელოთ ბავშვის ბოთლი მიკროტალღურ ღუმელში, რადგანაც ზოგიერთი ნაწილი
შეიძლება ზედმეტად გახურდეს და დამწვრობა გამოიწვიოს.
8. უსაფრთხოების ზომები:
ა) არასოდეს დატოვოთ ჩვილი და მცირე ასაკის ბავშვი ჭამის დროს მარტო, გადაცდენის
მაღალი რისკის გამო;
ბ) არ დატოვოთ ბავშვი უყურადღებოდ მაღალ სკამში;
გ) მაღალ სკამში ჯდომისას, ბავშვს უნდა ეკეთოს უსაფრთხოების ღვედები.
საკვებდანამატები
ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებებში ბავშვთა
კვებისათვის, არ უნდა იქნეს გამოყენებული სურსათი, რომელიც შეიცავს შემდეგ
საკვებდანამატებს:
39
ე) კარმუაზინი (E122) - საღებავი
მზა პროდუქტები
1. ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებებში ბავშვთა
კვებისათვის, არ არის რეკომენდებული მარილის, შაქრისა და ცხიმის მაღალი
შემცველობის მქონე მზა პროდუქტების გამოყენება, ხოლო აკრძალულია ტრანცხიმების
გამოყენება, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად.
სპეციალური დიეტები
ვეგეტარიანული დიეტა
1. ვეგეტარიანული დიეტა სულ უფრო პოპულარული ხდება მთელ მსოფლიოში.
ვეგეტარიანელები არ ჭამენ ხორცს და თევზს, თუმცა მათი უმეტესობა იღებს ისეთ
ცხოველურ პროდუქტებს, როგორიცაა კვერცხი, რძე და რძის ნაწარმი. არსებობს სხვა
მიმდინარეობებიც. მაგ. ვეგანები იკვებებიან მხოლოდ მცენარებული საკვებით, ყოველგვარი
ცხოველური პროდუქტების გარეშე.
2. სწორი დაგეგმარების შემთხვევაში, ვეგეტარიანული დიეტა სრულიად მისაღებია ბავშვის
ნორმალური ზრდა-განვითარებისთვის. ენერგიის და საკვები ნივთიერებების ადეკვატური
მიწოდებისთვის განსაკუთრებით მნიშვენლოვანია ქვემოთ მოყვანილი საკითხების
გათვალისწინება:
ენერგია
ბავშვის კუჭის მცირე მოცულობის გათვალისწინებთ, დაბალკალორიული საკვების
რეგულარული მიღებისას ენერგიის მიწოდება შეიძლება შეიზღუდოს. ამიტომ ვეგეტარიანელ
ბავშვს დღეში 3 ძირითადი კვება და 3 წახემსება სჭირდება. საკვები უნდა იყოს როგორც
ენერგიით, ასევე საკვები ნივთიერებებით მდიდარი. 2 წლის ასაკამდე ცხიმის მიწოდება არ უნდა
40
იზღუდებოდეს. 2 წლის ზემოთ - უჯერი ცხიმებით მდიდარ საკვებზე უნდა გაკეთდეს აქცენტი
(თხილეული, თესლეული, თხილეულის კარაქი, ავოკადო).
ცილა
თუ ვეგეტარიანელი ბავშვი იღებს მრავალფეროვან მცენარეულ საკვებს, ის როგორც წესი, იღებს
ადეკვატური რაოდენობით ცილებსაც. ცილებით მდიდარი ვეგეტარიანული საკვებია: სოიოს
პროდუქტები, რძე, რძის ნაწარმი და კვერცხი. პარკოსნები, მარცვლეული, კარტოფილი და
მაკარონი, ნაკლები ხარისხით, მაგრამ ასევე ამარაგებს ორგანიზმს ცილებით.
რკინა
ხორცი რკინის მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს. ხორცისგან მიღებული რკინა უფრო იოლად
შეიწოვება, ვიდრე მცენარეული საკვებიდან. ამ უკანასკნელის შეწოვის ხარისხზე სხვა საკვებიც
მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს. რკინით მდიდარი პროდუქტებია: კვერცხი, მოხარშული ოსპი
და ლობიო, მწვანე ბოსტნეული, ქლიავის ჩირი, გარგარი, ქიშმიში და რკინით გამდიდრებული
მარცვლეული. რკინა უკეთ შეიწოვება ასკორბინის მჟავის ზეგავლენით. ამიტომ თითოეულ
კვებას უნდა ახლდეს ჩ ვიტამინით მდიდარი საკვები, რათა გაძლიერდეს რკინის აბსორბცია.
ასეთი საკვებია ციტრუსი, მარწვი, ბროკოლი, პამიდორი. ჩაი შეიცავს ტანინს, რომელიც
თრგუნავს რკინის შეწოვას და შესაბამისად, უნდა შეიზღუდოს.
კალციუმი
კალციუმის წყაროს 75 პროცენტს რძე და რძის ნაწარმი შეადგენს. ვეგეტარიანელი ბავშვი, თუ ის
რძეს არ სვამს, ყოველდღიურად უნდა იღებდეს კალციუმით მდიდარ საკვებს (ბროკოლი,
ჩინური კომბოსტო, თხილეული, თესლეული) ან კალციუმით გამდიდრებულ მარცვლეულს.
ვიტამინი D
საკვები პროდუქტების უმეტესობა D ვიტამინს არ შეიცავს. შედარებით მდიდარია ამ ვიტამინით
ცხიმიანი თევზი. ვეგეტარიანელი ბავშვისთვის D ვიტამინის ალტერნატიულ წყაროს შეიძლება
წარმოადგენდეს D ვიტამინით გამდიდრებული რძე, სოის რძე ან მარცვლოვნები. საჭიროებისას
შესაძლებელია D ვიტამინის პრეპარატის დამტებაც.
41
თუთია
თუთიით მდიდარი მცენარეული საკვებია: პარკოსნები, დაუცეხვავი მარცვლეული,
თხილეული, სოიოს პროდუქტები. პარკოსნებსა და დაუცეხვავ მარცვლეულში არსებული
ფიტატი თრგუნავს თუთიის შეწოვას, ცილა კი პირიქით, ხელს უწყობს. შესაბამისად, ისეთი
საკვების მიღება, რომელიც ერთდროულად ცილითა და თუთიითაა მდიდარი (მაგ.
თხილეული), თუთიის შეწოვას გააძლიერებს.
ვიტამინი B12
1. ცხოველური პროდუქტები (ხორცი და რძე) ვიტამინი B12-ის ერთადერთი წყაროა.
ვეგეტარიანელი ბავშვი, რომელიც არ იღებს რძეს, უნდა იღებდეს ამ ვიტამინით
გამდიდრებულ სოიოს რძეს და მარცვლეულს, ან ვიტამინ B12-ის პრეპარატს.
2. რეკომენდაციები საბავშვო დაწესებულების თანამშრომლებს:
3. პიროვნების გადაწყვეტილება, იყოს ვეგეტარიანელი და ცხოვრების იგივე წესი შესთავაზოს
შვილსაც, უმეტეს შემთხვევაში მტკიცე რწმენას ეფუძნება. სწორედ ამიტომ ასეთ
გადაწყვეტილებას პატივი უნდა ვცეთ და არასოდეს გავხადოთ განსჯის საგანი.
4. გახსოვდეთ, რომ შეხედულება, თითქოს ვეგეტარიანული დიეტა მავნებელია ბავშვთა
ასაკში, მოძველებულია და არ ემყარება რაიმე მტკიცებულებას.
5. არასოდეს შეეცადოთ ვეგეტარიანელი მშობლების ან ბავშვის “გადარწმუნებას”.
6. თითოეული ბავშვის მენიუ დაწვრილებით შეისწავლეთ, რათა ენერგიის, ვიტამინების და
მინერალების ადეკვატური მიწოდება უზრუნველყოთ.
7. ჰკითხეთ მშობლებს, რა საკვებსაა ბავშვი სახლში მიჩვეული, რათა გაგიადვილდეთ საკვების
შერჩევა ბავშვთა დაწესებულებაში.
8. ვეგეტარიანული საკვები და სასუსნავი გამოსადეგია სხვა ბავშვებისთვისაც.
1. საკვების მიმართ ალერგია აღენიშნება ბავშვთა 4-8 %-ს და მოზრდილთა 2-3%-ს. ის შესაძლოა
მძიმე და, ზოგჯერ, სიცოცხლისთვის საშიში რეაქციით გამოვლინდეს. აქედან გამომდინარე,
ოჯახს და საბავშვო დაწესებულების პერსონალს უნდა შეეძლოს სიმპტომების გამოცნობა და
შესაბამისად რეაგირება.
2. საკვების მიმართ ალერგია ორგანიზმის სპეციფიური იმუნური პასუხით გამოწვეული
განმეორებადი რეაქციაა, რომელიც ვითარდება კონკრეტულ საკვებთან კონტაქტის
შედეგად. ყველაზე გავრცელებული სიმპტომები მოიცავს კანს (სხვადასხვა ტიპის
გამონაყარი, მათ შორის ურტიკარია, შეშუპება, ეგზემა), კუჭ-ნაწლავს (ღებინება, მუცლის
42
ტკივილი, ფაღარათი) და სასუნთქ გზებს (ცხვირიდან გამონადენი, მსტვენავი სუნთქვა).
ყველაზე მძიმე რეაქცია არის ანაფილაქსია, რამაც შეიძლება სიკვდილი გამოიწვიოს.
3. საკვების მიმართ ალერგია, როგორც წესი, ადრეულ ბავშვობაში ყალიბდება (დაახლოებით 6-
დან 24 თვის ასაკამდე), თუმცა თევზისა და ზღვის პროდუქტების მიმართ ალერგია
შესაძლოა მოზარდობის და მოზრდილობის პერიოდშიც ჩამოყალიბდეს. ძროხის რძე,
კვერცხი და არაქისი (მიწის თხილი) ბავშვებში კვებითი ალერგიების გამომწვევთა 75%-ს
შეადგენს. სხვა გავრცელებული ალერგენებია თხილი, სოიო, ხორბალი, სეზამი (ქუნჯუთი),
კივი, თევზი და ზღვის პროდუქტები (მოლუსკები და ა.შ.).
4. ასაკის მატებასთან ერთად საკვების პროდუქტების უმეტესობაზე ალერგია ქრება. თუმცა
თევზის და თხილის მიმართ ალერგია, როგორც წესი, გრძელდება მოზრდილობაშიც.
5. ალერგიის განკურნება შეუძლებელია, ამიტომ მისი მართვა გულისხმობს სიმპტომების
პრევენციას საკვები ალერგენებისთვის თავის არიდების გზით. ამ პროცესში აუცილებელია
სამედიცინო პერსონალის, ოჯახის და მომვლელების ერთობლივი მონაწილეობა.
6. თუ საბავშვო დაწესებულებაში ეჭვი გაჩნდა, რომ რომელიმე ბავშვს საკვების მიმართ
ალერგია აქვს, მშობელს უნდა ვურჩიოთ ექიმს მიმართოს. არ არის სასურველი ბავშვის
კვების რაციონის შეზღუდვა სამედიცინო პერსონალის მიერ ზუსტი დიაგნოსტიკის გარეშე.
7. ოჯახმა უნდა მიაწოდოს საბავშვო დაწესებულებას ექიმის/დიეტოლოგის მიერ
მომზადებული რეკომენდაციები დაშვებულ და აკრძალულ საკვებ პროდუქტებთან
დაკავშირებით.
8. ძლიერი ალერგიის შემთხვევაში რეაქცია შეიძლება განვითარდეს საკვების უმცირეს
რაოდენობაზე, ამიტომ მნიშნველოვანია საკვების მომზადებისას არ მოხდეს მისი
შემთხვევით ,,დაბინძურება“ ალერგენის მინარევებით. აუცილებელია საკვების
შემადგენლობის დაწვრილებით შესწავლა (ეტიკეტის წაკითხვა) ალერგენის აღმოსაჩენად.
9. სასურველია, მძიმე ალერგიის რისკის მქონე ბავშვი ატარებდეს საიდენტიფიკაციო ნიშანს.
იმ ბავშვებისთვის, რომელთაც წარსულში ჰქონიათ ანაფილაქსია ან სხვა მძიმე ალერგიული
რეაქცია, საბავშვო დაწესებულებაში უნდა არსებობდეს გადაუდებელ შემთხვევებში
ქმედების ზუსტი გეგმა.
10. ზოგიერთი საკვები პროდუქტის მიმართ ალერგიის შემთხვევაში, შესაძლოა ადგილი
ჰქონდეს ე.წ. ჯვარედინ რეაქციას. ასეთ დროს ალერგიული რეაქცია შეიძლება განვითარდეს
არა კონკრეტულად ცნობილ ალერგენზე, არამედ მის ,,მონათესავე“ რომელიმე პროდუქტზე
(იხ. ცხრილი). ეს ინფორმაცია აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ ალერგიული ბავშვისთვის
საკვების შერჩევის და მომზადების პროცესში.
43
ძროხის რძე 6-12 თვე თხის, ცხვრის, 5 წელი (76%-ში)
კამეჩის რძე
მიწის თხილი 6-24 თვე სხვა პარკოსნები, სამუდამო (20%-ში
ბარდა, ოსპი; სრულდება 5 წლის
თხილეული (35-50%- ასაკისთვის)
ში)
თხილეული 1-7 წელი სხვა ტიპის სამუდამო (9%-ში
(თხილი, კაკალი, თხილეული და სრულდება 5 წლის
ნუში და ა.შ.) მიწის თხილი ასაკისთვის)
სეზამი (ქუნჯუთი) 6-36 თვე თხილეული და სამუდამო (20%-ში
მიწის თხილი სრულდება 7 წლის
ასაკისთვის)
თევზი მოზარდები, სხვა ჯიშის თევზი სამუდამო
მოზრდილები
ხორბალი 6-24 თვე სხვა, გლუტენის 5 წელი (80%-ში)
შემცველი
მარცვლეული
სოიო 6-24 თვე სხვა მარცვლეული 2 წელი (67%-ში)
კივი ნებისმიერი ბანანი, ავოკადო, უცნობია
ლატექსი
44
კვებასთან დაკავშირებული წესები სხვადასხვა კულტურაში
45
ცხრილი N7. ორკვირიანი (10 სამუშაო დღე) მენიუს ნიმუში
ორშაბათი სამშაბათი ოთხშაბათი ხუთშაბათი პარასკევი
საუზმე
მარცვლოვანი წიწიბურას ფაფა რძით 3/4 მარცვლეულის პური 1 ნაჭერი7 მანანის ფაფა რძით ¾ პური 1 ნაჭერი
შემადგენელ
ი ნაწილები
სავალდებუ
სასმელი ხილის ჩაი კენკრის ჩაი რძე ¾-1 ფინჯანი რძე ¾-1 ფინჯანი
ცხიმი კარაქი 10 გრ
არასავალდებუ
შემადგენელი
წახემსება
ბოსტნეულის ჩხირები პური 1 ნაჭერი ნადუღით ხაჭო ხილით სენდვიჩი ყველით და მოთუშული ვაშლი
ბოსტნეულით
სადილი
პირველი კერძი ბოსტნეულის სუპი ბოსტნეულის ასორტი 100- გოგრის სუპი ½ ფინჯანი ისპანახის სუპი 40-60გრ კიტრის და პომიდვრის სალათი
(კომბოსტო, სტაფილო, 120გრ 100-120გრ
ჭარხალი) ½ ფინჯანი
ძირითადი კერძი ორაგულის ფილე 40-50გრ მაკარონი ხორცით 130- თინუსი 40-50გრ გუფთა 40-50გრ ლობიოს კერძი 150-200გრ
150გრ+50გრ
გარნირი კარტოფილის პიურე 130- ბარდა, ბრინჯი 50გრ ბრინჯი 130-150გრ
150გრ
რძის პროდუქტი ყველი 20გრ მაწონი ატმით 100-125მლ ყველი 20გრ ყველი 20გრ ყველი 20 გრ
დესერტი ვაშლი ½ ან 1 ც მოთუშული ვაშლი ფორფოხლის წვენი 125 მლ ბანანი ½ ან 1 ც
სასმელი წყალი წყალი წყალი წყალი
მარცვლეული დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი მჭადი 40 გრ
ნაჭერი ნაჭერი
სამხარი
მარცვლოვანი მარცვლეულის ორცხობილა 1 ნაჭერი შვრიის ორცხობილა 1 ც ხრაშუნა პური 1 ნაჭერი
რძის პროდუქტი ფანტელები (25-35გრ) იოგურტი კენკრით ½ ნადუღი პიტნით/მწვანილებით
მწვნით ½ ფინჯანი ფინჯანი 20 გრ
ხილი ბანანი ½ ან 1 ც ხილის სალათი ½ ფინჯანი
სასმელი ხილის ჩაი ან წყალი წყალი
6 1 ფინჯანი = 240 მლ
7 1 ნაჭერი პური = 40 გრ
46
ორშაბათი სამშაბათი ოთხშაბათი ხუთშაბათი პარასკევი
საუზმე
მარცვლოვანი შვრიის ფაფა 3/4 ბრინჯის ფაფა ხილით ფრანგული ტოსტი ლავაშის ხვეულა პური 1 ნაჭერი
სავალდებულო
შემადგენელი
შემადგენელი
ნაწილები
ტკბილი
ცილოვანი ერბო-კვერცხი 60 გრ
ლო
წახემსება
ბოსტნეულის ჩხირები სალათა პაპრიკას პური 1 ნაჭერი სენდვიჩი ყველით და მოთუშული ვაშლი
ნავებში ნადუღით ბოსტნეულით
სადილი
პირველი კერძი ბროკოლის სუპ-პიურე სტაფილოს და ყაბაყის სტაფილოსა და სალათა პაპრიკას ბოსტნეულის სალათი
½ ფინჯანი გამომცხვარი ჩხირები ჯანჯაფილის სუპი ½ ნავებში კომბოსტოს ნავებში
ფინჯანი
ძირითადი კერძი ქათმის შნიცელი საქონლის ხორცის ქათმის და მაკარონის ცხობილი თევზის და ისპანახის
გამომცხვარი შეჭამანდი ბოსტნეულის ნაგეტები ხორცით და ტომატით ცხობილი
ბოსტნეულით 130- („კატლეტები“) 2-3 ც
გარნირი 150გრ მოხარშული წიწიბურა ვერმიშელი 130-150გრ
130-150გრ
რძის პროდუქტი გაწურული მაწონი ყველი 20გრ ყველი 20გრ ხაჭო 20გრ ყველი 20 გრ
დესერტი კენკრით 100-125მლ ნესვი მოთუშული ვაშლი ფორფოხლის წვენი 125 ბროწეულის/ალუბლის წვენი
სასმელი წყალი წყალი წყალი მლ 125მლ
მარცვლეული დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი მჭადი 40 გრ
ნაჭერი ნაჭერი
სამხარი
მარცვლოვანი „ოლადები“ ვაშლით ლავაშის ხვეულა ბანანის „ოლადები“ ხაჭოს ბურთულები სენდვიჩი ყველით
რძის პროდუქტი ტკბილი ხაჭოთი არაჟნით
ხილი ხილის სალათი ½
ფინჯანი
სასმელი ხილის ჩაი ან წყალი რძე ½ ფინჯანი ან ხილის ჩაი წყალი წყალი
წყალი
47
ცხრილი #8. სხვადასხვა ქვეყნის რეკომენდაციები პროდუქტების დღიურ რაციონთან და რაოდენობასთან დაკავშირებით
xili da sxvadasxva feris dReSi 5-jer dReSi minimum 5- meti saxameblis Semcveli
bostneuli xilis 5 ulufa jer produqtebi, parkosnebi xili da
yoveldRiurad bostneuli
dRiuri doza:
dRiuri doza: 3-4-jer 150g xili
dRiuri doza: dRiuri doza: minimum da
3-jer 120g bostneuli 400g an meti 5-jer 80-100g 2-jer 50g salaTa an
da bostneuli 250g momzadebuli bostneuli.
2-jer 120g xili da
250g xili an meti
saxameblis yoveldRiurad 3 sakmarisi yovel kvebaze dRiuri doza:
Semcveli ulufa. miaqcieT raodenobiT misaRebad 3-6-jer 50g puri
produqtebi yuradReba, rom saxameblis Semcveli survilis da
marcvleuli iyos produqtebi da mixedviT 1-2-jer 20g orcxobila
daucexvavi, kartofili. da
mTelmarcvlovani 1-2-jer 80g makaroni/brinji
48
3 X 75-125g da
puri/comeuli 200-300g puri (an 150-
an 250g puri da 50-60g
60-100g parkosnebi marcvleulis
(mSrali wona) fantelebi)
an
45-75g makaroni/brinji
da a.S _(mSrali wona)
rZe da 3 ulufa rZe da rZis nawarmi dReSi samjer
rZis yoveldRiurad yoveldRiurad
nawarmi
dRiuri doza: dRiuri doza:
dRiuri doza: 3-jer 125g 3-jer 125 g rZe/iogurti
dRiuri doza: 200-250g rZe/iogurti iogurti an 100-
3-jer 200ml rZe an + 120g mdnari kviraSi:
150-200g iogurti/xaWo 50-60g yveli yveli 2-3-jer 50g yveli an 100g mdnari
an 30g magari yveli/ an 30g yveli an yveli
60g rbili yveli. erTi Wiqa rZe
xorci, 1 ulufa 1-2-jer kviraSi 1-2-jer dReSi
Tevzi, yoveldRiurad Tevzi, xorci
kvercxi da Zexveuli da kvercxi
sxva cilis – zomierad.
Semcveli
produqtebi dRiuri doza: kviris doza: dRiuri doza: dRiuri doza:
1-jer 100-120g 300-600g xorci 1-2-jer 100g 1-2-jer 50-70g xorci an 1
xorci/Tevzi (mSrali + xorci/Tevzi an kvercxi an 100g Tevzi an 30g
wona) 80-150g 2 kvercxi xmeli parkosnebi an 80-120g
an 2-3 kvercxi an 30g naklebcximiani Tevzi axali parkosnebi
magari an 60 rbili +
yveli an 150-200g xaWo/ 70g cximiani Tevzi minimum kviraSi
mdari yveli + orjer meniuSi
3 kvercxi unda iyos Tevzi
zeTi cximi, zeTi da Txileuli naklebi cximi da miirTviT cximebi: miaqcieT yuradReba
Txileuli yoveldRiurad mcire cximiT mdidari SezRuduli xarisxs da SezRudeT misaRebi
raodenobiT. produqtebi raodenobiT raodenoba
49
karaqi da margarini –
iSviaTad.
dRiuri doza:
3-4-jer 10g
dRiuri doza: dRiuri doza:
20-30g mcenareuli 15-30g
zeTi karaqi/margarini
+ +
20-30g Txileuli 10-15g Zeit
+
10g karaqi an
margarini saWiroebis
SemTxvevaSi
tkbileuli, mxolod mcire Saqari da marili – tkbili Saqari, tkbileuli, damtkbari
mariliani raodenobiT zomierad produqtebis sasmelebi mxolod
saWmeli SezRudva janmrTelobisTvis usafrTxo
raodenobiT
sxva iodirebuli da miaqcieT yuradReba marili: marili: mxolod mcire
rCevebi ftorirebuli marili, wonas, imoZraveT da SezRudeT raodenobiT
mxolod iSviaT mravalferovani gamoyeneba. miaqcieT yuradReba wonas da
SemTxvevebSi sakvebi miirTviT moZraoba: iareT fexiT.
yoveldRiuri,
yoveldRiurad 30 minimum 30
wuTiani moZraoba wuTiani swrafi
siaruli
50
დანართები
51
ერთკვირიანი დასურათებული მენიუ ბავშვთათვის
საუზმე
წახემსება
სადილი
სამხარი
52
53
შაბლონი თვითკონტროლისათვის
54
მენიუში გათვალისწინებულია კულტურული, რელიგიური
მრავალფეროვნებით განპირობებული სხვადასხვა კვების
ჩვევები
მარცვლეული და კარტოფილი მონაცვლეობითაა მენიუში
კვებითი აუტანლობის, ალერგიის შემთხვევაში, მშობელს
უნდა მიეცეს შესაძლებლობა ბავშვის დიეტის დაგეგმვაში.
მენიუს შერჩევისას გათვალისწინებულია ბავშვების
სურვილები
კერძის მომზადება
მომზადებისას გამოყებებულია ნაკლებცხიმიანი
პროდუქტები
ზეთში შემწვარი პროდუქები გამოყენებულია მაქსიმუმ 4-
ჯერ
ბოსტნეულის, კარტოფილის დასამზადებლად გამოიყენება
ისეთი მეთოდები, რაც პროდუქტს უნარჩუნებს ვიტამინებს
და სასარგებლო ნივთიერებებს.
გამოიყენება ცოცხალი მწვანილი
იშვიათად გამოიყენება მხოლოდ იოდირებული მარილი
შაქარი გამოიყენება იშვიათად
ახლადდამზადებული საკვები ოთახის ტემპერატურაზე არ
შეინახოთ 2სთ-ზე მეტხანს.
ცივი კერძების შენახვა, ტრანსპორტირება, გაცემა უნდა
მოხდეს მაქსიმუმ 7 °ჩ -ზე.
ცხელი კერძების შენახვა, ტრანსპორტირება, გაცემა უნდა
მოხდეს მინიმუმ 65 °ჩ -ზე.
მენიუს ჩამოყალიბება
მენიუ ყოველთვის ხელმისაწვდომია მშობლებისთვისაც
რამდენიმე სხვადასხვა მენუს შეთავაზებისას ისინი
მკაფიოდაა გამოყოფილი ერთმანეთისგან
აღნიშვნები და მინიშნებები განმარტებულია
ხორციანი კერძის არსებობისას დასახელებულია რა
ცხოველის ხორცია გამოყენებული
მენიუ გამოკრულია ასევე ბავშვებისთვის ხელმისაწვდომ
ადგილზე, მათთვის გასაგებ ენაზე
ხარისხის კონტროლი გარემო-პირობებზე
ადგილი სადაც ბავშვები იკვებებიან არის ნათელი, საკმარისი
ადგილით და ინვენტარით თითოეული ბავშვისთვის
კვების დრო გამოყოფილია სხვა აქტივობებისგან
კვების დრო ზუსტად არის გამოყოფილი
ზუსტად არის გამოყოფილი კვებისთვის გარკვეული
ხანგრძლივობა
კვების პროცესს მოეთვალყურეობს აღმზრდელი/
მასწავლებელი
55
მშობლები იღებენ ინფორმაციას კვების პრინციპების
შესახებ.
56
ალერგიით, ან სხვა კვებითი აუტანლობით დაავადებული ბავშვის
საინფორმაციო ფურცელი
სახელი და გვარი
ბაღის ჯგუფი
კვებითი აუტანლობის ტიპი
პროდუქტების ჩამონათვალი
რომელთაც უნდა მოერიდოს ბავშვი
“შემცვლელი საკვების” ჩამონათვალი,
რომელზეც პრობლემა არ ვლინდება
ინფორმაცია პირველადი დახმარების
შესახებ
მშობლის ტელეფონის ნომერი
57
“საუზმის თეფში”
58
“საუზმის დამატებითი თეფში“
59
“სადილის თეფში“
60
“სამხარის თეფში“
61
კერძების რეცეპტები 2-6 წლის ბავშვებისათვის
zeTi – 2 s.k.
62
bostneulis asorti
63
gogris sup-piure
zeTi – 2 s.k.
wyali - 1 l
64
ispanaxis sup-piure
zeTi – 2 s.k.
dabalcximiani naRebi – 50 ml
wyali – 1 l
65
kitris da pamidvris salaTi
66
oragulis file garniriT
zeTi – 2 s.k.
67
makaroni xorciT
zeTi – 2 s.k.
sunelebi
68
gufTa brinjiT
kvercxi – 1 c
zeTi – 2 s.k.
farSs SeurieT 1/2 C.W. brinji, kvercxi, mcire raodenobiT marili da suneli
(mag. Savi pilpili) da kargad mourieT, xeliT daamzadeT patara burTulebi.
69
lobios SeWamandi
zeTi – 2 s.k.
70
Tinusi bardiT da brinjiT
vaSli 500 g
limoni
71
sadilebi
I kerZi
brokolis sup-piure
momzadebis wesi
zeTi ~1 sk
2 mozrdili Tavi xaxvi, daWrili
4 kbili niori, daWyletili
4 sk janjafili, wvrilad gaxexili
1 kg kartofili (sasurvelia tkbili kartofili), gaTlili da daWrili
8 c didi stafilo (~1200g), gaTlili da daWrili
2 l wyali (sasurvelia 1 l wyali +1 l qaTmis naxarSi)
250 g (1 Wiqa) mawoni
ramdenime Reri mwvanili an mwvane xaxvis Reroebi mosarTavad, daWrili
momzadebis wesi:
72
did tafaze an sqelZirian qvabSi daasxiT 1 sk zeTi, dayareT xaxvi, SuSeT
daaxloebiT 5 wT, darbilebamde (ar unda gaxdes oqrosfri), daamateT niori da
janjafili, SuSeT kidev 1-2 wT. daamateT kartofili, stafilo da wyali,
wamoduRebis mere SeamcireT cecxli da xarSeT 15-20 wT, bostneulis
darbilebamde. gamorTeT cecxli da cota SeagrileT, daablendereT
erTgvarovani masis miRebamde. gaanawileT supi jamebSi, morTeT mawvniT da
mwvaniliT.
tafaze gaacxeleT zeTi da dayareT yabayi, stafilo da mwvane xaxvi. SuSeT 4-5
wT, bostneulis darbilebamde. Semdeg gadmodgiT da gaagrileT daaxloebiT 10
wT.
ingredientebi 10 ulufisTvis:
73
2 paprika/bulgaruli (sasurvelia sxvadasxva feris), wvril, patara
Cxirebad daWrili.
1/2 Wiqa mawoni
2 sk yveli, gaxexili (naklebmariliani)
ingredientebi 10 ulufisTvis
II kerZi
74
momzadebis wesi:
momzadebis wesi:
75
qaTmis naWeri amoavleT fqvilSi, daferTxeT, Semdeg amoavleT kvercxSi da
Semdeg puris namcecebSi da gadadeT sufTa, gaSlil TefSze, sasurvelia 30 wT-
iT moaTavsoT sayinuleSi.
CaasxiT zeTi didi zomis tafaSi, ise, rom zeTma dafaros tafis mTeli Ziri.
tafa dadgiT cecxlze da zeTis gaxurebis Semdeg CaalageT qaTmis naWrebi.
braweT xorci 3-3 wuTi orive mxridan. mas mere rac gaxdeba oqrosferi,
gadaitaneT sacxob formaze da SedgiT gaxurebul RumelSi 10 wT-iT. (SesaZloa
mxolod tafaze momzadebac, am SemTxvevaSi SedarebiT nel cecxlze unda
gaaCeroT metxans).
ingredientebi 10 ulufisTvis:
2 sk zeTi
800 g saqonlis rbili xorcis mTliani naWeri
mozrdili xaxvi, wvrilad daWrili
2 mozrdili stafilo, gaTlili, msxvil rgolebad daWrili
2 c dafnis foToli
2 Wiqa wyali an Zroxis bulioni
2 sk tomatpasta.
momzadebis wesi:
76
daWeriT xorci, xorcis boWkoebis perpendikularulad. gaanawileT daaxloebiT
50-60 g xorci TefSebze, moasxiT misive bostneulis sousi, garnirad gamodgena
moxarSuli wiwibura.
ingredientebi 8 ulufisTvis:
1 yabayi, gaxexili,
500 g qaTmis farSi
1 stafilo, gaxexili
270 g simindis mrcvlebis marinadi, gawuruli
1 kvercxi, aTqvefili
1/2 Wiqa dafSvnili puri.
momzadebis wesi:
1 kg ispanaxis foTlebi
2 kbili niori, daWyletili
1 kg Tevzis file (mag. virTevza/ треска), msxvilad daWrili
1 limoni, cedra da wveni
77
1 sk daWrili kama
1 Wiqa yveli, gaxexili
1/2 dafSvnili puri
mcire raodenobiT marili da Savi pilpili
vaxSami:
“aladebi” vaSliT
1,5 W fqvili
2 sk Saqari
1 kvercxi
300 ml rZe an mawoni
1/2 Wiqa (150 g) vaSlis piure
20-30 g karaqi, damdnari
1/2- 1 Ck soda
ingredientebi 10 ulufisTvis
78
3 c Txeli (“somxuri”) lavaSi, TiTo lavaSisgan gamodis daaxloebiT 3
xveula
15-20 sk xaWo
15 Ck muraba (ukurko) an daWrili xili (daaxloebiT 200g) da qiSmiSi (2
sk).
30 g karaqi Sesawvavad
Mmomzadebis wesi
jamSi msubuqad aurieT xaWo da muraba an xaWo, xili da qiSmiSi. Txeli lavaSi
gaWeriT 3 Tanabar nawilad. TiToeul maTganze grZel zolad gaanawileT 1,5
sk xaWo da gadaaxvieT, gadaxvevisas SeuxvieT gverdebi, ise, rom xaWo ar
gadmovides. Ddid, cxel tafaze an dasaket tosterze/grilze wausviT karaqi da
dadeT xveulebi, SebraweT orive mxridan 2-2 wuTi.
bananis aladebi
ingredientebi 6 ulufisTvis:
3/4 W fqvili
1/4 Ck dariCini
1/4 W Saqari
1/3 W rZe
1 kvercxi, aTqvefili
1/2 Ck soda
4 didi banani, kangaclili, daWrili diagonalur 6 did naWrad
cota zeTi tafaze dasasxmelad
200 g xaWo
1 sk araJani
momzadebis wesi:
79
sendviCi yveliT
ingredientebi 1 ulufisTvis:
ingredientebi 10 ulufisTvis:
sauzme
Hherkulesis fafa
ingredientebi 10 ulufisTvis:
20 sk herkulesis fantelebi
5 W rZe
80
brinjis fafa xiliT
ingredientebi 10 ulufisTvis
momzadebis wesi
wyalSi moxarSul, cxel brinjs daasxiT rZe da aduReT 2-3 wT, Semdeg
gamorTeT cecxli da gaaCereT fafa Tavdaxurul qvabSi 15 wT, Semdeg
gaanawileT jamebSi da moayareT xili. qiSmiSebis SemTxvevaSi, qiSmiSi CayareT
fafaSi rZis CasxmisTanave.
ingredientebi 10 ulufisTvis
10 naWeri puri
6 kvercxi
100-150 ml rZe
20-30 g karaqi Sesawvavad
momzadebis wesi
jamSi aTqvifeT kvercxi da rZe, CaumateT mwikvi marili. cecxlze dadgiT didi
zomis miumwvavi tafa da wausviT karaqi. kvercxSi amoavleT puris naWrebi
rigrigobiT da daalageT gaxurebul tafaze. SewviT tostebi srul
momzadebamde, daaxloebiT 3-3 wuTi orive mxridan.
81
xaWos burTulebi araJniT
ingredientebi 10 ulufisTvis
500 g xaWo
2 kvercxi
fqvili daaxloebiT 200-300 g
araJani 2.5 sk
waxemsebebi
bostneulis Cxirebi
82
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. Agostoni C, Riva E, Giovannini M. Pediatrics. 1995;96(5 Pt 2):1002. Dietary fiber in weaning foods
of young children
2. American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition. Feeding the child. In: Pediatric Nutrition,
7th ed, Kleinman RE, Greer FR (Eds), American Academy of Pediatrics, Elk Grove Village, IL 2014.
p.143.
3. American Dietetic Association. 2007. Position of the American Dietetic Association: oral health and
nutrition. Journal of the American Dietetic Association 107: 1418–28.
4. ANSES “Risques et bénéfices pour la santé des acides gras trans apportés par les aliments” avril
2005
5. Apports nutritionnels conseillés pour la population française (ANC) 3ème éd. Paris : Tec et doc.
Lavoisier, Paris, 2001
6. Benton D. 2004. Role of parents in the determination of the food preferences of children and the
development of obesity. International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders 28: 858–
69.
7. Birch LL, Fisher JO. 1998. Development of eating behaviours among children and adolescents.
Pediatrics 101: 539–49.
8. Center for Science in the Public Interest. Caffeine Content of Food and Drugs
9. Checklisten Gesunde Jause für Kindergarten und Schule
http://www.gesundegemeinde.ooe.gv.at/xchg/SID-3E0FBFED-
5B6304DF/hs.xsl/14531_DEU_HTML.htm
10. Commission of the European Union. Reports of the Scientific Committee of Food, 31th series,
Nutrient and energy intakes for the European Community, 11 December 1992.
11. Craig WJ, Mangels AR, American Dietetic Association. Position of the American Dietetic
Association: vegetarian Diets. J Am Diet Assoc 2009; 109:1266
12. Darmon N, Ferguson E, Identification of nutritionally adequate mixture of vegetable oils by linear
programming. J.Hum Nutr Diet, 2006; 19: 59-69.
13. Dunham L, Kollar LM. Vegetarian eating for children and adolescents. J Pediatr Health Care 2006;
20:27.
14. Dunham L, Kollar LM. Vegetarian eating for children and adolescents. J Pediatr Health Care 2006;
20:27.
15. Empfehlungen für die Ernährung von Kindern und Jugendlichen. Forschungsinstitut für
Kinderernährung Dortmund
16. FIT KID - Die Gesund-Essen-Aktion für Kitas http://www.fitkid-aktion.de/startseite.html
17. Gibson RS. 2005. Principles of Nutritional Assessment. New York: Oxford University Press
18. Gidding SS, Dennison BA, Birch LL, Daniels SR, Gillman MW, Gilman MW, Lichtenstein AH, Rattay
KT, Steinberger J, Stettler N, Van Horn L, American Heart Association, American Academy of
Pediatrics. Circulation. 2005;112(13):2061. Dietary recommendations for children and adolescents:
a guide for practitioners: consensus statement from the American Heart Association
83
19. Gussy MG, Waters EG, Walsh O, et al. 2006. Early childhood caries: current evidence for aetiology
and prevention. Journal of Paediatrics and Child Health 42: 37–43American Dietetic Association.
2007.
20. Hammons AJ, Fiese BH. Pediatrics. 2011;127(6):e1565. Is frequency of shared family meals related
to the nutritional health of children and adolescents?
21. Harland BF. Caffeine and nutrition. Nutrition 2000; 16:522
22. Kim SA, Grimm KA, May AL, Harris DM, Kimmons J, Foltz JL. Pediatr Clin North Am. 2011
Dec;58(6):1439-53, xi. Strategies for pediatric practitioners to increase fruit and vegetable
consumption in children.
23. Lack G. Food allergy. New England Journal of Medicine 359: 1252–60
24. Larson N, Story M, Eisenberg M, Neumark-Sztainer D. 2006. Food preparation and purchasing roles
among adolescent: associations with sociodemographic characteristics and diet quality. Journal of
the American Dietetic Association 106 (2): 211–19.
25. M. Kersting · M.J. Lentze, Perspektiven in der Kinderernährung, Monatsschr Kinderheilkd 2014 ·
162:623–629 · DOI 10.1007/s00112-014-3088-7
26. Mann J, Cummings JH, Englyst HN, et al. 2007. FAO/WHO scientific update on carbohydrates in
human nutrition: conclusions. European Journal of Clinical Nutrition 61: S132–7.
27. Mann J, Truswell AS (eds). 2007. Essentials of Human Nutrition. Oxford University Press
28. McClain AD, Chappuis C, Nguyen-Rodriguez ST, et al. 2009. Psychosocial correlates of eating
behaviour in children and adolescents: a review. International Journal of Behavioural Nutrition and
Physical Activity 6: 54
29. Moore LL, Bradlee ML, Gao D, Singer MR. J Pediatr. 2008;153(5):667. Effects of average childhood
dairy intake on adolescent bone health.
30. Nawrot P, Jordan S, Eastwood J, et al. 2003. Effects of caffeine on human health. Food Additives
and Contaminants 20: 1–30.
31. Nawrot P, Jordan S, Eastwood J, et al. 2003. Effects of caffeine on human health. Food Additives
and Contaminants 20: 1–30.
32. NHMRC. 2006. Nutrient Reference Values for Australia and New Zealand including Recommended
Dietary Intakes. Canberra: National Health and Medical Research Council; Wellington: Ministry of
Health.
33. OptiMIX Forschungsinstitut für Ernährung http://www.optimix-schmeckt.de/
34. Parnell WR, Wilson NC, Smith C. 2006. Dietary supplements: prevalence of use in the New Zealand
population. Nutrition and Dietetics 63: 199–205.
35. Pearson N, Biddle SJH, Gorely T. 2009a. Family correlates of breakfast consumption among
children and adolescents: a systematic review. Appetite 52: 1–7.
36. Promoting healthy nutrition. In: Bright Futures: Guidelines for Health Supervision of Infants,
Children, and Adolescents, 3rd, Hagan JF, Shaw JS, Duncan PM (Eds), American Acacemy of
Pediatrics, Elk Grove Village, IL 2008. p.121.
37. Recommandation nutrition. Le groupe d’étude des marchés de restauration collective et nutrition
(GEM-RCN). Version 2.0 - Juillet 2015.
38. Regan A, Parnell W, Gray A, et al. 2008. New Zealand children’s dietary intakes during school
hours. Nutrition and Dietetics 65: 205–10.
84
39. Sampson HA. 2004. Update on food allergy. Current Reviews of Allergy and Clinical Immunology
113: 805–19.
40. Savage JS, Fisher JO, Birch LL. 2007. Parental influence on eating behaviour: conception to
adolescence. Journal of Law, Medicine and Ethics Spring: 22–34.
41. Scaglioni S, Salvioni M, Galimberti C. 2008. Influence of parental attitudes in the development of
children eating behaviour. British Journal of Nutrition 99: S22–5.
42. Smith JM, Ditschun TL. 2009. Controlling satiety: how environmental factors influence food intake.
Trends in Food Science and Technology 20: 271–7.
43. Thomson B, Schiess S. 2010. Risk Profile: Caffeine in energy drinks and energy shots.
Environmental Science & Research Limited report prepared for New Zealand Food Safety Authority
44. Touger-Decker R, van Loveren C. 2003. Sugars and dental caries. American Journal of Clinical
Nutrition 78: 881S–92S.
45. U.S Department of Health and Human Services and U.S. Environmental Progection Agency. What
you need to know about mercury in fish and shellfish www.cfsan.fda.gov/~dms/admehg3.html
(Accessed on September 13, 2011).
46. UpToDate: Dietary recommendations for toddlers, preschool, and school age children.
47. US Food and Drug Administration. Fish: What pregnant women and parents should know.
http://www.fda.gov/Food/FoodborneIllnessContaminants/Metals/ucm393070.htm (Accessed on
July 08, 2014).
48. Ventura AK, Birch LL. 2008. Does parenting affect children’s eating and weight status?
International Journal of Behavioural Nutrition and Physical Activity 5: 15
49. WHO Regional Office for the Western Pacific. 2003. Diet, Food Supply and Obesity in the Pacific.
Manila: World Health Organization.
50. WHO. 2003a. Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases. Report of a Joint WHO/FAO
Expert Consultation. Geneva: World Health Organization.
51. Wilson NC, Parnell WR, Wohlers M, et al. 2006c. Eating breakfast and its impact on children’s daily
diet. Nutrition and Dietetics 63: 15–20.
52. Food and NutritionGuidelines for HealthyChildren and Young People (Aged 2 –18 years): A
background paper
URL: http://www.health.govt.nz/publication/food-and-nutrition-guidelines-healthy-children-and-
young-people-aged-2-18-years-background-paper
53. Best Practices for Healthy Eating: A Guide To Help Children Grow Up Healthy
URL:
http://www.nemours.org/content/dam/nemours/www/filebox/service/preventive/nhps/heguide.
pdf
54. Nutritional guidance for early years, food choices for children aged 1-5 years in early education
and childcare settings. URL: http://www.gov.scot/resource/doc/89729/0021563.pdf
55. Food and Nutrition Guidelines for Pre-School Services –
URL: http://health.gov.ie/wp-content/uploads/2014/03/Food-and-Nutrition-Guidelines-for-Pre-
School-Services.pdf.
56. Sechster Schweizerischer Ernährungsbericht, 2012
85
URL:http://www.blv.admin.ch/dokumentation/00327/04527/05229/05230/05235/index.html?lang
=de
57. Dietary Guidelines for Americans, 2010 URL:
http://www.cnpp.usda.gov/sites/default/files/dietary_guidelines_for_americans/PolicyDoc.pdf
58. MAF (New Zealand Ministry of Agriculture and Forestry). Clean, cook, chill. URL:
www.foodsmart.govt.nz/food-safety/tips/clean-cook-chill (accessed September 2011).
59. Position of the American Dietetic Association: oral health and nutrition. Journal of the American
Dietetic Association 107: 1418–28. MAF (New Zealand Ministry of Agriculture and Forestry). Clean,
cook, chill. URL: www.foodsmart.govt.nz/food-safety/tips/clean-cook-chill (accessed September
2011).
60. http://www.choosemyplate.gov/MyPlate
61. https://www.supertracker.usda.gov/default.aspx
86