1.

0)Introduksyon

Ang kwentong bayan o poklor ay mga kaugalian, paniniwala, obserbasyon, mga

awitin, salawikain at iba pa noong unang panahon. Ito rin ay hingil sa mga likhaing –isip
ng mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng mamayan ,katulad ng matandang hari o
kaya hanagal na babae.

Ayon sa isang manunulat na ang kwentong bayan ay sanga ng sinaunang verbal na

sining na tradisyunal na inililipat .Tumutukoy sa pag-aaral sa mga mito, balad, awiting
bayan, sinaunang dula, salawikain, bugtong, at mga sinaunang sayaw.(Arsenio Manuel
1957)(page 1.)

Ayon din sa isang manunulat rin na ang poklor na ito’y salamin ng kultura at pinag-
isa ang paglalarawan ng mga detalye,seremonyas,institusyon at teknolohiya,gayundin sa
mga pananalita ng mga paniniwala at saloobin.(Landa Jocano)(page 1.)

Saloobin:Ako ay nagagalak na ang mga pilipino ay hitik sa imanihasyon at nagbubunga

ng mga istorya na nagsisilbing nagmarka sa atin o pook na kinanggagalingan ng
poklor.Ito rin ay nagpapahayag na tayong mga Pilipino ay may talento at abilidad lalong
lalo na sa mga kwentong bayan.

2.0)Mga layunin ng pag aaral

Layunin ng pananaliksik na ito dito natin matutukoy kung ano ang ibat ibang uri ng
kaalamang bayan.Ito rin ay naglalayon ng panibagong paraan ng pagpapalawak ng kaalaman sa
1
pagdating ng poklor at kaalamang bayan.Maari pang madadagan ang ating kaalaman tungkol sa
kaalamang bayan .

Pahayag ng mga problema:

1.)Bakit kailangan nating malaman ang tungkol sa kaalamang-bayan?

2.)Mga adbantihiya at dis-adbantihiya sa pag-aaral tungkol sa poklor?

3.)Umusbong ba ang pagiging isang Pilipino sa paraan ng pag-aaral ng Kaalamang-bayan?

4.)Paano ito mahihikayat ang mga mamayang Pilipino na basahin at pagbiyan pansin ang tungkol
sa kaalamang-bayan?

5.)Ang kaalamang-bayan ba ay mahalaga sa ating mga Pilipino?

3.0)Metodolohiya

Ang paraan ng aking pananaliksik ay sa pamamagitan ng pag interview at

inililista ko sa aking papel ang aking nakalap na mga impormasyon sa aming lugar
sa Kiwalan iligan city .Tinatanong ko isa isa ang tao doon lalong lalo na ang mga
matatanda dahil sila ang mas may karanasan pagdating sa mga kaalamang
bayan.At sa pamamgitan rin ng internet mas nadadagdagan rin ang aking
kaalaman.Pero bago sinimulan humingi muna kami sa guro ng mga dapat gawin
kung paano ko sisimulan.At pumunta rin ako sa library upang madagdagan ang
mga aking kaalaman hingil sa mga sinasaad na dapat gawin.Ginawa ko lahat upang
makakolekta ng mga impormasyon upang magawa ko ng maayos ang

2
proyekto.kapag naaprubahan ng aming guro ang aking ginawang pananaliksik ay
ipipresinta ko na sa harap ng aking mga kakaklase.

4.0)Reaserch locale

Ang pananaliksik na ito ay isinagawa sa Kiwalan Iligan City.Ang nasasabing

lugar ay kung saan ako lumaki simula noong bata pa.Marami sa aming lugar ang may alam
tungkol sa kaalamang bayan dahil sa kanilang mga kanonoan pa ito nila nakuha.Ito ay may
malaaking adbantihiya sa aking pananaliksik.Ang aking pananaliksik ay sa paraan ng pag
interview sa mga taong nasasakupan ng kiwalan iligan city.Makikita sa mapa dito ang aming
lugar.Kilala ang lugar dahil sa kinilaw kaya naging Kiwalan ang tawag nito dahil sa mga
dayuhan noong unang panahon na dumadayo sinasabi nila galing daw sila sa Kiwalan imbes na
kinilaw.Pangunahing produkto sa aming lugar ang saging kaya isa rin ang aming lugar na
nagproduce ng saging sa syudad para ibibenta sa palengke.

Mapa ng Kiwalan Iligan City

3
4.1)Interpretasyon ng mga datos

Sa bahaging ito dito natin malalaman kung gaano karami ang may alam sa mga kwentong
bayan.Ang mananaliksik ay naglalayong ipakita sa interpretasyon ng mga datos ang nakalap sa
aking lugar sa Kiwalan.

Talahanayan

Dami at porsyento ng pamamahagi ng mga responder sa tuntunin sa pagsaliksik ng kaalamang-

bayan .

Edad Dami porsyento

20-30 1 10%

30-40 2 20%

40-50 2 20%

50-60 2 20%

4
 70-80 3 30%

Total: 10 100%

Paalala:Ang datos ay nagpapakita na mas marami

ang may alan tungkol sa kaalamang bayan ang nasa
edad na 70-80 dahil ang mas may karanasan.

Kasarian Dami na mas may

lalaki 40%
babae 60%
Paalala:Napapakita dito sa table na ito na mas marami ang babae na may alam tungkol sa
kaalamang bayan.

5.0)Mga uri ng Alamat

Alamat-Ang alamat ay mga salaysay ng kahanga-hangang pangyayari na

nagpasalin-salin mula sa mga naunang henerasyon at pinaniniwalaan sa dahilang itoy may
makasaysayang batayan(Webster,1969)(page 428.).Itinuturing na makasaysayan ang diwa
nito,nauukol sa isang bagay,pook at pangyayaring may pangkasaysayan kabuluhan.Ayon kay
Lydia F. Gonzales-Garcia(1982)(page 46),ang pinakalayunin nito ay gunitain ang mga
pangyayaring may kinalaman at kaugnayan sa lumipas na panahon.Nauugnay at nagaganap ang
alamat sa isang tiyak na lugar at nakapag-uugnay ito sa nakaraan at ngayon.

1.)Alamat ng Etiolohikal – ay mga nagpapaliwitanag na mga alamat na sumasagot sa tanung na

kung paano pinangalanan ang mga bagay o pook at kung bakit nagkakaganon.At ito rin ay isang
uri ng kuwentong-bayan at panitikan na nagsasalaysay ng mga pinagmulan ng mga bagay-
bagay sa daigdig.(Wikipedia.orginal p.4)

Saloobin:Malaking tulong sa atin ang mga alamat dahil sa makukuhang mga aral .Ito ay
nagpapabigay saya sa bawat na mambabasa dahil sa kwento .Nagiging mas malawak ang ating
pag-iisip at maiintindihan nating mabuti ang alamat kung ito ay isinasapuso mo ang iyong
pagbabasa.Nasasabi ko na ang alamat ay malaking bahagi ng ating buhay at kultura.

Ang Alamat ng Kiwalan

5
 Noong unang panahon marami ang mga dayuhan na
dumadayo at kumakain ng kinilaw sa lugar na
Kiwalan.Hindi pa Kiwalan ang tawag nito kundi
Kinilawan.Maraming mga Amerikano ang pabalik-balik sa
lugar.Ang lugar na ito ay maraming mga isda,saging at sari-
saring ga gulay.Ngunit ang lagi nilang binabalik-balikan ng
ga dayuhan ay ang kinilaw dahil kakaiba ang lasa nito at
ngayon lang sila nakatikim ng ganoon na klaseng
pagkain.Marami din nasisiyahan na mga tao kapag
dumadayo na sila dahil mabibili na ang mga paninda
nila.Isa rin sa mga dahilan kung bakit palaging bumabalik
sila ay dahil rin sa mga tao doon dahil sila ay mababait at masiyahin .Sa tuwing sila ay
dumdating marami ang lumalapit sa kanila at nakipagkikwentuhan sa kanila gustong-gusto nila
dahil nakakawala ng pagod ang mga tao roon.Dumaan ang mga buwan ay mas lalong dumarami
ang mga Amerikano.Sa tuwing may bagong dating doon sila’y nagtatanong”What is the name of
this place?”at ang isinasagot nila ay Kilawan dahil sa kinilaw.Ngunit sa tuwing umaalis sila sa
lugar namin kung mayroon nagtatanong sakanila na saan sila galling sinasabi nila na Kiwalan
imbes na Kilawan kasi nabubulol sila.Palaging binabanggit nila ang sa salitang Kiwalan at
nasanay narin ang tao doon at kalaunay tinawag na rin Kiwalan dahil sa Kinilaw na tatak
Kiwalan na pagkain.At isa sa mga paboritong pagkain ng mga pinoy at lalong-lalo na sa mga
Bisaya.

Saloobin:Ako ay nagagalak ng malaman ko ang kwento tungkol sa aming lugar.Ipinagmamalaki

na ako’y galing sa lugar na Kiwalan dahil dito nagsimula ang yugto ng aking buhay at kung
sakaling ako ay aalis at pupunta sa ibang lugar babalik pa rin ako dahil naniniwala ako sa
kasabihan na”Kung marunong kang lumingon sa iyong pinanggagalingan ay may patutunguhan.”

Ang Alamat ng Star-Apple

Isang gabi habang nagpapahinga si Mario sa labas ng kanyang bahay.Nasa duyan siya at
nakatingala sa kalangitan at nakita niya ang maraming bituin.Habang siya ay nakamasid nito ay
bigla na lamang siya napabalikwas sa duyan dahil nakita niya na may isang bituin na
bumabagsak sa lupa.Sinundan niya ito ng tingin at nahulog ito sa bundok.Nang sumapit ang araw
ay dali-dali siyang nagbihis at nagsuot ng buta,jacket,pantalon at nagdala ng itak.Papunta si
Mario sa bukid upang mangangahoy para may panggatong sila sa kanilang bahay.Sa paglalakad
niya may napansin siyang isang malaking butas at agad-agad niyang pinuntahan ito.Nagtataka
siya kung bakit may tanim sa gitna ng butas akala niya makikita niya ang bulalakaw na nahulog
pero nabigo siya .Napag-isipan niya dalhin na lamang ang tanim sa kanilang bahay at dahan-
dahan itong kinuha niya.Nagmamadali siyang umuwi sa kanyang bahay at pagkarating niya
itinanim niya agad ito sa likod ng bahay niya.Dumaan ang araw,lingo,buwan ang itinanim niya
noon ay lumaki na at namunga na ito.Inakyat niya ito at kumuha ng isa at tinikman at sobra
siyang nasarapan.Ipinatikim niya sa mga kapit-bahay niya at nasarapan din sila at tinanong nila

6
 kung ano ang pangalan
nito.Naisip niya na galing
ito sa langit na nahulog na
bituin at ang kulay nito ay
parang mansanas.Sinagot niya na Star-Apple at
nagmula noon tinawag ng Star-Apple ang tanim na
iyon at mas lalo pang dumarami ito dahil sa buto.

Saloobin:Ako’y nasisiyahan sa kwentong ito dahil

nalaman ko na kung bakit pinangalan siyang Star-
Apple ngunit hindi ito bituin at mas lalong hindi rin mansanas at nasagot na ang katanungan sa
aking isipan.Nagpapasalamat rin ako sa mga matatanda na nagbigay ng kwentong ito dahil mas
lumawak pa ang aking isipan at madadala ko rin ito hanggang sa pagtanda ko.

Ang Alamat ng Kalubihon

Noong unang panahon may mag-asawang naninirahan sa gitna ng malawak na kalupaan sila Si
Juan at Maria.Sa dami ng kanilang tanim may isang pinakaka-iingatan nilang tanim ito ay ang
puno ng Lubi sa salitang Bisaya o Niyog sa Tagalog.Lagi nila itong dinidiligan at binabantayan
baka may ibang hayop na kumain tulad ng Kabayo,Kalabaw at Kambing.Nang lumaki ang niyog
ay namunga ito.Sobrang saya ng Mag-asawa dahil sa unang beses matitikman na nila ito.Nang
umabot na sa hustong gulang ay kumuha na sila ng isa upang tikman ito.Nasarapan sila at
sobrang tuwa nila lalo ng tubig nito ay napakasarap inumin.Isang araw nagkasakit ang si Maria
iniinda niya ang kanyang tagiliran,naghinala si Juan na baka may sakit ito sa bato.Hindi rin
madadala niya si Maria dahil sa malayo sa syudad ang kinatitirahan nila bukod pa roon wala
silang pera pangtus-tos sa gamut at kung may pera man sila hindi rin sapat ito.Sa sobrang awa
niya sa kanyang asawa naisipan niya painumin ng tubig ng niyog at inakyat niya agad ang niyog
at kumuha ng isa at saka pinainum kai Maria.Lumipas ang oras bigla na lamang nawala ang sakit
sa tagiliran nito at nasiyahan si Juan sa resulta nito at kumuha pa siya ng marami at palagi nang
umiinom sila nito.At simula noon nagtanim ng napakaraming niyog at kalauna’y marami ng
tumira sa lugar na iyon at doon tinawag ng Kalubihon ang lugar nila dahil sa Lubi sa salitang
Bisaya.

Saloobin:Ako ay naniniwala sa kwentong ito at naniniwala sa bigay lunas ng tubig niyog dahil
ito lamang pinakabuting paraan kapag ikaw ay nagkasakit sa bato at uminom ka nang tubig ng
niyog at nakakatulong ito upang mawala ang bato sa kidney ng isang tao.Nasaksihan ko rin ito
noong ang pinsan ko ay nagkasakit sa bato at uminom lang siya ng tubig ng niyog at lumabas
ang bato.

Ang Alamat ng Lumboy

Noong unang panahon may puno ng Lumboy ay marami pa itong mga sanga na kung saan
marami pa ang makaka-akyat at makakuha ng bunga nito.May puno ng Lumboy sa lugar sa

7
 Kiwalan ito’y panahon ng tag-bunga ng lumboy at marami
ang nasisiyahan nito dahil ang puno ay hitik sa bunga at ang
sarap tingnan sa mata dahil sa kulay na violet nito.Isang araw
ang mg bata ay naglalaro malapit sa kakahuyan na kung saan
ang puno ng lumboy ito’y agad inakyat nila kumuha sila ng
napkaraming bunga at dinala sa kanilang lugar.Nang
natikman ng mga taga-roon ang bunga ay agad nilang
pinuntahan ito.Sabi nila na sa unang pagkakataon nakita
nilang bumunga ng lumboy dahil mahabang panahon hindi bumunga kahit minsan ngunit
nagkamali sila sa kanilang akala dahil nakita nila na ito’y maraming bunga.Nang lumipas ang
araw may mga taong hindi taga-roon na nangangahoy malapit sa puno ng Lumboy.Nakita nila
ang puno at agad-agad pinutol nito ang mga sanga na kung saan ito lng ang daan upang
makaakyat sa puno pero pinutol parin nila ito kahit marami na ang kanilang kahoy.Sa suunod
na araw ay nagulat ang mga taga-roon sa nakita kaunti nalang ang naiwan sa puno sobrang
lungkot nila.Nagdaan ang araw,lingo,at buwan ay hindi na muling bumunga ang puno at may
isang matandang nakapagsabi na ang puno ay may nakatirang mga diwata baka nagalit sila sa
nangyari kaya hindi na bumunga ito.Simula noon hindi na basta-basta maakyat ang puno dahil
malayo na ang sanga nito ito ay pahirapan na sa pagkuha ng bunga nito kung hindi ka kukuha ng
pang-sungkit hindi ka makakuha ng bunga kung sakaling bumunga ulit.

Saloobin:Ang masasabi ko sa kwento hindi tayo mang-aabuso lalong-lalo na sa kalikasan dahil

kapag ito ang nagalit marami ang masasaktan at magbuwis ng buhay.Huwag kang maging sakim
sa lahat ng bagay upang hindi tayo maparusahan ng ating Diyos.Bawal tayong pumutol ng kahoy
dahil balang araw tayo rin ang magbabayad nito.

Alamat ng Tisa

Mayroon sa isang lugar sa Mindanao na meron matandang babae na tinatawag sa

pangalan na Tandang Teresa.Siya ay nakatira sa malawak na lupain at sa bukid mayroon siyang
maliit na bahay at nakapalibot ang mga kahoy nito.Marami ang natatakot kay Tandang Teresa
dahil siya raw ay may lahing mangkukulam.Maraming tanim si Teresa na tisa ngunit walang
gustong kumain dito dahil baka raw nilagyan ng lason at baka makulam sila.Si Teresa ay mabait
na tao ngunit walang gustong lumapit sa kanya dahil nga raw siya ay mangkukulam kahit hindi
totoo.Nasasaktan si Teresa sa ginawa ng mga tao sa kanya dahil pinag –uusapan siya ng mga
ito.Sa tuwing nagtitinda si Teresa ng prutas na Tisa ay walang bumibili dahil walang lasa raw at
kinukutya ng mga bata roon.Isang araw umalis si Teresa pumunta sa bundok may mga batang
napadpad sa kanyang bahay at nakita nila ang puno ng tisa at nagmamasid sila sa kapaligiran
kung may taong nakakita sa kanila at inakyat nila ito at kumuha at nang tinikman nila ay
nasarapan sila akala nila wala itong lasa pero nagkakamali sila nag-uwi sila ng marami nito sa
bayan.Pag-uwi ng mga bata binigay nila ito sa mga tao at tinikman nasarapan sila at tinanong

8
nila na saan galing itong Tisa ito na sobrang napakasarap nito.Sinabi ng mga bata galing kay
Tandang Teresa.At sinabi sa kanilang mga sarili na hindi pala totoo na walang lasa.At ng
nagbenta ulit si TandangTeresa ay marami na ang bumili at humingi sila ng tawad.

Saloobin:Huwag mapanghusga sa kapwa natin dahil hindi tayo perpektong tao para manghusga
ng ibang tao.At marunong tayong humingi ng tawad sa taong nasisikil natin at maging
mapagmahal sa kapwa natin.

2.Alamat ng Di-Etiolohikal-Ito ay mga alamat na supernatural katulad ng

aswang,engkanto,santelmo,kapre,tikbalang,dwende iba pa na kababalaghan na maaring
mangyayari ri sa totoong buhay.Simple lang alamat isa lang ang tintukoy.(Brainly.Ph,2017,p.6)

Saloobin:Totoong may mga nangyayari talaga na mga alamat sa totoong buhay.Ang di etilohikal
nagbibigay masalimoot na imahinasyon sa mangbabasa.Kadalasang kwento nito ay ga
kababaaghan katulad ng tikbalang,tiyanak,kapre at iba pa.

9
 Alamat ng Duwende

Isang gabi busy ang dalawang magkapatid ay

may aatenan na misa kasama ang kanilang
ina.Sinabi ng kanilang ina na isirado ng mabuti
ang pinto at bintana dahil baka may makapasok
na dwende.Ikiniwento ng kanilang ina ang
tungkol sa dwende.Tuso ang mga dwende na
parang tao sila pareho sa mga tao.Binabasag nila
ang mga kagamitan tulad ng pinggan,baso at salamin.Mapagbigay ang mga dwende at mabait
pero pagsila ay magagalit ay sobrang tuso nila.Mananakit sila lalong-lalo na sa mga babae at
pinaparusahan ka nila nang husto.Nangnalaman nila ang tungkol sa kwento nagulat sila ng may
narinig na tunog ng dwende”Takla,takla,takla.”at nakita nila malapit sa bintana ito at sinipa nila
agad ang dwende at nasagi nito ang gasera at nagliliyab ang kamisa at saya nila.Mula noon
nagbabantay na sila ang lahat ng tao sa buong bayan sa mga dwende.

Saloobin :Naniniwala talaga ako sa mga dwende dahil minsan na biktima na nila ang aking
pinsan totoong tuso sila kapag sila ay naagrabyado.Sa kwentong ito nagpapatunay na mag-iingat
tayo sa mga lamang lupa dahil baka saktan lang tayo nila.Hindi mabuti na kaibiganin ang mga
ganitong nilalang.At magsara na tayo ng pinto at bintana ng maaga para walang makapasok na
dwende dahil naniniwala talaga ako sa mga lamang lupa.

Alamat ng Tiyanak

Si isko ay isang magsasaka.Isang araw habang siya ay naglalakad sa kakahuyan patungo sa

bahay niya may narinig siya tinig ng isang sanggol at agad niya itong hinanap at kalaunan
natagpuan niya ang sanggol sa may kahoy na sobrang laki at kinuha niya ang sanggol at ibinalot
sa damit niya at dinala niya ito nagtaka siya kung bakit napunta ang sanggol doon sa liblib na
lugar.Sinabi pa niya sa sarili niya na walang awa ang ina na itinapon ang kanyang anak sa
gubat.Habang siya ay naglalakad kasama ang sanggol bigla siyang may naramdaman na kumirot
sa tagiliran niya pero ipinasawalang bahala niya ito at nang sandaling oras biglang bumigat ang
sanggol ,binuksan niya ang damit na nakapuluput sa sanggol at nagulat siya sa nakitang na
naging halimaw ang sanggol at itinapon niya ito at tumakbo siya nang mabilis.Duguan na umuwi
si isko at agad siyang pumunta sa hospital upang magamot ang sugat na tinamo niya.

10
Saloobin:Naniniwala rin ako sa mga tiyanak dahil ito yun mga sanggol na namatay na hindi
inalayan ng dasal at sa kwentong ito nagsasabi na tayo’y mag-iingat sa mga tiyanak dahil
kinukuha nila ang loob natin para maawa tayo sa kanila.Sa kwento dahil likas na maawain si
Isko kaya kinuha niya ito at sa kasamaang-palad siya ay naging biktima ng tiyanak.

Alamat ng tikbalang

Sa isang lugar may mag-asawang nakatira sila sa gitna ng kakahuyan dahil malayo sila sa
kanilang kapit-bahay.Masaya ang kanilang buhay mas lalo pang sumaya nang dumating ang
kanilang anak na si Teresa .Isang araw nagpasya si Jose na mangangahoy siya sa kagubatan
upang may panggatong,habang siya ay kumukuha ng kahoy ay may narinig siyang tinig ng
kabayo pero binanewala niya ito at patuloy lng sa ginagawa niya.Nang matapos na siya sa
pagkuha ng kahoy ay umuwi na siya pero parang ang layo-layo namang nilakad niya ay may
napansin siya parang paulit-ulit lng ang binabaybay niya natakot siya baka hindi na siya
makauwi sa kanila.Naalala niya ang sinabi ng kanyang lola na kapag pabalik-balik ka sa iyong
daan baka pinaglaruan ka ng tikbalang dahil ang mga tikbalang mahilig makipaglaro kaya
ibinaliktad niya ang damit niya at kalaunan ay nakabalik na siya patungo sakanilang bahay
.Ikinikwento niya sa kanyang asawa ang nangyari at sinabi nito na kapag hindi mo ibinaliktad
ang damit mo kaagad ay baka hindi ka na makabalik.

Saloobin:Ito ay totoong nangyayari sa aming lugar sa Kiwalan dahil nasa bundok na bahagi ang
aming lugar at naniniwala ako sa kwentong ito dahil naikwentoito minsan ng aking lola noong
siya pa ay nabubuhay.Sa kwentong ito ako ay lubos naniniwala dito dahil kung sakaling
mangyayari ito sa akin alam ko na ang gagawin.Itong kwentong ito hindi ito gawa-gawa lamang
sapagkat ito ay totoo dahil ang lugar namin ay may kagubatan na bahagi.

11
 Ang alamat ng White lady

Noong unang panahon mayroon malaking kahoy

sa Kiwalan na pinaniwalaan na may white lady daw
at nagpapakita talaga ang white lady.May isang
mangingisda na si Felipe.Isang araw habang siya ay papunta sa dagat mga alas-3 na hindi pa
pumutok ang araw ay nagmamadali siyang pumunta sa dagat.Habang binabaybay niya ang daan
nakita niya ang malaking kahoy ng Gemilina at may napansin siya sa kahoy may babaeng
nakaputi raw pero hindi nya ito pinansin.Sa sumunod na araw ay nagpakita ulit ito sa kanya kaya
napagpasyahan niya na lapitan niya ito ngunit sa paglapit niya naamoy niya ang mabaho at
nakalugay ang buhok niya.Ikiniwento niya sa mga tao sa lugar na iyon at marami ang nakakita sa
babaeng nakaputi.Pinaniwalaan na ang babae raw ginahasa at itinapon doon malapit sa kahoy
ang katawan niya.

Saloobin:Totoong kwento ito sa aming lugar dahil daw nagmulto ang babae marahil siya ay
ginahasa at pinatay malapit doon sa kahoy itinapon ang kanyang bangkay.Hindi matahimik ang
kanyang kaluluwa kung hindi niya makuha ang hustiya kaya ngayon para matahimik ay inalayan
nalang naming ng dasal para siya ay matahimik.

Ang alamat ng Panaghuyan

Sa lugar namin may isang lugar na doon kami nag iigib at naglalaba.Sinasabi nila sa
lugar naiyon ay may nakatirang engkanto .Sumisipol daw ang engkanto. Isang araw habang nag-
iigib si Sitang ay may narinig siyang sumisipol sa kanya at nagulat siya nang nakita na may
engkanto na mahaba ang tainga at kulay berde ang buong katawan pero ipinasawalang bahala lng

12
niya ito ngunit sa sumunod na araw ay may taong nag-igib din sa lugar na iyon at sinipulan din
siya at naikwento rin ni Sitang na minsan sinipolan rin siya at nakita pa niyang ang buong mukha
nito.Marami ang nakakita sa engkanto na iyon pero hindi nila ito ginambala dahil baka magalit
raw .Simula noon pinatili nilang malinis ang kapaligiran.Doon nagsimulang tawagin na
Panaghuyan sa salitang Bisaya .

Saloobin:Ito rin ay totoong nangyayari sa aming lugar dahil hanggang nandoon pa rin ang
engkanto nagbabantay sa lugar na iyon pinanatili nilang palaging malinis ang lugar para hindi
magalit ang engkanto.

6.0)Pabula-Ang pabula ay isang uri ng panitikan kung saan ang mga hayop o kaya mga bagay
na walang buhay ang gumaganap na mga tauhan.May natatanging kaisipang mahahango mula sa
pabula ,sapagkat nagbibigay ng mga moral na aral para sa mga batang mambabasa.Tinatawag
din itong kathang kwentong ngbibigay aral.(Genoveva Matute p.26)

Saloobin:Ang masasabi ko sa pabula malaking tulong ang mga pabula sa atin lalong-lalo na sa
mga bata dahil kapupulotan ito ng aral at nagbibigay kasiyahan mga mangbabasa.

Ang Butiki at ang Tuko

13
Isang araw habang gumagapang ang Butiki sa kisame siya ay naghahanap ng makakain dahil
sobrang gutom na gutom na siya at kailangan na niyang kumain.Ngunit may isang napadpad na
Anunugba sa may harapan sobrang lapit sa kanya ito at agad-agad siyang tumakbo,ngunit hindi
niya napansin na parating din ang Tuko sa Anunugba.Sila ay nag-uunahan kung sino ang
makakain nito hanggang si Butiki ang nakauna at tinakbo niya ito sobrang gali nag alit ang Tuko
sa kanya.At sinabi “Kapag bumalik ka rito kakainin kita.”Natakot ang Butiki sa sinabi ng Tuko
ngunit gutom na siya.Sa sumunod na araw habang gumagapang sa kisame si Butiki bigla na
lamang siya ay may narinig na sigaw at humihingi ng tulong at hinanap niya ito kung
saan.Hanggang sa nakita niya si Tuko na nakapulupot ng sapot ng malaking Gagamba.Nakita
niya na natutulog ang malaking Gagamba.Agad-agad niyang tinulungan si Tuko dahan-dahan
siyang lumapit kay Tuko at ginagat niya ang mga sapot nito.Nakawala na si Tuko at tumakas
silang dalawa.Nagpapasalamat ng malaki si Tuko kay Butiki dahil iniligtas nito ang buhay niya
at humingi siya nang paumanhin sa inasal niya noong sa unang pagkikita nila.Pinatawad rin
agad ni Butiki si Tuko at simula noon naging magkaibigan na ang dalawa.

Aral:Huwag maliitin ang kakayahan ng isang tao batay sa kanyang anyo o laki,maliit ka man
hindi ibig sabihin nito ay limitado na ang maaari mong gawin.Hindi nababasi sa laki ang iyong
pagiging abuting tao sa kapwa dahil kung sino pa ang maliit ay ito pa ang may maitutulong sa
iyo sa tuwing ikaw ay nangangailangan.

Ang Inang kambing at ang kanyang Anak

Isang araw namamasyal ang mag-inang Kambing sa may pastolan.Habang sila ay kumakain
nagpaalam ang Anak na pupunta siya sa kanyang mga kaibigan at sila ay maglalaro.Agad naman
pumayag ang Inang Kambing pero pinayuhan niya na huwag na huwag kayong lalayo dahil may
bangin sa bandang huli ng pastolan.Sumang-ayon naman ang kanyang Anak at ang mga kaibigan
nito.Bumalik sa pangangain si inang Kambing.Naghahabulan ang mga kambing at takbo sila ng
takbo ngunit hindi nila napansin na malayo napala ang narating nila.Nais sanang bumalik nila
ngunit nawala rin sila sa daan hindi nila alam kung saan banda ang daan patungo sa ay pastolan
ng mga Kambing.Sigaw sila ng sigaw ngunit walang nakakarinig sa kanila dahil sobrang layo na
nila.Hanggang sa nadulas ang isang kaibigan ng anak ni inang kambing sa may bangin malapit
na itong mahuhulog.Umiiyak silang lahat at humihingi ng tulong hanggang sa mag dumating na
Kambing at walang iba kundi si Inang Kambing tinulungan niya agad maka-angat ang kaibigan
ng Anak niya.At sinabi”Buti nalang at naisipan kung sundan ko kayo agad kung hindi baka may
nahulog na sa bangin”.Pinagalitan ng Inang Kambing ang kanyang Anak at mga kaibigan nito.At
umuwi na silang lahat at ligtas.

14
Aral:Dapat hindi tayo sumusuway sa utos ng ating mga magulang dahil para rin sa ating
kabutihan ito.At makinig tayo sa mga payo nila, huwag natin isiniwalang bahala dahil sa
pagiging matigas na ulo natin tayo rin pala ang mapapahamak at masasaktan dahil hindi tayo
nakikinig sa kanila.

Ang Agila na nagsisinungaling

Isang Agila ang nakakita ng mga lagas na balahibo ng Pabo sa lupa.Pinagmasdan niya
ityon at nasiyahan sa iba’t-ibang kulay na taglay niyon.At dahil sawa na siya sa pagiging isang
itim at puti na ibon,iyon ay kanyang pinulot isa-isa at saka idinikit sa kanyang katawan.Iyon
Lahat dali-dali siyang lumipad patungo sa grupo ng mga pabo at nagpakilala bilang kauri ng mga
ito at dahil ngayon lamang siya nakarating kasi may pinuntahan pa raw siya.Ngunit sadyang
kilala ng mga pabo ang kanilang kauri,kaya naman hindi rin nagtagal ay nabisto ng mga ito ang
sinungaling na Agila.Dahil dito,inalis ng mga pabo ang iba’t-ibang kulay na balahibong
nakadikit sa katawan ng Agila.Pagkuwa’y pinagtutuka nila ito hanggang sa takot na
lumisan.Nang magbalik ang Agila sa kanyang kauri,hindi na rin siya tinanggap ng mga
ito.Dahil sa pagsuot niya ng balahibo ng pabo ay parang itinakwil na niya ang kanilang lahi.

Aral:Huwag magsisinungaling sa kahit kanino man o sarili mo mismo dahil ang

pagsisinungaling ay masamang gawain at nang hindi tayo itakwil nang ating kalahi o
kapamilya.At matuto tayong matakot sa Diyos dahil ang pagsisinungaling ay isa sa ayaw ng
ating Panginoon.Maging totoo ka sa sarili dahil mas masakit ang karma.

Ang Daga at ang mga Kalapati

15
Isang araw nagkita ang magkakaibigan sa Parke.Si inang kalapati,amang kalapati at daga.Sila ay
nagkwentuhan tungkol sa kanilang mga buhay hanggang sa nagpaalam ang dalawang kalapati na
sila’y uuwi na sa kanilang tahanan.Nang malapit na sana umalis ang mga kalapati ito’y pinigilan
ni Daga nais niyang sumama sa dalawa patungo sa kanilang tahanan.Agad naman pumayag ang
dalawa dahil ipagpatuloy ang kanilang pagkwentuhan sa kanilang tahanan.Ngunit paano siya
makakalipat sapagkat walang pakpak si Daga nakaisip ang mga kalapati kukuha nalang sila ng
kahoy at kagatin nila ang magkabilang dulo at sa gitna hahawak si Daga.Agad-agad silang
kumuha nito.Pinagsabihan si Daga ng mga kalapati na huwag na huwag kang bibitiw sa kahoy at
baka mahulog ka.Nang lumipad na sila namangha si Daga sa tanawin sa buong parke at siya’y
sobrang saya.Sa sobrang siya niya itinaas niya ang kanyang dalawang kamay nito at kalauna’y
nahulog si Daga dahil nakalimutan niya bawal kumawala sa kahoy at hindi niya ito
natandaan.Lumagpak si Daga sa lupa at sising-sisi siya dahil nakalimutan niya ang mga habilin
ng kalapati at naiwan si Daga.

Aral:Masasabi ko sa kwentong ito na dapat lagi natin tatandaan ang mga habilin at paalala sa
atin para hindi humantong na tayo’y magkamali sa mga gustong gawin natin.Ako’y sobrang
nakakarelate sa kwento dahil madalas akong pagsabihan ng aking mga magulang ngunit hindi
ko isinasaisip at isinasapuso ang mga habilin kaya madalas nagkakamali ako

Ang Tutubi at ang Bubuyog

Isang araw habang naghahanap ng lumilipad si Tutubi ay may batang nanghuli sakanya at siyay
pinaglaruan.Iniwan siya nitong nakabaliktad at panay ang kawig sa lupa.Sumigaw si Tutubi
upang humingi ng tulong,narinig siya ng kaibigang Uod ngunit dahil madami itong gagawin ay
iniwan siya nito.Makalipas ang ilang sandali ay dumating si Paru-paro ngunit hindi rin siya
tinulungan sapagkat maghahanap pa siya ng nectar para may panghapunan siya.Malapit nang
gumabi ngunit nanatili pa rin nakabaligtad ang Tutubi.Pagod at gutom ang nararamdaman ng
Tutubi.Hindi pinanghinaan siyang may mga kapwa insekto pang makakita sa kanya lalo na’t
nagdidilim na.Hanggang sa maya-maya ay may naririnig siyang tunog ng Bubuyog na papalapit
sa kanya.Tinulungan nga ng Bubuyog ang Tutubi at dahil doon ay nakalipad na siya at umuwi sa
kanyang tahanan.Nagpasalamat siya sa Bubuyog sa kabila ng lahat kahit maliit si Bubuyog ay
tumulong pa rin siya.

16
Aral:Sa oras ng kagipitan ay nakilala natin kung sino ang ating mga tunay na kaibigan dahil sa
pabulang ito ay kalimitan nangyayari sa totoong buhay ngunit sa kabila ng lahat may kaibigan na
handang tumulong sa iyo na kahit walang kapalit.

7.0)Karunungang-Bayan-ay isang sangay ng panitikan kung saan nagiging daan upang

maipapahayag ang mga kaisipan na nabibilang sa bawat kultura ng mga tao.Nakatulong ito sa
pag-angkin ng kamalayang tradisyunal,na nagpapatibay ng pagpapahalagang cultural.Ang mga
bugtong,salawikain,palaisipan,at mga kasabihan ito ay nakakatulong magpatalas ng ating isipan
dahil sa ga tanong.(Wikipedia,2016 p.5)

Saloobin:Nabibilang ang salawikain,bugtong,bulong,paniniwala at kasabihan dito sa bahaging

ito malalaman nating kung ano ang mga ito.Ito ay ay kahalagahan sa pagbabasa ng panitikan
ito’y nakakatulong upang as lumawak pa ating pag-iisip.

7.1)Salawikain-ay isang patalinghagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda noong unang

panahon upang mangaral at akayin ang mga kabataan sa mabuting asal.Ito rin ay maaaring ring
tawaging mga katuturuan o pilosopiya sa Pilipinas.Maaari ring mga katutubong
karunungan.Kalimitan ay ginagaitan ito ng retorika para mas kaaya-ayang pakinggan o basahin
ang mga ito.(brainly.ph,p.31)

17
Saloobin:Ito rin ay may maikling pangungusap at nagbibigay aral sa bawat isa.Itong salawikain
ay maaaring aipapahayag ng isang tao ang kaniyang awa’t pagpapalagay ng kaniyang sarili sa
ibang katauhan ng tao.
Bisaya
1.Lihok tawo kay tabangan tika
2.Kung dili ka gastador daghan kg matigum
nga kwarta.
3.kwarta na unta,napalpak pa jud
4.kung tawong gipit na sa problema mogamit
nag dili mayo para masulbad iyang problema.
5.Kung kinsa pa ang sige ug istorya mao pa
ang walay nahimo.
6.Unsaon man ang sagbot kung wala nay
kabayo.
7.Kung abtik ka nga tawo,kugihan ka
8.Kung dili nimo kaya ayaw pugsa.
9.Sayon ang magpakitang tao ,pero lisud
magpakatinood
10.Ako ng nagsanlag,ako ang gadigamo unya
pagkaluto lain ang makakaon.
Tagalog at paliwanag
Tagalog:Nasa Diyos ang awa,nasa tao ang
gawa.
Paliwanag:Kung ikay magsisikap ay ibibigay
ng Diyos ang iyong kailangan.
Tagalog:Kapag ang taoy matipid,maraming
maliligpit
Paliwanag:Kung ikaw ay matipid at hindi
magastos marami kang maiipon
Tagalog:Pera na naging bato pa.
Paliwanag:Kung nagbenta ka tapos may bumili
ngunit nagkaroon ng problema ay sinauli at
binawi ang pera.
Tagalog:Ang taong nagigipit sa patalim
kumakapit.
Paliwanag:Kapag ang taoy nagigipit
gumagamit ito ng dahas upang matustusan ang
pangangailangan.
Tagalog:Kung sino ang masalita ay siyang
kulang sa gawa.
Paliwanag:Kung sino ang utos ng utos siya pa
ang taong wala pang nagagawa.
Tagalog:Aanhin pa ang damo,kung patay na
ang kabayo
Paliwanag:Para saan pa ang tulong na ibibigay
mo kung huli na ang lahat.
Tagalog:Daig ng maagap ang taong masipag
Paliwanag:Ang taong maagap ay laging nauuna
sa lahat ng bagay at mabilis matatapos ang
tungkulin.
Tagalog:Pag di ukol ,ay di bubukol
Paliwanag:Mayroon kang nais gawin ngunit
hindi mo makamit ang larangang iyon ay hindi
para sa iyo.
Tagalog:Madali ang maging tao,mahirap
magpakatao
Paliwanag:Mahirap makitungo sa mga taong
kakaiba ang ugali.
Tagalog:Ako ang nagbayo,ako ang nagsaing
saka ng malutoy iba ang kumain
18
 Paliwanag:Ikaw naghirap na gawin ang bagay
na iyon tapos iba ang makikinabang.

7.2)Bugtong-ito ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan.binubuo ng isa o dalawang

taludtod na maikli at may sukat at tugma.May dalawang uri ang bugtong :mga talinghaga o
enigma,bagaman tinatawag ding enigma ang bugtong,mga suliraning ipinapahayag sa isang
metapora o ma-alegoryang wika na nangangailangan ng katalinuhan at maingat na pagninilay-
nilay para sa kalutasan,at mga palaisipan ,mga tanong na umaasa sa dulot ng patudyang gamit sa
tanong o sagot.(Wikipedia.Org.p.7)

Saloobin:dito mahahasa ang iyong kaalaman sapamagitan ng pagsagot sa mga tanong.Ito ay

nakakatulong upang tumalas ang ating isipan dahil sa mga tanong na kakaiba tulad ng Isang
prinsesa nakaupo sa tasa ang sagot ay Kasoy sa mga tanong ikaw ay mapadaling mapapaisip ng
sagot.

Halimbawa: 1.Alipin ng hari,hindi makakalakad,kung hindi itali. Sagot:Sapatos

Paliwanag:Hindi ka makakalakad kapag hindi mo pa naitali ang sapatos ng maigi.

2. Isang tabo,laman ay pako. Sagot:Suha

Paliwang:ang ibig sabihin na ang suha ay parang tabo pero maraming buto sa loob.

3.Bulaklak muna ang dapat gawin bago mo kainin Sagot:Saging

Paliwanag:Balatan muna ang saging bago ka makakain nito.

4. Sinampal ko muna bago inalok Sagot :Sinampalok

Paliwanag:dinikdik mo muna bago balatan at isama sa pagluto ng sinigang.

5.Lumakad,lumuha nag-iiwan ng balita. Sagot:Ballpen

Paliwanag:Kapag sinulat ang ballpen ito’y nagmamarka sa ating papel.

6.Sa maling kalabit,may buhay na kapalit Sagot:Baril

Paliwanag:kapag nakalabit mo ang gatilyo ng baril at naitutok mo sa tao may mamatay.

7.Walang pintong pinapasukan,nakakapasok sa kalooban. Sagot:Pag-iisip

19
Paliwanag:Diba ang isip natin ay walang pinto pero may nakakapasok sa atin dahil sa pag-iisip.

8.May dahon ay di halaman,maraming mukha’y walang buhay ang laman ay karunungan.

Sagot:Aklat

Paliwanag:Diba ang aklat marami itong pahina at ang nilalaman nito hindi gumagalaw dahil ito
ay aklat na may nilalaman na mga karunungan at aral para sa atin.

9. Butasi ,butasi,butas din ang tinagpi Sagot:Lambat

Paliwanag:parang mga tali na pinagtali mo tapos may mga butas yan ay lambat ng mga
mangingisda.

10. Urong-sulong,lumalamon Sagot:Lagari

Paliwanag:kapag ang lagari ay pina atras abante mo ay parang nakaurong-sulong.

7.3)Bulong-ito ay ang sinasabi kapag may nadadaanang punso sa lalawigan na pinaniniwalaang

siyang tinitirhan ng mga dwende o nuno.Ang bulong ay katagang maaaring gamitin bilang isang
salitang nagpapahayag ng isang gawain I isang pangalang pambalana.Maaaring tumutukoy ito sa
paraan ng pagsasalita gamit ang mahinang boses.Sa kabilang banda,Kasingkahulugan ri ito ng
salitang orasyon,bilin,o usap-usapan.(Sarisaringsaliksik.com2015,p.9)

Saloobin:totoo itong mga kasabihan sa bulong hanggang ngayon nandito pa rin ang mga
kasabihan dahil ito ay parte ng ating kultura.Ito ay rin nadadala na hanggang ngayo dahil sa mga
kanunuan natin lalong-lalo na sa mga matatanda naririnig ko pa rin ito .

1.Tabi,tabi po ingkong

2.Makikiraan po

3.Mano po

4.Paabot po

5.Paalam

6.Huwag manonontok ng di ka ri masapok

7.Pagpalain ka nawa

8.Huwag kayong mainggit,ng hindi kayo magipit

20
9.Ingat pos a byahe

10.Pakabait ka

7.4)Paniniwala-ito ay ang kalipunan ng mga ng mga bagay o ideya na binibitbit mo gamit ang
iyong kaisipan.Ito ang iyong mga kinagisnang turo o maaaring pansariling ideya na
pinaniniwalaan.Ang paniniwala ay ang kalipunan ng mga bagay o ideya na binibitbit mo gamit
ang iyong kaisipan.Ito ang iyong mga kinagisnang turo o maaaring pansariling ideya
napinaniniwalaan.(Wikipedia.ph,p.25)

Saloobin:Kalimitan ito ay nagyayari pa rin ito hanggang ngayon dahil naging parte na ito n
gating kultura.Ito rin ay pananampalataya sa isang tao,kalikasan at Diyos.

Bisaya Tagalog at paliwanag/Saloobin

1.Pag naay patay dili pwede manilhig sa inyog Tagalog:Pag may patay bawal magwalis sa
balay kung wala pa nalubong kini. bahay hanggat hindi pa nailibing ang patay.
Paliwanag:Dahil malas daw ito at parang
itinataboy mo ang kaluluwa ng namatay.
2.Dili pwede manilhig ug gabii Tagalog:Bawal magwalis tuwing gabi
Paliwanag:Dahil lalabas daw ang swerte
3.Respetoon nimo ang mga tiguwang pa sa Tagalog:Magbigay galang sa nakatatanda
imong edad. Paliwanag:Dahil ito ay bahagi na ng kultura
natin.
4.Dili pwede isukod ang sanina nga buda sa Taglog:Bawal isukat ang damit sa ikakasal.
ikasal nga babae Paliwanag:Dahil baka hindi raw matuloy ang
kasal kapag isukat.
5.Dili pwede magsuot og sanina nga pula kung Tagalog:Bawal magsuot ng pulang damit
naa ka sa namatyan. kapag naroon ka sa burol
Paliwanag:Dahil hindi makakalapit ang
kanyang kaluluwa sa iyo.
6.Magbutang ug tanod sa agtang sa bag ong Tagalog:Maglagay ng sinulid sa noon ng
natawo kung gisidok sanggol kapag sinisinok
Paliwanag:Dahil ito ay nakatulong para
huminto ang sinok.
7.Mag itsa ug bugas sa bag ong kasal Tagalog:Maghagis ng bigas sa bagong kasal
Paliwanag:Dahil ito ay nagdadala ng
masaganang pamumuhay sa mag asawa.
8.Dili pwede manghinguko ug gabii Tagalog:Bawal mag-gupit ng kuko tuwing gabi
Paliwanag:Dahil hiniling mo na mamatay ang
iyong magulang
9.Ayaw pag kulod tapos naka bakud ng imong Tagalog:Bawal umubo ka at nang nakataas ang
tiil iyong paa.
Paliwanag:Dahil ito ay nagpapahayag na
mabubuhay kana kahit walang magulang.

21
10.Basta nawala ka sa dalan balihon ra nimo Tagalog:Kapag nawala ka sa daan baliktarin
ang sanina. mo ang iyong damit
Paliwanag:Para makabalik ka sa totoong daan
dahil baka pinaglaruan kalang ng mga
tikbalang.

8.0)Buod

Ang aking pananaliksik sa kaalamang-bayan dito mailalahad tayong mga Pilipino ay hitik
tayo sa paniniwala,bulong,saliwakain,at iba pa dahil ito’y naging bahagi ng ating kultura.Ito rin
ay isang panitikan kung saan nagiging daan upang mas maipapahayag ang mga kaisipan na
napapabilang sa bawat kultura ng isang tribo,lugar o bagay.Dapat maibahagi ito natin sa buong
bansa upang as lalo pa itong tangkilikin ng bawat isa.Ang aking konseptongpapel ay binubuo ng
mga Alamat nabibilang rito ang Alamat ng Etiolohikal at Alamat ng Di-
Etiolohikal,pabula,bugtong,bulong at paniniwala.At maipahayag ang mga kaalaman na aking
natutunan tungkol sa ibat ibang tradisyon,tribu at kultura na konektado sa kaalamang bayan.

Mga layunin ng pag-aaral

1.Maipalimbag ang mga ito para magamit at mapag aralan at kasiyahan at kaalaman ng bansa
pati ng ibang bansa.

2.Upang maipreserba ang mga materyales na ginamit o nalikom sa isang nasyunal na sentro at
iba pang probinsyal na istasyon.

3.Upang maitala sa isang sistematikong paraan ang oral na tradisyon sa wika ng bawat na
kaalamang bayan.

4.Upang mahikayat ang mga Pilipino lalo na mag-aaral na magbasa ng kaalamang-bayan at

maintindihan ito.

9.0)Kongklusyon

22
 Ang pagkolekta ng mga impormasyon hingil sa kaalamang-bayan ay hindi madali
dahil kailangan mo talagang may matibay na impormasyon ayon sa sinasaad.Ang kadahilanan
kung bakit di gaanong madali ang pagkolekta ng datos ay marahil kalimitan ang interesado sa
kaalaang-bayan.Nakakatulong itong pananaliksik natin tungkol sa kaalaang-bayan para
makikilala unti-unti ito lalong lalo na sa bagong henerasyon ngayon hindi na ito nakikila laking
tulong talaga ito upang mas makilala nila dahil ito ay malaking parte sa ating kultura.Para sa
naman sa mamayang Pilipino kung sakaling ito ay maibahagi sa lahat ay maaring mabuting
iduduot nito marami tayong matutunan lalong lalo na sa mga mag aaral at mamayang
pilpino.Para sa pananaw ng mga madla kung para saan itong ginawang paglikom ng mga
impormasyon ay upang tangkilikin pa ng bayan ang karunungan hingil sa kaalamang-bayan.

10.0)Rekomendasyon

*Para sa mga mag aaral pag butihing ang iyong pag aaral at pagtuunan
pansin ang mga mahalagang bagay at tangkilikin ang sariling atin tungkol sa kaalamang bayan.

*Para sa pamahalaan bigyan pansin nila ang mga ganitong mga kaalamang
bayan upang mas makilala pa ng mamayang pilpino.

*Para sa mga magulang bigyan pansin nila ang kanilang mga anak at
ipakilala sa kanila ang tungkol sa kaalamang bayan upang malaman nila na mahalaga ito dahil
itoy bahagi ng kulturang Pilipino.

*Para sa mga guro pagbubutihin nila ang pagtuturo at ipamungkahe sa

mga mag aaral ang tungkol sa kaalamang bayan o poklor lalong lalo na sa mga guro ng Filipino
subject.

*Para sa lahat ng mamayang Pilipino sanay pagbigyan pansin nila ang

ganitong klaseng pananaliksik tungkol sa kaalamang bayan dahil itoy nakatatak na sa ating
kulturang Pilipino at kailangan mas kilalanin pa ng husto dahil hindi lahat alam ang ganitong
mga klaseng pananaliksik sa poklor.

23
BIBLIOGRAPIKAL

Aklat:

Webster Rex Bookstore Inc.

Genoveva Matute,Maynila 2015

Panitikang Pilipino Rex Book Store Inc.

Aesop, Ang bayan sa labas ng Maynila

E Arsenio Manuel, Ang Kaalamang Bayan Sa Pilipinas, 1967

Villanueva, Zenaida P. (1998) Panitikang Pilipinas, Merian and Webster Bookstore

Internet:

https://www.scribd.com/doc/231557907/Ano-Ang-Alamat

https://www.tagaloglang.com/ano-ang-pabula/

https://brainly.ph/question/1540655

Apendiks

Etiolohikal

Bisaya Tagalog
Alamat ng Kiwalan Ang Alamat ng Kiwalan
Sa kaniadtong panahon naay daghan nga mga
dayo ug mukaon uh kinilaw.Dili pa Kiwalan Noong unang panahon marami ang mga

24
ang tawag anis a lugar kung dili
Kinilawan.Daghan kai nga mga Amerikano
nga mudayo naay daghan nga mga isda,mga
utanon,ug saging.Gibalik-balikan kini sa ga
dayo ug daghan ang malipay na basta naa na
ang Amerikano kay mahalin ang ilang
baligya .Usa pud sa hinungdan nganong
ubalik jud sila sa Kiwalan kai tungod sa
kinilaw .Ganahan kai sila sa mgatao didt kai
buotan ug malipayon .Nilabay ang panahon
nidaghan ang mga dayo.mangutanana sila
kung asa sila gikan ignun nila na gikan silasa
Kiwalan imbes na kinilawan tungod naanad na
ang mga tao sa ngalan na Kiwalan.
Ang Alamat ng Star-Apple
Usa ka gabii nagpahulay si Mario sa gawas sa Isang gabi habang nagpapahinga si Mario sa
ilang balay.Nasa duyan siya ug naghangad sa
labas ng kanyang bahay.Nasa duyan siya at
dayuhan na dumadayo at kumakain ng kinilaw
sa lugar na Kiwalan.Hindi pa Kiwalan ang
tawag nito kundi Kinilawan.Maraming mga
Amerikano ang pabalik-balik sa lugar.Ang
lugar na ito ay maraming mga isda,saging at
sari-saring ga gulay.Ngunit ang lagi nilang
binabalik-balikan ng mga dayuhan ay ang
kinilaw dahil kakaiba ang lasa nito at ngayon
lang sila nakatikim ng ganoon na klaseng
pagkain.Marami din nasisiyahan na mga tao
kapag dumadayo na sila dahil mabibili na ang
mga paninda nila.Isa rin sa mga dahilan kung
bakit palaging bumabalik sila ay dahil rin sa
mga tao doon dahil sila ay mababait at
masiyahin .Sa tuwing sila ay dumdating
marami ang lumalapit sa kanila at
nakipagkikwentuhan sa kanila gustong-gusto
nila dahil nakakawala ng pagod ang mga tao
roon.Dumaan ang mga buwan ay mas lalong
dumarami ang mga Amerikano.Sa tuwing may
bagong dating doon sila’y nagtatanong”What
is the name of this place?”at ang isinasagot
nila ay Kilawan dahil sa kinilaw.Ngunit sa
tuwing umaalis sila sa lugar namin kung
mayroon nagtatanong sakanila na saan sila
galling sinasabi nila na Kiwalan imbes na
Kilawan kasi nabubulol sila.Palaging
binabanggit nila ang sa salitang Kiwalan at
nasanay narin ang tao doon at kalaunay
tinawag na rin Kiwalan dahil sa Kinilaw na
tatak Kiwalan na pagkain.At isa sa mga
paboritong pagkain ng mga pinoy at lalong-lalo
na sa mga Bisay.
Ang Alamat ng Star-Apple
25
langit nga naay bituon.Nahakurat siya sa
dihang naay na nahulog nga bituon sa langit
ug iya kini gisundan ug tan-aw kini.Pagka-
ugma niadto dayun siya sa bukid kai mangahoy
para nay sugnud sailing balay.Ug nakita niya
ang
Dakong bangag ug iya kini gitan-aw ug nakita
Niya ang tanum ug gidala niya kini sa ilang
balay kay itanum
Ug niabot ang panahon nga nidako na kini ug
iya giti-Lawan gilamian sia ug nanghatag siya
saiyang Silingan ug nangutana ug unsay
pangalan ug nahuna-hunaan niya na ang prutas
gikan sa bituon ug ang kulay kai pula mura
ug mansanas ug iya kini
Gipanganan ug Star-Apple.
Ang Alamat ng Kalubihon Noong unang panahon may mag-asawang
Sa unang panahon naay mag-asawa nga naninirahan sa gitna ng malawak na kalupaan
nanimuyo sa sa tunga sa wanag nga lugar sila sila Si Juan at Maria.Sa dami ng kanilang
nakatingala sa kalangitan at nakita niya ang
maraming bituin.Habang siya ay nakamasid
nito ay bigla na lamang siya napabalikwas sa
duyan dahil nakita niya na may isang bituin na
bumabagsak sa lupa.Sinundan niya ito ng
tingin at nahulog ito sa bundok.Nang sumapit
ang araw ay dali-dali siyang nagbihis at
nagsuot ng buta,jacket,pantalon at nagdala ng
itak.Papunta si Mario sa bukid upang
mangangahoy para may panggatong sila sa
kanilang bahay.Sa paglalakad niya may
napansin siyang isang malaking butas at agad-
agad niyang pinuntahan ito.Nagtataka siya
kung bakit may tanim sa gitna ng butas akala
niya makikita niya ang bulalakaw na nahulog
pero nabigo siya .Napag-isipan niya dalhin na
lamang ang tanim sa kanilang bahay at dahan-
dahan itong kinuha niya.Nagmamadali siyang
umuwi sa kanyang bahay at pagkarating niya
itinanim niya agad ito sa likod ng bahay
niya.Dumaan ang araw,lingo,buwan ang
itinanim niya noon ay lumaki na at namunga na
ito.Inakyat niya ito at kumuha ng isa at
tinikman at sobra siyang nasarapan.Ipinatikim
niya sa mga kapit-bahay niya at nasarapan din
sila at tinanong nila kung ano ang pangalan
nito.Naisip niya na galing ito sa langit na
nahulog na bituin at ang kulay nito ay parang
mansanas.Sinagot niya na Star-Apple at
nagmula noon tinawag ng Star-Apple ang
tanim na iyon at mas lalo pang dumarami ito
dahil sa buto.
Ang Alamat ng Kalubihon
26
si Maria ug Juan.Naay sily giatiman nga nga
tanum nga ang panagalan kai lubi ila kini
giatimanan kai basin kan on ug mga
hayop.Nidako na ang lubi naay bunga na kini
ug nalipay sila sa nakita nila kai makatilaw
najud sila maong bunga ini.Usaka adlaw
gisakitan sa kilid si Maria ug gidudahan niya
na naay bato sa kidney kini ug wala silay
ikaospital kai way kwarta ug nahuna hunaan
niya nga mukuha siya ug butong ug ipainu
niya kai Maria ug taudtaod wala na gasakit ang
kilid niya ug nalipay sia ug sugod adto gainum
nasila ug gatanum ug daghan naay na
nanimuyo sa lugar nila ug maong gitawag na
ug Kaubihon kai daghan ug lubi.
Ang Alamat ng Lumboy
Sa unang panahon naay kahoy nga Lumboy ug
daghanpa kini ug sanga .Naay kahoy sa
Kiwalan nga lumboy ug pagbunga daghan
kayo ug bunga ug nindot ug tan-awun.Usa ka
adlaw nai bata nga gadula sa dapit sa kahoy ug
tanim may isang pinakaka-iingatan nilang
tanim ito ay ang puno ng Lubi sa salitang
Bisaya o Niyog sa Tagalog.Lagi nila itong
dinidiligan at binabantayan baka may ibang
hayop na kumain tulad ng Kabayo,Kalabaw at
Kambing.Nang lumaki ang niyog ay namunga
ito.Sobrang saya ng Mag-asawa dahil sa unang
beses matitikman na nila ito.Nang umabot na
sa hustong gulang ay kumuha na sila ng isa
upang tikman ito.Nasarapan sila at sobrang
tuwa nila lalo ng tubig nito ay napakasarap
inumin.Isang araw nagkasakit ang si Maria
iniinda niya ang kanyang tagiliran,naghinala si
Juan na baka may sakit ito sa bato.Hindi rin
madadala niya si Maria dahil sa malayo sa
syudad ang kinatitirahan nila bukod pa roon
wala silang pera pangtus-tos sa gamut at kung
may pera man sila hindi rin sapat ito.Sa
sobrang awa niya sa kanyang asawa naisipan
niya painumin ng tubig ng niyog at inakyat
niya agad ang niyog at kumuha ng isa at saka
pinainum kai Maria.Lumipas ang oras bigla na
lamang nawala ang sakit sa tagiliran nito at
nasiyahan si Juan sa resulta nito at kumuha pa
siya ng marami at palagi nang umiinom sila
nito.At simula noon nagtanim ng
napakaraming niyog at kalauna’y marami ng
tumira sa lugar na iyon at doon tinawag ng
Kalubihon ang lugar nila dahil sa Lubi sa
salitang Bisaya.
Ang Alamat ng Lumboy
Noong unang panahon may puno ng Lumboy
ay marami pa itong mga sanga na kung saan
marami pa ang makaka-akyat at makakuha ng
bunga nito.May puno ng Lumboy sa lugar sa
Kiwalan ito’y panahon ng tag-bunga ng
lumboy at marami ang nasisiyahan nito dahil
ang puno ay hitik sa bunga at ang sarap tingnan
27
nakita nila ang unod ani ug gikatkat nila ug
gidala nila sailing lugar ug gitilawan ang
lumboy ug giganahan sila ug giadto nila ang
maong kahoy ug sa unang higayon pa kadtong
nakita nila ang unod.Sa sunod nga adlaw naay
nangahoy ug nakita nilang kahoy sa lumboy ug
ila kini giputol ang sanga.Nakita sa mga tawo
didto ang kahoy ug naluoy sila sa kahoy kai
hapit nani mamatay.Ug miaagi na ang
adlaw,semana ug bulan wala nani unod ug
utro.naay nakasugyot nila nga tiguwang nga
nasuko ang mga diwata sagibuhat sakatong
duha katwo.Ug sugod adto lisud na katkatun
ang maong kahoy kai layo ang sanga ug
dili nimo kuhiton ang bunga dika kakaon ug
unod pag-utro.
sa mata dahil sa kulay na violet nito.Isang araw
ang mg bata ay naglalaro malapit sa kakahuyan
na kung saan ang puno ng lumboy ito’y agad
inakyat nila kumuha sila ng napkaraming
bunga at dinala sa kanilang lugar.Nang
natikman ng mga taga-roon ang bunga ay agad
nilang pinuntahan ito.Sabi nila na sa unang
pagkakataon nakita nilang bumunga ng lumboy
dahil mahabang panahon hindi bumunga kahit
minsan ngunit nagkamali sila sa kanilang akala
dahil nakita nila na ito’y maraming
bunga.Nang lumipas ang araw may mga taong
hindi taga-roon na nangangahoy malapit sa
puno ng Lumboy.Nakita nila ang puno at agad-
agad pinutol nito ang mga sanga na kung saan
ito lng ang daan upang makaakyat sa puno pero
pinutol parin nila ito kahit marami na ang
kanilang kahoy.Sa sunod na araw ay nagulat
ang mga taga-roon sa nakita kaunti nalang ang
naiwan sa puno sobrang lungkot nila.Nagdaan
ang araw,lingo,at buwan ay hindi na muling
bumunga ang puno at may isang matandang
nakapagsabi na ang puno ay may nakatirang
mga diwata baka nagalit sila sa nangyari kaya
hindi na bumunga ito.Simula noon hindi na
basta-basta maakyat ang puno dahil malayo na
ang sanga nito ito ay pahirapan na sa pagkuha
ng bunga nito kung hindi ka kukuha ng pang-
sungkit hindi ka makakuha ng bunga kung
sakaling bumunga ulit.
Alamat ng Tisa
Mayroon sa isang lugar sa Mindanao na
meron matandang babae na tinatawag sa
pangalan na Tandang Teresa.Siya ay nakatira
sa malawak na lupain at sa bukid mayroon
siyang maliit na bahay at nakapalibot ang mga
kahoy nito.Marami ang natatakot kay Tandang
Teresa dahil siya raw ay may lahing
28
 Alamat ng Tisa
Naay usa ka lugar sa mindano nay tigulang nga
babaye nga gitawag ug Tandang
Teresa.Gapuyo siya sa bukid ug naa siya;y blay
nga gamay .Daghan ang mahadlok sa iya kai
mamaktulay daw siya .Daghan ug tanum siya
nga Tisa unya ug mamaligya siya walay
mupalit kai naay lason daw basin matakdan
sila sa mamaktulay bisan dili tinood.Buotan
siya sa tinood. Nasakitan si Tere sa mga
tawong galibak siya.Usaka adlaw naay batang
niaabot sa balay nia unya wala siya didto kai
tua sa bukid.Nakita nila ang Tisa nga kahoy
ug gikatkat nila ug gikaon nila ug gidala nila
sailang bayan ug sadihang nakatilaw ang mga
tawo didto nalamian sila ug nangutana asa
gikan adto ug giingon nila
ilaangTandangTeresa.Namaligya ug utro siya
ug daghan nga nipalit ug katong tawong
gibinuangan siya nangayo ug pasaylo saiya.
Di-Etiolohikal
Bisaya
Alamat ng Duwende
Gabii na kayo busy pa gihapun ang mag isuon
na babae.Kay naay tambongan na misa giignan
sila sailing inahan na sirad an ang prtahan ug
bintana kai nay musolod n dwende.Gisubay sa
ilang inahan ang kwento sa dwende.Na ang
dwende murag ra og ordinaryongtao pareha
nato.Tusosila pero mangitabangun
satao.Mamoak sia ug mga gamit sama sa
palato,baso,salamin ug tasa kundili mamaislit
mangkukulam.Maraming tanim si Teresa na
tisa ngunit walang gustong kumain dito dahil
baka raw nilagyan ng lason at baka makulam
sila.Si Teresa ay mabait na tao ngunit walang
gustong lumapit sa kanya dahil nga raw siya ay
mangkukulam kahit hindi totoo.Nasasaktan si
Teresa sa ginawa ng mga tao sa kanya dahil
pinag –uusapan siya ng mga ito.Sa tuwing
nagtitinda si Teresa ng prutas na Tisa ay
walang bumibili dahil walang lasa raw at
kinukutya ng mga bata roon.Isang araw umalis
si Teresa pumunta sa bundok may mga batang
napadpad sa kanyang bahay at nakita nila ang
puno ng tisa at nagmamasid sila sa kapaligiran
kung may taong nakakita sa kanila at inakyat
nila ito at kumuha at nang tinikman nila ay
nasarapan sila akala nila wala itong lasa pero
nagkakamali sila nag-uwi sila ng marami nito
sa bayan.Pag-uwi ng mga bata binigay nila ito
sa mga tao at tinikman nasarapan sila at
tinanong nila na saan galing itong Tisa ito na
sobrang napakasarap nito.Sinabi ng mga bata
galing kay Tandang Teresa.At sinabi sa
kanilang mga sarili na hindi pala totoo na
walang lasa.At ng nagbenta ulit si
TandangTeresa ay marami na ang bumili at
humingi sila ng tawad.
Tagalog
Alamat ng Duwende
Isang gabi busy ang dalawang magkapatid ay
may aatenan na misa kasama ang kanilang
ina.Sinabi ng kanilang ina na isirado ng mabuti
ang pinto at bintana dahil baka may makapasok
na dwende. Ikiniwento ng kanilang ina ang
tungkol sa dwende.Tuso ang mga dwende na
parang tao sila pareho sa mga tao.Binabasag
nila ang mga kagamitan tulad ng pinggan,baso
29
ug bukton sa mga babaye ug nawong.Ang
dwende manghatag sila ug pagkaon mao
daghan ang mangita sa ila pero pag sila
masuko sa imo ila kang parusahan kung asa
taan nila gusto.Sa pagkabao nila sa kwentosa
masuon nahadok sila,niabot na ang kagabhion
ug naasilay nadunggan nga tingog sa
dwende”Taka,takla,takla”ug pag lingi nila
sabintanadapit naaydwendeng niambak sa ila
ug gisipa sa magsuon angdwende ug nasipaan
nila ang gaserangnagliyab ang kamisa ug
saya.Sugodadto nagbantayna sila sa mga
dwende hasta angtibook lugar nila ug isirado
na nila ang bintana ug pertahan permente.
Alamat ng Tiyanak
Si isko ay usa kay magssaka. Usa ka adlaw
samtang galakaw siya sa iyang balay didto sa
kakahuyan gahinay hinay ra siay sa paglakaw
pero naa siyay nadunggan nga hilak sa usa ka
bata , iyang gipangita ang tingog ug nakita niya
kini sa ilalom sa kahoy. Si isko nagduda siya
ngano niabot ang bata didro sa kakahuyan.
Iyang gikuha ang sanggo ug giputosniyaug
panapton. Kay tungod saka maloloy-on ni isko
iya kining gidala. Pila ka minuto ang nilabay
naay nisakit saiyang kilid ug iya raning
gipalabay. Pila ka minuto napud ang milabay
natingala siya nga murag nibug-at ang sanggol
nga iyang gidala ug iya kining gitan-aw ug
nakuratan siya saiyang nakita kay ang bata
nahimong halimaw ang nawong ug nisinggit
siya ug “Tiyanak!!!!!!!!!!! Ug midagan palayo
sa tiyanak. Duguan si Isko ug niadto siya sa
balay tambalanan para sa iyang samad.
at salamin.Mapagbigay ang mga dwende at
mabait pero pagsila ay magagalit ay sobrang
tuso nila.Mananakit sila lalong-lalo na sa mga
babae at pinaparusahan ka nila nang
husto.Nangnalaman nila ang tungkol sa
kwento nagulat sila ng may narinig na tunog ng
dwende”Takla,takla,takla.”at nakita nila
malapit sa bintana ito at sinipa nila agad ang
dwende at nasagi nito ang gasera at nagliliyab
ang kamisa at saya nila.Mula noon
nagbabantay na sila ang lahat ng tao sa buong
bayan sa mga dwende.
Alamat ng Tiyanak
Si isko ay isang magsasaka.Isang araw habang
siya ay naglalakad sa kakahuyan patungo sa
bahay niya may narinig siya tinig ng isang
sanggol at agad niya itong hinanap at kalaunan
natagpuan niya ang sanggol sa may kahoy na
sobrang laki at kinuha niya ang sanggol at
ibinalot sa damit niya at dinala niya ito nagtaka
siya kung bakit napunta ang sanggol doon sa
liblib na lugar.Sinabi pa niya sa sarili niya na
walang awa ang ina na itinapon ang kanyang
anak sa gubat.Habang siya ay naglalakad
kasama ang sanggol bigla siyang may
naramdaman na kumirot sa tagiliran niya pero
ipinasawalang bahala niya ito at nang
sandaling oras biglang bumigat ang sanggol
,binuksan niya ang damit na nakapuluput sa
sanggol at nagulat siya sa nakitang na naging
halimaw ang sanggol at itinapon niya ito at
tumakbo siya nang mabilis.Duguan na umuwi
si isko at agad siyang pumunta sa hospital
30

Ang Alamat ng Whitelady
Sa unang panahon sa naay usa ka dakong
kahoy sa gimilina nga nagtindog dapit sa dalan
sa kiwalan, kining kahoya naay gikatimad-an
nga naa daw white lady ug manghilabot gyud
siya. Usa ka adlaw naay mananagat na si
Felipe kada kadlawon siya mo adto sa dagat
samtang siya miagi sa dakong kahoy naa siyay
nakita nga puti nga babaye ug iya rani
gibalewala. Sa sunod nga adlaw miagi nasad
siya sa maong dalan didto ra gihapon dapit sa
kahoy, nagpakita nasad sa iya ug iya kining
giduol ug nakuyawan siya ka yang maong
babae kay baho kayo ug gadunghay ang iyang
buhok. Iya kini gisulti sa tanang tawo didto nga
kanang kahoya naay white lady ug sa padagan
sa panahon daghan nasad ang nakasaki nga naa
gyuy white lady sa maong kahoy ug pareha ra
sila sa pag describe sa babae baho kayo ug
gadunghay ang buhok.
Ang Alamat ng Tikbalang
Sa unang panahon naay mag asawang
nanimuyo sa tunga sa kakahuyan, laayo kayo
ilang balay sa mga kasilinganan. Malipayon
ang ilang pagpuyo ug sailing paghigugmaay
nagbunga kini ug mao si Teresa ang ilang
panganay. Usa ka adlaw nangahoy si Jose sa
kakahuyan kay aun naay isugnod ug sadihang
sa pagpanguha niya sa mga kahoy naa siyay
nadunggan nga kabayo pero gibalewala lang
niya kini ug nipadayon sa iyang gibuhat. Sa
pagpauli niya naningala siya na gabalikbalik ra
gihapon sa dalan ug ni balik na sad siya
hangtud gikapoy na siya sa sigi ug baklay ug
nakahunahuna siya sa storya saiyang lola basta
minoon ka ibaliktan lang ang sanina ug
makabalik na dayon ka sa saktong dalan.
Nakauli na si Jose sa ilang baklay ug gisubay
niya sa iyang asawa ang tanan nahitabo ang
upang magamot ang sugat na tinamo niya.
Ang alamat ng White lady
Noong unang panahon mayroon na malaking
kahoy sa kiwalan na pinaniwalaan na may
white lady daw ug nagpapakita talaga ang
white lady.May isang mangingisda na ang si
Felipe.Isang araw habang siya ay papunta sa
dagat mga alas 3 na hindi pa pumotok ang araw
ay nagmamadali siyang pumunta sa dagat
habang binabay niya ang daan nkita niya ang
malaking kahoy ng gemilina may napansin siya
sa kahoy may babaeng nakaputi raw pero hindi
nya ito pinansin.Sa sumonod na araw ay
nagpakita ulit ito sa kanya kaya napagpasyahan
niya na lapitan niya ito ngunit sa paglapit niya
naamoy niya ang mabaho at nalugay ang buhok
niya.Ikiniwento niya sa mga tao sa lugar na
iyon at marami ang nakakita sa babaeng
nakaputi.Pinaniwalaan na ang babae raw
ginahasa at itinapon doon malapit sa kahoy ang
katawan niya.
Alamat ng Tikbalang
Sa isang lugar may magasawang nakatira sila
sa gitna ng kakahuyan dahil malayo ang sila sa
kanilang kapit bahay.Masaya ang kanilang
buhay mas lalo pang sumaya ng dumating ang
kanilang anak na si Teresa .Isang araw
nagpasya si jose na mangangahoy siya sa
kagubatan upang may panggatong,habang siya
ay kumukuha ng kahoy ay may narinig siyang
tinig ng kabayo pero binaniwala niya ito at
patuloy lng sa ginagawa niya.Ng matapos
nasiya sa paghkuha ng kahoy ay umuwi na siya
pero parang ang layo layo nanang nilakad niya
ay may napansin siya parang paulit ulit lng ang
binabaybay niya natakot siya bak hindi n siya
makauwi sa kanila.Naalala niya ang sinabi ng
kanyang lola na kapag pabalik balik ka saiyong
daan baka pinaglaruan ka ng tikbalang dahil
tikbalang mahilig makipaglaro kaya ibinaliktad
niya ang damit niya at kalaonan ay nakabalik
31
giingon sa iyang asawa nga gidulaan daw siya
sa tikbalang, hilig sila ug dula walaon ka nila
sa saktong dalan ug dili ka kabaliktad saimong
sanina dili naka makauli.
Ang Alamat ng Panaghuyan
Sa among lugar naay usa ka dapit na kab ana
ug tubig diha daw dapita ky naay gapuyo nga
mg engkanto gitawag siya ug sugod nga
panaghuyan kay tungod managhoy daw ang
maong engkanto. Usa ka adlaw si sitang
nagkabo sa maong kab anan siya ra mao usa
didtong higayuna, samtang nagsalod siya naay
sigeg panihol niya, iyang gipangita kung kinsa
to nahadlok siya sa maong nakita niya ang usa
ka lalaki nga taas ug dalonggan nga kulay
green tanan ug mao kini ang sige ug panihol.
Ug sa snod nga adlaw naa napoyy gitiholan
didto ug nangutana kay sitang kung na badaw
siyay namatikdan didtong lugara nga naa may
sige ug tahol ug gisubayan ni sitang ang maong
nakita niya. Dili usa ra ang nakita sa maong
engkanto kundili daghan, pero wala jud nila
hilabti ang maong engkanto kay ingun nila
mao kini ang gabantay sa maong lugara. Mao
na didt gasugod ug tawag na panaghuyan.
Pabula
Bisaya
Ang Butiki at ang Tuko
Usa ka adlaw habang nikamang sa atop na
Tiki ug nangita siya ug pagkaon kai gigutom
na siya ug ayo.Unya naay niabot nga
Anunugba sa atubangan niya ug duol na kayo
kini ug iya kining gidagan ug dali unya wala
siya kabantay na nidagan usab si Tuko paingon
sa Anunugba.Sila kay nagpa-unahan sa
pagkaon.Unya si Tiki ang nakauna sa pagkaon
ug iya kini gidagan palayo suko kai ang Tuko
sa iya.Ug giignan”Balik lang ka diri kan-on
gyud tika.”Nahadlok ang Tiki sa giingon sa
Tuko.Sa sunod nga adlaw habang nagkaang sa
na siya patungo sakanilang bahay .Ikinikwento
niya sa kanyang asawa ang nangyari at sinabi
nito na kapag hindi mo ibinaliktad ang damit
mo kaagad ay baka hindi kana makabalik.
Ang alamat ng Panaghuyan
Sa lugar namin may isang lugar na doon
kami nag iigib at naglalaba.Sinasabi nila sa
lugr naiyon ay may nakatirang engkanto
.Sumisipol daw ang engkanto isang araw
habang nag iigib si sitang ay may narinig
siyang sumisipol sa kanya at nagulat siya
nakita na may engkanto na mataas ang tainga
at kulay berde ang buong katawan pero
ipinsawalang bahala lng niya ito ngunit sa
sumonod na araw ay may taong nag igib din sa
lugar na iyon at sinipolan rin siya at naikwento
rin ni sitang na minsan sinipolan rin siya at
nakita pa niyang ang buong mukaha
nito.Marami ang nakakita sa engkanto na iyon
pero hindi nila ito ginambala dahil baka
magalit raw .Simula noon pinatili nilang
malinis ang kapaligiran.Doon nagsimulang
tawagin na panaghuyan sa salitang bisaya .
Tagalog
Ang Butiki at ang Tuko
Isang araw habang gumagapang ang Butiki sa
kisame siya ay naghahanap ng makakain dahil
sobrang gutom na gutom na siya at kailangan
na niyang kumain.Ngunit may isang napadpad
na Anunugba sa may harapan sobrang lapit sa
kanya ito at agad-agad siyang tumakbo,ngunit
hindi niya napansin na parating din ang Tuko
sa Anunugba.Sila ay nag-uunahan kung sino
ang makakain nito hanggang si Butiki ang
32
atop ug nay nadunggan siya nga syagit ug iya
kini gipangita ug nakita niya ang Tuko nga
naputos ug laway sa Lawa.Nakita niya natulog
ang Lawa ug iya gitabangan ug dali ang Tuko
ug iya kining giingkit ug taud-taud nakabuhi
ra ang Tuko.Nagpasalamat siya ug dako kai
Tiki kai giluwas niya ang kinabuhi ug
nangayo ug pasaylo sa iyang nabuhat nga dili
mayo.Gipasaylo ni Tiki si Tuko ug sugod adto
nag-amigo na silang duha.
Ang Inang Kambing at ang kanyang Anak
Usa ka adlaw nagsuroy-suroy ang mag-
inahan na Kanding sa may kasagbutan.Habang
nagkaon sila nananghid ang iyang anak na
muadto siya sa iyang barkada kai magdula
sila.Nisugot dayon ang Inahan na Kambing ug
iya kini gipahimangnuan na ayaw mug palayo
kay naa pangpang dihan dapita.Ug nisugot ang
barkada sa iyang anak ug iyaang anak
usab.Nagdagan-dagan sila ug nagginukura
unya wala sila kabalo na niabot na diay sila ug
layo.Nibalik unta sila sa ilang giagian unya
wala sila kabalo asa na sila padulong.Nisyagit
nalang sila apan walay akadungog sa ila.Ug
sadihang nadigyas ang usa ka kaamigo sa anak
sa inahan na kanding didto sa
pangpang.Nihilak nalng sila ug maygali niabot
ang inahan na kanding ug iya kini gitabangan
dayon.Ug giingon”aygali misunod ko ninyo
daun unsaon nalang ug wa ko diri.”Ug
nakauna at tinakbo niya ito sobrang galit na
galit ang Tuko sa kanya.At sinabi “Kapag
bumalik ka rito kakainin kita.”Natakot ang
Butiki sa sinabi ng Tuko ngunit gutom na
siya.Sa sumunod na araw habang gumagapang
sa kisame si Butiki bigla na lamang siya ay
may narinig na sigaw at humihingi ng tulong at
hinanap niya ito kung saan.Hanggang sa nakita
niya si Tuko na nakapulupot ng sapot ng
malaking Gagamba.Nakita niya na natutulog
ang malaking Gagamba.Agad-agad niyang
tinulungan si Tuko dahan-dahan siyang lumapit
kay Tuko at ginagat niya ang mga sapot
nito.Nakawala na si Tuko at tumakas silang
dalawa.Nagpapasalamat ng malaki si Tuko
kay Butiki dahil iniligtas nito ang buhay niya at
humingi siya nang paumanhin sa inasal niya
noong sa unang pagkikita nila.Pinatawad rin
agad ni Butiki si Tuko at simula noon naging
magkaibigan na ang dalawa.
Ang Inang kambing at ang kanyang Anak
Isang araw namamasyal ang mag-inang
Kambing sa may pastolan.Habang sila ay
kumakain nagpaalam ang Anak na pupunta
siya sa kanyang mga kaibigan at sila ay
maglalaro.Agad naman pumayag ang Inang
Kambing pero pinayuhan niya na huwag na
huwag kayong lalayo dahil may bangin sa
bandang huli ng pastolan.Sumang-ayon naman
ang kanyang Anak at ang mga kaibigan
nito.Bumalik sa pangangain si inang
Kambing.Naghahabulan ang mga kambing at
takbo sila ng takbo ngunit hindi nila napansin
na malayo napala ang narating nila.Nais sanang
bumalik nila ngunit nawala rin sila sa daan
hindi nila alam kung saan banda ang daan
patungo sa ay pastolan ng mga Kambing.Sigaw
sila ng sigaw ngunit walang nakakarinig sa
33
gikasab-an niya ang iyang anak ug ga barkada kanila dahil sobrang layo na nila.Hanggang sa
ani ug pauli na sila. nadulas ang isang kaibigan ng anak ni inang
kambing sa may bangin malapit na itong
mahuhulog.Umiiyak silang lahat at humihingi
ng tulong hanggang sa mag dumating na
Kambing at walang iba kundi si Inang
Kambing tinulungan niya agad maka-angat ang
kaibigan ng Anak niya.At sinabi”Buti nalang at
naisipan kung sundan ko kayo agad kung hindi
baka may nahulog na sa bangin”.Pinagalitan ng
Inang Kambing ang kanyang Anak at mga
kaibigan nito.At umuwi na silang lahat at
ligtas.

Ang Agila na nagsisinungaling

Ang Agila na nagsisinungaling
Naay usa ka Agila na nakakita ug mga
balahibo sa pabo sa yuta.Gitan-aw niya kini ug
sobra kalipay niya tungod sa lahi-lahing kulay
sa balahibo.Kay gisumhan na siya sa kulay itim
ug puti ug iyang gipunit an gang balahibo ug
gidikit sa iyang lawas.Ug dali-dali dayon siya
ug lupad paingon sa grupo sa mga pabo ug
nagpaila na kapareha siya nila ug nagbakak
siya nga maong karon pa siya kai naa pa siya’y
giadto.Unya kaila ma jud ang mga pabo sa
ilang kauri dayon nahibaw-an nila na namakak
ang Agila.Tungod adto gipahawa siya sa mga
pabo ug gipanangtang ang mga balahibo sa
Agila.Ug ilang gituk-tuk ang Uwak ug
nahadlok siya tapos mipahawa siya sa
dapit.Nang nibalik na siya sa iyang kauri ng
mga uwak wala na siya dawata.Kai pagsuot
niya sa mga balahibo murag gitakwil na ang
iyang mga kalahi.
Isang Agila ang nakakita ng mga lagas na
balahibo ng Pabo sa lupa.Pinagmasdan niya
ityon at nasiyahan sa iba’t-ibang kulay na
taglay niyon.At dahil sawa na siya sa pagiging
isang itim at puti na ibon,iyon ay kanyang
pinulot isa-isa at saka idinikit sa kanyang
katawan.Iyon Lahat dali-dali siyang lumipad
patungo sa grupo ng mga pabo at nagpakilala
bilang kauri ng mga ito at dahil ngayon lamang
siya nakarating kasi may pinuntahan pa raw
siya.Ngunit sadyang kilala ng mga pabo ang
kanilang kauri,kaya naman hindi rin nagtagal
ay nabisto ng mga ito ang sinungaling na
Agila.Dahil dito,inalis ng mga pabo ang iba’t-
ibang kulay na balahibong nakadikit sa
katawan ng Agila.Pagkuwa’y pinagtutuka nila
ito hanggang sa takot na lumisan.Nang
magbalik ang Agila sa kanyang kauri,hindi na
rin siya tinanggap ng mga ito.Dahil sa pagsuot
niya ng balahibo ng pabo ay parang itinakwil
na niya ang kanilang kauri.

34

Ang Daga at ang mga Kalapati
Usa ka adlaw nagkakakita ang magka-amigo sa
Parke.Si nanay Kalapati.Amang Kalapati ug
Daga.Nag-istorya sila sa ilang mga kinbuhi
tagsa-tagsa ug nanaghid ang mga kalapati na
mo uli na sa ilaa.Hapit na unta makalakaw ang
duha iya kini gipugngan.Mukoyog si daga sa
ilang balay.Nisugot ang duha kai didto ra sila
magtiwas ug istorya.Unya unsaon paglupad ni
Daga nga wala’y pako kini.Ug nahuna-hunaan
nila na magkuha sila ug kahoy dayo ila kining
paakon isig ka tumoy og mugunit dayon si
Daga sa tunga.Ila gipahimangnuan si Daga nga
ayaw pagbuhi sa maong kahoy para dili ka
matagak.Nilupad na sila ug nanindotan si daga
sa mga kaanindot sa Parke.Ug sadihang
gipataas iyang mga kamot ug nahulog si daga
kay nakalimot siya sa gibilin sa duha ug
nabiyaan si daga.Gahinulsul si daga sa
nahitabo.
Ang Tutubi at ang Bubuyog
Usa ka adlaw habang nangita ug pagkaon na
galupad-lupad na Alindanaw naay bata nga
nakabakop sa iya ug gidulaan.Gibayaan siya ng
nakatihaya ug segi ug kabig sa iyang pako para
makatindog.Nisyagit ug tabang nadunggan siya
sa Ulod unya wala siya tabangi kai daghan daw
siya buhaton.Milabay ng oras niabot ang
Alibangbang ug mao lng gihapun wala siya
tabngi kai hapit ng maggabii nangita pa siya ug
pagkaon.Kapoy ug gutom na kau si
Ang Daga at ang mga Kalapati
Isang araw nagkita ang magkakaibigan sa
Parke.Si inang kalapati,amang kalapati at
daga.Sila ay nagkwentuhan tungkol sa kanilang
mga buhay hanggang sa nagpaalam ang
dalawang kalapati na sila’y uuwi na sa
kanilang tahanan.Nang malapit na sana umalis
ang mga kalapati ito’y pinigilan ni Daga nais
niyang sumama sa dalawa patungo sa kanilang
tahanan.Agad naman pumayag ang dalawa
dahil ipagpatuloy ang kanilang pagkwentuhan
sa kanilang tahanan.Ngunit paano siya
makakalipat sapagkat walang pakpak si Daga
nakaisip ang mga kalapati kukuha nalang sila
ng kahoy at kagatin nila ang magkabilang dulo
at sa gitna hahawak si Daga.Agad-agad silang
kumuha nito.Pinagsabihan si Daga ng mga
kalapati na huwag na huwag kang bibitiw sa
kahoy at baka mahulog ka.Nang lumipad na
sila namangha si Daga sa tanawin sa buong
parke at siya’y sobrang saya.Sa sobrang siya
niya itinaas niya ang kanyang dalawang kamay
nito at kalauna’y nahulog si Daga dahil
nakalimutan niya bawal kumawala sa kahoy at
hindi niya ito natandaan.Lumagpak si Daga sa
lupa at sising-sisi siya dahil nakalimutan niya
ang mga habilin ng kalapati at naiwan si Daga.
Ang Tutubi at ang Bubuyog
Isang araw habang naghahanap ng pagkain na
at lumilipad si Tutubi ay may batang nanghuli
sakanya at siyay pinaglaruan.Iniwan siya
nitong nakabaliktad at panay ang kawig sa
lupa.Sumigaw si Tutubi upang humingi ng
tulong,narinig siya ng kaibigang Uod ngunit
dahil madami itong gagawin ay iniwan siya
nito.Makalipas ang ilang sandali ay dumating
si Paru-paro ngunit hindi rin siya tinulungan
sapagkat maghahanap pa siya ng nectar para
35
Alindanaw.Wala si pagkawala ug paglaum na
naa pay makakita sa iya nga insekto.Sa dihang
naay siya nadunggan sa tingog sa Buyog ug
paduol sa iya gitabangan siya sa Buyog,
nakalupad ug balik sa iyang
balay.Nagpasalamat ug dako siya sa Buyog kai
bisan ug gamay kini gitabangan gihapun siya.
may panghapunan siya.Malapit nang gumabi
ngunit nanatili pa rin nakabaligtad ang
Tutubi.Pagod at gutom ang nararamdaman ng
Tutubi.Hindi pinanghinaan siyang may mga
kapwa insekto pang makakita sa kanya lalo
na’t nagdidilim na.Hanggang sa maya-maya ay
may naririnig siyang tunog ng Bubuyog na
papalapit sa kanya.Tinulungan nga ng
Bubuyog ang Tutubi at dahil doon ay nakalipad
na siya at umuwi sa kanyang
tahanan.Nagpasalamat siya sa Bubuyog sa
kabila ng lahat kahit maliit si Bubuyog ay
tumulong pa rin siya.
36
Salawikain

Bisaya Tagalog

1.Lihok tawo kay tabangan tika Nasa Diyos ang awa,nasa tao ang gawa.

2.Kung dili ka gastador daghan kg matigum Kapag ang taoy matipid,maraming maliligpit.
nga kwarta.
3.kwarta na unta,napalpak pa jud Pera na naging bato pa.

4.kung tawong gipit na sa problema mogamit Ang taong nagigipit sa patalim kumakapit.
nag dili mayo para masulbad iyang problema.
5.Dili pwede magsuot og sanina nga pula kung Bawal magsuot ng pulang damit kapag naroon
naa ka sa namatyan. ka sa burol

6.Magbutang ug tanod sa agtang sa bag ong Maglagay ng sinulid sa noon ng sanggol kapag
natawo kung gisidok sinisinok

7.Mag itsa ug bugas sa bag ong kasal Maghagis ng bigas sa bagong kasal

8.Dili pwede manghinguko ug gabii Bawal mag-gupit ng kuko tuwing gabi

9.Ayaw pag kulod tapos naka bakud ng imong Bawal umubo ka at nang nakataas ang iyong
tiil paa.

10.Basta nawala ka sa dalan balihon ra nimo Kapag nawala ka sa daan baliktarin mo ang
ang sanina. iyong damit.

Bugtong

Bisaya Tagalog

1.Sinugo sa hari,dili makalakaw,kung dili itali. 1.Alipin ng hari,hindi makakalakad,kung hindi

itali.

2.Isa ka kabo naay sulod lansang. 2.Isang tabo,laman ay pako

3.Bulak sa himua ayha nimo kaonon. 3.Bulaklak muna ang dapat gawin,Bago mo
kainin.

4.Gisagpa daan ayha giuyog. 4.Sinampal ko muna ,bago inalok.

5.Nilakaw,gabilin ug balita. 5.Lumakad,nag-iiwan ng balita

37
6.Sa sayop ug kablit,naay kinabuhi na makalas. 6.Sa maling kalabit,may buhay na kapalit

7.Wala’y pinto nga gisudlan,Nakasulod sa 7.Walang pintong

sulod.
pinapasukan,nakakapasok sa kalooban

8.Naay dahon pero dili tanum,daghan ug 8.May dahon ay di halaman,maraming

nawong wala’y kinabuhi pero naay kahibal-an. mukha’y walang buhay ang laman ay
karunungan.

9.Buslotan,buslotan,buslot sad ang gipilo. 9.Butasi,butasi,butas din ang tinagpi.

10.Muurong,musulong,mukaon. 10.Urong-sulong,lumalamon

Bulong

Bisaya Tagalog

1.Tabi,tabi ninyo diha 1.Tabi,tabi po ingkong

2.Agi lng ko 2.Makikiraan po

3.Amin ko 3.Mano po

4.Palihog ko 4.Paabot po

5.Adto na ko 5.Paalam

6.Ayaw panumbag para makasulod ka 6.Huwag manonontok ng di ka rin masapok

7.Kaloy-an ka sa Ginoo 7.Pagpalain ka nawa

8.Ayaw mo ug kasuya arun dili ka magipit 8.Huwag kayong mainggit,ng hindi kayo
magipit
9.Amping mo sa byahe
9.Ingat po sa byahe
10.Magbinuotan ka
10.Pakabait ka

38
Paniniwala

Bisaya Tagalog

1.Pag naay patay dili pwede manilhig sa inyog
balay kung wala pa nalubong kini.
2.Dili pwede manilhig ug gabii
3.Respetoon nimo ang mga tiguwang pa sa
imong edad.
4.Dili pwede isukod ang sanina nga buda sa
ikasal nga babae
5.Dili pwede magsuot og sanina nga pula kung
naa ka sa namatyan.
6.Magbutang ug tanod sa agtang sa bag ong
natawo kung gisidok
7.Mag itsa ug bugas sa bag ong kasal
8.Dili pwede manghinguko ug gabii
9.Ayaw pag kulod tapos naka bakud ng imong
tiil
10.Basta nawala ka sa dalan balihon ra nimo
ang sanina.
Pag may patay bawal magwalis sa bahay
hanggat hindi pa nailibing ang patay.
Bawal magwalis tuwing gabi.
Magbigay galang sa nakatatanda.
Bawal isukat ang damit sa ikakasal.
Bawal magsuot ng pulang damit kapag naroon
ka sa burol
Maglagay ng sinulid sa noon ng sanggol kapag
sinisinok.
Maghagis ng bigas sa bagong kasal.
Bawal mag-gupit ng kuko tuwing gabi.
Bawal umubo ka at nang nakataas ang iyong
paa.
Kapag nawala ka sa daan baliktarin mo ang
iyong damit.

Mga Imporm ante

Pangalan Edad Kasarian Hanapbuhay

Mario Enot 44 lalaki Operator forklift
Jonah Magsayo 42 Babae Housewife
Licel Paculba 22 Babae Estudyante
Margie Labian 31 Babae Business

39
 Woman/housewife
Carmelita Narita 65 Babae Housewife
Sheila Movera 24 Babae Estudyante
Jim Canabe 23 lalaki Sk kagawad
Rachein Deofilo 35 lalaki Mangingisda
Segunda Paculba 64 Babae Housewife
Juan Daug 54 lalaki Cement Packer

40