2 - Ongcol

KWENTONG BAYAN: ANG PAGKAKAKILANLAN
NG MGA TANGUBANON
______________________
Isang Pananaliksik
Na Inilahad sa mga
Propesor ng College of Teacher Education
La Salle University
Ozamiz City, Philippines
_________________________________
Bilang Pagtupad
Sa isa sa mga kahingian para sa Degree ng
BACHELOR OF SECONDARY EDUCATION MAJOR IN FILIPINO
______________________
Nina
KATHY B. ONGCOL
GRACE C. ORTEGA
ARLYN C. LUMASAG
May 2018
APPROVAL SHEET
This thesis entitled “KWENTONG BAYAN: ANG PAGKAKAKILANLAN NG
MGA TANGUBANON” prepared and submitted by KATHY B. ONGCOL, GRACE C.
ORTEGA and ARLYN C. LUMASAG in partial fulfillment of the requirements for the degree
of BACHELOR OF SECONDARY OF EDUCATION has been examined and is
recommended for accepatance and approval for ORAL EXAMINATION.
THESIS COMMITTEE
MS. CLARISSA A. PACATANG

Adviser
WENNY CASEROS, PhD MS. AISAH R. PAUNTE

Member Member
MR. KILRONE A. ETULLE

Member
EMMA O. SUANA, PhD

Committee Chair
PANEL OF EXAMINERS
Approved by the Committee on Oral Examination as PASSED with [ ] no revision

[ ] minor revision [ ] major revision.
EMMA O. SUANA, PhD

Committee Chair
WENNY CASEROS, PhD MS. AISAH R. PAUNTE

Member Member
MR. KILRONE A. ETULLE MS. CLARISSA A. PACATANG

Member Adviser
ACCEPTED and APPROVED in partial fulfillment of the requirements for the degree
BACHELOR OF SECONDARY EDUCATION MAJOR IN FILIPINO
May 16, 2018 EMMA O. SUANA, PhD

Date of Oral Examination Dean, College of Teacher Education
PASASALAMAT
Buong pusong pinasasalamatan ng mananaliksik ang Poong May kapal sa mga
biyaya at gabay na ibinigay upang matagumpay na maisakatuparan ang ginawang pag-
aaral at higit sa lahat sa mga taong nagsilbing instrumento upang matapos ang
pananaliksik.
Nagpapasalamat ang mga mananaliksik sa kanilang mga magulang na walang
sawang sumuporta upang matugunan ang pangangailangan lalo sa pinansyal at moral.
Malaki rin ang utang na loob ng mga mananaliksik sa mga taong tumulong upang
maihatid sila sa mga barangay sa gitna ng napakadelikadong daan at sa mga tao na taos
pusong naghatid patungo sa mga bahay ng mga impormante upang hindi sila maligaw.
Gayun din sa mga impormante na magiliw na tumanggap sa mananaliksik sa kanilang
tahanan at nagbahagi ng mga kwento. At sa mga taong nakasalamuha nila sa lahat ng
barangay na kanilang napuntahan para sa mainit nilang pagtanggap sa mga mananaliksik.
Nais ring ilahad ng mga mananaliksik ang kanilang pasasalamat sa tagapayo nila
na si Bb. Clarissa A. Pacatang, sa lahat ng mga payo na kanyang ibinigay at higit sa lahat
sa pagsuri sa kanilang papel upang maging mas maganda at malinaw ang kanilang pag-
aaral. Pinasasalamatan din ng mananaliksik si Bb. Aisah R. Paunte sa pagwasto sa mga
ayos ng pangungusap at pagmungkahi ng mga salitang naaangkop na gamitin.
Taos pusong pinasasalamatan din nila ang mga miyembro ng Tesis Panel na sina
Dr. Wenny Caseros, Bb. Aisah R. Paunte, Bb. Ceironisah Candido, G. Kilrone A. Etulle
at Dr. Emma O. Suana sa kanilang mga puna, suhestiyon at komentaryo upang
matagumpay nilang matapos ang pag-aaral. Bunga ng lahat ng ito ang magandang
kinalabasan ng pananaliksik.
TALAAN NG NILALAMAN
Pahina
Pampamagat na Pahina i
Aproval Sheet ii
Pasasalamat iii
Abstrak iv
Talaan ng Nilalaman v
Listahan ng mga Talahanayan vii
Listahan ng mga Figyur xi
Kabanata
1 SULIRANIN AT ANG PAG-AARAL
Introduksyon 1
Mga Kaugnay na Pag-aaral Literatura 3
Batayang Teoritikal 28
Paglalahad ng Suliranin 30
Saklaw at Limitasyon 31
Kahalagahan ng Pag-aaral 32
Depinisyon ng mga Termino 33
2 METODOLOHIYA
Disenyo ng Pananaliksik 36
Lugar ng Pananaliksik 36
Mga Impormante 37
Paraan ng Pangangalap ng Datos 37
Daloy ng Pangongolekta ng mga Datos 38
Pag-aanalisa ng mga Datos 39

3 INTERPRETASYON AT ANALISIS NG MGA DATOS 40
4 MGA BUOD, KONKLUSYON AT REKOMENDASYON 117
SANGGUNIAN 122
APENDIKS
A Mga Kwentong Bayan 126
B Ang Larawan ng mga Impormante 188
C Dokumentasyon 203
RESEARCHERS PROFILE 205

TALAAN NG MGA TALAHANAYAN
TALAHANAYAN PAHINA
1 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 40

Bintana

Caniangan

Capalaran

Hoyohoy

Labuyo

Lorenzo Tan

Maloro

Malubog

Mangga

Maquilao
11 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Sicot 46
12 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Sta. 47

Maria

Sumirap

Tugas
Villaba
16 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 49

Barangay Bintana

Barangay Caniangan

Barangay Capalaran

Barangay Hoyohoy

Barangay Labuyo

Barangay Lorenzo Tan

Barangay Maloro

Barangay Malubog

Barangay Mangga

Barangay Maquilao

Barangay Sicot

BarangaySta. Maria

Barangay Sumirap

Barangay Tugas
Barangay Villaba
31 Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong 64

Bayan ng Barangay Bintana

Bayan ng Barangay Caniangan

Bayan ng Barangay Capalaran

Bayan ng Barangay Hoyohoy

Bayan ng Barangay Labuyo

Bayan ng Barangay Lorenzo Tan

Bayan ng Barangay Maloro

Bayan ng Barangay Malubog

Bayan ng Barangay Mangga

Bayan ng Barangay Maquilao

Bayan ng Barangay Sicot

Bayan ng Barangay Sta. Maria

Bayan ng Barangay Sumirap

Bayan ng Barangay Tugas
Bayan ng Barangay Villaba
46 Bilang ng mga Positibing Ugali ng mga 114

Tangubanon
47 Bilang ng mga Negatibong Ugali ng mga 115

Tangubanon
TALAAN NG MGA FIGYUR
FIGYUR PAHINA
1 Daloy ng Pangongolekta 38
ng Datos
Kabanata 1
ANG SULIRANIN AT KAUGNAY NA LITERATURA
Pangalawa sa pinakamalaking arkipelago sa buong mundo ang Pilipinas. Binubuo
ito ng mahigit pitong libo at isandaang (7,100) pulo na magkakahiwalay. Ito ang dahilan
kaya maituturing na mayaman ang bansa sa wika, tradisyon, paniniwala, kultura at
panitikan. Wika nina Santiago at Antonio (2007 p. 3), may iba‟t ibang pangkat ng mga
tao na nagkakaunawaan gamit ang isang wika sa bawat grupo ng mga isla. Nagkakaroon
ng iba‟t ibang wika at kultura ang mga tao dahil sa pagkakahiwalay ng mga kapuluan.
May kasamang panitikan naman ang bawat kultura na siyang sumasalamin sa kaugalian
at paniniwala ng isang pangkat.
Sinasabing ang panitikan ang isa sa mga paraan sa pagpapahayag ng saloobin o
damdamin ng isang tao. Pinatunayan ito ni Bro. Azarias (sinipi sa Marquez & Garcia,
2008) sa kanyang Pilosopiya ng Literatura, na pagpapahayag ng damdamin ng tao sa iba‟t
ibang bagay dito sa mundo ang panitikan. Naipapakita nito ang saloobin, damdamin at
pananaw ng isang tao hinggil sa mga bagay-bagay dito sa mundo, kung ang mga ito ba ay
may kaugnayan sa kanyang buhay o may halaga ba ito sa lipunang ginagalawan.
Nagsasalaysay rin ito sa kasaysayan ng isang lugar sapagkat may mga akdang
pampanitikan na nagbabahagi sa mga pangyayari sa nakaraan. Ayon kina Santiago,
Kahayon at Limdico (1989) may kaugnayan ang panitikan at kasaysayan. Sa paglalahad
ng kasaysayan sa isang lugar, bahagi na rito ang pagpapahayag ng saloobin, ugali,
paniniwala at tradisyon ng naturang lugar. Matatawag na panitikan ang lahat ng ito,
kapag naisatitik. Ang kasaysayan ng iba‟t ibang lugar ay naisatitik kung kaya maituturing
na ito na isang panitikan. Ngunit dagdag pa nina Santiago et al. (1989) kahit na
magkasama ang panitikan at kasaysayan, may malaking pagkakaiba rin ito. Nakabatay sa
katotohanan at pinagtibayan ng mga ebidensya ang kasaysayan, habang walang
kasiguraduhan naman ang panitikan. Sa panitikan, ang pagkakalahad ng mga detalye ay
maaaring nadagdagan o may natanggal upang maging mas maganda at masining ang
isang akda. Habang may matibay na sandigan naman ang kasaysayan na nagpapatotoo
nito. Nagpapahayag din ng pamumuhay ng mga tao sa bawat pook at ng kanilang
kaugalian ang panitikan. Pinatunayan ito nina Nicasio at Sebastian (1965) sa kanilang
sinabi na kabuuan ng mga karanasan ng isang bayan o bansa, mga kaugalian, paniniwala,
pamahiin, kaisipan at pangarap ng mga tao sa pamamagitan ng maganda at masining na
paraan ang panitikan. Inilalahad sa panitikan ang mga karanasan ng mga tao, totoo man
ito o kathang isip lamang. Ayon kina Sauco, Cruz, Garcia at Quizon (1978) may
panitikan na ang Pilipinas bago pa man ito sinakop ng mga mananakop. Hindi ito
naisatitik bagkus pasalindila lamang ang pagpasa-pasa ng panitikan. Ito ang ginawang
libangan ng mga tao noon upang maging masaya ang pagtitipon-tipon nila. Nasa anyo ng
kantahing bayan, epiko, karunungang bayan at mga kwentong bayan o folkltale sa Ingles
ang mga panitikang ito.
Ang kwentong bayan ay akdang pampanitikan na nakabatay sa mga sabi-sabi o
kuro-kuro ng isang bayan o rehiyon. Maaari itong may katotohanan o gawa-gawa
lamang. Ayon kina Arrogante, Dizon, Maglaqui at Fregil (1991) ang mga ginagamit na
pampalipas-oras ng mga sinaunang Pilipino kapag nasa isang pagtitipon ay ang
pagkukwento. Ito ang naging libangan nila sapagkat wala pang teknolohiya noon. Hindi
naisatitik ang mga kwentong ito, bagkus nagpasalin-salin lamang ito mula sa isang
henerasyon tungo sa susunod na henerasyon. Walang tiyak na pinag-ugatan ang
kwentong bayan. Kawangis ng natural na pakikipag-usap sa pang-araw-araw ang paraan
sa pagkukwento (Arrogante et al., 1991). Hindi lamang matatagpuan sa bahaging Luzon
o sa Mindanao ang panitikang ito. Umuusbong din ito sa lahat ng sulok ng Pilipinas
maging sa syudad ng Tangub, sa Misamis Occidental.
Hindi basta-bastang panitikan ang kwentong bayan dahil naglalahad ito ng mga
katangian ng tao na maaaring kapulutan ng magagandang asal ng mga mambabasa.
Ngunit, dahil sa modernong panahon ngayon, iilan lamang ang nakaaalam sa mga
kwentong bayan na makikita sa kanilang lugar. Ayon kay Prop. Felipe P. De Leon (sinipi
sa Jadloc, 2017), na dating Tagapangulo ng National Commission for Culture and
Arts, malaki ang tulong ng mga kwentong bayan sa mga kabataan dahil marami silang
matututunan dito, malilinang ang kanilang pagpapasya at pagbabasa, mamumulat sila sa
ibang kultura at mabubuksan din ang kanilang hilig sa mga kwento. Ngunit dagdag pa ni
De Leon, karamihan sa mga kabataan ngayon ay hindi na bihasa sa kwentong bayan. Ang
kabataang tinutukoy niya ay hindi lamang kabataan ng Luzon, kundi ang lahat, kabilang
na dito ang mga kabataan ng Tangub City.
Ito ang nag-udyok sa mga mananaliksik na likumin ang mga kwentong bayan sa
syudad ng Tangub.
Kaugnay na Literatura
Sa bahaging ito ng pag-aaral matatagpuan ang mga literatura at pag-aaral na may
malaking kaugnayan sa kasalukuyang pananaliksik. Ito ang mga naging basehan at gabay
upang maging mas matibay ang ginawang pag-aaral. Makikita rin sa bahaging ito ang
batayang teoritikal na nagsisilbing sandigan ng pag-aaral.

Kwentong-bayan
Bago pa man naisatitik at nailimbag ang mga akdang pampanitikan, may mga
kwento-kwento nang sumulpot at umusbong sa paraang pasalita. Sa pagtatangkang
maipaliwanag ang mga pisikal na pwersa at kapangyarihan, pinunan ng mga ninuno ng
mga bathala ang kanilang mundo na ang papel ay upang gabayan ang bawat isa sa mga
landas na tinatahak. May iilang diyos ang mabubuti at iilan naman ay masasama. Ang
paniniwala at pananampalataya sa mga ito ang nagbunga ng malikhaing mga kwento-
kwento. Nakaangkla ito sa sinabi nina Tuazon at Medina (1974, pp.20-21).
Maraming tinuring na diyos at diyosa ang mga ninuno sa pagnanais na
maipaliwanag ang mga bagay-bagay at upang magabayan sila. Umusbong ang mga
kwento-kwento tungkol sa mga diyos at diyosa, mga hindi pangkaraniwan at hindi
kapanipaniwalang pangyayari, sa likod ng mga paniniwalang ito.
Pinatunayan nina Salazar, Atienza, Ramos at Nazal (1995, p.15) na tungkol sa
mga diyos at mga espiritu ang karamihan sa mga kwentong bayan. Sinasabing nasa
humigit kumulang tatlong (3) dosenang diyos at diyus-diyusan ang Pilipinas. Dagdag pa
nila, naglalarawan sa mga kaugalian, pananampalataya at problemang panlipunan ang
mga kwentong bayan. Kapupulutan ito ng aral kahit pa may mga kwentong
napapatungkol sa kababalaghan at mga kakaibang kaganapan. Nakuha pa ring
maipreserba at mapagyaman ng mga matatanda ang mga kwentong bayan kahit hindi ito
naisatitik sapagkat palagi itong nakukwento sa mga kabataan.

Kahit nagkakaroon ng iba‟t ibang paksa ang mga kwentong bayan, may mga
magagandang aral pa rin na makukuha dito. Hindi man ito naisatitik, naibahagi naman ito
ng mga matatanda sa mga kabataan sa pamamagitan ng oral na pagkukwento nito.
Sinasabing may sariling panitikan na ang Pilipinas bago pa man dumating ang
mga mananakop, ngunit hindi ito nailathala sapagkat pasalindila ang paraan ng
pagpreserba ng panitikan. Ginamit nila ang pagsasalaysay ng mga kwento-kwento bilang
pampalipas-oras. Hindi tiyak kung totoo ang mga kwentong ito, ngunit may papel ito sa
buhay ng nagsasalaysay dahil maaaring may koneksyon ito sa kanyang karanasan o
bunga lamang ng malikot na haraya.
Ayon kina Arrogante et al. (1991, p.35) mayaman ang bansang Pilipinas sa mga
kwentong bayan. Madalas itong makukuha sa loob at labas ng isang pook. Naging
mahirap tukuyin kung may katotohanan ang mga kwentong bayan sapagkat wala itong
sapat na mga akdang nailathala bagkus nasa paraang pasalindila ito. May paksang
napapatungkol sa buhay, pag-iibigan, pakikipagsapalaran, kababalaghan, katatawanan at
kapupulutan ng aral ang mga kwentong bayan.
Bunga ng paniniwala ng mga sinaunang Pilipino, mga naging karanasan nila sa
buhay at mga nasaksihan na pangyayari ang pagkakaroon ng maraming kwentong bayan
kaya iba-iba ang mga paksa nito. Hindi naging madali ang pagtukoy kung may
katotohanan ang mga kwentong bayan dahil hindi ito naisatitik at hindi tukoy ang
orihinal na bumuo ng kwento.
Nakabatay sa sinabi ni Eugenio (1989: xviii) ang sinabi nina Arrogante et al.
(1991) na mayaman ang Pilipinas sa mga kwentong bayan. Ayon kay Eugenio (1989)
may mayaman at iba-ibang kwentong bayan ang bansa. Bunga ito ng heograpikal na
lokasyon, pagiging likas na arkipelago nito, maraming katutubong pangkat ang
matatagpuan dito at ang makulay na kasaysayan nito na nahubog sa tadhana ng mga tao.
Ang pagkakahiwalay ng mga kapuluan sa bansang Pilipinas ang siyang sanhi
kung bakit mayaman ang bansa sa mga kwentong bayan. Binubuo ng iba‟t ibang pangkat
na may iba‟t ibang paniniwala at kultura ang bawat kapuluan. Sa likod ng mga
paniniwala at kulturang ito ay ang pag-usbong ng maraming kwento.
Pinatunayan naman ito ni Dr. H. Otley Beyer (sinipi sa Salazar, Atienza, Ramos
& Nazal, 1995), isang kilalang iskolar at antropologong Amerikano na higit na marami
ang kwentong bayan ng Pilipinas kaysa sa mga kwentong bayan ng ibang bansa kagaya
ng India, Persya, Rusya at Hapon.
Binigyan naman ng kahulugan nina Santiago et al. (1989, p.86) ang kwentong
bayan bilang folktale sa Ingles na isang pasalitang pagsasalaysay sa tradisyong patuluyan.
Ang nais ipahiwatig ng tradisyong patuluyan ay ang paraan ng pagsasalita na kadalasang
ginagamit sa pakikipag-usap sa araw-araw. Kaya may bayan sa salitang kwentong bayan
sapagkat hindi malinaw kung sino ang tunay na may-akda o pinag-ugatan ng kwento at
walang nagmamay-ari nito kundi ang bayan. Kahit likha ng malikhaing pag-iisip ang mga
ganitong uri ng panitikan, nagagamit pa rin ito bilang gabay sa mga kabataan na
naghahanap ng paliwanag ukol sa mga ninuno at mga karanasan nito.
Hindi pormal ang pagsasalaysay ng mga kwentong bayan dahil gumagamit
lamang ng mga salitang pangkaraniwan ang mga nagkukwento nito. Walang tiyak na
may-akda ang mga kwentong bayan kaya tinuturing itong pagmamay-ari ng bayan.
Maaaring likhang isip lamang ang panitikang ito, gayun pa man malaki ang ambag nito
sa buhay ng mga tao lalo na sa mga kabataan sapagkat nagpapaksa ito tungkol sa mga
karanasan at naging pamumuhay ng mga ninuno.
Halos magkatulad lamang ang depinisyon nina Villafuerte, Bandril, Bernales,
Cabrera at Mangonon (2000, p.60) sa mga naunang awtor sa kanilang sinabi na
nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao ang mga kwentong bayan. Nangyayari ito sa kahit
saang sulok ng isang lugar. Dagdag pa nila, nakatutulong ang ganitong mga kwento sa
pagpapahalaga sa kapaligiran, makilala at maunawaan ang pagkakakilanlan at maisaayos
ang pananaw sa buhay ng mga Pilipino.
Mayroong iba‟t ibang paksa ang mga kwentong bayan. Hindi lamang basta-basta
ang mga kwentong ito sapagkat kapupulutan ito ng mga aral katulad ng pagtuturo na
pahalagahan ang kapaligiran. Nagpapaliwanag rin ito sa mga naging buhay ng mga
sinaunang Pilipino na magtuturong kilalanin at unawain ang pagkakakilanlan.
Ayon kina Rubin, Casanova, Gonzales, Marin at Semorlan (2001, pp.2-3),
sinasabing kabang-yaman ng Pilipinas ang kwentong bayan at dito nasasalamin ang mga
karanasan at naging buhay ng mga sinaunang Pilipino. Ibig sabihin ay ang kwentong
bayan ang mga nakatagong yaman ng bansa sapagkat dito naisasalaysay ang mga paraan
ng pamumuhay ng mga ninuno, na maaaring hindi pa nailimbag at nanatili pang
sinasalindila. Ang mga katangian ipinairal ng mga tauhan sa kwentong bayan ay ang
pagkakakilanlan ng pangkat na siyang kinabibilangan ng naturang kwento.
Sa mga sinabi ng iba‟t ibang awtor, masasabi na isang uri ng panitikan ang
kwentong bayan na nagkukwento sa iba‟t ibang pangyayari o karanasan sa kahit anong
sulok ng mundo ngunit hindi malinaw ang pinag-ugatan nito sapagkat hindi pa ito
nailimbag o naisatitik. Pasalindila lamang ang paraan ng pagpasa-pasa nito upang

maipreserba. Nauuri ang kwentong bayan ayon sa paksa o genre nito. Maaaring itong
napapabilang sa alamat, mito, pabula at salaysayin. Magkakatulad lamang ang mga ito sa
kadahilanang pasalindila lamang ang pagpreserba nito at walang tiyak na may akda ang
mga kwentong ito. Ito ang naging dahilan kung bakit tinawag itong kwentong bayan dahil
pagmamay-ari ito ng bayang pinagmulan ng kwento. Pareho ring nasa paraan ng natural
na pananalita na ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipag-usap ang pagsasalaysay sa
mga naturang kwento. Ang mga halimbawa ng kwentong bayan ay Anak na Isinumpa at
Paano Naging Maalat ang Dagat.
Alamat
Sa sinabi nina Sauco, Cruz, Garcia at Quizon (1978), mayroon nang alamat ang
ating mga ninuno bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas. Isang akdang
pampanitikan na nakatuon sa kasaysayan at tumutukoy sa pinagmulan ng isang bagay ang
alamat.
Ito ang pagpapaliwanag kung bakit kadalasan sa mga alamat ay hindi
kapanipaniwala ang mga pangyayari sapagkat lingid pa sa kaalaman ng mga sinaunang
Pilipino ang hinggil sa Poong Maykapal at tungkol sa bibliya. Kaya binigyan lamang nila
ng pagpapaliwanag ang lahat ng bagay upang masagot ang kanilang mga katanungan.
Ayon naman kina Santiago et al. (1989, p.7) isang salaysaying hubad sa
katotohanan ang alamat. Tungkol sa pinag-ugatan ng bagay ang karaniwang paksa nito.
Ang layunin nito ay upang manlibang ng mga tao sapagkat kadalasan itong ikinukwento
bilang pampalipas-oras.
Isang panitikang tuluyan ang alamat na isinasalaysay kung saan nagmula ang
isang bagay, pook, kalagayan, o katawagan ang kadalasang paksa. Hindi ito maituturing
na nakabatay sa katotohanan (Santiago et al., 1989). Mababakas na likhang isip lamang
ang mga pangyayari sa alamat, salat sa katotohanan at tunay na hindi kapani-paniwala
dahil sa mga kapangyarihang naipapakita ng mga tauhan at pangyayari sa kwento na
imposibleng mangyari sa totoong buhay. Ngunit sumasalamin sa matandang kaugalian ng
Pilipino ang mga akdang ito dahil naipapakita dito ang paniniwala, kultura at mga ugali
ng mga sinaunang tao sa bansa.
Sinabi naman ni Lachica (1996) na isang Tagalog ang alamat, osipon para sa mga
Bikolano, sintunan sa mga Ilongo, sarita sa mga Ilokano at istorya sa mga Panggasinan.
Mahahalintulad din ang alamat sa mito dahil kagaya ng mito, sumubok ring ipaliwanag
ng alamat ang pinagmulan ng isang bagay o pangyayari. Nagtataglay ng mga karaniwang
katugunan sa mga di-kapanipaniwalang pangyayaring may kaugnayan sa tao at kalikasan
ang alamat. Nagtuturo rin ito ng mga aral.
May pagkakatulad ang alamat at mito sa layuning maitalakay ang pinag-ugatan ng
mga bagay-bagay. Ngunit sa sinabi nina Santiago at Antonio (2007), magkaiba sa mito
ang alamat dahil totoo ang alamat ayon sa nagkukwento at mga nakikinig. Tao ang
pangunahing tauhan. Halimbawa ng alamat ay napapatungkol sa digmaan at tagumpay ng
mga bayani, hari o datu. Napapabilang din dito ang hinggil sa nakatagong kayamanan,
mga engkanto o multo at mga santo.
Ang pagkakaiba lamang ng alamat sa mito ay tao ang bida sa kwento at totoo ang
mga pangyayari sa alamat ayon sa mga taong nagkukwento at nakikinig. Sinang-ayunan
naman ito nina Casanova, Rubin, Lagrada at Vidanes (2001, p. 4-5) sa kanilang sinabi na
magkaiba ang alamat at mito sapagkat mas nauna ang alamat kaysa sa mito at higit sa
lahat, tao ang pangunahing tauhan dito.

Ayon naman sa sinabi nina Salazaret al. (1995) umusbong noong panahong
dumating ang mga Malay taong 1300 AD ang panahon ng alamat. Hindi naisulat ang mga
ito kaya napasalin-salin lamang ang mga ito sa isang henerasyon patungo sa isa pa. May
usap-usapan na binago umano ng mga Kastilang misyonero ang iilang alamat lalo na
iyong mga alamat na kabaligtaran sa tinuturo ng Kristyanismo. Isang uri ng panitikan ang
alamat na kinasasalaminan sa mga matatandang kaugalian, na nagtatalakay sa mga
pinagmulan ng mga bagay-bagay, pook o pangyayari. Manlibang sa mga taong nakikinig
ang pinakalayunin nito.
Samakatwid, isang kwento ang alamat na nagkukwento hinggil sa kung saan o
paano nagmula ang isang pangyayari, pangalan ng lugar o bagay. Wala rin itong tiyak na
awtor kaya hindi mawari kung may katotohanan ba ito o wala. Ngunit hindi lamang ang
kasaysayan o pinagmulan ng bagay-bagay ang alamat, kundi napapabilang din dito ang
mga kwentong hindi kapani-paniwala na binubuo ng mga supernatural na nilikha. Kaya
ang alamat ay nahahati sa dalawang pangkat.
Alamat na Etyolohikal
Nagpapaliwanag sa pinanggalingan ng isang bagay o pook ang alamat na ito.
Ayon kina Hufana at Semorlan (n.d.,p.46) nagsasabi ang salaysay na ito tungkol sa
makatawag-pansin, pambihira at hindi pangkaraniwang pangyayari na pinaniniwalaan ng
mga tao dahil totoo umanong nangyari. Sinasabi rin dito ang pinagmulan ng isang bagay
na naganap noong unang panahon sa isang partikular na lugar; isang alamat na napunan o
nadurugtungan na may kaugnayan sa sarili, ngunit sinasalaysay pa rin sa ibang pook kahit
malayo o walang kaugnayan sa naturang lugar. Sinasabing nagpapaliwanag rin ito sa

kung saan nanggaling ang pangalan ng isang lugar o pag-usbong ng mga pangkalikasang
bagay gaya ng bulkan, talon, bundok, ilog, prutas, katangian ng mga halaman at hayop.
Ang mga hindi kapani-paniwalang mga pangyayari ay ang pagpapaliwanag sa
pagbuo ng isang bagay o pangalan ng bagay at lugar. Ikinukwento pa rin ang mga
kwentong ito sa ibang pook kahit na malayo ito sa mismong lugar na pinangyarihan.
Halimbawa ng alamat na etyolohikal ay Kung Bakit Nakatira sa Punongkahoyang
Matsing na nagpapaliwanag sa kung bakit sa puno nananahan ang mga matsing at hindi
sa kahit saang bahagi ng mundo. Wala itong tiyak na pangalan ng lugar na pinangyarihan
ng kwento kung kaya ay maaari itong gawing batayan sa pagpapaliwanag sa ibang mga
lugar.
Alamat na Di-etyolohikal
Napapatungkol naman ito sa mga dakilang tao, alamat ng santo at mga hindi
kapani-paniwalang nilalang gaya ng aswang, multo, engkanto at iba pa. Ayon kina
Rubinet al. (2001, p.6) napapatungkol sa mga dakilang tao at mga parusa sa malalaking
kasalanan ang non-etiological na uri ng alamat. Kabilang din dito ang mga kwentong
hinggil sa mga santo, supernatural na mga nilalang at mga nakabaon na kayamanan.
“Simple lamang ang mga alamat, iisa lamang ang tinutukoy” (Rubin et al., 2001, p.6).
Ibig sabihin, ang pinagmulan ng mga bagay-bagay, totoo man ito o bunga lamang ng
malikot na imahinasyon ng mga tao ang tinutukoy at ipinapaliwanag ng alamat.
Nagkukwento rin ito hinggil sa mga supernatural na nilalang na walang kasiguraduhan
ang katotohanan. Ang halimabawa ng alamat na di-etyolohikal ay Ang Aswang na
napapatungkol sa mga karanasan ng mga taong nakasaksi ng malalaking hayop na

kumakain ng lamang loob. Mahirap mang paniwalaan ang mga nilalang na ito ngunit
sinasabi itong totoo ayon sa nagkukwento.
Mito
Ayon kina Casanova et al. (2001, p.3) isang tuluyang pagsasalaysay na sinasabing
totoong nangyari sa isang lipunan ang mito. Tinuruan ang mga ninuno na paniwalaan ito
kaya ito pinaniniwalaan. Tinuturing din itong sagrado sapagkat kaugnay nito ang
teolohiya at ritwal. Inilalahad nito ang ibang mundo katulad ng langit at ilalim ng lupa.
Pinapaksa nito ang pinagmulan ng daigdig, tao, hayop, pisikal na kaanyuan ng lupa at iba
pa. Maaari rin itong nagkukwento hinggil sa diyos at diyosa. Sa bansang Pilipinas,
napapabilang sa mito ang kwentong hinggil sa mga anito at sa pagkagunaw ng daigdig.
Makikita pa ang ganitong mga kwento sa mga kultural na pamayanan. Sinasabing
mayaman ang mito sa mga bulubundukin ng Luzon, Visayas at Mindanao. Hindi lamang
tao ang karakter na bumibida sa kwento kundi maging hayop, anito, bayani o diyos.
Ang mito ay sinasabing kakambal ng teolohiya at ritwal sapagkat mga diyos at
diyosa na nagpapakita ng kapangyarihang malayo sa kakayanan ng isang tao ang mga
tauhan sa ganitong uri ng kwento. Napapatungkol ito sa pinagmulan ng daigdig o ng tao
kaya ito itinuturing na sagrado. Kadalasang mahahanap ang mga kwentong ito sa mga
kultural na pamayanan sapagkat mayroon silang sariling paniniwala, kaugalian at
pananampalatayang magkaiba sa kung ano ang itinuturo ng relihiyong Kristyanismo.

Sinabi naman ni Eugenio (1989:xvii) na ang mito ay tinanggap ng mga tao na
bahagi ng kanilang paniniwala; itinuturo upang paniwalaan; at maaaring maging
kasagutan sa katanungan, kuryusidad at alinlangan ng iilan.
Para sa mga pamayanang kultural, higit na pinaniniwalaan ang mga kwentong ito
kaya magpasahanggang ngayon, patuloy itong ikinukwento at ipinapasa sa susunod na
henerasyon. Hindi ito kinalimutan dahil bahagi na ito ng paniniwala at kultura.
Pinaniniwalaan ito na may katotohanan dahil ito ang itinuro sa mga pangkat na ito. Ito na
rin ang ginawang batayan upang masagot ang mga katanungan o kuryusidad. Halimbawa
ng mito ay Bakit Kulang ang Liwanag ng Buwan na mula sa paniniwala ng mga Ifugao.
Ipinapaliwanag dito kung bakit mas maliwanag ang sinag ng araw kaysa sa buwan. Isa
pang halimbawa ay ang mito ng mga Maranao na pinamagatang Ang Pinagmulan Nitong
Daigdig na nagtatalakay tungkol sa mga andanang kinalalagyan ng iba‟t ibang klase ng
mga nilalang.
Pabula
Kadalasang naiisip ng nakararami sa salitang pabula ay sa halip na tao, mga
hayop ang tauhan ng kwento. Sabi pa nga nina Ornos at Antonio (2002, p. 5) isang likas
na fiksyon ang pabula at mga hayop ang mga tauhan na ginagaya ang pag-uusap ng isang
tao, ang katangian nito at ang ugali.
Napakapamilyar na nito sa lahat lalo na sa mga kabataan. Hindi lamang
pagbibigay-kaliwanagan ng isipan ang papel nito sa buhay ng tao kundi para sa paghubog
ng pamamaraan at ugali ng mga tao. Lantad ang aral na nais ipahiwatig sa ganitong uri ng
kwento. Nakalilibang ang ganitong uri ng kwento para sa mga bata dahil sa halip na mga
tao ay mga hayop na nakakapagsalita ang mga karakter.

Sinabi naman nina Santiago at Antonio (2007, p. 11) kinasasangkutan ang pabula
ng mga hayop upang magbigay-aral sa mga taong-bayan. Wika naman nina Salazar et al.
(1995, pp.6-7) kwento ng mga hayop at ng mga bata ang pabula.
Ibig sabihin, mga hayop ang mga tauhan sa kwentong ito na may katangiang
pantao kaya sinasabing kwento ito ng mga hayop. Kwento ng mga bata rin ang pabula
sapagkat mas nalilibang ang mga bata sa pakikinig sa naturang kwento kaysa sa mga
matatanda. Kapupulutan ito ng aral. Kathang-isip lamang ng mga tao ang mga pabula at
wala itong katotohanan sa tunay na buhay. Naglalayon itong aliwin at gisingin ang isipan
ng mga bata. Sa pamamagitan ng mga kaganapan sa pabula, nahuhubog nito ang mga
ugali, kilos at isipan ng mga bata.
Ang sinabi naman nina Hufana at Semorlan (n.d., p.75) pawang kathang-isip
lamang ang pabula na mahirap mangyari ngunit nagsasaad naman ng magagandang aral
na nagsisilbing patnubay sa buhay ng isang indibidwal. Sumasagot ito sa salawikaing
“hampas sa kalabaw, sa kabayo ang latay” sapagkat mga hayop ang mga tauhan dito
ngunit para sa tao ang aral na isinasaad. Kumbaga pinagbibidahan ito ng mga hayop
ngunit ang tao ang nakikinabang sa mga aral nito. Mahirap itong paniwalaan sapagkat
hindi nakapagsasalita ang mga hayop sa tunay na buhay nang wikang ginagamit ng tao.
Si Eugenio (1989) ay nagsabing kagaya ng ibang bansa, mga hayop ang tauhan ng
mga pabula sa Pilipinas na nilalapatan ng mga katangian at pag-uugali ng isang tao.
Kadalasan itong nagpapakita ng pagiging tuso ng isa at pagiging mahina ng isa pa. Sa
Pilipinas, matsing o isang pagong ang kadalasang nilalapatan ng katangiang pagiging
tuso. Ang buwaya naman ang palaging kawawa. Sa ibang pabula naman, ang mga hayop
ang kinakawawa ng isang hindi hayop na karakter katulad ng tao, higante, mangkukulam
at iba pa. Ang samahan ng mga hayop at pagkakaisa ng bawat isa at maging kasalan ang
iba pang paksa ng mga pabula. Dagdag pa niya, hindi lamang para sa mga hayop ang
pabula kundi maaari ring isali dito ang mga halaman, bulaklak at punong kahoy bilang
mga bida sa kwento.
Magkaiba ang pagpapakahulugan ni Eugenio (1989) ng pabula sa ibang mga
awtor sapagkat maaaring kwentong pinagbibidahan ng mga halaman na may katangiang
kagaya ng sa tao ang pabula. Gayun pa man, lumilitaw pa rin ang pagkakatulad sa
pagpapakahulugan ng mga nabanggit na may-akda sa kadahilanang hindi mga tao ang
tauhan sa pabula ngunit nilapatan ang mga ito ng mga katangian ng tao katulad ng
kakayahang makapagsalita.
Bilang kabuuan, sinabi nina Lorenzo, Mag-atas at De Leon (2001) na isang
maikling akda ang pabula na nagbibigay ng aral o mabuting halimbawa sa mga
mambabasa o tagapakinig ang pinakalayunin. Bunga ng malikhain at malikot na pag-iisip
ng may-akda ang bawat kaganapan ng pabula. Ginagampanan ng mga hayop ang karakter
at kadalasang nakikita ang aral sa huling bahagi ng kwento sa pamamagitan ng isang
salawikain o kasabihan. Isang halimbawa ng pabula ay ang Lalapindigowa-ai: Kung
Bakit Maliit ang Beywang ng Putakti na isang pabula ng mga Maranao. Pinagbibidahan
ito ng isang putakti at ipinaliliwanag sa kwentong ito ang pagiging maliit ng beywang ng
putakti. Isa pang halimbawa ng pabula ay Ang Makinig sa Sabi na pinagbibidahan ng
isang tusong leopardo na nilapatan ng katangian ng tao na pagiging mahilig mamulitika.
Salaysayin
May pagkakatulad ang salaysayin at pabula, ayon sa sinabi nina Rubin et al.
(2001, pp.16-17). Maaaring kwentong panlinlang, mga kwentong engkantado, katusuhan,

kapilyuhan o katangahan ang salaysayin at maaari rin itong tawaging pabula. Ang
kaibahan lamang ng pabula sa salaysayin ay mga nilikhang walang katangiang pantao
ang mga tauhan sa pabula habang maaari namang pagbidahan ng tao ang salaysayin.
Ayon kay Bascom (sinipi sa Hufana & Semorlan, n.d.) mga tuluyang pasalaysay
na sinasabing likhang-isip lamang ang salaysayin. Hindi ito isinaalang-alang bilang
kasaysayan, maaari itong nangyari noon o gawa-gawa lamang at hindi ito sineseryuso.
Kahit na nagsisilbi itong pang-aliw o panlibangan, may malaking papel pa rin ito sa
kadahilanang may mga aral na makukuha dito. Kinapapalooban ito ng iba‟t ibang kwento
tulad ng mga salaysaying pantas, mga tao, dilema at nagtuturo ng mga kagandahang asal.
Kahit na hindi sineseryuso ang salaysayin at nagsisilbing pang-aliw o pampalipas
ng oras lamang ay kapupulutan pa rin ito ng aral na makatutulong sa paghubog ng isang
indibidwal na magkaroon ng mabuting asal. Isang halimbawa nito ay Paano
Napangasawa ni Lucio ang Prinsesa na tungkol sa katusuhan ng isang lalaking
naghahangad na mapangasawa ang prinsesa.
Kaligirang Kasaysayan ng Tangub City
Maraming kwento-kwento ang sumulpot sa kung paano nabuo ang pangalan ng
Tangub, pero iisa lamang ang bagay na pinagmulan nito: ang pangalan ng Tangub ay
mula sa salitang “tangkub” isang rice basket na gawa sa balat ng kahoy at ratan. Ginamit
ito ng mga Subanen na isinusuot sa likuran. Ayon kay Peterson (sinipi sa Lim., n.d)
natatangi ang Tangub pagdating sa likas at kultura nito. Mayamang lupain, sapat na ulan
at sagana sa lamang dagat ang humalina sa mga dayo. Bumisita ang mga ninuno mula sa
Bohol hindi lamang para mangisda kundi upang magbalot ng bagon at culasi mula sa
Panguil Bay sa isang malaking banga na “tinajas.” Nagpatuloy ang paninirahan ng mga
Boholano sa Tangub kaya may dugong Boholano ang karamihan sa mga pamilya sa
kasalukuyan.
Ayon kay Lim (n.d p.21) sa panahon ng pananakop ng mga Kastila hanggang sa
pamamahala ng mga Amerikano, isang baryo ang Tangub na bahagi ng munisipyo ng
Misamis (ngayon ay Ozamiz City). Habang padami nang padami ang mga lumilipat sa
Tangub, nag-ugat ang isang pamayanan. Noong 1920s, isang pagsulong upang magtatag
ng sariling kabuhayan at politika ang nabuo. Itinatag ito ng isang grupo ng mga pangulo
sa komunidad na Aspiracion Committee kung tawagin. Magiting na nagsikap ang
grupong ito upang humiwalay ang Tangub sa munisipyo ng Misamis. Hindi naman
nasayang ang pagsisikap ng grupo sapagkat noong ika-4 ng Disyembre 1929, naglabas si
Gobernador-Heneral Dwight F. Davis ng Executive Order No. 220 na nagbuo ng
munisipyo ng Regidor na ipinangalan kay Antonio Ma. Regidor, isa sa mga pangulong
sumali sa isang kilusan ng pagbabago noong panahon ng pananakop ng mga Kastila.
Binubuo ang munisipyo ng Regidor ng labing apat (14) na baryo: Tangub, Dimalooc,
Kauswagan, Labuyo, Bintana, Pangabuan, Balatacan, Silangit, Bagumbang, Buracan,
Dimalco, Bolinsong, Calolot at Tiaman. Ngunit sa mga unang taon ng Regidor, hindi
naiwasan ang mga suliraning kinakaharap nito at ang pinaniniwalaan ng mga tao doon na
ang pangalan mismo ng munisipyo ang nagdala ng malas, kaya napalitan ang pangalan ng
munisipyo upang wakasan ang kamalasan. Tangub ang pinakaangkop ipangalan dito
sapagkat naroroon ang luklukan ng gobyerno ng munisipyo. Habang napabilang na sa
munisipyo ng Bonifacio ang anim na baryo nito: Bagumbang, Boracan, Dimalco,
Bolinsong, Calolot at Tiaman.

Noong ika-18 ng Agosto 1958, nanalo si Alfonso Tan at idineklarang mayor ng
munisipyo. Sa pamamahala niya, nadagdagan ng walong barangay, at naging limampu‟t
limang (55) barangay na kinalaunan.
Ayon sa About Tangub City (2012, para.1) isang pahina ng lokal na pamahalaan
ng Tangub, binubuo ang syudad ng limampu‟t limang (55) barangay, dalawampu‟t
tatlong (23) barangay ang urban at tatlumpu‟t dalawang (32) barangay naman ang rural.
Matatagpuan ito sa timugang kurbada sa hugis na titik D ng Misamis Occidental sa
Mindanao. Pinagitnaan ito ng Mt. Malindang sa hilaga, Ozamiz City sa silangang bahagi,
Panguil Bay sa timog at munisipyo ng Bonifacio sa kanluran. Ang salitang Tangub ay
mula sa tangkub, isang salita sa Subanen na rice container ang ibig sabihin. Isang
Kastilang sundalo umano ang nakakita ng isang Subanen na namatay dahil sa kagat ng
ahas mula sa tangkub. Dahil hindi masyadong naunawaan ang diyalekto, isinumbong ng
sundalo na may isang patay na tao mula sa tangkub. Umukit sa isipan ng mga tao ang
pangalang iyan hanggang sa naging Tangub ito. Ang pagtatanim ng niyog, mais at saging
ang pangunahing kabuhayan ng mga Tangubanon dahil tinatayang para sa pagsasaka ang
anim na pung porsyento (60%) ng lupain. Pangingisda naman ang iba pang ikinabubuhay
ng mga tao doon.
May malaking kontribusyon sa kasalukuyang pag-aaral ang mga impormasyong
nalikom hinggil sa kwentong bayan, alamat, salaysayin at pabula. Ito ang naging gabay
upang mas maunawaan ang uri ng panitikang ito. Nakatulong rin ito upang malaman
kung anong klasipikasyon napabilang ang mga kwentong nakalap. Nagbigay-kaalaman
naman ang impormasyong hinggil sa kasaysayan ng Tangub sa mga mananaliksik sa

kung ano ang mga karanasang naranasan ng Tangub at upang makita ng mananaliksik
ang ugnayan ng mga kwentong bayan sa mga pangyayari ng syudad.
Kaugnay na Pag-aaral
Sa bahaging ito makikita ang mga kaugnay na pag-aaral na siyang ginawang
batayan at gabay upang maisagawa ang kasalukuyang pag-aaral.
May mga pag-aaral na naisagawa ang ibang mga mananaliksik na may kaugnayan
at maaaring magamit sa pagsasagawa ng pag-aaral. Kabilang na dito ang pag-aaral na
isinagawa ni Du (2013) sa kanyang disertasyon na napapatungkol sa Pagtulunton sa
mga Sinaunang Materyal at Di-Materyal na Kultura ng mga B’laan sa Barangay
Pisan, Kabacan, Cotabato mula sa kanilang Kwentong bayan. Lumikom ng mga
kwentong bayan sa naturang lugar, alamin ang kasaysayan ng B‟laan, materyal at di-
materyal na kulturang nanatili o nawawala ang pangunahing layunin ng pag-aaral na ito.
Inuri rin sa nasabing pag-aaral ang mga nalikom na kwentong bayan ayon sa alamat,
mito, salaysayin at pabula na kinasasalaminan ng kultura ng mga B‟laan. Kwalitatibong
disenyo ang ginamit na pamamaraan sa pananaliksik at deskriptibong pamaraan naman
ang ginamit sa pagsusuri sa mga nalikom na datos. Natuklasan naman sa pag-aaral ang
kasaysayan ng mga B‟laan, kung saan nagmula ang tribo, at kung paano sila napadpad sa
Barangay Pisan, Kabacan, North Cotabato. Napag-alaman din na mayaman sa mga
kwentong bayan ang mga B‟laan na nasa genre ng alamat, mito, salaysayin at pabula.
May iilang materyal at di-materyal na kultura naman ang nanatili at nalulusaw. Mula sa
pananaliksik, nabuo ang konklusyon na nasasalamin sa mga kwentong bayan ang
kasaysayan at materyal at di-materyal na kuktura ng mga B‟laan. Naging malaking
epekto ang pandarayuhan sa pagpapanatili ng mga B‟laan sa kanilang kultura.

May pagkakatulad sa kasalukuyang pananaliksik ang nasabing pag-aaral sapagkat
kapwa nito nilayong malikom ang mga kwentong bayan sa napiling lugar at pareho ring
ikaklasipika ang mga kwentong nakalap ayon sa klasipikasyon nito. Ang disenyong
kwalitatibo at deskriptibo ay parehong ginamit upang mailahad nang maayos ang mga
kwentong bayan. Nagkakaiba ang dalawang pag-aaral sa lugar na pinagdarausan, mga
impormanteng pagkukuhanan ng impormasyon at mga partikular na layunin. Sa
nabanggit na pag-aaral, inalam nito ang kasaysayan ng tribong B‟laan ayon sa kwentong
bayan sa naturang pangkat. Inalam din sa pag-aaral na ito ang mga materyal at di-
materyal na kultura ng mga B‟laan, kung nananatili pa ba ito o naglalaho na. Ngunit
tinukoy lamang sa kasalukuyang pananaliksik ang mga ugali ng mga Tangubanon na
nakita sa mga kwentong bayan sa naturang syudad. Hindi na rin inalam ang mga materyal
at di-materyal na kultura ng mga Tangubanon.
May isa pang pag-aaral hinggil sa mga B‟laan na pinamagatang Mga Kwentong
Bayan: Hanguan ng Kultural na Pagkakakilanlan ng mga B’laan sa Emic at Etic na
Perspektibo ni Cruspero (2016). Nilayon ng pag-aaral na kilalanin ang mga B‟laan na
naninirahan sa Barangay Kinilis, Landan, Maligo at Palkan ng Polomolok, Timog
Cotabato. Ang mga kwentong bayang nakalap ay mga alamat, mito, pabula at salaysayin.
Disenyong kwalitatibo at kombinasyon ng pamamaraang deskriptibo at indehinus ang
ginamit sa naturang pag-aaral. Teoryang relativismo ng kultura, pagbasa at pagtanggap sa
pag-uugali at paniniwala sa pananaw emic at etic na perspektibo na inilalarawan sa
kanilang oral na panitikan. Ginamitan din ng pagdulog na kultural na nakaangkla sa
teoryang bagong historisismo sa pagtukoy sa ugali ng mga B‟laan. Napag-alaman sa pag-
aaral na naniniwala rin ang mga B‟laan sa mga elemento at kwentong kababalaghan. May
nakalap na labing siyam (19) na ugali sa mga B‟laan at labing pitong (17) ugali ang
positibo na taglay ng kababaihan base sa perspektibong panloob o emic. Samantala sa
perspektibong etic, labing anim (16) na positibong pag-uugali ang natuklasan. Dahil dito,
nabuo ang konklusyon na nakadepende sa kung sino ang nag-eebalweyt ang pagtingin sa
kultura ng isang pangkat. May iba‟t ibang pag-uugali na siyang naglalarawan sa kanilang
pagkatao ang bawat kasarian. Napagtanto rin na mas mahalaga ang papel ng kalalakihang
B‟laan kaysa sa kababaihan. Unti-unti ng nawawala ang kultura ng B‟laan sa Polomolok,
Cotabato bunga ng cultural diffusion, cross cultural marriages, edukasyon at
akulturasyon. Ngunit talamak pa rin magpasahanggang ngayon ang kanilang kultura na
namana pa sa kanilang mga ninuno.
May pagkakatulad ang naturang pag-aaral sa kasalukuyang pananaliksik sapagkat
pareho ring nilayong malikom ang mga kwentong bayan ng napiling lugar at impormante
at ikinlasipika rin ang mga kwentong nakalap ayon sa alamat, mito, pabula at salaysayin.
Ngunit sa pag-aaral ni Cruspero (2016) inalam dito ang mga katangian ayon sa kasarian
at ayon sa panloob at panlabas na perspektibo o emic at etic. Inalam din kung anong
kasarian ang may mas malaking papel sa mga B‟laan at ilan ang bilang ng mga katangian
sa bawat kasarian. Samantala, ugali ng mga Tangubanon ang inalam sa kasalukuyang
pag-aaral at hindi na ito ikinlasipika ayon sa kasarian at ayon sa emic o etic na
perspektibo. Magkaiba rin ang teoryang ginamit sa dalawang pag-aaral sapagkat
magkaiba ang mga partikular na layunin at mga suliranin sa pag-aaral.
Nagpapatunay ang mga naunang pag-aaral na kinasasalaminan talaga ng mga
kwentong bayan ang kasaysayan at kultura ng isang lugar. Sa pag-aaral naman ni Arbes
(2012), ninais niyang likumin ang mga piling kwentong bayan ng mga Mansaka sa
Barangay Pandapan, Tagum, Davao del Norte at salaminin mula sa mga kwentong bayan
ang katangian at larawan ng kalalakihan at kababaihan base sa kultura ng lipunan nila.
Nasa disenyong kwalitatibo, kwantitatibo at kombinasyon ng pamamaraang palarawan at
deskriptibo ang ginamit ng pag-aaral sa paglalahad at pagsusuri. Pamamaraang indehinus
naman ang ginamit sa pangongolekta ng datos. Lumabas na may mga kwentong bayan na
nasa genre ng alamat, mito, salaysayin at pabula ang mga Mansaka, iba‟t ibang katangian
naman ang nasalamin sa kwentong bayan sa mga kalalakihan at kababaihang Mansaka.
Napag-alaman naman na may pagkakapareho at pagkakaiba ang mga tungkuling
ginagampanan nila. Batay sa resulta ng pag-aaral, nabuo ang konklusyon na ang ilang
kwentong bayan na may mga tauhan na babae at lalaki ay pagarongan ng mga tungkuling
ginagampanan ng mga Mansaka. May mga pagkakatulad at pagkakaiba ang mga
tungkulin nila na nasasalamin mula sa mga nalikom ng kwentong bayan. May mga
tungkulin na nabago sa kasalukuyan at may iilan din na nananatili sa kasalukuyan.
Nilayon rin ng nabanggit na pananaliksik na malikom ang mga kwentong bayan
sa napiling lugar at impormante katulad ng kasalukuyang pag-aaral. Pareho ring inalam
ang klasipikasyon ng bawat kwentong bayan. Ngunit sa naunang pag-aaral, inalam ang
mga katangian ng mga Mansaka ayon sa kasarian. Tinuklas din sa pag-aaral ang
pagkakatulad at pagkakaiba ng mga gampanin o papel ng dalawang kasarian at kung
anong tungkulin ang nagpapatuloy pa rin sa kasalukuyan o kung anong tungkulin na ang
nalulusaw. Disenyong kwalitatibo, kwantitatibo naman ang ginamit sa pananaliksik.
Habang nilayon lamang sa kasalukuyang pag-aaral na likumin ang mga kwentong bayan
sa Tangub upang matukoy ang mga ugali ng mga Tangubanon batay sa mga kwento.
Purong disenyong kwalitatibo lamang ang gagamitin sa pag-aaral sapagkat inilahad

lamang nito ang mga kwentong bayang nakalap. Hindi na rin ikinlasipika ang mga
ugaling ito ayon sa kasarian at tungkulin ng mga lalaki at babaeng Tangubanon.
Tungkol naman sa Poklor: Projeksyon ng Buhay-kultural ng mga Bol-anon sa
Lungsod ng Bilar, Bohol ang pag-aaral nina Celo, Echavez at Labonite (2012). Nilayon
sa kanilang pag-aaral na malikom ang mga oral na panitikan ng mga Bol-anon katulad ng
mga kwentong bayan, karunungang bayan, mga pamahiin at awiting bayan sa lungsod ng
Bilar at mga barangay nito. Ginamit ng pag-aaral na ito ang indehinus na pamamaraan
upang makalap ang mga datos. Nakalikom ang mga mananaliksik ng apat na pu‟t apat
(44) na salaysay, limampung (50) karunungang bayan, isang daan at pitumpu‟t isang
(171) bugtong, at siyam na bulong. Umabot naman sa isang daan at apat na pu (140) ang
nalikom na pamahiin at tatlumpu‟t walong (38) ang nakuhang awiting bayan sa Bilar,
Bohol. Dahil dito, natuklasan na nananatiling buhay pa rin ang poklor ng mga Bol-anon.
Patuloy pa rin itong naririnig ng mga bagong henerasyon sa kabila ng impluwensya ng
teknolohiya. Batay sa resulta, nabuo naman ang konklusyon na nagsisilbing gabay sa
kanila sa pang-araw-araw na gawain ang mga poklor ng Bol-anon. Sinasalamin din nito
ang pagkamaka-Diyos ng mga Bol-anon, pagiging magiliw tungo sa ibang tao at ang
kanilang pamumuhay. Napatunayan din na hindi maihihiwalay ang kanilang
pagpapahalaga pagdating sa ispiritwal na aspeto at magandang pakikitungo sa kapwa.
Ang pagkakatulad ng nabanggit na pag-aaral sa kasalukuyang pag-aaral ay pareho
nitong nilayon na makalikom ng oral na panitikan mula sa piling lugar at mga
impormante upang matukoy ang mga ugali ng mga Bol-anon. Nagkakaiba lamang ang
dalawang pag-aaral dahil sa naunang pag-aaral, binubuo ng karunungang bayan, mga

pamahiin, awiting bayan at kwentong bayan ang mga poklor na nilikom. Samantalang
ang kasalukuyang pananaliksik ay nakapokus lamang sa kwentong bayan.
Pizusunan O Grar Ago Waraan: Sistemang Sultanato sa Ranao na
Sinasalamin sa mga Kwentong Bayan naman ang pamagat ng pananaliksik nina
Rangaig, Asum at Miñoza (2016). Layunin ng pag-aaral ang lumikom ng mga kwentong
bayan ng mga Maranao sa Lumba Bayabao at Lumbatan, Lanao Del Sur. Snowball
sampling ang ginamit sa pagpili ng mga impormante – purong Maranao na nasa edad na
apat na pu‟t lima (45) pataas at nagmula sa lugar na pinagganapan ng pag-aaaral ang
kwalipikasyon. Ipinabaledeyt ng mga mananaliksik ang mga nakalap na datos, tinukoy
ang mga titulo sa Sistemang Sultanato at sinuri ang pagkakaiba ng mga may titulo sa
Sistemang Sultanato at sa realidad. Napag-alaman sa pag-aaral na sinasalamin ng mga
kwentong bayan ang Sistemang Sultanato at kinakikitaan naman ito ng mga katangian ng
mga Maranao. Ang iilan sa mga titulo at katangian na nakita sa mga kwentong bayan ay
umiiral pa rin sa realidad. Batay sa mga naging resulta ng pananaliksik, nabuo ang
konklusyon na sinasalamin sa realidad ang mga imahe ng pinuno ng Sistemang Sultanato
at nakita rin ang mga katangian ng mga pinuno ng Maranao mula sa mga kwentong
bayan. Naging daan naman ito upang malaman ang mga katangian ng mga pangulo sa
Sistemang Sultanato at napatunayan na may katotohanan ang iilang nabanggit sa
pagsasalaysay ng mga kwentong bayan.
Parehong nilayon ng naunang pag-aaral at ng kasalukuyang pag-aaral na malikom
ang mga kwentong bayan sa piling lugar para malaman ang mga katangian o ugali ng
mga piling impormante. Nagkakaiba lamang ang dalawa sa partikular na layunin. Ang
nabanggit na pag-aaral ay ginamit ang kwentong bayan upang matukoy ang titulo sa
Sistemang Sultanato habang nilayon ng kasalukuyang pag-aaral matukoy ang mga ugali
ng mga Tangubanon na ipinamalas sa kwento.
Napapatungkol naman ang pag-aaral ni Dimaudtang (2013) sa mga Kwentong
bayan ng mga Taw sa Ilud at Taw sa Laya: Pagmamapang Pangkasaysayan at
Pagkalinangan ng mga Magindanawan. Nilayon nito na maimapa at mailarawan ang
kultura at kasaysayan ng mga Taw sa Ilud at Taw sa Laya batay sa mga panitikan ng mga
Magindanawon. Gamit ang disenyong kwalitatibo at paraang naratib-deskriptib-analitik,
sinaklaw sa pananaliksik ang tatlumpu‟t dalawang (32) mga kwentong bayan ng mga
Magindanawan sa Ilud at Laya. Indehinus na pamamaraan naman ang ginamit ng mga
mananaliksik sa pangongolekta ng mga datos. Mula sa mga kwentong bayan, kinuha ang
mga pangkasaysayang kaganapan. Mga teoryang naratibo, bagong historisismo at post-
kolonyal na kritisismo ang ginamit bilang batayang teorya sa pag-aaral. Binubuo ng mga
alamat, salaysayin at pabula ang mga nakalap na datos. Sa pamamagitan nito, sinuri ang
mga katangiang ipinairal ng mga Magindanawan. Natuklasan na ang mga Magindanawan
ay nag-ugat mula sa mga Manobo at Teduray na pinamamahalaan nina Tabunaway,
Mamalu at Salabanun. May pagkakaiba ang kanilang konsepto ng kapayapaan at
pagkabansa batay sa kanilang panitikan. Mula sa kinalabasan ng pananaliksik, nabuo ang
konklusyon na ang papel ng panitikan ay upang maipahayag ang pinagmulan ng isang
lahi. Ang panitikan at kasaysayan ay may matalik na kaugnayan. May ipinapaliwanag
ang panitikan na hindi winika ng kasaysayan at bise bersa. Mababatid lamang ng isang
lipi ang konsepto ng kapayapaan at kabansaan kung alam nila ang mismong kasaysayan
ng kanilang lahi.
May pagkakatulad ang nabanggit na pag-aaral sa kasalukuyang pag-aaral sa
kadahilanang nilayon ng dalawa na malikom ang mga kwentong bayan sa mga piling
lugar at impormante. Ngunit tinukoy ng naunang pag-aaral ang kasaysayan ng mga
Magindanawan ayon sa kwentong bayan at ang pinag-ugatan ng pangkat na ito.
Samantalang ang kasalukuyang pag-aaral ay pagkatapos naklasipika ang mga kwentong
bayan ayon sa klasipikasyon nito, ang ugali naman ng mga Tangubanon ang inalam batay
sa mga kwentong bayan. Magkaiba rin ang mga teoryang ginamit sapagkat iba-iba ang
mga partikular na suliraning sinolusyunan.
Kabilang sa mga kwentong bayan ang mga kwentong hindi kapani-paniwala at
mga kwentong katatakukan at kababalaghan. Kabilang ito sa alamat na „di etyolohikal.
Isang halimbawa nito ang pag-aaral nina Ponce, Gabaon, Tomon at Esteban (2014) na
pinamagatang Kwentong baha, Maria Cacao at Tambyong; Etikal at Mistikal na
Pag-aaral na napapatungkol sa mga kwentong hindi kapani-paniwala. Nilayon ng pag-
aaral na mabigyang kahulugan si Sendong, Maria Cacao at Tambyong, na umusbong
noong kasagsagan ng Bagyong Sendong sa Iligan City. Nais itong mabigyan ng
kahulugan batay sa mga nakolektang salaysay, maitala ang mga naturang kwento,
istruktura, hiwaga o misteryo at ang posibleng mensahe nito. Nasa disenyong kwalitatibo,
convenient at snowball sampling ang ginamit sa naturang pag-aaral. Deskriptibong
pamamaraan naman ang ginamit sa pagtalakay at pagsuri sa mga nakalap na datos.
Napag-alaman sa pananaliksik na ang bagyong Sendong ang pinakamapinsalang bagyong
sumalanta sa Hilagang Mindanao noong taong 2011. Nakalikom ang mga mananaliksik
ng walumpu‟t walong (88) kwento mula sa mga impormanteng direkta at di-direktang
nakasaksi sa mga kababalaghang naganap sa kasagsagan ng Sendong. Marami ang

nagpatotoo na hindi haka-haka ang kwento nina Maria Cacao, at Tambyong. May
lumabas din na ibang mga pangalan gaya ng Maria Tang-an, Maria Sisang at Maria
Unabe. Napag-alaman din nasi Tambyong ang bagyong katambal ni Maria Cacao. Mga
hiwaga at misteryo naman ang lumutang mula sa kwento katulad ng aninipot, barko,
kalabasa, kandila, torso at waiting shed. Napagtanto rin na hindi lamang ang kalikasan
ang dapat makibagay sa tao kundi ang tao rin ay dapat makibagay sa kalikasan. Bilang
konklusyon, dahil sa naganap na trahedya, muling naungkat ang mga kwento-kwento na
maaaring madagdag sa mga kwentong bayan ng Iligan.
Napapabilang sa mga kwentong bayan partikular na sa alamat na di-etyolohikal
ang mga kwentong kababalaghan. Ito ang pagkakatulad ng nabanggit na pag-aaral sa
kasalukuyang pag-aaral. Nailikom ang mga kwentong kababalaghan sa syudad ng
Tangub dahil kabilang ito sa klasipikasyon ng kwentong bayan. Malinaw ang kaibahan
dahil tiyak na genre ang pinopokus ng naunang pag-aaral na kwentong kababalaghan.
Samantalang mga kwentong bayan sa kahit anong klasipikasyon ang nilikom ng
kasalukuyang pag-aaral.
May pag-aaral din sina Colita, Dagala at Usop (2013) na napapatungkol sa mga
kwentong kababalaghan sa CASS, MSU-IIT. Inuri ng mga mananaliksik ang mga
kwentong nalikom batay sa paksa at inalam ang mga dahilan sa pag-usbong ng mga ito.
Pamamaraang indehinus ang ginamit sa paglikom ng mga kwento at deskriptibong
pamamaraan naman ang ginamit sa pag-aanalisa ng mga datos. Napag-alaman na
napapatungkol sa multo, aswang, engkanto, pugot na ulo at boses ang mga kwentong ito.
Ang hindi pagkakatahimik nila at mensahe na nais ipahiwatig ang nakitang dahilan sa
paglitaw ng mga elemento.

Tungkol sa kwentong kababalaghan ang nabanggit na pag-aaral kaya ito may
kaugnayan sa kasalukuyang pag-aaral. Mas tiyak nga lamang ang paksa o genre na
pinopokus sa naturang pag-aaral kaysa sa kasalukuyang pag-aaral na kasali ang lahat ng
klasipikasyon ng kwentong bayan.
May pag-aaral din na naganap sa karatig-bayan ng lugar na pagdadausan ng
kasalukuyang pananaliksik. Ito ang pag-aaral nina Mata at Rufino (n.d) na pinamagatang
Foklor ng Ilang Barangay ng Lungsod ng Ozamiz: Isang Panimulang Paglilikom.
Naglalayon itong malikom ang mga panitikang oral na kinabibilangan ng kwentong
bayan, partikular na ang anekdota, alamat na etyolohikal at di-etyolohikal, karunungang
bayan partikular na ang palaisipan, bugtong, salawikain, kasabihan at awiting bayan na
sinasakop ang oyayi, talindaw at kundiman. Deskriptibong pamamaraan ang ginamit sa
pananaliksik. Ginamit rin ng mga mananaliksik ang mga nalikom na poklor ng mga mag-
aaral sa Filipino 4e (Panitikan ng Pilipinas) sa taong 2009-2010 kung saan isa itong
proyekto sa naturang asignatura. Nagkaroon ng limampu‟t limang (55) impormante sa
labing isang (11) barangay ng Ozamiz. Base sa pag-aaral napag-alamang kahit papaano,
buhay pa rin ang foklor sa labing isang barangay ng Ozamiz. Lumabas na ang
karunungang bayan ang nangunguna sa may pinakamalaking bilang ng oral na panitikang
nalikom at mga bugtong ang kadalasan nito. Ang oyayi, talindaw at balak na
napapabilang sa awiting bayan at ang anekdota na napapabilang sa kwentong bayan ang
may pinakamaliit na bilang, ibig sabihin ay nanganganib na itong mawala.
May malaking kaugnayan sa kasalukuyang pananaliksik ang nabanggit na pag-
aaral sapagkat parehong nilayon ng dalawa na makalikom ng mga kwento-kwento mula
sa napiling lugar at mga napiling impormante. Ang Lugar na pinagdausan at mga

impormanteng pagkukuhanan ng kwento ang pagkakaiba ng dalawang pag-aaral. Inalam
din sa naunang pag-aaral ang poklor na kung saan kinabibilangan ng kwentong bayan na
siya namang binigyang pokus ng kasalukuyang pag-aaral.
Bilang kabuuan, magkaiba man sa pamamaraan, partikular na suliranin at mga
teoryang ginawang batayan, nagsisilbi pa rin ang mga nabanggit na pag-aaral bilang
gabay sa kasalukuyang pananaliksik. Nilayon ng kasalukuyang pag-aaral na likumin ang
mga kwentong bayan na kinabibilangan ng alamat na etyolohikal at di-etyolohikal, mito,
pabula at salaysayin at hindi na kabilang ang mga karunungang bayan at awiting bayan.
Tiningnan din sa pag-aaral ang kaugnayan ng kwentong bayan sa mga ugali ng mga
impormante ngunit hindi na tiningnan pa ang buhay kultural nila at ang ambag ng mga
kwento sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay. Inuri rin sa pag-aaral ang mga
kwentong bayang nalikom ayon sa klasipikasyong kinabibilangan nito. Hindi na rin inuri
ang katangian ng mga tao na masasalamin sa mga kwentong bayan ayon sa kasarian.
Batayang Teoretikal
Sa pag-aaral na ito, nilayon ng mga mananaliksik na malikom ang mga kwentong
bayan sa piling barangay ng Tangub. Batay sa mga impormasyong nakalap, maaaring
may kaugnayan sa kasaysayan ng lugar ang kwentong bayan. Kung kaya ay isa sa mga
teoryang pinagbasehan ng pag-aaral na ito ay ang teoryang Historikal/Sosyolohikal.
Ang teoryang Historikal/Sosyolohikal ay naglalayon na ipakita ang mga
karanasan ng isang tao na siyang masasalamin sa kasaysayan. Sinasabing bahagi na ng
buhay ng tao ang kasaysayan. Ito ang nagsisilbing gabay niya upang mas makilala pa ang
lugar na kinagisnan at ang sarili mismo. Ayon kina Espina, Plasencia, Ramos at Villena
(2014, p.19), “hindi ang teksto bilang teksto ang lubusang pinagtutuunan ng pansin kundi
ang kontekstong dito ay nagbibigay-diin; hindi ang partikular na kakanyahan lamang ang
sinusuri kundi ang mga impluwensyang dito ay nagbigay-hugis.”
Binibigyan ng tuon sa teoryang ito ang kahulugan ng bawat akda at kung ano ang
kaugnayan nito sa lipunan at sa buhay ng tao. Hindi lamang ang istruktura ng katha ang
sinusuri kundi maging ang impluwensya o epekto nito na naghubog sa pagkakakilanlan
ng isang indibidwal.
Ayon kay Villafuerte (2000, p. 16) ang pagsusuri ng akda na nakabase sa
impluwensyang nagpapalutang ang saklaw ng teoryang historikal. Halimbawa nito ay
talambuhay ng awtor, mga kaganapan o sitwasyong politikal, tradisyon at kombensyong
nagpapalutang sa akda. Importanteng matuklasan at malaman sa teoryang ito ang
pwersang pangkapaligiran na may malaking impluwensya sa buhay ng tao. Parte ng isang
sistema ang kasaysayan at dapat itong gawing sangkap ng panitikan at ng lipunan. Ito ang
dahilan kung bakit hindi maiiwasang magsanib ng teoryang historikal at sosyolohikal.
May malawak na na pananaw sa pagsusuri ng isang katha ang pananaw na
sosyolohikal. Hindi lamang ang kariktan at kasiningan ang binibigyang pansin kundi ang
bahagi ng lipunan at kasaysayang pinagmulan nito. Ayon ito kina Villafuerte at Bernales
(2008, pp.154-155). Sa teoryang ito pinagtibay ang relasyon ng kultura o anumang akda
at ng lipunan dahil kinikilala nito ang ugnayan ng likhang-sining at lipunan. Produkto o
resulta ng malikhain o malikot na pag-iisip ng manunulat na nabubuhay sa isang panahon
na may isang katangiang humubog sa kanyang pagkatao ang isang katha. Sa pagsusuri ng
isang akda gamit ang teoryang ito, hindi lamang sapat na suriin ang teksto kundi dapat
alamin din ang lipunan o pook na pinagmulan ng manunulat.

Binatay ang pag-aaral na ito sa teoryang Historikal/Sosyolohikal sapagkat
maaaring may kaugnayan sa kasaysayan ng Tangub at nagsasalaysay sa mga karanasan
ng mga mamamayan doon ang mga kwentong bayan na nalikom. Maaaring mula sa
bersyon ng mga matatanda sa Tangub ang kasaysayan na ito. Maaari ring malaman ang
mga ugali ng Tangubanon batay sa mga kwentong bayang nakalap.
Sinasabing may kwento ang lahat ng bagay dito sa mundo. May kwento rin ang
sansinukob, daigdig, kalangitan, anyong tubig o anyong lupa. May kwento rin kung sino
ang pinakamakapangyarihan sa mundong ibabaw o kung paano nilikha ng Diyos ang
bawat nilalang. Kahit saang sulok ng mundo ay may naratibo sa likod nito. Sinang-
ayunan ito ni Bennett at Royle (sinipi sa pag-aaral ni Dimaudtang, 2013, p. 30) sa
kanilang sinabi na “hindi lamang tayo ang nagkukwento kundi tayo mismo ay laman ng
iba pang nagkukwento; kung ang mga kwento ay matatagpuan kahit saan, makikita rin
tayo sa mga kwentong yaon.” Ito ang ibig ipahiwatig sa teoryang Naratolohiya.
Repleksyon ng lipunan ang panitikan kung kaya hindi basta-bastang sumusulpot
ang mga inakda. May mga batayan ito, maaaring ayon sa kuro-kuro ng matatanda o batay
sa mga naging karanasan ng nagsasalaysay. Kabilang na sa mga panitikang ito ang
kwentong bayan na sinasabing walang katototahanan dahil sabi-sabi lamang ito.
Napanatili at naipreserba ang mga kwentong bayan sa pamamagitan ng pasalindila na
ipinasa mula sa isang henerasyon patungo sa isa pa. Sa kabilang dako, hindi pinapansin
ng teoryang naratolohiya ang kasiningan o kariktan ng isang akda, bagkus mas
matimbang ang gamit nito sa partikular na pook. Ang mahalaga ay sumulpot at nabuo
ang akda dahil sa mga karanasan mula sa iba‟t ibang pangyayari. Hindi ang pagbasa at
pagbibigay-kahulugan ng kwento ang pinakapokus ng teoryang ito kundi ang

pagtangkang alamin ang kalikasan ng kwento bilang isang konsepto at gawaing kultural.
Ito ang ginawang batayang teoritikal ng pag-aaral sapagkat hindi kilala ang Tangub sa
mga larangang pampanitikan. Ayon sa iilang Tangubanon, walang sariling akdang
pampanitikan ang Tangub na sumasalamin sa mismong lugar. Ngunit dagdag nina
Bennette at Royle (sinipi sa Dimaudtang, 2013, p. 30), lahat ay may kwento at naniniwala
ang mga mananaliksik na kabilang na dito ang naturang bayan.
Ang Suliranin ng Pag-Aaral
Paglalahad ng Suliranin
Nilayon ng pag-aaral na ito na malikom ang mga kwentong bayan sa mga piling
barangay ng Tangub City. Dagdag pa nito, nilayon din ng pag-aaral na masagot ang mga
katanungan:
1. Ano-ano ang mga kwentong bayan sa mga piling barangay ng Tangub City?
2. Ano-ano ang iba‟t ibang klasipikasyon ng mga kwentong bayan sa Tangub City?
2.1. Alamat
2.1.1. Etyolohikal
2.1.2. Di-etyolohikal
2.2. Mito
2.3.Salaysayin
2.4.Pabula
3. Ano-ano ang mga ugaling ipinakita ng mga Tangubanon batay sa mga nakalap na
kwentong bayan?
Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral

Saklaw ng pag-aaral na ito ang mga kwentong bayan sa mga piling barangay ng
Tangub. Dahil may limampu‟t limang (55) barangay ang Tangub, hindi na isinali ang
lahat ng barangay sa ginanapan ng pag-aaral, bagkus pumiili lamang ang mga
mananaliksik ng labing limang (15) barangay na pinagkuhanan ng mga kwento. Pitong
(7) barangay na malapit sa sentro ng syudad: Malubog, Maloro, Maquilao, Mangga, Sta.
Maria, Labuyo at Lorenzo Tan. Walong (8) barangay naman ang pinagkuhanan ng
kwento na malalayo sa sentro ng Tangub: Bintana, Caniangan, Capalaran, Hoyohoy,
Sicot, Sumirap, Tugas at Villaba. Hinati ang labing limang (15) barangay sa urban na
malapit lamang sa sentro ng syudad at rural na malalayo sa sentro upang makalikom ng
mga kwento sa buong Tangub. Dagdag pa nito, ang mamamayan ng Tangub na
naninirahan sa syudad sa loob ng dalawampu‟t limang (25) taon at mahigit, at nasa edad
na limampu (50) pataas ang mga naging impormante ng pag-aaral. Ito ay para masiguro
na talagang nagmula sa mismong lugar ang mga kwentong bayan. Isang taon lamang ang
ibinigay upang maisagawa ang pag-aaral.
Kahalagahan ng Pag-aaral
Mahalaga ang pag-aaral na ito sapagkat isa ito sa mga paraan upang muling
buhayin ang mga kwentong bayan ng Tangub, na unti-unti ng nakakalimutan sa
panahong ngayon. Malaki rin ang naging kontribusyon nito sa panitikan ng rehiyon
upang mas lalong dumami ang mga naisatitik na panitkan at maging bahagi rin ang
nasabing pag-aaral sa historikal at sa turismo ng Tangub.
Dagdag pa nito, mayroong kahalagahan ang pag-aaral sa mga sumusunod:
Sa mga mag-aaral
Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, mas lalawak pa ang kaalaman ng mga mag-
aaral sa panitikan. Mabibigyan nila ito ng halaga sapagkat maraming mga mabubuting
asal ang kanilang mapupulot dito. Magkakaroon din sila ng malawak na pagtanggap sa
mga paniniwala at kaugaliang nakapaloob sa mga kwentong bayan.
Sa mga guro
May malaking kontribusyon ang pag-aaral na ito para sa mga guro dahil sa
pamamagitan nito, mas madadagdagan pa ang mga akdang pampanitikan na alam nila.
Maaari nila itong maibahagi sa kanilang mga mag-aaral, upang mas mabigyan ito ng
halaga ng mga estudyante at upang hindi nila makalimutan.
Sa mga mag-aaral na kumukuha ng kursong Filipino
Madadagdagan ang kanilang mga nalalamang akdang pampanitikan na maaari
nilang suriin sa halip na gamitin ang ibang panitikan. Ito rin ang mag-uudyok sa kanila na
mas tugunan ng pansin ang panitikan sa rehiyon at sa bansa. Maaari itong magamit nila
sa kanilang mga sabjek na panitikan.
Sa mga Tangubanon
Napakalaki ng magiging ambag ng pag-aaral na ito sa mga Tangubanon dahil mas
magiging malawak ang kanilang kaalaman hinggil sa kanilang bayan. Malalaman din nila
ang mga kwento mula sa mga matatanda na hindi na masyadong binigyan ng importansya
sa panahong ito. Ito rin ang mag-uudyok sa kanila upang mas makilala ang mga
katangian at kaugalian ng mga sinaunang nakatira sa Tangub. Magdadagdag rin ito ng
aklat sa historikal at tursimo ng Tangub.
Sa mga mananaliksik
Maaaring gawing gabay ng iba pang mananaliksik ang pag-aaral na ito na
magkakaroon ng interes sa pag-aaral na may pagkakatulad o may kaugnayan dito.
Sa La Salle University
Dahil limitado lamang ang aklat hinggil sa mga pag-aaral sa panitikan ng mga
karatig-bayan, magiging ambag ang pag-aaral na ito upang mas lalong madagdagan ang
mga aklat. Maaari rin itong magamit ng mga mag-aaral ng LSU sa kanilang asignaturang
panitikan.
Depinisyon ng mga Termino
Sa bahaging ito binibigyan ng depinisyon ang iilang mga terminolohiya na
ginamit sa pag-aaral upang maging mas malinaw ito.
Alamat. Nagsasalaysay sa mga pinag-ugatan ng bagay, tao, pangyayari o
pangalan. Isa ito sa mga klasipikasyon ng kwentong bayan na siyang ginamit sa
pagklasipika sa mga kwentong nakalap.
Alamat na Di-etyolohikal. Isang uri ng alamat na nagkukwento hinggil sa mga
kababalaghang kaganapan. Isa itong uri ng alamat na ginamit sa pagklasipika sa mga
kwentong na nakalap.
Alamat na Etyolohikal. Isang uri ng alamat na sumasagot sa tanong na saan at
paano nagmula ang pangalan o mismo ang isang bagay, pangyayari at pook. Isa ito sa uri
ng alamat na ginamit sa pagkalasipika sa mga kwentong nakalap.
Deskriptibo. Naglalarawan, nagtatala, nagsusuri at nagbibigay ito ng
interpretasyon sa isang pangyayari o kaganapan. Ito ang ginamit na disenyo sa pag-aaral.

Focused Interview. Gumagamit ng mga tanong batay sa karanasan ng
impormante ang pamamaraang ito. Ito ang ginamit sa pagpapanayam sa mga
impormante.
Kwentong bayan. Mga akdang pampanitikan na walang tiyak na may-akda at
ipinapasa mula sa isang henereasyon patungo sa isa pa sa pamamagitan ng pasalindila. Ito
ang uri ng kwentong nilikom sa pag-aaral.
Mito. Isang uri ng kwentong bayan na napapatungkol sa pinagmulan ng tao at
daigdig. Nagkukwento rin ito hinggil sa mga diyos at diyosa. Isa ito sa mga klasipikasyon
sa kwentong bayan na siyang ginamit sa pagklasipika sa mga kwentong nakalap.
Nondirective Interview. Malayang nakalalahad ng damdamin batay sa isang
pangyayari ang mga impormante sa pamamaraang ito. Ginamit ang pamamaraan na ito sa
pagpanayam sa mga impormante.
Pabula. Isang uri ng kwentong bayan na mga hayop ang bida na may katangiang
katulad ng tao. Kadalasang may aral ito na nasa ayos na kasabihan o salawikain. Isa ito sa
mga klasipikasyon sa kwentong bayan na ginamit sa pagklasipika sa mga kwentong
nakalap.
Salaysayin. Isang kwentong katusuhan, katangahan o kapilyuhan ito na maaaring
hindi nakabatay sa katotohanan at gawa-gawa lamang pero kapupulutan ito ng aral. Isa
ito sa mga klasipikasyon ng kwentong bayan na ginamit sa pagklasipika sa mga
kwentong nakalap.
Snowball Sampling. Isang uri ito ng non-probability sampling technique na kung
saan may unang impormante na tutunguhin at ang naturang impormante na ang

magmumungkahi sa kung sino pa dapat ang pagtanungan. Ito ang ginamit na
pamamaraan sa pagpili ng impormante sa pag-aaral.
Tangubanon. Ang tawag sa mga taong lumaki at naninirahan sa syudad ng
Tangub. Ito ang mga impormanteng ininterbyu sa pag-aaral.
Teoryang Historikal/Sosyolohikal. Nagsasabing naglalayong ipahayag ang mga
karanasan ng tao na siyang bahagi ng kasaysayan ang panitikan. Ito ang teoryang
pinagbasehan sa pag-aaral.
Teoryang Naratolohiya. Sinasabing may kwento ang lahat ng bagay sa mundo.
Hindi nito pinagtutuunan ang kariktan at kasiningan ng isang akda kundi ang kahulugan
nito sa buhay ng tao. Isa ito sa mga teoryang ginamit bilang batayan sa pag-aaral.
Kabanata 2
METODOLOHIYA
Sa bahaging ito ng pag-aaral makikita ang disenyo ng pananaliksik, paraan na
ginamit sa pangangalap ng mga datos at pag-aanalisa ng datos.
Disenyo ng Pananaliksik
Gumamit ng kwalitatibo at kombinasyon ng disenyong deskriptibo ang pag-aaral
na ito upang maintindihan ang mga kwentong bayang nakalap at maging maliwanag kung
anong mga ugali ng mga Tangubanon ang umiral sa mga kwentong yaon. Snowball
sampling naman ang ginamit sa pag-aaral dahil ang mga impormanteng pinili ay yaong
mga taong inirekomenda ng punong barangay sa naturang mga lugar na sa tingin nila ay
mas nakatutulong sa pag-aaral. Nasa edad na limampu (50) pataas at naninirahan sa
Tangub sa loob ng dalawampu‟t limang (25) taon at mahigit ang mga impormanteng
kinuhanan ng kwento. Sa pagpapanayam, nagkaroon ng panimulang tanong upang
malaman at magabayan ang mga impormante kung saan napapatungkol ang interbyu.
Focused at nondirective interview na pamamaraan naman ang sunod na ginamit sa pag-
iinterbyu pagkatapos ng panimulang tanong dahil hinayaan lamang ang mga impormante
na magkwento at maglahad ng damdamin nang walang takot at kaba.
Lugar ng Pananaliksik
Ang pag-aaral ay isinagawa sa syudad ng Tangub. Ang Tangub ay binubuo ng
limampu‟t limang (55) barangay. Dalawampu‟t tatlong (23) barangay ang urban habang
tatlumpu‟t dalawang (32) barangay naman ang rural. Matatagpuan ang Tangub sa
timugang kurbada sa hugis D ng Misamis Occidental sa Mindanao. Pinagitnaan ito ng
Ozamiz City sa silangang bahagi, munisipyo ng Bonifacio sa kanluran, Panguil Bay sa
timog at Mt. Malindang sa hilagang bahagi. Tangubanon ang tawag sa mga naninirahan
sa Tangub. Pagtatanim ng niyog, mais at saging ang pangunahing ikinabubuhay ng mga
Tangubanon sapagkat para sa pagsasaka ang tinatayang anim na pung porsyento (60%)
ng lupa. Pangingisda naman ang isa pang ikinabubuhay ng mga Tangubanong
naninirahan malapit sa dagat.

Mga Impormante
Mga taong naninirahan sa Tangub sa loob ng dalawampu‟t limang (25) taon at
mahigit ang mga impormanteng pinagkuhanan ng mga kwentong bayan. Limampu (50)
pataas ang edad ng mga impormante upang masiguro na nanggaling mismo sa syudad ng
Tangub ang mga kwentong isinalaysay. Tatlong impormante ang kinuhanan ng mga
kwento sa bawat barangay.
Paraan ng Pangangalap ng mga Datos
Personal na tumungo sa mga napiling barangay sa Tangub ang mga mananaliksik
upang makalikom ng mga kwentong bayan. Ngunit bago ito isinagawa, pinuntahan muna
ang opisina ng alkalde sa naturang syudad upang humingi ng pahintulot sa ginawang pag-
aaral. Tumungo na ang mga mananaliksik sa mga punong barangay ng mga piling lugar
pagkatapos inaprobahan, upang humingi ng pahintulot sa ginawang pagmamasid sa lugar
at humingi rin ng mungkahi sa kung sino ang dapat pagkuhanan ng mga kwento.
Pinuntahan ang mga binanggit na pangalan ng mga impormante at inalam ang edad at ang
bilang ng taong paninirahan sa Tangub upang masiguro na pasok sa ginawang krayterya
ang mga impormante. Gumamit ang mga mananaliksik ng video recorder habang
nagsasalaysay ang mga impormante upang maging mas madali ang pagsusulat ng mga
kwentong isinalaysay.
Daloy ng Pangongolekta ng mga Datos
May daloy na sinunod ang mga mananaliksik sa pangangalap ng mga datos.
Makikita sa ibaba ang daloy ng pangongolekta ng mga datos.
Paghingi ng pahintulot sa
alkalde at punong barangay
Paghahanap ng mga
impormante
Pakikipagpalagayang-loob
Pagtatanong at pagrerecord
Pagkuha ng larawan ng mga

impormante
Larawan 1. Daloy ng Pangongolekta ng mga Datos
Makikita sa larawan ang daloy ng pangongolekta ng mga datos. Nagsimula ito sa
paghingi ng pahintulot sa alkalde mayor ng syudad upang tunguhin ang mga piling
barangay na pinagdausan ng pag-aaral. Humingi rin ng pahintulot mula sa punong
barangay upang maisagawa ang pagmamasid sa lugar. Ito rin ay para makakuha ng ideya
ang mga mananaliksik sa kung sino-sino ang mga taong dapat pagkuhanan ng mga
kwentong bayan. Tinungo ng mga mananaliksik ang kinaroroonan ng mga impormante at
kukunin ang loob nila upang hindi sila makaramdam ng takot o hiya at sinabi rin ang
sadya ng mga mananaliksik. Inalam ng mga mananaliksik ang edad ng mga impormante
at bilang ng taong paninirahan sa syudad upang masigurong akma ang mga impormante
sa ginawang krayterya. Sinimulan agad ang pagtatanong sa mga impormante hinggil sa
mga kwento-kwento sa kanilang lugar pagkatapos makapagpalagayang loob at
masigurong kwalipikado sila sa krayterya. Habang nagkukwento ang mga impormante ay
inirecord ng mga mananaliksik ang kanilang boses upang maisatitik ang mga kwento
ayon sa paraan ng pagsasalaysay ng mga impormante. Pagkatapos ng pagkukwento ay
kinuhanan ng larawan ang mga impormante kasama ang mga mananaliksik.
Pag-aanalisa ng mga Datos
Matapos marecord ang mga kwento mula sa mga impormante ay agad isinulat ng
mga mananaliksik ang mismong mga termino o salita at linggwaheng ginamit ng mga
impormante upang walang masayang na impormasyon. Isinalin ang mga naisulat sa
Filipino at saka ginawan ang mga ito nang masusing pagsusuri. Ikinlaspika ang mga
kwento ayon sa alamat na etyolohikal at di-etyolohikal, mito, pabula at salaysayin.
Ginawa sa mga kwento sa bawat barangay ang pagklasipika. Binasa ito nang maigi ng
mga mananaliksik upang matukoy ang mga ugali ng mga Tangubanon na umiral sa mga
kwentong bayan. Pagkatapos malaman ang mga ugali na ipinamalas ng mga tauhan ay
itinala ang mga ugaling ito sa kung pang-ilan ito nakita sa mga kwento at inalam ang
positibo at negatibong mga ugali. Sampung ugali na may pinakamataas na bilang ang
kinilala bilang ugali ng mga Tangubanon.
Kabanata 3
INTERPRETASYON AT ANALISIS NG MGA DATOS
Sa bahaging ito makikita ang mga nakalap na mga kwentong bayan sa mga
barangay ng Tangub, partikular na sa barangay Bintana, Caniangan, Capalaran, Hoyohoy,
Labuyo, Lorenzo Tan, Malubog, Maloro, Mangga, Maquilao, Sta. Maria, Sicot, Sumirap,
Tugas at Villaba na siyang kinuhanan ng mga kwentong bayan. Makikita rin sa bahaging
ito ang iba‟t ibang klasipikasyong kinabibilangan ng mga kwentong bayan na nakalap sa
mga piling barangay sa Tangub, ayon sa mito, alamat na etyolohikal at „di etyolohikal,
pabula at salaysayin. Mailalahad din sa bahaging ito ang mga ugali ng mga Tangubanon
na nangibabaw sa mga kwentong bayang nakalap batay sa mga pangunahing tauhan.
Ang mga Kwentong Bayan ng Tangub
Makikita mula sa unang talahanayan hanggang sa ika labing limang (15)
talahanyan ang mga kwentong bayan sa labing limang (15) barangay ng Tangub na
pinagkuhanan ng mga impormasyon.
Talahanayan 1. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Bintana

Pangalan ng Barangay Pamagat ng mga Kwentong Bayan
Barangay Bintana  Ang Apledo nga Laras (Ang Apilyedo na Laras)
 Ang Bato nga Halaran (Ang Batong Inaalayan)
 Ang Bato nga Simbahan (Ang Bato na Simbahan)
 Ang Duwende nga Gasulat (Ang Duwendeng
Nagsusulat)
 Ang Duwende nga Nanganak (Ang Nanganganak
na Duwende)
 Ang Gigikanan sa Pangalang Bintana (Ang
Pinagmulan ng Pangalan ng Bintana)
 Ang Tanom nga Ube (Ang Pananim na Ube)
 Si Aldam (Si Aldam)
Makikita sa unang Talahanayan ang mga pamagat ng kwentong bayan na nakalap
sa barangay Bintana. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay at ang kanang
hanay naman ang mga pamagat ng mga kwentong bayan. Ang naka-italisado sa loob ng
mga panaklong ay ang pamagat ng bawat kwentong bayan sa salin na Filipino.
Talahanayan 2. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Caniangan

Barangay Caniangan  Ang Bao ug ang Unggoy (Ang Pagong at ang
Matsing)
 Ang Bata nga Nadat-ugan ug Bato (Ang Batang
Natabunan ng Bato)
 Ang Birheng Nagpadamgo (Ang Birheng
Nagpakita sa Panaginip)
 Ang Duha ka Kanding (Ang Dalawang Kambing)
 Ang Hari nga Unggoy (Ang Haring Unggoy)
 Ang Kabayo nga Bulawan (Ang Gintong Kabayo)
 Ang Kahoy nga Matumba (Ang Punong
Natutumba)
 Ang mga Oka (Ang mga Oka)
 Ang Pangalan nga Caniangan (Ang Pangalang
Caniangan)
 Ang Sigbin ni Rufino (Ang Sigbin ni Rufino)
Makikita sa ikalawang Talahanayan ang mga kwentong bayan na nakalap sa
barangay Caniangan. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay na siyang
tinatawag na barangay Caniangan. Ang kanang hanay naman ay ang mga pamagat ng
mga kwentong bayan mula sa naturang barangay. Ang mga pahalang na mga salita ay
ang mga pamagat ng mga kwentong bayan sa salin na Filipino.
Talahanayan 3. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Capalaran

Pangalan ng Barangay Pamagat ng mga Kwentong bayan
Barangay Capalaran  Ang Babaye sa Atabay (Ang Babae sa Balon)
 Ang Kapre sa Capalaran (Ang Kapre sa
Capalaran)
 Ang Misteryo sa Capalaran (Ang Misteryo ng
Capalaran)
 Ang Patron sa Capalaran (Ang Patron ng
Capalaran)
(Pagpapatuloy ng Talahanayan 3)
Pangalan ng Barangay Pamagat ng mga Kwentong bayan
 Ang Sigbin sa Kamanggahan (Ang Sigbin sa
Taniman ng mga Mangga)
 Nganung Capalaran? (Bakit Capalaran?)
Makikita sa Talahanayan 3 ang mga kwentong bayan na nakalap mula sa
barangay Capalaran. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay at ang kanang
hanay naman ay ang pamagat ng bawat kwentong bayan. Sa loob ng mga panaklong ay
ang pamagat ng mga kwentong bayan sa salin na Filipino.

Talahanayan 4. Ang mga Kwentong Bayan ng Hoyohoy
Barangay Hoyohoy  Ang mga Dili Ingun Nato sa Suba (Ang mga
Engkanto sa Ilog)
 Ang Gigikanan sa Hoyohoy (Ang Pinagmulan ng
Hoyohoy)
 Ang mga Maghat nga Gipatay (Ang mga Maghat
na Pinatay)
 Ang White Lady sa View Deck (Ang White Lady
sa View Deck)
 Gahum Kontra sa Machine Gun (Kapangyarihan
Laban sa Machine Gun)
 Kumpare (Kumpare)
Makikita sa ika apat na Talahanayan ang mga kwentong bayang nakalap mula sa
barangay Hoyohoy. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay na kinuhanan ng
impormasyon at ang kanang hanay naman ay ang mga pamagat ng kwentong bayan. Ang
mga pahalang na salitang nakapaloob sa mga panaklong ay ang pamagat ng mga
kwentong bayan sa salin na Filipino.
Talahanayan 5. Ang mga Kwentong Bayan sa Barangay Labuyo

Barangay Labuyo  Ang Balay ni Pilo (Ang Bahay ni Pilo)
 Ang Duha ka Magsuon (Ang Dalawang
Magkapatid)
 Ang Lugar nga Adunay Akasya (Ang Lugar na
may Akasya)

Barangay Labuyo  Ang Pangalan nga Labuyo (Ang Pangalang
Labuyo)
 Ang Patay nga Nabanhaw (Ang Patay na
Nabuhay)
 Ang Tigulang sa Dakong Balay (Ang Matanda sa
Malaking Bahay)
 Ang Wakwak nga Mura ug Payong (Ang Aswang
na Parang Isang Payong)
 Kinsa ang Makasakag Una sa Langit? (Sino ang
Unang Makaaakyat ng Langit?)
 Si Juan Nangita ug Dalan (Naghanap ng Daan si
Juan)
Makikita sa Talahanayan 5 ang mga kwentong bayan na nakalap sa barangay
Labuyo. Sa kaliwang hanay makikita ang pangalan ng barangay at sa kanang hanay
naman makikita ang mga pamagat sa bawat kwentong bayan. Ang mga pamagat na
nakapaloob sa mga panaklong ay ang pamagat ng mga kwento sa salin na Filipino.
Talahanayan 6. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Lorenzo Tan

Barangay Lorenzo Tan  Ang Baboy nga Nagbakya (Ang Baboy na
Nagsusuot ng Bakya)
 Ang Bahandi ng Panguil Bay (Ang Yaman ng
Panguil Bay)
 Ang Balite nga Usa ka Dakong Balay (Ang
Punong Balite na Isang Malaking Bahay)
 Ang Gwapa nga Babaye (Ang Magandang Babae)
 Ang mga Hapon sa Tangub (Ang mga Hapon sa
Tangub)
 Ang Misteryo sa Dagat (Ang Misteryo ng Dagat)
 Ang Shokoy sa Suba (Ang Shokoy sa Ilog)
 Duwende, Engkanto ug Kapre sa Isa ka Bubong
(Duwende, Engkanto at Kapre sa Iisang Bubong)
 Nganung Puntod? (Bakit Puntod?)
 Si Amparo (Si Amparo)
 Si Doktor Serenio (Si Doktor Serenio)
 Si Maninoy nga Wakwakon (Ang Ninong Kong
Aswang)
 Ubos ang Langit (Mababa ang Langit)
Makikita sa Talahanayan 8 ang mga kwentong baying nakalap mula sa barangay
Lorenzo Tan. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay at ang kanang hanay
naman ay ang mga pamagat ng mga kwentong bayan na nasa diyalektong Cebuano. Ang
mga salitang pahalang sa loob ng mga panaklong ay ang pamagat ng mga kwentong
bayan sa salin na Filipino.
Talahanayan 7. Ang mga Kwentong Bayan sa Barangay Maloro

Barangay Maloro  Ang Balay (Ang Bahay)
 Ang Dako nga Isda sa Dagat (Ang Malaking Isda sa
Dagat)
 Ang Maestra nga Galutaw (Ang Gurong Lumutang)
 Ang Magtiayon (Ang Mag-asawa)
 Ang Mananagat (Ang Mangingisda)
 Ang mga Subano sa Tangub (Ang mga Subanen sa
Tangub)
 Ang Shokoy sa Dagat (Ang Shokoy sa Dagat)
 Ang Wakwak Daugon sa Pag-ampo (Ang Aswang ay
Kayang Puksain ng Dasal)
 Nganung Parat ang Dagat? (Bakit Maalat ang
Dagat?)
 Nasangko sa Langit (Umabot sa Ulap)
Makikita sa ika pitong Talahanayan ang mga kwentong bayan sa barangay
Maloro. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay at ang kanang hanay naman
ay ang mga pamagat ng mga kwentong bayang nakalap mula sa barangay Maloro. Ang
mga salitang naka-italisado ay ang pamagat na nasa salin na Filipino.
Talahanayan 8. Ang mga Kwentong Bayan sa Barangay Malubog

Barangay Malubog  Ang Bata nga Nawala (Ang Batang Nawawala)
 Ang Dako nga Mangga (Ang Malaking Puno ng
Mangga)
 Ang Kapre (Ang Kapre)
 Ang Lalaki ug ang Engkantada (Ang Lalaki at ang
Engkantada)
 Ang Mangga ug ang Balite (Ang Puno ng Mangga
at Puno ng Balite)
Barangay Malubog  Ang mga Unggoy nga Ningbalos (Ang mga
Naghiganting Matsing)
 Ang Misteryo sa Malubog River (Ang Misteryo
sa Malubog River)
 Ang White Lady sa Mangga (Ang White Lady
sa Puno ng Mangga)
 Nganung Ghinganlan ug Malubog? (Bakit
Pinangalanang Malubog?)
 Nganung Parat ang Dagat? (Bakit Maalat ang
Dagat?)
Malubog. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay at ang kanang hanay naman
ay ang mga pamagat ng kwentong bayan. Ang mga pahalang na salita ay ang mga salin
ng pamagat sa wikang Filipino.
Talahanayan 9. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Mangga

Barangay Mangga  Ang Amamarang (Ang Amamarang)
 Ang Buaya sa Suba (Ang Buwaya sa Lawa)
 Ang Bulawan sa mga Hapon (Ang Ginto ng mga
Hapon)
 Ang Dako nga Agila (Ang Malaking Agila)
 Ang Dako nga Iro sa Suba (Ang Malaking Aso sa
Lawa)
 Ang Kabog nga Bali-bali (Ang Paniking
Balimbing)
 Ang mga Manggahat (Ang mga Manggahat)
 Ang Pangalan nga Mangga (Ang Pangalang
Mangga)
 Ang Sinugdanan sa Dagat ug Suba (Ang
Pinagmulan ng Dagat at Ilog)
 Ang Tawo nga Nalumos (Ang Taong Nalunod)
 Ang Tawong Nangawat sa mga Engkanto (Ang
Taong Nagnakaw sa mga Engkanto)
 Ang Tawo nga Gilamat (Ang Taong Namalikmata)
 Ang Tigulang nga Nawala (Ang Matandang
Naglaho)
 Ang Tulo ka Dalaga (Ang Tatlong Dalaga)
 Banog-banog (Banog-banog)
 Kano-kano (Kano-kano)
 Nganung Taas ang Langit? (Bakit Mataas ang
Langit?)
Makikita sa Talahanayan 9 ang mga kwentong bayan mula sa barangay Mangga.
Sa kaliwang hanay makikita ang pangalan ng barangay at sa kanang hanay naman
makikita ang mga pamagat ng mga kwentong bayan sa diyalektong Cebuano. Ang mga
salitang nakapaloob sa mga panaklong ay ang mga pamagat na nasa salin na Filipino.
Talahanayan 10. Ang mga Kwentong Bayan sa Barangay Maquilao
Barangay Maquilao  Ang Bag-ong Kasal (Ang Bagong Kasal)
 Ang Estudyanteng Gisudlan (Ang Estudyanteng
Sinapian)
 Ang Magtiayon ug ang Anak (Ang Mag-asawa at
ang Anak)
 Ang Mag-uyab (Ang Magkasintahan)
 Ang Pari, Madre ug ang Sundalo (Ang Pari, Madre
at ang Sundalo)
 Nganung Maquilao (Bakit Maquilao?)
 Walay Plete (Walang Pamasahe)
Maquilao. Sa kaliwang hanay makikita ang pangalan ng barangay at sa kanang hanay
naman nakalagay ang mga pamagat ng mga kwentong bayan. Ang mga salitang pahalang
ay ang mga pamagat ng mga kwentong bayan sa wikang Filipino.
Talahanayan 11. Ang mg Kwentong Bayan ng Barangay Sicot

Barangay Sicot  Ang Lagsaw ug ang Bao (Ang Usa at ang Pagong)
 Ang Pangalan nga Sicot (Ang Pangalan na Sicot)
 Ang Tuktugaok sa Manok (Ang Tilaok ng Manok)
 Ang Unggoy nga Danghag (Ang Tangang Matsing)
 B‟lai ug Bunyag (B’lai at Bunyag)
 Binukid (Binukid)
 Bulanon (Kabilugan ng Buwan)
 Daot (Kulam)
 Sigbin sa mga Subano (Sigbin ng mga Subanen)
 Si Reni (Si Reni)
Makikita sa Talahanayan 11 ang mga kwentong bayan na nakuha mula sa
barangay Sicot. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay at ang kanang hanay
naman ay ang mga pamagat ng mga kwentong bayan sa salin sa wikang Filipino.
Samantala, ang mga salitang naka-italisado naman ay ang mga pamagat sa mga kwentong
bayan sa diyalektong Cebuano.

Talahanayan 12. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Sta. Maria
Barangay Sta. Maria  Ang Atabay (Ang Balon)
 Ang Baboy ug ang Kabayo (Ang Baboy at ang
Kabayo)
 Ang Hubog ug ang Wakwak (Ang Lasing at ang
Aswang)
 Ang Gigikanan sa Pangalang Sta. Maria (Ang
Pinagmulan ng Pangalang Sta. Maria)
 Ang Kalayo nga Ninggula (Ang Apoy na
Lumitaw)
 Ang Pusit nga Taw-an (Ang Gripong Taw-an)
 Ang Wakwak nga Gabali (Ang Baliktad na
Aswang)
 Kinsay Isog? (Sinong Matapang?)
 Natuman ang Misyon (Natupad ang Misyon)
 Si Dodong Manos (Si Dodong Manos)
 Sr. Sto. Niño (Sr. Sto. Niño)
 Uray (Uray)
Makikita sa Talahanayan 12 ang mga kwentong bayan mula sa barangay Sta.
Maria. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay at ang kanang hanay naman ay
ang mga pamagat ng kwentong bayan. Ang mga salitang nasa loob ng mga panaklong ay
ang mga pamagat sa mga kwentong bayan na nasa wikang Filipino.
Talahanayan 13. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Sumirap

Barangay Sumirap  Ang Kambras sa Wakwak (Ang Kalmot ng Aswang)
 Ang mga Panagna ni Lolo (Ang mga Hula ni Lolo)
 Ang Pangalan nga Sumirap (Ang Pangalang
Sumirap)
 Ang Yuta nga Gitukuran ug Balay (Ang Lupang
Tinayuan ng Bahay)
 Diwatahan (Diwatahan)
 Eklipse (Duyog)
 Nganung Habog ang Langit? (Bakit Mataas ang
Langit?)
Makikita sa Talahanayan 13 ang mga kwentong bayan sa barangay Sumirap.
Nakalagay sa kaliwang hanay ang pangalan ng barangay at sa kanang hanay naman
nakalagay ang mga pamagat ng mga kwentong bayan. Nasa wikang Filipino naman ang
mga pamagat na nakapaloob sa mga panaklong.
Talahanayan 14. Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Tugas

Barangay Tugas  Ang Duha ka Maghigala (Ang Dalawang
Magkaibigan)
 Ang Gigikanan sa mga Nilabay sa Diyos (Ang
Pinagmulan ng mga Itinakwil ng Diyos)
 Ang Kataw sa Suba (Ang Halimaw sa Ilog)
 Ang Langgam nga Makapahimog Bato (Ang Ibon
na Nakalilikha ng Bato)
 Ang Lay Minister (Ang Lay Minister)
 Ang Nagbantay sa Silangan (Ang Nagbabantay sa
Silangan)
 Ang Tawo ug ang Buwaya (Ang Tao at ang
Buwaya)
 Nauwat ang Leon (Naisahan ang Leon)
 Orasyon sa Wakwak (Orasyon sa Aswang)
 Si Juan Utangan (Si Juan May Utang)
 Sirena sa Dagat (Sirena sa Dagat)
Makikita sa talahanayan 14 ang mga kwentong bayan na nakalap sa barangay
Tugas. Sa kaliwang hanay nakalagay ang pangalan ng barangay na pinagkuhanan ng
kwento. Sa kanang hanay naman nakalagay ang mga pamagat ng mga kwentong bayan sa
diyalektong Cebuano. Ang mga salitang nakapaloob sa mga panaklong ay ang mga
pamagat ng mga kwento sa wikang Filipino.
Talahanayan 15. Ang mga Kwentong Bayan sa Barangay Villaba

Barangay Villaba  Ang Binuhi nga Sigbin (Ang Alagang Sigbin)
 Ang Dalaga nga Nabuang (Ang Dalagang
Nabaliw)
 Ang mga Bulan sa Tingtanom (Ang mga Buwan ng
Panananim)
 Ang Patron sa Villaba (Ang Patron ng Villaba)
 Ang Sinugdanan sa Villaba (Ang Pinagmulan ng
Villaba)
Makikita sa Talahanayan 15 ang mga kwentong bayang nakalap mula sa barangay
Villaba. Ang kaliwang hanay ay ang pangalan ng barangay na pinagkuhanan ng mga
kwentong bayan. Ang kanang hanay naman ay ang mga pamagat ng mga kwentong
bayan sa diyalektong Cebuano. Ang mga salitang pahalang na nakapaloob sa mga
panaklong ay ang mga pamagat ng mga kwentong bayan sa wikang Filipino.
Ang Iba’t ibang Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Tangub
Makikita sa talahanayan 16 hanggang 31 ang iba‟t ibang klasipikasyon ng mga
kwentong bayang nakalap sa mga piling barangay sa syudad ng Tangub ayon sa alamat
na „di etyolohikal at alamat na etyolohikal, mito, pabula at salaysayin.
Talahanayan 16. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Bintana

Alamat
Etyolohikal Di-etyolohikal Mito Pabula Salaysayin
 Ang Apilyedo na  Ang Batong Ang Pananim na
Laras Inaalayan Ube
Ang Pinagmulan  Ang Bato na
ng Pangalan ng Simbahan
Bintana
  Ang
Duwendeng
Nagsusulat
 Ang
Nanganganak na
Duwende
 Si Aldam
Makikita sa Talahanayan 16 ang klaspikasyon ng mga kwentong bayang nakalap
mula sa barangay Bintana. Ang kwentong pinamagatang Ang Apilyedong Laras ay
napapabilang sa alamat na etyolohikal dahil ito ay nagpapaliwanag kung bakit Laras ang
apilyedo ng isang tao at kung saan nanggaling ang salitang Laras. Ang kwentong Ang
Pinagmulan ng Pangalang Bintana ay isang halimbawa ng alamat na etyolohikal dahil
tumatalakay ito sa kung bakit pinangalanang Bintana ang naturang pook. Ang mga
kwentong napapabilang sa alamat na di-etyolohikal ay pumapaksa sa mga hindi kapani-
paniwalang nilalang kagaya ng mga duwende at engkanto. Ang mga pangyayari rin sa
mga kwento ay mahirap na paniwalaan. Ang kwentong Ang Pananim na Ube naman ay
isang kwentong maituturing na hindi totoong nangyari at hindi sineseryoso. Ngunit sa
kabila nito ay may aral pa rin ang mapupulot dito. Ang kwentong ito ay nagpapahayag
ng pagiging masipag sa panananim at pangingisda upang mabuhay.
Walang naitala sa hanay ng mito at pabula sapagkat wala silang nalalaman na mga
kwentong tungkol sa mga diyos at diyosa dahil namulat na sila sa pagiging Kristyano.
Sa telebisyon at mga aklat na rin nila nalaman ang mga kwentong hinggil sa mga hayop.
Talahanayan 17. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Caniangan
 Ang  Ang Birheng  Ang Dalawang  Ang Batang
Pangalang Nagpakita sa Kambing Natabunan ng
Caniangan Panaginip  Ang Pagong at Bato
 Ang Gintong ang Matsing  Ang Haring
Kabayo Unggoy
 Ang Punong  Ang mga Oka
Natutumba
 Ang Sigbin ni
Rufino
Makikita sa Talahanayan 17 ang klasipikasyon ng mga kwentong bayan sa
barangay Caniangan. Sa alamat na etyolohikal napapabilang ang kwentong Ang
Pinagmulan ng Pangalang Caniangan dahil napapatungkol ito sa kung paano nagkaroon
ng pangalan ang lugar. Ang mga kwentong napapabilang sa alamat na di-etyolohikal ay
napapatungkol sa hindi kapani-paniwalang nilalang kagaya ng sigbin, gintong kabayo at
punong natutumba. Ang kwentong hinggil sa isang birhen na nagpakita sa panaginip ay
halimbawa rin ng alamat na di-etyolohikal sapagkat tumatalakay ito sa kwentong kung
paano nagkaroon ng santong pinaniniwalaan ang mga taga Caniangan dahil sa hindi
maipaliwanag na karanasan ng isang babaeng nanaginip tungkol sa birhen.
Samantala, walang naitalang mga kwento sa hanay ng mito dahil ang mga
nakatira sa barangay Caniangan ay mga purong Cebuano na kung saan ay pinagbabatayan
nila ang bibliya sa kanilang paniniwala.
Ang mga kwento sa hanay ng pabula ay napapatungkol sa dalawang hayop na
may katangiang pantao. Tinuring itong totoong nangyari dahil ayon sa nagsasalaysay sa
kwento, nakakapagsalita ang mga hayop noong unang panahon. Walang karakter na tao
sa kwento, bagkus mga hayop lamang ang bida kung kaya ay napapabilang ito sa pabula.
Sa hanay ng salaysayin naman napapabilang ang mga kwento ng mga sinaunang
tao at ng kanilang karanasan na maituturing na hindi kapani-paniwala.
Talahanayan 18. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Capalaran.

Alamat
Bakit  Ang Babae sa Balon
Capalaran?  Ang Misteryo ng
Capalaran
 Ang Kapre sa
Capalaran
 Ang Patron ng
Capalaran
 Ang Sibin sa
Taniman ng mga
Mangga
barangay Capalaran. Ang kwentong Bakit Capalaran? ay napapatungkol sa kung bakit
tinawag na Capalaran ang naturang lugar, kung kaya ito ay napapabilang sa alamat na
etyolohikal. Ang mga kwentong nasa hanay ng alamat na di-etyolohikal ay mga
kwentong kababalaghan tungkol sa mga hindi kapani-paniwalang nilalang katulad ng
nilalang na nanggagaya ng mukha, taong may agimat, sigbin at kapre. Ang alamat na di-
etyolohikal din ay napapatungkol sa alamat ng santo kung kaya ay halimbawa nito ang
kwentong Ang Patron sa Capalaran dahil ang paksa nito ay tungkol sa kung paano
nagkaroon ng patron o santo ang barangay Capalaran.
Samantala, walang naitalang mga kwento na napapabilang sa mito dahil purong
Cebuano ang mga nakatira dito at mas pinaniniwalaan nila ang bibliya bilang batayan ng
kanilang paniniwala kaysa sa mga diyos at diyosa. Wala ring naitalang kwento na
napapabilang sa pabula sapagkat ang nalaman nilang mga kwento na pinagbibidahan ng

mga hayop ay mga kwentong napanood nila sa telebisyon o nabasa sa mga aklat at hindi
nagmula sa sabi-sabi ng mga matatanda.
Talahanayan 19. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Hoyohoy.

Alamat
Ang  Ang mga  Ang mga Maghat
Pinagmulan ng Engkanto sa Ilog na Pinatay
Hoyohoy  Ang White Lady  Kapangyarihan
sa View Deck Laban sa Machine
 Kumpare Gun
barangay Hoyohoy. Ang mga kwento sa hanay ng alamat na etyolohikal ay
napapatungkol sa kung bakit pinangalanang Hoyohoy ang naturang barangay at paano
nagkaroon ng pangalan ang syudad ng Tangub. Ang mga kwento sa hanay ng alamat na
di-etyolohikal naman ay napapatungkol sa mga hindi maipaliwanag na mga nilalang
katulad ng white lady at engkanto.
Samantala, walang naitala sa hanay ng mito at salaysayin sapagkat ang mga
nalalaman ng mga impormante sa barangay Hoyohoy hinggil sa kwento ng mga diyos at
mga hayop ay napanood lamang nila sa telebisyon o nabasa sa mga aklat, kaya hindi na
ito isinali sapagkat hindi ito pagmamay-ari ng syudad ng Tangub.
Ang mga kwentong pinamagatang Kapangyarihan Laban sa Machine Gun at Ang
mga Maghat na Pinatay ay mga halimbawa ng salaysayin sapagkat ang ito ay
napapatungkol sa mga matatandang may kapangyarihan at kung paano nila natalo ang
mga Hapon at mga magnanakaw na may kapangyarihan o tinatawag na maghat. Ang mga
pangyayaring ito ay mahirap paniwalaan kung bahagi ba ito ng kasaysayan sa barangay

Hoyohoy. Pumapaksa rin ito sa mga dilemang kinahaharap ng mga matatanda noon
kagaya ng pagtalo sa mga maghat at mga Hapon.
Talahanayan 20. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Labuyo.

Alamat
Ang Pangalang  Ang Aswang na  Naghanap ng Daan
Labuyo Parang isang si Juan
Payong  Sino ang Unang
 Ang Bahay ni Makaaakyat ng
Pilo Langit?
 Ang Dalawang
Magkapatid
 Ang Lugar na
may Akasya
 Ang Matanda sa
Malaking
Bahay
 Ang Patay na
Nabuhay
Makikita sa Talahanayan 20 ang mga kwentong bayan sa barangay Labuyo at
ang klasipikasyon nito. Ang Pangalang Labuyo ay napapatungkol sa kung paano
pinangalanan ang barangay Labuyo kaya maituturing ito na isang halimbawa ng alamat
na etyolohikal. Ang mga kwentong nasa hanay ng alamat na di-etyolohikal ay mga
kwentong kababalaghan kagaya ng isang patay na nabuhay, mga aswang, multo,
engkanto at mga hindi kapani-paniwalang karanasan ng mga sinaunang tao sa mga
makapangyarihang nilalang.
Wala namang naitalang mga kwento sa hanay ng mito at pabula sapagkat ang mga
nakapanayam ay mga purong Kristyano na kung saan ay bibliya ang pinagbabatayan ng
paniniwala at hindi ang mga diyos at diyosa. Wala rin silang nalalaman na pabula mula sa
kwento-kwento ng mga sinauna.

Ang kwentong Sino ang Unang Makakaakyat ng Langit ay halimbawa ng
salaysayin sapagkat isa itong kwentong kapilyuhan at ang layunin lamang nito ay
magpatawa. Kapupulatan naman ito ng aral katulad ng paggawa ng mabubuti habang
nabubuhay pa. ang kwentong Naghanap ng Daan si Juan ay napapabilang din sa
salaysayin dahil kwentong kapilyuhan din ito at hindi bahagi ng kasaysayan ng Tangub
ngunit kapupulutan ito ng aral kagaya ng pagtulong sa kapwa kahit sa maliit na paraan.
Talahanayan 21. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Lorenzo Tan.

Alamat
Bakit  Ang Baboy na  Ang mga Hapon sa
Puntod? Nagsusuot ng Tangub
Bakya  Ang Yaman ng
 Ang Panguil Bay
Magandang  Mababa ang Langit
Babae  Si Doktor Serenio
 Ang Misteryo
ng Dagat
 Ang Ninong
Kong Aswang
 Ang Punong
Balite na
Isang
Malaking
Bahay
 Ang Shokoy
sa Ilog
 Duwende,
Engkanto at
Kapre sa
Iisang Bubong
 Si Amparo
Makikita sa Talahanayan 21 ang mga kwentong bayan sa barangay Lorenzo Tan.
Sa hanay ng alamat na etyolohikal napapabilang ang kwentong Bakit Puntod? dahil ito ay
tungkol sa pinagmulan ng pangalan ng barangay noon bago pa man ito naging Lorenzo
Tan. Marami-rami naman ang naitalang mga kwentong kababalaghan tungkol sa mga
aswang na nag-aanyong magandang babae o mga hayop, shokoy, kapre, engkanto at
duwende.
Sa hanay ng mito at pabula ay walang nailistang mga kwento sapagkat matibay
ang paniniwala ng mga matatanda sa Kristyanismo at hindi na nila naabutan pa ang mga
kwento ng mga sinaunang tao na nananampalataya sa mga anito. Wala rin sa pabula dahil
ang mga kwentong pinagbibidahan ng mga hayop na alam nila ay nanggaling sa aklat.
May mga kwentong naitala sa hanay ng salaysayin katulad ng kwentong
pinamagatang Ang mga Hapon sa Tangub at Ang Yaman ng Panguil Bay ay
nagpapaliwanag sa mga karanasan ng mga sinaunang Tangubanon na kung paano nila
hinarap ang dilemang digmaan ng mga Hapon at ang pamumuhay nang masagana kahit
na kakaunti na lamang ang mga yamang dagat. Ang kwentong Mababa ang Langit ay
isang kwentong maituturing na likhang isip lamang dahil mataas na ang langit noon pa
man at may mga punongkahoy na. Bagamat maituturing pa rin itong bahagi ng
kasaysayan dahil ito ang paniniwala ng mga sinaunang mga Tangubanon.
Talahanayan 22. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Maloro.

Alamat
Bakit Maalat ang  Ang Aswang ay  Ang mga
Dagat? Kayang Puksain ng Subanen sa
Dasal Tangub
 Ang Bahay  Umabot sa
 Ang Gurong Ulap
Lumutang
 Ang Mag-asawa
 Ang Malaking Isda
sa Dagat
 Ang Mangingisda
 Ang Shokoy sa
Dagat
barangay Maloro. Ang kwentong Bakit Maalat ang Dagat? ay nasa hanay ng alamat na
etyolohikal sapagkat ipinapaliwanag dito kung bakit maalat ang dagat at ang pinag-
ugatan ng alat ng dagat. Sa hanay ng alamat na di-etyolohikal naman ay napabilang ang
mga kwentong hinggil sa aswang, malaking isda, shokoy, engkanto at multo.
Walang naitalang mito at pabula dahil sa aklat lamang nila nalaman ang mga
kwento-kwento na mga halimbawa ng mito at pabula. Samantalang ang kwentong Ang
mga Subanen sa Tangub ay isang salaysayin dahil tungkol ito sa unang nakatira sa
Tangub na maaaring totoong nangyari noon. Kapupulutan ito ng aral katulad ng pagbigay
ng respeto sa mga kultural na pangkat. Ang kwentong Umabot sa Ulap ay nagsasalaysay
na mababa pa ang langit noon na kung saan ay maaaring gawa-gawa lamang at mahirap
paniwalaan. Ngunit nagtataglay naman ito ng aral katulad ng pagiging masipag.
Talahanayan 23. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Malubog

Alamat
Bakit Maalat  Ang Batang Ang mga
ang Dagat? Nawawala Naghiganting
Bakit  Ang Kapre Matsing
Pinangalanang  Ang Lalaki at
Malubog? ang Engkantada
 Ang Malaking
Puno ng Mangga
 Ang Misteryo sa
Malubog River
 Ang Puno ng
Mangga at Puno
ng Balite
 Ang White Lady
sa Puno ng
Mangga
Barangay Malubog. Ang dalawang kwento sa hanay ng alamat na etyolohikal ay
nagpapaliwanag kung bakit pinangalanang Malubog ang naturang barangay at ang
dahilan ng pagkaalat ng dagat.
Ang mga kwentong napapabilang sa alamat na di-etyolohikal ay napapatungkol sa
kapre, engkanto at white lady, mga hindi kapani-paniwalang nilalang na nanggugulo sa
buhay ng tao. Walang naitalang mito at pabula dahil sa aklat nila nabasa ang mga
kwentong naglalaman ng mga diyos at diyosa at mga kwento na kung saan nagsasalita
ang mga hayop. Ang salaysaying Ang mga Naghiganting Matsing ay pinagbibidahan ng
tao at mga matsing na hindi maituturing na totoo at gawa-gawa lamang ng mga sinaunang
mga tao. Ito ay kwentong kapilyuhan dahil sa pagkapilyu ng mga matsing at kwentong
katusuhan dahil sa pagiging tuso ng tao. Gayun pa man, naglalaman ito ng mabuting asal
katulad ng pagtrato sa mga hayop nang tama.
Talahanayan 24. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Mangga

Alamat
Ang  Ang Amamarang  Ang Ang Paniking  Ang mga
Pangalang  Ang Buwaya sa Pinagmulan ng Balimbing Manggahat
Mangga Lawa Dagat at Ilog  Ang
 Ang Ginto ng  Bakit Mataas Malaking
mga Hapon ang Langit? Agila
 Ang Matandang  Ang Taong
Naglaho Nalunod
 Ang Taong  Ang Tatlong
Namalikmata Dalaga
 Ang Taong  Banog-banog
Nagnakaw sa  Kano-kano
mga Engkanto
barangay Mangga. Sa hanay ng alamat na etyolohikal napapabilang ang kwentong Ang

Pangalang Mangga sapagkat ipinapaliwanag dito kung bakit tinawag na Mangga ang
naturang barangay. Napapabilang naman sa hanay ng alamat na di-etyolohikal ang mga
kwentong may hindi kapani-paniwalang nilalang katulad ng buwayang kumakain ng tao,
aswang na nagpapanggap na aso, amamarang at engkanto. Isang halimbawa rin ng alamat
na di-etyolohikal ang tungkol sa nakabaong kayamanan katulad ng Ang Ginto ng mga
Hapon. Ang hanay ng mito naman ay kinabibilangan ng kwentong tungkol sa
pinagmulan ng dagat at ilog na ginawa ng isang engkanto o diwata. Ang kwentong Bakit
Mataas ang Langit? ay isa ring mito dahil pinagbibidahan ito ng diyos at ng mga tao.
Sa kabilang dako naman, ang kwentong Ang Paniking Balimbing ay isang
halimbawa ng pabula sapagkat lahat ng mga tauhan sa kwento ay mga hayop na
nagsasalita. Ito ay kapupulutan ng aral katulad ng pagkakaroon ng paninindigan. Ang
mga kwentong bayan na napapabilang sa salaysayin ay mga kwentong engkantado
katulad ng Banog-banog at Kano-kano. Ang mga kwentong ito ay pumapaksa sa
paniniwala at paggalang ng mga sinaunang mga tao sa mga engkanto at diwata. Ang
kwentong pinamagatang Ang Taong Nalunod at Ang mga Manggahat ay napapabilang sa
salaysayin sapagkat maituturing ito na likhang-isip lamang at walang kasiguraduhan kung
bahagi ba ito ng kasaysayin. Kasama rin sa salaysayin ang kwentong Ang Malaking Agila
dahil pinagbibidahan ito ng tao at hayop at hindi rin sigurado kung totoo ba ito o hindi.
Ang kwentong Ang Tatlong Dalaga ay isang salaysayin sa kadahilanang gawa-gawa ito
at ang layunin ay magpatawa. Sa kabuuan, ang mga aral na mapupulot dito ay katapatan,
paggalang sa mga kultural na pangkat, pagmamahal sa pamilya at mahabang pasensya.

Talahanayan 25. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Maquilao
Alamat
Bakit Maquilao? Ang Estudyanteng  Ang Bagong Kasal
Sinapian  Ang Mag-asawa at
ang Anak
 Ang
Magkasintahan
 Ang Pari, Madre at
ang Sundalo
 Walang Pamasahe
barangay Maquilao. Ang kwentong Bakit Maquilao? ay nagpapaliwanag kung bakit
tinawag na barangay Maquilao ang naturang lugar kung kaya ay napapabilang ito sa
alamat na etyolohikal. Ang kwentong napapabilang sa alamat na di-etyolohikal ay
napapatungkol sa masamang espiritu na sumapi sa isang estudyante.
Samantala, walang naitala sa hanay ng mito dahil purong Cebuano ang nakatira sa
naturang lugar at ang bibliya ang kanilang naging batayan sa paniniwala kung kaya ay
hindi nila alam ang tungkol sa mga diyos at diyosa na pinaniniwalaan ng sinaunang mga
tao. Wala ring naitala sa hanay ng pabula sapagkat sa telebisyon lamang nila napanood
ang mga nagsasalitang hayop at napag-aralan nila noon ang iilang kwentong
pinagbibidahan ng mga hayop.
Ang mga kwentong naitala sa hanay ng salaysayin ay mga kwentong kapilyuhan
na napapatungkol sa karaniwang buhay ng mga tauhan na kinapupulutan ng aral katulad
ng pagiging wais sa lahat ng bahay.
Talahanayan 26. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Sicot

Alamat
Ang Pangalan  Kabilugan ng  Ang Usa at  Ang Tilaok ng
na Sicot Buwan ang Pagong Manok
 Kulam  Ang Tangang  B‟lai at Bunyag
 Sigbin ng mga Matsing  Binukid
Subanen
 Si Reni
Makikita sa Talahanayan 26 ang klasipikasyon ng mga kwentong bayan na
nakalap mula sa barangay Sicot. Napapabilang sa hanay ng alamat na etyolohikal ang
kwentong pinamagatang Ang Pangalan na Sicot. Ang mga kwentong nasa hanay ng
alamat na di-etyolohikal ay pumapaksa tungkol sa mga hindi karaniwang nilalang katulad
ng engkanto, shokoy, sigbin at itim na kapangyarihan katulad ng kulam.
Kahit na ang mga naninirahan sa barangay Sicot ay mga purong Subanen, hindi
na nila alam ang tungkol sa kwento ng mga diyos at diyosa hinggil sa paglikha ng
mundo, tao at iba pa dahil hindi na nila naabutan ang kwento ng kanilang mga ninuno
kung kaya ay walang naitala sa hanay ng mito. Sa hanay ng pabula naman napapabilang
ang kwentong Ang Usa at ang Pagong at Ang Tangang Matsing sapagkat pinagbibidahan
ito ng mga hayop na nilapatan ng katangian ng tao. Kapupulutan naman ito ng aral
katulad ng pagpapakumbaba.
Ang mga kwentong nasa hanay ng salaysayin ay mga kwentong engkantado at
kwento ng tao dahil isinasalaysay ng mga kwento ang paniniwala ng mga Subanen sa
pag-aalay sa mga diwata at ang ritwal na ginagawa ng kanilang pangkat. Kasali rin dito
ang paniniwala ng mga Subanen sa mga palatandaan katulad ng pagtitilaok ng manok
tanda ng pagbubuntis ng isang dalaga. Ang mga aral na mapupulot sa mga kwentong ito
ay matibay na paniniwala sa nakatataas sa kanila at pagpapanatili ng kulturang
kinagisnan.
Talahanayan 27. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Sta. Maria
Alamat
Ang Pinagmulan  Ang Baliktad na  Ang Apoy na
ng Pangalang Aswang Lumitaw
Sta. Maria  Ang Balon  Ang Baboy at ang
 Ang Gripong Kabayo
Taw-an  Ang Lasing at ang
 Sr. Sto. Niño Aswang
 Uray  Natupad ang Misyon
 Si Dodong Manos
 Sinong Matapang?
Makikita sa Talahanayan 27 ang mga kwentong bayan sa barangay Sumirap at
ang klasipikasyong kinabibilangan nito. Ang mga kwentong napapabilang sa alamat na
etyolohikal ay nagpapaliwanag sa kung paano nagkaroon ng pangalan ang naturang lugar.
Ang mga kwentong nasa hanay ng alamat na di-etyolohikal ay napapatungkol sa mga
hindi karaniwang mga nilalang kagaya ng aswang, engkanto at kapre. Ang kwentong
pinamagatang Sr. Sto. Niño naman ay kwento tungkol sa santong nagpakita sa mga tao.
Samantala, walang naitala sa hanay ng mito at pabula sapagkat sa paaralan na nila
natutunan ang kwento hinggil sa mga hayop ang tauhan at mga diyos at diyosa. Ang mga
kwentong nasa hanay ng salaysayin ay mga kwentong kapilyuhan at kwento ng tao na
kapupulutan ng aral katulad ng pagiging matapang at pagbabago sa masamang ugali.
Talahanyan 28. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Sumirap

Alamat
 Ang Pangalang  Ang Kalmot ng Aswang  Ang mga Hula
Sumirap  Ang Lupang Tinayuan ni Lolo
 Bakit Mataas ng Bahay  Diwatahan
ang Langit?  Duyog
barangay Sumirap. Ang mga kwento sa hanay ng alamat na etyolohikal ay
nagpapaliwanag kung bakit pinangalanang Sumirap ang naturang barangay at kung bakit
mataas ang langit. Ang nasa hanay ng alamat na di-etyolohikal naman ay mga kwentong
kababalaghan tungkol sa aswang, engkanto at mga maligno.
Walang naitalang mga kwento na napapabilang sa mito dahil lumaki ang mga
impormante na bibliya na ang naging sandigan nila sa kanilang paniniwala. Wala ring
naitala sa hanay ng pabula dahil sa telebisyon at aklat na nila nabasa ang mga kwentong
pinagbibidahan ng mga hayop at hindi mula sa kanilang mga ninuno.
Ang mga kwentong nasa hanay ng salaysayin ay mga kwentong engkantado at
kwento ng tao. Kapupulutan din ito ng aral katulad ng pagiging matapang at matibay na
paniniwala at pananampalataya.
Talahanayan 29. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Tugas

Alamat
 Ang Halimaw Ang  Ang  Ang Lay
sa Ilog Pinagmulan Dalawang Minister
 Ang Ibon na ng mga Magkaibigan  Ang Tao at ang
Nakalilikha ng Itinakwil ng  Naisahan Buwaya
Bato Diyos ang Leon  Si Juan May
 Ang Utang
Nagbabantay sa
Silangan
 Orasyon sa
Aswang
 Sirena sa Dagat
barangay Tugas. Walang naitala sa hanay ng alamat na etyolohikal at sa hanay naman ng
alamat na di-etyolohikal ay naitala ang mga kwentong kababalaghan katulad ng halimaw,
sirena, kakaibang ibon, aswang at isang makapangyarihang nilalang. Sa mito naman

napapabilang ang kwentong Ang Pinagmulan ng mga Itinakwil ng Diyos sapagkat
tumutukoy ito sa pinagmulan ng mga maligno at mga hindi karaniwang mga nilalang.
Pinagbibidahan din ito ng Diyos at ng mga anghel na makapangyarihan.
Sa hanay ng pabula naman napapabilang ang mga pabulang tungkol sa leon at
mga kambing na kapupulutan ng aral katulad ng pagtulong sa nangangailangan at
pagpapakumbaba. Sa hanay ng salaysayin naman napapabilang ang mga kwentong
kapilyuhan at katusuhan. Napapalooban din ito ng aral katulad ng pagiging wais,
paggalang sa kapwa at pagiging matapang.
Talahanayan 30. Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan sa Barangay Villaba

Alamat
Ang  Ang Alagang Ang mga Buwan
Pinagmulan ng Sigbin ng Panananim
Villaba  Ang Dalagang
Nabaliw
 Ang Patron ng
Villaba
barangay Villaba. Sa alamat na etyolohikal napapabilang ang kwento hinggil sa
pinagmulan ng pangalan ng barangay Villaba. Sa alamat na di-etyolohikal naman
napapabilang ang mga kwento tungkol sa sigbin, alamat ng santo at engkanto.
Samantala, walang naitala sa hanay ng mito sapagkat matibay ang paniniwala ng
mga taga Villaba sa Kristyanismo kung kaya ay hindi nila alam ang mga kwento sa diyos
at diyosa. Ito rin ay dahil sa pagiging purong Cebuano ng mga tao sa naturang barangay.
Dagdag pa nito, ang mga kwento sa hanay ng salaysayin ay napapatungkol sa
karaniwang pamumuhay ng mga taga Villaba at kapupulutan din ito ng aral katulad ng
pagiging masipag at masigasig sa trabaho.

Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan
Makikita sa Talahanayan 31 hanggang 45 ang mga pamagat ng mga kwentong
bayan, ang mga tauhan ng bawat kwento at ang papel nito. Kaakibat rin nito ang ugali ng
mga Tangubanon na nangingibabaw sa kwentong bayan batay sa ipinakita ng mga
tauhan.
Talahanayan 31. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Bintana
Pamagat Tauhan Ugali ng mga
Tangubanon
Ang Apilyedo na Laras  Laras – isang manlalakbay - Mahilig sa babae
Ang Batong Inaalayan  Mga taga Bintana – ang - Madaling
nag-aalay sa bato nagpapaniwala
Ang Bato na Simbahan  Consing - niligawan ng - Matapang
engkanto
 Mga Kapitbahay – mga - Mausisa
nakasaksi kay
Consing
Ang Duwendeng  Mga Guro – nakapansin sa - Mausisa at masipag
Nagsusulat maliliit na paa
 Pitpit at mga bata – - Tapat at masipag
nakakita sa duwende
Ang Nanganganak na  Guro – ang nakapansin sa - Matatakutin at
Duwende kakaibang amoy magalang
Ang Pananim na Ube  Tao – nagtatanim ng ube - Masipag
Ang Pinagmulan ng  Mga taga Bintana – - Masipag
Pangalan ng Bintana naglalaba at nag-iigib
ng tubig
Si Aldam  Aldam – nakakakita ng - Tahimik at mapag-isa
engkanto
Makikita sa Talahanayan 31 ang mga ugali ng mga Tangubanon sa mga kwentong
bayan na nakalap sa barangay Bintana. Ang unang hanay ay ang pamagat ng kwento.
Ang ikalawang hanay naman ay ang mga pangunahing tauhan at ang mga papel nito sa
kwento. Nasa ikatlong hanay naman ang mga ugaling nangingibabaw ng mga
Tangubanon batay sa ipinakita ng mga tauhan sa bawat kwento.

Ang Apilyedo na Laras naman ay napapatungkol sa kung paano nagkaroon ng
apilyedo ang naturang tao batay sa kanyang gawain. Sinabi sa kwento na ang tao ay
mahilig sa babae at inaangkin lahat ang kababaihan kung kaya siya ay tinawag na Laras.
Ang kwentong Ang Batong Inaalayan ay pinagbibidahan ng mga taga Bintana na
kung saan ay nag-aalay sila sa malaking bato sa tuwing sila o ibang myembro ng pamilya
ay nagkakasakit. Dito masasabi na ang mga taong yaon ay madaling nagpapaniwala sa
sinasabi ng iba na nagkasala sila o ang ibang myembro ng pamilya sa malaking bato kung
kaya ay nag-aalay sila ng kung ano-ano sa bato upang gumaling. Pinatunayan nila na sila
ay naniniwala dito, dahil batay sa kwento gumagaling naman sila sa pamamaraang ito.
Sa kwentong Ang Bato na Simbahan ay pinagbibidahan ni Consing kung saan
siya ay niligawan ng isang engkanto at nais siyang dalhin nito sa kanilang palasyo. Dito
makikita ang tapang ni Consing dahil pilit niyang nilalabanan ang engkanto at hindi siya
nagpadala sa mga sinabi ng engkanto. Ang mga kapitbahay naman ay nagpakita ng
pagiging mausisa batay sa kwento sapagkat nang malaman nila ang paglutang ni Consing
ay agad silang pumunta upang makita ang kalagayan ni Consing kung totoo ba ito o
hindi.
Sa kwentong Ang Duwendeng Nagsusulat ay masasabi na ang mga gurong
nakapansin sa maliliit na paa ay mausisa sapagkat nais nilang makita ang duwende kaya
hinahanap nila ito. Ipinakita rin sa simula ng kwento na ang mga guro ay pumupunta sa
paaralan kahit wala pang pasok upang maglinis. Ito ang pagpapatunay na masipag ang
mga guro sa paglilinis ng kanilang paaralan kahit walang pasok. Samantala, si Pitpit
naman at ang iba pang mga mag-aaral ay masipag rin dahil tumutulong sila sa paglilinis
sa paaralan kahit walang pasok at kahit walang dagdag na puntos sa kanila. Ipinapakita
rin nila ang pagiging matapat dahil itinapat nila sa mga guro ang duwendeng kanilang
nakita at hindi sila nagpadala sa kanilang takot na saktan ng duwende kapag sila ay
nagsumbong.
Ang kwentong pinamagatang Ang Nanganganak na Duwende ay pinagbibidahan
ng guro na kung saan siya ang nakapansin sa kakaibang amoy sa silid. Batay sa ipinakita
sa kwento, matutukoy na ang guro ay matatakutin sapagkat nang mapansin niya ang
kakaibang amoy ay tinawag niya ang ibang kasamahan upang may makasama siya sa
paghahanap sa pinanggalingan ng kakaibang amoy. Pagiging magalang naman ang isa
pang ugali ng guro sapagkat nang makita niya na may bote ng pamahid at bato sa kisame
ay hindi na niya ito ginalaw at hinayaan na lamang iyon hanggang sa matapos ang
kisame. Ibig sabihin nito ay ginagalang ng guro ang presensya ng mga hindi ordinaryong
nilalang kagaya ng duwende.
Ang kwento naman na Pananim na Ube ay ipinapakita na masipag ang tauhan sa
kwento dahil pagkatapos niyang magtanim ng ube ay pumunta siya agad sa dagat upang
manghuli ng mga hipon at alimango.
Ang mga Tangubanon naman sa kwentong Ang Pinagmulan ng Pangalan ng
Bintana ay nagpapakita ng kasipagan dahil sa kanilang paglalaba at pag-iigib ng tubig
palagi.
Ang kwentong Si Aldam naman ay pinagbibidahan ni Aldam na kung saan siya ay
nagkaroon ng engkantong kasintahan. Ipinapakita sa kwento na siya ay tahimik lamang
kaya hindi matukoy ng mga guro at iba pang mga mag-aaral ang kanyang kalagayan
sapagkat hindi niya ipinagkalat sa lahat na siya ay may engkantong kasintahan. Dagdag
pa nito, ayon sa kwento, laging nakikita ng mga guro at kapwa mag-aaral na nag-iisa
lamang si Aldam na tumatambay sa kakahuyan at nagsasalita nang mag-isa, kaya
masasabi na siya ay mapag-isa.
Talahanayan 32. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay

Caniangan
Pamagat Tauhan Ugali ng mga Tangubanon
Ang Batang  Mga bata – naglalaro sa - Masayahin, maalalahin,
Natabunan ng Bato ilog tapat at matatakutin
 Mga tao – tumulong sa - Matulungin at matatakutin
bata
Ang Birheng  Babe – nanaginip sa - Matapat at relihiyosa
Nagpakita sa Birhen
Panaginip
Ang Dalawang  Dalawang kambing – - Madamot at banidoso
Kambing nag-aaway dahil sa
teritoryo
 Ibang mga hayop – - Matalino
nanga-ngalaga sa
lupaing na-iwan ng
mga kambing
Ang Haring  Imok – nakabili ng - Mayabang at matatakutin
Unggoy lupang
pinaninirahan ng
malalaking unggoy - Masipag at matatakutin
 Mga Tao – nagbubungkal
ng lupa
Ang Gintong  Babae – nakakita ng - Masipag at madaling
Kabayo kabayong kulay nagpapaniwala
ginto
Ang mga Oka  Oka – isang Hapon na - Maalalahanin
nakipagsapalaran
sa Mindanao
 Mga Pilipino – nag-abang - Masungit
sa mga Oka na
papunta sa Ozamiz
Ang Pagong at ang  Pagong – kaibigan ni - Mapagkumbaba
Matsing Matsing - Maparaan, makasarili at
 Matsing – kaibigan ni mainggitin
Pagong
Ang Pangalang  Matatanda – nagsabi na - Madaling nagpapaniwala
Caniangan may malaking
baboy na nakatira
sa bato
Ang Punong  Tao – nakakita sa - Mapamahiin at matatakutin
Natutumba punong natutumba
Ang Sigbin ni  Rufino – ang sinasabing - Tahimik at misteryoso
Rufino may-ari ng sigbin
 Mga Kapitbahay – - Tsismoso
nagkalat na si
Rufino ay may
alagang sigbin
Makikita sa Talahanayan 32 ang mga Tangubanon sa mga kwentong bayan ng
barangay Caniangan. Sa unang hanay nakalagay ang mga pamagat ng kwento. Sa
ikalawang hanay naman nakalagay ang mga tauhan ng bawat kwento at sa pangatlong
hanay nakalagay ang mga ugaling ipinakita ng mga tauhan sa kwento.
Ang Batang Natabunan ng Bato ay isang kwentong pinagbibidahan ng mga bata
na kung saan ay masasabi sa kwento na sila ay masayahin sapagkat naglalaro lamang sila
sa ilog nang hindi nababahala sa kung ano man ang maaaring mangyari. Ipinapakita rin
nila ang pagiging maalalahin dahil nang hindi nila mahanap ang isang kasama ay nag-
alala sila at kanilang hinanap. Nang mahanap na nila ay nag-alala sila sa kalagayan ng
bata dahilan ng kanilang pagtawag sa mga tao upang manghingi ng tulong. Ipinakita rin
nila ang katapatan dahil kailangan nilang sabihin ang totoong nangyari sa mga taong
hinigan nila ng saklolo. Pagiging matatakutin naman ang isa pang ugali nila dahil sa
katapusan ng kwento, isinalaysay doon na natatakot na sila sa ilog sa pag-aakalang may
nakatirang masamang espiritu doon. Ang mga tao naman ay nagpakita ng pagiging
matulungin base sa kwento dahil tinulungan agad nila ang batang natabunan ng bato. Sa
katapusan naman ng kwento ay inilahad doon na natatakot na ang mga tao sa ilog kung
kaya ang isa pang ugali ng mga tao ay matatakutin.

Ang babae naman sa kwentong pinamagatang Ang Birheng Nagpakita sa
Panaginip ay kinakikitaan ng pagiging matapat sapagkat naniwala siya agad na ang
birhen ang naririnig niya sa panaginip at sinunod niya ang lahat ng inutos ng birhen.
Mahihinuha na ang babae ay relihiyosa kung kaya ay inayos niya ito at tinayuan ng maliit
na altar at kubo bilang tanda ng pananampalataya sa birhen.
Ang pabulang Ang Dalawang Kambing ay nagpapakita ng pagiging madamot
sapagkat siniguro nila na walang lalagpas sa kani-kanilang teritoryo at gumamit rin sila
ng tulay para maging malinaw ang hangganan ng kanilang lupain. Nagpapakita rin sila ng
pagkabanidoso sapagkat inakala lamang nila na aangkinin ng isa‟t isa ang kani-kanilang
teritoryo nang hindi man lamang nilinaw kung totoo ba ang kanilang hinala. Dagdag pa
nito, hindi rin sila nag-usap nang masinsinan kung kaya ay tumindi ang kanilang away
dahilan ng kanilang pagkalunod at pagkamatay.Ang ibang mga hayop naman ay
nagpakita ng pagiging matalino nang mapasakamay nila ang mga lupain sa pagkakaalam
na wala ng nagmamay-ari ng mga ito.
Ang kwentong Ang Haring Unggoy ay nagpapakita ng pagiging mayabang ng
taong nagngangalang Imok. Isinalaysay sa simula ng kwento na isang mayabang si Imok.
Pinatunayan naman ito sa pangatlong talata ng kwento nang sinabi ni Imok na bubulagin
niya ang malaking unggoy kapag nakita niya ito. Ang pagiging matatakutin naman ni
Imok ay lumitaw nang hindi namatay ang babaeng unggoy sa kanyang baril, humingi siya
ng tulong sa pagpatay sa malaking unggoy at tumakbo siya nang lumabas na ang unggoy.
Ang mga tao naman na tumulong sa pagbubungkal ng lupa ay kinakikitaan ng pagiging
masipag dahil pumayag sila na magbungkal ng lupa sa lugar na yaon kahit na alam nilang
may malaking unggoy malapit doon. Kinakikitaan din sila ng pagiging matatakutin dahil
tumakbo sila papalayo nang makita ang malaking unggoy.
Sa kwentong Ang Gintong Kabayo masasabi na ang babaeng pangunahing tauhan
ay masipag dahil nag-iigib siya ng tubig sa tanghaling tapat, base sa simula ng kwento.
Ipinakita rin ng babae na madali siyang nagpapaniwala dahil naniniwala siya sa
pamahiing may gintong nakabaon kapag may lumitaw na gintong hayop at ibinahagi rin
niya ito sa iba.
Sa kwentong Ang mga Oka ay masasabing maalalahanin sapagkat inilayo niya
ang kanyang pamilya sa kapahamakan at nagpaiwan siya sa bukid upang maligtas lamang
ang kanyang pamilya. Kahit na isang Hapon si Oka ay itinuring na siya na parang isang
Tangubanon sapagkat matagal siyang nanirahan sa syudad ng Tangub at nakapag-asawa
na rin ng isang Tangubanon, base sa kwento. Ang mga Pilipinong tinutukoy sa kwento ay
mga Tangubanon sapagkat nangyari ang kanilang pag-aabang sa mga Oka nang ito ay
nanirahan sa barangay Maquilao at papunta sa syudad ng Ozamiz. Isinalaysay sa kwento
na masungit ang mga Tangubanon na may anting-anting at inabangan nila ang mga Oka
sa daan papuntang Ozamiz.
Ang kwentong Ang Pagong at ang Matsing ay pinagbibidahan ng pagong na kung
saan ay kinakikitaan ng pagiging mapagkumbaba. Pinatunayan ito sa simulang bahagi ng
kwento nang sumang-ayon lamang ang pagong sa gusto ng matsing dahil alam niyang
wala siyang laban dito. Samantala, ang matsing naman ay nagpakita ng pagiging
maparaan dahil sa simula ng kwento, isinalaysay na nakaisip ng paraan ang matsing
upang maparami ang kanyang makain kung kaya ay nais niyang itanim ang saging na
nakita. Maparaan din siya nang maisahan niya ang pagong at makain ang lahat ng bunga
ng saging. Nagpakita naman ng pagkamakasarili ang matsing dahil inunahan niya ang
pagong sa itaas na bahagi ng saging sa pag-aakalang una itong tutubo at mamumunga.
Dagdag pa nito, naging makasarili ang matsing nang kinain niya ang lahat ng bunga ng
saging na itinanim ng pagong at hindi siya nagtira dito. Ipinakita naman niya ang
pagiging mainggitin dahil hindi niya kakainin ang lahat ng bunga ng saging na
pagmamay-ari ng pagong kung hindi siya nainggit dito.
Madaling nagpapaniwala naman ang katangian ng matatanda sa kwentong Ang
Pangalang Caniangan sapagkat inakala nila na tumutubo ang bato.
Ang tao naman sa kwentong Ang Punong Natutumba ay mapamahiin sapagkat
nang maalala niya ang kwento ng kanyang ina tungkol sa pamahiin ng punong natutumba
ay agad niya itong sinunod dahil na rin sa takot na baka madala siya sa itaas ng puno.
Ang kwentong Ang Sigbin ni Rufino ay pinagbibidahan ni Rufino kung saan siya
ay sinasabing may alagang sigbin. Batay sa kwento, sinasabi ng mga tao na siya ay
tahimik lamang at misteryoso dahil wala siyang masyadong kaibigan sa kanilang lugar.
Pinatunayan naman niya ito sapagkat nang ipinagkalat ng mga tao na may alaga siyang
sigbin ay wala naman siyang ginawa at nanahimik lamang. Sa kabilang dako naman,
makikita sa kwento na ang mga kapitbahay ni Rufino ay tsismoso dahil ipinagkalat nila
na may alagang sigbin si Rufino kahit na walang sapat na pruweba.
Talahanayan 33. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay

Capalaran
Ang Babae sa Balon  Babae – nakakita ng isang - Matatakutin
kamukha ng kanyang
kaibigan sa balon
Ang Kapre sa  Mga bata – nakakita sa - Matatakutin
Capalaran kapre
 Mga magulang – kinuwen- - Matabil
tuhan ng mga anak
hinggil sa kapre
Ang Misteryo ng  Lalaking may agimat – - Madaling nagpapaniwala
Capalaran may-ari ng malawak
na lupain
Ang Patron ng  Matatanda na taga - Relihiyoso
Capalaran Capalaran – nagdala
sa patron
Ang Sigbin sa  Binata – nanaginip tungkol - Madaling nagpapaniwala
Taniman ng mga sa taniman ng mga
Mangga mangga
 Mga tao – nakatira sa - Madaling nagpapaniwala at
barangay Capalaran matabil
Bakit Capalaran?  Opisyal ng sundalo – - Pursigido
nagkagusto kay Palad
 Ibang mga sundalo – - Mausisa
kasamahan ng opisyal
Makikita sa Talahanayan 33 ang mga pamagat ng mga kwentong bayan sa
barangay Capalaran, mga tauhan ng bawat kwento at ang mga na ugali ng mga tauhan na
ipinakita sa kwento.
Ang Babae sa Balon ay isang kwento na pinagbibidahan ng isang babae na kung
saan ay nakakita siya ng kamukha ng kanyang kaibigan sa balon. Batay sa kwento,
ipinakita ng babae ang pagkamatatakutin sapagkat kahit wala siyang pruweba na ibang
tao nga ang nakita niya ay natakot siya agad at umalis nang hindi man lamang tinawag
ang babaeng nakita niya upang masiguro kung ang kaibigan niya ba iyon o hindi.
Sa kwentong Ang Kapre sa Capalaran ay nagpapakita ng pagkamatatakutin ng
mga bata nang makita ito at pagkamatabil ng mga magulang kung kaya ay nakalat ang
ganoong kwento sa buong barangay.
Ang kwentong pinamagatang Ang Misteryo ng Capalaran ay kakikitaan ng
pagiging madaling nagpapaniwala ng isang lalaki sapagkat naniniwala siya sa
kapangyarihan ng kanyang agimat kung kaya ay hindi niya pinapakain ang kanyang
alagang mga baboy at walang kopra ang kanyang mga niyog dahil sa paniniwalang lalaki
ang kanyang baboy kahit hindi ito pakainin at mabubuhay siya kahit hindi kikita ang
kanyang niyog.
Ang mga matatanda na taga Capalaran ay nagpapakita ng pagiging relihiyoso
sapagkat ayon sa kwentong Ang Patron ng Capalaran ay dinala nila ang patron mula sa
Siquijor upang gawing patron ng Capalaran at ipagdiriwang ang kapistahan.
Nagpapatunay lamang ito ng paniniwala ng mga taga Capalaran sa kanilang patron.
Ang Sigbin sa Taniman ng mga Mangga ay nagpapakita ng pagiging madaling
nagpapaniwala ng binata sa sinabi ng kanyang panaginip na hindi dapat galawin ang
taniman ng mga mangga. Ang ipinakita naman ng mga tao ay madaling nagpapaniwala
dahil kahit na hindi inihayag sa panaginip ng binata kung ano ang mayroon sa taniman ng
mga mangga ay naniwala agad sila na isang sigbin ang naninirahan doon at ipinagkalat
nila ito kahit hindi pa sigurado kung totoo ang hakahaka, kung kaya ay nagpapakita rin
ito ng kanilang pagiging matabil.
Ang kwentong Bakit Capalaran? naman ay nagpapakita ng pagiging pursigido ng
sundalo sa pagpapadama ng kanyang nararamdaman sa napupusuang dalaga. Ito ay
napatunayan nang isinalaysay sa kwento na palagi niyang dinadalaw ang babae upang
makita niya ang mukha nito. Ang ibang mga sundalo naman ay nagpapakita ng pagiging
mausisa sapagkat nagtaka sila at nagtanong sa opisyal kung saan ito pumupunta sa
tuwing aalis.
Talahanayan 34. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Hoyohoy
Ang mga Engkanto sa  Kalalakihan – naliligo sa - Matatakutin
Ilog ilog
Ang mga Maghat na  Maghat – nanloloob ng mga - Matapang
Pinatay bahay
 Matatanda – pumatay sa - Matapang
mga maghat
Ang Pinagmulan ng
Hoyohoy
Ang White Lady sa  Sunny Boy – nakakita ng - Apresyatibo
View Deck white lady
Kapangyarihan Laban  Matatanda – may kapang- - Matapang
sa Machine Gun yarihan
Kumpare  Lalaki – nagkaroon ng kai- - Magiliw
bigang engkanto
barangay Hoyohoy, ang mga tauhan nito at ang mga ugaling ipinakita nito batay sa
kwento.
Pagiging matatakutin naman ang ipinakita ng mga kalalakihang naliligo sa ilog sa
kwentong Ang mga Engkanto sa Ilog dahil nang mapansin nilang may iba silang kasama
sa ilog ay agad silang nagtaka kung sino ang mga yaon nang hindi man lamang
sinubukang lapitan at linawin kung sino talaga ang kasama nila sa ilog. Mas napatunayan
pa ang ugaling ito dahil sa ayon sa kwento, natakot sila nang makita ang ibang mga
nilalang sa larawang kinunan nila.
Ipinapakita naman sa kwentong Ang mga Maghat na Pinatay ang pagiging
matapang ng mga maghat dahil may lakas sila ng loob na pumasok sa mga bahay-bahay
at pumatay ng mga tao. Ang mga matatandang may kapangyarihan naman ay kakikitaan
din ng katapangan sapagkat hindi sila natatakot na harapin at patayin ang mga maghat
dahil sa taglay nilang kapangyarihan.

Samantala, walang naitalang mga tauhan ang kwentong Ang Pinagmulan ng
Hoyohoy sapagkat walang mga tao o ibang nilalang ang sangkot sa kwento. Nagkaroon
lamang ng pangalan ang naturang lugar dahil sa lamig na mararamdaman doon.
Si Sunny Boy naman mula sa kwentong Ang White Lady sa View Deck ay
nagpapakita na pagiging apresyatibo sapagkat nagpakita siya ng kagalakan nang makita
ang ganda ng tanawin kaya siya kumuha ng larawan ng sarili niya doon.
Ang kwentong Kapangyarihan Laban sa Machine Gun ay nagpapakita ng
pagiging matapang ng mga matatanda dahil hindi sila natatakot humarap sa mga
sundalong Hapon. Ito ay dahil na rin sa kapangyarihang taglay nila. Ayon sa kwento,
nang hindi sila tinablan ng bala ng machine gun ay lumaban sila sa mga Hapon hanggang
sa napatay nila ang mga ito. Dahil dito mahihinuha na matapang ang mga matatandang
taga Hoyohoy.
Nagpakita naman ng pagiging magiliw ang lalaki sa kwentong Kumpare sapagkat
nang marinig niya ang iyak ng isang sanggol ay hindi siya nag-atubiling imungkahi ang
sarili na maging ninong ng bata kahit hindi niya alam kung sino ang mga magulang ng
sanggol.
Talahanayan 35. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Labuyo
Ang Aswang na Parang  Meli - ang nakalaban ng - Matapang
Isang Payong mga aswang
 Siring – ang bagong - Matatakutin
panganak
 Ina ni Meli – pinagalitan - Magalang
si Meli sa ginawa
nito
Ang Bahay ni Pilo  Pamilya – nakatira sa - Matiisin
bahay
 JB – nakakita ng isang - Madaling nagpapaniwala
matangkad na tao
 Mga tao – nakakita rin - Madaling nagpapaniwala
ng matangkad na
nilalang

Ang Dalawang  Betty – ang ina ng - Maalalahanin
Magkapatid magkapatid na
sinapian
 Mga tao – tumulong kay - Matulungin
Betty
 Lalaki – kasintahan ng - Mapagmahal
dalagang sinapian
 Dalaga – unang sinapian - Hindi paladasal
ng engkanto
 Binata – ang sumunod na - Hindi paladasal
sinapian
Ang Lugar na may Akasya  Magkaibigan – nakakita - Matatakutin
ng mga kandila sa
punong akasya
 Mga tao – nakaalam at - Madaling nagpapaniwala
nakasaksi sa mga at matatakutin
kakaibang
pangyayari
Ang Matanda sa Malaking  Kambal – ang nakakita - Matatakutin
Bahay sa matandang
nakaputi
 Gina – ang nagdala sa - Matatakutin
mga bata sa
malaking bahay
Ang Pangalang Labuyo  Mga Subanen – ang mga
nakasalubong ng
isang Kastila
Ang Patay na Nabuhay  Lalaki – ang namatay - Masipag
ngunit biglamang
nabuhay
 Akay – ang asawa ng - Maalaga
lalaking namatay
 Mga tao – naghanda para - Matatakutin
sa libing ng
namatay
Naghanap ng Daan si Juan  Juan – hinabol ng mga - Lakwatsero at matatakutin
buwaya
 Pagong – nakakita kay - Matulungin
Juan
Sino ang Unang  San Pedro – umusisa sa - Kabilanin
Makaaakyat ng Langit? mga namatay
 Huwes – unang namatay - Mainggitin

 Pastor – pangalawang - Mainggitin
namatay
 Lasing – ang pinaakyat - Lasinggero
ng langit
Makikita sa Talahanayan 35 ang mga pamagat ng mga kwentong bayan na
nakalap sa barangay Labuyo. Sa ikalawang hanay naman nakalista ang mga tauhan at ang
papel na ginampanan nito sa kwento at nasa ikatlong hanay ang mga ugaling ipinamalas
ng bawat tauhan sa mga kwentong bayan.
Katapangan naman ang ipinamalas ng lalaking si Meli, isa sa mga tauhan ng
kwentong Ang Aswang na Parang Isang Payong sapagkat nang marinig niya ang aswang
ay hindi siya tumakbo sa takot bagkus ay hinamon pa niya ito na bumaba at buong tapang
na nag-orasyon para mapaalis ang aswang. Si Siring na bagong panganak lamang ay
matatakutin sapagkat nang marinig niya na si Meli ay may nakalaban na aswang ay
pinagsabihan niya ito na huwag sigawan ang aswang dahil bagong panganak lamang siya
sa takot na baka lapitan sila ng kanyang sanggol. Ang ina ng lalaking si Meli ay
mahihinuhang isang magalang sapagkat nang malaman niya ang ginawa ni Meli ay
pinagalitan niya ito dahil ayon sa kanya, may sariling mundo ang mga aswang at dapat
hayaan na lamang. Ito ay nagpapatunay na ginagalang ng ina ang pag-iral ng mga aswang
at hindi na dapat gambalain.

Matiisin ang pamilya sa kwentong pinamagatang Ang Bahay ni Pilo sapagkat
kahit na may nakakikilabot na karanasan ay nanatili pa rin sila sa bahay na yaon upang
may matirhan. Si JB at ang mga taong nakatira malapit sa bahay na yaon ay masasabing
madaling nagpapaniwala dahil kahit na hindi sila sigurado sa kanilang nakita ay agad na
inisip nila na isang kapre ang kanilang nakita.
Pagkamaalalahanin naman ang ipinamalas ni Betty sa kwentong Ang Dalawang
Magkapatid sapagkat ginawa niya ang lahat para lubayan ang kanyang mga anak sa
masasamang nilalang na sumapi dito. Ang mga tao na hiningan ng tulong ni Betty ay
matulungin dahil sa halip na tumanggi ay tumulong pa rin sila sa paghanap sa dalawang
magkapatid at tumulong rin sila upang lubayan ang mga ito ng mga masasama. Ang
kasintahan ng dalaga ay masasabing mapagmahal sa kanyang kasintahan dahil pumayag
siya na ikasal sa babae upang hindi na ito gambalain ng engkanto. Mahihinuhang hindi
paladasal ang dalaga at ang binata sapagkat madali silang nasapian at kung hindi dahil sa
mga taong tumulong ay hindi rin sila lulubayan ng mga engkantong sumapi sa kanila.
Ang dalawang magkaibigan sa kwentong Ang Lugar na May Akasya ay
matatakutin dahil hindi man lamang nila nilinaw kung saan galing ang mga kandilang
nakatirik sa may puno o kung sino ang may kagagawan nito ay agad silang tumakbo dahil
sa takot sa pag-aakalang ibang nilalang ang nagmamay-ari sa mga kandilang yaon. Ang
mga tao naman na nakaalam sa pangyayari ay madaling nagpapaniwala dahil may mga
ibinahagi rin silang kakila-kilabot na pangyayari sa naturang lugar na hindi tiyak kung
totoo bang pakana ito ng mga engkanto. May pagkamatatakutin din sila sapagkat nang
malikom ang lahat ng kwento-kwento tungkol sa lugar na yaon ay natakot na sila na
pumunta doon lalo na kung madilim ang paligid.

Sina Gina at ang kambal sa kwentong Ang Matanda sa Malaking Bahay ay kapwa
nagpakita ng pagkamatatakutin sapagkat nang makita nila ang matandang nakaputi na
tumabi sa kanilang pagtulog ay natakot sila at napagdesisyunang huwag ng matulog ulit
sa bahay na yaon.
Ang kwentong Ang Pangalang Labuyo ay pinagbibidahan ng mga Subanen.
Gayun pa man, hindi matukoy ang ugali ng mga Subanen na ipinakita sa kwento sapagkat
mahirap itong tukuyin o hindi sapat ang detalye ng kwento upang malaman ang ugali
nila.
Ang Patay na Nabuhay ay isang kwentong nagpakita ng kasipigan ng lalaking
namatay at muling nabuhay. Batay sa kwento, ang lalaki ay isang trabahante ng kopra na
kung saan ay ito lamang ang paraan upang mabuhay ang kanilang pamilya. Si Akay
naman, ang asawa ng lalaki ay kinakitaan ng pagiging maalaga sapagkat kahit na hindi
isinalaysay sa kwento ang buong pangyayari ay mahihinuha na binigyan niya ito ng
makakain dahil sa pagod at paghingal ng lalaki. Ang mga tao naman ay matatakutin dahil
nang malaman nila na muling nabuhay ang patay ay walang naglakas ng loob na tingnan
ang lalaki at sa halip ay tumakbo sila papalayo.
Sa kwentong Naghanap ng Daan si Juan, ang pangunahing tauhan na si Juan ay
may pagkalakwatsero sapagkat batay sa kwento, mahilig gumala si Juan kahit hindi niya
kabisado ang lugar na pinapasyalan. Matatakutin din siya dahil tumakbo siya nang
habulin siya ng mga buwaya at hindi man lamang niya sinubukan na labanan ang mga ito.
Ang pagong na nakakita sa kanya ay matulungin sapagkat sa halip na hayaang lamunin si
Juan ng mga buwaya ay sumigaw siya na tumakbo dapat si Juan upang makatakas siya
mula sa mga buwaya.

Sa kwentong Sino ang Unang Makaaakyat ng Langit? si San Pedro ay nagpakita
ng pagiging kabilanin dahil batay sa kwento, hindi niya pinapasok ang pastor at ang
huwes. Sa halip ay pinauna niya ang lasing dahil sa pagbabahalang madumihan ang
hagdan. Ang huwes at ang pastor ay may pagkamainggitin dahil nagalit sila nang
malamang naunang pumunta sa langit ang lasing kaysa sa kanila na kabutihan lamang
ang ginawa noon sila ay nabubuhay pa. Ang lasing naman ay lasinggero dahil ayon sa
kwento, lagi siyang naglalasing.
Talahanayan 36. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Lorenzo
Tan
Pamagat Tauhan Ugali ng mga
Tangubanon
Ang Baboy na Nagsusuot  Mga Tao – nakarinig sa - Matatakutin at madaling
ng Bakya tunog ng nagpapaniwala
Ang Ninong Kong  Mga kabataan – nakarinig - Matatakutin at madaling
Aswang ng aswang nagpapaniwala
 Ama – naghanap sa - Mausisa
aswang
 Ninong – isang aswang - Palabiro
Ang Magandang Babae  Lalaki – nakaaway ng - Matapang
aswang
Ang mga Hapon sa  Matatanda – nakaranas ng - Matatakutin
Tangub digmaan ng mga
Hapon
 Pamilya – isa sa mga - Maalalahanin
lumikas
 Fredo Dumanjog – - Mapagkumbaba
tinangay ng mga
Hapon
Ang Misteryo ng Dagat  Mga tao – nakasaksi sa - Mausisa at matulungin
pagkakaladkad ng
bata
 Mga estudyante – naliligo - Matulungin
sa dagat
Ang Punong Balite na  Mga kabataan – sumira sa - Hindi madaling nagpapa-
Isang Malaking Bahay punong balite niwala
Ang Yaman ng  Mga tao – nangunguha ng - Makasarili
Panguilbay mga lamang dagat
 Mga taga bukid – - Makasarili
nangunguha ng mga
lamang dagat

Bakit Puntod?
Duwende, Engkanto at  Babae – sinusundan ng - Matapang
Kapre sa Iisang Bubong mga kakaibang
nilalang
 Kaibigan ng babae – - Matatakutin
nakakita sa duwende
Mababa ang Langit  Matatanda – naniniwa- - Masipag
lang mababa pa ang
langit
Si Amparo  Amparo – isang aswang - Masipag
na gumagawa at
nagbebenta ng
bibingka
 Bata – nakakita ng isang - Matatakutin
malaking baboy
 Tao – nakakita ng ulo na - Matapang
may bituka
Si Doktor Serenio  Doktor Serenio – isang - Relihiyoso
manggagamot
 Mga tao – nagpapagamot - Relihiyoso at madaling
kay doktor Serenio nagpapaniwala
barangay Lorenzo Tan, mga tauhan ng bawat kwento at ang mga ugaling ipinakita ng
mga tauhan sa kwento.
Ang ipinapakita sa kwentong Ang Baboy na Nagsusuot ng Bakya ay pagiging
matatakutin sapagkat batay sa kwento, hindi na lumalabas ang mga tao kapag gabi sa
takot sa baboy. Madali rin silang nagpapaniwala sapagkat nagdadala sila ng bendita,
bawang at nagsusuot ng krus upang mapuksa ang aswang na nag-aanyong baboy.

Sa kwentong pinamagatang Ang Ninong Kong Aswang ay nagpapakita ng
pagiging matatakutin ng mga kabataang nakarinig sa tinig ng aswang. Batay sa kwento,
tumakbo agad sila nang marinig ang tinig ng aswang kahit pa hindi sila sigurado kung
aswang ba talaga ang kanilang narinig dahil sinabi sa kwento na nagdadalawang-isip ang
mga kabataan. Ipinapakita rin na madali silang nagpapaniwala kasi naniwala agad sila
nang sinabi ng iba na aswang ang ninong ng isa sa kanila at aswang nga ang kanilang
narinig. Ang ama naman nila ay kaagad na naniwala sa kwento ng mga kabataan kaya
pinuntahan niya ang lugar kung saan narinig nila ang aswang upang mapatunayan na may
aswang ba o wala. Dahil dito mahihinuha na ang ama ay mausisa dahil siya mismo ang
pumunta sa mismong lugar upang masagot ang kuryusidad niya hinggil sa aswang, sa
kung totoo ba ito o hindi. Ang ninong naman na sinasabing aswang ay nagpapakita ng
pagiging mapagbiro sapagkat ang pananakot niya sa mga kabataan ay hindi upang saktan
sila kundi katuwaan lamang. Napatunayan ito nang siya ay umamin at sinabing biro
lamang ang kanyang pananakot.
Ang Magandang Babae naman ay kakikitaan ng pagiging matapang sapagkat ang
lalaki ay nilabanan nang walang takot ang aswang na nagpapanggap bilang isang
magandang babae.
Ipinapakita sa kwentong Ang mga Hapon sa Tangub ang pagiging matatakutin ng
mga matatanda dahil base sa simula ng kwento, nagtatago ang mga matatanda sa liblib na
lugar sa takot na baka makita ng mga Hapon. Ang isa sa mga pamilyang lumikas naman
ay nagpapakita ng pagiging maalalahanin sapagkat dinadalhan nila ng pagkain ang isang
myembro ng kanilang pamilya na naiwan sa kanila. Si Fredo Dumanjog naman na isa sa
mga tinangay ng mga Hapon ay nagpakita ng pagpapakumbaba sapagkat hindi sinabi sa

kwento na nanlaban siya bagkus sinabi lamang na pinakawalan agad siya sa karatig-
barangay.
Ang kwentong pinamagatang Ang Misteryo ng Dagat ay kinakikitaan ng pagiging
matulungin ng mga mangingisda na nakasaksi sa pagkaladkad sa bata. Hindi man
nabanggit sa kwento na tinulungan nila ngunit nasabi naman na matagal nahanap ang
bata kung kaya ay mahihinuhang hinanap talaga ng mga mangingisda ang nalulunod na
bata. Ang mga estudyante naman nang malunod ang isang kasamahan nila ay sinubukan
nila itong sagipin kahit na may kakaibang pwersa na humihila sa kanila pailalim.
Nagpapatunay lamang na ang mga estudyanteng ito ay matulungin.
Ang mga kabataan ay hindi madaling nagpapaniwala sa mga hindi kapani-
paniwalang nilalang kung kaya ay sinira nila ang puno ng balite nang walang kaba. Ito ay
ayon sa ipinakita ng mga kabataan sa kwentong pinamagatang Ang Punong Balite na
Isang Malaking Bahay.
Ang Shokoy sa Ilog ay isang kwentong kinakikitaan ng pagiging masayahin ng
mga estudyanteng namamasyal sa ilog sapagkat batay sa kwento, masiglang sumisisid
sila mula sa pagkakaakyat sa puno. Kinakikitaan din ito ng pagiging matapang ng isa sa
kanila sapagkat nang maramdaman niyang may nakahawak sa kanya ay ginawa niya ang
lahat upang makatakas sa mahigpit na pagkakahawak ng kamay na hindi matukoy kung
sino o ano.
Ang mga tauhan sa kwentong Ang Yaman ng Panguil Bay ay nagpapakita ng
pagiging makasarili sapagkat gumamit sila ng dinamita upang makakuha ng mas
maraming lamang dagat. Ang mga taga bukid naman ay nagpapakita rin ng
pagkamakasarili sapagkat kinuha nila ang mga lamang dagat at inilagay sa loob ng sako.
Ang kwentong Bakit Puntod? ay walang sangkot na mga tauhan sapagkat ang
pinagmulan ng pangalang Puntod ay dahil sa pisikal na katangian ng lugar. Kung kaya ay
wala ring naitalang mga ugali ng mga Tangubanon.
Katapangan naman ang ipinakita ng babae sa kwentong Duwende, Enkanto at
Kapre sa Iisang Bubong sapagkat kahit anong gawing pagpapahirap sa kanya ng mga
kakaibang nilalang ay hindi pa rin siya pumapayag na makuha ang gusto ng mga ito, na
maging reyna ng kanilang kaharian ang anak ng babae. Pagiging matatakutin naman ang
ipinapakita ng kaibigan ng babae dahil nang makita niya ang duwende ay natakot ito agad
at tumakbo.
Ang paggiling ng mais gamit ang makalumang alho at lusong ay nangangailangan
ng tiyaga dahil kinakamay ito at matagal-tagal bago matapos. Kung kaya ay masasabing
masipag ang mga matatanda sa kwentong pinamagatang Mababa ang Langit.
Batay sa kwentong Si Amparo, kahit na isang aswang si Amparo ay masasabing
masipag siya dahil gumagawa at nagtitinda siya ng bibingka bilang kanyang kabuhayan
at hindi niya ginagamit ang pagiging aswang upang mabuhay. Nagsimula siyang manakot
nang hindi na siya kumikita. Ang bata naman na nakakita kay Amparo bilang isang
malaking baboy ay masasabing matatakutin sapagkat tumakbo siya nang mabilis upang
makalayo sa baboy. Ang taong nakakita naman sa isang ulong may bituka ay masasabing
matapang sapagkat sa halip na matakot siya ay sinipa niya ang ulo at naglakas-loob na
tawagin ang pangalan ni Amparo upang mapaalis ang aswang.
Ang ipinapakita ni Doktor Serenio sa kwentong Si Doktor Serenio ay pagiging
relihiyoso sapagkat sa kanyang panggagamot ay gumagamit siya ng santo na si San
Miguel. Masasabing relihiyoso din ang mga taong nagpapagaling kay doktor Serenio
sapagkat ayon sa kwento, hinahalikan nila ang santo. Madaling nagpapaniwala naman
ang isa pang ugali ng mga tao dahil sa halip na pumunta sila sa tunay na manggagamot ay
mas pinili nilang magpagamot kay doktor Serenio na gumagamit lamang ng santo sa
pagpapagaling sa mga may sakit.
Talahanayan 37. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Maloro

Ang Aswang ay  Buntis – sinusundan ng - Relihiyosa at madasalin
Kayang Puksain ng aswang
Dasal  Tiyahin ng buntis – - Matatakutin at madasalin
nakarinig sa tunog ng
aswang
Ang Bahay  Mga tao – nakatira malapait - Matatakutin

sa bahay
 Mga estranghero – pansa- - Matiisin
mantalang nakitira sa
bahay
Ang Gurong Lumutang  Guro – nagustuhan ng isang - Matapang at madasalin
engkanto
 Mga kapitbahay at - Mausisa
estudyante – nakasak-
si sa paglutang ng
guro
Ang Mag-asawa  Mag-asawa – nagpapalit ng - Tahimik, misteryoso at
anyo bilang mga masipag
aswang
 Dalawang estranghero – - Matatakutin
nakituloy sa bahay ng
Ang Malaking Isda  Mangingisda – nakakikat - Mausisa
sa malaking isda
Ang Mangingisda  Mangingisda – pinatay ng - Masipag at mapagmahal
isang shokoy
 Mga tao – tumulong sa - Matulungin
paghahanap sa
mangingisda
 Kapatid ng mangingisda – - Madaling nagpapaniwala
nagkaroon ng
kakaibang panaginip
Ang mga Subanen sa  Mga Subanen – unang - Matatakutin
Tangub nakatira sa Tangub
Ang Shokoy sa Dagat  Mga Tao – nakaramdam - Matulungin
ng paghila mula sa
ilalim ng dagat

Bakit Maalat ang Dagat?  Mga tao – nagdala ng asin - Mahina
sa bangka
Umabot sa Ulap  Mag-asawa – naggigiling - Masipag
gamit ang alho at
lusong
barangay Maloro. Sa ikalawang hanay naman nakalagay ang mga tauhan ng bawat
kwento at ang ipinakitang ugali nito sa daloy ng kwento.
Kinakikitaan ng pagiging relihiyosa ang buntis sa kwentong Ang Aswang ay
Kayang Puksain ng Dasal sapagkat binanggit sa kwento na maaga silang gumising upang
pumunta sa simbahan. Madasalin din siya sapagkat sa halip na magdala siya ng kung
ano-ano ay nagdasal siya upang mawala ang takot. Ang tiyahin naman ng buntis ay
matatakutin dahil nang marinig niya ang kakaibang tunog ay inakala niyang aswang ito
kahit hindi pa gaanong sigurado. Kinakikitaan din siya ng pagiging madasalin sapagkat
nang tumakbo siya papasok ay nagdasal agad siya upang maibsan ang takot.
Ang Bahay naman ay isang kwento na kung saan ang mga taong nakatira malapit
sa bahay ay kinakitaan ng pagiging matatakutin sapagkat bumababa sila mula sa bundok
tuwing hapon sa takot sa mga rebelde. Ang mga estranghero naman, kahit anong babala
ang narinig at kahit anong takot ang naramdaman ay tiniis nila ito at inisip lamang nila na
ang mga kaluluwang nagpaparamdam ay hindi nananakit. Ito ang dahilan kung bakit
masasabing sila ay matiisin.

Kinakikitaan naman ng katapangan ang gurong nagustuhan ng isang engkanto sa
kwentong pinamagatang Ang Gurong Lumutang sapagkat hindi siya nagpadala sa mga
ginawa ng engkanto at pinilit niyang lumaban dito sa pamamagitan ng pagtanggi sa mga
pagkaing ibinigay ng engkanto at sa pagsama dito. Ang mga kapitbahay at mga
estudyante ay nagpakita ng pagiging mausisa dahil nang marinig nila ang balitang
lumutang ang guro ay agad silang pumunta upang masaksihan ang kakaibang nangyayari
at malaman kung totoo ba ang paglutang ng naturang guro.
Ang mag-asawa sa kwentong Ang Mag-asawa ay kinakitaan ng pagiging tahimik
at misteryoso dahil binanggit ito sa simula ng kwento. Kinakitaan din sila ng pagiging
masipag dahil ayon sa kwento, ang mag-asawa ay may kanya-kanyang ginagawa para sa
kanilang ikabubuhay. Ang dalawang estranghero naman na napadpad sa lugar na yaon ay
masasabing matatakutin sapagkat nang marinig nila ang pag-uusap ng mag-asawa ay
natakot sila agad at tumakbo kahit hindi nilinaw kung sila ba ang iihawin o hindi. Ang
mga tao naman na kapitbahay ng mag-asawa ay mga tsismoso sapagkat hinusgahan agad
nila ang mag-asawa dahil sa tahimik na personalidad nito. Inusisa nila ang dalawa upang
mapatunayan na tama ang kanilang hinala. Kinakitaan din sila ng pagiging matapang
dahil kahit na natakot ay sinugod pa rin nila ang dalawa at buong tapang na pinalayas.
Ang mga mangingisda naman sa kwentong Ang Malaking Isda ay nagpakita ng
pagiging mausisa sapagkat nang makakita sila ng malaking buntot ay hinanap nila ito at
ipinasara pa ang dagat sa publiko upang makita ang isda.
Kinakitaan ng pagiging masipag ang lalaki sa kwentong Ang Mangingisda
sapagkat ayon sa kwento, maaga siyang gumigising upang pumalaot. Nangibabaw rin ang
kanyang pagmamahal sa pamilya sapagkat bago siya mawala ay ang pamilya pa rin niya
ang kanyang inisip at binilin na dapat tugunan ang kanilang materyal na
pangangailangan. Ang mga tao naman nang malaman ang sinapit ng mangingisda ay
nagpakita sila ng pagiging matulungin dahil hindi madali ang paghahanap sa dagat sa
loob ng tatlong oras, batay sa kwento. Ang kapatid naman ng mangingisda ay masasabing
madaling nagpapaniwala dahil ang kanyang kakaibang panaginip ay pinaniwalaan niya
kaagad at ibinahagi sa iba kahit na hindi sigurado kung iyon ba ang totoong nangyari sa
kapatid.
Ang mga Subanen na unang nakatira sa Tangub ay kinakikitaan ng pagiging
matatakutin sapagkat nang malaman nilang magkaiba sila ng kinasanayang gawin ng mga
dayo. Ito ang dahilan kung bakit lumikas sila sa bukid, ayon sa kwentong pinamagatang
Ang mga Subanen sa Tangub.
Ang isang grupo naman ng mga tao sa kwentong Ang Shokoy sa Dagat, na sakay
ng isang bangka ay nagapakita ng pagiging matulungin sapagkat nang malunod ang isa sa
kanila ay sinubukan nila itong sagipin. Kahit na hindi na nila nasagip ang taong
nalulunod.
Ang mga taong sakay ng bangka sa kwentong Bakit Maalat ang Dagat? ay
mahihinuhang mahina sapagkat nang lumakas ang hangin ay hindi nila napigilan ang
bangkang sinasakyan sa pagtaob kung kaya ay nahulog sila pati na rin ang dala nilang
asin.
Ang kwentong Umabot sa Ulap ay kinakitaan ng pagiging masipag ng mag-aswa
sa paggiling dahil kamay ang ginagamit nito at nangangailangan ito ng mahabang sandali
at tiyaga upang matapos.
Talahanyan 38. Ang mga Tangubanon sa Kwentong Bayan ng Barangay Malubog

Ang Batang Nawawala  Bata – nawala malapit sa ilog - Mapaglaro
 Pamilya – naghanap sa bata - Maalalahanin at madaling
nagpapaniwala
Ang Kapre  Babae - isang mananahi - Mapagmahal, masipag at
matiisin
Ang Lalaki at ang  Lalaki – may kasintahan na - Matulungin at may
Engkantada isang engkanto paninindigan
 Engkantada – kasintahan ng - Makasarili
lalaking manggagamot
 Magulang – mga magulang - Mapagmahal
ng batang nahulog sa
kabayo
Ang Malaking Puno ng  Bata – naglalaro malapit sa - Mapaglaro
Mangga puno ng mangga
 Magulang – ipinagamot ang - Madaling nagapapaniwala
bata sa albularyo
 Mga tao – pumutol sa - Matapang
punong mangga
Ang mga Naghiganting  Dalawang lalaki – nanakit ng - Malupit sa mga hayop
Matsing mga hayop
 Mga matsing – nanunugod sa - Tuso at mapaghiganti
patlamang na mais
Ang Misteryo sa  Kapatid – nakasaksi sa - Matatakutin
Malubog River pagkalunod ng kanyang
kapatid
 Mga Tao – hiningan ng - Matulungin at madaling
tulong ng kapatid ng nagpapaniwala
nalunod
 Mga bata – nakatama ng - Mapaglaro
paniki
 Kabataan – nakakita ng - Mausisa at madaling
tangkig na may nagpapaniwala
tatlong ulo
 Mga tao – nakatira malapit - Magalang
sa ilog
Ang Punong Mangga  Dalawang lalaki – namumu- - Matatakutin
at Puno ng Balite lot ng hinog na
mangga
Ang White Lady sa  Bata – nakakita ng white - Mapaglaro at matatakutin
Puno ng Mangga lady
 Mga tao – nakaalam sa - Madaling nagpapaniwala
pangyayari
Bakit Maalat ang  Mga tao – nagdala ng buong - Mausisa
Dagat? asin
Bakit Pinangalanang  -
Malubog?
nakalap sa barangay Malubog. Sa ikalawang hanay naman nakalagay ang mga tauhan ng
bawat kwento at sa ikatlong hanay naman ay ang mga ugaling ipinakita ng bawat tauhan.
Sa kwentong Ang Batang Nawawala, masasabing mapaglaro ang bata dahil
naglalaro siya hanggang maabutan ng dilim. Ang pamilya naman ng bata ay masasabing
maalalahanin sapagkat nabahala sila nang ilang oras ng hindi makauwi ang bata. Madali
silang nagpapaniwala sa mga nilalang na nakatira sa ilog kung kaya ay pinatunog nila ang
taro nang malakas upang isauli ang bata.
Ang babae naman na isang mananahi mula sa kwentong Ang Kapre ay kinakitaan
ng pagiging mapagmahal sa kanyang mga anak sapagkat kaya niyang magpuyat may
maipangtustos lamang sa mga anak na nag-aaral. Kinakitaan din siya ng pagiging
masipag sapagkat pinilit niyang tapusin ang pananahi kahit maabutan man siya ng hating
gabi at kahit nakaramdam siya ng takot. Isa siyang matiisin na babae sapagkat kahit takot
na takot na siya ay tiniis pa rin niya ito at nagpatuloy sa pananahi upang magkapera.
Kinakitaan din siya ng pagiging relihiyosa sapagkat ayon sa kwento, nagsimba siya
kinabukasan upang mawala ang kanyang takot sa kapre.
Sa kwentong Ang Lalaki at ang Engkantada, masasabing nagpakita ng pagiging
matulungin ng lalaki sapagkat kapag siya ay nanggagamot ay hindi siya tumatanggap ng
malaking halaga bilang kapalit. May paninindigan din siya dahil kahit nagkaroon siya ng
kasintahan na engkantada ay hindi niya pa rin iniwan ang kanyang asawa at ang kanyang
pamilya. Ang engkantada naman ay nagpakita ng pagkamakasarili dahil ginawa niya ang
lahat at handa siya at ang kanyang ama na magbigay ng ari-arian para sumama ang lalaki
sa kanya. Ang magulang naman ng batang namatay dahil nalaglag mula sa pagkakasakay
sa kabayo ay nagpakita ng pagmamahal dahil malinaw naman ang kanilang tunay na
kasiyahan nang makitang muling nabuhay ang bata.
Ang kwentong pinamagatang Ang Malaking Puno ng Mangga ay kinakitaan ng
pagkamapaglaro ng isang bata sapagkat masaya itong naglalaro hanggang sa naabutan ng
dilim at hindi nito iniintindi kung sino man ang matamaan sa kanyang tirador. Ang
magulang naman ng bata ay kinakitaan ng pagiging madaling nagpapaniwala sapagkat sa
halip na sa doktor dinala ang bata ay dinala ito sa albularyo upang matukoy ang sakit at
mapagamot. Ang mga tao naman na pumutol sa punong mangga ay nagpakita ng
katapangan dahil sa halip na ihinto ang pugputol sa puno nang may kakaibang nangyari
ay ipinagpatuloy nila ito.
Ang dalawang lalaki sa kwentong Ang mga Naghiganting Matsing ay malupit sa
mga hayop sapagkat sa simula pa lamang ng kwento ay nananakit sila ng mga hayop sa
kakahuyan. Sa buong kwento ay purong kalupitan lamang ang ipinakita ng dalawang
lalaki sa mga matsing katulad na lamang nang pinalo nila nang malakas ang mga ito
habang tumatawa hanggang sa ang mga ito ay mamatay. Sa kabilang dako, ang mga
matsing naman na sangkot sa kwento ay nagpakita ng pagiging tuso sapagkat ayon sa
kwento, may mga pamamaraan ang mga matsing sa pagsalakay sa kamaisan katulad na
lamang ng pinauna nila ang mga maliliit upang masiguro na makakuha ito ng mga mais
saka na sumugod ang mga malalaki. Isa pang halimbawa ng katusuhan nila ay nang
inatasan nila ang pinakamalaki sa kanilang pangkat upang kumuha sa saging. Naging
mapaghanti sila nang masaktan sila ng mga tao kagaya na lamang sa nangyari sa taong
nanakit sa kanila nang mahulog ito mula sa sinasakyan at namatay.
Sa kwentong Ang Misteryo sa Malubog River ay kinakitaan ng pagkamatatakutin
ng kapatid ng nalunod na bata sapagkat sa halip na sagipin niya ito ay natakot siya at
humingi na lamang ng tulong sa iba. Ang mga tao naman na nakaalam sa pangyayari ay
kahit hindi nabanggit sa kwento na tumulong sila ngunit mahihinuna na hinanap nila ang
bata dahil nasabi sa kwento na patay na ito nang matagpuan. Madali rin silang
nagpapaniwala dahil ang inisip nila na may kagagawan sa pagkalunod ng bata ay ang
malaking isda na nakatira sa ilog. Ang ibang mga bata naman ay kinakitaan ng pagiging
mapaglaro dahil kung ano-ano lamang ang kanilang binabaril hanggang sa makatama sila
ng isang malaking paniki. Ang mga kabataan naman ay may pagkamausisa dahil nang
makakita sila ng kakaibang hayop ay kinuha nila ito at tiningnang maigi. Nagpapaniwala
rin sila sa mga kakaibang nilalang kung kaya ay isinauli nila ang isda sa ilog sa
paniniwalang may nagmamay-ari dito. Dagdag pa nito, ang mga taong nakatira malapit sa
ilog ay magagalang sapagkat nirerespeto nila ang mga engkanto o kung ano man ang
nakatira sa Malubog River.
Pagkamatatakutin naman ang ipinakita ng dalawang lalaki sa kwentong Ang
Punong Mangga at Puno ng Balite sapagkat kahit na minura ng isa sa kanila ang kapre
hanggang sa ito ay mawala ay natakot pa rin sila at tumakbo dahil hindi pangkaraniwan
ang kanilang nakita.
Ang batang naglalaro malapit sa punong mangga mula sa kwentong Ang White
Lady sa Puno ng Mangga ay kinakitaan ng pagiging mapaglaro sapagkat kung ano-ano
lamang ang kanyang pinaggagawa kagaya ng pagsunog sa isang igat na nakita sa butas ng
puno. May pagkamatatakutin din siya sapagkat natakot siya nang makita ang babaeng
nakaputi na nakalutang sa kanyang harapan. Ang mga tao naman na nakaalam sa
pangyayaring ito ay madaling nagpapaniwala sapagkat marami ng mga kakaibang
pangyayari ang kanilang pinaniwalaan na totoo.
Pagkamausisa naman ang nakita sa mga taong sakay ng bangka sa kwentong
Bakit Maalat ang Dagat? sapagkat nang makita nila ang isang gilingan na lumutang sa
dagat ay agad nila itong kinuha at naengganyong subukan ito sa pamamagitan ng
paggiling ng mga asin.
Samantala, walang naitalang tauhan at mga ugali sa kwentong Bakit
Pinangalanang Malubog? sapagkat ang pangalang ito ay dahil lamang sa pisikal na anyo
ng ilog at walang mga tauhan ang sangkot sa kwento.
Talahanayan 39. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Mangga
Ang Amamarang  Mga tao – naniniwala sa - Matatakutin at madaling
amamarang nagpapaniwala
Ang Buwaya sa Ilog  Mga tao – naninirahan - Maingat
malapit sa ilog
Ang Ginto ng mga
Hapon
Ang Malaking Agila  Mga bata –nakakita ng agila - Masayahin
 Mga tao – nakaalam sa - Tsismoso
pagdagit ng agila sa
bata
Ang Malaking Aso sa  Mga tao – nakakita sa - Madaling nagpapaniwala
Lawa malaking aso at matatakutin
Ang mga Manggahat  Manggahat – isang tribu na - Matapang, maalaga sa
may dugong Subanen teritoryo at kultura at
maparaan
Ang Matandang Naglaho  Matanda – kinuha ng mga - Masipag at masunurin
engkanto
 Mga bata – kumuha sa - Maawain
matanda
Ang Pangalang Mangga  Mga Subanen – unang - Masipag
nanirahan sa barangay
 Guardamonte - - Matanong
tagapagsiyasat sa mga
bukid
Ang Paniking Balimbing  Paniki – sumali sa labanan - Walang paninindigan
ng mga hayop

 Malalaking hayop – kala- - Magiting
ban ng mga maliliit
na hayop
 Maliliit na hayop – hina-
mon ng mga malalaki - Matapang
sa isang labanan
Ang Pinagmulan ng  Mangingisda – naglagay ng - Makasarili
Dagat at Ilog asin sa tubig
 Engkanto – gumawa ng - Makasarili
hangganan sa dagat at
ilog
Ang Taong Nagnakaw sa  Lalaki – kumuha ng isang - Mausisa, ambisyoso
mga Engkanto upuan sa bahay ng
mga engkanto
 Engkanto – may-ari ng - Maparaan at mapaghiganti
gintong bahay
 Asawa – asawa ng lalaking - Maunawain
nagnakaw
Ang Taong Nalunod  Lalaki – isang mang-uuma - Mapagmahal sa mga
hayop
Ang Taong Namalikmata  Lalaki – naligaw sa daan - Madaling nagpapaniwala
Ang Tatlong Dalaga  Magkakapatid – maganda - Mainipin
ngunit walang
nagkagusto
Bakit Mataas ang Langit? Mga tao – nanghihingi ng - Mapang-abuso
kung ano sa Diyos
Banog-banog  Mga tao - nagbabanog - Madaling nagpapaniwala
Kano-kano  Mga tao – nagsasagawa ng - Madaling nagpapaniwala
kano-kano at marunong tumanaw ng
utang na loob
barangay Mangga. Makikita rin ang mga tauhan at mga ugaling ipinakita nito sa buong
kwento.
Madaling nagpapaniwala ang mga tao sa kwentong Ang Amamarang sapagkat
kahit hindi nila nakita at alam ang hitsura nito ay naniwala agad sila sa sabi-sabi ng mga
matatanda tungkol dito. Nagpakita rin sila ng pagkamatatakutin dahil hindi na sila
lumalabas ng tanghaling tapat sa takot sa amamarang.
Kinakitaan ng pagiging maingat ang mga taong naninirahan malapit sa ilog sa
kwentong pinamagatang Ang Buwaya sa Ilog sapagkat kahit hindi sigurado ang pag-iral
ng isang malaking buwaya ay nag-ingat pa rin sila sa tuwing pupunta malapit sa ilog.
Walang naitalang mga tauhan at ugali sa kwentong Ang Ginto ng mga Hapon
sapagkat ang tauhan sa kwento ay mga Hapon at walang ni isang Tangubanon ang
sangkot dito.
Ang kwentong Ang Malaking Agila ay masasabing masayahin ang bata sapagkat
naglalaro lamang sila nang makapansin sa biglang paninilim ng paligid. Ang mga taong
nakarinig sa pangyayari ay kinakitaan ng pagiging tsismoso sapagkat ipinagkalat nila ito
sa iba at sinabing kinain ang bata kahit wala namang kasiguraduhan.
Sa kwentong pinamagatang Ang Malaking Aso sa Ilog ay masasabing madaling
nagpapaniwala ang mga tao hinggil sa sabi-sabi na ang malaking aso ay isang aswang na
nagpapalit lamang ng anyo. Nagpakita rin ng pagkamatatakutin ang mga tao dahil ayon
sa huling bahagi ng kwento, natatakot sila dumaan malapit sa ilog sa takot sa malaking
aso.
Ang mga manggahat batay sa kwentong Ang mga Manggahat ay mahihinuhang
matapang sapagkat hindi sila natatakot sa ibang taong hindi nila kadugo bagkus ay
pinapatay pa nila ito. Ang pagpatay sa mga taong napadpad sa kanilang lugar ay bahagi
ng kanilang kultura o nakagisnang gawin at ayaw rin nilang maagawan ng teritoryo kung
kaya ay masasabing sila ay maalaga sa kulutura nila at sa kanilang lupaing nasasakupan.
Sa kwentong Ang Matandang Naglaho, ang matanda ay nagpakita ng
pagkamasipag sapagkat sa simula ng kwento ay nagbubungkal siya ng lupa dahil wala na
siyang asawa at anak. Nang nanirahan siya sa tirahan ng engkanto ay nagpakita rin siya
ng kasipagan katulad ng pagtatyaga niyang mangisda at magtinda ng mga isdang nahuli
nila. May pagkamasunurin din siya sapagkat ginagawa niya ang lahat ng tinugon ng mga
batang kumuha sa kanya. Ang mga batang kumuha sa kanya ay maawain sapagkat ang
dahilan kung bakit nila dinala ang matanda ay naawa sila sa kalagayan nito. Nang
sumama na ang matanda sa kanila ay pinayuhan nila ito kung ano ang dapat gawin upang
hindi magalit ang amo nilang engkanto. Napatunayan rin ang kanilang pagkamaawain
nang ihatid nila ang matanda pauwi sa kanila upang hindi ito maligaw.
Ang Subanen naman sa kwentong Ang Pangalang Mangga ay kinakitaan ng
kasipagan sapagkat batay sa kwento pagod na ang Subanen at sumilong muna sa ilalim
ng punong mangga upang magpahinga. Ibig sabihin nito ay kumakayod siya noong araw
na iyon kaya nakaramdam ng pagod. Ang guardamonte naman ay hindi madali ang
trabaho bilang tagapagsiyasat sa mga bukid kung kaya masasabing matanong siya dahil
na rin sa pagtatanong-tanong niya sa Subanen upang makakuha ng sagot hinggil sa
pangalan ng naturang barangay.

Ang kwentong Ang Paniking Balimbing ay pinagbibidahan ng mga hayop na
kinakitaan ng mga katangiang pantao. Ang paniki ay masasabing walang paninindigan
sapagkat kung saang panig ang sa palagay niya ang mananalo ay kumakampi siya doon.
Hindi matibay ang kanyang paninindigan kung kaya ay sa kahit anong pangkat lamang
siya sumasali. Ang mga malalaking hayop ay nagpakita ng pagkamagiting sapagkat
nanalo sila sa labanan at malinaw na mahusay sila sa digmaan dahil na rin sa kanilang
laki at lamang sa mga kalaban. Ang mga maliliit naman na mga hayop ay matapang
sapagkat kahit na maliliit lamang sila ay lumaban pa rin sila sa malalaki at humamon pa
ng isa pang labanan.
May pagkamakasarili ang lalaki sa kwentong Ang Pinagmulan ng Dagat at Ilog
sapagkat hindi niya inisip kung may magagalit ba bagkus binuhusan niya ng asin ang
tubig para sa pansariling kagustuhan at iyon ang kumain ng isdang may asin. Ang
engkanto naman ay makasarili rin sapagkat hindi rin inisip ang kagustuhan ng tao kung
kaya ay nagalit siya at nilagyan ng hangganan ang dagat at ilog para rin sa sariling
kagustuhan na makaiwas sa asin.
Ang lalaki sa kwentong Ang Taong Nagnakaw sa mga Engkanto ay nagpakita ng
pagiging mausisa sapagkat nang makita niya ang gintong bahay ay hindi siya agad
lumisan bagkus pinanood niya ang mga engkanto sa mga ginagawa nito at naengganyong
pumasok upang malaman kung ano ang nasa loob ng bahay. May pagkaambisyoso din
siya sapagkat ninais niya ang maging mayaman kaya niya nagawa ang pagnanakaw sa
mga engkanto. Ang engkanto naman na may-ari ng gintong bahay ay maparaan nang nag-
isip sila ng paraan kung paano malaman ang pagkakakilanlan ng magnanakaw at
nagtagumpay nga silang mahuli ang magnanakaw. Nang mahuli niya ang tao ay
nagpakita siya ng pagiging mapaghiganti kaya kinulong niya ang tao at pati pamilya nito
ay pinaghigantihan niya at ginawang alipin. Ang asawa naman ng lalaki, sa kabila ng
kalagayan ay nagpakita pa rin ng pagkamaunawain dahil hindi niya sinisi ang lalaki sa
nangyari sa kanila bagkus ay inunawa lamang niya at tinanggap ang kanilang naging
kapalaran.
Ang lalaking nawala sa daan sa kwentong Ang Taong Namalikmata ay madaling
nagpapaniwala sapagkat nang mapansin niyang nagpabalik-balik na siya sa dinadaan ay
naniwala agad siya sa mga sabi-sabi na baliktarin ang damit bilang sumpa nito.
Ang lalaki sa kwentong Ang Taong Nalunod ay nagpakita ng pagiging
mapagmahal sa hayop sapagkat araw-araw niyang dinadala ang kalabaw niya sa may ilog
upang makakain ng damo at makainom ng tubig. Ang aso naman ay laging sumasama.
Ibig sabihin ay nagpapakita ang kanyang amo ng pag-aalaga kaya ayaw niyang kumawala
dito.
Mainipin naman ang nakita sa magkakapatid sa kwentong Ang Tatlong Dalaga
sapagkat umiyak sila at labis na nalungkot nang ikinasal ang bunso ngnunit sila na mas
nakatatanda ay hindi pa. Naramdaman nila ito sapagkat hindi na sila makapaghintay na
ikasal.
Ang kwentong Bakit Mataas ang Langit? ay nagpakita ng pagiging mapang-
abuso ng mga tao sapagkat batay sa kwento, hindi na sila nagsisikap at inaasa na lamang
sa Diyos ang lahat dahil lagi naman silang pinapakinggan. Mahihinuha rin na hindi sila
nagpapasalamat kapag may natanggap na biyaya kung kaya ay nalungkot ang Diyos.
Ang mga taong nagbabanog mula sa kwentong Banog-banog ay madaling
nagpapaniwala sapagkat ang paraan ng kanilang panggagamot upang mawala ang sakit-
sakit ng mga sanggol ay pagbabanog o ipapadaklot sa isang malaking ibon. Naniniwala
rin sila na hindi gagaling ang bata kung hindi sila magiging kasapi ng pangkat na
nagbabanog.
Madaling nagpapaniwala ang mga tao sa kwentong Kano-kano sapagkat naniwala
sila sa pag-iral ng mga kakaibang nilalang na nanirahan sa puno ng balite at ang mga
kakayahan nitong magpagaling ng mga sakit. Ang mga tao din ay marunong tumanaw ng
utang na loob dahil kapag gumaling na sila o ibang kasapi ng pamilya ay bumabalik sila
sa puno ng balite upang mag-alay bilang pasasalamat sa mga engkanto.
Talahanayan 40. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Maquilao
Ang Bagong Kasal  Bana – isang magsasaka - Masipag at matampuhin
 Asawa – may bahay ng - Mapagmahal
lalaki
Ang Estudyanteng  Estudyante – sinapian ng - Tahimik at madasalin
Sinapian masamang espiritu
 Mga magulang – nagdala sa - Madaling nagpapaniwala at
anak sa albularyo madasalin

Ang Mag-asawa at  Asawa – nakaramdam na - Mapagkait at mapagmahal
ang Anak may gumagapang
 Bana – pinagkaitan ng asawa - Matampuhin
Ang Magkasintahan  Lalaki – nakakita sa kanyang - Mapagmahal at mausisa
kasintahan at ina nito
na naging aswang
Ang Pari, Madre at  San Pedro – tagabantay sa - Kabilanin
ang Sundalo pasukan sa langit
 Pari – unang humarap kay - Mainggitin at sinungaling
San Pedro
 Madre – sumunod na - Mainggitin at sinungaling
humarap kay San Pedro
Bakit Maquilao?
Walang Pamasahe  Lalaki – namamasyal - Lakwatsero, magastos at tuso
hanggang naubusan ng
pera
barangay Maquilao, ang mga tauhan nito at ang mga ugaling ipinakita ng mga tauhan sa
buong kwento.
Ang bana sa kwentong Ang Bagong Kasal ay nagpakita ng pagiging masipag
sapagkat maaga siyang gumigising upang magsaka hanggang hapon. Nagpakita rin siya
ng pagkamatampuhin dahil nang sinipa siya ng kanyang asawa ay nagramdam siya sa
buong araw nang hindi man lamang kumain. Ang asawa naman ay nagpakita ng pagiging
mapagmahal dahil lagi niya dinadalhan ang bana ng pagkain at ipinaliwanag ditto kung
bakit niya ito sinipa.
Tahimik lamang ang estudyante ayon sa kwentong Ang Estudyanteng Sinapian
kung kaya ay lapitin siya ng masasamang espiritu upang sapian. Ang kanyang
pagkamadasalin naman ay ipinakita na sa huling bahagi ng kwento kung saan ay
gumaling na siya. Ang mga magulang naman ng mag-aaral ay madaling nagpapaniwala
dahil sa halip na sa doktor o sa simbahan ito dalhin, sa albularyo ito dinala at pinagamot
sa paniniwalang magagamot ito ng albularyo gamit ang kung ano-anong mga bagay. Ang
pagiging madasalin naman nila ay sa huling bahagi na ng kwento isinalaysay sapagkat
nangyari lamang ito nang maayos na ang kalagayan ng kanilang anak.
Sa kwentong Ang Mag-asawa at ang Anak, ang asawa ay mapagkait sapagkat
hindi niya ibinigay ang nais ng lalaki, sa halip ay nag-utos siya sa kanyang anak na
sindihan ang lampara upang hindi siya guluhin ng lalaki. Mapagmahal rin siya sa
kanyang anak sapagkat gumising siya nang maaga upang ihanda ng makakain ang anak
na papasok sa paaralan. Ang bana naman ay may pagkamatampuhin sapagkat nang
inutusan siya ng asawa na mag-igib ay nagalit ito dahil sa nangyari noong gabi.
Ang lalaki sa kwentong Ang Magkasintahan ay nagpakita ng pagmamahal dahil
sabi sa simula ng kwento, mahal pa rin niya ang babae kahit sinasabi ng iba na isa itong
aswang. Nagpakita rin siya ng pagkamausisa sapagkat inobserbahan niya nang maigi ang
ginawa ng kanyang kasintahan at nang ina nito. Dahil sa pagtataka niya ay gumamit din
siya ng langis at ininom pa ito.
Si San Pedro mula sa kwentong pinamagatang Ang Pari, Madre at ang Sundalo
ay nagpakita ng pagiging kabilanin sapagkat ayon sa kwento, inuna niyang papasukin ang
sundalo at ang kabayo nito kaysa sa pari at madre nang hindi sinabi ang buong dahilan
kung bakit nauna ang sundalo samantalang sila ay pinahintay pa. Kabaliktaran ng
inaasahang ugali ng pari at madre ang nakita sa kwento sapagkat sila ay mainggitin at
sinungaling. Nang mapansin nilang naunang makapasok ang sundalo at ang kabayo nito
ay nainggit sila kaya gumawa ng paraan upang makapasok din. Nang tinanong sila ni San
Pedro tungkol sa kanilang pagkakakilanlan ay nagsinungaling sila. Ang pari ay nagsabing
siya ay sundalo at ang madre ay nagpanggap naman bilang kabayo.
Walang naitalang mga tauhan sa kwentong Bakit Maquilao? sapagkat ang
pinagkuhanan ng pangalan ng barangay ay ang kasaganaan ng mga yamang dagat na
matatagpuan sa naturang lugar. Walang mga mahahalagang tauhan ang sangkot sa
kwento o sa alamat ng lugar.
Lakwatsero ang ipinakita ng lalaki sa kwentong Walang Pamasahe sapagkat
batay sa simula ng kwento, mahilig mamasyal ang lalaki. Kaakibat ng kanyang
pamamasyal ay ang panggagasta kaya wala na siyang pera para sa pamasahe. Ito ang
dahilan kung bakit masasabing siya ay magastos. Nagpakita rin siya ng katusuhan dahil
nang singilin siya ng pamasahe ay nagpanggap siya na wala sa matinong pag-iisip kung
kaya ay nakalibre siya sa pamasahe.
Talahanayan 41. Ang mga Tangubanon sa Kwentong Bayan ng Barangay Sicot

Ang Pangalan na
Sicot
Ang Tangang  Matsing – nahulog sa sanga - Mayabang
Matsing  Ibang mga hayop – nakakita - Malakas manudyo
sa pagkahulog ng
matsing
Ang Tilaok ng  Mga kapitbahay – nakarinig ng - Madaling nagpapaniwala
Manok tilaok ng manok
Ang Usa at ang  Usa –humamon sa pagong - Mayabang
Pagong  Pagong – nakalaban ng usa - Mapagkumbaba at
matapang
B‟lai at Bunyag  Mga Subanen – nagsasagawa - Mapagmahal
ng mga ritwal
Binukid  Mga Subanen – naniniwala sa - Madaling nagpapaniwala
binukid
Kabilugan ng Buwan  Mga tao – nakaaalam sa mga - Madaling nagpapaniwala at
pangyayari tuwing matatakutin
kabilugan ng buwan
Kulam  Babae – nakulam ng - Madasalin
kapitbahay
 Kapitbahay – ang kumulam sa - Mapagbintang
babae

Sigbin ng mga  Mga tao – naninirahan kasama - Madaling nagpapaniwala
Subanen ang mga Subanen
Si Reni  Mga kasamahan – kasama ni - Matulungin at madaling
Reni sa pagligo sa ilog nagpapaniwala
barangay Sicot. Sa ikalawang hanay naman ay ang mga tauhan ng bawat kwento at sa
ikatlong hanay ang mga ugaling ipinakita ng bawat tauhan sa daloy ng kwento.
Ang pinagmulan ng pangalan ng barangay Sicot mula sa kwentong Ang Pangalan
na Sicot ay nakabatay sa pisikal na katangian ng lugar. Walang mga tao o hayop ang
sangkot sa kwento kung kaya ay walang naitala na mga tauhan at ugali sa talahanayan.
Ang matsing mula sa kwentong Ang Tangang Matsing ay nagpakita ng pagiging
mayabang sapagkat ayon sa kwento, lagi siyang nagmamataas sa ibang mga hayop sa
gubat dahil sa kakisigan niya. Ang ibang hayop na nakasaksi sa pagkahulog ng matsing
ay malakas manudyo dahil tinutukso nila ang matsing dahil sa katangahan nito.
Madaling nagpapaniwala din ang mga kapitbahay sa kwentong Ang Tilaok ng
Manok sapagkat naniniwala sila sa mga palatandaan hinggil sa pagsagot ng tandang sa
putak ng inahin kahit hindi pa sigurado kung totoo ba o nagkataon lamang.
Ang kwentong Ang Usa at ang Pagong ay pinagbibidahan ng usa na kung saan ay
masasabing mayabang sapagkat lagi niyang tinutukso ang pagong dahil sa kahinaan nito
at dahil na rin sa taas ng kompyansa niya sa sarili. Ang pagong naman ay mapagkumbaba
dahil ayon sa kwento, nanatiling mapagkumbaba siya at pumayag na lamang sa hamon ng
pagong. Isa rin siyang matapang sa kabila ng pagiging maliit sapagkat lumaban siya nang
patas sa usa at nasabi rin sa simula ng kwento na nagtatalo sila, ibig sabihin ay sinasagot
ng pagong ang usa sa mga panunudyo nito.
Ang Kwentong B’lai at Bunyag ay pinagbibidahan ng mga Subanen na kung saan
ay masasabing mapagmahal sa kulturang kinagisnan sapagkat hindi nila kinalimutan ang
kanilang kultura bagkus ginagawa pa rin nila ito at pinapayaman.
Ang mga Subanen sa kwentong Binukid ay madaling nagpapaniwala sa mga usog,
bulong at pag-aalay sa mga diwata. Hindi maikakaila na ganito ang paniniwala ng mga
Subanen sapagkat bahagi na ito ng kanilang kulturang kinagisnan.

Madaling nagpapaniwala ang mga tao sa mga sabi-sabi ng matatanda ayon sa
kwentong Kabilugan ng Buwan sapagkat naniwala sila na may mga engkantong
sumasakay ng trak patungo sa barangay Bintana upang doon magsimba sa
pinakamalaking bato. Nagpakita rin sila ng pagiging matatakutin dahil kapag madilim na
ay hindi na sila lumalabas dahil sa takot sa mga engkanto.
Pagkamadasalin naman ang ipinakita ng babae sa kwentong Kulam dahil kahit na
lumapit siya sa manggagamot ay nagdadasal pa rin siya na gumaling. Ang kapitbahay ay
nagpakita ng pagiging mapagbintang sapagkat inakusahan niya ang babae na siyang
pumatay sa kanyang pato kahit walang sapat na ebidensya kaya niya ito kinulam.
Ang mga tao na hindi kadugo ng mga Subanen ay madaling nagpapaniwala
sapagkat batay sa kwentong Sigbin ng mga Subanen, sinabi nila na may mga sigbin ang
mga Subanen kahit walang nakakita nito. Pinaniwalaan din nila na mga sigbin ay may
kagagawan kapag sila ay nagkaroon ng pasa kinaumagahan.
Ang mga kasamahan naman sa kwentong Si Reni ay nagpakita ng pagiging
matulungin sapagkat nang malunod si Reni ay tinulungan nila ito sa pagkakalunod ngunit
hindi na kaya dahil sa kakaibang pwersa na humila kay Reni mula sa ilalim ng ilog.
Madali rin silang nagpapaniwala dahil inisip nila agad na shokoy ang may kagagawan
kahit hindi nila ito nakita.
Talahanayan 42. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Sta.
Maria
Ang Apoy na  Lalaki – nakakita ng santilmo - Matatakutin
Lumitaw
Ang Baboy at ang  Lalaki – nakarinig sa - Matatakutin
Kabayo pagsasalita ng baboy at
kabayo
Ang Baliktad na  Lalaki – nakalaban ng aswang - Matapang at maparaan
Aswang  Mga tao – nakaalam sa
pangyayari - Matatakutin
Ang Balon  Mga tao – nakakita ng - Madaling nagpapaniwala
kakaibang nilalang sa at magalang
balon
Ang Gripong Taw-an  Babae – may anak na nadapa - Maalalahanin at madaling
sa gripo nagpapaniwala
Ang Lasing at ang  Lasing – nakakita sa aswang - Matapang
Aswang
Ang Pinagmulan ng
Pangalang Sta. Maria
Natupad ang Misyon  Lalaki – may anting-anting - Maprinsipyo at matapang
Sinong Matapang?  Babae – asawa ng Ilonggo - Matapang
 Mga tao – nakarinig sa - Matapang
hamon ng Ilonggo
Si Dodong Manos  Dodong Manos – sinasabing - Matapang
may anting-anting
Sr. Santo Nino  Lola – kasama ng bata na - Relihiyosa
nakakita sa santo
 Apo – nakakita sa santo - Relihiyoso
 Mga tao – nakakita at - Relihiyoso
nakaalam sa pangyayari
Uray  Babae – nagbuntis ng hindi - Madaling nagpapaniwala
bata
nakalap sa barangay Sta. Maria. Sa ikalawang hanay naman ang mga tauhan ng bawat
kwento at sa pangatlong hanay ang mga ugaling ipinakita ng bawat tauhan sa buong
kwento.
Ang kwentong pinamagatang Ang Apoy na Lumitaw ay nagpakita ng
pagkamatatakutin ng lalaki sapagkat nang makita niya ang santilmo ay nagtago siya dahil
sa takot. Nang dumaan ito malapit sa kanya ay sinunggaban niya ito dahil na rin sa takot
at pagkabigla.
Ang lalaki sa kwentong Ang Baboy at ang Kabayo ay nagpakita ng pagiging
matatakutin sapagkat nang marinig niyang nagsalita ang dalawang hayop ay wala siyang
ibang ginawa kundi ang tumakbo nang mabilis.

Ang kwentong pinamagatang Ang Baliktad na Aswang ay nagpakita ng pagiging
matapang ng isang lalaki sapagkat nang marinig niya ang aswang ay hindi siya natakot
bagkus hinamon niya pa ang aswang na bumaba. Lumaban siya nang buong lakas kahit
alam niya na mas malakas ang aswang kaysa sa kanya. Pagiging maparaan din ang isa
pang nakita sa kanya dahil nagpanggap siya na patay na upang lubayan siya ng aswang at
upang makatakbo siya. Ang mga tao naman na nakaalam sa pangyayari ay matatakutin
sapagkat ayaw nilang matulad sa sinapit sa lalaki kaya ayaw na nilang lumabas tuwing
gabi.
Ang mga tao sa kwentong Ang Balon ay masasabing madaling nagpapaniwala
sapagkat kahit hindi sigurado kung ano ang kanilang nakita ay agad nilang inakala na ito
ay kakaibang nilalang kung kaya ay inisip nila na may ibang naninirahan sa balon. Ito
ang sanhi kung bakit nasasabing magalang ang mga tao sapagkat nanghihingi sila ng
paumanhin kung sakaling dadaan sila malapit sa balon.
Pagkamaalalahanin naman ang ipinamalas ng babae sa kwentong Ang Gripong
Taw-an sapagkat nang madapa ang kanyang anak ay tinanong niya ito kung maayos ba
ang kalagayan ng anak. Nang mapansin niya na may kakaibang nangyari sa bata ilang
araw ang nakalipas ay nag-aala siya dito at lumapit sa albularyo upang magpagamot.
Dahil sinunod niya ang lahat ng sinabi ng albularyo, mahihinuha na ang babae ay
madaling nagpapaniwala sapagkat naniwala siya na ang pag-alay sa gripo ang
makapagpapagaling sa anak.
Katapangan naman ang ipinakita ng lasing sa kwentong Ang Lasing at ang
Aswang sapagkat hindi siya tumakbo nang marinig ang aswang bagkus ipinakita niya na
hindi siya natakot dito kahit pa gaanong kalakas ang aswang.

Samantala, walang naitalang mga tauhan sa kwentong Ang Pinagmulan ng
Pangalang Sta. Maria sapagkat ang pinag-ugatan ng pangalan ng barangay ay dahil sa
kagustuhan ng alkalde ng syudad kung saan nasasakop ang barangay Sta. Maria. Wala
masyadong mga mahahalagang tauhan o pangyayari ang sangkot sa kwento.
Nagpakita naman ang lalaki sa kwentong Natupad ang Misyon ng katapangan
sapagkat mayroon siyang anting-anting kung kaya ay marami na siyang nakaaway nang
walang takot. Maprinsipyo din ang lalaki sapagkat hindi siya kumuha ng kumadrona sa
panganganak ng asawa bagkus ay siya lamang ang nagpaanak nito kaya ito namatay.
Kahit naman namatayan na siya ay hindi pa rin nawala ang paninindigan niya sa buhay
hanggang sa may nakilala siyang isang babae na nagpabago sa pananaw niya.
Sa kwentong Sinong Matapang? ipinakita ng babae ang katapangan sapagkat
kinaya niyang makipagsagutan sa asawang Ilonggo na sinasabing matapang. Ang mga tao
naman na nakarinig sa hamon ng Ilonggo ay kinakitaan din ng katapangan sapagkat hindi
sila natakot sa hamon bagkus ay tinanggap nila ito at pinuntahan pa ang Ilonggo sa
pamamahay nito.
Bunga ng pagkakaroon ng anting-anting ay ang katapangang ipinamalas ni
Dodong Manos sa kwentong Si Dodong Manos. Batay sa kwento, walang kinatatakutan si
Dodong Manos dahil malaki ang kumpyansa niya sa sarili na hindi masasaktan sanhi ng
pagkakaroon niya ng anting-anting. Ito ang sinasabing dahilan kung bakit maraming
kaaway ang lalaki at marami na ring napatay.
Ang mga tauhan sa kwentong Sr. Santo Nino ay nagpakita ng pagiging relihiyoso.
Ang lola ay masasabing relihiyosa sapagkat tuwing umaga sila nagsisimba kasama ng
kanyang apo na siya namang tumatawag sa mga tao upang magsimba. Nang malaman ng
mga tao ang pangyayari kung saan nagpakita ang santo ay mas naging matibay pa ang
kanilang debosyon kay Sr. Sto. Niño kung kaya mahihinuha na sila ay relihiyoso.
Madaling nagpapaniwala ang babae sa kwentong Uray sapagkat nang nagkaroon
siya ng kakaibang karamdaman ay naniwala siya sa mga sabi-sabi na iba na ang kanyang
pinagbubuntis kaya siya nagpatingin agad sa albularyo at ininom ang lahat ng gamot na
pinayo sa kanya ng mga tao.
Talahanayan 43. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Sumirap
Ang Kalmot ng Aswang  Lalaki – ang nakalmutan ng - Matapang at maingat
aswang
 Mga tao – mga nakaalam sa - Maingat
pangyayari
Ang Lupang Tinayuan  Babae – may-ari ng bahay - Madaling nagpapaniwala,
nga Bahay magalang at relihiyosa
Ang mga Hula ni Lolo  Lolo – ang nanghula sa mga - Maalalahanin
maaaring mangyari sa
hinaharap
Ang Pangalang Sumirap  Mga Subanen – ang unang - Matapang
nanirahan sa barangay
Sumirap
 Mga tao – nais na manirahan - Matatakutin
sa Sumirap
Bakit Mataas ang  Matatanda – naggigiling - Masipag
Langit? gamit ang lusong at
alho
Diwatahan  Matatanda – dating may-ari - Madaling nagpapaniwala
ng lupain
 Bagong may-ari – nakabali - Relihiyosa
ng lupain
Duyog  Matatanda - naniwala sa - Madaling nagpapaniwala
masamang naidudulot
ng eklipse
Makikita sa Talahanayan 43 ang mga pamagat ng mga kwentong bayan. Ang
ikalawang hanay naman ay ang mga tauhan at ang papel na ginampanan nito. Sa ikatlong
hanay naman nakalista ang mga ugali na ipinakita ng bawat tauhan sa kwento.
Ang kwentong Ang Kalmot ng Aswang ay pinagbidahan ng lalaki na kung saan ay
nagpakita ng pagiging matapang sapagkat nang makalmot siya ng aswang ay kahit
natakot ito, pinilit niya pa ring kuhanin ang kutsilyo upang labanan ang aswang ngunit
nabigo siya dito. Kaya pagkatapos niyang maranasan ito ay naging maingat na siya
tuwing naglalakad sa gabi. Ang mga tao naman na nakaalam sa pangyayari ay nag-ingat
na rin kapag aabutan ng dilim sa daan.
Ang kwentong Ang Lupang Tinayuan ng Bahay ay pinagbibidahan ng isang babae
na kung saan ay masasabing madaling nagpapaniwala sapagkat kung ano man ang sabi
ng albularyo ay ginawa niya ito upang lubayan siya ng mga masasamang nilalang na
gumambala sa kanya sa kanyang tirahan. Gayun pa man, nagpakita siya ng pagiging
relihiyosa sa kabila ng paniniwala sa albularyo at napatunayan ito nang tinawag niya ang
pangalan ng Panginoon sa tuwing kinukuha niya ang maliliit na sanga ng balite. Nasabi
rin sa wakas ng kwento na mas hinigpitan pa niya ang paniniwala sa Diyos. Nagpakita rin
siya ng pagiging magalang sa mga nilalang na yaon kung saan man siya magpunta upang
hindi na magkasala sa kanila kailan man.
Pagkamaalalahanin naman ang ipinakita sa isang matandang lalaki sa kwentong
Ang mga Hula ni Lolo sapagkat ang mga hula niya ay ibinahagi niya sa mga apo niya
upang balaan sila sa maaaring mangyari sa hinharap at dahil nag-alala ang lolo sa
pwedeng mangyari sa kanyang mga apo kung hindi ito mapigilan.

Ang mga Subanen sa kwentong Ang Pangalang Sumirap ay nagpamalas ng
pagiging matapang sapagkat kahit na nakaranas ng kakaibang karamdaman ay
nagsumikap sila na magamot ito sa pamamagitan ng mga halaman. Nilabanan nila ang
kakaibang karamdaman kaya ang iba ay gumaling at nabuhay. Ang mga tao naman na
nais manirahan sa lugar na yaon ay matatakutin sapagkat hindi na sila tumuloy sa lugar
bagkus umiwas na silang makapasok dahil sa takot na madapuan ng kakaibang sakit.
Ang paggamit ng lusong at alho sa paggiling ng bigas o mais ay nangangailangan
ng sikap at tiyaga sapagkat kamay mismo ang ginagamit dito. Kung kaya ay ang mga
matatanda sa kwentong Bakit Mataas ang Langit? ay kinakitaan ng pagiging masipag.
Sa kwentong Diwatahan naman, ang mga matatanda na dating may-ari ng lupain
ay masasabing madaling nagpapaniwala sapagkat naniwala sila sa mga
makapangyarihang nilalang kung kaya ay nag-aalay sila dito upang magkaroon ng
masaganang ani. Ang babae naman na bagong may-ari ay isang relihiyosa sapagkat sa
halip na mag-alay sa diwata ay mas nanaig ang pananampalataya niya sa Panginoon.
Madaling nagpapaniwala ang mga matatanda sa kwentong Duyog sa masamang
naidudulot ng duyog sa mga tao at mga hayop kahit pa na walang sapat na pruweba kung
kagagawan ba talaga ng duyog ang mga pangyayaring ito. Naniwala rin sila sa pag-iral
ng bakunawa na siyang kumakain ng buwan kung kaya ay pinigilan nila ito sa
pamamagitan paglikha ng ingay.
Talahanayan 44. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Tugas
Ang Dalawang  Pagong – kaibigan ng - Mapagkumbaba at
Magkaibigan matsing matalino
 Matsing – unang nakakita - Makasarili at tuso
sa puno ng saging
Ang Halimaw sa Ilog  Idad – isang lasing na - Lasinggero
nahulog sa ilog
 Mga tao – nakasaksi sa - Mausisa at madaling
pagkahulog ni Idad nagpapaniwala
Ang Ibon na Nakalilikha  Mga tao – naniwalang may - Madaling nagpapaniwala
ng Bato isang ibon na nakali- at matatakutin
likha ng bato
Ang Lay Minister  Lay Minister – nagbigay - Mapagbiro
ng komunyon sa mga
Ang Pinagmulan ng mga  Lucifer – nais pumalit sa - Makasarili
Itinakwil ng Diyos trono ng Diyos
Ang Tao at ang Buwaya  Tao – namimingwit sa ilog - Matapang
Naisahan ang Leon  Leon – nabaon ng lupa - Mapaghiganti
 Tao – tumulong sa leon - Matulungin at matalino
 Puno ng mangga – ang - Mapaghiganti
unang hiningan ng
payo ng tao at leon
 Pagong – tumulong sa tao - Matulungin
na ibaon ang leon sa
lupa - Matulungin at matatakutin
 Pusa – ang nagsabi na
tumakbo ang tao
Orasyon sa Aswang  Erning – nag-orasyon para - Matapang
mapaalis ang aswang
Si Juan May Utang  Juan – nagkaroon ng - Tuso
malaking utang
Sirena sa Dagat  Mga estudyante – hinila ng - Matapang
isang serena
 Mga magulang - nakaalam - Maalalahanin
sa mga nangyari sa
kanilang anak
 Mga tao – nakarinig sa - Madaling nagpapaniwala
pangyayari
Makikita sa Talahanayan 44 ang pamagat ng mga kwentong bayan sa barangay
Maquilao. Sa ikalawang hanay naman nakalista ang mga tauhan at papel nito sa kwento.
Sa ikatlong hanay nakalagay ang mga ugali ng mga Tangubanon na ipinakita ng bawat
tauhan.
Ang pagong naman sa kwentong Ang Dalawang Magkaibigan ay nagpakita ng
pagiging mapagkumbaba sapagkat alam at tanggap niya na mas maliit siya kaysa sa
matsing at hindi siya makatatalo dito. Nagpamalas din siya ng katalinuhan dahil kahit na
maliit siya at hindi niya kayang makipaglaban kung lakas ang pag-uusapan, ginamit
naman niya ang kanyang isip upang maisahan ang matsing. Pagkamakasarili naman ang
ipinakita ng matsing dahil naniguro siya na sa kanya mapunta ang ibabaw na bahagi ng
punong saging sa pag-aakalang ito ang unang mamumunga. Hindi rin niya binigyan ng
saging ang pagong na siyang nagtanim nito. May pagkatuso din ang matsing sapagkat
sinabi niyang aakyatin niya ang puno upang makakain sila ng saging ngunit paraan
lamang ito ng matsing upang makain ang lahat ng bunga ng puno.
Si Idad naman sa kwentong Ang Halimaw sa Ilog ay nagpakita ng pagiging
lasinggero sapagkat nabanggit sa simula ng kwento na lagi na lamang nalalasing si Idad.
Ang mga tao naman na nakakita kay Idad ay kinakitaan ng pagiging mausisa sapagkat
dahil sa pagtataka, tiningnan nila si Idad at napansin ang kakaibang paghakbang nito.
Madaling nagpapaniwala din ang mga tao sapagkat kahit na hindi nila nakita ang humila
kay Idad ay agad nilang inisip at ipinagkalat na isang shokoy ang humila sa kanya.
Madaling nagpapaniwala ang mga tao sa kwentong Ang Ibon na Nakalilikha ng
Bato sapagkat agad nilang pinaniwalaan ang sabi-sabi ng mga matatanda hinggil sa ibon
kahit na wala pang nakakita dito. Ito rin ang dahilan kung bakit matatawag na sila ay
matatakutin dahil umiwas sila sa mga punong kahoy sa takot na matamaan ng dumi ng
ibon na nakalilikha ng bato.
Ang Lay Minister ay isang kwentong pinagbidahan ng isang Lay Minister na
nagpamalas ng pagkamapagbiro sapagkat ang pagbibigay ng komunyon sa misang yaon
ay hindi niya sineryoso bagkus ay nagiiba-iba ang mga katagang nasambit niya sa bawat
taong lumalapit.
Madaling nagpapaniwala ang tauhan ng kwentong Ang Nagbabantay sa Silangan
na si Santos sapagkat naniwala siya sa kapangyarihang taglay kapag sasambitin ang
pangalan ng mga nagbabantay sa silangan at kanluran. Si Santos ay nagpagamot ng
kanyang alagang kalabaw sa mag-ama sa pamamagitan ng pag ihip lamang. Ang mag-
ama naman ay may pagkamatulungin sapagkat nang nangailangan ng tulong si Santos ay
agad nila itong tinulungan at hindi sila tumanggap ng pera bilang kabayaran.
Pagkamakasarili naman ang ipinakita ni Lucifer sa kwentong Ang Pinagmulan ng
mga Itinakwil ng Diyos sapagkat ninais niya na pumalit sa Diyos sa trono para sa
pansariling kagustuhan, at ito ay ang maging makapangyarihan pa kaysa sa Diyos.
Ang Tao at ang Buwaya ang pinagbidahan ng isang tao na kung saan ay
kinakitaan ng katapangan dahil kahit na nakakita siya ang isang buwaya ay hindi siya
natakot dito at nilabanan ito nang buong lakas hanggang sa tuluyan niya itong natalo.
Sa kwentong Naisahan ang Leon, pagiging mapaghiganti ang ipinakita ng leon
sapagkat ninais niyang kainin ang tao na nagligtas sa kanya upang makaganti mula sa
pagmamalupit nito. Hindi niya ipinahayag ang kanyang pasasalamat bagkus ay agad
siyang nagdesisyon na kainin ito. Ang tao naman ay kinakitaan ng pagiging matulungin
sapagkat sa kabila ng pagiging mabangis ng leon ay hindi siya nag-atubiling tulungan ang
leon mula sa pagkakabaon sa lupa. Nagpakita rin siya ng katalinuhan upang makatakas sa
bingit ng kamatayan sapagkat sa halip na matakot siya at tumakbo nang sabihin ng leon
na nais niyang kainin ito ay nag-isip siya na manghingi muna ng payo mula sa ibang
nilalang. Pagiging mapaghiganti naman ang ipinamalas ng puno ng mangga sa
pagmamalupit ng tao sa kanya dahil agad niyang sinabi na dapat kainin ang tao kahit na
may kabutihang ipinakita ito sa leon. Ang pagong ay matulungin dahil nang makita
niyang ibinaon ng tao ang leon ay agad siyang tumulong sa kanila. Ang pusa naman ay
matulungin sapagkat sinabihan niya ang tao na tumakas na dahil nakabaon na sa lupa ang
leon at maliligtas na siya. May pagkamatatakutin din ang pusa dahil sineryuso niya ang
banta ng leon na kainin siya pati ang kanyang dumi kung magkita man silang muli, kung
kaya ay binabaon na sa pusa ang kanyang mga dumi sa lupa upang hindi makita ng leon.
Katapangan naman ang ipinamalas ni Erning sa kwentong Orasyon sa Aswang
dahil hindi siya natakot na harapin ang aswang bagkus ay buong tapang niyang nilabanan
ito sa pamamagitan ng pagsambit ng mga katagang tinatawag na orasyon.
Ang kwentong pinamagatang Si Juan May Utang ay pinagbidahan ni Juan na
kung saan ay masasabing siya ay tuso sapagkat kahit na ang paraan niya ng pagbayad ng
utang ay hindi makatotohanan o hindi katanggap-tanggap ngunit nagawan niya pa rin ito
ng paraan at nabayaran rin niya ang kanyang utang.
Ang kwentong pinamagatang Sirena sa Dagat ay pinagbidahan ng mga
estudyante na kung saan ay isa lamang ang nakaligtas sa pagkakalunod. Ang mag-aaral
naman na iyon ay kinakitaan ng pagiging matapang sapagkat nang nakaramdam sila ng
paghila mula sa ilalim ay agad siyang lumangoy ng mabilis patungo sa buhangin kaya ay
nakaligtas siya dito. Ang mga magulang naman ay maalalahanin sapagkat nang malaman
nila ang kinahinatnan ng mga estudyante ay nag-alala sila dito at nalungkot sa
pangyayari. Ang mga tao naman ay madaling nagpapaniwala sapagkat kahit walang
nakitang bakas ng sirena ay agad nilang inisip na sirena ito at naniwala sila na ito ang
humila sa mga estudyante.
Talahanayan 45. Ang mga Tangubanon sa mga Kwentong Bayan ng Barangay Villaba
Ang Alagang Sigbin  Pamilya – may alagang sigbin - Mapaghiganti
Ang Dalagang Nabaliw  Dalaga – ang nagpausok sa - Hindi paladasal
ilalim ng puno
Ang mga Buwan ng  Mga taga Villaba – nagtatanim - Masipag at maparaan
Panananim sa mga tiyak na buwan
Ang Patron ng Villaba  Mga taga Villaba – may mga - Relihiyoso
panananim na kinakain ng
mga peste
Ang Pinagmulan ng  Subano – ang unang nanirahan - Mapagkumbaba
Villaba sa barangay Villaba
Makikita sa Talahanayan 45 ang mga Tangubanon sa mga kwentong bayang
nakalap mula sa barangay Villlaba. Sa unang hanay ay ang mga pamagat. Sa ikalawang
hanay naman nakalista ang mga tauhan at ang papel na ginampanan nito sa kwento. Mga
ugali ng mga Tangubanon na ipinakita ng bawat tauhan naman ang nasa ikatlong hanay.
Ang kwentong Ang Alagang Sigbin ay pinagbidahan ng isang pamilya na kung
saan ay nagpamalas ng pagiging mapaghiganti sapagkat nang nagkaroon sila ng
nakaaway ay ipinanghiganti nila ang kanilang alagang sigbin sa halip na humingi sila ng
tawad.
Ang Dalagang Nabaliw ay isang kwentong pinagbidahan ng isang dalaga na kung
saan ay sinapian ng masamang espiritu nang magambala niya ang tahanang tinitirhan
nito. Batay sa kwento kahit anong ginawa ng mga tao upang gumaling siya ngunit hindi
pa rin tinablan ang dalaga. Dahil dito mahihinuha na ang dalaga ay hindi paladasal
sapagkat hindi agad siya gumaling at nilubayan ng masamang espiritu kahit na sinuotan
na siya ng rosaryo at winisikan ng bendita.
Pagiging masipag naman ang nakita sa mga taga Villaba sa kwentong Ang mga
Buwan ng Panananim dahil hindi madali ang pagtatanim at pagpapalago ng mga tanim at
nangangailangan ito ng tiyaga at pasensya. Kinailangan nila ang kasipagan sa pagtatanim
dahil ito ang pinagkikitaan nila. Pagkamaparaan naman ang isa pang ipinamalas nila
dahil may mga buwan sila na inilaan sa pagtatanim upang hindi mapeste at magkaroon
sila ng masaganang ani.
Ang mga taga Villaba sa kwentong Ang Patron ng Villaba ay nagpakita ng
pagkarelihiyoso sapagkat nang gambalain sila ng mga peste ay hindi sila lumapit sa kahit
anong manggagamot bagkus ay naisip lamang nila na magtayo ng kapilya at
manampalataya sa isang santo upang mapuksa ang mga peste at magkaroon sila ng
masaganang ani.
Pagpapakumbaba naman ang ipinakita ng mga Subanen sa kwentong Ang
Pinagmulan ng Villaba sapagkat nang dumating ang mga Cebuano sa kanilang lugar ay
hindi man lamang nila ito pinaalis o ipinaglaban ang lupain bagkus ay hinayaan lamang
nila na sakupin ng mga Cebuano ang lupa nila kung kaya ay lumipat sila sa mga bukid at
doon na nanirahan.
Ang mga Ugali ng mga Tangubanon
Makikita sa Talahanayan 46 at 47 ang mga positibo at negatibong ugali ng mga
Tangubanon na nakita sa bawat tauhan ng mga kwentong bayan. Kaakibat rin nito ang
bilang ng bawat ugali kung pang-ilan ito lumabas mula sa pagsusuri sa mga kwento.
Talahanayan 46. Bilang ng mga Positibong Ugali ng mga Tangubanon

Ugali ng mga Tangubanon Bilang Ranggo
Apresyatibo 1
Hindi madaling nagpapaniwala 1
Maalaga 2
Maalalahanin 6
Maawain 1
Madasalin o relihiyoso 12
Maingat 3
Magalang 5
Maparaan 5
Mapagkumbaba 4
Maprinsipyo o may paninindigan 2
Masayahin 2
Masipag o pursigido 17 4th
Masunurin 1
Matapang 26 3rd
Matalino 3
Matiisin 3
Matulungin 14 5th
Maunawain 1
Tapat 3
Tahimik 4
Tumatanaw ng utang na loob 1
Makikita sa unang hanay ng Talahanayan 46 ang mga positibong ugali ng mga
Tangubanon na nakita sa mga tauhan sa bawat kwentong bayan. Sa pangalawang hanay
naman ay ang bilang sa kung pang-ilan ito lumabas sa mga kwento at nasa pangatlong
hanay naman ang ranggo ng may pinakamalaking bilang.
Talahanayan 47. Bilang ng mga Negatibong Ugali ng mga Tangubanon

Ambisyoso 1
Banidoso 1
Hindi paladasal 3
Kabilanin 2
Lakwatsero 2
Lasinggero 2
Madaling nagpapaniwala 37 1st
Mainggitin 5
Mainipin 1
Magastos 1
Magiliw 1
Magiting 1
Mahina 1
Mahilig sa babae 1
Makasarili 6
Malakas manudyo 1
Malupit sa mga hayop 1
Mapamahiin 1
Mapag-isa 1
Mapagkait 2
Mapaghiganti 5
Mapaglaro 4
Mapang-abuso 1
Mapagbiro 1
Mapagkait 2
Mausisa 12
Masungit 1
Matabil 2
Matampuhin 2
Matatakutin 35 2nd
Mayabang 2
Misteryoso 2
Sinungaling 2
Tuso 4
Tsismoso 2
Walang paninindigan 1
Makikita sa unang hanay ng Talahanayan 47 ang mga negatibong ugali ng mga
Tangubanon na nakita sa mga tauhan sa bawat kwentong bayan. Sa pangalawang hanay
naman ay ang bilang sa kung pang-ilan ito lumabas sa mga kwento at nasa pangatlong
hanay naman ang ranggo ng may pinakamalaking bilang.
Sa pamamagitan ng isinagawang pagtatala, lumabas ang mga bilang ng bawat
ugali sa kung pang-ilan ito nakita sa mga kwentong bayan. Kinuha ang limang ugali mula
sa positibo at negatibong ugali na may pinakamalaking bilang. Ito ay upang malaman
kung anong mga ugali ang itinataglay ng mga Tangubanon na nagpapaiba sa kanila sa
ibang pangkat mula sa ibang lugar. Batay sa naging resulta, dalawang negatibong ugali at
tatlong positibong ugali ang tinataglay ng mga Tangubanon. Ang mga ugaling ito na may
pinakamalaking bilang ay madaling nagpapaniwala na may bilang na tatlumpu‟t pito
(37), matatakutin na may bilang na tatlumpu‟t lima (35), matapang na may bilang na
dalawampu‟t anim (26) masipag o pursigido na may bilang na labing pito (17) at
matulungin na may bilang na labing apat (14).

Ang pagiging madaling nagpapaniwala ay isa sa may pinakamalaking bilang, ibig
sabihin ay agad na pinaniniwalaan ng mga Tangubanon ang kakaibang pangyayari kahit
may pruweba man ito o wala. Nagpapatunay lamang ito na ang mga Tangubanon ay
matatakutin sapagkat batay sa mga kwento, kahit na hindi masyadong malinaw ang mga
pangyayaring kanilang naranasan ay tinatakbuhan lamang nila ito dahil sa matinding
takot. Sa kabila ng pagkamatatakutin ang mga Tangubanon ay lumabas pa rin na may
angking katapangan nila sapagkat batay sa mga kwento, nilalabanan ng mga tauhan ang
kanilang suliranin nang walang takot. Kinakitaan din sila ng kasipagan sapagkat
isinalaysay sa mga kwento ang kanilang pagsasagawa ng pang-araw-araw na gawain
bilang kanilang pamumuhay. Likas rin sa mga Tangubanon na tumulong sa mga
nangangailangan lalong lalo na kapag ang isang tao ay nasa bingit na ng kapahamakan.
Bilang kabuuan, ang limang ugali na madaling nagpapaniwala, matatakutin,
matapang, masipag o pursigido at matulungin na tinataglay ng mga Tangubanon ay
nagpapatunay na namumukod-tangi sila mula sa ibang pangkat sa ibang pook.
Kabanata 4
BUOD, KONKLUSYON AT REKOMENDASYON

Sa kabanatang ito makikita ang buod ng pag-aaral at ang mga kinalabasan nito.
Inilalahad din sa bahaging ito ang konklusyong nabuo batay sa mga naging resulta ng
pag-aaral at ang rekomendasyon upang magabayan ang mga mambabasa sa pagsasagawa
at pagpapaunlad ng kanilang pag-aaral na may kaugnayan o pagkakatulad sa
kasalukuyang pananaliksik.
Buod
Nilayon ng pag-aaral na ito na makalikom ng mga kwentong bayan sa mga piling
barangay sa syudad ng Tangub. Sa pagsasakatuparan ng layunin, nagpunta ang mga
mananaliksik sa labing limang (15) piniling mga barangay at nagsagawa ng panayam sa
tatlong impormante sa bawat barangay na nasa edad na limampu (50) pataas at
naninirahan sa Tangub sa loob ng dalawampu‟t limang (25) taon at mahigit. Kwalitatibo
at kombinasyon ng disenyong deskriptibo ang ginamit sa pag-aaral. Snowball sampling
naman ang paraan ng pagpili ng mga impormante upang makapanayam ang mga taong
may maraming alam na kwento. Samantala, focused at nondirective interview ang
ginamit sa pag-iinterbyu ng mga impormante pagkatapos ng panimulang tanong upang
mailahad ng mga impormante ang kanilang nalalamang kwento nang walang takot at
kaba.
Sa pagbigay ng mga kasagutan sa mga katanungang (1) Ano-ano ang mga
kwentong bayan sa mga piling barangay ng Tangub City?; (2) Ano-ano ang iba‟t ibang
klasipikasyon ng mga kwentong bayan sa Tangub City? (2.1) Alamat: (2.1.1)
Etyolohikal; (2.1.2) Di-etyolohikal; (2.2) Mito; (2.3) Salaysayin; (2.4) Pabula; at (3) Ano-
ano ang mga ugaling ipinakita ng mga Tangubanon batay sa mga nakalap na kwentong
bayan? nabuo ang sumusunod na kinalabasan:

1. Nasa bilang na walo (8) ang mga kwentong bayan na nakalap mula sa barangay
Bintana. Nakakuha ng sampung (10) kwentong bayan sa barangay Caniangan.
Anim (6) sa barangay Capalaran at barangay Hoyohoy. Siyam (9) naman na mga
kwentong bayan sa barangay Labuyo at labing tatlo (13) sa barangay Lorenzo
Tan. May sampung (10) kwentong bayan sa barangay Maloro ay at sampu (10) rin
sa barangay Malubog. Labing pitong (17) kwentong bayan ang nakalap sa
barangay Mangga at pito (7) sa barangay Maquilao. Sampu (10) naman ang
nakalap mula sa barangay Sicot at labing dalawa (12) sa barangay Sta. Maria.
May pitong (7) kwentong nakuha sa barangay Sumirap, labing isa (11) sa
barangay Tugas at lima (5) sa barangay Villaba. Bilang kabuuan, nakalikom ng
isang daan at apat na pu‟t isang (141) kwentong bayan ang mga mananaliksik sa
labing limang (15) piling barangay ng Tangub City.
2. Sa labing limang (15) barangay na kinuhanan ng mga kwento, ang barangay
Tugas lamang ang hindi nakitaan ng kwentong napapabilang sa alamat na
etyolohikal, na kung saan ay tumatalakay sa pinagmulan ng pangalan ng mga
barangay, bilang kabuuan may labing pitong (17) alamat na etyolohikal ang
nakalap. Lahat naman ng mga barangay ay may mga kwento na napapabilang sa
alamat na di-etyolohikal na napapatungkol kadalasan sa mga aswang, sigbin,
engkanto, shokoy at kapre at ito ay nasa bilang na pitom pu‟t tatlo (73). Tatlong
mito lamang ang nakuha sa pag-interbyu ng mga impormanteng mula sa labing
limang (15) barangay. Dalawang kwentong napapabilang sa mito ang nakuha sa
barangay Mangga at isa naman sa barangay Tugas. Ibig sabihin, ang mga
barangay sa Tangub ay Kristyanismo at bibliya lamang ang ginawang sandigan ng

kanilang paniniwala kung kaya ay hindi sila naniniwala sa mga kwento hinggil sa
mga diyos at diyosa. Pitong (7) kwentong pabula ang nakuha sa mga barangay sa
Tangub. Dalawa sa barangay Tugas, dalawa sa barangay Sicot, isa sa barangay
Mangga at dalawa sa barangay Caniangan. Ang mga kwentong pabula na ito ay
napapatungkol kadalasan sa pagtutunggali ng dalawa at higit pang mga hayop. Sa
hanay naman ng salaysayin, apat na pu‟t isang (41) kwento ang nakuha mula sa
lahat ng barangay. Kadalasan napapatungkol ito sa kwento ng isang tao o grupo
ng mga tao, mga katatawanan, katusuhan, kwentong engkantado at mga
pangyayaring nangyari noong unang panahon na mahirap paniwalaang naging
bahagi ng kasaysayan.
3. Batay sa mga ugaling ipinakita ng mga tauhan sa bawat kwento, lumabas na
madaling nagpapaniwala, matatakutin, matapang, masipag o pursigido at
matulungin ang kadalasang ipinamalas ng mga Tangubanon. Madali silang
nagpapaniwala sapagkat base sa mga kwento, kung ano man ang sinasabi ng iba,
kung ano man ang kinaugalian ng kanilang mga ninuno ay agad nila itong
pinaniniwalaan kahit hindi nila ito nakita o walang sapat na ebidensya. Kaugnay
nito, nagpakita sila pagkamatatakutin dahil kahit nakita man nila o wala ang mga
kakaibang nilalang ay natatakot agad sila at tumatakbo palayo. May iba rin naman
na nagpakita ng katapangan sa pagharap sa mga kaaway. Kasipagan o pagiging
pursigido rin ang isa pang ipinamalas ng mga Tangubanon lalo na sa paghahanap
buhay dahil sa bawat kwento ay may iba‟t ibang hanap buhay ang ipinakita ng
mga tauhan. Ang mga Tangubanon ay matulungin sa kadahilanang kapag may
nangangailangan ng tulong ay tinutulungan nila hanggang sa kanilang makakaya.

Konklusyon
Base sa mga natuklasan sa pag-aaral nabuo ang sumusunod na mga konklusyon:
1. Katulad ng ibang pook, may mga kwentong bayan din ang Tangub City na
ikinukwento mula sa isang henerasyon patungo sa isa pang henerasyon.
2. Kinakikitaan ang naturang syudad ng mga alamat na etyolohikal at di-
etyolohikal, pabula at salaysayin.
3. Kahit halos mga Kristyano ang naninirahan sa Tangub City at bibliya ang
kanilang ginawang sandigan ng pananampalataya, may nakita pa ring kwento
sa naturang syudad na napapabilang sa mito na pumapaksa hinggil sa mga
diwata. Ang ibang mga mito naman ay napapatungkol sa Panginoon at mga
karakter sa bibliya na hindi naman talaga nakasulat sa banal na aklat ang
naturang mga kwento.
4. Pagiging madaling nagpapaniwala, matatakutin, matapang, masipag o
pursigido at matulungin naman ang mga ugaling nangibabaw sa mga
Tangubanon batay sa mga papel na ginampanan nito sa mga kwentong bayan.
Rekomendasyon
Batay sa mga naging kinalabasan ng pag-aaral, ang mga sumusunod na
rekomendasyon ay nabuo:
1. Pagkuhanan ng mga kwentong bayan ang iba pang mga barangay sa Tangub
na hindi naisama sa pag-aaral na ito.
2. Alamin ang mga naging epekto ng mga kwento sa pang-araw-araw na
pamumuhay ng mga Tangubanon.

3. Likumin ang iba pang uri ng poklor sa Tangub katulad ng mga awiting bayan,
karunungan bayan at mga panitikan kagaya ng tula o balak.
4. Alamin ang kadalasang mga paksa ng mga kwento at mga aral na mapupulot
dito.
5. Sa mga guro ng asignaturang Filipino, ibahagi ang mga kwentong bayan sa
Tangub City bilang halimbawa ng mga panitikang panrehiyunal.
6. Sa mga Tangubanon, na sana maipanatili nila ang mga kwentong bayan sa
pamamagitan ng pagbabahagi nito sa susunod na henerasyon.
Mga Sanggunian
About Tangub City. (2012). Mula sa tangubcity.gov.ph/government/about-tangub-city/
Alejandro, R., & Pineda, J. (1950). Ang ating Panitikan. Manila, Philippines: Bookman.
p.8.
Arbes, M. (2012). Ilang piling kwentong bayan: Pagarongan ng tungkulin ng kalalakihan
at kababaihan ng tribung mansaka sa kanilang lipunan (Isang Disertasyon).
Mindanao State University – Iligan Institute of Technology.
Arrogante, J., Dizon, E., Maglaqui, E., & Fregil, E. (1991). Panitikang Filipino:
Pampanahong Elektroniko. Valenzuela, Metro Manila: 24K Printing. pp. 86-91.
Calderon, J., & Gonzales, E. (1993). Methods of Research and Thesis Writing.
Valenzuela, Metro Manila: 24K Printing. pp.61:132-133.
Casanova, A., Rubin, L., Lagrada, H., & Vidanes, A. (2001). Panitikang Pilipino.
Sampaloc, Manila: Rex Book Store. pp. 13-14.
Celo, E., Echavez, C., & Labonite, M. (2012).Poklor: projeksyon ng buhay-kultural ng
mga Bol-anon salungsod ng Bilar, Bohol (Isang Pangangailangan sa Kursong Fil
199).Mindanao State University – Iligan Institute of Technology.
Chowdhury, R. (2002). Folktales. Mula sa http://www.longlongtimeago.com/once-upon-
a-time/folktales/
Colita, Z., Dagala, D., & Usop, A. (2013). Si George, ang singer sa room 209 at iba pang
kwentong kababalaghan (Isang Andergradweyt Tesis). Mindanao State University–
Iligan Institute of Technology.
Cruspero, D. (2016). Mga kwentong bayan: hanguan ng kultural napagkakakilanlan ng
mga B’laan saemic at etic na perspektibo (Isang Disertasyon). Mindanao State
University – Iligan Institute of Technology.

Dimaudtang, S. (2013). Mga kwentong bayan ng mga taw sa ilud at taw salaya:
Pagmamapang pangkasaysayan at pangkalinangan ng mga Magindanawan (Isang
Disertasyon). Mindanao State University - Iligan Institute of Technology.
Du, N. (2013). Pagtalunton sa mga sinaunang materyal at di materyal na kultura ng mga
B’laan sa Barangay Pisan, Kabacan, Cotabato mula sa kanilang kwentong bayan
(Isang Disertasyon).Mindanao State University – Iligan Institute of Technology.
Espina, L., Plasencia, N., Ramos, V., & Villena, J. (2014). Literatura ng Iba’t Ibang
Rehiyon ng Pilipinas. Intramuros, Manila: Mindshapers
Eugenio, D. (1989). Philippine Folk Literature: The Folktales. Quezon City: U.P.
Folklorists.
Explorable.com. (2009, April 24). Snowball Sampling. Mula sa
https://explorable.com/snowball-sampling.
Gingoyon, D., Pacatang, C., Barbajo, J., & Beltran, M. (2015). Mga naratibo sa likod ng
makukulay na sayaw sa dalit festival (Isang Andergradweyt Tesis). Mindanao State
University –Iligan Institute of Technology.
Hufana, N., & Semorlan, T. (n.d). Poklor ng Pilipino: Pagpapalawak ng mga kasanayan.
Mindanao State University – Iligan Institute of Technology. pp. 46-50.
Jadloc, M. (2017, April 26). Kwentong bayan mahalaga sa kabataan (Blog post). Mula sa
https://upd.edu.ph/kwentong-bayan-mahalaga-sa-kabataan/.
Lachica, V. (1996).Literaturang Filipino. Pasig City, Philippines: Academic.pp. 38-39.
Lim, M. (n.d). Tangub City on the Crossroads of Change. Tangub City Lokal
Government. Tangub City, Misamis Occidental. pp. 15-21.

Lorenzo, C., Mag-atas, R., & De Leon, Z. (2001). Literatura ng Iba‟t Ibang Rehiyon ng
Pilipinas. Makati City: Grandwater Publications and Research.
Marquez, S., & Garcia, F. (2008). Panitikang Pilipino: Interaktibo at Integratibong
Talakay. Mandaluyong City: Books atbp.
Mata, R., & Rufino, R. (n.d). Foklor ng ilang barangay ng lungsod ng Ozamiz: Isang
panimulang paglilikom. College of Arts and Sciences, La Salle University, Ozamiz
City.
Nicasio, P., & Sebastian, F. (1965). Sariling Panitikan: Pahapyaw na Kasaysayan.
Philippines: Author.
Ornos, P., & Antonio, S. (2002). A Glimpse of Philippine Literature in English: 1990-
present. Makati City: Grandwater. p.5
Ponce, R., Gabaon, G., Tomon, J., & Esteban, J. (2014). Kwentong baha, Maria Cacao at
Tambyong: Etikal at mistikal napag-aaral (Isang Andergradweyt Tesis). Mindanao
State University – Iligan Institute of Technology.
Rangaig, S., Asum, N., & Miñoza, K. (2016). Pizusunan o grar ago waraan: Sistemang
sultanato sa ranao na sinasalamin sa mga kwentong bayan (Isang Andergradweyt
Tesis). Mindanao State University – Iligan Institute of Technology
Rubin, L., Casanova, A., Gonzales, L., Marin, L., & Semorlan, T. (2001). Panitikan sa
Pilipinas. Sampaloc, Manila: Rex Book Store, Inc. pp. 5-6; 17-19.
Salazar, L., Atienza, O., Ramos, M., &Nazal, A. (1995). Panitikang Filipino (3rded.)
Quezon City: Katha.
Santiago, E., Kahayon, A., & Limdico, M. (1989). Panitikang Filipino: Kasaysayan at
pag-unlad. Metro Manila, Philippines: National Book Store, Inc. pp. 1-4: 33-36.
Santiago, L., & Antonio, L. (2007). Mga Panitikan ng Pilipinas. Quezon City: C at E
Santos, A., & Tayag, D. (2011). Panunuring pampanitikan: Pagbasa at
pagpapahalagang pampanitikan. Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika.
Mindanao State University – Iligan Institute of Technology. pp. 86-87: 174-176.
Sauco, C., Cruz, R., Garcia, G., & Quizon, A. (1978). Panitikan: Para sa mga Kolehiyo
at Pamantasan. Manila Philippines: Bookman.
Tuazon, T., & Medina B. (1974). Philippine Literature: From Ancient Times to the
Present. Quezon City: Author.
Villafuerte, P. (2000). Panunuring Pampanitikan. Valenzuela: Mutya. p.16.
Villafuerte, P., Bandril, L., Bernales, R., Cabrera, H., & Mangonon, I. (2000). Panitikang
Panrehiyon sa Pilipinas. Valenzuela City: Mutya.
Villafuerte, P., & Bernales, R. (2008). Pagtuturo ng/sa Filipino: Mga Teorya at
Praktikan. Valenzuela City: Mega-Jesta Prints. pp. 154-155
What is narrative theory. Nakalap noong October 6, 2017 mula sa
https://projectnarrative.osu.edu/about/what-is-narrative-theory
APPENDIX A – MGA KWENTONG BAYAN
BARANGAY BINTANA
(Diyalektong Cebuano) (Salin sa Wikang Filipino)
Ang Apledo nga Laras Ang Apilyedo na Laras

Saunang panahon, naa usa ka tawo Noong unang panahon, may isang taong
nga ginganlan ug Laras. Si Laras usa ka nagngangalang Laras. Si Laras ay isang taong
adventurer. Hilig ni siya ug mga babaye. nakikipagsapalaran. Mahilig din siya sa mga
Daghan kaayo siya ug mga babaye ug babae. Marami na siyang mga babae at
iyaha ng larason. Maong gi anggaan siya nilalaras niya ito. Kaya pinalayawan siyang
ug Laras. Laras.
Ang Bato nga Halaran Ang Batong Inaalayan

Naay usa ka bato nga dako kaayo nga May isang napakalaking bato na nasa
anaa nabutang sa atubangan sa harapan ng paaralan ng barangay Bintana.
eskwelahan sa barangay Bintana.. Ilahang Sinubukan nilang itabi ang bato ngunit kahit
gisulayan ug padaplin apan bisag unsa nga anong kahoy ang gamitin nila sa
kahoy ang idugwal mabali man jud. pagbubungkal nito ay nababali ito.
Gisulayan pud nila ug padaplin gamit ang Sinubukan din nilang itabi ang bato sa
taga para ilugit pero wala gihapon nairog pamamagitan ng taga ngunit hindi pa rin nila
ang bato. Natingala sila nganung dili jud ito mailipat. Nagtaka sila kung bakit hindi
mairog nga wala man unta nalubong ang nagagalaw ang bato kahit hindi naman ito
bato sa yuta. Ning ingun ang mga tawo nga nakabaon sa lupa. Sinabi ng mga tao na may
taw-an man gud ang maong bato. Basta kakaibang elemento ang naninirahan sa bato.
naa gali mga balatian ilahang mga anak, Kapag may mga karamdaman ang kanilang
muanha jud sila sa bato arun halaran ug mga anak ay pupunta sila sa bato upang
itlog. Matod pa nila mamaayo man pud mag-alay ng itlog. Ayon sa kanila,
ilahang mga anak inig human ug halad. gumagaling naman ang kanilang mga anak
pagkatapos mag-alay.
Ang Bato nga Simbahan Ang Bato na Simbahan
Naay lain pa nga bato sa barangay May ibang bato naman sa barangay
Bintana nga dako kaayo. Kining maong Bintana na napakalaki. Ang batong ito ay
bato gidungog nga simbahan kini sa mga sinasabing simbahan ng mga engkanto.
engkanto. Gipamatud-an kini sa usa ka Pinatunayan ito ng isang dalagang
dalaga nga gihinganlan ug Consing. nagngangalang Consing.
Si Consing nagpuyo dapit sa balite. Si Consing ay naninirahan malapit sa
Gipangulitawhan siya ug dili ingun nato. isang puno ng balite. Niligawan siya ng isang
Usa ka adlaw ana, nanagan ang mga tawo engkanto. Isang araw, tumakbo ang mga tao
paingun niya kay manirang kay diay si papunta kay Consing upang masaksihan ang
Consing naglutaw-lutaw na. Naabtan na paglutang nito. Umabot ng isang lingo ang
lamang ug simana, naglutaw ra gihapon si paglutang ni Consing. Habang nakalutang
Consing. Samtang naglutaw siya, sige siya siya ay lagi niyang sinasambit na “huwag
ug ingun “ayaw ko ninyo ug dal-a!” ninyo akong dalhin!” Matapos ang ilang
Pagkataod-taod muingun na pud siya ug sandali ay sasabihin na naman niyang
“dal-on ka namo sa amoang palasyo!” “dadalhin kita sa aming palasyo!” Ginamot
Gipatambalan siya ug mananambal ug siya ng manggagamot at gumaling naman siya
naulian ra jud siya kadugayan ug wala na kinalaunan at hindi na siya ginambala pa ng
siya gisamok-samok sa mga dautan. mga masasama.
Ang Duwende nga Gasulat Ang Duwendeng Nagsusulat

Sa wala pa nagsugod ang bulan sa Sa hindi pa nagsisimula ang buwan ng
ting klase, muadto sa ang mga bata ug mga pasukan, pumupunta ang mga bata at mga
maestra sa eskwelahan para manghinlo. guro sa paaralan upang maglinis. Napuno ng
Ang mga gamit, bangko, lamisa ug ang alikabok ang mga gamit, upuan, mesa at ang
salog abog kaayo. Natingala sila nganung sahig. Nagtaka sila kung bakit may maliliit
naay gamay kaayo nga tiil ang ninglakra sa na yapak ng mga paa ang upuan patungong
bangko nga nagpaingun sa blak board. Dili pisara. Hindi rin nila maunawaan ang mga
pud sila makasabot kung unsay gisulat. nakasulat. May isang babaeng mag-aaral na
Naay usa ka estudyante nga babaye nga nagngangalang Pitpit ang nagsabi sa mga
ginganlan ug Pitpit, ang nag ingun sa mga guro na may napakaliit na bata sa silid-
maestra nga adunay gamay kaayo nga bata aralan na nagsusulat. Sinabi rin ng ibang
sa maong room nga gasulat. Ning ingun mga bata na dinala ni Pitpit ang maliit na
pud ang ubang mga bata nga gidala kono ni bata sapagkat pumasok ito sa loob ng
Pitpit ang gamay kaayo nga bata kay kanyang bag. Inamin naman ni Pitpit na
ningsulod man kini sa bag ni Pitpit. Ning pumasok ang duwende sa kanyang bag kani-
tug-an pud si Pitpit nga ningsulod ganiha kanina lamang at lumabas ito upang sumulat
ang duwende sa iyahang bag, ning gawas at tumalon. Hinanap ng mga guro kung
kay nagsulat-sulat ug naglukso-lukso. nasaan na ang duwende habang ang mga
Nangita ang mga maestra ug aha na ang bata naman ay nagsisigawan na nandoon
maong duwende ug ang mga bata nagsige lamang ang duwende at hindi pa rin ito
na ug panyagit kay naa ra ang duwende makita nga mga guro.
apan ang mga maestra wala jud nakakita.
Ang Duwende nga Nanganak Ang Nanganganak na Duwende
Usa ka adlaw, sa Binatana Elementary Isang araw, sa Bintana Elementary
School, namatikdan sa usa ka maestra nga School, napansin ng isang guro na kakaiba
lain kaayo ug baho ang seling sa ilahang ang amoy ng kisame ng kanilang silid-
library. Bahong angtod nga pareha ug aklatan. Ang amoy nito ay katulad ng amoy
baho sa niluto nga na anghoy. Pagkataod- ng nasusunog na niluluto. Ilang sandali ang
taod ana, natingala ang maestra nga naay lumipas, amoy naman ng pamahid ang
tingog sa puya nga naghilak. Kadugayan naamoy sa silid-aklatan. Tinunton niya ang
nanimaho napud ug haplas ang library. amoy at napag-alaman niyang sa palikuran
Iyahang gisubay kung asa dapit ang baho, pala ito nagmula. Tumakbo siya upang
dapit man diay sa kasilyas. Ning dagan tawagin ang kanyang mga kasamahan
siya kay nanawag sa iyahang kauban kay sapagkat may umiiyak na sanggol. Nang
ninghilak na pud daw ang bata. Pagbalik bumalik sila ng kanyang mga kasamahan ay
niya ug sa iyahang kauban nahilom na pud wala na ang iyak ng sanggol.
ang bata. Nagpatuloy sa pag-aamoy-amoy ang
Nagpadayon gihapon sa pagsimhot ang mga guro at mga bata sa kung saan
mga maestra ug mga bata kung asa gayod nagmumula ang amoy at kung bakit may
naggikan ang baho ug nganung naay umiiyak na sanggol. Nang lumaon ay sinabi
muhilak nga puya. Kadugayan ana, ning ng isang batang may third eye na may
ingun ang katong bata nga adunay third eye nanganganak na duwende. Ipinaayos nila
nga naay nanganak na duwende. Gipaayo ang naturang kisame at nakita ng mga
nila ang maong seling ug nakita sa mga karpentero na may pamahid at isang bato na
nagpanday nga adunay haplas ug bato nga nakalagay sa kisame. Nagtaka sila kung sino
gibutang sa seling. Natingala sila ug kinsay ang naglagay nito doon. Ngunit hindi na nila
nagbutang didto. Apan wala gayud nila ginalaw ang pamahid at bato doon at
hilabti ang haplas ug bato ug gipasagdaan hinayaan na lamang nila hanggang sa
ra nila dadto hangtod sa naayo na ang makumpuni ang kisame.
seling.
Ang Gigikanan sa Pangalang Ang Pinagmulan ng Pangalan ng
Bintana Bintana
Ang barangay Bintana nga pangalan Ang barangay Bintana na pangalan ay
nagsumikad sa usa ka dakong tubod nga nag-ugat sa malaking tubod na namimintana
mamintana sa buntod. Panahon nga adunay sa bundok. Kapag may naglalaba at nag-iigib
manglaba ug magsag-ob kon ugaling at tatanungin sila kung saan papunta ay
pangutan-on kon asa padulong. Mudayon sumasagot sila na pupunta sila sa Bintana.
ug tubag nga adto sa Bintana. Pinaagi sa Sa pamamagitan ng Executive Order No.81
Executive Order No. 81 nga gipakanaog ni na ibinaba ng Amerikanong Gobernador na
American Governor Dwight F. Davis, si Dwight F. Davis, naideklara ang baryo ng
nadeklara sa baryo Tangub ngadto sa Tangub bilang isa ng munisipyo noong
pagkamunisipyo kaniadtong Pebrero 1, Pebrero 1, 1930. Dito rin pormal na
1930 dinhi usab pormal na misakop ang napabilang ang barangay Bintana sa
barangay Bintana sa munisipyo sa Tangub munisipyo ng Tangub na pinangunahan ni
nga gipanguluhan ni Hon. Timoteo Hon. Timoteo Engracia, ang mayor at ng
Engracia, ang mayor ug ang tenyente del tenyente del Barrio ng Bintana na si Juan
Barrio sa Bintana mao si Juan Bagood Sr. Bagood Sr.
Ang Tanom nga Ube Ang Pananim na Ube
Sauna tambok kaayo ang yuta diri sa Noon, ang mga lupa ditto sa barangay
barangay Bintana. Ang mga tanom sa mga Bintana ay matataba pa. Ang mga pananim
tawo dagko kaayo. Wala silay gigamit nga ng mga tao ay mayayabong pa. Wala silang
fertilizer. Naay usa ka adlaw na adunay isa ginagamit na pampataba ng lupa. Isang araw
ka tawo nagtanom ug ube. Paghuman niya may isang tao na nagtanim ng ube.
ug tanom, nagkuha dayon siya ug sikpaw Pagkatapos niyang magtanim ay kumuha
kay manikpaw siya ug ulamang sa dagat. agad siya ng sikpaw upang manikpaw ng
Ang mga ulamang sa dagat saunang mga hipon sa dagat. Ang mga hipon sa dagat
panahon kay kabuon ra kay daghan man noong unang panahon ay tinatabo lamang sa
kaayo. Ning adto na siya sa dagat. Pag- dami nito. Pumunta na siya sa dagat.
abot niya sa kilid nga naay suba, Pagdating niya sa gilid ay may isang ilog at
naatingala siya kay naggubot na ang dagat. nagtaka siya kung bakit nagkagulo doon sa
Daghan kaayo ug mga ulamang nga dagat. Napakaraming mga hipon na
nanglukso ug mga alimango. Gikagubtan tumatalon-talon at mga alimango rin.
sa mga tawo. Iyahang giadto, pagkakita Pinagkaguluhan ito ng mga tao. Pumunta
niya sa ilalom naa may ube. Iyahang siya doon at Nakita niyang may ube sa
gikutkot, gisubay niya ang ube. Ug ilalim. Hinukay niya ito at tinunton ang ube.
natingala siya kay iyaha man diay ube nga Nagulat siya nang malamang ang pananim
tinanom. niya pala ang ubeng iyon.
Si Aldam Si Aldam
Naay usa ka estudyante nga makakita May isang mag-aaral na nagngangalang
ug mga dili ingun nato nga ginganlan ug Aldam na nakakakita ng mga kakaibang
Aldam. Ang mao nga bata hilomon kaayo nilalang. Ang batang ito ay napakatahimik
pero maalamon kaayo pud. Matingala ang ngunit napakatalino naman. Nagtataka ang
mga maestra ug mga estudyante atong mga guro at mga mag-aaral sa batang ito
bataa kay mukalit lamang ug ka wala ug sapagkat bigla-bigla na lamang itong
didto na nila sa luyo nga kakahuyan makit- nawawala at doon na nila nahahanap sa
an nga naay kaistorya nga dili pud makit- kakahuyan. na may kausap na hindi rin nila
an sa uban. Sige ug tungok si Aldam nakikita. Palaging nakatulala si Aldam
samtang maglingkod-lingkod sa habang nakaupo sa kakahuyan. Kinalaunan
kakahuyan. Kadugayan nakauyab siya ug ay nagkaroon siya ng kasintahan na isang
engkanto. Ang iyahang kaistorya diay sige engkanto. Ang kanyang laging kausap pala
kay iyahang uyab nga dili ingun nato. Dili ay ang kanyang kasintahan na hindi kauri
man makasabot ang mga makadungog niya natin. Hindi naiintindihan ng mga
kay gatuo sila nga gaminuslim ra si Aldam. nakakarinig ang kanilang pag-uusap at
Apan nakauyab na diay to ug engkanto. inakala lamang nila na wikang Muslim ang
ginamit ni Aldam. Ngunit may kasintahan na
pala itong isang engkanto.
BARANGAY CANIANGAN
Ang Bao ug ang Unggoy Ang Pagong at ang Matsing

Adunay duha ka maghigala nga May isang magkaibigan na naglalakad-
nagbaklay-baklay sa kakahuyan. Sa lakad sa kagubatan. Sa kanilang paglalakad-
ilahang pagbaklay-baklay, nakakita sila ug lakad, nakakita sila ng puno ng saging.
punuan sa saging. “Uy! Mainam na itanim ito upang
“Uy! Maayo ning tamnon kay arun makakain tayo sa bunga nito!” sabi ng
makakaon ta sa bunga ani!” ning ingun matsing.
ang unggoy. “Sa akin ang bahaging malapit sa mga
“Akoa ning dapit aning dahon ug dahon at sa iyo naman ang ibabang bahagi
imuha ning punuan.” Ning uyon na lamang nito.” Pumayag na lamang ang pagong
pud ang bao kay lupig man siya sa unggoy. sapagkat mas mahina siya kaysa sa matsing.
Pipila ka adlaw ilaha na kining gitanom ug Itinanim na nila matapos ang iilang araw at
abtan ug pila ka simana, namatay ang pagkaraan ng ilang linggo, namatay ang
tanom sa unggoy. Iyahang giadto ang bao pananim ng matsing. Pinuntahan niya ang
arun subayon kung namatay ba ang pagong upang tingnan kung nalanta rin ba
tinanom ani. Apan natingala siya sa ang pananim nito. Ngunit laking gulat niya
iyahang nakita nga ningtubo na ang saging nang makitang tumubo ang saging na
nga gitanom sa bao ug daghan kaayo ni ug itinanim ng pagong at hitik na hitik sa
bunga. Iyaha napud giduol ang bao ug bunga. Nilapitan ng matsing ang pagong at
giingnan, “unsaon man nimo pagkatkat ana sinabihang “paano mo ba maaakyat iyan na
nga gamay man ka? Dili na nimo napakaliit mo naman?” Sa pagkasabi nito,
makatkat!” Sa pag-ingun ani, ningsaka ang umakyat ang matsing sa puno ng saging at
unggoy sa saging ug gihurot niya tanan ug inubos niya ang lahat ito. Humingi ang
kaon. Nangayo ang bao apan gitagaan pagong ng saging ngunit binigyan lamang
lamang siya ug panit. Suko kaayo ang bao siya nito ng balat. Galit na galit ang pagong
ug sukad ato, wala na siya nagpauwat sa at mula nuon, hindi na kailan man siya
unggoy. nagpaloko sa matsing.
Ang Bata nga Nadat-ugan ug Bato Ang Batang Natabunan ng Bato
Naay suba nga adunay daghan kaayo May isang ilog na may maraming bato.
nga mga bato. Ang maong mga bato kay Ang mga batong iyon ay maayos na
maayo kaayo pagkahimutang maong nakalagay kung kaya ay maraming mga bata
daghang mga bata ang manglaag sa suba ang naglalaro doon at lumulusot-lusot sa
ug magsuong-suong sa ilalom sa mga bato. ilalim ng mga bato. Kahit kailan, hindi pa
Saunang panahon, wala pa gayud na natitinag ang mga bato sa lakas ng agos ng
bungkag ang mga bato bisan ug kusog ang tubig at ng baha kaya kampanteng naglalaro
agas sa tubig ug bisan gabaha. Maong ang mga bata.
kompyansa ra kaayo ang mga bata nga Ngunit, isang araw, may grupo ng mga
magdula-dula ilalom sa bato. bata ang naligo sa ilog. Masayang-masaya
Apan usa ka adlaw, naay grupo sa sila sa paglalaro habang lumalamangoy-
mga bata nga nangaligo sa suba. Nalingaw lamangoy at naghahabulan sa mga kalaro. Sa
kaayo sila ug salom-salom ug dakpanay sa kasagsagan ng kanilang paglalaro ay may
ilahang mga kadula. Samtang ang uban isang batang mag-isang lumulusot-lusot sa
nagdula-dula, naay usa ka bata nga ilalim ng mga bato. Nagtaka ang ibang mga
nagsuong-suong ilalom sa mga bato. bata dahil biglamang nawala ang isa nilang
Natingala ang ubang mga bata nga nawala kasama. Lingid sa kanilang kaalaman,
ug kalit ang isa ka kauban nila. Diay ang natabunan na pala ang bata ng bato. Nang
maong bata nga gasuong-suong sa ilalom kanilang hanapin, ay nakita nila ang katawan
nadat-ugan naman sa bato. Paglantaw sa ng bata na nasa ilalim na ng bato. Humingi
mga bata, nakita naman ang lawas sa sila ng saklolo sa mga tao doon at tinawag
maong bata nga anaa na sa ilalom sa bato. rin nila ang mga magulang ng bata. Pumunta
Nanawag sila ug tabang ug gitawag pud agad ang mga tao at nagtulong-tulong sila sa
nila ang ginikanan sa bata. Giadto dayon pagbuhat sa bato upang makuha ang
sa mga tao ang suba ug ilahang gitabangan katawan ng bata sa ilalim ng bato. Nakuha
ug aswat ang bato arun makuha ang bata rin nila ang katawan ng bata ngunit patay na
sa ilalom sa bato. Nakuha ra gayud nila ito dahil sa sobrang bigat nga bato. Hindi
ang bata apan patay na kini pagkuha nila naman nagpakita ang kaluluwa ng bata
tungod sa kabug-at sa bato. Wala man pud ngunit natatakot na ang mga tao na maglaro
hinuon nagpakita ug balik ang kalag sa sa mga bato sa ilog dahil sa pag-aakalang
bata, apan sukad atong panahona, may masasamang espiritu na naninirahan sa
mahadlok na ang mga tawo nga magdula- ilog.
dula sa maong suba kay ilaha kining
gituuhan nga taw-an.
Ang Birhen nga Nagpadamgo Ang Birheng Nagpakita sa

Naay usa ka birhen nga karaan na Panaginip
kaayo. Usa ka adlaw, nahagbong man kini May isang rebulto ng birhen na
sa iyahang gibutangan ug nabuak. Gisulod napakaluma na. Isang araw, nahulog ito
ug sako sa mga tawo arun ilubong. Wala mula sa kanyang kinalalagyan at nabasag.
man untay bangag ang sako pero nawani Inilagay ito sa sako ng mga tao upang ibaon
ang ulo sa birhen. sa lupa. Wala namang butas ang sako ngunit
Pipila ka adlaw ang milabay, nakita nawala ang ulo ng birhen.
sa usa ka babaye ang dapit sa punuan sa Lumipas ang ilang araw, nakita ng
mangga nga adunay nagsiga nga mura ug isang babae ang isang liwanag malapit sa
ispat sa motor nga gikan sa yuta ang siga. puno ng mangga na parang isang ilaw ng
Ilahang gilampasan ug paglantaw niya, motor na ang sinag nito ay nagmula sa ilalim
wala man pud ispat sa motor nga nalubong ng lupa. Pinutol nila ang mga damo at nang
diadto. Nawani man ang gamay nga dahon tingnan niya, wala naman siyang nakitang
ug didto nakita niya ang ulo sa birhen nga ilaw ng motor na nakabaon doon. Tinangay
pula-pula ug panagway. Natingala ang ng hangin ang maliit na dahon kung kaya ay
babaye kay nganung naay ulo sa birhen nakita niya ang ulo ng birhen na mamula-
adtong lugara. Iyaha napud gikalot ang mula ang mukha. Nagtaka ang babae kung
gilubngan sa sako nga naa ang buak nga bakit may ulo ng birhen sa lugar na yaon.
birhen ug pagkakita niya, nawala na ang Hinukay niya ang sakong nakabaon na
ulo ani. Iyahang gisukad ang lawas ug ang naglalaman ng basag na rebulto ng birhen at
ulo nga iyahang nakit-an, ug nasibo man nang makita niya ito, wala na itong ulo.
jud. Isinukat niya ang katawan at ulo nito na
Ning adto dayon siya sa iyahang kaila kanyang nakita at sakto ang sukat nito.
nga mangayuhay ug iyahang gipaayo ang Pumunta agad siya sa kanyang kakilala
birhen arun mataod na ang ulo. Pag-ayo sa na marunong kumumpuni at ipinaayos niya
panday, gibutang ra man niya sa ilalom sa ang rebulto ng birhen upang maibalik ang
ilahang silong ug maong naithan ug ulo nito. Nang kinumpuni ng karpentero,
manok. Nagdamgo dayon ang babaye nga inilagay niya lamang ito sa ilalim at naiputan
naay nag-ingun niya ug “Miga, wala lage ng manok. Nanaginip ang babae na may
ko nimo sug-i?” Gidali-dali dayon ug adto nagsabi sa kanyang “Kaibigan, bakit hindi
sa babaye ang birhen kay nakanawong- mo ako inilawan?” Dali-dali niyang
nawong man siya nga mao jud to ang nag- pinuntahan ang rebulto ng birhen sapagkat
ingun sa iyahang damgo. Pagkaugma ana, namukhaan niya ang birhen na iyon talaga
naa napud siyay nadunggan nga nag ingun ang nagpakita sa kanyang panaginip.
“pagkahuman gali ani, ligoa ko ug tubig sa Kinabukasan, may narinig ulit siya na
butong.” Natingala ang babaye kay mura nagsabing “Pagkatapos nito, paliguan mo
rag damgo mura pud ug dili basta naa ako ng katas ng buko.” Nagtaka ang babaye
lamang siyay nadunggan. sapagkat parang panaginip lamang ito at
Gibuhat sa babaye ang gipabuhat sa para ring totoo, basta ay may naririnig siya.
tingog nga iyahang nadunggan. Ginawa ng babae ang binilin ng boses
Pagkahuman ug ayo sa birhen, ilaha na na kanyang narinig. Pagkatapos maisaayos
kining gitukuran ug altar ug payag-payag. ang rebulto ng birhen, pinatayuan nila ito ng
Ilaha pud kining ilibot-libot sa tibuok altar at kubo. Inilibot rin nila ito sa buong
barangay matag katapusang miyerkules sa barangay tuwing madaling araw ng
september sa kadlawon. Hangtud karun katapusang Miyerkules ng Setyembre.
anaa pa gihapon ang maong birhen ug Hanggang ngayon, may birhen pa rin na
ginaduaw kini sa mga tawo, ilabina ang binibisita ng mga tao, lalo na ng mga taong
mga tawo nga adunay dako nga may malaking pangangailangan.
panginahanglan.
Ang Duha ka Kanding Ang Dalawang Kambing
Saunang panahon, adunay duha ka Noong unang panahon, may dalawang
kanding nga naay tagsa-tagsa ka teritoryo. kambing na may kanya-kanyang teritoryo.
Usa ka suba ang nagbahin sa ilahang Isang ilog ang humahati sa kanilang
teritoryo. Usa ka adlaw, nagtagbo ang teritoryo. Isang araw, nagkasalubong ang
duha ka kanding sa gamay nga tulay. Nag- dalawang kambing sa isang maliit na tulay.
istorya sila kay dili man nila gustong Nag-usap sila dahil hindi nila gustong
makatabok ang usag-usa sa ilahang tagsa- makatawid ang isa‟t isa sa kanya-kanyang
tagsa ka teritoryo kay dili sila gusto teritoryo sa pagbabahalang baka maagawan
mailugan. Hangtod naglalisay sila ug nag- sila ng teritoryo. Hanggang sa nagkasagutan
away. Ningsamot ang ilahang away ug sila at nag-away. Lumala pa ang kanilang
nangahulog na hinuon sila sa tulay. away hanggang sa mahulog sila sa tulay.
Pagkahulog nila, dili man sila kabalo Nang mahulog, hindi sila marunong
mulamangoy maong kadugayan, nalumos lumangoy kaya nang lumaon ay nalunod sila
sila ug namatay. Wala na hinuon nahibilin at namatay. Wala ng natirang nag-alaga sa
sa ilahang teritoryo ug giatiman na hinuon kanilang teritoryo kaya napasakamay ang
kini ug laing mananap. mga ito sa ibang hayop.
Ang Hari nga Unggoy Ang Haring Unggoy

Naay usa ka kahoy nga balite nga May isang puno ng balite na
dako kaayo. Kani nga kahoy gipuy-an sa napakalaki. Ang punong ito ay pinaninirahan
hari sa tanang unggoy. Duha ni sila kabuok ng hari sa lahat ng unggoy. Dalawa sila dahil
kay magtiayon. Dako kaayo ni sila nga mga sila ay mag-asawa. Talagang napakalaki ng
unggoy. Magtapon-tapon ni sila sa mga unggoy na ito. Lumilipat-lipat sila sa
barangay Prenza ug sa barangay barangay Prenza at barangay Bongabong.
Bongabong. Isang araw, may maraming mga
Usa ka adlaw, adunay daghan kaayo Cebuano ang pumunta sa Tangub.
nga mga Cebuano ang nanganhi sa Naglalayag pa sila noon sapagkat wala pang
Tangub. Maglayag pa man sila sauna kay makina. Kapag tatapak sila sa Ozamiz, may
wala pay makina. Kung mutunob na sila sa magsasabi sa kanila na “huwag ninyong
Ozamiz, naa may muingun nila nga “ayaw pasupalan, dumiritso kayo sa kanluran dahil
gyud ninyo pasupalan, dritso paingun sa may haring unggoy diyan sa malaking puno
kasadpan, naay haring unggoy diha, naa sa ng balite. May maraming kalabera ng mga
balite nga dako kaayo. Ang iyahang ilalom bata at mga tao ang nasa ilalim nito.”
naay daghan kaayo nga mga kalabera sa Natakot nang sobra ang mga Cebuano at
mga bata ug mga tawo.” Nahadlok pag ayo hindi talaga sila tumapak sa Tangub.
ang mga Cebuano ug wala jud sila ning May isang tao naman na
tunob sa Tangub. nagngangalang Imok. Si Imok ay
Aduna puy usa ka tawo nga napakayabang at may shot gun siya mula sa
gihinganlan ug Imok. Kani si Imok gara Cebu. Nakabili siya ng lupain sa Tangub at
kaayo kay naa siyay shot gun gikan sa napasama sa nabiling lupain ang malaking
Cebu. Nakapalit man siya ug yuta sa puno ng balite. Sa kanyang kayabangan,
Tangub ug nasakop sa iyahang gipalit nga sinabi niya na “saan ba ang malaking puno
yuta ang maong dako kaayo nga balite. Sa ng balite dito? Dahil bubulagin ko ang
iyahang kagara, ning ingun siya ug “asa naninirahan diyan!” Nagpabungkal siya sa
man gud ang dako kaayo nga balite dinhi? lupain upang magawan ng daan at madaanan
Kay butahan ko man ng nagpuyo diha!” ang balite nang sa gayon ay kapag mabaril
Nagpapahina siya arun mabuhatan ug na niya ito, makukuha kaagad nila ang mga
dalan ug maagian ang balite kay arun inig unggoy. Hindi nakita ni Imok ang mga
pusil niya, makuha dayon ang mga unggoy. unggoy dahil may umpok ng malalaking
Wala man makit-i ni Imok ang unggoy kay puno ang nakaharang. May sapa rin sa ilalim
naa may palumpong sa mga dagkong ng mga kahoy na may nakatirang haring
kahoy. Ang ilalom pud sa kahoy, adunay mantalaga, isang nilalang na parang pugita.
linaw nga naa puy nagpuyo nga hari nga Makikita ito sa mga malalaking gubat. Ito
mantalaga, kanang mananap nga murag ang kumakain sa mga malalaking buto at
pugita. Naa ni sa mga dagkong bukid. Mao mga tira-tirang buto at laman na pinagkainan
ni tigkaon sa mga dagkong bukog ug tig ng haring unggoy.
daginot sa mga bukog ug unod-unod nga “Paano ba natin malalaman na may
sobra sa kinan-an sa hari nga unggoy. malaking unggoy?” sabi ng mga taga
“Unsaon man nato pagkabalo nga Tangub na nagbubungkal.
naay unggoy nga dako kaayo?” ning ingun “Sigawan!” sagot naman ng iba.
ang mga taga Tangub nga nagpahina. Sinigawan nga nila at pagsigaw nila ay
“Singgitan!” ning tubag pud ang sumilip ang napakalaking unggoy. Malaki
uban. Ilahang gisinggitan ug pagsinggit ang dibdib nito dahil isang babaeng unggoy
ana kay ninggiway ang dako kaayo nga ang nagpakita. Natakot dito si Imok dahil
unggoy. Dako kaayo ug totoy kay babaye inakala niya na hindi ito tatablan ng kanyang
man ang ninggiway. Nahadlok man siya ni shot gun. Nagpatulong si Imok sa mga taga
Imok kay nagtuo mani nga dili manumpis Cagayan De Oro dahil ang Cagayan ang
iyahang shot gun. Nagpatabang dayon si naunang umasenso noong unang panahon.
Imok sa mga taga Cagayan de Oro, kay “Sir! May isang napakalaking haring
ang Cagayan pa man ang nauna ug kabibo unggoy sa lupaing nabili ko. Babae pa
saunang panahon. lamang ang nagpakita. Hindi rin tinatablan
“Sir! Adunay dako kaayo nga hari nga ng aking shot gun!” sinabi ni Imok.
unggoy sa yutang akoang napalit. Babaye “Ahh! Itong ipapadala ko sa iyo ay ito
ra gali ang ninglili. Dili pa jud mamatay sa ang pinakamahusay pumatay ng malalaking
akoang shot gun!” ning ingun si Imok. hayop!” sinabi naman ng nakatataas sa
“Ahh! Kani akoang ipadala nimo kay Cagayan. “Wala pang nangyari na pumalpak
mao ni maayo mupatay ug mga dagkong kami!”
mananap!” ning ingun pud ang dako-dako Pagkakita ni Imok sa ipinadala ng
sa Cagayan. “Wala pay nahitabo nga Cagayan ay napakaduling pala ng
napalpak mi!” mamamaril. Sabi niya, “ito na iyon sir?
Pagkakita ni Imok sa gipadala sa Makakakita ba ito nang husto sa malalaking
Cagayan kay perti mang libata sa unggoy na kakaiba ang paningin nito?”
mamusilay. Ingun siya ug “mao ni sir? Sumagot naman ang duling na “Ahh sir!
Makakita kaha ni siya sa dako nga unggoy Ako ay napakaasintado, kapag sumilip iyon
nga lain man ni ug panan-aw? ” ning tubag ay tatamaan ko talaga ang mata nito!”
pud ang libat nga “Ahh sir! Peti nakong Bumalik na sila sa lupain ni Imok
hantera, inig lili ana sir, igo ng mata!” kasama ang mamamaril. Sinigawan na
Ningbalik sila sa yuta ni Imok kuyog naman nila nag unggoy at sumilip ang
ang libat nga mamusilay. Ilaha napud gi babaeng unggoy. Binaril agad sa duling at
singgitan ang unggoy ug ninglili ang natamaan ito sa mata. Nang matamaan sa
babaye nga unggoy. Gipusil dayon sa libat kabilang mata, nasaktan ito at tinakpan ang
ug naigo kini sa mata. Pagkaigo ana sa mga mata. Tinawag niya ang kanyang
pikas mata, nasakitan kini ug nanampong. asawang unggoy upang manghingi ng
Nanawag dayon siya sa iyahang bana nga tulong sapagkat bulag na siya. Lumabas
unggoy kay mangayo ug tabang kay buta agad ang lalaking unggoy at bumaba
naman siya. Ninggawas dayon ang unggoy kaagad. Tumakbo ang mga tao sa sobrang
nga lalaki ug ning diritso ug kanaog. Ang takot at tanging ang duling lamang ang
mga tawo nanalagan kay nahadlok ug ang nanatili doon. Binaril ng duling ang mata ng
libat ra ang nagpabilin. Gipusil sa libat lalaking unggoy at tuluyang nabulamang
ang mata sa unggoy nga lalaki ug ang mag-asawang unggoy. Pasuray-suray
nangabuta na ang magtiayon nga unggoy. ang mga ito na naglalakad hanggang sa
Nalukop ug lakaw-lakaw ang mga unggoy nabaril sila muli at tuluyang ngang napatay
hangtud napusilan sila ug balik ug napatay sila ng duling.
jud sila sa libat. “Sir! Bakit ka ba tumakbo?” tanong ng
“Sir! Nganung ningdalagan man ka?” duling.
ning ingun ang libat. “Ahh! Hindi nakayanan kahit ilang
“Ahh dili makaya bisan ug kapila na putok ng shot gun. Tara! Puntahan natin!”
nagpabuto sa shot gun. Tala! Atoang Pagbalik niya ay mapayapa na ang buong
adtuon.” Pagbalik niya malinawon na ang lugar sapagkat napatay na ang mga unggoy.
maong lugar kay namatay naman ang mga
unggoy.
Ang Kabayo nga Bulawan Ang Gintong Kabayo

Naay suba nga kusog ang agas sa May isang ilog na malakas ang daloy
tubig maong dinhi mangabo ug magsag-ob ng tubig kaya dito nag-iigib ang mga tao.
ang mga tao. Usa ka adlaw adunay usa ka Isang araw, may isang babaeng nag-iigib ng
babaye nga nagsag-ob ug tubig sa maong tubig sa ilog na yaon sa tanghaling tapat.
suba, udtong tutok. Nagdungo-dungo siya Yumuko siya habang nag-iigib at nang siya
sa iyahang pagsag-ob ug paghangad niya, ay tumingala, nakakita siya ng isang kabayo
nakakita siya ug usa ka kabayo sa unahan. sa malayo. Akala niya natamaan lamang ng
Abi niya ug naigo lamang sa sulaw sa sinag ng araw kaya naging ginto ang kulay
adlaw maong nahimong bulawan. Apan nga kabayo. Ngunit nang sumilong na ito,
pagbalhin sa kabayo sa landong, naklaro napatunayan niya na kulay ginto nga ang
nga bulawan ang maong kabayo kay nag kabayo dahil kumikislap-kislap ito. Nang
siga-siga man siya. Pagkakita ani sa makita ito ng matanda, ibinahagi niya ito sa
tigulang, iyaha dayon kining gisugid sa kanyang mga anak at mga apo. Sabi niya,
iyang mga anak ug mga apo. Ning ingun “tandaan ninyo, may d arating dito na
siya, “timan-I ninyo, naay muabot dinhi maghahanap ng ginto.” Ayon sa kanya, kung
nga mangita ug bulawan.” Matod pa niya, may lalabas na hayop na kulay ginto, isa
basta naay mugawas nga hayupan nga itong palatandaan na may ginto sa mismong
bulawan, panan-awon kini nga adunay lugar na kinitaan ng hayop na kulay ginto.
bulawan sa maong lugar. Hindi nga siya nagkamali sa sinabi
Ug wala jud masayop ang babaye kay dahil pagkaraan ng ilang taon, may
pipila ka tuig ang milabay, adunay naabot dumating na grupo ng kalalakihan na
nga grupo sa mga lalaki nga ning adto ato pumunta sa mismong lugar upang maghukay
nga dapit ug nangutkot ug mga bulawan. ng ginto.
Ang Kahoy nga Matumba Ang Punong Natutumba

Kusog kaayo ang ulan samtang Malakas ang buhos ng ulan, habang
adunay usa ka tawo nga nagbaklay sa may isang taong naglalakad sa daan. Sa una
dalan. Sa iyang permirong paglabay niyang paglalakad sa lugar na yaon ay wala
atong lugara, wala pay kahoy nga pang puno na natumba sa daan. Pagkaraan
natumba. Pagkataod-taod, ningbalik napud ng ilang sandali, ay bumalik siya sa lugar na
siya, ug sa iyahang pagkakita, adunay yaon at nakita niya na may puno na natumba
kahoy nga natumba sa tunga sa dalan. sa gitna ng daan. Naalala niya ang kwento
Nakahinumdum siya sa sugilanon sa ng kanyang ina na kapag may punong
iyahang mama nga dili mulikang basta natumba ay hindi ito dapat likangan nang sa
naay kahoy nga matumba arun dili kini gayon ay hindi siya madala nito sa itaas
masang-at sa tumoy kung mubalik ang kung tumayo ulit ito.
kahoy ug tindog.
Ang mga Oka Ang mga Oka
Naay usa ka pamilya nga ilahang May isang pamilya na ang apilyedo ay
apledo kay Oka. Kaliwat ang maong Oka. Hapon ang angkan nila sapagkat ang
pamilya ug hapon kay ang ilahang apohan kanilang lolo ay isang arkitek na Hapon na
kay arkitek sa Hapon ug nanimpalad ang nakipagsapalaran sa Mindanao. Pagdating
maong Hapon nga muanhi sa Mindanao. niya sa Mindanao ay binata pa siya at doon
Sa iyahang pag-anhi sa Mindanao, ulitawo siya namalagi sa Jimenez. Siya ang naging
pa siya ug diadto siya nagpuyo sa Jimenez. arkitek sa malaking simbahan ng Jimenez.
Siya ang nahimong arkitek sa dako nga Sinabihan niya ang isang Kastila na “gawan
simbahan sa Jimenez. Iyahang giingnan natin ng simbahan ang Tangub.” Pumayag
ang usa ka kastila nga “buhatan nato ang naman ang Kastila at lumipat ng tirahan ang
Tangub ug simbahan.” Ningsugot ang Hapon sa Tangub. Doon niya nakita ang
kastila ug namalhin ug puyo ang Hapon sa isang babae na Alforque ang apilyedo na
Tangub. Didto nakakita siya ug babaye nga lumaon ay kanyang napangasawa.
iyang gipangasawa nga Alforque ang Pagdating ng digmaan ng mga Hapon,
apledo. ang pamilya ng mga Oka, kasama ang
Pag-abot sa gubat sa hapon, ang kanyang nakababatang kapatid na dalagita
pamilya sa mga Oka, uban sa iyahang ay kinuha at dinala sa barangay Maquilao.
manghud nga dalagita, gikuha ug gidala sa Napakasungit ng mga Pilipino na may mga
barangay Maquilao. Maldito man kaayo anting-anting, inabangan nila ang sasakyan
ang mga Pilipino nga adunay atam-atam, ng mga Oka nang papunta itong Ozamiz.
ilahang giatangan ang sakyanan sa mga Tinambangan ang kanilang sinasakyan at
Oka pagpaingun nila ug Ozamiz. Ning natamaan ang dalagita na sakay at namatay.
straping man ang sakyanan nila ug naigo Pumunta agad sila sa Cagayan De Oro. May
ang dalagita nga sakay ug namatay. malaking barko doon ng mga Hapon, may
Nangadto dayon sila sa Cagayan de Oro. mga eroplano, tangki at jeep. Pagdating nila
Aduna may dako nga barko dadto sa mga doon, nagdigmaan na sapagkat mayroong
Hapon, naay mga eroplano, tangki ug jeep. mga eroplano na may bitbit. Nagkagulo na
Pag-abot dadto, naggubat na kay naay mga ang mga Hapon. Nag-utos ang pinuno ng
eroplanong adunay gibitbit. Nayagaw ang mga Hapon na bumaba ang lahat. Pagbaba
mga Hapon. Ningyamar man ang dakong eroplano, binombahan agad ang raket at
dako sa Hapon nga munaog tanan. pinasabog ang mga trak ng mga sundalo at
Pagnaog sa eroplano, gibombahan dayon lumiyab.
ang raket. Ang mga trak sa sundalo “Lumikas tayo sa bukid dahil
gibombahan ug nagkalayo. mamamatay tayo kung mananatili pa tayo
“Pabukid ta kay patay ta kung naa ta dito!” sinabi ni Oka. Pumunta sila sa bukid
diri!” ning ingun si Oka. Nangadto napud at nanatili doon ng ilang araw. Pagdating sa
sila sa bukid ug mipuyo dadto ug pipila ka bukid, nagkasakit si Oka at naisip niya na
adlaw. Pag-abot sa bukid nagdaot man si isuko ang mga bata sa sundalo upang
Oka ug nakahuna-huna siya nga isurender maligtas ang mga ito. Nanatili lamang si
ang mga bata sa army arun maluwas. Oka sa bukid at pinagtiisan ang mga dahon
Nagpabilin si Oka sa bukid ug nagmantinir para panggamot.
sa siya ug mga dahon-dahon arun itambal. Hanggang sa tumigil na ang digmaan at
Hangtud nalinaw na jud ang gubat nagkaroon na ng kapayapaan, si Oka ay
apan si Oka wala gihapon nakauli. Nagtuo hindi pa rin nakauwi. Inakala ng kanyang
iyahang pamilya ug ang mga bata nga pamilya at ng mga bata na patay na nga si
patay na si Oka. Oka.
Ang Pangalang Caniangan

Ang Pangalan nga Caniangan Noong unang panahon, mga Subano pa
Saunang panahon, mga Subano pa ang naninirahan sa lugar na ito. Sabi ng mga
ang namuyo aning lugara. Ingun ang mga matatanda, may malaking bato sa lugar na
katigulangan nga adunay bato aning ito na palaging tumutubo. Ang malaking
lugara nga dako kaayo kay sige ug tubo. bato na itoay pinaninirahan noon ng mga
Kani nga dako kaayo nga bato, gipuy-an baboy. Ang pangalan ng hari ng mga baboy
sauna ug mga sulop. Katong hari sa mga ay si Maniangan. Hanggang nakasanayan
baboy sulop kay gihinganlan to ug nang tawaging Maniangan ang lugar na ito
Maniangan. Hangtud ang maong lugara at nang lumaon ay naging Caniangan.
naandan na nga tawagon ug Maniangan ug
nahimong Caniangan.
Ang Sigbin ni Rufino Ang Sigbin ni Rufino

Saunang panahon naay usa ka Noong unang panahon, may isang
tigulang nga gihinganlan ug Rufino. Kani matandang nagngangalang Rufino. Si
si Rufino usa ka hilumon kaayo ug Rufino ay isang tahimik na matanda at
misteryoso nga tigulang. Wala kaayo ni napakamisteryoso. Wala siyang masyadong
siyay mga higala. Ug ang iyahang balay mga kaibigan. Ang kanyang bahay naman ay
halayo ra sa mga kabalayan sa iyahang malayo sa kabahayan ng kanyang mga
mga silingan. kapitbahay.
Usa ka adlaw, natingala ang mga Isang araw, nagtaka ang mga tao dahil
tawo kay ang ilahang mga tanom nga ang kanilang mga pananim na kalabasa ay
kalabasa nangahurot na ang bulak. Ilaha naubos na ang mga bulaklak nito. Ang naisip
rang nahuna-hunaan nga pwede mubuhat lamang nila na maaaring may kagagawan
niini kay ang sigbin ni Rufino. Sukad nito ay ang sigbin ni Rufino. Mula noon,
niadto, gipanabi na sa iyahang mga ipinagkalat na ng mga tao na may alagang
silingan nga si Rufino adunay binuhi nga sigbin si Rufino.
sigbin.
BARANGAY CAPALARAN
Ang Babaye sa Atabay Ang Babae sa Balon

Naay usa ka atabay dapit sa suba. Usa May isang atabay malapit sa ilog. Isang
ka adlaw, samtang nagpadulong ang usa ka araw, habang papunta ang isang babae sa
babaye sa atabay arun manglaba, nakakita atabay upang maglaba, nakakita siya ng
siya ug anggid sa iyahang amiga nga kamukha ng kanyang kaibigan na naglalaba.
nanglaba. Mura siya ug gikawatan ug Para siyang ninakawan ng mukha. Nang
nawong. Paglili niya, wala may tiningnan niya ay wala namang
palamanggana ang babaye nga nanglaba. palamanggana ang babaeng naglalaba.
Ning atras nalamang ang babaye nga Umatras ang babae dahil natakot siya sa
nakakita kay nahadlok na siya. Pagbalik kanyang nakita. Nang tiningnan niya ito ulit
niya ug lantaw, naghapa naman hinuon sa ay nakadapa na ang babae sa bato, at ang
bato ang babaye, ang iyahang ulo anaa na kanyang ulo ay nasa atabay na. bumalik
sa atabay. Ningbalik nalamang ang babaye nalamang ang babae dahil takot na takot na
sa iyahang agi kay nahadlok na kaayo siya. siya. May puno ng balite kasi sa atabay
Naa man gud balite pud sa atabay maong kaya may nagpapakitang mga kakaibang
naay magpakita nga mga dili ingun nato. nilalang. Mula noon, natatakot nang
Sukad ato mahadlok na muadto ang maong pumunta ang babae sa atabay lalo na kapag
babaye sa atabay samot na ug siya ra usa. mag-isa lamang siya.
Ang Misteryo sa Capalaran Ang Misteryo ng Capalaran

Sauna, ang Capalaran wala pay mga Noon, wala pang mga bahay ang
balay. Kini nga yuta gipanag-iya ug usa ka barangay Capalaran. Ang lupang ito ay
lalaki nga nga adunay abyan. Naa siyay pagmamay-ari ng isang lalaking may abyan.
mga buhi diri nga mga baboy nga bisan ug May mga alagang baboy siya na kahit
walay pasaw-pasaw kay dako gihapon walang pasaw ay malalaki pa rin. Ang
kaayo. Iyahang mga lubi diri sauna walay kanyang mga pananim na niyog ay walang
kopras-kopras, wala puy mangawat kay mga kopra ngunit wala ring nagnanakaw
mahadlok. Kay kung mangawat diri sauna, dahil natatakot sila. Kasi kapag
dili napud makauli. Magsige nalamang ug magnanakaw dito noon, hindi na
tuyok-tuyok diri kay libon man kaayo ug dili makakauwi. Palagi nalamang naglilibot-
na makasubay sa dalan. libot dito dahil napapalibutan ito ng mga
puno at damo kaya hindi na nila mahanap
ang daan.
Ang Kapre sa Capalaran Ang Kapre sa Capalaran
Usa ka adlaw, naay mga bata nga Isang araw, may mga batang
nagbaklay sa dalan. Pagkakita nila sa naglalakad sa daan. Sa kanilang paglalakad
unahan sa dalan, nakakita sila ug dako ay may nakita silang napakalaking tao sa
kaayo nga tawo. Abi nila ug ilahang may kalayuan. Akala nila na ang kapatid
magulang nga nagsakay lamang ug baka. lamang nila iyon na sumakay sa baka.
Ilahang gitawag apan wala man ningtubag. Tinawag nila, ngunit hindi ito sumagot.
Ilahang giduol apan nangahadlok sila ay Nilapitan nalamang nila ngunit natakot sila
dili man diay ilahang magulang. Kapre man nang malamang hindi pala iyon ang
diay nga dako kaayo. Nanagan sila ug kanilang kapatid. Isa pala itong kapre na
taman ug ilahang gisugid ang maong napakalaki. Tumakbo sila nang tumakbo at
panghitabo sa ilahang ginikanan. Hangtud kanilang ikinuwento ang pangyayaring ito
naabot ang maong istorya sa mga tawo sa kanilang mga magulang. Hanggang sa
maong gidungog nga naay kapre sa nakarating ang kwentong iyon sa mga tao
barangay Capalaran. kaya kumalat na may kapre sa barangay
Capalaran.
Ang Patron sa Capalaran Ang Patron ng Capalaran
Ang santos aning lugara dili jud Ang santo sa lugar na ito ay hindi
nagagikan diri. Gikan kini sa Siquijor ug talaga nanggaling dito. Nagmula pa ito sa
gidala sa mga katigulangan ug gihimo bayan ng Siquijor at dinala ng mga
nilang santos diri. Nahitabo kini sa matatanda dito at ginawang santo. Naganap
panahon pa sa gubat. Ilaha ning gipistahan ito noong panahon ng digmaan.
kada ika upat nga adlaw sa Oktubre. Ang Ipinagdidiriwang nila ang kapistahan nito
pangalan ani nga santos kay si San tuwing ika apat na araw ng Oktubre. Ang
Franciso de Assissi. pangalang ng santong ito ay si Francisco de
Assissi.
Ang Sigbin sa Kamanggahan Ang Sigbin sa Taniman ng mga
Naay usa ka batan-on nga usa ka Mangga
gabii, gipadamgo siya nga dili palampasan May isang binata na isang gabi ay
ang kamanggahan kay adunay nagpuyo nanaginip siya na huwag putulin at galawin
aning lugara. Iyahang gisugilon kini sa mga ang mga mangga dahil may naninirahan sa
tawo arun walay manghilabot sa maong lugar na ito. Ibinahagi niya ito sa mga tao
lugar. Wala sila nakakita ug bisan kinsa doon upang walang gumalaw sa lugar na
nga gapuyo sa maong lugar maong ang yaon. Hindi sila nakakita ng kahit na sinong
ilahang huna-huna kay naay mga sigbin naninirahan doon kaya inisip nila na may
dadto. Gidungog kini sa mga tawo maong mga sigbin doon. Kumalat ito sa mga tao
naay mga tawo nga taga laing lugar ang kaya may mga taga ibang nayon na
manungas sa Capalaran arun mangdakop pumupunta sa Capalaran upang manghuli
ug mga sigbin. Apan bisan unsaon nila ug ng mga sigbin. Ngunit, sa kasamaang palad,
pangita, wala jud silay nakit-an nga sigbin. ay kahit anong gawin nila, wala talaga
silang makitang sigbin.
Nganung Capalaran? Bakit Capalaran?

Saunang panahon, naay gapuyo diri Noong unang panahon may nakatirang
nga gwapa kaayo nga babaye. Palad isang napakagandang babae. Ang pangalan
iyahang pangalan ug Paler ang apledo. ng magandang dilag ay si Palad at Paler
Panahon sa ikaduhang gubat, naay usa ka naman ang apelyido nito. Noong panahon
opisyal sa mga sundalo nga naibog ni ng ikalawang digmaan, may isang opisyal
Palad. Sige niya ni ug adtuon sa ilahang ng sundalo ang nagkagusto sa kanya. Lagi
lugar arun makakita siya sa maanyag nga niya itong dinadalaw sa kanila upang
hulagway ni Palad. Hangtud nga nangutana masulyapan ang mukha ni Palad. Hanggang
ang mga sundalo kung asa siya muadto, sa nagtaka at nagtanong ang ibang mga
ningtubag pud ang opisyal ug “adto ta ka sundalo kung saan ito papunta. Sumagot
Palaran, mamisita ta!” Gihinganlan kining naman ang opisyal na, “punta tayo ka
lugara ug Palaran hangtud nga gipun-an ug Palaran, dalawin natin siya!” Pinangalanan
Ca maong nahimong Capalaran. ang lugar na ito ng Palaran hanggang
dinagdagan ng Ca kaya naging Capalaran.
BARANGAY HOYOHOY
Mga Dili Ingun Nato sa Suba Ang mga Engkanto sa Ilog

Didto sa suba, naay mga grupo sa Doon sa ilog, may grupo ng
lalaki nga nangaligo. Sila rang grupoha kalalakihan ang naliligo. Ang grupo lamang
ang naa sa suba nga nangaligo pero nila ang nandoon na naliligo ngunit nagtaka
natingala sila kay nganung naa puy laing sila kung bakit may ibang naliligo sa ilog.
nangaligo sa suba. Ilahang gikuhaan ug Kinuhanan nila ito ng larawan at tiningnan
litrato ug ilahang gilantaw. Pagkakita nila nila. Nang tingnan nila ang larawan, natakot
sa litrato, nahadlok silang tanan kay mga sila sapagkat ibang elemento pala ang
dili ingun nato ang ilahang kasabay ug kanilang kasabay sa pagligo.
kaligo.
Ang Gigikanan sa Hoyohoy Ang Pinagmulan ng Hoyohoy
Gihinganlan ug Hoyohoy ang kining Pinangalanang Hoyohoy ang lugar na
lugara tungod sa kabugnaw sa hangin. Sige ito dahil sa lamig ng hangin. Palaging
pud ug hangin-hangin ang kining lugara malamig ang simoy ng hangin dito dahil ang
tungod kay bukid kaayo kini ug masangko lugar na ito ay halos nasa tuktok na ng
na ang panganod sa mga bungtod. Bugnaw bundok at umaabot na ang ulap sa mga
kaayo diri ug kusog kaayo ang hangin bundok. Napakalamig dito at napakalakas
maski unsang orasa. ng ihip ng hangin kahit anong oras.
Ang mga Maghat nga Gipatay Ang mga Maghat na Pinatay
Sauna, naay mga maghat nga manaka Noon, may mga maghat na umaakyat
ug balay. Mupatay pud ni sila ug mga tawo. ng bahay. Pumapatay rin ito ng mga tao.
Usa ka adlaw, gisaka nila ang mga balay sa Isang araw, pinasok nila ang mga bahay ng
mga tigulang nga naay mga gahum. Tungod mga matandang may kapangyarihan. Dahil
kay naay mga gahum ang mga tigulang ug may kapangyarihan ang mga matatanda at
wala silay gikahadlokan, ilahang gipatay wala silang kinatatakutan, pinatay nila ang
ang mga maghat. Kinse kabuok maghat ang mga maghat. Labing limang mga maghat
ilahang napatay. Napilde jud nila ang kinse ang ilang pinatay. Natalo nila ang labing
kabuok maghat ug sukad ato, wala nay limang maghat at mula noon, wala nang
gidungog nga manaka ug mga balay. narinig na umaakyat ng mga bahay.
Ang White Lady sa View Deck Ang White Lady sa View Deck
Naay usa ka lalaki nga gihinganlan ug May isang lalaking nagngangalang
Sunny Boy. Usa ka adlaw, ninglaag siya sa Sunny Boy. Isang araw, nagpasyal siya sa
view deck sa Hoyohoy. Pag-abot niya view deck sa Hoyohoy. Pagdating niya
dadto, kay siya ra man isa, nalingaw kaayo doon, dahil mag-isa lamang siya, nalibang
siya ug kodak-kodak siya tungod sa siya sa pagkuha ng larawan ng kanyang
kanindot sa talan-awon. Paghuman niya ug sarili sa ganda ng tanawin. Pagkatapos
pahulagway, iyahang gilantaw dayun niyang maglitrato ay tiningnan niya agad
iyahang selpon ug nakita niya dadto nga ang kanyang selfon at nakita niya doon na
naay white lady nga nagsabak niya. Dalaga may white lady na kumakandong sa kanya.
kini ug puti ug sinina. Isang dalaga ito na nakaputi.
Gahum Kontra sa Machine Gun Kapangyarihan Laban sa Machine

Saunang panahon, panahon pa sa mga Gun
Hapon, ang mga katigulangan diri naay Noong unang panahon, panahon pa ng
mga gahum mao nang dili sila maunsa. mga Hapon, ang mga matatanda dito ay may
Tinuod jud nga naa silay mga gahum kay mga kapangyarihan kaya hindi sila
dugay kaayo sila namatay, mga kapin gatos nasasaktan. Totoo na may mga
ang ilahang pangidaron. Nakasinati to sila kapangyarihan sila sapagkat napakatagal
sa gubat sa Hapon nga wala jud sila nilang mamatay at umaabot pa sila ng edad
nasamari ug nagdaot. na isang daan at mahigit. Naranasan nila ang
Usa ka adlaw, naa silay gisulong nga digmaan ng mga Hapon at hindi sila kailan
kampo sa mga Hapon. Bisan ug pusilon sila man nasugatan at nagkasakit.
gamit ang machine gun, mangapadpad ra Isang araw, may sinalakay sila na
sila ug mangapalid. Mubalik napud sila ug kampo ng mga Hapon. Kahit na barilin sila
tindog ug musukol sa mga Hapon. Hangtud gamit ng machine gun ay tatalbog lamang
nga nakasulod ra jud sila sa kampo sa mga ito at mapapaatras. Babalik muli sila sa
Hapon. Nanyabaw ang mga Hapon kay pagkakatayo at lalaban sa mga Hapon.
wala man jud nadutli ang mga tigulang. Hanggang sa nakapasok na nga sila sa
Pagsulod nila sa kampo, ilahang gipatay kampo ng mga Hapon. Umiyak ang mga
dayun ang mga Hapon gamit ang sundang Hapon dahil hindi tinatablan ang mga
ug kadugayan napilde jud nila ang mga matatanda. Pagpasok nila sa kampo, pinatay
Hapon. agad nila ang mga Hapon sa pamamagitan
ng balaraw at kinalaunan ay natalo rin nila
ang mga Hapon.
Kumpare Kumpare
Sauna, naay usa ka lalaki nga Noon, may isang lalaki na nagkaroon
nakaamigo ug dili ingun nato. Kini tungod ng kaibigang hindi kauri natin. Ito ay dahil
kay usa ka adlaw, naa siyay nadunggan nga isang araw, may narinig siyang batang
bata nga gahilak. Ning ingun ang tawo nga, umiiyak. Sinabi ng tao na “Ako na lamang
“akoy kugos ana be!” Mao ng gikuha jud ang ninong niyan!” Kaya kinuha siya sa
siya sa dili ingun nato nga mahimong hindi kauri natin na maging ninong ng bata.
maninoy sa bata. Ningtambong jud ang Dumalo nga ang lalaki sa binyag ng bata at
maong tawo sa bunyag sa bata ug siya jud siya nga ang naging ninong nito. Naging
ang nagkugos. Nahimo hinuon silang magkumpare nga sila sa hindi kauri natin.
kumpare sa dili ingun nato.
BARANGAY LABUYO
Ang Balay ni Pilo Ang Bahay ni Pilo

Naay usa ka balay nga gidungog nga May isang bahay na sinasabing may
naay mga higayong mukalit lang ug hitabo bigla-biglang nangyayari kahit walang tao.
bisan walay tawo. Ang maong balaya kay Ang bahay na ito ay pinagmamay-ari ni Pilo
gipanag-iya ni Pilo, apan wala na siya ngunit hindi na sila naninirahan dito sapagkat
nagpuyo diri tungod kay namalhin na sila lumipat na sila sa ibang bansa. Ang bahay na
sa laing nasod. Ang kining balaya natukod ito ay itinayo sa isang liblib na lugar na
sa tago kayo nga lugar, gipalibutan ug napapaligiran ng iba‟t ibang uri ng puno.
mga kahoy sa bisan unsa nga klase. Isang araw, may isang pamilya na
Isa ka adlaw ana, naay usa ka lumipat dito. Sa simula pa lamang ay
pamilya nga namalhin ug puyo aning nakaramdam na sila ng mga nakakikilabot na
balaya. Permiro pa lang nilang puyo didto kaganapan. May isang pangyayari na kung
nakabati na sila ug mga panghitabo diin saan ay tumutunog ang pinto kahit wala
manlimbarot ilahang balahibo. Naay usa namang taong lumalabas o pumapasok at
ka higayon nga mutingog lang ug kalit ang wala ring hangin. Si JB, isang binatang
portahan bisan ug walay tawo nga naninirahan sa bahay na ito ang nakakita ng
ninggawas o sulod. Wala pud ning hangin matangkad na tao na payat at nakatayo ang
atong panahona. Si JB, isa ka batan-ong ayos ng buhok. Dumaan ito sa bakod ng
lalaki, nga nagpuyo pud sa maong balay, bahay. Maraming tao naman na pumupunta
nakakita ug taas kayo nga tawo, niwang doon na nakakakita rin ng isang taong
ug tindog ang hinapayan sa buhok. matangkad, payat at nakatayo ang buhok.
Gilakaran niini ang kural sa balay. Minsan naman ay bigla na lamang
Daghan na pud mga tawo nga maabot ug namamatay ang telebisyon kahit may
pamakiro sa maong dapit nga makakita nanonood at bumubukas kahit hindi ito
pud usab ug taas nga tawo, niwangon ug ginagalaw. Ang andador naman ng kanilang
tindog ang hinapay sa buhok. anak ay bigla ring gumagalaw mag-isa
Naa pud usahay nga mukalit lang ug patungo sa pintuan. Habang nangyayari ang
kapalong ang TV bisan naay naglantaw o mga ito ay may naririnig silang tumatawa.
muandar ang TV bisan ug wala hilabti. Ngunit kahit pa may mga pangyayaring iyon,
Ang karang pud sa ilahang anak mukalit nanatili pa rin ang naturang pamilya sa bahay
lang ug dagan paingun sa portahan bisan na ito sapagkat wala silang ibang matitirhan.
ug walay sakay nga bata. Samtang
nahitabo kini nga mga panghitabo, naa
silay madunggan nga mu agik-ik. Apan
taliwala sa mao nga mga panghitabo,
nagpabilin gihapon ang maong pamilya sa
pagpuyo sa balay kay wala naman silay
laing kapoy-an.
Ang Duha ka Magsuon Ang Dalawang Magkapatid

Naay duha ka anak si Betty nga dalaga May mga anak si Betty na dalaga at
ug ulitawo. Ang unang naengkanto kay binata. Ang unang naengkanto ay ang dalaga.
ang dalaga. Kung wala to naminyo ang Kung hindi nakapag asawa ang dalaga ay
dalaga, wala pud siya undangi sa mga hindi siya titigilan ng mga engkanto.
engkanto. Ginasapian ang maong dalaga Sinapian ang dalaga kaya ito ay malakas na
ug kusgan kaayo, maski unom ka tawo dili malakas at kahit na anim na lalaki ang
jud kapugong niya. Makalusot jud siya ug nakahawak sa kanya ay hindi pa rin siya
ning ambak sa bintana kay naa daw nagawang pigilan. Nakatakas siya at tumalon
nagkuha niya ug gidala siya sa dako nga siya sa bintana dahil mayroon daw kumuha
kahoy. Perting hilak sa inahan kay nawala sa kanya at dinala siya sa malaking puno.
napud ang dalaga anang pagkagabii. Labis ang pag-iyak ng kanyang ina dahil sa
Nangayo ug tabang si Betty arun gabing iyon ay nawala muli ang kanyang
pangitaon nila ang dalaga. Wala sila anak na dalaga. Humingi ng tulong si Betty
kabalo nga ang dalaga diay didto na sa para hanapin ang dalaga. Lingid sa kanilang
dako kono kaayo nga balay. Gipakaon siya kaalaman, ang dalaga pala ay nandoon na sa
didto kay daghan kono kaayong pagkaon. malaking bahay. Pinakain siya doon dahil
Pero pagtilaw niya kay tab-ang man kaayo napakaraming pagkain na handa. Pero
ang mga pagkaon. Ningreklamo siya ug pagtikim niya sa mga pagkain ay
sige siya ug pangayo ug asin. Kadugayan napakatabang ng mga ito. Palagi siyang
niya ug pinangayo, ang dakong balay nagrereklamo at nanghihingi ng asin.
nahimong kahoy. Kinalaunan, ang malaking bahay ay naging
Sa ilahang pagpangita sa dalaga, naa malaking puno.
silay nadunggan nga naghilak sa mangga. Sa paghahanap nila sa dalaga, ay may
“Ma, kuhaa ko ninyo diri kay dili ko narinig silang umiiyak sa puno ng mangga.
kanaog!” ingun ang dalaga. Nakit-an siya “Ma, kunin niyo ako dito, hindi ako
ni Betty ug ang ubang mga tawo nga makababa!”. Sabi ng dalaga. Nakita siya ni
ningtabang ug pangita sa tumoy sa kahoy. Betty at ng mga kasama nito na tumulong sa
Didto nila nahibaw-an nga ang dakong paghahanap sa itaas ng puno. Doon nila
balay nga sige ug hisgutan sa dalaga kay nalaman na ang bahay na palaging
mao diay ang kahoy nga mangga nga anaa binabanggit ng dalaga ay ang puno pala ng
sa luyo sa ilahang balay. Pagkahuman mangga na nasa likuran ng kanilang bahay.
atong hitabua, gihangyo nila ang uyab sa Pagkatapos ng mga pangyayari, pinakiusapan
dalaga nga minyuan na arun undangan na ang kasintahan ng dalaga na pakasalan ito
siya sa engkanto. Ningsugot ang iyahang para hindi na siya gambalain pa ng mga
uyab ug nagminyo sila. Sugod ato wala na engkanto.
siya gisamok-samok sa mga engkanto. Hindi pa natapos ang kalbaryo ng
Wala didto natapos ang kalbaryo sa pamilyang iyon dahil pagkatapos ng dalaga
maong pamilyaha, kay human sa dalaga ay ang kapatid na binata naman ang
ang ulitawo napud ang ning sunod. Usa ka sumunod. Isang araw, nagkagulo ang mga tao
adlaw, nagubot ang mga tawo kay ang dahil ang binata ay nakayakap sa puno at
maong ulitawo muhalog naman sa kahoy, hindi bumibitaw. Napakalakas niya dahil
dili na mubuhi. Kusgan pud kaayo siya kay kahit anong gawin ng mga tao ay hindi pa rin
bisan unsaon sa mga tawo ug kuha niya, siya matanggal sa pagkakayakap sa puno at
dili jud nila madala kay danlog kaayo ug ang kanyang balat ay napakadulas.
pamanit ang lalaki. Gibendetahan siya ug Pinabendisyunan siya at sinuotan siya ng
gisul-uban ug rosaryuhan. Gi bubuan pud rosaryo. Binuhusan siya ng maraming asin
siya ug asin ug nakatingog ra jud siya ug hanggang sa nakapagsalita na nga siya at
nangayo ug tubig. Sukad ato wala na siya humingi siya ng tubig. Mula noon, hindi na
gibalikan sa mga engkanto. Nagpuyo na siya ginambala pa ng engkanto. Namuhay na
pud sila ug malinawon ug ang duha ka ulit sila nang payapa at ang dalawang
magsuon kay naminyo na ug naa nay magkapatid ay nag-asawa na at namuhay na
tagsa-tagsa ka pamilya. may kanya-kanyang pamilya.
Ang Lugar nga Adunay Akasya Ang Lugar na may Akasya

Sa usa ka tago nga lugar, naay Sa isang liblib na lugar, may lamay na
namatyan nga giadto sa mga kasilinganan. pinuntahan ng mga kapitbahay. Isang araw,
Usa ka adlaw ana, naay duha kabuok may dalawang magkaibigan na mula sa
higala nga gikan sa namatyan. Naabtan na lamay. Naabutan sila ng hating gabi kaya ay
sila ug tungang gabii busa nagkasabot sila napagpasyahan nilang umuwi na. Sa kanilang
nga mamauli na. Sa ilang paglakaw pauli, paglalakad pauwi, napunta sila sa may akasya
naabot sila sa may akasya nga tapad sa malapit sa batis na may mga punong
sapa ug naay mga kawayan sa palibot. kawayan sa paligid. Nagtaka sila kung bakit
Natingala sila kay hayag kayo didto nga maliwanag doon kahit wala namang tao o
dapit nga wala man untay tawo o balay- mga bahay na malapit. Nilapitan nila at nang
balay nga duol didto. Ilahang giduol, sila ay papalapit na, natakot sila nang
pagduol na nila, nahadlok sila kay daghan makitang may maraming kandila ang
kaayog mga kandila nga gipang ulbok sa nakalagay sa mga ugat ng akasya. Tumakbo
gamut sa akasya. Nanalagan sila ug ang sila at ang isa ay nadapa sa palayan.
usa naumod sa basakan. Ilahang gisugid Isinalaysay nila ang pangyayaring ito sa iba
sa uban ang mao nga panghitabo ug at naungkat ang iba pang kwento-kwento
nanggawas na ang uban pang istorya- hinggil sa lugar na yaon.
istorya bahin atong lugara. Ayon sa iba, ang punong kawayan sa
Matod pa sa uban, ang kawayan sa paligid ay bigla na lang natutumba. Kapag
palibot sa lugar kay mukalit lang ug may dumaan at lalakad lamang sa kawayan
tumba. Kung naay mulabay nga tawo ug ay madadala ang tao sa itaas kapag tatayo
likangan kini, madala jud kini sa taas. muli ang punong kawayan. Kaya
Mao ng kinahanglan ug naay kawayan nga kinakailangan talaga na kapag may
natumba, dili jud likangan ug musimang natutumbang punong kawayan ay hindi dito
jud sa dalan arun dili madala sa taas ug dumaan upang hindi madala sa itaas at
masab-it sa tumoy sa kawayan. Sukad nga sumabit sa dulo ng punong kawayan. Simula
nahibaw-an sa mga tawo ang mga noong nalaman ng mga tao ang mga
panghitabo sa maong lugar, mahadlok na kaganapang iyon ay natatakot na silang
sila muagi ato nga dapit ilabina kung gabii dumaan sa lugar na yaon lalong lalo na kapag
na. gabi.
Ang Pangalan nga Labuyo Ang Pangalang Labuyo

Usa ka adlaw, ang mga Subano Isang araw, ang mga Subanen ay may
gabitbit ug manok nga bayong-bayong ug bibit na mga manok na tandang at ang
ang pangalan sa manok kay Labuyo. Sa pangalan ng manok ay Labuyo. Sa daan ay
dalan, nakatagbo sila ug usa ka Kastila. may nakatagpo sila na isang kastila.
Nangutana ang Kastila kung unsay tawag Nagtanong ang kastila kung ano ang tawag sa
sa maong lugar. Wala man nakasabot ang lugar na iyon. Hindi maintindihan ng
mga Subano kay ga ingles man ang Subanen ang Kastila dahil nag iingles ito.
Kastila. Wala pud kasabot ang Kastila kay Hindi rin maintindiha ng kastila ang Subanen
lahi man pud ug inistoryahan ang Subano. dahil iba rin ang diyalekto ginamit nito.
Nak aingun ang Subano ug ang pangalan Akala ng Subano na ang pangalan ng manok
sa manok ang gipangutana sa Kastila ang itinatanong ng Kastila kaya ang sinagot
maong iyahang gitubag ug Labuyo. niya ay Labuyo. Inakala rin ng kastila na ang
Nagtuo pud ang Kastila nga Labuyo jud pangalan sa lugar ay Labuyo kaya ito na ang
ang pangalan sa lugar, maong naandan na nakasanayang itawag sa barangay.
nga Labuyo ang tawag sa maong
barangay.
Ang Patay nga Nabanhaw Ang Patay na Nabuhay
Naay usa ka magtiayon nga nagpuyo May isang mag-asawa na nakatira nang
ug malinawon saunang panahon. Ang mapayapa noong unang panahon. Ang
bana usa ka trabahante nga ang trabaho trabaho ng bana ay taga dukit ng niyog. Isang
kay mag lugit-lugit ug lubi. Usa ka adlaw, araw, ang asawa ni Akay ay biglamang
ang bana ni Akay namatay ug kalit. Wala namatay. Wala pang manggagamot noong
pa may doktor o hospital saunang unang panahon kaya hindi nalaman kung ano
panahon maong wala nila nahibaw-i kung ang sanhi ng pagkamatay ng kanyang asawa.
unsay gikamatyan sa iyahang bana. Namatay siya ng dapit-hapon. Ibinalita ito sa
Namatay siya sa bag-ong gabii. Gibalita lahat ng kanyang angkan at pumunta naman
na kini sa tibuok niyang kaliwat, ug ang ibang mga tao sa kanilang bahay.
nangadto na pud ang mga tawo sa ilaha. Naghahanda na sila ng mga pagkain dahil
Gaandam na sila ug mga handa kay ililibing agad ang bangkay sapagkat walang
ilahang ilubong dayon ang namatay kay pera ang mag-anak para gamitin sa
wala may kwarta ang tagbalay para ihaya. pagpapalibing kaya ipapalibing agad nila ito.
Dili pa pud uso ang balsamar sauna, mao Hindi pa uso ang pag-eembalsama ng patay
nang ang lawas sa patay gipahigda pa sa noon kaya iniratay lamang ito sa banig at
banig ug giputos ug habol. ibinalot ng kumot.
Pagkakadlawon ana, natingala si Kinaumagahan, nagtaka si Akay dahil
Akay kay mikalit lamang ug buka ang mata biglamang dumilat ang mata ng patay at
sa patay ug nangayo ug tubig. Matod pa humingi ito ng tubig. Sabi pa niya malayo
niya, layo kaayo siya ug gibaklayan. ang kanyang nilakad. Hiningal siya sa
Gihangak kaayo siya ug binaklay ug sobrang pagod dahil sa layo ng kanyang
gikapoy. Nangayo siya ug tubig ug lugaw nilakad. Humingi siya ng tubig at lugaw sa
sa iyahang asawa. Pagkadungog ani sa kanyang asawa. Pagkarinig ng mga taong
mga tawo nga gatukaw ug gagutad, perti abalamang abala sa paghihiwa ay tumakbo
nilang panagan kay nangahadlok. Ang sila nang mabilis dahil sa takot. Ang iba ay
uban nangambak sa bintana ug ning sutoy tumalon sa bintana at kumaripas ng takbo.
ug dagan. Nabuhi jud ug balik ang lalaki, Muling nabuhay ang lalaki sa kanyang
ug tigulang napud kaayo siya namatay ug pagkamatay at matandang matanda na siya
balik. nang mamatay ulit.
Ang Tigulang sa Dakong Balay Ang Matanda sa Malaking Bahay

Naay mga bata nga kaluha nga mga May mga kambal na mga anak ni Buloy,
anak ni Buloy, nga gikuyog sa usa ka na isinama ng kanyang kamag-anak na
parente nila nga ginganlan ug Gina. nagngangalang Gina. Dinala ni Gina ang mga
Gidala ni Gina ang mga bata sa dako nga bata sa malaking bahay sa barangay Labuyo
balay sa barangay Labuyo nga gidungog na sinasabing may maraming nakatirang mga
nga daghang namuyo nga mga espiritu. ligaw na kaluluwa. Napagdesisyunan nila na
Nagkasinabot sila nga didto na doon na sila matulog sa bahay. Kinagabihan
mangatulog ato nga balay. Pagkagabii ay humiga na sila para matulog. Nagtaka ang
ana, nanghigda na sila arun matulog. mga bata dahil sa kanilang paglingon sa tabi
Natingala man ang mga bata nga paglingi ay may matanda raw na nakasuot ng paldang
nila sa ilahang tapad, naa man daw puti na tumabi sa kanila sa pagkakahiga.
tigulang nga gasaya ug puti nga ningdulog Sumigaw ang mga bata at umiyak. Nagising
nila ug higda. Ningsyagit ang mga bata ug si Gina at sinabi ng mga bata ang buong
perting hilak. Nakamata si Gina ug pangyayari na may tumabi sa kanila sa
gisugilon sa mga bata ang panghitabo nga higaan na isang matanda. Natakot silang tatlo
adunay ningtapad nila ug higda nga at mula noon ay hindi na sila humiga pa at
tigulang. Nangahadlok silang tulo ug bumalik sa bahay na iyon.
sukad ato wala na sila nanghigda ug balik
sa mao nga balay.
Ang Wakwak nga Mura ug Payong Ang Aswang na Parang Isang
Naay usa ka lalaki nga ginganlan ug Payong
Meli nga hininggiton ug wakwak ug May isang lalaki na nagngangalang
iyahang gi atngan sa awaaw. Sa iyahang Meli na mahilig manigaw ng asawang at
pagbaklay-baklay nakatagbo siya ug inabangan niya ito sa isang tahimik na lugar.
wakwak ug gilabukan siya sa may hawan Sa kanayang paglalakad ay nakatagpo siya ng
nga dapit. Ang wakwak kono mura ug aswang at sinugod siya nito sa may malawak
payong kadak-a, tulo kabuok. Ang na banda. Ang aswang daw ay parang isang
permirong ning labok niya gamay kaayo payong sa laki at tatatlo sila. Ang unang
ug tingog. Gisinggitan niya ug “kanaog sumugod sa kanya ay ang may maliit na tinig.
kay kumbate ta aning bato!” Pag-abot ug Sumigaw siya ng “bumaba ka diyan at
ikatulo niya nga singgit, gilabukan siya ug maglaban tayo sa batong ito!” Sa pangatlong
balik. Naay ningsinggit nga ginganlan ug sigaw niya ay sinugod siya ulit nito. May
Siring “ayaw singgiti ang wakwak kay sumigaw na nagngangalang Siring at
bag-o kong nanganak!” Ning undang ug sinabing “huwag mong sigawan ang aswang
singgit si Meli ug ning adto siya ni Siring dahil bagong panganak ako!” Tumigil sa
nga bag-ong nanganak. Ang mga wakwak pagsisigaw si Meli at pumunta sa bahay ni
pud ningbatog sa calachuche ug nabali Siring na bagong panganak. Ang mga
ang sanga niini. Nanglupad pud ang mga aswang naman ay dumapo sa puno ng
manok. calachuche at nabali ang sanga nito.
Pagkagabii ana, ning uli na si Meli sa Nagsiliparan din ang mga manok.
ilaha ug gisundan siya sa mga wakwak. Kinagabihan ay umuwi na si Meli sa
Iyahang gihagit ang mga wakwak samtang kanilang bahay at sinundan pa rin siya ng
naghulbot siya sa iyang hanting nga mga aswang. Tinawag niya ang mga aswang
bronse. Nagsige ra ug libot-libot ang habang kinukuha niya ang kanyang kutsilyo
wakwak sa iyaha ug wala kaduol. na gawa sa tanso. Pinaiikutan lamang siya ng
Gitudluan man siya sa iyahang mama mga aswang dahil hindi sila makalapit sa
ug duha ka orasyon para sa wakwak, kanya.
iyahang gi orasyunan kini. Ning ingun siya Tinuruan siya ng kanyang ina ng
ug “orasyon kontraktodus los malos los dalawang orasyong pangontra sa aswang at
medios!” ug “iktin benedectin! Lakaw sa inorasyunan niya ito. Sinabihan niya ito ng
unahan, ayaw pagduol kanamo kay tawo “orasyon kontraktodus los malos los
kaming binunyagan!” Paghuman ug ingun medios!” at “iktin benedectin! Lakaw sa
niya ani, ning ambak ang wakwak sa unahan. Ayaw pagduol kanamo kay tawo
tugkaran sa balay nga dako. Gikasab-an si kaming binunyagan!” Pagkatapos niyang
Meli sa iyahang mama ug giingnan “ayaw sabihin ito ay tumalon ang aswang sa
pag singgiti ng wakwak kay galakaw na ug bakuran ng malaking bahay. Pinagalitan si
ilaha!” Mga isa ka bulan pud nagsige ug Meli ng kanyang ina at sinabihan na “Huwag
adto ang mga wakwak sa ilahang balay. mong sigawan ang aswang dahil may sarili
Kadugayan nangawala na ang mga silang paglalakbay!” Mga isang buwan ding
wakwak kay sige nila ug gi orasyunan. nagpabalik-balik ang aswang sa bahay nila.
Kinalaunan ay nawala rin ang mga aswang
dahil sa palagi nilang pag-oorasyon dito.
Kinsa ang Makasakag Una sa Langit? Sino ang Unang Makakaakyat ng Langit?
Naay usa ka huwes nga nauna ug May isang abogado na naunang
kamatay. Misaka siya dadto ni San Pedro pumanaw. Umakyat siya patungo kay San
ug gipangutana siya “Unsa may nabuhat Pedro at tinanong siya “Ano ba ang nagawa
nimo sa kalibutan?” Ningtubag pud ang mo sa mundo?‟‟ sumagot naman ang
huwes nga “huwes ko sa kalibutan.” abogado na, “ako ay isang abogado doon sa
“Lingkod sa diha sa daplin.” Ning mundo”.
ingun si San Pedro. “Umupo ka muna diyan sa gilid” sabi ni
Sunod nga namatay kay ang pastor. San Pedro.
Ningsaka siya didto ni San Pedro. Ang sumunod na namatay ay ang pastor.
“Unsa may buhat nimo sa kalibutan?” Umakyat siya doon kay San Pedro.
nangutana si San Pedro. “Ano ang naibahagi mo sa mundo?”
“Pastor ko sa kalibutan” ningtubag tanong ni San Pedro.
pud ang pastor. “Isang Pastor ako sa mundo” sagot ng
“Ahh lingkod sa anang daplin” ingun pastor.
pud si San Pedro. “Ahh, umupo ka muna diyan sa gilid”
Pagkamatay sa palahubog, ningsaka sabi ni San Pedro.
siya ug ning atubang ni San Pedro. Namatay naman ang lasinggero, umakyat
“Kinsa man ka? Unsa may buhat nimo at humarap kay San Pedro.
sa kalibutan?” nangutana si San Pedro. “Sino ka? Ano ang nagawa mo sa
Ning tubag pud ang hubog ug daigdig?” tanong ni San Pedro.
“palahubog ko!” Sumagot naman ang lasingero na
“Ahh largo ka sa langit! Makalibang “Lasinggero ako!”
unya ka aning hagdan!” giingnan siya ni “Ahh, dumiretso ka na sa langit! Baka
San Pedro. madumihan mo pa ang hagdan!” sabi ni San
Pagkadungog sa pastor ug sa huwes Pedro.
nangasuko sila kay nganung nakauna ug Pagkarinig ng pastor at abogado ay nagalit
saka ang hubog sa langit unya sila nga sila dahil bakit nauna pa ang lasinggero sa
mga matarong nagpabilin lamang ug pag-akyat sa langit samatalamang silang
panglingkod. Nangutana sila ni San Pedro mababait ay nanatiling nakaupo sa gilid.
kung nganung nakauna ug saka ang Tinanong nila si San Pedro na kung bakit
palahubog. naunang umakyat sa langit ang lasinggero.
“Unya kung malibang na? Mupahid “Kung dumumi iyan? Lilinisin niyo ba?”
mo?” maoy gitubag ni San Pedro. Ug mao sagot ni San Pedro. At ito ang dahilan kung
ni ang hinungdan kung nganung nahilangit bakit naunang makapunta sa langit ang
ug una ang palahubog. lasinggero.
Si Juan Nangita ug Dalan Si Juan Naghanap ng Daan

Init kaayo ang panahon, usa ka adlaw Napakainit ng panahon isang araw nang
ug si Juan naglaag-laag. Hangtod sa si Juan ay namamasyal. Hanggang sa
iyahang paglaag, nawala na siya kay kanyang paglalakad ay naligaw na siya sa
naabot man siya ug laag sa lugar nga daan at napadpad siya sa isang lugar na hindi
wala niya nasweto. Nagpadayon hinuon niya kabisado Nagpatuloy pa rin siya sa
siya ug pagbaktas arun makakita ug dalan. paglalakad para mahanap ang tamang daan.
Sa iyahang pagpangita ug dalan, naabot Sa paghahanap niya ng daan ay nakarating
siya sa dakong suba nga naay mga buaya. siya sa isang malaking ilog na may mga
Naay nangutana niya nga bao, “Juan, buwaya. May nagtanong sa kanya na isang
Juan unsa may imuhang tuyo?” Ning pagong, “Juan, Juan ano ang iyong pakay?”
tubag si Juan ug “mutapon unta ko anang Sumagot naman si Juan,” Tatawid sana ako
suba.” Pagtapon niya sa suba gisundan sa ilog”. Nang tumawid na siya sa ilog ay
siya sa mga buaya. Ning singgit ang bao sinundan siya ng mga buwaya. Sumigaw
ug “dagan Juan kay naay mga buayang nang malakas ang pagong na “takbo Juan
gasunod!” Perting dagan ni Juan kay dahil may nga buwaya na humahabol!”
gigukod siya ug buaya. Nakatabok ra siya Tumakto nang mabilis si Juan dahil
ug wala ra siya naapsi sa mga buaya. hinahabol siya ng mga buwaya. Nakatawid
Sukad ato wala na siya ningbalik atong rin siya at hindi siya naabutan ng mga buaya.
subaa ug dili na siya ganahan maglaag Mula noon hindi na siya bumalik pa sa ilog
anang lugar nga wala siya nasweto. na iyon at ayaw na niyang mamasyal sa lugar
na hindi niya kabisado.
BARANGAY LORENZO TAN
Ang Baboy nga Nagbakya Ang Baboy na Nagsusuot ng Bakya

Gidungog diri sauna nga adunay Naibalita dito noon na may isang baboy
baboy nga magbaklay-baklay nga magsuot na naglalakad-lakad habang nakasuot ng
ug bakya. Basta mungitngit na gali, dili na bakya. Kapag sasapit na ang dilim ay hindi
manglaag ang mga tawo kay madunggan na gumagala ang mga tao doon tuwing
naman nila nga naay magbaklay nga naririnig nila ang tunog ng naglalakad na
gabakya paingun sa sentro. Ang buhaton sa bakya patungo sa sentro. Ang gagawin ng
mga tawo isip sumpa kay magsuot sila ug mga taga doon bilang sumpa ay magsusuot
kwentas nga krus, magdala ug ahos ug sila ang kwentas na krus at magdadala ng
bendita nga tubig. Matod pa sa mga bawang at agwa-bendita. Ayon pa sa mga
katigulangan, ang mao nga baboy kay usa nakatatanda, ang baboy na ito ay isang tao
ka tawo nga magabii mahimong baboy. na kapag sasapit ang gabi ay mag-aanyo
Gidungog kining tawhana nga isa ka itong baboy. Sinasabing ang taong ito ay
wakwak. Dugay-dugay kini nawala, isang aswang. Matagal-tagal din itong
hangtod pipila ka tuig ang nilabay ug nawala hanggang paglipas ng ilang taon,
nawala ra jud ang sumpa. tuluyan ng nawala ang sumpa.
Ang Bahandi ng Panguil Bay Ang Yaman ng Panguil Bay

Saunang panahon, ang mga amahong, Noong unang panahon, ang mga
burnay ug igod sa dagat daghan pa kaayo tahong, kabya at igat sa dagat ay
ug perti rang duola. Mangadto lamang ang napakarami at napakalapit lamang. Pupunta
mga tawo didto ug manguha kung ganahan lamang ang mga tao doon para kumuha
sila musud-an. Dili gutom ang mao nga kung gusto nilang gawing ulam. Walang
panahon kay ang mga isda man ang tagsalat sa panahong iyon dahil ang mga
mugawas sa dagat. isda ang kusang lumalabas sa dagat.
Naabot ang panahon nga kini Dumating ang panahon na ito ay unti-
nangawala na tungod kay daghan na ang unting nawala dahil sa kalapastangan ng
mugamit ug dinamita. Aduna puy mga taga mga taong gumagamit ng mga dinamita.
bukid nga tungod sa ilang kahinangop, Mayroon pang nakatira sa bukid na ng dahil
gadalag kabayo ug gipangsulod sa mga sa kanilang pagkamakasarili ay nagdala pa
sako ang mga burnay sa dagat. Samtang ng kabayo at pinasok sa loob ng sako ang
naglakaw ang kabayo, maanam ug kausik mga kabya sa dagat. Habang naglakad ang
ang mga burnay. Mao ng sa panahon kabayo ay unti-unting na tatapon ang mga
karun, minus na kaayo ang mga amahong kabya. Kaya sa panahon ngayon, kakaunti
ug burnay sa dagat sa Tangub. na lamang ang mga tahong at kabya sa dagat
ng Tangub.
Ang Balite nga Usa ka Dakong Balay Ang Balite na Isang Malaking Bahay
Naay usa ka kahoy ng balite nga May isang punong kahoy na balite na
matod pa sa katigulangan, balay kono to sinasabi ng mga matatanda na ito raw ay
siya nga dako kaayo nga daghan kaayong isang malaking bahay na may maraming
mga karaang gamit. Isa ka adlaw, naay kagamitan. Isang araw, may isang grupo ng
grupo sa mga batan-on ang di mutuo, kabataan na hindi naniniwala, kaya sinira
maong ilahang giguba kay wala na lagi nila ito dahil wala na daw engkanto sa
daw engkanto sa panahon karun. Daghan panahon ngayon. Marami pa ring
gihapong mangadto anang balitea, nga inig pumupunta sa punong balite, na kapag
gawas naa jud mahitabo nga dili maayo. lalabas ay may mangyayaring hindi
maganda.
Ang Gwapa nga Babaye Ang Magandang Babae
Naay is ka babaye nga gwapa kaayo. May isang babae na napakaganda. Sa
Atong lugara pud naay isa ka lalaki nga lugar ding ito ay may isang lalaki na may
bugoy-bugoy. Ning-agi man ang babaye sa pagkapilyo. Nang dumaan ang babae sa
ilaha ug ang lalaki pud iyang gikuha ang bahay ng lalaki ay kumuha agad ang lalaki
sundang. Masuko man ang babaye basta ng itak. Nagagalit ang babae kapag may itak
naay sundang kay mahagbong man siya. dahil nahuhulog siya. Nang mahulog siya ay
Pagkahagbong niya, ning gawas pud ang lumabas ang lalaki at naglaban sila. Mahaba
lalaki ug gibugno siyag taman. Taas man ang buhok ng babae kaya pumasok ito sa
kaayo ug buhok ang babaye ug nanulod mata, taynga at ilong ng lalaki upang hindi
mana iyang buhok sa mata, ilong ug ito makasigaw ng tulong. Naalala ng lalaki
dunggan sa lalaki arun dili kini makasyagit ang sinabi ng kanyang lolo na kapag ang
ug tabang. Nakahinumdom man ang lalaki tunog ng aswang ay naririnig sa harap, ang
sa giingun sa iyang lolo nga basta ang aswang ay nasa likuran. Kapag ang tunog
tingog sa wakwak naa sa atubangan, naa naman nito ay nasa likuran, ang aswang ay
kini sa luyo, ug basta ang tingog naa sa nasa harap. At ang langis nito ay nasa
luyo, naa kini sa atubangan. Ug ang lana kilikili. Kinuha ng lalaki ang langis at
ani kay naa sa ilok. Gikuha sa lalaki ang nakuha talaga niya ito. Nang mabawi ang
maong lana, ug nailog jud niya ni. langis, ang magandang babae ay naging
Pagkailog sa lana, ang babaye nga gwapa matanda. Doon nila nalaman na ang aswang
nahimong tigulang na kaayo. Didto nila pala ay kapitbahay lamang nila.
nailhan nga silingan ra diay nila ang
wakwak.
Ang mga Hapon sa Tangub Ang mga Hapon sa Tangub
Atong panahon sa gubat sa mga Noong unang panahon, panahon pa ng
Hapon, ang mga Hapon sauna dili jud Hapon, ang mga Hapon noon ay hindi
muadto sa mga suok-suok nga dapit pareha pumupunta sa mga liblib na lugar.
anang mga katunggan. Magsubay jud na Dumadaan sila sa tamang daanan. Ang
sila sa dalan permi. Ang ubang mga ibang mga matatanda ay nagtatago sa liblib
katigulangan pud dadto manago sa mga na lugar kagaya ng katunggan. Doon sila
katunggan. Didto sila maghikay kada gabii magluluto tuwing gabi para hindi makita
arun dili maklaro ang aso. Kung makit-an ang usok. Kapag Nakita sila ng Hapon ang
man gali ug Hapon, magtuwad lamang ang gagawin lamang nila ay yuyuko at hindi na
mga tawo kay di naman sila hilabtan, sila sasaktan kundi tatapikin lamang ang
pikpikon ra daw ilang lobot. puwet.
Matod pa sa mga katigulangan sa Ayon sa nakatatanda sa lungsod ng
syudad sa Tangub, ang gubat sa Hapon mas Tangub, ang giyera sa Hapon ay mas
maayo pa kaniadto kaysa sa gubat karun. maganda pa noon kaysa sa giyera ngayon.
Ang mga katigulangan pwede pa mabilin sa Ang mga matatanda ay pwede pang maiwan
ilang kabalayan nga dili pamatyon sa mga sa kanilang bahay-bahay at hindi sila
Hapon, samtang namakwit ang uban sa papatayin o sasaktan ng mga Hapon, habang
bukid. lumilikas ang iba patungo sa bukid.
Naay usa ka pamilya sa barangay May isang pamilya sa Barangay Lorenzo
Lorenzo Tan, nga gitawag pa sauna ug Tan, na tinawag pa noon na Barangay
barangay Puntod, nga namakwit sa bukid Puntod, na lumikas sa bukid ng Paiton,
sa Paiton, sakop sa Tangub. Ilahang sakop ng lungsod ng Tangub. Iniwan nila
gipabilin ilang apohan sa manggahan duol ang kanilang lola sa ilalim ng puno ng
sa menteryo arun bantayan ang mga mangga na malapit sa sementeryo upang
makina nga gilubong sa ilalom sa yuta. Kay bantayan ang mga makina na inilibing sa
bukid man ang ilahang gibakwitan, ang ilalim sa lupa. Sa bundok sila lumikas. Ang
ilahang madali-dali ug dala para sa iyang pinakamadaling dalhin para sa kanilang lola
apohan kay tundan nga saging. Isa ka ay latundang na saging. Isang araw, habang
adlaw, samtang gabaklay sila, naa silay sila ay nag naglalakadl ay may nakita silang
nakita nga mga tawo. Wala ra sila tao. Hindi sila natakot sapagkat hindi nila
nangahadlok kay wala man pud sila kaila nakilala na isa pala itong hapon. Tinawag
nga Hapon diay tong mga tawhana. sila nito at pinalapit. Ang bitbit nila na
Gitawag silag kalit ug gipaduol. Ang ilang saging na latundan ay pinalitan ng Hapon ng
dala nga saging tundan gibayloan sa mga malaking galon ng patis at mani.
Hapon ug patis nga dako kaayo ug Pinasobrahan pa sila ng lobo daw, sabi ng
sudlanan ug mani. Gipakapinan sila ug mga Hapon, at hindi nila inakala na ito pala
paburot kono matod pa sa mga Hapon, ay isang condom at hinipan-hipan naman
apan wala nila damha nga condom diay to nila ito. Ang kanilang tiyuhin na
ilang gitayhop-tayhopan. Ang ilang uyuan pinangalanang Fredo Domanjog, habang
nga ginganlan ug Fredo Dumanjog, nagsasaka siya ay dinala ng mga Hapon at
samtang nagdaro, kay siya ang gidala sa doon na siya pinakawalan sa Panalsalan.
mga Hapon ug didto na gibuhian sa Hindi daw ito pinatay sapagkat sabi pa ng
Panalsalan. Wala ra kini patya kay matod mga nakatatanda hindi pa daw masyadong
pa sa mga istorya sa katigulangan, dili pa nakakatakot ang giyera noong unang
kulba ang gubat saunang panahon. panahon.
Ang Misteryo sa Dagat Ang Misteryo sa Dagat
Sauna, naay isa ka bata nga Noon, may isang bata na nagpapahinga
nagpahulay sa payag daplin sa dagat. Abi sa isang kubo na malapit sa dagat. Akala ng
sa ubang mga tawo nga nagligo-ligo ra ang mga tao na ang bata ay naliligo lamang sa
bata. Apan naay nakaduol ug nakakita nga dagat. Ngunit may lumapit at nakakita na
ang bata murag gituklod ug dili ingun nato. may tumulak sa bata na hindi kauri natin.
Natingala sila nganung naabot ug layo Nagulat sila kung bakit napadpad ang bata
kaayo ang bata. Giguyod kono to sa shokoy sa malayo. Dinala daw ito ng shokoy kaya
maong naabot sa layo ug dugay kaayo napunta sa malayo at hindi agad nakita.
nakit-an. Sa ibang pangyayari, may tatlong
Lain pang higayon, adunay tulo ka estudyante na nakatira sa sentro ng
mga estudyante nga taga sentro. Ming adto barangay. Pumunta sila sa dagat para
sila sa dagat arun mangaligo. Pagkaligo maligo. Pagtampisaw nila sa dagat, may isa
nilang tulo sa dagat, naay isa kabuok nga sa kanila ang nalunaod. Kanilang inahon
nalumos. Ilang gikawas kay dili man man to dahil hindi ito marunong lumangoy. Sa
kabalo mulamangoy. Imbis muadto na sila halip na pupunta na sana sila sa tuyong
sa mala, ningbalik pa man hinuon siya ug bahagi, bumalik pa ulit ito ng dagat para
tugsaw. Ang iyang mga kauban natingala maligo ulit. Ang kanyang kasama ay
kay imbis nga birahon nila ang nalumos, nagtaka dahil imbes na hinihila nila ito
mura man silag birahon pud paubos sab paitaas ay parang hinahatak pa sila paibaba.
alas. Mao nang ilaha na lamang gibuhian Kaya napagdesisyunan na lamang nila na
ug naningkamot silag katkat sa taas. Pag- bitawan at nagmamadali na lamang silang
abot nila sa taas, perti na nilang suka. Mao umakyat. Pagdating nila sa itaas ay sumuka
ni hinungdan nga gidungog jud nga anaay nang sumuka sila. Ito ang dahilan kung
shokoy ang dagat sa barangay Lorenzo bakit may mga sabi-sabi na may shokoy sa
Tan. dagat ang barangay Lorenzo Tan.
Ang Shokoy sa Suba Ang Shokoy sa Ilog

Naay is aka suba sa barangay Lorenzo May isang ilog sa barangay Lorenzo Tan
Tan nga matod pa sa mga nakasinati, naa na sabi pa ng mga nakaranas ay may isang
daw shokoy maong daghang malumos. Isa shokoy na nakatira sa ilog kaya marami ang
ka adlaw naay mga estudyante pud nga nalulunod. Isang araw, may mga estudyante
manglaag sa suba arun mangaligo. Pag- na namamasyal sa ilog upang maligo.
abot sa suba, nanaka sila sa kahoy arun Pagdating nila sa ilog ay umakyat sila sa
didto mangambak paingun sa suba. Ang isa puno para doon tumalon patungo sa tubig.
ka lalaki, pag-ambak niya, ningdiritso siya Pagtalon ng isang lalaki ay dumiretso siya
sa ilalom sa suba ug ang iyang tiil sa ilalim ng ilog at ang kanyang mga paa ay
gigunitan. Perti jud niyang kisi-kisi arun tila hinawakan. Umiling-iling siya para
makabuhi siya. Mao tong nakabuhi ra siya makawala sa nakahawak sa kanya.
ug pagkabalo sa ubang mga tawo bahin sa Nakaligtas nga siya at nang malaman ng
panghitabo, nadungog na dayun nga naay ibang tao ang nangyari sa lalaki ay
shokoy anang subaa ug nangahadlok na ipinagkalat agad nila na may shokoy sa ilog
sila maligo didto. na yaon at natatakot na silang maligo doon.
Duwende, Engkanto ug Kapre, sa Usa ka Duwende, Engkanto at Kapre, sa Iisang

Bubong Bubong
Naay usa ka babaye nga gisunod- May isang babae na sinusundan ng
sunuran ug mga duwende nga magtiayon. pamilyang duwende. Sumama ang dalawang
Ning uban ang duha ka duwende sa bag- duwende sa bagong bahay ng babae, dahil
ong balay sa babaye, kay naminyo naman ito ay nag asawa na kaya lumipat na ng
kini mao ng ningbalhin ug puyo. Apan, ang tirahan. Bagamat ang kanilang bahay na
ilahang balay nga gibalhinan kay aduna nilipatan ay may nakatira ring engkanto na
man puy engkanto nga usa ray mata nga isa lamang ang mata. Nadagdagan tuloy sila
ningtipon. Napun-an man hinuon ug kapre, ng kapre na napakalaking tao sa kanilang
nga dako kaayo nga tawo, ang ilang tinitirhan. Tatlo na tuloy ang nagsama-
pamuyo. Tulo na hinuon kabuok ang ning- samang tumira sa kanilang bahay, may
ipon sa ilang balay; anaay duwende, duwende, engkanto at kapre. Siya lamang
engkanto ug kapre. Siya ra ang makakita ang tanging nakakakita sa kanila.
ani nila. Noong una ay napakabait pa ng mga
Permiro ana, buotan pa ang mga duwede dahil binibigyan siya ng pera ng
duwende kay tagaan siyag kwarta, maoy mga ito na naging dahilan ng kanilang
nakapadato niya. Pipila ka tuig ang pagyaman. Ilang taon ang lumipas ay
milabay ug nagkaanak ang babaye ug lalaki nagkaanak na sila na isang babae. Ang
ug babaye. Ang iyahang anak nga babaye kanilang anak na babae na naman ang
naman hinuon ang gikaibgan ug buhatong nagustuhan nilang maging reyna sa mga
rayna sa mga duwende. Dili musugot ang duwende. Hindi pumayag ang babae. May
babaye. Naay isa ka higayon nga nalumos isang pangyayari na kung saan ang bata ay
ang bata. Abi niyag mamatay mao ng nalunod. Akala niya na ito ay mamamatay
gikitkit niyag taman ang kiting hangtod sa na kaya kinagat niya ang binti hanggang sa
naulian. Hangtod nga miabot ang panahon ito ay gumaling. Dumating ang panahon na
na siya napud ang gasakit. Gitagaan siyag siya naman ang nagkasakit. Binigyan siya
daghang sakit kay nasuko niya ang mga ang maraming sakit dahil nagalit ang
duwende, engkanto ug kapre kay duwende, engkanto at kapre dahil
gipabinditahan man niya arun manghawa pinabenditahan niya sa pari ang bahay para
sila sa iyang balay. Naa puy naka-istorya umalis na sila. May nakapagsabi sa kanya
niya nga ipanabi ang iyang mga kasinatian na dapat ipagsabi niya ang kanyang mga
mao ng naa siyay amigo nga gipakita niya naging karanasan kaya may kaibigan siyang
sa duwende. Perting dagan sa iyang amigo pinakitaan niya ng duwende. Tumakbo nang
kay nahadlok. Matod pa niya itom kaayo ug mabilis ang kanyang kaibigan dahil sa takot.
aping ang duwende. Buguyon man ang mga Ayon sa kanya, ang duwende ay may
duwende kay pangbunalan iyang mga anak. napakaitim na pisngi. Napakapilyo ng mga
Nasuko napud ang mga duwende nganung duwende dahil pinapalo nila ang kanyang
gipanabi ang bahin nila, maong napun-an mga anak. Nagalit muli ang mga duwende
napud ang mga sakit sa babaye. Hangtod dahil pinagsabi na naman niya ang tungkol
karun nagkamulo pa gihapon ug patambal sa kanila, kaya nadagdagan tuloy ang sakit
ang babaye. ng babae. Hanggang ngayon ay giangamot
pa rin ang sakit ng babae.
Nganung Puntod? Bakit Puntod?

Gihinganlan ug barangay Lorenzo ang Pinangalanang barangay Lorenzo
maong barangay kay ang kini nga yuta dahil ang lupang ito ay pagmamay-ari ng
gipanag-iya sa mga Tan. Si Alfonso Tan mga Tan. Si Alfonso Tan ang alkalde ng
man ang mayor sa Tangub sauna maong Tangub noon, kaya ang kanilang mga lupain
ilang mga kayutaan ginganlan pud sa ilang ay ipinangalan sa kanilang angkan. Ngunit
mga kaliwat. Apan sauna pang panahon, sa noong unang panahon hindi, noong hindi pa
wala pa kini gihinganlan ug barangay ito pinangalanang barangay Lorenzo Tan,
Lorenzo Tan, barangay Puntod pa ang Puntod ang pangalan nito. Sabi ng mga
ngalan niini. Matod pa sa mga nakatatanda, pinangalanan itong Puntod
katigulangan, ginganlan kini ug Puntod kay dahil maliit lamang ang kapatagan sa lugar.
gamay ra kaayo ang patag aning lugara. Napapalibutan ito ng bundok o buntod kaya
Gipalibutan kini ug bungtod, maong tinawag na Puntod.
Puntod.
Si Amparo Si Amparo
Naay isa ka tawo nga ginganlan ug May isang babae na nagngangalang
Amparo. Kana si Amparo isa na siya ka Amparo. Si Amparo ay nagbebenta ng
mamingkahay. Halinon kaayu iyang bingka bibingka. Ang kanyang bibingka ay
sauna. Apan gidungog na siya nga madaling mabenta dahil sa sarap at lambot
wakwakon maong wala na kaayo’y mamalit nito noon. Sa hindi inaasahan, may mga
niya ug bingka. Daghan nang nakakita ana kwento-kwento tungkol kay Amparo na siya
niya nga nahimo siyang wakwak. Naay isa raw ay isang aswang kaya wala nang
ka gabii nga ang isa ka bata nakakita ug bumibili sa kanyang panindang bibingka.
dako kaayu nga anay. Pagkakita niya ana, Marami na daw ang nakakita at nakasaksi sa
ningdagan siya ug gigukod pud siya sa kanya na siya ay nag-iibang-anyo bilang
anay. Ninglukso siya sa kural arun makauli aswang. Isang gabi may isang bata na
ug didto gisugid niya ang mga panghitabo, nakakita ng malaking inahing baboy.
ug miingun ang bata nga “Wakwakon jud Pagkakita niya rito ay agad siyang tumakbo
diay si Amparo no?” kay matod pa sa bata papalayo at hinabol siya ng malaking
si Amparo man jud daw iyang nakit-an. inahing baboy.
Naa puy isa ka higayon nga naay dako Tumalon siya sa bakud para makauwi
kaayu nga langgam nga nahimong ulo ug siya sa bahay. Pagkauwi na niya sa bahay ay
naay gabitay nga tinae. Ginganlan na siya agad niyang ibinahagi ang kanyang
sa mga katigulangan ug ungga-ungga ug sa karanasan at doon ay sinabi ng bata na
laing lugar gitawag na siya ug og-og. “Aswang nga talaga si Amparo.” Ayon sa
Kaning mananapa usa kini ka ulo nga naay bata ay si Amparo talaga ang kanyang
gabitay nga tinae, ug maglupad-lupad kini. nakita at hindi siya namamalikmata.
Isa ka gabii, ning agi kini siya sa isa ka May isa ring pangyayari na mayroong
balay ug naay nakakita. Gisikaran pud sa malaking ibon na naging ulo na may
nakakita maong nalagpot ug iyang gitawag nakabitin na bituka at lumilipad.
sa pangalan niini ug maong nawala ra ang Pinangalanan ito ng mga matatanda na
ungga-ungga. Matud sa nakakita, ang ungga-ungga at sa ibang lugar naman ay
ungga-ungga nga iyang nakit-an kay si tinatawag itong og-og. Ang halimaw na ito
Amparo daw. ay isang ulo na may nakabitin na bituka at
lumilipad-lipad ito. Isang gabi, napadaan ito
sa isang bahay at may nakakita. Sinipa ito
ng nakakita kaya tumilapon ito sa malayo at
tinawag sa pangalan nito kaya nawala ang
og-og. Ayon sa nakakita, ang og-og na
kanyang nakita ay si Amparo.
Si Doktor Serenio Si Doktor Serenio
Sauna sa barangay Lorenzo Tan, wala Noon sa barangay Lorenzo Tan, wala pa
pa sila’y doktor nga mu indeksyun. Ang naa silang manggagamot na nag-iindeksyun.
nila kay doktor nga manayhop arun Ang mayroon lamang ay ang manggagamot
maulian ang mga sakit-sakit. Ang pangalan na umiihip upang gumaling kaagad ang
sa doktor kay doktor Serenio o “Byano.” kanilang mga karamdaman. Ang pangalan
Aduna kini santos nga gigamit sa ng manggagamot ay Serenio o Byano. May
pagpangayo, mao si San Miguel. Kaya santo ito na ginagamit sa panggagamot at ito
niyang ayuhon ang bisan unsa nga balatian ay si San Miguel. Kaya niyang pagalingin
pinaagi sa pagpanayhop. Ang mga tawo ang kahit anong sakit gamit ang pag-ihip.
nga muduol niya bisan asa pa gikan ug Ang mga tao ay gustong lumapit sa kanya
muhalok sila sa santos niya. Apan sa iyang kahit saan pa sila galing at hahalik sa santo
pagkamatay, nawala napud ang niya. Pero sa kanyang pagkamatay ay
pagpangayo adtong lugara kay wala namay nawala na rin ang pagpapagaling sa yaong
nisunod niya. Pila ka tuig ang nilabay ug lugar dahil walang pumalit sa kanya. Ilang
naabot ra jud ang tinuod nga doktor, mao si taon ang lumipas at dumating na rin ang
Dr. Alajandreno. totoong mangagamot na si Dr. Alajandreno.
Si Maninoy nga Wakwakon Ang Ninong Kong Aswang

Saunang panahon, nay grupo sa mga Noong unang panahon, may isang
batan-on nga nanglaag. Naay maninoy ang grupo ng kabataan na naglalakad. Isa sa
isa ka batan-on. Gikomedyahan niya ug kanila ay may ninong na nakasalubong.
istorya na “Asa man ka ninoy?” nangutana „‟Saan ka pupunta ninong?‟‟ biro ng
ang iyang kinugos. Ning tubag pud ang kanyang inaanak. Sabi naman ng kanyang
maninoy nga “Na, mangwakwak ko unya, di ninong na “Mang-aaswang ako mamaya,
ka muuban?” hindi ka ba sasama sa akin?‟‟
Nanglakaw ang grupo sa mga Umalis ang mga kabataan at nagpasya
kabatan-onan ug muuli na unta. Sa ilang na lumakad na papauwi. Sa kanilang
pagbaklay naa may dako kaayu nga paglalakad ay may napansin silang isang
langgam ang ilang nabatian. Ningtingog malaking ibon na umaaligid sa kanilang
man ang langgam nga dako kaayu ug nilalakaran. Ang malaking ibon ay nag-
“Wak! Wak!” Perting panalagan sa mga ingay nang nag-ingay sabay sabing „‟Wak!
batan-on ug nangawasak sila. Pagpamauli Wak!‟‟ ang mga kabataan ay
na nila, ningsumbong sila sa ilang tatay ug nagsipagtakbuhan at nagkawatak-watak sila
gisugid ang mga panghitabo. Ilang dahil sa nadamang takot. Nang makarating
giingnan nga gigukod sila ug wakwak. sila sa kanilang bahay ay agad nilang
Gibalikan sa amahan ug natingala siya kay ibinahagi sa kanilang tatay ang naging
wala may wakwak didtong dapita. Matod ra karanasan nila sa oras na iyon. Sinabi nila
ba pud sa katigulangan nga basta nay na hinabol sila ng aswang. Agad na tinungo
giwakwak, ang balay nga naa ra sa tungod ng ama ang lugar na kung saan naganap ang
kay dili makabalo ug dili makadungog nga pangyayari pero hindi na niya nadatnan ang
nay giwakwak sa ilang tungod. Ang layo aswang. Ayon sa mga nakatatanda, kapag
hinuon nga balay ang makadungog. may aswang na umaaligid malapit sa isang
Nagduha-duha ang mga batan-on kung bahay ay hindi malalaman at maririnig ng
tinuod ba jud to nga wakwak, pero naay nasa bahay na may inaaswang sa tapat ng
nag ingun nila nga wakwakon jud tong kanilang bahay. Ang nasa malayo lamang
kaliwata sa ilang maninoy. ang nakakarinig nito. Nagdalawang isip ang
Pagkabuntag ana giingnan sa isa ka mga kabataan kung totoo ba ang aswang,
batan-on ilang maninoy nga “Ninoy, pero may nakapagsabi na may lahing
mangunay man ka ug kinugos! Imuha man aswang ang kanilang ninong.
ming wakwakon!” Ning tubag pud ang Kinaumagahan ay nakasalubong ng
maninoy ug “Komedya ra biya to, ningtuo binata ang kanyang ninong sa daan at
pud mo dayon!” Ning ingun pud ang sinabihan niya ito na “Ninong wala ka
kinugos ug “Tinuod jud diay nga wakwakon namang kinikilala, pati inaanak mo
ka ninoy?” Ning tubag pud ang maninoy ug inaaswang mo!‟‟ Sabi naman ng ninong
“Dili ra man pud tanto.” “Biro lamang naman iyon! Masyado niyo
Didto nahibaw-an nila nga tinuod jud namang sineryoso!‟‟ Sabi naman ng inaanak
diay ang istorya-istorya nga wakwakon “Totoo nga ba talaga na ikaw ay aswang?”
silang kaliwata. Sabi naman ng ninong “Hindi naman
masyado!”
Doon nila nalaman na totoo nga ang
mga sabi-sabi na aswang ang lahi nila.
Ubos ang Langit Mababa ang Langit

Saunang panahon, wala pay mga Noong unang panahon ay wala pang
galingan mao ng ang pamaagi sa pag makina na gagamitin sa paggiling ng mais
galing ug mais kay lubukon. Muingon kaya ang paraan noon sa paggiling ay sa
dayon ang mga katigulangan nga hinayon pamamagitan ng pagdurog. Sabi ng mga
ra paglubok kay arun dili masangko sa nakatatanda ay dapat marahan lamang ang
langit. Kay matod pa sa katigulangan, pagdudurog para hindi umabot sa langit.
mubo pa kaayo ang langit sauna ug dili pa Dahil sabi pa ng mga nila na, ang langit
kaayo init. Wala pay mga taas nga punuan noon ay mababa pa at hindi pa masyadong
sama sa santol ug saging kay ubos pa kaayo mainit kagaya ngayon. Wala pang matataas
ang langit. na puno kagaya ng santol at saging dahil
mababa pa ang langit.
BARANGAY MALORO
Ang Balay Ang Bahay

Naay usa ka balay nga layo ra sa dalan May isang bahay na malayo sa kalsada
ang gikabutangan. Nindot ang maong balay ang kinalalagyan nito. Napakaganda ng
apan karaan na kaayo. Wala na gapuyo ang bahay na ito pero may kalumaan na. Hindi
tinuod nga tag-iya aning balaya kay na dito nakatira ang totoong may ari dahil
nangamatay na sila apan naa pay gaabang sila ay namatay na ngunit may nagrenta sa
ani. Kada hapon manglugsog ang nagpuyo bahay na ito. Tuwing hapon ay aalis ang
sa balay ug dili matulog didto. mga nakatira sa bahay at hindi sila doon
Usa ka adlaw, naay mga estranghero matutulog.
nga napunta atong lugara. Dili man sila taga Isang araw, may nga estranghero na
didto ug kinahanglan sila makitulog kay napadpad sa lugar na iyon. Hindi sila taga
duol-duol ra ang balay sa ilahang rito kaya ay nangangailangan sila ng
gitrabahuan. Nakitulog sila sa dakong balay matutulugan at ang bahay na ito ay malapit
sulod sa pipila ka bulan. Sa ilahang lamang sa ka kanilang tinatrabahuan.
pagpuyo-puyo didto, makamatikod sila ug Nakitulog sila sa malaking bahay sa loob ng
mga katingalahan. Mukalit lang ug sira ang ilang buwan. Sa kanilang paninirahan doon
portahan nga walay hangin. Makadungog ay may napansin silang kakaiba. Bigla na
sila ug nagkanta-kanta ug nag-istorya bisan lang sasara ang pinto kahit wala namang
walay tawo. hangin. Nakakarinig sila ng kumakanta at
Sila ray mahibilin atong balaya kay nag-uusap kahit wala namang tao.
ang mga tawo didto, mahadlok ug mga NPA Sila lang ang naiwan sa bahay na iyon
maong manglugsong sila mahapon. Sige sila dahil ang mga tao doon ay natatakot sa mga
ug giingnan sa mga tawo dapit atong balaya NPA kaya umaalis sila pagsapit ng hapon.
nga hadlok daw ang maong balay. Apan Palagi silang pinagsasabihan ng mga tao na
nagpabilin gihapon ang mga estranhero nakakatakot ang bahay na iyan. Pero
didto kay dili man pud na sila makapanakit nagpaiwan pa rin ang mga estranghero dahil
ug tawo, manghadlok ra sila taman. Ilaha hindi naman ito nananakit ng tao at
jud giagwanta ang kahadlok, hangtud nga hanggang pananakot lang ito. Tiniis nila
nahuman na ang ilahang kabilingdan atong ang lahat ng takot na kanilang nadarama
lugara ug nakauli na sila sa ilahang tagsa- hanggang sa natapos na nila ang kanilang
tagsa nga puluy-anan. obligasyon sa lugar na iyon at nakauwi na
rin sila sa kani-kanilang bahay.
Ang Dako nga Isda sa Dagat Ang Malaking Isda sa Dagat

Usa ka adlaw, naay grupo sa mga Isang araw may isang grupo ng mga
mangisdaay nga nagsakay ug sakayan arun mangingisda na sumasakay ng bangka para
managat. Kadugayan nilang panagat, pumalaot sa dagat. Nang tumagal sa
nakabantay sila ug dako kaayo nga ikog nga kanilang pangingisda ay may napansin sila
ninglabaw sa dagat. Ilaha kining gitutukan na isang malaking buntot na nakita sa dagat.
ug kalit lang man nga ninglukso-lukso ang Pinagmasdan nila ito nang maigi at bigla na
dako kaayo nga isda sa tubig. Nangahadlok lamang itong tumalon-talon sa tubig.
ang mga mangisdaay kay permiro pa tong Natakot ang mga magingisda dahil ito ang
kita nila ug dako nga isda. Ilahang gipangita kauna-unahang pagkakataon na nakakita
unya ang isda kay nahanaw lang ug kalit. sila ng malaking isda. Hinanap nila ang isda
Pipila ka adlaw nga gibawal sa barangay dahil nawala ito kaagad. Ilang araw ang
ang pagkaligo sa dagat kay ilahang nakalipas ay pinagbawal sa barangay ang
pangitaon ang isda. Naabtan na lang ug tuig pagligo sa dagat dahil hahanapin nila ang
apan wala gihapon nagpakita ang maong malaking isda sa dagat. Dumaan ang isang
isda maong gipakaliguan na ug balik ang taon ay hindi na nila muling nakita ang
dagat. malaking isda kaya pinahintulutan na nila
Matod pa sa mga katigulangan, tinuod ang mga tao na maligo sa dagat.
gayud nga naay dako kaayo nga isda ang Ayon sa nakatatanda, totoo na may
nakita sa dagat sa barangay Maloro saunang malaking isda na nakita sa barangay Maloro
panahon kay sa Tubod naa may langob didto noong unang panahon dahil doon sa Tubod
nga gidungog nga puluy-anan sa mga sirena. ay may kuweba na umano‟y tirahan ng mga
Ug sa maong langob nagpuyo ang dako sirena. Sa kuwebang iyon din nakatira ang
kaayo nga isda. Wala man pud hinuoy mga malaking isda. Pero wala namang mga
tawo nga gipatay sa maong isda apan taong pinatay ng isda iyon ngunit pinaiingat
nagbantay-bantay lang ang mga tawo inig lang ang mga tao sa pagligo sa dagat dahil
pangaligo kay basin mukalit lang ug guho baka lumabas muli ang malaking isda
ang dako nga isda.
Ang Maestra nga Galutaw Ang Maestra nga Galutaw

Saunang panahon, naay usa ka maestra Noong unang panahon, may isang guro
nga nagpuyo dapit sa St. Michael‟s na nakatira malapit sa St. Michael‟s High
Highschool. Kani nga maestra School. Ang gurong ito ay nagustuhan ng
gipangulitawhan ug engkanto nga taga isang engkanto na nakatira sa Tukuran.
Tukuran. Usa ka adlaw, samtang naghigda Isang araw, habang nakahiga lamang ang
ang maong maestra, ningkalit lang siya ug guro sa kanyang kama ay bigla na lamang
lutaw sa higdaanan ug hapit na muabot sa siyang lumutang sa kanyang higaan at
kisame. Nahadlok ang iyahang pamilya ug malapit ng umabot sa kisame. Natakot ang
ang mga silingan ug mga estudyante nga kanyang pamilya, ang kanyang mga
nakabalita ani ug nangadto sila sa balay sa kapitbahay at ang mga estudyanteng
maestra. nakabalita hinggil dito kaya pumunta sila sa
Kada lutaw sa maestra, paskan man bahay ng guro.
ang iyahang baba ug asin sa iyahang Kapag ang guro ay lulutang, nilalagyan
pamilya arun mugawas sa iyahang lawas ng kanyang pamilya ang kanyang bibig ng
ang dautang espiritu. Maulian man pud siya asin para umalis sa kanyang katawan ang
sa asin kay musinggit man siya ug “Agay! masamang espiritu. Bumuti naman ang
Hapdos na kaayo!” Naulian ra siya ug kanyang pakiramdam sa asin dahil
iyahang gisugilon sa iyahang pamilya ang sumisigaw siya ng “Aray! Masyadong
iyahang gibati. mahapdi na!” Nang gumaling na siya ay
“Naay sakyanan dapit sa simbahan nga sinabi niya sa kanyang pamilya ang kanyang
inig abot, naay mukanaog. Muanhi siya sa pakiramdam.
balay ug pamisitaan ko. Hatdan ko niya ug “May sasakyan sa tapat ng simbahan na
pagkaon pero dili jud ko mukaon.” Ning kapag dumating ay may bababa. Pupunta
ingun ang maestra. Paghuman ato, siya sa bahay para dalawin ako. Dadalhan
pagkataod-taod ningsyagit napud siya kay niya ako ng pagkain pero hindi talaga ako
naabot na ang engkanto ug paglingi sa kakain.” Sabi ng guro. Pagkatapos ng ilang
iyahang pamilya kay muabre pud ang sandali ay sumigaw na naman siya dahil
portahan nga mura ug naay ningsulod. dumating na ang engkanto at paglingon ng
Ninglutaw na pud balik ang maestra kanyang pamilya ay bubukas naman ang
nga tuy-od kaayo ang iyahang lawas. pituan na parang may pumasok.
Kabay-an na lang gud siya sa iyahang Lumutang muli ang guro at
pamilya arun dili masangko sa kisame. napakatuwid ng katawan. Sasakyan nalang
Hangtud nanawag sila ug mananambal ug siya ng kanyang pamilya para hindi siya
timbalan siya. Giingnan pud siya nga umabot sa kisame. Hanggang sa kumuha na
paampoon kanunay, manguros ug manawag sila ng albularyo para pagalingin siya.
sa pangalan sa Ginoo arun maulian. Sinabihan siya na dapat magdasal siya
Kadugayan wala na jud siya gibalikan ug palagi, magsagawa ng tanda ng krus at
naulian na siya kay sige naman siya ug tumawag sa pangalan ng Diyos para siya ay
ampo. gumaling. Kinalaunan ay hindi na siya
binalikan pa at gumaling na siyang tuluyan
dahil lagi na siyang nagdadasal.
Ang Magtiayon Ang Mag-asawa

Naay duha ka magtiayon saunang May mag-asawa noong unang panahon
panahon nga nagpuyo sa bukid. Silang duha na naninirahan sa kabundukan. Silang
hilomon kaayo ug misteryoso. Dili kaayo ni dalawa ay napakatahimik at
sila tigtingog sa ilahang mga silingan maong napakamisteryoso na tao. Hindi sila
gidungog jud sila nga manananggal. gaanong nakikipagsalimuha sa kanilang
Kugihan ni silang duha nga manginabuhi. mga kapitbahay kaya sinasabing sila ay
Ang bana mag-uma ug ang asawa pud manananggal. Napakasipag nilang dalawa
magtinda-tinda. Tungod sa kalayo sa ilahang sa paghahanap-buhay. Ang trabaho ng
gipuy-an sa syudad, maglisod jud sila kanyang bana ay magsasaka at ang babae
pangita ug makaon. Makakaon ra sila ug naman ay nagtitinda. Dahil sa layo ng
nindot kung munaog na sila sa syudad. kanilang tinitirhan sa sentro ng lugar ay
Naalaan ni sila sa mga silingan nga mura ug nahihirapan silang maghanap ng pagkain.
wakwakon kay dili kaayo magtingog-tingog. Makakakain lamang sila ng masasarap
Ang balay pud sa magtiayon kay naay kapag pupunta sila sa syudad.
bintana sa taas. Magabii, makit-an sa mga Napagkamalan sila ng kanilang mga
tawo ang bana nga magsige ug lakaw-lakaw kapitbahay na aswang dahil hindi sila
ug magtuyok-tuyok sa ilahang balay. nakikipagsalamuha sa kanila. Ang bahay
Gipanid-an jud to sila sa mga tawo. naman ng mag-asawa ay may bintana sa
Usa ka adlaw, naay duha ka itaas ng bahay. Gabi-gabi ay nakikita ng
estranghero nga nasalaag atong lugara. Ang mga tao ang bana na naglalakad-lakad at
ilahang unang nakita nga balay kay ang paikot-ikot sa kanilang bahay.
balay man sa magtiayon. Ninghangyo sila Pinagmatyagan sila ng mga tao.
nga didto na mangatulog kay gabii na ug Isang araw may dalawang
layo pa ang balay sa duha ka tawo. estranghero na napadpad sa kanilang lugar.
Ningsugot pud ang magtiayon. Nangatulog Ang kanilang unang nakita na bahay ay ang
na ang duha ka tawo. Pagkakadlawon, bahay ng mag-asawa. Pinakiusapan nila ito
nakamata ang usa ka lalaki kay kaihion. na doon muna matulog sa kanilang bahay
Nakamatikod man siya ug naay kutsilyo nga dahil gabi na at malayo pa ang bahay ng
gabaid kay banha man kaayo. Iyahang dalawang estranghero. Pumayag naman ang
gipukaw iyahang kauban. Nabalaka na mag-asawa. Natulog na ang dalawang
kaayo silang duha. Kita man sila ug buslot estranghero. Nang sumapit ang madaling
sa haligi, ug ilahang gilili. Pagkakita nila, araw ay nagising ang isang lalaki upang
ang bana man diay nagbaid ug dako kaayo umihi. Nakapansin siya ng kutsilyo na
nga sanggot nga hastang haita. Samtang kinukuskos sa hasaan dahil napakaingay
nagbaid ang bana, nagsige pud siya ug nito. Ginising niya ang kanyang kasama.
katawa ug ning ingun nga naa na silay isud- Nag-alala na ang dalawang lalaki. Nakakita
an karun. Nakaingun ang duha kabuok lalaki sila ng isang maliit na butas sa dingding at
nga basin naa ra silay ihawon. Pagkataod- tiningnan nila ito. Pagtingin nila ay ang
taod, nakamata ang asawa ug iyahang giduol bana pala ang nagkukuskos ng
iyahang bana. napakalaking itak sa hasaan na napakatalim.
“Dugaya pud nimo diha oi! Wala pa Habang nagkukuskos ang bana ay palagi
jud na nahait ang sanggot?” nangutana ang siyang tumatawa at sinasabing may
asawa. kakainin na sila. Inakala lamang ng
“Wala pa! Pero ayaw pagsaba diha dalawang lalaki na baka may kakatayin
kay basin makamata ang duha!” ningtubag lamang sila. Ilang sandali ang lumipas nang
pud ang bana. magising ang babae at pinuntahan niya ang
Natingala ang duha kay sila diay ang kanyang bana.
ihawon sa magtiayon. Nahadlok sila ug “Ang tagal mo naman diyan! Hindi pa
kusog kaayo nakadagan. Gigukod jud sila ba matulis ang itak?” Tanong ng babae.
ug dagan ug ang magtiayon diay kay mga “Hindi pa! Pero huwag kang maingay
mananaggal kay putol man ilahang lawas. diyan dahil baka magising ang dalawa!”
Maygali mga alas dos na nahitabo sa Sabi ng kanyang bana.
kadlawon, naa nay mga tawo nga mangmata Nagtaka ang dalawa na sila pala ang
arun mag-uma. Ilahang gisugilon sa mga kakatayin ng magasawa. Natakot sila at
tawo ang ilahang kasinatian ug gipamatud- dali-dali silang tumakbo papalalo. Hinabol
an kini sa mga tawo kay tinuod man jud nga sila sa kanilang pagtakbo at ang mag-asawa
manananggal ang magtiayon. pala ay manananggal sapagkat kalahati
Pagkabalo ani sa mga tawo, nadugangan jud lamang ang kanilang katawan. Buti nalang
ang ilahang kahadlok. Nagtapok dayun ang ay alas dose na ng madaling araw kaya
tanang tawo atong lugara ug nagsabot nga maraming mga tao ang gising na para
ilahang sulungon ang magtiayon. Nanugot magsaka. Kanilang isinalaysay sa mga tao
ang mga tawo ug ilahang giadto ang ang kanilnang karanasan at pinatunayan
magtiayon ug nagdala sila ug lana kay naman ng mga tao na totoong manananggal
mangatol man ang mga manananggal ug ang mag-asawa.
lana. Ilaha na dayung gipalayas ang Nang malaman ito ng mga tao ay
magtiayon. Nahibaluan nila nga gikan diay nadagdagan pa lalo ang kanilang takot.
sa Naga, Cebu ang magtiayon ug namalhin Nagtipon agad sila sa lugar na iyon at
lang ug puyo sa maong lugar. Wala ra napagkasunduan na susugurin nila ang mag-
nanghilabot ang magtiayon ug malinawon asawa. Sumang-ayon naman ang mga tao at
silang nanglayas sa maong lugar ug wala na pinuntahan nila ang mag-asawa at nagdala
nagpakita ug usab. sila ng langis sapagkat nangangati ang mga
manananggal sa langis. Pinalayas agad nila
ang mag-asawa. Napag-alaman din nila na
ang mag-asawa pala ay nagmula sa Naga,
Cebu at lumipat lamang sila sa lugar na ito.
Hindi naman lumaban ang mag-asawa at
umalis na lang sila nang mapayapa at hindi
na nagpakita pa ulit.
Ang Mananagat Ang Mangingisda

Naay usa ka mananagat nga buotan May isang mangingisda na napakabait.
kaayo. Usa ka higayon, sa iyahang Isang araw sa kanyang pangingisda ay
pagpanagat, daghan kaayong dagko nga nakahuli siya ng maraming malalaking
pugapo ang iyahang nakuha. Maglisod na pugapong isada. Nahirapang maniwala ang
lang gud ug tuo ang mga tawo tungod sa mga tao sapagkat masyadong marami ang
kadaghan sa mga pugapo nga mamasol ra nakuhang isda kahit namimingwit lamang
man unta ang maong lalaki. Duha ka bukag siya. Dalawang bakol ng isda ang nakuha
ang iyahang nakuha atong adlawa. niya sa araw na iyon.
“San, pagpalit mo ug mga gamit sa “San, bumili ka ng mga kagamitan sa
balay, mga kinahanglan sa mga bata, ug bahay at mga pangangailangan ng mga bata,
mga asin o asukar. Pagtigom mo ana kay pati na rin mga asin at asukal. Mag-ipon
dugay pa ra ba kaayo ko makauli.” Ning kayo sapagkat matatagalan ako sa pag-uwi.”
ingun ang mananagat sa iyahang asawa. Sabi ng mananagat sa kanyang asawa.
“Ha? Asa man diay ka paingun?” “Ha? Saan ka ba pupunta?” Nagtanong
nangutana ang asawa kay natingala siya ang kanyang asawa dahil nagtaka siya kung
nganung lahi na ug inistoryahan ang iyahang bakit biglang nag-iba ang pananalita ng
bana. Nagsige gihapon ug ingun ang bana kanyang asawa. Palaging sinasabi ng
nga dapat puno ang sudlanan ug bugas ug mangingisda na dapat mag-ipon ng marami
kumpleto ilahang gamit sa balay ug ilahang at punuin ang lahat ng sisidlan ng bigas at
panginahanglan kay dugay pa kaayo siya kumpletuhin ang lahat ng gamit sa bahay at
mubalik. ang lahat ng kanilang pangangailangan
Pagkakadlawon iyahang gipukaw dahil matagal pa siyang babalik.
iyahang mga anak ug iyahang asawa kay Pagsapit ng madaling araw ay ginising
makigdula siya. Iyahang gipasakay iyahang niya ang kanyang asawa at mga anak para
mga anak sa iyahang likod ug nagkamang- makipaglaro siya. Pinasakay niya ang
kamang siya. Lingaw kaayo sila atong kanyang mga anak sa kanyang likuran at
panahona. Samtang iyahang asawa, gumapang-gapang sa sahig. Napakasaya
natingala na kay nganung nalahi ang nila nang araw na iyon. Habang ang
iyahang asawa. Pagkahayag-hayag na, ning kanyang asawa ay nagtaka dahil sa pag-iiba
adto na dayun siya sa dagat arun managat. ng kanyang bana. Nang sumikat na ang
Pag-uli niya, natingala napud ang mga tawo araw ay pumalaot na siya upang mamingwit
kay dagko jud kaayo nga pugapo iyahang ng isda. Pag-uwi niya ng bahay ay nagtaka
makuha. ang mga tao dahil nakakuha siya ng
Iyahang giingnan ang iyahang asawa napalaking mga pugapo.
nga nagdamgo siya ug naay babaye nga Sinabihan niya ang kanyang asawa na
katunga isda nga nagsunod-sunod niya kay may napanaginipan siyang babae na ang
naibog. Gibaliwala ra sa asawa kay damgo kalahati ay isda na sinusundan siya palagi
ra gud ug lisod kaayo tuohan ang babaye dahil may gusto ito sa kanya. Binaliwala ito
nga katunga isda. ng kanyang asawa dahil panaginip lamang
Ningbalik na ang mananagat sa lawod, ito at mahirap paniwalaan ang babaeng
uban sa iyahang kauban. Pagbalik na, ang kalahating isda.
ningbalik nalang sa sakayan kay ang mga Bumalik na ang lalaki sa gitna ng
isda sulod sa bukag, ang sakayan ug ang dagat, kasama ang kanyang kasamahan.
iyahang kauban. Natingala ang pamilya sa Nang bumalik na, ang tanging bumalik
mananagat kung asa siya ning adto. Ning lamang ay ang bangka at ang mga isda sa
ingun ra pud ang kauban nga paglingi nila, loob ng bakol at ang kanyang kasama.
nawala na ug kalit ang lalaki. Nabalaka na Nagtaka ang pamilya ng mangingisda kung
kaayo sila tanan ug ilahang gipangita. saan ito pumunta. Sabi naman ng kasama
Naabtan ug tulo ka oras ang mga tawo ug nito na sa paglingun niya ay nawala na lang
nilangoy arun pangitaon ang lalaki. bigla ang lalaki. Nag-alala na silang lahat at
Hangtud nga nila nga ang lalaki, naa sa hinanap nila ito. Inabot ng tatlong oras sa
pinakailalom sa dagat ug gatindog. paglalangoy ang mga tao upang mahanap
Natingala sila kay basta malunod, maghigda ang lalaki.
man jud ang lawas sa tawo ug maglutaw Hanggang sa nakita na nila ang lalaki
unya ang mananagat kay gatindog ra. na nasa pinakailalim ng dagat at nakatayo
Ilahang gidala sa mala ug gipatuwad arun lamang ito. Nagtaka sila kung bakit
magsuka. Dili man pud siya makasuka kay nakatayo ang katawan niya dahil kapag
wala man pud siya nakainom ug tubig. malulunod ay dapat nakahiga lamang ang
Naglisod jud ug dawat ang pamilya sa katawan at lulutang ngunit ang mangingisda
panghitabo sa lalaki kay wala puy samad- ay nakatayo pa rin. Dinala nila ito sa tabi ng
samad o nilubaan ang lalaki. Sige ug ampo dagat at pinayuko upang makapagsuka.
iyahang igsuon nga padamguhon unta siya Ngunit hindi naman siya makasuka dahil
sa tinuod nga nahitabo sa iyahang manghud. hindi naman siya nakainom ng tubig-dagat.
Pagkagabii, nagdamgo jud siya. Sa iyahang Hindi matanggap ng pamilya ang
damgo, nakita niya ang lalaki nga sinapit ng lalaki dahil wala man lang itong
ningtiglom ug ang iyahang abaga giduot sa galos o hindi naman napuruhan ng kutsilyo.
ilalom. Ang gaduot kay usa ka babaye nga Palaging nagdadasal ang kanyang kapatid
katunga isda. Ang nawong sa babaye kay para mapanaginipan niya kung ano talaga
mura ug tinabal, usa ka isda sa bato. ang nangyari sa kanya kapatid. Kinagabihan
Nahibaw-an sa pamilya nga ukoy diay ang ay nanaginip siya. Sa kanyang panaginip ay
gapatay niya kay nasuko kini sa lalaki kay nakita niya ang isang lalaki na tumaob
ning tuo naman sila sa damgo sa lalaki ug sa pailalim at ang kanyang balikat ay idiniin sa
iyahang igsuon. ilalim. Ang nagdiin ay isang babae na ang
kalahati ay isda. Ang mukha ng babae ay
parang tinabal, isang isda sa bato. Nalaman
ng pamilya na shokoy pala ang pumatay sa
kanya dahil sa galit nito sa lalaki at
naniwala sila sa panaginip ng lalaki at ng
kanyang kapatid.
Ang mga Subano sa Tangub Ang mga Subanen sa Tangub

Saunang panahon, mga Subano pa ang Noong unang panahon, ang mga
namuyo sa Tangub. Tangkub pa ang ngalan Subanen pa ang naninirahan sa Tangub.
sa maong lungsod. Pipila ka tuig ang Tangkub pa ang pangalan ng lugar. Ilang
ninglabay, naabot ang mga tawo sa Tangub taon ang lumipas, dumating ang mga tao na
nga dili mga kaliwat ug Subano. Mga hindi kalahi ng mga Subanen. Mga dayo
langyaw to sila ug pag-abot nila sa Tangub, lamang sila at pagdating nila sa Tangub ay
nahadlok ang mga Subano kay wala man natakot ang mga Subanen dahil hindi sila
sila nakaeskwela. Lantawon nila ang mga nakapag-aral. Tinignan nila ang mga dayo
tawo mata sa mata ug mangahadlok sila kay mata sa mata at natakot sila dahil iba ang
lahi man ang ilahang kinan-an sa mga tawo kanilang pamamaraan sa pagkain. Ang
nga langyaw. Ang mga langyaw kay lutuon pamamaraan ng mga dayo ay lulutuin muna
man daan ang pagkaon ayha kan-on ug ang ang pagkain bago ito kakainin at ang mga
mga Subano pud kay hilaw ang ilahang kan- Subanen naman ay hilaw ang kanilang
on. Nangahadlok ang mga Subano sa mga kinakain. Natakot nang sobra ang mga
langyaw ug maong namalhin sila ug puyo sa Subanen sa mga dayo kaya napag-isip-isip
mga bukid-bukid. nila na umlis at tumira sa kabundukan.
Ang Shokoy sa Dagat Ang Shokoy sa Dagat

Saunang panahon, naay mga tawo nga Noong unang panahon ay may mga tao
mukalit lang ug kawala basta muadto sa na nawawala lang bigla kapag pumupunta
dagat. Usa ka adlaw, naay grupo sa mga sa dagat. Isang araw may isang grupo ng
tawo nga nagsakay ug sakayan. Pag-abot na mga tao na sumakay ng bangka. Pagdating
nila sa tunga-tunga sa dagat, ningkalit na nila sa gitna ng dagat ay may humila sa
lamang nga naay nagbira nila gikan sa kanila na nanggaling sa ilalim kaya tumaob
ilalom ug nayabo ang sakayan. Nahulog ang ang bangka. Nahulog sa tubig ang lahat ng
mga tawo nga sakay ani ug naay usa kabuok tao na sakay nito at may isang tao na
nga napunta sa ilalom sa dagat. Ninglutaw napunta sa ilalim ng dagat. Lumitaw ulit
napud siya ug balik ug nagkapa-kapa kay siya at pumagaspas upang humingi ng
nangayo ug tabang. Wala man naapas sa tulong. Hindi na natulungan ng mga tao ang
mga tawo ang nalumos kay naa ra man kini nalunod sapagkat ito ay nasa malayo.
sa layo. Hangtud nga nawala na ug kalit ang Hanggang sa nawala na ang tao at napunta
tawo kay napunta na jud siya sa ilalom. na ito sa ilalim. Sabi nila, shokoy raw ang
Ingun nila, shokoy ang nagbira sa mga tawo humila sa tao dahil matagal ng may
kay dugay na jud kaayo nga naay shokoy naninirahan na shokoy sa dagat na iyon.
nga nagpuyo sa maong dagat.
Ang Wakwak Daugon sa Pag-ampo Ang Aswang ay Kayang Pukasin ng

Naay usa ka buros nga dili mutuo ug Dasal
wakwak. Sige man siya ug ingnan sa May isang buntis na hindi naniniwala
iyahang pamilya nga padal-on ug mga ahos sa aswang. Palagi siyang pinagsasabihan
ug byasong arun dili maduolan ug wakwak. tuwing aalis siya ng bahay na magdala ng
Usa ka kadlawon, nangmata sila ug sayo kay bawang at dayap para hindi makalapit ang
arun magserbisyo sa simbahan. Natingala aswang sa kanya. Isang araw ay maaga
sila kay naay gasunod-sunod nila nga tingog silang gumising para maglingkod sa
sa wakwak. Nagdali-dali sila ug lakaw simbahan. Nagtaka sila kung bakit may
hangtud naabot sa simbahan. Wala ra sila sumusunod na tunog ng aswang sa kanila.
naapsi sa wakwak. Pag-abot nila sa Nagmamadali sila sa paglalakad hanggang
simbahan, nagsige ra jud sila ug ampo arun nakarating din sila sa simbahan. Hindi sila
mawala ilahang kahadlok. inabutan ng aswang. Pagkadating nila sa
Pagkahapon ana, samtang naglong-ag simbahan ay nagdasal agad sila para mawala
ang iyaan sa buros, nakamatikod siya nga ang takot na kanilang nadarama.
naa sige ug panghadlok niya ug muingun ug Pagsapit ng hapon ay nagluluto ang
“waaakkk!” Paglingi niya kay langgam ra tiyahin ng buntis para sa kanilang hapunan
man diay maong wala ra siya nahadlok. nang mapansin niyang may nananakot sa
Nasigundahan naman pud ang tingog maong kanya at nagsasabing “waaakkk!”
ningdagan siya ug ningsulod. Pagsulod niya Paglingon niya ay ibon lang pala kaya hindi
sa ilaha, nag-ampo dayun siya hangtud nga siya natakot. Sinundan na naman siya ng
nawala ra ang wakwak. Sukad ato nga tunog kaya tumakbo siya papasok sa loob
panghitabo, dili na siya makalimot ug ampo ng bahay at dali-dali siyang nagdasal at
arun dili na siya maduolan ug wakwak. paglipas ng ilang minuto ay nawala na rin
Iyahang napamatud-an nga mas gamhanan ang aswang. Dahil sa pangyayaring iyon ay
ang pag-ampo kompara sa bisan pila nga hindi na niya nakakalimutan ang magdasal
ahos o byasong. para hindi na siya gambalain pa ng aswang
o masasamang elemento. Kanyang
napagtanto na mas makapangyarihan ang
Diyos kaysa sa iilang bawang o dayap pa
ang dadalhin.
Nganung Parat ang Dagat? Bakit Maalat ang Dagat?

Ang dagat saunang panahon kay dili pa Ang dagat noon ay hindi pa maalat. Sabi
parat. Ang istorya sa mga katigulangan, ng mga nakatatanda, may mga tao na
naay mga tawo nga nagbangka sa dagat. namamangka sa dagat. Sila ay nagdala ng
Nagdala sila ug daghan kaayo nga asin. Pag- maraming asin. Pagdating nila sa gitna ng
abot nila sa lawod sa dagat, kay kusog dagat, dahil napakalakas ng alon, ang
naman ang balod, nakulob ang sakayan ug bangka at ang mga asin ay natapon sa dagat.
ang mga asin nga daghan kaayo nayabo ug Ito ang dahilan kung bakit naging maalat
napunta sa dagat. Mao ni ang hinungdan ang dagat.
nganung parat ang dagat.
Nasangko sa Langit Umabot sa Ulap

Saunang panahon, naay magtiayon nga Noong unang panahon ay may mag-
magsige ug lubok. Sa kada alsa nila sa alho asawang palaging nagdidikdik. Sa bawat
kay magkataas pud ang langit. Ubos pa man pagtaas nila ng alho ay umaabot ito sa langit
kaayo ang langit saunang panahon. at tumataas. Napakababa pa ng langit noong
Kadugayan nila ug lubok kay ningtaas jud unang panahon. Sa tinagal nilang
ang langit. nagdidikdik ay maas tumaas pa ang langit.
BARANGAY MALUBOG
Ang Batang Nawala Ang Batang Nawawala

Naay usa ka bata nga naglaag-laag sa May isang bata na namamsyal sa ilog.
suba. Nalingaw kaayo siya ug dula-dula sa Maysado siyang nalibang sa paglalaro sa
tubig hangtud nga naabtan siya ug alas sais ilog hanggang sa hindi niya namalayan na
sa hapon. Ningkalit man ug taligsik maong alas sais na ng hapon. Biglamang pumatak
ningpasilong siya sa ilalom sa tulay. ang ulan kaya sumilong siya sa ilalim ng
Samtang nagpasilong siya, ang iyahang tulay. Habang sumisilong siya, ang kanyang
pamilya nabalaka na kaayo niya kay gabii pamilya naman ay nag-alala na dahil gabi na
na unya wala pa gihapon siya nakauli. pero hindi pa siya nakauwi.
Ilahang gipangita bisan asa. Hinanap nila ito kung saan-saan. May
Nakaingun man ang ilahang silingan nga nakapagsabing kapitbahay na nakita niya ito
nakit-an niya ang maong bata nga naa sa sa ilog na naglalaro. Nag-alala nang husto
suba gadula-dula. Nabalaka na kaayo ang ang pamilya dahil alam nila na ang ilog na
iyahang pamilya kay kabalo man sila nga iyon ay pinaninirahan ng mga kakaibang
taw-an ang suba. Nagkuha dayun sila ug nilalang. Kumuha sila ng isang taro at
taro ug ning adto sila sa suba. Gidukdok pumunta sila sa ilog. Pinukpok nila ito nang
nila ug kusog ang taro nga iuli na ang bata. malakas para isauli ang bata. Hinanap nila
Nagsige jud sila ug pangita sa bata, ilaha nang maiig ang bata, sinilip nila ang ilalim
ng gilili sa ilalom sa tulay apan wala sa tulay pero wala pa rin.
gihapon. Sa tagal ng kanilang paghahanap ay
Kadugayan nila ug pangita, nakit-an nakita rin nila ang bata. Nagtaka ang bata
ra jud nila ang bata. Natingala ang bata kung bakit nag-alala ang kanyang pamilya
nganung nabalaka iyahang pamilya nga na sandali lamang naman siyang nawala. At
kadyut ra man unta siyang nawala. Ug isinalaysay ng kanyang ina na inabutan sila
gisugilon sa iyahang pamilya nga naabtan ng gabi sa kahahanap sa bata. Pero ang
sila ug tungang gabii ug pinangita sa bata. akala ng bata ay sandali lamang siyang
Apan ang pamati sa bata kay kadyut ra sumilong ngunit matagal na pala siyang
kaayo siya nagpasilong unya dugay na diay nawawala.
kaayo siyang nawala.
Ang Dako nga Mangga Ang Malaking Puno ng Mangga
Naay usa ka bata nga hilig kaayo May isang bata na mahilig maglaro at
magdula-dula hangtud nga maabtan siya ug naaabutan siya ng dilim. Isang gabi, mga
ngitngit. Usa ka gabii, mga alas sais sa alas sais ng hapon, naninirador siya sa puno
hapon, nanirador siya sa mangga. Sa ng mangga. Sa kanyang pagtitirador ay
iyahang pagtirador, nakakita siya ug usa ka nakakita siya ng isang malaking ibon.
langgam nga dako kaayo. Iyahang gisugilon Isinalaysay niya ito sa kanyang ina. Dumaan
ang mao nga panghitabo sa iyahang mama. ang ilang araw, nagkasakit ang bata. Dinala
Pagkapila ka adlaw, nagdaot ang bata. siya kahit saan para lamang mapagamot sa
Gidala siya sa bisan asa nga lugar arun albularyo dahil ang nasa isip ng ina ay
magpatambal ug binisaya kay ilahang nagkasakit ang bata dahil sa kanyang
huna-huna nagdaot ang bata tungod sa pagtirador sa puno ng mangga. Hanggang sa
iyahang pagtirador sa mangga. Hangtud gumaling na ang bata.
nga naulian ra ang bata. Ang punong-mangga ay puputulin na
Ang mangga pud kay putlon na unta. sana. Habang pinuputol na ang mangga sa
Sa dihang isinso na ang mangga, mukalit pamamagitan ng lagareng kadena ay
lamang man ug kapalong ang sinso. biglamang tumigil ang sinso at hindi na
Hangtud nga gamay nalamang ang gumana. Hanggang sa kaunti na lamang ang
nahibilin nga mga tawo nga naggunit sa mga taong natira na humawak sa puno.
mangga. Pagkataod-taod, natingala sila kay Ilang sandali ang lumipas, may lumitaw na
naay sinina nga ninggawas sa mangga ug damit at tinakpan ang puno. Pinagpatuloy
ningtabon. Nagpadayon lamang gihapon parin nila ang pagputol sa puno. Buti na
sila sa pagputol. May gali ka naay lamang ay may sumigaw na bata na
ningsinggit nga bata ang naigo pagsinso. natamaan ng lagareng kadena. Pagtingin ng
Paglantaw sa mga tawo, ang katong sinina mga tao ay ang damit pala na biglamang
nga ningtabon sa mangga kay usa ka bata lumitaw at nagtakip sa mangga ay isa
man diay. Nasamad jud ang bata ug gidala palamang bata. Nasugatan talaga ang bata at
sa mananambal. Ilaha gihapong dinala ito sa manggagamot. Pinagpatuloy
gipadayunan sa pagputol ang mangga kay parin nila ang pagputol sa puno dahil napag-
napamatud-an naman nila nga taw-an kini. alaman nila na may kababalaghan dito.
Hangtud naputol ra jud ang mangga. Hanggang tuluyan na ngang naputol ang
Nalipay na ang mga tawo kay wala na ang puno. Naging masaya na ang mga tao dahil
mangga nga ilahang gikahadlokan. wala na ang punong-mangga na
kinatatakutan nila.
Ang Kapre Ang Kapre

Naay usa ka babaye nga ang iyahang May isang babae na ang trabaho niya ay
trabaho kay manahi. Mao ni iyahang isang mananahi. Ito ang kanyang hanap-
pangita arun makahuman ug eskwela buhay para matustusan ang kanilang mga
iyahang mga anak. Kugihan kaayo ni siya pangangailangan at para makapagtapos ng
manahi ug maabtan jud ni siya ug tungang pag-aaral ang kanyang mga anak.
gabii sa iyahang pagpanahi. Napakasipag niya sa pananahi at dahil dito
Usa ka higayon, nakaingun iyahang ay naaabutan siya ng hating gabi.
silingan nga samtang nanahi ang babaye, Isang araw, sabi ng kanyang kapitbahay
kakita siya nga naay nagdungaw sa iyahang na habang ang babae ay nananahi, may
bintana. Nangutana siya kung unsa daw nakita siyang dumungaw sa kanyang
ang ningdungaw niya. Ningtubag pud ang bintana. Tinanong ng babae kung ano ang
iyahang silingan nga kapre ang iyahang nakita niya na dumungaw. Sumagot naman
nakit-an. Wala lamang pud panumbalinga ng kanyang kapitbahay na isang kapre ang
sa babaye ang giingun sa iyahang silingan ang nakita niyang dumungaw. Hindi niya
ug nagpadayon gihapon siya ug panahi. pinansin ang sinabi ng kanyang kapitbahay
Samtang nagtahi siya, ningkalit ra at patuloy lamang siya sa pananahi. Habang
man ug buhos ang kusog kaayo nga hangin. nananahi siya ay may biglamang bumuhos
Pagkataod-taod, naa siyay nakita nga aso na malakas na hangin. Ilang sandali ay may
nga bahong tabako. Iyahang gikuha ang nakita siyang usok na ang amoy ay parang
ilahang bangko ug ninglili siya sa ilahang tabako. Kinuha niya ang kanilang upuan at
silong kay habog man ang ilahang balay. sumilip siya sa ibaba ng kanilang bahay
Nakaingun siya nga iyaha rang mama. Pero dahil mataas ang kanilang bahay. Inakala
paglantaw niya sa ubos, walay tawo. Apan niya na ang kanyang ina lamang ito. Ngunit
ningkalit napud ug aso nga daghan kaayo nang tumingin siya sa ibaba ay wala
ug hangin nga kusog kaayo. Iyaha dayung namang tao. Bigla na namang umusok nang
gisira ang bintana kay nanimbarot iyahang makapal kasabay ng malakas na hangin.
balahibo. Kanyang isinara ang bintana dahil
Nakahuna-huna dayun siya nga kinikilabutan na siya.
tinuod ang gipang-ingun sa iyahang Naalala niya ang sinabi ng kanyang
silingan nga naay mudungaw niya kada kaptbahay at napagtanto niya na ito pala ay
gabii. Nahadlok na kaayo siya apan totoo na may dumudungaw sa kanya sa
nagpadayun gihapon siya sa pagpanahi bintana gabi-gabi. Natakot siya nang sobra
arun makakwarta siya. Pagkabuntag ana pero ipinagpatuloy pa rin niya ang pananahi
ningsimba siya arun mawala iyahang para lamang kumita siya. Kinaumagahan ay
kahadlok. Sukad ato nga panghitabo, sige nagsimba siya para mawala ang kanyang
na niya ug isira ang mga bintana kada gabii takot. Dahil sa pangyayaring iyon ay palagi
kung siya manahi. na niyang isinasara ang bintana gabi-gabi
kapag siya ay mananahi.
Ang Lalaki ug ang Engkantada Ang Lalaki at ang Engkantada

Saunang panahon, naay usa ka lalaki Noong unang panahon, may isang
nga nakauyab ug dili ingun nato. Nagpakita lalaki na nagkaroon ng kasintahan na isang
man niya ang babaye nga engkantada ug engakanto. Nagpakita sa kanya ang babaeng
ning ingun “biyae nalang na ang imuhang engkantada at sinabing “iwanan mo na ang
asawa kay wala man gihapun moy anak!” iyong asawa total wala naman kayong
“Nganung biyaan man nako na nga anak!”
akoa manang pinakaslan!” ningtubag pud “Bakit ko naman iiwan na pinakasalan
ang lalaki. ko yan!” sabi ng lalaki.
“Bisan pa! Pila namo katuig nag-uban “Kahit na! ilang taon na kayong
unya wala gihapon mo manganak. Pero ug nagsama pero hindi pa rin kayo nagkaanak.
kitay magdayun, tagaan ka sa akong Pero kapag tayo ang magsasama ay
amahan ug himan nga bisan unsa nga sakit bibigyan ka ng aking ama ng kagamitan na
sa tawo, kaya niining tambalan.” Ning kahit anong sakit ng tao ay kaya nitong
ingun pud ang engkantada. pagalingin” Sabi ng engkantada.
“Pananglit ug musugot ko, dili napud “Kung sakaling sasang-ayon ako, hindi
ko makita sa akong mga isguon! Buhi ko na ako makikita ng mga kapatid ko! Buhay
tuod apan patay sa ilahang pagtuo!” ning ako pero patay naman sa kanilang
ingun ang lalaki. paniniwala!” sabi ng lalaki.
“Dili man pud ka mawala sa Hinid ka naman mawawala sa paningin
panlantaw sa imuhang mga igsuon. Pero ng iyong mga kapatid. Ngunit ang
ang kondisyon lang ana, sa usa ka tuig, kondisyon lamang ay isang beses sa isang
kausa ra ka makita nila. Pag-abot sa taon ka lang makikita nila. Pagdating ng
Disyembre, makita ka nila gikan sa uno buwan ng Di Disyembre ay makikita ka nila
hangtud nga matapos. Pagka Enero na, dili mula sa unang araw hanggang sa huling
napud ka makita nila kay mubalik naka sa araw ng buwan. Pagdating ng buwan ng
amoa.” Ningtubag pud ang engkantada. Enero ay hindi ka na nila makikita sapagkat
Dili man jud musugot ang lalaki. babalik ka na sa amin.” Sagot naman ng
Gitagaan dayun siya ug leksyon. Ang usa ka engkantada.
miyembro sa iyahang pamilya kay nagsakit Hindi talaga pumayag ang lalaki kaya
man ug grabe kaayo nga wala man untay binigyan siya ng leksyon. Ang isang
sakit. Tigluto ra man unta to ug pagkaon, miyembro ng kanilang pamilya ay
unya pagsakit-sakit kay dili na nagkasakit nang sobra kahit wala naman
makabangon. Pagkabalo ani sa lalaki, kay itong sakit. Tagaluto lamang iyon ng
mananambal man pud ang lalaki, nangita pagkain ngunit nang magkasakit ay hindi na
siya ug pamaagi arun maulian ang babaye makatayo. Nang malaman ito ng lalaki, dahil
nga galubog. siya ay isang manggagamot, humanap siya
Usa ka gabii, nakakita man sila ug ng paraan para gumaling ang babae na
duha ka halas nga nagbugno, lalaki ug nakaratay.
babaye. Namatay man hinuon ang babaye Isang gabi, nakakita siya ng dalawang
nga halas. Ningduol dayun ang lalaki nga ahas na nag-aaway, lalaki at babae.
halas sa usa ka sagbot nga gihinganlan ug Namatay ang babaeng ahas. Lumapit agad
iskuba ug iyahang gipaak. Paghuman ani ang lalaking ahas sa isang damo na ang
kay ningbalik siya sa babaye nga halas ug pangalan ay iskuba at kinagat niya ito.
iyahang gitilaan sugod sa ikog paingun sa Pagkatapos ay binalikan niya ang babaeng
ulo ug nabuhi jud ang halas. Ningsinggit ahas at kanyang dinilaan mula buntot
dayun ang mga tawo nga nakakita nga naay hanggang sa ulo at nabuhay ulit ang ahas.
halas. Ningduol ang uban ug ilahang Sumigaw agad ang mga tao na may ahas.
gitikbas ang halas nga lalaki kay ang halas Lumapit sila at tinaga nila ang ahas na lalaki
nga babaye nakatago ra man. Ilaha dayung dahil ang ahas na babae ay nakapagtago na.
gisugilon ang panghitabo nga nabuhi ang Kaya ipinagsabi ng mga taong nakakita na
halas tungod sa iskuba nga sagbot. Ning nabuhay ang ahas dahil sa damo na iskuba.
adto ang lalaki nga mananambal sa iskuba Pumunta ang lalaki sa damo na iskuba at
ug iyaha pud kining gipaak. Iyahang giadto kinagat din niya ito. Pununtahan niya ang
ang babaye nga naay sakit ug gipahiran ug babae na may sakit at nilawayan niya ito
laway ang tiil paingun sa ulo ug naulian jud mula paa hanggang sa ulo at gumaling nga
ang babaye. ang babae.
Nadugangan dayun ang gahum sa Nadagdagan na rin ang kapangyarihan
mananambal kay nakabalo naman siya ug ng manggagamot dahil alam na niya kung
unsaon pagkabuhi sa mga patay ug paano mabubuhay ang mga patay at kung
pagkaayo sa mga nagsakit. Naay usa ka paano pagagalingin ang may sakit. Isang
higayon nga naay usa ka bata nga nahulog araw may isang bata na nahulog mula sa
sa iyahang pagsakay sa kabayo. Kusog man pagkakasakay ng kabayo. Mabilis tumakbo
kaayo nakadagan ang kabayo ug ang kabayo kaya nahulog ang bata na agad
pagkahulog sa bata, namatay dayun kini. na ikinamatay nito. Labis ang pighati ng
Naguol ug ayo ang ginikanan sa bata ug pamilya ng bata kaya pinuntahan nila ang
ilahang giadto ang lalaki nga mananambal. lalaki na manggagamot. Nang hinawakan
Paghikap sa lalaki sa pulso sa bata ning niya ang pulso ng bata, sabi niya na
ingun dayun siya ug “mabuhi jud ning “mabubuhay pa ang batang ito!” Bumili
bataa ni! Pagpalit mo ug tela nga itom kayo ng tela na itim kahit isang metro
bisan ug isa ka metros lamang.” Ningdagan lamang” tumakbo ang ama patungog
ang amahan sa merkado arun mupalit. merkado para bumili. Pagbalik niya, sabi ng
Pagbalik niya, ning ingun dayun ang lalaki lalaki na pababain ang mga tao dahil
nga papanaugon ang tanang tawo kay napakaraming tao ang nandoon. Nang
daghan man kaayong tawo nagtapok. bumaba na ang mga tao ay tinakpan ng
Pagnaog sa mga tawo, gitabunan sa manggagamot ang bata ng itim na tela.
mananambal ang bata ug itom nga Nilawayan niya ito sa paa hanggang sa ulo.
panapton. Gilawayan niya ang lapalapa Sumigaw ang bata bigla at humingi ito ng
paingun sa ulo. Ug diha-diha, ningsinggit lugaw sa kanyang ina. “Ma, bigyan mo ako
ang bata ug nangayo ug lugaw sa iyahang ng lugaw dahil nagugutom ako.” Nabuhay
inahan. “Ma, tagai ko ug nilugaw ma kay muli ang bata kahit limang oras na siyang
gigutom ko!” Nabuhi jud ang bata bisan ug patay. Masayang masaya ang ama ng bata at
lima ka oras na siyang patay. Nalipay jud mabilis siyang umakayat sa itaas upang
ug ayo ang amahan sa bata ug ningsaka makita ang kanilang anak na muling
dayun sa taas arun makita ang anak nga nabuhay.
nabuhi. “Magaling ka na ba dong?” tanong ng
“Maayo naka dong?” nangutana ang ama.
papa. “Natutulog lamang po ako pa, bakit
“Natulog ra man ko pa, nganung wala hindi ninyo ako ginising?” sagot ng bata.
man ko ninyo pukawa?” ningtubag pud ang “Ganyan talaga ang kamatayan ng tao,
bata. kapag hindi pa nakalayo ang kanyang
“Ingun ana man jud ng kamatayon sa kaluluwa ay para sa kanya natutulog lamang
tawo basta wala pa nakalayo ang iyahang siya.” Sabi ng lalaki na manggagamot. Ang
kalag, paminaw sa patay nakatulog ra kaluluwa ng bata ay nasa sulok lamang at
siya.” Ning ingun ang lalaki nga nakatingin.
mananambal. Ang espiritu atong bataa man Kumalat sa mga tao ang panggagamot
gud naa ra sa suok galingkod ug galantaw ng lalaki kaya ay dinalaw ulit siya ng
ra. kanyang kasintahang engakanto.
Ningkalat jud sa mga tawo ang “Ngayong araw pupunta tayo sa
pagpanambal sa lalaki maong giduaw Maynila dahil may anak ng Intsik doon na
napud siya ug balik sa iyahang uyab nga namatay. Bago pa lamang ito namatay,
engkantada. maaabutan pa natin iyon.” Sabi ng
“Karung adlawa muadto ta sa Manila engakantada.
kay tuay anak sa intsik dadto nga namatay. “Ano naman ang ating sasakyan?”
Bag-o pa lamang to namatay, maapsan pa tanong ng lalaki.
to nato.” Ning ingun ang engkantada. “Huwag kang mag-alala, kumapit ka
“Unya, unsa man atoang sakyan?” lamang sa akin!” sagot naman ng
nangutana ang lalaki. engkantada. Nang humawak na ang lalaki ay
“Ayaw kabalaka, hawid lamang nasa daungan na ng Maynila. Gabi na nang
nako!” ningtubag pud ang engkantada. sila ay makarating. Tumawag agad sila ng
Paghawid sa lalaki, naa na sila sa pantalan taxi para sumakay. Kilalang-kilala ang
sa Manila. Gabii naman sila naabot. Intsik na kanilang pupuntahan kaya hinatid
Nanawag dayun sila ug taxi arun musakay. kaagad sila ng taxi. Pagpasok nila sa bahay
Ilado man kaayo ang intsik na ilahang ay napakarami ng taong naglamay. Umakyat
adtuan maong gihatod dayun sila sa taxi. sila sa itaas ng bahay upang pununta sa
Pagsulod nila sa balay, daghan kaayong patay. Hinawakan niya ang pulso,
mga tawo ang nagvigil. Ningsaka sila sa pagkahawak niya ay mainit pa. Paglingun
taas sa balay arun muadto sa gihaya. niya ay ang kaluluwa ng bata ay nasa kama
Gihawiran niya ang pulso, paghawid humihiga. Pinababa niya ang mga tao at
niya sa pulso kay init pa man. Paglingi niya pinabili ang ama ng tela na itim. Kinuha
kay ang kalag sa bata naa ra man sa katre niya ang bangkay at inilagay sa kama. Ang
naghigda. Iyahang gipapanaog ang mga patay ay isang bata na lalaki na walong
tawo ug gipapalit ang amahan ug tela nga taong gulang pa at ang ikinamatay ay ang
itom. Gikuha niya ang patay nga lawas ug paghampas ng malakas na hanging itim.
gibutang niya sa katre. Ang patay kay usa Isang linggo na siyang namatay. Nagsindi
ka bata nga lalaki nga otso anyos ug ang ang lalaki ng kandila at inilagay sa bandang
gikamatyan kay gihapak ug hangin nga kaliwa ng patay. Pinahiran pa rin niya ng
itom. Isa ka simana na to siya namatay. laway ang talampakan hanggang ulo. Hindi
Nagdagkot ang lalaki ug kandila ug nagtagal ay nabuhay ang bata at nakita nila
gibutang sa toohan sa patay. Iyaha napud na pinagpawisan ang bata at humingi ng
gipahiran ug laway ang lapalapa paingun pagkain.
sa ulo. Wala madugay, nabuhi dayun ang Binigyan kaagad ng Intsik ang lalaki ng
bata ug nakita nila nga gisingot ang bata ug isang kaban na naglalaman ng maraming
nangayo ug pagkaon. pera at ang kalahati ng kanyang negosyo ay
Gitagaan dayun sa intsik ang lalaki ug ibinigay niya. Tumanggi ang lalaki at ang
sa ka kaban nga napuno ug kwarta ug ang hinigi lamang niya ay pamasahe. Nakauwi
katunga sa iyahang negosyo gihatag pud na rin sila ng Mindanao na sakay ng barko.
niya. Ningbalibad ang lalaki kay pamilete Pagdating nila ay sinundo sila ng sasakyan
ra ang iyahang gipangayo. Nakabalik ra ng engkanto at dinala sa kanilang bahay.
sila sa Mindanao nga sakay sa barko. Pag- Humarap ang lalaki sa pamilya ng
abot nila, gitagbo sila ug sakyanan sa engkantada.
engkantada ug gidala sa ilahang balay. “Totoo ba ang pagamamahal mo sa
Ning atubang ang lalaki sa ginikanan sa aking anak, dahil ipakakasal ko kayo?”
engkantada. tanong ng magulang ng engkantada.
“Tinuod ba kang nahigugma sa “Hindi pa ako makakahatol sa bagay na
akoang anak kay ipakasal ta mo?” iyan dahil buhay pa ang aking asawa.”
nangutana ang ginikanan sa engkantada. Sagot naman ng lalaki dahil hindi niya
“Dili pa ko makahukom anang gustong magsama sila ng engkantada. Hindi
butanga kay buhi pa man ang akoang ito nagustuhan ng mga engkanto kaya
asawa.” Ningtubag pud ang lalaki kay dili kinuha siya. Paniniwala ng mga tao ay
jud siya ganahan mag-ipon sila sa namatay na siya pero kinuha pala siya ng
engkantada. Wala man kauyon ang mga mga engkanto.
engkanto ug gikuha jud siya. Tan-aw sa
mga tawo, namatay jud ang lalaki apan
gikuha diay to sa engkanto.
Ang Mangga ug ang Balite Ang Puno ng Mangga at Puno ng

Saunang panahon, naay dako kaayo Balite
nga mangga ug balite nga duol ra. Matud Noong unang panahon, may malaking
pa sa mga katigulangan, ang mga engkanto puno ng mangga at balite na malapit
nga nagpuyo kay magbalhin-balhin ug lamang. Ayon sa mga nakatatanda, ang mga
puyo. Usahay sa mangga sila mupuyo, engkanto na naninirahan ay palipat-lipat ng
usahay pud sa balite. tirahan. Minsan sa punong-mangga at
Mamunga na gali ang mangga, minsan naman ay sa balite sila titira.
mangadto dayun ang mga tawo arun Kapag mamumunga na ang punong-
mamulak ug hinog nga mangga. Usa ka mangga ay pupunta ang mga tao doon para
gabii, naay duha kabuok lalaki ang mamulot ng hinog na mangga. Isang gabi,
nangadto sa mangga para mangita ug may dalawang lalaki na pumunta sa punong-
mangga nga hinog. Sa ilahang pagpangita mangga para humanap ng hinog na mangga.
ug mangga, ang usa ka lalaki natingala nga Sa kanilang paghahanap, ang isang lalaki ay
ningkalit lamang ug ulan. Ninghangad siya nagtaka kung bakit biglamang umulan.
ug iyahang gilantaw kay nabasa man siya. Tumingin sila sa itaas dahil nga sila ay
Pagsimhot niya kay ihi man diay nga nabasa. Nang inamoy nila ay ihi pala ito na
hastang bahoa. Perti niyang balikas kay napakabaho. Nagmumura sila sapagkat
kapre man diay ang nangihi ug nakaligo isang kapre pala ang umihi at nabasa sila sa
siya sa ihi. Kadugayan niya ug balikas, ihi ng kapre. Sa tinagal nilang pagmumura
nawala na ang kapre. Nanagan dayun ang ay naglaho na ang kapre. Tumakbo kaagad
duha ka tawo kay nangahadlok. ang dalawang lalaki dahil sila ay natakot.
Wala madugay, gipaputol na ang Hindi nagtagal, pinaputol na ang punong-
mangga kay gibaligya kini sa tag-iya. mangga dahil ipinagbili ito ng may-ari.
Daghan kaayo ang nagtabang sa pagputol Marami ang nagtulong-tulong sa pagputol
kay dako man kaayo ang mangga. sa punong-mangga dahil sa laki nito. Nang
Pagkatumba na ana, nakadungog sila ug ito ay matumba, nakarinig sila ng maraming
daghang mga plato nga nabuak. Paglantaw plato na nababasag. Pagtingin nila ay wala
nila kay wala may mga plato. Hangtud namang mga plato. Hanggang sa tuluyan ng
natumba ra jud ang mangga. natumba ang punong-mangga.
Maygali kay ang nagputol naay
panagang maong naputol ra ang mangga. Buti na lamang ang pumutol ay may
Kay adunay usa ka higayon nga pagputol sa agimat kaya naputol nila ang punong-
usa ka balite, ang atsa nahibalik sa gaputol mangga. May isang araw kasi, nang pinutol
ug naigo ang iyahang ulo maong namatay ang punong balite, ang palakol bumalik sa
ang gaputol. Ang balite naputol ra kay pumutol at natamaan ang kanyang ulo
gilukat ug baha. Kay naputol naman ang dahilan ng kanyang pagkamatay. Ang
mangga ug balite, nagpuyo na dayun ug punong balite ay naputol rin dahil sa
malinawon ang mga tawo. malakas na baha. Dahil naputol na ang
punong-mangga at balite, ang mga tao ay
namuhay na nang mapayapa at matiwasay.
Ang mga Unggoy nga Ningbalos Ang mga Naghiganting Matsing

Adunay duha ka tawo nga ang May isang tao na ginambala niya ang
nanghilabot sa mga hayop sa lasang. Usa mga hayop na naninirahan sa kagubatan.
ka adlaw, nananom ang usa ug kamaisan. Isang araw, nagtanim ang isa ng mais. Ang
Ang iyahang kamaisan kay sulungon man sa kanyang maisan ay sinusugod ng mga
mga unggoy. Naghimo siya ug bitag. matsing. Gumawa siya ng patibong.
Nagkural siya ug alambre. Nagkuha pud Gumawa ng bakod mula sa alambre.
siya ug balas ug giayag niya ug maayo. Kumuha rin siya ng buhangin at sinala niya
Naglubok dayun siya ug sili ug iyahang ito ng maigi. Nagdikdik siya ng sili at piniga
gipuga ug gibubo sa balas. Iyaha dayung niya at binuhos sa buhangin. At binilad niya
gibulad arun mauga. Pagkauga ana, ito sa araw para matuyo. Nang matuyo ay
iyahang gidala sa iyahang kamaisan. Nag- dinala niya ito sa kanyang maisan.
arok siya ug kahoy ug ang ayagan iyahang Nagtanim siya ang kahoy at ang kanyang
gibitay sa kamaisan. Nagbitay pud siya ug sinala ay kanyang isinabit sa maisan.
usa ka sipi nga saging nga hinog sa Nagsabit din siya ng isang sipi ng saging na
alambre. Igo pud nga ang unggoy inig hinog sa alambre, tama lamang na hindi
ambak, dili maabot ang saging. maabot ng matsing kapag tatalon.
Ilaha na dayung gibantayan sa iyahang Binantayan niya at ng kanyang kasama
kauban ang mga pananom. Naa ra sila sa ang kanilang mga panananim. Sa gilid
daplin naglingkod arun dili sila makit-an sa lamang sila umupo para hindi sila makita ng
mga unggoy. Mga alas onse sa udto, naabot mga matsing. Pagsapit ng alas onse ng
ang mga unggoy nga nagpanon. Ang unang tanghali ay dumating na ang mga matsing.
ningduol sa kamaisan kay ang mga gagmay. Ang unang lumapit sa mais ay ang mga
Sila man ang gisugo sa mga dagko nga maliliit. Sila ang inutusan ng mga
unggoy. Pagkataod-taod, namalik na ang malalaking matsing. Makalipas ng ilang
mga gagmay nga unggoy kay nakakuha na sandali ay bumalik na ang mga maliliit na
ug mga mais. Nagpanon dayun ang mga matsing dahil nakakuha na sila ng mais.
dagko nga unggoy. Gihilabtan nila ang Sumunod naman ang mga malalaking
kamaisan. Pag-abot sa tunga kay nakit-an matsing. Ginulo nila ang kamaisan.
man nila ang saging nga gibitay. Nagtapok Pagdating nila sa gitna ay nakita nila ang
dayun ang mga unggoy ug ang kinadak-an saging na isinabit. Nagtipon agad ang mga
ang ningkab-ot sa saging. Daghan jud matsing at ang pinakamalaking matsing ang
kaayo silaang gahangad sa saging. Pagbira umabot sa saging. Marami silang tumingala
sa unggoy sa saging kay nangahulog man sa saging na nakasabit. Paghila ng matsing
ang balas ug napunta sa ilahang mata. sa saging ay nagsihulog ang mga buhangin
Nahalangan sila ug dili na makakita. Sige at napunta sa kanilang mga mata.
ra jud sila ug panglugod. Gikuha dayun sa Naanghangan sila at hindi na makakita.
tag-iya sa kamaisan ang mga unggoy ug Palagi nilang kinukuskos ang mga mata.
gisulod ug sako. Iyaha dayung gipamunalan Kinuha agad ng may-ari ng maisan ang mga
ug kahoy ug ning ingun ug “mga kawatan matsing at ipinasok sa sako. Pinalo niya ng
mong dagko!” Kadugayan ug bunal, kahoy ang mga ito at sinabihan na “mga
nangamatay dayun ang mga unggoy. magnanakaw kayo!” Hanggang sa namatay
Ang usa ka tawo pud, pareha ra ug ang mga matsing.
kahimtang sa iyahang kauban nga gisamok- May isa ring tao na pareho ng
samok pud ug mga unggoy. Nakadakop man karanasan ng kanya kasama na ginagambala
siya ug usa ka unggoy nga dako ug gaihaw rin ng mga matsing. Nakadakip siya ng
sila ug iro. Gidala dayun nila sa lasang ang isang malaking matsing at nagkatay siya ng
unggoy nga gisul-uban ug panit sa iro. Pag- isang aso. Dinala nila ito sa kagubatan at
abot sa lasang, iyaha dayung gibuhian. pinasuot ng balat ng aso. Pagkarating nila sa
Pagbuhi ana, ningsaka dayun ang unggoy kagubatan, pinakawalan niya ito. Nang
sa punuan. Nakakita ang ubang unggoy ug pinakawalan na niya, umakyat ang matsing
paglantaw nila, dili man diay unggoy ang sa puno. Nakakita ang ibang matsing at ang
ningkatkat, iro man diay. Nahadlok ang nakita nila ay hindi pala matsing ang
mga unggoy ug nangahulog. Wala sila umakyat sa puno kundi isang aso. Natakot
kadagan dayun kay nasakitan man sila ang mga matsing at sila ay nahulog. Hindi
pagkahulog nila. Gipamunalan dayun sa sila nakatakbo dahil sila ay nasaktan sa
tawo ang mga unggoy nga iyahang kanilang pagkakahulog. Sinaktan agad ng
nadakpan ug sige siya ug katawa. mga tao ang mga matsing na kanilang
Nangamatay jud ang mga unggoy. nahuli habang tumatawa. Namatay ang mga
Pagkapipila ka adlaw, gigabaan siya. unggoy.
Sige na siya ug ubo-ubo. Ug muubo siya Ilang araw ang lumipas ay dinalaw
kay mukarab naman siya. Usa ka adlaw, siya ng karma. Palagi na siyang hinihika.
ningsakay siya sa trak nga ningkabit Kapag umuubo siya ay nangangatal siya.
lamang. Giubo mana siya ug pag-ubo niya Isang araw, sumakay siya ng trak at kumabit
kay sige man siya ug karab-karab ug lamang. Bigla siyang inatake ng matinding
ningbuhi sa iyahang pagkagunit. Samtang ubo at nangangatal kaya nakabitaw siya sa
nagdagan ang trak, nahulog jud siya ug kanyang pagkakapit. Habang tumatakbo ang
namatay. trak ay nahulog siya at namatay.
Ang Misteryo sa Malubog River Ang Misteryo sa Malubog River

Naay duha kabuok magsuon nga May dalawang magkapatid na naliligo sa
naligo sa suba. Ningkalit lamang siya ug ilog. Bigla na lamang nawala ang isa.
kawala. Ningtiglom ra siya ug wala na Lumubog siya at hindi na lumitaw. Natakot
ningtunga. Nahadlok ang iyahang igsuon ang kanyang kapatid kaya humingi ito ng
maong nanawag kini ug tabang sa ubang tulong sa mga tao. Nakita nila ang bata na
mga tawo. Nakita nila ang bata nga patay patay na. Ang bata pala ay hinila sa ilalim.
na. Ang bata kay gibira man diay sa ilalom. Naalala nila ang mga sabi-sabi ng mga
Nahinumduman nila ang istorya-istorya sa matatandah noon na may malaking isda sa
mga karaan nga naay dako kaayo nga isda ilog na iyon na pinangalanang ugtong. Gabi-
sa maong suba nga gihinganlan ug ugtong. gabi ay sumasalpok ito sa ilog at malakas
Kada gabii mulagapak kini sa suba ug rin itong humigop ng mga tao.
kusog kaayo ni siya musuyop ug mga tawo. Noon ay may mga bata rin na mahilig
Kaniadto, naa puy mga bata nga hilig tumira ng mga paniki. Ang puno na
kaayo mamusil ug mga kabog. Ang kahoy dinadapuan ng mga paniki ay malapit
nga gibatugan sa kabog kay naa ra dapit sa lamang sa ilog. Pagkakita nila sa isang
suba. Pagkakita nila ug usa ka kabog, ilaha paniki ay tinira nila ito kaya ito nahulog.
dayung gipusil mao nang nahulog. Nang nahulog na ito ay nilapitan nila at
Pagkahulog, ilahang giduol ug natingala nagtaka sila nang makitang dahon lamang
sila kay dahon ra ang ilahang nakita. ang nandoon. Nagtaka sila dahil paniki
Natingala sila kay kabog jud ang ilahang talaga ang nakita nila at maliwanag ang
nakita kay bulanon man, ug pagkapusil kay buwan, at nang tumira sila ay nahulog talaga
nahagbong jud ang kabog. Apan nahimo ang paniki. Ngunit naging dahon ito
kining dahon pagkakita nila. pagkakita nila.
Naa puy grupo sa mga batan-on nga May isang grupo ng mga kabataan na
nakakita ug tangkig sa suba nga tulo nakakita ng isang palos sa ilog na tatlo ang
kabuok ang ulo. Ilahang gikuha ang tangkig ulo. Kinuha nila ang palos dahil iyon pa
kay mao pay pagkakita nila ug ingun ato. lamang ang kauna-unahan pagkakataon na
Nakahuna-huna sila nga naay tag-iya ang nakakita sila ng ganoon. Napag isip-isip nila
tangkig maong ilahang gibuhian ug balik sa na may nagmamay-ari sa palos kaya
suba. pinakawalan nila ito sa ilog.
Sukad ana nga panghitabo, ang mga
tawo kung muagi sa suba, manabi jud sila Mula noon ay kapag dadaan ang mga tao
isip pagtahod sa mga dili ingun nato nga sa ilog ay nagbibigay-galamang na sila sa
nagpuyo o nagpalibot sa suba. mga engkantong naninirahan sa may ilog.
Ang White Lady sa Punuan sa Ang White Lady sa Puno ng Mangga

Mangga Isang araw, may isang batang lalaki na
Usa ka adlaw, naay usa ka batang naglalaro sa malaking puno ng mangga.
lalaki ang nagdula-dula sa dakong punuan Pagtingin niya sa malaking butas ng puno
sa mangga. Paglantaw niya sa bangag sa ay may nakita siyang isang halo na nasa
mangga, nakakita siya ug halo nga naa sa loob nito. Kumuha siya ng palaspas at
sulod. Nagkuha siya ug lamangkay ug sinindihan niya ito at kanyang sinunog ang
iyahang gidauban ang halo nga naa sa halo na nasa butas ng puno. Pagkatapos ay
bangag. Paghuman kay ningskwela dayun pumasok na siya sa paaralan. Pagbalik niya
siya. Pagbalik niya pagkahapon, ang ng hapon, lumaki na ang apoy sa butas ng
bangag sa mangga kay ningdako na ang puno at lumaki na rin ang butas. Pinabayaan
kalayo ug ninglahos na ang bangag. nila ito hanggang sa lumaki nang lumaki
Gipasagdan nila hangtud sa ningdako ang butas ng puno.
najud ang bangag. Kinagabihan, matutulog na sana ang
Pagkagabii ana, samtang paingun na bata nang may nakita siyang isang babae na
matulog ang bata, nakakita siya ug babaye mahaba ang buhok at maputi ang damit.
nga taas ug buhok ug puti ug sinina. Bisan Kahit anong tago niya sa kanyang kumot ay
unsaon niya ug bukot ug habol, dili man jud ayaw talagang mawala ng babae na
mawala ang babaye nga naglutaw sa nakalutang sa kanyang harapan. Isinalaysay
iyahang atubangan. Iyaha kining gisugilon niya ito sa mga tao at kanyang nalaman na
sa mga tawo ug ilahang gipamatud-an nga marami na pala ang nakakakita ng mga
daghan napud diay nakakita ug mga dili engkanto sa puno ng mangga.
ingun nato sa mangga.
Nganung Gihinganlan ug Malubog? Bakit Pinangalanang Malubog?

Ang maong barangay kay adunay suba Ang barangay na ito ay may ilog na
nga wala pa jud natin-aw. Lubog ra jud ni kahit kailan ay hindi pa luminaw. Ang ilog
perminte hangtud nga gihinganlan ang na ito ay palaging malabo o malubog
maong suba ug Malubog River. Gikan ning hanggang sa binansagan itong Malubog
subaa sa bukid ug mao ni ang kinatumyan River. Ang ilog na ito ay galing pa sa
nga suba. Ang kaning subaa nahisakop man kabundukan at ito ang huling ilog. Ang ilog
aning barangaya maong Malubog pud ang na ito ay napapabilang sa barangay na ito
gingalan ani nga barangay. kaya Malubog rin ang ipinangalan sa
barangay.
Nganung Parat ang Dagat? Bakit Maalat ang Dagat?

Saunang panahon, ang dagat tab-ang Noong unang panahon, ang dagat ay
pa na. Usa ka adlaw, ningtabok ang matabang pa. Isang araw, tumawid ang
sakayan gikan sa Misamis paingun sa bangka mula sa Misamis patungo sa
Siquijor. Sa tunga-tunga sa lawod, nakakita Siquijor. Sa gitna ng dagat, nakakita sila ng
mana sila ug galingan nga naglutaw. Ilaha gilingan na nagpalutang-lutang. Kinuha nila
dayung gikuha ang galingan. Ning ingun ang gilingan. Sabi ng isang tao, “subukan
ang usa ka tawo, “ato kono ning sulayan ug kaya nating gilingin ang asin” kasi kumuha
galing ning mga asin.” Kay nanguha man sila ng mga buong asin. Giniling agad nila
sila ug mga tibuok nga asin. Ilaha dayung ang asin. Habang ginigiling nila ang asin,
gigaling ang asin. Samtang nagsige sila ug ito ay unti-unting nahuhulog sa bangka.
galing, ang asin pud kay sige ug kahulog sa Tinigil nila ang paggiling ng asin dahil
sakayan. Gihunong na nila paggaling unya umaagos pa rin ang asin. Hanggang sa
gaagas man gihapon ang asin. Hangtud nga nabigatan ang bangka at nalunod ang mga
nabug-atan ang sakayan ug nangalunod tao. Nang malunod na ang mga tao ay ang
ang mga tawo. Pagkalunod ana, ang gilingan ay nagpatuloy pa rin sa paggiling
galingan nagsige gihapon ug andar ng asin kaya maraming asin ang nahulog sa
hangtud nga daghan na kaayong asin ang dagat. Ito ang dahilan kung bakit naging
nangahulog sa dagat. Mao ni ang maalat ang dagat sa parteng ibabaw at
hinungdan nga ningparat ang dagat sa matabang pa rin sa ilalim na bahagi ng
himabaw dapit ug sa pinakailalom tab-ang dagat.
gihapon.
BARANGAY MANGGA
Ang Amamarang Ang Amamarang

Ingun ang mga katigulangan saunang Sabi ng mga matatanda noong unang
panahon, nga kada semana santa, dili panahon, tuwing semana santa ay hindi
pwede maggawas-gawas ang mga tawo sa maaaring lumabas-labas ang mga tao sa
ilahang balay kung udtong tutok kay naay kanilang bahal kapag tanghaling tapat
mugawas nga amamarang. Kung mugawas sapagkat may lalabas na amamarang. Kapag
ang amamarang kay dili na pwede lalabas na ang amamarang ay hindi na
makapangayo ug tabang sa Ginoo kay pwedeng humingi ng tulong sa May Kapal
anang panahona, wala na ang Ginoo kay dahil sa panahong iyan, wala na ang Diyos
gilutos na. Wala pud kabalo ang mga tawo dahil gilutos na siya. Hindi rin alam ng mga
kung unsay hulagway anang amamarang tao kung ano ang hitsura ng amamarang
kay wala pay maski isa nga nakakita ani. dahil wala pa ni isa ang nakakita dito.
Pero mao may ingun sa mga katigulangan, Bagamat ito ang sabi-sabi ng mga
ilaha nalang pud kining gisunod. matatanda, ay sinusunod pa rin nila ito.
Ang Buaya sa Suba Ang Buwaya sa Lawa

Sa dako nga suba sa barangay Sa lawa sa barangay Mangga, may isang
Mangga, naay usa ka buaya nga dako buwaya na sobrang laki. Binili ng may-ari
kaayo. Gipalit sa tag-iya ang maong buaya ang buwaya kasama ng mga isda, kaya
kauban sa mga isda, maong daghan kaayo maraming isda ang lawang yaon.
ug isda ang maong suba. Gibuhian ang mga Pinakawalan ang mga isda sa lawa pati na
isda ug ang buaya. Sa panahon karun, dako rin ang buwaya. Sa panahon ngayon,
na kaayo ang buaya. Mao nang dili sinasabing malaki na ang buwaya. Kaya
paadtuan ang maong suba sa mga bata kay hindi pinapalapit ang mga bata sa lawa
adunay dako kaayo nga buaya nga mukaon dahil may malaking buwaya doon na
ug tawo. Wala pa hinuoy panghitabo diin kumakain ng tao. Wala pa namang
nakapatay ang buaya, apan nag-amping naitalang pangyayari kung saan may
gihapon sila kung muadto sila sa suba. nabiktima na ang buwaya, ngunit nag-iingat
pa rin sila kung pupunta sila sa lawa.
Ang Bulawan sa mga Hapon Ang Ginto ng mga Hapon
Ang mga Hapon sauna, dugay nga Noon ang mga Hapon ay nakatira sa
nagpuyo sa Pilipinas kay nagnegosyo sila. Pilipinas dahil mayroon silang negosyo
Pag-abot sa gubat sa Pilipinas, maong ang nang dumating ang digmaan sa Pilipinas.
mga Hapon nagbuhat ug mga pansyon nga Kaya ang mga Hapon ay gumawa ng mga
gilubngan sa ilahang mga bulawan. puntod para sa kanilang mga ginto. Nang
Gibalikan nila ang mga bulawan nga payapa na ang Pilipinas any binalikan nila
nalinaw na ang Pilipinas. Ang uban nakuha ito. May iilang nakuha na at ang iba naman
na, naa puy uban nga hangtud karun, naa ay hindi pa nakukuha hanggang ngayon.
pa gihapon ug wala kini nahibaw-i kung asa Walang nakakaalam kung saan ito inilibing.
gilubong.
Ang Dako nga Agila Ang Malaking Agila
Saunang panahon, aduna pay mga Noong unang panahon may mga agila
agila nga makita lang bisan asa. Dako pang makikita sa kahit saang lugar.
kaayo ni siya nga langgam ug mao kini ang Napakalaki nitong ibon at natatakot ang
gikahadlokan sa mga bata. Dili ni siya mga bata rito. Hindi siya dumadapo sa
mubatog sa mga sanga kay maglupad-lupad sanga dahil lilipad lamang ito.
ra ni. Isang araw ang mga bata ay masayang
Usa ka adlaw, naay mga bata nga naglalaro. Sa kanilang paglalaro napasin
malipayon kaayong nagdula-dula. Sa nilang lumilim ang paligid. Nang sila ay
ilahang pagdula-dula, nakabantay sila nga tumingala malaking agila ang kanilang
mura ug ninglandong ang palibot. nakita sa ibabaw. Tumakbo ang mga bata
Paghangad nila, naay dako kaayo nga agila ngunit ang isang bata ay nahabol ng agila.
ang naa sa ilahang ibabaw. Nanagan sila Tinangay ang bata dahil natamaan siya sa
ug naa may usa ka bata nga naapsan jud sa kuko na agila dahil Malaki kamay at mga
agila. Gidagit jud ang bata kay naigo man kuko nito. Nabalitaaan ng mga tao ito kaya
siya sa kumkom sa agila kay dagko man pinagkalat na kinain ng agila ang bata. Ito
kaayo siya ug kamot ug mga kulamoy. ang mga paniniwala ng mga matatanda
Gidungog dayon ang maong panghitabo sa noon na ang agila ay kumakain ng bata.
mga tawo ug ilahang gipakalat nga gikaon Nang tumagal mga manok o sisiw na
sa agila ang maong bata. Mao kini ang lamang ang kinakain ng agila.
tinuohan sa mga katigulangan sauna nga
mukaon ang agila ug bata. Apan
nagkadugay, mga manok o piso nalang ang
pangkan-on sa agila.
Ang Dako nga Iro sa Suba Ang Malaking Aso sa Lawa

Sauna, sa dakong suba, naay dako Noon, may nagbabantay na malaking aso
kaayo nga iro ang nagbantay diha. Iyahang sa lawa. Ang may-ari ng malaking aso ay
tag-iya kay nagpuyo sa balite. Daghan na naninirahan sa puno ng balite. Marami na
kaayong mga tawo ang giatangan sa dako ang hinarang ng malaking aso sa gitna ng
nga iro sa dalan. Naay usa ka higayon diin, daan. May isang pangyayari na kung saan
naay usa ka tawo nga samtang nagbaklay- ay may isang taong naglalakad-lakad
baklay duol sa suba, giatangan siya ug dako malapit sa lawa. Sa kanyang paglalakad ay
kaayo nga iro. Wala ra naunsa ang tawo hinarangan siya ng isang malaking aso.
kay nakadagan man siya ug iyaha kining Hindi naman nasaktan ang tao kasi
gisugilon sa mga tawo sa maong barangay. nakatakbo siya nang malakas. Ikinuwento
Pagkadungog ani sa mga tawo, ingun sila niya ito sa ibang mga tao. Pagkarinig nila ay
nga balbal ang maong iroa ug nagpa iro-iro sinabi nila na ang malaking aso na
lang. Wala pa hinuoy napatay ang iro apan nagpapakita sa kanila ay isang aswang
mahadlok na ang mga tawo nga mulabay sa umano na nagpapalit ng anyo bilang isang
maong suba kay basin atangan sila sa iro malaking aso. Wala pa namang napatay ang
nga dako. malaking aso, ngunit natatakot na sila na
dumaan malapit sa lawa dahil baka sila ay
harangan ng malaking aso.
Ang Kabog nga Bali-bali Ang Paniki na Balimbing

Saunang panahon, panahon sa mga Noong unang panahon, panahon ng
giyera, kauban sa mga hayupan, naay usa gyera kasama ng mga hayop ay may
ka kabog nga bali-bali. Pwede siya paniking balimbing. Siya nakakalakad at
mulakaw, pwede pud mulupad. nakakalipad.
Usa ka adlaw, nagkontes ang kabog ug Isang araw nagpaligsahan ang paniki at
ang mga hayupan. Ang nagkontra kay ang ang mga hayop. Ang kalaban ay mga
mga dagko nga hayupan ug mga gagmay malalaking hayop at maliliit na hayop. Ang
nga hayupan. Ang gibuhat sa kabog kay ginawa ng paniki ay sumali siya sa grupo ng
ning apil siya sa grupo sa mga dagko nga mga malalaking hayop dahil marunong
hayupan kay kabalo man siya mulakaw nga siyang maglakad kagaya ng aso. Nang
mura ug iro. Sa pagbugno sa mga hayupan, naglabanan na ay nanalo ang mga
nakadaog ang mga dagkong mananap. Pildi malalaking hayop. Natalo ang mga maliliit
ang mga gagmay kay matumban ra man sila dahil maapakapan lamang sila sa mga
sa mga dagko. malalaking hayop.
Kadugayan, nanggawas ang mga Kinalaunan ay lumabas ang mga
gagmay nga mananap nga manglupad, maliliit na hayop na lumilipad, gaya ng
sama sa mga putyukan ug mga buyog. Sila putyukan at mga pukyutan. Sila naman ang
napud ang nakig gyera. Ningsugot ang mga naglaban. Tinanggap ng mga laking hayop
dagkong mananap nga magkontra napud ang hamon nila. Ngunit sa kanilang
sila. Apan sa ilahang pagbugno, paglalaban ay namatay ang mga malaking
nangamatay man ang mga dagkong hayop gaya ng baka dahil dadapuan nila ito
hayupan sama sa mga baka kay ilaha mang at kakagatin. Nang makita ng paniki na
batugan ug pangpaakon. Pagkakita ani sa natalo ang mga malalaking hayop, lumipat
kabog nga napildi ang mga dagkong siya sa grupo ng mga maliliit na hayop dahil
mananap, ningbali napud siya ug ning apil marunong siyang lumipad.
napud sa grupo sa mga gagmay nga Kahit na sumali siya sa maliliit na
mananap kay kabalo man pud siya mulupad. hayop ay kakagatin pa rin siya ng mga ito
Bisan pa ug nakigkauban na siya sa kaya hindi na siya lumilipad tuwing umaga
mga gagmay nga mananap, unayon gihapon upang hindi makagat. Tuwing gabi na siya
siya ug paak sa mga mananap mao nang dili lumalabas.
na siya mulupad-lupad ug buntag arun dili
siya mapaakan. Kada gabii na siya
maggawas-gawas.
Ang mga Manggahat Ang mga Manggahat
Ang mga Manggahat kaliwat sa mga Ang mga Manggahat ay kalahi ng mga
Subano nga sa bukid nagpuyo. Naa silay Subanen na sa bukid nakatira. Mayroon
mga payag nga ilahang puy-an. Ang mga silang mga kubo na kanilang tinitirhan. Ang
Manggahat kay mga isog nga Subano. mga Manggahat ay matapang na Subanen.
Magdala sila ug mga pana ug basket nga May mga dala-dala silang mga pana at
butanganan ug bala. Naa pud silay murag basket na lalagyan ng mga bala. Mayroon
tinta nga ug makaigo ug tawo, makuyapan din silang mga tinta na kapag natamaan ang
jud ang tawo. Basta adunay tawo nga tao ay mawawalang sila ng malay. Kapag
masalaag sa ilahang lugar, ilaha kining may mga taong napapadpad sa kanilang
panaon. Maayo man sila mutira ug pana lugar ay papanain nila ito. Magaling silang
kay mao mani ang ilahang perming gigamit. tumira ng pana dahil ito ang parating nilang
Muplastar sila sa kahoy, didto magpatong ginagamit. Pumapatong sila sa kahoy upang
arun maigo jud nila ilahang gustong matamaan nila ang kanilang gustong
panaon. Dili pa na nila patyon ang tawo kay panain. Hindi pa nila ito papatayin dahil
dalhon pa nila sa ilahang tribo ug didto nila dadalhin pa nila ito sa kanilang tribo at
sayaw-sayawan ug pistahan. Paghuman ani doon nila ito sasayawan at pagpyistahan.
nga ritwal, ayha na nila lapaon ang tawo ug Pagkatapos ng ritwal ay inihaw nila ito at
kaonon. Naay mga Manggahat sa Tangub kinakain. Noon ay may mga Manggahat sa
sauna, apan karun mga Subano nalang nga lungsod ng Tangub ngunit ngayon ang
edukado ang nahibilin. Apan sa mga lugar natitira na lamang ay mga Subanen na may
sa Zamboanga del Norte, naa pa gihapon pinag-aralan. Samantalang sa lugar ng
ang mga Manggahat. Zamboanga del Norte ay mayroon pa ring
mga Manggahat.
Ang Pangalan nga Mangga Ang Pangalang Mangga

Saunang panahon, mga Subano pa ang Noong unang panahon mga Subanen pa
namuyo diri. Naa may mga punuan sa lamang ang nakatira ditto. May mga puno
mangga apan talagsaon ra. Ang mga ng mangga ngunit bihira lamang. Noon ang
subano kung maglakaw sauna magdala ug mga Subanen ay nagdadala ng bakol. Kung
mga bukag. Kung kapuyon sila, magpahulay napapagod sila ay magpapahinga sila sa
sila sa landong sa mangga. Pagpahulay sa lilim ng manga. Nang makapagpahinga na
landong, naa may usa ka guardamonte nga ay may isang guardamonte na tumitingin sa
tig subay sa bukid. Gipangutana niya ang bukid. Tinanong niya ang Subanen na
Suban-on nga nagdala ug bukag kung unsay nagdadala ng bakol kung anong pangalan sa
pangalan sa maong lugar. Wala pud sila lugar. Hindi sila nagkaintindihan dail hindi
nagkasinabot kay ang guardamonte dili marunong magsubanen ang guardamonte, at
kasabot ug sinubano, ug ang Subano pud ang Subanen ay nakaiintindi ng bisaya.
dili kasabot ug bisaya. Nangutana ang tawo Nagtanong ang tao na “saan ka galing?”
ug “asa man ka gikan?” Wala ningtubag Hindi ito sumagot at nakinig lamang.
ang Subano ug naminaw ra. “Ano ang iyong dala?” tanong ulit ng tao.
“Unsa may imuhang gidala?” Dahil iba-iba ang laman ng bakol ng
nangutana ug balik ang tawo. Kay bisan Subanen. Sumagot naman ang Subanen ng
unsa ra man ang sulod sa bukag sa Subano. “manga”. Dahil akala niyang ang tinatanong
Ning tubag pud ang Subano ug “mangga.” ay ang pangalan ng kahoy na pinagsilungan.
Kay nakaingun siya nga ang gipangutana Ito rin ang sinulat ng guardamonte na
kay ang ngalan sa kahoy nga gipasilungan. pangalan ng lugar. Hanggang sa tinawag
Mao napuy gisulat sa guardamonte sa kung itong barangay Mangga at dumami ang mga
unsa ang pangalan sa lugar. Hangtud nga puno ng manga.
gitawag kini ug barangay Mangga ug
nanaghan na hinuon ang tanom nga
mangga diri.
Ang Sinugdanan sa Dagat ug Suba Ang Pinagmulan ng Dagat at Ilog

Saunang panahon, usa ra ang tubig ug Noong unang panahon, isa lamang ang
puro ra tab-ang. Usa ka adlaw, naay usa ka tubig at matabang. Isang araw may isang
mananagat nga sa panahon sa kakaraanan, mananagat na sa panahon noon kumakain
mukaon sila ug asin. Ganahan man kaayo sila ng asin. Gustong-gusto talaga ng tao na
ang maong tawo nga mukaon ug isda nga kumain ng isda na may asin kaya hiniling
naay asin maong naghingalan siya nga niya na sana maging maalat ang mga isda sa
mahimo pa untang parat ang mga isda sa tubig. May dinala siyang asin sa malaking
tubig. Nagdala man siya ug asin, iyahang tubig upang maging maalat ang isda.
gibubo ang asin sa dakong tubig arun Nagalit ang mga engkanto kung bakit
muparat ang isda. binuhusan ang malaking tubig ng asin na
Nasuko ang mga engkanto kay hindi naman gusto ng mga engkanto ng
nganung gibubuan ang dakong tubig ug asin asin. Hinati ng engkanto ang malaking tubig
kay dili man ganahan ang mga engkanto ug upang magkaroon ng hangganan. Ang
asin. Gibahin sa engkanto ang dakong tubig maalat na tubig pinangalanang dagat at ang
arun naay utlanan. Ang parat nga tubig matabang ay pinangalanang ilog.
gihinganlan ug dagat, ug ang tab-ang nga
tubig gihinganlan ug suba.
Ang Tawo nga Nalumos Ang Taong Nalunod

Naay usa ka tawo nga naay binuhi nga May isang tao na may alagang kalabaw
kabaw ug usa ka iro. Kada adlaw, itugway at isang aso. Araw-araw, itugway ng tao ang
sa tawo ang iyahang kabaw duol sa suba ug kanyang kalabaw malapit sa lawa at ang
magkuyog-kuyog permi ang iyahang iro. kanyang aso naman ay palaging sumasama.
Usa ka adlaw, gitugway sa tawo ang Isang araw, gitugway ng tao ang kanyang
iyahang kabaw sa suba dapit sa balite ug kalabaw sa lawa na malapit sa puno ng
ningkuyog pud ang iro. Kalit lamang nga balite at sumama rin ang kanyang aso. Bigla
naay ningbira sa tawo ug nalumos siya sa na lang may humila sa lalaki mula sa lawa at
suba. Pagkadugayan, ning uli ang iro nga nalunod siya. Ilang sandali ay umuwi na ang
wala na ang iyahang agalon. Natingala ang aso na hindi kasama ang kanyang amo.
pamilya sa tawo kay nganung nag-una ug Nagtaka ang pamilya ng taong nalunod
uli ang iro nga wala nag-uban sa agalon. kung bakit umuwi ang aso nang hindi siya
Ilahang gisubay ang suba ug didto nakita kasama. Pinuntahan nila ang lawa at doon
nila ang kabaw nga nagtindog lamang ug nakita nila ang kalabaw na nanatiling
nagpaabot sa iyahang agalon. Nabalaka na nakatayo at naghintay sa kanyang amo.
ang iyahang pamilya, ug nakakita sila ug Nag-alala na ang kanyang pamilya at sa
tawo nga naglutaw sa unahan. Ilahang hindi kalayuan ay may nakita silang taong
gilantaw, ug pagkakita sa nawong, mao man nakalutang. Tiningnan nila ang mukha ng
jud ang ilahang gipangita. Wala hinuon taong nakalutang at iyon na nga ang taong
nangalag ang maong tawo apan ang hinahanap nila. Hindi man nagpaparamdam
iyahang kamatayon nagpabilin gihapon nga ang taong iyon ngunit ang kanyang
misteryo hangtud karun. pagkamatay ay nananatili pa ring isang
misteryo.
Ang Tawo nga Nangawat sa mga Ang Taong Nagnakaw sa mga Engkanto
Engkanto Noong unang panahon, marami pang
Saunang panahon, daghan pa kaayong punong balite sa mundo. Tumutubo ito sa
balite aning kalibutana. Muturok ni sila sa tabi ng ilog. May mga sumisilong doon at
daplin sa suba. Naay mga magpasilong ani, may nagtatali ng mga hayop. Isang araw,
naa puy magtigway. Usa ka adlaw, naay usa may isang magsasaka na mahirap lamang.
ka manigwayay nga pobre kaayo. Nang dumaan siya sa isang punong
Paglabay niya sa usa ka balite, mga balite, mga alas otso na ng gabi ay nagtaka
alas otso sa gabii, natingala siya kay hayag siya dahil maliwanag ang puno ng balite.
kaayo ang balite. Paglantaw niya, kita siya Pagtingin niya ay nakakita siya ng
ug usa ka dako kaayo nga balay nga naay napakalaking bahay na tinitirhan ng mag-
magtiayon nga nagpuyo. Kining maong asawa. Ang bahay na ito ay sobrang laki na
balay nga dako kaayo kay nagsidlak-sidlak kumikislap-kislap dahil gawa ito sa ginto.
kay bulawan man. Wala siya nagbanha. Hindi siya nag-ingay. Nakaupo lamang siya
Naglingkod ra siya sa daplin ug naglantaw sa gilid at pinagmasdan kung ano ang
kung unsay buhaton sa mga engkanto nga gagawin ng mag-asawang engkanto.
magtiayon. Ilang sandali lamang ay may napansin
Pagkataod-taod, naa siyay nabantayan siyang nagkakano o binukid. Alam ng
nga nagkano o nagbinukid. Nakahibalo man nagkakano na kung tatawagin ang mga
ang nagkano, nga kung tawgon ang mga engkanto, silang lahat ang lalapit na tila
engkanto, sila tanan ang muadto, mura ug kasama ng hangin.
uban sa hangin. Nanglakaw sila tanan kay Umalis silang lahat sapagkat sabi ng
ning ingun man ang tag-iya sa balay nga may-ari na alas otso na at pupunta na sila sa
manglakaw na sila kay alas otso na kay lugar na nais nilang puntahan.
muadto sila sa dapit nga ilahang gustong Ang kinakain nila ay ang usok at amoy
adtuan. ng sinaing at ulam. Pagkatapos nito ay iiwan
Ang ilahang kan-on kay ang alisngaw na nila ang mga pagkain dahil ang amoy
ra sa nilong-ag ug mga sud-an. Paghuman lamang nito ang nais nila. Narinig ng
ana kay biyaan dayun nila ang mga magsasaka na sinabi ng may-ari na “Abre
pagkaon kay ang baho ra silbi sa mga katumba!” pagkasabi nito ay bumukas ang
pagkaon ang ilahang tuyo. Nadunggan man buong bahay. Kapag sasabihing “sira
sa manigwayay nga ning ingun ang tag-iya katumba!” sasara naman ang bahay pati na
sa balay nga “Abre katumba!” pag-ingun rin mga bintana. Umalis na lahat ng nakatira
ana, ang balay mangabre pud tanan. Pag- sa bahay. Nakita niya na ang mga nakatira
ingun ug “Sira katumba!” musira pud ang ay may mga sasakyang ginagamit at nagtaka
balay hasta ang mga bintana. Nanglakaw siya kung saan dadaan ang sasakyan kahit
na tanan ang namuyo sa balay. Nakita niya kakayuhan naman doon. Nalaman nalang
nga ang mga namuyo kay naay mga niya na kalsada pala ang lugar na iyon ng
sakyanan nga gamiton ug natingala siya mga engkanto.
kung asa agi ang sakyanan nga kalibunan Nagmatyag ang magsasaka sa bahay at
man unta ang palibot. Didto niya nahibaw- ilang sandali na ang lumipas ay wala pa ring
an nga karsada diay ang maong dapit sa tao. Sinubukan niyang puntahan ang bahay
mga engkanto. at sinabi niyang “Abre katumba!” Agad
Gipamati sa manigwayay ang balay, ug namang bumukas ang bahay. Dahil ninais
pila ka higayon naman ang nilabay nga ng magsasaka na yumaman, pumasok agad
wala gihapoy tawo nga nabilin. Gisulayan siya sa bahay, kinuha ang upuan na gawa sa
niya ug duol ang balay ug ning ingun pud ginto at dinala ito sa kanilang bahay.
siya ug “Abre katumba!” Naabre pud dayun Ibinenta niya ito at yumaman talaga siya.
ang balay. Interesado pud kaayo ang Nang tumagal ay unti-unting
manigwayay nga madato, ningsulod dayun kumukupas ang gamit ng mga engkanto
siya sa balay ug nagpas-an siya ug doon sa punong balite. Nagtaka ang
lingkuranan nga bulawan ug gidala niya sa engkanto kung bakit may gamit na nawala,
ilahang balay. Gibaligya niya ang sino ang nakapasok sa kanilang bahay at
lingkuranan ug nadato jud siya. kung sino ang kumuha. Hanggang sa
Nagkadugay, nagkahilis ang mga butang nalaman ng nakatira sa punong balite kung
sa mga engkanto didto sa balite. Natingala sino talaga ang may kagagawan at nagalit
ang mga engkanto nga naay nawala, kinsay siya nang husto. Inabangan nila ang tao at
nakasulod sa ilahang balay ug kung kinsa hindi talaga sila umalis. Inakala naman ng
ang nanguha. Hangtud nakabalo ang taga tao na umalis na ang mga engkanto.
balite kung kinsay nagkuha sa ilahang Pumunta muli siya sa malaking bahay at
gamit, ug nasuko siya pag-ayo. Ilahang sinabing “Abre katumba!” Pagbukasng
giatangan ang tawo ug wala najud sila bahay ay naroroon lang pala ang may-ari ng
nanglakaw. Nakaingun ang tawo nga bahay. Ikinulong agad ang tao ng mga
nanglakaw ang mga engkanto. Ning adto engkanto.
napud siya sa dako nga balay ug ning ingun Ang pamilya naman sa tao ay lahat
ug “Abre katumba!” Pag-abre sa balay, namatay at ginawang alipin ng mga
naa ra man diay sa sulod ang tag-iya sa engkanto. Kapag mamamatay ang isang tao
balay. Gipreso dayun ang tawo sa mga na hindi kagustuhan ng engkanto ay hindi
engkanto. ito dumidiretso sa sementeryo.
Ang pamilya pud sa tawo nahurot ug Pamamalikmata ang kanilang paraan o
kamatay ug gihimong ulipon sa mga papalitan ng tangkay ng saging ang katawan
engkanto. Basta mamatay ang tawo nga ng namatay. Pinatay ng engkanto ang tao.
pagbuot sa engkanto, dili man mudiritso sa Nakita ng tao ang kanyang pamilya sa
minteryo. Lamat man ang ilahang pamaagi malaking bahay. Ang kanyang asawa ay
o ilisan ug balani ang lawas sa namatay. nagdidikdik ng bigas at ang kanyang anak
Gipatay jud sa engkanto ang tawo. Nakita naman ang nagpapakain sa baboy.
sa tawo ang iyahang pamilya sa dako nga Sinabi ng pamilya ng tao na “mabuti
balay. Ang iyahang asawa kay naglubok ug naman at sumunod ka sa amin. Buhay ka
humay ug ang iyahang mga anak maoy nang nagpunta ka dito. Ngunit kami ay
nanglalog ug baboy. hindi na makakauwi dahil patay na kami
Ning ingun ang pamilya sa tawo nga nang mapadpad dito.”
“maayo kay nakaapas ka namo. Buhi ka “Patay na rin naman ako nang
ninggikan diri. Kami dili na makauli kay pumunta dito!” sagot naman ng bana.
patay naman mi ninggikan” “Ahh. Magkakasama na tayo dito dahil
“Patay naman pud ko ninggikan!” hindi na tayo makakauwi. Mamamatay muli
ningtubag pud ang bana. tayo.” Sabi ng asawa.
“Ahh. Mag-abot jud ta diri kay dili At nanatili doon ang tao at ang
naman ta kauli. Mamatay pa man jud ta kanyang pamilya bilang mga alipin ng mga
pag-usab.” Ingun pud ang asawa. engkanto.
Ug nagpabilin jud dadto ang tawo ug
ang ilahang pamilya isip usa ka ulipon sa
mga engkanto.
Ang Tawo nga Gilamat Ang Tao na Namalikmata
Adunay usa ka tawo nga mulakaw May isang tao na may lakad tuwing
kada gabii. Layo kaayo iyahang adtuan ug gabi. Malayo ang kanyang pupuntahan at
tul-id ra ang dalan. Wala siya kabalo kung matuwid ang daan. Hindi niya alam kung
unsay naa sa dalan kay ang iyaha lang, anong mayroon sa daan dahil ang nasa isip
musubay lang siya sa dalan. Natingala siya lang niya ay malaman ang daan. Sa kanyang
nga sa iyahang pagbaklay, wala siya naabot paglalakbay ay nagtaka siya dahil hindi siya
sa iyahang gustong adtuan. Nagsige ra jud nakarating sa gusto niyang pupuntahan.
siya ug baklay hangtud nga nakamatngon Patuloy pa rin ang kanyang paglalakad
siya nga gabalik-balik ra siya sa iyahang hanggang sa napagtanto niyang paulit-ulit
agi. Nahinumduman man niya ang giingun na kanyang dinadaanan. Naalala niya ang
sa mga katigulangan nga lamat ang tawag mga sinabi ng mga matatanda na ang tawag
kung sige siya ug balik-balik sa agianan. sa pauli-ulit na dinaanan ay namalikmata.
Maong iyahang gibali ang iyahang sinina Kaya binaliktad niya ang kanyang sinuot na
ug naulian ra jud siya. damit at gumaling siya.
Ang Tigulang nga Nawala Ang Matandang Nawawala
Saunang panahon, naay usa ka Noong unang panahon, may isang
kakahuyan nga puy-anan sa mga kabog nga kagubatan na tinitirhan ng mga paniki. Ang
taw-an. Ang maong lugar kay mura ug usa lugar na iyon ay parang isang isla na
ka isla nga kakahuyan ug didto mamatog kagubatan at doon dadapo ang mga paniki.
ang mga kabog. Ang mga kabog makita nga Makikita nating tuwing gabi ay madaming
daghan kada gabii. Pagkakadlawon, paniki. Kinaumagahan ay babalik na sila sa
mubalik na sila sa ilahang puy-anan ug kanilang tirahan at nakasabit sa sanga. Isang
magbitay ra sa mga sanga. Usa ka adlaw, araw may isang matandang nagtratrabaho.
adunay usa ka tigulang nga nagtrabaho. Nagbungkal siya dahil ang kanyang asawa
Nagbunlay siya kay ang iyahang asawa ug at mga anak ay namatay dahil sa pagtaas ng
iyahang mga anak kay nangamatay na lagnat. Siya nalang ang natira. Hanggang sa
gumikan anang takig. Siya nalang ang kinuha siya ng mga bata at dinala sa kanila
nahibilin. Sige ra siya ug bunlay hangtud dahil kawawa ito dahil matanda na. Ang
nga gikuha siya. Naay usa ka bata nga mga batang iyon ay alaga ng mga engkanto.
nagsakay ug awto. Gikuha siya sa mga bata Nang nandoon na siya sinabihan siya
ug gidala sa ilaha kay luoy kaayo kay ng mga bata na “tay huwag kang kumain ng
tiguwang na. Ang katong mga bata kay kaning. Kung ano ang aming kakainin,
binuhi pud ug mga engkanto. gayundin ang iyong kakainin. Kung
Sa didto na siya, giingnan siya sa mga taawagin ka huwag na huwag kang kakain”.
bata nga “tay, ayaw biya pagkaon kung Kung saan ang mga bata ay doon din ang
pakan-on ka ug luto nga tapol. Kung unsay matanda dahil sinunod niya ang mga sinabi
among kan-on, mao ra pud ang imuhang ng mga ito. Hanggang dumating ang
kan-on. Kung sangpiton ka, ayaw jud ug panahon na ang mga engkantong tinitirhan
kaon ug lain.” Mao nang kung asa ang mga ng mga bata ay nagsawa na sa mga bata.
bata, didto ra pud ang tigulang kay iyahang Pinapauwi na ang matandang tinulungan
gisunod ang giingun nila. Hangtud naabot dahil naguluhan na.
ang panahon nga ang engkantong gipuy-an “Saan naman ako titira kung hindi ko
sa mga bata gipul-an na sa mga bata. alam ang pabalik?” tanong ng matanda.
Papaulion na ang tigulang nga ilahang “Maaalala mo rin ito dahil ibabalik ka
giampon kay gisamokan na. nami kung saan ka namin kinuha. Hindi ka
“Asa man ko nagpuyo nga wala naman maglalakad dahil ihahatid ka namin ng
ko kadumdom?” nangutana ang tigulang. sasakyan”. Sagot ng mga bata.
“Makadumdom ra ka kay ihatod ka Nang nakatira pa sa engkanto ang
namo sa inyuha kung asa ka namo kuhaa. matanda wala siyang mga damit. Ang
Dili naka magbaklay kay ihatod ka namo ug kanyang damit na suot ay ganun pa rin
sakyanan.” Ning tubag pud ang mga bata. noong pagkakuha sa kanya. Anim na taon
Ang tigulang sa gapuyo pa siya dadto siyang nakatira sa engkanto. Kung papalaot
sa engkanto, wala jud siyay sinina. Ang siya ay sasabihan siya ng mga bata na “tay,
iyahang gisuot kay mao ra japun sa iyahang sumakay ka sa sasakyan na ito”. Pagtingin
gisuot atong pagkuha niya. Mga unom siya niya sa sasakyan ay isang buwaya ngunit
katuig gapuyo-puyo sa engkanto. Kung sumakay parin siya. Nasa malapit sahulihan
managat pud siya ug ingnun siya sa mga siya nakasakay kapag papalaot sila. May
bata nga “Tay, sakay aning sakayan.” mga panahong marami silang kuha na
Buaya man ang tan-aw sa tigulang sa magagandang isda at ibebenta nila ito.
sakayan, apan ningsakay gihapon siya. Naa Kapag wala naman silang nakuha na isda
siya dapit sa ulahi nagsakay ug managat na ang mga kukuha ng mga bunot ng paspas ng
sila. Naay mga panahon nga daghan sila ug isda. Tatapikin lamang nila ito at magiging
kuha nga nindot nga mga isda ug ilaha isang magandang isda na ang mga ito at
kining ibaligya. Kung wala pud silay ibebenta agad nila.
makuha nga isda kay ang mga bata Sabi agad ng matanda na Nakita niya
manguha ra ug mga bunot nga kanang ang kanyang mga kapitbahay ngunit ang
pinaspasan nga isda. Ilaha ra kining kanyang mga kapitbahay ay hindi
pikpikon ug mamahimo dayun kining bisan nakakakita sa kanya ngunit magbebenta pa
unsa nga klase sa nindot nga isda. Ilaha rin sila. Siya lang ang nakakakilala sa kanila
dayun kining ibaligya. at hindi na siya nakikilala ng kanyang mga
Ning ingun ang tigulang nga siya kapitbahay.
makakita sa iyahang mga silingan, apan Pag-uwi niya sa kanyang tirahan nataka
ang iyahang mga silingan dili makakita niya siya kung bakit nag-iba ang kanilang lugar.
pero mamaligya gihapon sila. Siya ray Ang mga kapitbahay niya ay nagulat dahil
nakaila nila, ug wala napud siya mailhi sa akala nila ay patay na ang matanda ngunit
iyahang mga silingan. buhay pa pala ito.
Pag-uli na niya sa iyahang pinuy- “Inampon ako ng mga bata at ngayon ay
anan, natingala siya kay nganung nausab inuwi na nila ako. Nagalit ang kanilang amo
na ang iyahang lugar. Ang iyahang mga at pinapauwi na niya ako kaya ako umuwi”
silingan ug parente pud nagdahom nga sabi ng matanda. Pag-uwi niya wala na
patay na siya ug natingala sila nganung siyang trabaho dahil may nagtratrabaho ng
buhi pa ang tigulang. iba. Umuwi na lamang siya sa kanyang
“Giampon lage ko sa mga bata ug lugar na kanyang kinagisnan upang Makita
karun giuli nako nila. Nasuko man ang niya ang kanyang mga kamg-anak.
ilahang amo ug papaulion naman jud ko
maong ning uli pud ko.” Ingun ang
tigulang. Pag-uli niya, wala napud siyay
trabaho kay gitrabaho na ug lain. Ning-uli
nalang pud siya sa iyahang lugar nga
tinuod jud niyang gigikanan arun makita
niya ang iyahang mga parente.
Ang Tulo ka Dalaga Ang Tatlong Dalaga
Adunay tulo ka dalaga nga mga gwapa May tatlong dalaga na magaganda
man unta apan wala jud nahalin. ngunit walang sinuman ang nagkagusto.
Natigulang nalang sila, wala gihapon Hanggang sa nagging matanda na sila ay wa
nahalin. Hangtud naabot ang panahon nga wala pa ring nagkagusto. Hanggang
naminyo ug una ang kinamanghuran. dumating ang panahon na naunang nag-
Pagkaminyo sa kinamanghuran, naghilak asawa ang bunsong kapatid. Nang mag-
na ang kinamagulangan kay basin walay asawa na ito ay umiyak ang panganay dahil
nagkagusto niya kay ngil-ad ba siya ug baka walang nagkagusto sa kanya dahil
batasan o maot siya. Naghilak pud ang pangit ang kanyang ugali o pangit siya.
tunga-tunga kay naunhan siya ug kaminyo. Umiyak din ang pangalawa sa
Ning ingun ang kamanghuran nga “mga magkakapatid dahil naunahan siyang mag-
manang, ayaw lang mo pagsaba. Dili asawa. Sinabi ng bunso na “mga kapatid
maabtan ug pipila ka bulan, maminyo ra huwag niyong ibunyag. Hindi aabot ng
lage tang tanan.” ilang buwan ay mag-aasawa tayong lahat”.
Tuod man, naminyo ra jud silang tanan Dumating nga ang panahon na nag-
pero dugay hinuon kaayo ug nagpuyo na asawa silang tatlo at tumira silang
dayon silag malinawon. mapayapa.
Banog-banog Banog-banog
Naay usa ka tawo nga kabalo May isang tao na marunong
mudiwata. Usa ka adlaw, naay usa ka bata magdiwatahan. Isang araw may isang bata
nga kaliwat niya, nga bag-ong anak nga na kalahi niya, na bagong silang na may
banog-banogon. Ang magbanog kay mao sakit na banog-banog. Ang magbanog ay isa
nay diwatahan kay magdaot-daot ang ring diwatahan dahil magkakasakit ang
tawong gibanog. Mag-ihaw sila ug baboy taong binanog. Magkakatay sila ng baboy at
ug manok ug maghimo ug lukay nga manok at gagawa ng palaspas na tinatawag
gihinganlan nila ug hagdan-hagdan sa nilang hagdan ng uwak. Ito ang gagamitin
uwak. Mao ni ang iali sa duyan sa bata ug nilang pantakip sa duyan at yuyugyugin nila
yugyugon nila ang duyan. Muingun dayon ito. Sabay sabing “banog-banog! Banog-
sila ug “banog-banog! Banog-banog! banog! Ipadagit sa banog!” Ito ang kanilang
Ipadagit sa banog!” Mao ni ang buhaton gagawin upang mapabilang ang isang tao sa
arun masakop nila ang usa ka tawo. Basta kanila. Kapag hindi maggiging kasamahan
dili mahimong myembro, dili jud makapuli walang sinuman ang makakapalit sa duyan.
sa ilahang duyanan. Pwede ra mag-amigo Ang bata na nasa duyan ay mahahawaan sa
apan dili jud pwede mupuli sa ilahang batang binanog kaya ito ay magkakasakit.
duyanan. Ang bata nga giduyan kay Kaya ang mga tao ay napilitang maging
matakdan man pud sa bata nga gibanog- miyembro upang mapagaling ang kanilang
banog maong magdaot-daot. Mao ng anak sa banog-banog.
mapugos jud ang usa ka tawo ug
pamyembro arun lang jud maulian ang
ilahang bata sa banog-banog.
Kano-kano Kano-kano
Ang mga engkanto magpuyo sa mga Ang mga engkanto na nakatira sa
balite. Ang mga balite sauna daghan pa balite. Noon ay marami pa ang mga balite
kaayo kay gituuhan kini sa mga kakaraanan dahil naniniwala silang may mga nakatirang
nga naay mga engkantong gapuyo. Ang engkanto sa mga ito. Ang gagawin ng mga
buhaton sa mga karaang mga tawo kay tao ay papatayuin ang mga itlog sa balite.
magpatindog-tindog ug mga itlog sa balite. Habang pinapatayo ang itlog ay
Samtang magpatindog ug itlog kay magsasambit sila ng pangalan ng taong nais
maghingalan sila ug mga tawo nga gusto nilang gumaling o mga bagay na nais nilang
nilang maayo o mga butang nga gusto nila makuha. Kung tatayo ang itlog ay ibig
makuha. Kung mutindog ang itlog, pasabot sabihin na sang-ayon ang engkanto sa gusto
ning uyon ang mga engkanto sa gipangayo ng mga tao. Ngunit kapag ito ay gumulong
sa mga tawo. Apan kung muligid ra ang ibig sabihin hindi sila sang-ayon. Patuloy pa
itlog, timailhan nga wala sila ning uyon. rin silang humingi sa kanilang gusto habang
Magsige lang gihapon sila ug pangayo pinapatayo ang itlog. Hindi sila titigil
samtang nagpatindog ug itlog. Dili nila hanggat hindi ito tatayo.
undangan ang maong binuhatan hangtud Gagawin ulit nilang mga ginawa nila
nga mutindog ang itlog. kapag gagaling ang kanilang mga kalahi
Buhaton usab nila ang maong sapagkat naniniwala sila na ang mga
binuhatan kung mamaayo na ang ilahang nakatira sa balite ang nagpapagaling sa
kaliwat gikan sa sakit-sakit kay nagtuo man kanila. Hindi sila gagaling kung hindi sila
sila ang gaayo ani kay ang mga nagpuyo sa magkano. Kapag magaling na ang mga may
balite. Dili sila mamaayo kung dili sila sakit ay tatnungin nila ang balite kung ano
magkano. Kung mamaayo na ang nagsakit, ang gusto nilang ialay. Magbanggit sila gaya
mangutana sila sa mga nagpuyo sa balite ng ilang manok ang kanilang gusto at itlog
kung unsa ilahang gustong ihalad. hanggang sa nakatayo ang itlog at ibig
Maghingalan sila sama sa pila ka manok ug sabihing sang-ayon ang mga engkanto sa
itlog ang ilahang gusto hangtud nga sa alay ng mga tao.
mutindog ang itlog nga pasabot kay
ningsugot ang engkanto sa ipanghalad sa
mga tawo.
Nganung Taas ang Langit? Bakit Mataas ang Langit?

Saunang panahon, ang langit ubos pa Noong unang panahon, mababa pa ang
kaayo. Mao nang ilahang sulti-sulti nga langit. Kaya ang sabi-sabi na piso lamang
piso nalang ang pamilite sa langit. Bisan ang pamasahe sa langit. Kahit anong
unsay pangayuon sa mga tawo, ihatag hingioin ng mga tao ay ibibigay ng
dayun sa Ginoo kay dali ra man ni Panginoon dahil madali lang itong
madunggan. maririnig.
Apan, usa ka adlaw, giabuso na sa Ngunit isang araw, inabuso ng mga tao
mga tawo ang Ginoo. Dili na sila mulihok ang Panginoon. Hindi na sila kumikilos
sa ilahang kaugalingun ug maningkamot para sa kanilang sarili dahil umaasa silang
kay nagsalig na sila nga bisan unsa ilahang lahat ng kanilang hingiin ay ibibigay ng
pangayuon, ipanghatag man sa Ginoo. panginoon. Nagalit ang Panginoon kaya
Nasuko ang Ginoo ani ug iyahang gipatas- pinataas niya ang langit. Mula noon hindi
an ang langit. Sukad atong panahona, dili na sa lahat ng panahon dinggin ng
na sa tanang panahon dunggon sa Ginoo Panginoon ang kanilang dasal. Minsan ay
ang ilang pag-ampo. Naay usahay nga ibibigay sa tao ang hinihingi minsan naman
ihatag kung unsay gipangayo sa tawo, naa ay hindi dininig ang dasal. Dahil ito sa
puy usahay nga dili jud madungog ang pag- pagtaas ng langit.
ampo. Kini tungod kay taas naman ang
langit.
BARANGAY MAQUILAO
Ang Bag-ong Kasal Ang Bagong Kasal

Naay duha ka magtiayon nga bag-ong May dalawang mag-asawa na bagong
kasal. Pagkagabii ana, naa man jud nay kasal pa lamang. Kapag gumabi na ay may
pagabuhaton ang bag-ong kasal. gagawin talaga ang bagong kasal. Nang
Pagkamang na sa bana, gisikaran siya ug gumapang ang bana patungo sa kanyang
kalit sa iyahang asawa ug nalagpot. asawa ay sinipa niya ito at tumilapon.
Nahiubos kaayo siya kay bag-ong kasal Sumama ang loob ng lalaki sapagkat bagong
gud. Pagkabuntag, ningsayo ug mata ang kasal pa lamang sila. Kinabukasan ay
bana arun mangdaro. Giadto siya sa maagang gumising ang bana upang mag-
iyahang asawa ug giingnan, “dong! araro. Pinuntahan siya ng kanyang asawa at
Pamahaw sa dong!” sinabihang “Dong! Mag-almusal ka muna!”
“Ahh! Pamahaw mo ug inyo diha!” “Ahh! Kumain ka nang mag-isa
ningtubag pud ang bana. Nagpadayon ra diyan!” sagot naman ng bana. Nagpatuloy
gihapon siya ug pangdaro maski walay pa rin siya sa pag-aararo kahit hindi nag-
pamahaw. Pagkaudto, gihatdan napud siya agahan. Nang tanghali na ay dinalhan ulit
ug paniudto sa iyahang asawa kay nagsige siya ng pananghalian ng kanyang asawa
ra siya ug daro, dili na mukaon ug dili na dahil lagi na lamang siyang nag-aararo at
muuli sa balay. hindi na kumakain at umuuwi ng bahay.
“Dong, pagkaon sa dong.” Ning ingun “Dong, kumain ka na!” sinabi ng
ang asawa. asawa.
“Pagkaon mo diha! Maglagot ko kay “Kumain kayo diyan! Nakakainis
sikad-sikaran lamang ko!” ningtubag pud dahil sinipa lamang ako!” sagot ng bana.
ang bana. Kinagabihan, magkatabi sila upang
Pagkagabii, nagdulog na sila arun matulog na. Sumasama pa rin ang kalooban
mangatulog. Ang bana nagsige gihapon ug ng bana. Sinabi ng kanyang asawa “Hay
luod-luod. naku dong! Alam ko na kung ano ang
Ning ingun dayun ang asawa “ay sus problema mo! Kaya kita sinipa sapagkat
dong! Kabalo nako sa imuhang problema! may regla ako!”
Maong gisikaran tika kay nagpula man “Sana sinabi mo agad para hindi ako
akoang kalendaryo gud!” malipasan ng gutom dahil mauunawaan ko
“Ning ingun unta ka daan arun dili ko naman!” sagot naman ng bana.
mapasmo kay musabot ra man ko!”
ningtubag pud ang bana.
Ang Estudyanteng Gisudlan Ang Estudyanteng Sinapian

Kasagara diri, daghan kaayo nga mga Kadalasan dito, maraming mga mag-
estudyante ang pangsudlan ug dautan nga aaral ang sinasapian ng masasamang
espiritu. Dili lamang sa eskwelahan, apan elemento. Hindi lamang sa paaralan kundi
apil napud sa ilahang balay. Adunay mga maging sa kanilang tahanan. May
nagpuyo nga mga dautang espiritu. Kung naninirahang masasamang espiritu. Kapag
masamok sila, ilahang sudlan ang maong nabulabog sila, sinasapian nila ang taong
tawo nga gasamok nila. Naa puy usahay nambulabog sa kanila. May mga
nga kaibgan nila maong ilahang sudlan. pagkakataon din na nagugustuhan nila kaya
Kasagara sa mga gipangsudlan kay mga nila ito sinasapian. Kadalasan sa mga
hilomon kaayo ug dili kabalo mamalikas. sinasapian ay mga tahimik at hindi
Usa ka higayon, naay usa ka marunong magmura.
estudyante nga hilomon kaayo ug wala May isang pangyayari na may isang
kaayo mga higala. Kung naa siyay mag-aaral na napakatahimik at walang
problema kay iluom ra niya. Maong ning masyadong kaibigan. Kapag may problema
gara ang dautang espiritu ug gisudlan siya. siya at sinasarili niya lamang. Kaya mas
Natingala man ang iyahang mga ginikanan lalong nagustuhan ng masamang espiritu na
nga nawad-an na ug buot ang estudyante siya ay sapian. Nagtaka ang kanyang nga
kay diay lahi na ang nagdala sa iyahang magulang na nawala sa sarili ang estudyante
lawas. Magsiga-siga naman ang iyahang dahil iba na pala ang may hawak sa kanyang
mata ug maghilak-hilak. Usahay pud katawan. Nilalakihan na niya ang kanyang
magpahiyom lamang. Gidala nila ilahang mga mata at umiiyak-iyak. Minsan naman
anak sa binisaya arun patambalan kay ay ngumingiti siya. Dinala nila ang kanilang
nabalaka na kaayo sila sa ilahang anak. anak sa albularyo upang ipagamot sapagkat
Pag-abot didto sa mananambal, ning nababahala na sila sa kanilang anak.
ingun dayun siya ug gisudlan ug dautang Pagdating nila sa manggagamot, sinabi
espiritu ilahang anak. Gitambalan niya kini niya agad na sinapian ng masamang espiritu
ug bisan unsa, ug gipangadjian. ang kanilang anak. Ginamot niya ito ng
Kadugayan, nakuyapan ang estudyante ug kahit ano at pinanalamanginan. Kinalaunan
pagmata ani, naulian na siya. Sukad ato, ay nahimatay ang estudyante at pagkagising
mas mainampoon na ang estudyante ug ang niya ay gumaling na siya. Mula noon, mas
iyahang mga ginikanan arun dili na naging madasalin pa ang mag-aaral at ang
samokon sa dautang espiritu. kanyang mga magulang upang hindi na
gambalain ng masamang espiritu.
Ang Magtiayon ug ang Anak Ang Mag-asawa at ang Anak

Naay usa ka magtiayon nga naay usa ka May isang mag-asawa na may isang
anak. Pagkagabii ana, namalong na sila ug anak. Kinagabihan, pinatay na nila ang ilaw
suga arun mangatulog. Ningkalit ra man ug upang matulog. Bigla-biglamang sumigaw
syagit ang asawa ug “dong pasigaa ang ang asawa ng “dong, buksan mo ang ilaw
suga kay naay nangamang nga ulipan!” dahil may gumagapang na alupihan!”
Gipasiga pud sa bata ang lamparilya. Pinailawan naman ng bata ang lampara.
“Aha man ma!” nangutana ang bata. “Nasaan na ma?” tanong ng bata.
“Nah wala na nuon!” ningtubag pud “Nawala na!” sagot naman ng ina.
ang inahan. Ningbalik sila ug katulog. Natulog sila ulit. Nang tumuntong ang alas
Pagtungtong sa alas tres, ningkamang tres ng madaling araw, gumapang ulit ang
napud ang bana. bana.
“Naa napud ang ulipan dong oh! “Nandito ulit ang alupihan dong!
Pasigaa ang suga!” ningsyagit napud ang Buksan mo ang ilaw!” sumigaw ang ina.
inahan. “Wala naman ma ah!” sabi ng bata.
“Wala lagi ma?” nangutana ang bata. “Hindi mo na nahuli!” sumagot naman
“Wala na hinuon ka kasakop!” ang ina. Bumalik ulit sila sa pagkakatulog.
ningtubag pud ang inahan. Nangatulog sila Kinabukasan, sumama ang loob ng bana sa
ug balik. Pagkabuntag ana, nahiubos kaayo kanyang asawa. Sinabi ng kanyang asawa na
ang bana sa iyahang asawa. Ning ingun “mag-igib ka ng tubig upang makapagsaing
ang asawa nga “pagkabo ug tubig diha kay na ako dahil maagang papasok ang
maglong-ag ko kay musayo atong estudyante natin!”
estudyante ug eskwela run!” “Ahh utusan mo ang alupihan diyan!”
“Ahh sugua ng ulipan diha!” ningtubag sagot naman ng bana.
pud ang bana.
Ang Mag-uyab Ang Magkasintahan
Naay duha ka mag-uyab. Ang lalaki May dalawang magkasintahan. Iniibig
nahigugma gihapon sa babaye maski pa rin ng lalaki ang babae kahit na kalat na
gidungog na sa ilahang barangay nga sa kanilang barangay na aswang ang babae.
wakwakon ang babaye. Wala jud niya tuuhi Hindi niya pinaniwalaan ang sinabi ng mga
ang giingun sa mga tawo. Usa ka gabii, tao. Isang gabi, pumunta ang lalaki sa bahay
ning adto ang lalaki sa balay sa babaye ng babae upang doon matulog. Natutulog na
arun didto matulog. Nangatulog na sila. sila.
Pagka alas dose sa gabii, ang inahan Nang tumuntong ang alas dose ng
sa babaye nanghaplas ug lana. Pagkataod- hating gabi, ang ina ng babae ay namamahid
taod, ninglupad na kini ug nabuslot ang na ng langis. Lumipas ang ilang sandali,
atop. Pagkahuman sa inahan, ningsunod lumipad na ito dahilan ng pagkabutas ng
man ug bangon ang uyab sa lalaki. bubong. Pagkatapos ng ina ay sumunod
Nakamatikod ang lalaki nga ningbangon namang bumangon ang kasintahan ng lalaki.
ang iyahang uyab. Iyaha ra jud ning Napansin ng lalaki na bumangon ang
gilantaw kung unsay buhaton. Nanghaplas kanyang kasintahan. Pinagmasdan niya
man pud ang babaye ug lana. Pagkahapit lamang kung ano ang gagawin nito.
na niya mawakwak, iyahang gibutang ang Namamahid na rin ng langis ang babae.
garapa ug ninglupad pud siya. Nang malapit na siyang magbagong-anyo
Ang nahibilin sa balay kay ang lalaki bilang aswang, inilagay niya muna ang
nalamang. Nakit-an man niya ang lana, ug garapon ng langis at saka lumipad.
nanghaplas pud siya. Naa pa may sobra Ang naiwan na lamang sa bahay ay ang
ang lana, iyahang giinom. Nahimo siyang lalaki. Nang makita niya ang langis ay
wakwak ug kusog kaayo siya nakalupad kay pinahid niya rin ito sa kanyang katawan.
daghan siyag nagamit nga lana. Dahil may natitirang langis pa ay ininom
Ang iyahang ugangonon ug ang niya ito. Naging aswang na siya at
iyahang uyab, naapsan niya ug lupad. napakatulin niyang lumipad sapagkat
Kusog ra man jud ang lupad niya, maong maraming langis ang kanyang nagamit.
ningminor siya. Hangtud naapsan niya ug Naunahan niya ang kanyang magiging
lupad ang duha ka wakwak ug iyahang biyanan at kanyang kasintahan sa paglipad.
gipangutana ug “unsaon paghunong ug Dahil sa tulin ng kanyang paglipad ay
lupad ani?” Nabalaka na ang lalaki kung dumahan-dahan siya. Hanggang sa naabutan
unsaon niya paghunong ug lupad kay kung na niya ang dalawang aswang sa paglipad at
wala niya imna ang lana, apas-apas ra unta tinanong “paano ba ako makakahinto sa
sila ug niluparan. paglipad?” Nabahala ang lalaki sa kung
papaano niya pahihintuin ang paglipad dahil
kung hindi niya ininom ang langis ay baka
makakasabay niya lamang dalawa sa
paglipad.
Ang Pari, Madre ug Sundalo Ang Pari, Madre at ang Sundalo
Ang langit kay giatngan ni San Pedro Ang langit ay binabantayan ni San
ug anaa siya nahimutang sa portahan ug Pedro at nasa pasukan siya dahil siya ang
siya ang tigpasulod sa mga tawo nga magpapapasok sa mga taong sumakabilang
namatay. Ang unang namatay kay pari. buhay. Ang unang namatay ay ang pari.
Nanuktok ang pari sa portahan. Kumatok ang pari sa pintuan.
“Kinsa?” nangutana si San Pedro. “Sino ka?” tanong ni San Pedro.
“Pari ko San Pedro!” ningtubag pud “Isa akong pari, San Pedro!” sumagot
ang pari. naman ang pari.
“Ahh sige! Naay purok diha, istambay “Ahh sige! May kubo diyan, diyan ka
sa diha! Kay dili pa ko kadesisyon nimo!” muna tumambay dahil hindi pa ako
ning ingun pud si San Pedro. Ang sunod makakapasya sa iyo!” sagot naman ni San
nga namatay kay ang madre. Nanuktok pud Pedro. Ang sumunod na pumanaw ay ang
siya. madre. Kumatok rin siya.
“Kinsa?” nangutana si San Pedro. “Sino ka?” tanong ng pari.
“Madre ko San Pedro!” ningtubag “Madre ako San Pedro!” sagot naman
pud ang madre. ng madre.
“Ahh sige! Naay waiting shed diha, “Ahh sige! May waiting shed diyan,
naa puy pari diha. Pag istorya sa mo!” ning at may pari rin diyan. Mag-usap muna
ingun pud si San Pedro. Ang sunod kayo!” sinabi ni San Pedro. Ang sumunod
namatay kay ang sundalo. Ang sundalo kay naman ay ang sundalo. Ang sundalo ay
nagkabayo. Kusog kaayo nakadagan ang sumasakay ng kabayo. Matulin ang
kabayo. Pag-abot nila sa kabayo, nanuktok pagkakatakbo ng kabayo. Pagdating nila ng
dayun. kanyang kabayo ay kumatok agad sila.
Kani si San Pedro kay maningka man Itong si San Pedro naman ay
pud. “Kinsa?” nangutana si San Pedro. naninigaw. “Sino ka?” tanong ni San Pedro.
“Sundalo San Pedro!” ningtubag pud “Isang sundalo San Pedro!” sumagot
ang sundalo. naman ang sundalo.
“Ahh sige! Sulod na!” ning ingun pud “Ahh sige! Pumasok ka na!” sabi ni
si San Pedro. Naglibog ang madre ug pari San Pedro. Nalito ang madre at ang pari
kay nganung nakasulod ug una ang sundalo dahil naunang makapasok ang sundalo
unya sila kay wala nga nag-alagad man habang sila ay hindi kahit na nanilbihan sila
unta sila sa Ginoo. sa Diyos.
“Ahh madre, himuon ka nakong “Ahh madre, gagawin kitang kabayo
kabayo arun makasulod ta!” ning-ingun upang makapasok tayo!” sabi ng pari.
ang pari. Ningsugot ang madre ug nanuktok Pumayag naman ang madre at kumatok na
na sila. sila.
“Kinsa?” nangutana si San Pedro. “Sino ka?” tanong ni San Pedro.
“Sundalo San Pedro!” ningtubag pud “Isang sundalo San Pedro!” sagot
ang pari. naman ng pari.
“Ahh sige! Sulod!” ning ingun pud si “Ahh sige, pumasok ka!” sabi ni San
San Pedro. Ningsulod na sila. Pedro at agad naman silang pumasok.
“Taymsa! Murag lain ni da!” ingun si “Sandali lamang! Parang may
San Pedro. Gihikap-hikap niya ang madre kakaiba!” sabi ni San Pedro. Hinipo-hipo
ug ning-ingun, “Ahh! Grabe ning samara! niya ang madre at sinabing “Ahh! Ang laki
Naay center diha, padressingi na!” ng sugat nito! May center diyan, ipatapal
mo iyan!”
Nganung Maquilao? Bakit Maquilao?

Sauna, ang barangay Maquilao, Noon, ang barangay Maquilao ay
kanipaan pa. Usa ra ni siya ka sityo kay pinalilibutan pa ng sasa. Isang sityo lamang
gamay ra man ang namuyo. Kadugayan, ito dahil kakaunti lamang naninirahan dito.
nanaghan ang mga tawong nagpuyo diri Kinalaunan, dumami na ang mga taong
kay abunda man ug pagkaon ug tubig diri. naninirahan dito dahil sagana sa mga
Hangtud giila na kini nga usa ka barangay pagkain at tubig. Hanggang sa kinilala na
sa Tangub. Gihinganlan ni siya ug nga ito bilang isa sa mga barangay ng
Maquilao tungod sa kadaghang isda nga Tangub. Pinangalanan itong Maquilao dahil
kilawon. sa dami ng isda na kinikilaw.
Walay Plete Walang Pamasahe

Usa ka adlaw, naay usa ka tawo nga Isang araw, may isang taong
nagsuroy-suroy. Daghan na siya ug lugar namamasyal. Maraming lugar na ang
nga naadtuan ug nakagasto na siya ug kanyang napuntahan at gumasta na ng
dako-dako nga kwarta. Hangtud nga malaki-laking halaga. Hanggang sa malapit
nahurot tanan ug gasto niya ang kwarta ug na niyang naubos ang lahat ng kanyang pera
gamay nalamang ang nahibilin. Dugay- at kakaunti na lamang ang natira. Dahil
dugay man siyang nagsuroy-suroy hangtud matagal-tagal din siyang namamasyal,
nakabati siya ug kakapoy ug kagutom. nakaramdam siya ng pagod at gutom.
Nakakita man siya ug budbod nga Nakakita siya ng suman na itinitinda
baligya ug naibog siya. Iyahang gipalit at nagustuhan niya ito. Ibinili niya ang
iyahang sobra nga kwarta ug budbod arun kanyang natitirang pera ng suman upang
mukaon. Daghan na siya ug nakaon ug makakain. Marami na siyang nakain at
nakapahulay na siya. Nakadesisyon dayun nakapagpahinga na rin siya. Napagpasyahan
siya nga muuli na. Nangatang siya ug rural na niya na umuwi. Nag-abang siya ng rural
ug pagkataod-taod nakasakay ra siya. at pagkaraan ng ilang sandali ay nakasakay
Tungod sa kakapoy, lago na kaayo siya ug na siya. Dahil sa pagod ay nadungisan ang
panagway, ug nahugawan napud ang kanyang mukha at nadumihan ang kanyang
iyahang sinina. Ningduol ang konduktor damit. Lumapit ang konduktor sa kanya at
niya ug ning ingun ug “plete nimo dong!” sinabing “ang pamasahe mo iho!” Wala ng
Wala namay laing kwarta ang tawo. ibang pera ang lalaki. Kumuha na lamang
Nagkuha nalamang siya ug budbod ug siya ng suman at kanyang binalatan. Ang
iyahang gipanitan. Ang panit ang iyahang balat ang kanyang kinain at tinapon naman
gikaon ug ang unod maoy gilabay. ang laman. Sumigaw ang konduktor at
Ningsyagit dayun ang konduktor ug sinabing “may sira-ulong nakasakay sa
“nasakyan jud tag buang ani!” Nakauli ra atin!” Nakauwi rin ang lalaki at hindi
jud ang lalaki ug wala jud hinuon siya nakapagbigay ng pamasahe sapagkat
nakaplete kay naalaan siya ug buang. napagkamalan siyang baliw.
BARANGAY SICOT

Ang Lagsaw ug ang Bao Ang Usa at ang Pagong
Naay duha ka hayopan nga kontra jud May dalawang hayop na magkalaban.
kaayo silang duha. Matag kita nila, magsige Tuwing magkikita sila, palagi silang
silag lalisay. Sigeg sungog-sungugon sa nagtatalo. Palaging tinutukso ng Usa ang
lagsaw ang bao nga hinay kono ni Pagong na mabagal siyang maglakad. Isang
mubaklay. Isa ka adlaw ana, gihagit sa araw hinamon ng Usa ang Pagong ng
lagsaw ang bao nga maglumbaanay ug pabilisan sa pagtakbo at paunahan sa
kinsa ang unang maabot sa dako nga kahoy pagdating sa malaking puno sa malayo.
sa layo-layo. Dako kaayo ug kumpyansa Kampanti ang Usa na mas mabilis siyang
ang lagsaw kay mas kusog siya mudagan tumakbo kaysa ni Pagong. Ngunit ang
kaysa sa bao. Apan ang bao, nagpabilin ug Pagong ay nagpakumbaba at tinanggap ang
paubos ug ningsugot siya sa hagit sa hamon.
lagsaw. Inumpisahan na nila ito. Malayo na ang
Gisugdan na nila kini. Layo-layo na ug natakbo ng Usa samantalang ang pagong ay
naabtan ang lagsaw samtang ang bao parang hindi pa umusad. Napag-isipan ng
murag wala pa gihapon nakairog sa iyang Usa na magpahinga muna siya sa ilalim ng
gibarugan tungod sa kahinay. Nakahuna- punong-mangga. Dahil napagod nang husto
huna ang lagsaw nga magpahulay usa sa ang Usa, nakatulog siya at ilang oras na ang
ilalom sa mangga. Kay gikapoy man kaayo lumipas nagising na ang Usa. Pagkagising
ang lagsaw, nakatulog jud siya. Pipila ka niya nakita niya ang Pagong na nakarating
oras ang milabay, nakamata ang lagsaw. na sa kanilang kasunduan sa malaking puno.
Pagmata niya nakita niya nga ang bao Nanghinayang ang Usa kung bakit natulog
naabot na sa ilang gisabutan na kinutuban. siya at kung bakit kampanti siya sa Pagong.
Nagmahay ug ayo ang lagsaw nganung Simula noon ay hindi na niya tinutukso si
natulog siya ug nganung kompyansa kaayo Pagong.
siya sa bao. Sugod ato dili na jud niya
sungog-sungugon ang bao kay natagam na
siya.
Ang Pangalan nga Sicot Ang Pangalan na Sicot

Ang mga karaang mga gapuyo dinhi Ang mga sinaunang tumira dito ang
ang nagngalan jud aning lugara. siyang nagpangalan sa lugar na ito.
Gipanganlan nig Sicot tungod kay gamay ra Pinangalanan itong Sicot dahil maliit ito na
ni siya nga isla ug pik-ot ang dalan. isla at makitid ang daan.
Pag Tuktugaok sa Manok Ang Tilaok ng Manok

Ang mga himungaan kung muputak na Ang mga inahing manok pumuputak
sila magabii, dayon tubagon pud ug putak tuwing gabi, at kung sasagutin ito ng putak
sa sunoy, matod sa mga kinaraan, naa ng isang tandang, ayon sa mga sinaunang
konoy napaangkan. Tinuod jud ni nga panahon, mayroong nabuntis. Totoo ito na
timailhan kay daghan na diri sa barangay palatandaan dahil marami dito sa barangay
Sicot ang napaburusan bisan mga batan-on Sicot ang nabuntis na minor de edad pa.
pa. Naa gali usa ka babaye nga sa sentro Mayroon ding isang babae na sa sentro
gapuyo, naburos siya ug nahibaw-an jud sa nakatira, na nabuntis at nalaman ng mga
mga silingan nga napaangkan siya tungod kapitbahay na nabuntis siya nang walang
kay naa daw himungaan nga gitubag ug tumatayong ama sa bata dahil sa pag sagot
putak sa sunoy nga ilang nadungog. ng tandang sa putak ng inahing manok na
Pagpanganak sa babaye, gipakuha ang kanilang naririnig. Pagpanganak ng babae,
lalaki arun mag-ipon na sila. pinasundo ang lalaki upang magsama sila.
Ang Unggoy nga Danghag Ang Tangang Matsing
Saunang panahon, naay usa ka unggoy Noong unang panahon, may isang
nga hambugero kaayo. Sige niyag matsing na mayabang. Palagi niyang
ipanghinambog sa ubang mga hayopan nga pinagyayabang sa ibang hayop na siya ay
kusgan gayod siya ug dili siya dali-dali nga malakas at hindi madaling matumba sa kahit
matumba sa bisan unsa nga paagi. Usa ka anong paraan. Isang araw, ang lugar kung
adlaw, ang lugar nga pinuy-anan sa mga saan naninirahan ang mga hayop ay
hayupan gibagyo. Kusog kaayo ang hangin binagyo. Napakalakas ng hangin dala ng
nga dala sa bagyo ug kusog pud kaayo ang bagyo at malakas na ulan. Natumba ang
ulan. Nangatumba ang mga dagko nga mga malalaking puno at nahulog ang mga
kahoy ug ang ubang mga hayopan hayop sa sanga. Ang matsing lamang ang
nangahulog sa sanga. Ang unggoy ra jud natira.
ang nahibilin nga wala jud maunsa. Huminto na ang ulan at humupa ang
Ninghunong na ang ulan ug nahubas na baha. Naglalakad-lakad ang matsing at
ang baha. Nagsuroy-suroy ang unggoy ug pinagtawanan niya ang mga nahulog dahil
iyang gikataw-an ang uban nga nangahulog sa bagyo, ayon pa sa kanya, mahina na ang
pagbagyo kay matod pa niya, huyang ra kanilang katawan. Sa kanyang paglalakad
kaayo sila ug panglawas. Sa iyang nakaramdam siya ng pagod at umakyat sa
pagsuroy-suroy nakabati siya ug kakapoy, sanga upang magpahinga. Mainit ang mga
ug ningsaka sa sanga arun mupahulay. Init panahong iyon at sakto lamang ang lamig at
kaayo ang panahon ato ug igo-igo ra ang lakas ng hangin. Subalit sa hindi inaasahan,
kabugnaw ug kakusog sa hangin. Apan sa nahulog ang matsing sa hangin na hindi
wala damha, nahulog hinuon ang unggoy sa gaanong malakas dahil nakatulog siya.
hinuyohoy ra nga hangin kay nakatulog Pinagkatuwaan siya ng ibang mga hayop
man siya. Gikabuangan siya sa ubang mga dahil sa kanyang pagkahulog sa mahinang
hayupan kay kono wala nahulog ang hangin at simula noon ay hindi na
unggoy sa makusog nga hangin dala sa nagyabang ang matsing sa kanyang sarili.
bagyo, apan nahulog hinuon siya sa
hinuyohoy ra nga hangin. Gikataw-an siya
ug taman sa mga hayupan, ug sugod ato dili
na kaayo maghinambong ang unggoy sa
iyahang kaugalingun.
B’lai ug Bunyag B’lai at Bunyag
Ang kanang sayaw sa mga Subano isa Ang mga sayaw ng mga Subanen ay
na ka ritwal. Buhaton na siya kada naay isang ritwal. Ginagawa nila ito tuwing may
bunyag, kasal o naay gasto. binyag, kasal o handaan.
Matod sa kultura sa mga Subano, Ayon sa kultura ng mga Subanen, ang
buyahon ang mga babaye. Naa nay kwarta mga babae ay ipagkakasundo sa pag-aasawa
ihatag sa mga ginikanan, isip paghangyo sa o Buya. Binibigyan ng pera ang mga
mga tag tungod. Ug may gusto ang tag magulang, bilang paghingi sa kamay. Kapag
tungod, ang kwarta nga gihatag nila pwede gusto ng mga magulang ang ipinagkasundo
to dawaton nga pagpamatuod nga ning sa kanilang anak ay tinatanggap nila ang
uyon na ang ginikanan. Ug bisan dili pera bilang patunay na sumasang-ayon ang
magkahigugmaay ang gibuya, ang isig ka mga magulang. At kahit na hindi nila mahal
ginikanan ra man gihapon ang magsabot ang isa‟t isa, desisyon pa rin ng mga
kung bulagon ba sila o padayunon ang magulang ang masusunod kung
kasal. Kung muuyon na ang tanan sa kasal, paghihiwalayin ba sila o ipagpapatuloy ang
didto na pagahimuon ang ritwal nga kasal. Kapag sasang-ayon na ang lahat ay
gitawag ug B’lai. saka pa gagawin ang ritwal na tinatawag na
Lahi pud sa mga Kristyano ang B‟lai.
pagbunyag sa mga Subano. Dili ang pari Magkaiba sila sa mga Kristiyano sa
ang mubunyag sa bata ug aduna pud silay paraan ng pagbibinyag. Hindi pari ang
ritwal nga pagabuhaton. Ang pinakaunang magbibinyag sa mga bata at mayroon din
buhaton ana kay manghitso, manguha sa silang mga ritwal na gagawin. Ang
mga gamitunon sama sa kahoy, buyo, bunga pinakaunang gagawin ay maghanda, kukuha
ug uban pa. Ang pinakaimportante ana kay ng mga panggatong, buyo, mga bunga at iba
ang baboy ug manok kay maoy ihalad sa pa. Ang pinakamahalaga sa ritwal ay ang
diwata. baboy at manok upang ialay sa diwata.
Naa gihapon silay ritwal nga Mayroon din silang ritwal na gagawin
pagabuhaton matag subang daktol o full tuwing subang daktol o full moon. Depende
moon. Depende ra sa kasabutan sa mga lamang ito sa kasunduan ng mga Subanen
Subano kung unsang orasa pagabuhaton kung anong oras gagawin ang ritwal.
ang ritwal. Ayon sa mga matatandang Subanen,
Matod sa mga katigulangan sa mga ito na ang kanilang kultura at ito ang dapat
Subano, mao na kini ang ilahang kultura, ug isagawa ng mga Subanen.
mao ni ang angay nga buhaton pud sa mga
Subano.
Binukid Binukid
Naay grupo sa mga batan-on nga bibo Mayroong grupo ng mga kabataan na
kaayo pagpangaligo sa suba. Saba kaayo masayang naliligo sa ilog. Napakaingay ng
sila dadto ug nagkomedyahanay. mga ito at nagbibiruan. Kinagabihan, isa sa
Pagkagabii ana, naay usa nga gilabdan siya kanila ay sumakit ang ulo at dinala sa
ug taman ug gidala siya sa manalutho. Ang manlulura. Ang manlulura ang nakaaalam
manalutho makabalo jud na siya kung asa kung saan ito nagkasala at ang kanyang lura
siya dapit nabuyagan, kay ang iyang talutho na ginagamit sa panggagamot ay dumidikit
mupilit man sa kung aha dapit sa lawas ang sa bahagi ng katawan kung saan ito nausog.
nabuyagan. Makabalo pud sila kung unsay Siya lamang ang nakaaalam kung ano ang
angay nga buhaton, sama sa mga mananap dapat gawin, kagaya ng kung anong hayop
nga ihalad ug kung unsay kolor ani. Ang ang dapat ialay at kung ano ang kulay nito.
mga gipanghalad, dili na siya asinan kay Ang mga inialay ay hindi nilalagyan ng asin
para mana sa mga engkanto. Dili pud na dahil ito ay para sa mga engkanto. Hindi rin
siya angay nga tilawan, itapok ra ang ito dapat tikman, tinitipon lamang ang mga
tanang mga naluto. Sa ilang paghalad niluto. Sa kanilang pag-alay may salita
musulti sila ug “Ang among pagbayad silang sasabihin ito ay “Ang aming bayad ay
ihatag namo, ug ihatag pud ninyo ang ibibigay namin, at ibibigay ninyo rin ang
among kaluwasan ug ang iyang kagawasan aming kaligtasan at ang kanyang kalayaan
nga maulian siya sa iyang mga balatian.” sa mga karamdaman.” Ang iba rin ay
Naa puy uban nga naay iyamyam ayha mayroong ibubulong bago mamasahiin kaya
hiloton mao ng maulian jud ang nabuyagan. ito ay gagaling.
Aduna puy us aka higayon nga naay Mayroon ding isang pangyayari na
tigulang nga babaye ang nabuyagan sa kung saan may matandang babae ang
suba. Nagpasubay siya sa mananambal nga nausog sa ilog. Nagpatingin siya sa
Subano ug gihikayan niya ug piso nga itom manggagamot na isang Subanen at nagluto
arun ipaanod sa suba sa nabuyagan. Ingun siya ng sisiw na itim upang ipalutang sa
pud ang mananambal nga ug naay mutawag ilog. Sabi din ng manggagamot na kung
sa iyang pangalan, dili jud tubagon. Pag- may tatawag sa kanyang pangalan huwag
abot sa suba, giputos na niya ug dahon, itong sagutin. Pagdating sa ilog, binalot na
gipapaanod ug dili jud angay nga lingion niya ito sa dahon, pinaanod ito at hindi na
ang naanod na piso. Nakalimot man ang dapat lumingon sa inanod na sisiw.
nabuyagan, iyaha mang gilingi ang piso ug Nakalimutan ito ng may sakit, nilingon niya
paglantaw niya nasabod ang piso sa bato. ang sisiw at pagtingin niya ay sumabit ang
Iyahang gibalikan ug didto gipaanod niyag sisiw sa bato. Binalikan niya ito at inanod
balik gamit iyang tiil. Mao ng hangtud ulit gamit ang paa. Kung kaya ay hanggang
karun ang babaye wala jud naulian sa iyang ngayon hindi gumaling ang paa ng babae.
tiil.
Bulanon Kabilugan ng Buwan
Ang mga dili ingun nato, matod sa mga Ang mga hindi katulad natin, ayon sa
istorya sa mga katigulangan, manuroy na mga sabi-sabi ng mga matatanda, lumalabas
sila kung bulanon. Magabii na sila sila tuwing kabilugan ng buwan. Tuwing
magsuroy-suroy maong ang mga tawo, sayo gabi sila lumalabas kaya ang mga tao, kapag
pa sa kagabhion, dili na sila maggawas- kumagat na ang dilim hindi na sila
gawas. Manglaag lamang na sila ug dili na lumalabas. Naglilibot lamang sila at hindi
manghilabot. Sauna atong aduna pay triler nanakit. Noon mayroon pang triler sa lugar
sa maong lugar, sa kapistrano pang na ito. Sa panahon ng kapistrano, kapag
panahon, kung muserbato na gali ng triler bumusina na ang triler na trak, ibig sabihin
nga trak, pasabot naa na jud nahitabo. mayroon ng nangyayari. Ayon sa mga sabi-
Matod sa mga istorya-istorya, manakay sabi, sasakay ang mga engkanto sa trak at
manang mga engkanto sa trak ug didto doon hihinto sa napakalaking bato sa
ihunong sa dako kaayo nga bato sa barangay Bintana. Ang bato ang sinasabing
barangay Bintana. Ang maong bato maoy simbahan sa mga hindi katulad natin.
gidungog nga simbahan sa mga dili ingun Marami silang nagtitipon-tipon doon na
nato. Daghan kaayo na sila magtapok dadto nakaputi.
nga puros nakaputi.
Daot Kulam
Naay isa ka tindera nga namaligya ug May isang tindera na nagbebenta ng
bisan unsa sa pantawan sa iyang balay. Isa kahit ano sa balkonahe ng kanyang bahay.
ka adlaw, naay gustong mangutang niya Isang araw, may gustong umutang sa kanya,
nga iyang silingan. Ningbalibad man ang ang kanyang kapitbahay. Tinanggihan ng
tindera maong ang nangutang murag tindera kaya sumama ang loob ng kanyang
nalain. Pipila ka oras, nakabati ug lain ang kapitbahay. Ilang sandali, may naramdaman
tindera sa iyang panglawas. Ning adto siya ang tindera sa kanyang katawan. Pumunta
sa mananambal ug didto gisugid sa siya sa manggagamot at doon sinabi ng
mananambal nga gibinuangan ang tindera. manggagamot na pinagkatuwaan ang
Magabii maglain ang pamati sa tindera. tindera. Tuwing gabi ay sasama ang
Nanambal siya ug tubli ug mga gamut- kanyang pakiramdam. Ang ginamit niya
gamot. Nag-ampo ra jud siya permi sa bilang panlunas ay ang tubli at mga ugat ng
Ginoo nga maulian siya ug masumbalik mga halaman. Nagdasal siya parati sa
unta ang iyang gibati sa gadaot niya. Panginoon na gumaling at bumalik ang sakit
Ang balay sa tindera aduna may na kanyang naramdaman sa taong nagkulam
pispan sa luyo, ug naay mga pato ug tilapia. sa kanya.
Isa ka adlaw ana, giingnan siya sa iyang Sa likod ng bahay ng tindera ay may fish
binalaye nga naay namatay nga pato. pond, at mayroong mga pato at tilapia. Isang
Iyahang giadto ang pato ug didto iyang araw, sinabihan siya ng kanyang manugang
nahibaluan nga ang pato to sa iyang na babae na may namatay na pato.
silingan. Siya maoy murag gipasanginlan Pinuntahan niya ang pato at doon niya
nga iyang gidaot ang pato. Ningrason siya nalaman na ang patong namatay ay sa
nga wala niya hilabti ang pato kay mananap kanyang kapitbahay. Siya ang sinisi sa
ra man to. Pagkagabii ana nakalibang ang pagkamatay ng pato. Nagdahilan siya na
tindera ug balahibo sa pato. Didto niya hindi niya ginalaw ang pato dahil hayop
nahibaw-an nga ang gadaot niya kay ang lamang iyon. Nang sumapit ang gabi
iya rang silingan. dumumi ang tindera ng balahibo ng pato.
Doon niya nalaman na ang nagkulam sa
kanya ay ang kanyang kapitbahay.
Sigbin sa mga Subano Ang Sigbin ng mga Subanen

Ang mga subano diri sa barangay Ang mga Subanen dito sa barangay
Sicot, matod pa sa mga istorya-istorya, naa Sicot, ayon sa mga sabi-sabi, mayroon
na silay binuhi nga sigbin. Dili mana silang inaalagaan na sigbin. Hindi ito
makita. Lain kaayo ug tingog ang sigbin nakikita. Kakaiba ang tinig ng sigbin tuwing
magabii kay mingaw kaayo. Ilabina kung gabi dahil sa katahimikan. Lalo na kung
naay mga tanom-tanom sa luyo sa balay, may mga tanim sa likod ng bahay, gustong
ampay kaayo nila ang mangaon ug bulak. gusto nilang kumain ng bulaklak. At kung
Ug mabuntag na, dayon mabantayan nga umaga na, kapag napansin na may mga pasa
naay mga lagom-lagom sa bagtak, buot sa binti, ibig sabihin ay tinikman ang taong
pasabot nga gitilawan ang maong tawhana ito ng sigbin.
ug sigbin.
Si Reni Si Reni
Naay batan-on nga gapuyo sa barangay May binatang nakatira sa barangay Sicot
Sicot nga nanarbaho sa Marawi, ginganlan na nagtatrabaho sa Marawi, ito ay
ug Reni. Isa ka adlaw nangaligo sila suba pinangalanang Reni. Isang araw naligo sila
kauban ang mga amigo nga taga barangay. sa ilog kasama ang mga kaibigang taga
Simasay. Pagkaligo nila, nag-una-una man barangay Simasay. Nang sila ay naligo na,
siya ug tiglum. Kadugayan kamot nalamang siya ang unang lumusong. Nang lumaon ay
niya ang nakita nga nag wara-wara. kamay nalamang niya ang nakita na
Nalumos jud siya ug giuli diri sa Sicot nga kumakapa sa tubig. Nalunod siya at inuwi
patay na siya. Matod sa iyang mga kauban, siyang patay na. Ayon sa kanyang mga
gibira kono siya ug shokoy kay bisan kasama, hinila siya ng shokoy dahil kahit
unsaon nila ug bira, mura man pud ug pinagtulungan nilang hilahin ay para ring
birahon si Reni pailalom. Namatay jud siya hinila si Reni pailalim. Namatay siya dahil
kay wala siya naluwas. Sugod ato wala na hindi siya nailigtas. Dahil doon hindi na
namalik iyang mga kauban ug pangaligo sa bumalik ang kanyang kasamahan sa ilog.
suba.
BARANGAY STA. MARIA
Ang Atabay Ang Balon

Naay usa ka atabay sa barangay Sta. May isang balon sa barangay Sta. Maria
Maria nga matod pa sa mga tawo, naay na ayon sa mga tao ay may nakatirang hindi
gapuyo nga dili ingun nato. Ang mga kauri natin. Ang mga naglalaba ay palaging
manglaba perminte makakita ug dako kaayo nakakakita ng napakalaking tao at
nga tawo dapit sa talisay nga kahoy nga napakaitim malapit sa puno ng talisay. Agta
itom kaayo. Agta ang tawag sa maong ang tawag sa nilalang na ito. Gabi-gabi ay
matang. Matag gabii makakita jud ang mga nakikita ng mga tao ang agta ngunit hindi
tawo sa agta apan wala man pud kini naman sila ginugulo nito. Hindi rin naman
nanghilabot nila. Dili lamang pud nila nila ginagambala ang agta ngunit
hilabtan ang agta pero manabi sila kung nagbibigay-galamang sila sa tuwing dadaan
mulabay sa maong atabay. sa balon.
Ang Baboy ug ang Kabayo Ang Baboy at ang Kabayo
Naay usa ka tawo nga nagbyahe ug May isang tao na bumabyahe ng
santonilya. Naay usa ka higayon nga karwahe. May isang pangyayari kung saan
nagabin-an na siya ug uli. Pag-abot niya sa ay nagabihan na siya sa pag-uwi. Pagdating
dapit nga naay balite, naay nakita niya nga niya sa may puno ng balite ay may nakita
dako kaayo. Ning ingun siya sa iyahang siyang napakalaki. Sinabi niya sa kanyang
kaugalingun nga murag abat jud ang sarili na parang halimaw ang kanyang
iyahang nakit-an. Ning abante siya, pag- nakita. Umabante siya at nakita niya na
abante na niya, tinuod man jud nga dako totoo pala na may napakalaking baboy na
kaayo nga baboy ang iyahang nakita nga humarap sa kanya. Ang baboy na ito ay
ning atubang niya. Ang maong baboy ning nagsabing “magandang gabi po manong!”
ingun niya ug “maayong gabii nong!” Nagulat ang lalaki sapagkat nakapagsasalita
Nakalitan ang lalaki kay ang baboy ang baboy. Tumakbo siya nang matulin at
nakaistorya. Ning dalagan siya ug iyahang pinalo-palo niya ang kabayo upang bumilis
gibunal-bunalan ug ayo ang kabayo arun ang kanilang takbo. Pagkarating sa unahan
mukusog ilahang dagan. Pag-abot sa ay bumaba siya at sinabing “nagsasalita pala
unahan, ning naog siya ug niingun “ning ang baboy!” Sumagot naman ang kabayo,
istorya man hinuon ang baboy!” Ning tubag “Oo nga manong no?” Kumaripas nang
pud ang kabayo ug “bitaw kol no?” takbo ang lalaki nang marinig ito at iniwan
Ningdagan siya pagkadungog ani ug niya ang kanyang kabayo.
iyahang gibyaan ang iyahang kabayo.
Ang Hubog ug ang Wakwak Ang Lasing at ang Aswang

Naay usa ka palahubog, nga kung May isang lasinggero na kapag
mahubog walay laing buhaton kundi malalasing ay walang ibang ginagawa kundi
magsige lamang ug singgit-singgit. ang magsigawan. Ilang sandali ang lumipas,
Pagkataod-taod, naa siyay nadunggan nga may narinig siyang aswang na dumaan
wakwak nga ninglabay dapit niya. Paglabay malapit sa kanya. Pagkaraan ng aswang ay
sa wakwak, iyahang gisinggitan ug “Sus! sinigawan niya “Sus! Bakit naman ako
Hadlok man ko nimo uy! Di ko mahadlok matatakot sa iyo? Hindi ako natatakot sa iyo
nimo bisan pag muambak ka diha, dili jud kahit na tumalon ka pa diyan, hindi ako
ko mahadlok!” matatakot!”
Matod pa sa mga istorya-istorya, basta Ayon sa mga sabi-sabi, kapag
sungog-sungogon ang wakwak kay masuko tinutukso ang aswang ay nagagalit ito.
kini. Hangtod naabot jud siya sa unahan ug Hanggang sa nakarating siya sa unahan at
ning ambak na hinuon ang wakwak sa tumalon nga ang aswang sa kanyang
iyahang atubangan. harapan.
“Oh! Mamatay pa ko oh! Wakwak jud “Oh! Mamatay man! Isang aswang
ko!” ning ingun ang wakwak sa hubog. talaga ako!” sinabi ng aswang sa lasing.
Ang Gigikanan sa Pangalang Sta. Ang Pinagmulan ng Pangalang Sta.

Maria Maria
Sa karaan pa, ang maong barangay Noon, ang barangay na ito ay
gihinganlan ug Baga. Gibalhin kini ug Sta. pinangalanang Baga. Pinalitan ito ng Sta.
Maria kay ang pangalan sa inahan sa Maria sapagkat ang pangalan ng ina ng
mayor sa Tangub kay Maria man. Ang mga alkalde ng Tangub ay Maria. Ang mga
barangay nga sakop sa Tangub kay barangay na napapabilang sa Tangub ay
gipanghinganlan kutob sa iyahang mga ipinangalan sa mga kamag-anak niya
kaliwat arun iyahang buhion. buhayin ang alaala.
Ang Kalayo nga Ninggula Ang Apoy na Lumitaw

Sa unang panahon naay usa ka tawo Noong unang panahon, may isang tao na
nga gipusil sa wala mahibaw-i nga rason. binaril sa hindi malaman na dahilan. Ang
Ang iyahang dugo nagpabilin gihapon sa dugo nito ay nanatili pa rin sa lugar kung
lugar diin napusilan siya. Pagkagabii ana, saan siya nabaril. Kinagabihan, may isang
naay usa ka tawo nga ninglabay adtong tao na dumaan sa lugar na yaon. Sa kanyang
lugara. Sa iyahang pagbaklay, nakakita siya paglalakad, nakakita siya ng apoy na
ug kalayo nga ninggula ug kalit. biglamang lumitaw. Naalala niya ang sabi-
Nakahinumdom siya sa istorya-istorya sa sabi ng mga tao na kapag may lilitaw na
mga tawo nga kung adunay mugula nga apoy ay santilmo ang tawag dito. Nagtago
kalayo, santilmo ang tawag ani. Ningtago siya sa malayo sa takot sa santilmo.
siya sa layo nga dapit kay nahadlok kaayo Iilang minuto ang lumipas ay dumaan ang
siya sa santilmo. santilmo sa kanyang harapan. Pagkaraan
Pipila ka minuto, ninglabay ang maong nito ay agad niyang sinunggaban at sinabing
santilmo sa iyahang atubangan. Paglabay “Hoo!” Nagulat ang santilmo sa tao at
ana, iyahang gikalit ug dasmag. Ning ingun umiwas. Natatakot rin pala ang santilmo sa
siya ug “Hoo!” nakuyawan kaayo ang tao.
santilmo sa tawo ug ninglikay. Nahadlok
pud diay ang santilmo sa tawo.
Ang Pusit nga Taw-an Ang Gripong Taw-an

Sauna, naay usa ka babaye nga naay Noon, may isang babae na may anak.
anak. Ang iyahang anak hinguyog kaayo Ang anak niya ay palaging sumasama sa
kung asa siya muadto. Alas dose sa udto, kanyang lakad. Tuwing alas dose ng
ting gawas man diay sa mga dili ingun nato. tanghali ay nagsisipaglabasan na ang mga
Mao pud ning orasa ning adto sa sentro ang hindi kauri natin. Sa ganoong oras din
inahan ug anak arun mangatang ug pumunta ang mag-ina sa sentro upang
sakyanan. maghintay ng masasakyan.
“Pagdali day kay naa nay trak!” “Bilisan mo dahil nandito na ang bus!”
gitawag sa babaye ang iyahang anak. tinawag ng babae ang kanyang anak.
Ningdagan ang bata ug pag-abot sa Tumakbo ang bata at pagdating niya sa
unahan ningkalit lamang ug kadagma ang unahan ay bigla na lamang siyang nadapa na
bata nga mura ug giguyod paingun sa pusit. tila hinihila patungo sa gripo.
“Unsa man day? Wala ra ka “Kumusta ka? Hindi ka ba nabalian?”
napiang?” nangutana ang inahan. tanong ng ina.
“Wala ra man pud ma!” ningtubag “Hindi naman po ma!” sagot naman ng
ang bata. bata.
Nagtuo ang inahan nga wala ra Inakala ng ina na walang nangyaring
naunsa ang anak kay nakatarong pa man masama sa kanyang anak sapagkat maayos
siya ug baklay human niya madagma. pa man itong nakapaglakad pagkatapos
Pagka ikaduha nga adlaw, natingala ang nitong madapa. Lumipas ang dalawang
inahan kay nagkiang na ang bata. Napiko araw, nagtaka ang ina dahil napilay ang
ang mga kulamoy sa tiil sa bata maong dili bata. Natupi ang mga daliri ng bata sa paa
siya makatarong ug baklay. Gipasubay sa kaya hindi siya makalakad nang maayos.
inahan sa mananambal, ug ning ingun ang Pinatingnan ng ina ang bata sa
mananambal nga gibinuangan ang ang manggagamot at sinabi ng manggagamot na
maong bata ug dili ingun nato kay naa may pinagkatuwaan ang bata ng mga kakaibang
dakong kahoy dapit sa pusit. Samtang nilalang sapagkat may malaking puno
pagdagan sa bata, giatangan siya maong malapit sa gripo. Habang tumatakbo ang
nadagma. Ning ingun ang mananambal nga bata ay hinarangan siya kaya nadapa. Sinabi
pabayrun sila sa alas sais sa buntag ug alas ng manggagamot na pababayarin sila sa
sais pud sa hapon. Pabutangon pud sila ug may alas sais ng umaga at alas sais ng
pito ka sentabos ug isa ka itlog. Gibuhat ni hapon. Pinalalagay sila ng pitong sentimo at
tanan sa inahan ug paghuman ani, naulian isang itlog. Ginawa ito lahat ng ina at
ra jud ang bata ug nakabaklay na siya ug pagkatapos nito ay gumaling na ang bata at
tarung. nakapaglakad na siya nang maayos.
Ang Wakwak nga Gabali Ang Baliktad na Aswang
Sa unang panahon, sa barangay Baga, Noong unang panahon sa barangay
naay mga wakwak nga kusog mangatang ug Baga, may mga aswang na mahilig mag-
mga tawo. Usa ka gabii, naay usa ka tawo abang ng mga tao. Isang gabi, may isang tao
nga nagbaklay ug wala jud siya nahadlok na naglalakad at hindi siya nakaramdam ng
nga magbaklay sa karsada bisan ug gabii takot na maglakad sa kalsada kahit gabi na
kay isog man siya. Kadugayan niya ug sapagkat siya ay matapang. Kinalaunan ay
binaklay, nakadungog siya wakwak nga nakarinig siya ng tunog ng aswang. Sinabi
nintingog. Pagtingog sa wakwak, giingnan niya sa aswang na “bumaba ka diyan dahil
sa lalaki ug “naog diha kay wala ko hindi ako natatakot sa iyo!” Nagalit nang
nahadlok nimo!” Nasuko man kaayo ang husto ang aswang at bumaba siya at
wakwak ug ningnaog siya ug iyahang inabangan ang lalaki. Nang makit ito ng
giatangan ang lalaki. Pagkakita sa lalaki, lalaki ay natakot dahil bumaliktad ang
nahadlok siya kay ang wakwak nagbali. Ang aswang. Ang kanyang paa ay nasa ibabaw at
iyahang tiil anaa sa ibabaw ug ang iyahang ang kanyang mga kamay ay nasa ibaba na
kamot anaa sa ubos nga galakaw. Gabugno siyang ginamit sa paglalakad. Naglaban ang
ang wakwak ug ang lalaki. Pagbugno ana aswang at ang lalaki. Naramdaman ng lalaki
nila kay nabatian sa lalaki nga kusgan na napakalakas ng aswang. Kukunin niya
kaayo ang wakwak. Kab-uton unta sa lalaki sana ang langis na nasa ibabaw na bahagi ng
ang lana ang anaa sa ibabaw dapit sa aswang ngunit hindi niya ito maabot
wakwak apan dili niya maabot kay habog sapagkat masyadong mataas ang aswang.
kaayo ang wakwak. Gigunitan sa lalaki ang Hinawakan ng lalaki ang leeg nito ngunit
liog sa wakwak apan nagunitan pud niini nahawakan din siya sa leeg at inihampas
ang iyahang liog ug gimudmod siya. nang maigi ang kanyang mukha. Hanggang
Ginudnod jud ang iyahang nawong. sa nanghina ang lalaki at natalo. Hindi
Hangtud nga naluya jud ang lalaki ug naman siya makasigaw ng tulong sapagkat
napildi siya. Dili pud siya makasyagit ug ang buhok ng aswang ay pumasok sa
tabang kay ang buhok sa wakwak ningsulod kanyang ilong, bibig at taynga. Kahit gaano
na sa iyahang ilong, baba ug dalunggan. pa siya kalakas ay hindi niya pa rin
Bisag unsa pa siya ka kusgan, malupig nakayanana sapagkat mas malakas sa kanya
gihapon siya kay mas kusgan ang wakwak. ang aswang. Nagpanggap na lamang siya na
Nagpapatay-patay na lamang siya arun patay na upang huminto na sa pananakit ang
muundang na ug bugno ang wakwak niya. aswang. Inamoy-amoy niya ang lalaki at
Gisimhot-simhot siya sa wakwak ug inakala nitong patay na nga. Lumipad siya
nakaingun ang wakwak nga patay na jud sa malayo upang tumawag ng kasama upang
ang lalaki. Ninglupad siya sa layo arun buhatin ang lalaki. Nang medyo nakalayo na
manawag ug kauban para dayungan ang ang aswang ay bumangon agad ang lalaki
lalaki. Pagkalayo-layo na sa wakwak, upang tumakbo. Hindi na nga siya nakita at
ningbangon dayon ang lalaki arun nahanap ng aswang. Ibinahagi niya agad sa
mudagan. Ug wala na jud siya nahikaplagi mga tao ang kanyang karanasan kaya ang
sa wakwak. Iyahan dayon gisugid iyahang mga tao ay natatakot ng maglakad tuwing
mga kasinitian bahin niini, mao nang ang gabi.
mga tawo mahadlok na magbaklay magabii.
Kinsay Isog? Sinong Matapang?

Adunay usa ka babaye nga nakabana May isang babae na nakapag-asawa ng
ug Ilonggo. Pag-abot diri sa Tangub, perti Ilonggo. Pagdating sa Tangub ay
man jud isoga sa Ilonggo. Manghagit siya nagtapang-tapangan ang Ilonggo. Hinamon
ug away sa mga tawo diri. Wala siya kabalo niya ng away ang mga tao dito. Lingid sa
nga ang mga tawo diri hasta pud isoga. kanyang kaalaman ay matapang rin pala ang
Usa ka adlaw, samtang nagbaklay mga tao dito.
siya, nanghagit siya sa mga tawo ug Isang araw, habang naglalakad siya ay
nangutana siya, “kinsa may isog ninyo hinamon niya ang mga tao at tinatanong
diri?” niya na “sino ba ang matapang sa inyo
“Kami! Isog mi!” ning tubag pud ang dito?”
mga tawo nga nakadungog sa Ilonggo. “Kami! Matapang kami!” sumagot naman
“Sige! Hulata ko ninyo kay mubalik ra ang mga tao na nakarinig sa Ilonggo.
ko!” ning tubag pud ang Ilonggo kay muuli “Sige! Hintayin ninyo ako dahil babalik
sa siya kadyut. rin ako!” sagot naman ng Ilonggo dahil
Pag-uli niya sa ilahang balay, uuwi siya sandali.
gisundan siya sa mga isog nga taga Tangub. Pagkauwi niya sa kanyang bahay ay
Nanuktok ang mga taga Tangub ug nangita sinundan pala siya ng matatapang na
sa Ilonggo. Tangubanon. Kumatok sila at hinanap ang
“Unsa man ka diha? Ingun isog ka? Ilonggo.
Nganung dili man ka muatubang nila nga “Ano na? Sabi mo matapang ka? Bakit
isog man kaha ka ug mga isog man pud na ayaw mong humarap sa kanila kung
sila? Ahh puti kag itlog!” ingun ang asawa matapang ka at matatapang din naman sila?
sa Ilonggo. Nasuko siya kay ang iyahang Ahh maputi ang itlog mo!” sabi ng asawa
bana nagtuga-tuga ug panghagit apan ng Ilonggo. Nagalit siya sapagkat naglakas-
nagtago-tago ra diay. loob ang kanyang bana na hamunin sila
“Ikaw maoy isog diha kay itom ang ngunit nagtatago rin pala
imuha!” ningtubag ang Ilonggo. Nagsige “Ikaw ang matapang sapagkat maitim
gihapon sila ug lalisay sa iyahang asawa ug ang sa iyo!” sumagot naman ang Ilonggo.
wala jud sila ning atubang sa mga Nagtatalo na ang mag-asawa at hindi nila
Tangubanon nga mga isog. hinarap ang matatapang na Tangubanon.
Natuman ang Misyon Natupad ang Misyon

Naay usa ka babaye nga naburos pero May isang babae na nabuntis ngunit
wala gayud nakagawas ang bata sa iyahang hindi nakalabas ang bata sa kanyang
tiyan gumikan sa iyahang bana kay dili sinapupunan dahil sa kanyang bana na hindi
ganahan iyahang bana dal-on ang buros sa gustong dalhin siya sa manggagamot. Siya
manambalay. Siya ray gusto magtabang- ra ang gustong tumulong kapag
tabang inig panganak sa babaye. Pag-abot manganganak na ang babae. Pagdating ng
na sa bulamang igpanganakay na sa buwang panganganak ng babae ay hindi
babaye, wala jud nanawag ang iyahang nagtawag ng komadrona ang kanyang bana
bana ug mananabang kay siya ra ang sapagkat siya lamang ang gustong
gustong magpaanak sa iyahang asawa. magpaanak dito. Hanggang sa hindi
Hangtud nga wala kaagwanta ang buros ug nakayanan ng buntis kaya namatay siya
namatay jud siya kay wala nakagawas ang nang hindi nakalabas ang bata sa tiyan.
bata sa tiyan. Kahit namatayan ng asawa ang lalaki ay
Bisan pa ug namatyan na ug asawa pinanghahawakan pa rin niya ang kanyang
ang lalaki, nagpabilin gihapon siya sa prinsipyo sa buhay. Dahil sa prinsipyong
pagtuman sa iyahang tulumanon sa ito, nakahanap siya ng away at nagkaroon
kinabuhi. Tungod ani nga tulumanon, siya ng maraming kaaway. Kahit sino na
makakita naman siya ug away ug daghan na lamang ang kanyang inaaway. Nakipag-
kaayo siya ug kontra. Bisan kinsa nalamang away din siya sa mga sundalo. Dumating
ang iyahang awayon. Nakig-away pud siya ang panahon na naglaban sila sa isang
sa mga sundalo. Naabot ang punto nga sundalo. Sa kanilang away ay baril ang
nagkontra jud sila sa usa ka sundalo. Sa ginamit ng sundalo samantalang itak naman
ilahang pag-away, pusil ang gigamit sa ang ginamit ng lalaki. Kahit ilang beses siya
sundalo ug ang gigamit pud sa lalaki kay natamaan ng bala ay hindi pa rin siya
sundang. Bisan pa ug kapila siya gipusil, tinatablan sapagkat siya ay may anting-
wala gihapon siya madutli kay aduna man anting. Hindi rin siya nakulong.
siyay atam-atam. Wala pud siya napreso. Dumating rin ang panahon na
Naabot ang panahon nga nakakita siya nakahanap siya ng babaeng minahal niya
ug babaye nga gihigugma niya pag-ayo. nang lubusan. Nag-asawa siya muli at mula
Nagminyo sila sa babaye ug sukad sa noon ay nagbago ang lalaki at nag-iba na
ilahang pagkaminyo, nausab na ang lalaki ang pananaw niya sa buhay.
ug ang iyahang panlantaw sa kinabuhi.
Natuman na ang iyahang misyon.
Si Dodong Manos Si Dodong Manos

Naay usa ka tawo nga gihinganlan ug May isang taong nagngangalang Dodong
Dodong Manos. Si Dodong Manos Manos. Si Dodong Manos ay nagkasala sa
nakadisgrasya ug uyuan. Napatay niya ang kanyang tiyuhin. Napatay niya ang dalawa
iyahang duha ka uyuan tungod anang away niyang tiyuhin dahil sa away sa kanilang
sa yuta. Ninglayas siya sa ilaha ug lupain. Umalis siya sa kanila at binayaran
gipangbayran niya ang mga anak sa ang mga anak ng kanyang tiyuhin. Binigyan
iyahang uyuan. Gitagaan pud niya ug mga din niya ng mga hayop kaya naayos ang
hayupan maong nasulbad ra ang kaso. kanyang kaso.
Ningbalhin siya ug puyo sa Sta. Maria Lumipat siya ng tirahan sa Sta. Maria at
ug nagtrabaho siya ni Ardot. Gidungog ni nagtrabaho kay Ardot. Sinasabi na may
siya nga naay gahum-gahum maong daghan kapangyarihan siya kaya marami na siyang
kaayo siya ug kontra. Daghan napud siya nakalaban. Marami na rin siyang nabaril na
ug gipamusil nga taga barangay Sta. Maria. taga Sta. Maria. Pinatay rin niya ang mga
Gipamatay pud niya ang mga tawo nga taong tumitiwalag sa gobyerno. Matagal-
sikwahe sa gobyerno. Dugay-dugay pud tagal rin bago nalaman ang kanyang mga
nahibal-an ang iyahang binuhatan hangtud gawain hanggang sa tuluyan na siyang
nga nadakpan jud siya. madakip.
Sr. Sto. Niño Sr. Sto. Niño

Naay usa ka lola ug iyahang apo nga May isang lola at apo na tuwing umaga
kada buntag sayo, muadto sila sa simbahan ay maaga silang pumupunta sa simbahan
arun mag-ampo. Ang apo maoy manawag upang magdasal. Ang apo ang nagtatawag
sa mga tawo arun manimba ug kadlawon. ng mga tao upang magsimba sa madaling
Samtang nagrosaryo ang mga tawo, ning araw. Habang nagrorosaryo ang mga tao ay
kalit lamang ang apo ug hilak kay matod pa bigla na lamang umiyak ang apo sapagkat
niya, nakita niya ang Sr. Sto. Niño nga ayon sa kanya, nakita niya ang Sr. Sto. Niño
naglutaw paingun sa ilaha. Ningdungo na lumulutang papunta sa kanila. Yumuko
lamang siya ug naghilak. Gisugid niya lamang siya at umiyak. Ibinahagi niya ang
tanan iyahang nakita sa mga tawo nga kanyang nakita sa mga taong nagsimba.
nanimba. Ug pagkadungog ani sa mga Nang marinig ito ng mga tao ay ibinahagi
tawo, gisugid pud nila ang bahin sa nakita rin nila ito sa ibang mga tao sa barangay. Sa
sa bata sa ubang mga tawo sa barangay. Sa hindi pagdadalwang, naniwala agad ang
walay pagduha-duha, ningtuo dayon ang mga tao at mas naging mahigpit pa ang
mga tawo ug mas ning samot pa ang kanilang debosyon kay Sr. Sto. Niño.
ilahang debosyon sa Sr. Sto. Niño.
Uray Uray
Naay usa ka babaye nga tungod sa May isang babae na dahil sa pagsusuot
pagsul-ob ug mga sinina nga nabuntagan sa ng damit na naabutan ng umaga sa
layhayan, ningdako ang iyahang tiyan. sampayan, lumaki ang kamyang tiyan.
Naburos siya nga walay bata. Ang maong Nabuntis siya kahit walang bata. Ang
hitabua kay ningkalit ra. Naghibag ang pangyayaring iyon ay biglaan. Sumakit ang
iyahang tiyan ug gadugo-dugo. Natingala tiyan niya at nagduruugo. Nagtaka siya
siya kay samtang nagburos siya, nausab sapagkat habang nagbubuntis siya ay nag-
ang iyahang panagway ug ningdalag iba ang kanyang itsura at nanilaw ang
iyahang panit. kanyang balat.
Daghang nakatambag niya nga Maraming nagbigay sa kanya ng payo
paduolon sa mananambal kay lahi na ang na papuntahin na siya sa manggagamot
iyahang gidala, dili na bata. Ning adto siya sapagkat iba ang kanyang dinadala, at hindi
sa mananambal ug gipasubay niya ang bata. Lumapit siya sa manggagamot at
iyahang kahimtang. Didto nahibaw-an nga nagpatingin sa kanyang karamdaman. Doon
dili jud bata ang iyahang gisabak. Gi uray niya nalaman na hindi nga bata ang kanyang
diay ang babaye. Gipainom siya sa pinagbubuntis. May uray ang babae.
mananambal ug mga pait sama sa gabon, Pinainom siya ng manggagamot ng mga
panyawan ug mahogany. Kutob sa mga mapapait katulad ng gabon, panyawan at
tambag nga kinahanglan imnon kay iyaha mahogany. Sinusunod niya ang lahat ng
jud ning gisunod. payo.
Hangtud naabot sa punto nga nagsakit Hanggang dumating sa punto na
na ug taman ang iyahang tiyan ug sumakit nang husto ang kanyang tiyan dahil
nanganak na siya. Paglantaw sa ninggawas, manganganak na siya. Pagkakita nila sa
natingala sila kay dili jud diay bata ang lumabas sa tiyan ay nagtaka sila dahil hindi
sulod sa tiyan. Ang ninggawas sa tiyan sa nga bata ang nasa laman ng tiyan ng babae.
babaye kay usa ka mura ug lumiyagan nga Ang lumabas ay isang mistulamang pusit na
naay gaway-gaway ug usa ka kumkom ang may mga galamay na isang kamao ang laki.
gidak-on ani. Ang sulod ani kay mga dugo. Ang laman nito ay mga dugo. Paglabas ng
Pagkagawas sa maong matang kay naulian bagay na ito ay gumaling ang babae at
na ang babaye ug ningbalik na sa orihinal nagbalik na sa normal ang kulay ng kanyang
ang iyahang pamanit. balat.
BARANGAY SUMIRAP
Ang Kambras sa Wakwak Ang Kalmot ng Aswang

Naay grupo sa kalalakihan nga gikan May grupo ng kalalakihan na galing
namista. Gabii na sila nakauli ug hubog- sa pista. Gabi na nang makauwi at lasing na
hubog na sila. Nakauli na ug una ang uban sila. Nakauwi na ang iba at may isang
ug naay isa kabuok ang nahibilin nga naglalakbay pa. Habang naglalakad siya
nagbaklay pa. Samtang nagbaklay pa siya may narinig siyang parang may sumusunod
naa na siyay nadunggan nga murag naay sa kanya. Ang aswang palaging sumusunod
gasunod-sunod niya. Ang wakwak permi na kapag gabi na at kung mag-isa lamang ang
magsunod-sunod basta gabii na ug isa ra naglalakad at lalo na kapag ang aswang ay
kabuok ang magbaklay-baklay ug labaw sa mapagbiro. Sila ay mananakot lamang.
tanan kung bugal-bugalan ang wakwak. Kung tatakbo ang taong tinakot, saka pa
Manghadlok ra na sila. Kung mudagan ang hahabol ang aswang at aabangan sa daan.
tawo nga gihadlok, ayha pa mugukod ang Pagdaan ng lalaki sa balite, biglamang
wakwak ug atangan niya ni sa dalan. may lumapit at kinalmot siya sa likod. Kahit
Paglabay sa lalaki sa balite, kalit anong pilit niyang mahulbot ang kutsilyo
lamang naay ningduol niya ug gikambras hindi niya ito makuha dahil napakalakas ng
siya sa likod. Bisag unsaon niya ug bunlot aswang. Hindi rin niya magawang sumigaw
sa kutsilyo dili man gyud niya makuha kay ng tulong dahil pumasok ang buhok ng
kusgan kaayo ang wakwak. Dili pud siya aswang sa kanyang ilong. Simula noon takot
kasyagit ug tabang kay ningsulod na ang ng dumaan ang lalaki sa balite at hanggang
buhok sa wakwak sa iyang ilong. Sugod ato ngayon malinaw pa rin ang kalmot ng
mahadlok na ang maong lalaki nga aswang. Alam ng mga tao sa barangay
mulabay atong balitea, ug hangtod karun Sumirap ang mga pangyayari at hindi na rin
maklaro pa gihapon ang kinambrasan sa sila pakakampanti sa pagdaan. Ang piklat
wakwak. Kahibalo pud ang ubang tawo sa ng kalmot ang siyang nagpapatunay na
barangay Sumirap mahitungod ani, ug dili totoo ang karanasan ng lalaki sa aswang at
napud sila pakompyansa nga magpagabii. hindi dapat magpakampanti kapag gabi.
Ang ulat sa kinambrasan ang nagpamatuod
nga tinuod gayod ang kasinatian aning
tawhana mahitungod sa wakwak ug dili
angay pakompyansa ilabina kung gabii.
Ang mga Panagna ni Lolo Ang mga Hula ni Lolo

Naay usa ka tigulang nga laki nga May isang matandang lalaki na ayon sa
matod sa istorya sa iyang mga apo, maayo kwento ng kanyang mga apo, mahusay itong
ni siya managna sa kung unsa ang mga manghula kung ano-ano ang mga
panghitabo sa umaabot. Kada gabii, matag mangyayari sa hinaharap. Gabi-gabi,
human ug panihapon, mupaambit ni siya sa pagkatapos nilang maghapunan ay
iyang mga istorya. Matod pa niya luoy nagbabahagi siya ng mga kwento. Ayon sa
kaayo ang mga tawo sa umaabot kay dili na kanya, kawawa ang mga tao sa hinaharap
sila kakaon ug humay kung dili nila kugihan sapagkat hindi na sila makakakain kung
ug kamrot, kay di na mubunga ug dili hindi nila pagsisikapan dahil hindi na
limpyuhan ug dili butangan ug mga mamumunga kung hindi lilinisin at lalagyan
kemikal. Kaniadto mukaon pa daw ang mga ng mga kemikal. Noon, kumakain pa ang
tawo ug isda, apan sa umaabot, ang mga mga tao ng isda ngunit darating ang
tawo napud ang pangan-on sa mga isda. panahon na ang mga tao na ang kakainin ng
Naay mga klase sa isda nga nanggawas sa mga isda. May mga uri ng isda na lalabas sa
ana nga panahon nga mangaon ug tawo. panahon iyan na kumakian ng tao. Noon,
Sauna wala pay eroplano, gitag-an sa wala pang eroplano, hinula ng matanda na
tigulang nga muabot ang panahon nga ang darating ang pagkakataon na ang bakal ay
puthaw mulupad nga ginatawag nila ug lumilipad na at tatawagin itong eroplano.
eroplano. Naa pud siyay istorya nga May sinabi rin siya na noon ay mapalad sila
saunang panahon, hayahay sila ug kapag may digmaan sapagkat makakatago
maggubat kay makatago na sila sa bukid, sila sa kabundukan, ngunit kawawa ang mga
apan luoy kaayo ang mga tawo sa umaabot tao sa hinaharap sapagkat hindi na sila
kay dili na makatago kay daghan na makakatago pa sa dami ng rebeldeng
kaayong mga rebelde nga manago sa bukid nagtatago sa kabundukan na pumapatay ng
ug mupatay ug tawo. Naa napuy mga tao. May mga bakal na lumilipad at
puthaw nga mulupad nga muhagbong ug naghuhulog ng paputok. Darating din ang
pabuto. Muabot pud kono ang panahon nga araw na ang mga babae ay aagaw ng mga
ang mga babaye muilog napud sa sinina sa damit ng mga lalaki at ang mga lalaki ay
mga lalaki ug ang mga lalaki magsuot-suot magsusuot na rin ng hikaw kahit para
napud ug ariyos nga para unta sa mga lamang ito sa babae. Ang mga kabataan sa
babaye. Ang mga kabatan-onan sa umaabot hinaharap ay tila mga manok at aso na kahit
nga panahon mura na ug mga manok ug saan na lang nakikipagtalik. Ang mga
mga iro nga bisan asa na lang magulang ng babae noon ay ginagalang pa
makighilawas. Ang mga ginikanan sa mga ng mga lalaking dumadalaw ngunit darating
babaye saunang panahon, respetohon pa sa ang panahon na ang mga magulang ng mga
mga lalaki nga mamisita, apan muabot ang babae ang bumabagay sa mga lalaki. Noon,
panahon nga ang mga ginikanan na sa mga wala pang telebisyon, hinulaan ng matanda
babaye ang mu uyon-uyon sa mga lalaki. na sa hinharap ay makakaalam na ang mga
Saunang panahon wala pay telebisyon, tao sa mga pangyayari sa malalayong lugar
gitagna sa tigulang nga sa umaabot, dahil darating ang tinatawag na
makahibalo na ang mga tawo sa mga “telebisyon.” Darating ang panahon na ang
panghitabo sa lagyo nga mga lugar kay kabundukan ay magiging kapatagan at iyan
muabot ang ginatawag ug “telebisyon.” ang landslide na nangyayari na sa panahon
Muabot ang panahon nga ang bukid ngayon. Noon, kapag nakauwi ang mga
mahimong patag mao na ang mga landslide anak galing sa lakad ay nagbibigay-galang
nga nahitabo na sa panahon karun. Sa sila sa kanilang mga magulang ngunit
kaniadto ug makauli ang mga anak gikan sa darating ang panahon na uuwi silang hindi
lakaw, manahod jud na sila sa mga na ginagalang ang kanilang mga magulang.
ginikanan nila apan muabot ang panahon Ayon sa matanda, walang naisulat sa bibliya
nga muuli na sila nga wala nay pamatasan. na hindi naisasakatuparan, nais burahin
Matod pa sa tigulang nga walay nahisulat ngunit nakasulat na.
sa bibliya nga wala natuman, buot ipapanas
apan nahisulat na.
Ang Pangalan nga Sumirap Ang Pangalang Sumirap
Ang mga Subano ang unang nakasulod Ang mga Subanen ang unang nakapasok
niining lugara. Apan naay daghan nga sa naturang lugar. Subalit may maraming
gusto musulod aning lugara nga dili taga gustong pumasok dito na hindi taga doon
diri kay bag-ong abre pa man ning lugara dahil bagong bukas ang nasabing lugar at
ug mga Subano pa ang namuyo. Dili sila mga Subanen pa lamang ang nakatira. Hindi
makasulod kay mukalit lamang sila nga sila makapasok dahil bigla silang
takigan sa wala mahibaw-i nga rason. nanginginig sa lamig sa hindi malaman na
Magkurog-kurog sila ug musulirap ang dahilan. Manginginig sila at namumuti ang
mata. Hasta mga Subano magsulirap pud mga mata o sulirap. Pati ang mga Subano
ang mga mata apan aduna silay tambalarun ay namumuti rin ang mga mata subalit
maulian. Ang uban makaagwanta maong mayroon silang gamot nito. Ang iba ay
mabuhi ug ang uban mangamatay. Ang nakatiis kaya nabuhay at ang iba ay
uban dili na ganahan musulod kay namatay. Ang iba naman ay hindi na
nangahadlok na. Mao ng gitawag ug gustong pumasok dahil natatakot. Kaya ito
Sumirap. pinangalanang Sumirap.
Ang Yuta nga Gitukuran ug Balay Ang Lupang Tinayuan ng Bahay

Naay usa ka tigulang nga nakabalhin May isang matanda na lumipat ng
ug puyo sa yuta nga giturukan ug balite tirahan sa lupang may puno ng balite noon.
saunang panahon. Pagbalhin ni Alfonso Paglipat ni Alfonso Tan sa kalsada ng
Tan sa dalan sa Sumirap, naigo ang balay Sumirap, naisama ang bahay ng matanda sa
sa tigulang sa plano nga balhinan ug planong gagawan ng kalsada. Naghanap ng
karsada. Nangita ang tigulang ug yuta nga lupa ang matanda upang kanyang lilipatan
kabalhinan ug nakakita ra siya ug yuta ug at nakakita siya ng lupa at gumawa siya ng
nakatukod na siyag balay. Sa nakabalhin na bahay doon. Nang siya ay nakalipat na ng
siya ug balay, natingala siya kay sige na bahay, nagtaka siya dahil parati silang
silag sakit-sakit sa iyang pamilya. nagkakasakit ng kanyang pamilya.
Nangutana siya sa usa ka Subano kung unsa Nagtanong siya sa isang Subanen kung ano
ang nahitabo niya ug iyang gisugilon nga ang nangyari sa kanya at ibinahagi niya na
ningduol na siya ug mga binisaya apan lumapit na siya sa mga albularyo ngunit
muingun ang mga manambalay nga taw-an sasabihin lamang ng mga ito na taw-an ang
ang balay sa tigulang. Ning ingun ang bahay ng matanda. Sabi ng Subanen na
Subano nga dili mana sila magpakita, hindi sila nagpapakita, sa mga sakit sila
daugon ra ug mga sakit-sakit. Iyang gagalawin. Sinabihan niya ang matanda na
giingnan ang tigulang nga sauna naay trak noon may mga sasakyan na bubusina at
nga muserbato ug didto muhunong sa balite doon hihinto sa puno ng balite na
nga gitukuran na ug balay niya. Ug sa kinatitirikan ng bahay niya. At noong
pagputol sa balite, nadunggan niya ug sa naputol ang balite narinig niya at ng mga
mga taga baybay nga naay mga platong tao sa baybayin na may pinggan na
nagtagilkil. tumutunog.
Sa pagkabalo sa tigulang nga ingun ato Nang malaman ito ng matanda,
ang yuta nga natukuran niya ug balay, naniniwala na siya sa albularyo.
mutuo na siya ug binisaya. Iyaha nang Tinatapunan niya ito ng asin upang umalis
labay-labayan ug asin arun mupahawa ang ang mga ito. Nagulat ang matanda ng may
mga panulay. Matingala gud ang tigulang nakita siyang mga balite na maliliit sa loob
nga sige siyag kakita ug gagmay nga balite ng kanyang bahay at puputulin niya lamang
sa sulod sa iyang balay, ug iyaha ra kining ito. Sa kanyang pagputol sa mga ito ay may
pamutlon. Sa iyang pagputol muingun siyag salita siyang ibibigkas “walang ibang
“Walay laing muhawod, ang gahum ra sa mangingibaw kundi ang kapangyarihan ng
Ginoo! Ibtun ta mo kay dili mo iya sa Panginoon.”
Diyos!” Isang araw nakita niya ang kanyang paa
Isa ka adlaw, nakita niya iyahang na may maliit na itim. Akala niya na
lapalapa nga naay gamay nga itom. Abi ra nakaapak lamang siya ng pampaitim ng
niya ug nakatunob lamang siya ug tina sa buhok. Nilinis niya ito ngunit ito ay lumaki
buhok. Iyaha ning gihinluan ug taman apan nang lumaki. Kahit anong panggagamot ang
nagkadako hinuon ni ug samot. Bisag unsa kanyang ginawa upang ito ay gumaling.
nga binisaya iyahang gipangbuhat arun Ayon sa manggagamot nakaapak siya ng
matambalan. Matod sa manambalay, kapre kaya ito umitim. Nagpapagamot pa
nakatunob siya ug agta maong mag itom. rin siya hanggang ngayon at unti-unti na
Nagpatambal gihapon siya hangtod nga itong gumagaling ngunit nandiyan pa rin
nauli-ulian na iyang tiil apan nagpabilin ang malaking pasa. Simula noon ginagalang
gihapon ang dako nga lagom. Sukad ato na niya kung saan man siya pupunta at kahit
manabi na siya kung asa siya muadto bisan sa kanyang bakuran at sa likod ng kanyang
pa ug naa ra siya tungod ug luyo sa iyang bahay upang hindi na siya makagawa ng
balay arun dili na siya makasala. Iyaha kasalanan. Matatag na ang kanyang
napud mas gihugtan ang iyahang pagtuo sa pananalig sa Panginoon sa pamamagitan ng
Ginoo pinaagi sa pagserbisyo ug pagsimba. paglilingkod at pagsisimba.
Diwatahan Diwatahan
Naay isa ka uma nga hinay jud kaayo May isang magsasaka na mahina ang
ug abot. Sa wala pa to napalit sa bag-o nga kanyang ani. Noong hindi pa ito nabili ng
tag iya, naanad na ang uma nga sa dili pa bagong may-ari, nasanay na ang magsasaka
anihon, diwatahan usa. Maghalad sila ug na sa hindi pa mag-aani, ay didiwatahan
bisan unsa alamang sa diwata sa uma. muna. Mag-aalay sila ng kahit ano para sa
Apan sa pagkapalit na anang uma sa bag- diwata. Subalit nang ito ay nabili ng bagong
ong tag-iya, iyahang gituohan nga iya tanan may-ari, naniniwala siya na sa Diyos
sa Diyos. Dili angay diwatahon ang uma lamang siya magtitiwala. Hindi dapat
kay mga sinilhig na sila sa Ginoo. Pero diwatahan ng magsasaka dahil mga tinakwil
saunang panahon, tinuod nga giselibrar sa lamang sila sa Panginoon. Pero noong
mga katigulangan ang diwatahan kay sinaunang panahon totoo itong paniniwala
mutugon man pud kini sa ilang mga ng mga matatanda dahil tinutugunan nito
panginahanglan. Sa panahon karun, ang kanilang mga pangangailangan. Sa
gihinay-hinay na nila ug kuha na nga panahon ngayon unti-unti na nilang inalis
tinuohan kay nagsimba na sila sa Diyos ang kanilang pinaniniwalaan noon dahil
Amahan. tapat na silang naglilingkod sa Panginoon.
Eklipse Duyog
Ang mga katigulangan sauna hasta Ang mga matatanda noon at mga
ang mga kabatan-onan, basta mungitngit na kabataan, kapag dumilim na dahil natakpan
kay natabunan ang bulan anang mag ang buwan kapag may duyog, maghahanda
eklipse, mag andam dayon sila ug mga taro sila ng mga taro ng kaldero na kanilang
ug kaldero ilang dukdukon ug musinggit pupukpukin at sisigaw ng “ibalik ang
sila ug “iuli na ang bulan!” Dili sila buwan” hindi sila hihinto sa pagsigaw
muundang pagsinggit ana hangtod nga hanggang hindi ito naibabalik at nakikita.
makita ug balik ang bulan. Kay matod pa Dahil ayon sa kanila ang buwan ay kinain
nila ang bulan gikaon sa dako kaayo nga ng malaking ahas na tinatawag na bakunawa
halas nga gitawag ug bakunawa maong kaya nagdurugo ang buwan. Ang mga
magdugo ang bulan. Ang mga buros pud buntis ay magtatakip ng itim upang hindi
ana magtabon ug itom arun dili maagian sa madaanan ng duyog. Pati ang mga hayop ay
eklipse. Hasta ang mga hayupan panaguan itatago sa ilalim ng bahay upang hindi
sa silong arun dili maigo sa hayag sa bulan. matamaan sa liwanag ng buwan. Sa
Kung maigo man gali ang mga hayupan nga panahon ngayon, kahit mayroon ng
buros, magdaot pud sila kay naigo man sila paliwanag, may mga sumusunod pa rin sa
sa sulaw sa daot nga bulan. Sa panahon ganitong gawi.
karun, maski naa nay sakto nga
eksplinasyon, naa pa gihapoy mutuman ana
nga mga binuhatan.
Nganung Habog ang Langit? Bakit Mataas ang Langit?

Sauna, ang mga katigulangan kay Noon, ang mga matatanda ay
maglubok pa. Maglubok sila kay wala pa nagdudurog pa. Nagdudurog sila dahil wala
may mga motor ug mga makina. Naa silay pang mga sasakyan at mga makina.
lusong ug alho maoy gamiton sa paglubok. Mayroon silang lusong at alho na gagamitin
Atong panahona duol pa kaayo ang langit sa pagdurog Sa panahon noon malapit
ug yuta. Paglubok nila masangko man jud lamang ang langit at lupa. Pagdurog nila
ang alho sa langit. Mao konoy hinungdan umaabot ang alho sa langit. Ito ang dahilan
nga ang langit nagkataas arun dili na na ang langit ay tumataas upang hindi na
masangko inig maglubok. maaabot ng alho kapag magdudurog.
BARANGAY TUGAS
Ang Duha ka Mag-higala Ang Dalawang Magkaibigan

Ang bao ug ang unggoy suod kaayo Ang Pagong at Matsing ay malapit na
nga higala. Sige sila ug uban bisan aha. magkaibigan. Kahit saan magpunta ay
Usa ka adlaw, nag-uban gihapon sila ug magkasama sila palagi. Isang araw, habang
baklay ug sa unahan sa dalan, nakakita magkasama silang naglalakad ay may nakita
sila ug punuan sa saging. Ning ingun ang silang puno ng saging. Sabi ni Pagong
bao “Ngoy! Naay punuan sa saging. Kita “Matsing, may puno ng saging. Tayong
mang duha nakakita ani, atoa ning dalawa ang nakakita kaya hati tayo nito!”
tungaon!” nag una-una dayon ang unggoy Agad namang nagsalita si Matsing “Sige,
ug ingun “Sige! Pero akoa ning sa udlot pero sa akin ang sa bahagi ng dahon!
dapit! Magtigi ta ug kang kinsa ang unang Magpaligsahan tayo kung sino ang unang
mamunga!” Kay wala pa may bunga ang mamunga.” Dahil wala pang bunga ang
saging, ang hunahuna sa unggoy nga una saging, ang nasa isip ng matsing ay unang
mamunga ang iyaha kay sa taas man dapit mamumunga ang sa kanya dahil sa itaas na
sa saging mutubo ang bunga. Nagpaubos bahagi tumutubo ang bunga. Nagpakumbaba
na lamang pud ang bao kay lupig man jud naman ang pagong dahil talo pa rin siya nito.
kaayo siya sa unggoy. “Sige, akin nalamang itong malapit sa
“Sige, akoa na lamang ni dapit sa ugat.” Sabi ni Pagong.
punuan.” Ingun ang bao. “Sige, paunahan tayong magtanim
“Sige, lumba tag tanom ha kung kung sino ang unang mabubuhay!” sabi
kinsang saging ang unang mabuhi!” ingun naman ng Matsing.
pud ang unggoy. Tinanim agad nila ang kanilang hinating
Gitanom dayon nila ang ilahang bahin saging. Makalipas ang ilang araw ay namatay
sa saging. Pagkapila ka adlawa namatay ang saging ni Matsing. Pinuntahan niya si
man ang saging sa unggoy. Iyahang giadto Pagong para tingnan kung namatay rin ba
ang bao arun lantawon kung namatay pud ang tanim ni Pagong. Nang makita niya ay
ba ang tanom sa bao. Pagkakita niya tumubo talaga ang tanim ni Pagong at hitik
ningtubo man ang tanom sa bao ug daghan sa bunga.
kaayo ug bunga. “Huwag mong gagalawin ito dahil ang
“Ayaw jud ni ug hilabti kay ang imuha sa iyo ay namatay, sa akin ay nabuhay at
namatay, akoa nabuhi ug namunga pa may mga bunga!” sabi ni Pagong.
jud!” Ingun ang bao. “Paano ka aakyat hindi ka naman
“Unsaon mana nimo pagkatkat nga dili makakaakyat sa taas niyan? Ako na lamang
man ka kaabot ana? Ako na lamang saka ang aakyat pero hati tayo sa bunga!” sabi ng
pero magtunga ta sa bunga!” ning ingun Matsing at sumang-ayon naman ang Pagong.
ang unggoy ug ningsugot pud ang bao. Napakatuso ni Matsing at kawawa si
Maro man kaayo ang unggoy ug luoy Pagong. Pagdating niya sa puno ay kinain
kaayo ang bao. Pag-abot niya sa punuan, niya lahat ng saging dahil hinog na ang lahat.
gihurot niya ug kaon ang saging kay hinog Saka pa siya tumigil nang maubos na lahat
man tanan ang bunga. Ayha pa siya ning ng bunga.
undang nga nahurot na tanan ang bunga. “Salbahe ka! Bintahoso ka! Inubos mo
“Salbahis kaayo ka ha! Bintahoso lahat, pag ako naka ganti!” Galit na sabi ng
kaayo ka! Gihurot na nimo ug kaon, Pagong.
makabalos lamang ko nimo!” nasuko ang Nilagyan ni Pagong ng tinik ang
bao pag-ingun. paligid para hindi makababa. Pinalibutan
Gibutangan sa bao ang ambakanan ug niya ang puno ng saging. Pagbaba ng
mga tunok-tunok. Iyahang gipalibutan ang Matsing ay natinik sya.
punuan sa saging. Pagnaog sa unggoy “Walang hiya kang Matsing ka! Ang
natunok siya. sakit ng paa ko dahil sa tinik!” Sabi ng
“Animal kang unggoya ka! Sakit kaayo Matsing.
akoang tiil kay natunok!” ingun ang Sumagot naman ang Pagong ng
unggoy. Ningtubag pud ang bao ug “Gumanti lamang ako sayo dahil inubos mo
“kabalos lamang ko nimo kay gihurot nimo ang bunga ng saging! Hindi mo ako
ug kaon ang bunga sa saging! Wala ko tinirhan!”
nimo binli!” Tumakbo si Pagong at dahil mabagal
Ningdagan ang bao ug tungod sa siyang tumakbo naabutan siya ni Matsing.
kahinay naapsan siya sa unggoy. Ning Sabi ng Matsing “Ngayon! Ako naman ang
ingun ang unggoy, “karun! Ako napud gaganti sayo! Dudurugin ko ang iyong
makabalos nimo! Lubkon ko ni imuhang likod!”
likod!” “Ahh, durog lamang pala! Nagkakalyo
“Aw, lubkon ra man diay! Gikubalan na itong aking likod kakadurog! Hindi mo ba
naman gali ni ug nilubok akoang nakita na itim na itim na ito?” sabi ng
bukobuko! Kita ka ani nga itom na Pagong.
kaayo?” ingun ang bao. “Ano kaya ang gagawin ko sayo?
“Unsa man akong buhaton nimo ha? Iihawin kita sa apoy!” sabi ni Matsing.
Isugba tika! Isugba tika sa kalayo!” ingun Sumagot naman si Pagong ng “Kinain
ang unggoy. ko na iyang apoy lalo pa‟t hindi na tatablan
Ningtubag pud ang bao ug “nah samot! ang aking likod!”
Kinaon nako ng kalayo kay dili madutlan “Ano ba talagang gagawin ko sa iyong
akoang buko-buko ” Pagong ka? Kung dudurugin kita nagkakalyo
“Unsaon man jud tikang baoha ka? ka na. Kung iihawin naman, hindi na tatablan
Kung lubkon ka nakubalan napud ka ug ng apoy ang iyong likod! Itatapon nalamang
nilubok. Kung isugba ka dili pud madutlan kita sa ilog!” sabi ni Matsing.
ug kalayo imuhang likod! Karun itambog “Huwag mo akong itapon mamamatay
nalamang tika sa suba!” ning ingun ang ako, hindi ako marunong lumangoy sa bigat
unggoy. ng aking likod!” Pagmamakaawa ni Pagong.
“Ayaw intawon ngoy kay mamatay Tinapon siya ni Matsing dahil akala niya na
intawon ko dili ko kabalo mulamangoy sa mamamatay ang Pagong kapag itatapon sa
kabug-at sa akong likod!” nagpakaluoy ug ilog. Kumakampay si Pagong pagdating sa
taman ang bao. Gilabay siya sa unggoy unahan, sabay sabi ng.
kay nauwat ang unggoy nga mamatay jud “Buti nga sayo! Hindi mo ba alam na
ang bao kung ilabay. Nagkapakapa ang sa tubig ang aking tirahan?” Natatawang sabi
bao pag-abot sa unahan, ning ingun siya ni Pagong.
ug Galit na galit si Matsing dahil
“Pikat nimong unggoya ka! Wala ka naisahan na naman siya ni Pagong. Hindi na
kabalo nga sa tubig ko nagpuyo?” ingun siya nakaganti. Nag-isip siya kung paano
ang bao nga nagkatawa. siya gaganti. “Hihigupin ko na lamang ang
Nasuko pag ayo ang unggoy kay tubig upang matuyo. Huhulihin kita at
naisahan napud siya sa bao. Wala najud papatayin!” Hinigop niya ang lahat ng tubig
nuon siya nakabalos. Naghunahuna siya at hindi niya ito nakayanan. Lumaki ang
kung unsaon niya pagbalos. “Suyupon kanyang tiyan at namatay si Matsing.
nalamang nako tanan ning tubig arun
mamala. Akoa dayon kang madakpan ug
patyon tika!” Gihurot niya ug suyop ug
wala man siya kaagwanta, ningburot
iyahang tiyang ug namatay jud ang
unggoy.
Ang Gigikanan sa mga Nilabay sa Diyos Ang Pinagmulan ng mga Itinakwil ng

Naay duha ka magsuon nga ginganlan Panginoon
ug Miguel ug Lucifer. Giingnan sa Diyos May dalawang magkapatid na
Amahan ang duha ka magsuon nga nagngangalang si Miguel at Lucifer.
“Mulakaw ko. Ibilin Ko kamo dinhi sa Sinabihan sila ng Panginoon na “Aalis ako!”
Akoang gingharian! Ayaw mo ug “Iiwan ko kayo dito sa aking kaharian!
panglingkod sa Akong trono!” Samtang Huwag kayong uupo sa aking trono!”
wala ang Diyos Amahan, si Lucifer Habang wala ang Panginoon, si Lucifer ay
ninglingkod man sa Iyang lingkuranan ug umupo sa trono at gumawa ng mga tao. Ibig
naghimo-himo ug tawo. Buot siyang niyang maging mas makapangyarihan pa sa
mahimong gamhanan kaayo ug malupig Panginoon. Marami siyang nalikha na tao.
niya ang Diyos. Daghan kaayo siyang Pagdating ng Panginoon, nakita niya ang
nabuhat nga tawo. Pag-abot sa Diyos mga ginawa ni Lucifer habang wala pa siya.
Amahan, nakita Niya ang gipangbuhat ni Nagalit siya at sabay sabi na “Palakadin mo
Lucifer samtang wala pa Siya. Nasuko siya ang iyong ginawa!” At lumakad din ang mga
pag-ayo. Iyang giingnan nga “Palakwa ito. Sinabi na naman niyang “Pagsalitain mo
nang tawo nga imong gibuhat!” Ning ang mga taong iyan!” Hindi nagsalita ang
lakaw man pud ang mga tawo. Giingnan mga ito. Kaya itinakwil niya ang mga ito.
napud Niya ug “Patinguga nang mga Ang mga napunta sa balite ay tinatawag na
tawhana!” Wala man ningtingog ang mga engkanto, duwende, kapre, agta at iba pa.
tawo. Maong Iyang gipanglabay. Ang mga Kung sa dagat napunta ay tinatawag nila
nalabay sa mga balite ug mga bato, itong shokoy. Ang liliit ng mga ito ngunit
gitawag ug mga engkanto, duwende, kapre, pumapatay ito ng mga tao, kahit mga
agta ug uban pa. Kung sa dagat nalabay, itinakwil lamang ang mga ito may mga
mao nay gitawag ug mga katawhan ug kapangyarihan pa rin ang mga ito. Ngunit
ukoy. Gagmay kaayo ni sila pero mupatay hinding-hindi nila mahihigitan ang
ni sila ug tawo. Bisan mga nilabay ni sila kapangyarihan ng Panginoon.
sa Ginoo, aduna gihapon silay mga gahom,
apan dili jud sila makabuntog sa gahum sa
Diyos Amahan.
Ang Kataw sa Suba Ang Halimaw sa Ilog

Naay usa ka tigulang nga ginganlag May isang matanda na nagngangalang
Idad. Kani si Idad sige ni siya ug kahubog. Idad. Palagi itong umiinom. Isang araw ay
Naay usa ka adlaw nga gabaklay ni siya naglakad ito na lasing na lasing. Sa kanyang
nga hubog kaayo. Sa iyang pagbaklay paglalakad, nakita ng mga tao na pa atras
mabantayan sa mgatawo nga mag atras- siya kung maglakad. Sa kanyang pag-atras,
atras siya mulakaw. Kadugayan sa iyang siya ay nahulog sa ilog. Ayon sa mga
pag atras-atras nahulog siya sa suba. nakakita, nang siya ay mahulog dumiretso ito
Matod sa mga nakakita, pagkahulog niya sa butas sa ilalim. Ayon sa mga sabi-sabi
ning diritso siya sa bangag sa ilalom. hinila siya ng halimaw dahil kung siya ay
Matod sa mga istorya-istorya, gibira kono talagang nalunod, dapat pati katawan niya ay
to siya ug kataw kay ug naanod pa to siya, sumama sa alon ngunit dumiritso ito sa butas
mukuyog unta to iyang lawas sa sulob sa ilalim.
apan ning diritso man kono kini sa bangag
sa ilalom.
Ang Langgam nga Makapahimong Ang Ibong Nakalilikha ng Bato
Bato Noong unang panahon marami pang mga
Saunang panahon daghan pa kaayong kahoy na nakapalibot sa lugar na ito. Iba‟t
mga kahoy nga nagpalibot niining lugara. ibang uri ng puno ang makikita. May malaki
Klase-klase sa mga kahoy ang makita. na matataas, may hindi gaano ka laki, hindi
Adunay dagko ug tag-as, aduna puy dili rin gaano ka taas. May namumunga at
kaayo dako, dili pud kaayo taas. Naay mayroon namang hindi namumunga. Ang
mamunga ug dili mamunga. Ang mga tawo mga tao kung maglakad natatamaan talaga sa
kung mamaklay maigo jud sila sa landong ibibigay na lilim ng mga puno. Ngunit may
nga gihatag sa mga kahoy. Apan naay usa isang pagkakataon na narinig ng mga
ka higayon nga gidungog sa mga tigulang matatanda na may ibong kapag matatamaan
nga adunay usa ka langgam nga kung ang tao sa dumi nito ay magiging bato, wala
maigo ang usa ka tawo sa iti ani, mahimo pa namang nangyayari na ang tao ay naging
kining bato. Wala pa hinuoy nahitabo nga bato. Ngunit sa pagkadinig nila sa mga sabi-
ang tawo nahimo jud ug bato. Apan sa sabi, iniiwasan nilang makadaan sa mga
pagkadungog sa mga tawo ani, naglikay- puno. Pero noon may maraming mga punong
likay unta sila nga dili makaagi ug kahoy, kahoy. Kahit anong gawin nilang pag-iwas
unya daghan man kaayong kahoy saunang sa mga ito ay hindi sila makakaiwas. Kaya
panahon. Bisag unsaon nila ug likay kay nananatili lamang sila sa loob ng bahay at
naa man gihapoy mga kahoy. Mao nang parati silang nagmamasid sa paligid kung
kung mahimo, magpundo ra sila sa ilahang may ibon ba na nakalilikha ng bato.
balay ug kanunay silang naglantaw sa
palibot kung naa ba gayoy langgam nga
makapahimong bato sa usa ka tawo.
Ang Lay Minister Ang Lay Minister

Adunay usa ka lay minister nga May isang lay minister na nagsagawa
nagpakalawat. Medyo batan-on pa man ni ng komunyon. Medyo binata pa ang lay
siya nga lay minister. Pagpangalawat na, minister. Habang nagsasagawa na ng
nanglinya na ang mga tawo. Ingun dayon komunyon, pumila na ang mga tao. Sabi ng
ang lay minister, “Lawas ni Kristo” matag lay minister “Katawan ni Kristo” sa tuwing
naay mukalawat. Sa tunga-tunga sa linya may lalapit. Sa gitna ng pila nakakita siya ng
nakakita man siya ug gwapa kaayo nga isang dalaga na napakaganda ng katawan.
dalaga, lami kaayo ug lawas ug halos wala Imbes na “Katawan ni Kristo” ang binanggit
nay tabon ang lawas. Wala na hinuon siya ay iba ang nasabi niya “ahh, ito ang
kaingun ug “lawas ni Kristo” ang iyahang katawan!” Ang kasunod naman sa pila ng
naingun hinuon kay “Ahh! kani maoy babae ay isang lalaking may balbas, sinabi
lawas!” Ang sunod sa babaye nga naglinya agad ng pari na “ito ang aliwas!” Tuloy pa
kay bunguton man kaayo nga lalaki, ingun rin ang pagkomunyon hanggang sa
dayon siya ug “Uy! Kani maoy aliwas!” katapusan, may nakita naman siyang ngongo
Nagpadayon gihapon ang pagpangalawat sa pila. Nahiya siya sa ngongo kaya binigyan
hangtod naabot na dapit sa katapusan. na lamang niya ito ng ostiya at pinagpatuloy
Kita napud siya ug bungi sa linya. Maikog ang komunyon.
man siya sa bungi maong iyang gi uyon-
uyunan na lamang. Gihatagan na lamang
niya ug kalawat.
Ang Nagbantay sa Silangan Ang Nagbabantay sa Silangan

Naay usa ka lalaki nga gatudluan ug May isang lalaki na tinuruan ng
orasyon para sa wakwak ug kanang para sa orasyon para sa aswang at para sa tawal.
tawal. Pero sa buhi pa ang iyahang Ngunit, noong nabubuhay pa ang kanyang
kumpare nga ginganlan ug Santos ning kumpare na nagngangalang Santos ay sinabi
ingun kini sa iyahang amahan ug “Noy nito sa kanyang ama na “Noy, tulungan mo
tabangi ko Noy kay ang akong karabaw dili ako dahil ang hindi na makatayo ang aking
na mutindog!” Giadto sa tatay sa lalaki ang kalabaw!” Pinuntahan ng ama ng lalaki ang
maong karabaw ug iyahang gitayhupan. naturang kalabaw at kanyang hinipan.
Tulo pa ka adlaw ayha nakabangon. Pumanaw na ang ama at buhay pa rin si
Namatay naang iyahang amahan ug buhi pa Santos, pinuntahan naman ni Santos ang
si Santos, giadto napud ni Santos ang lalaki lalaki sapagkat hindi na naman makatayo ang
kay dili napud makatindog iyahang kabaw. kanyang kalabaw. Ipinaihip niya ito sa lalaki.
Gipatayhupan niya sa lalaki. Pagkaugma Kinabukasan, pumunta si Santos habang
ning adto si Santos nagbitbit ug kulafu bitbit ang dalawang bote ng kulafu.
duha ka botelya. Paimnon niya ang lalaki Papainumin niya ang lalaki sapagkat lumipas
kay ninglabay ang isa ra ka adlaw, lamang ang isang araw at nakatayong muli
nakatindog na ang iyahang kabaw. ang kanyang kalabaw.
Nalupig niyaang iyahang amahan kay Nahigitan niya ang kanyang ama
wala man kabalo iyahang tatay sa ngalan sa sapagkat hindi alam ng ama ang pangalan ng
Langitnong Amahan. Matod pa sa lalaki, sa Ama sa langit. Ayon sa lalaki, may
silangan ug kasadpan naay gabantay diha. nagbabantay doon.sa silangan at kanluran.
Siya ang sangpiton sa lalaki ug ang Siya at ang Ama ang tinatawag ng lalaki.
Langitnong Amahan pud. Dili angay itug- Hindi nararapat na ibunyag ang pangalan ng
an ang ngalan sa silangan, kasadpan ug ang nagbabantay sa silangan, kanluran at ng Ama
amahan kay matod nila mamatay ra ba daw sapagkat ayon sa kanila, mamamatay ang
kung itug-an. Pero pwede ra ug itug-an ang kung sino mang magbubunyag nito. Ngunit
ngalan sa isa. Ang pangalan sa gabantay sa maaaring ihayag ang pangalan ng isa. Ang
silangan kay si Enoch. Kung masuko na si pangalan ng nagbabantay sa silangan ay si
Enoch, ultimong yuta alig-igon. Paglinog Enoch. Kapag nagagalit si Enoch ay pati lupa
na mura ug gi alig-ig ang yuta. Ang tatay yumayanig. Kapag lumilindol, ang lupa ay
sa lalaki, sa buhi pa, muingun dayon ug tila inaalog. Ang ama ng lalaki, noong
“Buwa! Buwa!” kay masumpa diay kung nabubuhay pa ay sinasabi niyang “Buwa!
buwahon ug mutipas ang linog. Buwa!” dahil ito ang nagsisilbing sumpa
Gidungog didto sa layo nga dapit nga upang lumihis ng daan ang lindol.
naay usa ka babaye nagbaklay sa karsada. Nabalitaan doon sa malayo na may isang
Gilamoy siya sa liki sa yuta. Gipugngan babaeng naglalakad sa kalsada. Nilamon siya
iyahang buhok sa iyang kauban ug wala ng biyak ng lupa. Pinigilan ng kanyang
jud nadala. Namatay jud ang babaye. Mao kasama ang babae sa pamamagitan ng
ni nagpamatuod nga tinuod si Enoch, ang paghawak sa kanyang buhok ngunit hindi na
nagbantay sa silangan. niya ito nailigtas. Namatay ang babae. Ito
ang nagpapatunay na totoo si Enoch, ang
nagbabantay sa silangan.
Ang Tawo ug ang Buaya Ang Tao at ang Buwaya

Usa ka adlaw, naay usa ka tawo nga Isang araw may isang tao na
hilig muadto sa suba arun mamasol. nakasanayang pumunta sa ilog. Kumuha siya
Gikuha niya iyahang sakayan ug ning adto ng bangka at pumalaot. Kinuha niya ang
na siya sa suba. Iyahang gikuha ang pasol pamingwit at itinapon sa ilog. Makalipas ng
ug gilabay ngadto sa suba. Pagkataod-taod ilang minuto ay may humila sa pamingwit.
naa murag naay nagbira sa pasol gikan sa At hinila niya rin ito. Malakas ang pwersa na
ilalom. Iyaha pud kining gibalusan humila galing sa ilalim ng tubig. Hanggang
pagbira. Kusgan man kaayo ang nagbira sa nahulog ang tao sa ilog. Makalipas ng
sa ilalom, kadugayan nahulog jud ang ilang minuto, may buwaya na papunta sa
tawo sa suba. Pagkataod-taod naa may kanya at tinangkaan siyang kainin. Lumaban
buaya nagpadulong niya ug gisunggaban ang tao upang siya ay makaligtas.
siya ug kalit. Gisuklan pud sa tawo arun Bumunganga ang buwaya para kainin siya at
maluwas siya. Ningbanganga ang buaya pinigilan niya ang bibig ng buwaya at
arun kan-on siya ug gipugngan sa tawo malakas niyang binaliktad ang buwaya.
ang baba sa buaya ug kusgan kaayo siya Hindi nakain ng buwaya ang tao dahil nabali
nga gibalit-aranniya ang buaya. Wala jud niya ang bunganga nito.
nakaon sa buaya ang tawo kay nabali
naman ang baba niini.
Nauwat ang Leon Naisahan ang Leon
Init kaayo ang panahon gikan sa Mainit na mainit ang panahon matapos ang
pag-ulan ug kusog anang gabii apan wala malakas na ulan kagabi hindi pa rin natuyo
pa gihapon nauga ang kayutaan ug ang lupa at maputik pa ito. Isang araw, may
nagkalapok-lapok pa kini. Usa ka adlaw, isang leon na palakad-lakad. Sa kanyang
naay usa ka leon nga nagbaktas-baktas. paglalakad nadulas siya at natabunan ng
Sa iyang pagbaklay naligyas siya ug lupa. Ang kanyang ilong nalamang ang
natambakan ug yuta. Ang iyaha na lamang nakikita. Makalipas ang ilang minuto, may
ilong ang ninggimaw. Pagkataod-taod isang taong dumaan. Nakita niya ang ilong
naay usa ka tawo ang nakalabay. Nakakita ng isang leon at akala niya na ito ay patay na.
siya sa ilong sa leon nga ninggimaw ug Nagsalita ito at sinabing “tao tulungan mo
nakaingun siya ug patay na. Ningtingog ako at kapag nakaligtas ako ay
man nang leon ug ning ingun, “tawo magpapaalipin ako sayo habang ako ay
tabangi ko! Kay ug maluwas ko buhay pa”. Binungkal ng tao ang lupa at
magpaulipon ko nimo hangtud nga akoy nakalabas ang leon. Magkasama na silang
buhi pa.” Gikabkaban sa tawo ug naglakad at pagdating sa unahan ay sabi ng
nakagawas ra ang leon sa yuta. Nagkuyog leon na “tao nagugutom ako, kakainin na
na sila ug pamaklay ug pag-abot sa kita!” Sagot naman ng tao ay “ano ba ang
unahan ning ingun man ang leon ug “tawo kapalit ng kabutihan? Kasamaan? Huwag
kan-on na tika kay gigutom man ko!” muna, humingi tayo ng payo”. Ang mga
Ningtubag pud ang tawo ug “unsa man puno ng mangga noon ay nagsasalita pa.
diay balos sa kaayo? Daotan? Ayaw sa, Humingi sila ng payo sa puno ng mangga.
magpatambag sa ta.” Ang mga punuan sa “Mangga payuhan mo kami” sabi ng tao.
mangga sauna kabalo pa man mustorya. “Ano?” sagot ng mangga.
Nagpatambag sila sa punuan sa mangga. “Ang leon na natulungan ko ay
“Mangga tambagi mi mangga!” miingun natabunan ito ng lupa.” Sabi ng tao.
ang tawo. “Ahh. Kainin mo siya”. Sabi ng mangga.
“Unsa man?” ningtubag pud ang mangga. Nagulat ang tao kung bakit sang-ayon
“Ang kining leon nga akong natabangan ang mangga dahil siya naman ang nagpakita
kay natambakan ni sa yuta.” Ingun ang ng kabaitan sa leon. Tinanong niya kung
tawo. bakit.
“Ahh kan-a na!” ingun ang mangga. “Ahh, walang hiya ang tao! Palagi
Natingala ang tawo kung nganung niyang kinakain ang aking mga bunga,
ninglaban pa ang mangga sa leon nga siya pinasilong ko pa naman siya subalit
man unta ang nagbuhat ug maayo. Iyahang susugatan lamang niya ang aking katawan!”
gipangutana ug nganu. Sagot ng mangga.
“Narinig mo na ang sinabi ng mangga,
“Ahh walay batasan ang tawo! Sige niya kaya kakainin kita tao” Sabat ng leon.
ug kan-on akong mga bunga, akoa pa “Saglit lamang, humingi tayo muli ng
siyang gipasilong sa akong landong unya payo”. Sabi ng tao.
samaran ra niya akoang lawas!” Sumang-ayon ang leon na humingi ulit
ningtubag ang mangga. ng payo sa iba. Nagkaunawaan ang leon at
“Nakadungog naman ka sa giingun sa ang tao na magpatabon ng lupa ulit ang leon.
mangga, busa kan-on na lamang tika Ang tao ang nagtambak ng lupa sa leon at
tawo!” ning sagbat ang leon. ang leon ang magsasabi kung tama na ito.
“Unya na, magpatambag sa ta ug utro!” May nakakita sa kanilang ginawa at ito ay
ning ingun ang tawo. ang pagong at tumulong ito sa pagtabon ng
Nagsugot ang leon nga magpatambag sila lupa sa leon. Nang ang leon ay nailibing na
ug utro adto sa lain. Nagkasinabot ang sa lupa, may pusa na sumigaw na “umalis ka
leon ug ang tawo nga magpatabon pag na tao dahil ligtas kana”. Tumakbo ang tao
usab ang leon ug yuta. Ang tawo maoy tig nang mabilis at nakaligtas siya mula sa leon.
tabon sa leon ug ang leon mumandar kung Nakita ng leon na ang pusa ang nagsabi sa
sakto na ba ang gidaghanon sa yuta. Naay tao at nagalit ito nang husto. Sabi niya,
nakakita nga bao sa ilahang gibuhat ug “Kung makikita kitang muli pusa kakainin
ningtabang pud kini sa pagtambak ug yuta kita, pati dumi mo ay kakainin ko!” Natakot
ngadto sa leon. Sa nalubong na ang leon, ito at umuwi. Ito ang dahilan na kapag
naay iring nga ningsinggit pag-ingun ug dudumi ang pusa ay tatabunan ito ng lupa
“Sibat na tawo kay luwas naka!”Perting upang hindi makita ng leon.
dagan sa tawo ug nakaluwas ra jud siya
gikan sa leon. Nakita sa leon nga ang iring
ang nag-ingun ato sa tawo ug nasuko siya
pag-ayo. Ingun siya, “makit-an gali tikag
utro iring kan-on jud tika! Hasta tae nimo
akoang apilon ug kaon!” Nahadlok pag-
ayo ug miuli siya sa ilaha. Mao nay
hinungdan nga kung malibang ang iring,
iyahang tabunan ang iyahang tae ug yuta
arun dili makit-an sa leon.
Orasyon sa Wakwak Orasyon ng Aswang

Nagdalagita pa ang anak sa usa ka Dalagita pa ang anak ng lalaki na
lalaki nga ginganlan ug Erning. Ilahang pingalanang Erning. Nililibutan ng aswang
balay gidagit-dagitan ug wakwak nga taga ang kanilang bahay sa San Vicente. Galit na
San Vicente. Perting isuga sa wakwak. galit ang aswang. Sinabihan siya ng kanyang
Giingnan siyasaiyang asawa nga asawa na orasyonan ang aswang. Nagsagawa
orasyunan ang wakwak. Iyahang gi siya ng orasyon at sinabing “Hesus! Hesus!
orasyunan ug “Hesus! Hesus! Pahawa Pahawa mong mga impaktos ug mga
mong mga impaktus ug mga malignus, mga malignus, mga binwian sa Diyos. Anghel Del
binwian sa Diyos. Anghel Del Cero ug Cero ug Birheng Delaria Puria!” Nagalit ang
Birheng Delaria Puria!” Nasuko siguro siguro ang aswang o nanghina dahil pagbalik
ang wakwak o napangluyahan kay nito ay hindi na aswang. Isa na itong kikik.
pagbalik dili naman wakwak. Nahimo na Sumunggab ulit ang aswang sa bahay. May
siyang kikik. Gidagitan napud sa wakwak alam din ang lalaki na isa pang orasyon para
ang balay. Naa man pud nahibaw-an ang mahulog ang aswang. Sinabi niyang
lalaki nga orasyon para mahagbong ang “Pactumi de pactural de paculob! Sumundus
wakwak. Iyahang gi orasyunan ug sumalis pundo ka diha!” Pagkatapos noon
“Pactumi de pactural de paculob! ay bigla na lamang sumigaw ang kanyang
Sumundus sumalis pundo ka diha!” anak at umiyak dahil hindi nakatapos tumae
Paghuman sa pag-orasyon, kalit lamang sapagkat may aswang na lalaki na nahulog sa
nanawag ug naghilak iyahang anak kay kanyang harapan. At doon napatunayan ng
wala kahuman ug kalibang kay naa kono naturang pamilya at ng mga kapitbahay na
ang wakwak nga lalaki nahagbong sa totoo na may aswang.
iyahang atubangan. Didto napamatud-an
sa maong pamilya ug ilahang mga silingan
nga tinuod gayud nga adunay wakwak.
Si Juan Utangan Si Juan na May Utang

Usa ka adlaw, si Juan utangan ug Isang araw si Juan ay may utang na
Php.9,999. Nabalaka siya ug unsaon niya siyam na libo, siyam na raan siyam na po‟t
pag-impas nga gihatagan ra siya ug siyam siyam (Php. 9,999). Nag-alala siya dahil
ka adlaw arun makabayad. Gihatagan pud binigyan lamang siya ng siyam na araw para
siya ug walo ka adlaw sa pagtrabaho. Ang ito ay bayaran. Binigyan din siya ng walong
iyahang sweldo matag adlaw sa iyang araw sa trabaho. Ang sahod niya araw-araw
trabaho piso ra. Ang iyahang nahuna- ay piso lamang. Naisip niya na babayaran
hunaan nga pamaagi kay impason niya ug niya ito araw-araw ng piso. Sa unang araw
tag piso ang adlaw. Sa usa ka adlaw, piso. piso. Sa ikalawang araw dalawang piso. Sa
Sa ikaduha ka adlaw dos na. Sa ikatulo ka ikatlong araw tatlong piso. Sa ikaapat na
adlaw, tres. Sa ika upat nga adlaw, kwatro araw apat na piso. Sa ikalimang araw limang
na. Ang ikalima nga adlaw, sinko na, ika piso. Sa ikaanim araw anim na piso. Sa
unom kay sais. Sa ikapito nga adlaw, tag ikapito na araw pitong piso. Sa ikawalong
syete na. Ug sa ikawalo nga adlaw kay araw walong piso. Hinati niya agad ang apat
otso. Gibahin dayon niya ug upat ang mga na numero. Nilagay niya ang sunod na
numero. Gibutang niya ang mga sunod nga numero sa ibaba, katapat ng bawat numero.
numero sa ubos, tungod sa kada numero. Nasa tapat ng ikapat na numero ay ikalimang
Tungod sa kwatro kay sinko. Tungod sa numero. Nasa tapat ng ikatlong numero ang
tres kay sais. Ang nasa tungod sa dos kay ikaanim na numero. Nasa tapat ng ikalawang
syete ug ang tungod sa piso kay otso. Kay numero ang ikapitong numero. Nasa tapat ng
nagtupong naman ang matag upat nga unang numero ang ikawalong numero. Nang
numero, gidugang dayon niya ang tanang nagkatapat na ang mga numero, idinagdag
numero sa matag tungod niiniug nahimong niya agad ang lahat ng numero sa bawat
nobentay libo ug nobentay sintos, nobentay katapat nito at naging siyam na libo, siyam
noybe ka pesos (P9,999). Nabayaran ra na raan siyam na po‟t siyam (Php. 9,999). At
gayod ni Juan ang iyang utang. sa wakas ay nabayaran niya na rin ang
kanyang utang.
Sirena sa Dagat Sirena sa Dagat

Naay tulo ka mga estudyante nga May tatlong mag-aaral na namamasyal.
nanglaag. Sa ilahang pagpanglaag Sa kanilang pamamasyal dumaan muna sila
ninghapit sila sa dagat para mangaligo. sa dagat sila upang maligo. Masayang-
Naglipay-lipay pa sila sa ilahang masaya sila sa kanilang paglalamangoy.
pagsalom-salom. Pagkataod-taod ana, Lumipas ang mga oras, may biglamang
ningkalit ra man ug naay ningbira sa tulo humila sa tatlo na mag-aaral galing sa ilalim
ka estudyante gikan sa ilalom sa dagat. ng dagat. Isa lamang ang nakaligtas dahil
Ang isa nakadali ug salom paingun sa dali-dali siyang pumunta sa tuyong bahagi.
mala ug nakaluwas ra siya. Ang duha wala Ang dalawa ay hindi nakaligtas sa malakas
jud nakagawas sa kusog kaayo nga tubig na tubig na humigop sa ilalim at nalunod
nga nagsuyop nila gikan sa ilalom ug sila. Nalungkot ang mga magulang sa sinapit
nalumos gayod sila. Naguol ug ayo ang ng kanilang anak. Ibinalita agad ng mga tao
mga ginikanan sa nahitabo sa ilahang mga na may sirena sa dagat na nangunguha ng
anak. Gidungog dayon sa mga tawo nga tao.
adunay sirena sa maong dagat nga
manguha ug mga tawo.
BARANGAY VILLABA
Ang Binuhi nga Sigbin Ang Alagang Sigbin

Naay usa ka pamilya nga naay sigbin May isang pamilya na may alagang
nga binuhi. Kini nga pamilya kay kaliwat ug sigbin. Ang pamilyang ito ay may lahing
mga Subano. Ang ilahang sigbin kay pakan- Subanen. Ang sigbin nila ay pinapakain ng
on nila ug uling nga bagol. Usa ka higayon, uling na bao. May isang pangyayari kung
nakakita ug kontra ang maong pamilya sa saan ay nakahanap ng away ang pamilyang
ilahang mga silingan. Wala sila nagtingog- ito sa kanilang mga kapitbahay. Hindi nila
tingog aning mga tawhana apan ilahang kinikibo ang mga taong ito ngunit
gipapaak ni sila sa ilahang binuhi nga pinapakagat nila ito sa kanilang alagang
sigbin. Naapektuhan jud ang mga tawhana sigbin. Naapektuhan nga ang mga taong
nga kontra sa maong pamilya. Sukad ato iyon na kaaway ng naturang pamilya.
gidungog nga naay sigbin ang pamilya kay Mula noon, ipinagkalat na may sigbin
nakakita man ani ang mga kontra nila. Wala ang pamilyang iyon sapagkat nakita ito ng
naman pud nanghilabot ang sigbin kung dili kanilang mga kaaway. Hindi naman
kini hilabtan. nanggugulo ang sigbin kapag hindi ito
ginagambala.
Ang Dalaga nga Nabuang Ang Dalagang Nabaliw
Ang matag tanom naay kinabuhi ug Ang bawat halaman ay may buhay at ang
ang kada isa naa puy nagpuyo nga dili bawat isa ay may naninirahang hindi
makita. Naay usa ka dako kaayo nga kahoy nakikita ng mga mata. May isang malaking
nga palasyo sa mga dili ingun nato. puno na isang palasyo ng mga hindi kauri
Gitukuran mani ug eskwelahan ug nasamok natin. Tinayuan ito ng paaralan at
ang mga namuyo sa palasyo. Usa ka adlaw, nagambala ang mga naninirahan sa palasyo.
naay usa ka dalaga nga nagdaob ilalom sa Isang araw, may isang dalaga na
kahoy. Nasuko kaayo ang nagpuyo sa nagsusunog sa ilalim ng puno. Nagalit ang
palasyo kay gipaasohan sila. Pipila ka adlaw nakatira sa palasyo sapagkat nausokan sila.
ang ninglabay, nabuang lamang ug kalit ang Ilang araw ang dumaan, biglamang nabaliw
dalaga nga nagdaob. Sige siya ug syagit nga ang babae. Lagi siyang sumisigaw na may
naay manghilabot niya ug nagpadulong na nanggugulo sa kanya at ito ay papalapit na
niya. Daghan na kaayong nagtabang niya. sa kanya. Marami ang nagtulong-tulong
Gibinditahan siya ug gisul-oban ug rosaryo upang maligtas siya. Benenditahan siya at
apan wala gihapon nadutli ang dalaga. sinuotan ng rosaryo ngunit hindi pa rin
Katulo jud siya nabuang ug magsige lamang tinatablan ang dalaga. Tatlong beses siya
siya ug kirig-kirig. nabaliw at palagi siyang umiiling-iling.
Ang mga Bulan sa Tingtanom Ang mga Buwan ng Panananim

Ang mga taga Villaba, naa silay mga Ang mga taga Villaba ay may mga
bulan nga ting tanom arun dako sila ug abot. tiyak na buwan ng panananim upang mas
Kung magtanom man gali sila ug alamang- maging masagan ang kanilang ani. Kapag
alamang, uluron ang ilahang mga pananom. magtatanim sila na wala sa buwan ng
Ang tingtanom sa mga tawo diri kay panananim ay inuuod ang kanilang mga
pangulilang, panuig ug pang-Enero. Sa pananim. Ang panananim ng mga tao dito
panuig, Abril ug Mayo ang tigpugas ug ay pangulilang, panuig at pang-Enero. Ang
Hunyo ang tigsanggi. Ang Hulyo, Agusto mga buwan ng panuig ay Abril at Mayo ang
ug Setyembre ang pangulilang kay mao nay panananim at Hunyo ang anihan. Ang
ting ulan. Ang Nobyembre, Desyembre ug Hulyo, Agusto at Septembre ang
Enero ang pang-Enero kay mao mana ang pangulilang sapagkat tag-ulan sa mga
ting ulan napud. buwang ito. Nobyembre, Desyembre at
Mananom pud ang mga taga Villaba Enero naman angpang-Enero sapagkat tag
kung tingtaob kay dili man danganon. Kung ulan din sa mga buwang iyan.
tinghunas man gud kay mahurot ilahang Nagtatanim din ang mga taga Villaba
pananom ug kakha sa mga dautang kapag taib sapagkat hindi ito pinipeste.
mananap. Mao ni permi ang ginabuhat sa Kapag kati kasi ay nauubos ang kanilang
mga tawo diri arun maayo ug abunda ang mga pananim dahil sa kahig ng masasamang
ilahang abot. hayop. Ito ang palaging ginagawa ng mga
tao dito upang maganda at masagana ang
kanilang ani.
Ang Patron sa Villaba Ang Patron ng Villaba

Saunang panahon, pag-abot sa mga Noong unang panahon, pagdating ng
Cebuano, sila namay nakatag-iya sa yuta mga Cebuano, dahil sila na ang nagmamay-
diri, ilahang mga pananom kay ari sa mga lupain dito, ang kanilang mga
gipangdangan ug mga ulod ug dulon, usa ka pananim ay pinipeste ng mga uod at dulon,
mananap na mudangan hangtud sa isang salot na sumisira hanggang sa kahuli-
katapusang tanom kay iyahang kaonon hulihang pananim. Napakarami ng mga salot
tanan ang mga tinanom. Daghan kaayo ni na ito at higit na makapal pa ito kaysa sa
nga mga dangan ug baga pa kini sa ulap. Hindi ito masyadong nakikita sapagkat
panganod. Dili kaayo ni sila makita kay napakaliit nito at parang isang ulap lamang.
gagmay kaayo ug mura ra ug panganod. Ang mga tao dito ay mas dumami pa
Ang mga tawo diri nanaghan pa kay sapagkat masagana ang ani ng mga lupain
dako man ug abot ang yuta diri, mga mais, dito, mga mais, niyog at iba pa. Ngunit wala
lubi ug uban pa. Apan wala silay nahimo silang ibang nagawa sapagkat inubos na ng
kay nahurot ug kaon sa mga dulon ang mga dulon ang kanilang pananim. Ang
ilahang pananom. Ang gibuhat sa mga tawo ginawa na lamang nila ay nagtipon-tipon
kay nagtapok sila ug nagkasinabot nga sila at napagpasyahan na maglagay ng
magbutang sila ug kapilya diri. Nagtukod na kapilya dito. Nagtayo sila ng kapilya at ang
sila ug kapilya ug ang ilahang gipili nga kanilang piniling patron ay si San Agustin
patron kay si San Agustin kay nagtuo sila sapagkat naniniwala sila na tutulungan sila
nga tabangan ni San Agustin sila nga ni San Agustin at mapapaalis nito ang mga
walaon ang mga dangan sa ilahang salot sa kanilang pananim. Naisakatuparan
pananom. Nahimo ra jud ang plano sa mga nga ang plano ng mga tao at naitayo rin ang
tawo ug natukod na ang ilahang kapilya. kanilang kapilya. Mula noon, nawala na ang
Sukad ato, nawala na dayun ang mga mga salot sa mga pananim ng mga
dangan sa pananom sa mga karaang tawo sa matatanda sa barangay Villaba.
barangay Villaba.
Ang Sinugdanan sa Villaba Ang Pinagmulan ng Villaba

Saunang panahon, mga Subano pa ang Noong unang panahon, mga Subanen pa
namuyo diri. Giangkon sa mga Subano ang ang unang nakatira dito. Inangkin ng mga
kini nga lugar. Pag-abot sa mga namakwit Subanen ang lugar na ito. Pagdating ng mga
nga taga Cebu, ilahang gipalit ang yuta sa lumikas na taga Cebu, binili nila ang lupain
mga Subano arun mupuyo na sila diri. ng mga Subanen upang dito na manirahan.
Ningsugot pud ang mga Subano ug ilahang Pumayag naman ang mga Subanen at
gibaligya ang ilahang kayutaan. Daghan kanilang ibinenta ang kanilang mga lupain.
naman kaayong mga Cebuano aning lugara Marami ng mga Cebuano ang nanirahan sa
maong namakwit napud ang mga Subano sa lugar na ito kaya lumikas na ang mga
mga bukid kaayo. Subanen at doon na nanatili sa kabundukan.
Naay magtiayon nga maoy unang May mag-asawa na siyang unang
naabot ani nga barangay. Ang pangalan sa dumating sa barangay na ito. Ang pangalan
babaye kay Villa ug ang pangalan sa lalaki ng babae ay si Villa at ang lalaki naman ay
kay Aba. Namakwit naman ang mga Subano si Aba. Dahil lumikas na ang mga Subanen
sa mga bukid kaayo, wala nay nahibilin nga sa kabundukan, wala ng natirang Subanen
Subano diri ug ang nagpuyo na kay puro na dito naninirahan at ang lahat ng nakatira
mga Cebuano. dito ay mga Cebuano.
APPENDIX B - LARAWAN NG MGA IMPORMANTE
BARANGAY BINTANA
Pangalan: Bonibeth M. Vince

Edad: 54 taong gulang
Bilang ng Taong Paninirahan: 54 taon
Pangalan: Rebecca G. Montañez

Pangalan: Eleuterio B. Zapatos at Luz Zapatos
Edad: 63 at 59 taong gulang
BARANGAY CANIANGAN
Pangalan: Petang Montibon

Pangalan: Meriano Morante

Pangalan: Marjosa M. Alo
BARANGAY CAPALARAN
Pangalan: Mirna Calunsag

Pangalan: Letisia Tano

Pangalan: Toring Merkadiro
BARANGAY HOYOHOY
Pangalan: Daudioso Tolentine

Pangalan: Selvestre Saranilla

Pangalan: Leonardo Cabanero

BARANGAY LABUYO
Pangalan: Victoria Dela Cruz Ongcol

Pangalan: Lea Bolaños

Pangalan: Meleciano G. Ongcol

BARANGAY LORENZO TAN
Pangalan: Emily Enomar

Pangalan: Inocencia L. Ybañez

Pangalan: Julieta Yray

BARANGAY MALORO
Pangalan: Feliza Lansaneras

Pangalan: Amy Peñonal

Pangalan: Abe Trangia

BARANGAY MALUBOG
Pangalan: Consuelo Alfeche

Pangalan: Miguel Alfeche

Pangalan: Emanuelle Costaños

BARANGAY MANGGA
Pangalan: Engracia Pamon

Pangalan: Delfin Lumingkit

Pangalan: Lourdez Cortes

BARANGAY MAQUILAO
Pangalan: Merlyn Villafuerte

Pangalan: Raymundon Cere

Pangalan: Fernando Boldez
BARANGAY SICOT
Pangalan: Julito Awit

Pangalan: Angelita Reble

Pangalan: Donato Mantiya

BARANGAY ST. MARIA
Pangalan: Rodrigo Bosmion Jr.

Pangalan: Leuncia Casanes

Pangalan: Melodina R. Bandibas

BARANGAY SUMIRAP
Pangalan: Asuncion Dumaog

Pangalan: Consolacion Montemor

Pangalan: Patricio Catapan

BARANGAY TUGAS
Pangalan: Bonifacia Barcelonia

Pangalan: Roland R. Tenebro

Pangalan: Victor Revilleza

BARANGAY VILLABA
Pangalan: Oliva Dazo

Pangalan: Democrito C. Jumawan

Pangalan: Francisco Ortez

APPENDIX C - DOKUMENTASYON
CURRICULUM VITAE
Pangalan: Ongcol, Kathy B.
Kaarawan: February 16, 1997
Lugar ng Kapanganakan: Labuyo, Tangub City
Magulang: Meleciano G. Ongcol Jr.
Richel B. Ongcol
Tirahan: Labuyo, Tangub City, Misamis
Occidental
KAKAYAHANG PANG-EDUKASYON
Tertiary Level La Salle University

Ozamiz City
Bachelor in Secondary Education major in Filipino
2014-Present
Secondary Level Northwestern Mindanao State College of Science and
Technology
Labuyo, Tangub City
S.Y. 2013-2014
Elementary Level Labuyo Elementary School
Labuyo, Tangub City
S.Y. 2010-2011
Pangalan: Ortega, Grace C.
Kaarawan: Sept. 30, 1997
Lugar ng Kapanganakan: Canibungan Daku Clarin
Misamis
Occidental
Magulang: Adelfa C. Ortega
Tirahan: Canibungan Daku Clarin Misamis
Occidental
Ozamiz City
2014-Present
Secondary Level Holy Child High School
Clarin, Misamis Occidental
S.Y. 2013-2014
Elementary Level Canibungan Daku Elementary School
P3- Canibungan Daku Clarin Misamis Occidental
S.Y. 2010-2011
Pangalan: Lumasag, Arlyn C.
Kaarawan: Sept. 04, 1998
Lugar ng Kapanganakan: Burgos Oroquieta City
Misamis Occidental
Magulang: Lilia C. Lumasag
Alberto M. Lumasag
Tirahan: Bañadero, Ozamiz City
Misamis Occidental
Ozamiz City
2014-Present
Secondary Level Ozamiz City National High School
Ozamiz, Misamis Occidental
S.Y. 2013-2014
Elementary Level Felipe Carreon Memorial School
P3- Bañadero, Ozamiz City
S.Y. 2009-2010

2 - Ongcol

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2 - Ongcol

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KWENTONG BAYAN: ANG PAGKAKAKILANLAN

Propesor ng College of Teacher Education

Ozamiz City, Philippines

Sa isa sa mga kahingian para sa Degree ng

BACHELOR OF SECONDARY EDUCATION MAJOR IN FILIPINO

MS. CLARISSA A. PACATANG

WENNY CASEROS, PhD MS. AISAH R. PAUNTE

MR. KILRONE A. ETULLE

EMMA O. SUANA, PhD

Approved by the Committee on Oral Examination as PASSED with [ ] no revision

EMMA O. SUANA, PhD

WENNY CASEROS, PhD MS. AISAH R. PAUNTE

MR. KILRONE A. ETULLE MS. CLARISSA A. PACATANG

May 16, 2018 EMMA O. SUANA, PhD

Buong pusong pinasasalamatan ng mananaliksik ang Poong May kapal sa mga

biyaya at gabay na ibinigay upang matagumpay na maisakatuparan ang ginawang pag-

Nagpapasalamat ang mga mananaliksik sa kanilang mga magulang na walang

sawang sumuporta upang matugunan ang pangangailangan lalo sa pinansyal at moral.

Gayun din sa mga impormante na magiliw na tumanggap sa mananaliksik sa kanilang

tahanan at nagbahagi ng mga kwento. At sa mga taong nakasalamuha nila sa lahat ng

barangay na kanilang napuntahan para sa mainit nilang pagtanggap sa mga mananaliksik.

aaral. Pinasasalamatan din ng mananaliksik si Bb. Aisah R. Paunte sa pagwasto sa mga

ayos ng pangungusap at pagmungkahi ng mga salitang naaangkop na gamitin.

at Dr. Emma O. Suana sa kanilang mga puna, suhestiyon at komentaryo upang

Listahan ng mga Talahanayan vii

Listahan ng mga Figyur xi

1 SULIRANIN AT ANG PAG-AARAL

Mga Kaugnay na Pag-aaral Literatura 3

Depinisyon ng mga Termino 33

Paraan ng Pangangalap ng Datos 37

Daloy ng Pangongolekta ng mga Datos 38

Pag-aanalisa ng mga Datos 39

4 MGA BUOD, KONKLUSYON AT REKOMENDASYON 117

A Mga Kwentong Bayan 126

B Ang Larawan ng mga Impormante 188

RESEARCHERS PROFILE 205

1 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 40

2 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 41

3 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 41

4 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 42

5 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 42

6 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 43

7 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 44

8 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 44

9 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 45

10 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 46

11 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Sicot 46

12 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay Sta. 47

13 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 47

14 Ang mga Kwentong Bayan ng Barangay 48

16 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 49

17 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 50

18 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 51

19 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 52

20 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 53

21 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 54

22 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 55

23 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 56

24 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 57

25 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 59

26 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 60

27 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 61

28 Klasipikasyon ng mga Kwentong Bayan ng 61