‫جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫ریاست پوهنتون هرات‬

‫ریاست پوهنحی زراعت‬

‫دیپارتمنت اقتصاد و توسعه زراعتی‬

‫موضوع پروژه‬

‫جمع آوری اطالعات از طریق مصاحبه‬

‫استاد مضمون‪ :‬پوهندوی عبدالستار فاضلی‬

‫ترتیب کننده‪ :‬عبداالحد فرزام‬
‫دیپارتمنت‪ :‬اقتصاد و توسعه زراعتی‬

‫سال تحصیلی ‪۱۴۰۰‬‬

 ‫فهرست عناوین‬

‫جمع آوری اطالعات از طریق مصاحبه ‪1 ...................................................................................‬‬

‫شرایط الزم برای مصاحبه ‪1 .................................................................................................‬‬
‫انواع مصاحبه ‪2 ...............................................................................................................‬‬
‫اصول مصاحبه ‪3 ..............................................................................................................‬‬
‫مقدمه با گشایش مصاحبه ‪3 ................................................................................................‬‬
‫بخش اصلی مصاحبه ‪4 .......................................................................................................‬‬
‫فنون مصاحبه‪4 ...............................................................................................................‬‬
‫آمادگی قبل از مصاحبه ‪4 ....................................................................................................‬‬
‫مهارت های الزم در حین مصاحبه ‪6 .......................................................................................‬‬
‫ایجاد ارتباط مؤثر ‪6 .....................................................................................................‬‬
‫ایجاد جو دوستانه‪6 ...................................................................................................... :‬‬
‫ایجاد جو دوستانه ترس ‪6 ................................................................................................‬‬
‫ایجاد انگیزه در پاسخگو ‪7 ................................................................................................‬‬
‫جلب اعتماد و اطمینان مصاحبه شوند ‪7 ................................................................................‬‬
‫صریح بودن‪ ،‬راستگو بودن‪7 ........................................................................................... ..:‬‬
‫رعایت مقام و موقعیت اجتماعی افراد‪8 ................................................................................ :‬‬
‫جلب همکاری پاسخگودرطول مصاحبه ‪8 ..............................................................................‬‬
‫همدلی با مصاحبه شونده‪8 .............................................................................................. :‬‬
‫مکان مصاحبه ‪8 ........................................................................................................‬‬
‫زمان مصاحبه‪9 ........................................................................................................ :‬‬
‫توجه و عالقه مصاحبه گر‪9 ..............................................................................................:‬‬
‫عوامل ایجاد اشتباه در نتایج مصاحبه‪10 ................................................................................. :‬‬
‫کلمات ‪10 ..................................................................................................................‬‬
‫گذشت زمان ‪10 ...........................................................................................................‬‬
‫عوامل مربوط به مصاحبه شونده ‪11 .....................................................................................‬‬
‫مزایا ومعایب مصاحبه ‪11 ....................................................................................................‬‬
‫چالش های مصاحبه وراهکارهای مقابله با آن ‪12 .........................................................................‬‬
‫سماجد در مصاحبه‪12 ......................................................................................................:‬‬
‫منابع‪15 ...................................................................................................................... :‬‬

‫أ‬
 ‫جمع آوری اطالعات از طریق مصاحبه‬
‫مصاحبه را بهترین و مطمئن ترین شیوه جمع آوری اطالعات می دانند ‪ ،‬این روش اگر خوب شناخته شود و‬
‫طبق اصول و موازین علمی صحیح انجام پذیرد‪ ،‬شکی نیست که می تواند جامع ترین طریقه کسب اطالعات‬
‫باشد‪ .‬مصاحبه در حقیقت نوعی پرسشنامه است که در آن فرد بجای نوشتن پاسخ سوال ها‪ ،‬اطالعات خود را‬
‫به صورت شفاهی بیان می نماید ‪ .‬در این روش اگر مصاحبه گر بتواند فضای مناسبی برای مصاحبه شونده‬
‫ایجاد کند تا اعتماد او جلب شود ‪ ،‬در این روش اگر مصاحبه گر بتواند فضای مناسبی برای مصاحبه شونده‬
‫ایجاد کند تا اعتماد او جلب شود‪ ،‬اطالعات مفیدی به دست خواهد آورد‪ .‬این روش اصوال پر هزینه بوده و نیاز‬
‫به مصاحبه گرانی کار آزموده دارد‪.‬‬

‫‪ 1-3‬تعریف مصاحبه‬

‫از این روش تعاریف متعددی شده که یکی از تعاریف قابل قبول را فری و آیشی ارائه داده اند‪ .‬از دیدگاه آنها‪،‬‬
‫مصاحبه گفتگوی هدفمند است که در آن مصاحبه گر پرسش های از پیش تعیین شده ای را می پرسد و پاسخگو‬
‫به آنها جواب می دهد‪ .‬که این عمل به منظور کسب اطالعات در زمینه موضوع یا حوزه مورد تحقیق انجام می‬
‫اورد‪ .‬شهر ری ( ‪ ) 1374‬مصاحبه را فرآیندی اجتماعی می داند که در قالب مالقات همدالنه‪ ،‬رویاروی و گفت و‬
‫وی بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده‪ ،‬با هدف دستیابی به اطالعات معین در شرایطی که پرسشگر و پاسخگو و‬
‫دیگر در کنار یکدیگر قرار گرفته اند‪ .‬به صورت می گیرد‪.‬‬

‫این روش ابزاری است که امکان بررسی موضوعات پیچیده ‪ ،‬پیگیری پاسخ ها یا پیدا کردن علل آن و اطمینان‬
‫یافتن از درک سوال پاسخگو را فراهم می سازد و اعتقاد بر این است که در حین مصاحبه بسیاری از حالت ها‬
‫عکس العمل های پاسخگو فاش شده و می توان به مقاومت او در برابر برخی سواالت پی برد‪.‬‬

‫شرایط الزم برای مصاحبه‬

‫کانل و کان ( ‪ ) 1968‬برای انجام مصاحبه سه شرط قائل شده اند‪.‬‬

‫اطالعات مورد درخواست باید در دسترس پاسخگو باشد‪.‬‬

‫پاسخگو سوال را درک کند‪.‬‬

‫پاسخگر انگیزه الزم برای پاسخگویی به سوال را داشته باشد‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫انواع مصاحبه‬
‫آنچه مصاحبه را به صورت های مختلف طبقه بندی می کند میزان انعطاف پذیری آنست و یا نحوه اجرای آنست‪.‬‬
‫با در نظر گرفتن میزان آزادی پرسشگر و پاسخگو در طرح سوال ها و جوابگویی و همچنین میزان عمق تحقیق ‪،‬‬
‫می توان سه نوع مصاحبه از یکدیگر تمایز داد‪.‬‬

‫الف ) مصاحبه باز‬

‫در مصاحبه آزاد یا باز پاسخگو در بیان پرسش ها و پرسشگر در طرح آن آزادی کامل دارند ‪ ،‬یعنی پرسشگر آنچه‬
‫را که به نظرش ضروری می رسد مطرح کند و در طرح سوال خود هیچ گونه محدودیتی احساس نمی نماید‪.‬‬

‫ب ) مصاحبه نیمه باز‬

‫همان طور که از نام آن بر می آید در مصاحبه نیمه باز طرفین ( پرسشگر و پاسخگو ) محدودیت های احساس‬
‫می کنند ‪ .‬یعنی پرسشگر صرفا باید موضوعات معینی را مطرح و فقد در خصوص آنها جواب دریافت کند‪ .‬پاسخگو‬
‫نیز نمی تواند احساس و عقیده خود را آن طوری که ترجیح می دهد در کمال آزادی ابراز نماید‪.‬‬

‫ج ) مصاحبه بسته‬

‫در مصاحبه بسته با محدود‪ ،‬نه تنها موضوعاتی که پرسشگر باید مطرح کند از قبل معین شده اند‪ ،‬بلکه این‬
‫موضوعات بطور دقیق رده بندی گردیده اند‪ .‬پرسشگر ناچار است هر یک از موضوعات را در جای خود طرح کند و‬
‫هیچ یک و به سلیقه خود بر دیگری مقدم ندارد‪.‬‬

‫طبقه بندی دیگری که بررسی اجمالی آن درست به نظر می رسد توسط آقای غالم رضا خاکی) ‪( 1379‬‬

‫ارائه شده است او مصاحبه را به سه دسته تقسیم می کند‪.‬‬

‫الف ) مصاحبه ساختار یافته‬

‫این مصاحبه تحت عنوان مصاحبه بسته ‪ ،‬استاندارد با هدایت شده نیز خوانده می شود ‪ .‬در این نوع مصاحبه‪،‬‬
‫مصاحبه گر از قبل سوال های مورد نظر را فراهم می کند و در زمان مصاحبه آن ها را در اختیار مصاحبه شو دنده‬
‫قرار می دهد و پرسش ها بصورت بسته هستند که این نوع مصاحبه به پرسشنامه بسته ‪ -‬پاسخ شباهت دارد‪ .‬ابزار‬
‫سنجش در این شیوه ‪ ،‬شباهت زیادی به پرسشنامه پستی دارند با این تفاوت که به جای نامه همراه ‪ ،‬مصاحبه گر‬
‫خود محتویات نامه همراه را بر اساس دستورالعمل پرسشنامه بیان کرده و سپس اقدام به مصاحبه از فرد می شود‪.‬‬
‫مصاحبه کردن با پرسشنامه گاهی مصاحبه " رسمی "یا " کنترل شده " نیز نامیده می شود‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ب ) مصاحبه نیمه ساختار یافته‬

‫این نوع مصاحبه تحت عنوان ‪ :‬سواالت نیمه باز خوانده می شود ‪ .‬در این نوع مصاحبه ‪ ،‬سوال ها از قبل طراحی‬
‫شده و هدف آن کسب اطالع عمیق از مصاحبه شونده می باشد ‪ .‬چون برخی از مسائل در پرسشنامه های این نوع‬
‫مصاحبه در نظر گرفته نشده است به همین علت نیز اینگونه پرسشنامه ها جنبه مقدماتی و آزمایشی دارند و به‬
‫شهر اندازه کافی استاندارد نشده است و به همین علت دارای نقاصی است و باید با تعداد بیشتری از پاسخگویان‬
‫آزمایش شود تا بتوان بر مبنع پاسخ های آن ها ‪ ،‬پرسشنامه کاملتری به اصطالح‪ ،‬استاندارد‪ ،‬تهیه نمود‪ .‬در این نوع‬
‫مصاحبه هر نوع پاسخ با سوال های وارسی‪ ،‬مورد بررسی بیشتر کار می گیری و از پاسخگویان با سوال های چرا‬
‫اخواسته می شود توضیع بیشتری در مورد پاسخ های خود بدهند‪.‬‬

‫ج ) مصاحبه ساختار نیافته‬

‫این مصاحبه تحت عنوان ‪ ،‬مصاحبه آزاد » خوانده میشود ‪ .‬در این نوع مصاحبه چارچوب و حدود پرسش برای‬
‫مصاحبه گر مشخص است و زمان و نوع پرسش به سلیقه مصاحبه گر بستگی دارد ‪ .‬مصاحبه گر می تواند سوال‬
‫بیشتری را نیز مطرح کند ‪ .‬مصاحبه شونده نیز پاسخ ها را با آرامی با روش و زبانی که خود انتخاب می کند بیان‬
‫می دارد‪ .‬هدف این روش جمع آوری اطالعات عمیق و کیفی می باشد‪ .‬معلومات کاربرد مصاحبه آزاد به مراتب‬
‫بیشتر از مصاحبه منظم است‪ .‬زیرا در مصاحبه منظم ‪ ،‬محقق ناچار است که از کلیه پاسخگویان به همان ترتیبی‬
‫که سواالت را نوشته است پرسش نماید ‪ ،‬در کصاحبه آزاد می توان با توجه به وضعیت ‪ ،‬سوال ها را جابجا کرد و‬
‫به بهترین طریق ممکن جواب کلیه سوال ها را بدست آورد ‪ .‬در این روش هیچ گاه سوال ها از پیش طراحی نمی‬
‫شود و پاسخ هر سوال منجر به سوال دیگری میشود و به همین ترتیب یک سلسله پرسش و پاسخ ادامه پیدا می‬
‫کند‪.‬‬

‫اصول مصاحبه‬
‫بطور کلی مصاحبه فرآیندی چند مرحله ای شامل معرفی پرسشگر و هداف طرح ‪ ،‬ایجاد انگیزه در پاسخگو‪ ،‬تکمیل‬
‫پرسشنامه و خاتمه مصاحبه می باشد‪ .‬اکثر مصاحبه های موفق از نظم خاصی پیروی می کنند‪ .‬به طور خالصه هر‬
‫مصاحبه ای دارای یک مقدمه‪ ،‬یک بخش اصلی و یک انتها است‪ ،‬در ادامه توضیحاتی راجع به هریک از این مراحل‬
‫ارائه می گردد‪.‬‬

‫مقدمه با گشایش مصاحبه‬

‫این بخش در حقیقت راهگشای ورود به مرحله اصلی است ‪ .‬مؤسسه پژوهش های اجتماعی دانشگاه میشیگان در‬
‫مورد این که چگونه مصاحبه کننده بای خود را به پاسخگو معرفی کند نکات زیرا عنوان کرده است‪ .‬خود را به‬
‫پاسخگو معرفی کنید و بگوید از طرف چی کسی آمده اید‪ .‬به پاسخگو به شیوه ای که برای او ایجاد انگیزه کند‬

‫‪3‬‬
‫بگوید چه کاری انجام دهید ‪ .‬به پاسخگو شیوه انتخاب او را بگویید‪ .‬و راهکار خود را با موقعیت طنبیق دهید سعی‬
‫کنید رابطه اطمینان بخش و حاکی از تفاهم بین خود و پاسخگو به وجو آورید‪.‬‬

‫بخش اصلی مصاحبه‬

‫این بخش در بر گیرنده بیشترین بحث انجام شده و شامل گفتگو های دو جانبه طرفین است‪ .‬فنون ویژه ای که‬
‫که مصاحبه گر می تواند در این فرآیند استفاده کند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬

‫• پرسش ها باید مطابق با پرسشنامه پرسیده شود‪.‬‬

‫• مصاحبه باید در فضای غیر رسمی و آرام انجام شود‪.‬‬
‫• هر سوال به آرامی و با تامل خوانده شود‪.‬‬
‫• پرسش ها باید به همان ترتیب پرسشنامه پرسیده شود‪.‬‬
‫• هر سوال که در پرسشنامه آورده شود‪ .‬بعضی اوقات پاسخ دهنده گان پیش از آنکه از آنان سوال شود‬
‫جواب ها را می دهند ‪ .‬هنگامی که که چنین امری رخ می دهد ‪ ،‬مصاحبه کننده باید کماکان به‬
‫موقع سوال مزبور را مطرح کند اما پاسخ قبلی پاسخ دهنده را نیز تایید کند ‪ .‬به عنوان مثال بگوید ‪:‬‬
‫می دانیم که قبال به این سوال پاسخ داده اید اما‪...‬‬
‫• پرسش هایی را که به اشتباه تفسیر با درک می شوند باید تکرار و روشن کرد‪.‬‬

‫فنون مصاحبه‬
‫یک مصاحبه کارا و مؤثر ‪ ،‬مصاحبه است که در آن پاسخگو بان به آثار ‪ :‬و بررسی در حال انجام بر زندگی روزمره‬
‫خود اعتقاد پاسخ داشته باشند ‪ .‬بدست آوردن داده های با کیفیت و ممتاز از مصاحبه کننده و تا حدی زیادی به‬
‫توسعه مهارت های وی در زمینه های اجتماعی و گفتگو با مردم وابسته است ‪ .‬آشنایی با فنون مصاحبه باعث می‬
‫شود تا مراحل اصلی فرآیند مصاحبه به شیوه آسانتر و بهتری اجرا شده و اعتبار مصاحبه باال رود ‪ .‬با توجه به‬
‫مراحل انجام مصاحبه ( قبل از مصاحبه ‪ ،‬در حین مصاحبه و خاتمه مصاحبه ) فنون مربوط به هر مرحله توضیع‬
‫داده می شود‪.‬‬

‫آمادگی قبل از مصاحبه‬

‫مصاحبه در واقع یک نوع کنش متقابل بین پرسشگر و پاسخگو است ‪ .‬اگر چه چارچوب آن تا حد زیادی به وسیله‬
‫پرسشنامه تعین می شود‪ ،‬اما عموما پاسخگویان حداقل در آغاز به پرسشگر بیشتر از وسیله او (پرسشنامه ) توجه‬
‫دارند‪ .‬از این رو موافقت یا مخالفت آنها با مصاحبه ‪ ،‬در آغاز بیشتر تابع این مسئله است که پرسشگر تا چه حد‬

‫‪4‬‬
‫بتواند نظر آنها را جلب کند ‪ .‬به عبارت دیگر پرسشگر تا چه حد با ارزش های آنها مطابقت دارد ‪ .‬بنا بر این در‬
‫جریان یک مصاحبه عوامل تعیین کننده کنش متقابل بین پرسشگر و پاسخگو عموما بدین ترتیب است‪:‬‬

‫اولین قضاوت در باره پرسشگر با قیافه ظاهری او شروع می شود که نباید با انتظارات و ارزش های پاسخگو‬ ‫✓‬
‫مغایرت داشته باشد ‪ .‬لذا ایجاد می کند که پرسشگران وضع ظاهری و لباس خود را با شرایط خاص جامعه‬
‫مورد مطالعه وفق دهند ‪ .‬وضه ظاهری گاه معرف بعضی از عوامل و ارزش های دیگر مانند ملیت و ارزش‬
‫های وابسته آن نیز می تواند باشد‪.‬‬
‫ای از عامل جنس نیز می تواند تعیین کننده باشد‪ .‬در بیشتر موارد اگر پرسشگر و پاسخگو هم جنس‬ ‫✓‬
‫باشند‪ ،‬مصاحبه راحت تر انجام می شود ( خصوصا وقتی سواالت مربوط به مسائل شخصی و خصوصی‬
‫باشد)‪.‬‬
‫پس از قیافه ظاهری عامل تعیین کننده دیگر ‪ ،‬زبان یا نحوه سخن گفتن پرسشگر است که باید با ارزشها‬ ‫✓‬
‫و انتظارات پاسخگو منطبق باشد ‪ .‬مثال پرسشگری که بخواهد در باره تحصیل کرده جامعه تحقیق کند‬
‫اما پوشش ‪ ،‬الفاظ و لهجه ای دور از انتظارات پاسخگویان داشته باشد ‪ ،‬ممکن است با مشکل برخورد‬
‫کند‪.‬‬
‫مصاحبه گر باید با مدارک و مستندات تحقیق آشنا باشد ‪ ،‬موضوع تحقیق و هدف از آن را خوب بداند اگر‬ ‫✓‬
‫مصاحبه گر با پرسشنامه آشنا نباشد مطالعه لطمه می بیند و بار غیر منصفانه ای بر دوش پاسخگو قرار‬
‫می گیرد‪ .‬مصاحبه گر باید بتواند بدون نگاه کردن به پرسشنامه‪ ،‬سواالت را درست‪ ،‬رسا و بدون لکنت‬
‫زبان برای پاسخگو بخواند‪.‬‬
‫و قبل از شروع به تحقیق و پیش از مواجهه با مصاحبه شونده ‪ ،‬در صورت امکان باید اطالعاتی از روحیات‬ ‫✓‬
‫‪ ،‬طرز زندگی و خصوصیات روانی مصاحبه شونده کسب گردد که وجود چنین اطالعاتی کار مصاحبه را‬
‫بی نهایت آسان می کند‪.‬‬
‫مصاحبه کننده بهتر است با همکاران خود و با ایفای نقش های متفاوت مصاحبه را تمرین نماید‪ .‬همچنین‬ ‫✓‬
‫برای این کار می تواند از افراد دیگری نظیر دوستان ‪ ،‬اعضای خانواده و ‪ ...‬به تناسب نوع مصاحبه استفاده‬
‫نماید‪.‬‬
‫برای آن که مصاحبه گران تازه کار ‪ ،‬تجربه و اعتماد به نفس پیدا کنند باید در اولین مصاحبه ها یک سر‬ ‫✓‬
‫پرست آنها را همراهی کند‪ .‬سر پرست باید خود مصاحبه را انجام دهد ‪ ،‬اما در مصاحبه های دیگر نقش‬
‫کمتری را ایفا می کند ‪ .‬بعد از انجام مصاحبه ها ‪ ،‬برنامه های تکمیل شده و مصاحبه را کنترل کند تا‬
‫فرصتی برای ارائه واکنش مثبت و تشخیص مسائل کد گذاری و ‪ ...‬پیش آمده و فرصتی برای پیشگیری‬
‫از خطاها برای مصاحبه های بعدی بدست آید ‪ .‬سرپرستان باید با بررسی تصادفی مصاحبه های تکمیل‬
‫شده از اجزای واقعی آن ها اطمینان حاصل نمایند ‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫مهارت های الزم در حین مصاحبه‬
‫مهارت های مصاحبه کننده ‪ ،‬تاثیر مهمی بر جامعیت و پیچیدگی اطالعاتی که از سوی پاسخگو ارائه می شود‬
‫خواهد داشت ‪ .‬مهارت های اصلی مورد نیاز برای ایجاد یک فضای مثبت و پویا در مصاحبه عبارتند از ایجاد ارتباط‬
‫مؤثر ( پل سازی )‪ ،‬تاکید بر دیدگاه های پاسخگو و سازگار شدن با شخصیت ها و حالت های هیجانی مختلف‪ ،‬در‬
‫ادامه به جزئیات این مهارت های مورد نیاز پرداخته می شود‪.‬‬

‫‪ 1‬ایجاد ارتباط مؤثر‬

‫مصاحبه کننده باید قادر باشد که در همان چند دقیقه اول مصاحبه ‪ ،‬اعتماد مصاحبه شونده را به خود جلب کرده‬
‫و در هر مورد بسته به وضعیت و ذوق و عالقه که در خود یا مصاحبه شونده می یابد ‪ ،‬محیطی را فراهم نماید که‬
‫مطالبش آزادانه بیان شود ‪ .‬همچنین مصاحبه گر باید روش و شرایطی آرام را برای مصاحبه شوندگان خود در نظر‬
‫بگیرد‪ .‬چنانچه میسر باشد قبل از شروع مصاحبه مقدمه دلنشینی را ارائه کند تا حس خود خواهی مصاحبه شونده‬
‫تحریک شده و به او فهمانده شود که نظر اتش مهم است و بدین ترتیب موجبات همکاری مصاحبه شونده و ترغیب‬
‫وی به انجام مصاحبه را فراهم نماید‪ .‬با ایجاد جوی که توام با اعتماد و اطمینان است پاسخ های مصاحبه شونده‬
‫به واقعت نزدیکتر خواهد بود‪.‬‬

‫ایجاد جو دوستانه‪ :‬در شروح مصاحبه ‪ ،‬یک معرفه صمیمانه می تواند احساس اعتماد و دوستی را بین طرفین‬
‫حاکم سازد و شرایطی را ایجاد کند که هر دو طرف قادر به برقراری ارتباط صحیح با یکدیگر باشند ‪ .‬در این مرحله‬
‫احساس ترس از طرف مقابل از بین می رود و به جای آن احساس اطمینان و حس همکاری جایگزین می شود‪.‬‬
‫بر فراری چنین حالتی به منزله کلیدی برای ورود به بحث اصلی مصاحبه است‪ .‬معموال گفتگو از آب و هوا‪ ،‬وضعیت‬
‫خیابان ها‪ ،‬اخبار روز و مسائلی از این دست باعث می شود که مصاحبه شونده ‪ :‬ترس از مصاحبه گر را از خود دور‬
‫سازد و آرامش بیشتری بیابد ‪.‬‬

‫ایجاد جو دوستانه ترس ‪ :‬از در شرایطی را طرف شروع ایجاد مقابل از کند مصاحبه‪ ،‬بین که هر می یک دو رود‬
‫و معرفه به طرف قادر جای صمیمانه به آن می تواند برقراری احساس ارتباط احساس اطمینان و اعتماد صحیح با‬
‫حس و دوستی یکدیگر همکاری را بین باشند ‪ .‬در جایگزین می شود‪ .‬بر قراری چنین حالتی به منزله کلیدی برای‬
‫ورود به بحث اصلی مصاحبه است ‪ .‬معموال گفتگو از آب و مصاحبه هوا گر ‪ ،‬را از وضعیت خود دور خیابان ها ‪،‬‬
‫سازد و اخبار روز آرامش و بیشتری مسائلی بیابد از ‪ .‬این دست باعث می شود که مصاحبه شونده ‪ ،‬ترس از‬

‫‪6‬‬
 ‫ایجاد انگیزه در پاسخگو ‪ :‬در بر انگیختن پاسخگو به همکاری‪ ،‬سه عامل زیر می تواند کمک کند‪:‬‬

‫پاسخگویان باید احساس کنند که گفتگو با مصاحبه کننده موفقیت آمیز و رضایت بخش خواهد بود‬ ‫‪1‬‬
‫‪.‬مصاحبه گران باید خود را همدل و هم صحبت نشان دهند‬
‫مصاحبه شونده باید احساس کند که مصاحبه ارزشمند است نه تنها باید احساس کند که این مصاحبه‬ ‫‪2‬‬
‫برای او مفید است‪ ،‬بلکه باید بداند که با موضوع مهمی سرو کار دارد‪ .‬مشارکت وی بسیاری حائز‬
‫اهمیت است‪ .‬مصاحبه کننده باید با ذکر اهمیت مطالعه‪ ،‬پاسخگویان را به مشارکت در این امر‬
‫عالقهمند کند‪.‬‬
‫باید بر موانع ذهنی پاسخ گویان فائق آمد‪ .‬مصاحبه کنندگان باید سؤ برداشت ها را اصالح کنند‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫بعضی از پاسخ گویان ممکن است با تردید به مصاحبه گران بنگرند و آنان را نمایندگان دولت بدانند‪.‬‬
‫مصاحبه گران باید اهمیت مطالعه‪ ،‬شیوه انتخاب پاسخگویان و ماهیت محرمانه بودن مصاحبه را‬
‫دوستانه توضیح دهند‪.‬‬
‫مصاحبه گر و مصاحبه شونده هر دو باید به یک زبان تکلم کنند و ترجیحا یک فرهنگ داشته باشند‬ ‫‪4‬‬
‫‪.‬اگر مصاحبه گر احتمال بدهد که مصاحبه شونده در باره او پیش داوری هایی دارد‪ ،‬بهتر مصاحبه را‬
‫به شخص دیگری واگذار کند‪.‬‬
‫‪ 5‬جلب اعتماد و اطمینان مصاحبه شوند ‪ :‬مصاحبه گر پیش از این که به طور جدی خود را مشغول‬
‫به کار نشان دهد ‪ ،‬بهتر است فضا را برای آغاز به کار مساعد کند ‪ .‬یکی از حرکت هایی که مصاحبه‬
‫شونده را بکشد اعتماد شونده ‪ ،‬یاداشت و مقاومت را با قلم می را شناخت کند یادداشت و روی‬
‫پرسشنامه پدید کند دفتر ‪ .‬خود آید مصاحبه را گر نخست بگذارد سپس را و بیرون با باید با خود‬
‫بکشد مصاحبه را و مشکل طرف گر خود آماده حتی مواجه را با نشان مصاحبه می فعال و دهد آشنا‬
‫گرفتن سازد ‪ ،‬که شد ‪ .‬عجول این اجازه کلمه به اجازه آرام نشان است داد که دهد دفتر کلمه ‪ .‬او و‬
‫خود یعنی مصاحبه را احساس از حرکت گر به به مصاحبه جیب راحتی گر یا محض حرکت کند دفتر‬
‫‪ ،‬کیف را ورود ‪ ،‬مصاحبه محیط بیرون بیرون دفترچه آورد و با تظاهر به این که این مورد هم یکی از‬
‫کارهای روزمره اوست‪ ،‬به یاد داشت بپردازد گاهی کاربرد جمله هایی چون ‪ " :‬می ببخشید در ذهن‬
‫من نکته ها خوب نمی ماند‪ " .‬یا ‪ " :‬می ترسم گفته های شما را جا بیندازم‪ " .‬یا ‪ " :‬اشکالی ندارد‬
‫برای این که اشتباهی روی ندهد‪ ،‬یاد داشت کنم ؟ " یا ‪ " :‬چون مصاحبه های دیگری هم الزم دارم‪،‬‬
‫بد نیست یاد داشت کنم " و ‪ ....‬مفید است‪ .‬همچنین مراه داشتن معرفی نامه ای حاکی از انجام امر‬
‫تحقیق از مرجع صالحیت دار جهت ارائه به مصاحبه شونده می تواند در جلب همکاری وی مؤثر واقع‬
‫گردد‬
‫‪ 6‬صریح بودن‪ ،‬راستگو بودن‪ :‬به مصاحبه گران همواره توصیه می شود که هویت خود را پنهان نکنند‬
‫(مگر در موارد بسیاری نادر ) همچنین همیشه قصد واقعی خود را از مصاحبه و گفت و گو و کسب‬

‫‪7‬‬
‫اطالعات بگویند‪ .‬در عین حال لزومی ندارد که مصاحبه گر جزئیات و همه نکته های مأموریت خود‬
‫را مو به مو توضیح دهید ‪.‬‬
‫‪ 7‬رعایت مقام و موقعیت اجتماعی افراد‪ :‬مصاحبه گر باید طوری بر خورد کند تا طرف صحبت‬
‫حداکثر اطالعات مفید خود را در اختیار وی قرار دهد ‪ .‬این فقط به معنای ابراز صمیمیت یا تحمیل‬
‫خواسته ها نیست‪ ،‬بلکه به این معناست که مصاحبه گر رفتار و حضور خود را اندکی با مصاحبه شونده‬
‫هماهنگ سازد‪ .‬شاید ممکن نباشد که مصاحبه گر به طور دائمو با هر کس که مصاحبه دارد اخالق و‬
‫رفتار خود را عوض کند ‪ ،‬اما باید هدف کار را همیشه در نظر داشته ‪ .‬برای مثال ‪ ،‬در هنگام جمع‬
‫آوری اطالعات از افراد بی بضاعت‪ ،‬لزومی ندارد نوترین لباس را بپوشید ‪ .‬چون مصاحبه شوندگان با‬
‫این ظاهر ‪ ،‬نمی توانند راحت بر خورد کنند‪ .‬همچنین وقتی قرار است با یک مقام رسمی مصاحبه‬
‫شود پوشیدن لباس جین مناسب نیست‪ ،‬زیرا به نظر میرسد مصاحبه گر قصد خودنمایی داشته باشد‬
‫و درین کار او پیامی خاصی را میجویند و همین احساس ممکن است کار ارتباط و گرفتن را تحت‬
‫تاثیر قرار دهد ‪ .‬بنابراین مصاحبهگر باید خود راباهمه ای افرادی که به لحاظ طبقه اجتماعی با او‬
‫تفاوت ملموس دارند‪ .‬روفق دهد‪ .‬اگر با شخصیت های رسمی دیدار دارد ‪ .‬خود را رسمی تر از حد‬
‫معمول نگاه دارد ‪.‬‬

‫‪ .２‬جلب همکاری پاسخگودرطول مصاحبه‬

‫آباد باد کی مصاحبه شونده اریه ادامه همکاری تا پایان مصاحبه ترغیب نمود ‪ .‬در ادامه مهمترین مهارت های الزم‬
‫برای این امر مورد اشاره قرار میگیرد ‪.‬‬

‫أ) همدلی با مصاحبه شونده‪ :‬اگر مصاحبه گروقت کافی داشته باشد‪ ،‬حرف زدن با مصاحبه شونده‬
‫بیرون از حیطه موضوع در مورد زندگی و تجربه های خصوصی او در ایجاد یک محیط صمیمی مؤثر‬
‫است‪ .‬به ویژه اگر منبع اندکی خجالتی و نسبت به مصاحبه گربدبین باشد و در ضمن برای درد دل‬
‫کردن در مضیقه وقت نباشد‪ .‬برای شروع حرف های خصوصی‪ ،‬بهانه ها و روشهای وجود دارد مثل‬
‫محل تولد‪ ،‬جایی که بزرگ شده‪ ،‬اولین تجربه ای کاری‪ ،‬مدرسه ای که می رفته‪ ،‬موفقیتها‪ ،‬سفر های‬
‫و ‪ ، ...‬اگر طرف صحبت از خود تمایل نشان دهد ‪ ،‬میشود حرف رابر عکس کردیعنی همان نکته ها را‬
‫مصاحبه گر از زندگی خود توضیح دهد‪ .‬معموال مردم نسبت به کسانی که در مورد زندگی شخصی‬
‫آنان عالقه نشان میدهند‪ ،‬احساس صمیمیت میکنند‪ ،‬اما باید به یاد داشت که اوأل بسیاری از مردم‬
‫نسبت به توجه دیگران در زندگی شخصی خود حساس هستند و ثانیا ورود به عرصه زندگی خصوصی‬
‫مردم‪ ،‬نیاز به محیط مساعد دارد‪ .‬این محیط مساعد رامصاحبه گر به مدد تجربه میتواند فراهم کرد‬
‫ب) مکان مصاحبه ‪ :‬محل مصاحبه ممکن است در ادامه همکاری پاسخ گو و کیفیت پاسخ دهیداو مؤثر‬
‫باشد‪ .‬همچنین حضورشخص ثالث نیز تأثیر نامطلوبی دارد و ممکن است که موجب اشتباه در پاسخ‬

‫‪8‬‬
‫شود‪ .‬محلی که برای مصاحبه در نظر گرفته میشود باید حتی االمکان طوری باشد که اوال پاسخگو‬
‫بتواند خود را بر روی سواالت متمرکز کند و حواسش در پی کار های ضروری دیگر نباشد ‪ .‬ثانیا‬
‫پرسش گر بتواند پاسخگو تنها باشد‪ .‬زیرابرای پرسش گریامحقیق فقط نظر این پاسخگو ( که در نمونه‬
‫آماری او انتخاب شده است ) حائز اهمیت است ( هر چند که اطالعات او نسبت به دیگران کمتر و یا‬
‫ناقص باشد )‪.‬‬
‫ج) زمان مصاحبه‪ :‬مصاحبه باید دروقتی انجام شود که پاسخگو باطیب خاطر بتواند در مصاحبه شرکت‬
‫کند‪ .‬بسیاری مواقع طوالنی شدن زمان مصاحبه نه فقط موج خستگی حوصله گی پرسشگران و‬
‫اشتباهات ناشی از آن میشود‪ ،‬بلکه عالوه بر آن تأثیر مشابهی به روی پاسخگو خواهد داشت‪ .‬لذا تا‬
‫آنجا که پرسشگران مربوط میشود‪ ،‬خصوصا در تحقیقات طوالنی و چند ساعتی بهتر است که‬
‫پرسشگران روزانه بیش از چهار ساعت وقت خالص مصاحبه نکنند و بین مصاحبه ها آنقدر فاصله‬
‫بگذارند‪ .‬تابتوانند مصاحبه های بعدی را با آمادگی ‪ ،‬تمرکز و اشتیاق بیشتری انجام دهند و بقیه اوقات‬
‫را به مسایل دیگر تحقیقی مانند اصالح و تصحیح یادداشتهای خود در پرسشنامه های پر شده ‪،‬‬
‫مشاهده محیط تحقیق و توصیف مسائل و عوامل جانبی و غیره بپردازند‪ .‬در گذشته تصور بر این بود‬
‫که مدت هر مصاحبه نباید از حدود تا ‪ 35‬دقیق تجاوز کند اما تجربیات که دراین مورد به وسیله‬
‫پرسشگران مختلف کسب شده است ‪ ،‬نشان میدهد که پاسخ گویا ان میتوانند حتی حدود یک ساعت‬
‫تایک ساعت ونیم نیز بطور فعال مشتاقانه در مصاحبه شرکت کنند ‪ ،‬مشروط بر اینکه در موضوع مورد‬
‫مطالعه و یا سواالت و محتوای پرسشنامه جالب و جاذب بوده و شرایط مصاحبه ( زمان و مکان و‬
‫عوامل دیگر بر روی پاسخگو تأثیر منفی نداشته باشد‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬الزم به ذکر است که ماهیت برخی از تحقیات از نظر شرایط مکانی و زمانی به گونه است که رعایت همه‬
‫وصول مصاحبه امکان پذیر نیست ‪ .‬برای مثال در طرح بررسی کرایه تکسی و مصاحبه با مسافران تا کسی که‬
‫معموال از نظر زمانی و مکانی محدودیتهای در آن وجود دارد نحوه ورود به مصاحبه از اهمیت خاصی برخوردار‬
‫است ‪ .‬درینجا مصاحبه کننده فرصت برای معرفی کامل خود و طرح مورد بررسی ندارد ‪ .‬بنابراین باید با طرح یک‬
‫پرسش کلیدی ( مانند چقدر گرایه پرداخت کردید ؟ ) که مصاحبه شونده را وادار به ادامه همکاری تماید مصاحبه‬
‫را آغاز نمود‪.‬‬

‫توجه و عالقه مصاحبه گر‪ :‬مصاحبه گر باید به پاسخ های مصاحبه شونده دقت داشته و آنها را با عالقه مندی‬
‫پیگیری کند تا بتواند او را به ادامه مصاحبه ترغیب نماید و نظر او را به خود جلب کند ‪ .‬ثبت پاسخ ها بدون داشتن‪:‬‬

‫‪ o‬نظم در ارائه سوالها ‪ :‬پژوهشگر ترتیب پرسشها را به نحوی پیوسطه طراحی کرده تا این اطمینان را‬
‫به وجود آورد که پاسخ های پاسخگویان تحت تأثیر پاسخ شان به سوالهای دیگر قرار نگیرد ‪ .‬عالوه‬
‫بر آن برای استاندرد کردن مصاحبه ‪ ،‬هر مصاحه گر باید از همان ترتیبی تابعیت کند که پژوهشگر‬

‫‪9‬‬
‫معیین کرده است‪ .‬پژوهشگر بهتر است مصاحبه را با سواالت بنیادی و اساسی شروع کند ‪ .‬سپس به‬
‫تدریج سواالت ویژه و اساس را مطرح کند مطرح نمودن سواالت اساس زمانی آغاز میشود که میان‬
‫مصاحبه و مصاحبه شونده اعتماد برقرار شود‪ .‬در این صورت مصاحبه شونده مقاومت کمتر نسبت‬
‫به سوالها خواهد داشت‪.‬‬
‫‪ o‬نشان ندادن عکس العمل به پاسخ ها ‪ :‬مصاحبه گر نسبت به پاسخ های مصاحبه شونده ‪ ،‬حالت‬
‫تعجب‪ ،‬تشویق و سرزنش از خود نشان دهد و با این کار باعث توقف مصاحبه شود ‪ .‬چرا که عکس‬
‫العمل های نامناسب مصاحبه گر میتواند بر پاسخ ها اثر گذاشته و پاسخ خاصی را به مصاحبه شونده‬
‫القا کند و عالوه بر آن او را مورد قضاوت قرار دهد‪.‬‬

‫عوامل ایجاد اشتباه در نتایج مصاحبه‪ :‬در مصاحبه نیز محقق با مشکالتی مواجه است که از اعتبار‬
‫مصاحبه به عنوان یک وسیله ارزشیابی تشخیص میکاهد ‪ .‬این مشکالت ناشی از اشتباهاتی هستند که معلول‬
‫فرایندی مصاحبه‪ ،‬مصاحبه شونده و مصاحبه گر میباشند ‪ .‬اشتباهات ناشی از فرایند مصاحبه را میتوان معلول‬
‫شبکه بغرنج و بسیار پیچیده تنش های دانست که در روابط چهره به چهره بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده‬
‫صورت میگیرد ‪ .‬عوامل ایجاد اشتباه در مصاحبه عبارت اند انداز‪:‬‬

‫کلمات‬
‫زبان پدیده ای نسبی است و در بسیاری از مواردیک واژه برای گروهای مختلف اجتماعی معانی گوناگونی در بر‬
‫دارد ‪ .‬گذشته ازین بار عاطفی و معنای مفاهیم برای انسان ها یکسان نیست‪ .‬این بحث در اصطالح ( معناشناسی‬
‫تفاوتی خوانده میشود ‪ .‬در واقع باشنیدن و رمفهوم تغییرات ذهی مخاطب مورد سنجش قرار میگیرد ‪ .‬زیرا این‬
‫تغییرات همواره یکسان نیستند ‪ ،‬مطالعات نشان داده اند که سرعت روخوانی ایده آل باید دو کلمه در ثانیه باشد‪.‬‬
‫سرعت کند و آرام به مصاحبه کننده گان این امکان را میدهند منظورشان راو اضع تربیان کنند و به پاسخ دهندگان‬
‫نیز این فرصت رامیدهد که سوال را در ک و جواب خود را آماده کنند ‪ .‬در مطرح کردن سوالها باید از واژه گان‬
‫مشابه و جمله بندی یکسان برای تمام افراد استفاده کرد ‪ .‬زیرا در غیر این صورت ممکن است تفاوتهای در پاسخ‬
‫آنها ایجاد شود‪.‬‬

‫گذشت زمان‬

‫به هنگام بحث از گذشته ای نه چندان دور نیز نمیتوان از نتایج حاصل اطمینان یافت ‪ .‬به عنوان مثال ‪ ،‬در‬
‫تحقیقات مربوط به چگونه گذران اوقات فراغت ‪ ،‬این سوال مطرح میشود در ماه گذشته چند بار به سینما رفتید‬
‫؟ چگونه میتوان به درستی پاسخ های داده شده ا در مبحث مصاحبه به هنگام بحث پرسشنامه تنظیم شده ‪،‬‬
‫خواهیم دید که پرسشگر ‪ ،‬رنگ پوس و یا حتی جنس او میتواند نتایج نامشابه ای پدید آورد و صحت داده های‬

‫‪10‬‬
‫تحقیق را به مخاطره افگند ‪ .‬عالوه بر این ‪ ،‬دیدگاه های خاص پرسشگر ‪ ،‬طرزطرح سوالها ‪ ،‬آهنگ کالم ‪ ،‬اشتباه‬
‫در یادداشت کردن ‪ ،‬استنباط غلط و نداشتن آموزش کافی نیز میتواند موجبات بروز انحراف در پاسخ ها را فراهم‬
‫سازند ‪.‬‬

‫عوامل مربوط به مصاحبه شونده‬

‫ارائه مطالبی که فکر میکند ‪ .‬مورد پسند مصاحبه کننده است بجای ارائه ای واقیعیت ها ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫عدم ارائه پاسخ های صحیح به دلیل تفهمیدن سوال وشرم از بیان عدم درک صحیح سوال ۔‬ ‫‪-‬‬
‫محدودیت دامنه اطالعات‬ ‫‪-‬‬
‫نداشتن حوصله کافی و احساس فشار واضطراب ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بعضی از افراد پیش از پاسخ به یک پرسش به خصوص به زمان بیشتری نیاز دارند ‪ .‬گاهی اوقات پاسخ‬ ‫‪-‬‬
‫گویانی که مشکل شنوایایی یا گویایی دارند ‪ .‬در در کی پرسش مشکل دارند ؛ بنابراین مصاحبه گر‬
‫باید آن پرسش را تکرار کند ‪ .‬گاهی اوقات پاسخگویان جواب نامناسب میدهند و مصاحبه گر باید بر‬
‫سوالت دیگر مطلب را جویا شود و پاسخ صحیحی را از آنها بگیرد ‪ .‬سازمان بخشی دقیق مصاحبه و‬
‫پیش بینی این نقش ها تاحدود از بروز اشتباه میکاهد ‪.‬‬

‫مزایا ومعایب مصاحبه‬

‫از مهمترین مزایای مصاحبه میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬

‫بهترین روش برای مطرح کردن پرسش های پیچیده ‪ ،‬مصاحبه حضوری است که درآن از مصاحبه‬ ‫▪‬
‫گران تعلیم دیده استفاده میشود و میتوان در صورت وجود تعداد زیادی از سواالت مصاحبه را در‬
‫مسیر درست هدایت نمود‬
‫با برقراری رابطه عاطفی و و ایجاد انگیزه مناسب اطالعات محرمانه و ازرشمند رابدست آورد‪ .‬در‬ ‫▪‬
‫مصاحبه میتوان مصاحبه شونده را در مسیر واقعی تحقیق رهنمایی و ارشاد نمود‪.‬‬
‫در مصاحبه چنانچه مصاحبه کننده در کار خود با تجربه باشد ‪ ،‬میتواند مصاحبه شونده در مسیر‬ ‫▪‬
‫مورد نیاز قرار دهد و به هدف برسد‪.‬‬
‫قابل انجام برای کم سواد ها‪ ،‬بیسوادان کودکان و بیماران میباشد‪.‬‬ ‫▪‬
‫امکان روشن کردن به مفهوم سواالت راحت است‪.‬‬ ‫▪‬
‫در مقایسه با مشاهده درصد بیشتری از پاسخ بدست میاید‪.‬‬ ‫▪‬
‫مصاحبه دارای انعطاف پذیری باال میباشد‪.‬‬ ‫▪‬
‫مصاحبه اطالعات کامل تری را در اختیار مصاحبه گر قرار میدهد‪.‬‬ ‫▪‬
‫مصاحبه گر میتواند پاسخ ها را پی گیری و با دو باره تعریف کردن سوالها ابهام رارفع مینماید‪.‬‬ ‫▪‬
‫امکان دریافت بازخورد سریع و صریح را دارا است ‪.‬‬ ‫▪‬

‫‪11‬‬
 ‫باوجود مضایای اشاره شده مصاحبه دارای معایب نیز میباشد مهمترین آنها عبارت از‪:‬‬

‫مصاحبه با توجه به تماس شخصی و حضوری طوالنی وقتگیر و پر هزینه است و نمیتوان با تعداد زیاد از افراد‬
‫در مدت کوتاهی مصاحبه کرد‪.‬‬

‫در مقایسه با روش مشاهده ثبت وقایع ‪ ،‬ناقص تر است‪.‬‬ ‫▪‬

‫احتمال تاثیر حصو صیات ظاهر مصاحبه گران مثل ( جنس ‪ ،‬طبقه ‪ ،‬قومیت و غیره ) حتى مجرب‬ ‫▪‬
‫ترین آنها سمو بر پاسخ افراد وجود دارد‪.‬‬
‫و یا خورش طبقه بندی تجزیه و تحلیل اطالعات در هنگام که سوالها باز هستند مشکل است‪.‬‬ ‫▪‬
‫در مصاحبه باتوجه به فشاری که در بعضی جهات روی مصاحبه شونده است ممکن است عقاید و‬ ‫▪‬
‫نظرات ابراز شده مقدار دور از واقعیت و باغلو آمیز باشد‪.‬‬
‫نحوه مطرح کردن سواالت با توجه به مصاحبه شوندگان توسط مصاحبه کننده متفاوت است‪.‬‬ ‫▪‬
‫استخراج و تهیه اطالعات و توجه پیچیدگی نظرات در مصاحبه کمی مشکل به نظر میرسد ‪.‬‬ ‫▪‬
‫نیاز به افراد ماهر و مجرب دارد ‪.‬‬ ‫▪‬

‫چالش های مصاحبه وراهکارهای مقابله با آن‬

‫تصور کنید رویکرد شما نسبت به مصاحبه کننده بدون نقص باشد ‪ ،‬اما با این وجود نسبت به میزان اطالعات که‬
‫در اختیار شما قرار میگیر در رضایت کافی ندارید یعنی مصاحبه شونده پاسخ درست و مناسب به سواالت نمیدهد‬
‫چی باید کرد ؟ در این بخش فنونی ارائه میشود تا در موارد که اخذ اطالعات موردنیاز مشکل میباشد مورد استفاده‬
‫قرار میگیرد استفاده ازین قنون تنها وقتی به خوبی جواب میدهد که در زمان مناسب از آن استفاده شود بحث‬
‫جمع آری اطالعات بسیار پیچیده است و گاهی جایی را نیز برای شکست گذاشت‪ ،‬اما این به معنای تسلیم شدن‬
‫تمام و کمال نیست هر چند گاهی تسلیم شدن هم در کار است ‪.‬‬

‫سماجد در مصاحبه‪ :‬یک مصاحبه گر خوب کسی است که در انجام مصاحبه خود متحد به اتمام مصاحبه‬
‫بداند گاهی ممکن است مصاحبه گر سعی کند زمان مصاحبه را به تعویق اندازد اما زمانیکه گفتگو راشورع کرد‬
‫باید مصرانه بکوشد و آن را به اتمام رساند و اگر مصاحبه کننده تمایل پاسخ به سوال خاصی را ندارد ممکن است‬
‫بخواهد به سراغ سوال بعدی برود ‪ .‬این برای شما چیزی شبیه به شکست است ‪ ،‬مگر این که به عمد این کار را‬
‫انجام داده باشد تا بعدأ باز آن را مطرح کنید ‪ .‬شما آنجا هستید که اطالعات را دلی بگیرید بنابر این دوباره سوال‬
‫را مطرح کنید ممکن است این بار کمی با مالیمت و به صورت غیر مستقیم بتواند سوال راپرسد و به جواب برسید‪.‬‬
‫سعی کنید ضمن سماجد از هر نوع تاکتیکی که میتوانید استاده کنید وباخوش روی مصاحبه شونده رایه حرف‬
‫بکشانید اگر پاسخگو پاسخ های بی ربط زمان مصاحبه را طوالنی کند مصاحبه گر باید با رعایت ادب باید جهت‬
‫مصاحبه را هدایت کند و تا پایان مصاحبه بر تکمیل سوالها به طور غیر مستقیم پافشاری کند‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫اجازه دهید فرد به صحبت هایش ادامه دهد‬

‫ممکن است با چند سوال اولیه مشخص شود که فرد تمایل به پاسخ دادن به این سوالها ندارد ‪ ،‬بنابر این موقعیت‬
‫سوالها رابه گونه ای تغییر دهد که فکر میکنید مصاحبه شونده تمایل دارد در مورد آن صحبت کند ‪ .‬انه این فاینا‬
‫خونسردی خود را حفظ کند اجازه دهید صحبت هایش را ادامه دهد ‪ ،‬به سراغ سوالهای اصلی بروید ‪.‬‬

‫حدس بزنید‪ :‬این زمان بیشتر در مورد آمار وردارقام بکار میاید ‪ .‬وقتی فرد تمایلی به ارائه آمار دقیق ندارد میتواند‬
‫عددی حدس زد و منتظر عکس العمل فرد باشد ‪ ( .‬هزینه های ما بیش از نیم میلیون تومان است ) ( یعنی چیزی‬
‫بیش از ‪ 600‬تا ‪ 700‬هزار ) عکس العمل و پاسخ مصاحبه شونده به تجربه او بستگی دارد اگر جواب داد ( بلی )‬
‫عدد بعدی رابگویید ‪ .‬خواها‬

‫یعنی بیش از ‪ ۹۰۰ -۸۴۰‬هزار ؟ ؟ ها‬

‫ممکن است پاسخ این باشد‬

‫«من ترجیح می دهم در مورد رقم صحبت نکنم »‬

‫در جواب بازهم یک حدس بزنید‬

‫یعنی ممکن است رقم بودجه شما چیزی بین ‪ ۱‬تا ‪ ۲‬میلیون باشد ؟‬

‫اما در صورتی که باز هم ممانعت فرد جواب روبرو مثبت بود شدید به دیگر حدس ادامه زدن و ندهید در‬
‫پیشنهاد این عدد جا ورقم دقت به ادامه دهید عکس تا به العمل رقم های فرد صحیح مصاحبه برسید باشید‬
‫شونده به خصوص زبان بدن می تواند کمک کند‪.‬‬

‫ناررضایتی خود را ابراز کنید‪ :‬یکی از فنون موثر برای تشویق مصاحبه شونده برای صحت کردن و ارایه‬
‫اطالعات بیشتر این است که ناررضایتی خود را از شرایط نشان دهید این کار را باید با زیرکی خاصی انجام داد‬
‫اگر دفترچه یاداشت و خودکار در دارید مثال می توانید دفترچه را ببندید یا خودکار را داخل جیب بگذارید تا‬
‫فرد متوجه شود از طفره رفتن او در پاسخ به سواالت راضی نیستید‬

‫نمونه شدید تر از آن این است که مثال از دوباره ریس یا سرپرست و حتی از خودتان انتقاد کنید اما به یاد‬
‫داشته باشید این اصال خوب نیست می توانیم دوباره شروع یا کنیم ؟‬

‫نه فایده ندارد سرپرست با دیدن این مصاحبه حتما مرا خواهد کشت می شود کمی بیشتر وارد جزییات شویم‬
‫؟‬

‫و یاحتی‬

‫شک نکنید با این وضع من کارم را از دست می دهم ممکن است اطالعات بهتری به من بدهید‬

‫‪13‬‬
 ‫خواهش می کنم ؛‬

‫مصاحبه شونده را تهدید کنید که طفره رفتن او را درج می کنید‪ .‬اگر فرد پاسخ سوال خاصی را ندهد اشاره‬
‫کنید که در مصاحبه درج می کنید که وی از پاسخ دادن طفره رفته است البته این مورد‪ .‬بیشتر به میزان‬
‫اعتبار سازمان شما بستگی دارد این تکنیک در مورد افراد کم تجربه به تردد بیشتر جواب می دهد‪ .‬به هر حال‬
‫ارزش امتحان را دارد‪.‬‬

‫از شایعه استفاده کنید ‪ :‬گاهی اوقات می توانید در صورتی که فرد به سوال شما پاسخ نمی دهد خود در‬
‫اتمام پاسخ به سوال از یک شایعه استفاده کنید البته فراموش نکنید که برای این کار از قبل باید ارتباط را‬
‫فراهم کرده باشید اما من شنیده ام که وضع در آمدی شما خوب است ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫منابع‪:‬‬
‫‪ )1‬فاضلی‪ ( .۱۳۹۹ .‬روش تحقیق) پوهنتون هرات‪ .‬انتشارات قدس ص ( ‪)۷۱-۵۵‬‬
‫‪ )2‬روش های جمع آوری اطالعات ‪https://zamensalamati.com‬‬

‫‪15‬‬