‫ارزیابی و پذیرش بتن‬

‫ارزیابی‬
‫• سازه‌هاي بتني بر مبناي حداقل خصوصيات مورد نظر براي بتن مانند‬
‫مقاومت فشاري مشخصه طرح مي‌شوند‪.‬‬
‫• اما مقاومت بتن ساخته شده در كارگاه يا آزمايشگاه يك كميت متغير‬
‫مي‌باشد‪.‬‬
‫• تغييرات در اجزاء بتن (اعم از كيفيت يا كميت مصالح مصرفي)‪ ،‬تغييرات‬
‫در روش ساخت و اجراي بتن و همچنين از جنبة آزمايشگاهي‪ ،‬تغييرات‬
‫در روند نمونه‌گيري و حتي روش آزمايش‪ ،‬از داليل اساسي تغييرات‬
‫مقاومت مي‌باشند‪.‬‬
 ‫ارزیابی‬
‫• حداقل نمودن اين تغييرپذيري با سنجش‌هاي كنترل كيفيت از‬
‫اهميت خاصي برخوردار مي‌باشد‪.‬‬

‫• به عالوه براي اينكه بتوانيم مقادير مقاومت حاصله را بطور صحيح‬

‫تفسير كنيم‪ ،‬يا به عبارت ديگر تغييرات مهم آماري را از نوسانات‬
‫اتفاقي تشخيص دهيم‪ ،‬آشنايي با علم تغييرات ضروري است‪.‬‬

‫• دانش تغييرات‪ ،‬مبناي ارائه نمودن طرح تطابق با مشخصات براي‬

‫مقاومت مخلوط‌هاي طرح‌ شده مي‌باشد‪.‬‬
 ‫یادآوری مفاهیم آماری‬
‫• ̅‪( X‬مقاومت متوسط)‪ :‬ميانگين مقاومت كليه نمونه‌هاي مورد نظر(حداقل‬
‫‪ 30‬نمونه)‪:‬‬
‫𝑛‬
‫𝑖𝑥 ‪𝑖=1‬‬
‫=‪X‬‬
‫𝑛‬

‫• ‪( s‬انحراف معيار)‪ :‬جذر ميانگين مربعات انحراف هر مقاومت از مقاومت‬

‫متوسط‪:‬‬

‫‪(𝑥1 − X)2 +(𝑥2 − X)2 + ⋯ + (𝑥𝑛 − X)2‬‬

‫=𝑠‬ ‫‪𝑛 _1‬‬
 ‫یادآوری مفاهیم آماری‬
‫• ‪( V‬ضريب پراكندگي انحراف معيار)‪:‬‬
‫𝑠‬
‫=𝑉‬ ‫‪∗100‬‬
‫‪X‬‬
‫• ‪( R‬دامنة مقاومت‌ها)‪ :‬اختالف عددي بين باالترين و پايين‌ترين مقاومت‬
‫آزمايش‌هاي مورد بررسي‬
‫• ‪ : fc‬مقاومت فشاري مشخصه‬
‫• ‪fcm‬يا ‪( fcr‬مقاومت متوسط الزم) ‪ :‬مقاومت متوسطي كه مورد نياز مي‌باشد (و با‬
‫روش‌هاي آماري تعيين مي‌گردد) تا تعداد نمونه‌هايي كه نتيجه آنها پايين‌تر از‬
‫مقاومت مشخصه است‪ ،‬بيش از يك مقدار مشخص نگردد‪.‬‬
 ‫یادآوری مفاهیم آماری‬
‫• آزمایش‪ :‬دسته‌اي از نمونه‌هاي آزمايشي ( معموالً دو يا سه ) كه همگي‬
‫از يك نمونه ساخته و در سن يكساني آزمايش شده‌اند‪.‬‬
‫• ̅‪ : R‬دامنه نمونه هاي يك آزمايش‬
‫• ‪( s1‬انحراف معيار هر آزمايش)‪ :‬انحراف معيار نمونه‌ها در يك آزمايش‬
‫معين كه ترجيحاً براساس نتيجه حداقل ‪ 10‬سري نمونه محاسبه مي‌شود‪:‬‬
‫̅‪s1 =1/d2 * R‬‬
‫كه در آن ‪ d2‬عدد ثابتي است كه به تعداد نمونه ها بستگي دارد‪.‬‬
‫‪𝑠1‬‬
‫= ‪𝑉1‬‬ ‫• ‪ : V1‬ضريب پراكندگي هر آزمايش ‪∗100‬‬
‫‪X‬‬
 ‫یادآوری مفاهیم آماری‬
‫‪1/d2‬‬ ‫‪d2‬‬ ‫تعداد‌نمونه‌ها‬
‫‪0/8865‬‬ ‫‪1/128‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0/5907‬‬ ‫‪1/693‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0/4857‬‬ ‫‪2/059‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0/4299‬‬ ‫‪2/326‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0/3946‬‬ ‫‪2/534‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0/3698‬‬ ‫‪2/704‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪0/3512‬‬ ‫‪2/847‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪0/3367‬‬ ‫‪2/97‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪0/3249‬‬ ‫‪3/078‬‬ ‫‪10‬‬
 ‫مقاومت بتن‬
‫• از آنجا كه مقاومت يك كميت متغير مي‌باشد‪ ،‬هنگام طرح يك مخلوط‬
‫بتن بايد مقاومت متوسطي باالتر از حداقل مقاومت الزم از نظر سازه‌اي را‬
‫در نظر بگيريم تا هر نقطة سازه مقاومت كافي داشته باشد‪.‬‬

‫• با داشتن تعداد زيادي از نمونه‌هاي آزمايشي مشابه مي توان پراكندگي يا‬

‫توزيعي را حول مقاومت متوسط نشان خواهند داد‪.‬‬

‫• اين را مي‌توان توسط يك هيستوگرام نشان داد كه در آن تعداد‬

‫نمونه‌هايي كه مقاومت آنها در يك محدودة مقاومت (فركانس) قرار گرفته‬
‫در مقابل محدودة مقاومت رسم مي‌شود‪.‬‬
‫مقاومت بتن‬
 ‫مقاومت بتن‬
‫• براي مقاومت بتن مي‌توان فرض كرد كه منحني توزيع فركانس از‬
‫منحني توزيع نرمال يا گوسي تبعيت مي كند‪.‬‬

‫• اين منحني برحسب مقاومت متوسط ‪ fc‬و انحراف معيار ‪ s‬بيان‬

‫مي‌گردد كه انحراف معيار بيانگر پراكندگي مقاومت حول مقاومت‬
‫متوسط مي‌باشد‪.‬‬

‫• منحني توزيع نرمال حول مقدار متوسط متقارن است و تا بي‌نهايت‬

‫مثبت و منفي گسترده است‪.‬‬
‫مقاومت بتن‬
 ‫مقاومت بتن‬
‫• از آنجا كه در عمل مقاومت‌هاي خيلي كم و خيلي زياد در بتن‬
‫بوجود نمي‌آيند‪ ،‬مي‌توان از اين بي‌نهايت‌ها صرفنظر كرد‪.‬‬
‫• بنابراين چون بيشتر سطح منحني (‪ )%99/8‬بين ‪ ±3s‬واقع مي‌شود‪،‬‬
‫مي‌توان اين محدوده را به عنوان نمايانگر تمام مقادير مقاومت بتن‬
‫در نظر گرفت‪.‬‬
‫• به عبارت ديگر مي‌توان گفت كه احتمال قرار گرفتن يك نتيجه‬
‫مقاومت در محدوده‌اي با فواصل ‪ ±3s‬از مقاومت متوسط‪%99/8 ،‬‬
‫مي‌باشد‪.‬‬
 ‫مقاومت بتن‬
‫• به همين ترتيب احتمال قرار گرفتن يك نتيجه مقاومت بين هر‬
‫محدوده‌اي حول مقاومت متوسط ( ‪ )ks ± fcm‬را مي‌توان با توجه به‬
‫ضريب احتمال ‪ k‬بيان نمود‪.‬‬

‫• اولين قدم در طرح اختالط بتن آن است كه مقاومت متوسط (‪ )fcm‬بر‬

‫مبناي مقاومت مشخصه (‪ )fc‬با اضافه كردن حاشية مقاومت الزم (‪)ks‬‬
‫تعيين گردد‪.‬‬

‫• ضريب احتمال ‪ k‬بر مبناي ريسك قابل پذيرش يعني حداكثر مجاز تعداد‬
‫نتايج داراي مقادير مقاومت كمتر از مقاومت مشخصه تعيين مي‌گردد‪.‬‬
 ‫مقاومت بتن‬
‫احتمال مقاومت درمحدودة احتمال مقاومت كمتر از‬
‫‪k‬‬
‫‪fcm - ks‬‬ ‫‪fcm ± ks‬‬
‫‪0/52‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪%40‬‬
‫‪0/67‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪%50‬‬
‫‪0/84‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%60‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 1( %15/9‬در ‪ 6‬نمونه)‬ ‫‪%68/3‬‬
‫‪1/04‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%70‬‬
‫‪1/28‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%80‬‬
‫‪1/64‬‬ ‫‪ 1( %5‬در ‪ 20‬نمونه)‬ ‫‪%90‬‬
‫‪1/96‬‬ ‫‪%2/5‬‬ ‫‪%95‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 1( %2/25‬در ‪ 40‬نمونه)‬ ‫‪%95/5‬‬
‫‪2/33‬‬ ‫‪ 1( %1‬در ‪ 100‬نمونه)‬ ‫‪%98‬‬
‫‪2/58‬‬ ‫‪%0/5‬‬ ‫‪%99‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ 1( %0/15‬در ‪ 700‬نمونه)‬ ‫‪%99/7‬‬
 ‫مقاومت بتن‬
‫• در استاندارد ‪ BS‬مقاومت متوسط طرح ‪ fcm‬از رابطة زير محاسبه مي‌شود‪:‬‬

‫‪fcm = fc + ks‬‬

‫كه در آن ‪ s‬از نتايج مخلوطهاي قبلي تعيين مي‌گردد و ‪ k‬توسط آئين‌نامه مشخص‬
‫مي‌شود كه معموال برابر ‪ 1/64‬يا ‪ 2/33‬است‪.‬‬

‫• آيين‌نامة ‪ ACI 318‬مقاومت متوسط را بعنوان بزرگترين مقدار حاصله از روابط‬

‫زير بيان مي‌دارد‪:‬‬

‫‪fcr = fc + 1.34s‬‬

‫‪fcr = fc + 2.33s – 3.5‬‬

 ‫مقاومت بتن‬
‫• آيين‌نامة بتن ايران مقاومت فشاري طرح را بعنوان بزرگترين مقدار‬

‫حاصله از روابط زير بيان مي‌دارد‪:‬‬

‫‪fcm = fc + 1.34s + 1.5‬‬

‫‪fcm = fc + 2.33s‬‬
 ‫ارزیابی و پذیرش بتن بر اساس مقررات ملی‬
‫ساختمان‬
‫الف) تواتر نمونه برداری‪:‬‬
‫– دفعات تصادفي نمونه برداري از بتن بايد به نحوي يكنواخت در طول مدت‬
‫تهيه و مصرف بتن توزيع شوند‪ .‬نمونه‌ها بايد قبل از ريختن در محل نهايي‬
‫مصرف برداشته شوند‪.‬‬

‫– مقصود از هر نمونه‌برداري ازبتن‪ ،‬تهيه حدّاقل دو آزمونه از آن است كه‬

‫آزمايش فشاري آنها در سن ‪ 28‬روزه يا هر سن مقرر شده ديگري انجام‬
‫مي‌پذيرد‪ .‬براي ارزيابي كيفيت بتن قبل از موعد مقرر مي‌توان حدّاقل يك‬
‫آزمونه ديگر نيز به منظور انجام آزمايش مقاومت فشاري تهيه كرد‪.‬‬
 ‫ارزیابی و پذیرش بتن بر اساس مقررات ملی‬
‫ساختمان‬
‫ب) ضوابط پذیرش‪:‬‬
‫– در آزمايش سه نمونه‌برداري متوالي‪ ،‬مقاومت هيچكدام كمتر از مقاومت مشخصه‬
‫‪X1,2,3 ≥ fc‬‬ ‫نباشد‪.‬‬

‫– متوسط مقاومت‌هاي سه نمونه‌برداري متوالي حداقل ‪ 1/5‬مگاپاسكال بيشتر از‬

‫مقاومت مشخصه باشد و كوچكترين مقاومت نمونه‌ها از مقاومت مشخصه منهاي‬
‫‪ 4‬مگاپاسكال كمتر نباشد‪:‬‬

‫‪X̅ ≥ fc + 1.5‬‬

‫‪Xmin ≥ fc - 4‬‬
 ‫ارزیابی و پذیرش بتن بر اساس مقررات ملی‬
‫ساختمان‬
‫ج) بتنهای با مقاومت كم یا دوام كم (غیر قابل قبول)‪ :‬در صورتي كه بر اساس‬
‫آزمايش‌هاي مقاومت آزمونه‌هاي عمل آمده در آزمايشگاه‪ ،‬مطابق ضوابط بند (ب)‬
‫معلوم شود كه بتن بر رده مورد‌نظر منطبق نيست و غير قابل قبول است‪ ،‬بايد‬
‫تدابيري به شرح زير براي حصول اطمينان از ظرفيت باربري سازه اتخاذ شود‪:‬‬
‫– در صورتي كه با استفاده از تحليل سازه موجود و بازبيني طراحي‪ ،‬بتوان ثابت كرد كه‬
‫ظرفيت باربري سازه به ازاي مقاومت بتن كمتر از مقدار پيش‌بيني شده هم قابل قبول‬
‫است‪ ،‬نوع بتن از نظر تأمين مقاومت سازه قابل قبول تلقي مي‌شود‪.‬‬
 ‫ارزیابی و پذیرش بتن بر اساس مقررات ملی‬
‫ساختمان‬
‫– در صورتي كه شرط بند قبل برآورده نشود ولي با انجام تحليل و طراحي مجدد بتوان‬
‫ثابت كرد كه ظرفيت باربري تمامي قسمت‌هاي سازه با فرض وجود بتن با مقاومت‬
‫كمتر در قسمت‌هاي احتمالي‪ ،‬قابل قبول خواهد بود‪ ،‬نوع بتن از نظر تأمين مقاومت‬
‫سازه قابل قبول تلقي مي‌شود‪.‬‬

‫– در صورتي كه شرايط بندهاي قبل برآورد نشوند الزم است روي مغزه‌هاي گرفته شده از‬
‫بتن در قسمت‌هايي كه احتمال وجود بتن با مقاومت كمتر داده مي‌شود آزمايش به‬
‫عمل آيد‪ .‬در صورتي بتن از نظر تأمين مقاومت قابل قبول تلقي مي‌شود كه متوسط‬
‫مقاومت‌هاي فشاري سه مغزه حداقل برابر ‪ 0/85‬مقاومت مشخصه باشد و بعالوه‬
‫مقاومت هيچ يك از مغزه‌ها از ‪ 0/75‬مقاومت مشخصه كمتر نباشد‪.‬‬
 ‫ارزیابی و پذیرش بتن بر اساس مقررات ملی‬
‫ساختمان‬
‫– صورتي كه شرايط بندهاي قبل نيز برآورد نشوند و ظرفيت باربري سازه‬

‫مورد ترديد باقي بماند‪ ،‬بايد آزمايش بارگذاري مطابق ضوابط آيين‌نامه بتن‬

‫ايران بر روي قسمت‌هاي مشكوك به عمل‌ايد يا اقدامات مقتضي ديگري از‬

‫جمله تقويت قطعة بتني صورت گيرند‪.‬‬

‫– در صورتي كه هيچكدام از موارد فوق براي پذيرش و يا اقداماتي كه منجر‬

‫به پذيرش بتن مي‌شود عملي نگردد‪ ،‬تخريب بتن فوق‌الزامي است‪.‬‬
 ‫ارزیابی و پذیرش بتن بر اساس مقررات ملی‬
‫ساختمان‬
‫د) ضوابط كنترل روش عمل آوری و محافظت بتن‬
‫– دستگاه نظارت مي‌تواند براي كنترل كيفيت عمل آوردن و مراقبت بتن در سازه‪ ،‬انجام‬
‫آزمايش‌هاي مقاومت روي آزمونه‌هاي عمل آمده و مراقبت‌ شده در شرايط كارگاهي را‬
‫در خواست كند‪ .‬عمل آوردن آزمونه‌ها در كارگاه بايد مطابق استاندارد‌هاي معتبر‬
‫بين‌المللي با عنوان "روش ساختن و عمل‌آوردن آزمونه‌هاي بتني در كارگاه" باشد‪.‬‬
‫– در صورتي روش عمل آوردن و مراقبت بتن رضايت بخش تلقي مي‌شود كه مقاومت‬
‫فشاري آزمونه‌هاي كارگاهي در سن مشخص شده براي مقاومت مشخصه‪ ،‬حدّاقل‬
‫معادل ‪ 0/85‬مقاومت نظير آزمونه‌هاي عمل آمده در آزمايشگاه يا به اندازه ‪ 4‬مگاپاسكال‬
‫بيشتر از مقاومت مشخصه باشد‪ .‬در غير اين صورت بايد اقداماتي براي بهبود روش‌هاي‬
‫مذكور صورت گيرد‪.‬‬
 ‫معیارهای دیگر پذیرش بتن‬
‫• سیمان‪ :‬حداقل مقدار مصرفي بيش از ‪ %95‬حداقل الزم و كمتر از ‪ %105‬حداكثر‬
‫ممكن باشد‪.‬‬
‫• آب به سیمان‪ :‬از ‪ %110‬آب به سيمان مجاز براي رواني مورد نظر بيشتر نباشد‪.‬‬
‫• اسالمپ‪ :‬اسالمپ بتن با مقدار مجاز اسالمپ حداكثر ‪ ±2‬ميليمتر اختالف داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫• هوا‪ :‬براي بتن حبابدار‪ ،‬اختالف مقدار هوا با هواي حداكثر مجاز در محدوده ‪±0/5‬‬
‫درصد باشد‪.‬‬
‫• دما‪ :‬دماي بتن ‪ 2°C‬از مقدار حداكثر بيشتر نبوده و ‪ 2°C‬از مقدار حداقل كمتر‬
‫نباشد‪.‬‬
 ‫كنترل كیفیت بتن‬
‫• يك روش مناسب و مطمئن براي تحليل روند تغيير مقاومت بتن به‬
‫صورت ترسيمي‪ ،‬استفاده از منحنیهای كنترل مي‌باشد‪.‬‬
‫• اين منحني نشان مي‌دهد كه چه تعداد نمونه استوانه‌اي زير مقاومت‬
‫مشخصه است و اينكه آيا شرايط پذيرش بتن را برآورده مي‌سازد‪.‬‬
‫• ترسيم اين منحني به صورت روزانه به نحو مؤثري نشان مي‌دهد كه‬
‫آيا روند نا مطلوب مقاومت رخ داده است‪ .‬در اين صورت‪ ،‬بايد با‬
‫اقداماتي چون تغيير طرح اختالط‪ ،‬مصالح‪ ،‬نحوة اختالط و غيره اقدام‬
‫به تصحيح فوري كرد‪.‬‬
‫كنترل كیفیت بتن‬
 ‫كنترل كیفیت بتن‬
‫• منحني ديگري كه در اين روش تحليل مفيد است‪ ،‬منحني ميانگين متحرك‬
‫مي‌باشد‬

‫• ميانگين متحرك مقاومت براي پنج سري نمونه‌هاي استوانه‌اي قبلي رسم مي‌شود‬
‫كه طبق مشخصات حد پايين آن مقاومت مشخصه ‪ fc‬مي‌باشد‪.‬‬

‫• به جهت انجام كنترل كيفيت مناسب‪ ،‬پراكندگي هر آزمايش (‪ )V1‬بايد حداكثر ‪5‬‬
‫درصد باشد‪.‬لذا براي كنترل‪ ،‬حداكثر دامنه متوسط برابر است با‬

‫‪R̅ = (0.05 * 1.128) fcm = 0.0564 fcm‬‬ ‫(براي دو نمونه استوانه‌اي)‬

‫‪R̅ = (0.05 * 1.693) fcm = 0.0847 fcm‬‬ ‫(براي سه نمونه استوانه‌اي)‬

‫كنترل كیفیت بتن‬
 ‫ارزیابی آماری‬
‫• عالوه بر استفاده از روابط آماري براي ترسيم نمودارهاي كنترل‪،‬‬
‫روش‌هاي آماري توصيه شده نيز براي انحراف معيار و ضريب‬
‫پراكندگي مورد استفاده قرار مي‌گيرند‪.‬‬
‫• در اينجا مفاهيم اصلي آماري براي كل نمونه ها و همچنين براي هر‬
‫آزمايش محاسبه مي شود‪.‬‬
‫• عالوه بر ارزيابي آماري مقاومت بتن‪ ،‬الزم است كه يكنواختي‬
‫نمونه‌هاي آزمايش نيز تعيين شود كه راندمان ساخت‪ ،‬عمل‌آوردن و‬
‫آزمايش كردن بتن را نشان مي‌دهد‪.‬‬
 ‫ارزیابی آماری‬
‫انحراف معیار برای استانداردهای مختلف‬
‫كنترل كیفیت بتن (‪)MPa‬‬
‫خیلی‬
‫ضعیف‬ ‫متوسط‬ ‫خوب‬ ‫عالی‬ ‫رده انجام كنترل كیفیت‬
‫خوب‬
‫پراكندگی كلی‬
‫‪< 4/9‬‬ ‫‪4/9 – 4/2 4/2 – 3/5 3/5 – 2/8‬‬ ‫‪>2/8‬‬ ‫آزمایش در ساختمانهای متعارف‬

‫‪< 2/45‬‬ ‫‪2/45 -2/1 2/1 -1/75 1/75 -1/4‬‬ ‫‪>1/4‬‬ ‫نمونههای آزمایشگاهی‬
‫ضریب پراكندگی در استانداردهای مختلف كیفیت بتن ( درصد )‬
‫خیلی‬
‫ضعیف‬ ‫متوسط‬ ‫خوب‬ ‫عالی‬ ‫رده انجام كنترل كیفیت‬
‫خوب‬
‫پراكندگی هر آزمایش‬

‫‪<6‬‬ ‫‪6-5‬‬ ‫‪5-4‬‬ ‫‪4-3‬‬ ‫‪>3‬‬ ‫آزمایش كنترل كارگاهی‬

‫‪<5‬‬ ‫‪5-4‬‬ ‫‪4–3‬‬ ‫‪3 -2‬‬ ‫‪>2‬‬ ‫مخلوطهای آزمایشی آزمایشگاهی‬