LESONTWERP

Educatieve bachelor Secundair Onderwijs

Naam: Sofie Druyts Vakkencombinatie: AA-WISK
UC Leuven-Limburg
Lerarenopleiding Les(senreeks) te geven op: 5/03/2021 Stagebegeleider LER: Ann Schellemans
Vestiging Heverlee
Hertogstraat 178, 3001 Heverlee
Lesuur/-uren: 2e lesuur (9:20-10:10) Les ingediend bij mentor op:
Tel. +32 16 37 56 00

School: Sint-Jozefscollege Aarschot campus Bekaf Onderwijsvorm / Finaliteit: A-stroom Lokaal: BK0.04

Vakmentor: Eva Goris Richting: Klas: 1J

Onderwerp: Vulkanisme Vak: Aardrijkskunde Aantal leerlingen:

BEGINSITUATIE
Situering in de lessenreeks
Deze les valt in het vierde thema (Reliëf) van het werkboek WDM Aardrijkskunde 1. In dit thema zitten we in het vijfde en laatste hoofdstuk: krachten
uit het inwendige van de aarde. Met deze les ronden we dit hoofdstuk helemaal af en onderzoeken we de laatste vragen (16-17-18). Na het thema
reliëf volgt het thema klimaat en vegetatie.

Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is)

 Bewegen van de lithosfeerplaten
 Verband tussen de bewegingen van de lithosfeerplaten en het voorkomen van aardbevingen en vulkanen
Belevings- en ervaringswereld & actualiteit
 Actuele uitbarsting van de Etna
 Vulkanische steen
 Wonen in de buurt van een vulkaan
 Vulkanen in België en in de buurt van België
 Video Geisers in IJsland
 Vulkanen & aardbevingen app/website

Leerniveaus binnen de klasgroep, klassfeer, …

Infrastructuur

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 1
DIDACTISCHE VERANTWOORDING
We beginnen de les met een video over de actuele uitbarsting van de Etna (motivatie-principe). Hierna halen we het handboek erbij, daarin staat een
korte tekst over het ontstaan van een vulkaan. Als aanvulling toon ik hier een video bij, ook omdat deze de leerstof veel voorstelbaarder voorstelt
(aanschouwelijkheidsprincipe).

Hierna krijgen de lln een aantal minuten de tijd om per twee oef 1 & 2 van opdracht 29 te maken (activiteitsprincipe). Deze oefening wordt klassikaal
verbeterd, met nadien een extra woordje uitleg over het verschil tussen lava en magma en andere soorten vulkanen. Hierbij toon ik ook een
lavasteen. Deze uitleg dient vooral om de leerlingen hun interesse te wekken (motivatieprincipe).

Na elke opgeloste vraag toon ik een overzicht op een dia, zo wordt de structuur van de les visueel voorgesteld voor de lln (structureringsprincipe).
Bij vraag 17 begin ik met aan de lln te vragen wie het niet erg zou vinden om in de buurt van een vulkaan te wonen. Zo toets ik de voorkennis van de
lln al even af en laat ik hen ook al nadenken over het onderwerp. Ik praat ook over vulkanen in de buurt van België, omdat ik denk dat dit de lln zal
interesseren (motivatie-, integratie- en geleidelijkheidsprincipe). Hierna gaan we de oefening in het werkboek maken. Het eerste tekstje lezen we
klassikaal, de rest mogen ze terug per twee doen (activiteitsprincipe). Ik kies ervoor om het begin klassikaal te doen, omdat ze dan een goed beeld
hebben over wat er van hen verwacht word (aanschouwelijksheidsprincipe).

Na vraag 17 worden geisers in IJsland aangehaald in het werkboek, daar toon ik een video over want dit is veel interessanter om op video te zien dan
op een afbeelding (aanschouwelijkheidsprincipe). Hierna hebben we vraag 17 afgerond en koppel ik even terug naar de vraag in het begin van deze
lesfase (“Wie zou het niet erg vinden om in de buurt van een vulkaan te wonen?”); zo ondervinden de lln zelf wat ze hierover geleerd hebben en
worden ze gestimuleerd om een eigen mening te vormen (herhalingsprincipe).

Als laatste behandelen we vraag 18, deze wordt klassikaal gemaakt zodat iedereen mee is met de leerstof, aangezien ik de vragen te moeilijk vind om
de lln hier individueel of in duo’s aan te zetten en ook om tijd te winnen.

Om de les mee af te sluiten, laat ik de lln de app “aardbevingen en vulkanen” ontdekken. Deze app is gekoppeld aan een website, dus de lln kunnen
zelf kiezen op welk apparaat ze de app willen ontdekken. Hiermee link ik met hun leefwereld en probeer ik nog een laatste keer hun interesse te
prikkelen (motivatieprincipe).
DOELSTELLINGEN
EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN ALGEMEEN LESDOEL
Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden)
6.45 De leerlingen trekken conclusies op basis van grafieken, tabellen, determineertabellen en De leerlingen kunnen de werking en het
diagrammen. voorkomen van vulkanen wereldwijd verklaren.

9.5 De leerlingen illustreren dat landschappen evolueren onder invloed van fysisch- en sociaal-
geografische veranderingen.

Situering in het leerplan + situering binnen de taxonomie van Bloom:

AARa31 Leerlingen illustreren de gevolgen aan het aardoppervlak van de krachten uit het
inwendige van de aarde bij aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. (begrijpen)

AARa9 De leerlingen trekken conclusies door gebruik te maken van kaarten, GIS-viewers , atlas,
satellietbeelden, luchtfoto’s, schema’s, grafieken, tabellen, determineertabellen en diagrammen.
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 2
(analyseren)

(DIGITALE) SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina’s in het werk- en/of handboek.)
Vulkanen (WB p. 164-168)
ANDERE
BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens APA.)
Samengewerkt met:
Eva Goris

Gebruikte bronnen:
WDM Aardrijkskunde 1 thema 4 Reliëf hoofdstuk 5 krachten uit het inwendige van de aarde
Zone 1 (2018) Hoofdstuk 4: Gesteenten, bodem en ondergrond
Telescoop 2 (2020) De tol van moeder natuur

LEERMIDDELEN & MEDIA

PPT
WDM Aardrijkskunde 1
Smartphone/laptop
Vulkanische steen

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 3
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 4
 Didactisch lesontwerp
KRACHTIGE LEEROMGEVING
Leerdoelen
Basis + Uitbreiding/Verdieping Lesfasen
Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud
& timing
Instapfase Lk overloopt wat de lln al gezien hebben in PPT
het thema reliëf en zegt dat de les vandaag
over vulkanen zal gaan, wat toevallig een
(2 min) heel actueel thema is met de recente
uitbarsting van de Etna. De Etna ligt op Sicilië, voor de kust van
 Waar ligt de Etna? Italië.
Lk toont een video van de uitbarstende
Etna.

Lesfase 1: Vraag Oefening in duo’s PPT Vraag 16: hoe werkt een vulkaan?
16 Lk zegt dat de lln hun werkboek mogen Oef 1
openen op p. 164. WDM (zie tekst in bijlage)
Leerlingen kunnen het (8 min) Lk leest de tekst onder vraag 16: hoe werkt Aardrijkskunde 1
ontstaan van een een vulkaan? Oef 2
vulkaan verklaren Lk toont een korte video over het ontstaan
(begrijpen) (b). van een vulkaan.
Lk leest opdracht 29 voor.
Leerlingen kunnen de Lk zegt dat de lln per twee oef 1 en 2
verschillende elementen mogen maken.
van een vulkaan Lk geeft de lln een vijftal minuten.
aanduiden op een Lk projecteert de verbetering en duidt van
afbeeldingen boven naar onder telkens een leerling aan
(toepassen) (b). om zijn/haar antwoord te zeggen.

OLG/doceren
Lk haalt het verschil tussen lava en magma
aan.
Leerlingen kunnen het  Hoe zou je zelf het verschil tussen Magma is het vloeibaar gesteente dat in
verschil tussen lava en lava en magma beschrijven? de vulkaan zit. Lava is magma dat de
magma uitleggen vulkaan verlaten heeft door bv. een
(begrijpen) (b). Lk toont een lavasteen en legt uit hoe deze Vulkanische steen uitbarsting.
gevormd wordt. Lavasteen ontstaat na een
vulkaanuitbarsting door gestolde lava.

Lk toont ook foto’s van andere vulkanen die De vulkaan die iedereen wel kent is de
stratovulkaan; deze staat bekend om zijn
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 5
 geen stratovulkaan zijn.
Lk zegt dat we hiermee vraag 16 hebben
afgerond.
Lesfase 2: vraag OLG
17 Lk zegt dat, vooraleer we ons gaan
verdiepen in de volgende vraag, ze vooraf
(20 min) wil zien wat de leerlingen zelf denken.
Lk toont foto’s van gebieden die nabij een
vulkaan liggen (Hawaii, Japan, Indonesië…)
 Wie van deze klas zou het niet erg
vinden om in de buurt van een
vulkaan te wonen?
 Wie zou dit helemaal niet willen?
 Hoe ver denk je dat de
dichtstbijzijnde vulkaan ligt van
België?
Lk toont een aantal nieuwsartikelen die
praten over vulkanen in België.
Lk praat over vulkanen in het Eifelgebergte.
 Hoe beschrijven we de staat van een
vulkaan die niet actief is?
Oefening: klassikale uitleg + duowerk
Lk leest opdracht 30 voor en oef 1.
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
steile helling en vrij spitse top. Niet elke
vulkaan ziet er zo uit. Sommige vulkanen
zijn veel platter (schildvulkaan), andere
vulkanen hebben zichzelf al eens
opgeblazen maar blijven wel actief
(calderavulkaan) en nog andere
vulkanen zijn gewoon spleten in de
grond waar de lava uitstroomt
(spleetvulkaan).
PPT Vraag 17: Welke gevolgen
ondervinden mensen als ze leven in
WDM de nabijheid van vulkanen?
Aardrijkskunde 1
(eigen antwoord lln)
Er zijn verschillende nieuwsartikelen die
beweren dat er vulkanen in België zijn,
en ze hebben niet volledig ongelijk. In de
ondergrond van België zit vulkanisch
gesteente zoals bv. kasseien (porfier),
dus wordt gezien als een aanwijzing dat
er vulkanen zijn in België.
Voor echte vulkanen hoeven we niet ver
te gaan: in het Eifelgebergte in Duitsland
zijn een aantal uitgestorven vulkanen en
vulkanische kraters die gevuld zijn met
water, waardoor er een groot meer is
ontstaan. Over deze Laacher See
vulkaan wordt gezegd dat ze enorm
verwoestend zou kunnen uitbarsten,
maar daar hoeven we ons nog niet
meteen zorgen over te maken. Voorlopig
is deze vulkaan nog altijd slapend.
1 Lees de tekst en voer uit
6
 Lk duidt een leerling aan om het tekstje Markeerstift, a. Markeer de verschijnselen die
Leerlingen kunnen over een aswolk voor te lezen. groene pen en optreden bij een vulkaanuitbarsting.
positieve en negatieve  Welke verschijnselen kan je rode pen b. Onderlijn met groen de positieve
factoren geven van het markeren in deze tekst? gevolgen.
wonen nabij een vulkaan  Welke positieve gevolgen worden er c. onderlijn met rood de negatieve
(toepassen) (b). vermeld? gevolgen.
 Welke negatieve gevolgen worden er
Leerlingen kunnen vermeld? Een aswolk
verschijnselen die Lk geeft de lln telkens even tijd om de Een aswolk die vrijkomt kan 10 tot 20
optreden bij een woorden te markeren of onderlijnen. km, zelfs 40 km hoog in de lucht
vulkaanuitbarsting geven Lk zegt dat de lln een paar minuten tijd gestuwd worden door de druk vanuit de
(toepassen) (b). krijgen om de rest van oef 1 af te werken, magmahaard. Hij valt als asregen terug
hierbij mogen ze alleen of per twee werken. op de aarde.
Lk benadrukt dat niet in elke tekst iets Vulkaanas is erg vruchtbaar. Plaatselijke
positief of negatief staat. landbouwers leggen daarom hun velden
vaak aan de voeten van een vulkaan en
Lk vraagt per tekstje aan een leerling wat verbouwen er hun groenten en granen.
hij/zij gemarkeerd en onderlijnt heeft. Op de foto is de aswolk duidelijk te zien.
 Heeft iemand nog aanvullingen?
Wanneer de aswolk in de hogere
luchtlagen terecht komt, wordt die door
de wind over hele grote afstanden
verplaatst. De asdeeltjes kunnen grote
hinder veroorzaken voor het
vliegverkeer, omdat ze de motor van de
vliegtuigen ernstig kunnen beschadigen.
Na de uitbarsting van de Eyjafjallajökull
op 14 april 2010 zagen een 20-tal,
vooral Europese, landen zich verplicht
hun luchtruim te sluiten voor uren of
zelfs dagen.

Een lavastroom
De lava stroomt uit de vulkaankrater en
heeft dan een temperatuur van 650 °C
tot 1200 °C en vernietigt alles wat het op
zijn weg tegenkomt. Deze lavastromen
kunnen weken vloeien en ver
landinwaarts trekken.
In Hawaï vloeit de lava tot in de oceaan
waar de afkoeling erg spectaculaire
beelden oplevert.

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 7

Leerlingen kunnen het
verband verklaren
tussen plaatranden die
uit elkaar gaan en het
ontstaan van
vulkanische eilanden
(analyseren) (b).
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
Een tsunami
Als een vulkaan op de bodem van de
oceaan uitbarst, kan er zo veel energie
vrijkomen dat er een tsunami ontstaat.
Het ontstaan van een eiland
Wanneer een vulkaan op de bodem van
de oceaan uitbarst, kunnen de
plaatranden uit elkaar gaan. Er ontsnapt
magma door de spleten en het verspreidt
zich over de oceaanbodem waar het
afkoelt. Zo wordt na jaren van afzetting
een onderzeese vulkaan gevormd.
Soms komen de toppen van de
gevormde vulkaan boven water en
ontstaat er een eiland van vulkanische
oorsprong, in de oceaan.
2. Waar bevinden zich de
plaatranden die uit elkaar gaan?
Lk leest vraag 2 en projecteert een kaart. In de oceanen
 In welke regio’s zie je plaatranden
die uit elkaar gaan? 3. Welk groot Europees eiland is
 Waar bevinden al deze regio’s zich? ontstaan op de plaatrand in de
Lk leest vraag 3. Atlantische Oceaan?
 Als je kijkt naar de kaart, welk IJsland
Europees eiland is dan ontstaan op
de plaatrand in de Atlantische Geisers in IJsland
oceaan? Op dit eiland komt het magma van de
Lk vertelt wat er in de tekstjes over geisers asthenosfeer zo dicht aan de oppervlakte
in IJsland staat en toont tegelijk een video dat het grondwater er wordt opgewarmd
over geisers. en natuurlijke warmwaterbronnen en
verwarmde meren ontstaan. Waar
mogelijk wordt de aardwarmte gebruikt
om de huizen te verwarmen.
Spectaculair in het landschap zijn de
geisers. Zij ontstaan in gaten in de
bodem. Het grondwater dat in deze
gaten verzameld wordt, warmt op. Als
het water een temperatuur bereikt van
8
 100 graden, wordt het omgezet naar
stoom en ontsnapt het via een opening
Lk zegt dat we vraag 17 hiermee kunnen naar de oppervlakte. Dit proces herhaalt
afronden. zich voortdurend.
Lk herhaalt dat we voor het onderzoeken
van deze vraag het hadden over wie er in de
buurt van een vulkaan zou willen wonen. (eigen antwoord lln)
 Is er iemand van gedachten
verandert?
Lesfase 3: vraag Lk leest vraag 18 en opdracht 31 voor. PPT Vraag 18: Waar bevindt zich de Ring
18 Lk haalt aan dat dit een andere voorstelling of Fire?
van de wereld is dan we gewoon zijn. WDM
(13 min)  Waar ligt België op deze kaart? Aardrijkskunde 1
 Welke oceaan ligt in het midden van
deze kaart?
Lk benadrukt dat de lln dit moeten schrijven
bij oef 1.
Lk geeft de lln even tijd om oef 2 uit te
voeren.
Lk leest oef 3 voor.
 Welke verschijnselen zie je op deze
kaart aan de kusten?
Lk leest oef 4 en 5 voor.
 Hoe zou je dit in eigen woorden
1. Welke oceaan bevindt zich nu
Leerlingen kunnen The verklaren?
centraal op de kaart?
Ring of Fire lokaliseren Lk projecteert een mogelijk antwoord maar
De Grote oceaan
en herkennen op kaarten benadrukt dat het ook goed is als de lln iets
(toepassen) (b). anders noteren waar de gevraagde termen
3. Welke natuurverschijnselen zijn
in voorkomen, maar dan moet de inhoud
zowel aan de Aziatische als aan de
wel overeenkomen.
Amerikaanse kusten waar te nemen?
Vulkanen en aardbevingen
Lk toont een aantal vulkanen die in de Ring
of Fire liggen.
5. Formuleer waarom er zoveel
Lk zegt dat we hiermee de laatste opdracht
aardbevingen en vulkanen
Leerlingen kunnen de van de les hebben gedaan.
voorkomen in “The Ring of Fire” of
ligging van The Ring of
“de Ring van Vuur”.
Fire verklaren
De Ring of Fire bevindt zich rond de
(analyseren) (b).
Grote Oceaan. Hier komen heel veel
vulkanen en aardbevingen voor. Zij
ontstaan omdat de kusten aan de
plaatranden liggen en de platen hier
botsen.
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 9
 Slotfase: App Lk zegt dat de lln hun smartphone mogen Smartphone en/of
vulkanen en gebruiken om de app vulkanen en laptop
aardbevingen aardbevingen van VolcanoDiscovery te
installeren.
7 min Lk haalt aan dat als de lln niet graag hun
smartphone gebruiken om de app te
installeren, ze ook naar de site
volcanodiscovery.com/volcano-map.html
kunnen surfen, waar ze dezelfde interactieve
kaart kunnen vinden.
Lk geeft de lln even tijd om de app of de
website te vinden.
 Welke niet-uitgestorven vulkaan vind De dichtstbijzijnde slapende vulkaan bij
je het dichtste bij België? België is de Laacher See-vulkaan in het
Lk zegt dat de lln eens naar IJsland moeten Eifelgebergte (Duitsland). Hierrond
gaan om te zien hoeveel vulkanen daar zijn. bevinden zich nog een aantal
Lk spoort de lln ook aan om op zoek te gaan uitgedoofde vulkanen.
naar de Etna, aangezien deze momenteel In IJsland bevinden zich een grote
aan het uitbarsten is. hoeveelheid vulkanen, aangezien dit een
 Zoek mij op deze kaart de hoogste vulkanisch eiland is.
vulkaan die je kan vinden? (hoogste vulkaan  eigen antwoord lln)
Lk laat de lln verder spelen met de app tot
de bel gaat.

Opmerkingen i.v.m. bijlagen:

 Steeds kopie toevoegen van ingevuld werkblad of -boek.
 Indien gebruik gemaakt wordt van een digitale presentatie: handouts toevoegen (verkleind, zwart/wit).
 Indien de klasopstelling gewijzigd wordt: plan en/of omschrijving toevoegen.

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 10
BORDSCHEMA

PowerPoint-presentatie

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 11
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
12
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
13
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
14
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
15
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
16