LESONTWERP

Educatieve bachelor Secundair Onderwijs

Naam: Sofie Druyts Vakkencombinatie: AA-WISK
UC Leuven-Limburg
Lerarenopleiding Les(senreeks) te geven op: vrijdag 5/03 Stagebegeleider LER: Ann Schellemans
Vestiging Heverlee
Hertogstraat 178, 3001 Heverlee
Lesuur/-uren: 4e lesuur Les ingediend bij mentor op: 26/02/2021
Tel. +32 16 37 56 00

School: Sint-Jozefscollege Aarschot campus Bekaf Onderwijsvorm / Finaliteit: A-stroom Lokaal: BG102

Vakmentor: Eva Goris Richting: Klas: 1A

Onderwerp: Zeebevingen en tsunami’s Vak: aardrijkskunde Aantal leerlingen: 22

BEGINSITUATIE
Situering in de lessenreeks
Deze les bevindt zich in thema 4 (Reliëf) uit het handboek WDM Aardrijkskunde 1. Het situeert zich in het vijfde hoofdstuk van dit thema: “krachten
uit het inwendige van de aarde”. Eerder in dit thema hebben de leerlingen reliëf in het landschap, reliëfvormen, reliëf op kaart en landschapsvorming
door wind/water/ijs/zwaartekracht gezien. In het hoofdstuk over “krachten uit het inwendige van de aarde” hebben de leerlingen al geleerd over het
bewegen van de continenten, de opbouw van de aarde, de lithosfeerplaten en hun bewegingen t.o.v. elkaar en het verband tussen het bewegen van
de lithosfeerplaten en het voorkomen van aardbevingen en vulkanen. Na deze les over zeebevingen blijft enkel nog de werking en opbouw van een
vulkaan over, nadien is dit hoofdstuk afgerond.
Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is)
 Bewegen van de lithosfeerplaten
 Verband tussen de bewegingen van de lithosfeerplaten en het voorkomen van aardbevingen en vulkanen
 Gevolgen van een aardbeving voor de mens
Belevings- en ervaringswereld & actualiteit
 Kahootquiz: hoe overleef ik een tsunami?
 Video tsunami Japan (2011)
Leerniveaus binnen de klasgroep, klassfeer, …

Infrastructuur

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 1
DIDACTISCHE VERANTWOORDING
Om deze les over zeebevingen en tsunami’s in te leiden, beginnen we met een Kahootquiz over hoe je een tsunami moet overleven. Hierbij kan ik de
voorkennis van de lln aftoetsen en prikkel ik de interesse van de lln (motivatieprincipe).

Hierna beginnen we in het handboek. Daar vraagt men eerst om op de thematische kaart te zoeken in welke oceaan de veel aardbevingen en
vulkanen voorkomen, waarbij de lln werken met de atlas (activiteitsprincipe). Hierna volgt een tekst met uitleg over zeebevingen en tsunami’s. Deze
tekst mogen de leerlingen individueel leren en nadien mogen ze oef 1 ook maken, hierbij mogen ze hulp vragen aan hun buur wanneer nodig
(activiteitsprincipe). Voor ze aan oef 1 beginnen, verduidelijk ik eerst de moeilijke termen. Zo wordt oef 1 makkelijker voor hen. Voor oef 2 laat ik
eerst verschillende lln vertellen hoe ze denken dat een tsunami ontstaat, waarbij de lln op elkaars antwoorden kunnen voortbouwen en aanvullen.
Hierdoor geef ik de lln een kans om inbreng te geven aan de les en hun voorkennis te tonen (motivatieprincipe).

Opdracht 27 mogen de leerlingen in duo’s maken, zo leren ze samenwerken en elkaar helpen (activiteitsprincipe). Hierbij biedt ik ook een kleine
differentiatie-opdracht voor lln die snel klaar zijn (differentiatieprincipe). Via de informatie over Krakatau probeer ik nogmaals de interesse van de lln
te prikkelen (motivatieprincipe). Bij de infotekst over Fukushima wordt een video getoond, om de effecten van een zeebeving/tsunami
voorstelbaarder te maken voor de leerlingen (aanschouwelijkheidsprincipe).

Bij opdracht 28 gaan we werken met de laptop en digitale kaarten en tabellen. Dit gebeurt klassikaal om ervoor te zorgen dat elke leerling begrijpt
wat hij/zij moet doen of waar hij/zij moet kijken.

Als afsluiter van de les koppel ik terug naar de instapfase met de survival-quiz, en mogen de lln herhalen wat ze geleerd hebben deze les en de
survival-tips die ze onthouden hebben (herhalingsprincipe).

DOELSTELLINGEN
EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN ALGEMEEN LESDOEL
Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden)
6.45 De leerlingen trekken conclusies op basis van grafieken, tabellen, determineertabellen en Leerlingen kunnen in eigen woorden zeebevingen
diagrammen. uitleggen en hierbij het ontstaan en de gevolgen
9.5 De leerlingen illustreren dat landschappen evolueren onder invloed van fysisch- en sociaal- van tsunami’s verklaren.
geografische veranderingen.
9.7 De leerlingen lokaliseren zichzelf en plaatsen met behulp van lokalisatie- en Leerlingen verklaren het voorkomen van
oriëntatietechnieken. aardbevingen in België.

Situering in het leerplan + situering binnen de taxonomie van Bloom:

LPD 1 De leerlingen lokaliseren en oriënteren aan de hand van digitale en niet-digitale
hulpmiddelen personen, plaatsen en gebeurtenissen op het terrein, op de globe en op relevante
kaarten.
Beheersingsniveau: Toepassen

LPD 9 De leerlingen trekken conclusies door gebruik te maken van kaarten, GIS-viewers, atlas,
satellietbeelden, luchtfoto’s, schema’s, grafieken, tabellen, determineertabellen en diagrammen.
Beheersingsniveau: Analyseren

LPD 31 Leerlingen illustreren dat het landschap kan veranderen op korte termijn door de
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 2
gevolgen aan het aardoppervlak van de krachten uit het inwendige van de aarde bij
aardbevingen en vulkaanuitbarstingen.
Beheersingsniveau: Begrijpen

(DIGITALE) SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina’s in het werk- en/of handboek.)
Zeebevingen + aardbevingen in België (WB p. 160-163)

ANDERE
BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens APA.)
Samengewerkt met:
Eva Goris
Jonathan De Laet (suggesties voor handboeken als bron)

Gebruikte bronnen:
WDM Aardrijkskunde 1
Telescoop 2 (2020) Hoofdstuk 6: de tol van moeder natuur
Polaris 1: dansen op de vulkaan

LEERMIDDELEN & MEDIA

Werkboek WDM Aardrijkskunde 1
Laptop
Smartphone
PowerPointpresentatie
krijt

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 3
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 4

Leerdoelen
Basis + Uitbreiding/Verdieping
Instapfase
(8 min)
Didactisch lesontwerp
KRACHTIGE LEEROMGEVING
Lesfasen
Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud
& timing
Kahootquiz PowerPoint-
Lk zegt dat de lln in de vorige lessen al iets presentatie
geleerd hebben over aardbevingen. Aardbevingen gebeuren ook in
 Komen aardbevingen alleen voor op oceaangebieden. Deze worden
het land? “zeebevingen” of “onderzeese
 Wat ontstaat er wanneer er een aardbevingen” genoemd.
aardbeving plaats vindt in de Een mogelijk (dodelijk) gevolg van een
oceaan? zeebeving is een tsunami.
Lk legt uit dat een aardbeving in de
zee/oceaan ook wel een zeebeving genoemd Kahootquiz vragen & antwoorden
wordt. Hierbij kunnen dodelijke tsunami’s 1. Je voelt een aardbeving
ontstaan. beginnen: wat doe je?
Lk zegt dat we deze les gaan beginnen met Smartphone/lapto Onder een tafel zitten en met je armen
een korte Kahootquiz waarbij we gaan p je hoofd bedekken.
testen wie er een tsunami/aardbeving zou
overleven en wie niet. 2. Je bent op het strand en het
Lk start de Kahootquiz maar legt nog niet tsunami-alarm gaat af: wat doe
alle antwoorden uit (deze worden je?
verduidelijkt doorheen de les). Een hoge plaats zoeken en daar snel
naartoe gaan.
3. Wat is een duidelijk signaal dat er
een tsunami aankomt?
De zee trekt plots heel snel terug.
4. Je zit in een boot op zee wanneer
het tsunami-alarm afgaat: wat
doe je?
Zo snel mogelijk de zee verder opvaren.
5. Je hebt de tsunami overleefd: wat
doe je?
Ik videochat met mijn ouders of stuur
hen een chatbericht.
6. Je bent gevlucht op een dak maar
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 5
 plots zie je je spullen
langsdrijven: wat doe je?
Ik doe niks en blijf zitten.

7. Je bent op de 10e verdieping van

een druk gebouw wanneer er een
aardbeving aangekondigd wordt:
wat doe je?
Ik wandel rustig de trappen af naar
beneden.
Lesfase 1: Oefeningen werkboek WDM Vraag 14: Welke gevolgen heeft een
Opdracht 26 & 27 Lk zegt dat de lln hun boek mogen openen Aardrijkskunde 1 zeebeving voor de kustbewoners?
op p. 160 en dat we beginnen bij vraag 14:
(25 min) welke gevolgen heeft een zeebeving voor PPT-presentatie
kustbewoners? Opdracht 26: vertel in eigen
Lk zegt dat we beginnen met opdracht 26. woorden hoe een tsunami ontstaat.
Het eerste wat we hier moeten doen is op
de thematische kaart zoeken in welke
oceaan er veel aardbevingen voorkomen.
Lk geeft de lln even tijd om deze kaart op te Atlas
zoeken in de atlas.
 In welke oceaan komen er veel De oceaan waar de meeste aardbevingen
aardbevingen voor? voorkomen is de Grote Oceaan.

Lk zegt dat er nu een korte tekst volgt die Bij een onderzeese aardbeving of
uitlegt wat een tsunami is. zeebeving wordt de energie die vrijkomt
Lk geeft de lln even tijd om deze tekst te door het verschuiven van de aardplaten
lezen en nadien oef 1 al te maken. Hierbij door het water opgenomen. Er ontstaan
mogen ze overleggen met hun buur. in alle richtingen grote golvende
Lk verduidelijkt de termen aardbevingshaard bewegingen op de zee. Omdat de
en epicentrum vooraleer de lln aan de zeebodem aan de kust minder diep is
oefening beginnen. dan in de oceaan ontstaan er zeer hoge
Leerlingen kunnen in golven. Aangekomen op het land, neemt
eigen woorden uitleggen deze hoge vloedgolf alles mee en vernielt
wat een zeebeving en wat hij tegenkomt. Bij een onderzeese
een tsunami zijn aardbeving vertrekken vanuit het
(begrijpen) (b). epicentrum golven in concentrische
cirkels zoals wanneer je een steen in het
water gooit.
Tot op heden is er nog geen betrouwbare
methode beschikbaar om zowel het
tijdstip als de magnitude van een

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 6
 aardbeving te voorspellen.

De aardbevingshaard is de plaats waar

een aardbeving ontstaat onder de
aardkorst.
Het epicentrum is het centrum van de
aardbeving aan de oppervlakte van de
aardkorst. Dit punt staat loodrecht boven
het ondergrondse centrum van de
aardbeving (= de aardbevingshaard).

Lk zegt dat we de oefening gaan verbeteren. 1. Vul de tekening aan met de

 Welke drie termen heb je boven de volgende begrippen: tsunami,
Leerlingen kunnen de tekening geschreven? epicentrum, aardbevingshaard,
elementen van een  Welke twee termen heb je onder de golvende zee, kustlijn
zeebeving correct tekening geschreven?
benoemen en plaatsen
op een afbeelding
(toepassen) (b).

2. Vertel in eigen woorden hoe een

Lk leest oef 2 voor. tsunami ontstaat
 Hoe zou je in eigen woorden Als in zee de platen verschuiven, kan er
uitleggen hoe een tsunami ontstaat? een zeebeving ontstaan. Het water
Lk projecteert een antwoord op de vraag maakt grote, golvende bewegingen in
maar benadrukt dat dit niet het enige juiste alle richtingen. Aan de kust is de zee
antwoord is, de lln moeten in hun eigen minder diep waardoor hoge golven
woorden een antwoord formuleren. Lk ontstaan. Als een hoge vloedgolf de
vermeldt wel een aantal belangrijke kustlijn bereikt, overspoelt die het land
elementen die zeker aanwezig moeten zijn. en neemt alles mee.

Leerlingen kunnen in Oefening: duowerk

eigen woorden uitleggen Lk zegt dat we nu gaan beginnen met Opdracht 27: Gebruik het beeld- en

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 7
hoe een tsunami opdracht 27. Deze opdracht mogen de lln in tekstmateriaal om de gevolgen van
ontstaat (begrijpen) (b). duo’s maken. Ze krijgen zo’n 5 minuten om een tsunami te onderzoeken
de opdracht te maken.
Lk vermeldt dat de lln voor vraag 2 gebruik
mogen maken van hun laptop en dat ze
deze nadien best nog even laten opstaan,
want ze gaan deze straks nog nodig hebben.
Lk zegt dat de lln die snel klaar zijn met
deze opdracht op hun computer informatie
over Krakatau mogen opzoeken (lk geeft
ook een aantal richtvragen).
Lk wandelt rond om te controleren dat het
bij iedereen lukt.
Lk kondigt aan dat we opdracht 27 gaan
Leerlingen verwerven verbeteren. Laptop
inzicht in de gevolgen Lk projecteert de kaart van oef 1.
van een tsunami voor  Is dit bij iedereen gelukt?
kustbewoners
(onthouden) (b).
 Vraag 2: hoe groot is de afstand 2. Afstand tussen Sumatra en Kenia:
tussen Kenia en Sumatra? 7050 km.
 Vraag 3: zijn de gevolgen van een
zeebeving waarneembaar in een 3. besluit? De gevolgen van een
grote of kleine regio? zeebeving zijn waar te nemen in een
grote / kleine regio.

Lk overloopt wat de lln gevonden hebben Richtvragen Krakatau + antwoorden

over Krakatau.  Wat is Krakatau?
Lk vertelt over de uitbarsting van Krakatau Krakatau is een eilandengroep en
in 1883. vulkaan.
 Waar is het gelegen?
In de straat Soenda, tussen Java en
Sumatra.
 Wat is er in 1883 gebeurd?
Krakatau barste uit in augustus 1883.
Het lawaai van de eruptie liet de
trommelvliezen van zeelui in de buurt
barsten. Er was een aswolk van 50 km
hoog. De uitbarsting van Krakatau
veroorzaakte een gigantische tsunami
van bijna 30 meter hoog. De meeste
slachtoffers vielen door de tsunami; men
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 8

Lk leest de infotekst over de tsunami in
Fukushima (Japan) en toont ondertussen
een video.
Lk zegt dat we hiermee vraag 14 hebben
afgerond en nu kunnen overgaan naar vraag
15.
Lesfase 2 Klassikale oefening: vraag 15
Lk zegt dat we bij vraag 15 op onderzoek
gaan of er ook aardbevingen in België
(15 min) voorkomen.
Lk zegt dat we deze oefening samen
(klassikaal) maken, en dat elke leerling
zijn/haar laptop nodig heeft.
Lk surft naar de website seismologie.be/nl
en legt uit wat je allemaal kan zien op de
kaart en errond.
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
spreekt over meer dan 36000 doden.
De deining werd zelfs gemeten tot in
Engeland (11650 km verder).
Door de eruptie blies Krakatau zichzelf
op. Maar sindsdien groeit er een nieuwe
vulkaan op deze plaats, die we Anak
Krakatau noemen (“kind van Krakatau”).
Deze vulkaan barstte uit in 2018, waarbij
ook een tsunami ontstond, en waarbij ze
zichzelf ook grotendeels opblies.
Info: tsunami in Fukushima (Japan)
De tsunami die op 11 maart 2011 over
Fukushima (Japan) raasde, bereikte een
hoogte van 21 meter. Deze vloedgolf
ontstond na een aardbeving op zee met
een kracht van 9M. Er vielen ongeveer
16000 doden. Bovendien werd de
kerncentrale ernstig beschadigd
waardoor een gebied met een straal van
20 km moest ontruimd worden. Wegens
de radioactieve straling is dit gebied voor
honderden jaren niet meer toegankelijk.
WDM Vraag 15: Komen er in België veel
Aardrijkskunde 1 aardbevingen voor?
Opdracht 28: onderzoek het
Laptop voorkomen van aardbevingen in
België.
Op de website seismologie.be/nl zien we
als eerste een kaart van België met
paarse en blauwe bolletjes op. De
blauwe bollen staan voor natuurlijke
aardbevingen, de paarse voor niet-
natuurlijke aardbevingen.
De eerste lijst onder de kaart is een lijst
met enkel natuurlijke aardbevingen, de
lijst bij “andere gebeurtenissen” tonen de
niet-natuurlijke aardbevingen. Nog lager
krijg je een tabel met seismogrammen
per uur per locatie.
9
Leerlingen kunnen Lk leest vraag a. a) Hoeveel recente aardbevingen
relevante informatie  Hoeveel recente aardbevingen tel je kwamen er voor in België?
halen uit digitale kaarten in België? 8 aardbevingen.
en tabellen (toepassen) Lk noteert op bord en herinnert de lln eraan
(b). dat ze dit moeten opschrijven in hun krijt b) Wanneer heeft de meest recente
werkboek. aardbeving plaatsgevonden in
Lk leest vraag b. België?
 Waar ga je op zoek om deze vraag te Op 16 februari 2021 (om 13:00). Dit kan
beantwoorden? je zien in de lijst “andere
Leerlingen leren werken  Wanneer vond de meest recente gebeurtenissen”.
met digitale aardbeving plaats?
informatiebronnen  Heeft iemand in deze klas deze c) Heb jij deze aardbeving gevoeld?
(toepassen) (b). aardbeving gevoeld? (eigen antwoord lln)
 Waar kan je de magnitude van deze
aardbeving aflezen? d) Hoe groot was de magnitude?
 Hoe groot was de magnitude? 2.1 M, dit kan je aflezen aan het getal
dat in het begin van de rij staat.

Lk geeft de lln een minuut de tijd om oef e

te maken (bolletjes aanduiden op kaart).
 Is dit voor iedereen gelukt? f) Achterhaal de oorzaak van de
Lk leest vraag f. geregistreerde trillingen van drie
 Wat zijn een aantal oorzaken van Belgische gebeurtenissen.
aardbevingen in België? Explosie in groeve en gecontroleerde
explosie (er worden maar twee oorzaken
 Vraag g: komen er in België zware gegeven).
aardbevingen voor?
 Is er iemand die vind dat er wel/geen g) komen er in België zware
zware aardbevingen in België zijn? aardbevingen voor?
Leerlingen kunnen Neen
verklaren waarom er in Lk leest vraag h. Lk verwijst naar de kaart
België geen zware op p. 155 om de lln te helpen. h) Geef hiervoor een verklaring met
aardbevingen  Waar ligt België op de Euraziatische de ligging van België op de
plaatsvinden (begrijpen) plaat? Liggen we dicht of ver van de Euraziatische plaat.
(b). rand? België ligt ver van de rand van de
 Hoe kan je nu, met behulp van deze Euraziatische plaat, waardoor ons land
kaart, verklaren waarom er in België uit het aardbevingsgebied ligt.
geen zware aardbevingen
plaatsvinden?
Lk zegt dat we hiermee klaar zijn met de
opdrachten.
Lk vertelt dat de leertekst een goede
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 10
 samenvatting is van de les en dat deze bij
het studeren zal helpen om de leerstof als
één geheel te zien, maar dat we deze nu
niet klassikaal gaan lezen.
Slotfase Reflectie van de les
Lk zegt dat we de les begonnen zijn met een
(2 min) survival-quiz en zegt dat ze nu benieuwd is
wat ze onthouden hebben. (eigen antwoord lln)
 Welke tips heb je geleerd of
onthouden voor het overleven van
een tsunami?
 Hoe kan je in eigen woorden
uitleggen hoe een tsunami ontstaat?
Lk sluit de les af.

Opmerkingen i.v.m. bijlagen:

 Steeds kopie toevoegen van ingevuld werkblad of -boek.
 Indien gebruik gemaakt wordt van een digitale presentatie: handouts toevoegen (verkleind, zwart/wit).
 Indien de klasopstelling gewijzigd wordt: plan en/of omschrijving toevoegen.

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 11
BORDSCHEMA

a) 8 aardbevingen. PowerPoint-presentatie

b) Op 16/02/2021 (13:00)

d) 2.1 M

f) Explosie in groeve en
gecontroleerde explosie

g) Neen

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestiging Heverlee – Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 12