Деривати на карбоксилните

киселини и нуклеофилни ацил

супституциони реакции
(1 дел)

Проф. Емилија Јаневиќ

Биоорганска хемија – учебна 2020/21 година
1
V J E
kiselini i nukleofilni acil
supstitucioni reakcii
Карбоксилни соединенија
Tesno povrzani so karboksilnite kiselini i nitrilite, diskutirani vo pret-
hodnoto poglavje, se derivatite na karboksilnite kiselini, soedinenija kade
• Ацилната група е врзана Y, еден електроонегативен атом или
acil grupata e svrzana za elektronegativen atom ili supstituent koi vo supsti-
супстрат
tucioni–reakcii
група mo`at
која се истиснува
da bidat grupa {to se istisnuva. Poznati se golem broj
derivati na karboksilnite kiselini, no }e se zadr`ime na ~etirite najva`ni:
• Вклучува
ac i l hal :i diY, ac
= iхалиди
l anhi dr i(ацид халиди),
di , est er i i ami di .acyloxy
Isto taka,(анхидриди), alkoxy
t i oest er i t e i ac il
(естри),
f osf atамини (амиди),
i t e se derivati тиолати (тиоестри),
na kiselinite фосфати
koi se od golema va`nost vo(ацил
mnogu bio-
фосфати)
lo{ki procesi. Poslednive dve funkcionalni grupi nakratko }e gi razgle-
dame vo Sekcijata 21.8, no tie detalno }e bidat pokrieni sè do Poglavjeto 29.
O O O O O

C C C C C
R OH R X R O R" R OR"

Karboksilna Acil halid Acil anhidrid Ester

kiselina (X ! Cl, Br)

O O O O

C C C P
R NH2 R SR" R O O!
O!
Amid Tioester Acil fosfat
2
 C C C P
R NH2 R SR" R O O!
Општа шема на реакцијата
O !

Amid Tioester Acil fosfat

Нуклеофилна ацилна супституциона реакција
Hemijata na site derivati na kiselinite e sli~na i e dominantna so edna
eakcija —nukleofilna acil supstituciona reakcija, koja nakratko ja vi-
vme vo Pregled na karbonilnite soedinenija":
"
O O

C ! Nu ! C ! Y!
R Y R Nu

HEMISTRY, 6th ed. превод од англиски: д-р Јане Богданов и д-р Богдан Богданов

3
 1. Именување на дериватите на карбоксилните
Prvo da gi izu~ime podetalno derivatite na karboksilnite kiselini, a po-
toa da ja ispitame hemijata na acil supstitucionite reakcii.
киселини
titeАцил
Acilхалиди, RCOX
halidi, RCOX
Acil
Името halidite se imenuvaat
се изведува prvoнаsoкарбоксилната
од името identifikuvawe na acil grupata,
киселина a
заменувајќи
potoa halidot. Imeto na acil grupata se izveduva od imeto na karboksil-
го киселинскиот
nata kiselina остатокgoсо
zamenuvaj}i ил/ il или заменувајќи
kiselinskiot zavr{etok so го
-i l завршетокот
ili zamenu- –
e@
ct карбоксилна
vaj}i киселина
go zavr{etokot со карбонил
-karboksilna / karbonil
kiselina so -k ar boni l . Na primer:
PAC
aleta
i- O O
O C C
Br Cl
CH 3 CCl

Acetil hlorid Benzoil bromid Cikloheksankarbonil hlorid

(od ocetna kiselina) (od benzoeva kiselina) (od cikloheksankarboksilna kiselina)

Acil anhidridi, RCO 2COR!

4
Simetri~nite anhidridi na nesupstituiranite monokarboksilni kiselini
 Acil halidite se imenuvaat prvo so identifikuvawe
Simetri~nite na acil grupata, ana nesupstituiranite monokarboksilni kiselini
anhidridi
potoa halidot. Imeto na
O acil grupata se izveduva od imeto na
i cikli~nite
O karboksil-na dikarboksilnite kiselini se imenuvaat taka
anhidridi
e@ nata kiselina zamenuvaj}i go kiselinskiot {to
zavr{etok so -i l ili
se zamenuva zamenu-
zborot k i sel i na so anhi dr i d :
ct O go zavr{etokot -karboksilna
vaj}i kiselina so -k ar boni l . Na primer:
Именување на ацил анхидриди, RCO2COR'
C C
PAC
aleta CH 3 CCl Br Cl
i- O O O O
O O O
C C C C
Acetil hlorid Benzoil bromid Cikloheksankarbonil hlorid O
• Доколку има симентрична
Br
CH 3 CCl (od benzoeva kiselina)
ocetna kiselina) замена - зборот “киселина”
C Cl C kiselina)
(od cikloheksankarboksilna O
се заменува
O O со
“анхидрид” се однесуваат на соодветните карбоксилни киселини (за
H C O CH
3 3

симетрични
Acetil hlorid
анхидриди)
Benzoil bromid Cikloheksankarbonil hlorid
Acet anhidrid Benzoev anhidrid Sukcin anhidrid
Acil anhidridi, RCO 2COR!
(od ocetna kiselina) (od benzoeva kiselina) (od cikloheksankarboksilna kiselina)

• Одanhidridi
Simetri~nite субституирани монокарбоксилни
na nesupstituiranite киселини: се користи bis- пред
monokarboksilni kiselini
cikli~nite
Acil
иметоanhidridi
anhidridi,
на RCO
киселината
na dikarboksilnite kiselini
COR!
se imenuvaat
Anhidridite izvedenitakaod supstituirani monokarboksilni kiselini se ime-
{to se zamenuva zborot k i sel i na so anhi dr i d : nuvaat so dodavawe na prefiksot bis - ({to zna~i dva) pred imeto:
2
• Несиметрилни анхидриди — со наведување на двете киселини по
Simetri~nite anhidridi na nesupstituiranite monokarboksilni kiselini

{to азбучен редk i sel

i cikli~nite anhidridi na dikarboksilnite kiselini se imenuvaat taka
se zamenuva zborot O i na soO anhi dr i d :
O O
O O
C C
OO O O C C Bis(hloroacet) anhidrid
C C
O O O ClH 2 CO O CH 2 Cl
H 3C O CH 3 C C
O O
C C O O
Acet O
H 3 C anhidrid CH 3 Benzoev anhidrid Sukcin anhidrid
Nesimetri~ni anhidridi dobieni od dve razli~ni karboksilni kiselini
Acet anhidrid Benzoev anhidrid se imenuvaat so naveduvawe na dvete kiselini po azbu~en red:
Sukcin anhidrid
Anhidridite izvedeni od supstituirani monokarboksilni kiselini se ime-
uvaat so dodavawe na prefiksot bis - ({to zna~i dva) pred imeto:
Anhidridite izvedeni od supstituirani monokarboksilni kiselini se ime-
O O
nuvaat so dodavawe na prefiksot bis - ({to zna~i dva) pred imeto:
O O C C Acet benzoev anhidrid
H 3C O
O O
C C Bis(hloroacet) anhidrid
ClH 2 C O C CH
C2 Cl Bis(hloroacet) anhidrid
ClH 2 C O CH 2 Cl

Nesimetri~ni anhidridi dobieni od dve razli~ni karboksilni kiselini

Nesimetri~ni anhidridi dobieni od dve razli~ni karboksilni kiselini
oglavje 21 Derivati na karboksilnite kiselini i acil nukleofilni supstitucioni reakcii

Именување на Амиди, RCONH2

Amidi, RCONH2
Amidite so nesupstituirana XNH 2 grupa se imenuvaat zamenuvaj}i go kise-
linskiot zavr{etok so -ami d ili zamenuvaj}i go zavr{etokot -karboksilna
1 Derivati nakiselina
karboksilnite kiselini
so -k ar bok sami d. Naiprimer:
acil nukleofilni supstitucioni reakcii
• Со несупституирана ¾NH2 група – се заменува киселинскиот завршеток –
Amidi, RCONH2
карбиксилна киселина со –амид, или со замена
Amidite so nesupstituirana XNH 2 grupa se imenuvaat
на завршетокот –
O zamenuvaj}i go kise-
карбиксилна киселина
linskiot zavr{etok so -ami со –карбоксамид
d ili zamenuvaj}i go zavr{etokot -karboksilna
O O C
kiselina so -k ar bok sami d. Na primer:
• Доколку NCHеCNH
дополнително
3
супституиран, се идентификуваат
CH (CH ) CNH
2 3 2 4 2
NH
супституент 2

групите (му претходиHeksanamid

Acetamid
“N”) а потоа се додава основниот амид
Ciklopentankarboksamid
(od ocetna kiselina) (od heksanska kiselina) (od ciklopentankarboksilna kiselina)
O

O O C
Ako azotniot atom e dopolnitelno supstituiran, soedinenietoNH 2 se imenuva prvo
CH 3so
CNHidentifikuvawe
2 na2 )4supstituent
CH 3 (CH CNH 2 grupite, a potoa so osnovniot amid. Na
supstituentot mu prethodi bukvata N, za da se ozna~i deka toj e direktno svr-
Acetamid Heksanamid
zan za azotniot atom. Ciklopentankarboksamid
(od ocetna kiselina) (od heksanska kiselina) (od ciklopentankarboksilna kiselina)

O
Ako azotniot atom e dopolnitelno
O supstituiran,
C
soedinenieto se imenuva prvo
so identifikuvawe na supstituent grupite, a N(CH
CH 3 CH 2 CNH CH 3
potoa so osnovniot amid. Na
2 CH 3 )2
supstituentot mu prethodi bukvata N, za da se ozna~i deka toj e direktno svr-
zan za azotniot atom.
N-Metilpropanamid N,N-Dietilcikloheksankarboksamid
Циклични амиди
• Реакцијата на -NH2 и -COOH на иста молекула доводува
до формирање на цикличен амид, лактам
• Името го додава зборот lactam согласно IUPAC името
на киселината или се заменува -ична киселина на
општото име со -olactam.

4-aminopentanoic acid lactam

N H
g-valerolactam

CH3 =>

7
 N-Metilpropanamid N,N-Dietilcikloheksankarboksamid

Именување на Естри, RCO2R¢

Esteri, RCO 2R!
Се идентификува
• Esterite алкил
se imenuvaat групата
taka {to - R’
prvo se а потоа, после
identifikuva alkilрастојание
grupata pri kislo-
карбоксилната
rodot, киселината kiselina,
a potoa karboksilnata (RCOOH),zamenuvaj}i
го заменува
go “-ска
-sk a k i sel i na so -at :
киселина” со “-at”
O
O O O C C(CH 3 )3
O
CH 3 COCH 2 CH 3 CH 3 OCCH 2 COCH 3

Etil acetat Dimetil malonat tert-Butilcikloheksankarboksilat

(etil ester na (dimetil ester na ( tert-butil ester na
ocetna kiselina) malonska kiselina) cikloheksankarboksilna kiselina)

Pregledot na nomenklaturnite pravila za derivatite na karboksilnite kise-

lini e daden vo Tabela 21.1.
Tesno povrzani so karboksilnite kiselini i nitrilite, diskutirani vo pret-
hodnoto poglavje, se derivatite na karboksilnite kiselini, soedinenija kade
1. Именување на дериватите на
acil grupata e svrzana za elektronegativen atom ili supstituent koi vo supsti-

карбоксилните киселини
tucioni reakcii mo`at da bidat grupa {to se istisnuva. Poznati se golem broj
derivati na karboksilnite kiselini, no }e se zadr`ime na ~etirite najva`ni:
ac i l hal i di , ac i l anhi dr i di , est er i i ami di . Isto taka, t i oest er i t e i ac i l
f osf at i t e se derivati na kiselinite koi se od golema va`nost vo mnogu bio-
lo{ki procesi. Poslednive dve funkcionalni grupi nakratko }e gi razgle-
dame vo Sekcijata 21.8, no tie detalno }e bidat pokrieni sè do Poglavjeto 29.
O O O O O

C C C C C
R OH R X R O R" R OR"

Karboksilna Acil halid Acil anhidrid Ester

kiselina (X ! Cl, Br)

O O O O

C C C P
R NH2 R SR" R O O!
O!
Amid Tioester Acil fosfat

Hemijata na site derivati na kiselinite e sli~na i e dominantna so edna

reakcija —nukleofilna acil supstituciona reakcija, koja nakratko ja vi-
dovme vo Pregled na karbonilnite soedinenija":
"
2. Ацил нуклеофилни супституциони реакции

• Дериватите на
карбоксилните киселини
имаат еден карбонилен
јаглерод кој се врзува една
група ¾Y која може да
замине
• Тетраедарниот
интермедиер се формира и
групата која се истиснува
се исфрла, се генерира
ново карбонилно
соединение и доведува до
замена

е групата која се истиснува

10
2.Razlikata
Ацил vo нуклеофилни супституциони
odnesuvaweto pome|u реакции
aldehid/keton i derivatite na karboksil-
nite kiselini e posledica od strukturata. Derivatite na karboksilnite kise-
Разликата во однесувањето
lini imaat acil меѓу
jaglerod svrzan za алдехид
grupa и кетон
XY koja mo`e da siиodi kako stabilen
дериватите наformira
anjon. [tom se карбоксилните киселини
tetraedarniot е последица
intermedijar, на grupa se ot-
istisnatata
stranuva generiraj}i novo karbonilno soedinenie. Me|utoa, aldehidite ili ke-
структурата
tonite nemaat vakvi grupi {to se istisnuvaat i zatoa ne stapuvaat vo supstitucii.

grupa {to se NE se grupi {to se

istisnuva istisnuvaat
O O O

C C C
R Y R H R R"
Derivat na karboksilnite Aldehid Keton
kiselini
 Sterno, vo serija na sli~ni acil derivati e najdeno deka nespere~ni, pris-
Релативната реактивност на дериватите на tapni karbonilni grupi so nukleofili reagiraat poslobodno, otkolku
sterno spre~eni grupi. Na primer, acetil hloridot, CH 3 COCl, e mnogu

карбоксилните киселини poreaktiven otkolku 2,2-dimetilpropanoil hlorid, (CH 3 )3 CCOCl. Redosle-

dot na reaktivnosta e:

• Нуклеофилите полесно O O O O

реагираат со непречени R C R C R C H C
карбонилни групи C ! C ! C ! C
R R R H H H H H

• Повеќе електрофилни pomalku pove}e

карбонилни групи се reaktivni Reaktivnost reaktivni
пореактивни на адиција
(ацил халоидите се
776 Poglavje 21 Derivati na karboksilnite kiselini i acil nukleofilni supstitucioni reakcii

најреактивни, амидите Elektronski, najdeno e deka silno polarizirani acil soedinenija reagi-
се најмалку) raat polesno otkolku pomalku polarnite. Taka, acil hloridite se najreak-
tivni soedinenija, bidej}i elektronegativniot hloren atom silno gi priv-
lekuva elektronite od karbonilniot jaglerod, dodeka amidite se pomalku
reaktivni soedinenija. Mapite na elektrostatskiot potencijal ja poka`u-
• Инермедиерите со O
vaat ovaa razlika
O
niz razli~ni
O O O
derivati na karboksilnite kiselini so re-
најдобра група што C
lativnoto
"
NH sinilo
C
na
" C C
OR! C!O Rjaglerodite.
" C

заминува најбрзо се
R 2R O R! R Cl

распаѓа
Amid Ester Acilanhidrid Acil hlorid

pomalku pove}e
reaktivni R e a k t i v n o s t reaktivni

Na~inot na koj razli~ni supstituenti vlijaat na polarizacijata na karbonil-

Click Organic Interactive @
Organic Chemistry Direct
nata grupa e sli~en na koj tie vlijaat na reaktivnosta na aromati~niot prsten
Reaktivnost na derivatite
kon elektrofilna supstitucija (vidi Sekcija 16.6). Hlorniot supstituent,
na karboksilnite kiselini:
McMurry, превод од
giанглиски:
pr i vl ek uvaд-р Јане Богданов
od acilи grupata 12
д-р Богдан Богданов
mo`niORGANIC CHEMISTRY,
produkti na razli~ni 6th ed.
na primer, induktivno elektronite na ist na~in
reakcii na derivatite na kako {to gi privlekuva elektronite od aromati~niot prsten. Sli~no, amino
 nata grupa e sli~en na koj tie vlijaat na reaktivnosta na aromati~niot prsten
t na derivatite
ilnite kiselini: kon elektrofilna supstitucija (vidi Sekcija 16.6). Hlorniot supstituent,
na primer, induktivno gi pr i vl ek uva elektronite od acil grupata na ist na~in
Супституција во синтеза
dukti na razli~ni
derivatite na kako {to gi privlekuva elektronite od aromati~niot prsten. Sli~no, amino
ite kiselini. i metoksil supstituentite doni r aat elektroni kon acil grupite so resonan-
cija na ist na~in kako {to tie doniraat elektroni kon aromati~niot prsten.
Kako posledica na razlikite vo reaktivnosta mo`no e da se prevede poreak-
• Можеме лесно
tivniot да претвориме
kiselinski повеќе
derivat vo pomalku реактивен
reaktiven. дериват
Kako {to наvo na-
}e vidime
киселина во помалку
rednite реактивен
nekolku sekcii, acil hloridite mo`at direktno da se prevedat vo an-
hidridi, esteri i amidi, no amidite nemo`at direktno da se prevedat vo esteri,
• Реакции во спротивна
anhidridi смисла
ili acil hloridi. се можни,
Zapomnuvawe но бараат
na redosledot посложени
na reaktivnosta, spo-
пристапи
red toa, e na~in da se sledi kolku se mo`ni golem broj reakcii (Sl. 21.2).

Interkonverzija na pove}e O
na karboksilnite reaktivni
Poreaktivnite acil C
o`at da bidat preve- R Cl
malku reaktivni, no O O
no. Acil hlorid
Reaktivnost

C C
R O R!
O
Acil anhidrid
C
R OR!
O
Ester
C
R NH 2
pomalku Amid
reaktivni 13
 na aldehidi ili alkoholi

Општи реакции на дериватите на ■ Grignard-ovi Reakcija so organometalni reagensi i dobivawe na

reakcii: ketoni ili alkoholi

карбоксилна киселина
Sl. 21.3 Nekoi op{ti O
• Хидролизаreakcii
– реакција соna
na derivatite
вода и добивање
karboksilnite kiselini. C
карбоксилни киселини O R NH 2 O
• Алкохолиза – реакција со Aminoliza
sledni
reakcii
алкохол и добивање R
C
R
C
естри OR!
NH 3
H

• Аминолиза – реакција на Alkoholiza Redukcija

амонијак или амин и R!OH [H !]
добивање на амиди
• Редукција – реакција со O O
хидридни редуцирачки C
H 2O O R!MgX sledni
агенси и добивање на R
C reakcii
алдехиди или кетони OH
R
C
Y
R R!
Grignard-ovi
• Grignard-ови реакции – Hidroliza
reakcii
реакција со Derivati na
органометални реагенси kiselini
и добивање на кетони
или алкохоли

McMurry, ORGANIC CHEMISTRY, 6th ed. превод од англиски: д-р Јане Богданов и д-р Богдан Богданов
14
1. 3 Acil nukleofilni supstitucioni reakcii na karboksilni kiselini 779
3. Ацил нуклеофилни супституциони
реакции
eofilni
на карбоксилни киселини
Direktnata nukleofilna acil supstitucija na karboksilnite kiselini e
oni reakcii ote`nata, bidej}i XOH e lo{a kako grupa za istisnuvawe (vidi Sekcija 11.5).
Zaradi toa, naj~esto e potrebno da se zasili reaktivnosta ili so upotreba
• Мора да
ilni kiselini ја зајакне
na pojak реактивноста,
kisel katalizator отежната
za protonirawe na karboksilot i pretvorawe
• Претворба на
vo podobar-OH групата
akceptor во подобра
ili preveduvawe група
na -OH за истиснување
vo podobra grupa za istisnu-
vawe. Najednostavno e karboksilnite kiselini, pod povolni ulslovi, da
• Специфични реагенси
se prevedat можат
vo acil hloridi, да произведат
anhidridi, киселински
esteri ili amidi (Sl. 21.4).
хлориди, анхидриди, естри, амиди
koi nukleo- O O O
upstitucioni
rboksilni C C C
R O R" R OR"
Acil anhidrid Ester

O O
O
C C
R Cl R NH 2
C
Acil R OH Amid
hlorid
Karboksilni
kiselini 15
 kiselini

Конверзија на карбоксилните
киселини
Konverzija во ацил хлориди
na karboksilnite kiselini vo acil hloridi
Karboksilnite kiselini se preveduvaat vo hloridi na kiselinata pri
Реакција
tretman so со thionyl
tionil chloride,
hlorid, SOClSOCl
2: 2

O OH O Cl
C C
H 3C CH 3 H 3C CH 3
SOCl 2
CH Cl 3
! H Cl ! SO 2

CH 3 CH 3
2,4,6-Trimetilbenzoeva 2,4,6-Trimetilbenzoil
kiselina hlorid (90%)

Reakcijata se odviva na nukleofilen acil supstitucionen na~in 16

vo koj
karboksilnata kiselina prvo se preveduva vo intermedijar hl or osul f i t so
 Механизам на Thionyl Chloride реакција

• Нуклеофилен ацил супституционен начин

• Карбоксилната киселина се претвора во chlorosulfite
21 кој подоцна
Derivati реагираkiselini
na karboksilnite со нуклеофилниот хлориден
i acil nukleofilni јон reakcii
supstitucioni

O !
O O O O O
S
Cl Cl
C C " S C S ! H Cl
R OH R O Cl R O Cl
Cl
Karboksilna H Hlorosulfit
kiselina
Baza

!
O O O O O

C S !
C S C ! SO 2 ! Cl !
R O Cl Cl O Cl R Cl
R
Cl
Acil hlorid

Konverzaija na karboksilnite kiselini vo acil anhidridi 17

Acil anhidridite se dobivaat od dve molekuli karboksilna kiselina so
 O
Конверзија на карбоксилните
780 Poglavje 21 O ! na karboksilnite
Derivati O kiselini i acil

O
Onukleofilni supstitucioni reakcii

киселини во ацил анхидриди

!

S C S C O
! SO ! Cl S
O O O O !
! 2
O Cl ClO Cl R Cl
Cl Cl
R R
C
OH R
C "
O
S
Cl R
C
O
S
Cl
! H Cl
Cl Cl
Karboksilna H Hlorosulfit
kiselina Acil hlorid
Baza

• Со загревање на дикарбоксилни киселини, при што се отстранува

O O O !
O O

rzaijaеден молекул на kiselini

na karboksilnite вода и се C
voформираат
acil anhidridi
S пет- или шест – лениC S C ! SO 2 ! Cl !

прстени
!
R O Cl Cl O Cl R Cl
R
Cl
anhidridite se dobivaat od dve molekuli karboksilna kiselina so Acil hlorid

• Ацикличните
awe pri анхидриди
{to se otstranuva 1 ekvivalent генерално
voda. Acikli~niteне се добиваат
Konverzaija na karboksilnite kiselini vo acil anhidridi
anhidridiна ваков начин
- најчесто
se dobivaat од od
direktno киселински
Acilsoodvetnite хлориди
kiselini,
anhidridite se dobivaat и
no
od dve molekuli карбоксилни
naj~esto so киселини
se upotre-
karboksilna kiselina
amo anhidridot na ocetnata kiselina.
zagrevawe pri {to se otstranuva 1 ekvivalent voda. Acikli~nite anhidridi
te{ko se dobivaat direktno od soodvetnite kiselini, no naj~esto se upotre-
buva samo anhidridot na ocetnata kiselina.

O O O O

C C Acet anhidrid Најчесто се употребува анхидридот

H 3C O CH 3
C C Acet anhidrid на оцетна киселина
H 3C O CH 3
Cikli~nite anhidridi so pet ili {est~len prsten se dobivaat so dehidra-
tacija na dikiselini pri visoki temperaturi.

~nite anhidridi so pet ili {est~len prsten se

O
dobivaat so dehidra-
CO H C
na dikiselini pri visoki temperaturi.
H C H C
!
2
2
2
O H 2O
200°C
H 2C H 2C
CO 2 H C
O O
Kilibarna kiselina Sukcin anhidrid
CO 2 H C
18
H 2C KonverzijaHna
2Ckarboksilnite kiselini vo esteri
 Конверзија
Konverzija naна карбоксилните
karboksilnite киселини
kiselini vo esteri во естри
Najverojatno, najkorisnata reakcija na karboksilnite kiselini e nivnata kon-
Методите
• verzija vo вклучуваат реакција на na
esteri. Za izveduvawe карбоксилатен анјон со примарни
ovaa transformacija postojat mnogu me-
алкилvklu~itelno
todi, халиди i S N 2 reakcija na karboksilatniot anjon so primarni al-
kil halidi koja ja vidovme vo Sekcija 11.5.

O O
SN2
CH 3 CH 2 CH 2 CO !
Na " ! CH 3 I reakcija CH 3 CH 2 CH 2 COCH 3 ! Na I

Natrium butanoat Metil butanoat, ester

(97%)

GANIC CHEMISTRY, 6th ed. превод од англиски: д-р Јане Богданов и д-р Богдан Богданов

19
 Fischer-ова естерификација
Estrite isto taka mo`at da se sintetiziraat so nukleofilina acil supsti-
ciona reakcija na karboksilni kiselini so alkohol. E m il F isch er vo 1895 g.
otkril deka esterite se formiraat ednostavno so zagrevawe na karbok-
silni kiselini vo alkoholen rastvor so mali koli~estva jak kisel katali-
Со загревање на карбоксилна киселина во алкохолен раствор кој
zator. Vo ovaa Fischer-ova esterifikacija prinosot e dobar, no potrebata
содржи мали количества силен кисел катализатор/ јака киселина
da se primeni te~en alkohol kako rastvoruva~, efektivno go ograni~uva
при што
metodot na се добива
sinteza естер etil,
na metil, од алкохол
propil иi butil
киселина
esetri.

t- HO O HO O
a.
CH COH CH COCH 2 CH 3
. E t h a n ol
j " CH 3 CH 2 OH H Cl
" H 2O
-
t
- Bademova kiselina Etil mandelat (86%)
-
,
e F isch er -ovata esterifikacija e kiselo katalizirana nukleofilna acil sup-
o stituciona reakcija, prika`ana na Sl. 21.5. Karboksilnite kiselini ne se
- dovolno reaktivni za da bidat napadnati od alkoholi, no reaktivnosta se
a zasiluva zna~itelno so jaki kiselini kakvi {to se H Cl ili H 2 SO
20 4 . Tie go
- protoniraat kislorodniot atom od karbonilnata grupa i ja pravat karbok-
 nasoki vo zavisnost od reakcionite uslovi. Formiraweto na ester se slu-
~uva koga se upotrebuva golem vi{ok od alkohol kako rastvoruva~, a for-
Механизам на Fischer-ова
miraweto na karboksilna естерификација
kiselina se slu~uva so prisustvo na vi{ok voda.
Eden od najubedlivite dokazi za poddr{ka na mehanizmot prika`an na
Sl. 21.5 doa|a
• Реакцијата od eksperimentite so izotopsko
е кисело-катализирана, нуклеофилна ацилна Koga O od-
odbele`uvawe. 18

bele`an metanol
супституција reagira so benzoeva
на карбоксилна киселина kiselina, vo produktot metil ben-
zoat se nao|a odbele`aniot 18O, a vo oslobodenata voda nema odbele`an kis-
• Кога 18O-обележан метанол реагира со бензоева киселина, се
lorod. Zna~i, vo tekot na reakcijata se kine C-OH vrskata od karboksil-
добива продуктa methyl
nata kiselina, ne CO–Hbenzoate
vrskata; кој
i seсодржи 18O-обележан
kine RO–H vrskata od продукт
alkoholot, a
но
neводата која е добиена,
R–OH vrskata не е обележана
od alkoholot.

ovie vrski se kinat

O O

C C *
OH * H Cl OCH 3
! CH 3 O H " H OH
katali-
zator

we 21. 8 Navedi kako bi gi dobil slednite esteri:

21
 Fischer-ова естерификација : детален механизам
3. Преносот на протон
од еден кислород на друг
1. Протонирањето на
дава втор тетраедарен
Карбонилниот кислород
интермедиер и ја претвора
ја активира киселината
-ОН групата во добра
група на истиснување

4. Губењето на протон
и испуштањето Н2О го
регенерира киселиот
2. ....за нуклеофилен катализатор и дава естер
Напад од алкохол и како продукт
дава тетраедаред
интермедиер
 O O

4. Хемија на CАцил халиди

" NH 3 C
R OH R O ! NH 4 "

• Ацил хлоридите се добиваат во реакција на карбоксилни

киселини со SOCl2 (тионил хлорид)
dite Dobivawe na acil halidite
Реакцијата
• Acil на карбоксилна киселина со PBr3 (фосфорkiselini so tio-
hloridite se dobivaat pri reakcija na karboksilnite
трибромид)
nil дава), ацид
hlorid (SOCl {to goбромид
vidovme vo prethodnata sekcija. Sli~na reakcija
2
na karboksilnite kiselini so fosfor tribromid (P Br 3 ) dava acil bromid.
O O O O
SOCl 2 P Br 3
C C C eter C
R OH R Cl R OH R Br

Reakcii na acil halidite

Acil halidite spa|aat vo najreaktivnite derivati na karboksilnite kise-
lini i mo`at da bidat prevedeni vo drugi vidovi soedinenija. Na primer,
ve}e ja vidovme vrednosta na acil hloridite vo dobivaweto na aromati~-
nite alkil ketoni so F r iedel–Cr a ft s-ovoto acilirawe (vidi Sekcija 16.4).
23