Ispit IV (Primenjena geoekologija)

1. Razvoj naučne misli o Primenjenoj Geoekologiji

 Karl Trol, A. Opel, I. Vimer, A. Herbetson, K. Sauer, D. Hadson, K. Pafen, Ernest Nef
 Razvoj misli sa stanovišta ovih naučnika
 Geoekologija- Karl Trol

2. Mesto Primenjene Geoekologije u sistemu nauka

 Aleksandar fon Humbolt- prirodni predeo
 Karl Trol- ekologija predela
 Isak Zoneveldov
 Vidal de la Blanš- istorijska geografija
 Hagget i Leser- geoekologiju svrstavaju u jednu od grana geografije
 Laslo Mikloš- primenjena nauka o predelu
 Lukaš i Bognar- interdisciplinarna nauka

3. Prostor i vreme u geografiji i primenjenoj geoekologiji

 Prostor i vreme
 Mirko Grčić- od A. Hetnera do Mukatinova
 Principi: regionalizam (od R. Hatšorna preko V. Blaša do A. Zamjatina),
ekscepcionalizam (K. Šefer), prostorna analiza (V. Bunge)
 Geoprostor kao kulturni pejzaž, geoprostor kao društveni proizvod, geoprostor kao
sistem, kao „mreža“ i kao „sajber prostor“
 Okolina

4. Terminologija u primenjenoj geoekologiji

 Patch
 Patch i mozaik patch
 Matrix (matrica)
 Connectivity (konekcija, povezivanje)
 Corridors
 Mreža
 Medje i granice
 Edge (ivica, rub, obod)
 Ecoton (granična oblast izmedju dva susedna ekosistema)
 Ecocline (granica iz jednog u drugi ekosistem)
 Disturbance (poremećaj, smetnja)
 Fragmetation (fragmentacija)

5. Koncept Karla Trola

 Istroijat Karla Trola i geoekologije
 Ekoton
 Ekosistem
 Biotop, ekotop, fiziotop, geotop
 Landšaftna ekologija i geoekologija
 Geoekologija je transdisiplinarna nauka
6. Predeo- pojam i značenje
 Predeo- celovita biofizička i antropogena struktura koja je potpuno prirodna i
delimično, ili pak, potpuno antropogenizovana
 Humbolt definiše predeo- sve značajne karakteristike jedne regine Zemlje
 Isak S. Zoneveld- koreni geoekologije je vezivao za holistički aksiom
 Predeo po novijim shvatanjima- ocrtava fizičko- geografske, geomorfološke i geološke
Zemljine kore i predstavlja sinonim za oblike zemlje, odnosno zemljišta
 Landscape, landschaft, landschaftsbild, landšaft, ecologie du paysage, geoecologie

7. Definicija predela
 Predeo je celina u kojoj se prirodne i socio- kulturne komponente posmatraju integralno
na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou
 Humbolt, Zoneveld, Liberman, Nevah, Horman, Urbanek, Gordon, Drdoš
 Predeo (prirodni, kulturni)
 Pejzaž

8. Ekološke metode u predelu

 Metoda inventara- sistemsko inventarisanje oblika korišćenja zemljišta
 Metoda crtanih preklapajućih podloga- donošenje kompleksnih odluka prilikom
planiranja na regionalnom nivou
 Sistem klasifikovanja podataka- koristi se za klasifikovanje, sakupljanje i obradu
podataka
 Metode planiranja na kompjuterskoj tehnologiji- pomoć kompjuterske tehnologije

9. Princip planiranja i vrednovanja prostora

 Vrednovanje prostora (predela)- pretvaranje u vrednost
 Sedam grupa ekoloških faktora (reljefni, geološki, klimatski, kopneni i podzemne vode,
tlo, potencijalni vegetacioni pokrivač i predeo)
 Prostorna jedinica
 Karakteristike prostora
 Kvalitet prostora
 Korisnost predela se ocenjuje pomoću: pogodnosti, sposobnosti, vrednosti predela

10. Trolovi pojmovi u geoekologiji

 Ekotop- najmanja ekološka jedinica
 Fiziotop- homogeni prostor bez obzira na žive organizme i bez čovekovog delovanja
 Geotop- homogeni areal koji je plod čovekovog delovanja

11. Etika Zemlje

 Etika Zemlje, Leopold- priča o Troji i Trojanskom ratu
 Holoistički način
 Leopold- upotreba biotičke piramide ili zemljišne piramide
 Leopold- pratio životni ciklus jednog hrasta
 Etika zemlje nudi jednu prilično obuhvatnu perspektivu
 Etika zemlje može da izbegne mnoge kontraintuitivne zaključke
 Etika zemlje je potpuno neantropocentrična
12. Holistička etika i Leopoldov holizam
 Etički holizam- ispravno i neispravno
 „Moralno dopušteno ubiti jelena sve dok se štiti celovitost, stabilnost, lepota populacije
jelena“
 Ekološke zajednice ekološkog holizma (predstavlja najpraktičniji pristup, proizilazi iz
epistemološkog holizma, priznaje metafizičku realnost)
 Epistemiološki holizam- razumevanje ekologije proističe iz holističkih i
funkcionalističkih objašnjenja
 Metafizički holizam- zemlja se može poimati kao živo biće
 Glavni prigovor Leopoldovom shvatanju jeste pokušaj da se etičke vrednosti utemelje
na prirodnim činjenicama
 Kritika (etika zemlje jeste opraštanje žrtvovanja dobra pojedinca, zarad dobra celine)
 Dž. Molina (ispravno, neispravno- stvar)
 Direktan holizam, indirektan holizma
 Leopold se treba čitati kao indirektnog holistu (po shvatanju Moline)

13. Upravljanje i inžinjering kod rizika

 Analiza rizika
 Menadžment rizika
 Siastemski inžinjering
 Komunikacija rizika

14. Poplave
15. Šumski požari

16. Milenkovićevi ciklusi

 Promena ekscentričnosti Zemljine orbite, odnosno putanje oko sunca (100.000 godina)
 Promena nagiba Zemljine ose rotacije (41.000 godina)
 Promena položaja Zemljine ose rotacije, odnosno precesije (19.-23.000 godina)

17. Klimatske promene

18. Posledice klimatskih promena
19. Klimatski ekstremi

20. Sporazum o zaštiti ozona i ozonosfere

 Sindi Čepmen, Šarl Fabri, Anri Bison- pronalazači
 Ozon- prvi naziv piroksilin (Hristijan F. Šenbah)
 M. Molin, Š. Roland- ukazuju na mogućnost gubitna ozona
 O3
 Ozonosfera
 Ozonske rupe (dinamička, fotohemijska hipoteza)
 Montrealski protokol, Bečka konvencija- bave se zaštitom ozona

21. Funkcija ozonskog omotača

 Zadržava ili reflektuje ultravioletne zrake
 UVA, UVB, UVC zraci
 Uv indeks- predstavlja fluks zračenja od 25 mWm2
 Uv indeks- definisan kao korisno zračenje dobijeno intergraljenjem spektralnog
zračenja
22. Dobsonova jedinica mere i zaštita od Uv zračenja
 Merna jedinica za površinsku gustinu atmosferskog ozona
 1 DU= 2,69X10 na 16 molekula ozona po cm2, ili 0,4462 milimola ozona pom
kvadratnom metru
 Ozonska rupa (200 DU)

23. Princip upravljanja i održivi razvoj

 Džefri Saks (4 dimenzije održivog razvoja: privredni razvoj, društvena uključenost,
ekološka održivost, dobro upravljanje)
 Džefri Saks (4 principa upravljanja: odgovornost, transparentnost, participacija,
„zagadjivač plaća“)
 Asemoglu i Robinson (ekstraktivne (loše), inkluzivne (dobre) ekonomske i političke
institucije)
 Kritika Frensisa Fukujame- dihotomija ekstraktivno- inkluzivnih institucija isuviše
siromašna

24. Planetarne granice održivosti

 Bezbedni prostor za čovečanstvo
 Tri grane naučnog istraživanja (odredjivanje granica ljudskih aktivnosti, razumevanje
važnih procesa na Zemlji, istraživanje otpornosti i elastičnosti)
 Nivo ugljen dioksida 400 ppm- ospasno, 450 ppm- neodgovorno
 Gubitak biodiverziteta, ciklus azota i fosfora
 Prekoračene granice dovode do (promene klime, gubitka biodiverziteta, sprečavanje
fosfornog ciklusa)
 Izumiranje vrsta
 Pre i posle agrarne revolucije
 Čovečanstvo se približava rizičnim granicama
 Kritična granica količine fosfora u okeanima- anoksija

25. Održivi razvoj u Srbiji

 Buduće generacije ostvaruju se kroz (uspostavljanje sistema zaštite, jačanje uzajamnog
delovanja, investiranje u razvoj čistijih tehnologija, smanjenje visoke energetske
intenzivnosti, podsticanje korišćenja obnovljivih izvora energije, planiranje održive
proizvodnje, zaštita i očuvanje biodiverziteta)
 Vladine agencije za održivi razvoj u Srbiji

26. Energetska politika Srbije

 Najznačajnije metode praćenja (metoda korišćenja tehnologija koje imaju ekonomski,
socijalni i ekološki trošak, gubitak zelenih površina, metoda za uporedjivanje više
energetskih sistema, metoda eksergije (kvaliteta energije), metoda emergije (celokupna
energije utrošena za dobijanje nekog prirodnog resursa)
 Usaglašavanje za tržištima Evropske unije
 Programi ostvarivanja strategije

27. Obnovljivi izvori energije

28. Obnovljivi izvori energije u Srbiji
29. Sfere u geografskom omotaču
 Geosfera
 Litosfera sa pedosferom
 Atmosfera
 Hidrosfera
 Biosfera
 Biogeosfera
 Noosfera
 Geohemija landšafta
 Ekologizacija

30. Zonalnost, azonalnost, disimetrija

 Zonalnost- rezultat oblika Zemlje, nagiba osobine obrtanja i upadnog ugla Sunčevih
zraka
 Azonalnost- rezultat delovanja endogenih sila
 Disimetrija- geografske zone severne polulopte ne odgovaraju geografskim zonama
južne polulopte

31. Visina i pojasnost

 Visinska pojasnost (planine, kotline)
 Biogena pojasnost
 Sektornost
 Kontinentalni i okeanski pojasevi
 Dužinska i širinska sektornost

32. Geografski pojasevi i geografske zone

 Istorijski razvoj od Aristotela
 Geografski pojasevi (okeanski pojasevi)
 Geografske zone
 Azonalni faktori

33. Geografski pojasevi na Zemlji

 Polarni pojasevi (arktički, antarktički)
 Subpolarni pojasevi (subarktički, subantarktički)
 Umereni pojasevi
 Suptropski pojasevi
 Tropski pojasevi
 Subekvatorijalni pojasevi (zona sezonskih listopadnih šuma)
 Ekvatorijalni pojasevi

34. Položaj i mesto landšaftologije u sistemu nauka

 Opšta fizička geografija
 Landšaftologija- teritorijalne diferencijacije geografskog omotača
 Sfere
 Karl Trol
 F.N.Miljkov
 Meritum landšaftologije je landšaftna sfera koja je objekat istraživanja landšaftnih
nauka
35. Landšaftna sfera kao objekat istraživanja
 Fizička geografija (opšta fizička geografija (geografska sfera), regionalna fizička
geografija(landšaftna sfera))
 Geografska sfera, geohora, landšaftna sfera, geografska sredina, biogenosfera, geosfera,
epigeosfera- epigenema
 Milan Radovanović- koristi termin geoprostor
 Geografski omotač- landšaftna sfera

36. Pojam, sadržaj i obim landšafta

 Landšaft- Karl Riter
 Geografski landšaft- prirodni teritorijalni geokompleks u kome su komponente čvrsto
povezane u jednu celinu
 Landšaft- deo geografskog omotača
 Landšaft odlikuje i razvojna komponenta koja mu vremenski i prostorno daje dinamička
svojstva
 Različita tumačenja o sadržaju i obimu landšafta
 Landšaft- je konkretan deo Zemljine površine sa odredjenom strukturom i dinamikom

37. Tumačenja i shvatanja pojma landšafta

 S. Kalesnik (konkretna teritorija koja je istovremeno osnovna geografska teritorijalna
jedinica koja je neponovljiva u vremenu i prostoru)
 D.L.Armand (predstavlja sinonim prirodno- teritorijalnog kompleksa)
 N.A.Gvozdecki (predstavlja topološku jedinicu)
 N.A.Solncev (predstavlja poseban oblik organizovanja teritorijalne prirode)
 A.G.Isačenko (predstavlja zonalno- azonalnu uniformnost)
 U našoj literatur (landšaft= predeo)

38. Nacionalni parkovi i zaštićene zone- opšti pojmovi

 Strogi rezervat prirode
 Specijalni rezervat prirode
 Nacionalni park
 Spomenik prirode
 Zaštićeno stanište
 Predeo izuzetnih odlika
 Park prirode

39. Nacionalni parkovi i zaštićene zone u Srbiji

 Nacionalni parkovi (Djerdap, Šar planina, Fruška Gora, Tara, Kopaonik)

40. GAM model

 Model se koristi za evaluaciju geolokaliteta, i sastoji se od dva ključna indikatora:
glavnih i dodatnih vrednosti
 GAM= MV+AV

41. Metode prostorne analize u primenjenoj geoekologiji

42. Populacija i potrošnja
43. Populacija, potrošnja i ekološka etika
44. Šta dugujemo budućim generacijama?
 Umanjiti pretnje budućim generacijama
 Sadašnji interesi i budući interesi
 Umanjivanje buduće vrednosti resursa
 Sadašnja i buduća ekološka politika
 Gašenje resursa za buduće generacije
 Maksimalno održiva proizvodnja
 Utilitarističko shvatanje
 Da li treba da koristimo nepovratne resurse?
 Nadoknadjivanje prirodnih bogatstava
 Razviti alternativne energetske izvore
 Dužni smo da očuvamo resurse
 Dužni smo da budućim ljudima dugujemo razumnu šansu za sreću
 Nestajanje različitih vrsta biljnih i životinjskih vrsta
 Šta roditelji duguju svojoj deci?
 Prijateljstvo i roditeljstvo
 „Budući ljudi ne postoje“- Nodings
 Oblasti divljine ili ugrožene vrste nastojimo da zaštitimo
 Čuvanje materijalnih stvari za buduće generacije (slike, umetnine)

45. Potrošnja i održivi razvoj

 „Da li i suviše trošimo“

46. Upravljanje divljinom, slučajevi Jeloustonskog parka i područje divljine Baundari Voters
Kanu
 Besneli požari
 Protiv- požarna politika
 Pustiti požare da se ugase bez intervencije
 4. maj 2000- namerni požar, da bi se rasčistilo šiblje
 Bebit izjavio- šume su postale čistije i bezbednije posle kontrolisanih požara
 4. jul 1999- oluja prošla kroz Baundari Voters Kanu
 Ulaz ograničen u parkove sistemom dozvola i ograničenim brojem posetilaca u toku
dana

47. Izvoz otpadnog materijala- memorandum Svetske banke

 Predmet: Politika opšte potrošnje
 Prljave industrije
 Razlozi (dimenzije troškova pogoršanog zdravlja, cene zagadjenja će biti nelinearne,
zahtev za čistu životnu sredinu)

48. Teorije društvene pravde

 Princip pravde- svaka osoba mora sve znati što je interesuje
 Siromašna društva snose troškove zagadjenja koje stvaraju bogate zemlje
 Džon Rols- opis pravde (metod odlučivanja, specifičan metod)
 Rolsovi principi (svaka individua ima jednaka prava na najširi sistem sloboda,
društvene i ekonomske koristi trebalo bi da se raspodeljuju jednako)
 „Ljudi pate od ekološkog razaranja“
 „Ljudi bi imali koristi od zaštite divljina“
49. Ekološka pravda i ekološki rasizam
50. Tehnološka rešenja ekoloških problema
 Ućutkana mladost- Rejčel Karson
 DDT
 Pesticidi
 Hipoksija- nizak nivo kiseonika da bi se život u morima održao

51. Nauka i etika

 Ućutkana mladost- Rejčel Karson
 Preveliko oslanjanje na nauku i tehniku
 Ekonomija- igra dominantnu ulogu u ekološkoj etici
 Kod nauke se mora eliminisarti pristrasnost
 Ljudske rasprave o ponašanju životinja
 Kako se shvatala, shvata, će se shvatati nauka)
 Ejmori Lovins- stručnjak za energetiku
 Znanje i tehnologija za alternativne izvore energije, da smo se malo više fokusirali na
takav vid proučavanja
 „Nauka bez etike je slepa, etika bez nauke je prazna!“

52. Šta je ekološka etika?

 Ekološka etika je sistematičan opis moralnih odnosa izmedju ljudiskih bića i njihovog
prirodnog okruženja.
 Naš odnos prema prirodnom okruženju
 Antropocentrici
 Fokusiramo se i na nama „čudne životinje“
 Holistička etika- moralnu odgovornost pre imamo prema skupovima pojedinaca nego
odgovornost prema onim pojedincima koji obrazuju celinu
 Svet nije toliko jednostavan koliko bi smo mi voleli da bude
 Fokusirati se na grupe jediniki

53. Utilitaristička tradicija

 Utilitarizam ima značajnu ulogu i u ekološkoj politici
 Utilitarizam nam govori da maksimiziramo ukupno dobro ili da stvaramo najveće dobro
za najveći broj ljudi
 Razlika izmedju dobra za sebe, i dobra za sve
 Intristične i instrumentalne vrednosti
 Dva tipa (utilitarizam zadovoljstva-hedonistički utilitarizam, utilitarizam shvata dobro
kao sreću-utilitarizam preferencija)
 Drugi problemi proizilaze iz prethodnog
 Ako prijatelj ne sazna da sam ga ja izneverio po utilitaristi odgovor bi glasio „izneveri
prijatelja“

54. Šume očuvanje ili zaštita?

55. Zagadjenje i ekonomija