• PaliDict ๒๙ ก.ค.

๖๓ •
ผังวาจก อาขยาต (๕ วาจก ๙ ประโยค)
จ�ำนวนส่วนประกอบ
สลับวาจกได้

วาจก กัตตา กรรม กิริยา ธาตุ ค�ำแปล โดยพยัญชนะ และโดยอรรถ ลงปัจจัย อาคม
๑ ๒

อ กั ม ม ธ า ตุ
ภาววาจก • สูเทน สียเต. อันพ่อครัว นอนอยู่.
พ่อครัวนอน. (นิยมแปลเป็นกัตตุวาจก)
ย ปัจจัย (+อิ อาคมหน้า ย) (และ เต วัตตมานา)
(๒) อนภิหิตกัตตา อาขยาตปท
๑ ๒
กัตตุวาจก สูโท สยติ. พ่อครัว นอนอยู่. อ เอ ย ณุ ณา นา ณฺหา โอ เณ ณย
สยกัตตา อาขยาตปท พ่อครัวนอน
๑ ๓ ๒
กัตตุวาจก • สูโท โอทนํ ปจติ. พ่อครัว
พ่อครัวหุงข้าว
หุงอยู่ ซึ่งข้าวสุก. อ เอ ย ณุ ณา นา ณฺหา โอ เณ ณย
สยกัตตา อวุตตกัมม อาขยาตปท
(๓)
๒ ๑ ๓
กัมมวาจก • สูเทน โอทโน ปจิยเต. ข้าวสุก อันพ่อครัว หุงอยู่. ย ปัจจัย +อิ อาคมหน้า ย

ส กั ม ม ธ า ตุ
อนภิหิตกัตตา วุตตกัมม อาขยาตปท ข้าว(อัน/ถูก)พ่อครัวหุง. (นิยมแปลเป็นกัตตุวาจก)
๑ ๒ ๔ ๓
เหตุกัตตุวาจก • สามิโก สูทํ* โอทนํ ปาเจติ. นาย ยังพ่อครัว ให้หุงอยู่ ซึ่งข้าวสุก. เณ ณย ณาเป ณาปย
เหตุกัตตา การิตกัมม อวุตตกัมม อาขยาตปท นายใช้พ่อครัวให้หุงข้าว / นาย(ใช้)ให้พ่อครัวหุงข้าว
(หรือแปลเอาความ เหมือนเป็นกัตตุวาจก: ยังโจรให้ตาย>‘ฆ่าโจร’ ยังบารมีให้เต็ม>‘บ�ำเพ็ญบารมี’)
(๔) ๒ ๓ ๑ ๔
• สามิ เกน สูทํ* โอทโน ปาจาปิยเต. ข้าวสุก อันนาย ยังพ่อครัว ให้หุงอยู่.
อนภิหิตกัตตา การิตกัมม วุตตกัมม อาขยาตปท (นิยมแปลเป็นเหตุกัตตุวาจก)
เหตุกัมมวาจก ๒ ๑ ๔ ๓ ปัจจัย ๑๐ ตัว +ณาเป +ย +อิ อาคมหน้า ย
สามิเกน สูโท โอทนํ ปาจาปิยเต. พ่อครัว อันนาย ให้หุงอยู่ ซึ่งข้าวสุก.
อนภิหิตกัตตา วุตตกัมม อวุตตกัมม อาขยาตปท (นิยมแปลเป็นเหตุกัตตุวาจก) **เหตุกัมมวาจก สกัมมธาตุ ที่เอาการิตกัมม เป็นประธาน ใช้ในพระไตรปิฎก ไวยากรณ์ใหญ่ มากกว่า
๑ ๒ ๓
เหตุกัตตุวาจก สามิโก สูทํ มาเรติ. นาย ยังพ่อครัว ให้ตายอยู่. เณ ณย ณาเป ณาปย
อ กั ม ม ธ า ตุ

เหตุกัตตา การิตกัมม อาขยาตปท นายให้พ่อครัวตาย

(๓)
๒ ๑ ๓
เหตุกัมมวาจก สามิเกน สูโท มาราปิยเต. พ่อครัว อันนาย ให้ตายอยู่. ปัจจัย ๑๐ ตัว +ณาเป +ย +อิ อาคมหน้า ย
อนภิหิตกัตตา วุตตกัมม อาขยาตปท (นิยมแปลเป็นเหตุกัตตุวาจก)

สกัมมธาตุ เป็นได้ ๔ วาจก คือเว้น ภาววาจก ประธาน ลงปฐมาวิภัตติ เช่น สยกัตตา เหตุกัตตา วุตตกัมม รูปกิริยาอาขยาตในวาจกต่างๆ
อกัมมธาตุ เป็นได้ ๔ วาจก คือเว้น กัมมวาจก กรรม ลงทุติยาวิภัตติ เช่น อวุตตกัมม (ซึง่ ), การิตกัมม* (ยัง) สกั ม มธาตุ อกัมมธาตุ
ย ปัจจัย กับ อิ อาคมหน้า ย อนภิหิกัตตา ลงตติยาวิภตั ติ ลงฉัฏฐีวภิ ตั ติบา้ ง (ฉัฏฐีอนภิหติ กัตตา) กัตตุ. ปจติ กัตตุ. คจฺฉติ
• ลงหลังอกัมมธาตุ เป็นภาววาจก • ลงหลังสกัมมธาตุ เป็นกัมมวาจก * การิตกัมม ในสกัมมธาตุ ลงตติยาวิภตั ติบา้ ง เรียกว่า “ตติยาการิตกัมม” กัมม. ปจิยเต/ปจฺจเต (ปจิยติ/ปจฺจติ) ภาว. คจฺฉยิ เต/คจฺฉยเต
เช่น คจฺฉยิ เต, ถ้าไม่ลง อิ อาคม เช่น ปจิยเต ถ้าไม่ลง อิ อาคม เช่น สามิโก สูเทน โอทนํ ปาเจติ. สามิเกน สูเทน โอทโน ปาจาปิยเต. เหตุกัตตุ. ปาเจติ ปาจยติ ปาจาเปติ ปาจาปยติ เหตุกัตตุ. คจฺเฉติ คจฺฉยติ คจฺฉาเปติ คจฺฉาปยติ
เป็น คจฺฉยเต แปลง ย กับทีส่ ดุ ธาตุ เป็น ปจฺจเต • อนภิหติ กัตตา (อัน) และการิตกัมมะ (ยัง) แปลก่อนกิรยิ าเสมอ เหตุกัมม. ปาจาปิยเต เหตุกัมม. คจฺฉาปิยเต
 • PaliDict ๒๙ ก.ค. ๖๓ •
ตัวอย่างประโยคเหตุกัมมวาจก สกัมมธาตุ มี อวุตตกัมม หรือ การิตกัมม เป็นประธาน
กัตตา การิตกัมม อวุตตกัมม กิริยา ประธาน
เหตุกัตตุ. สามิโก สูทํ โอทนํ ปาเจติ. นาย ยังพ่อครัว ให้หุงอยู่ ซึ่งข้าวสุก.
เหตุกัมม. สามิเกน สูทํ โอทโน ปาจาปิยเต. ข้าวสุก อันนาย ยังพ่อครัว ให้หุงอยู่.
สามิเกน สูโท โอทนํ ปาจาปิยเต. พ่อครัว อันนาย ให้หุงอยู่ ซึ่งข้าวสุก.
เหตุกัตตุ. ภิกฺข ุ กุลํ พุทฺธคุณํ ชานาเปยฺย. ภิกษุ ยังตระกูล พึงให้รู้ ซึ่งพระพุทธคุณ.
เหตุกัมม. ภิกฺขุนา กุลํ พุทฺธคุโณ ชานาเปตพฺโพ. พระพุทธคุณ อันภิกษุ ยังตระกูล พึงให้รู้.
ภิกฺขุนา กุล ํ พุทฺธคุณํ ชานาเปตพฺพ.ํ ตระกูล อันภิกษุ พึงให้รู้ ซึ่งพระพุทธคุณ.
เหตุกัตตุ. อยฺโย อมฺเห สาขํ มทฺทาเปสิ. พระผู้เป็นเจ้า ยังเรา ท. ให้เหยียบแล้ว ซึ่งกิ่งไม้.
เหตุกัมม. อยฺเยน อมฺเห สาขา มทฺทาปิตา. กิ่งไม้ อันพระผู้เป็นเจ้า ยังเรา ท. ให้เหยียบแล้ว.
อยฺเยน มยํ สาขํ มทฺทาปิตา. เรา ท. อันพระผู้เป็นเจ้า ให้เหยียบแล้ว ซึ่งกิ่งไม้.
เหตุกัตตุ. อยํ มํ นิพฺพุตปทํ สาเวสิ. หญิงนี ้ ยังเรา ให้ฟังแล้ว ซึ่งนิพฺพุตบท.
เหตุกัมม. อิมาย มํ นิพฺพุตปทํ สาวิตํ. นิพฺพุตบท อันหญิงนี้ ยังเรา ให้ฟังแล้ว.
อิมาย อหํ นิพฺพุตปทํ สาวิโต. เรา อันหญิงนี้ ให้ฟังแล้ว ซึ่งนิพพฺ ุตบท.

เหตุกัตตุ: ราชา ตํ ทณฺฑํ ปาเปสิ. ราชา ยังเขา ให้ถึงแล้ว ซึ่งการลงโทษ.

เหตุกัมม: รญฺญา โส ทณฺฑํ ปาปิโต. เขา อันพระราชา ให้ถึงแล้ว ซึง่ การลงโทษ.
เหตุกัตตุ: ตฺว ํ ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปสิ. ท่าน ยังกิจแห่งบรรพชิต ให้ถึงแล้ว ซึ่งที่สุด.
เหตุกัมม: ตยา ปพฺพชิตกิจฺจ ํ มตฺถกํ ปาปิตํ. กิจแห่งบรรพชิต อันท่าน ให้ถงึ แล้ว ซึ่งที่สุด.
เหตุกัตตุ. ลุทฺทโก หตฺถึ ชีวิตกฺขยํ ปาเปติ. นายพราน ยังช้าง ให้ถึง ซึ่งความสิ้นไปแห่งชีวิต.
เหตุกัมม. ลุทฺทเกน หตฺถ ี ชีวิตกฺขยํ ปาปิโต. ช้าง อันนายพราน ให้ถึง ซึ่งความสิ้นไปแห่งชีวิต.
* เหตุกัมมวาจก ใช้กิริยากิตก์ โดยมาก โดยเฉพาะ ต ปัจจัย