PRESERVATION OF

ARCHIVAL MATERIAL
AND MANUSCRIPTS
(IMR 552)
 PEMULIHARAAN
MANUSKRIP
1. Pengwasapan
2. Pembersihan
3. Pengenyahan asid
4. Awet
5. Jilid
 PEMULIHARAAN MANUSKRIP

1. Pengwasapan
• Paradichlorobenze
• Thymol
• Formaldehyde
• Ethylene oxide
• Nitrogen
 1. Pengwasapan (Fumigation)
• Objektif
– Untuk menghapuskan anasir perosak rekod
– Untuk menghalang serangan anasir perosak rekod.
(bibliophagons insects and fungi)

• Satu kaedah merabun untuk mnghapuskan anasir perosak

rekod serta untuk menghalang serangan bibliophagons
insects seperti ulat buku, lipas, kutu buku, anai-anai dan
fungi.

• Kekebalan menghadapi serangan atau jangkitan bergantung

kepada keadaan bahan-bahan disimpan samaada mengikut
piawaian mengikut konsep preventive presentation.
 1. Pengwasapan
• Penggunaan bahan kimia untuk menghalang
dan menghapus anasir perosak bahan arkib
dalam bentuk kertas
– 1.1 Paradichlorobenzene
• Agen pemusnah seranggan (insecticide)
• Berbentuk pepejal yang mudah menjadi wap
• Volatile solid yang mempunyai bau yang kuat
• Efek keracunan (toxic) mudarat kepada manusia
 1. Pengwasapan
– 1.2 Thymol
• Agen pemusnah fungi
• Berbentuk pepejal berbau kuat
• Tidak boleh digunakan dengan cecair nylon, beberapa jenis
varnis dan beberapa jenis dakwat pencetak

– 1.3 Formaldehyde
• Agen pemusnah serangga dan fungi
• Berbentuk larutan methanol dalam air yang mengandungi
lebih kurang 40% formaldehde
• Bau tengit (pungent smell)
• Digunakan di bawah kawalan yang rapi
 1. Pengwasapan
– 1.4 Ethylene oxide
• Agen pemusnah serangga dan fungi
• Bahan kimia yang mengeluarkan gas
• Kesan keracunan yang kuat
• Telah diberhentikan penggunaannya

– 1.4 Nitrogen
• Agen pemusnah serangga
• Berbentuk gas berat yang mengurangkan oksigen
untuk membunuh serangga
 1. Pengwasapan
2. Proses pengwasapan
- proses pengwasapan yang sempurna
ialah dengan menggunakan satu ruang atau
bilik-bilik (chamber) yang kedap udara

- kekedapan udara dapat memastikan keberkesanan penggunaan

agen pengwasapan

- keluasan atau saiz tempat pengwasapn adalah bergantung

kepada jenis, saiz dan jumlah dokumen yang perlu diwasap
 1. Pengwasapan
2. Proses pengwasapan
2.1 Paradicholorobenzene
- dokumen yang diserang serangga didedahkan kepada
wap paradichlorobenzene dalam kabinet keluli
kedap udara

- kabinet yang direka khas ini adalah sesuai untuk

mewasap helaian-helaian kertas, buku, manuskrip, peta,
pelan dan prints.
 1. Pengwasapan
2. Proses pengwasapan

• Bahan-bahan dibentangkan dalam bentuk “V”

terbalik atas jaringan
• Pepejal paradichlorobenze diletakkan dalam bekas
di bawah jaringan
• Lebih kurang 1 kg paradichlorobenze untuk satu
meter padu ruang
• Bahan diwasap selama 14 hari (ANM)
• Sesuai untuk mewasap buku dalam jumlah yang kecil
• Meagtoxin dan protoxin juga boleh digunakan
 1. Pengwasapan
2. Proses pengwasapan

2.2 Thymol
- dokumen yang diserang fungi didedahkan
kepada wap thymol dalam kabinet kedap udara

- kabinet yang direka khas ini adalah sesuai untuk

mewasap helaian-helaian kertas, buku, manuskrip,
peta, pelan dan prints

- bahan-bahan dibentangkan dalam bentuk “V” terbalik

atas jaringan
 1. Pengwasapan
2. Proses pengwasapan
- Butiran-butiran bijirin thymol diletakkan
dalam bekas di bawah jaringan

- lebih kurang 20 gram thymol untuk satu

meter padu ruang

- bahan diwasap selama 14 hari (ANM)

 1. Pengwasapan
2. Proses pengwasapan
2.3 Nitrogen
- Bekas mewasap dibersihkan terlebih dahulu
- gas nitrogen dimasukkan dalam bekas kedap
udara
- dokumen atau buku-buku diletakkan dalam
bekas pengwasapan
- wasap selama 60 jam
 PEMBERSIHAN (cleaning)

Divided into 3:
1. Mechanical - eraser, brush, vacuum
cleaner
2. Non aqueous solvent
3. Washing
 2. Pembersihan
– Untuk membuang kotoran yang melekat di atas
permukaan dokumen atau buku
– Kaedah pembersihan bergantung kepada jenis kotoran
– Pengawet perlu mengenalpasti jenis kotoran
– Kesilapan penggunaan kaedah akan menambah kecederaan
ke atas dokumen
– Pembersihan boleh dilaksanakan melalui kaedah mekanikal
dan cecair
– Pembersihan mekanikal atau cecair perlu dibuat berhati-
hati
 2. Pembersihan
• 3.1 Pembersihan mekanikal
– Untuk menanggalkan kotoran seperti debu, kulat, dan kotoran
akibat serangan serangga
– Kaedah ini khas digunakan ke atas dokumen yang mempunyai
dekoratif atau dakwat yang mudah menjadi kepingan
– Dokumen perlu dikeringkan dan keaddaan fizikalnya perlu kuat
untuk menghadapi rawatan
– Pembersihan perlu dijalankan di ruang yang cukup edaran udara
– Orang yang bersih perlu pakai topeng debu
– Melalui kaedah ini vacuum cleaner, berus dan pemadam (eraser)
digunakan
 2. Pembersihan
• 3.1 Pembersihan mekanikal
– 3.1.1 Pembersihan dilakukan dengan
menggunakan sedutan pada kadar rendah
– Sedutan dihalakan dari tengah dokumen
ke bahagian tepi
– Pastikan dokumen yang hendak di vacuum
tahan sedutan
 2. Pembersihan
• 3.1 Pembersihan mekanikal
– 3.1.2 Berus
• Untuk membuang debu daripada permukaan dokumen
• Berus digunakan sekiranya penggunaan vacuum
cleaner tidak sesuai
• Berus yang lembut digunakan untuk menyapu
permukaan dokumen
• Sapuan dibuat dari bahagian tengah ke bahagian tepi
dokumen
• Terdapat berbagai jenis berus, pilih yang lembut dan
sesuai
 2. Pembersihan
• 3.1 Pembersihan mekanikal
– 3.1.1 Pemadam
• Untuk membuang kotoran akibat pepejal
daripada permukaan dokumen
• Taburkan pemadam dalam bentuk tepung di
atas permukaan dokumen
• Kapas digunakan untuk menyapu kotoran
dalam bentuk bulatan, gunakan berus lembut
untuk membersih permukaan dokumen
 2. Pembersihan
• 3.2 Pembersihan menggunakan cecair
– 3.2.1 Larutan tanpa air (non-aqueous solvent)
• Untuk menanggalkan kotoran daripada permukaan
dokumen
• Hanya digunakan di tempat yang kena kotoran
• Elakkan daripada menggunakan larutan yang
berlebihan
• Digunakan dalam kes apabila penggunaan pemadam
atau berus tidak berkesan atau tidak sesuai
 2. Pembersihan
• 3.2 Pembersihan menggunakan cecair
– 3.2.1 Larutan tanpa air (non-aqueous solvent)
Kotoran (Stains) Larutan (solvent for
treatment)
1. Dakwat aniline/ cair Alcohol

2. Dakwat ballpoint Methylated spirit, Diethylene,

Alcohol
3. Chocolate Buang chocolate, basuh,
gunakan hydrogen peroxide
untuk tanggalkan lebihan
kotoran
 2. Pembersihan
Kotoran (Stains) Larutan (solvent for treatment)

4. Minyak/ grease/ oil Trichloroethylene, Perchloroethylene,

sedikit Turpentine
5. Lacquer Aceton, Alcohol, Toluene
6. Mildew Hydrogen peroxide

7. Lumpur Air (H2O) dan ammonia

8. Karat (Rust) Exalic acid

 2. Pembersihan
Kotoran (Stains) Larutan (solvent for treatment)

9. Pita-pita pelekat Chloroform, Aceton, Petroleum,

Dichloromethane, Alcohol
10. Tar Petroleum ether

11. Varnish Ethyl atau Methyl

12. Lilin (wax) Petroleum ehter

 2. Pembersihan
• 3.3 Membasuh (washing)
– Air yang paling sesuai untuk membasuh
dokumen ialah hardwater iaitu air yang
mengandungi banyak kalsium. Dokumen
dibasuh apabila kaedah lain tidak dapat
digunakan kerana keadaan fizikal.
 PEMULIHARAAN MANUSKRIP
3. Pengenyahan asid
• Menggunakan air
• Tidak menggunakan air
• Menggunakan wap
• Pengenyahan asid secara banyak
 3. Pengenyahan asid
• Tindakan menghapuskan asid dari dalam
struktur kertas. Kehadiran asid dalam
kertas menjadi faktor utama membawa
kepada keuzuran kertas. Kehadiran asid
dalam kertas disebabkan:
– Kewujudan asid dalam proses pembuatan kertas
– Serapan asid ke dalam struktur kertas daripada
atmosfera
– Wujud ketika berlaku proses keuzuran
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• Kaedah pengenyahan asid untuk
kertas dibahagi kepada 3 jenis:
1. Pengenyahan asid menggunakan air
(Aqueous deacidification)
2. Pengenyahan asid tidak menggunakan
air (Non-aqueous deacidification)
3. Pengenyahan asid menggunakan wap
(Vapour phase deacidification)
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• Ukuran keasidan dan alkaline (measurement
of acidity and alkalinity)
– pH ialah ukuran konsentrasi hyrdogen ions dalam sesuatu
larutan samaada bersifat asid atau alkaline
– Ukuran pH adalah 0 hingga 14
– 1 paling berasid
– 7 adalah alkaline
– 14 paling alkaline
– Sekiranya dokumen dibasuh dengan air terlebih dahulu,
asid telah dinyahkan dan mudah untuk mengukur pH
– Dokumen perlu diresapi dengan sempurna oleh larutan
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• 4.1 Pengenyahan asid menggunakan air (aqueous
deacidification)

Peringatan
– Pastikan proses ini tidak mendatangkan kesan buruk ke
atas kekuatan struktur kertas dan dakwat
– Larutan yang digunakan untuk pengenyahan asid tidak
akan menukar, mengubah atau mengaburkan tulisan
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• 4.1 Pengenyahan asid menggunakan air (aqueous
deacidification)

– Untuk menukar kertas daripada keadaan berasid kepada

keadaan alkaline
– Larutan magnesium bicarbonate digunakan
– 40gm magnesium carbonate dikacau dalam 10 liter air suling
(distilled water) dalam sebuah bekas. Carbon dioxide disalurkan
ke dalam larutan ini sehingga larutan yang kabus (milky) menjadi
jelas dan bersih. Masukkan dokumen di dalam larutan
magnesium bicarbonate itu. Letakkan dokumen antara 2
jaringan, direndam selama 35 hingga 40 minit. Dokumen disidai
untuk dikeringkan dan sedia untuk dibailpulih.
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• 4.2 Pengenyahan asid tidak menggunakan air
(non-aqueous deacidification)
– Apabila kaedah pengenyahan asid menggunakan air tidak
dapat digunakan
– Barium hydroxide digunakan
– 19gm barium hydroxide dilarutkan dalam 1 liter methanol
– Larutan ini disapukan atau dicelup atau disembur kepada
dokumen
– Barium hydroxide meresap ke dalam struktur serat
kertas
– Barium hydroxide akan berubah menjadi barium
carbonate kerana kehadiran carbon dioxide dalam udara
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• 4.2 Pengenyahan asid tidak menggunakan air
(non-aqueous deacidification)
Peringatan:
– Sebelum larutan barium hydroxide digunakan
ke atas dokumen, terlebih dahulu pastikan
keadaan dakwat pada kertas diuji terlebih
dahulu
– Penggunaan bahan methanol perlu diawasi
kerana ia mempunyai kesan keracunan (toxic
effect) dan mudah terbakar
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• 4.3 Pengenyahan asid menggunakan wap
(vapour-phase deacidification)
– Cyclohexylamine carbonate (CHC) digunakan
– Campurkan carbon dioxide dengan
cyclohexylamine
– Dokumen didedahkan kepada wap
cyclohexylamine carbonate (CHC)
– Kaedah ini tidak digunakan dengan meluas
kerana efek keracunan yang kuat
 3. Pengenyahan asid
(deacidification)
• 4.4 Pengenyahan asid secara banyak
(Mass deacidification)
– Methoxy magnesium methyl carbonate (MMM).
(larutan)
– Diethyl zinc (DEZ). (gas)
– Ammonia/ eethylene oxide (BPA). (gas)
– Magnesium butoxytriglycolate (MG-3). (larutan)
 PEMULIHARAAN MANUSKRIP
4. Awet
- traditional – minor repair, full
repair, tissue repair
- lamination – larutan (solvent), haba
(heat lamination)

5. Jilid
 4. Awet (Repair)
• 5.1 Awetan Traditional (Traditional repair)
• 5.2 Salutmati (Lamination)

– 5.1 Awetan Traditional

• 5.1.1 Pembaikan kecil (Minor repair)
• 5.1.2 Pembaikan penuh (Full repair)
• 5.1.3 Pembaikan tisu (Tissue repair)

– Sesuai untuk dokumen bertulis tangan (manuskrip)

– Dokumen yang unik (rare materials)
4. Awet (Repair)
– Memerlukan kemahiran dan kesabaran
– Pastikan dakwat dan tulisan tidak tercemar dalam
proses pembaikan
– Ujian ke atas dakwat perlu dibuat sebelum proses
awet dijalankan
– Di ANM pengawet mahir dapat mengawet 12
dokumen sehari
 4. Awet (Repair)
• 5.1 Awetan traditional
– Bahan-bahan yang digunakan:
• Gam yang diperbuat daripada tepung kanji/ gandum/
beras
• Carboxy methyl cellulose (CMC)
• Kertas buatan tangan
• Lens tissues
• Silk chiffon
• Kertas peresap yang bebas asid (Asid free absorbent
papers)
• Release papers
 4. Awet (Repair)
• 5.1 Awetan traditional
– 5.1.1 Pembaikan kecil (Minor repair)
• Dokumen diteliti
• Diberi nombor pengenalan
• Disusun dan diselaras supaya helaian dokumen tidak
hilang atau salah susun
• Memeriksa bahagian yang rosak, koyak, hilang,
berlubang, kelemahan struktur bahan, keasidan,
ketahanan dakwat.
• Pembersihan kering
 4. Awet (Repair)
• 5.1 Awetan Traditional
– 5.1.2 Pembaikan penuh (Full repair)
• Sekiranya kertas terlalu rapuh atau koyak, permukaan
kertas perlu disokong dengan bahan seperti silk,
chiffon atau lens tissue
• Sesuai untuk bahan bertulis tangan yang mempunyai
tulisan di satu belah muka surat sahaja
• Sesuai untuk baikpulih manuskrip, peta dan pelan
 4. Awet (Repair)
• 5.1 Awetan Traditional
– 5.1.2 Pembaikan penuh (Full repair)
• Rawatan besar-besaran (major face lift)
• Bucu yang hilang dan koyak ditampal dengan kertas
yang serupa menggunakan pembaikan secara manual
atau menggunakan mesin leaf casting
• Struktur kertas diperkuatkan dengan menggunakan
bahan penyokong seperti kertas buatan tangan atau
Japanese tissue
 4. Awet (Repair)
• 5.1 Awetan Traditional
– 5.1.3 Pembaikan tisu (Tissue repair)
• Sesuai untuk dokumen bercetak di kedua
belah muka surat
• Dokumen dilekapkan di antara dua helai lens
tissues dengan menggunakan pelekat
carboxyl methyl cellulose (CMC) disapukan
pada kedua belah permukaan dokumen dan
dikeringkan under light pressure
 4. Awet (Repair)
• 5.2 Awetan salutmati (Lamination)
– Untuk menghalang kerapuhan dokumen
berbentuk kertas
– Dokumen diperkuat dengan menggunakan
helaian bahan penyokong di atas permukaannya
– Kaedah ini sesuai untuk bahan bercetak
– Kaedah lain tidak dapat digunakan ke atas
bahan
– Salutmati dalam bentuk penggunaan solvent dan
mekanikal dengan menggunakan haba (heat)
 LAMINATION
1. Solvent
• Acetone is being used as a solvent to acetate
foil for pasting tissues of the document.
2. Heat
• one piece of document is being pressed
between acetate foil and tissue at 340° F
for approximately 35 pieces of document.
• suitable for weak and deteriorating document.
• suitable for books and newspaper.
• over heating may cause negative effect on
document.
 LAMINATION
- Technique to prevent deterioration on
paper document.
- Document is being strengthened by pieces
of support material on top of it.
- Fully suitable for printed material.
- Lamination techniques uses solvent and
mechanical with heat.
 4. Awet (Repair)
• 5.2 Awetan salutmati (Lamination)
– 5.2.1 Penggunaan larutan (solvent)
• Acetone digunakan sebagai larutan kepada
acetate foil untuk dijadikan paste untuk
melekatkan tisu pada dokumen yang hendak
dibaikpulih
• Dokumen menjadikan keras kerana
kekeringan yang diakibatkan oleh larutan
acetone
 4. Awet (Repair)
• 5.2 Awetan salutmati (Lamination)
• 5.2.2 Penggunaan haba (Heat lamination)
– Satu helai dokumen ditekan diantara acetate foil
dengan tisu ditekan pada mesin salutmati pada suhu
340F bagi 35 helai dokumen
– Sesuai untuk dokumen yang rapuh dan lemah
– Mengubah ciri bentuk asal dokumen
– Penggunaan haba yang panas dan berlebihan
memberi efek negatif ke atas dokumen
– Sesuai untuk baikpulih akhbar dan buku
 ENCLOSURES
Storage containers, specifically archival quality
containers such as acid-free envelopes and boxes,
used to hold records from hazardous elements.

Type of Enclosures
– Paper enclosures
– Plastic enclosures
– Lamination
– Encapsulation
– Storage boxes
 PEMULIHARAAN MANUSKRIP
Awet (repair)
-traditional repair
- lamination (salutmati)

Traditional repair
– Suitable for handwritten documents such as manuscripts
– Rare and unique materials
– Need skills and patience
– Need to test the ink on the documents before repair process

– CMC (Carboxy Methyl Cellulose) is being used in traditional

repair especially during tissue repair
 PEMULIHARAAN MANUSKRIP
• Jilid
– Letter Press Binding
• Extra leather binding
• Edition binding
• Library binding
• Pamphlet binding
– Stationery binding
– Loose-leaf binding
 BINDING
Usually decided into three main groups
1. Letter press binding
2. Stationary binding
3. Loose leaf binding
Letter Press Binding can be divided
Into :-
- Extra Leather Binding
- Edition Binding
- Library Binding
- Pamphlet Binding
STATIONARY BINDING
- For books meant to be written such
as
• Ledger
• Record / registry
• Account
• receipt
 LOOSE LEAF BINDING
- Pieces of paper in it can be adjusted,
manually moved.
- Pieces of paper can be add or removed.
- Manuals, CATALOGS uses this type of
binding.
- Hole is being made on each piece of paper.
- a.k.a SCREW BINDING
 EXTRA LEATHER BINDING

- Using full leather

- Highly crafted and quality
- Islamic Binding
 EDITION BINDING
- Same binding style for books in a
large quantity
- Binding for book publisher and
distributor.
- Edition binding uses machine
- Hard cover edition and paper back
edition.
 LIBRARY BINDING
- For library use
- Manually done.
 PAMPHLET BINDING
- For books and it’s being stapled
 5. JILIDAN (Binding)
• Lazimnya jilidan dibahagikan
kepada 3 kumpulan utama:
I. Letter-press binding
II. Stationery binding
III. Loose-leaf binding
 5. JILIDAN (Binding)
• 5.1 Letter- press binding
– Jilidan buku yang terbahagi kepada
beberapa jenis:
• Extra leather binding
• Edition binding
• Library binding
• Pamphlet binding
 5. JILIDAN (Binding)
• 5.1.1 Extra leather binding
– Jilidan buku dengan menggunakan kulit
(full leather)
– Bahan terbaik dan kemahiran yang tinggi
– Islamic binding
– Kemasan yang teliti termasuk
penggunaan gold tooling
– Untuk estetika dan utiliti
 5. JILIDAN (Binding)
• 5.1.2 Edition binding
– Jilidan serupa bagi buku dalam kuantiti
yang banyak
– Jilidan bagi penerbit dan pengedar
– Melibatkan penggunaan case binding
dalam bentuk hard cover dan paperback
books
– Menggunakan mesin
 5. JILIDAN (Binding)
• 5.1.3 Library binding
– Jilidan untuk kegunaan perpustakaan
– Dibuat secara manual

• 5.1.4 Pamhlet binding

– Jilidan untuk single section book yang di
staple
 5. JILIDAN (Binding)
• 5.2 Stationery binding
– Jilidan buku-buku tulis (books meant to
be written) seperti:
• Buku lejer
• Buku rekod/ catatan/ daftar
• Buku akaun
• Buku receipt
 5. JILIDAN (Binding)
• 5.3 Loose-leaf binding
– Jilidan helaian kertas yang boleh diubah-ubah
kedudukannya
– Helaian kertas boleh ditambah atau
dikurangkan
– Buku-buku seperti manual, katalog, panducari,
buku akaun menggunakan jilidan ini
– Kerja-kerja melibatkan penyediaan kulit dan
tebukan lubang pada kertas
– Jilidan ini juga dipanggil screw binding