I.

ANG DULA

Ang daigdig daw ay isang malaking dulaan ng buhay, at ang Panahon ang umaakda ng
mga pangyayaring itinatanghal sa araw-araw at tayong lahat na nalikha sa ibabaw ng daigdig
ang mga tauhang kumikilos at gumagalaw sa malaking dulaang iyon. Kung ibig nating makilala
at mapag-aralan ang kabuhayan, pag-uugali, hilig, kabihasnan, kalinangan o kultura ng isang
bayan o lahi ay pumasok tayo sa kanilang dulaan at doon natin makikilala, di lamang ang
kasalukuyan, kundi ang kahapon at ang bukas ng bayan o lahing iyan, palibhasa'y ang dulaan
ay siyang tanghalan ng mga bagay na nangyari, nangyayari at mangyayari sa isang kapookan,
bayan o lahi.
- Julian C. Balmaseda

ANG DULANG PILIPINO: ISANG DEPENISYON

Ang dulang Pilipino ay nagmula sa ritwal, tulad din ng pinagmulan ng lahat ng dula. Ang
mga seremonya na nagpapakita ng simula at wakas ng buhay sa tribo kapanganakan, binyag,
pagbibinata/pagdadalaga, pagtuli, panliligaw, pagpapakasal, kamatayan; pagkakasakit at
pagpapagaling; pagtatanim at pag-aani; pakikipaglaban at pananagumpay lahat ng mga ito
kalimitan ay may kalikasan ng mimesis o panggagagad at pananagisag. Isinasakilos ng mga
katutubong Pilipino ang pagpepetisyon at pag-aalay ng mga regalo upang mapaglabanan at
mapagwagian ang mga puwersang super-natural; iminumuwestra ang pakikihamok sa
masasamang ispiritu upang mapangalagaan ang babae sa kanyang panganganak; ginagaya
ang pagbulusok ng uwak sa paghuli sa kanyang kalaban bilang metapora sa pag-aasawa o
pagpapakasal; nililikha ang simbolo ng mababait na ispiritu sa pagpu-prusisyon para sa isang
masaganang pag-aani. Itinutula pa rin niya sa mga burol o paglalanmay sa patay at sa mga
pistahan ang iba't ibang sitwasyon sa buhay bilang isang uri ng pagtatanghal; isinasayaw at
isinasaawit rin niya ang kalakhan ng kanyang mga hinaing, pangarap at pala-palagay tungkol sa
buhay, maging sa giyera o sa katahimikan man, ay gayundin ang iba pang mga gawaing
kinakailangan upang ang tao ay mabuhay.
Ang masining na pagpapahayag ng mga katangian ng iba't ibang yugto ng ating
kasaysayan at pagkabuhay, ang mga tradisy ong pampanitikan na tulad ng mga kuwentong
bayan, bugtong, salawikain, bersong panritwal, alamat, epiko, at iba pang anyo ay nagmula sa
makataong karanasan ng bawat tribo, sa kanilang makaliping kalikasan at hinagap, sa kanilang
sama-samang paggawa, at sa kanilang mga partikular na prosesong panlipunan. Sa kabuuan,
ang mga anyong etnikong ito ang bumubuo sa isang katutubong tradisyong pampanitikan; sa
isang katutubong dulang Pilipino na base sa komunidad at may oryentasyong para sa
komunidad; lahat ay tagapagtanghal at manonood, walang anumang uri ng paghihiwalay.
Ang dula, kung gayon, ay dula hindi dahilan sa entablado, kagamitan, iskrip o teksto,
tauhan, tunggalian, at diyalogo kundi dahilan sa pangunahing elemento nito ng mimesis ang
panggagagad at pananagisag ng isang aktor sa mga kilos na nangyayari sa tunay na buhay.
Ang representasyong ito ng kilos o aksiyon o galaw ang katangiang nagbubuklod sa
pinakasimple mang dula at sa pinakamarangya mang produksiyong pandulaan. Ang mimesis
ang nagtatakda na mapabilang na dula ang iba't ibang katutubong pagtatanghal na hubad sa
mga panloob at panlabas na mga katangian ng Kanluraning dulaan.
Higit na mauunawaan at mabibigyang kabuluhan ang dula kung ito ay babasahin,
susuriin at maingat na tatayain ayon sa kanyang kapaligiran saan ito nagmula, sino ang sumulat
nito, bakit ito isinagawa, at ano ang kalalagayan nito sa ating pampanitikang tradisyon.
Nararapat ring maisaalang-alang sa pagsusuri ang naging bisa ng dula sa kanyang
mambabasa o manonood. Ibig sabihin, ang tagumpay ng isangdula ay nasa pagkuha at
pagpapanatili ng kawilihan ng mga manonood o mambabasa nito kaalinsabay ng pag-aangat ng
antas ng kanilang pag-unawa at ng kalidad ng kanilang damdamin at paniniwala. Sa punto
naman ng kalamnan ng dula, ang tagumpay nito ay makikita sa bigat ng nagging kabuluhan sa
buhay ng mga mambabasa o manonood. Sa kabuuan, ang pinakamatibay na saligan ng
tagumpay ng isang dula ay masusukat sa muli at muling pagbasa o panonood rito, sa paulit-ulit
na paglikha ng karanasang naipadama at naipaabot nito sa kanyang mambabasa o manonood.
Ang dula ay isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo.
Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo sa
dula ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan. Ang mga taong dalubhasa sa
larangan ng pagsusulat ng mga dulang itinatanghal ay tinatawag na
mga mandudula, dramatista, o dramaturgo.
Ang dula ay mayroon ding mga bahagi. Ito ay ang simula, ang gitna, at ang wakas.

 Simula - mamamalas dito ang tagpuan, tauhan, at sulyap sa suliranin.

 Gitna - matatagpuan ang saglit na kasiglahan, ang tunggalian, at ang kasukdulan.
 Wakas - matatagpuan naman dito ang kakalasan at ang kalutasan.

MGA ELEMENTO NG DULA

Iskrip o nakasulat na dula. Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula. Ang lahat ng bagay na
isasaalang-alang sa dula at nararapat na naaayon sa isang iskrip. Walang dula kapag walang
isktrip.
Gumaganap o Aktor. Ang mga aktor o gumaganap ang nagsSasabuhay sa mga tauhan sa
iskrip. Sila ang nagbibigkas ng dayalogo, nagpapakita ng ibat ibang damdamin at pinapanood
na tauhan sa dula.
Tanghalan. Anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula ay tinatawag na
tanghalan. Tanghalan din ang tawag sa kalsadang plnagtanghalan ng Isang dula o ang silid na
pinagtanghalan ng mga mag-aaral sa kanilang klase.
Tagadirehe o Direktor. Ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip. Siya ang nag-
interpret sa iskrip mula sa pagpasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga tauhan hanggang
sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga taunan ay dumidepende sa interpretasyon ng
direktor sa iskrip.
Manonood. Hindi maituturing na dula ang isang binansagang pagtanghal kung hind ito
napanood ng ibang tao. Hindi ito maituturing na dula sapagkat ang layunin ng dula'y maitanghal
at kapag sinasabing maitanghal dapat mayroong makasaksi o manood.

MGA SANGKAP NG DULA

1. Tagpuan. Ito ay sumasaklaw sa panahon at lugar/ pook na pinagyarihan ng aksyon.
Kadalasang inilalarawan ito ng manunulat upang makatulong sa produksyon. Ang
kaligiran ay mahalaga upangmakita ng mambabasa ang pinagganapan ng kuwento.

2. Tauhan. Sila ang gumaganap at sa buhay nila umiinog ang mga pangyayari sa
kuwento. Sila ang nagsasagawa ng kilos na ipinahihiwatig ng kanilang mga dayalogo.
Sa kanilang pagsasalita lumilitaw ang mga butil ng kaisipang ibig palutangin ng sumulat
at sa kanilang mga kilosnaipadarama ang damdamin at saloobin. Inuuri ang mga tauhan
ng dula batay sa kanilang tungkulin sa paglinang ng kwento.

1. Dramatis personae mga tauhan ng drama na binubuo ng protagonista at

antagonista.

2. Bayani ng trahedya (tragic hero) – ang protagonista sa dulang trahedya .

3. Confidant/confidante, ibinubunyag ng pangunahing tauhan ang kanyang

pinakapribadong pag-iisip damdamin.

4. Foil - isang maliit na karakter na may kakaiba o taliwas na personalidad na

ang layunin ng manunulat at mabigyang-tuon ang pagkakaiba nito sa ibang
tauhan.

3. Kwento ng Dula. Ito ay maaaring bungang isip lamang o hango sa totoong karanasan.
Sa kasalukuyan, maaaring pagbatayan ang Isang maikling katha o kaya ay nobela.
Mayroon din namang pagkakataon na ang orihinal na dula,maikling kwento o kaya ang
nobela ay nagiging batayan ng pelikula o kaya'y dulang pantelebisyon.

ASPEKTO NG KWENTO NG DULA

1. Diyalogo at Kilos. Ang dramatikong diyalogo ay masining, pili at pinatindi batay sa sitwayon.
Hindi dapat kaligtaan ang pagiging natural sa pagsasalita. Ang pagsasalita ay may sariling
katangian-tinig, bigkas, diin, bilis, lawak. Ang galaw ng kalamnan ng mukha, ng mga bisig,
balikat, kamay at katawan hanggang paa mula pagpasok hanggang paglabas ng tanghalan ay
pagkakataong minumungkahi ng manunulat ang mga galaw sa bawat mahahalagang dayalog
na higit na makapagpapalutang ng mensaheng nais ihatid.
2. Banghay. Ito ang basehan ng kayarian ng isang dula. Pinapanood ang mga kilos o aksyon
na sadyang pinag-ugnay-ugnay upang mabuo ito. Ng magkakaugnay na pangyayar1. Hinahati-
hati ang buong banghay sa mga yugto o bahagi at ang bawat yugto ay sa mga tagpoo eksena.
Gaano man kahaba o kaikli ang isang dula, dapat itong magtaglay ng paglalahad, suliranin,
gusot at ang kawakasan. Ang suliranin o ang gusot ay ang pagtaas na ng aksyon na
kinakailangan malutas sa pagtutunggalian ng mga tauhan. Ang huling bahagi ng dula ay ang
resolusyon at wakas na bunga ng tunggalian ng mga tauhan o pwersa sa kapaligiran.
Ang banghay o mga mahahalagang pangyayari ay maaaring buuin ng mga sumusunod
na bahagi. (Ihambing sa mga bahagi ng Maikling Kwento)
1. Eksposisyon - Sa bahaging ito ipinakikilala ang mga karakter, nagsisimula ang
paglalarawang tauhan o karakterisasyon at nagpapasimuno ng aksyon. Kung minsan,
isang pormal na prologo ang makikita sa unahan ng drama upang mailarawan ang
tagpuan.
2. Komplikasyon - Ipinakikilala at pinauunlad ng komplikasyon ang tunggalian.
Nagaganap ito kapag ang isa o higit pang pangunahing tauhan ay nakaranas ng mga
gusot o problema o kapag ang kanilang relasyon ay nagsisimulang magbagosaglit na
paglay0 0 pagtakas ng mga tauhan sa suliraning nararanasan.
3. Krisis - Nagaganap ang krisis sa panahon ng pinakarurok ng intensidad ng damdamin
at kadalasan ay kakikitaan ang desisyon ng maliwanag na tunggalian ng protagonista at
ng antagonista.
4. Pababang Aksyon at Kakalasan Nag-uugat ito sa pagkawala ng kontrol ng
protagonista at ang pinal na catastrophe ay hindi na maiiwasan sa pagdating tulad ng
nagaganap sa isang trahedya. Samantala, sa 1sang komedya, mga mga dumarating na
di-naasahang pangyayari (twist) na nagbibigay-daan sa drama upang magwakas nang
masaya.
5. Resolusyon Sa sangkap na ito nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga suliranin
at tunggalian sa dula. Maaari rin itong magpakilala ng panibagong mga suliranin at
tunggalian sa panig ng mga manonood.

MGA URI NG DULA SA PILIPINAS

1. Parsa. Nagdudulot ito ng katatwanan sa mga tagapanood sa pamamagitan ng paggamit
ng eksaheradong pantomina, pagbobobo (clowning), mga nakakatawa, nakatutuwa,
komikong pagsasalita na karaniwang isinasagawa sa mabilisan at di akmang layunin at
di pagkakaunawaan. Gumagagamit din ito ng mga sitwasyong hindi makabuluhan at
nagpapakita sa ugali ng tao na walang kontrol.

2. Komedya (mula sa Griyego - komos - magkatuwaan o magsaya). Naglalahad ng isang

banghay sa sitwasyong nakahihigit kaysa parsa, higit na seryoso at kapani-paniwala,
ngunit hindi naman sobra. Ang mga tauhan ay makikita sa lipunan ng mga indibidwal;
maaaring sila'y pagtawanan o makitawa sa kanila na may pansin sa kanilang kalagayan
o suliranin. Isang dramatikong epekto na humihikayat sa pagbabago ng lipunan,
sapagkat ito ay tunay na salaming sosoyal.

3. Melodrama - Tumutukoy ito hindi lamang sa kawili-wiling misteryo, ngunit maging sa

mga dulang may mapuwersang emosyon o damdamin na puno ng mga simpatetikong
 mga tauhan. Karaniwang gumagamit ito ng poetikong katarungan at humihikayat ng
pagkaawa para sa mga propaganaista at pagkamuni para sa mga antagonista. Ito'y
umaabot at sumasaklaw sa seryosong drama o dula na tinatawag na "drama" sa Ingles
at sa tinatawag na dulang suliranin (problem play) na patungo sa trahedya.

4. Trahedya - Kumakatawan ito sa mga tauhan na ang lakas ng isip ay nakatuon sa

kanilang kalikasan ng sariling moralidad at sila'y nagagapi sa mga puwersa o laban sa
kanila. Ayon kay Aristotle, ang ganap na trahedya ay dapat gumagad sa mga kilOS na
nagkakaroon ng awa at takot. Ang pagkagapi ng trahikong protagonista ay di
maiiwasan, di matatanggap, at nagkakabunga ng masakit na pagtanggi sa moral na
imperpeksyon o kaya sa poetikong kawalang katarungan sa daidig.

5. Saynete - Ang layunin nito ay magpatawa ngunit ang mga pangyayari ay karaniwan
lamang. Ang mga gumaganap ay tau-tauhan at nasa likod ng telon ang mga taong
nagsasalita. Ito'y mayroon awitin.

6. Tragikomedya - kung magkahalo ang katatawanan at kasawian gaya ng mga dula ni

Shakespeare na laging may katawa-tawa tulad ng payaso para magsilbing
tagapagpatawa, subalit sa bandang huli ay magiging malungkot na dahil masasawi o
namamatay ang bida 0 mag bida.

APAT NA KOMBENSYON NG DULA

1. Ang Kombensyon sa Panahon naniniwala oo kunwa’y ang manonood sa loob ng ilang oras
ay nabubuhay siya sa loob ng isang araw, lingo o buwan o taon, na kasa-kasama ng mga
tauhang kanyang pinanonood sa tanghalan.
2. Ang Kombensyon sa Ikaapat na Dingding- ng manonood na tulad sa isang tanghalan, sa
totoong buhay ay may tatlong dingding lamang ang isang bahay. Ang ikaapat na dingding ay
bukas kayat namamalas at naririnig niya ang lahat ng sinasabi at ikinikilos ng mga nasa loob ng
bahay na nasa kanyang harapan
3. Ang Kombensyon ng Pananalita o Wika tinatanggap ng manonood na kung ano ang
pananalitang binibigkas ng mga tauhan sa dula ay gayon ding pananalita ang kanilang
binibigkas at ginagamit sa tunay na buhay.
4. Ang Kombensyon ng Pagsasalita sa Sarili- ang pagsasalita na parang sa sarili lamang ng
tauhan, ay tinatanggap ng manonood na kailangan o mahalaga upang malaman niya ang iniisip
ng isang gumaganap sa tanghalan at upang maunawaan niya ang ilang pangyayaring hindi
maaaring ipakita o itanghal. Litinuturing ng manonood na normal lamang sa totoong buhay ang
kausapin ng isang tao ang kanyang sarili o kaya namay nagsasalita siya sa harap ng bang tao
nang wala naming tuwirang kinakausap o pinagtutungkulan sa kanyang sinasabi.
Pagpapalalim
Mga Gawain
1. Manood ng isang palabas sa telebisyon gawan ng iskrip ang bawat
pangyayari
2. Makinig sa dulang pangradyo, isulat ang lahat ng pangyayari sa dula maging
ang adbertisment nito.
3. Sumulat ng isang kuwentong kinagigiliwan at gawan ng iskrip. (maaaring ang
sariling karanasan ang batayan)

Karagdagang Gawaing Pampagkatuto

1. Pagsusuri ng mga bahagi ng dula sa isusulat na isang dulang pantanghalan
ibatay ito sa mapapanood na dula sa link na nasa ibaba
2. Pagtukoy sa elemento ng dula sa panonooring sa link sa ibaba

Flexible Teaching Learning Modality

Ang paggamit ng mga sumusunod ay kakailanganin sa talakayan, pagsusulit at mga
pangkatang Gawain at isahang gawain:

Fb messenger
SEDI
Google Classroom
Google meet
Youtube
DZRH/ 89.3 Campus Radio

Pagtataya
 1. Pagsusuri sa mga sangkap ng dula sa panonooring palabas sa telebisyon
2. Panonood sa mga uri dula at pagsusuri sa kombensyon nito
3. Pakikinig ng dula sa radio at pagbuo ng iskrip nito.
89.3 Campus Radio

Sanggunian (References)
Arogante Jose. 2000. Malikhaing Pagsulat. Great Books Trading
Arogante Jose. 2007. Retorika: Masining na Pagpaphayag. National Bookstore