PSIKOGERONTOLOGIA

Erretiroa
DEFINIZIOAK

“Bizitzan zehar burutu den ordaindutako lan profesional baten amaiera da, oro har
bat-batean gertatzen dena, eta, horren ondorioz, pentsio bat eskuratzen da” (Birren,
1996).
“Prozesu, gertaera eta rol bat da” (Atchley,1976).
“Rolik gabeko rola” (Maragas,1991).
“Gertaera normatiboa” (Ekerdt, 1989).

FAKTOREAK

Osasuna: gaixotasunaren ausentziaz gain, ongizate fisiko, psikiko eta soziala.

Sarrera ekonomikoak.
Aisialdia eta denbora librea.

HISTORIA

XIX. Mendeko industrializazioa.

Sindikatuen agerpena.
Bizi-itxaropena luzatzea.

AROAK

Aroak (Atchley, 1976)

Erretiro-aurrekoa: itxarobideak. Pertsona, pentsatzen eta itxarobideak egiten hasten

da bere jubilazioaren inguruan; eta helburuak jartzen doa.
Eztei bidaia: euforia. Desiratu zen guztia egiten saiatzen da edo deskantsatzen
saiatzen da, jarduerak gutxituz.
Desengainua: frustrazioa. Beren itxarobideak betetzen ez direla ikustean. Etapa
honetatik pasatzen dira baita, eurentzat asebetegarriak diren jarduerarik aurkitzen ez
dutenak.
Berrorientazioa: errealismoa, errutina. Jubilazioaren inguruko itxarobide
errealistagoak planteatzen hasten dira.
Egonkortasuna: itxarobide eta egoera errealaren arteko doitzea. Errealitatearen eta
hautemandakoaren arteko oreka.

Erretiro motak (Espainia): ofiziala (67 urte, 2011)

Aurreratua: 67> urte.

Normala eta nahitaezkoa: 67 urte.
Erretiro atzeratua: 67< urte.
Aurre-erretiroa: 55 urte.
 Gaixotasunaren ondorioz eskuratzen dena.
Langabezia: 52 urte → erretiroa.

Emakumearen erretiroa

Eredu maskulinoa (Calasanti, 1996). Egun, erretiroari buruzko ikerketa gehienak

gizonezkoen erretirora mugatu ohi direlako
Hiru ikuspegi (emakumearen hiru “erretiro mota edo modu”)
- Senarraren erretiroa. Hau da, emakumezkoarentzat, zailtasun garrantzitsuenak ez
dira norberaren erretiroaren ondorioz gertatzen, haien senarraren erretiroagatik baizik
- Emakumearen erretiroa.
- “Kabi hutsaren” fenomenoa. Seme-alabak joatearekin, badira habi hutsaren bizipena
jasan behar duten etxekoandreak, beren identitatearen oinarri izan diren ama- eta
zaintzaile-rolak galtzea baitakar. Gertaera horrek “identitatearen galera” dakarrenez
eta haien bizitzetan habi hutsaren sentsazioa sorraraz dezakeenez, badauka
antzekotasun bat erretiroarekin.

Egungo erretiratuak

Ezaugarriak: Gaztea + Denbora librea + Garapen pertsonala + Osasun ona + Ikasketa

maila altuagoa + Informazio eta teknologietarako sarbidea + Erlazio sozialak +
Formakuntza bizitzan zehar + Parte-hartze soziala (cohousing o vivienda colaborativa)

Aroak:
Galdekizun publikoari inolako ardurarik eman gabe, entretenimenduari eskainitako
aisialdia.
Ekintza kulturalak burutzea baina gizartean esku-hartzeko asmorik gabe.
Gizarteko pertsona adinduen taldean sartzea bilatzen du, eraldatzeari eta
gizartearen hobekuntzari dagozkien ekintza garrantzitsuak aurrera eraman nahi ditu.

ALDAKETA SENTSORIALA: IKUSMENAREN GAIXOTASUNA

Kataratak: begien aurreko segmentuan dagoen kristalinoa opaku bihurtzen edo

lausotzen duena. Itsutasunaren lehenengo kausa da mundu osoan. Osoa edo partziala
izan daiteke

Glaukoma: begi-globoan neurriz gaindiko tentsioa denean sortzen dena. Pixkanaka

ikusmena galtzen da, eta ikusmen-nerbioa hondatzen du gaixotasun honek. Bat-bateko
atakeak edo pixkanaka azal daiteke.

Zahartzaroko degenerazio makularra: makularen (erretinaren erdian dagoen eta

argira sentsiblea den ehun horixke bat) galera/galtzea. Area honek ahalbidetzen digu
xehetasun fin eta txikiak hautematea.

Retinopatia diabetikoa: Erretinako odol hodien kaltetzearen ondorioz, ikusmena

kaltetzen da; izan erem garunera bidaltzen den irudia borroso dago.
Erretina erortzea: erretina neurosentsorialaren eta epitelio pigmentatuaren arteko
banatze fisikoa. Honen ondorioz, erretina neurosentsoriala odol-fluxurik gabe geratzen
da; ikusmen galera eraginez.

ALDAKETA PSIKOMOTOREAK

Sistema muskuloeskeletikoa okertzen doa (giharrak, hezurrak, artikulazioak):

-Osteoporosia.
-Osteoartritia.
Ekintzak egiteko zailtasunak.

OHITURA OSASUNGARRIAK= Ariketa fisikoa + Elikadura: Koipe azukre, kafe eta

gantzak gutxitu

ERRETIRORAKO PRESTAKUNTZA PROGRAMAK

Garapen sozio-afektiboa eta nortasuna
Perspektiba historikoa (aldaketak):

Kansas Cityko ikerketa (Neugarten, 1950). “Ciudad de Kansas sobre la vida Adulta”:
Pertsona helduen ongizte psikologikoa bermatzeko neurri operazional, baliagarri eta
konfiantzazkoak definitzera orientatutako ikerketa.
TAT Test de Apercepción Temática (Hainbat gaiei buruzko galde-sorta proiektiboak).

Egungo egoera (egonkortasuna):

Baltimoreko ikerketa (Costa eta McCrae, 1980).
5 nortasun ezaugarriei buruzko teoria (neurosia, kanporakoitasuna, esperientziak
izateko irekitasuna, zintzotasuna eta sinpatia).

Krisi normatiboetan oinarritutakoak:

Erikson (1950).

HARREMAN SOZIALAK: Bikote harremana + Adinekoen arteko ezkontzak + Alarguntza

+ Gurasotasuna + Bilobak. Relacion abuelos/as-nietos/as + Belaunaldi arteko
harremanak

Alarguntza, dolua

Dolua beharrezkoa da, maite dugun pertsona baten galeraren aurrean sortzen den
erreakzioa da eta galera ondoren bizitza berregiten laguntzen du.
SEXUALITATEA

Bizitza sexualak bizi-ziklo osoan irauten du.

Sexualitatea adierazteko moduak:
Desio sexuala.
Masturbazioa.
Laztanak eta musuak.
Koitoa.
5. GAIA: Ezagutzaren garapena
ADIMENA

Motak

Wechslerren adimen eskala helduentzat (WAIS): helduentzat adimen test erabiliena

(hitzezko AK, AK manipulatiboa eta AK totala).

Zahartzaroko Eredu Klasikoa (Botwinick, 1984): AK-teko testetan adinarekin

erlazionatutako emaitza estandarra. Hitzezko arauetan egonkortasun erlatibo bat eta
helduaroko lehen urteetatik aurrera, beherakada iraunkor bat ez hitzezko eskaletan.

Teoria bifaktoriala (Catell, 1963; Horn, 1968):

•Adimen malgua (Gf): arazo berriei aurre egiteko gaitasuna. Adimenaren alde
biologikoa/genetikoa.
•Adimen kristalizatua (Gc): esperientziaren bidez eskuratzen den ezagutza.

Seattle-en luzerako Ikasketa (Schaie, 2005): AK-an adinaren efektua aztertzeko

ikerketa klasikoa.
 •Adimenaren testuinguruaren ikuspegia: adimen aldaketa direkzio anitzekoa
eta norbanakoarekiko espezifikoa da eta orokortzea baino baldintzak eta
zahartzaroan adimena hobetuko duen ingurunea ezagutzea beharrezkoagoa da.
•Erabili edo galdu.

ARRETA

OROIMENA
FUNTZIO KOGNITIBOA: OROIMENA (estrategiak)

EBALUAZIOA

Lehen aroa (screening):

MEC Mini Exam Cognoscitivo (Folstein, Folstein eta McHugh, 1975; Lobo, 1975).
Antsietatea eta Depresioaren galde-sorta (Goldberg, Bridges, eta Duncan-Jones,
1988).
Bigarren aroa:
Oroimenari buruzko autoinformea (Fernández-Ballesteros,1992).
-en (1945) oroimen galde-sortak:
-Oroimen logikoa
-Bikote asozioatuen eskala

IKASKUNTZA, ARRAZONAMENDUA ETA ARAZOAK KONPONTZEA

Ikaskuntza

edo erlazio interpertsonalak bezalako eremuetan egiten du.

Arrazonamendua: denborarekin sakondu.

Arazoen konponketa:

SORMENA ETA JAKINDURIA

6. GAIA: Nahasketa emozionalak eta kognitiboak

DEPRESIOA

Definizioa: aldartearen nahasketa erreala da.

Sintomak:
-Emozionalak: negarra, atsekabea, plazerra sentitzeko ezintasuna.
-Kognitiboak: ezereztasun ideiak, errudun sentimendu irrazioanalak, eskaintzeko ezer
ez duela, …
-Motibazionalak: apatia, beldurra, aktibatzeko ezintasuna, ihes/ukatzeko nahia.
-Fisikoak: jateko gogoaren eta loaren nahasketak, nekea, kontzentratzeko ezintasuna,
pentsamenduaren eta mugimenduaren moteltzea.

Prebalentzia: % 7-11 (65< urte).

Ebaluazioa:
Antsietatea eta Depresioaren galde-sorta (Goldberg, Bridges, eta Duncan-Jones,
1988).
GDS/30 Depresio Geriatrikoaren eskala (Brink, Yesavage, Lum, Heersema, Adey eta
Rose,1982).
Zung-en Depresio eskala (Zung, 1965).

Portaera arauak:
Komunikazio ez-hitzezkoari arreta eskaini.
Hitz egin eta erantzuteko denbora eskaini, ez dira presarazi behar.
Bere buruaz beste egiteko ideiei adi egon; pentsamendu horiek ez ukatu ezta
saihestu ere.
Pentsamendu eta jokaera desiratuei ondorio onuragarriak edo indargarriak eskaini.
Alternatiben artean aukera dezala, hala, inguruko egoerekiko kontrol handiagoa
erdietsiko baitu…

ANTSIETATEA

Definizioa: zerbait arriskutsua edo mehatxatzailea dela pentsatzen dugunaren aurrean

sortzen den erreakzio emozionala.

Sintomak:
-Fisikoak: aztoramena, dardara, tentsio muskularra, izerdia, taupadak, aho lehortzea,
inurridura, itotzearen sentsazioa, …
-Psikologikoak: insomnioa, suminkortasuna, ardurak, egonezina, pentsamendu
ezkorrak, …

Prebalentzia: 10-20% (65<).

Ebaluazioa:
Antsietatea eta Depresioaren galde-sorta (Goldberg, Bridges, eta Duncan-Jones,
1988).
Antsietatea ebaluatzeko Hamilton galde-sorta (Hamilton, 1959).

Portaera arauak:
Jarduera fisikoa mantentzea.
Erlaxazioa: arnasa sakonki hartzen lagundu.
Ingurunea baretuz lasaitu: argia, soinuak, …
Antsietatearen arrazoiak adieraztea.
 Egoera lasaietan asko animatu (afektibitate, balorazio eta errekonozimendu
espresio bereziekin).
Orokorrean, entzute, ulermen eta tinkotasun jarrera mantendu.

GARUNEKO ALDAKETAK

Zahartzaroa ez da dementzia. Zahartzaroak ez du garun gaixotasuna barneratzen.

Zahartzaro prozesuak zenbait funtzio kognitiboen galera dakar, dementziek
eragindako maila eta gradutik desberdintzen dena. > 65etik %10ek bakarrik ditu lesio
organikoak.

DEMENTZIA

Garunaren gaixotasuna. Adierazpen kronikoa eta progresiboa. Funtzio kognitiboetan

adierazpena. Kontzientziaren nahasketarik ez. Alde sozio - emozional eta portaeran
galera. Desadaptazio soziala, laborala eta familiarra. Garatutako herrialdeetan eta
zahartzaroan. Arrazoi desberdinak. Populazioaren adinaren bataz-bestekoa 82 urte.

Dementziaren arrazoiak

%50 lehen mailakoak (endekapenezkoak).

%25 nahasketa baskularrak dira.
%15 dementzia mistoak.
%10 beste dementziak.

Dementzia, DSM IV-aren arabera

Definizioa: patologia organikoak eragindako sindromea. Gaixoak kontzientzia maila

nahastu gabe eta goi mailako garun funtzioen galera du. Horrek, alor sozial eta
laboralean ezintasuna eragiten dio.

Arrazoiak:
Galera intelektuala.
Oroimenaren eta lengoaiaren narriadura.
Desorientazioa.
Ezagutzaren nahasteak.
Portaera nahasteak.
Nahasketa emozionalak.
Nortasunean aldaketak.
Eguneroko jardueretan zailtasunak.

Dementzia: diagnosi diferentziala

ALZHERMER dementzia: Izaera progresiboa. Jatorri ezezaguna. Sendatzeko
tratamendurik ez.

Lehen mailako endekapenezko garun sindrome organikoa.

Etiologia anizkoitza.
Ezaugarri neuropatologiko eta neurokimikoak.
Adimen eta nortasun galera orokorra.
Indibiduoaren alderantzizko garapena (teoria inbolutiboa, Reisberg, 1982).
Kontzientziaren zainketa erlatiboa.
Garapena: 6 - 8 urte.
Alzheimerraren aroak

ESKUHARTZEA: ORIENTAZIOA ERREALITATEAN

Errehabilitazio kognitiboaren teknika desberdinak erabiltzen dituen metodo

terapeutikoa. Norbere buruaren eta ingurunearen inguruko informazio egituratua
eskaintzen da.

Helburuak:
Desorientatua dagoenari oinarrizko informazio egituratua eskaintzea
(denbora/leku/pertsona).
Hainbat jardueren bidez galera intelektuala konpentsatzea edo errehabilitatzea.
Funtzio kognitiboen galera mantentzea edo atzeratzea.
Portaera sozialen hobekuntza lortzea.
Estimulazioa eta elkarrekintza sustatzea.

Ebaluazioa: MEC, Mini Exam Cognoscitivo (Folstein, Folstein eta McHugh, 1975; Lobo,
1975).
EH Mailak

Talde aurreratua:
- 8/10 pertsona. 60´. Gaitasun maila altuena. Lengoaia, kalkulua, orientazioa.
Komunikazioa.

Talde estandarra:
- 4/5 pertsona. 45´. Erdi-mailako gaitasunak. Denbora-leku orientazioa. Oinarrizko
gaitasun kognitiboak.

Oinarrizko taldea:
- 30´. Estimulazio sentsoriala eta hautematea, objektuen eta gizabanakoen
identifikazioa.

DEMENTZIA BASKULARRAK

Lokalizatua da.
Juizioaren gaitasuna adin aurreratuetaraino mantentzen da.
Depresioarekiko joera handiagoa du.
Hasera gogorra eta gora-behera handiak dituen kurtsoa.
Behin finkatuta ez du tratamendurik.
Infartu anizkoitza duten %70-80-ak dementzia bat garatzen dute.
Arrazoia: garun azalean iskemiak gertatzen dira.

Kategoriak:

1. Garun isurketa (derrameak).

2. Infartu anizkoitzaren dementzia.
3. Binswanger gaixotasuna.

PARKINSON

Definizioa:
N.S.Z.–ren gaixotasuna.
Mugimendua, oreka, tonu muskularraren mantentzea eta posturaz arduratzen den
garuneko estrukturan eragina du (sistema extramidala).
Sustantzia beltzaren (“locus niger”) (dopamina) galera.
Arrazoia anizkoitza.

Sintomak:
Nahasketa depresiboak.
Jarduera sexualean arazoak.
Loaren nahasketak.
Izerditzea.
Arnasketa arazoak.
Ikusmen arazoak
7. GAIA: Heriotza

Heriotzaren aurreko 5 aro emozionalak (Desordenaturik ager daitezke):

UKAPENA: Ez onartzea, batzuek beste diagnostiko bat bilatzen dute, beste batzuk
beste sinesmen batzuetara jotzen dute. Oro har, denborarekin onartzen da.

HASERREA: Inguruko jendearenganakoa, frustrazioa eta mina azalduz. “Zergatik ni?”

galdetzen diote beren buruari. Hau ere, normalean gainditzen da.

NEGOZIAZIOA: Irteeraren baten bilaketa. Nolabaiteko “tratu” bat egiten dute “nire
alabak ikasketak amaitu arte bizitzea”. Alferrikakoa dela ikusten dute.

DEPRESIOA: Ukatzen jarraitzea ezinezkoa denean agertzen da. Galera handia, mina,
erruduntasuna eta lotsa sentitzen dira gaixotasunaren eta horren ondorioetan
pentsatzean.

ONARPENA: Sentitzen dena besteekin konpartitzeak onarpena errazten du. Behin

onartuta, mundu errealetik at eta norbere buruarekin bakean sentitzen da, mina
desagertuko balitz bezala.