Ο ΒΑΝΚΑΣ

ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

 Η παιδική βιοπάλη .Ορφάνια, φτώχεια, εργασία.

 Η ανάγκη του παιδιού για αγάπη και φροντίδα.

 Σκληροί εργοδότες, αθώοι βιοπαλαιστές.

    

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ: Θέλει να καταγγείλει την παιδική

εργασία και τις άθλιες συνθήκες στις οποίες εργάζονταν τα μικρά παιδιά

όπως ο Βάνκας.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ – ΙΔΕΕΣ - ΘΕΜΑΤΑ

Στο διήγημα αυτό ο Τσέχωφ με ρεαλισμό και ευαισθησία

επικεντρώνεται στο θέμα της παιδικής βιοπάλης.

Επιπλέον, ένα άλλο θέμα του διηγήματος είναι η αντίθεση ανάμεσα στο

σκληρό-δυστυχισμένο παρόν και στο ευτυχισμένο παρελθόν.

Κεντρικός ήρωας είναι ο Βάνκας, ένα μικρό και αθώο παιδί που πέφτει

θύμα κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης από το σκληρό αφεντικό του.

Παραμονή Χριστουγέννων ο μικρός Βάνκας, νιώθοντας θλίψη και μοναξιά στο

σπίτι του αφεντικού του στη Μόσχα, αναπολεί τις ευτυχισμένες μέρες που

έζησε με τον παππού του στο χωριό.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Ο Βάνκας Ζούκοφ… απόμεινες».

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Ο Βάνκας κοίταξε… για τις γιορτές…»

1
 3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Ο Βάνκας αναστέναξε… αγαπημένε μου παππού έλα».

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Ο Βάνκας… την ουρά του».

ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο Βάνκας και το γράμμα στον παππού του.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Οι αναμνήσεις του Βάνκα από τον παππού και το

χωριό του.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η πραγματικότητα του Βάνκα και η αγωνία του να

ξεφύγει από αυτή.

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η αποστολή του γράμματος και οι μάταιες ελπίδες   

που τρέφει ο Βάνκας. 

ΤΟΠΟΣ: Ρωσία ( Μόσχα-ύπαιθρος). Αρχικά είναι το τσαγκαράδικο

του Αλιάχιν και στη συνέχεια μέσα από την ονειροπόληση του Βάνκα

μεταφερόμαστε στο σπίτι που ζει ο παππούς στο χωριό.

Ο «Βάνκας είναι ένα Ρεαλιστικό διήγημα που απεικονίζει τη σκληρή

πραγματικότητα. Δεν εξιδανικεύει ούτε ωραιοποιεί τις διάφορες καταστάσεις,

αλλά τις παρουσιάζει δύσκολες και άσχημες όπως πραγματικά είναι.   

ΧΡΟΝΟΣ: Το διήγημα εξελίσσεται σε δύο χρόνους, δηλαδή στο παρόν

στο καλφάδικο του Αλιάχιν στη Μόσχα και στο παρελθόν στο σπίτι του

παππού στο χωριό.

Παρόν: Η νύχτα των Χριστουγέννων: το παιδί αποφασίζει να γράψει

ένα γράμμα στον παππού του. Η επιλογή της συγκεκριμένης νύχτας τονίζει

την αντίθεση (Χριστούγεννα = οικογενειακή γιορτή αγάπης/ ο Βάνκας είναι

ορφανός, μόνος και δυστυχισμένος).

2
 Παρελθόν: Ζωντανεύει μέσα από δύο τεχνάσματα α) το γράμμα που

γράφει στον παππού και β) το παράθυρο του δωματίου, όπου ‘ζωντανεύει’ η

μορφή του παππού.

Το παρελθόν και το παρόν συγχέονται στο μυαλό του Βάνκα, όπως σε

όνειρο.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ:

1.  Αφήγηση: Ο αφηγητής δε συμμετέχει στην ιστορία και αφηγείται σε

τρίτο πρόσωπο αφήγηση κινείται σε δύο χρονικά επίπεδα: στο τώρα, που

είναι η ζωή στη Μόσχα και περιγράφεται στο γράμμα, και στο τότε, που

αναφέρεται στη ζωή στο χωριό και περιγράφεται με τη μορφή της

αναπόλησης. Αυτή η αναπόληση , αν και ανατρέχει στο παρελθόν, γίνεται

κάποτε σε παροντικό χρόνο (« αυτή τη στιγμή, χωρίς άλλο, ο παππούς θα

στέκεται μπροστά στην αυλόπορτα….και τον έτριψαν με χιόνι για τις

γιορτές»), δίνοντας θεατρική ζωντάνια στην αφήγηση και προκαλώντας την

άμεση συμμετοχή του αναγνώστη.

2.  Περιγραφή- εικόνες : του Βάνκα, καθώς γράφει το γράμμα, του

Χέλη, του χωριού τη νύχτα , της Μόσχας.

3. Διάλογος: Αναφέρονται λίγα λόγια του παππού.

ΤΑ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:

Αρκετές μεταφορές.( « τον σάπισαν στο ξύλο», « κουλουριάζεται από

το κρύο», « τα δέντρα ασημωμένα από την πάχνη», « ουρανός σπαρμένος

μ’αστέρια»).

Παρομοίωση: « έτσι που νόμιζες πως τον σφουγγάρισαν...»

Οι εικόνες είναι και αυτές αναπαραστάσεις του πραγματικού και του

φανταστικού κόσμου που βιώνει ο Βάνκας.

3
 Σχήμα κυκλικό: « έλα παππού... παππού έλα» Πολύ όμορφη είναι η

εικόνα του φυσικού περιβάλλοντος του χωριού.

Περιγραφή - Εικονοπλασία

- Υπάρχουν σε όλο το κείμενο πολλές εικόνες και περιγραφές, που

δίνονται με απλά λόγια αλλά με ζωντανό τρόπο. Χαρακτηριστικά

παραδείγματα:

Η εικόνα του Βάνκα, καθώς γράφει κρυφά στο μισόφωτο το γράμμα. /

Η (υποθετική και φανταστική) εικόνα του παππού με τα σκυλιά και τις

υπηρέτριες.

Η περιγραφή του Χέλη. / Η εικόνα του χωριού τη νύχτα./ Η περιγραφή

της Μόσχας.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

Μεταφορές: ένας κόμπος τον έπνιγε, φαρμακερή κακία, τον σάπιζαν

στο ξύλο, τον πετούσαν ψόφιο στο χαντάκι, τα δέντρα ασημωμένα από την

πάχνη, ο ουρανός είναι σπαρμένος με αστέρια.

Προσωποποίηση: αστέρια που λαμπυρίζουν χαρούμενα.

Αρκετές εικόνες

Τραγική ειρωνεία: νανουρισμένος από τις γλυκές ελπίδες του.

ΓΛΩΣΣΑ –ΎΦΟΣ

Η γλώσσα (μετάφραση) είναι απλή κατάλληλη να αποδώσει τη

κατάσταση και τα συναισθήματα του Βάνκα. Το ύφος είναι λιτό αλλά και

ζωντανό, άμεσο, παραστατικό. (μονόλογο ενός παιδιού). Το παρόν δίνεται με

ρεαλισμό ,δημιουργείται μία κατάσταση τραγική αλλά ο λόγος κινείται ανάμεσα

στο τραγικό και στο κάπως αστείο.

4
 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Βάνκας: Είναι ένα μικρό παιδί θύμα των κοινωνικών συνθηκών της

εποχής του. Προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν εχθρικό και άδικο κόσμο στον

οποίο λόγω ηλικίας δεν μπορεί να αντιδράσει.

Τον πνίγει η αδικία, η φτώχεια και η ορφάνια, νιώθει φόβο και

απελπισία και υπομένει σιωπηλός τη μοίρα του. Ξεφεύγει από την τραγική

πραγματικότητα με την ονειροπόληση και την έντονη παιδική φαντασία του.

Μέσα από το γράμμα προς τον παππού του ξεδιπλώνεται ο

χαρακτήρας του και τα συναισθήματά του, η καλοσύνη του και η ευαισθησία

του.

Η έλλειψη εκπαίδευσης αποτυπώνεται στον τρόπο που προσπαθεί να

στείλει το γράμμα που συνιστά και το εργαλείο της πλοκής για την άδοξη

κατάληξη και την τραγική ειρωνεία του τέλους.

Είναι ένα τραγικό πρόσωπο αλλά ταυτόχρονα εργατικός και φιλότιμος

( όπως φαίνεται από τις υποσχέσεις που δίνει στον παππού του).

Χαρακτηρίζεται από αθωότητα όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας του,

έχει απορίες καθώς θαμπωμένος βλέπει τη Μόσχα να ξεδιπλώνεται μπροστά

του και η απλοϊκή του σκέψη τον κάνει να θεωρεί ότι το γράμμα του θα

φτάσει στον προορισμό του. Είναι ολιγαρκής και δεν χρειάζεται πολλά για να

νιώσει ευτυχισμένος (π.χ ένα καρύδι από το χριστουγεννιάτικο δέντρο).

5
 Παππούς: Εκπροσωπεί τους ανθρώπους της κατώτερης τάξης που

δουλεύουν όλη τους τη ζωή στην υπηρεσία των ανώτερων τάξεων.

Ο ίδιος δεν ελέγχει τη ζωή του, αφού του παίρνουν τον εγγονό του και

δέχεται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα του. Περιόρισε τις χαρές της ζωής στις

μικροαπολαύσεις (ταμπάκο, πειράγματα κλπ) .

Έχει χιούμορ, είναι πρόσχαρος και δραστήριος. Φαίνεται να αγαπά τον

Βάνκα αφού τον έπαιρνε μαζί του στη δουλειά ή στις βόλτες του.

‘Ολγα Ιγκνάτιεβνα: Εκπροσωπεί την ανώτερη τάξη, είναι φαινομενικά

καλή αφού το ενδιαφέρον της για τον Βάνκα ήταν μάλλον επιφανειακό.

Διασκέδαζε να τον εκπαιδεύει αλλά δεν ενδιαφέρθηκε για την

απομάκρυνση του Βάνκα από τον παππού του, πόσο μάλλον για τη δεινή

κατάσταση στην οποία ο μικρός βρίσκεται τώρα.

Αλιάχιν: Εκπροσωπεί τη μεσαία κοινωνική τάξη και φέρεται με

σκληρότητα και απανθρωπιά. Καταπατά τα δικαιώματα των υπαλλήλων του

και αδιαφορεί για τις ανάγκες του μικρού Βάνκα τον οποίο εκμεταλλεύεται και

κακοποιεί.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΒΑΝΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ:

-         αγάπη, αφοσίωση, εμπιστοσύνη, τρυφερότητα, αδυναμία

-         νοσταλγία για τις στιγμές του, πολλές καλές αναμνήσεις

-         θεωρεί τον παππού ως τη μόνη ελπίδα σωτηρίας

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΒΑΝΚΑ:

-         πίκρα, απογοήτευση, απελπισία, παράπονο

-         μοναξιά, εγκατάλειψη, νιώθει απροστάτευτος

6
 -         αίσθημα αδικίας, εκμετάλλευσης και κακομεταχείρισης από τους

άλλους, γίνεται αντικείμενο κοροϊδίας και γελοιοποίησης από το αφεντικό του

-         μικρός βιοπαλαιστής, έρχεται αντιμέτωπος με τη σκληρή

πραγματικότητα

Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΒΑΝΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΤΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ

ΑΠΟ:

–    Τις προσφωνήσεις «Αγαπημένε μου παππού…»

–    Από τον τρόπο που παρουσιάζει τον παππού. Μιλά τρυφερά γι’

αυτόν και αναπολεί τις όμορφες στιγμές που πέρασε μαζί του.

–    Από τις ευχές και τις υποσχέσεις που του δίνει

–    Απ’ τη λαχτάρα του να γυρίσει κοντά του.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ: Το γράμμα

λειτουργεί ως βασικό στοιχείο της πλοκής. Μέσα από το γράμμα διαγράφεται

ο χαρακτήρας του παιδιού και παρουσιάζονται σκηνές από την καθημερινή

ζωή στην πόλη και το χωριό.

ΕΦΤΑΣΕ ΠΟΤΕ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΒΑΝΚΑ ΣΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ

ΤΟΥ;

ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ:

Το γράμμα που έστειλε ο Βάνκας στον παππού του δεν πρόκειται ποτέ

να φτάσει στον προορισμό του, καθώς ο μικρός δεν έγραψε τη διεύθυνση του

παππού πάνω στο φάκελο. Μέσα στην παιδική του άγνοια και αφέλεια, ο

7
Βάνκας συμπλήρωσε μονάχα το όνομα του παππού και την προσφώνηση “Στο

χωριό”, χωρίς όμως να προσδιορίζει ποιο είναι το χωριό. Γι’ αυτό το λόγο,

λοιπόν το μήνυμα δεν πρόκειται ποτέ να φτάσει στον προορισμό του.

Το πικρό τέλος…

Ο Βάνκας κοιμάται ευτυχισμένος και γεμάτος ελπίδες ότι ο παππούς

θα διαβάσει το γράμμα και θα έρθει στη Μόσχα για να τον πάρει μαζί του. Ο

αναγνώστης όμως καταλαβαίνει ότι το γράμμα δεν θα φτάσει ποτέ στον

προορισμό του, γιατί ο μικρός δεν έγραψε τη διεύθυνση του παππού. Έτσι ο

παππούς δεν θα μάθει την ταλαιπωρία και τις εκκλήσεις του παιδιού και τα

βάσανα δεν θα τελειώσουν… Θλιβερό και απαισιόδοξο το τέλος που επιλέγει ο

συγγραφέας. Σαν να αναγγέλλει ότι η αδικία, η εκμετάλλευση και η σκληρή

ζωή πολλών παιδιών δεν θα τελειώσουν ποτέ.

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΒΑΝΚΑ ΣΤΗΝ

ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ

Στο χωριό ήταν ανέμελος, ελεύθερος, χαρούμενος, δε δούλευε και

είχε κοντά του ανθρώπους που τον αγαπούσαν και τον φρόντιζαν. Είχε χρόνο

για παιχνίδι αλλά αποκτούσε και στοιχειώδεις γνώσεις γραφής , ανάγνωσης

ακόμη και χορού! Προφανώς θα τρεφόταν και θα κοιμόταν καλύτερα.

Στην πόλη στερείται όλα τα παραπάνω , δουλεύει πολύ σκληρά και δεν

μορφώνεται ούτε έχει όλα αυτά που είναι απαραίτητα σε ένα παιδί για την

ανάπτυξή του όπως ύπνος, φαγητό αλλά κυρίως αγάπη. Όλοι του φέρονται

απάνθρωπα και τον κακομεταχειρίζονται σε τέτοιο βαθμό ώστε να κινδυνεύει

και η σωματική ακεραιότητά του.

8
 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1.

Ο Βάνκας τρέφει πολύ μεγάλη αγάπη για τον παππού του. Στο γράμμα

του: α. χρησιμοποιεί πολλές φορές την προσφώνηση «αγαπημένε μου

παππού», β. εκμυστηρεύεται στον παππού του πως εκείνος είναι ο μόνος

άνθρωπος που του έχει απομείνει στη ζωή και πως δεν ενδιαφέρεται για

κανέναν άλλο («δεν έχω πια ούτε πατέρα ούτε μάνα, μονάχα εσύ μου

απόμεινες»), γ. δείχνει την αγάπη που τρέφει για τον παππού του και μέσα

από τις ευχές που του στέλνει εν όψει των Χριστουγέννων («Ο Θεός να σου

δίνει όλα τα καλά»), δ. λέει ότι κάνει και θα κάνει διαρκώς την προσευχή του,

για να έχει ο Θεός καλά τον παππού του («όλη μου τη ζωή θα παρακαλώ το

Θεό για σένα»), ε. δηλώνει την αγάπη του και μέσα από την αναπόληση του

παρελθόντος, όπου υπάρχουν πολλές όμορφες στιγμές, τις οποίες τις πέρασε

κοντά στον αγαπημένο του παππού, στ. λέει στον παππού του πως τον έχει

τόση ανάγκη και τον παρακαλεί να επιστρέψει κοντά του, υποσχόμενος

μάλιστα πως, σε περίπτωση ανυπακοής του, θα του επιτρέψει να τον δείρει

(«κι αν δε σ’ ακούω, να με δέρνεις όσο βαστούν τα χέρια σου»), ζ. υπόσχεται

να φροντίζει και να προστατεύει τον παππού του («Και όταν θα μεγαλώσω ...

κανένα να σου κάνει κακό»).

2.

Η ζωή στη Μόσχα για το Βάνκα μοιάζει με έναν πραγματικό εφιάλτη.

Είναι αναγκασμένος να εργάζεται σε ένα δύσκολο και ιδιαίτερα εχθρικό

περιβάλλον. Ακόμη και μετά την εργασία του στο τσαγκαράδικο, αναγκάζεται

να κάνει και οικιακές εργασίες, όπως το να φυλά το μωρό του αφεντικού κατά

τη διάρκεια της νύχτας, με αποτέλεσμα να μη δίνεται σε εκείνον η δυνατότητα

9
να ξεκουραστεί. Επίσης, το αφεντικό του του φέρεται άσχημα και τον χτυπάει

συχνά. Το συναίσθημα του φόβου είναι ο μοναδικός, καθημερινός του

σύντροφος, ενώ από την άλλη πλευρά και το φαγητό που του προσφέρουν

μόλις που φτάνει για να επιβιώσει. Τέλος, η ξεγνοιασιά, το παιχνίδι, η

οικογενειακή θαλπωρή και η χαρά είναι έννοιες άγνωστες σε αυτή τη

δύσκολη, απάνθρωπη ζωή στη Μόσχα.  Σε αντίθεση με τη ζωή στη Μόσχα, η

ζωή στο χωριό ήταν γεμάτη ευτυχισμένες στιγμές και όμορφες αναμνήσεις,

μολονότι και εκεί ανήκε σε υπηρετικό προσωπικό, ως γιος της καμαριέρας

της κυρίας του σπιτιού. Στο χωριό, βέβαια, δεν εργαζόταν εκείνος, αλλά

βοηθούσε τον παππού του στις δικές του εργασίες, οι οποίες, αφενός, δεν

ήταν τόσο κοπιώδεις, αφετέρου, ήταν σαφώς περισσότερο ευχάριστες.

Επιπλέον, κανείς δεν του συμπεριφερόταν άσχημα και κανείς δεν

προσπαθούσε να τον εξαπατήσει ή να τον εκμεταλλευτεί, αντιθέτως, όλοι του

συμπεριφέρονταν με καλοσύνη. Γενικότερα, ο Βάνκας στο χωριό του ζούσε

ξέγνοιαστος, χαρούμενος, κοντά στους δικούς του ανθρώπους, και

απολάμβανε την όμορφη, γεμάτη ανεμελιά και παιχνίδι ζωή.

3.

Ο Βάνκας είναι ένα παιδί ορφανό, που, από την πολύ μικρή ηλικία των

εννέα ετών, έχει μπει στο στίβο της βιοπάλης, καθώς οι συνθήκες της ζωής

τον ανάγκασαν να αποχωριστεί άθελά του τον παππού του και να πάει να

εργαστεί ως τσαγκάρης στην πρωτεύουσα. Εκεί, οι άνθρωποι τον

κακομεταχειρίζονται, προβαίνοντας συχνά και σε σωματική βία, ενώ

παράλληλα και το φαγητό που του προσφέρουν είναι λιγοστό, παρά το γεγονός

ότι εργάζεται. Αισθάνεται πολύ απογοητευμένος από την απανθρωπιά των

ανθρώπων, απελπισμένος, ενώ βρίσκεται και σε απόγνωση και σκέφτεται

πως θα πεθάνει. Γι’ αυτό και απευθύνεται στον μοναδικό δικό του άνθρωπο

10
που του έχει απομείνει, τον παππού του, και τον παρακαλεί να έρθει να τον

σώσει.

4.

α. Ο χρόνος της αφήγησης είναι παροντικός, όταν ο Βάνκας σκέφτεται

τον παππού του και τι θα κάνει τη συγκεκριμένη στιγμή στο χωριό («Αυτήν τη

στιγμή, χωρίς άλλο ... τον έτριψαν με χιόνι για τις γιορτές...»).

β. Με τη χρήση του δραματικού ενεστώτα και την περιγραφή των

ενεργειών του παππού του, ο συγγραφέας δίνει ζωντάνια και

παραστατικότητα στο έργο, καθώς οι εικόνες του χωριού είναι σαν να

παρουσιάζονται ολοζώντανα μπροστά στα μάτια μας, ενώ παράλληλα, κατ’

αυτόν τον τρόπο, σπάει και η μονοτονία της αφήγησης.

5.

Το τέλος του διηγήματος προκαλεί μια στεναχώρια και μια

απογοήτευση, καθώς ο Βάνκας, παρουσιάζεται ήσυχος και ευχαριστημένος με

το γράμμα που έστειλε στον παππού του, το οποίο ελπίζει ότι θα τον

λυτρώσει. Ωστόσο, εμείς γνωρίζουμε πως το γράμμα δε θα φτάσει τελικά

στον προορισμό του, λόγω της έλλειψης διεύθυνσης. Αυτό μας προκαλεί μια

θλίψη, η οποία εντείνεται όταν βλέπουμε πως το μικρό παιδί αισθάνεται

ήρεμο και ευτυχισμένο, καθώς πιστεύει ότι οι προσευχές του θα

εισακουστούν και πως ο παππούς του θα έρθει σύντομα κοντά του, να τον

λυτρώσει από τα προβλήματά του και από άσχημες συνθήκες, κάτω από τις

οποίες ζει και εργάζεται.

11