TG Ap10 4 21 17

GABAY NG GURO
PANIMULA: ISYU AT HAMONG PANLIPUNAN

Markahan: Unang Markahan Bilang ng araw ng pagtuturo: 6
Aralin:
A. Isyu at Hamong Panlipunan
1. Ang Lipunan
2. Isyung Personal at Isyung Panlipunan
A. MGA PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
MGA ARALIN KASANAYANG PAMPAGKATUTO

 Natatalakay ang katuturan ng lipunan at
Isyu at Hamong ang mga bumubuo rito
Panlipunan  Nasusuri ang istrukturang panlipunan at
1. Ang Lipunan
2. Istrukturang ang mga elemento nito
Panlipunan at mga  Nasusuri ang kultura bilang mahalagang
Elemento Nito bahagi ng pag-aaral ng lipunan
3. Kultura  Naipaliliwanag ang pagkakaiba at
4. Isyung Personal at pagkakatulad ng mga isyung personal at isyung
Isyung Panlipunan panlipunan
 Nasusuri ang bahagi ng bawat isa sa
pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunang
kinahaharap sa kasalukuyan
1
Paalala sa Guro
Mahalagang isaalang-alang ng guro na ang bahaging ito ng ay ginawa

upang magbigay ng pangkalahatang tingin (overview) sa pagtalakay ng
lipunan at ang mga isyu at hamong kinahaharap nito. Dahil dito, naiiba ang
daloy ng pagtalakay sa ibang modyul na mismong tumutuon sa iba’t ibang
isyu at hamong panlipunang kinahaharap sa kasalukuyan. Ang apat na
modyul ay naglalaman ng mga bahaging katulad ng Alamin, Paunlarin,
Pagnilayan, at Ilipat. Subalit, dahil nga ang layunin ng bahaging ito ay
magbigay ng overview mapapansin na may bahagi itong naglalaman lamang
ng na Alamin, Paunlarin, Pagnilayan, at Pagtataya. Sa kabila nito,
naglalaman ito ng mga gawain sa iba’t ibang lebel sa pagkatuto na
inaasahang makatutulong sa guro sa pagtaya sa mga natutunan ng mga
mag-aaral sa paksa.
Inaaasahan na ang mahusay na pagkatuto ng mga mag-aaral sa

lipunan at mga isyu at hamong panlipunan ay makatutulong sa obhektibong
pagtingin at pagtugon nila sa bawat isyu at hamong tatalakayin sa iba’t ibang
modyul sa kabuuan. Mahalagang sa bahaging ito ay maipaunawa sa
mga mag-aaral ang “Sociological Imagination”. Nararapat na makita nila na
ang kanilang karanasan ay hindi iba o nalalayo sa mga isyu at hamong
kinakaharap ng ating lipunan sa kasalukuyan. Bilang kabahagi ng lipunan,
maaaring ang kanilang mga nararanasan ay may kaugnayan sa malaking
kaganapang sa lipunang ating ginagalawan. Sa pagpapaunawa na ang lahat,
kabilang ang mga mag-aaral, ay may ginagampanang bahagi sa
pagkakaroon ng mga isyu at hamong panlipunan samakatuwid, ang lahat ay
mayroon ding kabahagi sa pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunang
ating nararanasan.
2
B. PLANO SA PAGTATAYA
Mapa ng Pagtataya
Yugto ng Uri ng Pagtataya

Pagkatuto Gawain ( Diagnostic, Formative,
Summative )
Alamin Gawain 1: Larawan- Suri
Diagnostic
Gawain 2: Timbangin Mo Formative
Paunlarin Formative
Gawain 3: Photo Essay
Gawain 4. Modified True or False Formative
Gawain 5. Personal o Panlipunan? Formative
Gawain 6. Pangatuwiranan mo! Formative
Pagnilayan at Gawain 7. Awit-Suri Formative

Unawain
Gawain 8. Ako ay Kabahagi Summative
C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO
Panimula
Tinatalakay sa panimulang aralin na ito ang mga katangian ng lipunan.
Mahalaga ito sapagkat kailangan munang malaman ng mag-aaral kung ano-
ano ang mga bumubuo sa lipunan upang maunawaan ang ugat ng mga isyu
3
at hamon na ating nararanasan sa kasalukuyan. Binibigyang-linaw rin sa
panimulang aralin na ito na ang mga personal na isyu ay nararanasan ng
isang indibiduwal subalit kung ito ay nararanasan ng mas nakararami at
nakaapekto sa lipunan sa pangkalahatan, maituturingn itong na isyung
panlipunan.
Tatalakayin sa kabuuan ng asignaturang ito ang mga isyu at hamon sa

iba’t ibang aspekto ng lipunan katulad ng mga suliranin at hamon
pangkapaligiran, isyung pangekonomiya, kasarian at lipunan (gender and
society) at pagkamamamayan (citizenship). Naglalayon ang bawat aralin na
maging mulat ang bawat mag-aaral sa mga isyu at hamong hinaharap ng
lipunan at maging aktibong bahagi sa paglutas ng mga ito.
Panimulang Gawain
1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at mga Gabay
na Tanong sa Learner’s Module (LM.)
2. Ipatukoy ang mga aralin at saklaw ng modyul.
3. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul at
Mga Inaasahang Kakayahan.
Pre-Assessment Matrix
Level What will I Multiple Choice Correct

of Assessment assess? Item/Constructed Response Item Answer and
4
Explanation/
How will I
score?
Knowledge Natatalakay ang 1. Ito ay tumutukoy sa mga taong A. lipunan. Ito
katuturan ng sama-samang naninirahan sa isang ang batayang
lipunan at ang mga organisadong komunidad na may kahulugan ng
iisang batas, tradisyon, at lipunan na
bumubuo rito
pagpapahalaga. binaggit sa
modyul
A. lipunan
B. bansa
C. komunidad
D. organisasyon
Process/ Skills Nasusuri ang Para sa bilang na ito, bigyang-pansin
istrukturang ang datos tungkol sa
panlipunan at ang unemployment.
mga elemento nito
Halaw sa National Statistics Coordinating Board (NSCB), 2013
2. Ipinakikita sa talahanayan ang C. Ang

unemployment rate sa Pilipinas noong unemployment
ay bunga ng
5
2013. Alin sa sumusunod na pahayag pagkukulang
tungkol sa suliraning ito ang TOTOO? ng iba’t ibang
institusyong
A. Pangunahing tungkulin ng
panlipunan.
pamahalaan na mabigyan ng solusyon Ang mga isyu

ang suliranin sa unemployment sa at suliraning
panlipunan ay
Pilipinas.
maaaring
bunga ng
B. Ang suliraning ito ay bunga ng kakulangan o
mababang kalidad ng edukasyon na kapabayaan
natatanggap ng mga manggagawang ng mga
institusyong
Pilipino panlipunan.
Subalit, hindi
C. Ang unemployment ay bunga ng masasabing
pagkukulang ng iba’t ibang ito ay
kasalanan
institusyong panlipunan lamang ng
isang
D. Nagkakaroon ng mataas na institusyon,
unemploymentrate dahil hindi kadalasan ang
isang suliranin
natutupad ng institusyon ng edukasyon
ay bunga ng
at ekonomiya ang kanilang mga pagkukulang
tungkulin ng iba’t ibang
institusyong
panlipunan.
6
Process/Skills Nasusuri ang Para sa bilang na ito, suriin ang
kultura bilang larawan
mahalagang
bahagi ng pag-
aaral ng lipunan
B. Norms
3. Ipinakikita sa larawan ang
pagpapaalala sa isang patakaran. Ang pagsunod
Ang paglabag sa patakarang ito ay sa batas, tulad
nakapaloob sa anong elemento ng halimbawa ng
kultura? batas trapiko ay
isa sa mga
A. Paniniwala norms na
B. Pagpapahalaga inaasahang
C. Norms sundin ng
D. Simbolo mamamayan
upang
magkaroon ng
kaayusan sa
lipunan
7
Understanding Naipaliliwanag ang Para sa bilang na ito, basahin ang B.
pagkakaiba at talata tungkol sa isyung personal at Nakakaapekto
pagkakatulad ng isyung panlipunan ang isyung
panlipunan sa
mga isyung
“Mayroon mga isyu na may malaking
personal at isyung kaugnayan sa ekonomiya. Isang bahagi ng
panlipunan magandang halimbawang ibinigay lipunan
ni C. Wright Mills (1959) ng samantalang
pagkakaiba ng isyung personal at ang isyung
isyung panlipunan ay tungkol sa personal ay
kawalan ng trabaho. Kung sa isang nakakaapekto
komunidad na may 100,000 sa isang tao
mamamayang maaaring lamang.
maghanapbuhay ay may isang
walang trabaho, maaaring ituring ito
bilang isang isyung personal.
Subalit kung sa isang lipunang
mayroong 50 milyong tao at 15
milyon sa mga ito ay walang
trabaho, maaari itong ituring na
isyung panlipunan.”
4.Batay sa talata, ano ang

pagkakaiba ng isyung personal at
isyung panlipunan?
A. Isang pampublikong bagay ang

isyung panlipunan samantalang
ang isyung personal ay hindi.
B. Nakakaapekto ang isyung
panlipunan sa malaking bahagi ng
lipunan samantalang ang isyung
personal ay nakakaapekto sa isang
tao lamang.
C. Sumasalamin ang isyung
panlipunan sa mga suliraning
kinahaharap ng isang lipunan.
D. Ang isyung panlipunan at
personal ay sumasalamin sa
suliraning kinahaharap ng
indibiduwal.
8
Understanding Nasusuri ang Para sa bilang na ito, basahin ang
bahagi ng bawat bahagi ng blog na isinulat ni Michaela
Macan (2015)
isa sa pagtugon sa Sanggunian:
mga isyu at http://michaelamacan.blogspot.com/20
hamong 15/09/tugon-ng-mga-kabataan-sa-
panlipunang mga-isyu-ng.html
kinahaharap
Ako ay lubos sa sa pagbabago para sa ating lipunan. Magtulungan
na naghahangad
kasalukuyan
tayong lahat upang masugpo ang kahirapan. Simulan natin ang pagbabago sa ating sarili na
gusto nating makita sa mundo. Sapagkat ang kahirapan ay kakabit n n gating pagkasilang.
Dahil kung nakaya ng ibang bansa na pigilan ang kahirapan sa paglaganap, ibig sabihin
makakaya rin natin kung ang bawat isa sa atin ay may pakialam sa mga pangyayari. Ako bilang
isang tipikal na kabataan ay nais na maging huwaran ng lahat sa pamamagitan ng pag-iisip at
pagkilos ng mabuti ng may katwiran. Mag-aral ng mabuti para may sapat na kaalaman para sa
kinabukasan ng ating bayan. Balang araw, tayo ay magiging bahagi ng hinaharap, magsikap
tayo hbang hindi pa huli ang lahat. Kung may magagawa ka simulan mo na. Huwag matakot
haramin ang hamon sa buhay dahil ang kahirapan ay di mawawakasan kung mismo tayo ay
hindi marunong gumawa ng paraan.
Kaya para sa mga kabataang Pinoy, huwag tayong magbulagbulagan sa mga

nagaganap dahil tayo ang pag-asa ng hinaharap.
5. Batay sa talata, ano ang bahagi C. Maging

ng mga mamamayan sa pagharap aktibong
sa mga isyu at hamong kabahagi sa
panlipunan? pagbuo ng
solusyon sa mga
isyu at hamong
A. Pilitin ang pamahalaan na panlipunan
tuparin ang kanilang mga
responsibilidad sa mamamayan
B. Maging mulat sa mga isyu at Hindi sapat na
hamong panlipunan na maging mulat o
nararanasan sa sariling komunidad umiwas lamang
na maging sanhi
C. Maging aktibong kabahagi sa
ng isyu at
pagbuo ng solusyon sa mga isyu at
hamong
hamong panlipunan
panlipunan kundi
D. Iwasan na maging isa sa mga
dapat ay maging
sanhi ng isyu at hamong aktibong
panlipunan kabahagi ka nito
upang ito ay
mabigyan ng
solusyon.
9
Table of Specifications: Pre-test
Aralin/ Pamantayan sa Pagkatuto Knowledge Process/ Understanding Total

Skills
Isyu at Hamong Panlipunan
Natatalakay ang katuturan ng lipunan 1 1

at ang mga bumubuo rito
Nasusuri ang istrukturang panlipunan 1 1

at ang mga elemento nito
Nasusuri ang kultura bilang 1 1

mahalagang bahagi ng pag-aaral ng
lipunan
Naipaliliwanag ang pagkakaiba at 1 1

pagkakatulad ng mga isyung personal
at isyung panlipunan
Nasusuri ang bahagi ng bawat isa sa 1 1

pagtugon sa mga isyu at hamong
panlipunang kinahaharap sa
kasalukuyan
Total 1 2 2 5
10
Aralin: Isyu at Hamong Panlipunan
ALAMIN
Sa bahaging ito ay aalamin ang mga dating kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga
katangian ng isyu at hamong panlipunan. Bibigyang-pansin din kung ang mga mag-
aaral ay may sapat na kaalaman tungkol sa lipunan, institusyon, at elemento ng
kultura.
 Ipabatid sa mga mag-aaral na ang paksang tatalakayin sa bahaging ito ng unang
markahan ay ang katuturan ng mga isyu at hamong panlipunan. Bigyang-tuon na
bago ang pagtalakay sa isyu at hamong pangkapaligiran, mahalagang magkaroon
sila ng kaalaman sa lipunan at mga bumubuo rito. Gayundin naman mahalagang
matutunan nila ang pagkakaiba ng suliraning personal at suliraning panlipunan.
Sa ganitong paraan, magiging obhektibo ang kanilang pagtingin sa lahat ng isyu at
hamong panlipunang tatalakayin sa lahat ng modyul.
 Hayaan silang makapaglahad ng mga posibleng kasagutan sa mga tanong
upang maging gabay sa pagtuklas ng mga paksang dapat bigyang-diin. at
unawain.
Gawain 1. Headline-Suri
Ang Gawain 1 ay “Headline- Suri”. Ipasusuri ng guro ang ilang

headlines na nagtataglay ng iba’t ibang isyung panlipunan. Layunin ng
gawaing ito na mataya ang kaalaman ng mga mag-aaral sa iba’t ibang isyu
kinahaharap ng lipunan. Upang lalong mapalalalim ang pagsusuri ng mag-
aaral, may mga inihandang pamprosesong tanong para sa gawaing ito.
Sundin ang sumusunod na panuto sa pagsasagawa ng gawain.

1. Ang gawaing ito ay maaaring ipagawa nang pangkatan upang magkaroon
ng pagkakataon ang mga mag-aaral na makapagbahagi sa grupo.
11
2. Pagkatapos ipasuri ang larawan ay maaaring ipasagot sa mga mag-aaral
ang mga gabay na tanong na makikita sa kanilang modyul.
3. Hinihikayat kayo bilang guro na mag-isip ng mga pamamaraan kung
paano isasagawa ang pagproseso ng gawain bukod sa paggawa ng isang
malayang talakayan.
4. Mahalagang matukoy ng mga mag-aaral ang iba’t ibang isyu kung ito ay
personal o panlipunan matapos ang gawain.
12
Unang Larawan
P18.4B in ‘Yolanda’ emergency aid distributed late

By: Joey A. Gabieta, Nestor P. Burgos Jr. - @inquirerdotnet
Inquirer Visayas / 05:35 AM November 07, 2015
Members of the Philippine military unload relief goods for those affected by Typhoon
Haiyan at the airport in Tacloban. AP FILE PHOTO
Sangunian: Joey A. Gabieta. Inquirer. net. Retrieved April 4, 2016.
Ikalawang Larawan
DOLE order ending contractualization expected

in February
Labor secretary Silvestre Bello III wants to sign the department order on Valentine's Day,
February14
13 NO TO ENDO. Workers belonging to the Nagkaisa Coalition march to Mendiola in Manila

on January 4, 2016 to call on the government to end the practice of contractualization. File
photo by Martin San Diego/Rappler
Sanggunian: Pasion, 2017. Rappler.com. Retrieved February 10, 2017

Ikatlong Larawan
Sanggunian: Sawatzky, 2016). cnn.com. Retrieved February 10, 2017

Ikaapat na Larawan
14 Human rights activists light candles for the victims of extra-judicial killings around the
country in the wake of "War on Drugs" campaign by Philippine President Rodrigo Duterte in
suburban Quezon city northeast of Manila, Philippines, Aug. 15, 2016. (AP/Bullit Marquez)
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano-ano ang pananaw ng inyong grupo sa headline na napunta sa inyo?

Isulat ang mga ito sa diagram na katulad ng nasa ibaba.
Sanggunian: Salaverria, 2017. TheJakartaPost.com. Retrieved February 10, 2017
2. Maituturing mo bang isyung panlipunan ang ipinakikita ng bawat headline?
3. Bakit mahalaga na maunawaan mo ang iba’t ibang isyung panlipunan?
Mungkahing Gawain. Larawan- Suri

Ang gawaing ito ay naglalayong masuri ng mga mag-aaral ang iba’t
ibang isyung panlipunang kinahaharap ng ilang mga indibiduwal. Hihikayatin
ang mga mag-aaral na tukuyin kung ang isang isyu ay personal at
panlipunan.
15
Pamprosesong mga Tanong:
1. Alin sa mga sitwasyon ang naranasan mo na? Ano ang iyong
naramdaman?
2. Tukuyin kung alin sa mga sitwasyon ang Suliraning Personal at Suliraning
Panlipunan? Ipaliwanag. Sagutin ito gamit ang chart.
Suliraning Personal Suliraning Panlipunan
Paliwanag Paliwanag
3. Ano ano sa mga suliraning nabanggit ang mahirap uriini kung ito ba ay
suliraning personal o panlipunan? Ipaliwanag.
4. Kailan maituturing na ang isang suliranin ay isyung panlipunan?
5. Bakit mahalaga na maunawaan mo ang iba’t ibang isyung panlipunan?
16
PAUNLARIN
Nagsimula ang pagtalakay sa bahagi ng Paunlarin sa pamamagitan ng
pagpapabasa at pagpapasuri ng isang artikulo na tumatalakay sa isang isyu at
hamong nararanasan sa ating lipunan. Tungkol ang artikulo sa kalagayan ng
korupsiyon sa Pilipinas. Layunin nito na makapagbigay ng isang halimbawa ng
isyu at suliraning panlipunan sa mga mag-aaral. Matapos nito, tatalakayin sa
pamamagitan ng isang teksto ang konsepto ng lipunan upang maunawaan ito ng
mga mag-aaral. Unang tatalakayin ang kahulugan ng lipunan, ang istrukturang
panlipunan at mga elemento nito, at kultura bilang mahalagang aspeto ng lipunan.
Matapos ang teksto, may mga inihandang gawain upang mataya ang kaalaman at
pag-unawa ng mga mag-aaral sa paksang tinalakay.
Gawain 2. Timbangin Mo
Matapos ang naging pagtalakay sa konsepto ng lipunan at ang iba’t ibang
elemento nito, tatayain ang kaalaman ng mga mag-aaral sa paksa sa
pamamagitan ng pagpapasagot sa mga inihandang gawain. Sundin ang
Sa bahaging ito ng aralin, inaasahan na matututuhan ng mga

mag-aaral ang mahahalagang kaalaman at konsepto tungkol sa mga
katangian ng isyu at hamong panlipunan, mga bumubuo sa lipunan, at
pagkakaiba ng elemento ng estrukturang panlipunan at kultura.
Susuriin rin kung tama ba o mali ang kanilang mga panimulang sagot sa
mga gawain
 Sa bahaging ito, ang guro ay magsagawa ng iba’t ibang gawain upang
magkaroon ng malinaw at maayos na pagtatalakay sa aralin at matiyak
na nagamit ang mga kasanayang makapagsuri, at makapagpaliwanag
ng pag-unawa sa mga sanhi at bunga at wastong pagpapahalaga.
 Himukin din ang mga mag-aaral na suriin, pag-isipan, o baguhin kung
kinakailangan ang mga naunang tanong, tugon, o palagay. Maaari ring
17
magdagdag ng tanong na lalong makapagpapalalim sa pag-unawa sa
paksa at makapagpapalitaw ang mga malalaking kaalaman (big ideas)
na mahalaga sa kanilang pamumuhay.
sumusunod na panuto.
1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment. Tatayain sa
pamamagitan ng gawain na ito ang kaalaman ng mga mag-aaral
tungkol sa paksang tinalakay.
2. Iminumungkahing ipagawa ito sa mga mag-aaral ng indibiduwal
upang mataya ang kaalaman ng bawat isa sa paksa.
3. Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawaing mabuti ang
panuto bago sagutin ang gawain.
Panuto: Basahin at unawain ang mga pahayag. Isulat ang A kung tama ang
nilalaman ng una at ikalawang pahayag; B kung tama ang nilalaman ng
unang pahayag at mali ang ikalawa; C kung mali ang nilalaman ng unang
pahayag at tama ang ikalawa; D kung mali ang nilalaman ng una at
ikalawang pahayag.
_A_1. A. Ang lipunan ay tumutukoy sa mga taong sama-samang naninirahan

sa isang organisadong komunidad na may iisang batas, tradisyon,
at pagpapahalaga.
B. Sa pag-aaral ng mga isyu at hamong panlipunan, mahalagang
maunawaan ang bumubuo, ugnayan at kultura ng isang lipunan.
_C_2. A. Ayon kay Karl Marx, ang lipunan ay binubuo ng mga tanong may
magkakawing na ugnayan at tungkulin.
B. Dahil sa magkakawing na ugnayan at tungkulin ng mga tao sa
isang lipunan, makakamit ang kaayusang panlipunan sa
pamamagitan ng maayos na interaksiyon ng mga mamamayan
_A_3. A. Ang lipunan ay binubuo ng mga institusyon. Tumutukoy ito sa

matatag at organisadong sistema ng ugnayan sa isang lipunan.
B. May mga isyu at hamong panlipunang umuusbong dahil sa
kabiguan ng isang institusyong maipagkaloob ang mga inaasahan
mula rito.
_D_4. A. Maituturing ang pamilya bilang isang halimbawa ng secondary

group.
18
B. Tumutukoy ang secondary group sa mga indibiduwal na may
malapit at impormal na ugnayan sa isa’t isa.
_A_5. A. Ang bawat indibiduwal ay may posisyon sa isang social group. Ang
posisyong ito ay may kaukulang gampanin o roles.
B. Ang hindi pagganap sa inaasahang gampanin ng isang tao sa
isang socialgroup ay nakapagdudulot ng isyu at hamon na
makaaapekto sa bawat isa sa nasabing grupo.
Gawain 3. Photo Essay

Batay sa ginawang pagtalakay sa paksa, hayaan ang mga mag-aaral
na gumawa ng isang photo essay. Sundin ang mga sumusunod na mungkahi
sa pagsasagawa ng gawain.
1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment.
Tatayain sa pamamagitan ng gawain na ito ang pag-unawa ng mga
mag-aaral tungkol sa paksang tinalakay.
2. Iminumungkahing gawing pangkatan ang pagtugon sa gawaing ito.
3. Atasan ang mga mag-aaral na unawaing mabuti ang panuto sa
paggawa ng gawain gayundin ang rubric na gagawing batayan sa
pagmamarka ng photo essay..
Rubric sa pagmamarka ng Photo Essay
Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang
Puntos
Kawastuhan Ang mga inilagay na larawan at paliwanag ay 7
tumutugma sa paglalarawan at konsepto ng isang isyu
at hamong panlipunan
Nilalaman Wasto at makatotohanan ang impormasyon. May 6
pinagbatayang pag-aaral, artikulo, o pagsasaliksik ang
ginamit na datos.
Organisasyon Kumprehensibo at malinaw ang daloy ng photo essay. 4
Maayos na naipahayag ang konsepto ng isyu at
hamong panlipunan gamit ang mga larawan at datos.
Pagkamalikhain May sariling istilo sa pagsasaayos ng photo essay. 3
Gumamit ng mga angkop na disenyo at kulay upang
maging kaaya-aya ang kaanyuan ng produkto.
Kabuuan 20
19
Gawain 4. Modified True or False
Batay sa ginawang pagtalakay sa paksa, sagutin ang inihandang

gawain. Sundin ang mga sumusunod na mungkahi sa pagsasagawa ng
gawain.
Tatayain sa pamamagitan ng gawain na ito ang kaalaman ng mga
mag-aaral
2. Iminumungkahing ipagawa ito sa mga mag-aaral ng indibiduwal
upang
mataya ang kaalaman ng bawat isa sa paksa.
3. Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawaing mabuti ang
panuto bago
sagutin ang gawain.
Panuto: Isulat ang TAMA kung wasto ang isinasaad ng pangungusap; kung
ito ay mali, itama ang salitang may salungguhit upang maiwasto ang
nilalaman ng pahayag.
Tama 1. Ang kultura ay tumutukoy sa kahulugan at paraan ng pamumuhay

ng
mga mamamayan sa isang lipunan.
Norms 2. Ang paniniwala ay isang elemento ng kultura na tumutukoy sa
mga
asal, kilos o gawi na nagsisilbing pamantayan ng pagkilos sa
isang
lipunan.
Tama 3. Ang pagpapahalaga ay batayan ng pagkilos na katanggap-
tanggap sa grupo ng mga tao o lipunan sa kabuuan.
Tama 4. Ang hindi pagsunod sa norms ng isang lipunan ay may kaukulang
20
kaparusahan o sanctions.
Tama 5. Ang kultura ay nagsisilbing paglalarawan sa isang lipunan.
Matapos ang pag-unawa sa mga tekstong inihanda tungkol sa lipunan

pati na rin ang pagganap sa mga inihandang gawain upang mataya ang
kaalaman at pag-unawa ng mga mag-aaral sa paksa, tatalakayin naman sa
bahaging ito ang konsepto ng isyu at suliraning panlipunan. Inaasahang
matututuhan ng mga mag-aaral ang pagkakaiba ng isyung personal at
isyung panlipunan. Gayundin, magkakaroon sila ng pag-unawa sa
kaugnayan ng personal na karanasan ng isang indibiduwal sa lipunang
kanyang ginagalawan.
Gagabayan ng guro ang mga mag-aaral sa kanilang patuloy na
pagkatuto. Makatutulong din ang mga inihandang gawain sa pagpapatatag
ng kaalaman ng mga mag-aaral sa paksa.
Dahil formative assessment ang mga inihandang gawain sa unahan,
ito ay itatala ng guro subalit hindi basehan ng pagmamarka ng mga mag-
aaral. Sa pamamagitan nito ay matataya ang kahandaan ng mga mag-aaral
sa susunod na bahagi ng aralin. Kung sa pagtataya ng guro ay hindi pa
masyadong naunawaan ang paksa ng mga mag-aaral, maaaring magkaroon
ng muling pagtalakay sa mga bahaging kung saan may kalituhan ang mga
mag-aaral. Subalit kung batay sa pagtataya ng guro ay lubusan na itong
naunawaan ng mga mag-aaral, maaari nang tumungo sa susunod na bahagi
ng aralin upang lalo pang mapagtibay ang kaalaman ng mga mag-aaral.
Gawain 5. Personal o Panlipunan?
Sa bahaging ito ay inaasahang may lubos nang kaalaman ang mga

mag-aaral sa pagkakaiba ng isyung personal at panlipunan. Pagtitibayin ang
kaalamang ito sa pamamagitan ng gawain. Sundin ang mga sumusunod na
panuntunan sa pagganap sa gawaing ito.
21
1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment. Tatayain sa
pamamagitan ng gawain na ito ang kaalaman ng mga mag-aaral
2. Pangkatan ang paggawa sa gawaing ito.
Panuto: Gamit ang Venn diagram ay ibigay ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng isyung personal at isyung panlipunan.
Gawain 6. Pangatuwiranan mo!
Tatayain sa pamamagitan ng gawain na ito ang pag-unawa ng mga

mag-aaral tungkol sa paksang tinalakay. Makatutulong ito sa lalo pang
pagpapatibay ng kanilang kaalaman sa paksang tinalakay.

2. Pangkatan ang paggawa sa gawaing ito, subalit sa bahagi
ng
paglalahat, maaaring ipasagot ito nang indibiduwal upang
mataya ng
22
guro ang pagkaunawa ng mga mag-aaral sa paksa.
4. Atasan ang mga mag-aaral na unawaing mabuti ang panuto
bago simulan ang paggawa ng gawain.
Panuto: Basahin ang mga situwasyon sa unang kolum. Ipaliwanag ang

sanhi at epekto ng bawat situwasyon gamit ang Sociological Imagination.
Pagkatapos, punan ng tamang sagot ang kahon ng paglalahat.
Sitwasyon Paliwanag
1. Ayon sa
istatistiks,
labinglimang
milyong Pilipino
ang walang
trabaho.
2. Isang mag-
aaral ang
nahihirapang
gumawa ng
takdang-aralin sa
Araling
Panlipunan.
3. Dahil sa
biglang paglakas
ng ulan, malaking
bahagi ng
komunidad ang
bumaha.
Paglalahat
Kung gayon, masasabi ko na ang Isyung Panlipunan ay

_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
23 _____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, gagabayan mo ang mga mag-aaral sa

pagpapalalim ng kanilang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa.
Inaasahan sa bahaging ito na ang mga mag-aaral ay kritikal na
makapagsusuri ng kaugnayan ng mga personal na isyung
nararanasan nila sa mga hamon at isyung panlipunang nararanasan
sa kasalukuyan.
Gawain 7. Awit-Suri
Ipasuri sa mga mag-aaral ang awit na “Pananagutan”. Makabubuting

ipagawa ang bahaging ito ng pangkatan. Hayaan ang bawat pangkat na
sagutin ang bawat katanungan sa kahon. Bibigyan ang bawat grupo ng
sapat na panahon sa pagtalakay at pagbabahagi ng kanilang “group output”
sa klase. Matapos makapagtalakay ang lahat ng grupo, magkakaroon ng
paglalagom ang guro sa mga natutunan ng mag-aaral sa bahaging ito ng
aralin.
Ano ang Pananagutan Sa iyong palagay,
ipinahihiwatig ng ano ang kahulugan
unang talata tungkol Walang sinuman ang nabubuhay ng linyang “tayong
sa pagiging bahagi para sa sarili lamang lahat ay may
ng isang tao sa Walang sinuman ang namamatay pananagutan sa
lipunang kanyang para sa sarili lamang isa’t isa?
ginagalawan? Ipaliwanag.
________________ Tayong lahat ay may pananagutan ________________

________________ sa isa’t isa ________________
________________ Tayong lahat ay tinipon ng Diyos ________________
________________ Na kapiling Niya ________________
________________ ________________
________________ Sa ating pagmamahalan at ________________
________________ paglilingkod sa kanino man ________________
________________ ________________
Tayo’y nagdadala ng balita ng
________________ ________________
kaligtasan (Drilon, 2014)
24
Ano ang kahalagahan ng pagmamahalan at paglilingkod ng bawat tao sa isa’t isa bilang
kabahagi ng lipunan? Ipaliwanag
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Gawain 8: Ako ay Kabahagi
Upang mataya ang kaalaman ng mga mag-aaral sa paksang tinalakay,

hayaan ang bawat mag-aaral na sagutin ang bahaging ito ng aralin.
Magsisilbi itong pansariling repleksyon ng mga mag-aaral sa aralin. Gabayan
ang mga mag-aaral sa pagsagot sa mga bahagi ng gawain na ito. Nararapat
na maipakita sa mga mag-aaral na may bahagi sila sa ilang mga
isyu/hamong panlipunan at mayroon silang bahagi sa pagtugon sa mga
isyu/hamong panlipunang nararanasan sa kasalukuyan.
Isyu/ hamong Panlipunan:
___________________________________________
Ang aking bahagi sa Ang aking bahagi sa

pagkakaroon ng ganitong pagtugon sa ganitong
isyu/hamong panlipunan ay isyu/hamong panlipunan ay
______________________ ______________________
______________________ ______________________
______________________ ______________________
______________________ ______________________
______________________ ______________________
______________________ ______________________
______________________ ______________________
25
LAGUMANG PAGSUSULIT
Ang bahaging ito ay naglalaman ng mga summative assessment.

Layunin ng mga gawain ito na mataya ang kabuuang pagkatuto ng mga mag-
aaral sa paksa. Ang resulta ng mga pagtatayang ito ay gagamitin ng gurong
batayan sa pagmaamrka sa mga mag-aaral.
Identification
Ang bahaging ito ng pagsusulit ay nasa lebel ng knowledge.
Panuto: Isulat sa patlang bago ang bawat bilang ang konseptong tinutukoy
ng bawat pahayag.
____Lipunan____1. Tumutukoy sa mga taong sama-samang naninirahan sa
isang organisadong komunidad na may iisang batas,
tradisyon, at pagpapahalaga.
__Social Group__2. Tumutukoy sa dalawa o higit pang taong may

pagkakatulad na katangian ng nagkakaroon ng ugnayan
sa bawat isa atn bumubuo ng isang ugnayang
panlipunan.
_____Status____3. Tumutukoy sa posisyong kinabibilangan ng isang

indibiduwal sa lipunan.
26
_____Kultura___4. Isang komplikadong sistema ng ugnayan na nagbibigay-
kahulugan sa paraan ng pamumuhay ng isang grupong
panlipunan o isang lipunan sa kabuuan
Pagpapahalaga_5. Nagsisilbing batayan ng mga asal, kilos, o gawi ng

isang indibiduwal sa lipunang kaniyang kinabibilangan.
_____Norms____6. Tumutukoy ito sa mga asal, kilos, o gawi na binuo at

nagsisilbing
pamantayan sa isang lipunan.
Isyung
Panlipunan
_______________7. Tumutukoy sa isang pampublikong bagay na
karaniwang kaugnay ito ng krisis o suliranin sa mga
institusyong panlipunan.
____Simbolo____8. Ang paglalapat ng kahulugan sa isang bagay ng mga

taong
gumagamit dito.
Sociological
Imagination
_______________9. Kakayahang makita ang kaugnayan ng mga
personal na karanasan ng isang tao at ang lipunang
kanyang ginagalawan.
___Paniniwala___10. Tumutukoy sa mga kahulugan at paliwanag tungkol

sa pinaniniwalaan at tinatanggap na totoo.
27
Ang Aking Lipunan
Ang bahaging ito ng lagumang pagsusulit ay nasa lebel ng Process/
skill.
Panuto: Gumuhit ng mapa ng iyong lipunan. Ipaliwanag ang ugnayan ng

mga istrukturang ito sa isa’t isa.
Pagsulat ng Sanaysay
Ang bahaging ito ng lagumang pagsusulit ay nasa lebel ng
Understanding.
Panuto: Sumulat ng sanaysay na nagpapahayag ng iyong pag-unawa

tungkol sa pagkakaiba ng personal na isyu at isyung panlipunan. Gamitin
ang sumusunod na rubric sa pagtupad ng gawain na ito.
Rubric sa pagmamarka ng sanaysay

Puntos
Pag-unawa Malinaw na naipaliwanag ang 6
pagkakaiba ng personal na isyu at
isyung panlipunan. Nakapagbigay ng
mga kongkretong halimbawa upang
suportahan ang mga paliwanag.
Organisasyon Kumprehensibo at malinaw ang daloy ng 5
ideya. Maayos na naipahayag ang
pagkakaiba at pagkakaugnay ng mga
tinalakay na konsepto.
Nilalaman Wasto at makatotohanan ang impormasyon. 5
Nakabatay ang nilalaman sa mga tinalakay
na paksa.
Teknikalidad Sumunod sa mga pamantayan sa pagsulat 4
ng sanaysay tulad ng paggamit ng tamang
bantas, kaayusan ng pangungusap, at
28
pagdebelop ng kaisipan.
Kabuuan
POST- ASSESSMENT MATRIX
Levels of What will I assess? MC ITEM CORRECT

Assessment ANSWER
Knowledge  Natatalakay 1. “Tumutukoy sa
ang katuturan mga taong sama-
ng lipunan at samang
naninirahan sa
ang mga
isang
bumubuo rito organisadong
komunidad na may B. Lipunan
iisang batas,
tradisyon, at Ang nakalahad
pagpapahalaga.” na
Ano ang pangungusap
binabanggit ng ay tumutukoy
pahayag? sa kahulugan
A. Kultura ng lipunan.
B. Lipunan
C. Pagpapahalaga
D. Paniniwala
Process/ Skills Nasusuri ang Suriin ang

istrukturang diyagram;
panlipunan at
ang mga elemento
nito
Ngayon ay may sapat ka nang kaalaman tungkol sa mga elem

istrukturang panlipunan. Ang iyong kaalaman sa mga bagay n
makakatulong sa pagsusuri at pag-unawa mo sa ilang isyu at hamong pa
29 tatalakayin sa bawat markahan.

Kung may mga isyu na dulot ng hindi mabuting ugnayan
Istrukturang panlipunan, mayroon din namang mga isyung may kaug
kultura. Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang iba’t ibang elemento ng
Elemento ng Istrukturang Panlipunan
Institusyon
Edukasyon Ekonomiya
Pamilya
Relihiyon Pamahalaan
Social Groups
Primary Group Secondary Group
Status Alin sa mga

sumusunod ang
Achieved Status tumpak na
paliwanag sa B. Ang
Ascribed Status
istrukturang istrukturang
panlipunan ayon panlipunan ay
Gampanin sa diyagram? binubuo ng
(Roles) A. Mahalaga ang mga
pag-alam sa elementong
istrukturang may
panlipunan upang kaugnayan sa
masagot ang mga bawat isa.
isyung panlipunan.
B. Ang Ipinakikita ng
istrukturang diyagaram ang
panlipunan ay mga
binubuo ng mga elementong
elementong may bumubuo sa
kaugnayan sa istrukturang
bawat isa. panlipunan.
C. Ang lipunan ay
binubuo ng
istrukturang
panlipunan at
element ng kultura.
D. Ang bawat
miyembro ng
lipunan ay may
gampaning sa
pagpapa-unlad ng
lipunang kanilang
ginagalawan.
Process/ Skills  Nasusuri ang “Ang kultura ay A. Ang kultura

30
kultura bilang isang ang nagbibigay
mahalagang kumplikadong paglalarawan
bahagi ng pag- sistema ng sa isang
ugnayan na lipunan.
aaral ng
nagbibigay-
lipunan kahulugan sa Ang kultura ay
paraan ng tumutukoy sa
pamumuhay ng kahulugan at
isang grupong paraan ng
panlipunan o isang pamumuhay ng
lipunan sa mga
kabuuan.” Ano ang mamamayan
ipinapahiwatig ng sa isang
pahayag? lipunan.
Naglalarawan
A. Ang kultura ang ito sa isang
nagbibigay lipunan.
paglalarawan sa
isang lipunan.
B. Bawat lipunan
ay may kani-
kaniyang kultura.
C. Mahalagang
bahagi ng isang
lipunan ang
kultura.
D.
Pinapakahulugan
ng kultura ang
mga gawi ng tao
sa isang lipunan.
Understanding  Naipaliliwanag Alin sa mga D. Lahat ng
ang sumusunod ang nabanggit ay
pagkakaiba at naglalarawan sa wasto tungkol
isyung sa isyung
pagkakatulad
panlipunan? panlipunan.
ng mga isyung A. Ang isyung
personal at panlipunan ay Ang lahat ng
isyung isang nilalaman ng
panlipunan pampublikong bawat
bagay. pamimilian ay
B. Ang isyung maliwanag na
panlipunan ay naglalarawan
karaniwang sa isyung
31
kumakatawan sa panlipunan.
suliraning
panlipunan.
C. Ang isyung
panlipunan ay
nakakaapekto sa
malaking bahagi
ng lipunan.
D. Lahat ng
nabanggit ay
wasto tungkol sa
isyung panlipunan.
Understanding  Nasusuri ang Alin sa mga C. Maging
bahagi ng sumusunod ang mulat sa
bawat isa sa nagpapakita ng lipunang
gampanin ng isang ginagalawan.
pagtugon sa
indibiduwal sa
mga isyu at pagtugon sa mga Ang pagiging
hamong isyu at hamong mulat sa mga
panlipunang panlipunan? nagaganap sa
kinahaharap A. Ipagsawalang- lipunang
sa bahala ang mga ginagalawan
kasalukuyan isyung hindi ka ng isang
apektado. indibiduwal ay
B. Iasa sa pangunahing
gobyerno ang hakbang sa
pagtugon sa mga paghahanap
isyu at hamong ng katugunan
panlipunan. sa mga isyung
C. Maging mulat nararanasan sa
sa lipunang isang lipunan.
ginagalawan.
D. Maghanap ng
lipunang walang
isyung
kinahaharap.
32
GABAY NG GURO
MODYUL 1: MGA HAMONG PANGKAPALIGIRAN
Markahan: Unang Markahan Bilang ng araw ng pagtuturo: 24
Mga Aralin:
A. Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran
1. Suliranin sa Solid Waste
2. Pagkasira ng mga Likas na Yaman
3. Climate Change
B. Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong

Pangkapaligiran
1.Disaster Management
2. Philippine Disaster Risk Reduction and Management

Framework
3. Community-Based Disaster and Risk Management Approach
C. Mga Hakbang sa Pagbuo ng Community-Based Disaster Risk

Reduction and Management Plan
1. Disaster Prevention and Mitigation
2. Disaster Preparedness
3.Disaster Response
4.Disaster Rehabilitation and Recovery
33
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap
Ang mga mag-aaral ay may pag- Ang mga mag-aaral ay nakabubuo

unawa sa mga sanhi at ng angkop na plano sa pagtugon
implikasyon ng mga hamong sa hamong pangkapaligiran tungo
pangkapaligiran upang maging sa pagpapabuti ng pamumuhay ng
bahagi ng pagtugon na tao
makapagpapabuti sa pamumuhay
ng tao
Aralin 1:  Natatalakay ang kasalukuyang

kalagayang pangkapaligiran ng Pilipinas
Konteksto ng Suliraning  Nasusuri ang epekto ng mga suliraning
Pangkapaligiran pangkapaligiran
 Natatalakay ang mga programa at
pagkilos ng iba’t ibang sektor upang
pangalagaan ang kapaligiran
 Natataya ang kalagayang
pangkapaligiran ng Pilipinas batay sa epekto at
pagtugon sa mga hamong pangkapaligiran
Aralin 2:  Naipaliliwanag ang katangian ng top-
down approach sa pagharap sa suliraning
Ang Dalawang Approach sa pangkapaligiran
Pagtugon sa mga Hamong  Nasusuri ang pagkakaiba ng top-down at
Pangkapaligiran bottom up approach sa pagharap sa suliraning
pangkapaligiran
 Nakabubuo ng konklusyon sa angkop na
approach sa pagharap sa suliraning
pangkapaligiran
Aralin 3:  Nauunawaan ang mga konsepto na may
kaugnayan sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan
Mga Hakbang sa Pagbuo  Naipaliliwanag ang mga hakbang sa
ng Community-Based pagsasagawa ng CBDRRM Plan
Disaster Risk Reduction  Natutukoy ang mga paghahandang
nararapat gawin sa harap ng panganib na dulot
34
and Management Plan ng mga suliraning pangkapaligiran
 Naisasagawa ang mga hakbang ng
CBDRRM Plan
 Napahahalagahan ang pagkakaroon ng
disiplina at kooperasyon sa pagharap sa mga
panganib na dulot ng mga suliraning
pangkapaligiran
 Nasusuri ang kahalagahan ng
Community-Based Disaster Risk Reduction
and Management Approach sa pagtugon sa
mga hamon at suliraning pangkapaligiran
Kakailanganing Pagkatuto: Pokus na Tanong:
Ang mabisang pagtugon sa Paano mabisang matutugunan ang mga

mga suliranin at hamong suliranin at hamong pangkapaligiran?
pangkapaligiran ay
nakasalalay sa aktibong
pakikilahok ng mga
mamamayan, at iba’t ibang
sektor ng lipunan sa mga
gawain ng pamahalaan
upang maiwasan ang
malawakang pinsala sa
buhay, ari-arian, at
kalikasan
Palala sa guro:
Ang yunit na ito ay nahahati sa tatlong aralin: (1) Ang Konteksto ng Suliraning
Pangkapaligiran; (2) Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong
Pangkapaligiran; at (3) Mga Hakbang sa Pagbuo ng Community-Based
Disaster Risk Reduction and Management Plan. Sa unang aralin ay
pagtutuunan ng pansin ang mga sanhi, epekto, at mga pagsusumikap upang
mabigyan ng kalutasan ang ilan sa mga suliraning pangkapaligiran sa ating
bansa. Ang ikalawang aralin naman ay nakatuon sa mga sanhi,epekto at
35
mga pagsusumikap na ginagawa ng Pilipinas sa pagharap sa mga banta ng
Climate Change. Nakatuon naman ang ikatlong aralin sa mga hakbang na
dapat gawin sa pagbuo ng Community-based disaster risk reduction and
management plan.
Sa aralin 1, mahalagang maipaunawa sa mag-aaral na ang epekto ng mga

suliraning pangkapaligiran ay hindi lamang sa kalikasan mismo kundi ito ay
malawak, magkakaugnay, at nararanasan sa iba’t ibang aspekto. Halimbawa,
ang suliranin sa solid waste management sa Pilipinas ay hindi lamang
nakaaapekto sa kapaligiran kundi maging sa kalusugan ng mga taong
naninirahan malapit sa dumpsite, sa kalidad ng tubig-inumin, sa pagpapabilis
at pagpapalubha ng climate change, at sa pisikal na kagandahan ng isang
lugar. Makikita rin ang kaugnayan nito sa usapin ng kahirapan at kabuhayan.
Maraming mga Pilipino na ang ikinabubuhay ay ang pamumulot ng basura o
kaya ay pangangalakal sa mga dumpsite dahil sa kawalan ng mapapasukang
trabaho, subalit, nanganganib ang kanilang kalusugan dahil sa kawalan ng
sapat na proteksiyon sa katawan. Kung ipatitigil naman ang pamumulot ng
basura sa mga dumpsite ay magugutom ang mga pamilyang umaasa dito.
Sa pagtatapos ng aralin 1, dapat na maunawaan din ng mga mag-aaral na

karamihan sa mga suliraning pangkapaligiran na nararanasan ay dulot ng
kawalang ng disiplina at mapang-abusong paggamit ng tao sa kaniyang
kapaligiran. Maiuugnay ng guro ang mga paksa sa aralin 1 dahil ayon sa mga
eksperto ang mga suliraning pangkapaligiran na ito ay nagpapalala sa epekto
ng Climate Change. Ang ilan sa mga ito ay ang malawakang pagbaha,
pagguho ng lupa, at malalakas na bagyo. Ayon sa mga eksperto, angating
mundo ay nasa estado kung saan hindi na maiiwasan pa ang climate change,
kung kaya’t dapat na maging handa tayo sa pagharap sa mga hamon na
dulot nito.
Natapos ang aralin 1 sa ideya na hindi na mapipigilan ang epekto ng
36
climate change kung kaya’t makararanas tayo ng mas mapanganib na mga
kalamidad na maaaring kumitil ng maraming buhay at sumira ng maraming
pag-aari. Kinakailangan nating maging handa sa pagharap mga hamon na
ito. Paano nga ba natin ito haharapin? Kadalasan, ang pananaw ng mga
Pilipino ay nakaatang sa balikat ng pamahalaan ang responsibilidad na mag-
isip at kumilos sa panahon ng kalamidad. Hindi ba’t maraming mga kawani
ng pamahalaan ang napupulaan kapag mabagal ang pagtugon nila sa
panahon ng kalamidad. Ang mga pananaw na ito ay nakasalig sa tinatawag
na top-down approach kung saan ang pamahalaan ang tagaplano at
kumikilos habang ang mga mamamayan ay tagatanggap lamang. Subalit, sa
lawak ng suliraning dulot ng mga kalamidad, mas nararapat na mayroong
sariling inisyatibo ang mga mamamayan? Ang isang mamamayan ay hindi
dapat maging tagatanggap lamang kundi dapat ay maging aktibong kabahagi
ng pagpaplano at pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Ito
naman ang sinasabi ng bottom-up approach. Dapat maipanunawa ng guro
sa mga mag-aaral ang kalakasan at kahinaan ng dalawang approach at kung
paanong ang pagsasanib ng dalawang ito ay makatutulong sa mabisang
pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
Sa aralin 3 ay matututuhan ng mga mag-aaral ang iba’t ibang yugto sa

pagsasagawa ng Community-Based Disaster Risk Reduction and
Management Plan. Magkaugnay ang aralin 2 at aralin 3 dahil ang ang
CBDRRM Plan ay nakabatay sa pinagsanib na top-down at bottom-up
approach. Sa aralin 3 dapat na ipagawa sa bata ang unang yugto dahil sa
pamamagitan nito ay matataya nila ang kapasidad ng kanilang lugar sa
pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Samantalang sa
ikalawang yugto naman ay magiging hitik sa impormasyon dahil nakapokus
ito sa mga bago at dapat gawin sa panahon ng kalamidad. Bilang guro,
maaaring maging malikhain sa pagpapagawa nito sa mga mag-aaral.
Maaaring magpagawa ng video, poster, dramatization, at kung ano pang
37
pamamaraan na angkop sa kakayahan at kagamitan ng inyong paaralan at
mag-aaral. Samantala sa ikatlo at ikaapat na yugto ay maaaring magsagawa
ng panayam ang mag-aaral sa mga mamamayan at kawani ng pamahalaan
upang makakuha ng mga datos na kailangan sa yugtong ito.
Sa huli, dapat na maipaunawa sa mag-aaral na ang mabisang pagtugon

sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay nakabataysa aktibong
pakikilahok ng mga mamamayan, at iba’t ibang sektor ng lipunan sa mga
gawain ng pamahalaan upang maiwasan ang malawakang pinsala sa buhay,
ari-arian, at kalikasan.
Inaasahang Produkto/Pagganap: Paggawa ng DRRM Plan na naaayon sa

kalamidad na naranasan o maaaring maranasan sa inyong lugar. Ang
pagsasagawa ng iba’t ibang yugto tulad ng Disaster Prevention and
Mitigation, Disaster Preparedness, Disaster Response at Disaster
Rehabilitation and Recovery ay dapat na isinagawa gamit ang top-down at
bottom-up approach.
Rubric sa Pagmamarka ng DRRM Plan
Kraytirya Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimula
4 3 2 1
Kaangkupan Naaayon ang Naaayon ang Hindi naaayon Hindi angkop

nilalaman ng DRRM nilalaman ng DRRM ang nilalaman ng sa komunidad
plan sa resulta ng plan sa resulta ng DRRM plan sa ang nabuong
isinagawang hazard isinagawang hazard resulta ng DRRM plan.
mapping, mapping, isinagawang
vulnerabilityassessmen vulnerabilityassessm hazard mapping,
t, at capability ent, at capability vulnerability
assessment ng assessment ng assessment, at
pamayanan. Kumuha pamayanan. capability
38
ng karagdagang datos Nagmula ang lahat assessment ng
mula sa mga lokal na ng datos mula sa pamayanan.
opisyal, mga residente mga opisyal ng lokal Hindi Kumuha ng
ng lugar, at mga na pamahalaan o karagdagang
nakaranas ng pamahalaang datos mula sa
nakaraang kalamidad pambarangay. mga lokal na
at nagamit ito ng opisyal, mga
maayos. residente ng
lugar, at mga
nakaranas ng
nakaraang
kalamidad
Nilalaman Impormatib ang Impormatib ang Hindi malinaw na Maraming

nabuong DRRM plan. nabuong DRRM plan. sinasabi ang mga nakalilitong
Malinaw na sinasabi Malinaw na sinasabi detalyeng dapat impormasyon
ang mga detalyeng ang mga detalyeng malaman ng mga sa nabuong
dapat malaman ng dapat malaman ng mamamayan sa DRRM plan
mga mamamayan sa mga mamamayan sa pagharap sa mga
pagharap sa mga pagharap sa mga kalamidad. Ang
kalamidad. Ang mga kalamidad. Ang mga mga nakatalang
nakatalang datos at nakatalang datos at datos at
impormasyon ay impormasyon ay impormasyon ay
updated at reliable. hindi updated at hindi updated at
reliable. reliable.
Praktikalidad Ang mga suhestyon sa Ang mga suhestyon Ang mga Ang mga
DRRM plan ay sa DRRM plan ay suhestyon sa nabuong
naaayon sa kakayahan naaayon sa DRRM plan ay suhestyon ay
ng pamayanan na kakayahan ng naaayon sa hindi
tugunan ang pamayanan na kakayahan ng nakabatay sa
kalamidad. Binigyang- tugunan ang pamayanan na kakayahan ng
diin ang lubusan at kalamidad. tugunan ang
39
episyenteng paggamit Binigyang-diin ang kalamidad. Hindi pamayanan.
ng mga kagamitan, lubusan at malinaw na
oras, at pondo ng episyenteng natalakay ang
pamayanan. paggamit ng mga lubusan at
kagamitan, oras, at episyenteng
Madaling maunawaan
pondo ng paggamit ng
ng mga mamamayan
pamayanan. kagamitan, oras,
ang DRRM plan dahil
at pondo ng
sa pagkamit ng mga Gumamit ng mga
pamayanan.
salita at simbolo na salita at termino na
angkop sa kanilang hindi gaanong Gumamit ng mga
pamayanan. maunawaan ng mga salita at termino
mamamayan. na hindi gaanong
maunawaan ng
mga
mamamayan.
Pagsunod sa Kumpleto ang lahat ng Kumpleto ang lahat Mayroong mga Hindi
Proseso bahagi ng isang DRRM ng bahagi ng isang bahagi ng DRRM sumunod sa
plan. Binuo ito batay sa DRRM plan. Binuo ito plan ang hindi proseso ng
pagsasanib ng top- gamit ang ang isa sa naisagawa. pagbuo ng
down at bottom-up dalawang approach. DRRM plan
approach.
Mapa ng Pagtataya
Uri ng
Pagtataya
Yugto ng Gawain
Pagkatuto ( Diagnostic,
Formative,
Summative )
40
Alamin Gawain 1. Sa Diagnostic
Gitna ng
Kalamidad
Gawain 2. Diagnostic
Inner/Outer Circle
Paunlarin Gawain 3. Data Formative

Retrieval Chart
Gawain 4. Sa Formative
Aking Komunidad
Gawain 5. Thesis Formative

Proof Worksheet
Gawain 6. Status Formative

Report
Gawain 7. Climate Formative

Change Forum
Gawain 8. Formative
Environmental
Issue Map
Pagnilayan at Gawain 9. Formative

Unawain Generalization
Chart
Paunlarin Gawain 10. Formative

Situational
Analysis
Gawain 11. Plus o Formative

Minus
Gawain 12. Formative

Dugtungan Mo
Gawain 13. KKK Formative
41
Chart

Pagsulat ng
Sanaysay
Pagnilayan at Gawain 15. My Formative

Unawain Idea Pad
Paunlarin Gawain 16. Formative

Hazard
Assessment Map

Vulnerability
Assessment Map

Capacity
Assessment
Template
Gawain 19. Be Formative

informed
Gawain 20. Flash Formative

Reporter
Gawain 21. Kung Formative

Ikaw Kaya

Unawain Summary Chart
Ilipat/Isabuhay Gawain 23. We Summative

Are Ready!
42
Panimula
Ang modyul na ito ay tungkol sa mga suliranin at hamong
pangkapaligiran na nararanasan ng tao sa kasalukuyan. Bilang mag-aaral at
mahalagang bahagi ng lipunan, mahalagang magabayan ng guro ang mga
mag-aaral na malaman kung ano ang iba’t ibang uri ng mga hamong
pangkapaligiran na ating nararanasan upang maging angkop ang gagawing
pagtugon. Mahalaga rin na maipasuri sa mga mag-aaral kung ano-ano ang
mga sanhi at bunga ng mga suliranin at hamong pangkapaligiran sa tao,
lipunan at sa ekonomiya. Kakailanganin ito ng mga mag-aaral upang sila ay
maging aktibong kalahok sa mga gawain ng pamahalaang tumutugon sa mga
suliranin at hamong pangkapaligiran.
Sa pagtatapos ng modyul na ito, inaasahang masagot ng mga mag-
aaral ang tanong na : Paano mabisang matutugunan ang mga suliranin at
hamong pangkapaligirann?
Ang gabay sa gurong ito ay naglalayong tulungan ang mga guro na
magsagawa ng isang pagtuturong makahulugan para sa pagkatuto ng mga
mag-aaral.
43
Panimulang Gawain
1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na
Tanong sa Learner’s Module (LM).
3. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul.
Ipasagot ang Panimulang Pagtataya. Ito ay pasasagutan sa mga mag-
aaral upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan, at pag-unawa sa
mga paksang tatalakayin.

Explanation/
How will I
score?
Knowledge Natatalakay 1. “Ang kagubatan ay tirahan ng iba’t ibang C. Yamang
ang mga nilalang na nagpapanatili ng balanse ng gubat. Ang
kasalukuyang kalikasan, mahalagang mapanatili ang teksto ay
kalagayang balanseng ito dahil kung patuloy na masisira tungkol sa
pangkapaligir ito ay maapektuhan din ang pamumuhay ng mga
an ng tao. Nagmumula din sa kagubatan ang iba’t kapakinabang
Pilipinas ibang produkto tulad ng tubig, gamot, damit, an na
at iba pang pangunahing pangangailangan nakukuha
ng tao. Mayroon ding mga industriya na mula sa
nagbibigay ng trabaho sa mga mamamayan
kagubatan
na nakasalalay sa sa yamang nakukuha mula
sa kagubatan.” Anong likas na yaman ang
tinalakay sa talata?
A. Yamang tubig C. Yamang gubat
B. Yamang lupa D. Yamang mineral
44
Knowledge Nasusuri ang Para sa bilang 2-4, basahin ang ulat ng
epekto ng Senate Economic Planning Office tungkol sa
mga
epekto ng mga kalamidad sa Pilipinas.
suliraning
pangkapaligir
National Disaster at a Glance(Senate
an
Economic Planning Office, 2013)
Impact of Natural Disasters Natural disasters can cause

considerable loss of lives, homes, livelihood and
services. They also result in injuries, health problems,
property damage, and social and economic disruption.
From 2000 to 2012, natural disasters in the Philippines
caused the death of 12,899 people and injury to 138,116
persons. These disasters also affected more than 71
million individuals and rendered almost 375,000 persons
homeless. The socio-economic damages are estimated
at US$3.37 billion with average annual damages of
US$251.58 million.
2. Ano-anong mga aspekto ang naapektuhan

ng mga kalamidad na naranasan sa
Pilipinas?
A. Kalusugan, Kabuhayan, at Kalikasan
45
B. Kabuhayan, Kalakalan, at Kalusugan
C. Kalakalan, Kapayapaan, at Kalikasan
B. Kabuhayan,
D. Kapayapaan, Kabuhayan, at Kultura
Kalakalan, at
Kalusugan
Process/ Skills 3. Gumawa ng graphic organizer na Rubric para sa

nagpapakita ng epekto ng kalamidad sa pagmamarka
ng graphic
pamumuhay ng tao. organizer
1 – kung
ipinapakita sa
graphic
organizer na
ang kalamidad
ay may epekto
sa iba’t ibang
aspekto ng
pamumuhay
ng tao
.75 – kung ang

naipakitang
epekto ay
nakasentro
lamang sa
kalikasan o
kapaligiran
.5 – kung hindi
naipakita ang
kahit na anong
epekto ng
kalamidad sa
pamumuhay
ng tao
46
Understanding 4. Sumulat ng tatlo hanggang limang Rubric para sa
pangungusap tungkol sa iyong pagmamarka
ng talata
mabubuong kaisipan tungkol sa epekto ng
mga suliranin at hamong pangkapaligiran 1 – kung
ipinapakita sa
sa pamumuhay ng tao.
talata na ang
mga suliraning
pangkapaligira
n ay
magkakaugna
y at may
epekto sa iba’t
ibang aspekto
ng
pamumuhay
.75 – kung
ipinakita sa
talata na ang
mga suliraning
pangkapaligira
n ay
magkakaugna
y
.5 – kung hindi
naipakita sa
talata na ang
suliraning
pangkapaligira
n ay may
epekto sa iba’t
ibang aspekto
ng
pamumuhay
Knowledge Natatalakay 5. Anong batas ang ipinatupad upang A. Republic Act
ang mga 9003
magkaroon ng legal na batayan sa iba’t ibang
programa at
desisyon at proseso ng pamamahala ng solid
pagkilos ng
iba’t ibang waste sa bansa?
sektor upang
pangalagaan
47
ang A. Republic Act 9003 C. Republic Act 7942
kapaligiran
B. Republic Act 8742 D. Republic Act 7586
Process/ Skills Natataya ang Para sa bilang 6, tignan ang graph tungkol sa
kalagayang
forest cover ng Pilipinas mula 1990 hanggang
pangkapaligir
an ng 2015.
Pilipinas batay
sa epekto at
pagtugon sa
mga hamong
pangkapaligir
an
26.5
26.0
25.5
25.0
24.5
24.0
23.5
23.0
22.5
22.0
1990 1995 2000 2005 2010 2015
1990 - 2015
48
Ano ang ipinakikita ng graph tungkol sa forest
cover ng Pilipinas?
A. Napanatili ng Pilipinas ang kagubatan nito C. Nagkaroon

mula noong 1990 hanggang sa kasalukuyan ng paglawak sa
forest cover ng
B. Nagkaroon ng paglawak ng forest cover
Pilipinas sa
ng Pilipinas mula 1990-2015.
pagitan ng
C. Nagkaroon ng paglawak sa forest cover 2010-2015.
ng Pilipinas sa pagitan ng 2010-2015.
D. Pangunahing pinagkukunang yaman ng

Pilipinas ang kagubatan nito.
Under- Natatalakay 7. Bakit mahalaga ang pagtutulungan ng iba’t A. Kabalikat

standing ang mga ibang sektor sa pagsugpo sa mga suliraning ang lahat sa
programa at
pangkapaligiran? pagsugpo sa
pagkilos ng
iba’t ibang iba’t ibang
A. Kabalikat ang lahat sa pagsugpo sa iba’t
sektor upang suliraning
pangalagaan ibang suliraning pangkapaligiran.
pangkapaligiran
ang
kapaligiran B. Malawak na suliranin ang mga isyung .
pangkapaligiran na nararapat harapin ng iba’t
ibang sektor sa lipunan.
C. Makababawas sa mga gastusin ng

pamahalaan ang pagtulong ng iba’t ibang
sektor sa pagsugpo sa mga suliraning
pangkapaligiran.
D. Mahihikayat ang maraming dayuhan na

pumunta sa ating bansa kung mawawala ang
mga suliraning pangkapaligiran nito.
49
Knowledge Naipaliliwanag 8. Alin sa sumusunod na situwasiyon ang
ang katangian
nagpapakita ng top-down approach sa
ng top-down
approach sa pagbuo ng Disaster Risk Reduction and
pagharap sa
Management (DRRM) Plan?
suliraning
pangkapaligir
an A. Pinamunuan ni Kerwin, isang lider ng Non
Government Organization (NGO) ang
pagtukoy sa mga kalamidad na maaaring
maranasan sa kanilang komunidad.
B. Ipinatawag ni Kapitan Daniel Milla ang

kaniyang mga kagawad upang bumuo ng
plano kung paano magiging ligtas ang
kaniyang nasasakupan mula sa panganib ng
paparating na bagyo.
C. Hinikayat ni Albert ang kaniyang mga

kapitbahay na maglinis ng estero upang
maiwasan ang pagbara nito na maaaring
magdulot ng malalim at matagalang pagbaha
sa darating na tag-ulan.
D. Nakipag-usap si Kelly sa mga may-ari ng

malalaking negosyo sa kanilang komunidad
upang makalikom ng pondo sa pagbili ng
mga first aid kit at iba pang proyekto bilang
paghahanda sa iba’t ibang kalamidad.
50
Process/ Skills Nasusuri ang Basahin ang teksto para sa bilang 9-10 1 – kung
pagkakaiba nasuri ang
ng top-down lahat ng
at bottom up pagkakatulad
approach sa
at pagkakaiba
pagharap sa
ng dalawang
suliraning
pangkapaligir
approach
an
Sa bottom-up approach, nagsisimula sa mga mamamayan at iba pang sektor
ng lipunan ang mga hakbang sa pagtukoy, pag-aanalisa, at paglutas sa mga .75 – kung
suliranin at hamong pangkapaligiran na nararanasan sa kanilang nasuri lamang
pamayanan. Ito ay taliwas satop-down approach. Ang top-down approach sa ang lahat ng
disaster management plan ay tumutukoy sa situwasiyonkung saan lahat ng pagkakatulad
gawain mula sa pagpaplano na dapat gawin hanggang sa pagtugon sa o pagkakaiba
panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas nakatataas na tanggapan o dalawang
ahensya ng pamahalaan. Binigyang-diin nina Shesh at Zubair (2006) na approach
hindi natutugunan ng top-down approach ang mga pangangailangan ng
pamayanan at napababayaan ang mga mamamayang may mataas na
posibilidad na makaranas ng malubhang epekto ng kalamidad. Limitado ang
pagbuo sa disaster management plan dahil tanging ang pananaw lamang ng .5 – kung hindi
mga namumunoang nabibigyang pansin sa pagbuo ng plano. nasuri ang
pagkakatulad
Ang kahinaang ito ng top-down approach ang nais bigyang katugunan ng at pagkakaiba
bottom-up approach. Binibigyang pansin dito ang maliliit na detalye na may
ng dalawang
kaugnayan sa mga hazard, kalamidad, at pangagangilangan ng pamayanan.
approach
Ang pangunahing batayan ng plano ay ang karanasan at pananaw ng mga
mamamayang nakatira sa isang disaster-prone area.
9. Sa pamamagitan ng Venn Diagram, suriin
ang pagkakatulad at pakakaiba ng katangian
ng top-down at bottom-up approach.
Top down approach Bottom up approach
51
Rubric para sa
pagmamarka
ng talata
1 – kung
ipinapakita sa
talata na higit
na epektibo
10. Batay sa teksto, ano ang iyong ang
pagsasanib ng
mabubuong pangkalahatang ideya sa dalawang
pagkakaiba ng top-down at bottom-up approach sa
pagharap sa
approach? Ilahad ito gamit ang tatlo
mga suliranin
hanggang limang pangungusap. at hamong
pangkapaligira
n
.75 – kung
ipinapakita sa
talata na mas
epektibo ang
isa sa
dalawang
approach sa
pagharap sa
mga suliranin
at hamong
pangkapaligira
n
.5 – kung hindi
naipakita sa
ang ideya
tungkol sa
nararapat na
approach sa
pagharap sa
mga suliranin
at hamong
pangkapaligira
n
52
Process/Skill Nakabubuo Tignan ang kasunod na pigura upang
ng konklusyon
masagot ang tanong bilang 11-12:
sa angkop na
approach sa
pagharap sa
suliraning
pangkapaligir
an
STEP 1: STEP 2: STEP 3: STEP 4:
Community Identification of Identification of Local and Integrated

Engagement Vulnerability Scientific Strategies Strategy
Factors Local Strategies
- Past and present
Community Identification of
Integrated Strategy
Engagement: intrinsic and extrinsic
- Examples may
components
include: land use
contributing to hazard
planning, building - Addressing intrinsic
- Collaboration with vulnerability.
methods, food components to DRR
community and strategies, social hazards
stakeholders linkages and
Identification through: Scientific Strategies
environmental
strategies
1. Community - Dependent on
- Identification of situation analysis
- Past and present effectiveness level of
community goals
each strategy
2. Identification of
identified
priorities
- Establishing a - Examples may
rapport include: land use
Processand trust
Framework
planning, building
integrating local and scientific
knowledge (J. Mercer)
methods, food
Ongoing revision and evaluation
strategies, social
linkages and
53 environmental
strategies
11. Pagtuunan ng pansin ang Step 1, bakit
mahalaga ang pagkakaroon ng community
engagement kung saan nakapaloob ang
collaboration with community and
stakeholder?
A. Makatutulong ito upang makalikom ng mas

maraming pondo
B. Malaki ang posibilidad na maging

tagumpay ang proyekto kapag pinagplanuhan
C. Mas magiging kumprehensibo at

matagumpay ang plano kung binubuo ito ng
iba’t ibang sektor
D. Magiging makabuluhan ang plano kung

ang gagawa nito ay ang mga mamamayan
Understanding 12. Suriin ang Step 3 at Step 4, bakit mas 1 – kung

hinihikayat ang pagsasanib o integrasyon ng naipaliwanag
ang
mga lokal at siyentipikong istratehiya sa
kahalagahan ng
pagbuo ng Disaster Risk Reduction and pagsasanib ng
Management Plan? Ilahad ito sa tatlo top-down at
bottom-up
hanggang limang pangungsap.
approach
.75 – kung
natalakay ang
kalakasan ng
isang approach
lamang
54
.5 – kung hindi
naipaliwanag
ang
kahalagahan ng
kahit na anong
approach
Knowledge Nauunawaan 13.Ano ang unang yugto ng Community-

ang mga Based Disaster Risk Reduction and
konsepto na
Management Plan?
may
kaugnayan sa
A. Disaster Prevention and Mitigation
pagsasagawa
ng CBDRRM
B. Disaster Response
Plan
C. Hazard Assessment
D. Recovery and Rehabilitation
Knowledge Naipaliliwanag 14. Alin sa sumusunod ang HINDI bahagi ng

ang mga
unang yugto ng Community- Based Disaster
hakbang sa
pagsasagawa Risk Reduction and Management Plan?
ng CBDRRM
Plan A. Capability Assessment
B. Hazard Assessment
C. Loss Assessment
D. Vulnerability Assessment
55
Process/Skill Naipaliliwanag Basahin ang kasunod na teksto para sa
ang mga bilang 15-17:
hakbang sa
pagsasagawa Ang Disaster Risk Reduction and Management
ng CBDRRM Plan ay mayroong apat na yugto: Disaster Prevention and
Plan
Mitigation, Disaster Preparedness, Disaster Response, at
Disaster Rehabilitation and Recovery. Sa unang yugto ay
isinasagawa ang iba’t ibang pagtataya tulad ng hazard
assessment, risk, vulnerability assessment, at capacity
assessment. Ang mga impormasyong makukuha rito ay
gagamitin bilang batayan sa iba pang yugto ng plano. Sa
ikalawang yugto naman ay ipinagbibigay-alam sa mga
mamamayan ang mga dapat gawin bago at habang
nararanasan ang isang kalamidad upang maiwasan ang
higit na pinsala sa buhay at ari-arian. Samantala sa
ikatlong yugto ay inilalahad ang mga dapat gawin na
pagtugon habang nararanasan ang kalamidad. Sa ikaapat
na yugto ay inilalatag ang plano kung paano matutulungan
ang mga nasalanta at maging ang komunidad na
bumangon mula sa naganap na kalamidad.
56
Para sa tatlong puntos, gumawa ng
flowchartna nagpapakita ng pagkakasunod-
sunod ng apat at dahilan kung bakit
isinasagawa ang apat na yugto ng Disaster
Risk Reduction and Management Plan.
57
Understanding Nasusuri ang Para sa 18-20, basahin ang sumusunod na 3 puntos –
kahalagahan artikulo at punan ng tamang sagot ang kung napunan
ng summary chart
Community- ng tamang
Based sagot ang
Disaster Risk lahat ng
Reduction and Unang artikulo.Ang unang artikulo ay bahagi ng
Management
Approach sa hango mula sa ulat ni Agnes Espinas summary chart
pagtugon sa at nagawang
(2013) na tumatalakay sa Disaster Risk
mga hamon at masuri ang
suliraning Management sa lalawigan ng Albay. pagkakatulad
pangkapaligir
an ng ideyang
inilhahad ng
mga nabasang
Geography and Public Planning: teksto
Albay and Disaster Risk Management
Agnes Espinas
Bago pa man magkaroon ng mga organisasyong may responsibilidad na tumugon

sa mga kalamidad binibigyang babala ang mga tao sa pamamagitan ng pagpapatunog ng
kampana ng simbahan. May mga pagkakataon na may inaatasang tagapamalita ang isang
barangay na magbibigay-babala sa mga tao sa paparating na bagyo o anomang uri ng
kalamidad. Ang iba ay umaasa sa pakikinig ng balita sa radyo upang magkaroon ng
kaalaman sa estado ng kalamidad. Walang sinusunod na sistema o programa ang
pagbangon mula sa isang kalamidad.
58
Karaniwan, nasa pansariling desisyon ng isang komunidad
ang mga paraan kung paano maiiwasan ang malawakang 2 puntos –
pagkasirang dulot ng isang kalamidad. Nasa kanilang pagpapasya kung
kung kailan dapat lumikas sa mas ligtas na lugar. Ang pagtungo sa nasagutan ng
mga evacuation centers, na karaniwang mga pampublikong tamang ang
paaralan, ang paraan upang magkaroon ng access ang mga biktima lahat ng
ng kalamidad ng pagkain, damit, at gamot. Inaasahang sa mga oras bahagi ng
ng kalamidad, may mga gagawin ang mga lokal na opisyal upang summary chart
masigurong ligtas ang kanilang mga nasasakupan subalit, walang subalit hindi
sinusunod na protocol at nakahandang plano sa pagharap sakaling
nasuri ang
magkaroon ng kalamidad sa kanilang lugar.
pagkakatulad
ng ideyang
inilalahad ng
Bago ang taong 1989, ang istratehiya ng Albay sa disaster mga teksto
risk management ay tinatawag na “after-the-fact-disaster
response”.(Romero, 2008:6) Ang paraan ng pamahalaang
pamprobinsya, mahahalagang ahensya ng lokal na pamahalaan, at
iba pang institusyon ay pagtugon at reaksiyon lamang sa mga 1 punto – kung
naganap na kalamidad. Gayundin naman, hindi nagkakaroon ng hindi wasto
pangmatagalang paghahanda para sa kalamidad. Pangunahing ang sagot sa
pinagtutuunan ng pansin ang kaligtasan ng mga naapektuhang summary
pamilya at ang pagbibigay ng relief assistance sa panahon ng chart.
kalamidad.
Ang mga gawain ng iba’t ibang ahensya na may kinalaman

sa pagharap sa kalamidad ay maituturing na nabuo lamang upang
tugunan ang pangangailangan at hindi bahagi ng regular na
tungkulin ng nasabing ahensya ng pamahalaan. Ang mga disaster
control group ay nabuo lamang dahil sa pagkakaroon ng isang
kalamidad. Sa pagkakaroon ng kalamidad, ilan sa mga gawain ng
disaster control group ay ang pagbibigay ng mga early warning
signal, paglikas ng mga apektadong pamilya, pamimigay ng mga
relief goods, at pagkakaloob ng mga tulong medikal. Sa punto ng
paghahanda sa kalamidad, nagkakaroon ng mga pagsasanay at drill
subalit hindi ito regular na nagaganap. Matapos ang kalamidad,
nakatuon naman ang mga gawain sa rehabilitasyon ng mga nasirang
imprastruktura bunga ng dumaang kalamidad.
Taong 1989, sa tulong ng gobyerno ng Italy, pinagtibay ng

lalawigan ng Albay ang pagkakaroon ng community-based disaster
59
preparedness upang mabawasan ang malawakang pagkawala ng
buhay at pagkasira ng ari-ariang dulot ng mga kalamidad sa kanilang
lalawigan.
Ikalawang Artikulo. Ang ikalawang
aritkulo ay hango mula sa ulat ng
Partnerships for Disaster Reduction –
South east Asia Phase 4 (2008). Ang
ulat ay tungkol sa implementasyon ng
Community-Based Disaster Risk
Management sa Pilipinas.
Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) Projects and

Programs Implemented by Non-Government Organiations (NGOs)
Sa kasalukuyan, mayroong mga internasyunal at lokal na mga NGO ang nakikibahagi

sa mga gawaing may kaugnayan sa CBDRM sa 55 probinsya at siyudad sa Pilipinas. Sa
55 probinsya at siyudad, 43, ang natukoy na mga at-risk, na siyang naging pokus ng mga
gawain ng READY Project. Makikita sa talahanayan ang iba’t ibang organisasyon na
nagpatupad ng mga gawain may kaugnayan sa CBDRM. Ang mga organisasyong ito ay
isinaayos sa kategoryang internasyunal na NGO, lokal na NGO, NAPCVDC NGOs.
Ang mga natitirang NGOs ay miyembro ng Victims of Disaster and Calamities (VDC)
Sector of National Anti-Poverty Commission (NAPC). Ang limang NGOs ay na ito ay ang
Balay Rehabilitation Center, Inc (Balay), Creative Community Foundation, Inc (CCF),
Pampanga Disaster Response Network, Inc (PDRN), Philippine Relief and Development
Services, Inc (PhilRADS), at PNRC Agusan Del Norte–Butuan City Chapter.
Ang mga nabanggit na internasyunal at lokal na NGOs ay may kabuuang 51

CBDRM-related na proyekto at programa. Subalit, mayroon lamang dalawang NGOs na
may kasalukuyang programa na may kaugnayan sa Hydro-meteorological Disaster
Mitigation for Secondary Cities in Asia (PROMISE). Ito ay matatagpuan sa Dagupan City,
sa Pangasinan at sa Easter Visayas.
60
Talahanayan 1.11 – List of Non-Government
Organizations that have Implemented
Community-Based Disaster Risk
Management (CBDRM) Activities
Sanggunian: Partnerships for Disaster

Reduction – Southeast Asia Phase 4
(2008)
61
Ikatlong Artikulo. Ang ikatlong artikulo
ay hango mula sa artikulo ni Lorna P.
Victoria, (2001) ang director ng Center
for Disaster Preparedness ng Pilipinas.
Replicating Ideally Prepared Communities
(Abinales, 2002 at Heijmans & Victoria, 2001)
Kahit ang Buklod Tao lamang ang tanging people’s organization sabagong
tatag na Philippine Disaster Management Forum, tiniyak pa rin nito na ang
presensiya, tinig, at interes ng mga pamayanan sa CBDM ay mapapanatili.
Pagkatapos ang matagumpay na disaster preparedness at emergency response
activities tulad ng maayos na paglikas, search and rescue at evacuation center
management ng mga pamayanan mula pa noong 1997, tumulong na rin ang Buklod
Tao sa iba pang pamayanan upang maging matagumpay ang kanilang CBDM. Ang
Buklod Tao ay isang environmental people’s organization na binuo ng mga residente
ng Doña Pepeng Subdivision at mga informal settlers ng North at South Libis, Brgy.
Banaba, San Mateo noong Pebrero 1997 pagkatapos ang pagkilos ng pamayanan
laban sa plano ng isang construction company na magtayo ng isang cement batching
plant sa katabing lupaing agrikutlural. Naniniwala silang magdudulot lamang ito ng
Summary chart
mga pagbaha sa kanilang pamayanan dahil na rin sa lokasyon nito sa delta ng mga
ilog Nangka at Marikina.
Pagkatapos ng isang araw na Disaster Management and Preparedness

Seminar noong Hunyo 1997, binuo ng Buklod Tao ang Disaster Response
Committee (DRC) na mayroong 33 miyembro at nagbalangkas ng Counter Disaster
Plan. Tatlong disaster management teams ang binuo at ang emergency rescue at
evacuation plan ay inayos (kasama ang pagbuo sa 3 bangkang fiberglass). Mula sa
konseho ng barangay ay nagkaroon ang Buklod Tao ng isang life jacket. Mula sa
ibang mga donasyon ay nakalikom ang samahan ng pondo (humigit kumulang Php
30,000) na pambili ng flashlights, baterya, mga tali, megaphones, first aid kits at mga
kagamitan sa pagbuo ng tatlong rescue boats. Dalawang buwan pagkatapos ng
disaster preparedness seminar, Paraisang bagyo puntos,
sa tatlong ang muling tumama
punan ng sa pamayanan.
Kahit na maraming bahayang nasira ay wala namang namatay at maraming naisalba
tamang sagot ang summary chart:
ang mga mamamayan. Simula noon, maaari nang makaiwas sa kapahamakan dahil
sa flood-level monitoring, early warning, evacuation, rescue operations, at relief
assistance activities ng DRC at Buklod Tao.
62
Paano tinugunan ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran?
Batay sa unang artikulo Batay sa ikalawang artikulo Batay sa ikatlong artikulo
Batay sa tatlong artikulo na aking sinuri, masasabi ko na ang pagtugon sa mga

suliranin at hamong pangkapaligiran ay dapat na ______________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
________________________________________________.
63
Panimula
Ang modyul na ito ay tungkol sa mga isyu at hamong pangkapaligiran
na nararanasan ng tao sa kasalukuyan. Bilang mag-aaral at mahalagang
bahagi ng lipunan, mahalagang magabayan ng guro ang mga mag-aaral na
malaman kung ano ang iba’t ibang uri ng mga hamong pangkapaligiran na
ating nararanasan upang maging angkop ang iyong gagawing pagtugon.
Mahalaga rin na maipasuri sa mga mag-aaral kung ano-ano ang mga sanhi at
bunga ng mga isyu at hamong pangkapaligiran sa tao, lipunan at sa
ekonomiya. Kakailanganin ito ng mga mag-aaral upang sila ay maging
aktibong kalahok sa mga gawain ng pamahalaang tumutugon sa mga
Sa pagtatapos ng modyul na ito, inaasahang masagot ng mga mag-
aaral ang tanong na : Paano mabisang matutugunan ang mga suliranin at
hamong pangkapaligirann?
Ang gabay sa gurong ito ay naglalayong tulungan ang mga guro na
magsagawa ng isang pagtuturong makahulugan para sa pagkatuto ng mga
mag-aaral.
Panimulang Gawain
1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na Tanong
sa Learner’s Module (LM).
4. Ipasagot ang Panimulang Pagtataya. Ito ay pasasagutan sa mga mag-
Aralin 1: Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran
64
ALAMIN
Pagkatapos ipagawa sa mga mag-aaral ang mga panimulang

gawain ay ihanda sila para sa gawain ng ALAMIN. Nilalayon ng bahaging
ito na tukuyin ang mga paunang ideya ng mga mag-aaral tungkol sa
katangian ng suliraning pangkapaligiran, mga epekto nito, at halimbawa ng
pagtugon dito. Ang mga gawain para sa modyul na ito ay inaasahang
matukoy ang mga inisyal na ideya ng mga mag-aaral sa buong modyul.
Gawain 1. “Sa Gitna ng Kalamidad”

Ang unang gawain para sa bahagi ng ALAMIN ay isang simulation. Nilalayon
nito na maiparanas sa mag-aaral ang situwasiyon na may kaugnayan sa
paksa. Sa pamamagitan ng pagtatala ng reaksiyon, tugon, kilos, at sagot ng
mga mag-aaral ay masusuri ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral.
Sundin ang sumusunod na hakbang:

1. Pagkatapos magbigay ng pre-test at ito ay maiwasto ay ipadala bilang
takdang aralin sa mag-aaral ang sumusunod:
a. cellphone (maaring replika o totoong gamit)
b. emergency o first aid kit
c. iba pang props na naiisip ng guro na maaaring gamitin para sa
simulation ng isang kalamidad
2. Sa araw ng pagsasagawa ng simulation ay sundin ang sumusunod:

2.1 Hatiin ang klase sa apat na pangkat:
Pangkat 1 – mga kawani ng pamahalaan
Pangkat 2 – miyembro ng NGO
Pangkat 3 – media personnel
Pangkat 4 – mga pangkaraniwang mamamayan
65
2.2 Kailangang ipakita ng bawat pangkat ang kanilang mga gagawin sa
panahon kalamidad sa senaryo:
Unang senaryo: Bago maranasan ang kalamidad
Ikalawang senaryo: Habang nararanasan ang kalamidad
Ikatlong senaryo: Pagkatapos maranasan ang kalamidad
Pagpoproseso ng gawain:
Ang pagpoproseso ay gagawin pagkatapos ng bawat senaryo upang
makita ng guro ang lawak ng kaalaman ng mag-aaral sa bawat yugto ng
disaster risk reduction and management plan.
Mga Gabay na Tanong

1. Ano ang naisip ninyong hakbang sa bawat senaryo?
2. Bakit ito ang inyong naisip na gawain?
3.Paano makatutulong ang hakbang na inyong naisip sa pagharap sa
kalamidad?
4. Ano ang maaaring mangyari kung ang pagharap sa kalamidad ay nasa
kamay lamang ng iisang pangkat? Bakit?
5. Paano ang mabisang pagtugon sa mga suliranin at hamong
pangkapaligiran?
3. Mahalagang isaisip ng guro ang mga hakbang na ginawa ng mag-aaral at

ang kanilang naging sagot sa mga gabay na tanong dahil ito ang
magsisilbing batayan niya kung saan magsisimula sa pagtatalakay ng
modyul na ito. Kung kakaunti ang alam ng mag-aaral ay kailangan niyang
magbigay ng maraming takdang aralin upang magbasa ang mga mag-
aaral, kung malawak na ang kanilang kaalaman ay magpokus na lamang
sa mga bahagi na hindi pa nila gaanong nauunawaan.
66
Mungkahing Gawain
Awit-suri
Ang gawaing ito ay maaaring gamiting pamalit sa Salaysay-larawan.
Magsaliksik ng awitin na ang tema ay tungkol sa pagkasira ng ating
kapaligiran. Maaari itong ipaawit o ipakinig sa mga mag-aaral. Upang higit na
maging kaaya-aya sa mga mag-aaral ang gawaing ito, gumamit ng
presentasyon na ang ipinakikitang larawan at background music ay tungkol
sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
Gamiting gabay ang sumusunod na tanong sa pagpoproseso ng
gawain.
1. Ano ang pangunahing tema ng awitin o presentasyon?
2. Bakit nagaganap ang mga hamon at suliraning pangkapaligiran na ipinakita
sa presentasyon?
3. Paano ito nakaapekto sa tao at kapaligiran?
Gawain 2. Inner/Outer Circle

Ang isa pang gawain na magbibigay ng ideya sa guro sa lawak ng
kaalaman ng mag-aaral tungkol sa paksa ay sa pamamagitan ng pagsagot sa
map of conceptual change na Inner/Outer Circle.
Sundin ang sumusunod na panuto:
1. Ipabasa sa mag-aaral ang pangunahing tanong.
2. Pasagutan ang tanong sa loob na bilog na may nakalagay na “Inisyal
na sagot”.
3. Isulat sa pisara ang ilang sagot ng mga mag-aaral. Maaaring itanong
sa kanila ang dahilan ng kanilang mga sagot.
4. Tanggapin ang lahat ng sagot ng mag-aaral sa bahaging ito.
5. Lagumin ang kanilang mga sagot sa pamamagitan ng pagbibigay-diin
sa kung ano ang mga pinakakaraniwang sagot.
67
Inisyal na
Sagot
Panghuling Sagot
Mungkahing Gawain
IRF Chart
Pagkatapos maisagawa Gawain 1 ay bigyang-pansin ang paunang
ideya ng mga mag-aaral sa tanong na “Paano mabisang matutugunan ang
mga suliranin at hamong pangkapaligiran?”Sundin ang sumusunod na
hakbang:
1. Ipasulat sa mga mag-aaral ang mga kanilang paunang sagot sa hanay
ng Initial.
2. Tanggapin ang sagot ng mag-aaral maging ito man ay tama o mali
dahil magsisilbi itong batayan ng antas ng kaalaman at pag-unawa ng
mag-aaral bago magsimula ang pagtalakay sa aralin.
68
3. Iproseso ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagtukoy sa
pinakapangkaraniwang tugon ng mag-aaral.
4. Ipaalala sa mga mag-aaral na ang kolum ng Refined at Final ay
sasagutan sa ibang bahagi ng modyul.
5. Iminumungkahi na ipalagay ang IRF Chart sa portfolio o notebook
kung saan ay maaari niyang balikan at makita ang kaniyang mga sagot
sa Initial at Refined.
Tanong: Paano ang mabisang pagtugon sa mga suiranin at hamong

pangkapaligiran?
Initial Refined Final
Sa bahaging ito ay maaaring hindi masagot o kaya ay kaunti lamang

ang maging sagot ng mag-aaral sa mga gawain lalo na sa pagsagot ng
Inner/Outer Circle. Ito ay inaasahan dahil hindi pa niya lubusang alam ang
paksa at maaaring limitado ang kaniyang nabasa tungkol dito. Ang kanilang
mga sagot sa bahagi ng Alamin ay magsisilbing gabay ng guro sa mga
paksang higit na pagtutuunan ng pansin.
Mahalagang isaisip din ng guro na tanggapin ang lahat ng sagot sa
bahaging ito at balikan ang mga sagot ng mag-aaral sa bahagi ng Paunlarin.
Sa ganitong paraan, maaaring maitama ang mga maling konsepto o
kaalaman ng mag-aaral o kaya naman ay mapagtibay ang mga wastong pag-
unawa na kanilang taglay bago pa ang aralin. Iminumungkahi na ipalagay sa
69
portfolio o sa compilation of activities ang tugon ng mag-aaral sa Inner/Outer
Circle upang magamit ito sa paghahambing ng sagot sa susunod na bahagi
ng modyul.
PAUNLARIN
Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa

mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal
na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga
mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa
kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa pagtatapos ng
araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak
nang pag-unawa sa kaligiran at katuturan ng mga suliranin at
hamong pangkapaligiran. Bilang guro, tungkulin mong gabayan sila
sa pagwawasto ng kanilang mga paunang kaalaman tungkol sa
paksa.
Paksa:Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran

Ang unang aralin sa modyul na ito ay tumatalakay sa iba’t ibang
suliranin at hamong pangkapaligiran na nararanasan sa ating bansa sa
kasalukuyan. Ito ay nahahati sa tatlong bahagi: una ay ang suliranin sa solid
waste, ang ikalawa ay ang pagkaubos ng mga likas na yaman, at ang ikatlo ay
nakatuon sa Climate Change.
Sa pagtalakay ng suliranin sa solid waste ay maaari itong simulan sa
pamamagitan ng pagsusuri sa kasunod na larawan.
70
Konsepto: Gayola, Kryshnna Nefertari T., Ateneo De Manila University
Iginuhit ni: Roque, James Victor E., Tinajeros National High School
Situwasiyon
Epekto sa Tao at sa Kapaligiran
71
1. Ano ang situwasiyon na maaaring maganap kasunod ng pagtatapon ng

isang pasahero ng basura? Bakit ito ang iyong naisip?
2. Sa iyong sagot sa epekto, sino sa palagay mo ang higit na nakararanas ng

mas mabigat na suliranin, ang tao o ang kapaligiran? Bakit?
3. Paano maiiwasan ang epekto ng mga suliraning pangkapaligiran?
Sa paglalahad ng nilalaman ng aralin, maaaring mag-isip ang guro ng mga

student-centered na gawain tulad ng pagpapagawa ng presentasyon, case study,
at gallery walk.
Gawain 3. Data Retrieval Chart

Sa pamamagitan ng gawaing ito ay matutukoy ng guro kung nakuha ng mga
mag-aaral ang angkop at kinakailangang impormasyon tungkol sa suliranin sa
solid waste. Mahalaga ang mga kaalamang ito upang magkaroon sila ng sapat
na batayan sa pag-uugnay ng nakaraang aralin sa mga susunod na suliraning
pangkapaligiran.
Gawain 4. Sa Aking Komunidad

Ito ay isang gawain na makatutulong sa mag-aaral upang maging mulat sa
mga pagsusumikap ng komunidad na kaniyang kinabibilangan upang mabigyan
ng solusyon ang suliranin sa solid waste management. Maaari ding makatulong
ang gawain na ito upang maipakita ang mga matagumpay na proyekto ng
72
pamahalaan o ng mga pangkaraniwang mamamayan. Bukod sa mga
pagsusumikap, maaaring maging tampok din ng presentasyon ang mga maling
gawain ng komunidad na nagpapalala sa suliranin sa solid waste.
Ang ikalawang paksa ng Aralin 1 ay ang pagkaubos ng mga Likas na Yaman.

Maaaring simulan ito sa pamamagitan ng pagbalik-aral sa isa sa mga paksa sa
Ekonomiks; ang mga Salik ng Produksiyon.
Salik ng Produksiyon
LAND CAPITAL LABOR ENTREPRENEURS
Tumutukoy sa Kabilang dito Kasama dito ang Sila ay mga manggagawa rin
biyaya ng ang mga gamit, mga indibiduwal subalit ang kanilang
kalikasan tulad makinarya, at na ginagamit ang natatanging kakayahan ay
ng mga likas pabrika na kanilang ang pagpapatakbo ng ngesyo
na yaman ginagamit sa kakayahan at at pag-iisip ng mga bagong
pagbuo ng talento sa pagbuo produktong lilikhain .
produkto ng produkto
1. Ano-ano ang mga salik ng produksiyon?
2. Bakit mahalaga ang likas na yaman sa pagbuo ng produkto?
3. Paano natin dapat ginagamit ang likas na yaman upang maiwasan ang
pagkasira o pagkaubos nito?
Sa pagtalakay ng nilalaman ng paksa tungkol sa Pagkaubos ng mga Likas na

Yaman ay maaaring hatiin ng guro sa magkakaibang pangkat ang mga mag-aaral
upang sila ang maglalahad ng paksa sa klase sa pamamaraang makahihikayat at
makatutulong sa pagkatuto
73
Gawain 5. Thesis Proof Worksheet
Pasagutan sa mag-aaral worksheet. Ipalahad sa klase ang kanilang

sagot. Maaaring pagsama-samahin ang mga sang-ayon at ang mga hindi
sang-ayon upang magkaroong ng debate tungkol dito. Mahalagang ipaalala
ng guro na gagamiting batayan ng bawat pangkat ang kanilang mga proof o
patunay sa pagsasagawa ng debate o pagsagot sa tanong ng kasalungat na
panig.
Tanong: Dapat bang ipagpatuloy ang Thesis: (dapat o hindi dapat ipagpatuloy)
mga gawaing pangkabuhayan sa dahil
kabila ng pagkasira ng kagubatan? ___________________________________
Proof o mga patunay upang suportahan

ang iyong thesis.
1.
2.
3.
Kongklusyon:
1. Paano natin dapat ginagamit ang ating kagubatan?
2. Makatutulong ba kung ititigil na ang paggamit sa yamang-gubat? Bakit?
3. Paano kaya makakamit ang pag-unlad nang hindi nalalagay sa panganib

ang ating kalikasan
74
Gawain 6. Status report
Hatiin ang klase sa iba’t ibang pangkat para sa gawaing ito. Bigyan ng
suliraning pangkapaligiran na hindi na natatalakay ang bawat pangkat upang
kanila itong suriin batay sa format. Halimbawa nito ay ang suliranin sa
yamang enerhiya, yamang lupa, at sa yamang mineral. Ipaalala din na dapat
ay maging malikhain sa paglalahad ng status report.
Suliranin sa ________________________
Panimula:
(Magbanggit ng mga datos tungkol sa

likas na yaman na napili ng inyong
pangkat)
Kahalagahan:
(Ipaliwanag ang kahalagahan ng

napiling likas na yaman. Suportahan
ito ng mga datos.
Suliranin:
(Suriin ang mga suliraning

nararanasan sa kasalukuyan at
epekto nito)
Mga Pagkilos:
(Magsaliksik tungkol sa mga

programa ng pamahalaan at iba’t
75
ibang sektor tungkol sa likas na
yamang napili)
Konklusyon:
(Magbigay ng konklusyon kung bakit

patuloy na nararanasan ang mga
suliranin sa likas na yaman)
Rubric sa pagmamarka ng status report
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Nilalaman Wasto ang nilalaman. Gumamit ng napapanahong

datos. Nailahad ang hinihingi ng status report
10
Pagsusuri Naipahayag ang pagsusuri sa dahilan kung bakit

patuloy na nararanasan ang mga suliranin sa likas
10
na yaman gamit ang napapanahong datos
Presentasyon Malikhain at organisado ang paglalahad ng ideya. 5
Kabuuan 25
puntos
1. Ano ang pangunahing sanhi ng suliranin sa likas na yaman na sinuri ng

inyong pangkat?
2. Paano ito nakaapekto sa ating pamumuhay?
76
3. Kung magpapatuloy ang mga nabanggit na suliranin, ano ang maaaring
mangyari sa ating pamumuhay?
4. Paano masosolusyunan ang mga nabanggit na suliranin sa ating mga likas

na yaman?
Sa pagtatapos ng gawain, mahalagang maipaunawa ng guro na ang epekto

ng mga suliraning ito ay hindi lamang makikita sa pisikal na pagkasira ng
kalikasan kundi mayroong itong malawak at magkakaungay na epekto.
Halimbawa, ang pagkaubos ng mga puno sa kagubatan ay nagdudulot ng
pagkasira ng balanse ng kalikasan, pagkaunti, pagkaubos o pagkawala ng ilang
specie ng hayop at halaman, pagkakaroon ng landslide na kumikitil sa buhay at
sumisira ng ari-arian. Nagkakaroon ng maraming sakit ang mga mamamayang
inilikas kapag nagkakaroon ng pagguho ng lupa dahil sila ay nagsisiksikan sa
maliit na evacuation area. Samantala, ang kalamidad na ito ay nangangahulugan
ng karagdagang gastos sa pamahalaan at kabawasan sa kita ng mga
mamamayan na maaaring magpalubha sa suliranin ng kahirapan. Ang mga
suliranin ring ito ay nagpapalubha sa epekto ng Climate Change.
Maaaring simulan ang ikatlong paksa ng Aralin 1 sa pamamagitan ng isang

video presentation tungkol sa Climate Change. Samantala, ang nilalaman nito ay
maaari ring ilahad sa pamamagitan ng video presentation.
Gawain 7. Climate Change Forum
Mahalaga ang gawaing ito dahil sa pamamagitan nito ay mailalahad ang mga
batas, programa, mga best practices ng pamahalaan, NGO, at mga
pamayanan bilang tugon sa hamon ng climate change sa Pilipinas sa isang
student-centered na istratehiya. Sa huling bahagi ng forum ay pasulatin ang
mga mag-aaral ng repleksiyon kung paano nauugnay ang mga suliranin tulad
77
ng suliranin sa solid waste management at pagkaubos ng likas na yaman sa
climate change.
Repleksiyon:
Gawain 8. Environmental issue map
Ang gawaing ito ang higit na magpapatibay sa konsepto na ang

Climate Change ay pinalulubha ng epekto ng mga suliraning pangkapaligiran
na nararanasan sa ating bansa.
Maaari ring pangkatin ang klase upang magkaroon ng pokus sa

paggawa ng Environmental issue map. Ang sumusunod ang hakbang sa
paggawa nito:
a. sanhi – suriin kung ito ba ay gawa ng tao o natural na pangyayari
b. epekto – suriin ang epekto sa iba’t ibang aspekto ng pamumuhay
c. kaugnayan – suriin ang kaugnayan nito sa mga suliraning nararanasan sa

iba pang likas na yaman
d. tunguhin – suriin ang maaaring maging epekto kung magpapatuloy ang

nararanasang suliraning pangkapaligiran
78
Environmental issue map: __________
Epekto
Sanhi
Tunguhin
Kaugnayan
Paliwanag:
1. Ano ang kongklusyon na iyong mabubuo tungkol sa epekto ng mga

suliraning pangkapaligiran?
2. Ang suliraning pangkapaligiran ba na ating nararanasan ay may

kaugnayan sa isa’t isa? Patunayan.
79
3. Kung magpapatuloy ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran na ito,
sino ang pangunahing maapektuhan? Bakit?
4. Paano mabisang masosolusyunan ang mga nabanggit na suliranin at

hamong pangkapaligiran?
Maaaring lagumin ang gawaing ito sa pamamagitan ng paggawa nito sa klase

upang makita ng lahat ang kaugnayan ng suliraning pangkapaligiran sa isa’t isa at
kaugnayan nito sa Climate Change. Bigyang-diin sa paglalagom ang malawak at
magkakaugnay na epekto ng mga suliraning pangkapaligiran.
Ihanda ang mag-aaral para sa susunod na bahagi ng modyul, ang
PAGNILAYAN at UNAWAIN para sa Aralin 1.
PAGNILAYAN at UNAWAIN
Pagkatapos linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral

tungkol sa konsepto ng suliraning pangkapaligiran ay hamunin
naman sila upang pagnilayan ang mga kaalamang ito para sa
mas malalim na pag-unawa. Ang bahaging ito ng modyul ay
magpapatibay sa pag-unawa ng mag-aaral tungkol sa aralin.
Inaasahang sa pagtatapos ng bahaging ito ay may malalim nang
pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa paksa.
Gawain 9. Generalization Chart
Ang gawaing ito ay makatutulong upang magabayan ang mga mag-aaral na

makabuo ng paglalahat sa pamamagitan ng pagsusuri sa pagkakatulad ng
nilalaman ng tatlong sanggunian. Ang pagsusuri na ito ay makikita sa
kanilang magiging sagot sa generalization chart.
80
Sanggunian 1: Impacts of Natural Disasters on Agriculture, Food
Security, and Natural Resources and Environment in the
Philippines(Israel & Briones, 2013)
“From 2000 to 2010, the total value of agricultural damage, by commodity,

. affected by typhoons, floods and droughts in the Philippines amounted to a
total of P106,882.70 million. The crops with the most damage were rice,
corn and high value cash crops. Other commodities recording damage
included vegetables, coconut, abaca, sugarcane, tobacco, fisheries
products, and livestock. While generally increasing, the total damage to
agriculture decreased from 2000 to 2002, increased in 2003 to 2004, fell in
2005, rose in 2006, declined in 2007, increased in 2008 and 2009, 18 and
decreased again in 2010. The total damage to agriculture due to typhoons,
floods and droughts were lowest in 2002 and highest in 2009”.
Talahanayan 1.3 – Total value of damage to agriculture due to typhoons, floods, and droughts
in the Philippines, by commodity, 2000-2010 (million pesos)
81
Sanggunian 2: Climate Change Impacts(United States Environmental Protection
Agency, 2016)
Food Safety and Nutrition
Climate change and the direct impacts of higher concentrations of

carbon dioxide in the atmosphere are expected to affect food safety and
nutrition.Extreme weather events can also disrupt or slow the distribution of
food.
Higher air temperatures can increase cases of Salmonella and other
bacteria-related food poisoning because bacteria grow more rapidly in
warm environments. These diseases can cause gastrointestinal distress
and, in severe cases, death. Practices to safeguard food can help avoid
these illnesses even as the climate changes.
Climate change will have a variety of impacts that may increase the
risk of exposure to chemical contaminants in food. For example, higher sea
surface temperatures will lead to higher mercury concentrations in seafood,
and increases in extreme weather events will introduce contaminants into
the food chain through stormwater runoff.
Higher concentrations of carbon dioxide in the air can act as a
"fertilizer" for some plants, but lowers the levels of protein and essential
minerals in crops such as wheat, rice, and potatoes, making these foods
less nutritious.
Sanggunian 3: National Disaster at a Glance(Senate Economic Planning Office,
2013) events, such as flooding and drought, create challenges for
Extreme
food distribution if roads and waterways are damaged or made
inaccessible.
Impact of Natural Disasters Natural disasters can cause considerable loss of lives, homes,
livelihood and services. They also result in injuries, health problems, property damage, and
social and economic disruption. From 2000 to 2012, natural disasters in the Philippines
caused the death of 12,899 people and injury to 138,116 persons. These disasters also
affected more than 71 million individuals and rendered almost 375,000 persons homeless.
The socio-economic damages are estimated at US$3.37 billion with average annual
damages of US$251.58 million.
82
Talahanayan 1.4 – Selected Natural Disaster Statistics in the Philippines, 2000-2012
83
Generalization Chart
Mahalagang Tanong: Paano nakaapekto ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran sa

ating pamumuhay?
Sanggunian 1 Sanggunian 2 Sanggunian 3
Sagot:
Mga ebidensya mula sa

teksto
Dahilan (Ipaliwanag
kung paano
sinusuportahan ng
ebidensya ang iyong
sagot
Kongklusyon: (Paano
nagkakatulad ang
tatlong situwasyon?
84
Ang pagpoproseso ng gawaing ito ay maaaring gawin sa buong klase
kailangan lang na maghanda ang guro ng generalization chart sa pisara
upang dito itatala ng mga mag-aaral ang kanilang sagot. Pagkatapos ay
susuriin ng klase ang nilalaman nito. Tandaan na dapat na maipaunawa sa
mag-aaral na magkakaunay at nakaaapekto sa iba’t ibang aspekto ng
pamumuhay ang mga suliraning pangkapaligiran.
Mungkahing Gawain
Video Analysis
Magsaliksik ng video na nagpapakita ng mga sanhi ng iba’t ibang
suliranin at hamong pangkapaligiran at ang epekto ng mga ito sa tao at sa
kapaligiran. Pasagutan ang video analysis chart tungkol sa pinanuod na
video.
Video Analysis Chart
Pamagat:
Mga halimbawa ng suliranin at hamong

pangkapaligiran
Mga sanhi ng suliranin at hamong

pangkapaligiran
Epekto ng mga suliranin at hamong

pangkapaligiran sa tao
Epekto ng mga hamon at suliraning

pangkapaligiran sa kapaligiran
Batay sa aking sagot sa Video Analysis

Chart, masasabi ko na ang mga
suliranin at hamong pangkapaligiran ay
nagaganap dahil
85
Matapos ang mga gawain sa Pagnilayan at Unawain para sa Aralin 1,
inaasahan na napalalim na sa mag-aaral ang pag-unawa tungkol sa mga
dahilan at epekto ng mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Higit sa lahat,
nabigyang-linaw sa kanila na ang mga suliranin at hamong pangkapaligirang
ito ay may malawak at magkakaugnay na epekto.
Bago tumungo sa susunod na aralin ay magbigay ng lagumang
pagsusulit tungkol sa Aralin 1.
Lagumang Pagsusulit
Ang bahaging ito ay isang halimbawa ng summative assessment.
Maaari itong gamitin bilang batayan ng pagmamarka sa mga mag-aaral.
I. Knowledge Level
Gawain: Buuin ang sumusunod na pahayag:
1. Ang solid waste ay tumutukoy sa _____________________________.

2. Inilalarawan ang deforestation bilang __________________________.
3. Tumutukoy naman ang Climate Changesa ____________________.
4. Ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay magkakaugnay dahil
____________________________________________________
5. May kaugnayan ang mga suliraing pangkapaligiran at ang Climate
Changedahil ____________________________________________.
II. Process/Skill Level

Gawain: Suliranin-Sanhi at Epekto-Solusyon
Magsasaliksik ang guro ng limang balita na nagpapakita ng suliraning

pangkapaligiran upang ipabasa sa mag-aaral. Ipasulat sa ikalawang kahon
ang Sanhi at Epekto nito at sa ikatlong kahon ang posibleng solusyon
Suliranin Sanhi at Epekto Solusyon
86
III. Understanding Level
Gawain: Basahin ang artikulo tungkol sa Pasig River, pagkatapos ay punan ng

sagot ang situational analysis chart.
87
EDITORYAL - Kawawang Pasig River
Marami nang nagagastos ang pamahalaan at iba pang civic

groups para maging malinis ang Pasig River. Kung anu-anong
proyekto ang isinasagawa at nagdadaos pa ng mga funrun para
makalikom ng pondo at maitustos sa paglilinis ng Pasig River.
Gustong maibalik ang kristal na tubig ng ilog at muling mabuhay ang
mga isda na lalanguy-langoy doon. Dati raw, may mga naglalaba at
naliligo sa Pasig River. Ngayon ay may naliligo pa rin naman sa ilog
subalit sakit ang babagsakan sa sandaling umahon. Kung anu-anong
dumi ang nasa ilog --- dumi ng tao, hayop, latak ng makinarya at
mga pabrika.
Sayang ang pagsisikap at pera na inilaan sa paglilinis

sapagkat walang tigil sa pagtatapon ng dumi at basura ang
maraming tao, mga kompanya at pabrika. Masangsang ang amoy ng
ilog na nagpapasakit sa ulo at sikmura. Hindi maitatago ang amoy ng
ilog na umaalingasaw sa maraming bahagi ng Metro Manila.
Maraming bayan at lungsod ang dinadaanan ng Pasig River bago
makarating sa Manila Bay.
Noong Sabado, nadagdagan na naman ang dumi ng

kawawang Pasig River at hindi lamang basta dumi ang naligwak sa
ilog kundi nakapipinsala rin sa kalusugan ng tao. Nagkaroon ng
leak ang isang private oil depot sa Pandacan at tumapon sa Pasig
River ang laman nitong bunker fuel. Umano’y 44,000 liters ng fuel
ang natapon sa ilog. Umalingasaw ang mabahong amoy sa paligid
ng Pandacan depot na umabot hanggang sa Sta. Ana at iba pang
lugar. May mga dumaing ng pananakit ng dibdib at may mga
inatake ng asthma dahil sa sobrang amoy. Kinilala ang private oil
depot na Larraine Marketing. Sinabi ni DENR secretary Ramon
Paje na posibleng kasuhan ng Laguna Lake Development Authority
(LLDA) ang Larraine Marketing. Ang LLDA ang may jurisdictions sa
polluted water.
88
Kawawang Pasig River na sinalaula na ng tao at pabrika. Hindi na
maibabalik ang kristal na tubig ng ilog at malabo nang mapagkunan ng
ikabubuhay. Maliban na lang kung may political will ang mga
namumuno at maghigpit sa mga taong nagpaparumi sa ilog. Posibleng
luminis kung aalisin ang mga oil depot na bukod sa nagpa-pollute sa
ilog ay banta rin sa buhay ng mga residente sa lugar.
Sanggunian: Kawawang Pasig River. (2013, June 26). Retrieved December 17,
2014, from Pilipino Star Ngayon: http://www.philstar.com/psn-
opinyon/2013/06/26/958299/editoryal-kawawang-pasig-river
Punan ng tamang sagot ang chart batay sa binasang teksto.
Kinaharap na Sanhi Epekto

Hamon
Tao Kalikasan
Batay sa aking sagot sa Situational Analysis Chart, masasabi ko na ang

suliranin at hamong pangkapaligiran ay may malawak na epekto at
magkakaugnay sa isa’t isa dahil
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
89 _______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_________________________________________________________.
Aralin 2:Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong
Pangkapaligiran
PAUNLARIN
Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa

sa mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang
kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga
kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa pagtatapos ng
araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may
malawak nang pag-unawa sa dalawang approach sa pagtugon
sa mga hamong pangkapaligiran.
Ang ikalawang aralin ay tumatalakay sa dalawang approach sa

pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Ito ay nahahati sa
tatlong paksa: ang disaster management kung saan ay tatalakayin ang mga
terminilohiya na ginagamit sa pag-aaral ng disaster management. Sa
ikalawang paksa ay bibigyang-pansin ang mga katangian ng Philippine
Disaster Risk Reduction and Management Framework. Samantala, ang
ikatlong paksa ay nakatuon sa mga katangian, kalakasan, kahinaan ng top-
down at bottom-up approach sa pagbuo ng disaster management at ang
halimbawa ng pagsasanib ng dalawang ito na makikita sa Community-Based
Disaster and Risk Management Approach.
Mahalagang maipaunawa sa mga mag-aaral na walang iisang

approach sa pagharap ng suliranin at hamong pangkapaligiran, bagkus ito ay
dapat kakikitaan ng matibay at aktibong ugnayan ng pamahalaan,
mamamayan, at iba pang sektor ng lipunan.
90
Paksa: Disaster Management
Sa paksang ito ay malalaman ng mga mag-aaral ang mga

mahahalagang termino tungkol sa disaster management. Mahalagang
maunawaan nila ang pagkakaiba ng mga termino at konsepto dahil
makatutulong ito upang maging maayos at wasto ang pagsasagawa ng iba’t
ibang yugto ng disaster risk reduction and management plan na kanilang
gagawin sa Aralin 3.
Maaaring ibigay na bilang takdang aralin sa mga mag-aaral ang
kahulugan ng mga termino at kunan nila ng larawan ang situwasiyon o
kalagayan sa kanilang komunidad na tumutugma dito. Simulan ang klase sa
pamamagitan ng paglalahad ng mga larawan at gabayan ang mag-aaral sa
pagpapaliwanag nito.
Gawain 10. Situational Analysis
Pasagutan ang gawaing ito upang magkaroon ng ideya kung

natandaan ba ng mga mag-aaral ang pagkakaiba ng mga konsepto na may
kaugnayan sa disaster management. Gagamitin batayan ng mag-aaral sa
pagsagot ang sumusunod:
NH – Natural Hazard D - Disaster
AH – Anthropogenic Hazard V - Vulnerability
R – Risk R - Resilience
NH1. Maagang umuwi ng bahay si Jerone mula sa kanilang paaralan dahil sa

paparating na malakas na bagyo.
91
V2. Nangangamba si Andrei na magkasakit ang kaniyang buntis na asawa at
dalawang taong gulang na anak dahil sa maruming tubig baha sa kanilang
lugar.
D3. Isa ang pamilya ni Ernest sa mga nakaligtas mula sa pinsalang dulot ng malakas
na lindol na tumama sa kanilang pamayanan.
AH4.Ipinasara ni Sec. Fajardo ang isang establisimyento dahil pinadadaan nito sa

ilog ang mga kemikal na kanilang ginagamit sa paggawa ng produkto.
R5. Nakipagpulong si Mayor Basco sa mga kinatawan ng bawat barangay upang

magkaroon sila ng sapat na kaalaman sa panahon ng kalamidad.
Paksa: Ang Philippine Disaster Risk Reduction and Management

(PDRRM) Framework
Sa paksang ito ay tatalakayin ang mga katangian ng PDRRM

Framework na makikita sa pigura sa ibaba.
92
Mahalagang bigyang-diin sa paksang ito na ang PDRRM Framework
ay nagpapakita ng iba’t ibang yugto ng DRRM Plan. Hikayatin ang mag-aaral
na mag-isip kung paano makakamit ang pangunahing layunin ng framework.
Gawain 11. Plus o Minus.
Makatitiyak ang guro na naunawaan ng mag-aaral ang katangian ng PDRRM

Framework kung masasagot ng wasto ang gawaing ito.
Basahin ang magkatapat napahayag. Lagyan ng plus sign (+) ang maliit na
kahon na katabi nito kung ang salita ay naayon sa National Disaster Risk
Reduction and Management Framework. Ilagay naman ang minus sign (-)
kung wala.
Pagpaplano sa pagharap sa Pagharap sa kalamidad sa

+ kalamidad tuwing mararanasan ito
-
Isinusulong ang Top-down Isinusulong ang Community-

- Approach Based Disaster Management
+
Approach
Tungkulin ng pamahalaan ang Tungkulin ng lahat ang paglutas

- Disaster Management sa Suliraning Pangkapaligiran
+
Dapat na kasama ang NGOs sa Ang mga NGOs ang siyang

+ pagbuo ng Disaster Management mamumuno sa pagbuo ng
-
Plan Disaster Management Plan
Hinihingi ang tulong ng lahat ng Sa pamahalaan nakasalalay ang

93 sektor ng lipunan sa pagbuo ng lahat ng tungkulin upang maging
Disaster Management Plan disaster-resilient ang buong
+ bansa -
Paksa: Ang Community-Based Disaster and Risk Management Approach
Sa paksang ito ay ilalahad sa mag-aaral ang dalawang magkaibang

approach sa pagbuo ng disaster risk reduction and management plan: ang
top-down at bottom-up approach. Bigyang-diin ang kalakasan at kahinaan ng
bawat approach, subalit, sa huli ay gabayan ang mga mag-aaral upang
maunawaan na higit na epektibo ang pagsasanib ng dalawang approach sa
pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
Masusukat ang lawak ng kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa

nabuong Community-Based Disaster Risk Management Approach at sa top-down at
bottom-up approach sa pamamagitan ng tatlong gawain: Dugtungan Mo, KKK Chart,
at Pagsulat ng Sanaysay.
Gawain 12. Dugtungan Mo

Buuin ang konsepto ng sumusunod na pahayag tungkol sa
Community-Based Disaster Risk Management Approach sa pamamagitan ng
paglalagay ng angkop na salita o parirala.
1. Ang Community-Based Disaster and Risk Management Approach ay

tumutukoy sa pamamaraan kung saan ang mga pamayanang may banta ng
hazard at kalamidad ay aktibong nakikilahok sa pagtukoy, pagsuri, pagtugon,
pagsubaybay, at pagtataya ng mga risk na maaari nilang maranasan.
2. Magiging matagumpay ang CBDRM Approach kung magtutulungan ang

pamahalaan, iba’t ibang sektor ng lipunan tulad ng mga mamamayan, NGO,
at business sectors.
3. Magkaugnay ang National Disaster Risk Reduction and Management

Framework at ang Community-Based Disaster Risk Management Approach
94
dahil kabilang sa framework ng Philippine National Disaster Risk Reduction
and Management ang paghihikayat sa aktibong partisipasyon ng mga
mamayan at paggamit ng lokal na kaalaman sa pagbuo ng DRRM Plan.
4. Ang pinakasentro ng CBDRM Approach ay ang aktibong partipasyon ng

mga mamamayan upang magamit ang kanilang kaalaman sa pagbuo ng
DRRM plan.
5. Makatutulong ang CBDRM Approach sa paglutas ng mga suliranin at

hamong pangkapaligiran dahil hinihikayat nito ang partisipasyon ng iba’t
ibang sektor ng lipunan tulad ng pamahalaan, mamamayan, business
sectors, at NGO.
Gawain 13. KKK Chart
Punan ng tamang sagot ang KKK chart. Gamiting batayan ang

nabuong KKK chart upang sagutin ang kasunod na tanong.
Top-down Approach Bottom-up Approach
Kahulugan
Kalakasan
Kahinaan
Mas makatutulong sa isang pamayanan ang pagsasanib ng dalawang approach dahil

1. Ano ang kalakasan ng top-down approach ang makatutulong sa maayos
na pagbuo ng disaster management plan?
95
2. Alin sa mga kalakasan ng bottom-up approach ang dapat bigyang-pansin
sa proseso ng pagbuo ng disaster management plan?
3. Nararapat bang isang approach ang gamitin sa pagbuo ng disaster
management plan? Bakit?
Gawain 14.Pagsulat ng Sanaysay

Sumulat ng sanaysay na nagpapaliwanag ng kahalagahan ng
pagsasanib ng top-down approach at bottom-up approach sa pagbuo ng
disaster risk reduction and management plan. Gamiting batayan ang
sumusunod na pamantayan.
Rubric sa pagmamarka ng sanaysay
Nakuhang
Puntos
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Malinaw na nailahad ang kahalagahan ng

CBDRM Approach. Nakapagbigay ng
Pag-unawa 6
mga kongkretong halimbawa upang
suportahan ang mga paliwanag.
Kumprehensibo at malinaw ang daloy ng

ideya. Maayos na naipahayag ang
Organisasyon 5
pagkakaiba at pagkakaugnay ng mga
tinalakay na konsepto.
Wasto at makatotohanan ang

impormasyon. Nakabatay ang nilalaman
Nilalaman 5
sa mga tinalakay na paksa.
Sumunod sa mga pamantayan sa pagsulat

ng sanaysay tulad ng paggamit ng tamang
Teknikalidad 4
bantas, kaayusan ng pangungusap, at
96
pagdebelop ng kaisipan.
Kabuuan 20
Maaaring lagumin ang gawaing ito sa pamamagitan ng paggawa nito

sa klase upang mailahad ang mga ideya ng mag-aaral tungkol sa pagsasanib
ng top-down at bottom-up approach. Bigyang-diin sa paglalagom na ang
pagsasanib na ito ay nangangahulugan ng aktibong pakikilahok ng mga
mamamayan sa mga gawain ng pamahalaan at ng pagkakaroon ng inisyatibo
ng mga mamamayan na magplano para sa kaligtasan ng komunidad.
Ihanda ang mag-aaral para sa susunod na bahagi ng modyul, ang
PAGNILAYAN at UNAWAIN para sa Aralin 2.
97
Ang bahagi ng PAGNILAYAN AT UNAWAIN ay

naglalayong mas mapalalim pa ang pag-unawa ng mga mag-
aaral sa paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pag-
iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong
gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa kanila sa pag-
unawa ng paksang tatalakyin. Sa pagtatapos ng araling ito ay
inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak nang pag-
unawa sa kahalagahan ng pagsasanib ng top-down at bottom-up
approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong
pangkapaligiran.
98
Gawain15. My Idea Pad
Ipasuri sa mga mag-aaral ang panukalang Process Framework nina Mercer

at Gaillard(2010) sa pagsasanib ng dalawang approach sa pagbuo ng DRRM
plan, pagkatapos ay pasagutan ang My idea pad.

- Past and present
Integrated Strategy
- Examples may
components
include: land use
environmental
strategies
community goals
each strategy
identified
priorities
Processand trust
Framework
planning, building
methods, food
strategies, social
linkages and
environmental
strategies
99
My Idea Pad
1. Anong bahagi ng framework makikita ang aktibong partisipasyon ng

komunidad?
2. Bakit mahalaga ang partisipasyon ng komunidad sa iba’tibang bahagi ng

pagbuo ng DRRM plan?
3. Saang bahagi nagkakaroon ng pagsasanib ang kaalamang lokal at

siyentipikong kaalaman?
4. Magiging matagumpay kaya ang pagbuo ng DRRM plan kung ang gagamiting
batayan sa STEP 3 ay ang mga siyentipikong kaalaman lamang? Bakit?
5. Ano ang mabubuo mong kongklusyon tungkol sa nararapat na approach sa

pagbuo ng DRRM plan?
Binigyang-diin sa nakaraang paksa ang konsepto at kahalagahan ng

CBDRM Approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
Ibig sabihin, hinihikayat ka bilang isang mag-aaral at bahagi ng pamayanan
na maging aktibong kalahok sa pagsasagawa nito. Sa susunod na bahagi ng
aralin ay pagtutuunan ng pansin ang mga hakbang sa pagbuo ng Disaster
Risk Reduction and Management Plan.
100
Lagumang Pagsusulit
Ang bahaging ito ay naglalaman ng mga summative assessment sa lebel

ng knowledge, process, at understanding. Layunin ng mga gawain ito na mataya
ang kabuuang pagkatuto ng mga mag-aaral sa paksa. Ang resulta ng mga
pagtatayang ito ay gagamitin ng gurong batayan sa pagmamarka sa mga mag-
aaral.
I. Knowledge level
Identification
Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na pahayag.
Resilience1. Ito tumutukoy sa kakayahan ng pamayanan na harapin ang
mga epekto na dulot ng kalamidad.
Vulnerability2. Tumutukoy ito sa tao, lugar, at imprastruktura na may

mataas na posibilidad na maapektuhan ng mga hazard.
Anthropogenic Hazard o Human-Induced Hazard3. Ito ay tumutukoy sa

mga hazard na bunga ng mga gawain ng tao.
Disaster 4. Ito ay tumutukoy sa mga pangyayari na nagdudulot ng panganib

at pinsala sa tao, kapaligiran, at mga gawaing pang-ekonomiya.
Hazard 5. Ito ay tumutukoy sa mga banta na maaaring dulot ng kalikasan o

ng gawa ng tao.
Natural Hazard6. Ito naman ay tumutukoy sa mga hazard na dulot ng

kalikasan.
101
Risk 7. Ito ay tumutukoy sa inaasahang pinsala sa tao, ari-arian, at buhay
dulot ng pagtama ng isang kalamidad
Community-Based Disaster Risk Management 8. Ayon kina Abarquez at

Zubair (2004), ito ay isang pamamaraan kung saan ang mga pamayanang
may banta ng hazard at kalamidad ay aktibong nakikilahok sa pagtukoy,
pagsuri, pagtugon, pagsubaybay, at pagtataya ng mga risk na maaari nilang
maranasan.
top-down approach9. Sa approach na ito, lahat ng gawain mula sa

pagpaplano na dapat gawin hanggang sa pagtugon sa panahon ng
kalamidad ay inaasa sa mas nakatataas na tanggapan o ahensya ng
pamahalaan.
bottom-up approach 10. Isa sa mga katangian ng approach na ito ay ang

malawak na partisipasyon ng mga mamamayan sa komprehensibong
pagpaplano at mga gawain sa pagbuo ng desisyon.

Pag-usapan Natin
Hatiin ang klase sa apat na grupo at atasan silang magsagawa ng isang
panel discussion sa klase tungkol sa paksang, integrasyon ng top-down at
borrom-up approach: bakit mahalaga?
102
Rubric para sa pagtataya
Pamantayan Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimula
(4)
(3) (2) (1)
Kalidad ng Nakapagbigay Nakapagbigay Nakapagbigay ng Mali ang mga

Impormasyon ang grupo ng ang grupo ng limitadong nailahad na
wasto at wastong impormasyon ang impormasyon
kumprehensibong impormasyon grupo tungkol sa
impormasyon tungkol sa paksa paksa
tungkol sa paksa
Organisasyon Maayos at Maayos at Maayos at Hindi maayos at

maliwanag maliwanag maliwanag maliwanag
pagkakalahad ng pagkakalahad pagkakalahad ng pagkakalahad ng
mga ng mga mga mga
impormasyon. impormasyon. impormasyon impormasyon at t
Nailahad ang Malinaw na subalit hindi hindi natalakay
pangunahing nailahad ang natalakay ang ang pangunahing
ideya at maayos pangunahing pangunahing ideya
itong ideya ideya
nasuportahan sa
buong
presentasyon
Presentasyon Kumprehensibo Kumprehensibo Hindi gaanong Walang maayos

at organisado ang at organisado organisado ang na presentasyon
presentasyon. ang presentasyon ng ideya
Naging malikhain presentasyon.
ang presentasyon
nang hindi
lumalayo sa
103
layunin ng gawain

Pagsulat ng Mapanghimok na Sanaysay
Sumulat ng isang mapanghimok na sanaysay tungkol sa paksang:
Bakit mahalaga ang integrasyon ng top down at bottom up approach sa
pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran?
Rubrik para sa pagtataya ng Sanaysay
Pamantayan Napakahusay (4) Mahusay Nalilinang Nagsisimula
(3)
(2) (1)
Nilalaman Wasto ang Wasto ang Wasto ang Mayroong mali

nilalaman at nilalaman at nilalaman sa nilalaman at
gumamit ng mga gumamit ng subalit hindi sa mga ginamit
napapanahong iba’t ibang gumamit ng na datos
datos upang datos iba’t ibang
masuportahan ang datos upang
pangunahing ideya masuportahan
ng sanaysay ang datos
Panghihimok Gumamit ng mga Gumamit ng Gumamit ng Hindi gumamit

datos, pangyayari, mga datos at mga datos at ng mga datos at
situwasyon upang pangyayari pangyayari pangyayari
104
magkaroon ng upang subalit hindi upang
batayan ang magkaroon nakapanghimok magkaroon ng
ginawang ng batayan ng mga batayan ang
paghihimok. ang ginawang mambabasa ginawang
Nakatulong din ang paghihimok paghihimok
mga ginamit na
salita upang
makahimok
Sa pagtatapos ng Aralin 2 ay inaasahan na mabuo sa mga mag-aaral

ang mahalagang gampanin ng pamahalaan, mga mamamayan, NGO, at iba
pang sektor ng lipunan sa pagbuo ng DRRM Plan. Mahalagang mabigyang
linaw din na hindi dapat maging tagatanggap lamang ang mga mamamayan
sa mga proyekto at programa ng pamahalaan tungkol sa paghahanda at pag-
iwas sa kalamidad kundi sila mismo ay magkaroon ng inisyatibo o kusang-
loob na pagkilos.
105
Aralin 3. Mga Hakbang sa Pagbuo ng Community-Based Disaster Risk
Reduction and Management Plan
PAUNLARIN
Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa

sa mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang
kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng
mga mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong
paggabay sa kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa
pagtatapos ng araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral
ay may malawak nang pag-unawa sa iba’t ibang yugto ng
Community-Based Disaster Risk Reduction and Management
Plan.
Sa bahaging ito ng modyul, ay maliwanag na sa mga mag-aaral na

ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay maaaring dulot ng tao at ng
kapaligiran. Alin man sa dalawang nabanggit, ito ay may tuwirang epekto sa
tao at kapaligiran. Ang iba’t ibang kalamidad ay bahagi na ng ating buhay,
bagama’t hindi na ito mawawala, mayroon tayong maaaring gawin upang
maging handa sa pagharap sa mga ito. Sa tulong ng guro, gagabayan ang
mga mag-aaral upang maunawaan nila ang iba’t ibang yugto ng Community-
Based Disaster Management Approach. Higit sa lahat, mahalagang
maipaunawa sa mga mag-aaral na maaari silang makatulong sa
pagpapanatiling handa at ligtas ng kanilang komunidad sa panahon ng iba’t
ibang kalamidad.
Maaaring simulan ang paksang ito sa pamamagitan ng pagtalakay sa

naging karanasan ng Pilipinas sa pagtama ng bagyong Yolanda o kaya ay
ang naranasan nilang kalamidad. Gumamit ng balita, larawan, video o
106
pagsasalaysay ng sariling karanasan. Magsisilbi itong paraan upang
maganyak ang mga mag-aaral sa tatalakaying paksa.
Maaaring gamitin ang concept map sa magiging daloy ng talakayan.
Assessment of
Disaster Risk
Assessment
Unang Yugto: Disaster Hazard

Prevention and Mitigation Vulnerability
Capability
Assessment Risk
Paghahanda sa mga dapat

Ikalawang Yugto: Disaster gawin bago, habang, at
DRRM Preparedness pagkatapos ng isang kalamidad
PLAN
Pagtugon sa pangangailangan ng
Ikatlong Yugto: Disaster komunidad bunga ng nagaganap
Response na kalamidad
Ikaapat na Yugto: Disaster Pagsasaayos ng komunidad upang

Rehabilitation and maipanumbalik ang normal na
Recovery daloy ng pamumuhay
107
Paksa: Unang Yugto: Disaster Prevention and Mitigation
Sa bahaging ito ng disaster risk reduction and management plan,

tinataya ang mga hazard at kakayahan ng pamayanan sa pagharap sa iba’t
ibang suliraning pangkapaligiran. Mula sa mga impormasyon na nakuha sa
pagtataya ay bubuo ng plano upang maging handa ang isang pamayanan sa
panahon ng sakuna at kalamidad. Isinasagawa ang Disaster Risk
Assessment kung saan nakapaloob dito ang Hazard Assessment,
Vulnerability Assessment, at Risk Assessment.Tinataya naman ang
kakayahan at kapasidad ng isang komunidad sa pamamagitan ng Capacity
Assessment.
Hazard Assessment
Sa pagtalakay ng Hazard Assessment ay bigyang-pansin kung paano ito

isasagawa ng iba’t ibang pangkat. Maaaring gumamit ng iba’t ibang istratehiya sa
paglalahad ng nilalaman nito.
Gawain 16. Hazard Assessment Map
Hatiin ang klase sa pangkat batay sa kagustuhan ng guro. Ipagawa sa mag-

aaral ang hazard assesement map na magpapakita ng iba’t ibang hazard sa
kanilang lugar. Ipalahad ito sa klase.
Upang maisagawa ito sundin ang sumusunod na hakbang:
1. Alamin kung anong uri ng hazard ang nakatalagang susuriin ng inyong

pangkat.
2. Humingi ng kopya ng mapa ng inyong barangay sa kinakuukulan.
108
3. Kung mayroon namang hazard assessment map ang inyong barangay,
maaari itong hingin. Mag-ikot sa inyong barangay upang matukoy ito o kaya
ay gumawa ng katulad na mapa na nakapokus lamang sa inyong sariling
kalye, o kapitbahayan.
1. Ano ang mga hamon na inyong kinaharap sa pagsasagawa ng hazard

assessment map?
2. Paano ninyo hinarap ang mga nabanggit na hamon?
3. Bakit mahalaga na may partisipasyon ng mga mamamayan ang paggawa ng

hazard assessment map?
Ipalahad sa klase ang nabuong hazard assessment map bawat pangkat.

Kinakailangang na makaisip ng pamamaraan ang guro upang matiyak na tama ang
nilalaman nito.
Naunawaan ng mag-aaral sa bahaging ito ang mga hakbang at kahalagahan

ng hazard assessment. Sa susunod na bahagi ng aralin ay gabayan sila sa
pag-unawa ng nilalaman ng Vulnerability at Capacity Assessment at kung
paano ito makatutulong sa pagbuo ng Disaster Risk Reduction and
Management Plan.
Vulnerability at Capacity Assessment (VCA)
Ilahad ang nilalaman ang paksa na ito gamit ang istratehiyang angkop para
sa mga mag-aaral.
109
Mahalagang maipaunawa sa mga mag-aaral na mahalaga ang mga
impormasyon na makukuha sa Vulnerability Assessment dahil makatutulong ito sa
pagbuo ng disaster risk reduction and managementplan ng isang pamayanan.
Gawain 17. Vulnerability Assessment Chart
Gamit ang nakaraang pagpapangkat, ipagawa ito sa mga mag-aaral.

Ipalahad ito sa klase.
Magsagawa ng Vulnerability Assessment sa inyong pamayanan gamit ang

sumusunod na format.
Vulnerability Assessment Chart
Lugar: Uri ng hazard:
Elements at risk Dahilan
People at risk
Location of People at risk
1. Ano ang mga hamon na inyong kinaharap sa pagsasagawa ng hazard

vulnerability assessment?
2. Bakit mahalagang mabatid ng mga mamamayan ang kanilang pagiging vulnerable

sa mga disaster?
3. Bakit mahalaga na may partisipasyon ng mga mamamayan ang paggawa ng

vulnerability assessment?
110
Capacity Assessment
Ilahad ang nilalaman ang paksa na ito gamit ang istratehiyang angkop para
sa mga mag-aaral.
Mahalagang maipaunawa sa mga mag-aaral na ang mga impormasyon na

makukuha sa Capacity Assessment ay makatutulong ito sa pagbuo ng disaster
management ng isang pamayanan.
Gawain 18.Capacity Assessment Template
Gamit ang nakaraang pagpapangkat, ipagawa ito sa mga mag-aaral.

Ipalahad ito sa klase
Makibahagi sa inyong pangkat at magsagawa ng Capacity Assessment sa

inyong pamayanan. Sundin ang sumusunod naformat.
Lugar:
A. Kagamitan
B. Human Resource
C. Transportasyon at
Komunikasyon
1. Sapat ba ang kakayahan ng inyong paaralan, kapitbahayan, o barangay sa

pagharap sa kalamidad?
2. Paano mapupunan ang mga kakulangan o mapananatili ang kasapatan ng inyong

mga kagamitan?
111
3. Bukod sa pagkakaroon ng sapat na kagamitan, ano ang dapat gawin ng mga
mamamayan upang maging handa sa mga kalamidad?
Ang mga naunang hakbang ay nakapaloob sa Disaster Prevention. Sa

unang yugto ng CBDRM Plan ay isinasagawa rin ang mga hakbang para sa
Disaster Mitigation na kinapapalooban naman ng Risk assessment.
Risk Assessment
Para sa risk assessment, bigyang pansin ang konsepto ng Disaster Mitigation

at ang dalawang uri nito: ang Structural at Non Structural Mitigation. Talakayin din
ang kahalagahan ng pagsasagawa nito. Sa pagtalakay hinihikayat ang guro na
gumamit ng mga larawan at situwasyon ng sariling komunidad.
Hindi natatapos ang DRRM plan sa pagtataya ng mga banta ng

kalamidad at kakayahan ng komunidad na harapin ito. Mahalagang
gamitin ang mga imporasyong nakalap mula sa unang hakbang sa pagbuo
ng ikalawawang yugto: ang Disaster Preparedness.
Paksa: Ikalawang Yugto: Disaster Preparedness
Ang ikalawang yugto ng Disaster Risk Reduction and Management

Planay tinatawag na Disaster Response. Ito ay tumutukoy sa mga hakbang o
dapat gawin bago at sa panahon ng pagtama ng kalamidad, sakuna o
hazard. Mahalagang malaman ng mga miyembro ng pamilya, ng mga
mamamayan sa komunidad, at maging ng mga kawani ng pamahalaan ang
mga dapat gawin sa panahon ng sakuna o kalamidad. Dapat ding maliwanag
sa bawat sektor ng lipunan ang kanilang gagawin upang magkaroon ng
koordinasyon at maiwasan ang pagkalito at pagkaantala na maaari pang
magdulot ng dagdag na pinsala o pagkawala ng buhay.
112
Mayroon itong tatlong pangunahing layunin: (1)To inform – magbigay
kaalaman tungkol sa mga hazard, risk, capability, at pisikal na katangian ng
komunidad; (2) To advise – magbigay ng impormasyon tungkol sa mga
gawain para sa proteksiyon, paghahanda, at pag-iwas sa mga sakuna,
kalamidad, at hazard; at (3) To instruct–magbigay ng mga hakbang na dapat
gawin, mga ligtas na lugar na dapat puntahan, mga opisyales na dapat
hingan ng tullong sa oras ng sakuna, kalamidad, at hazard.
Sa yugto ng Disaster Preparedness ay binibigyan ng sapat na

impormasyon at pag-unawa ang mga mamamayan sa dapat nilang gawin
bago, habang, at pagkatapos ng hazard at kalamidad upang maihanda sila sa
mga posibleng epekto nito.
Gawain 19. Be informed!
Maging malikhain sa pagsasagawa nito. Buko sa poster ad ay maaring

gumawa ng video presentation, dramatization, magpagawa ng flyers o ano mang
angkop na istratehiya na angkop para sa mga mag-aaral.
Pumili ng isang uri ng hazard o kalamidad. Gumawa ng poster adna

nagpapakita ng sumusunod:
1. Impormasyon tungkol sa katangian at kahulugan ng disaster
2. Mga sanhi at epekto nito
3. Mga dapat gawin bago, habang, at pagkatapos ng disaster
4. Mga gamit na dapat ihanda upang maging ligtas kapag naranasan ang
disaster.
5. Mga opisyales, kawani ng pamahalaan o NGO na maaaring hingan ng

tulong.
113
Gawing gabay ang sumusunod na pamantayan sa paggawa ng inyong poster ad.
Rubric sa pagmamarka ng poster ad

Puntos
Nilalaman Wasto at makatotohanan ang mga 10

impormasyon. Nakatulong upang maging
handa ang mga mamamayan sa panahon
ng kalamidad
Kaangkupan Madaling maunawaan ang ginamit na salita, 7

mga larawan, at simbolo sa ginawang poster
ad. Madali ring maunawaan ang ginamit na
lenggwahe.
Pagkamalikhain Nakapupukaw ng atensyon ang ginawang 3

poster ad dahil sa ginamit na mga larawan
at salita na nakahikayat sa mamamayan
upang ito ay bigyan ng pansin.
Kabuuan 20
1. Ano ang dapat gawin upang maipagbigay sa lahat ang mga dapat gawin sa
panahon ng kalamidad?
2. Bakit mahalaga na malaman ng mga mamamayan ang mga impormasyon

tungkol sa kalamidad at mga dapat gawin kung mararanasan ang mga ito?
3. Paano makatutulong ang mga mamamayan sa pamamahagi ng kaalaman

tungkol sa disaster preparedness?
114
Ipalahad sa mga mag-aaral ang kanilang nabuong produkto. Maaaring

magsagawa ng information campaign gamit ang nabuong produkto na
gagawin sa loob ng paaralan o kaya ay sa komunidad. Sa ganitong paraan
ay nakatutulong ang mga mag-aaral na maipabatid ang kinakailangang
impormasyon para sa mga kalamidad na maaaring maranasan ng isang
komunidad.
Sa kabila ng pagtataya ng mga maaaring maranasang kalamidad at

kakayahan ng pamayanan na harapin itoay makararanas at makararanas pa rin tayo
ng mga kalamidad. Paano ba tayo tutugon sa mismong pagkakataon na tayo ay nasa
gitna ng isang kalamidad? Ito ang pagtutuunan ng pansin sa ikatlong yugto, ang
Disaster Response.
Paksa: Ikatlong Yugto: Disaster Response
Sa paksang ito ay bibigyang-diin naman kung paano tutugon sa

nararanasang kalamidad. Kadalasan, nagiging mas malaki ang pinsala at
marami ang napapahamak dahil sa hindi mabisa at lohikal na aksiyon kapag
nahaharap na sa isang kalamidad kaya’t mahalagang maipaunawa sa mga
mag-aaral kung paano ang tutugon sa nararanasang kalamidad.
Bagama’t nakapalood sa ikatlong yugto ang sumusunod na gawain:

ang Needs Assessment, Damage Assessment, at Loss Assessment, hindi na
ito dapat na ipagawa sa mag-aaral sa halip ay maaari silang magsagawa ng
panayam sa mga mamamayan, kawani ng paaralan at barangay upang
mabati kung ano-ano ang hakbang na ginawa nila sa panahon na
nararanasan ang kalamidad. Sa pamamgitan nito ay matutukoy ng mga
115
mag-aaral kung ang naging reaksiyon ba ng mga kinapanayam ay naaayon
sa sinasabi ng ikatlong yugto ng DRRM plan.
Gawain 20. Flash Reporter
Maghanap ng balita tungkol sa isang kalamidad na naranasan sa inyong

pamayanan. Gumawa ng flash report tungkol dito. Gamitin ang sumusunod
naformat sa paggawa nito.
1. Situwasyon
1.1 Uri ng disaster
1.2 Petsa at oras
1.3 Apektadong lugar
1.4 Posibilidad ng “after effects”
2. Paunang ulat ng Epekto
2.1 Bilang ng namatay
2.2 Bilang ng nasaktan
2.3 Bilang ng nawawala
2.4 Nangangailangan ng tirahan at damit
2.5 Nangangailangan ng pagkain
2.6 Nangangailangan ng tubig
2.7 Nangangailangan ng sanitasyon
2.8 Pinsala sa imprastraktura
3. Pangangailangan ng tulong
116
3.1 Search and rescue Oo/Hindi
3.2 Evacuation Oo/Hindi
3.3 Proteksyon Oo/Hindi
3.4 Pangangailangang Medikal Oo/Hindi
3.5 Pangangailangan sa tirahan at damit Oo/Hindi
3.6 Pangangailangan sa pagkain Oo/Hindi
3.7 Pangangailangan sa tubig Oo/Hindi
3.8 Sanitasyon Oo/Hindi
3.9 Pagkukumpuni sa mga imprastraktura Oo/Hindi
1. Ano ang dapat isaisip sa pagsasagawa ng flash report?
2. Paano makatutulong ang isang mapagkakatiwalaang flash report?
3. Nararapat bang makibahagi ang mga mamamayan sa pagsasagawa nito? Bakit?
Ang ikatlong yugto ay ginagawa lamang kapag aktuwal na nararanasan ang

isang kalamidad kaya hindi maisasagawa ng mag-aaral ang mga hakbang na
nakapaloob sa yugto na ito. Isa pang dahilan ay maaari ding malagay sa panganib
ang kaligtasan ng mga mag-aaral kung gagawin ang mga hakbang sa yugtong ito.
Makatutulong ang pagsasagawa ng panayam sa mga mamamayan, kawani ng
paaralan o barangay upang mabatid ang mga hakbang na kanilang ginawa upang
tumugon sa naranasang kalamidad.
Sa ikatlong yugto ng DRRM planay binigyang-diin ang pagkakatoon ng

mapagkakatiwalaang datos sa naging lawak ng pinsala ng kalamidad. Mahalaga ito
dahil magsisilbi itong batayan para sa ikaapat at huling yugto ng DRRM plan, ang
117
Disaster Rehabilitation and Recovery.
Paksa: Ikaapat na Yugto: Disaster Rehabilitation and Recovery
Para sa ikaapat na yugto ay bigyang-pansin ang mga hakbang na

dapat gawin ng iba’t ibang sektor upang mapanumbalik ang kaayusan sa
mga lugar na nasalanta ng kalamidad. Mahalaga na maipaunawa rin sa
mag-aaral na ang yugto na ito ay hindi lamang tungkulin ng pamahalaan,
bilang mga mamamayan, may tungkulin din tayo na tumulong sa ating mga
kababayan na naging biktima ng kalamidad.
Gawain 21.Kung ikaw kaya
Gamit ang nakaraang pagpapangkat ay ipagawa ito sa mga mag-

aaral.
Makibahagi sa inyong pangkat. Magsagawa ng panayam sa inyong

pamayanan tungkol sa mga dapat gawing hakbang upang mapanumbalik ang
maayos na daloy ng buhay sa isang pamayanang nakaranas ng kalamidad.
Ilahad sa klase ang resulta ng inyong panayam.
Pangkat 1 – mga mag-aaral
Pangkat 2 – mga magulang
Pangkat 3 – mga guro o kawani ng paaralan
Pangkat 4 – mga kawani ng pamahalaang pambarangay
Pangkat 5 – mga miyembro ng NGO
1. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng kanilang tugon sa mga hakbang

na dapat gawin upang mapunmbalik ang kaayusan matapos ang kalamidad?
118
2. Dapat bang iasa ang mga gawaing pang-rehabilitasyon sa pamahalaan?
Bakit?
3. Paano ang mabisang pagharap sa mga suliranin at hamong

pangkapaligiran?
Pagpopreso ng gawain:
Katulad ng ikatlong yugto, hindi na rin ito kailangang isagawa ng mga

mag-aaral, maliban na lamang kung mayroong proyekto ang NGO o ang
pamahalaan na hinihikayat ang kanilang partisipasyon upang mamahagi ng
relief goods o maging volunteer sa mga gawain para sa rehabilitation at
recovery. Muli, maaaring magsagawa ng pananaliksik at panayam ang mga
mag-aaral upang matukoy ang mga gawain para sa rehabilitation at recovery
sa kanilang komunidad.
Matapos maisagawa at maunawaan ang iba’t ibang yugto ng

Community-Based Disaster Risk Reduction and Management Plan ay
gabayan ang mga mag-aaral na pagtibayin ang kakailanganing pagkatuto.
Ito ay isasagawa sa bahagi ng PAGNILAYAN AT UNAWAIN.
119
Sa bahaging ito, palalalimin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa

paksa. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang
kahalagahan ng aktibong pagkilos sa pagharap sa mga hamon ng kapaligiran.
Gawain 22. Summary Chart
Basahin at unawain ang sumusunod na artikulo, pagkatapos ay

punan ng sagot ang summary chart.
Unang artikulo.Ang unang artikulo ay hango mula sa ulat ni Agnes Espinas

(2013) na tumatalakay sa Disaster Risk Management sa lalawigan ng Albay.
Geography and Public Planning:
Albay and Disaster Risk Management
Agnes Espinas
Bago pa man magkaroon ng mga organisasyong may responsibilidad na

tumugon sa mga kalamidad binibigyang babala ang mga tao sa pamamagitan ng
pagpapatunog ng kampana ng simbahan. May mga pagkakataon na may inaatasang
tagapamalita ang isang barangay na magbibigay-babala sa mga tao sa paparating na
bagyo o anomang uri ng kalamidad. Ang iba ay umaasa sa pakikinig ng balita sa radio
upang magkaroon ng kaalaman sa estado ng kalamidad. Walang sinusunod na sistema
o programa ang pagbangon mula sa isang kalamidad. Karaniwan, nasa pansariling
desisyon ng isang komunidad ang mga paraan kung paano maiiwasan ang malawakang
pagkasirang dulot ng isang kalamidad. Nasa kanilang pagpapasya kung kailan dapat
lumikas sa mas ligtas na lugar. Ang pagtungo sa mga evacuation centers, na
karaniwang mga pampublikong paaralan, ang paraan upang magkaroon ng access ang
mga biktima ng kalamidad ng pagkain, damit, at gamot. Inaasahang sa mga oras ng
kalamidad, may mga gagawin ang mga lokal na opisyal upang masigurong ligtas ang
kanilang mga nasasakupan subalit, walang sinusunod na protocol at nakahandang
120 sa pagharap sakaling magkaroon ng kalamidad sa kanilang lugar.
plano
Bago ang taong 1989, ang estratehiya ng Albay sa disaster risk management ay
tinatawag na “after-the-fact-disaster response”.(Romero, 2008:6) Ang paraan ng
pamahalaang pamprobinsya, mahahalagang ahensya ng lokal na pamahalaan,
at iba pang institusyon ay pagtugon at reaksiyon lamang sa mga naganap na
kalamidad. Gayundin naman, hindi nagkakaroon ng pangmatagalang
paghahanda para sa kalamidad. Pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang
kaligtasan ng mga naapektuhang pamilya at ang pagbibigay ng relief assistance
sa panahon ng kalamidad.
Ang mga gawain ng iba’t ibang ahensya na may kinalaman sa pagharap

sa kalamidad ay maituturing na nabuo lamang upang tugunan ang
pangangailangan at hindi bahagi ng regular na tungkulin ng nasabing ahensya
ng pamahalaan. Ang mga disaster control group ay nabuo lamang dahil sa
pagkakaroon ng isang kalamidad. Sa pagkakaroon ng kalamidad, ilan sa mga
gawain ng disaster control group ay ang pagbibigay ng mga early warning
signal, paglikas ng mga apektadong pamilya, pamimigay ng mga relief goods, at
pagkakaloob ng mga tulong medikal. Sa punto ng paghahanda sa kalamidad,
nagkakaroon ng mga pagsasanay at drill subalit hindi ito regular na nagaganap.
Matapos ang kalamidad, nakatuon naman ang mga gawain sa rehabilitasyon ng
mga nasirang inprastraktura bunga ng dumaang kalamidad.
Taong 1989, sa tulong ng gobyerno ng Italy, pinagtibay ng lalawigan ng

Albay ang pagkakaroon ng community-based disaster preparedness upang
mabawasan ang malawakang pagkawala ng buhay at pagkasira ng ari-ariang
dulot ng mga kalamidad sa kanilang lalawigan.
121
Ikalawang Artikulo. Ang ikalawang aritkulo ay hango mula sa ulat ng
Partnerships for Disaster Reduction – South east Asia Phase 4 (2008). Ang
ulat ay tungkol sa implementasyon ng Community-Based Disaster Risk
Management sa Pilipinas.
Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) Projects

and Programs Implemented by Non-Government Organiations
(NGOs)
Sa kasalukuyan, mayroong mga internasyunal at lokal na mga NGO ang

nakikibahagi sa mga gawaing may kaugnayan sa CBDRM sa 55 probinsya at
siyudad sa Pilipinas. Sa 55 probinsya at siyudad, 43, ang natukoy na mga at-
risk, na siyang naging pokus ng mga gawain ng READY Project. Makikita sa
talahanayan ang iba’t ibang organisasyon na nagpatupad ng mga gawain may
kaugnayan sa CBDRM. Ang mga organisasyong ito ay isinaayos sa
kategoryang internasyunal na NGO, lokal na NGO, NAPCVDC NGOs.
Ang mga natitirang NGOs ay miyembro ng Victims of Disaster and

Calamities (VDC) Sector of National Anti-Poverty Commission (NAPC). Ang
limang NGOs ay na ito ay ang Balay Rehabilitation Center, Inc (Balay),
Creative Community Foundation, Inc (CCF), Pampanga Disaster Response
Network, Inc (PDRN), Philippine Relief and Development Services, Inc
(PhilRADS), at PNRC Agusan Del Norte–Butuan City Chapter.
Ang mga nabanggit na internasyunal at lokal na NGOs ay may

kabuuang 51 CBDRM-related na proyekto at programa. Subalit, mayroon
lamang dalawang NGOs na may kasalukuyang programa na may kaugnayan
sa Hydro-meteorological Disaster Mitigation for Secondary Cities in Asia
(PROMISE). Ito ay matatagpuan sa Dagupan City, sa Pangasinan at sa
Easter Visayas.
122
Talahanayan 1.11 – List of Non-Government Organizations that have Implemented
Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) Activities
123
Sanggunian: Partnerships for Disaster Reduction – Southeast Asia Phase 4
(2008)
Ikatlong Artikulo. Ang ikatlong artikulo ay hango mula sa artikulo ni Lorna

P. Victoria, (2001) ang director ng Center for Disaster Preparedness ng
Pilipinas.
Replicating Ideally Prepared Communities
(Abinales, 2002 at Heijmans & Victoria, 2001)
Kahit ang Buklod Tao lamang ang tanging people’s organization

sabagong tatag na Philippine Disaster Management Forum, tiniyak pa rin nito na
ang presensiya, tinig, at interes ng mga pamayanan sa CBDM ay mapapanatili.
Pagkatapos ang matagumpay na disaster preparedness at emergency response
activities tulad ng maayos na paglikas, search and rescue at evacuation center
management ng mga pamayanan mula pa noong 1997, tumulong na rin ang
Buklod Tao sa iba pang pamayanan upang maging matagumpay ang kanilang
CBDM. Ang Buklod Tao ay isang environmental people’s organization na binuo
ng mga residente ng Doña Pepeng Subdivision at mga informalsettlers ng North
at South Libis, Brgy. Banaba, San Mateo noong Pebrero 1997 pagkatapos ang
pagkilos ng pamayanan laban sa plano ng isang construction company na
magtayo ng isang cement batching plant sa katabing lupaing agrikutlural.
Summary chart
Naniniwala silang magdudulot lamang ito ng mga pagbaha sa kanilang
pamayanan dahil na rin sa lokasyon nito sa delta ng mga ilog Nangka at
Marikina.
Pagkatapos ng isang araw na Disaster Management and Preparedness

Seminar noong Hunyo 1997, binuo ng Buklod Tao ang Disaster Response
Committee (DRC) na mayroong 33 miyembro at nagbalangkas ng Counter
Disaster Plan. Tatlong disaster management teams ang binuo at ang emergency
rescue at evacuation plan ay inayos (kasama ang pagbuo sa 3 bangkang
fiberglass). Mula sa konseho ng barangay ay nagkaroon ang Buklod Tao ng
isang life jacket. Mula sa ibang mga donasyon ay nakalikom ang samahan ng
pondo (humigit kumulang Php 30,000) na pambili ng flashlights, baterya, mga
tali, megaphones, first aid kits at mga kagamitan sa pagbuo ng tatlong rescue
boats. Dalawang buwan pagkatapos ng disaster preparedness seminar, isang
bagyo ang muling tumama sa pamayanan. Kahit na maraming bahayang nasira
ay wala namang namatay at maraming naisalba ang mga mamamayan. Simula
124
noon, maaari nang makaiwas sa kapahamakan dahil sa flood-level monitoring,
early warning, evacuation, rescue operations, at relief assistance activities ng
DRC at Buklod Tao.
Batay sa tatlong artikulo na aking sinuri, masasabi ko na ang pagtugon sa mga suliranin
at hamong pangkapaligiran ay dapat na ______________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
______________________________________.
125
Sa puntong ito ay inaasahan nang malalim na pag-unawa sa mga paksa ng
modyul na ito: katuturan ng mga suliranin at hamong pangkapaligran, mga epekto at
paguton sa mga ito. Pasagutan ang outer circle ng Gawain 2.
Lagumang Pagsusulit
Ang bahaging ito ay naglalaman ng mga summative assessment sa lebel

ng knowledge, process, at understanding. Layunin ng mga gawain ito na mataya
ang kabuuang pagkatuto ng mga mag-aaral sa paksa. Ang resulta ng mga
pagtatayang ito ay gagamitin ng gurong batayan sa pagmamarka sa mga mag-
aaral.
126
I. Knowledge Level
Modified True or False
Isulat ang salitang TAMA kung salitang may salungguhit ay angkop sa

konsepto ng pahayag. Isulat ang TAMANG SAGOT kung hindi.
1. Ang yugto ng Disaster Preparedness ay kakikitaan ng mga gawain na

naglalayong maipanumbalik sa dating kaayusan ang daloy ng pamumuhay sa
mga nasalantang komunidad.
Sagot: Disaster Rehabilitation and Recovery
2. Isinasagawa ang Capacity Assessment upang matukoy ang kakayahan ng

isang komunidad sa pagharap sa iba’t ibang kalamidad.
Sagot: TAMA
3.Ang unang yugto sa pagbuo ng CBDRRM Plan ay tinatawag na Disaster

Response.
Sagot: Disaster Prevention and Mitigation
4. Nakapaloob sa Disaster Preparedness ang mga gawain tulad ng hazard

assessment at capability assessment.
Sagot: Disaster Prevention and Mitigation
127
5.Ang yugto ng Disaster Rehabilitation and Recovery ay tumutukoy sa mga
gawain upang mapanumbalik ang kaayusan sa mga lugar na nasalanta ng
kalamidad.
Sagot: TAMA
II. Process/Skill level
Pagawain ang mga mag-aaral ng graphic ogranizer na magpapakita

ng kahalagahan at kaugnayan ng iba’t ibang yugto ng CBDRRM Plan.
Maaari itong ipagawa gamit ang web 2.0 application na
www.drawanywhere.com

Pagsulat ng Mapanghimok na Sanaysay
Sumulat ng isang mapanghimok na sanaysay tungkol sa paksang:
Ano ang mabisang pagtugon sa mga suliranin at hamong
pangkapaligiran?
Rubrik para sa pagtataya.
Pamantayan Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimula
(4) (3)
(2) (1)
Nilalaman Wasto ang Wasto ang Wasto ang Mayroong mali

nilalaman at nilalaman at nilalaman subalit sa nilalaman at
gumamit ng gumamit ng hindi gumamit ng sa mga ginamit
mga iba’t ibang iba’t ibang datos na datos
napapanahong datos upang
datos upang masuportahan
masuportahan ang datos
128
ang
pangunahing
ideya ng
sanaysay
Panghihimok Gumamit ng Gumamit ng Gumamit ng mga Hindi gumamit

mga datos, mga datos at datos at ng mga datos at
pangyayari, pangyayari pangyayari pangyayari
situwasyon upang subalit hindi upang
upang magkaroon ng nakapanghimok magkaroon ng
magkaroon ng batayan ang ng mga batayan ang
batayan ang ginawang mambabasa ginawang
ginawang paghihimok paghihimok
paghihimok.
Nakatulong din
ang mga
ginamit na
salita upang
makahimok
Sa susunod na bahagi ng modyul ay isasakatuparan ng mag-aaral ang

isang gawain na magpapakita ng kanilang mga natutuhang konsepto,
kaalaman, kakayahan, at lalim ng kanilang pang-unawa tungkol sa mga
129
Ipaalala sa mga mag-aaral na dapat nilang gamitin ang kanilang mga
natutuhan sa mga nakaraang paksa upang maisagawa ng maayos ang mga
panghuling gawain ng modyul na makikita sa bahagi ng ILIPAT/ISABUHAY.
ILIPAT/ISABUHAY
Inaasahan na sa pagkakataong ito ay may sapat nang pag-

unawa ang mga mag-aaral tungkol sa paksa. Kaya naman, ang
gawain sa bahaging ito ay hahamon sa kanila upang isabuhay
ang mga pag-unawa at kakayahang kanilang natutuhan.
Mga Paghahanda para sa araw ng presentasyon ng Performance Task
1. Ang presentasyon ay maaaring gawin sa loob ng klase o kaya ay pumili

ang guro ng pinakamahusay na nabuong DRRM Plan sa bawat pangkat at
magkaroon ng symposium ang buong grade 10 na nagtatampok dito.
2. Sa gagawaing presentasyon sa bawat klase o kaya ay symposium sa

pangkalahatan ay maaaring mag-imbita ng mga kinatawan mula sa NGO,
opisyal ng barangay o kaya ay sa lokal na pamahalaan, at mga kawani ng
paaralan.
3. Mahalagang masuri ng guro ang laman ng presentasyon ng bawat pangkat

bago ito ilahad sa mga panauhin.
4. Hikayatin ang mga panauhin na magbigay ng kanilang opinyon o

repleksyon o kaya ay maglahad ng kanilang plano batay sa inilhad na DRRM
Plan ng mga mag-aaral.
130
5. Maglaan ng araw para sa presentasyon ng DRRM plan. Maaaring
magkaroon ng maikling programa tungkol dito na ang tema ay pagiging
handa sa panahon ng kalamidad. Maaari ring imbitahan ang ilang mga
kawani ng Pamahalaang Pambarangay, mga opisyales ng paaralan, guro at
mag-aaral. Magsagawa ng documentation tungkol sa programa.
Gawain 23. We are ready!
Makibahagi sa iyong pangkat sa pagbuo ng DRRM plan na nakabatay sa

inyong paaralan, kalye (street), kapitbahayan, barangay, o isla. Basahin ang
nilalaman ng situwasiyon at isagawa ito.
Ikaw ay pangulo ng isang NGO na kasapi sa pagbuo ng Community- Based

Disaster Risk Reduction and Management Plan sa inyong pamayanan. Ang inyong
pamayanan ay kalahok sa taunang patimpalak sa paggawa ng CBDRRM plan na
inilunsad ng National Disaster Risk Reduction and Management Council. Ikaw ay
naatasang gumawa ngDisaster Risk Rreduction and Management Plan na
nakabatay sa pangangailangan ng inyong komunidad. Ang mabubuong DRRM plan
ay ilalahad sa mga miyembro ng sangguniang pambarangay at mga kinatawan ng
NDRRMC. Ito ay bibigyan ng marka batay sa sumusunod na pamantayan:
Kaangkupan, Nilalaman, Presentasyon, Praktikalidad, at Aspektong Teknikal.
Rubric sa Pagmamarka ng DRRM Plan
Kraytirya Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimu

la
4 3 2 1
Kaangkupan Naaayon ang Naaayon ang Hindi naaayon ang Hindi

nilalaman ng DRRM nilalaman ng DRRM nilalaman ng DRRM angkop sa
plan sa resulta ng plan sa resulta ng plan sa resulta ng komunidad
131
isinagawang hazard isinagawang hazard isinagawang hazard ang
mapping, vulnerability mapping, mapping, nabuong
assessment, at vulnerability vulnerability DRRM
capability assessment assessment, at assessment, at plan..
ng pamayanan. capability capability
Kumuha ng assessment ng assessment ng
karagdagang datos pamayanan. pamayanan. Hindi
mula sa mga lokal na Nagmula ang lahat Kumuha ng
opisyal, mga residente ng datos mula sa karagdagang datos
ng lugar, at mga mga opisyal ng lokal mula sa mga lokal
nakaranas ng na pamahalaan o na opisyal, mga
nakaraang kalamidad pamahalaang residente ng lugar,
at nagamit ito ng pambarangay. at mga nakaranas
maayos. ng nakaraang
kalamidad
Nilalaman Impormatib ang Impormatib ang Hindi malinaw na Maraming

nabuong DRRM plan. nabuong DRRM plan. sinasabi ang mga nakalilitong
Malinaw na sinasabi Malinaw na sinasabi detalyeng dapat impormasy
ang mga detalyeng ang mga detalyeng malaman ng mga on sa
dapat malaman ng dapat malaman ng mamamayan sa nabuong
mga mamamayan sa mga mamamayan sa pagharap sa mga DRRM
pagharap sa mga pagharap sa mga kalamidad. Ang plan
kalamidad. Ang mga kalamidad. Ang mga mga nakatalang
nakatalang datos at nakatalang datos at datos at
impormasyon ay impormasyon ay impormasyon ay
updated at reliable. hindi updated at hindi updated at
reliable. reliable.
Praktikalidad Ang mga suhestyon sa Ang mga suhestyon Ang mga suhestyon Ang mga
DRRM plan ay sa DRRM plan ay sa DRRM plan ay nabuong
naaayon sa kakayahan naaayon sa naaayon sa suhestyon
ng pamayanan na kakayahan ng kakayahan ng ay hindi
132
tugunan ang pamayanan na pamayanan na nakabatay
kalamidad. Binigyang- tugunan ang tugunan ang sa
diin ang lubusan at kalamidad. kalamidad. Hindi kakayahan
episyenteng paggamit Binigyang-diin ang malinaw na ng
ng mga kagamitan, lubusan at natalakay ang pamayana
oras, at pondo ng episyenteng lubusan at n.
pamayanan. paggamit ng mga episyenteng
kagamitan, oras, at paggamit ng
Madaling maunawaan
pondo ng kagamitan, oras, at
ng mga mamamayan
pamayanan. pondo ng
ang DRRM plan dahil
pamayanan.
sa pagkamit ng mga Gumamit ng mga
salita at simbolo na salita at termino na Gumamit ng mga
angkop sa kanilang hindi gaanong salita at termino na
pamayanan. maunawaan ng mga hindi gaanong
mamamayan. maunawaan ng mga
mamamayan.
Pagsunod sa Kumpleto ang lahat ng Kumpleto ang lahat Mayroong mga Hindi
Proseso bahagi ng isang DRRM ng bahagi ng isang bahagi ng DRRM sumunod
plan. Binuo ito batay sa DRRM plan. Binuo ito plan ang hindi sa proseso
pagsasanib ng top gamit ang ang isa sa naisagawa. ng pagbuo
down at bottom up dalawang approach. ng DRRM
approach. plan
133
Post Assessment Matrix
Level What will I Multiple Choice Correct Answer

of Assessment assess? Item and Explanation
Knowledge Natatalakay ang
kasalukuyang Tignan ang pie graph
kalagayang tungkol sa bahagdan ng
pangkapaligiran pinanggagalingan ng solid
ng Pilipinas waste.
Other
Residential Commercial
56.7% 8.8%
Commercial
Market
27.1%
18.3%
Industrial
Institutional
4.1%
12.1%
Bahagdan ng pinanggagalingan ng solid waste. (National Solid

Waste Management Status Report, 2015).
1. Batay sa pie graph, D. Residential
anong uri ng solid waste
ang may pinakamalaking
bahagdan?
A. Instituional
B. Commercial
C. Industrial
D. Residential
Knowledge Nasusuri ang

epekto ng mga
suliraning
134
pangkapaligiran
2. Batay sa teksto, ano

ang epekto ng illegal
logging?
A. pagbaha, soil erosion
B. pagbaha, soil erosion,

at pagkasira ng tahanan
ng mga ibon at hayop
C. pagbaha, soil erosion,

at pagkaubos ng yamang B. pagbaha, soil
gubat erosion, at
pagkasira ng
D. pagbaha, soil erosion, tahanan ng mga
at pagbaba ng kita ng ibon at hayop
mga mamamayan
135
Process/Skills Nasusuri ang Suriin ang talahanayan:
epekto ng mga Talahanayan 1.1 – The Long-Term Climate Risk
suliraning Index (CRI): the 10 countries most affected from
pangkapaligiran 1995 to 2014 (annual averages)
136
3. Ano ang sinasabi ng
talahanayan tungkol C. Malaki ang
epekto ng Climate pinsala sa buhay at
change? kabuhayan
A. Malaking halaga ang

nawawala sa kabuhayan
B. Maraming buhay at
ari-arian ang nawawala
C. Malaki ang pinsala sa
buhay at kabuhayan
D. Iba’t iba ang epekto ng
climate change
Understanding 4. Sumulat ng tatlo Rubric para sa

hanggang limang pagmamarka ng
talata
pangungusap tungkol sa
iyong mabubuong 1 – kung ipinapakita
sa talata na ang
kaisipan tungkol sa
mga suliraning
epekto ng mga suliranin pangkapaligiran ay
at hamong magkakaugnay at
may epekto sa iba’t
pangkapaligiran sa
ibang aspekto ng
pamumuhay ng tao. pamumuhay
.75 – kung ipinakita

sa talata na ang
mga suliraning
pangkapaligiran ay
magkakaugnay
.5 – kung hindi
naipakita sa talata
na ang suliraning
pangkapaligiran ay
may epekto sa iba’t
ibang aspekto ng
137
pamumuhay
Knowledge Natatalakay ang 5.
mga programa at
pagkilos ng iba’t
ibang sektor
upang
pangalagaan ang
kapaligiran
Process/ Skills Natataya ang Para sa bilang 6, tignan ang

kalagayang
talahanayan tungkol sa mga
pangkapaligiran
ng Pilipinas batay best practice sa
sa epekto at
pamamahala ng solid
pagtugon sa mga
hamong waste.
pangkapaligiran
138
6. Ano ang ipinakikita ng
talahanayan tungkol sa mga
gawain sa pagharap sa
solid waste?
A. Maraming pamamaraan
na maaaring gawin upang
masolusyunan ang
suliraning ito.
B.Nasa kamay ng mga

mamamayan ang pagtugon
sa suliranin sa solid waste
C. Ang pamahalaan ang

139
siyang dapat manguna sa
pagharap sa suliran sa solid
waste
D. Mahirap masolusynan
ang suliranin sa solid waste.
Under- Natatalakay ang 7. Sumulat ng sanaysay 1 – kung natalakay

standing mga programa at na may lima hanggang na mahalaga ang
pagkilos ng iba’t sampung pangungusap kooperasyon ng
ibang sektor na tumatalakay sa iba’t ibang sektor sa
upang mabisang paraan sa pagtugon sa mga
pangalagaan ang
pagtugon sa mga suliranin at hamong
kapaligiran
suliranin at hamong pangkapaligiran
pangkapaligiran.
.75 – kung
nabigyang-diin ang
aktibong
partisipasyon ng
mga mamamayan
sa pagsugpo ng
suliranin at hamong
pangkapaligiran
.5 – kung ang
tinalakay ay ang
tungkulin ng
pamahalaan sa
pagharap sa mga
suliranin at hamong
pangkapaligiran
Knowledge Naipaliliwanag 8. Alin sa sumusunod na B. Nakipagpulong si
ang katangian ng
situwasiyon ang Mayor Estoque sa
top-down
approach sa nagpapakita ng top-down kaniyang mga
pagharap sa
approach sa pagbuo ng konsehal upang
suliraning
pangkapaligiran Disaster Risk Reduction bumuo ng DRRM
and Management (DRRM) plan
Plan?
A. Bumuo si Anne ng
140
DRRM plan kasama ang
mga NGO at mga
pangkaraniwang
mamamayan
B. Nakipagpulong si Mayor
Estoque sa kaniyang mga
konsehal upang bumuo ng
DRRM plan
C. Nakipagtulungan si
Blessy, lider ng samahan
ng mga kababaihan sa mga
kawani ng pamahalaang
pambarangay sa
pagsasagawa ng hazard
assessment.
D. Nabuo ni Marites ang

DRRM Plan ng kanilang
barangay sa
pakikipagtulungan ng
business sector at NGO.
Process/ Skills Nasusuri ang Basahin ang teksto para sa

pagkakaiba ng bilang 9-10
top-down at
bottom up
approach sa
pagharap sa
suliraning
pangkapaligiran
Sabottom-up approach, nagsisimula sa mga mamamayan at iba pang sektor ng lipunan
ang mga hakbang sa pagtukoy, pag-aanalisa, at paglutas sa mga hamon at suliraning
pangkapaligiran na nararanasan sa kanilang pamayanan. Ito ay taliwas satop-down
1 – kung nasuri ang
approach. Ang top-down approach sa disaster management plan ay tumutukoy sa
lahat
situwasiyonkung saan lahat ng gawain mula sa pagpaplano na dapat ng hanggang
gawin
sa pagtugon
141 sa panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas nakatataas na tanggapan o
ahensya ng pamahalaan. Binigyang-diin nina Shesh at Zubair (2006) na hindi
natutugunan ng top-down approach ang mga pangangailangan ng pamayanan at
napababayaan ang mga mamamayang may mataas na posibilidad na makaranas ng
malubhang epekto ng kalamidad. Limitado ang pagbuo sa disaster management plan
dahil tanging ang pananaw lamang ng mga namumunoang nabibigyang pansin sa
pagkakatulad at
pagkakaiba ng
dalawang approach
9. Suriin ang pagkakatulad

at pakakaiba ng katangian
.75 – kung nasuri
ng top-down at bottom-up lamang ang lahat
approach gamit ang chart ng pagkakatulad o
sa ibaba. pagkakaiba
dalawang approach
10. Batay sa teksto, ano
ang iyong mabubuong
pangkalahatang ideya sa .5 – kung hindi
pagkakaiba ng top-down at nasuri ang
pagkakatulad at
bottom-up approach? Ilahad
pagkakaiba ng
ito gamit ang tatlo dalawang approach
hanggang limang
Rubric para sa
pangungusap.
pagmamarka ng
talata
1 – kung ipinapakita
sa talata na higit na
epektibo ang
pagsasanib ng
dalawang approach
sa pagharap sa
mga suliranin at
hamong
pangkapaligiran
.75 – kung
ipinapakita sa talata
na mas epektibo
ang isa sa
dalawang approach
sa pagharap sa
mga suliranin at
hamong
pangkapaligiran
142
.5 – kung hindi
naipakita sa ang
ideya tungkol sa
nararapat na
approach sa
pagharap sa mga
suliranin at hamong
pangkapaligiran
Process/Skill Nakabubuo ng Tignan ang kasunod na

konklusyon sa
pigura upang masagot ang
angkop na
approach sa tanong bilang 11-12:
pagharap sa
suliraning
pangkapaligiran

- Past and present
Integrated Strategy
- Examples may
components
include: land use
environmental
strategies
community goals
each strategy
identified
priorities
Processand trust
143
Framework
planning, building
methods, food
strategies, social
linkages and
environmental
11. Anong uri ng approach
ang ipinakikita ng
framework?
A. bottom-up approach
B. top-down approach
C. integrated bottom-up at
top-down approach
D. scientific approach
Understanding Nakabubuo ng 12. Makikita sa framework 1 – kung

konklusyon sa
mula Step 1 hanggang Step naipaliwanag ang
angkop na kahalagahan ng
approach sa 4 ang integrasyon ng top-
pagsasanib ng top-
pagharap sa
down at bottom-up down at bottom-up
suliraning
pangkapaligiran approach, bakit ito approach
mahalaga?
.75 – kung natalakay

ang kalakasan ng
isang approach
lamang
.5 – kung hindi
naipaliwanag ang
kahalagahan ng kahit
na anong approach
Knowledge Nauunawaan ang 13.Nagtungo sa A. Hazard

mga konsepto na pamahalaang pambarangay Assessment
may kaugnayan
at naglibot sa kanilang lugar
sa pagsasagawa
ng CBDRRM Plan sina Dexter, Jefferson,
Angelito, at Emmanuel
upang itala ang mga
144
naranasang kalamidad at
hazard sa nakalipas na
limang taon. Ang kanilang
ginawa ay isang halimbawa
ng ____
A. Hazard Assessment
B. Capacity Assessment
C. Vulnerability Assessment
D. Disaster Assessment
Knowledge Naipaliliwanag 14. Nagpagawa si Miguel D. Structural

ang mga hakbang
ng dike upang dahil laging Mitigation
sa pagsasagawa
ng CBDRRM Plan umaapaw ang ilog malapit
sa kanilang bahay tuwing
umuulan ng malakas. Ang
ginawa ni Miguel ay isang
halimbawa ng ____
A. Hazard Assessment
B. Non Structural Mitigation
C. Disaster Prevention
D. Structural Mitigation
145
Process/Skill Naipaliliwanag Para sa bilang 15-17,
ang mga hakbang tignan ang diagram.
sa pagsasagawa
ng CBDRRM Plan
146
Para sa tatlong puntos,
ipaliwanag ang mga
dahilan kung bakit
ginagawa ang bawat
yugto ng DRRM plan at
ang kaugnayan ng mga
ito sa isa’t isa.
147
3 puntos – kung
malinaw na
naipalawanag ang
dahilan kung bakit
ginagawa ang
bawat yugto at ang
kaugnayan ng mga
impormasyon sa
bawat yugto upang
maging maayos
ang mabubuong
DRRM plan.
2 puntos – kung
naipalawanag ang
mga hakbang na
ginagawa sa bawat
yugto subalit hindi
naipaliwanag ang
kaugnayan ng mga
ito
1 punto – kung
hindi malinaw ang
paliwanag at hindi
naipaliwanag ang
kaugnayan ng
bawat yugto
148
Understanding Nasusuri ang Para sa bilang 18-20,
kahalagahan ng basahin ang tatlong
Community- dokumento
Based Disaster
Risk Reduction
and Management
1. COMMUNITY
Approach sa
pagtugon sa mga GOVERNANCE FOR
hamon at DISASTER RECOVERY
suliraning AND RESILIENCE:
pangkapaligiran
FOUR CASE STUDIES
FROM THE
PHILIPPINES (Florano,
Ebinezer R., 2014).
In the aftermath of natural disasters, government agencies usually lead in disaster

recovery efforts. Communities, more often than not, are reduced to passive recipients of
relief goods. Yet, their roles in post-disaster recovery programs have already been
recognized by international disaster organizations like the International Red Cross which,
in its Code of Conduct for Disaster Relief, acknowledges the need to “strive to achieve
full community participation in relief and rehabilitation programs” (IFRC, 1994). It is
argued in available literature that community-based disaster recovery programs show
high levels of success based on the assumption that the more the community owns the
plans and the resources involved, the easier it is to implement them (IFRC, 1994). On the
other hand, it has also been found that externally-planned and funded plans usually
prolong recovery efforts due to the absence or inadequate participation of intended
beneficiaries (UNISDR, 2010).
Community participation in disaster recovery has numerous advantages. First, it

allows the focus of actions to be on the beneficiaries rather than the outputs. Second, it
gives community members the power to control decisions on disaster recovery planning
and implementation. Third, plans are aligned to the needs of the beneficiaries (see
Barakat, 2003; Barenstein, 2005; Thwala, 2005; and Fallahi, 2007). However, there are
also acknowledged disadvantages in community involvement in post disaster recovery
efforts. Some of these are: (a) difficulties in involving the community in the design and
management of the recovery project, (b) difficulties in building mutual trust between
agencies and communities, (c) reluctance on the part of governments to give power to
low-income groups in the community, and (d) the reduction of community involvement to
sweat equity instead of active involvement in decision making (Davidson et al., 2007).
149
In the case of the Philippines, the involvement of communities or barangays in
disaster recovery efforts is needed now more than ever. In the World Risk Report 2013,
the country is ranked third as the most disaster-prone country in the world for having the
most number of hazards, damages, and fatalities every year (ADN, 2014, p. 64). This
was made more apparent after the devastation caused by Super Typhoon (ST) Yolanda
2. Bahagi ng mensahe
ni Punong Barangay
Joseph N. Briones,
Barangay Malanday,
Marikina City (Barangay
Disaster Risk
Management Manual,
2010)
Nakakabahala ang mga nangyayaring kalamidad hindi lamang sa Pilipinas kung hindi pati na sa
ibang bansa. Madalas sa kasalukuyan ay ang pagbaha, lindol at iba pang kalamidad na dulot ng pagbabago
ng klima at kung minsan ay parang katulong pa ang mga mamamayan kung bakit lumalala ang mga pagbaha
at pagguho ng lupa ng ating mga kabundukan marahil dahil sa kawalan ng disiplina at kapabayaan ng
mamamayan at pamahalaan. Ang mga pangyayari na mismo ang nagtuturo sa atin kung ano ang dapat natin
gagawin habang patuloy ang pagaaral at pagturo ng tamang disiplina sa mamamayan, ang mga nasa
pamahalaan ay dapat pag-ibayuhin ang pagsasanay at paghahanda upang maiwasan ang mga nasisirang
mga ari-arian at upang mailigtas ang buhay ng mamamayan. Ang Malanday ay madalas ang pagbaha na
nagiging problema tuwing sasapit ang tag-ulan at pangambang bumaha pag may malakas na pag-ulan na
dulot ng bagyo. Sa mga ganitong sitwasyon ang pamahalaan ng barangay ay may sariling paraan ng
paglikas ayon sa sariling karanasan at ayon na din sa kanyang kakayanan… Nakita natin ang kasalatan ng
ibayo at malawakang paghahanda, Ang pangyayaring yun ang nagturo ng leksyon na bagamat mahirap
labanan ang ngitngit ng kalikasan subalit kung tayo ay handa hindi magkakaroon ng mga kaswalti at
maililigtas natin ang mga mahalagang ari-arian.
Maraming salamat sa mga pribadong organisasyon na sila ang nagbigay o nagsuporta ng mga
serbisyong agarang kailangan ng mga biktimang nasalanta ng baha. Sa Malanday nasaksihan natin ang
malasakit ng Corporate Network for Disaster Response (CNDR) at ng Habitat for Humanity Philippines, Inc.
(HfHP) at iba pa sa kasagsagan ng pangangailangan sa sentro ng paglikas. Muli tayo ay nagpapasalamat sa
kanila at pagkatapos ng unos sa buhay ng taga Malanday ang CNDR ay muling nakipag-ugnayan upang
maging isa sa mga unang barangay na kanilang tutulungan sa pamamagitan ng Noah’s Ark Project na
nailunsad noong Setyembre 4, 2010 hanggang Disyembre 4, 2010 sa pangunguna ng CNDR, Habitat for
Humanity Philippines, Inc. at ng Ayala Foundation Inc. at iba pang organisasyon na naging kabahagi ng
proyekto. Ang pamunuan ng Barangay ay nagkaroon ng tuwinang kaalaman sa paghahanda bago at
pagkatapos ng pagbaha.
150
3. PDRRMC inilunsad
ang YOUNG-Adnert
(Makiling, Danilo S., 2012)
LUNGSOD NG BUTUAN, Nob. 26 (PIA) – Inilunsad kamakailan sa pangunguna

ng Provincial Disaster Risk Reduction and Management Council ang Youth Operative
Urgency Nurturing Goodwill-Agusan del Norte Emergency Response Team (YOUNG-
Adnert) na ginanap sa Provincial Training Center ng lungsod. Ang paglulunsad ng
YOUNG—Adnert ay naglalayong mapabilang ang mga kabataan sa Disaster Risk
Reduction and Management Sustainability, ayon kay Ms. Erma Suyo, opisyal ng Provincial
Disaster Risk Reduction and Management. “Naniniwala ang Agusan del Norte PDRRMC
sa kahalagahan na maiugnay ang mga kabataan sa environment sustainability, disaster
risk reduction and management decision making processes at tulungan ang mga kabataan
na isipin na kaya nilang manguna sa kanilang komunidad,” dagdag pa ni Suyo. Ito ay
alinsunod din sa Republic Act 10121 o batas na naglalayong kilalanin ang kahalagahan ng
mga kabataan sa Disaster Risk Reduction and Management, dagdag pa niya. Kinikilala ng
PDRRMC ang bahagi ng mga kabataan bilang: taga-sulong ng environmental ethics;
tagahadi ng malawakang epekto sa pamayanan; makipagtulungan sa mga apektadong
komunidad gaya ng mga mahihirap, kabataan, mga babae at matatanda; magtrabaho sa
mga ahensyang kagaya ng environmental agency, local DRRM councils; paggamit o pag-
integrate ng mga environmental component/element sa kanilang mga proyekto.
Kinikilala rin ng PDRRMC ang aktibong pakikilahok ng mga kabataan sa risk

management at disaster prevention, community-based disaster management planning,
restoration projects at sa clean up campaigns, drills at simulations bilang paghahanda sa
lindol, sunog, pagguho ng lupa at iba pa.
Mahigit sa 172 na mga kabataan na galing sa mga munisipilidad ng Carmen,

Nasipit, Buenavista, Remedios T. Romualdez, lungsod ng Cabadbaran, Magallanes,
Tubay, Santiago, Jabongga, Ktcharao at Las Nieves ang nakilahok sa paglulunsad ng
YOUNG-Adnert.
151
Para sa tatlong puntos,
sagutan ang summary
chart batay sa nilalaman
ng tatlong dokumento
Batay sa tatlong artikulo na aking sinuri, masasabi ko na ang pagtugon sa mga

suliranin at hamong pangkapaligiran ay dapat na ______________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
________________________________________________.
3 puntos – kung
napunan ng
tamang sagot
ang lahat ng
bahagi ng
summary chart at
nagawang
152 masuri ang
pagkakatulad ng
ideyang inilhahad
ng mga
nabasang teksto
2 puntos – kung
nasagutan ng
tamang ang lahat
ng bahagi ng
summary chart
subalit hindi
nasuri ang
pagkakatulad ng
ideyang
inilalahad ng mga
teksto
1 punto – kung
hindi wasto ang
sagot sa
summary chart.
153
154
GABAY NG GURO
MODYUL 2: MGA ISYUNG PANG-EKONOMIYA
Markahan: Ikalawang Markahan Bilang ng araw ng pagtuturo: 30
Mga Aralin:
A. Globalisasyon
1. Konsepto at Perspektibo
2. Anyo ng Globalisasyon
3. Pagharap sa Hamon ng Globalisasyon
B. Mga Isyu sa Paggawa
1. Ang Globalisasyon at ang mga Isyu sa Paggawa
2. Implikasyon ng Globalisasyon sa Paggawa
C. Migrasyon
1. Migrasyon: Konsepto at Konteksto
2. Migrasyon: Perspektibo at Pananaw
3. Mga Isyung Kalakip ng Migrasyon
Ang mga mag-aaral ay may pag- Ang mga mag-aaral ay nakabubuo

unawa sa sanhi at implikasyon ng ng pagsusuring papel sa mga
mga lokal at pandaigdigang isyung isyung pang-ekonomiyang
pang ekonomiya upang nakaaapekto sa kanilang
mapaunlad ang kakayahan sa pamumuhay
matalinong pagpapasya tungo sa
155 pambansang kaunlaran
Aralin 1: Globalisasyon:  Nasusuri ang konsepto at dimensyon ng

Konsepto at Anyo globalisasyon bilang isa sa mga isyung
panlipunan
 Naiuugnay ang iba’t ibang perspektibo at
pananaw ng globalisasyon bilang isyung
panlipunan
 Nasusuri ang implikasyon ng iba’t ibang
anyo ng globalisasyon sa lipunan
 Napahahalagahan ang iba’t ibang tugon
sa pagharap sa epekto ng globalisasyon
Aralin 2:Mga Isyu sa  Naipaliliwanag ang mga dahilan ng
Paggawa pagkakaroon ng ibat ibang suliranin sa
paggawa
 Natataya ang implikasyon ng ibat ibang
suliranin sa paggawa sa pamumuhay at
sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa
 Nakabubuo ng mga mungkahi upang
malutas ang ibat ibang suliranin sa
paggawa
Aralin 3:Migrasyon  Naipaliliwanag ang konsepto at dahilan
ng migrasyon sa loob at labas ng bansa
 Naipaliliwanag ang epekto ng migrasyon
sa aspektong panlipunan, pampolitika at
pangkabuhayan
 Nakabubuo ng angkop na hakbang sa
pagtugon sa mga suliraning dulot ng
migrasyon.
Ang masusing pag-unawa Paano nakaapekto ang mga isyung pang-

sa mga isyung pang- ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?
ekonomiyang nakaaapekto
sa pamumuhay ng mga
Pilipino ay mabisang
156
paraan sa pagtugon sa mga
hamong dala nito.
Paalala sa guro:
Ang yunit na ito ay nahahati sa tatlong aralin: (1) Ang Globalisasyon:

Konsepto at Anyo; (2) Mga Isyu sa Paggawa; at (3) Migrasyon. Tatalakayin
sa unang aralin ang globalisasyon bilang isang penomenong nakapagpabago
sa buhay ng mga Pilipino samantalang susuriin ang mga isyu sa paggawa na
lubusang nakaaapekto sa pamumuhay ng mga Pilipino sa ikalawang aralin.
Pagtutuunan ng pansin naman sa aralin 3 ang migrasyon na nakangkla sa
globalisasyon at may kaugnayan sa mga isyu sa paggawa.Layunin ng yunit
na ito na maipaunawa sa mga mag-aaral na malaki ang kinalaman ng mga
isyung pang-ekonomiyang kinahaharap ng bansa sa kanilang pamumuhay.
Gampanin mo bilang isang huwarang guro na pagyamanin ang nilalaman at
mga gawaing nakapaloob sa modyul na ito. Sa pagtatapos ng modyul na ito
ay inaasahang masagot ang tanong na ‘Paano nakaapekto ang mga isyung
pang-ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?’
Inaasahang Produkto/Pagganap: Makabuoang mga mag-aaral ng
pagsusuring papel sa mga isyung pang-ekonomiyang nakaaapekto sa

kanilang pamumuhay kalakip ang mga karampatang pagtugon sa mga hamon
na kaakibat nito.
Rubric sa pagmamarka ng pagsusuring papel.
157
Eksperto Mahusay Nagsisimula Baguhan
(4) (3) (2) (1)
Ang nabuong Ang nabuong Ang nabuong Ang
analysis paper analysis paper analysis nabuong
ay lubos na ay na paper ay analysis
nakapagpaha- nakapagpaha- hindi paper ay
yag ng malinaw yag ng malinaw malinaw na walang
Kalinawan at na ideya at nakapagpaha naipahayag
at kompre- komprehensi- konsepto na -yag ng na ideya at
hensibo ng bong ideya at nagdala ng malinaw na konsepto na
ideya konsepto na pagkaunawa sa ideya at magdadala
nagdala ng bumabasa nito. konsepto na sana sa
pagkaunawa sa magdadala pagkauna-
bumabasa nito. sana sa wa sa
pagkaunawa bumabasa
sa bumabasa nito.
nito.
Maayos at Maayos na Nakapagla- Walang
sistematikong nailahad ang had ng datos nailahad na
Paglalahad nailahad ang mga kaugnay at datos at
at mga kaugnay (relevant) na impormasyon impormas-
pagsusuri (relevant) na datos at tungkol sa yon tungkol
ng datos datos at impormasyon paksang sa paksang
impormasyon tungkol sa sinuri. sinuri.
tungkol sa paksang sinuri.
paksang sinuri.
Komprehen Komprehensibo Komprehensibo Nakabuo ng Walang
sibo at at lohikal ang ang nabuong konklusyon. konklus-
lohikal na nabuong konklusyon. yong
158
konklusyon konklusyon. nabuo.
Nakapagmung- Nakapagmung- Nakapag- Walang
Kaakmaan kahi ng akma kahi ng akmang mungkahi ng naimungka-
at at malinaw na solusyon sa solusyon sa hing
kalinawan solusyon sa isyung sinuri. isyung sinuri. solusyon.
ng solusyon isyung sinuri.
Mapa ng Pagtataya
Uri ng Pagtataya
Yugto ng Pagkatuto Gawain ( Diagnostic, Formative, Summative )
Alamin Gawain 1. Guess the logo Diagnostic
Gawain 2. D&D (Dyad Diagnostic

Dapat)
Paunlarin Gawain 3. Tilamsik Formative

Kaalaman
Gawain 4. Window Formative

Shopping
Gawain 5. Tuklas- Formative

Kaalaman
Pagnilayan at Gawain 6. Decision Formative

Unawain Diagram
Paunlarin Gawain 7. K-K-P-G Tsart Formative
159
Gawain 8. Ulat M-P-S Formative
Gawain 9. Imbentaryo ng Formative

mga Manggagawa
Gawain 10. 3-2-1 Tsart Formative
Gawain 11. Imbentaryo Formative

ng mga Manggagawa
Gawain 12. D&D (Dyad Formative

Dapat)
Pagnilayan at Gawain 13. Labor Formative

Unawain Discussion Web
Organizer
Paunlarin Gawain 14.Sisid Formative

Kaalaman
Gawain 15. Suriin Mo Formative
Gawain 16. Suri-realidad Formative
Pagnilayan at Gawain 17.Case Analysis Formative

Unawain
Gawain 18. D&D (Dyad Formative

Dapat)
Ilipat/Isabuhay Gawain 19. Critical Summative

Analysis Paper
160
Panimula
Susuriin sa modyul na ito ang mga isyung pang-ekonomiya tulad ng

globalisasyon, isyu sa paggawa at migrasyon kaakibat ang implikasyon nito
sa pamumuhay ng mga Pilipino. Kinakailangan ang gabay ng guro sa mga
mag-aaral sa pagtukals ng hulisa mahahalagang kaisipan na nakapaloob sa
modyul na ito.Hinahangad na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga
hamon at tugon sa mga isyung pang-ekonomiya tungo sa pagpapabuti ng ng
kalidad ng pamumuhay.
Sa pagtatapos ng modyul na ito ay inaasahang masagot ng mga mag-
aaral ang tanong na ‘Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya
sa pamumuhay ng mga Pilipino?
Panimulang Gawain
4. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na
Tanong sa Learner’s Module (LM).
7. Ipasagot ang Panimulang Pagtataya.

Explanation/
How will I
score?
161
1. Ano ang kahulugan ng A.Proseso ng
Knowledge globalisasyon? pagdaloy o
paggalaw ng
Nasusuri ang
konsepto at A. Proseso ng pagdaloy o mga tao,
dimensyon paggalaw ng mga tao, bagay, bagay,
ng impormasyon at produkto sa impormasyon
iba’t ibang direksyon na at produkto sa
globalisasyo
nananarasan sa iba’t ibang iba’t ibang
n bilang isa bahagi ng daigdig direksyon na
sa mga B. Malawakang pagbabago sa
nananarasan
isyung sistema ng pamamahala sa
buong mundo sa iba’t ibang
panlipunan
C. Pagbabago sa ekonomiya at bahagi ng
politika na may malaking daigdig
epekto sa sistema ng
pamumuhay ng mga
mamamayan sa buong mundo
D. Mabilis na paggalaw ng mga Itinuturing ang
tao tungo sa pagbabagong globalisasyon
politikal at ekonomikal ng mga bilang isang
bansa sa mundo. prosesong
nakaaapekto
sa buhay ng
mga tao sa
daigdig.
Knowledge
Nasusuri ang 2. Ano ang pangyayaring lubusang B.
konsepto at nakapagpabago sa buhay ng tao Globalisasyon
dimensyon sa kasalukuyan?
ng A. Paggawa
globalisasyo B. Migrasyon
n bilang isa C. Ekonomiya
sa mga D. Globalisasyon
isyung Mabilis na
panlipunan binago at
binabago ng
globalisasyon
ang
162
pamumuhay
ng tao sa iba’t
ibang bahagi
ng mundo.
3. Isa sa mga kinakaharap na isyu sa

paggawa sa Pilipinas ay ang pag-iral ng
sistema ng mura at flexible labor. Alin sa
sumusunod na pahayag ang
naglalarawan sa konsepto ng mura at
flexible labor?
A. Ito ay paraan ng mga

mamumuhunan na bigyan ng
kalayaan ang mga
manggagawa sa pagpili ng
kanilang magiging posisyon sa
kompanya.
B. Ito ay paraan ng mga
mamumuhunan na palakihin
ang kanilang kinikita at tinutubo
sa pamamagitan ng
pagpapatupad na mababang
pasahod at paglilimita sa
panahon ng paggawa ng mga
manggagawa.
C. Ito ay paraan ng mga
mamumuhunan na palakihin
ang kanilang kinikita at tinutubo
sa pamamagitan ng
pagpapatupad na malaking
pasahod at pagpapahaba sa
manggagawa.
D. Ito ay paraan ng mga
mamumuhunan na ipantay ang
kanilang kinikita at tinutubo sa
pagpapatupad na malaking
pasahod at paglilimita sa
163
manggagawa.
4.Mahalaga sa isa manggagawa ang

seguridad sa paggawa sa kaniyang
pinapasukang kompanya o trabaho
subalit patuloy ang paglaganap ng
iskemang subcontracting sa paggawa sa
bansa. Ano ang iskemang
subcontracting?
A. Sistema ng pagkuha ng isang

kompanya sa isang ahensiya o
indibidwal na subcontractor
upang gawin ang isang trabaho
o serbisyo sa isang takdang
panahon.
B. Iskema ng pagkuha ng isang
ahensiya o indibiwal na
subcontractor ng isang
kompanya para sa pagsagawa
ng isang trabaho o serbisyo.
C. Pag-eempleyo sa isang
manggagawa upang gawin ang
isang trabaho o serbisyo sa
loob ng 6 na buwan.
D. Pagkuha sa isang ahensiya o
indibidwal na subcontractor sa
isang manggagawa sa loob ng
mas mahabang panahon.
C. Tumutukoy
8. Ano ang migrasyon? sa proseso ng
A. Tumutukoy sa proseso ng pag- pag-alis o
alis o paglipat mula sa isang
lugar paglipat mula
B. Tumutukoy sa proseso ng pag- sa isang lugar
alis o paglipat sa kaguluhan ng o teritoryong
mga mamamayan
164
C. Tumutukoy sa proseso ng pag- politikal
alis o paglipat mula sa isang patungo sa
lugar o teritoryong politikal isang lugar
patungo sa isang lugar
pansamantala
pansamantala man o
permanente man o
D. Tumutukoy sa proseso ng pag- permanente
alis o paglipat dulot ng mga
hindi inaasahang pangyayari sa
lugar na pinagmulan Maraming
dahilan ang
migrasyon ng
tao sa iba’t
ibang bahagi
ng daigdig
Nasusuri ang 6. Suriin ang sumusunod na diyagram at
Process/Skills konsepto at piliin ang angkop na interpretasyon.
dimensyon Bilugan ang titik ng B.Saklaw ng
ng tamang globalisasyon
globalisasyo ang aspektong
n bilang isa ekonomikal,
sa mga politikal at
isyung kultural
panlipunan
Tumatawid
ang saklaw ng
globalisasyon
sa politika,
ekonomiya, at
kultura.
165
Ekono
mikal
Globalisasyon
Sosyo- Politikal
kultural
A. Magkakaugnay ang ekonomiya,

politika at sosyo-kultural sa
pamumuhay ng tao.
B. Saklaw ng globalisasyon ang
aspektong ekonomikal, politikal at
kultural
C. Globalisasyon ang sentro ng
pamumuhay ng tao.
D. Globalisasyon ang susi sa
suliranin ng lipunan.
C. Mayroong
166
Process/Skills mabuti at di-
mabuting
Nasusuri ang 7. Ang pagsulpot ng iba’t ibang epektop ang
implikasyon outsourcing companies na pagmamay-ari globalisasyon
ng iba’t ibang ng mga lokal at dayuhang namumuhunan sa
anyo ng ay isang manipestasyon ng pamumuhay
ng tao.
globalisasyo globalisasyon. Ilan sa mga epekto nito ay
n sa lipunan ang sumusunod.
Hindi lamang
mabuti ang
I. Nagkaroon ng karagdagang epektong dulot
trabaho ang mga ng
Pilipino. globalisasyon.
II. Nabago ang dinamiko (oras, Nagdala rin ito
sistema, istruktura) ng ng mga
paggawa sa maraming suliraning
kompanya. kinakailangan
III. Naapektuhan ang ng kaukulang
kalusugan ng maraming pagtugon.
manggagawang
namamasukan partikular
ang mga call center
agents.
IV. Binago ng globalisasyon
ang lifestyle ng
maraming Pilipino.
Mula sa mga kaisipang nabanggit, ano

ang mabubuong konklusyon dito?
A. Nakatulong ang
globalisasyon sa
pamumuhay ng tao.
B. Tumugon ang
globalisasyon sa
pangangailangan ng
marami.
C. Mayroong mabuti at
di-mabuting epekto
ang globalisasyon sa
167
pamumuhay ng tao.
D. Suliranin lamang ang
idinulot ng
globalisasyon sa
pamumuhay ng tao.
Naiuugnay
Knowledge ang iba’t D. Sikolohikal
ibang 8. Maaring suriin ang globalisasyon sa
perspektibo iba’t ibang anyo nito maliban sa isa. Ano Hindi kabilang
ang sikolohiya
at pananaw ito? sa pag-aaral
ng ng anyo ng
globalisasyo globalisasyon
n bilang A. Ekonomikal
isyung B. Teknolohikal
C. Sosyo-kultural
panlipunan
D. Sikolohikal
9. Alin sa mga pangungusap sa ibaba

ang kumakatawan sa pahayag na “binago
ng globalisasyon ang workplace ng mga
manggagawang Pilipino”?
A. Pag-angat ang kalidad ng

manggagawang Pilipino.
B. Pagdagsa ng mga Business
Process Outsourcing (BPO) sa
bansa.
C. Paghuhulog, pagbabayad at
pagwiwithdraw gamit ang mga
Automatic Teller Machince
(ATM).
D. Pagdagsa ng mga produktong
dayuhan sa Pilipinas.
168
10. Sa pagdagsa ng mga dayuhang
mamumuhunan sa bansa bunsod ng
globalisasyon ipinatupad nila ang mura at
flexible labor sa bansa na nakaapekto sa
kalagayan ng mga manggagawang
Pilipino. Alin sa mga pahayag ang dahilan
ng paglaganap nila nito sa bansa?
A. Pag-iwas ang mga

mamumuhunan sa krisis dulot
ng labis ng produksiyon sa iba’t
ibang krisis.
B. Maipantay ang sweldo ng mga
manggagawang Pilipino sa
ibang bansa.
C. Makabuo pa ng maraming
trabaho para sa mga
D. Maibaba ang presyo sa mga
produktong iluluwas na gawa
sa bansa sa pandaigdaigang
kalakalan.
11. Mahalaga na maproteksyunan ang

kalagayan ng mga manggagawang
Pilipino laban sa mababang pasahod at
di-makatarungang pagtanggal sa kanila
sa trabaho dulot ng kawalan ng seguridad
sa paggawa. Paano ito
maisasakatuparan ng mga
manggagawang Pilipino?
A. Pag-boycott sa mga
produktong dayuhan at
pangangampanya sa mga
mamamayan ng pagkondena
sa mga ito.
B. Pakikipag-usap ng mga
samahan ng mga manggagawa
169
sa mga kapatalista o may-ari
ng kompanya sa pamamagitan
ng tapat at makabuluhang
Collective Bargaining
Agreement (CBA).
C. Pagsasagawa ng picket at rally
laban sa kompanya at
kapitalista
D. Pagsabotahe, paninira at
panununog sa mga planta o
kagamitan ng kompanya
Process/Skills
Naipaliliwa- 12. Suriin ang mga pangungusap sa D. Migration
nag ang ibaba. Tukuyin kung anong
epekto ng pangkalahatang obserbasyon sa Transition
migrasyon ang inilalarawan dito.
migrasyon sa
I. Maraming mag-aaral na
aspektong mga Vietnamese at
panlipunan, Koreans ang nagpupunta sa Isa sa mga
pampolitika Pilipinas. patterns ng
at II. Sa paglago ng BPO sa migration ay
pangkabuha bansa, kaalinsabay nito angang transisyon
yan pagdating ng mga Indians na nagaganap
bilang managers ng mga
sa iba’t ibang
industriyang nabanggit.
bahagi ng
daigdig. Ang
A. Globalisasyon ng migrasyon dating
inaalisan na
B. Mabilisang paglaki ng
mga bansa ay
globalisasyon siya namang
pinupuntahan
C. Peminisasyon ng globalisasyon ng iba dahil sa
iba’t ibang
D. Migration transition
dahilan.
13. Bakit maituturing na panlipunang isyu

Understanding ang globalisasyon? A.
Tuwiran
Nasusuri ang A. Tuwiran nitong binago, nitong binago,
implikasyon binabago at hinahamon ang
binabago at
170
ng iba’t ibang pamumuhay at mga “perennial” hinahamon
anyo ng na institusyon na matagal ng ang
globalisas- naitatag pamumuhay at
B. Patuloy na pagbabago sa
yon sa mga
kalakarang pamumuhay ng
lipunan mga mamamayan “perennial” na
C. Nagdudulot ng masamang institusyon na
epekto sa panlipunan, matagal ng
ekonomikal at pulitikal na naitatag
aspekto.
D. Naaapektuhan nito ang mga
maliit na industriya at mas higit
na pinaunlad ang mga
malalaking industriya
Tunay na
nararanasan
ang
pagbabagong
dulot ng
globalisasyon
sa mga
institusyong
panlipunan.
Understanding C. Dahil sa
Nasusuri ang 14. Paano nakapagpapabilis sa globalisasyon
konsepto at integrasyon ng mga bansa ang nagkakaroon
dimensyon globalisasyon?
A. Makikita sa globalisasyon ang ng mabilis na
ng palitan ng
mabilis na ugnayan ng mga
globalisasyo bansa impormasyon
n bilang isa B. Dahil sa globalisasyon mabilis at
sa mga na tumutugon ang mga bansa kolaborasyon
isyung sa mga banta na magdudulot ang mga
panlipunan ng kapinsalaan.
bansa
C. Dahil sa globalisasyon
nagkakaroon ng mabilis na
palitan ng impormasyon at Binigyan daan
kolaborasyon ang mga bansa ng
D. Makikita sa globalisasyon ang globalisasyon
paghiwa-hiwalay ng mga bansa ang
sa daigdig mabilisang
palitan ng
produkto,
171
serbisyo, at
impormasyon
na siyang
nakapagpabilis
sa integrasyon
ng mga bansa
sa daigdig.
Knowledge B. Turismo
Naipaliliwa- 15. Ilan sa mga dahilan ng
nag ang permanenteng migrasyon ay ang Hindi
konsepto at paghahanap ng mga sumusunod itinuturing ang
maliban sa isa. Ano ito? turismo bilang
dahilan ng
A. Hanapuhay dahilan ng
migrasyon sa B. Turismo permanenteng
loob at labas C. Edukasyon migrasyon.
ng bansa D. Tirahan
16. Isa sa mga hamon ng

globalisasyon sa bansa ay ang
pagbabagp sa workplace ng mga
manggagawa, binago rin nito ang
sistema ng pagpili sa mga
manggawa. Alin sa sumusunod na
pahayag ang nagpapatunay ng
pagbabagong ito?
A. Humigpit ang pagproseso sa
pagpasok ng mga dayuhang
kompanya, produkto at
serbisyo sa bansa kaya’t
kinailangan ng mga world class
workers.
B. Tumaas ang kalidad ng mga
lokal na produkto sa
pandaigdaigang pamilihan
kaya’t kinailangang mag-angkat
ng mga eksperto sa ibang
bansa para sanayin ang mga
lokal na manggagawa.
C. Humirap ang kalagayan ng
mga dayuhang kompanya sa
172
pagpasok sa bansa kaya’t
kinailangang pababain ang
sweldo ng mga lokal na
manggagawa.
D. Naging malaya ang pagpasok
ng mga dayuhang kompanya
sa bansa dahil sa mababang
pagpapasweldo at
pagngonguntrata lamang sa
mga lokal na manggagawa.
17. Malaki ang naging papel ng

globalisasyon sa pagdagsa ng
mga dayuhang kompanya,
produkto at paggawa sa bansa.
Ayon sa ulat ng DTI noong 2010
may pinakamalaking paglago dito
ay sa sektor ng serbisyo na kung
saan ang nanguna ang industriya
ng BPO. Sa kabilang dako patuloy
namang bumababa ang paglago
ng sektor ng agrikultura. Anong
konklusiyon ang mahihinuha sa
pahayag na ito?
A. Mababa ang pagpapasweldo,
pabagu-bago ang paggawa sa
bansa at ang lengguwaheng
English ang isa sa
pangunahing wika na madali sa
mga Pilipino.
B. Malaki ang naitulong ng
pagdagsa ng makabagong
gadget sa bansa kaya
madaling makasabay ang mga
Pilipino sa mga sebisyong on-
line.
C. Magaling ang mga Pilipino sa
larangan ng teknolohiya at
impormasyon.
D. Karamihan sa mga kabataang
Pilipino ay kumukuha ng kurso
na may kinalaman sa BPO.
173
18. Ayon sa Ulat ng International
Labor Organization o ILO noong
1992 at 1997 mas dumarami na
ang bilang ng na-eempleyo sa
bansa bilang kaswal o
kontraktuwal kaysa sa pagiging
regular o permanente bunsod ng
mga polisiya tungkol sa flexible
working arrangements ng
pamahalaan sa mga pribadong
kompanya sa hanay ng sektor ng
serbisyo, sub-sektor nito at ng mga
TNCs. Ano ang iyong mahihinuha
sa ulat na ito?
A. Ito ay bunsod ng mataas na
pamantayan ng mga dayuhang
kompanya sa pagpili ng mga
manggagawa upang maging
regular.
B. Ito ay bunsod ng mahigpit na
patakaran ng pamahalaan sa
mga dayuhang kompanya sa
Pilipinas kaya’t mura at flexible
ang paggawa sa bansa.
C. Ito ay bunsod ng pinaluwag na
mga patakaran ng pamahalaan
kagaya ng pagpayag sa
iskemang subcontracting at tax
incentives upang makahikayat
ng mas maraming dayuang
kompanya na magtayo ng mga
negosyo at serbisyo sa bansa.
D. Ito ay bunsod ng matinding
pangangailangan ng trabaho sa
bansa kaya’t kahit mura at
flexible labor ay hinayaan ng
pamahalaan na magpatupad
ang mga pribadong kompanya
na gawing kaswal ang mga
174
Process/Skills
Naipaliliwa- D. Mas
nag ang kinakakitaan
19. Noong taong 2013, nagmula sa
epekto ng ng malaking
Asya ang pinakamalaking bilang
migrasyon sa ng mga imigrante na lumabas ng oportunidad ng
aspektong kanilang bansa. Ano ang mga Asyano
panlipunan, mahihinuha rito? ang ibang
pampolitika A. Kakaunti ang oportunidad na lugar bunga ng
at makakuha ng mga iba’t ibang
pangkabuha mamamayan sa Asya.
hanapbuhay
B. Kahirapan ang mas
yan na
namamayani sa Asya at hindi
kaginhawahan ng pamumuhay. mapapasukan
C. Mas malaki ang oportunidad sa na angkop sa
labas ng Asya kanilang
D. Mas kinakakitaan ng malaking natapos
oportunidad ng mga Asyano
ang ibang lugar bunga ng iba’t
ibang hanapbuhay na Oportunidad
mapapasukan na angkop sa ang nagtulak
kanilang natapos sa malaking
bilang ng mga
Asyano na
lumipat sa
mga bansang
makapagbibi-
gay ng mataas
na kita.
Knowledge Naipaliliwa- 20. Maaaring uriin ang outsourcing sa

nag ang mga sumusunod maliban sa isa. Ano D.Inshoring
ito?
konsepto at A. Nearshoring
dahilan ng B. Offshoring
migrasyon sa C. Onshoring
loob at labas D. Inshoring
ng bansa
175
Panimula
Sa modyul na ito ay susuriin ang mga isyung pang-ekonomiya tulad ng
globalisasyon, isyu sa paggawa at migrasyon kaakibat ang implikasyon nito
sa pamumuhay ng mga Pilipino. Hangarin sa pag-aaral ng mga aralin na
nakapaloob sa modyul na ito na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga
hamon at tugon sa mga isyung nabanggit tungo sa pagpapabuti ng ng kalidad
ng pamumuhay. Makatutulong ang pag-unawang ito sa pagpapanatili ng
dignidad ng buhay ng isang indibiduwal.
Sa pagtatapos ng modyul na ito ay inaasahang masagot ang tanong

na ‘Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya sa pamumuhay
ng mga Pilipino?’
Ang gabay sa gurong ito ay nagnanais na tulungan ang mga guro na

magsagawa ng isang pagtuturong makabuluhan para sa pagkatuto ng mga
mag-aaral.
Panimulang Gawain
1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na Tanong
sa Learner’s Module (LM).
176
ARALIN 1: Globalisasyon: Konsepto at Perspektibo
ALAMIN
Batiin ang mga mga-aaral sa matagumpay nilang pagtatapos sa

Yunit I. Himukin ang mga mag-aaral na isagawa ang bahaging ALAMIN
pagsisimula ng Yunit II. Ipaunawa sa mga mag-aaral na ang gawaing ito
ay naglalayon na malaman ang kanilang iskima o prior knowledge tungkol
sa paksa.
Gawain 1. Guess the Logo

Ang unang gawain para sa bahagi ng ALAMIN ay nasa anyo ng isang laro.
Ang mga logong makikita rito ay mga produkto at serbisyong kilala sa iba’t
ibang bahagi ng daigdig. Nasa iyo ang desisyon kung ito ay gagawing
pangkatan o indibduwal.
Mga Sagot:
1. McDonald
2. Facebook
3. Google
4. Apple
5. NBA
6. Nike
Mungkahing Gawain
Grab a bag
Maaaring ipagawa ng indibiduwal ang gawaing ito. Magpapakuha ang
guro ng isang bagay sa bag ng mga mag-aaral. Bawat isa ay ibibigay ang
sumusunod na impormasyon ukol sa na nakuha :
177
a. Pangalan
b. Kompanya (kung mayroon man)

c. Bansang pinagmulan
Tandaan na ang layunin nito ay maihanda ang mga mag-aaral sa

paksang globalisasyon. Mahalagang maipakita na ang penomenong ito ay
bahagi na ng kanilang karanasan.
Gawain 2. D&D (Dyad Dapat)
Magbibigay ang gawaing ito ng kaalaman sa guro ukol sa

kasalukuyang pag-unawa ng mga mag-aaral sa katanungan sa aralin. Pipili
ang mga mag-aaral ng kanilang kapareha. Kanilang sasagutin ang kahong
itinakda bago pagsamahin ang kanilang mga ideya. Samantala, ang
dalawang kahong nasa gawing ibaba ay sasagutan sa ibang bahagi ng aralin.
TANONG SA ARALIN AKING KASAGUTAN KAPAREHA
(Sagot ng Mag-aaral) (Sagot ng Kapareha)
Paano nakaapekto ang mga

PINAGSAMANG IDEYA
isyung pang-ekonomiya sa
pamumuhay ng mga Pilipino? (Sagot ng Magkapareha)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang bagong kasagutan.)
178
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na sagot )
PAUNLARIN
Inaasahan sa bahaging ito na mauunawaan ng mga
mag-aaral ang globalisasyon bilang isyung panlipunan.
Nilalayon nito na matapos ang aralin ay kanilang
maipaliliwanag kung paano nito binago at binabago ang
pamumuhay ng tao sa kasalukuyan. Bilang guro, tungkulin
mong gabayan sila sa pagwawasto ng kanilang mga
paunang kaalaman sa paksang nabanggit.
Paksa: Globalisasyon: Konsepto at Perspektibo
Sa paksang ito, tatalakayin ang mga kaisipang may kinalaman sa

globalisasyon partikular ang mga pananaw tungkol sa pag-usbong nito.
Historikal ang pagdulog na ginamit sa pagsusuri ng pag-usbong ng
‘globalisasyon’. May pagkakahawig ang ilang perspektibo kung kaya’t hinihikayat
ang mga guro na magbigay ng mga karagdagang gawainh upang masigurong
nauuunawaan ng mga mag-aaral ang mga ideyang nakapaloob sa bahaging ito.
179
Gawain 3. Tilamsik Kaalaman
Matapos ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto ay pupunan nila ang

ang graphic organizer na Balangkas- Kaalaman batay sa kanilang
naunawaan. Ipasusulat sa unang kolum ang pananaw tungkol sa pag-usbong
ng globalisasyon at sa pangalawang kolum naman ang mahahalagang
kaisipan kaugnay nito. Kanilang isusulat sa ikatlong kolum ang mga susing
salita o esensyal na kaisipan sa bawat pananaw. Layunin ng gawaing ito na
maipakita ng mga mag-aaral ang kanilang kakayahang mag-abstract ng mga
esensyal na kaisipan mula sa isang babasahin.
180
1. Ibigay ang iyong sariling pagpapakahulugan sa salitang

globalisasyon.
2. Bakit sinasabing matagal nang may globalisasyon? Naniniwala ka
ba dito? Ipaliwanag ang iyong sagot.
3. Sa mga pananaw at perspektibong inihain, alin sa mga ito ang sa
iyong palagay ay katanggap-tanggap? Pangatuwiranan.
Mga Inaasahang Sagot:
1. (Ang sagot ay nakadepende sa mga mag-aaral)

2. Simula ng pag-usbong ng kabihasnan, kinakitaan ang mga tao mula sa
iba’t ibang bahagi ng daigdig ang kanilang disposisyong ‘maglakbay’
patungo sa mga lugar na makapagbibigay sa kanila ng maayos na
pamumuhay.
3. (Iba-iba ang inaasahang sagot ng mga mag-aaral ngunit mahalaga na
mabigyan nila ng akmang katuwiran at paliwanag ang kanilang
napiling pananaw o perspektibo.)
Gawain 4.Window Shopping
Layunin ng gawaing ito na maipakita sa mga mag-aaral ang realidad ng

globalisasyon sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay. Hahayaan silang
pumunta sa isang sari-sari store, grocery store, canteen at mga kauri nito at
paglilistahin sila ng mga produktong makikita rito. Mula dito’y pipili sila ng
lima sa mga produkto o serbisyong makikita o ipinagbibili rin sa ibang bansa.
Isulat ang mga ito sa talahanayan sa ibaba.
181
PRODUKTO/ KOMPANYA BANSANG
SERBISYO PINAGMULAN
1.
2.
3.
4.
5.
Pamprosesong Tanong
1. Ano-anong produkto at serbisyo ang iyong natuklasan na

ipinagbibili hindi lamang sa loob ng ating bansa kundi maging sa
iba pang bansa?
2. Sa anong mga bansa nagmula ang mga produkto o serbisyong
nabanggit?
3. Paano kumalat ang mga produktong ito sa iba’t ibang panig ng
daigdig.
182
4. Sa iyong palagay, nakatutulong ba ang mga produktong ito sa atin?
Pangatuwiranan.
Mga Inaasahang Sagot:
1. (Ang sagot ay nakadepende sa mga mag-aaral. Siguruhing tumpak

ang kanilang sagot.)
2. (Depende ang sagot sa produkto o serbisyong ililista ng mga mag-
aaral.)
3. Sa pamamagitan ng kalakalan o palitan ng mga produkto at serbisyo’y
kumalat ang mga ito sa iba’t ibang panig ng daigdig.
4. Nakatulong ang mga nabanggit na produkto at serbisyo sapagkat
nagbigay ito ng satisfaction at comfort sa marami sa atin. Maaari rin
namang nagdala ito ng kompetisyon sa pamilihang lokal na nagtulak
sa pagbaba ng presyo.
183
Paksa: Anyo ng Globalisasyon
Tatalakayin sa paksang ito ang mga anyo ng globalisasyon na

makatutulong sa pag-unawa ng mga mag-aaral sa penomenong ito. Siguruhing
naunawaan ng mga mag-aaral ang mga kalakip na teksto na inaasahang
maghahatid sa kanila ng lubusang pag-unawa rito.
Gawain 5. Tuklas-Kaalaman
Ninanais ng Gawain 5 na pagyamanin ang kaalaman ng mga mag-aaral

tungkol sa paksang globalisasyong ekonomiko. Susundin ng mga mag-aaral
ang sumusunod na hakbang.
1. Magsaliksik ng iba pang halimbawa ng multinational at transnational

companies sa Pilipinas gamit ang aklat at internet.
2. Tukuyin alin sa mga ito ang may operasyon sa ating bansa at kung ito
ay may kakompetensyang lokal na namumuhunan.
3. Isa-isahin at ipaliwanag ang mabuti at di-mabuting epekto ng MNC’s at
TNC’s sa ekonomiya ng bansa.
Pamprosesong Tanong
1. Nakatutulong ba ang mga multinational, transnational corporations

at outsourcing sa pag-unlad ng bansa? Patunayan ang sagot.
2. Ano-anong pagbabago ang naidudulot ng outsourcing at
multinational at transnational corporation sa ating bansa?
3. Sa pangkabuuan, nakabubuti o nakasasama ba ang mga
pagbabagong nabanggit? Pangatuwiranan.
184
Paksa: Pagharap sa Hamon ng Globalisasyon
Bibigyan pansin sa araling ito ang mga pagtugon sa iba’t ibang hamon ng
globalisasyon. Ang mga kaisipang nakatala rito ay batay sa konteksto ng ilang
bansa sa Amerika, Asya, at Aprika. Pagyamanin ang pagtalakay sa bahaging ito
sa pamamagitan ng pagsasaliksik sa inisyatibong lokal ng inyong lugar upang
higit na maging makabuluhan ang pagkatuto ng iyong mga mag-aaral.
Mungkahing Gawain
Document the Response
Maaaring bumuo ng isang dokumentaryo ang mga mag-aaral ukol sa

pagtugon ng baranggay, bayan o lalawigan sa hamon ng globalisasyon.
Siguruhing magabayan ang mga mag-aaral sa gawaing ito.
185
Layunin ng gawaing ito na palalimin ng mga mag-aaral ang kanilang

nabuong pag-unawa tungkol sa globalisasyon. Inaasahan na kanilang
masusuri ang mga positibo at negatibong dulot ng globalisasyon.
Makakatulong ang inihandang gawain upang kanilang matimbang ang dulot
ng globalisasyon sa buhay ng mga Pilipino. Bigyang diin sa mga mag-aaral
ang kanilang pagbibigay ng desisyon nang may sapat na pangangatuwiran.
Gawain 6.Decision Diagram
Surrin ang dalawang artikulo tungkol sa epekto ng globalisasyon sa

pamumuhay ng mga Pilipino at punan ang Decision Diagram.
Halaw ang artikulo sa akda ni Lisa Smith. Isinalin ang ilang bahagi ng may-akda
ang nasabing artikulo.
186
Globalization: Progress or Profiteering?
(Liza Smith)
Gawi ng globalisasyon ang pagdadala ng puhunan at negosyo mula sa pamilihang

n
lokal patungo sa ibang bansa na siyang nag-uugnay sa iba’t ibang pamilihan ng
daigdig. Ayon sa mga sumusoporta sa ideya ng globalisasyon, nakatutulong ito sa
mga papaunlad na bansa na makahabol sa pag-angat ng ekonomiya dahil sa
pagdami ng bilang ng trabahong naibibigay nito bukod pa sa teknolohiyang dala nito.
Patunay dito ang mga Asyanong bansa tulad ng India, Pilipinas at Thailand. Para
sa mga malalaking negosyante at miyembro ng economic elite, mabuti ang
globalisasyon
Summary chartsapagkat nakakukuha sila ng manggagawang handang tumanggap ng
mas mababang sahod na nagbibigay naman sa kanila ng higit na kita.
Hindi lamang ang mga negosyanteng nabanggit ang naaapektuhan nito kundi
maging ang mga manggagawa sa iba’t ibang bansa na handang
makipagkompetensya upang makuha ang mga trabaho kapalit ang mas mababang
sahod. Sa katunayan, ilang trabaho (hal. autoworks) mula sa US na dinala ngNorth
American Free Trade Agreement (NAFTA) sa bansang Mexico dahil sa mas murang
pasahod dito ay inilipat sa ilang bansa sa Silangang Asya dahil sa higit na murang
pasahod. Ganun pa man ang mga produktong ito ay ipagbibili sa mga konsumer sa
US sa tulad ding halaga. Samantala, ang mababang pasahod na nakukuha ng mga
manggagawa sa maliliit na bansa ay ginagamit sa pagbili ng mga tinging produktong
nagmula rin naman sa mga kanluraning bansa.
Hindi maipagkakaila ang pagtaas ng antas ng pamumuhay ng mga mamamayan sa

papaunlad na mga bansa dala ng industriyalisasyon (teknolohiya) na bitbit ng mga
korporasyon at kompanya mula sa mayayamang bansa.
187
Ngunit Kabaliktaran naman nito ang nagyayari sa mga mauunlad na bansa sapagkat
batay sa mga pag-aaral, patuloy ang paglaki ng agwat ng mayayaman at mahihirap sa
mga bansang ito. Ilang politiko rin ang nagsasabing patuloy na kumakaunti ang middle
class dala ng penomenong ito.
Kasama rin sa duot ng globalisasyon ang ‘homonisasyon’ ng kultura sa iba’t ibang

bahagi ng daigdig. Ang pag-usbong ng coffee shops at big-box retailers sa mga syudad
ng maraming bansa ay ‘lumilikha’ ng iisang mukha ng pagkakakilanlang kultural.
Ilang kritiko ng globalisasyon din ang nagsasabing pinahihina nito ang pambansang
soberanya ng mga maliliit na bansa dahil sa malakas na impluwensyang dulot ng
mayayamang bansa kung saan nagmumula ang mga nasabing puhunan at trabaho.
Hango ang artikulo sa balita ni Ma. Stella F. Arnaldo ng Business Mirror. Isinalin
Hangga’t
ang hindi
ilang nakalilikha ng mga solusyon
bahagi ng may-akda sa mgaartikulo.
ang nasabing hamon na kaakibat ng globalisasyon,
mananatili ang edukasyon, flexibility at adaptability sa mga kasanayang makatutulong
upang makasabay dito.
Spanish government eyes hike in financial assistance to Philippines
(Ma.Stella F. Arnaldo)
Kasalukuyang pinag-aaralan ng gobyerno ng Espanya ang higit na pagpapalakas ng

ugnayan nito sa Pilipinas, maging ang posibleng pagbibigay nito ng tulong-pinansyal sa
bansa mula taong 2018 hangagang 2022. Ayon kay Spanish Ambassador to the
Philippines Luis Antonio Calvo, umabot ng €50 milyon ang naitulong ng Espanya sa
bansa sa mula taong 2014 hanggang 2017. Naging prayoridad sa mga taong ito ang mga
programa na may kinalaman sa demokratikong pamamahala, disaster risk reduction, at
de-kalidad na pagtugon sa humanitarian crises partikular ang rehiyon ng Bikol at Caraga
sa Zamboanga Peninsula.
188
Ayon din sa kanya’y naghihintay lamang ang mga negosyanteng Espanyol na
handang mamuhunan hanggang malinawan sila sa makroekonomikong kondisyon ng
bansa. Batay sa tala ng Philippine Embassy sa Madrid, ang kabuuangforeign direct
investments ng Espanya sa Pilipinas ay umabot ng $39 milyon mula 2006 hanggang
2015. Ang kalakalan sa pagitan ng dalawang bansa ay pabor sa Espanya nang
kumita ang huli ng $136 milyon sa taong 2015. Ngunit ang iniluluwas na produkto at
serbisyo ng bansa sa Espanya ay patuloy ang paglago na may average na 11.13%
kada taon simula ng 2011.
Ilan sa mga kompanyang naging bahagi ng public-partnership projects ay mula sa

Espanya tulad ng OHL (Obrascon Huarte Lain), na bahagi ngAyala Group
consortiumpara sa Cavite-Laguna Expressway (Calax), Grupo ACS (Actividades de
Construccion y Servicios)para sa proyektong paliparan,at Abengoa para sa mga
proyektong patubig.
Mula 2014 hanggang 2017, Pilipinas lamang ang bansa sa Asia-Pacific region ang
nakatanggap ng tulong pangkaunlaran (development aid) mula sa Espanya.
Kasalukuyang pinag-aaralan ng Espanya na magaya ang proyekto nitong national
disaster risk-reduction managementsa Bicol sa walo pang lalawigan ng bansa na
tinukoy ng Department of the Interior and Local Government (DILG).
189
Bumuo ng iyong paglalahat kung nakabuti o nakasama ba globalisasyon
sa pamumuhay ng mga Pilipino?
190
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga patunay na mayroong mabuti at di-mabuting dulot ang

globalisasyon?
2. Paano binago ng globalisasyon ang pamumuhay ng mga Pilipino?
Magbigay ng halimbawa.
3. Sa pangkalahatan, nakatutulong ba o nakasasama ang globalisasyon sa
pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan ang iyong sagot.
191
ARALIN 2: Mga Isyu sa Paggawa
Pagkatapos na matalakay ang konsepto, dimensiyon, implikasyon at pagtugon sa

globalisasyon maaaring ipagawa ang mga kasunod na karagdagang gawain bilang paunang
gawain bago simulan ang mga paksa sa isyu sa paggawa.
Mga Karagdagang Gawain.
Sa Akin Lang
Ipabuo sa mga mag-aaral ang tsart na maglalaman ng kanilang nalalaman tungkol

sa mga pagbabago sa sektor ng paggawa sa pagpasok ng mga sumusunod na
kagamitan o produkto sa bansa sa mga anyo ng paggawa noon sa kasalukuyan.
NOON KAGAMITAN NGAYON
Nagpupunta nang ATM Maaari nang mag-

personal sa isang bank withdraw kahit saan at
teller para makapag- hindi na kailangan ang
withdraw bank teller
Nagpupunta sa pamilihan On-line Shopping Kaharap ang computer at

upang makabili ng gamit ang internet,maaari
pangangailangan ng mamili ng mga
pangangailangan sa mga
mapagkakatiwalaang web
site.
Nagpupunta nang Call Center Gamit ang telepono,

personal upang maaari ng masolusyonan
matugunan ang ang problema sa isang
pangangailangan serbisyo o produkto
192
Mano-mano na Crane Machine Maaari nang gamitin ang
pagbubuhat ng mga push button at simpleng
materyales sa pagtayo ng patnubay sa
gusali at kakailanganin ng pagpapaandar ng
mga trabahador upang machine upang madaling
maisagawa ito mailipat ang mga
materyales sa isang
gusali. Isang tao
(operator) na lang ang
kailangan.
Pangungunahan ng guro ang malayang talakayan sa pamamagitan ng pagbibigay ng

mga pamprosesong tanong. Lagumin ang sagot ng mga mag-aaral at bigyang diin ang
naranasan ng mga manggagawa sa mga pagbabagong naganap sa paggawa at naging
epekto ng globalisasyon batay sa mga bagay lamang na nabanggit.
Pagkatapos na matimbang at masuri ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral

tungkol sa mga hamon at isyu sa paggawa ng mga mangagawang Pilipino, ipasuri kung
tutugma ba ang kanilang dating nalalaman sa pagtupad sa mga susunod na gawain.
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral na matututuhan ang

iba’t ibang isyu na kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino. Maaaring balikan
ang mga sagot ng mga mag-aaral sa bahaging paunang sagot na kanilang
isinagawa sa Gawain 2 upang malaman kung tama ito. Samantala ipatala sa
bahaging ito ang iyong mga matututunan sa bahaging ikalawang bahagi ng (D&D)
Dyad Dapat sa susunod na bahagi ng aralin.
193
Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang nilalaman ng teksto ukol sa mga isyu ng
paggawa at pagkatapos nito ipasagot ang pamprosesong mga tanong at ipagawa
ang sumusunod na gawain.
Mungkahing Gawain:
 Maaaring pangkatin ang klase at magsagawa ng isang malayang talakayan o
group discussion hinggil sa mga nakapaloob na isyu sa teksto. Bilang output,
hayaan ang bawat pangkat na maghanda ng kani-kanilang presentasyon ukol
sa paksa.
o Unang Pangkat – Bukas na Liham
o Ikalawang Pangkat – News Report
o Ikatlong Pangkat – Press Conference
o Ikaapat na Pangkat – Role Playing
o Ikalimang Pangkat - Panel Discussion
Gawain 7. K-K-P-G Tsart.
Ipatala sa mag-aaral sa unang bahagi na “K” ang mga kasalukuyang

kinakaharap na isyu sa paggawa na iyong nakita sa teksto, sa ikalawang bahagi
naman na “K”, ipalagay kung paano ito nakaapekto sa kasalukuyang kalagayan ng
mga manggagawang Pilipino. Sa bahagi ng “P” naman ay ipatala ang mga programa
ng pamahalaan para bigyan solusyon ang mga isyung ito. Sa panghuling hanay na
“G” naman ay magpatala ng kanilang mungkahing solusyon sa mga kinakaharap na
isyu sa paggawa.
K K P G
(Kinakaharap na (Kasalukuyang (Programa) (Gagawin Ko)

Isyu) Kalagayan)
194
Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong:
1. Ano-ano ang isyu na kinakaharap ng mga manggagawa sa kasalukuyan?

2. Paano nakaaapekto ang mga isyu sa paggawa sa kalagayan ng mga
manggagawa sa kasalukuyan?
3. Ano ang iskemang sub-contracting? Bakit ito umiiral sa sektor ng paggawa
sa bansa? Sino ang mga self-employed without any paid employee at unpaid
family labor?
4. Paano umiiral ang iskemang sub-contracting?
5. Ano-ano ang mabuti at hindi mabuting epekto ng iskemang sub-contracting
sa mga manggagawang Pilipino?
6. Sa mga naitalang programa ng pamahalaan sa kasalukuyan, alin sa mga ito
ang patuloy pa rin sa mga hamong hinaharap ng mga manggagawang
Pilipino?
195
Gawain 8. Ulat M-P-S
Ipakompleto ang impormasyon na hinihingi sa kasunod na diagram tungkol

sa kampanya para sa isang marangal na trabaho. Ipatala mo sa “M” ang uri ng
manggagawa sa iba’t ibang sektor ng paggawa na humaharap sa iba’t ibang
suliranin sa paggawa at itala sa kasunod na kahon ang kanilang isyung kinakaharap.
Sa “P” naman ipatala ang pillar o haligi para sa isang disente at marangal na
paggawa na kung saan hindi nabibigyan ng pansin at ipatala sa kasunod na kahon
ang nagpapatunay dito. Samantalang, sa “S” naman ipatala suhestiyon ng mga mag-
aaral upang matugunan ang suliranin sa paggawa na kanilang itinala sa unang
bahagi ng diagram at ipatala sa kasunod ang isang maikling pamamaraan sa
pagpapatupad ng iyong suhestiyon.
Ulat MPS
Deskripsiyon
M _______________________________________
_______________________________________
_____________________.
Deskripsiyon
P _______________________________________
_______________________________________
_____________________.
Deskripsiyon
S _______________________________________
_______________________________________
_____________________.
196
1. Sino-sinong manggagawa ang nakararanas ng hindi pantay na oportunidad

at mas vulnerable sa mga pang-aabuso?
2. Ano-ano ang itinakdang stratehiya ng DOLE upang makamit ang isang
disente at marangal na trabaho?
3. Bakit hindi naipatutupad ang ilan o mga stratehiya para sa isang disenteng
trabaho ng ilang kompanya sa bansa?
4. Ano-anong hamon sa paggawa na kasalukuyang kinakaharap ng mga
5. Sa mga naitalang suhestiyon, alin sa mga ito ang sa iyong palagay ay
maaaring kagyat na tugon sa mga isyung kinakaharap ng mga
197
Gawain 9. Imbentaryo ng mga Manggagawa
Ipakompleto ang hinihinging impormasyon ng imbertaryo ng mga

manggagawa na kabilang sa kanilang tirahan o pamilya.
Pangalan:________________________________ Pangkat:_________
Tirahan:_____________________________________________________
Mekaniks: Papunan ng tamang impormasyon ang hinihingi sa bawat hanay.
A. Bilang ng mga Manggagawa sa Pamilya o Tirahan:
Pangalan Relasyon Edad Edukasyon Natapos Hanapbuhay Status:

na Kurso Regular/
Kontraktuwal
B. Benipisyong Natatanggap:
SSS Iba pang benipisyo _________________
PhilHealth ________________________________
C. Kung bibigyan ka ng pagkakataon na makahanap ng ibang trabaho, anong

hanapbuhay ang nais mong pasukan? _______________________________
___________________________________________________________________
_________________________________________________________
198
1. Ano-anong uri o kategorya ng manggagawa mayroon sa inyong tirahan o sa

inyong pamilya?
2. Ano-anong uri ng paggawa sila nabibilang?
3. May manggagawa ba sa inyong pamilya o tirahan sa kasalukuyan na
naghahanapbuhay na malayo o walang kaugnayan sa kanyang tinapos na
pag-aaral?
4. Bakit may nagaganap na job-skills mismatch?
*Ipatala ang kanilang mga gawa sa kapirasong papel at ipatago ang gawaing ito na
gagamitin batayan sa pagbuo naman ng isang imbentaryo ng buong pangkat.
Tinalakay sa nakalipas na paksa ang iba’t ibang isyu at hamon na

kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino bunga ng globalisasyon.
Sa kasunod na paksa ay iyong matutunghayan ang mga implikasyon ng

globalisasyon sa paggawa at maaaring nararapat na hakbang upang matugunan
mga ito.
199
Paksa: Implikasyon ng Globalisasyon sa Paggawa
Natunghayan mo sa nakalipas na paksa ang iba’t ibang hamon na kinakaharap ng

mga manggagawang Pilipino sa kasalukuyan dulot ng impluwensiya ng globalisasyon sa
paggawa. Mababatid mo sa kasunod na paksa ang mga naging implikasyon ng
globalisasyon sa paggawa tulad ng paglaganap ng mura at flexible labor, patuloy na paglala
ng kontraktuwalisasyon at iba pa. Tatalakayin din dito ang mga naging tugon sa mga hamon
sa paggawa at patuloy na kampanya para sa isang disente at marangal na trabaho.
Gawain 10. 3-2-1 Tsart
Ipakompleto ang tsart ng mga impormasyon hango sa nilalaman ng teksto.
Ano-ano ang isyung Bakit nagpapatuloy ang Paano mo mabibigyan ng

nabasa mo sa teksto? mga isyu o usaping naitala solusyon ang mga isyung
mo sa unang kolum? nabasa at itinala mo sa
una at ikalawang kolum?
1. 1. 1.
2. 2.
200
3.
1. Ano ang mura at flexible labor?

2. Sa iyong palagay, anong sektor ng paggawa ang naaapektuhan ng mura at
flexible labor sa bansa?
3. Bakit umiiral ang mura at flexible labor sa bansa?
4. Alin sa mga isyu sa paggawa ang nabasa mo ang may pakialam ka?
5. Ano-ano ang maaaring magawa mo upang matugunan ito?
6. Ano-ano ang mabuti at hindi mabuting epekto ng kontraktuwalisasyon sa
mga manggagawang Pilipino?
7. Isa-isahin ang mga batas o polisiya ng pamahalaan na nagpapatibay sa isyu
ng kontraktuwalisasyon sa bansa at paano ito nakaapekto sa mga
Gawain 11. Imbentaryo ng mga Manggagawa
Ipakompleto ang imbentaryo ng mga manggagawa ng bawat pangkat.

Mahalaga ang magiging resulta ng imbentaryo sa huling bahagi ng modyul na ito.
Paaralan:________________________Grado at Pangkat:_____________
Mekaniks: Papunan ng tamang impormasyon ang hinihingi sa bawat hanay.
A. Bilang ng mga Manggagawa sa buong pankat:
201
Pangalan Relasyon Edad Edukasyon Natapos Hanapbuhay Status:
na Kurso Regular/
Kontraktuwal
Gawain 12. D&D (Dyad Dapat)
*Sa tulong ng gawaing ito, masusukat ang pag-unawa sa aralin ng mga mag-aaral.
Muling ipabasa ang katanungan sa ibaba kasama ang dating kapareha sa
gawaing ito. Ipatala ang kanilang natutuhan sa itinakdang kahon bago pagsamahin
ang mga ideya. Huwag ipasagot ang ikatlong kahon na nasa gawing ibaba. Balikan
ito sa huling bahagi ng ikatlong aralin.
TANONG SA MODYUL SAGOT KO SAGOT NG

KAPAREHA
Paano nakaapekto ang mga PINAGSAMANG IDEYA

(Sagot ng Magkapareha)
pamumuhay ng mga Pilipino?
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang bagong kasagutan.)
202
Ngayon ay may sapat nang kaalaman at pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa mga
isyu na kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino. Maaari nang tumungo ang mga mag-aaral
sa susunod na bahagi ng modyul upang higit na mapalalim at mapalawak sa ang kanilang pag-
unawa tungkol sa paksang ito.
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, palalalimin na ng mga mag-aaral ang mga nabuong pag-

unawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal nang
masusuri na mga mag-aaral ang pagtugon sa hamon na kinakaharap ng mga
Gawain 1. Labor Discussion Web Organizer
Ipakompleto ang nilalaman ng discussion web organizer. Pangkatin ang

klase sa anim. Bawat pangkat ay ipagawa ng roundtable discussion tungkol sa mga
isyu sa paggawa na nararanasan ng mga mangagawang Pilipino sa kasalukuyan
gamit ang template ng discussion web organizer.
203
Isyu sa
PROS Paggawa CONS
Mga karapatan ng mga manggagawa
1. Ano-ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng kaalaman sa mga isyu,

suliranin ng mga manggagawa?
2. Paano makatutulong ang binuong mungkahing solusyon ng inyong pangkat
sa pangangalaga sa karapatan at pagbibigay halaga sa kapakanan ng mga
manggagawa?
Mungkahing Solusyon
Rubric : Labor Discussion Web Organizer
204
PAMANTAYAN: INDIKADOR PUNTOS NAKUHANG
PUNTOS
Nialaman: Nagpapakita nang 21 - 30
maayos na ugnayan
ng mga katagang
ginamit
Kaangkupan ng Maayos na 11 - 20
Konspeto: nailarawan ang mga
konsepto at mensahe
sa bawat panig
Partisipasyon: Pagtatalakay ng 1 - 15
bawat miyembro ng
kanilang kaalaman,
konsepto, opinyon
upang maipahayag
ang nilalaman,
konsepto at mensahe
tungkol sa isyung
tinatalakay
Kabuuang Nagpakita ng maayos 1 - 15
Presentasyon: at malinis na
kabuuang
presentasyon
KABUUAN:
Natunghayan sa bahaging ito ang iba’t ibang isyu sa paggawa na

kung saan binago ng globalisasyon ang market place at daloy ng paggawa
sa bansa na lalong nagpalala sa kawalan at kakulangan ng hanapbuhay,
kontraktuwalisasyon, mura at flexible labor. Bilang tugon sa mga isyu at
hamong ito patuloy ang pangangampaya ng mga manggagawang Pilipino
tungo sa isang disente at marangal na trabaho.
Isa pa sa malaking hamon na kinakaharap ng bansa dulot ng

globalisasyon ang mga isyu tungkol sa migrasyon. Matutunghayan mo ang
mga nakapaloob na isyu sa migrasyon sa susunod na aralin.
205
ARALIN 3: Migrasyon
PAUNLARIN
Tatalakayin sa bahaging ito ang isyu ng migrasyon na lubos ding

nakapagpabago sa buhay ng maraming bilang ng mga Pilipino. Sa pagtalakay sa
isyu ng migrasyon mahalagang magabayan ng guro ang mga mag-aaral na gamitin
ang kanilang mapanuring pag-iisip.Ipagawa ang mga inihandang gawain at huwag
kalimutang ipasagot sa kanila ang pinal na bahagi ng gawaing D&D upang makita
nila ang pagbabagong naganap sa kanilang pag-aaral sa paksa.
Bagama’t malaki ang kinalaman ng pangkabuhayang aspeto sa migrasyon

ng mga Pilipino, hindi lamang ito ang kinakailangang bigyang pansin. Mahalagang
ipaunawa sa mga mag-aaral na kaakibat ng migrasyon ang ilang isyung sosyo-
politikal. Binigyang-diin ito sa Aralin 3.
Paksa: Migrasyon: Konsepto at Konteksto
Tuwiran ang ugnayan sa isyu ng paggawa sa panlipunang kalagayan ng marami sa

mga Pilipino. Sa katunayan, ang pag-alis ng mga manggagawang Pilipino ay lumikha ng
mga oportunidad at hamon sa pamahalaan at lipunang Pilipino.
Gawain 14.Sisid-Kaalaman
Ipasusuri sa mga mag-aaral ang talahanayan sa ibaba. Layunin nito na

masuri ang implikasyon ng migrasyon bilang isyung panlipunan. Ipasasagot
sa mga mag-aaral ang mga kasunod na mga tanong.
Top 10 Destinations/Countries of Overseas Filipinos (2013)
Rank Countries Filipino Migrants
1 USA 3,535,676
2 Saudi Arabia 1,028,802
206
3 UAE 822,410
4 Malaysia 793,580
5 Canada 721,578
6 Australia 397,982
7 Italy 271,946
8 United Kingdom 218,126
9 Qatar 204,550
10 Singapore 203,243
*Source 2014 CFO Conpendium of Statistics*
Table 1- Number of Workers with Contracts Processed by Type: 2009-2013
Type 2009 2010 2011 2012 2013
Total 1,479,070 1,644,439 1,850,463 2,083,223 2,241,854
Landbased 1,043,555 1,205,734 1,384,094 1,629,867 1,773,939

Workers
New Hires 362,878 424,977 517,311 554,665 562,635
Re Hires 680,677 780,757 866,783 1,075,202 1,211,304
Seabased 435,515 438,705 466,369 453,356 467,915

Workers
Table 2- Number of Deployed with Overseas Filipino Workers by Type: 2009-2013
207
Type 2009 2010 2011 2012 2013
Total 1,422,586 1,470,826 1,687,831 1,802,031 1,836,345
Landbased 1,092,162 1,123,676 1,318,727 1,435,166 1,469,179

Workers
New Hires 349,715 341,966 437,720 458,575 464,888
Re Hires 742,447 781,710 881,007 976,591 1,004,291
Seabased 330,424 347,150 369,104 366,865 367,166

Workers
1. Ano-anong pangkat ng manggagawa ang madalas na

nangingibang-bansa upang humanap ng trabaho?
2. Ano-anong bansa ang madalas puntahan ng mga manggagawa? Sa
iyong palagay, bakit sa mga bansang ito sila nagpupunta?
3. Magbigay ng mga salik o dahilang nakaiimpluwensiya sa mga
manggagawa sa pagpili ng bansang kanilang pupuntahan at
pangatuwiranan ito.
208
Paksa: Migrasyon: Perspektibo at Pananaw
Hikayating ipagpatuloy ng mga mag-aaral ang pagsusuri sa isyu ng migrasyon sa

bansa. Suriin ang iba’t ibang pananaw at perspektibo na makatutulong sa lubusang pag-
unawa sa paksa.
Gawain 15. Suriin mo!
Layunin ng gawaing ito na maiugnay ng mga mag-aaral ang nilalaman

ng teksto sa mensahe ng artikulo sa pamamagitan ng pagsagot sa
pamprosesong mga tanong.
Ayon sa Asia-Pacific Report 2015 tungkol sa Women Migration…
The proportion of women among all international migrants in the Asia

Pacific region is 48 percent, but there are often significant differences between
countries. Female constitute about half of all migrants in Australia and New
Zealand, where most migrants are permanent settlers. Women comprise high
percentages of migrants in Hongkong, China (59 percent), Singapore (56
percent), partially because of the large numbers of domestic workers in those
economies, but also in Nepal (68 percent), largely owing to patrilocal marriage
customs (United Nations, 2013).
Gender differences are much greater with regards to temporary migrant

workers. Women make up low proportions of workers migrating through official
channels, with the notable exceptions of Indonesia, the Philippines and Sri Lanka.
The proportion of women formally deployed from Bangladesh in 2013 was 13.8
percent, although this represented a rapid increase from only 4.7 percent in 2007
because the government removed the main restrictions on their migration. In
2006, the minimum age for low-skilled women to migrate with special permission
209
was reduced to 25 years and restrictions on the migration of unmarried women
were removed (UN Women, 2013a:271)
1. Ano ang ibig sabihin ng peminisasyon ng migrasyon? Ipaliwanag ang
iyong sagot.
2. Ayon sa artikulo, bakit mas marami ang bilang ng kababaihan na
dumarayo sa Hongkong, China, Singapore at maging Nepal?
3. Ano sa iyong palagay ang implikasyon ng peminisasyon ng migrasyon
sa mga bansang iniwan ng mga migrante? Magbigay ng halimbawa.
Gawain 16. Suri-realidad
Bago pasimulan ang gawaing ito ay ipaalala sa mga mag-aaral ang Gawain
11 kung saan ang klase ay ipinangkat at isinagawa ang imbentaryo ng
paggawa dahil may kaugnayan ito sa kasalukuyang gawain. Kakapanayamin
nila ang mga kapamilya o kaanak ng kanilang kamag-aaral na nasa ibang
bansa gamit ang kasunod na mga gabay na tanong. Iulat ang nakalap na
impormasyon sa klase. Siguruhing maisagawa ang gawaing ito ng maayos
sapagkat gagamitin ang mga nakalap na impormasyon sa final task sa
pagtatapos ng kwarter na ito.
210
1. Saang bansa naghahanapbuhay ang iyong mga magulang o
kaanak?
2. Kailan sila nagsimulang mangibang-bansa at ano ang nagtulak sa
desisyon nilang ito?
3. Ilang taon na sila rito? Sila ba ay nagpaplano sa hinaharap na
bumalik sa bansa at dito na lamang maghanapbuhay? Ipaliwanag.
4. Nang sila o isa sa kanila ay umalis, sino na ang nag-alaga at
gumabay sa inyong magkakapatid?
5. Mahirap bang mamuhay kung ang mga magulang o isa sa kanila
ay nagtatrabaho sa ibang bansa? Maaaring maglahad ng
karanasan na magpapatunay rito.
6. Kung ikaw ang papipiliin, mas gugustuhin mo bang sa loob ng
bansa na lamang maghanapbuhay ang iyong mga magulang sa
kabila ng hirap na maaari ninyong maranasan? Ipaliwanag ang
sagot.
7. Nakikita mo ba ang iyong sarili sa hinaharap bilang isang
manggagawa sa ibang bansa? Ipaliwanag ang iyong sagot.
8. Nakabuti ba ang pangingibang-bayan ng iyong mga magulang?
Ipaliwanag ang sagot.
1. Ano ang iyong masasabi tungkol sa gawain?

2. Magkakatutulad ba ang naging reaksiyon ng mga anak na ang mga
magulang ay naghahanapbuhay sa ibang bansa?
3. Pinatunayan ba nito na ang isyu ng Migrasyon ay nararanasan ng
maraming Pilipino?
211
4. Batay sa inyong nakalap na mga impormasyon, higit bang
nakabubuti o nakasasama sa pamilya ang pangingibang-bansa ng
mga magulang?
5. Nakikita mo ba ang iyong sarili sa hinaharap bilang isang
manggagawa sa ibang bansa? Ipaliwanag ang iyong sagot.
Paksa: Mga Isyung Kalakip ng Migrasyon
Pagtutuunan sa bahaging ito ang mga kalakip na isyu ng migrasyon partikular ang
mga banta sa kalagayan ng mga migrante.
212
Sa bahaging ito, palalalimin ng mga mag-aaral ang nabuong pag-

unawa tungkol sa paksa. Inaasahan sa pagkakataong ito ay kritikal nilang
masusuri ang hamon na kinahaharap ng mga migrante.
Gawain 17. Case Analysis
Ipasuri ang artikulo sa mag mag-aaral. Kanilangt pupunan ang kasunod na

diagram ng mga alternatibong solusyon sa mga suliraning kaakibat na
nakatala sa artikulo. Iproseso ang mga sagot gamit ang mga tanong.
Contract Labour Migration to the Middle East
Labour migration from Asia to the Middle East developed rapidly after the oil price rise of
1973. Labour was imported by oil-rich countries from India and Pakistan, then from the
Philippines, Indonesia, Thailand and Korea, and later from Bangladesh and Sri Lanka. In the
1970s, most migrants were male workers employed as manual workers in the many
construction projects. Governments of sending countries like India, Pakistan and the
Philippines actively marketed their labour abroad, and made labour-supply agreements
with Gulf countries. Korean construction companies were encouraged to take on contracts
in the Arab region, which included provison of labour. The Asian labour-sending countries
also allowed private agencies to organize recruitment (Abella, 1995). By 1985, there were
3.2 million Asian workers in the Gulf states, but the Iraqui invasion of Kuwait and the Gulf
War in 1990-1991 led to the forced return of some 450,000 Asians to their countries of
origin.
The temporary decline of the construction sector after 1985 encouraged more
diverse employment of contract workers, particularly a shift into services. There was an
upsurge in demand for domestic workers, nurses, sales staff and other service personnel,
leading toa marked feminization of migrant labour flows, with Sri Lanka and Indonesia as
the main sources. In later years, other countries in the Middle East- LebanonJordan and
Israel- also became labour-importing countries (Asis 2008).
Women domestic workers are highly vulnerable to exploitation and sexual abuse,
and it is difficult for authorities of their countries of origin to provide protection (Gamburd,
213
2005). Asian migration to the Middle East has become more differentiated over time.
While many migrants remain low-skilled labourers, others have semi-skilled jobs as
drivers, mechanics or building tradesmen. Others came with professional or para-
professional qualifications (engineers, nurses and medical practitioners).
Many managerial and technical posts are filled by Asians, although
sometimes they come second in job hierarchies to senior personnel recruited in
Europe or North America. In many cases, Asian labour migrants were not part of the
unemployed rural and urban poor at home, but people with above-average
education, whose departure could have a negative effect on the economy (Skeldon,
1992:38).
Asians in Arab countries encounter difficult conditions, due to both to the

lack of worker rights and the very different cultural values. Workers are not allowed
to settle or bring in dependants, and are often segregated in barracks. Employers
may retain migrant passports and sometime trade (illegally) in work visas. Migrants
can be deported for misconduct and often have to work very long hours. Many
migrant workers are exploited by agents and brokers, who take large fees (up to 25
per cent of wages) and often fail to provide the jobs and conditions promised.
(The Age of Migration pp.130-132)
214
1. Bakit kinailangan ng mga bansa sa Timog-Kanlurang Asya ang

mga manggagawa mula Timog at Timog-Silangang Asya?
2. Bakit sa taong 1985 ay kinailangan ang mga babaeng
manggagawa sa rehiyong ito?
3. Mayroon bang diskriminasiyong nararanasan ang mga
manggagawang Asyano kung ihahambing sa mga propesyunal
mula sa Europe at North America?
4. Ano ang nagiging masamang bunga ng pag-alis ng mga ‘skilled
workers’ sa mga bansang pinagmumulan nito?
5. Bakit sa kabila ng mga nararanasang pang-aabuso ng mga
manggagawa ay ninanais pa rin ng mga ito na magtrabaho sa
Kanlurang Asya? Ipaliwanag ang iyong sagot.
6. Paano tinutugunan ng pamahalaan ang pang-aabusong
nararanasan ng mga manggagawa nito sa ibang bansa?
7. Sa konteksto ng Pilipinas, sapat ba ang ginagawa ng pamahalaan
upang mabigyang seguridad ang mga manggagawa nito sa ibang
bansa? Pangatuwiranan.
Gawain 18: D&D (Dyad Dapat)
Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mahahalagang konsepto tungkol

sa aralin, hayaaang balikan nila ang map of conceptual change at sagutan
ang pinal na bahagi kasama ang kanilang kapareha.
215
TANONG SA ARALIN AKING KASAGUTAN KAPAREHA
(Sagot ng Mag-aaral) (Sagot ng Kapareha)
Paano nakaapekto ang mga

pamumuhay ng mga Pilipino? PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng Magkapareha)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang bagong kasagutan)
Ilipat / Isabuhay
Sa bahaging ito ay isasagawa ng mga mag-aaral ang nararapat na

Pagganap. Gamit ang natutuhang kaalaman mula sa pag-unawa sa mga aralin
ay isasagawa ang susunod na proyekto.
216
Gawain 19. Pasulat ng Critical Analysis Paper
Susulat ng isang Critical Paper Analysis ang mga mag-aaral tungkol sa isyu
na may kinalaman sa isa sa mga ito: globalisasyon, paggawa, at migrasyon.
Ang suliranin o hamong pang-ekonomiyang susuriin ay batay sa mga
impormasyon at datos na nakalap sa Gawain 5,6, 8, 9, at 11 ng yunit na ito
kaya naman inaasahan na ang mga suliraning susuriin ay batay sa kanilang
karanasan o karanansan ng mga kamag-aaral.
Patnubay sa paggawa ng Critical Analysis Paper
Panimula (Introduction) Maikling pagsasalaysay o paglalahad

ng nilalaman ng Analysis Paper.
Suliraning Pang-ekonomiya Paliwanag sa suliraning pang-
217
ekonomiyang susuriin. Ilalahad dito
ang salik at dahilan ng pag-usbong
ng suliraning ito.
Paglalahad at pagsusuri ng datos Paglalahad at pagsusuri mga datos.
(Analysis) Ang mga datos ay batay sa mga
impormasyong nakalap sa mga
gawain ng yunit na ito.
Konklusyon (Conclusion) Pagbibigay konklusyon sa mga datos

upang makabuo ng mga pahayag na
magiging batayan ng solusyon.
Solusyon (Solution) Kauukulang solusyon o alternatibo na
makatutugon sa suliranin o hamong
pang-ekonomiyang sinuri.
Pamantayan sa pagbuo/ pagsulat ng analysis paper
Eksperto Mahusay Nagsisimula Baguhan

(4) (3) (2) (1)
Ang nabuong Ang nabuong Ang nabuong Ang
analysis paper analysis paper analysis nabuong
ay lubos na ay na paper ay analysis
nakapagpaha- nakapagpaha- hindi paper ay
yag ng malinaw yag ng malinaw malinaw na walang
Kalinawan at na ideya at nakapagpaha naipahayag
at kompre- komprehensi- konsepto na -yag ng na ideya at
hensibo ng bong ideya at nagdala ng malinaw na konsepto na
ideya konsepto na pagkaunawa sa ideya at magdadala
nagdala ng bumabasa nito. konsepto na sana sa
218
pagkaunawa sa magdadala pagkauna-
bumabasa nito. sana sa wa sa
pagkaunawa bumabasa
sa bumabasa nito.
nito.
Maayos at Maayos na Nakapagla- Walang
sistematikong nailahad ang had ng datos nailahad na
Paglalahad nailahad ang mga kaugnay at datos at
at mga kaugnay (relevant) na impormasyon impormas-
pagsusuri (relevant) na datos at tungkol sa yon tungkol
ng datos datos at impormasyon paksang sa paksang
impormasyon tungkol sa sinuri. sinuri.
tungkol sa paksang sinuri.
paksang sinuri.
Komprehen Komprehensibo Komprehensibo Nakabuo ng Walang
sibo at at lohikal ang ang nabuong konklusyon. konklus-
lohikal na nabuong konklusyon. yong
konklusyon konklusyon. nabuo.
Nakapagmung- Nakapagmung- Nakapag- Walang
Kaakmaan kahi ng akma kahi ng akmang mungkahi ng naimungka-
at at malinaw na solusyon sa solusyon sa hing
kalinawan solusyon sa isyung sinuri. isyung sinuri. solusyon.
ng solusyon isyung sinuri.
219
GABAY NG GURO
MODYUL 3 – MGA ISYU SA KASARIAN AT PANLIPUNAN
Markahan: Ikatlo Bilang ng araw ng pagtuturo: 27
Mga Aralin:
A. Kasarian sa Iba’tIbang Lipunan
1. Konsepto ng Sex at Gender
2. Gender Roles sa Pilipinas
3. Gender Roles sa Iba’t Ibang Panig ng Daigdig
B. Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
1. Diskriminasyon sa Kababaihan, Kalalakihan at LGBTQ
2. Karahasan sa Kababaihan, Kalalakihan at LGBTQ
C.Tugon sa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
1. Tugon ng Pandaigdigang Samahan sa Karahasan at Driskriminasyon
2. Tugon ng Pamahalaa ng Pilipinas sa mga Isyu ngKarahasan at

Diskriminasyon
220
Pamantayang Pangnilalaman: Pamantayang Pagganap:
Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay

pag-unawa sa mga epekto ng mga nakagagawa ng mga malikhaing
isyu at hamon na may kaugnayan sa hakbang na nagsusulong ng
kasarian at lipunan upang maging pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang
aktibong tagapagtaguyod ng kasarian upang maitaguyod ang
pagkakapantay-pantay at paggalang pagkakapantay-pantay ng tao bilang
sa kapwa bilang kasapi ng kasapi ng pamayanan.
pamayanan.
Aralin 1:  Naipapahayag ang sariling

pakahulugan sa gender at sex
Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan
 Nasusuri ang mga uri ng gender
at sex
 Natatalakay ang gender roles sa
Pilipinas sa iba’t ibang panahon
 Natataya ang gender roles sa
Pilipinas sa iba’t ibang panahon
 Nasusuri ang gender roles sa
iba’t ibang bahagi ng daigdig
Aralin 2:  Natutukoy ang diskriminasyon

sa kababaihan, kalalakihan at
Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
LGBT( Lesbian , Gay , Bi –
sexual , Transgender)
 Nasusuri ang karahasan sa
kababaihan, kalalakihanat LGBT
221
Aralin 3:  Nasusuri ang tugon ng
Pandaigdigang Samahan sa
Tugon sa mga Isyu sa Kasarian at
Karahasan at Diskriminasyon
Lipunan
 Napahahalagahan ang tugon ng
Pandaigdigang Samahan sa
Karahasan at Diskriminasyon
 Napahahalagahan ang tugon ng
Pamahalaang Pilipinas sa mga
isyu ng karahasan at
diskriminasyon
 Nakagagawa ng malikhaing
hakbang na nagsusulong ng
pagtanggap at paggalang sa
kasarian na nagtataguyod ng
pagkakapantay-pantay ng tao
bilang kasapi ng pamayanan
Mahalagang maintindihan na ang Paano maisusulong ang pagtanggap at

pagkakaiba ng kasarian ay hindi dapat paggalang sa iba’t ibang kasarian
maging hadlang sa pagkakaroon ng upang maitaguyod ang karapatan ng
pagkakapantay-pantay ng sa karapatan tao bilang kasapi ng pamayanan?
at oportunidad sa lahat ng
mamamayan.
Paalala sa guro:
Ang yunit na ito ay nahahati tatlong aralin: (1) Kasarian sa Iba’t Ibang
Lipunan; (2) Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan; at (3) Tugon sa mga Isyu sa
Kasarian at Lipunan. Ang pangkalahatang layunin ng yunit na ito ay nakatuon sa
pagkakaroon ng pagrespeto at pagtanggap ng bawat miyembro ng pamayanan sa
magkakaibang kasarian na mayroon sa lipunan. Sa pag-aaral sa mga paksang
nakapaloob sa tatlong aralin, mabibigyang linaw ang mga terminolohiya sa
222
kasalukyang panahon na may kinalaman sa kasarian at mga dahilan at epekto ng
mga diskriminasyon at karahasan sa iba’t ibang kasarian sa lipunan. At panghuli,
layunin ng yunit na ito na makapagsagawa ng malikhaang hakbang ang mag-aaral
na nagtataguyod ng pagkakapanatay-pantay sa lahat ng kasarian.
Ang aralin 1 ay tumatalakay sa mahahalagang termino na may kinalaman

sa kasarian. Kasama rin sa mga tinatalakay ay ang gender roles sa Pilipinas at
iba’t ibang panig ng daigdig. Ipinapakita rin sa araling ito na nag-iiba-iba ang
sitwasyon ng kasarian depende sa kultura o konteksto ng pamayanan.
Sa aralin 2 tinutukoy ang ilang halimbawa ng diskriminasyon at karahasan

laban sa kasarian sa iba’t ibang lipunan. Ang mga diskriminasyong ito ay ang
pagbawal sa mga batang babae sa Pakistan na makapasok sa paaralan at ang
hindi pantay na pagtingin sa mga lalaki o ama ng tahanan na naiiwan sa bahay
upang mag-asikaso sa kanilang pamilya kaysa ang kanilang asawa na
kasalukuyang nagta-trabaho. Samantala, ang karahasang binabanggit dito ay
nagaganap hindi lamang sa kamay ng ibang tao, bagkus sa kamay mismo ng
kanilang pamilya.
Mahalaga na magabayan ng guro ang mga mag-aaral sa pag-unawa na sa

iba’t ibang lipunan sa Pilipinas at maging sa daigdig ay iba- iba ang pagtingi at
pananaw ng tao sa kasarian. Ito ay depende sa kultura, relihiyon at paniniwala ng
tao at kung ano panahon ito nagyari o naganap.
Pangunahing layunin ng Yunit na ito na magabayan ang mga mag-aaral sa

pagsagot sa tanong na: Paano maisusulong ang pagtanggap at paggalang sa
iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang tao bilang kasapi ng
pamayanan?
Inaasahang Produkto/Pagganap:
Pagsasagawa ng malikhaing hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at

paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantay-pantay
ng tao bilang kasapi ng pamayanan. Maari itong gawin sa pamamagitan ng media-
advocacy, symposium, documentary presentation at iba pa. Ito ay tatayain ayon
223
sa nilalaman, pagkamalikhain, impact, organisasyon at kapakinabangan.
MAPA NG PAGTATAYA
ARALIN 1- Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan
Yugtong Gawain Uri ngPagtataya

(Pre–Assessment, Formative,
Pagkatuto
Summative)
Alamin PaunangSalita Pre-assessment
Simbolo , Hulaan Mo
TimbanginNatin
K-W-L-S Chart
Paunlarin PaanoNagkaiba ? Formative
Gender Timeline Assessment
History Change Frame
Basa- Suri
Eh Kasi…..
Paghambingin at Unawain
Halina’tMagsaliksik
224
Eh Kasi…
Pagnilayan/Un Paglalagom Summative Assessment

awain
Magtanong-tanong
Paglalagom
PanaposnaPagsusulitparasa
Aralin
Ilipat/ Magtanong-tanong –
enabling activity
Isabuhay
MAPA NG PAGTATAYA
ARALIN 2 - Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
YugtongPagkat Gawain Uri ng Pagtataya

uto (Pre – Assessment, Formative,
Summative)
Alamin Una-UnawainAko Pre-assessment
BahayNamin
MalakingEksena
Paunlarin OpinyonSaloobinGalangin Formative
KakasaKaba? Assessment
Huwag Po, Huwag Po!
225
Komik-Suri
HanggangKa-ilan ?
Pagnilayan/Una Girl Power Summative Assessment

wain
Imbestigador
AkingRepleksyon
Paglalapat
PanaposnaPagsusulitparas
a Aralin
Ilipat/ Pag-aaralngKaso Enabling

Activity
Isabuhay
MAPA NG PAGTATAYA
ARALIN 3 – Tugon sa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
YugtongPa Gawain Uri ng Pagtataya

gkatuto (Pre – Assessment, Formative, Summative)
Alamin Obserbasyon Mo, Pre- assessment

Sabihin Mo
Anticipation –
Reaction Guide
Paunlarin Discussion Web Formative
Rights, Alright! Assessment
226
Magsaliksik
Think-Pair-Share
Triple Burger
Organizer
MgaTanongKo ,
Sagutin Mo
Pagnilayan/ Tapat –Tapatin Summative Assessment

Unawain
Ano Kaya?
Pledge of
Commitment
You Complete Me
Ilipat/ MgaHakbangTungos
a Pagkakapantay-
Isabuhay Pantay, Gaya ng
Media-Advocacy,
Symposium at
Documentary
Presentation
227
C. MGA PLANO SA YUGTO NG PAGKATUTO
Panimula:
Sa modyul na ito pagtutuunan ng pansin ng guro na malinang ang kaalaman,

kasanayan at pag-unawa ng mag-aaral tungkol sa Kasarian at Lipunan. Ito ay
naglalaman ng mga Gawain na magiging gabay ng guro sa kanyang pang-araw-
araw na plano ng pagtuturo. Pangunahing layunin ng araling ito na magabayan ang
mga mag-aaral sa pagsagot sa tanong na: Paano maisusulong ang pagtanggap
at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang tao bilang kasapi
ng pamayanan?
Pinaalalahanan ang guro na maging maingat sa pagtalakay ng mga isyu na

may kinalaman sa kasarian, isa-alang alang ang relihiyon, paniniwala at kultura ng
mga mag-aaral. Maging sensitibo din sa paggamit ng mga salita, babasahin,
larawan, video clips at iba pang kagamitan sa pagtuturo na naglalaman ng mga
sensitibong isyu tungkol sa kasarian. Siguraduhin na masusuri ang mga isyung
pangkasarian na pag-aaralan at gagabayan ang mga mag-aaral na makabuo ng
tamang pag-unawa hingil sa paksa.
Mahalagang maituro ang araling ito batay na rin sa isinasaad Seksyon 14 ng

RA 10354 o Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012.
PAUNANG PAGTATAYA
Ang Paunang Pagtataya na ito ay maaring pasagutan sa mga mag-aaral

upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan at pag-unawa ng mga mag-
aaral tungkol sa Kasarian at Lipunan na tatalakayin sa Ikatlong Markahang ito.
Ang kinalabasan ng pagsusulit na ito ay magiging gabay ng guro sa paghahanda
ng planong pagkatuto ng mga mag-aaral sa bawat aralin. Mahalaga na malinaw
ng guro sa mga mag-aaral ang layunin ng pagsusulit na ito. Tingnan ang kalakip
napre–assessment matrix.
228
Levels of Assessment
Levels of What will I MC Item Correct

Assessment Assess? Answer
Knowledge Naipaliliwanag ang 1. Ang kasarian ay maraming D

konsepto ng ipinahihiwatig na kahulugan. Sa
gender at sex Ingles ito ay katumbas ng salitang
sex at gender. Ano ang tinutukoy
ng World Health Organization
(WHO) na tumutukoy sa
biyolohikal at pisyolohikal na
katangian na nagtatakda ng
B
pagkakaiba ng babae sa lalaki?
A. Bi-sexualC. Gender
B. Transgender D. Sex
2. Sa kabilang banda, ano naman

ang tawag sa mga panlipunang
gampanin, kilos, at gawain na
itinatakda ng lipunan para sa mga
babae at lalaki?
A.Sex
B. Gender
C. Bi-sexual
229
D. Transgender
Natataya ang 3. Ang mga tao ay nakararanas ng B

diskriminasyon sa hindi pantay na karapatan
kababaihan, kumpara sa iba. Ano ang tawag sa
kalalakihan at anumang pag uuri,eksklusyon o
LGBTQ restriksyon batay sa kasarian na
naglalayon o nagiging sanhi ng
hindi pagkilala, paggalang at
pagtamasa ng mga babae ng
kanilang mga karapatan o
kalayaan?
A. Pang-aabuso
B. Diskriminasyon
C. Pagsasamantala
D. Pananakit
Nasusuri ang 4. Sila ay mga primitibong pangkat A

gender roles sa ng mga tao sa Papua New Guinea
iba’t ibang panig kung saan kapwa ang babae at
ng daigdig lalaki ay maalaga at mapag-aruga
sa kanilang mga anak, sila rin ay
matulungin, mapayapa, at
kooperatibo sa kanilang pamilya.
A. Arapesh
B. Mundugumur
C. Tchambuli
230
D. Tasaday
5. Anong bansa noong ang

nagpasa ng batas na “Anti-
Homosexuality Act of 2014” na
nagsasaad na ang same–sex
relations at marriages ay maaring
parusahan ng panghabambuhay
na pagkabilanggo?
A. South Africa C. Uganda D
B. Pakistan D. United Arab

Emirates
Napapahalagahan 6. Ang Anti-Violence Against D

ang tugon ng Women and their Children Act ay
Pamahalaan ng isang batas na nagsasaad ng mga
Pilipinas sa Isyu karahasan laban sa kababaihan at
ng karahasan at kanilang mga anak, ito ay
diskriminasyon nagbibigay ng lunas at proteksyon
sa mga biktima nito. Sino ang
kababaihang tinutukoy sa batas na
ito?
A. Kababaihan na may edad

labing-lima (15) pataas
B. Kababaihan na walang asawa

at mga anak
C. Kababaihan na iniwan ng
asawa at nakaranasng pang-
231
aabuso
D. Kababaihan na nagkaroon ng
anak sa isang karelasyon,
babaeng may kasalukuyan
onakaraang relasyon sa isang
lalaki atkasalukuyan o dating
asawang babae.
Process Nasusuri ang uri 7. Ang bisexual ay mga taong C

ng kasarian nakararamdam ng maromantikong
pagkaakit sa kabilang kasarian
ngunit nakararamdam din ng
parehong pagkaakit sa katulad
niya ng kasarian. Samantalang
ang isang taong nakararamdam na
siya ay nabubuhay sa maling
katawan at ang kanyang pag-iisip
at pangangatawan ay hindi
magkatugma siya ay tinatawag
na________________.
A. Bakla C. Lesbian
B. Transgender D. Queer
Nasusuri ang 8.Iba’t iba ang gampanin ng mga D

gender roles sa babae at lalaki sa tatlong
iba’t ibang panig primitibong pangkat sa New
ng daigdig Guinea. Para sa mga Arapesh
kapwa na ang babae at lalaki ay
ma-alaga o mapag-aruga,
matulungin at mapayapa
232
samantalang ang mga Tchambuli
ay:
A. Parehas ang babae at lalaki ay

matapangagresibo at bayolente
B. Babae ang abala sa pag-aayos

ng sarili atmahilig sa kwento
samantalang ang mga kalalakihan
ay dominante at naghahanapng
makakain.
C. Parehas ang mga babae at

lalaki ay masinop, maalaga at
matulungin
D. Babae ang dominante at

naghahanap ngmakakain
samantalang ang mga kalalakihan
ay abala sa pag-aayos ng sarili
mahilig sa kwento
Natatalakay ang 9. Isaayos ang mga sumusunod na B

gender roles sa mahahalagang pangyayari na
Pilipinas nagpapakita ng gender roles sa
Pilipinas. Lagyan ng bilang 1-5
ayon sa pagkakasunod-sunod ng
mga pangyayari.
_______ A. Sa panahon ng mga
233
Amerikano maraming
kababaihang ang nakapag- aral
dahilan upang mabuksan ang
kanilang isipan na hindi lamang
bahay at simbahan ang mundong
kanilang ginagalawan.
________B. Ang mga kababaihan

ay inihahanda sa pagiging ina o
paglilingkod sa Diyos.
________C. Sa panahon ng mga

Hapones, ang kababaihan sa
panahong ito ay kabahagi ng mga
kalalakihan sa paglaban sa mga
Hapones.
________D. Pagkakaroon ng
pandaigdigang mga batas na
nangangalaga sa karapatan ng
mga kababaihan tulad ng Magna
Carta of Women.
________E.Ang mga kababaihan

sa Pilipinas maging kabilang sa
pinakamataas na uri o timawa ay
pagmamay-ari ng mga lalaki.
A. 1
,2,3,4,5
B. 3,2,4,5,1
C. 2,3,4,5,1
D. 4,5,1,3, 2
234
Nasusuri ang 10. Ayon sa inilabas na ulat ng A
karahasan sa Mayo Clinic, hindi lamang ang
kababaihan , kababaihan ang biktima ng
kalalakihan at karahasan na nagaganap sa isang
LGBTQ relasyon o tinatawag na domestic
violence, maging ang kalalakihan
ay biktima din nito. Ang mga
sumusunod ay palatandaan ng
ganitong uri ng karahasan maliban
sa isa.
A. Humihingi ng tawad,
nangangakong magbabago.
B. Nagseselos at palagi kang

pinagdududahang may ibang
kalaguyo
C.Sinisisi ka sa kanyang
pananakit o sinasabi sa iyona
nararapat lamang sa iyo ang
ginagawa niya
sa iyo.
D. Sinisipa, sinasampal, sinasakal,

o sinasaktan ang iyong mga anak
o alagang hayop.
11. Ang mababang pagtingin sa
235
kababaihan ay umiiral na noon pa
sa iba’t ibang kultura at sa lipunan.
Sa sinaunang China isinasagawa
ang foot binding sa kababaihan
kung saan pinapaliit ang kanilang
paa nang hanggang tatlong
pulgada gamit ang pagbalot ng B
isang pirasong bakal o bubog sa
talampakan.
Samantalang sa India,
isinasagawa ng mga Muslim at
ilang Hindu ang pagtatabing ng
tela sa kababaihan upang maitago
ang kanilang mukha at maging
hubog ng kanilang katawan na
tinatawag na _________.
A. Babaylan
B. Purdah
C. Lotus Feet
D. Dowry
Tugon ng 12. Ang GABRIELA ay isang C

Pamahalaan ng samahan sa Pilipinas na laban sa
Pilipinas sa Isyu iba’t ibang porma ng karahasang
ng karahasan at nararanasan ng kababaihan na
236
diskriminasyon tinagurian nilang Seven Deadly
Sins Against Women. Ang mga
sumusunod ay kabilang sa mga ito
maliban sa isa.
A. Pambubugbog
B. Pangangaliwa ng asawang
lalaki
D
C. Sexual harassment
D. Sex trafficking
13. Saklaw ng Magna Carta for

Women ang lahat ng babaeng
Pilipino. Binibigyang-pansin ng
batas na ito ang kalalagayan ng
mga batang babae, matatanda,
mga may kapansanan, mga babae
sa iba’t ibang larangan
“marginalized women”, at “women
in especially difficult
circumstances”. Alin sa mga
sumusunod ang kabilang sa
women in especially difficult
circumstances?
A. Maralitang taga lunsod
B. Kababaihang Moro at katutubo
C. Magsasaka at manggagawa sa
bukid
237
D. Mga biktima ng karahasan at
armadong sigalot
Understanding Natataya ang 14. Bago pa dumating ang mga D

gender roles sa Kastila sa Pilipinas, ang mga lalaki
Pilipinas ay pinapayagang magkaroon ng
maraming asawa subalit maaring
patayin ng lalaki ang kanyang
asawang babae sa sandaling
makita niya itong kasama ng ibang
lalaki. Ano ang ipinahihiwatig nito?
A. May pantay na karapatan ang

lalaki at babae
B. Ang babae ay maaari lamang

mag-asawa ng isa.
C. Ang lalaki ay pwedeng

magkaroon ng maraming asawa
D. Ipinakikita sa kalagayang ito na

mas malaki ang karapatang
tinatamasa ng lalaki noon kaysa sa
kababaihan.
Nasusuri ang 15.Batay sa datos ng World Health D

gender roles sa Organization (WHO) may 125
iba’t ibang panig milyong kababaihan ( bata at
ng daigdig matanda) ang biktima ng Female
Genital Mutilation (FGM) sa 29 na
bansa sa Africa at Kanlurang Asya.
Ano ang pangunahing layunin ng
pagsasagawa nito.
238
A. Pagsunod sa kanilang kultura at
paniniwala
B. Upang hindi mag-asawa ang

kababaihan
C. Ito ay isinagagawa upang

maging malinis ang
kababaihan
D. Upang mapanatiling puro at

dalisay ang babae
hanggang siya ay maikasal
Natataya ang 16.Basahin at suriin ang D

diskriminasyon sa sumusunod na bahagi ng awit at
kababaihan, sagutin ang tanong sa ibaba.
kalalakihan at
LGBT
KUMILOS MGA KALALAKIHAN
Noel Cabangon
Titik at Musika
Kumilos mga kalalakihan
Makiisa laban sa karahasan
Maging kasama, kapatid at
239
kaibigan
Itigil ang karahasan sa kababaihan
H’wag mo silang saktan, h’wag

mong sigaw-sigawan
H’wag mong idadaan sa lakas ng

boses at katawan
Igalang mo’t h’wag ituring na sila’y

laruan
Sila’y taong tulad mong may

dangal at karapatan
Ano ang mensahe ng awit na ito?
A. Ang kalalakihan ay mas

malakas at makapangyarihan
kaysa sa mga kababaihan.
B. Ang mga babae ay mahina at

kailangang alagaan ng mga
kalalakihan.
C. Ang kalalakihan ay dapat

sumuporta at tumulong upang
mapangalagaan ang karapatan ng
mga kababaihan
D. Ang kalalakihan ay dapat
240
kumilos upang mapangalagaan
ang kababaihan, hindi sila dapat
saktan at paglaruan
17. Suriin ang larawan at sagutin

ang tanong sa ibaba.
Ano ang iyong mahihinuha tungkol

sa larawan?
A. Ang mga lalaki ay maaaring

manatili sa bahay atgawin ang
mga gawaing pambabae
B. Ito ay isang uri ng

diskriminasyon at karahasan
sakalalakihan.
C. May pantay na karapatan na

ang babae at lalaki
D. Mas maraming babae na ang
241
naghahanap buhay at ang mga
lalaki ang naiiwan sa bahay
Nasusuri ang .18. Ano ang ibig sabihin ng D

tugon ng pahayag na ito?
pandaigdigang
samahan sa
karahasan at “LGBT rights are human rights”
diskriminasyon
Ban Ki – Moon
UN secretary General
A. Ang mga LGBT ay dapat

tratuhing tao.
B. Ang mga LGBT ay may

karapatang-pantao
C. May pantay na karapatan ang

lahat ng tao
D. Ang karapatan ng mga LGBT ay

kabilang sa karapatang pantao
Napahahalagahan 19. Natuklasan mo na ang D

ang tugon ng kaibigan mo ay isang bi-
pamahalaan ng sexual.Siya ang lagi mong kasama
242
Pilipinas sa Isyu simula pa noong kayo ay mga bata
ng karahasan at pa, para na kayong magkapatid
diskriminasyon hanggang sa matuklasan mo ang
kanyang oryentasyon sekswal.
Ano ang iyong gagawin?
A. Lalayuan at ikahihiya ang iyong

kaibigan
B. Ipagkakalat kong siya ay isang

bi-sexual
C. Kakausapin siya at susumbatan

kung bakit niya inilihimito sayo
D. Igagalang mo ang kanyang

oryentasyong seksuwal at
panatilihin ng aming pagkakaibigan
Nasusuri ang 20. Patuloy ang hayagang C

tugon ng pakikilahok ng mga LGBT sa
pandaigdigang lipunan, noong ika 6-9 ng
samahan sa Nobyembre 2006 nagtipon-tipon
karahasan at sa Yogyakarta, Indonesia ang
diskriminasyon nasa 27 eksperto sa oryentasyong
sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian na nagmula sa iba’t
ibang panig ng daigdig. Ano ang
pangunahing layunin nito?
243
A. Ipaglaban ang karapatan ng
mga LGBT.
B. Makiisa sa mga gawain at

adhikain ng LGBT sa daigdig.
C. Pagtibayin ang mga prinsipyong

makakatulong sa pagkakapantay-
pantay ng mga LGBT.
D. Bumuo ng mga batas na

magbibigay proteksyon saLGBT
laban sa pang-aabuso at
karahasan.
PANIMULA
Sa modyul na ito, pagtutuunan ng pansin ang iba’t ibang isyu at

hamon tungkol sa kasarian at lipunan. Ito ay naglalaman ng mga gawain na
hahamonsakaalaman at kasanayan ng mag-aaral na masuri at maunawaan
ang mga usaping may kinalaman sa kasarian at lipunan. kaalaman at
kasanayan ng mag-aaral na masuri at maunawaan ang mga usaping may
kinalaman sa kasarian at lipunan. Makakatulong ang pag-unawang ito
malinang sa bawat isang mag-aaral ang kahalagahan ng pagkakapantay-
pantay at paggalang sa kapwa bilang kasapi ng isang pamayanan, bansa at
daigdig.
244
ARALIN 1: Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan
ALAMIN
Batiin ang mga mag-aaral sa matagumpay na pagkamit ng mahahalagang

kaalaman tungkol sa mga isyung pang-ekonomiya. Ngayon, matutunghayan
naman ng mga mag-aaral sa araling ito ang mga konseptong may kinalaman sa
kasarian at lipunan, ang gender roles sa Pilipinas at sa iba’t ibang lipunan sa
mundo. Inaasahang masasagot ng mga mag-aaral ang tanong na: Paano
maisusulong ang pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang
maitaguyod ang tao bilang kasapi ng pamayanan?
Gawain 1.Simbolo, Hulaan Mo!
Ang unang gawain sa bahagi ng ALAMIN ay nakatuon sa mga simbolo na

may kinalaman sa kasarian. Upang mataya ang dating kalaaman ng mag-aaral sa
paksa pasagutan ang gawaing ito sa mag-aaral.
Sundin ang sumusunod na panuto sa pagsasagawa ng gawain:
1. Ipasuri ang mga simbolo sa mag-aaral, batay sa pagsusuring ginawa

tanungin sila kung ano ang ipinahihiwatig ng mga simbolo?
2. Ipasulat ang sagot ng mag-aaral sa patlang na nasa ilalim ng simbolo o sa
isang malinis na sagutang papel.
3. Upang higit na mataya ang dating kaalamanng mag-aaral magsagawa ng
malayang talakayan gamit ang mga gabay na tanong sa modyul ng mga
mag-aaral.
4. Mahalaga din na maipabatid sa mag-aaral na ang bahagharing watawat na
makikita sa kanilang modyul ay ginagamit ding simbolo ng mga
LGBT.Ginamit din ng gay boxer na si Orlando Cruz ng Puerto Rico ang
rainbow boxer nang labanan niya si WBO featherweight champion Orlando
Salido noong 2013.
245
(Ang impormasyong ito ay maaring magmula sa mag-aaral o ibigay ng guro
kung kinakailangan.)
Mga sagot:
Gender symbol ng Gender symbol ng lalaki Gender symbol ng

babae LGBTQ
Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay sa gawaing ito.
1. Ano ang ipinahihiwatig ng mensahe ng mga simbolo?
2. Ano ang naging batayan mo sa daglian mong pagtukoy sa kahulugan ng bawat

simbolo?
3. Bakit sa palagay mo ganito ang ginamit na simbolo? Ipaliwanag.
Ang bahagharing watawat na

nasa gitna ay ginagamit ding
simbolo ng mga LGBTQ. Ginamit
ng gay boxerna si Orlando Cruz
ng Puerto Rico ang rainbow
boxer nang labanan niya si WBO
featherweight champion Orlando
http://www.dallasvoice.co
Salido noong 2013.
m/wp-
http://upload.wikimedia.org/ content/uploads/2013/10/
wikipedia/commons/6/6d/Ra Cruz-rainbow.png
inbow_flag_and_blue_skies
246 .jpg
Gawain 2.Timbangin Natin
Matapos pasagutan ang unang gawain, ihanda ang mga mag-aaral upang
alamin ang ipinahihiwatig sa timbangan. Gabayan ang mag-aaral na magpalitan ng
tanong at kuro-kuro sa puntong ito.
1. Ano kaya ang ipinahihiwatig ng timbangan?
2. Sa inyong palagay, ano kaya ang dahilan kung bakit may hindi napabilang sa
timbangan?
Matapospasagutan ang unang gawain, ihanda ang mga mag-aaral upang

alamin ang ipinahihiwatig sa timbangan. Maaaring magpalitan ng tanong at kuro-
kuro ang mga mag-aaral sa puntong ito.
Gawain 3.K-W-L-S Chart
Gabayan ang mag-aaral sa pagsagot ngK-W-L-S Chart sa ibaba. Pasagutan

ang mga hinihingi sa tsart. Ipaalala na sila ay inaasahang makapagtala ng tatlong
sagot sa bawat hanay. Hayaan munang bakante ang bahagi ng “Learned” sapagkat
ito ay sasagutan lamang sa sandaling natapos na ang aralin. Inaasahan na
masasagutan ng mga mag-aaral ang tanong na: Ano-ano ang gender roles sa
Pilipinas at sa iba’t ibang bahagi ng daigdig?Gamiting gabay ang mga
pamprosesong tanong sa talakayan.
1. Ano ang pagkakatulad ng iyong sagot sa hanay ng KNOW at WANT?

2. Sa iyong palagay, marami ka pa bang dapat malaman tungkol sa mga isyu
ukol sa kasarian?
247
BINABATI KITA!
Pagkatapos maipasuri sa mga mag-aaral ang mga kaalaman tungkol sa

kasarian sa iba’t ibang lipunan, palalimin pa ang kanilang kaalaman at pag-unawa sa
paksa.
Masasagot din ang ilang katanungang naglalaro sa kanilang isipan sa mga

susunod na gawain. Sa kanilang pagtupad sa iba’t ibang gawain, gabayan silang suriin
kung tumutugma ang kanilang mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na kanilang
matututuhan sa modyul na ito. Gamitin ang mga dating kaalamang ito para sa
talakayang gagawin sa susunod na bahagi ng modyul, ang PAUNLARIN.
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahang mas lalawak ang kaalaman at pag-

unawa ng mga mag-aaral sa mga konseptong may kinalaman sa
kasarian. Maaari pabalikan ang mga katanungan at kasagutan na
nabuo sa unang bahagi ng araling upang mapagtibay ang tamang
kasagutan at maiwasto ang maling sagot o konseptong nabuo kung
mayroon man. Pagtuunan ng pansin ang babasahin at pasagutan
ang mga gawain.Sa bahagi ito ng aralin ipaunawa sa mga mag-aaral
na mahalaga na maging bukas ang puso at isip nila sa pagtalakay sa
ilang sensitibong isyu tungkol sa kasarian makakatulong ito upang
ganap nilang maunawaan ang paksa at kaugnayan nito sa sa buhay
ng bawat isa. Inaasahan din na maipapabatid sa kanila ang
kahalagahan ng paggalang at pagkakapantay-pantay ng bawat isa.
A. Konsepto ng Kasarian
248
Linawin sa mga mag-aaral na magkaiba ang kahulugan ng gender at sex.
Bagama’t kung isasalin ang dalawang salitang ito sa wikang Pilipino ay katumbas
ito pareho ng salitang kasarian. Upang maunawaan ng mga mag-aaral ang
pagkakaiba ng sex at gender, ipabasa ang teksto sa susunod na pahina.
Pagkatapos ay ipagawa ang ikatlong gawain upang masubok kung kaya na nilang
maibigay ang pagkakaiba ng dalawang konseptong ito.
Gawain 4.Paano Nagkaiba?
Ipasulat sa kahon ang pagkakaiba ng sex at gender.Pasagutan sa mga mag-

aaral ang mga pamprosesong tanong upang mas malinaw na masuri ang kanilang
sagot.Magsagawa ng malayang talakayan.
1. Ano ang napansin mong pagkakaiba ng mga itinala mo?
2. Ano ang dati mong iniisip na kaibahan ng konsepto ng sex at gender?
3. Anong konspeto ng kasarian ang hindi pwedeng mabago? Ano naman ang
pwede mabago?Bakit?
4. Naging maliwanag na ba sa iyo ang kaibahan sex at gender?
249
B.Pag-aaral sa Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan
1. Gender Roles sa Pilipinas
Gamit ang teksto tungkol sa Gender Roles sa Pilipinas, ipabasa at

ipaunawa sa mga mag-aaral ang nilalaman nito upang magamit sa mga susunod
na gawain.Maari din gumamit ng iba pangbabasahin o teksto na may kaugnayan
sa Gender Roles sa Pilipinas makakatulong ito upang mas maunawaan ng mag-
aaral ang paksa.
Gawain 5.Gender at Sex: Ano Nga Ba?
Ipasulat sa mga mag-aaral ang kanilang pag-unawa ang pagkakaiba ng

gender at sexmula sa mga natutunan nila sa aralin sa pamamagitan ng pagkumpleto
sa mga pangungusap sa ibaba.
1. Ano ang napansin mong pagkakaiba ng iyong mga itinala?
2. Ano ang dati mong iniisip na kaibahan ng dalawang konseptong ito? Naging
maliwanag na ba sa iyo ang kaibahan ng sex at gender?
Gawain 6. Gender Timeline
Ipatala sa gilid ang mga gender symbol na nagpapakita ng gampanin ng

babae at lalaki sa kasaysayan ng ating bansa.
1. Ano-ano ang mahahalagang pagbabago sa papel ng mga babae at lalaki

nanapansin mo?
2. Ano-anong gender roles ang nasa lahat ng panahon sa gender timeline?
3. Saang panahon nagsimula ang pagbibigay ng pantay na karapatan sa
kababaihan at kalalakihan?
250
Sa bahaging ito, ihanda ang mga mag-aaral sa isang talakayan na
patungkol sa mga LGBTQ o (Lesbian, Gay, Bi-sexual, Transgender). Malalaman
nila ang maikling kasaysayan ng LGBT sa Pilipinas mula sa teksto na nagbuhat sa
ulat na pinamagatang Being LGBT in Asia: The Philippines Country Report.
Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng kanilang saloobin hinggil sa
pagksang ito. Pasagutan sa mga mag-aaral ang mga pamprosesong mga tanong
para sa mas makabuluhang talakayan.
Paksa:Gender Roles sa Iba’t Ibang Lipunan sa Mundo
Matapos malaman ng mga mag-aaral ang ganap na mga babae, lalaki

at LGBT sa Pilipinas, tutuklasin naman nila ngayon kung ano ang pagtingin sa
mga lalaki at babae sa iba’t ibang lipunan sa daigdig.
Gawain 7. Ang Babae at Lalaki sa Aking Pamayanan
Matapos mabatid ng mga mag-aaral ang gender roles sa Pilipinas sa

nakaraang aralin, sa pagkakataong ito gagabayan ng guro ang mag-aaral na
tuklasin kung ano ang pagtingin sa mga lalaki , babae at LGBT sa iba’t ibang lipunan
sa daigdig.Ipabasa ang teksto at pasagutan ang mga pamprosesong tanong.
Magsagawa ng malayang talakayan.
1.May mabuti bang dulot ang female genital mutilation o FGM sa mga babae?
2. Bakit patuloy pa rin ang pagsasagawa ng FGM sa rehiyon ng Africa at Kanlurang

Asya?
251
3. Ayon sa binasa, pantay ba ang pagtingin sa kababaihan at mga myembro ng
LGBT sa rehiyong ng Africa at Kanlurang Asya? Magbigay ng patunay.
4. May kalayaan bang magpahayag ng damdamin ang mga kababaihan at mga

miyembro ng LGBTsa bahaging ito ng mundo? Patunayan ang sagot.
Mas mapapaglalim ang talakayan tungkol sa LGBT sa susunod na Aralin. Subalit

ang mga guro ay hinihikayat na gumamit din ng ibang sanggunian tungkol sa paksa.
Gawain 8. History Change Frame
Matapos basahin ng mga mag-aaral ang kasaysayan ng LGBT sa Pilipinas,

pagawa ang sumusunod sa mga mag-aaral:
1. Ano-ano ang mahalagang pagbabago sa papel ng mga babae at lalaki na

napansin mo?
2. Sa anong panahon sa kasaysayan ng ating bansa lubos na naabuso ang
karapatan ng mga kababaihan? Pangatwiranan
3. Aling panahon nagsimula ang pagbibigay ng pantay na karapatan sa
kababaihan at kalalakihan? Bakit?
1. Ayon sa teksto, sino ang itinuturing na unang LGBT sa Pilipinas? Sa anong

panahon sa kasaysayan ito nagsimula?
2. Kailan nagsimulang lumawak ang kamalayan ng mga Pilipino sa LGBT? Ano-

anong mga pangyayari ang nagbigay-daan dito?
3. Ano-ano ang mahahalagang ideya ang naitala mo? Bakit mo nasabing ito ay
mahalaga?
252
Gawain 9.Eh Ano Na Ngayon?
Bigyan ng pangkatang gawain ang mag-aaral upang alamain ang kalagayan

at papel ng mga LGBT sa pamamayanan. Maaring magsaliksik sa internet, libro ,
magazine at peryodiko o magsagawa ng panayam sa mga taong sumusuporta at
hindi sa kanila. Ipakita ang kinalabasan ng pag-aaral sa kalalagayan ng LGBT at
papel na ginagampanan nila sa pamayanan/ bansa sa iba’t ibang malikhaing paraan.
Gawain 10.Paghambingin at Unawain
Layunin ng gawaing ito na masuri at mapaghambing ng mag-aaral ang

tatlong primitibong pangkat sa New Guinea ayon sa pag-aaral na isinagawa ni
Margaret Mead. Ipasuri sa mag-aaral ang mga datos tungkol sa primitibong pangkat
sa New Guinea. Ipasagot ang talahayanan at ang dalawang mahalagang
tanongupang mataya ang pag-unawa ng mga mag-aaral sa kanilang
binasa.Magsagawa ng malayang talakayan gamit ang mga pamprosesong tanong.
1. Bakit kaya nagkakaiba ang gampanin ng mga babae at mga lalaki sa tatlong
primitibong grupong nabanggit ni Margaret Mead?
2. Sa iyong palagay, ano ang mas matimbang na salik sa paghubog ng personalidad

at pag- uugali ng tao, kapaligiran o pisikal na kaanyuan? Bakit?
253
Gawain 10: Halina’t Magsaliksik
Upang higit na maunawaan ng mag-aaral ang gender roles ipasaliksik sa

mag-aaral ang gender roles ng ilang primitibong/etniko pangkat sa Pilipinas. Bigyan
ng sapat na panahon ang mag-aaral upang makapagsaliksik at ipaulat sa klase ang
ginawa ng mag-aaral. Maari itong ipasagawa ng iasahan o pangkatan.Magsagawa
ng malayang talakayan.
Websitena maaaring gamiting sanggunian ng mag-aaral:
 Tattooed women of Kalinga: http://www.onetribetattoo.com/history/filipino-

tattoos.php
 http://www.everyculture.com/No-Sa/The-Philippines.html
BINABATI KITA!
Samga natapos na gawain sa bahagi ng PAUNLARIN, ang mga mag-

aaral ay nagkaroon ng kaalaman tungkol sa konsepto ng kasarian at sex,
gayundin ang kaalaman tungkol sa iba’t ibang gender roles sa Pilipinas at ibang
bahagi ng daigdig. Gabayan silang ihanda ang kanilang sarili sa pagsasagawa
ng mga gawain sa bahagi ng PAGNILAYAN
254
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito pagtibayin mo ang mga nabuong

pag-unawa ng mga mag-aaral ukol sa paksa. Inaasahan din
sa bahaging ito ay kritikal na maipasusuri ang mga
konseptong napag-aralan na may kinalaman sa kasarian at
gender roles sa lipunan ng Pilipinas at lipunan ng ibang bansa.
Gawain 12: Eh, kasi…..
Ipabasa sa mga mag-aaral ang mg salitang nasa talahanayan. Sa gawaing

ito, ipalista sa mga mag-aaral ang mga salitang sa kanilang palagay ay tumutukoy sa
lalaki, babae, at LGBT. Sabihin na maaari silang mag-ulit ng mga salita. Isusulat nila
sa ilalim ng bawat hanay ang paliwanag kung bakit inilista nila sa hanay ang mga
salitang kanilang isinulat.
1. Ano ang napansin mo sa kanilang sagot? Pantay ba ang kanilang pagtingin sa

kontribusyon ng mga kasarian?
2. May diskriminasyon ba sa kanilang sagot? Bakit kaya?
Gawain 13: Magtanong-tanong
Sa pamamagitan ng sabey, hayaan ang mag-aaral na mangalap ng

impormasyon sa pamayanan tungkol kontribusyon ng babae, lalaki, LGBT sa
lipunan. Gamit ang template, bigyang pagkakataon ang mag-aaral na magbahagi ng
kanilang nakalap na impormasyon.
255
Gawain 14: So What?
Papiliin ang mga mag-aaral ng gawain na makapaglalahad ng kabuuan ng kanilang

natutunan sa araling ito. Gamiting gabay ang rubric na ibibigay ng guro:
Sanaysay Editorial cartoon
Slogan Poster
256
Rubric sa pagtataya ng Sanaysay
Pamantayan Mahusay Sapat Kaunti Kulang
10 puntos 8 puntos 5 puntos 3 puntos
1. Tiyak ang
paksa/mensahe
2.Wasto at
magkakaugnay ang mga
pangungusap/simbolo.
3. Malinaw na
naiparating ang ideya.
4.Nakahihikayat sa mga
mambabasa.
Rubrics para sa Islogan
10 7 4 1
Nilalaman Ang mensahe Di gaanong Medyo Walang

ay mabisang naipakita ang magulo ang mensaheng
naipakita. mensahe. mensahe. naipakita.
257
Pagkamalikhain Napakaganda Maganda at Maganda Di maganda
at napakalinaw malinaw ang ngunit di at malabo
ng pagkakasulat gaanong ang
pagkakasulat ng mga titik. malinaw ang pagkakasulat
ng mga titik. pagkakasulat ng mga titik.
ng mga titik.
Kaugnayan sa May malaking Di gaanong Kaunti lang Walang

Paksa kaugnayan sa may ang kaugnayan sa
paksa ang kaugnayan sa kaugnayan ng paksa ang
islogan. paksa ang islogan sa islogan.
islogan. paksa.
Kalinisan Malinis na Malinis ang Di gaanong Marumi ang

malinis ang pagkakabuo. malinis ang pagkakabuo.
pagkakabuo. pagkakabuo.
258
Rubrics para sa Poster at Editorial Cartoon
20 15 10 5
Pagkamalikhain Napakahusay Mahusay at Di – Walang ganda

at maganda ang gaanong at pangit ang
napakaganda pagkakaguhit. maganda at pagkakaguhit.
ng mahusay
pagkakaguhit. ang
pagkakaguh
it
Nilalaman Buong husay Mahusay na Di-gaanong Kulang na

na naipapakita naipapakita sa mahusay na kulang sa
sa poster ang poster ang naipakita sa damdamin ang
damdamin ng damdamin ng poster ang ipinakita sa
akda. akda. damdamin poster. .
ng akda.
Kalinisan Napakalinis at Malinis at Di-gaanong Marumi at di

napakayos ng maayos ang malinis at maayos ang
pagkakagawa. pagkakagawa, maayos ang pagkakagawa.
pagkakagaw
a.
Batiin ang mga mag-aaral sa matagumpay na pagtapos sa Aralin!
Sa pagkakataong ito maari nang magbigay ng summative assessment ang

guro maaring paper and pen o gawain.
259
SUMMATIVE ASSESSMENT
I. Panuto:Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Ito ay tumutukoy sa biyolohikal at pisyolohikal na katangian na nagtatakda ng
pagkakaiba ng babae sa lalaki.
a. Gender
b. Sex
c. Sexual orientation
d. Gender identity
2. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng katangian ng gender.
a. Ang mga taong kabilang sa LGBT community ay kadalasang cross dresser.
b. Ang mga babaeng Muslim ay kadalasang gumagamit ng purdah.
c. Ang mga lalaki ay may adam’s apple.
d. Ang mga babae ay may bahay-bata..
3-5. Tukuyin ang mga gender symbol.
_______________ _______________ _______________
II. Gumuhit ng graphic organizer na magpapakita ng gender roles ng mga

pangkulturang pangkat sa New Guinea.
III. Panuto: Nalaman mo sa panimulang Aralin ng modyul na ito ang kasaysayan
ng mga LGBT sa Pilipinas. Nalaman mo rin na patuloy ang kanilang
pakikibaka upang matigil na ang diskriminasyon sa kanila. Bilang mag-aaral
260
paano mo maipapakita ang paggalang sa mga LGBT? Sagutin ang tanong sa
loob ng 5 pangungusap o higit pa.
Sa araling ito, natunghayan ng mga mag-aaral ang iba’t ibang konsepto

sa kasarian, maging ang mga uri ng kasarian. Nailatag din sa araling ito ang
kasaysayan ng mga LGBT sa Pilipinas at ang iba’t ibang gender roles sa ibang
bahagi ng daigdig.
BINABATI KITA!
261
ARALIN 2: Mga Isyu sa Kasarian At Lipunan
Nananatiling malaking isyu at hamon ang pagkakapantay-pantay ayon sa

kasarian. Sa Pilipinas, kahit malayo na ang narating ng kababaihan sa larangan ng
pulitika, negosyo, media, akademya, at iba pang larangan; nanatiling biktima pa rin
sila ng diskriminasyon at karahasan. Ngunit hindi lamang sila ang nahaharap sa
diskriminasyon at karahasan, maging anglalaki din ay biktima nito. Panghuli, ang
tinawag ni Hillary Clinton (2011) na “invisible minority” ay ang mga LGBT, ang
kanilang mga kwento ay itinago, inilihim at marami sa kanila ang nanahimik dahil sa
takot.Marami sa kanila ang nahaharap sa malaking hamon ng pagtanggap at
pagkakapantay-pantay sa pamilya, paaralan, negosyo, lipunan at maging sa
kasaysayan.
Ayon sa pag- aaral na ginawa ng United Nations Office of the High

Commissioner for Human Rightso UN-OHCHR noong 2011 may mga LGBT (bata at
matanda)na nakaranas nang di-pantay na pagtingin at pagtrato ng kanilang kapwa,
pamilya, komunidad at pamahalaan. Ang layunin ng araling ito ay nakatuon sa mga
isyung kinakaharap ng lipunan na may kaugnayan sa mga LGBT, sa mga babae at
mga lalakibagama’t may CEDAW o ang Convention on the Elimination of All Forms
of Discriminations Against Women (1979) na ang mga babae, may ilang mga bansa
at insidente pa rin ng hindi-pantay na pagtingin at pagtrato sa mga babae.
Sa araling ito, ilalatag ang impormasyong nagpapakita ng diskriminasyon at

karahasan sa mga babae, lalaki, at LGBT. Nakapaloob din sa araling ito ang ilan sa
mga halimbawa ng mga nasabing diskriminasyon at karahasan sa ibat’ ibang bahagi
ng daigdig.
262
Mga Mungkahing Gawain para Pagganyak sa Aralin 2:
Ang guro ay binibigyan ng laya na gamitin o hindi ang mga mungkahing

gawaing ito. Layunin ng mga gawaing ito na mataya ang dating kaalaman ng mga
mag-aaral tungkol sa paksa.
 Gawain A: Una-unawain Mo Ako
Naaksidente ang isang lalaki at ang kanyang anak, malubha ang lagay ng
dalawang biktima. Kaagad silang dinala sa ospital, ngunit nang ooperahin na
ang bata nagsalita ang doctor a sinabing “hindi ko yan maaaring operahan,
dahil anak ko siya!”
Paano nangyari ito?
Ipabasa ang kwento sa mga mag-aaral at pasagutan ang pamprosesong

tanong. Maaari ring gumamit ng ibang mga larawan na nagpapakita ng aksidente sa
lansangan, at ospital. Sa pagtalakay at pagproseso sa mga sagot ng mga mag- aaral
mahalagang usisain ng guro ang dahilan kung saan nanggaling ang kanilang sagot.
Maaaring isa sa mga lumabas na sagot kung bakit nalito ang mga mag-aaral
ay naisip nilang ang doktor ay ang tatay ng bata, ngunit ang sagot ay ang nanay ng
bata ang doktor na namatay sa aksidente ang tatay ayon sa kwento. Itanong sa mga
mag- aaral kung bakit naisip nila na lalaki ang doktor. Pagkatapos ng pagtalakay,
maaaring gumamit ng mga larawan ng babaeng doktor o lalaking nurse.
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang nilalaman ng kwento?
2. May nakalilitong bahagi ba ang kwento? Ibigay ang bahaging ito?

263
3. Ipaliwanag kung bakit ka nalito sa kwento.
 Gawain B: Bahay Namin

Ang gawaing ito ay pang-indibidwal, ngunit maaari rin namang gawin
pangkatan. Sa loob ng 5 minuto ipagawa sa mga mag-aaral ang gawain at
magkaroon ng pagtalakay sa mga naisulat nilang gampanin ng mga kasama nila sa
bahay.
A. Sino-sino ang mga nakatira sa bahay?
B. Ano-ano ang trabaho o pinagkakaabalahan nila?
C. Ano-ano ang mga gampanin nila sa bahay?
Mga Gabay na Tanong
1. May pagkakaiba ba sa trabaho ng mga tao sa inyong bahay? Ipaliwanag.
2. Ano ang nais mong maging trabaho sa hinaharap? Bakit?
 Gawain C: Malaking Eksena

Sa loob ng sampu hanggang labinlimang minuto,ipagawa sa pangkat ng mga
mag-aaral ang isang dula-dulaan na nagpapakita ng eksena sa isang bahay na
nagpapakita ng iba’t ibang gampanin sa tahanan. Ang presentasyon ng dula-dulaan
ay tatagal ng tatlo hanggang limang minuto gamit ang paraan ng pagmamarka sa
ibaba:
Paraan ng pagbibigay marka sa dula-dulaan ng bawat pangkat.
5 3 1
Nilalaman o Naaayon sa paksa May ilang bahagi ng Walang kinalaman

ang kwento ng dula- paksa ang hindi ang kwento sa
Kwento dulaan. naisama sa kwento. paksa.
264
Mahusay at May mga bahaging Hindi makabuluhan
makatotohanang hindi akma ang pag- ang pag- arte ng mga
Pag-arte binigyang buhay ang arte. myembro ng
kwento. pangkat.
1. Ano ang napansin mo sa mga trabaho o pinagkakaabalahan ng mga nakatira sa

bahay nyo?
2. Napag-usapan ba sa inyong tahanan kung anu-ano ang gampanin ng bawat

myembro ng pamilya sa loob ng bahay?
3. Ano naman ang iyong gampanin sa inyong tahanan? Sang-ayon ka ba dito at sa

gampanin ng ibang myemro ng pamilya?
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ng aralin, ilalatag ang mga

diskriminasyong nararanasan ngkalalakihan, kababaihan, at
LGBT sa iba’t ibang panig ng daigdig sa kamay ng pamilya at
ng lipunan. Pagkatapos ng bahaging ito, maaari mong balikan
ang katanungan at ang iyong kasagutan sa gawain sa bahagi
ng ALAMIN. Maaari mong pagtibayin ang iyong mga kasagutan
o iwasto kung may maling konsepto o sagot na nabuo. Simulan
mo na.
Paksa:Diskriminasyon sa mga Lalaki, Babae at LGBT
265
Ipakilala sa klase ang ilang mga babae, lalaki at LGBT na kilala sa iba’t ibang
larangan sa bansa at maging sa buong mundo. Maaari ring mangalap ng iba pang
impormasyon tungkol sa mga personalidad na ito upang mas malawak na makilala
ang kanilang buhay bilang myembro ng lipunan, bukod sa mga personalidad na ito
inaasahan din na magsaliksik ang mag-aaral ng iba pang mga personalidad na
kinikilala sa kanilang larangan.
Gawain15.May ‘K’ Ka!

Matapos ipakilala ang ilang LGBT na naging matagumpay sa kanilang
napiling larangan, hataiin sa tatlong pangkat ang klase.Para sa gawaing ito, gagamit
ang bawat pangkat ng meta cards na ididikit sa modelong mapipili ng bawat pangkat.
Isusulat lamang ng mga miyembro ng bawat pangkat ang mga trabahong sa tingin
nila ay angkop sa napili o naitalagang paksa.
Pangkat A. LGBT
Pangkat B. Babae
Pangkat C. Lalaki
1. Ano-ano ang trabahong inilagay ng bawat pangkat sa kasariangitinalaga

sakanila? Ipaliwanag
2. Naging madali ba sa grupo ang gawain? Ipaliwanag.
3. May mga trabaho bang katulad din sa trabahong naisulat ng ibang pangkat? Bakit
may mga pagkakatulad?May mga trabaho bang wala sa ibang pangkat? Ipaliwanag.
4. May kilala ka bang babae na matagumpay sa larangang itinuturing na para sa

lalaki (halimbawa, piloto, engineer, boksingero, astronaut)? Ipakilala sila sa klase.
5. May kilala ka bang lalaki na matagumpay sa larangang itinuturing na para sa

babae? Ipakilala sila sa klase.
266
6. May kilala ka bang miyembro ng LGBT na matagumpay sa larangang kanilang
napili? Ipakilala sa klase.
7. Batay sa mga naibahagi sa klase, ang kasarian ba ay batayan sa trabahong

papasukan? Ipaliwanag.
Gawain16.Opinyon At Saloobin, Galangin!
Bigyan ng pagkakataong makipanayam ang mag-aaral sa ilang tao upang

alamin ang kanilang opinyon at saloobin sa mga karapatan ng mga LGBT.
Matapos ang panayam bigyan ng oras na ilahad ng mag-aaral ang resulta ng
kanilang panayam.
Babae Lider ng Relihiyon
Lalaki Miyembro ng LGBT
Negosyante Opisyal ng Barangay
267
1. Paano mo pinili ang mga taong iyong nakapanayam?
2. Naging madali ba sa kanila na sagutin ang mga tanong?
3. May pagkakaiba ba ang resulta ng iyong panayam sa resulta ng iyong mga

kamag- aral? Ibigay kung mayroon.
4. Ano kaya sa tingin mo ang dahilan ng pagkakaiba-iba ng kanilang mga sagot?
Sa bahaging ito ng aralin matutunghayan ang ilang halimbawa ng

diskriminasyong kinakaharap ng babae, lalaki, at LGBT. Inaasahan din na
matapos ang mga gawaing nakapaloob dito, matataya at masusuri ng mag-aaral
ang mga isyu at magkakaroon ka ng mas malinaw na pag-unawa sa mga usapin
tungkol sa kasarian.
Ang diskriminasyon ay ang anumang pag-uuri,

eksklusyon, o restriksyon batay sa kasarian na
naglalayon o nagiging sanhi ng hindi pagkilala,
paggalang, at pagtamasa ng lahat ng kasarian ng
kanilang mga karapatan o kalayaan.
268
Si Malala Yousafzai at ang Laban sa Edukasyon ng Kababaihan sa Pakistan
Ipabasa sa klase ang kwento ng buhay ni Malala Yousafzai. Kasabay nito,

makabubuti rin na magsaliksik ng mahahalagang impormasyon tungkol sa mga
sumusunod tungkol sa Pakistan:
 Lokasyon;
 Kasaysayan;
 Pamahalaan;
 Relihiyon at Kultura;
 Ekonomiya; at
 Istruktura, paniniwala, at mga gawain ng Taliban
Sa pamamagitan ng pagkilala sa bansang Pakistan, mabibigyan ng mas mainam at
malalim na pag-unawa ang kwento ni Malala. Maglaan ng oras upang talakayin ang
mga nabanggit na paksa. Ang lokasyon ng Pakistan ay mahalagang salik sa pananaig
o impluwensiya ng Taliban sa bansa.
1. Sino si Malala Yousafzai?
2. Ano ang kanyang ipinaglaban na nagresulta sa pagbaril sa kanyan ng mga

Taliban?
3. Ano ang naging reaksiyon ng mga tao sa pag-atake kay Malala?
4. Paano nakaapekto kay Malala ang pagtatangka sa kaniyang buhay?
5. Ikaw, bilang mamamayan, ano ang aral na maari mong makuha sa buhay ni
Malala?
Gawain 17.Paghahambing sa Edukasyon ng Pakistan at Pilipinas

269
Batay sa kwento ng buhay at pakikipaglaban ni Malala Yousafzai sa mga
Taliban sa Pakistan, paghambingin ang kalagayan edukasyon ng mga batang babae
sa Pilipinas at Pakistan. Maari pang magsaliksik upang mas mapalalim ang pag-
unawa sa paksa.
270
EDUKASYON NG
KABABAIHAN
PILIPINAS PAKISTAN
271
Maaring gamiting batayan ng paghahambing ang mga sumusunod na salik:
 Sino-sino ang maaaring makapag-aral

 Bilang ng taon sa pag-aaral
 Bilang o porsiyento ng populasyon na nakapag-aaral
 Bilang ng mag-aaral na babae
 Bilang ng gurong babae
 Bilang ng paaralan
 Laki ng ponding inilalaan sa edukasyon
Maaari ring magpakita ang guro ng mga datos mula sa World Bank, UNESCO,
UNDP, ADB, at iba pang mga pagkukunan ng mahahalagang impormasyon.
1. Ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng sistema ng edukasyon ng Pakistan at

Pilipinas? Ipaliwanag.
2. Alin sa dalawang bansa ang may higit na pagkakataon sa pag-aaral na ibinibigay

sa mga kababaihan? Ipaliwanag.
Gawain 18. House Husband (Pagsusuri ng larawan)
Gamit ang kasunod na larawan, ipasuriang kalagayan ng lalaki na nananatili

sa tahanan sa pamamagitan ng pagsagot sa pamprosesong tanong.
Magtanong sa mag-aaral kung sino ang maaaring magbahagi sa kahalintulad
na sitasyon sa kanilang bahay. Siguruhin na maayos at tahimik na nakikinig
ang mag-aaral.
272
NOTE: Make an original illustration depicting the same context
1. Sino sa tingin mo ang nasa larawan? Ipaliwanag.

2. Ano-ano ang gawaing bahay na ipinakikita sa larawan?
3. Sa inyong tahanan, sino ang kadalasang gumagawa ng mga gawaing ito?
Ipaliwanag.
4. Sa isang bahay na lalaki o ama ang naiiwan na gumagawa ng mga gawaing
bahay,ano kaya ang pangunahing dahilan nito?
5. Mayroon ka bang kakilala na lalaki o ama na naiiwan sa bahay? Bakit kaya
sila ang naiiwan sa bahay?
273
Paksa:Karahasan sa mga Lalaki, Kababaihan, at LGBT
Sa bahaging ito ng aralin matutunghayan ng mga mag- aaral ang ilang

mga halimbawa ng mga karahasang kinakaharap ng mga kalalakihan,
kababaihan at LGBTQ. Inaasahan din na matapos ang mga gawaing nakapaloob
dito, matataya at masusuri ng mga mag- aaral ang mga isyung nakapaloob
upang magkaroon ka ng mas malinaw na pag- unawa sa lahat ng kasarian.
Gawain 19: Huwag po, Huwag po!
BABALA: Ang larawang makikita ng mga mag-aaral ay patungkol sa karahasan.

Paalalahanan ang mga mag-aaral na ito ay hindi nararapat gayahin. Patnubay ng
guro ay kailangan.
Narito ang ilang larawan na may kinalaman sa isyung pangkasarian. Bigyan

ng ilang minuto ang mga mag-aaral upang unawain ang mga larawan. Maaari ring
magpakita ng video o movie clips na nagpapakita ng karahasan sa kababaihan.
Sa tulong ng mga larawan na iyong nakita, isa-isahin ang mga karahasang

nararanasan ng kababaihan:
274
1. Ano ang opinyon at saloobin mo sa karahasang nararanasan ng ilang

kababaihan?
2. Paano mawawakasan ang ganitong gawain sa mga kababaihan?
Ang karahasan sa kababaihan ay hindi bago sa lipunang Pilipino. Ito

ay maaaring nangyayari mismo sa loob ng iyong tahanan subalit inaakala ng iba
na ito ay natural lamang at bunga ng pagiging mahina ng kababaihan. Sa komiks
na iyong makikita sa susunod na pahina, matutunghayan mo ang isang
halimbawa.
275
Gawain 20: Komik-Suri!
Narito ang isang komiks na patungkol sa isyung may kinalaman sa kasarian.

Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang komiks. Magkaroon ng pagtalakay
tungkol sa kwento o laman ng komiks. Magtanong din sa mga mag-aaral kung may
kwento silang maaaring ibahagi sa klase na may kaugnayan sa komiks.
1. Tungkol saan ang komiks?
2. Anong isyu kaya ang ipinapakita rito?
3. Gaano kaya kadalas nangyayari ang ganitong sitwasyon? Bakit nagaganap ang
ganitong pangyayari?
Mga Tanong Sagot
1. Ilarawan ang pakikitungo ni Marco sa

kanyang asawa. Makatwiran ba ito?
2. Ano ang reaksiyon mo sa ginawa ni

Marco? Kung ikaw ay anak ng mag-
asawang tauhan sa komiks ano ang
iyong mararamdaman?
276
3. Nakasaksi ka na ba ng ganitong
pangyayari? Ibahagi sa klase ang
iyong karanasan.
Karahasan sa Kababaihan
Ang mga kababaihan sa Pilipinas man o sa ibang bansa ay nakararanas ng

pang-aalipusta, ng hindi makatarungan at di pantay na pakikitungo at ng karahasan.
Ang mababang pagtingin sa kababaihan ay umiiral na noon pa sa iba’t ibang kultura
at lipunan sa daigdig. Mababanggit ang kaugaliang foot binding noon sa China na
naging dahilan ng pagkakaparalisa ng ilang kababaihan.
Ano ba ang karahasan sa kababaihan? Ayon sa United Nations, ang

karahasan sa kababaihan (violence against women) ay anumang karahasang
nauugat sa kasarian na humahantong sa pisikal, seksuwal o mental na pananakit o
pagpapahirap sa kababaihan, kasama na ang mga pagbabanta at pagsikil sa
kanilang kalayaan.
May ilang kaugalian din sa ibang lipunan na nagpapakita ng paglabag sa

karapatan ng kababaihan. Subalit ang nakakalungkot dito, ang pagsasagawa nito ay
nag-uugat sa maling paniniwala. Mababanggit na halimbawa ang breast ironing o
breast flattening sa Africa.
Ang karahasan sa kababaihan ay hindi lamang problema sa Pilipinas kundi

pati narin sa buong daigdig. Sa katunayan, itinakda ang Nobyembre 25 bilang
International Day for the Elimination of Violence Against Women. Tingnan mo ang
istadistika sa susunod na pahina.
277
Gawain 21: Hanggang Ka-ILAN?
Nasa ibaba ang isang istadistika ukol sa karahansan sa kababaihan. Ipabasa

sa mga mag- aaral ang datos tungkol sa karahasan sa kababaihan at pasagutan ang
gawain.
ISTADISTIKA NG KARAHASAN SA
KABABAIHAN
Ulat mula sa Philippine Commission on Women
 Isa sa bawat limang babae edad 15-49 ang nakaranas ng pananakit na pisikal
simula nang edad 15
 Isa sa bawat sampung babae na nasa edad 15-49 ang nakaranas ng

pananakit na sekswal
 Sa kabuuan, 4% ng mga babaeng nagbuntis ang nakaranas ng pananakit na

pisikal habang sila ay nagdadalang-tao
 Tatlo sa bawat limang babae na nakaranas ng pananakit na pisikal/sekswal

ang nakaranas ng masamang epekto sa kanilang pang-sikolohikal na
kondisyon kagaya ng depresyon, pag-aalinlangan, at pagkagalit
 Ang karahasan sa pagitan ng mag-asawa (spousal violence)ay bumababa

habang tumatanda ang lalaki, tumataas ang antas ng edukasyong kanyang
natamo, at maging pag-unlad sa buhay.
278
Karagdagang impormasyon tungkol sa Karahasan sa Kababaihan:
Table 1. Annual Comparative Statistics on Violence Against Women, 2004 –

2012
Reported
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Cases
Rape 997 927 659 837 811 770 1,042 832 1,030 1,259
Incestuous
38 46 26 22 28 27 19 23 33 26
Rape
Attempted
194 148 185 147 204 167 268 201 256 317
Rape
Acts of
Lasciviousne 580 536 382 358 445 485 745 625 721 1,035
ss
Physical 3,55 2,33 1,89 1,50 1,30 1,49

2,018 1,588 1,744 3,564
Injuries 3 5 2 5 7 8
Sexual
53 37 38 46 18 54 83 63 41 196
Harassment
1,26 2,38 3,59 5,28 11,53 16,51

RA 9262 218 924 9,974 9,021
9 7 9 5 1 7
279
Threats 319 223 199 182 220 208 374 213 240 426
Seduction 62 19 29 30 19 19 25 15 10 8
Concubinage 121 102 93 109 109 99 158 128 146 199
RA 9208 17 11 16 24 34 152 190 62 41 45
Abduction /
29 16 34 23 28 18 25 22 20 23
Kidnapping
Unjust
90 50 59 59 83 703 183 155 156 250
Vexation
6,27 5,37 4,88 5,72 6,90 9,48 15,10 12,94 15,96 23,86
Total
1 4 1 9 5 5 4 8 9 5
Sanggunian: Philippine National Police - Women and Children Protection Center

(WCPC)
Ngayong nabasa na ng mga mag-aaral ang istadistika ukol sa karahansan sa

kababaihan, pasagutan ang gawaing ito. Isulat sa loob ng kahon sa kanan ang sagot
sa mga katanungan sa bawat bilang.
Mula sa mga datos na iyong nakita sa estadistika, ipasagot sa mga mag-

aaral ang sumusunod na tanong:
angporsyento ng babaeng nagbuntis

…. ang nakaranas ng pananakit na pisikal
habang sila ay nagdadalang-tao?
280
sa bawat 10 babae edad 15-49 ang
nakaranas ng pananakit na sekswal?
sa bawat 5Sa kabuuan,

babaeng 4% ng mga
nakaranas ng babaeng
pananakit nagbuntis ang nakaranas
na pisikal/sekswal ang ng pananakit na
pisikal habang sila ay
nakaranas ng masamang epekto sa nagdadalang-tao
kanilang pang-sikolohikal na kondisyon?
Sa iyong palagay…
Hanggang Ka- Kaya Mangyayari ito?
Ano-ano kayang hakbang ang dapat gawin ng pamahalaan upang mawakasan na

ang karahasan sa kababaihan?
281
Gawain 22: Girl Power
Sa kanang bahagi, maglista ng tatlong paraan kung paano mapipigilan ang

karahasan sa kababaihan. Sa kaliwa naman ay maglista ng tatlong paraan kung
paano mapagtitibay ang karapatan ng mga kababaihan.
Paano Mapagtitibay Paano Mapipigilan

1. 1.
2. 2.
3. 3.
Karahasan sa Kalalakihan
Ayon sa inilabas na ulat ng Mayo Clinic, hindi lamang mga kababaihan ang
biktima ng karahasan na nagaganap sa isang relasyon o ang tinatawag na domestic
violence, maging ang mga kalalakihan din ay biktima. Ayon pa sa ulat ang ganitong
uri ng karahasan sa mga kalalakihan ay hindi medaling makita o kilalanin. Ang
ganitong uri ng karahasan ay may iba’t ibang uri; emosyonal, seksual, pisikal at
banta ng pang- aabuso. Tandaan din na ito ay maaaring maganap sa heterosexual
282
at homosexual na relasyon. Ngayon, iyong tunghayan ang mga palatandaan ng
ganitong uri ng karahasan.
BINABATI KITA!
Matapos masuri ng mga mag-aaral ang mga diskriminasyon at

karahasang nararanasan ng mga lalaki, babae at LGBT sa iba’t- ibang bahagi
ng daigdig sa pamamagitan ng mga gawain sa bahagi ng PAUNLARIN,
sasagutan naman nila ngayon ang mga gawain sa PAGNILAYAN at UNAWAIN.
283
Sa bahaging ito, higit na palalalimin ang pag-aaral sa nabuong

kakailanganing pag-unawa sa iba pang mapaghamong mga tanong o
gawain upang sila’y makapagnilay (reflect), muling balikan ang
natutuhan na muling baguhin at mag-isip kung kinakailangan. Palalimin
pa ang pag-aaral sa pamamagitan ng pagtalakay sa mga isyung may
kaungay sa aralin tulad ng diskriminasyon at karahasang may
kaugnayan sa kasarian.
Gawain 23: Aking Repleksyon
Mula sa mga paksang tinalakay na may kinalaman sa kasarian, kunin ang

repleksyon ng mag-aaral.
1. ______________________________________________________________
_________________________________________________________________
2. ______________________________________________________________
_________________________________________________________________
3. ______________________________________________________________
_________________________________________________________________
284
Gawain 24: Paglalapat
Ang gawaing ito ay pagtatala ng mga paraan upang maisabuhay mo ang

mahahalagang aral na natutunan mo sa araling ito. Ang chart ay binubuo ng tatlong
hanay. Sa hanay A mo ipasulat ang puno o malaking paksa, sa hanay B ipasulat
ang dalawang mahahalagang aral na natutunan nila sa paksang kanilang napili, at
sa hanay C ipasulat ang tatlong sitwasyon kung saan maaari nilang gamitin ang
mahahalagang aral na kanilang natutunan sa pang-araw-araw na buhay.
Hanay A Hanay B Hanay C
Mahalaga o Punong Mahahalagang bagay na Tatlong sitwasyon sa

natutunan buhay na maaaring
Paksa
magamit ang natututnan
1. 1.
2. 2.
3.
Batiin ang mga mag-aaral sa mahusay na pagtatapos ng Araling ito!
285
SUMMATIVE ASSESSMENT
Ipahayag ang saloobin tungkol sa karahasan at diskriminasyon sa babae,

lalaki, at LGBT. Maaari itong ipakita sa iba’t ibang malikhaing paraan gaya ng
sanaysay, tula, awit, editorial cartoon.
Rubric sa pagtataya ng Sanaysay
Pamantayan Mahusay Sapat Kaunti Kulang
10 puntos 8 puntos 5 puntos 3 puntos
1. Tiyak ang
paksa/mensahe
2.Wasto at
magkakaugnay ang
mga
pangungusap/simbolo.
3. Malinaw na
naiparating ang ideya.
4.Nakahihikayat sa
mga mambabasa.
Sa araling ito nasaksihan ng mga mag-aaral ang iba’t ibang uri ng

diskriminasyon at karahasang nararanasan ng kababaihan, kalalakihan at LGBT.
Walang pinipiling edad, bansa, oryentasyong seksuwal at pagkakakilanlang
pangkasarian ang mga biktima nito.
BINABATI KITA!
286
ARALIN 3 – Tugonsa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
Panimula
Sa nakalipasnaaralin, naipasuri ang mga isyu at hamong may kaugnayan sa

kasarian at lipunan na nararanasan hindi lamang sa Pilipinas maging sa iba’t ibang
bahagi ng daigdig. Sa araling ito, gagabayan ng guro ang mga mag-aaral upang
kanilang mapagtuunan ng pansin ang mga hakbang na ginagawa ng pamahalaan
upang matugunan ang mga isyu at hamon sa kasarian at lipunan.
Mga Mungkahing Gawain para sa Pagganyak sa Aralin 3:
Ang guro ay binibigyan ng laya na gamitin o hindi ang mga mungkahing gawaing ito.
Layunin ng mga gawaing ito na mataya ang dating kaalaman ng mga mag-aaral
tungkol sa paksa.
Gawain A: Obserbasyonmo, Sabihinmo!
Bago talakayin ang pagkilos ng pamahalaan upang labanan ang iba’t ibang
uri ng karahasan, ipasulat sa “eye glasses” ang mga napapansin ng mga mag-aaral
sa kanilang komunidad na pang-aabuso o karahasan sa mga babae, lalaki, at
LGBTQ. Matapos nito, ihambing ang kanilang namasid sa sagot ng kanilang kamag-
aral upang maging gabay nila sa pagbuo ng paglalahat.
287
1. Marami ka bang naitalang obserbasyon? Ano kaya ang implikasyon nito?
2. May mga naiisip ka bang ginagawang aksyon ng pamahalaan upang

mapigilanang mga ito?
3. Sa palagay mo, nangyayari rin kaya ang mga naitala mong karahasan sa ibang
bansa? Magbanggit ng balitang internasyonal na nauugnay rito.
288
Gawain B: Anticipation-Reaction Guide
Ipabasa ang mga pahayag na nasa gitnang bahagi. Susuriin ng mga mag-aaral
ang mga pahayag. Ipasulat ang S kung sila ay sumasang-ayon at DS kung hindi.
Ipaalalang dalawang beses nilang sasagutan ang gawain ito. Una, dito sa simula ng
Aralin at ang susunod ay pagkatapos ng Aralin.
Sagot bago Pahayag Sagot

magsimula pagkatapos ng
ang aralin aralin
Layunin ng Magna Carta for Women na

itaguyod ang husay at galling ng bawat babae
at potensyal nila bilang alagad ng pagbabago
at pag-unlad , sa pamamagitan ng paagkilala
at pagtanggap sa katotohanan na ang
karapatan ng kababaihan ay karapatang
pantao.
Lahat ng tao ay isinilang na malaya at pantay

sa dignidad at mga karapatan.Bawat isa ,
anuman ang oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian ay nararapat
magtamasa ng lahat ng karapatang pantao.
Ang tinatawag na marginalized women ay

mga babaeng nasa mapanganib na
kalagayan gaya ng pang-aabuso at
karahasan samantalang ang women in
especially difficultcircumstances ay mga
babaeng mahirap o nasa di panatag na
kalagayan.
Sa Pilipinas karaniwan na ang mga lalaki ang
289
naghahanapbuhay at naglilingkod sa
pamahalaan.
Sa kabila ng mga batas na umiiral na

nangangalaga sa karapatan ng mga
kababaihan may mga pagkakataon pa rin na
nakakaranas ang mga ito ng pang-aabuso at
diskriminasyon.
PAUNLARIN
Palawakin sa bahaging ito ang tungkol sa isyu ng kasarian at

lipunan. Ipabasa ang teksto sa mga mag-aaral at pasagutan ang mga
gawain.
 Tugon ng mga Pandaigdigang Samahan sa Karahasan at Diskriminasyon
Gawain 25: Discussion Web
Gamit ang teksto tungkol sa Prinsipyo ng Yogyakarta, ipabasa at ipaunawa sa

mga mag-aaral ang nilalaman nito kasama ang pahayag ng UN Secretary General
na si Ban Ki-Moon tungkol sa mga LGBTQ. Sa discussion web sa ibaba, ipasulat
kung sila ay sumasang-ayon o hindi sa nasabing pahayag. Pagkatapos
magpahanap sa mag-aaral ng kamag-aral na taliwas o di kapareho ng kanyang
sagot at ipasulat sa discussion web ang kasagutan ng nakuhang kapareha.
Magsagawa ng talakayan at pag-usapan ang kanilang konklusyon tungkol sa isyu.
Ipasulat din ito sa web.
290
DISCUSSION WEB
1. Ano ang mga dahilan mo kung bakit sumang-ayon o hindi ka sa pahayag ni

UN Sec Gen Ban Ki-Moon?Bakit?
2. Naging madali ba sa inyo ng kapareha mo na makabuo ng konklusyon sa

kabila ng pagkakaiba ninyo ng pananaw ukol sa isyu? Bakit?
Gawain 26: Ipaglaban Mo!
Sa gawaing ito, matutunghayan ng mag-aaral ang ilan sa mahahalagang

prinsipyo ng Yogyakarta. Ang klase ay papangkatin ng guro sa pito. Bawat pangkat
ay bibigyan ng isang prinsipyong susuriin at pagninilayan. Bibigyan ng guro ng sapat
na oras ang mga mag-aaral upang ito ay isagawa pagkatapos ilahad sa klase ang
291
naging resulta ng kanilang talakayan sapamamagitan ng malikhaing paraan gaya ng
dula-dulaan, awit, tula, news reporting at iba pa.
1. Ano ang layunin ng mga nagtaguyod ng mga Prinsipyo ng Yogyakarta?
2. May pagkakaiba ba ang mga karapatang nilalayon ng mga LGBTsa
Pandaigdigang Batas ng mga Karapatang Pantao?
3.Sa iyong palagay, mahalaga bang magkaroon ng seryosong aplikasyon ang

mgabansa ng mga Prinsipyo ng Yogyakarta? Ipaliwanag.
 Mungkahing Gawain:Magsaliksik Ka
Hindi lahat ng prinsipyo ng Yogyakarta ay naisama sa nakaraang Gawain, sa
pagkakataong ito, maaaring magpasaliksik pa ang guro sa mga prinsipyong hindi
naisama. Gabayan ang mga mag-aaral upang magsasagawa ng pananaliksik ukol
sa mga prinsipyong hindi naisama. Papiliin ang mga mag-aarali ng tatlong (3)
prinsipyo at gumawa ng reaction paper ukol sa prinsipyong napili. Ipalahad sa klase
ang kanilang ginawa at magsagawa ng malayang talakayan.
Gawain 27: Think-Pair-Share
Gamit ang teksto sa Gabay para sa Mag-aaral, ipabasa at ipaunawa ang

nilalaman ng CEDAW o Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination
Against Women.Ipabasa at ipasuri ang teksto. Pagkatapos pasagutan ang mga
pamprosesong tanong, humanap ng kapareha, ibahagi ang kasagutan at
magsagawa ng talakayan.
292
1. Sinasang-ayunan mo ba ang paglagda ng Pilipinas sa mga probisyon ng
CEDAW? Ano-ano kayang bansa sa palagay mo ang hindi lumagda rito? Bakit?
2. Ano ang maitutulong ng CEDAW sa kalagayan ng mga kababaihan sa mundo?
Gawain 28: Triple Burger Organizer
Upang matiyak kung naunawaan ng mga mag-aaral ang nilalaman ng

CEDAW, palagyan ng tamang impormasyon ang burger organizer sa ibaba. Gawing
gabay ang mga pamprosesong tanong sa talakayan.
293
1. Tungkol saan ang Anti-Violence Against Women Act?
2. Sino-sino ang binibigyang proteksyon ng batas na ito? Sa iyong palagay bakit

binalangkas ang ganitong uri ng batas?
294
3. Bilang mag-aaral, paano ka makatutulong na maipabatid at mapairal ang batas
na ito?
Bukod saAnti-Violence Against Women Act, ang Magna Carta for Women ay isa ring
batas na nagbibigay proteksyon sa mga kababaihan. Ipabasa sa mga mag-aaral ang
teksto upang malaman kung patungkol saan ang batas na ito.
Gawain 29: Mga Tanong Ko, Sagutin Mo!
Pagkatapos ipabasa ang teksto, pasagutan sa mga mag-aaralang mga

tanong sa loob ng sun map.
295
Ano sa palagay mo ang pinamahalagang magagawa ng Magna Carta
para sa kababaihan? ___________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
___________________________________________________________________
________________________________________________________.
Gawain 30: Tapat-Tapat
Natutunan ng mag-aaral sa mga nakaraang paksa na mayroong batas na

nagproprotekta para sa kababaihan at LGBT. Ngayon, itanong sa kanila kung
mayroon bang nabanggit na batas na nagbibigay-proteksiyon sa mga kalalakihan?
Ipalista sa talahanayan ang mga batas na kukumpleto sa hanay. Pagkatapos,
magpahanap ng mga batas na nagbibigay-proteksyon sa karapatan ng kalalakihan.
296
Batas para sa Batas para sa LGBT Batas para sa
kababaihan kalalakihan
297
Batay sa kanilang sagot sa talahanayan, magpagawa ng buod hinggil sa mga batas
na nagbibigay ng karapatan sa kalalakihan, kababaihan at LGBT.
1. Ano ang mga batas na para sa mga kababaihan, kalalakihan at LGBT?
2. May pantay bang karapatan ang lalaki, babae, at LGBT?
3. Makakatulong ba ang mga batas na ito upang matugunan ang mga isyung may
kinalaman sa karahasan at pang-aabuso sa babae, lalaki at LGBT?Pangatwiranan.
BINABATI KITA!
Sa bahaging ito ng aralin ay nagawa nang masuri ng mga mag-aaral ang

mga tugon ng iba’t ibang organisasyon sa daigdig at ng pamahalaan
298
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito pagtitibayin ng guro ang mga nabuong pag-unawa ng

mga-aaral ukol sa paksa. Inaasahan ding sa bahaging ito ay kritikal
nang masusuri ang mga konseptong kanilang napag-aralan hinggil sa
tugon sa isyu ng kasarian at lipunan.
Gawain 31: Ano Kaya?
Matapos mabatid ang mga batas na nangangalaga sa karapatan

ng lalaki , babae, at LGBT sa daigdig at bansa sa pagkakataong ito,
gabayan ang mga mag-aaral upang magsaliksik tungkol sa mga
batas/ordinansa , programa o samahan na nagtataguyod sa karapatan ng
lalaki, babae, at LGBT sa kanilang sariling pamayanan. Ipaalam sa mga
mag-aaral ang layunin at kabutihang dulot ng mga itosa pamayanan.
Ipabahagi sa klase ang nasaliksik sa iba’t ibang malikhaing paraan gaya
powerpoint presentation,video clips,panel discussion at iba pa.
Pagkatapos ng presentasyon ay magsagawa ng malayang talakayan
gamit ang mga pamprosesong tanong sa ibaba.
1. Ano ang mga batas/ordinansa, programa o samahan na nagtataguyod

sakarapatan ng lalaki, babae, at LGBT sa inyong pamayanan?
2. May kabutihang dulot ba ito? Bakit?
3. Natutugunan ba nito ang mga isyung kinakaharap ng lalaki, babae at LGBT sa

inyong pamayanan? Sa paanong paraan?
4. Sa inyong paaralan may mga programa ba o alintuntunin nangangalaga

sakarapatan ng mga mag-aaral babae, lalaki,o kabilang sa LGBT? Patunayan.
299
Gawain 32:K-W-L-S Chart
Pabalikan sa mag-aaral ang K-W-L-S Chart na sinagutan niya sa simula ng

araling ito. Pasagutanna sa kanila ang bahagi ng “Learned”.Inaasahan na
masasagutan na ng mga mag-aaral ang tanong na: tanong na: Ano-ano ang gender
roles sa Pilipinas at sa iba’t ibang bahagi ng daigdig? Gamiting gabay ang mga
pamprosesong tanong sa talakayan.
Gawain 33: Pledge of Commitment
Bilang mag-aaral, sila ay dapat na aktibong nakikibahagi sa paglinang ng

ganap na kalayaan ng lahat ng Pilipino, maging anuman ang kasarian nito. Sa
pagkakataong ito, magpagawa ng Pledge of Commitment.Ipagamit na gabay ang
halimbawa sa ibaba.
Bilang isang mabuting Pilipino/mag-aaral, sisikapin kong isabuhay ang mga

natutunan ko sa araling ito sa pang-araw-araw sa pamamagitan
ng________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________.
300
Karagdagang Gawain: Anticipation-Reaction Guide
Kung ang gawaing ito ay pinasagutan sa simula ng Aralin, pasasagutan muli

ang Anticipation-Reaction Guide. Dahil natapos nang masagutan ng mag-aaral ang
unang hanay sa simula ng Aralin, sasagutan na nila ngayon ang isa pang hanay.
Isulat ang S kung ikaw ay sumasang-ayon sa pahayag at DS kung hindi ka
sumasang-ayon. Pagkumparahin mo ang naunang mo sagot sa bahagi ng alamin at sa
kasagutan mo ngayon.
Sagot bago Sagot

magsimula pagkatapos ng
ang aralin Pahayag aralin
Layunin ng Magna Carta for Women na

itaguyod ang husay at galling ng bawat babae
at potensyal nila bilang alagad ng pagbabago
at pag-unlad , sa pamamagitan ng paagkilala
at pagtanggap sa katotohanan na ang
karapatan ng kababaihan ay karapatang
pantao.
Lahat ng tao ay isinilang na malaya at pantay

sa dignidad at mga karapatan.Bawat isa ,
anuman ang oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian ay nararapat
magtamasa ng lahat ng karapatang pantao.
Ang tinatawag na marginalized women ay mga

babaeng nasa mapanganib na kalagayan gaya
ng pang-aabuso at karahasan samantalang
ang women in especially difficult
301
circumstances ay mga babaeng mahirap o
nasa di panatag na kalagayan.
Sa Pilipinas karaniwan na ang mga lalaki ang

naghahanapbuhay at naglilingkod sa
pamahalaan.
Sa kabila ng mga batas na umiiral na

nangangalaga sa karapatan ng mga
kababaihan may mga pagkakataon pa rin na
nakakaranas ang mga ito ng pang-aabuso at
diskriminasyon.
Paalala: Kung ang gawaing ito ay pinasagutan sa sa unang bahagi ng Aralin 3

kinakailangan ito ay pasagutan sa bahaging tio upang matiyak kung naunawaan ng
mag-aaral ang paksang pinag-aralan.
Gawain 34:You Complete Me
Bilang pagtatapos ng araling ito, ipa-kumpleto ang mga pahayag o

pangungusap sa ibaba upang mas maunawaan mo ang aralin.
Ang aralin na ito ay tungkol sa natutunan ko na ___________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
________________________________. Mahalaga para saakin ang aralin na ito

sapagkat ___________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
302
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_________________________________________________________________
BINABATI KITA!
Nagawa nang mapahalagahan ang mga karapatan ng mga lalaki, babae

at LGBT. Sa bahaging ng ILIPAT at ISABUHAy, inaasahang ang mga mag-
aaral ay gagawa ng konkretong aksiyon upang mas maging aktibo kang bahagi
ng pagbabago sa lipunan tungkol sa kasarian.
ILIPAT /ISABUHAY
Dahil maayos nilang natapos ang mga nakalipas na gawain at may sapat
na pang-unawa na sila sa mga Isyu at hamon sa kasarian at lipunan.Siguradong
handa na silang simulan ang mga sumusunod na gawain. Inaasahan na
isasabuhay nila ang mga kaalaman at pag-unawaang iyong natutunan sa paksang
tinalakay. Pasimulan.
Gawain 35.Mga Hakbang Tungo sa Pagkakapantay-Pantay
Ang mga mag-aaral ay nakagagawa ng mga malikhaing hakbang na

nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod
ang pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan.
Pangkatinang mga mag-aaral ay papangkatin sa lima, pumili ng lider at taga-

tala. Ang pangunahing gawain ng bawat pangkat ay makagawa ng mga malikhaing
hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang
maitaguyod ang pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan. Maari
itong gawin sa pamamagitan ng media-advocacy, symposium, documentary
presentation at iba pa. Ito ay tatayain ayon sa nilalaman, pagkamalikhain, impact,
organisasyon at kapakinabangan.
303
Pamantayan Katangi-tangi Mahusay Nalilinang Nagsisimula
Nilalaman Ang Ang hakbanging Ang Ang

hakbanging ginawa ay hakbanging hakbanging
ginawa ay naglalaman ng ginawa ay ginawa ay
naglalaman ng tumpak at may naglalaman ng may
sapat ,tumpak kalidad na impormasyon kakulangan
at may kalidad impormasyon na na nagsusulong sa
na nagsusulong ng ng pagtanggap impormasyo
impormasyon pagtanggap at at paggalang sa na
na paggalang sa iba’t ibang nagsusulon
nagsusulong iba’t ibang kasarian upang g ng
ng pagtanggap kasarian upang maitaguyod ang pagtanggap
at paggalang maitaguyod ang pagkakapanta- at
sa iba’t ibang pagkakapanta- pantayng tao sa paggalang
kasarian pantayng tao sa lipunan. sa iba’t
upang lipunan. ibang
maitaguyod kasarian
ang upang
pagkakapanta- maitaguyod
pantayng tao ang
sa lipunan. pagkakapan
ta-pantayng
tao sa
lipunan.
Organisasyon Maayos May wastong May lohikal na Hindi

detalyado at daloy ng organisasyon maayos ang
madaling kaisipan at ngunit hindi organisasyo
maunawaan madaling sapat upang n at hindi
ang daloy ng maunawaan ang makahikayat ng maunawaan
mga kaiisipan impormasyong mga ang mga
at inilahad upang Pilipino/mag- impormasyo
impormasyong makahikayat ng aaral na ng nailahad.
inilahad upang mgaPilipino/ tumugon.
mahikayat ang mag-aaral na
mgaPilipino/ tumugon.
mag-aaral na
304
tumugon.
Kapakinaban Madaling Madaling gawain Madaling gawin Mahirap

gan gawain ang mga ang mga maunawaan
hakbang na at gawin
at naayon ang hakbang na nagsusulong ang mga
mga hakbang nagsusulong ng ng pagtanggap
na pagtanggap at at paggalang sa na
nagsusulong paggalang sa iba’t ibang nagsusulon
ng pagtanggap iba’t ibang g ng
at paggalang kasarian upang pagtanggap
sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang at
kasarian maitaguyod ang pagkakapantay- paggalang
upang pagkakapantay- pantay ng tao sa iba’t
maitaguyod pantay ng tao sa sa lipunan. ibang
ang lipunan.
pagkakapanta- kasarian
pantay ng tao upang
sa lipunan. maitaguyod
ang
pagkakapan
tay-pantay
ng tao sa
lipunan.
Pagkamalikha Malinaw at Malinaw ang May Hindi

in naayon ang mga disenyo at kakulangan ang angkop ang
mga disenyo at masining ang mga disenyo mga
masining ang pamamaraang ginamit sa mga disenyong
pamamaraang ginagamit sa hakbang na ng ginamit
ginagamit sa mga hakbang na ginawa. sa hakbang
mga hakbang ginawa. na ginawa.
na ginawa.
Impact Ang dating sa Ang dating sa Mahina ang Walang

manonood , manonood , dating sa dating sa
mambabasa mambabasa ay manonood , mga
ay lubos nakakahikayat mambabasa o manunuod,
nakakahikayat tagapakinig mambabasa
at upang ang mga
nakakatawag makahikayat. hakbang na
305
ng pansin ginawa.
Sa modyul na ito natalakay at naunawaan ng mga mag-aaral ang

konsepto ng kasarian sa iba’t ibang lipunan, nasuri din nila ang mga isyu at
hamon sa kasarian at lipunan. Naisa-isa din ang mga hakbang na
ginagawa ng pandaigdigang samahan, mga bansa na nagsusulong sa
karapatan ng lalaki, babae, at LGBT. Mahalagang mapag-aral ang mga ito
upang lubos nilang maunawaan na ang lahat ng tao anuman ang lahi,
wika, kultura, relihiyon at maging oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian ay may karapatang pantao. Makakatulong
ang pag-unawang ito upang maitaguyod ang pagtanggap, paggalang at
pagkakapantay-pantay ng tao bilang isang kasapi ng pamayanan. Sa
susunod na modyul mas lalawak pa ang iyong kaalaman tungkol sa
karapatang pantao at pagkamamamayan.
Batiin ang mga mag-aaral sa mahusay na pagtatapos ng modyul na ito!
BINABATI KITA!
306
SUMMATIVE TEST
I. Knowledge
A. Bilugan ang titik ng tamang sagot.
1. Sumasalamin ito sa namamayaning kalagayan ng pandaigdigang batas ng
mga karapatang pantao kaugnay ng mga isyu ng oryentasyong seksuwal at
pagkakakilanlang pangkasarian.
a. Prinsipyo ng Geneva
b. Prinsipyo ng Yogyakarta
c. Prinsipyo ng LGBT
d. Prinsipyo ng Ladlad
2. Itoayisang batas na nagsasaad ng mga karahasan laban sa kababaihan at
kanilang mga anak, nagbibigay ng lunas at proteksiyon sa mga biktima nito at
nagtatalaga ng mga kaukulang parusa sa mga lumalabag dito.
a. Anti-Violence Against Women and Their Children Act
b. Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against
Women
c. Magna Carta of Women
d. Prinsipyo ng Yogyakarta
B. Lagyan ng tsek (/) ang patlang kung TAMA ang sinasaad ng pangungusap at
ekis (X) kung MALI.
_________ 3. Itinalaga ng Magna Carta of Women ang grupo ng Gabriela
bilang pangunahing tagapagpatupad ng komprehensibong batas na ito.
_________ 4. Ang karapatan ng mga LGBT ay karapatang pantao.
_________ 5. Ipinagbabawal ng CEDAW ang lahat ng aksiyon o patakarang

umaagrabyado sa kababaihan, anuman ang layunin nito.
II. Process:
307
Gumawa ng malikhaing islogan na nagpapakita ng iyong kampanya
bilang mag-aaral sa pagsugpo sa diskriminasyon at karahasan sa kababaihan,
kalalakihan, o sa LGBT.
Rubrik para sa Islogan
10 7 4 1
Nilalaman Ang mensahe Di gaanong Medyo Walang

ay mabisang naipakita ang magulo ang mensaheng
naipakita. mensahe. mensahe. naipakita.
Pagkamalikhain Napakaganda Maganda at Maganda Di maganda

at napakalinaw malinaw ang ngunit di at malabo ang
ng pagkakasulat gaanong pagkakasulat
pagkakasulat ng mga titik. malinaw ang ng mga titik.
ng mga titik. pagkakasulat
ng mga titik.
Kaugnayan sa May malaking Di gaanong Kaunti lang Walang

Paksa kaugnayan sa may ang kaugnayan sa
paksa ang kaugnayan sa kaugnayan ng paksa ang
islogan. paksa ang islogan sa islogan.
islogan. paksa.
308
Kalinisan Malinis na Malinis ang Di gaanong Marumi ang
malinis ang pagkakabuo. malinis ang pagkakabuo.
pagkakabuo. pagkakabuo.
III. Panuto: Sagutin ang tanong gamit ang sumusunod na pamantayan. Paano
magkakaroon ng pagkakapantay-pantay sa lipunan sa kabila ng pagkakaiba-iba ng
pananaw sa isyu ng kasarian?
Rubrik
Nilalaman – 3 puntos
Presentasyon – 2 puntos
Kabuuan – 5 putnos
Post Test
Levels of What will I Assess? MC Item Correct

Assessment Answer
Knowledge Naipapaliwanag ang 1.Ito ay tumutukoy nakararamdam ng atraksiyon sa C

konsepto ng gender kanilang kapwa lalki, nagdadamit at kumikilos na
at sex parang babae.
A. Lesbian C. Bakla
B. Bi-sexual D. Transgender
2. Ayon sa World Health Organization
(WHO), ano ang tumutukoy sa panlipunang
309
gampanin, kilos, at gawain na itinatakda ng lipunan
para sa mga babae at lalaki.
A
A. Gender C. Bi-sexual
B. Sex D. Transgender
Natataya ang 3. Ito ay ang anumang pag-uuri,eksklusiyon o B

diskriminasyon sa restriksiyon batay sa kasarian na naglalayon o
kababaihan, nagiging sanhi ng hindi pagkilala, paggalang at
kalalakihan at pagtamasa ng mga babae ng kanilang mga
LGBTQ karapatan o kalayaan.
A. Pang-aabuso C.Pagsasamantala
B. Diskriminasyon D.Pananakit
Nasusuri ang gender 4. Dahil sa pagkabahala sa di-wastong paggamit ng B

roles sa iba’t ibang Anti-Dowry Law, inutusan ng korte ng India ang
panig ng daigdig pulisya na “huwag magsagawa ng agarang pag-
aresto” sa akusado bagkus dapat isagawa ang
__________.
A. Checklist Against Dowry Law
B. Violence-against Dowry Law
C. Nine-point checklist
D. Checklist
C
5.Ang bansang Uganda ay nagpasa ng batas na

nagsasaad na ang same-sex relations at marriages
ay maaring paarusahan ng habambuhay na
pagkabilanggo. Ano ang batas na ito?
310
A. Anti-Homosexuality Act of 2010 D
B. Anti-Homosexuality Act of 2012
C. Anti-Homesexuality Act of 2013
D. Anti-Homesexuality Act of 2014
Napapahalagahan 6. Alin sa sumusunod ang kabilang sa women in D

ang tugon ng especially difficult circumstances?
Pamahalaan ng
Pilipinas sa Isyu ng A. Maralitang taga-lungsod
karahasan at
B. Kababaihang Muslim at katutubo
diskriminasyon
C. Magsasaka at manggagawa sa bukid
D. Mga biktima ng karahasan at armadong sigalot
Process Nasusuri ang uri ng 7. Ang Queer o Questioning ay mga taong hindi tiyak B
kasarian o hindi pa tiyak ang kanilang seksuwal na
pagkakakilanlan, samantalang
ang mga taong nakararamdam ng maromantikong

pagkaakit sa ibang kasarian ngunit nakakaramdam
dinng kaparehong pagkaakit sa katulad niyang
kasarian. Ano ang tawag sa kaniya?
A.Bi-sexual C. Transgender
B.Lesbian D. Queer or Questioning
Nasusuri ang gender 8. Iba’t iba ang gampanin ng babae at lalaki sa A

roles sa iba’t ibang tatlong primitibong pangkat sa New Guinea. Sa
panig ng daigdig Mundugumor pareho ang babae at lalaki na
matatapang, agresibo, at bayolente, samantalang
ang mga Arapesh ay:
A. Parehong ang lalaki at babae na
maalaga o mapag-aruga , matulungin at
mapayapa
311
B. Ang babae ang abala sa pag-aayos ng
sarili atmahilig sa kuwento samantalang
ang mga kalalakihan ay dominante at
naghahanapng makakain.
C. Ang mga babae at lalaki ay masinop,
maalaga at matulungin
D. Babae ang dominate at naghahanap ng
makakain samantalang ang mga
kalalakihan ay abala sa pag-aayos ng
sarili mahilig sa kuwento
Natatalakay ang 9. Isaayos ang sumusunod na mahahalagang B

gender roles sa pangyayari sa kasaysayan ng LGBT sa Pilipinas
Pilipinas Lagyan ng bilang 1-5 ayon sa pagkakasunod-sunod
ng mga pangyayari.
_______A. Umusbong ang Philippine Gay
Culture sa bansa noong 1960. Sa panahong ito

maraming akda ang nailathala ukol sa
homoseksuwalidad.
_______B. Ang mga asog sa Visayas
na hindi lamang nagbibihis-babae kundi

nagbabalatkayo ring babae upang ang kanilang mga
panalangin umano ay
pakinggan ng mga espiritu.
_______C.Paglahok ang di kilalang
samahan na Lesbian Collective sa martsa ng

International Women’s Day noong Marso
1992
_______ D. .Ang lipunang Pilipino ay
312
naging tahimik sa mga Pilipinong hindi tumatalima
sa kombensiyunal na oryentasyong seksuwal at
pagkakakilanlang
pangkasarian.
________E. Nabuo ang unang LGBT lobby
group – ang Lesbian and Gay Legislative Advocacy

Network o LAGABLAB - noong 1999.
A. 1,2,3,4,5 C. 2,3,4,5,1
B. 3,1,4,2,5 D. 4,5,1,3, 2
Nasusuri ang 10. Batay sa pag-aaral hindi lamang kababaihan ang A

karahasan sa biktima ng karahasan na nagaganap sa isang
kababaihan, relasyon o tinatawag na domestic violence, maging
kalalakihan at ang mga kalalakihan ay biktama nito.Ang mga
LGBTQ sumusunod ay palatandaan ng ganitong uri ng
karahasan maliban sa isa.
A. Humihingi ng tawad, nangangakong
magbabago.
B. Nagseselos at palagi kang
pinagdududahan
C.Sinisisi ka sa kaniyang pananakit o
sinasabi sa iyona nararapat lamang ang
ginagawa niya sa iyo.
D.Sinisipa, sinasampal, sinasakal o
sinasaktan ang iyong mga anak o alagang hayop.
11. Ang Purdah o pagtatabing ng tela sa kababaihan

upang maitago ang kanilang mukha at hubog ng
katawan ay isinasagawa ng mga Muslim at ilang
313
Hindu sa India. Samantalang sa China pinapaliit ang
paa ng mga kababaihan ng hanggang 3 pulgada
sapamamagitan ng pagbabalot ng isang pirasong
bakal o bubog sa talampakan. Ano ang tawag dito?
C
A. Babaylan C. Lotus Feet
B. Purdah D. Dowry
Tugon ng 12. Batay sa Magna Carta of Women ang C

Pamahalaan ng Pamahalaa ang pangunahing tagapagpatupad ng
Pilipinas sa Isyu ng komprehensibong batas na ito.Alin sa sumusunod
karahasan at ang pangunahing tungkulin ng pamahalaan sa
diskriminasyon pagpapatupad nito?
A. Paghuli sa lumalabg sa batas
B. Panatilihin ang mga tradisyon, paniniwala
at gawi na nagpapahiwatig ng diskriminasiyon sa

kababaihan
C. Maipatupad ang batas ng pantay at
walang kinikilingan
D. Gumawa ng mga batas kaugnay nito
13. Saklaw ng Magna Carta of Women ang lahat ng

babaeng Pilipino . Binibigyang pansin ng batas na ito
ang kalalagayan ng mga batang babae , matatanda ,
mga may kapansanan mga babae sa iba’t ibang
larangan “Marginalized Women”, at “Women in
Especially Difficult Circumstances”. Alin sa mga
sumusunod ang kabilang sa Marginalized Women? A
A. Maralitang taga lunsod
B. Biktima ng human trafficking
C. Biktima ng pang-aabuso at karahasan
314
D. Mga babaeng nakakulong
Understanding Natataya ang gender 14. Bago pa dumating ang mga Kastila sa Pilipinas D
roles sa Pilipinas ang mga lalaki ay pinapayagang magkaroon ng
maraming asawa subalit maaring patayin ng lalaki
ang kanyang asawang babae sa sandaling makita
niya itong kasama ng ibang lalaki. Ano ang
ipinahihiwatig nito.
A. May pantay na karapatan ang lalaki at babae
B. Ang babae ay maari lamang mag-asawa ng isa.
C. Ang lalaki ay pwedeng magkaroon ng maraming

asawa
D. Ipinakikita sa kalagayang ito na mas malaki ang

karapatang tinatamasa ng lalaki noon kaysa sa mga
Kababaihan.
Nasusuri ang gender 15.Batay sa datos ng World Health Organization D

roles sa iba’t ibang (WHO) may 125 milyong kababaihan ( bata at
panig ng daigdig matanda) ang biktima ng Female Genital Mutilation
(FGM) sa 29 na bansa sa Africa at Kanlurang Asya.
Ano ang pangunahing layunin ng pagsasagawa nito.
A. Pagsunod sa kanilang kultura at paniniwala
B. Upang hindi mag-asawa ang kababaihan
C. Ito ay isinagagawa upang maging malinis ang

kababaiha
D. Upang mapanatiling walang bahid dungis ang

babaehanggang siya ay maikasal
315
Natataya ang 16.Basahin at suriin ang sumusunod na bahagi ng A
diskriminasyon sa awit at sagutin ang tanong sa ibaba.
kababaihan,
kalalakihan at
LGBTQ
BABAE, BUMANGON KA!
VAW Theme Song
Titik: Girly Torres-Brillantes
Musika: Valiant Torres
Chorus:
Wakasan ang karahasan sa kababaihan
Matutong manindigan sa ‘yong karapatan
Gabay mo ang batas sa pagsupil ng dahas
Bumangon ka, bumangon ka
Labanan ang karahasan.
Babae, bumangon ka!
Halaga sa lipunan
Hindi mapapantayan
Bigyang kabuluhan
Pagtahak sa tamang daan.
Ano ang pangunahing mensahe ng awit na ito?
A. Ang . ay dapat maging malakas
316
B. Pahalagahan ang karapatan ng
kababaihan
C. Igalang ang kababaihan at karapatan nito
D. Ipaglaban ang karapatan ng kababaihan
at wakasan ang karahasan
17. Suriin ang larawan at sagutin kasunod na

tanong.
Ano ang iyong mahihinuha tungkol sa larawan?
A. Ang gawain ng kababaihan ay maaring
gawin ng kalalakihan
B. Ito ay isang uri ng diskriminasyon at
karahasan sakalalakihan.
C. May pantay na karapatan na ang babae
at lalaki
D. Mas maraming babae na ang
naghahanap buhay at ang mga lalaki
ang naiiwan sa bahay
317
Nasusuri ang tugon 18. Ano ang ibig sabihin ng pahayag na ito: D
ng pandaigdigang
samahan sa
karahasan at
“LGBT rights are human rights”
diskriminasyon
Ban Ki – Moon
UN secretary General
A. Ang mga LGBT ay dapat tratuhing tao
B. Ang mga LGBT ay may karapatang pantao
C. May pantay na karapatan ang lahat ng tao
D. Ang karapatan ng mga LGBT ay kabilang sa

karapatang pantao
Napapahalagahan 19. Natuklasan mo na ang kaibigan mo ay isang D

ang tugon ng bisexual.Siya ang lagi mong kasama simula pa
pamahalaan ng nuong kayo ay bata pa, para na kayong magkapatid
Pilipinas sa Isyu ng hanggang sa matuklasan mo ang kanyang
karahasan at oryentasyon sekswal. Ano ang iyong gagawin.
diskriminasyon
A. Layuan at ikahiya ang iyong kaibigan
B. Ipagkakalat mo na siya ay isang bisexual
C. Kausapin siya at sumbatan kung bakit niya

inilihimito sayo
D. Igalang mo ang kanyang oryentasyong sekswal at

panatilihin ng inyong pagkakaibigan
Nasusuri ang tugon 20. Patuloy ang hayagang pakikilahok ng mga LGBT C
ng pandaigdigang sa lipunan, noong Nobyembre 6-9,2006 nagtipon-
samahan sa tipon sa Yogyakarta Indonesia ang 27 eksperto sa
karahasan at oryentasyong seksuwal at pagkakakilanlang
diskriminasyon pangkasarian na nagmula sa iba’t ibang panig ng
318
daigdig. Ano ang pangunahing layunin nito?
A. Ipaglaban ang karapatan ng mga LGBT
B. Makiisa sa mga gawain at adhikain ng LGBT sa

daigdig
C. Pagtibayin ang mga prinsipyong makakatulong sa

pagkakapantay-pantay ng mga LGBT
D. Bumuo ng mga batas na magbibigay proteksiyon

saLGBT laban sa pang-aabuso at karahasan
Post Test
GABAY NG GURO
319
MODYUL 4: MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN
Markahan: Ikaapat na Markahan Bilang ng araw ng pagtuturo: 30
Mga Aralin:
A. Pagkamamamayan: Katuturan at Konsepto
1. Ligal na Pananaw
2. Lumawak na Pananaw
B. Mga Karapatang Pantao
1. Pagkabuo ng Karapatang Pantao
2. Ang Universal Declaration of Human Rights, Bill of Rights,
Mga Organisasyong Nagtataguyod sa Karapatang Pantao
at Mga Karapatan ng mga Bata
3. Ang mga Karapatang Pantao at ang Pagkamamamayan
C. Politikal na Pakikilahok
1.Eleksiyon
2.Paglahok sa Civil Society
3.Papel ng Mamamayan sa Pamahalaan
a. Participatory Governance
b. Good Governance
Ang mga mag-aaral ay may pag- Nakagagawa ng pananaliksik

unawa sa kahalagahan ng tungkol sa kalagayan ng
pagkamamamayan at pakikilahok pakikilahok sa mga gawaing
sa mga gawaing pansibiko tungo pansibiko at politikal ng mga
sa pagkakaroon ng pamayanan at mamamayan sa kanilang sariling
bansang maunlad, mapayapa, at pamayanan
may pagkakaisa

 Naipaliliwanag ang mga katangiang dapat
Aralin 1: taglayin ng isang aktibong mamamayan na
Pagkamamamayan: nakikilahok sa mga gawain at usaping
Konsepto at Katuturan pansibiko
 Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto
ng pagkamamamayan.
 Napahahalagahan ang papel ng isang
mamamayan para sa pagbabagong
panlipunan
 Natatalakay ang pagkabuo ng mga
320
Aralin 2: karapatang pantao batay sa Universal
Mga Karapatang Pantao Declaration of Human Rights at Saligang
Batas ng Pilipinas ng 1987
 Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng
mga karapatang pantao upang matugunan
ang iba’t ibang isyu at hamong panlipunan
 Napahahalagahan ang aktibong pakikilahok
ng mamamayan batay sa kanilang taglay na
mga karapatang pantao
 Natatalakay ang mga epekto ng pakikilahok
Aralin 3: ng mamamayan sa mga gawaing pansibiko
Politikal na Pakikilahok sa kabuhayan, politika, at lipunan
 Napahahalagahan ang papel ng mamamayan
sa pamamahala ng isang komunidad
 Nasusuri ang mga elemento ng isang
mabuting pamahalaan
Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan
ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan?
Paalala sa guro:
Ang aktibong pakikilahok sa mga prosesong political ng mga mamamayang

batid ang kanilang mga karapatan ay makatutulong sa pagbuo ng
makabuluhang solusyon sa mga isyung panlipunan sa kasalukuyan. Nasa
kamay ng mga aktibong mamamayan ang pagtugon sa mga isyung
panlipunang kasalukuyan nating nararanasan. Ang pagbuo ng mga solusyon
ay magsisimula sa pagkilala natin na tayo ay mayroong pananagutan para sa
ating lipunan. Mahalagang maunawaan natin na hindi lamang pamahalaan
ang may tungkulin para paunlarin ang ating bayan. Nararapat na tayo ay
aktibong nakikilahok sa pagbuo ng mga programang magbibigay tugon sa
mga isyu at suliraning panlipunan.
Ang Aralin 1 ay nakatuon sa lumalawak na konsepto ng pagkamamamayan.

Ito ay tungkol sa pagbabago ng kahulugan ng pagkamamamayan na may
pananagutan at aktibongpartisipasyon sa atinglipunan. Nais baguhin ng
araling ito ang lumang pananaw na ang mamamayan ay pasibo at
nakadepende lamang sa mga gawain ng pamahalaan.
Ang Aralin 2 ay nakapokus sa mga karapatang pantao na taglay ng lahat ng

mamamayan. Liliwanagin sa araling ito na ang karapatang pantao ay may
mahalagang papel para maging aktibong kabahagi ang mga mamamayan sa
pagbuo ng mga solusyon sa mga isyu at suliraning panlipunan.
Ang Aralin 3 ay tungkol sa mga prosesong political na maaaring gawin ng

321
mga mamamayan para maging aktibong kabahagi sa pagbuo ng mga
solusyon sa mga isyung panlipunan. Ang ilan sa mgap amamaraang ito ay
ang pakikilahok sa eleksiyon, paglahok sa civil society, at pakikibahagi sa
participatory governance.
Kung titingnan an gpagkakasunod-sunod ng mga paksa, makikita na unang

niliwanag ang konseptong aktibong pagkamamamayan. Itinambal ditto ang
konseptong karapatang pantao namahalagang bahagi sa aktibong
pakikilahok sa lipunan. Ang lumalawak na konseptong aktibong
pagkamamamayan at ang karapatang pantao ay mahalagang bahagi para sa
aktibong pakikilahok sa mga prosesong political na makatutulong sapagtugon
sa mga isyu at suliraning panlipunan sa kasalukuyan.
Inaasahang Produkto/Pagganap:
Case Study ng isang NGO/PO sa komunidad ng mga mag-aaral. Kailangang
kapanayamin ng mga mag-aaral ang oganisasyong kanilang napili tungkol sa
sumusunod na paksa:
 Adbokasiya ng kanilang organisasyon
 Sektor na kanilang kinakatawan
 Paraan ng kanilang aktibong pakikilahok sa pamahalaan
 Mga Programa Para sa Sektor na Kanilang Kinakatawan
Rubric sa Pagmamarka ng Case Study: The Final Task
Pamantayan 4 3 2 1
Nilalaman ng Kompleto ang May isang nawala May dalawang Hindi kompleto ang
Evaluation Report tatlong bahagi ng sa nilalaman ng nawala sa lahat ng bahagi ng
nilalaman ng Evaluation Report; nilalaman ng Evaluation Report;
Evaluation Report; Evaluation Report;
100% ng datos ay May 1-3 sa mga May 4-6 sa mga Higit sa 6 sa mga
komprehensibong datos ang hindi datos ang hindi datos ang hindi
na naitala sa ulat; komprehensibong komprehensibong komprehensibong
naitala sa ulat; naitala sa ulat; naitala sa ulat;
100% na wasto ang May 1-3 sa mga May 4-6 sa mga Higit sa 6 sa mga
mga tala sa ulat tala ng ulat ang tala ng ulat ang tala ng ulat ang
hindi wasto hindi wasto hindi wasto
322
Pamamaraan sa Wasto at angkop Wasto at angkop Wasto at angkop Mahigit sa 75%
Pagsagawa ng ang pamamaraan ang higit sa 75% ng ang 50% ng ang hindi wasto
Case Study at sa pagsagawa ng pamamaraan pamamaraan ang pamamaraan
Pagbuo ng case study at mahusay ang at may pag- at may pag-
Evaluation Report at mahusay ang pagdokumento ng alinlangan sa alinlangan sa
pagdokumento ng ulat pagdokumento ng pagdokumento ng
Evaluation Report ulat ulat
Paglahad Komprehensibo Komprehensibo May 3-4 na tala sa May 5 o higit pang

ng kongklusyon, ang paglahad ng ngunit may 1-2 tala kongklusyon ang tala sa
mungkahi/ kongklusyon; sa kongklusyon ang hindi akma o kongklusyon ang
rekomendasyon naipakita ang tunay hindi akma o nagpapakita ng hindi akma o
na situwasyon ng nagpapakita ng tunay na nagpapakita ng
piniling NGO/PO; tunay na situwasyon ng tunay na
situwasyon ng piniling NGO/PO; situwasyon ng
piniling NGO/PO; piniling NGO/PO;
Nakapagbigay ng 4 Nakapagbigay ng Nakapagbigay ng Nakapagbigay ng

o higit pang tatlong mungkahi/ dalawang isang mungkahi/
mungkahi/ rekomendasyon sa mungkahi/ rekomendasyon sa
rekomendasyon sa piniling NGO/PO; rekomendasyon sa piniling NGO/PO;
piniling NGO/PO; piniling NGO/PO;
Makatotohanan ang May isang May dalawang May 3 o higit pang

mga iminungkahi/ mungkahi/ mungkahi/ mungkahi/
rekomendasyon sa rekomendasyon rekomendasyon rekomendasyon
piniling NGO/PO ang hindi ang hindi ang hindi
makatotohanan makatotohanan makatotohanan
Mapa ng Pagtataya
Uri ng Pagtataya
Yugto ng Pagkatuto Gawain ( Diagnostic, Formative,
Summative )
Alamin Gawain 1. Awit Suri Diagnostic
Gawain 2. Diagnostic
My IRF Clock
Paunlarin Gawain 3 Diagnostic
Katangian ng Aktibong
Mamamayan
Gawain 4. Filipino Citizenship Formative
Concept Map
Gawain 5. Venn Diagram Formative
323
Gawain 6. Formative
Ako Bilang Mabuting Mama-
mayan
Unawain Suri Basa
Gawain 8 Formative
My IRF Clock
Pagtataya Summative
Alamin
Linangin
Gawain 9. Human Rights Formative
Declared
Gawain 10. Connecting Formative
Human Rights Then and Now
Gawain 11. Kung Ikaw Ay… Formative
Gawain 12. Mga Scenario: Formative
Paglabag at Hakbang
Gawain 13. Hagdan ng Formative
Pagsasakatuparan
Gawain 14. Triple Venn Formative
Diagram
Pagsusuri
Pagnilayan at Gawain 16. Mga Isyu at Formative
Unawain Karapatang Pantao
Gawain 17. My IRF Clock Formative
Linangin Gawain 18. Suriin Natin! Formative
Gawain 19. Tukoy-Salita Formative
Gawain 20. Civil Society Formative
Organizations Mapping
Gawain 21. One Minute Formative
Essay
Gawain 22. Compare and Formative

Contrast Matrix
Gawain23. Tsart ng Mabuting Formative
Pamamahala
Gawain 24. Hagdan Formative
Patungong Mabuting Pama-
mahala
324
Pagnilayan at Gawain 25. Katangian ng Formative
Unawain Aktibong Mamamayan
Gawain 26.My IRF Clock Summative
Ilipat/ Isabuhay Gawain 27. Summative
Case Study: The Final Task
Panimula
Ang modyul na ito ay tungkol sa papel ng mamamayan para sa
pagbabagong panlipunan. Bilang mahalagang bahagi ng estado, nasa kamay
ng mamamayan ang pag-asa para sa ikauunlad ng bayan. Upang matupad
ang misyong ito, ang mamamayan ay kinakailangang may sapat na talino at
kakayahan para paunlarin ang bansa.
Sa modyul na ito, inaasahan na maunawaan ng mga mag-aaral ang
konsepto ng pagkamamamayan at ang pinagdaanan nitong pagbabago.
Malalaman rin dito ang mga karapatang pantao na nagbibigay-proteksyon at
kapangyarihan sa mga mamamayan. Ipaliliwanag din sa modyul na ito kung
ano ang mga paraan ng politikal na pakikilahok na nagbibigay kapangyarihan
sa mamamayan para itakda ang kinabukasan ng ating bayan. Sa pagtatapos
ng modyul na ito ay inaasahang masagot ng mga mag-aaral ang
katanungang, “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga isyung
panlipunan sa kasalukuyan?” Ang gabay sa gurong ito ay naglalayong
tulungan ang mga guro na magsagawa ng isang pagtuturong makahulugan
para sa pagkatuto ng mga mag-aaral.
Panimulang Gawain
4. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at mga Gabay
na Tanong sa Learner’s Module (LM).
325
aaral upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan, at pag-unawa
sa mga paksang tatalakayin.
Level What will I Multiple Choice Correct Answer
of Assessment assess? Item and Explanation
Knowledge Nasusuri ang 1. Ang sumusunod ay ang B. Nagtrabaho
naging mga paraan para mawala sa ibang
pagbabago sa ang pagkamamamayan ng bansa sa
konsepto ng isang indibidwal maliban sa loob ng
pagkama- isa. isang taon.
mamayan
A. Nawala na ang bisa ng
Hindi mawawala
naturalisasyon.
ang
B. Nagtrabaho sa ibang
pagkamama-
bansa sa loob ng isang
mayan ng isang
taon.
indibidwal kahit
C. Nanumpa ng katapatan
magtrabaho
sa saligang batas ng
siya sa ibang
ibang bansa.
bansa.
D. Hindi naglingkod sa
hukbong sandatahan
ng ating bansa kapag
mayroong digmaan.
Knowledge Nasusuri ang 2. Alin sa sumusunod ang C. Yaong mga
naging itinuturing na isang mamamaya
pagbabago sa mamamayang Pilipino ayon n ng
konsepto ng sa Saligang-Batas ng 1987 Pilipinas sa
pagka- ng Pilipinas? panahon na
mamamayan. isinusulat
A. Yaong mga naging ang
mamamayan ayon sa Saligang-
batas Batas na ito
B. Yaong ang mga ama o Dahil ayon sa
ang mga ina ay mga Saligang Batas
mama-mayan ng ng 1987, ang
Pilipinas mga
C. Yaong mga mamamayang
mamamayan ng Pilipino ay:
Pilipinas sa panahon Yaong mga
na isinusulat ang mamamayan
Saligang-Batas na ito ng Pilipinas sa
D. Yaong mga isinilang panahon ng
bago sumapit ang pagkakapatibay
Enero 17, 1973 na ang ng Saligang-
mga ina ay Pilipino, na Batas na ito; at
pumili ng pag- hindi sa
326
kamamamayang panahon na
Pilipino pagsapit sa isinusulat ang
tamang gulang Saligang-
Batas.
Knowledge Natatalakay 3. Itinuring na “International D. Universal

ang pagkabuo Magna Carta for All Declaration
ng mga Mankind” ang dokumentong of Human
karapatang ito, dahil pinagsama-sama Rights
pantao batay ang lahat ng karapatang
sa Universal pantao ng indibidwal at Nakatala sa
Declaration of naging batayan ng mga naturang
Human Rights demokratikong bansa sa dokumento ang
at Saligang pagbuo ng kani-kanilang pinagsama-
Batas ng saligang batas. samang
Pilipinas ng karapatang
1987 A. Bill of Rights ng pantao na
Saligang-batas ng 1987 nailahad sa mga
ng Pilipinas naunang
B. Declaration of the dokumento
Rights of Man and of batay sa
the Citizen kasaysayan.
C. Magna Carta ng 1215
D. Universal Declaration of
Human Rights
Knowledge Napahahala- 4. Ang sumusunod ay ang B. Nakatapos
gahan ang mga kuwalipikadong ng hayskul
papel ng botante ayon sa Saligang-
mamamayan batas ng 1987 ng Pilipinas Hindi mahalaga
sa maliban sa isa. sa pagboto kung
pamamahala nakapag-aral o
ng isang A. mamamayan ng hindi ang isang
komunidad Pilipinas indibidwal.
B. nakatapos ng hayskul
C. labingwalong taong
gulang pataas
D. nanirahan sa Pilipinas
ng kahit isang taon at
sa lugar kung saan
niya gustong bumoto
nang hindi bababa sa 6
buwan bago
maghalalan
Knowledge Napa- 5. Ito ay ang sektor ng lipunan A. Civil society
hahalagahan na hiwalay sa estado kung
ang papel ng saan maaaring maiparating Ang B, C, at D
mamamayan ng mamamayan ang ay pawang mga
sa kaniyang pangangailangan bahagi lamang
327
pamamahala sa pamahalaan. ng civil society
ng isang A. Civil Society na hiwalay sa
komunidad B. Grassroots estado.
Organizations
C. Non-Governmental
Organizations
D. People’s Organization
Process/ Skills Nasusuri ang 6. Sino sa mga sumusunod A. Si Maria na
naging ang hindi maituturing na sumailalim
pagbabago sa isang mamamayang Pilipino sa proseso
konsepto ng batay sa Saligang Batas ng
ng
pagka- 1987?
mamamayan expatriation.
A. Si Maria na sumailalim
Ang proseso ng
sa proseso ng
expatriation ay
expatriation.
ang
B. Si Kesha na sumailalim
boluntaryong
sa proseso ng
pag-alis sa
naturalisasyon.
pagka-
C. Si Edward na ang
mamamayan ng
kaniyang mga
isang
magulang ay parehong
indbiduwal.
mga Pilipino.
D. Si Jade na ipinanganak
noong Enero 16, 1970
na ang ina ay Pilipino
at piniling maging
Pilipino.
Process/ Skills Nasusuri ang 7. Alin sa sumusunod na B. Si Rowel na
naging sitwasyon ang hindi nagtatrabah
pagbabago sa nagpapakita ng lumawak na o para
konsepto ng konsepto ng matugunan
pagka- pagkamamamayan? ang
mamamayan kaniyang
A. Si Edna na sumasali sa mga panga-
mga kilos-protesta ngailangan.
laban sa katiwalian sa Walang
pamahalaan. masama sa
B. Si Rowel na ginawa ni
nagtatrabaho para Rowel. Ngunit,
matugunan ang ang ginawa nina
kaniyang mga Michael, Edna,
pangangailangan. at Angelo ay
C. Si Angelo na kalahok nagpapakita na
sa proseso ng mayroon silang
participatory budgeting magagawa para
ng kanilang lokal na mapagbuti ang
pamahalaan. kapakanan ng
328
D. Si Michael ay lumahok buong bayan.
sa isang non-
governmental
organization na
naglalayong bantayan
ang kaban ng bayan.
Process/ Skills Natatalakay 8. Ayusin ang mga C. 3124
ang pagkabuo dokumentong nasa loob ng
ng mga kahon batay sa pagkabuo Ang
karapatang ng mga karapatang pantao pagkakasunod-
pantao batay mula sinaunang panahon sunod ng mga
sa Universal hanggang sa kasalukuyan. dokumento ay
Declaration of batay sa
Human Rights 1.Magna Carta diyagram ng
at Saligang 2.First Geneva Convention pag-unlad ng
Batas ng 3.Cyrus’ Cylinder konsepto ng
Pilipinas ng 4.Universal Declaration of mga karapatang
1987 Human Rights pantao mula
sinaunang
A. 1324 panahon
B. 3124 hanggang sa
C. 3214 pagkabuo ng
D. 1234 UDHR noong
1948.
Process/ Skills Nasusuri ang 9. Alin sa mga pahayag ang B. Aktibo siya
bahaging gina- nagpapakita ng isang sa isang
gampanan ng Pilipinong iginigiit ang peace and
mga kaniyang karapatan order
karapatang bilang mamamayan? committee
pantao upang
A. Ipinauubaya niya sa ng kanilang
matugunan
ang iba’t ibang mga opisyal ng barangay.
isyu at barangay ang
hamong pagpapasya sa mga Ipinakikita sa
panlipunan proyektong dapat pagiging aktibo
isagawa sa kanilang ang
komunidad. pagkakataong
maigiit ang
B. Aktibo siya sa isang karapatan
peace and order bilang
committee ng mamamayan.
kanilang barangay.
C. Nakikinig siya sa mga
hinaing ng mga taong
naaapi.
D. Nanonood siya ng
329
mga serye ng
kuwento tungkol sa
karapatang pantao.
Process/ Skills Natatalakay 10. Alin sa sumusunod ang C. Karapatan
ang pagkabuo hindi akma sa nilalaman ng ng taong
ng mga Bills of Rights na bayan ang
karapatang nakapaloob sa Saligang mabilanggo
pantao batay Batas ng Pilipinas ng 1987? sa
sa Universal A. Karapatan ng pagkakautan
Declaration of taumbayan bayan ang g o hindi
Human Rights kalayaan sa pagbabayad
at Saligang pananampalataya. ng sedula.
Batas ng B. Karapatang ng
Pilipinas ng taumbayan ang Walang sinuman
1987 magtatag ng union o ang makulong
mga kapisanan. dahil sa
C. Karapatan ng pagkakautang o
taumbayan ang hindi
mabilanggo sa pagbabayad ng
pagkakautang o hindi sedula.
pagbabayad ng sedula.
D. Karapatan ng
taumbayan ang hindi
gamitan ng dahas at
pwersa sa kaniyang
malayang pagpapasya.
Process/ Skills Natatalakay 11. Si Celestina ay isang mag- D. People’s
ang mga aaral na mulat sa mga Organizatio
epekto ng nangyayari sa ating lipunan. ns
pakikilahok ng Nais niyang lumahok sa
mamamayan isang samahang
sa mga magtataguyod ng karapatan Ang People’s
gawaing ng kababaihan. Alin sa Organization ay
pansibiko sa sumusunod ang nararapat ang uri ng
kabuhayan, niyang salihan? voluntary
politika, at organization na
lipunan A. Funding-Agency NGOs itinataguyod ang
B. Grassroot Support mga karapatan
Organizations ng sektor na
C. Non-Governmental kinabibilangan
Organizations ng mga
D. People’s Organizations miyembro nito.
12. Tingnan ang diyagram sa

ibaba at sagutin ang
tanong.
Paglahok sa Paglahok sa
NGO People’s iba’t ibang talakayan,
330 Council konsehong pagpanukala, at
panlungsod pagboto sa mga
batas
Natatalakay D. Participatory
Process/ Anong proseso ang ipinapakita Governance
ang mga
Skills ng diyagram? ng Naga
epekto ng
pakikilahok ng
mamamayan A. Participatory Budgeting Ang diyagram
sa mga ng Lungsod ng Naga ay tumutukoy sa
gawaing B. Participatory proseso ng
pansibiko sa Governance ng pagsasagawa
kabuhayan, Lungsod ng Naga ng participatory
politika, at C. Participatory Budgeting governance sa
lipunan ng Porto Alegre Naga na
D. Pagbuo ng Council of pinasimulan ni
Fora of Delegates ng Jesse Robredo.
Porto Alegre
Under-standing Napa- 13. Basahin ang sumusunod na E. Ang

hahalagahan mensahe: “Ask not what pagiging
ang papel ng your country can do for you, isang
isang ask what you can do for mapanaguta
mamamayan your country.” ng
para sa Ano ang mensaheng nais mamamayan
pagba-bagong ipaabot ng pahayag ni ay
panipunan Pangulong John F. makatutulon
Kennedy? g sa pag-
A. Ang pamahalaan at unlad ng
ang mga mamamayan isang bansa
ay may kani-kaniyang
karapatan at tungkulin. Tinutukoy ng
B. Ang mga mamamayan mga salitang
ay dapat na palaging winika ni
mulat sa mga polisiya Pangulong
at proyekto ng Kennedy ang
pamahalaan. tungkuling dapat
C. Ang pagiging isang gampanan ng
mapanagutang isang
mamamayan ay mamamayan sa
makatutulong sa pag- kaniyang
unlad ng isang bansa. pamahalaan at
D. Ang isang bansang sa kaniyang
malaya ay may sariling bansa.
pamahalaan at
pamantayan sa
pagkamamamayan.
331
Under-standing Nasusuri ang 14. Bakit kailangang masiguro C. Upang
naging ng isang tao ang ligalidad mabatid niya
pagbabago sa ng kanyang ang kaniyang
konsepto ng pagkamamamayan sa isang
mga karapatan
pagka- bansa?
mamamayan at tungkulin
A. Upang magkaroon siya
Nakabatay sa
ng pagkakakilanlan
pagka-
B. Upang matiyak ang
mamamayan ng
kaniyang mga
isang nilalang
tungkulin at
sa isang bansa
pananagutan
ang kaniyang
C. Upang mabatid niya
mga karapatan
ang kaniyang mga
at tungkulin.
karapatan at tungkulin
May pagkakaiba
D. Upang maigawad sa
ang karapatan
kaniya ang mga
at tungkulin ng
pribilehiyo na dapat
isang
niyang matamasa
mamamayan
batay sa bansa
kung saan siya
kinikilala bilang
isang
mamamayan.
Under-standing Naipa- 15. Suriin ang bahagi ng D. Makakamit

liliwanag ang awiting pinamagatang ang
mga Pananagutan: kabutihang
katangiang panlahat at
dapat taglayin Walang sinuman ang maisusulong
ng isang nabubuhay ang
aktibong Para sa sarili lamang pambansang
mamamayan interes kung
Walang sinuman ang
na nakikilahok may
sa mga namamatay pagtutulunga
gawain at Para sa sarili lamang n.
usaping
pansibiko Koro:
Tayong lahat ay may Ang pagtupad
pananagutan sa isa't-isa ng isang
mamamayan sa
Tayong lahat ay tinipon ng
kaniyang mga
Diyos tungkulin ay
na kapiling N'ya isang mabisang
hakbang tungo
sa pagsulong ng
Ano ang mensaheng nais pambansang
ipahiwatig ng awitin patungkol interes.
332
sa mga mamamayan ng isang
bansa?
A. Pagkakapantay-pantay
ng mga mamamayan
anuman ang estado sa
buhay.
B. Ang mga mamamayan
ang siyang
tagapagtanggol ng
Saligang Batas ng
bansa na kaniyang
kinabibilangan.
C. Nararapat na
magtulungan ang
pamahalaan at ang
mga mamamayan
upang makamit ng
bansa ang kaunlaran.
D. Makakamit ang
kabutihang panlahat at
maisusulong ang
pambansang interes
kung may
pagtutulungan.
Under-standing Nasusuri ang 16. Alin sa mga sumusunod B. Pag-anib sa
bahaging gina- ang nagpapakita ng mga
gampanan ng “kamalayan, aktibo, at people’s
mga malayang pagtatanggol sa organization
karapatang mga karapatang pantao ng tulad ng
pantao upang mga mamamayan”? samahang
matugunan Gabriela
ang iba’t ibang A. Paghanda sa mga
isyu at darating na kalamidad Isang malinaw
hamong tulad ng bagyo at na halimbawa
panlipunan lindol ang samahang
B. Pag-anib sa mga Gabriela na ang
people’s organization mga miyembro
tulad ng samahang nito ay may
Gabriela kamalayan,
C. Pamamasyal sa mga aktibo, at
lokal na tourist spot malayang
bago ang pagtatanggol sa
pangingibang bansa mga karapatang
D. Pagbili ng mga pantao
produktong Pilipino at partikular ang
pagwaksi sa mga sektor ng
produktong dayuhan kababaihan.
333
Under-standing Napa- 17. Alin sa sumusunod ang C. Ang
hahalagahan nagpapakita ng kaugnayan karapatang
ang aktibong ng karapatang pantao sa mabuhay sa
pakikilahok ng isyu at hamong pamamagita
mamamayan pangkapaligirang n ng
batay sa kinakaharap ng tao sa pagkakaroon
kanilang kasalukuyan? ng ligtas na
taglay na mga A. Ang karapatan sa kapaligiran
karapatang pagkakapantay-pantay ang
pantao ang simula sa pundasyon
pagharap ng suliraning sa paggawa
pangkapaligiran. ng mga
B. Ang karapatan sa hakbang
pamamahinga at upang
paglilibang ang dahilan matugunan
kung bakit kailangang ang isyung
tugunan ang mga pang-
isyung kapaligiran.
pangkapaligiran.
C. Ang karapatan sa Pinakawasto
edukasyon ang ang pag-uugnay
nagbibigay-daan ng karapatang
upang matutuhan ang mabuhay at ng
kahalagahan ng isyung
pagsusumikap ng pangkapaligiran
bawat tao na kung
pangalagaan ang ihahambing sa
kapaligiran. ibang
D. Ang karapatang pagpipilian.
mabuhay sa
pamamagitan ng
pagkakaroon ng ligtas
na kapaligiran ang
pundasyon sa
paggawa ng mga
hakbang upang
matugunan ang isyung
pangkapaligiran.
Under-standing Natatalakay 18. Bakit mahalagang gamitin D.Ating
ang mga natin ang ating karapatang mailuluklok ang
epekto ng bumoto? mga opisyal na
pakikilahok ng sa tingin natin
mamamayan A. Maaaring mawala ang ay ipaglalaban
sa mga ating ang ating mga
gawaing pagkamamamayan interes.
pansibiko sa kung hindi tayo boboto.
kabuhayan, B. Upang maiwasan Ang pagboto ay
334
politika, at nating masangkot sa pagpapakita ng
lipunan gulo o karahasan ating
tuwing eleksyon. kapangyarihan
C. Upang mailuklok natin para makapili ng
ang mga opisyal na mga opisyal na
magbibigay sa atin ng iisipin at
iba’t ibang kagamitan. ipaglalaban ang
D. Ating mailuluklok ang ating mga
mga opisyal na sa interes.
tingin natin ay
ipaglalaban ang ating
mga interes.
Under-standing Nasusuri ang 19. Bakit mahalaga ang D. Mas
mga pagsasagawa ng magiging
elementong participatory governance? matagumpay
isang ang proyekto ng
mabuting A. Mas maraming sasali pamahalaan
pamahalaan sa civil society. kung aktibong
B. Mawawalan ng silbi kasangkot ang
ang mga opisyal ng mamamayan sa
pamahalaan. pagplano at
C. Maiiwasan ang pagpapatupad
pagtutol sa mga ng mga ito.
proyekto ng
pamahalaan. Ang
D. Mas magiging mamamayan ay
matagumpay ang hindi lamang
proyekto ng tagatanggap ng
pamahalaan kung mga proyekto
aktibong kasangkot kundi ay
ang mamamayan sa kasangkot sa
pagplano at pagbalangkas at
pagpapatupad ng mga pagpapatupad
ito. ng mga
proyekto ng
pamahalaan.
335
Under-standing Napa- 20. Bakit mahalaga sa isang C. Sapagkat
hahalagahan bansa ang aktibong malaki ang
ang aktibong pakikilahok ng mga bahaging
pakikilahok ng mamamayan sa mga ginagampan
mamamayan nangyayari sa kanilang an ng mga
batay sa paligid? mamamayan
kanilang A. Sapagkat mapaaktibo na
taglay na mga man o hindi, makatugon
karapatang makalalahok pa rin sa mga isyu
pantao ang mga mamamayan at hamong
sa mga nangyayari sa panlipunan.
bansa.
B. Sapagkat kakikitaan ng Ang sagot sa A
mga karapatang at D ay hindi
pantao ang mga nagpapakita ng
mamamayan batay sa kahalagahan ng
itinakda ng Saligang aktibong
Batas. pakikilahok ng
C. Sapagkat malaki ang mga
bahaging mamamayan.
ginagampanan ng mga Ang B ay hindi
mamamayan na sumasagot sa
makatugon sa mga tanong.
isyu at hamong
panlipunan.
D. Sapagkat mas
magiging
makapangyarihan ang
mga opisyal ng
pamahalaan kung
magiging aktibo ang
mga mamamayan sa
bansa
336
Aralin 1: Pagkamamamayan: Konsepto at Katuturan
ALAMIN
Pagkatapos ipagawa sa mga mag-aaral ang mga panimulang

gawain ay ihanda naman sila para sa gawain ng ALAMIN. Nilalayon ng
bahaging ito na tukuyin ang mga paunang ideya ng mga mag-aaral sa
kung ano ang maaaring magawa ng mga mamamayan para mabigyang
tugon ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan. Hindi katulad ng
ibang modyul kung saan may gawain ng ALAMIN para sa bawat aralin,
ang ALAMIN para sa modyul na ito ay iisa lamang. Ang mga gawain dito
ay inaasahang sapat na para matukoy ang mga inisyal na ideya ng mga
mag-aaral sa buong modyul.
Gawain 1. Awit Suri

Ang unang gawain para sa bahagi ng ALAMIN ay pagsusuri sa awiting
“Ako’y Isang Mabuting Pilipino” ni Noel Cabangon. Ito ay isang awiting
tungkol sa mga katangian ng isang mabuting mamamayan. Ang pagsusuri ng
awiting ito ay akma upang mapukaw ang interes ng mga mag-aaral tungkol
sa paksa ng pagkamamamayan.
Sundin ang sumusunod na panuto sa pagsasagawa ng gawain.

5. Kung may kagamitang audio-visual tulad ng LCD Projector, TV, at CD
Player ay maaaring ipakinig sa mga mag-aaral ang awitin. Kung hindi
naman ay maaari namang ipabasa ang titik ng awitin na matatagpuan sa
kanilang Learner’s Module.
6. Pagkatapos ipabasa ang liriko o iparinig ang awit ay maaaring ipasagot sa
mga mag-aaral ang mga gabay na tanong na makikita sa kanilang
modyul.
337
7. Hinihikayat kayo bilang guro na mag-isip ng mga pamamaraan kung
paano isasagawa ang pagproseso ng gawain bukod sa paggawa ng isang
malayang talakayan. Maaaring tingnan ang iba pang mungkahing gawain
para sa ibang paraan ng pagsasagawa ng proseso ng gawain.
8. Mahalagang maisa-isa ng mga mag-aaral ang mga katangian ng isang
mabuting Pilipino sa pagtatapos ng gawain.
Mga Gabay na Tanong

1. Ano-ano ang katangian ng isang mabuting Pilipino ayon sa awitin?
2. Sino-sino ang itinuturing na mamamayang Pilipino?
3. Bakit dapat maisakatuparan ng isang mamamayan ang kaniyang mga
tungkulin at pananagutan?
4. Paano makatutulong ang mamamayan sa pagsulong ng kabutihang
panlahat at pambansang kapakanan?
Mungkahing Gawain
Human Chart
Ang gawaing ito ay para sa pagpoproseso ng Awit Suri. Ilalagay ng
mga mag-aaral ang mga nakita nilang katangian ng isang mabuting Pilipino
sa mga kahon. At mula sa mga katangiang ito ay bubuo sila ng kongklusyon
tungkol sa kung ano ba ang isang mabuting Pilipino.
338
Kongklusyon:
Gawain 2. My IRF Clock

Pagkatapos pukawin ang interes ng mga mag-aaral tungkol sa
paksang tatalakayin ay alamin ang kanilang mga inisyal na ideya sa
pamamagitan ng map of conceptual change na My IRF Clock.
Sundin ang sumusunod na panuto:
1. Ipasulat sa mga mag-aaral sa apat na kahon sa kanang bahagi ang
kanilang mga paunang kaalaman (Initial Idea) tungkol sa kanilang
sagot sa tanong na “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang
mga isyung panlipunan sa kasalukuyan?”
2. Hayaan lamang na isulat ng mga mag-aaral ang kanilang sagot,
maging tama man o mali.
3. Pasagutan sa mga mag-aaral ang bahaging “Refined” at “Final” ng My
IRF Clock sa mga susunod na bahagi ng modyul.
4. Isulat sa pisara ang ilang sagot ng mga mag-aaral. Maaaring itanong
sa kanila ang dahilan ng kanilang mga sagot.
5. Ilagom ang kanilang mga sagot sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa
kung ano ang mga pinakakaraniwang sagot.
Final
Initial
Refined
339
Mungkahing Gawain
Concept Frame
Pagkatapos iparinig sa mga mag-aaral ang awiting “Ako’y Isang
Mabuting Pilipino” ay bigyang-pansin ang kanilang mga paunang ideya
tungkol sa tanong na “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga
isyung panlipunan sa kasalukuyan?” Upang maisagawa ang gawain ay
sundin ang sumusunod na panuto:
1. Ipasulat sa mga mag-aaral ang mga impormasyon at ideya na kanilang
nalalaman tungkol sa pagkamamamayan sa hanay ng Ano na ang
aking Alam?
2. Sa ikalawang hanay naman na may pamagat na Ano ang nais kong
malaman? ay isusulat ng mga mag-aaral ang mga katanungang
nabuo sa kanilang kaisipan ukol sa paksang nabanggit. Ito ang
magsisilbing gabay sa mga mag-aaral sa pag-aaral ng modyul na ito.
3. Ang huling kolum ng Ano ang aking natutunan? ay sasagutan
lamang ng mga mag-aaral sa pagtatapos ng huling aralin ng modyul
na ito. Sa puntong ito rin isusulat ng mga mag-aaral ang kanilang
sariling pakahulugan sa isang mamamayang Pilipino. Bilang
panghuling gawain ay bubuuin nila ang prompt sa Pagpapalawak ng
Pag-unawa.
Ano na ang Ano ang Ano ang aking
aking Alam? nais kong malaman? natutuhan?
SARILING PAKAHULUGAN
NG ISANG MAMAMAYANG PILIPINO:
340
PAGPAPALAWAK NG PAG-UNAWA
Mahalaga ang bahaging ginagampanan ng mga
mamamayan tungo sa pasusulong ng kabutihang panlahat at
pambansang interes dahil:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
PAUNLARIN
Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa

mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal
na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga
kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa Pagtatapos ng
araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak
nang pag-unawa sa konsepto at katuturan ng pagkamamamayan.
Bilang guro, tungkulin mong gabayan sila sa pagwawasto ng
kanilang mga paunang kaalaman ukol sa paksa.
Gawain 3. Katangian ng Aktibong Mamamayan

Bago talakayin ang konsepto at katuturan ng pagkamamamayan ay
ipagawa sa mga mag-aaral ang gawaing ito. Bigyan ng sapat na panahon
ang mga mag-aaral para sa gawaing ito. Layunin nitong alamin ang pag-
unawa ng mga mag-aaral tungkol sa katangian ng isang aktibong
mamamayan. Sundin ang sumusunod na panuto.
5. Hatiin ang klase sa limang pangkat.
341
6. Bawat isang pangkat ay inaasahang ilista ang mga katangian ng
isang aktibong mamamayan.
7. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsusuri ng mga sagot ng
kanilang kamag-aral. Mahalagang makita nila ang mga
pagkakaiba at pagkakapareho ng mga sagot.
8. Tapusin ang talakayan sa gawaing ito sa pamamagitan ng isang
paglalagom ng mga sagot.

1. Ano-ano ang mga katangian ng isang aktibong
mamamayan?
2. Paano ninyo nasabi na ito ay katangian ng isang aktibong
mamamayan?
Gawain 4. The Filipino Citizenship Concept Map

Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa tradisyonal na
pananaw ng pagkamamamayan na matatagpuan sa Learner’s Module.
Nilalayon ng gawaing ito na tayain ang pagkaunawa ng mga mag-aaral
tungkol sa pagiging mamamayang Pilipino at paraan kung paano maalis ang
pagkamamamayan ng isang indibidwal.
Pagiging Dahilan ng
Mamamayang Pagkawala ng
Pilipino
Mamamayang Pagka-
Pilipino mamamayan
342
1. Ano-ano ang mga batayan ng pagiging isang mamamayang Pilipino?
2. Ano-ano ang mga dahilan para mawala ang pagkamamamayan ng
isang indibidwal?
3. Gaano kahalaga ang isang mamamayan sa lipunang Pilipino?
Mga Mungkahing Sagot

Pagiging Mamamayang Pilipino
4. Mamamayan ng Pilipinas sa panahon ng pagpapatibay ng Saligang-
batas ng 1987 ng Pilipinas
5. Ang ama o ina ay Pilpino
6. Mga isinilang bago sumapit ang Enero 17, 1973 na ang mga ina ay
Pilipino, na pumili ng pagkamamamayang Pilipino pagsapit sa
karampatang gulang
7. Indibidwal na sumailalim sa proseso ng naturalisasyon
Mga Dahilan ng Pagkawala ng Pagkamamamayan

1. Panunumpa ng katapatan sa saligang-batas ng ibang bansa
2. Tumakas sa hukbong sandatahan ng ating bansa kapag may digmaan
3. Nawala na ang bisa ng naturalisasyon
4. Sumailalim sa naturalisasyon sa ibang bansa
Paksa: Ligal at Lumawak na Konsepto ng Pagkamamamayan

Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa ligal at lumawak
na konsepto ng pagkamamamayan. Pagkatapos nito ay ipagawa ang
mga gawaing tumataya sa kanilang pagkaunawa sa paksang kanilang
343
binasa.
Gawain 5. Venn Diagram
Ang gawaing ito ay naglalayong tayain ang pagkaunawa ng mga mag-
aaral sa binasang teksto tungkol sa transisyon ng konsepto ng
pagkamamamayan mula sa ligal na pananaw hanggang sa malawak na
pananaw. Sundin ang sumusunod na panuto.
1. Pagkatapos ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto ng tradisyonal na
pananaw sa pagkamamamayan ay ipabasa naman sa kanila ang
lumalawak na kahulugan ng pagkamamamayan.
2. Ipahambing sa mga mag-aaral ang dalawang pananaw sa
pagkamamamayan sa pamamagitan ng Venn Diagram.
3. Ipalagay sa mga mag-aaral ang mga katangian ng dalawang pananaw
ng pagkamamamayan sa dalawang bilog.
4. Ipasulat naman sa kanila ang mga pagkakatulad ng dalawang
pananaw ng pagkamamamayan sa gitnang bahagi.
5. Ang gawaing ito ay maaaring pangkatang gawain o pang-isahan
lamang.
6. Mahalagang talakayin ang sagot ng mga mag-aaral. Makatutulong dito
ang mga pamprosesong tanong na nasa Learner’s Module.
Ligal na Pananaw Lumawak na Pananaw
Pagkakatulad
344
1. Ano ang pagkakaiba ng ligal na pananaw ng pagkamamamayan sa
lumawak na pananaw nito?
2. Ano naman ang mga pagkakatulad ng ligal at lumawak na
pananaw ng pagkamamamayan?
3. Gaano kahalaga ang papel ng mamamayan sa ating lipunan?
Mungkahing Gawain
Compare and Contrast Matrix
Ito ay ibang paraan ng paghahambing ng tradisyonal at lumawak na
konsepto ng pagkamamamayan. Maaaring ilagay ng mga mag-aaral sa
unang kolum ang mga pamantayan na gagamitin para sa paghahambing ng
dalawang pananaw. Maaari din namang ikaw ang maglagay ng mga
pamantayan sa unang kolum. Isulat ang katangian ng bawat pananaw sa
ikalawa at ikatlong kolum batay sa mga pamantayan na ginamit.
Pamantayan Ligal na Pananaw Lumawak na Pananaw
Gawain 6. Ako Bilang Isang Aktibong Mamamayan

Inaasahang maging maliwanag sa mga mag-aaral ang konsepto ng
pagkamamamayan mula sa ligal hanggang sa lumawak na pananaw. Sa
puntong ito ay subukin naman ang mga mag-aaral kung paano nila
naipapakita ang pagiging isang aktibong mamamayan sa pamamagitan ng
gawaing ito. Sundin ang sumusunod na panuto para sa gawain.
345
1. Magpasulat sa unang kahon ng limang gawain na sa tingin nila ay
nagpapakita ng kanilang pagiging aktibong mamamayan mula sa ligal
na pananaw.
2. Sa ikalawang kahon naman ay ipasulat ang limang gawain na sa
kanilang tingin ay nagpapakita ng pagiging aktibong mamamayan mula
sa lumawak na pananaw. Maaaring ang gawaing ito ay gawin ng
pangkatan o isahan lamang.
3. Mahalagang pagkatapos gawin ito ng mga mag-aaral ay magkaroon
ng talakayan na umiikot sa sagot ng mga mag-aaral ukol sa kanilang
mga gawaing nagpapakita ng isang aktibong mamamayan. Maaaring
gamitin ang pamprosesong mga tanong sa pagtalakay ng gawain.

1. Ano ang iyong konsepto ng isang aktibong mamamayan?
2. Paano mo nasabing ang mga gawaing inilagay mo sa tsart ay
nagpapakita ng pagiging isang aktibong mamamayan?
3. Gaano kahalaga sa isang lipunan ang isang aktibong mamamayan?
Mungkahing Gawain
Salita at Guhit ng Pag-unawa

Bilang panghuling gawain para sa bahaging Paunlarin ng modyul ay
maaaring ipagawa ang gawaing ito. Maaaring iguhit ng mga mag-aaral ang
kanilang pag-unawa sa pagkamamamayang Pilipino o umisip ng isang
salitang sa tingin nila ay magbubuod sa kanilang pag-unawa rito. Pagkatapos
nito ay atasan ang mga mag-aaral na magsulat ng paliwanag tungkol sa
kanilang inilagay na binubuo ng tatlo hanggang limang pangungusap.
PAGKAMAMAMAYANG
PILIPINO
346
Pagkatapos linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral

ukol sa konsepto at katuturan ng pagkamamamayan ay
hamunin naman sila upang pagnilayan ang mga kaalamang ito
para sa mas malalim na pag-unawa. Ang bahaging ito ng
modyul ay puno ng mga gawaing susubok sa kritikal na pag-iisip
ng mga mag-aaral. Inaasahang sa pagtatapos ng bahaging ito
ay may malalim nang pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa
aralin.
Gawain 7. Suri Basa

Ang gawaing ito ay susubok sa kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral
sa pamamagitan ng pagsusuri ng isang artikulo. Sundin ang sumusunod na
panuto.
1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang artikulong Filipino Ideals of Good
Citizenship ni Mahar Mangahas. Ang artikulong ito ay tungkol sa
resulta ng isinagawang ISSP Citizenship Survey noong 2004 kung
saan tinanong ang mamamayan ng iba’t ibang mga bansa, kasama
na ang mga Pilipino, tungkol sa kanilang konsepto ng isang
mabuting mamamayan.
2. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga gabay na tanong.
3. Pagkatapos ay pangunahan ang pagtalakay sa nilalaman ng
artikulo. Bigyang-diin ang mensaheng inilalahad ng artikulo at kung
ano ang kaugnayan ng mensaheng ito sa tradisyonal at lumawak
na konsepto ng pagkamamamayan.
347
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang kahulugan ng isang mabuting mamamayan ayon sa binasang

artikulo?
2. Ano ang ranggo ng Pilipinas sa iba’t ibang tungkulin ng isang
mamamayan?
3. Alin sa mga binanggit na tungkulin ng mamamayan ang iyong
ginagawa? Bakit ito mahalagang gawin?
4. Anong konklusyon ang iyong maaaring mabuo tungkol sa pagiging
mabuting mamamayan ng mga Pilipino batay sa survey?
Mungkahing Gawain
In Search for a Greener Pasture

Ang gawaing ito ay magtataya sa kakayahan ng mga mag-aaral na
bumuo ng kanilang sariling desisyon. Titingnan dito ang pagpapahalaga ng
mga mag-aaral bilang isang mamamayang Pilipino.
1. Ipabasa ang paunang impormasyon na ito:
Ayon sa estadistika, patuloy na tumataas ang bilang ng mga
propesyunal na nangingibang bansa upang maghanap ng trabaho na may
mas mataas na suweldo. (Filipinos Beyond Borders, State of the Philippine
Population Report 4, p. 63).
2. Ipabasa ang isang patalastas na nag-aanyaya sa mga Pilipino na
tumira sa Canada.
WANT TO EARN TEN TIMES YOUR PRESENT SALARY?
BRING YOUR FAMILY WITH YOU AND MIGRATE TO CANADA . . .
A PLACE WHERE YOU COULD GIVE YOUR FAMILY A DECENT LIFE

AND ENJOY YOUR RETIREMENT YEARS TO THE FULLEST . . .
Visit www.canadajobs.com
348
Makikita ang isang paanyaya sa mga propesyunal na magtrabaho sa
Canada kasama ang buong pamilya kapalit ng pagpapalit ng iyong
pagkamamamayan. Ipasuri at ipagawa mo ang gawain kaugnay nito.
3. Isunod ang pagpapasagot sa pamprosesong mga tanong.
a. Tungkol saan ang patalastas?
b. Ano ang nais iparating ng patalastas sa mga Pilipino?
c. Kung bibigyan ka ng pagkakataong makapasa at makapunta sa
Canada, tatanggapin mo ba ito? Bakit?
d. Ano ang iyong opinyon sa maraming kababayan nating umalis sa
Pilipinas at nangibang-bansa?
4. Ipasagot sa mga mag-aaral ang katanungan sa sumusunod na

diyagram.
IPAGPAPALIT MO BA ANG IYONG PAGKAMAMAMAYANG PILIPINO

UPANG MAGKAROON NG MAGINHAWANG BUHAY SA IBANG BANSA?
OO, DAHIL HINDI,

SAPAGKAT
5. Maaaring magtanong ang mga mag-aaral tungkol sa gawain ng mga

OFW. Maaaring atasan silang maghanap ng impormasyon tungkol sa
paksa.
349
Muling balikan ang My IRF Clock at muling ipasagot sa mga mag-aaral
ang focus question ng yunit. Sa pagkakataong ito ay ipasulat ang kanilang
mga sagot sa bahagi ng Refined Idea. Tingnan kung paano nabago ang
sagot ng mga mag-aaral mula sa Initial Idea patungong Refined Idea.
Final
Initial
Refined
Lagumang Pagsusulit
Ang bahaging ito ay isang halimbawa ng summative assessment. Ibig
sabihin, tatayain ng gawaing ito ang natutuhan ng mag-aaral sa buong aralin.
Maaari itong gamitin bilang batayan ng pagmamarka sa mga mag-aaral.
I. Knowledge Level
Gawain: Buuin ang sumusunod na pangungusap batay sa iyong pagkaunawa

sa paksang Pagkamamamayan: Konsepto at Katuturan.
1. Ang tradisyonal na konsepto ng pagkamamamayan ay _________.

2. Modernong pananaw ng pagkamamamayan ang ________.
3. Mahalaga sa isang estado ang pagkakaroon ng mabuting
mamamayan dahil _______.
350
Gawain: Sitwasyon-Kahalagahan Tandem
Magbigay ng limang sitwasyon na nagpapakita ng katangian ng isang mabuting

mamamayan. Pagkatapos nito ay ipaliwanag ang kahalagahan ng pagkakaroon ng
katangiang ito ng bawat mamamayan.
Sitwasyon Kahalagahan
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
_______________________ __________________________________
Gawain: Q and A.
Ano-ano ang katangian ng isang mabuting Pilipino na mahalaga para sa

pagbabagong lipunan? ________________________________________________
351
Aralin 2: Mga Karapatang Pantao
PAUNLARIN
Pagkatapos talakayin ng mga mag-aaral ang

konsepto ng pagkamamamayan, tumungo sa Aralin 2 at
payabungin ang kanilang kaalaman at pag-unawa tungkol
sa paksang “Mga Karapatang Pantao.” Makakamit ito sa
pamamagitan ng pagpapasuri ng mga teksto at
pagpapagawa ng mga gawaing magpapalalim ng
kaalaman at hahamon sa kanilang kakayahan.
Paksa: Pagkabuo ng Karapatang Pantao
Bago simulan ang pagtalakay sa paksang ito, maaaring isagawa

ang isang pamukaw na gawaing pinamagatang “Scenario sa Bawat
Pook”. Kumuha ng larawan ng bahay, paaralan, pook-sambahan,
city/municipal hall, at komunidad. Ipatukoy sa mga mag-aaral ang mga
larawang ito. Pagkatapos, ipatala sa papel ang mga karapatan ng tao
batay sa mga nabanggit na institusyon.
Pagkatapos, himukin ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling
pakahulugan o pagkaunawa sa salitang “karapatan.” Ilahad na ang
tatalakayin sa unang paksa ay ang pagkabuo ng karapatang pantao at
nararapat na masagot ang tanong na “Paano nabuo ang konsepto ng
352 mga karapatang pantao?”
Talakayin ang paksa sa pamamagitan ng pagkuha ng mga datos at
pagsuri sa diyagram. Pagkatapos, ipasagot ang sumusunod na tanong:
1. Ano ang karapatang pantao?
2. Paano umunlad ang konsepto ng karapatang pantao batay sa
kontekstong historikal nito?
3. Ano-ano ang karapatang pantao na karaniwang binigyang-pansin sa
mga yugto ng kasaysayan ayon sa diyagram?
4. Mahalaga ba ang mga naturang karapatang pantao sa kasalukuyang
panahon? Pangatuwiranan.
Diyagram ng Pagkabuo ng Karapatang Pantao
Kinakitaan din ng kaisipan tungkol sa
539 B.C.E. – Sinakop ni Haring Cyrus ng karapatang pantao ang iba pang sinaunang
Persia at kaniyang mga tauhan ang lungsod kabihasnan tulad ng India, Greece, at Rome.
ng Babylon. Pinalaya niya ang mga alipin at
ipinahayag na maaari silang pumili ng
sariling relihiyon. Idineklara rin ang Ang mga itinatag na relihiyon at
pagkakapantay-pantay ng lahat ng lahi. pananampalataya sa Asya tulad ng Judaism,
Nakatala ito sa isang baked-clay Hinduism, Kristiyanismo, Buddhism, Taoism, Islam
cylinder na tanyag sa tawag na “Cyrus at iba pa ay nakapaglahad ng mga kodigo tungkol
Cylinder.” Tinagurian ito bilang “world’s sa moralidad, kaisipan tungkol sa dignidad ng tao
first charter of human rights.” at tungkulin nito sa kaniyang kapwa.
Noong 1215, sapilitang lumagda si John I, Hari ng England, sa Magna Carta, isang dokumentong
naglalahad ng ilang karapatan ng mga taga-England. Ilan sa mga ito ay hindi maaaring dakpin, ipakulong, at
bawiin ang anumang ari-arian ng sinuman nang walang pagpapasiya ng hukuman. Sa dokumentong ito,
nilimitahan ang kapangyarihan ng hari ng bansa.
Noong 1628 sa England, ipinasa ang Petition of Noong 1787, inaprubahan ng United
Right na naglalaman ng mga karapatan tulad nang States Congress ang Saligang-batas ng
hindi pagpataw ng buwis nang walang pahintulot ng kanilang bansa.Sa dokumentong ito,
Parliament, pagbawal sa pagkulong nang walang nakapaloob ang Bill of Rights na
sapat na dahilan, at hindi pagdeklara ng batas militar ipinatupad noong Disyembre 15, 1791.
sa panahon ng kapayapaan. Ito ang nagbigay-proteksiyon sa mga
karapatang pantao ng lahat ng
Noong 1864, isinagawa ang pagpupulong ng mamamayan at maging ang iba pang
labing-anim na Europeong bansa at ilang estado ng taong nanirahan sa bansa.
United States sa Geneva, Switzerland. Kinilala ito
bilang The First Geneva Conventionna may layuning
353
isaalang-alang ang pag-alaga sa mga nasugatan at
may sakit na sundalo nang walang anumang
diskriminasyon.
Noong 1789, nagtagumpay ang
French Revolution na wakasan ang
ganap na kapangyarihan ni Haring Louis
XVI. Sumunod ang paglagda ng
Declaration of the Rights of Man and of
Noong 1948, itinatag ng United Nations ang the Citizenna naglalaman ng mga
Human Rights Commissionsa pangunguna ni Eleanor karapatan ng mamamayan.
Roosevelt, asawa ng yumaong Pangulong Franklin
Roosevelt ng United States. Sa pamamagitan ng Sanggunian:
naturang komisyon, nilagdaan at ipinatupad ang United for Human Rights. (2014). A Brief
dokumentong tinawag na Universal Declaration of History of Human Rights. Retrieved August 21,
Gawain 9. Human Rights Declared 2014, from United for Human Rights:
Human Rights.
http://www.humanrights.com/what-are-human-
Ang gawaing ito ay susubok sa kakayahanrights/brief-history/cyrus-cylinder.html;
ng mga mag-aaral na
http://www.universalrights.net/main/histof.htm
tukuyin ang mga karapatang pantaong nakapaloob sa mga dokumento.
Hikayatin din na magsaliksik gamit ang mga aklat-pangkasaysayan o Internet
upang makapagbigay ng karagdagang nilalaman sa bawat dokumento.
Ilahad sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto sa pagsagawa ng
Gawain 1:
1. Kompletuhin ang tsart sa pamamagitan ng pagtala sa ikalawang kolum
ng mga karapatang pantaong nakapaloob sa bawat dokumento.
2. Maaaring magsaliksik gamit ang mga aklat-pangkasaysayan o Internet
upang makapagdagdag ng iba pang karapatang pantao sa mga
dokumento.
Inaasahang sagot sa gawain:
Dokumento Mga Nakapaloob na Karapatang Pantao

1. Cyrus’ Cylinder - Maging malaya ang mga alipin
- Karapatang pumili ng nais na relihiyon
- Pagkakaroon ng pagkakapantay-pantay
2. Magna Carta - Hindi maaaring dakpin, ipakulong, at bawiin ang
anumang ari-arian ng sinoman nang walang pag-
papasya ng hukuman
3. Petition of Right - Hindi pagpataw ng buwis nang walang pahintulot
ng Parliament
- Pagbawal sa pagkulong nang walang sapat na
dahilan
4. Bill of Rights - Karapatang pantao ng lahat ng mamamayan at iba
pang nanirahan sa bansa
354
(Idagdag ang nasaliksik sa ibang aklat/internet)
5. Declaration of the Rights - Karapatan ng mga mamamayan
of Man and of the Citizen (Idagdag ang nasaliksik sa ibang aklat/internet)
6. The First Geneva - Karapatan ng mga nasugatan at may sakit na
Convention sundalo
- Pagkakapantay-pantay
1. Bakit mahalaga ang mga binanggit na dokumento sa pag-unlad ng

konsepto ng karapatang pantao?
2. Ano-ano ang pagkakatulad sa nilalaman ng mga dokumento batay sa
nabuong tsart?
3. Ano ang iyong nabuong kongklusyon tungkol sa pag-unlad ng
karapatang pantao sa iba’t ibang panahon?
Isagawa ang pagpoproseso ng gawain sa pagsagot ng mga tanong. Sa

huli, ipasagot ang tanong na “Paano nabuo ang konsepto ng mga karapatang
pantao?” Ang inaasahang sagot ay “Dumaan sa napakahabang panahon at
hinubog ng iba’t ibang pangyayari ang pagkabuo ng konsepto ng mga
karapatang pantao. Ang kalikasan ng tao sa pagkakaroon ng mga karapatan
bilang nilalang na may dignidad ang naging batayan sa pagkilala ng mga
karapatang ito. Idagdag pa rito ang pasya ng mga pinuno at tagasunod na
magkaroon ng mga patakarang mag-aangat at magbibigay ng paggalang sa
buhay na taglay ng tao.
Gawain 10. Connecting Human Rights Then and Now

Ang gawaing ito ay magbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na
maiugnay ang mga karapatang pantaong nabuo mula sinaunang panahon
hanggang sa kasalukuyan. Maaaring isagawa ito sa anomang malikhaing
355
paraan tulad ng pagguhit, pagkuha ng larawan, pagbuo ng graphic organizer,
at pagsulat ng sanaysay o tula.
Ilahad sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto sa paggawa ng

gawaing ito:
1. Pumili ng isang karapatang pantao na nakapaloob sa alinman sa
tinalakay na dokumento.
2. Magbigay ng halimbawa, sitwasyon o pangyayari sa iyong komunidad
na nagpapatunay na nagaganap o ipinatutupad ito sa kasalukuyan.
3. Ipakita ang gawaing ito sa malikhaing paraan.
1. Piniling dokumento sa pagkabuo ng karapatang pantao: ________

2. Karapatang pantaong nakapaloob sa dokumento na
nagaganap/ipinatutupad sa kasalukuyan: ____________________
3. Malikhaing Gawain: ______________________________________
(Maaaring role playing, pagsulat ng tula o sanaysay, pag-awit
at iba pa)
1. Ano ang karaniwang karapatang pantao ang ipinakita sa malikhaing

gawain?
2. Ano ang patunay na nagaganap at ipinatutupad sa kasalukuyan ang
mga naturang karapatang pantao?
3. Nararapat bang maging bahagi ng buhay ng mamamayan ang mga
nabanggit na karapatang pantao? Bakit?
356
Mungkahing Gawain
Gawain A. Three Cards Diagram.

Kompletuhin ang datos na hinihingi sa bawat card. Pagkatapos, sagutin ang
sumusunod na tanong.
Mga Dokumento sa Mga Nakapaloob na Kahalagahan ng

Pagkabuo ng mga Karapatang Pantao mga Karapatang
Karapatang Pantao Pantao
* * *
* * *
* * *
* * *
Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang dokumentong may
kaugnayan sa mga karapatang-pantao? Bakit?
________________________________________________________
________________________________________________________
Paksa: Ang Universal Declaration of Human Rights at ang Bill of Rights
Talakayin ang datos tungkol sa UDHR o Universal Declaration of

Human Rights na nakapaloob sa Learner’s Module. Maaaring gumamit ng
diyagram sa pagtalakay nito. Nasa ibaba ang mungkahing diyagram.
UDHR
1948
Itala ang
1946 mahalagang
nangyari sa
bawat taon.
357 Itala ang datos

1945
tungkol sa UDHR.
Isunod ang pagtalakay sa Bill of Rights ayon sa Saligang-Batas ng
Pilipinas ng 1987. Ipasagot ang sumusunod na tanong.
1. Ano ang UDHR?
2. Paano nabuo ang UDHR?
3. Sino si Eleanor Roosevelt? Bakit siya naging tanyag sa kasaysayan?
4. Ano ang mahahalagang nilalaman ng UDHR?
5. Tungkol saan ang Bill of Rights?
6. Bakit ito mahalagang bahagi ng ating Saligang Batas?
7. Ano ang kaugnayan ng UDHR at Bill of Rights?
8. Katanggap-tanggap ba sa iyo ang mga nilalaman ng dalawang
dokumento? Bakit mo nasabi?
Gawain 11. Kung Ikaw Ay...

Ang gawaing ito ay pagsasagawa ng human diorama. Ipakikita sa
bawat pagtatanghal ng diorama ang iba’t ibang sitwasyong maaaring
kaharapin ng mga mamamayan sa bansa na may kinalaman sa kanilang mga
karapatang pantao. Dito susuriin ang bahaging ginagampanan ng mga
karapatang pantao upang mapangalagaan ang kapakanan at dignidad ng
bawat tao.
Ilahad sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto at ipasagot ang
pamprosesong mga tanong.
1. Maging kabahagi ng isang pangkat at pumili ng isang sitwasyon sa
loob ng kahon.
Kung ikaw ay Kung ikaw ay Kung ikaw ay

dinadakip. nililitis. maysakit.
Kung ang iyong bahay Kung ikaw ay Kung ikaw ay

ay hinahalughog. pinagbibintangan. nakakulong.
Kung ikaw ay Kung ikaw ay Kung ikaw ay

napasailalim sa isang pipili ng susunod babae, matanda,
pagsisiyasat o na opisyal ng o may kapansanan.
imbestigasyon. pamahalaan.
358
2. Bibigyan ng pagkakataon ang lahat ng pangkat na ihanda ang mga
miyembro nito sa pagtatanghal ng human diorama.
3. Maaaring gumamit ng kagamitang pantulong at akmang kasuotan sa
pagtatanghal.
4. Sa aktuwal na pagtatanghal, mistulang mga estatwa ang lahat ng
miyembro sa diorama.
5. Magtalaga ng isa hanggang dalawang miyembro na magpapaliwanag
ng diorama.
6. Isaalang-alang ang mga pamantayan sa pagmamarka ng human
diorama gamit ang sumusunod na rubric.
Rubric sa Pagmamarka ng Human Diorama

Puntos
Detalye at Wasto ang detalyeng inilahad sa gawain;
Pagpapaliwanag malinaw ang pagpapaliwanag sa ipinakitang
diorama; mahusay na naiugnay ang angkop 15
na karapatang pantao sa nakatalagang
sitwasyon
Pagbuo ng Angkop ang ipinakitang scenario sa diorama
Human Diorama patungkol sa nakatalagang paksa; akma ang
kagamitang pantulong at kasuotang ginamit 10
sa pagtatanghal
Pagkamalikhain Masining ang pagpapakita ng diorama; may
wastong blocking, puwesto, at paglalagay ng 5
kagamitan.
Kabuuan 30
1. Ano ang mga karapatang pantao na binigyang-diin sa mga ipinakitang

diorama?
2. Paano napangalagaan ng mga karapatang pantao ang kalagayan ng
mga mamamayan batay sa mga ipinakitang sitwasyon sa diorama?
3. Ano ang nararapat gawin upang higit na mapabuti ang pamumuhay ng
mamamayan batay sa mga nakapaloob na karapatang pantao sa
UDHR at sa Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas?
359
Gawain 12. Mga Scenario: Paglabag at Hakbang
Layunin ng gawaing ito na maipakita ng mga mag-aaral ang kanilang

kamalayan sa mga sitwasyong nagaganap sa bansa o iba pang bahagi ng
daigdig na may kinalaman sa paglabag sa karapatang pantao. Sinusubok din
sa gawaing ito ang sariling kaalaman ng mga mag-aaral hinggil sa mga
hakbang na dapat gawin bilang mamamayan. Ilahad ang mga panuto batay
sa sumusunod na bilang:
1. Kumuha ng larawan o artikulo sa pahayagan/Internet ng mga balita o
sitwasyon ng bansa o iba pang panig ng daigdig na may paglabag sa
karapatang pantao.
2. Buuin ang diyagram at sagutin ang hinihinging datos. Isunod ang
talakayan sa pagsagot ng pamprosesong mga tanong.
Magbigay ng detalye sa larawan

o artikulo/panayam
Mga Karapatang pantaong nilabag

Idikit ang larawan batay sa nakuhang datos/panayam
o artikulo
Mga hakbang na dapat isagawa

bilang mamamayan kaugnay sa naturang
paglabag
1. Bakit nagpapakita ng paglabag sa karapatang pantao ang iyong

nakuhang larawan, artikulo, o isinagawang panayam?
2. Paano ito nakaaapekto sa buhay ng taong biktima ng paglabag sa
karapatang pantao at sa lipunang kaniyang kinabibilangan?
3. Ano ang iyong maaaring imungkahi/isagawa upang maiwasan ang
paglubha ng mga sitwasyong dulot ng paglabag sa mga karapatang
pantao?
360
Mungkahing Gawain
Gawain. Photo Bucket.

Gamit ang bond paper, gumuhit ng isang simbolo/bagay na may kaugnayan
sa mga karapatang pantao. Pagkatapos, punan ng mga larawang
nagpapakita ng pagsasakatuparan ng mga mamamayan sa karapatang
pantao ang loob ng simbolo/bagay. Ipaliwanag ang gawang photo bucket.
Isaalang-alang ang sumusunod na pamantayan sa pagmamarka ng photo
bucket.
Rubric para sa Photo Bucket

Puntos
Nilalaman/Larawan May lima o higit pang angkop na
nilalaman/ larawan ang makikita 8
sa photo bucket
Paliwanag Mahusay na naipaliwanag ang
iginuhit na simbolo at mga 7
nakapaloob na larawan sa photo
bucket
Pagkamalikhain Malikhain ang pagkadisenyo.
Mahusay ang kombinasyon ng 5
kulay at pagsasaayos ng mga
larawan
Kabuuan 20
Paksa: Mga Organisasyong Nagtataguyod sa Karapatang Pantao
Talakayin sa klase ang iba’t ibang organisasyon, pandaigdigan man o

pambansa, na nagtataguyod ng mga karapatang pantao. Kailangang
maipakita ang kahalagahan ng mga organisasyong ito at masuri ang
adbokasiyang binibigyang-tuon ng bawat isa. Pagkatapos ay ipasagot ang
susunod na gawain.
361
Gawain 13. Hagdan ng Pagsasakatuparan
Pumili ng isang organisasyong nagtataguyod ng karapatang

pantao sa daigdig o sa ating bansa. Magsaliksik sa piniling
organisasyon. Pagkatapos ay buuin ang diyagram batay sa hinihingi
ng bawat baitang sa hagdan. Isulat ang sagot sa ilalim ng baitang.
Aksiyong
isinagawa
Isyung
binigyang-pansin
Adbokasiya ng
Organisasyon
Mga Gabay na Tanong
1. Nararapat ba na pagtuunan ng pansin ng iyong piniling

organisasyon ang isyung inilahad sa diyagram? Bakit?
2. Makatuwiran ba ang aksiyong isinagawa ng organisasyon upang
maitaguyod/mapangalagaan ang karapatang pantao ng mga
sangkot/biktima? Bakit mo nasabi?
3. Kung ikaw ang pinuno ng nasabing organisasyon, anong hakbang
o solusyon ang iyong isasakatuparan upang matugunan ang
naturang isyung may kaugnayan sa karapatang pantao?
362
Paksa: Mga Karapatan ng Bata
Bigyang pansin sa bahaging ito ang pagkilala sa mga karapatan ng

bata bilang mahalagang bahagi ng mga karapatang pantao. Ang pagbibigay
ng sapat na pansin sa mga karapatang ito ay makatutulong upang ang
kabataan ay maging kapaki-pakinabang na bahagi ng lipunan.
Gawain 14. Triple Venn Diagram

Nilalayon ng gawaing ito na tukuyin ang pagkakatulad at pagkakaiba
ng mga karapatang pantao batay sa UDHR, Bil of Rights, at Children’s
Rights.
Bill of
UDHR
Rights
Children’s Rights
Batay sa diyagram, ano ang iyong konklusyon tungkol sa mga

karapatang pantao na inilahad sa tatlong dokumento?
Paksa: Ang mga Karapatang Pantao at ang Pagkamamamayan
Sa pagtalakay ng paksang ito, nararapat na maiugnay ang mga

karapatang pantao sa pagkamamamayan ng isang tao sa bansa. Bigyang-
diin ang bahaging ginagampanan ng mga karapatang pantao upang
magkaroon ng mga mamamayang handang ipaglaban ang kanilang mga
karapatan at upang matiyak ang kanilansg pagiging aktibo sa paglahok sa
mga gawaing politikal at sibiko.
363
Gawain 15. Pagsusuri
Ipasagot ang sumusunod na tanong. Nasa ibaba ang inaasahang
sagot ng mga mag-aaral.
1. Ano ang tungkulin ng pamahalaan sa pagkilala nito ng mga
karapatang pantao ng mga mamamayan?
Inaasahang sagot: Tungkulin ng pamahalaan na itaguyod ang mga
karapatang pantao ng mga mamamayan.
2. Magbigay ng isang patunay na ginagampanan ng pamahalaan ang

tungkulin nito sa pagkilala ng mga karapatang pantao ng mga
mamamayan.
Inaasahang sagot: Unang tungkulin: Ipagkaloob ang paggalang ng
bawat tao; Pangalawang tungkulin: Pangalagaan ang mga
mamamayan laban sa pang-aabuso ng mga karapatan nito;
Pangatlong tungkulin: Magsagawa ng mga positibong aksyon upang
lubos na tinatamasa ng mga mamamayan ang ginhawang dulot ng
mga karapatang-pantaong ito.
3. Sa mga antas ng kamalayan sa pag-unawa at pagsakatuparan ng

karapatang pantao ng mga mamamayan, alin ang pinakamahalaga sa
mga ito? Bakit?
Inaasahang sagot: Antas 4, sapagkat ipinakikita dito ang
mamamayang may kamalayan, aktibo, at malayang pagtatanggol sa
mga karapatang-pantao sa pamamagitan ng matatag at sama-samang
pagsisikap.
4. Ano ang mga katangiang dapat taglayin ng isang aktibong

mamamayang mulat sa mga taglay nitong karapatan?
Inaasahang sagot: Paggiit ng mga karapatang-pantao, aktibong
paglahok at pagtugon sa tungkulin at mga karapatan bilang
mamamayan
364
Mungkahing Gawain
Gawain C. Pagkompleto ng Diyagram. Sagutin ang sumusunod na tanong at

ilagay ang sagot sa diyagram.
Ano ang isang karapatang-pantaong Karapatang Pantao:

taglay ng mamamayan batay sa pinag-
aralng dokumento?
Dapat gawin ng pamahalaan:

Ano ang mga hakbang na dapat gawin ng
pamahalaan upang higit na mapalakas at
mapangalagaan ang nasabing karapatang
pantao?
Ano ang magiging epekto sa pamumuhay Epekto sa Pamumuhay ng Tao:

ng tao kung tunay na mapapalakas at
mapapangalagaan ng pamahalaan ang
mga karapatang pantao?
Pagkatapos ng mga talakayan at gawain sa yugto

ng Paunlarin tungkol sa mga karapatang pantao,
palalimin ang pagkaunawa ng mga mag-aaral sa
pamamagitan ng pagpapagawa ng gawaing hahamon sa
kanilang kritikal at malikhaing pag-iisip. Inaasahang
mauunawaan ng mga mag-aaral ang tunay na
ginagampanan ng mga karapatang pantao ng mga
mamamayan sa pagharap sa mga isyung panlipunan na
tinalakay sa tatlong modyul.
365
Gawain 16. Mga Isyu at Karapatang Pantao
Sa gawaing ito, bigyan ng sapat na panahon na muling balikan ng mga

mag-aaral ang mga isyu at hamong panlipunang tinalakay sa tatlong modyul.
Ipasunod sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto sa pagsagot ng
gawain.
Kompletuhin ang diyagram kaugnay ng mga isyu at hamong
panlipunang tinalakay sa mga nakaraang modyul at sa mga karapatang
pantaong taglay ng bawat mamamayan. Isunod ang pagtalakay sa gawain sa
pamamagitan ng pagsagot sa pamprosesong mga tanong.
5
Isyu at hamong panlipunan na
tinalakay sa ______ Markahan
1
Bilang mag-aaral, ano ang iyong
maaaring gampanan/gawin upang
matugunan ang isyu/hamon?
Ano ang epekto nito sa tao,
4
pamayanan, at bansa?
2
Ano ang mga hakbang na maaaring

imungkahi/gawin ng pamahalaan
upang matugunan ang isyu/hamon?
Ano ang mga karapatang 3

pantao ang hindi umaayon/
nilalabag sa naturang isyu?
1. Ano ang kaugnayan ng mga karapatang pantao sa mga isyu at hamong

panlipunan na kinakaharap ng mga Pilipino sa kasalukuyan?
2. Paano makatutulong sa iyo ang pagkakaroon ng kaalaman sa mga
366
karapatang pantao sa pagtugon sa iba’t ibang isyu at hamong
panlipunan?
3. Bilang mag-aaral, aling karapatang pantao na iyong taglay ang
makasasagot sa problema ng edukasyon sa kasalukuyan?

Muling balikan ang My IRF Clock at muling ipasagot sa mga mag-aaral
ang focus question ng yunit. Sa pagkakataong ito ay ipasulat ang kanilang
mga sagot sa bahagi ng Refined Idea. Tingnan kung paano nabago ang
sagot ng mga mag-aaral mula sa Initial Idea patungong Refined Idea.
Final
Initial
Refined
Inaasahan na sa pagkakataong ito ay may malalim na pag-

unawa ang mga mag-aaral sa paksa ng karapatang pantao at kung
paano ito nakatutulong sa pagsagot sa mga isyu at hamong
panlipunan sa bansa. Nararapat na kanilang magamit ang mga
konseptong ipinaliwanag sa aralin na ito sa pag-aaral ng iba’t ibang
paraan ng politikal na pakikilahok sa ating lipunan na tatalakayin sa
Aralin 3 ng modyul na ito.
367
Lagumang Pagsusulit
I. Knowledge Level
Pag-alam sa Tiyak na Kaalaman.Piliin ang titik ng wastong sagot.
1. Dokumentong naglimita sa kapangyarihan ng hari ng England noong
1215 at nagbigay ng ilang karapatan ng mga taga-England.
A. Magna Carta B. Bill of Rights
C. Cyrus’ Cylinder D. The First Geneva
Convention
2. Tinawag itong “International Magna Carta for All Mankind” dahil

naglalahad ang dokumentong ito ng mga karapatang pantao ng bawat
indibidwal at tinanggap ng UN General Assembly noong 1948.
A. Bill of Rights B. Magna Carta
C. Universal Declaration of Human Rights C. Preamble
3. Ito ang pinakamataas na antas ng kamalayan sa pag-unawa at

pagsakatuparan ng mga karapatang pantao ng isang mamamayan.
A. Limitadong Pagkukusa
B. Pagpapaubaya at Pagkakaila
C. Kawalan ng pagkilos at Interes
D. Militance, Pagsasarili, at Pagkukusa
4. Sa dokumentong ito mababasa ang mga karapatang pantao na

maigting na pinahahalagahan ng Republika ng Pilipinas.
A. Artikulo III ng Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas
B. Artikulo I ng Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas
C. UDHR
D. Preamble, Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas
368
5. Ang sumusunod na pahayag ay mga karapatan ng mga bata maliban
sa pagkakaroon ng ___ (D)
A. ligtas at malusog na buhay.
B. proteksiyon laban sa lahat ng pang-aabusong pisikal, seksuwal, at
mental.
C. mabuting pangangalagang pangkalusugan.
D. sariling pagpapasya sa lahat ng nais niyang gawin

Pagbuo ng Stair Organizer
Kompletuhin ang stair organizer sa pamamagitan ng pagtala sa bawat
hakbang ng hagdan ng dokumentong may kaugnayan sa mga karapatang
pantao. Isulat sa loob ng kahon sa bawat hakbang ng hagdan ang halimbawa
ng karapatang pantaong nakapaloob sa dokumento. Isulat ang situwasyon na
nagpapakita ng mamamayang isinasakatuparan ang kaniyang karapatang
pantao.
369
Tanong at Sagot Unawain ang pahayag sa loob ng kahon at sagutin
ang sumusunod na tanong.
Ayon sa Facilitator’s Manual on Human Rights Education (2003),

ang ikalawa sa apat na antas ng kamalayan sa pag-unawa at
pagsakatuparan ng karapatang pantao ng isang mamamayan ay ang
“limitadong kaalaman tungkol sa mga karapatang pantao ngunit may
pagtanggi o kawalan ng interes na igiit ang mga karapatang ito.”
1. Para sa iyo, ano ang dahilan ng pagkakaroon ng limitadong kaalaman

ng mamamayan tungkol sa mga taglay niyang karapatang pantao?
________________________________________________________
________________________________________________________
2. Bilang mag-aaral, paano mo maipakikita ang iyong interes sa paggiit
ng iyong karapatang pantao?
________________________________________________________
________________________________________________________
Naging inspirasyon ang Universal Declaration of Human Rights

(UDHR) sa maraming mambabatas at opisyal mula sa iba’t ibang bansa.
Kaisa ang pamahalaan ng Pilipinas na nagbigay ng maigting na
pagpapahalaga sa dignidad at mga karapatan ng bawat tao sa iba’t ibang
panig ng daigdig.
3. Bakit naging inspirasyon ang UDHR sa maraming mambabatas at

opisyal ng pamahalaan sa maraming bansa sa daigdig?
________________________________________________________
________________________________________________________
370
4. Ano ang patunay na binigyan ng pamahalaang Pilipino ng maigting na
pagpapahalaga sa dignidad at mga karapatan ng bawat mamamayan?
________________________________________________________
________________________________________________________
5. Ano ang isang isyung panlipunan na kasalukuyang kinakaharap ng

bansa? Anong karapatang pantao ang iyong maigigiit sa pagtugon sa
isyung ito? Ipaliwanag.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
ARALIN 3: Politikal na Pakikilahok
PAUNLARIN
Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa mga mag-

aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pag-iisip ng mga
mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong gawain. Kasabay nito
ang iyong paggabay sa kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakayin. Sa
pagtatapos ng araling ito, inaasahan na magiging maliwanag sa mga mag-
aaral ang iba’t ibang paraan ng politikal na pakikilahok na kanilang
magagamit sa pagsasabuhay ng kahulugan ng isang malawak na kahulugan
ng isang mamamayan. Bilang guro, tungkulin mong gabayan sila sa
pagwawasto ng kanilang mga paunang kaalaman ukol sa paksa.
Gawain 18. Suriin Natin!

Pagkatapos talakayin ang panimula ng aralin at ang pagboto bilang
tradisyonal na paraan ng politikal na pakikilahok ay ipagawa ang gawaing ito.
Layunin ng gawaing ito na alamin ang pagkaunawa ng mga mag-aaral sa
paksa sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga larawan. Sundin ang
371
1. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga larawan sa graphic organizer.
2. Ipasulat ang kanilang nakikita sa larawan.
3. Ipasulat din ang kanilang reaksyon sa mensaheng nais iparating ng
larawan. Mahalagang maipahayag ng mga mag-aaral ang kanilang
reaksyon.
4. Ang gawaing ito ay maaaring sa paraang pasulat o gamitin para sa
isang talakayan ng buong klase.
Ano ang iyong nakikita sa larawan?

________________________________
Ano ang iyong reaksyon sa larawan?

_________________________________
_________________________________
_________________________________
Sanggunian:Vera Files. (2013, February 1). Democracy at Gunpoint: Election-Related

Violence in the Philippines. Retrieved March 26, 2014, from Vera Files:
http://verafiles.org/taf-vera-files-to-launch-democracy-at-gunpoint-election-related-
violence-in-the-philippines/

________________________________

_________________________________
_________________________________
_________________________________
Sanggunian:
The 11th Commandment for Voters. (2013, May 9). Retrieved March 26, 2014, from Bicol
Mai: Bicolandia's Only Regional Newspaper: http://www.bicolmail.com/2012/?p=8488
372
________________________________

_________________________________
_________________________________
_________________________________
Sanggunian:
National Ctizens' Movement for Free Elections (NAMFREL). (n.d.). Anti-Political
Dynasty bill finally tackled in Congress; would cover all national and local elective
positions. Retrieved March 26, 2014, from http://www.namfrel.com.ph/v2/news/bulletin-
v2n14-anti_political_dynasty.php

________________________________

_________________________________
_________________________________
_________________________________
Sanggunian:
Sun Star. (n.d.). Retrieved March 26, 2014, from Vote Buying:
http://gallery.sunstar.com.ph/keyword/vote%20buying/
1. Ano ang pinatutungkulan ng mga larawan?

2. Ano ang mensaheng nais iparating ng mga larawan patungkol sa
pagboto?
3. Bakit mahalaga para sa mamamayan ng isang bansa ang bumoto?
373
Mungkahing Gawain
Suriin Natin!
Katulad din ito ng naunang gawain ngunit sa halip na pagsusuri ng

larawan ay mga headlines ang kanilang susuriin.
Seven dead in Ano ang mensahe ng headline?

Philippine election ________________________________
day eviolence
Ano ang iyong reaksyon sa headline?
www.inquirer.net 04/13/14
_________________________________
_________________________________
_________________________________
PNP: Violence Ano ang mensahe ng headline?

worse than 2010 ________________________________
barangay elections;
22 killed _________________________________
_________________________________
www.inquirer.net 10/29/13
_________________________________
Casesofvote-buying Ano ang mensahe ng headline?

reportednationwide ________________________________

_________________________________
www.inquirer.net _________________________________
04/14/13 _________________________________
374
Paksa: Civil Society
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa civil

society. Bigyang-diin ang kahalagahan ng papel na ginagampanan
nito para sa politikal na pakikilahok. Bigyang liwanag din kung
paano nagpapakita ng isang mamamayang may pananagutan ang
paglahok sa civil society.
Gawain 19. Tukoy-Salita

Pagkatapos ipabasa sa mga mag-aaral ang unang bahagi ng teksto ng
aralin ay ipagawa ang gawaing ito. Tinataya ng araling ito kung naikintal ba
sa kaisipan ng mga mag-aaral ang mahahalagang termino at konsepto ng
talakayan tungkol sa civil society.
Civil society 1. Ito ang sektor ng lipunan na binubuo ng mga nakikilahok
sa mga kilos protesta, mga lipunang pagkilos, at mga
voluntary organization.
POs 2. Ang samahang ito ay naglalayong protektahan ang interes
ng mga miyembro nito.
NGOs 3. Nilalayon ng samahang ito na suportahan ang mga
programa ng mga grassroots organization.
Local 4. Ipinapakita ng batas na ito ang kahalagahan ng papel na
Government ginagampanan ng mga NGO at PO.
Code
FUNDANGO 5. Ito ang uri ng NGO na nagbibigay ng tulong pinansiyal sa

mga POs para tumulong sa mga nangangailangan.
DJANGO 6. Ito ay nagbibigay suporta sa mga komunidad sa
pamamagitan ng pagbibigay ng ligal at medikal na mga
sertbisyo.
PACO 7. Ito ay binubuo ng mga propesyonal at ng mga galing sa
sektor ng akademiya.
GRIPO 8. Ito ang tawag sa mga PO na binuo ng pamahalaan.
Local 9. Ang layunin ng council na ito ay bumuo ng isang plano

Development para makamit ang kaunlaran ng mga lokal na pamahalaan.
Council
POs 10. Dito kabilang ang mga sectoral group na kinabibilangan ng

kababaihan at kabataan.
375
Gawain 20. Civil Society Organizations Mapping
Ang layunin ng gawaing ito ay matukoy ng mga mag-aaral ang mga
civil society organization na nasa kanilang komunidad. Ito ay unang bahagi
lamang ng gawain na kanilang tatapusin sa kanilang performance task.
Upang maisagawa ang gawain ay sundin ang sumusunod na panuto:
1. Ang mga mag-aaral ay hahatiin sa mga pangkat.
2. Tutukuyin ng mga mag-aaral ang mga civil society organization na
makikita sa kanilang komunidad.
3. Kanilang tutukuyin ang sector ng lipunan na kinakatawan ng mga
samahang ito.
4. Kanilang aalamin ang mga tungkulin at programa ng mga samahang
ito.
5. Mula sa datos na nakalap ay tutukuyin ng mga mag-aaral kung anong
sektor ng kanilang komunidad ang walang representasyon sa mga
samahang ito.

1. Ano-ano ang mga civil society organization ang matatagpuan sa
inyong komunidad?
2. Anong uri ito ng NGO/PO?
3. Anong mga sektor ang kanilang kinakatawan?
4. Ano-ano ang mga tungkulin ng mga civil society organization na ito?
5. Anong sektor sa inyong lipunan ang walang representasyon sa mga
civil society organization?
376
Paksa: Papel ng Mamamayan sa Pagkakaroon ng Mabuting Pamamahala
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa participatory

governance. Maaaring simulan ang pagtalakay sa paksang ito sa
pamamagitan ng pagbibigay ng paliwanag sa terminong participatory
governance. Maaaring kuhanin ang mga paunang kaalaman ng mga mag-
aaral tungkol sa termino. Bigyang-diin ang kahalagahan ng pagsasagawa
ng participatory governance para sa pagbuo ng isang mabuting
pamahalaan.
Gawain 21. My One Minute Essay

Layunin ng gawaing ito na matukoy ang natutuhan ng mga mag-aaral
tungkol sa paksang participatory governance. Sundin ang sumusunod na
panuto.
1. Magsusulat ang mga mag-aaral ng isang “sanaysay” sa loob ng isang

minuto.
2. Ang sumusunod na mga tanong ang magsisilbing gabay sa mga mag-
aaral:
- Ano ang iyong natutuhan tungkol sa paksang participatory
governance?
- Anong tanong ang hindi nasagot pagkatapos ng

talakayan?
3. Pagkatapos ng isang minuto ay hayaan ang mga mag-aaral na

basahin ang kanilang output sa harap ng klase.
4. Pansining mabuti ang sagot ng mga mag-aaral at tingnan kung anong
bahagi ng paksa ang nararapat balikan upang maging malinaw sa
kanila ang pag-unawa sa participatory governance.
377
5. Pansinin din kung ilang mag-aaral ang walang naisulat. Maaari itong
tingnan bilang indikasyon na may bahagi ng talakayang hindi malinaw
sa kanila.
My One Minute Essay
Ano ang iyong natutuhan tungkol sa paksang participatory governance?
Anong tanong ang hindi nasagot pagkatapos ng talakayan?
Mungkahing Gawain
Gawain. 3-2-1 Summary
Ang gawaing ito ay isasagawa pagkatapos ng talakayan sa paksang

participatory governance. Sundin ang sumusunod na panuto.
1. Maglilista ang mga mag-aaral ng tatlong bagay na kanilang natutuhan.

2. Magsusulat sila ng dalawang tanong na nabuo sa kanilang kaisipan
pagkatapos ng talakayan.
3. Magsulat ng isang kahalagahan ng paksang pinag-aralan.
378
Gawain 22. Compare and Contrast Matrix
Layunin ng gawaing ito paghambingin ang dalawang case study ng

participatory governance na tinalakay sa Learner’s Module: ang Porto Alegre,
Brazil at Lungsod ng Naga, Pilipinas. Sundin ang sumusunod na panuto.
1. Ipahambing sa mga mag-aaral ang naging karanasan ng Porto Alegre

at Lungsod ng Naga sa pagsasagawa ng participatory governance.
2. Gamitin bilang batayan ng paghahambing ang mga criteria na
nakalagay sa unang kolum ng compare and contrast matrix.
3. Maaaring talakayin sa buong klase ang kanilang naging sagot sa
gawain.
4. Maaaring gamitin sa talakayan ang pamprosesng mga tanong.
Porto Alegre, Brazil Lungsod ng Naga,

Pilipinas
Layunin Magamit nang husto ang Mapalawak ang papel ng
badyet ng lokal na mamamayan sa pagbuo
pamahalaan upang at pagpapatupad ng mga
matugunan ang mga programa ng bayan
suliraning kinakahrap ng
mga mamamayan
Paraan ng Participatory budgeting Pagbuo ng Naga City
Participatory People’s Council (NCPC)
Governance Participatory budgeting
Epekto Pag-unlad ng antas ng Nagkaroon ng tiwala ang
pamumuhay ng mga pamahalaan at
mamamayan ng Porto mamamayan sa isa’ t isa
Alegre
Nakapagbigay ang Mas naging aktibo ang
pamahalaan ng mas mga mamamayan sa
maraming serbisyo pakikilahok sa mga
programa ng lokal na
Bumaba ang infant pamahalaan.
379
mortality rate ng Porto
Alegre
Papel Nakikisangkot ang Kasama sa pagbuo ng
ng Mamamayan mamamayan sa mga programa/ordinansa
pagbalangkas ng badyet ng lokal na pamahalaan.
ng lokal na pamahalaan
Kasama rin ang Aktibong nakikilahok ang
mamamayan sa pagtaya tao sa pagbuo ng
sa naging paggamit ng participatory budgeting
budget noong nakaraang
taon
Papel Pinalawak ang papel ng Binuksan ang maraming

ng Pamahalaan mamamayan sa oportunidad para maki-
pagbalangkas ng badyet. lahok ang mamamayan
sa pamamahala.
1. Paano nagkakapareho ang paraan ng participatory governance sa

Porto Alegre at sa Lungsod ng Naga?
2. Paano nagkakaiba ang paraan ng participatory governance sa Porto
Alegre at sa Lungsod ng Naga?
3. Ano ang mga kalakasan at kahinaan ng dalawang paraan ng
participatory governance?
4. Paano naipakita ng dalawang paraan ng participatory governance ang
kahalagahan ng mamamayan sa pamamahala?
380
Gawain 23. Tsart ng Mabuting Pamamahala
Subukin ang pag-unawa ng mga mag-aaral tungkol sa kanilang binasa

tungkol sa konsepto ng mabuting pamamahala o good governance sa pamamagitan
ng pagkompleto sa tsart sa ibaba.
Isang paraan ng proseso kung saan ang mga Batay sa sagot ng mag-aaral.
pampublikong institusyon ay naghahatid
pagsasakatuparan ng ng kapakanang pampubliko,
kapangyarihang mangasiwa sa nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng
“economic and social publiko, at tinitiyak na mapangalagaan
resources” ng bansa para sa ang mga karapatang pantao, maging
malaya sa pang-aabuso at korapsyon, at
kaunlaran nito may pagpapahalaga sa rule of law.
ayon sa World Bank ayon sa ayon sa

at IDA OHCHR sariling pagkaunawa
Good Governance
Ano ang dapat gawin Ano ang partisipasyon ng

ng pamahalaan? mamamayan?
Batay sa sagot ng mag-aaral. Batay sa sagot ng mag-aaral.
Gawain 24. Hagdan Patungong Mabuting Pamamamahala
Ang gawaing ito ay naglalayong tukuyin kung iyong naunawaan ang

mahahalagang konsepto ng politikal na pakikilahok. Sundin ang sumusunod
na panuto.
1. Isusulat ng mga mag-aaral ang titik ng wastong salitang matatagpuan

sa kahon ng ladder graphic organizer.
381
2. Ang ladder graphic organizer ay tumutukoy sa iba’t ibang paraan ng
political na pakikilahok ng mga mamamayan mula sa tradisyonal
hanggang sa lumawak na konsepto nito.
3. Pangunahan ang pagwawasto ng kasagutan ng mga mag-aaral.
4. Bilang paglalagom, ipapaliwanag sa mga mag-aaral ang ugnayan ng
mga salitang nasa graphic organizer.
G
F
B E
K I
C N D
M
H L J
O
A
A. advocacy B. paglahok sa C. kilos protesta D. lipunang

campaign civil society pagkilos
E. participatory F. demand sa G. mabuting H. NGOs
governance pamahalaan pamamahala
I. public hearing J. participatory K. pagboto L. POs
budgeting
M. public N. voluntary O. paglahok sa
consultation organizations pagbuo at
pagpapatupad
ng programa
kasama ang
pamahalaan
Pagkatapos linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa

paraan ng politikal na pakikilahok ay hamunin naman sila upang pagnilayan
ang mga kaalamang ito para sa mas malalim na pag-unawa. Ang bahaging
ito ng module ay puno ng mga gawaing susubok sa kritikal na pag-iisip ng
mga mag-aaral. Inaasahang sa pagtatapos ng bahaging ito ay may malalim
nang pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa aralin.
382
Gawain 25. Katangian ng Aktibong Mamamayan
Ang gawaing ito ay pagpapatuloy ng Gawain 3. Sundin ang

1. Atasan ang mga mag-aaral na balikan ang kanilang output sa Gawain
3.
2. Gamit ang natutuhan ng mga mag-aaral sa buong modyul ay atasan
ang mga mag-aaral na baguhin/ayusin/panatilihin ang kanilang
listahan ng mga katangian ng isang aktibong mamamayan.
3. Kanilang ipaliliwanag ang dahlia kung bakit nila
binago/inayos/pinanatili ang mga katangiang nasa listahan.
1. Ano-ano ang mga nabagong katangian ng isang aktibong

mamamayan?
2. Ano-ano naman ang mga katangiang napanatili sa listahan?
3. Ano ang inyong ginawang batayan para sa pagbabago at
pagpapanatiling ito?
Sa huling pagkakataon ay muling balikan ang My IRF Clock. Sa

puntong ito ay atasan ang mga mag-aaral na muling sagutin ang
katanungang “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga isyung
panlipunan sa kasalukuyan?”. Isusulat nila ang kanilang sagot sa bahagi ng
Final.
Ipapansin sa mga mag-aaral kung paano nabago ang kanilang mga

sagot mula sa Initial, Refined, hanggang Final. Tingnan kung nakamit ng
mga mag-aaral ang inaasahan sa kanilang pag-unawa.
383
Final
Initial
Refined
Lagumang Pagsusulit
Gawain: Tama o Mali. Tukuyin kung ang sumusunod na pangungusap ay

Tama. Kung hindi naman ay isulat ang Mali.
1. Ang pagboto ay isang halimbawa ng tradisyonal na paraan ng politikal

na pakikilahok.
2. Ang mga mamamayang lumalahok sa mga kilos protesta, lipunang
pagkilos, at sa mga NGO at PO ay bumubuo sa civil society.
3. Ang mga people’s organization ay tumutukoy sa mga voluntary
organization na naglalayong protektahan ang interes ng mga
miyembro nito.
4. Ang participatory governance ay isang uri ng pansibikong pakikilahok
kung saan ang mga ordinaryong mamamayan ay katuwang ng
pamahalaan sa pagbalangkas at pagpapatupad ng mga solusyon sa
suliranin ng bayan.
5. Ang pagkatatag ng Naga City People’s Council ay naaayon sa
participatory governance.
384
6. Ang politikal na pakikilahok ay ang interaksiyon ng mga ahensiya at
opisyal ng pamahalaan sa corporate sector, civil society organization,
at mga partido politikal.
7. Ang participatory budgeting ay ang proseso kung saan ang mga
pampublikong institusiyon ay naghahatid ng kapakanang pampubliko,
nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng publiko at tinitiyak na
mapangalagaan ang mga karapatang pantao, malaya sa pang-aabuso
at pagpapahalaga sa rule of law.
8. Ang mga voluntary organization ay maaaring NGO o PO.
9. Ang mga grassroot support organization ay naglalalayong tulungan
ang mga people’s organization.
10. Bukod sa mga lobbying ay nagsasagawa rin ng mga advocacy
campaign ang mga NGO.
Gawain: Pagbuo ng Tsart.
Pag-ugnayin ang mga salitang nasa kahon upang makabuo ng mga

pangungusap.
1. Grassroots organization
Grassroot support organization
Civil society
2. Porto Alegre
Naga
Participatory budgeting
3. Mabuting pamamahala
Mamamayan
Politikal na pakikilahok
4. Participatory Governance
Pamahalaan
Mamamayan
5. Transparency
Accountability
Mabuting pamamahala
385
Gawain: Pagsagot sa Tanong. (Understanding Level)
Sagutin ang sumusunod na mga katanungan.
1. Bakit mahalagang ipatupad ang participatory governance sa mga lokal

na pamahalaan?
2. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng civil society sa
pagkakaroon ng mabuting pamamahala?
3. Ano ang papel ng mamamayan sa pagkamit ng mabuting
pamamahala?
ILIPAT/ISABUHAY
Inaasahan na sa pagkakataong ito ay naunawaan na ng

mga mag-aaral ang kinakailangang pag-unawa para sa buong
modyul. Kaya naman, ang gawain sa bahaging ito ay
hahamon sa kanila upang isabuhay ang mga pag-unawa at
kakayahang kanilang natutuhan.
Gawain 27. Case Study: The Final Task

Ang gawaing ito ay pagpapatuloy ng Gawain 20. Unawain ang
sumusunod na panuto para magawa ng mga mag-aaral ang gawain.
1. Atasan ang mga mag-aaral na muling balikan ang Gawain 20 na
may kaugnayan sa isinagawang mapping ng mga NGO at PO sa
kanilang komunidad o barangay.
2. Ang bawat pangkat ay pipili ng isang NGO/PO na nais ipokus sa
gawaing ito. Sa patnubay ng guro o kanilang magulang, hihingi ang
bawat pangkat ng pahintulot na makapanayam sa mga opisyal ng
NGO/PO. Ilahad sa liham ng pahintulot ang dahilan ng panayam at
petsa kung kalian maaaring isagawa ang panayam.
3. Gawing gabay ang sumusunod na pormat sa pagsagawa ng Final
Task, Panayam, at Konklusyon.
386
IMPORMASYON NG PANGKAT
a. Baitang at seksiyon: ______________________________
b. Pangalan ng pangkat: ______________________________
c. Pinuno: _________________________________________
d. Mga Kasapi:
________________________ _______________________
________________________ _______________________
NGO/PO na KAKAPANAYAMIN
a. Pangalan ng NGO/PO: ______________________________
________________________________________________
b. Kasapi ng Komunidad na Kinakatawan:
_________________________________________________
_________________________________________________
c. Adhikain/ adbokasiya ng samahan:
_________________________________________________
_________________________________________________
MGA TANONG SA PANAYAM:
1. Aktibo po ba ang inyong samahan sa kasalukuyan?
2. Nakikipag-ugnayan po ba ang inyong samahan sa pamahalaang

Barangay/Bayan/Lungsod na inyong kinabibilangan?
3. May kinatawan po ba ang inyong samahan sa People’s Council ng

inyong Pamahalaang Barangay/Bayan/ Lungsod?
4. Kung wala po kayong kinatawan sa People’s Council, ano po ang

inyong paraan upang maiparating ang inyong adbokasiya sa mga
opisyal ng pamahalaan?
5. Sa paanong paraan po aktibo ang inyong partisipasyon sa

pamahalaan?
6. May mga pagkakataon po ba na nahihirapan ang inyong samahan

na maiparating ang inyong adbokasiya sa pamahalaan? Bakit?
7. Ano po ang inyong mungkahi upang magkaroon ng boses at higit na

maging aktibo ang inyong partisipasyon sa pamahalaan?
8. May mga paraan po ba kayo na mahikayat din ang iba pang

miyembro ng inyong komunidad na mapabilang sa inyong samahan
at adbokasiya? Ano-ano pong paraan ang inyong
isinagawa/isasagawa?
387
4. Bubuo ang mga masg-aaral ng Evaluation Report tungkol sa
isinagawang panayam. Isaalang-alang ang sumusunod na bahagi sa
paggawa ng ulat:
a. Unang Bahagi – Buod ng Panayam na kinabibilangan ng

mga sagot ng kinapanayam na opisyal ng piniling NGO/PO.
b. Ikalawang Bahagi – Paglahad ng kongklusiyon batay sa
naging partisipasyon ng piniling NGO/PO sa pamahalaan.
c. Ikatlong Bahagi – Pagbigay ng mungkahi/rekomendasyon sa
kung paano higit na mapalalakas ang partisipasyon ng mga
opisyal at miyembro ng piniling NGO/PO sa pamahalaan.
5. Ang sumusunod na mga pamantayan ang gagamitin sa pagmamarka.

6. Isunod ang pag-uulat sa klase.
PAGLALAGOM
Bigyang-konklusyon ang asignatura ng Araling Panlipunan 10 sa
pamamagitan ng pagtalakay sa nilalaman ng paglalagom sa Learner’s
Module. Pinagtitibay dito ang ugnayan ng mga paksang tinalakay sa buong
taon at kung paano tayo makatutulong bilang mamamayan upang bigyang-
katugunan ang mga isyu at hamon sa ating lipunan.
388
Ipasagot ang Panghuling Pagsusulit.
Levels of What Multiple Choice Item Correct Answer

Assessment will I assess? and Explanation
Knowledge Nasusuri ang 1. Anong Artikulo sa D. Artikulo IV

naging pagbabago 1987 Saligang Batas
sa konsepto ng ng Pilipinas
pagkamamamayan nakapaloob ang mga Ang artikulong ito ng
batayan ng pagiging 1987 Saligang Batas
isang mamamayang ay pinamagatang
Pilipino? Pagkamamamayan.
A. Artikulo I
Nakapaloob dito ang
B. Artikulo II
C. Artikulo III mga batayan ng isang
D. Artikulo IV mamamayang
Pilipino.
Pagpapalabas ng
kautusan ng
Pagsasaayos ng Pagdulog sa isang Pagsusuri ng
hukuman na
mga kakailanganing Regional Trial Court hukuman sa
kumikilala sa
dokumento ng hinggil sa ligalidad at
dayuhan bilang
isang dayuhang kahilingan ng isang authenticity ng
mamamayan ng
nasa hustong dayuhang mga isinumiteng
Pilipinas
gulang mamamayan dokumento
Knowledge Nasusuri ang 2. Ang dayagram sa B. naturalisasyon

naging pagbabago itaas ay nagpapakita
ng isang prosesong Itinadhana ng 1987
sa konsepto ng
may kaugnayan sa Saligang Batas ng
pagkamamamayan pagkamamamayan ng Pilipinas ang
isang tao. Anong ligal naturalisasyon ng
na proseso ito?
isang dayuhan. Ang
ipinapakita sa
dayagram ay ang ligal
A. ekspatrasyon na paraan ng
B. naturalisasyon pagsasagawa nito.
C. pagtatakwil
D. repatrasyon
389
Knowledge Nasusuri ang 3. Batay sa Facilitator’s C. militance at
bahaging Manual on Human pagkukusa
ginagampanan ng Rights Education
mga karapatang (2003), ano ang Pinakamataas na
pantao upang pinakamataas na antas antas ang may
matugunan ang ng kamalayan sa pag- kamalayan, aktibo, at
iba’t ibang isyu at unawa at malayang
hamong panlipunan pagsakatuparan ng pagtatanggol sa mga
mga karapatang karapatang pantao
pantao ng mga
mamamayan?
A. kawalan ng
pagkilos
B. limitadong
pagkukusa
C. militance at
pagkukusa
D. pagpapaubaya at
pagkakaila
Knowledge Napahahalagahan 4. Si Patrick ay A. Magparehistro at

ang papel ng isang nagdiwang ng bumoto
mamamayan para kaniyang
sa pagbabagong ikalabingwalong taong Itinatadhana sa 1987
panlipunan kaarawan. Bilang Saligang Batas ng
regalo sa kaniyang Pilipinas na ang mga
sarili, nagtungo siya sa mamamayan na may
tanggapan ng edad 18 pataas ay
COMELEC may karapatang
(Commission on makilahok sa ano
Elections) sa kanilang mang uri ng
siyudad upang eleksiyong
magpatala at pampamahalaan.
makilahok sa pagpili ng Tungkulin ng bawat
mga susunod na mamamayan na
mamumuno sa makilahok sa
kanilang lugar. Anong eleksiyon upang
tungkulin ng mabigyan siya ng
390
mamamayang Pilipino pagkakataon na
ang kaniyang pumili ng nararapat
ginampanan? na mga pinuno ng
pamahalaan.
A. Magparehistro at
bumoto
B. Pagiging matapat
sa Republika ng
Pilipinas
C. Pakikipagtulungan
sa mga may
kapangyarihan
D. Gumawa ng mga
kapaki-pakinabang
na gawain
Knowledge Napahahalagahan 5. Ito ay uri ng B. non-governmental

ang papel ng isang boluntaryong organization
mamamayan para organisasyon ng civil
sa pagbabagong society na ang layunin
panlipunan ay tumulong sa mga Ang mga NGO o
programa ng mga grassroot support
grassroots organization ay
organization. naglalayon
A. civil society suportahan ang mga
B. non-governmental programa ng mga
organization people’s organization
C. people’s o grassroots
organization organization.
D. trade union
Process/ Nasusuri ang 6. Sino sa sumusunod D. Lahat ng

Skills naging pagbabago ang maituturing na nabanggit
sa konsepto ng isang mamamayang
pagkamamamayan Pilipino batay sa Lahat ng situwasiyon
Saligang-batas ng na binanggit ay
1987 ng Pilipinas? nakabatay sa 1987
A. Si James na Saligang Batas.
sumailalim sa
391
proseso ng
naturalisasyon.
B. Si Samantha na
ang kaniyang mga
magulang ay
parehong mga
Pilipino.
C. Si Ramon na
ipinanganak noong
Pebrero 2, 1969 na
ang ina ay Pilipino
at piniling maging
Pilipino.
D. Lahat ng nabanggit.
Process/ Nasusuri ang 7. Alin sa sumusunod na B. Si Rowel na

Skills naging pagbabago sitwasyon ang naging pangulo ng
sa konsepto ng nagpapakita ng kooperatiba ng
pagkamamamayan lumawak na konsepto kanilang barangay.
ng
pagkamamamayan?
Walang masama sa
A. Si Michael ay ginawa ni Rowel.
lumahok sa Ngunit, ang ginawa
HARIBON nina Michael, Edna, at
Foundation. Angelo ay
B. Si Rowel na naging nagpapakita na
pangulo ng mayroon silang
kooperatiba ng magagawa para
kanilang barangay. mapagbuti ang
C. Si Edna na kapakanan ng buong
nagpakita ng bayan.
matinding pagtutol
sa mga katiwalian
sa pamahalaan.
D. Si Angelo na
kasama ng mga
opisyal ng
pamahalaan na
bumabalangkas ng
392
mga programa
para sa bayan.
Process/ Natatalakay ang 8. Ano ang C. Nakapaloob din sa

Skills pagkabuo ng mga pinakaangkop na UDHR ang
karapatang pantao interpretasyon sa pagpapahalaga
batay sa Universal larawan sa ibaba?
nito sa mga
Declaration of
Human Rights at karapatan ng mga
Saligang Batas ng bata.
Pilipinas ng 1987
Ang mga binalangkas

na karapatang pantao
sa UDHR ay para sa
bawat indibidwal:
maging bata man o
matanda.
A. Kabilang ang mga

bata sa
pagbalangkas ng
UDHR.
B. Sila ang mga
batang nakinabang
sa mga karapatang
pantaong nakatala
sa UDHR.
C. Nakapaloob din sa
UDHR ang
pagpapahalaga
nito sa mga
karapatan ng mga
bata.
D. Limitado ang mga
binalangkas na
karapatan ng mga
bata batay sa
UDHR.
Process/ Napahahalagahan 9. Ano ang A. Dapat tahakin ng

Skills ang aktibong pinakaangkop na bawat Pilipino ang
pakikilahok ng konklusyon batay sa aktibong
393
Aktibong pagtatanggol
sa karapatang pantao
mamamayan batay diyagram pagtatanggol sa
sa kanilang taglay karapatang
na mga karapatang pantao.
pantao
Ang pataas na arrow

ay sumisimbolo sa
daang nararapat
tahakin ng mga
Pilipino mula
pagpapaubaya sa
A. Dapat tahakin ng
bawat Pilipino ang paglabag ng
aktibong karapatang pantao
pagtatanggol sa tungo sa aktibong
karapatang pagtatanggol sa
pantao. karapatang pantao.
B. Mas mapayapa
ang pamumuhay
ng tao kung nasa
antas ng
pagpapaubaya sa
paglabag ng
karapatan.
C. Pantay ang antas
ng pag-unawa ng
kanilang mga
karapatang
pantao.
D. Madaling tahakin
ang daan tungo sa
aktibong
pagtatanggol sa
karapatang
pantao.
Process/ Natatalakay ang 10. Alin sa sumusunod D.

Skills pagkabuo ng mga ang may akmang
karapatang pantao flowchart tungkol sa E. 2 1 3 4
batay sa Universal pagkabuo ng mga

Declaration of karapatang pantao
Human Rights at tungo sa pagbuo ng Ayon sa teksto,
394
Saligang Batas ng Bill of Rights sa unang naganap ang
Pilipinas ng 1987 Saligang-batas ng Cyrus’s Cylinder,
1987 ng Pilipinas? sunod ang Magna
Carta, UDHR, at ang
1. Magna Carta Bill of Rights ng
2. Cyrus’ Cylinder
3. UDHR Pilipinas.
4. Bill of Rights ng
Pilipinas
A. 1 2 3 4
B. 2 3 1 4
C. 1 3 2 4
D. 2 1 3 4
Process/ Natatalakay ang 11. Si Lina ay isang D. People’s

Skills mga epekto ng magsasaka na mag- Organizations
pakikilahok ng isang nagtataguyod sa
mamamayan sa kaniyang tatlong anak.
kabuhayan, politika, Nais niyang lumahok Ang People’s
at lipunan sa isang samahan na Organization ay ang
magtataguyod ng uri ng voluntary
karapatan ng mga organization na
magsasakang katulad
itinataguyod ang mga
niya. Alin sa
sumusunod ang karapatan ng sektor
nararapat niyang na kinabibilangan ng
salihan? mga miyembro nito.
A. Funding-Agency
NGOs
B. Grassroot Support
Organizations
C. Non-Governmental
Organizations
D. People’s
395
Organizations
Process/ Natatalakay ang 12. Tingnan ang diyagram

Skills mga epekto ng sa ibaba at sagutin
pakikilahok ng ang tanong.
mamamayan sa
kabuhayan, politika, Anong proseso ang
at lipunan ipinapakita ng
diyagram?
Paglahok sa iba’t Paglahok sa talakayan,
People’s Council ibang konsehong pagpanukala, at
NGO pagboto sa mga batas
panlungsod
B. Participatory
A. Participatory Governance ng
Budgeting ng
Naga
Naga
B. Participatory Ang diyagram ay
Governance ng tumutukoy sa proseso
Naga ng pagsasagawa ng
C. Participatory participatory
Budgeting ng governance sa Naga
Porto Alegre na pinasimulan ni
D. Pagbuo ng Council Jesse Robredo.
of Fora of
Delegates ng
Porto Alegre
Under- Naipaliliwanag ang 13. Basahin at unawain C. mapanagutan

standing mga katangiang ang talata sa ibaba:
dapat taglayin ng Kung ang isang
isang aktibong Dahil mahal ko ang mamamayan ay
mamamayan na Pilipinas, mapanagutan,
nakikilahok sa mga diringgin ko ang payo ng gagawin niya ang
usapin at gawaing aking magulang, mga aksiyon na
pansibiko susundin ko ang tuntunin sinasabi sa talata na
ng paaralan, halaw mula sa
tutuparin ko ang tungkulin Panatang
ng mamamayang Makabayan. Isa sa
makabayan: mga katangian ng
396
naglilingkod, nag-aaral at mapanagutang
nagdarasal mamamayan ay ang
ng buong katapatan pagtupad sa kaniyang
mga tungkulin at
Ang talata na iyong paglilingkod sa
binasa ay halaw mula sa bayan.
bagong version ng
Panatang Makabayan.
Anong katangian ng
isang mamamayang
Pilipino ang inilalarawan
dito?
A. produktibo
B. makatao
C. mapanagutan
D. malikhain
Under- Nasusuri ang 14. Bakit kailangang C. Upang mabatid

standing naging pagbabago matiyak ng isang tao niya ang kaniyang
sa konsepto ng ang ligalidad ng mga karapatan at
kaniyang
pagkamamamayan tungkulin
pagkamamamayan sa
isang bansa?
Nakabatay sa
A. Upang magkaroon pagkamamamayan ng
siya ng
isang nilalang sa
pagkakakilanlan
B. Upang matiyak ang isang bansa ang
kaniyang mga kaniyang mga
tungkulin at karapatan at
pananagutan tungkulin. May
C. Upang mabatid pagkakaiba ang
niya ang kaniyang karapatan at tungkulin
mga karapatan at
ng isang mamamayan
tungkulin
D. Upang maigawad batay sa bansa kung
sa kaniya ang mga saan siya kinikilala
pribilehiyo na bilang isang
dapat niyang mamamayan.
matamasa
397
Under- Naipaliliwanag ang 15. Nabasa mo sa isang D. Magbibigay ng
standing mga katangiang pahayagan ang mga proyektong
dapat taglayin ng patuloy na paghihirap pangkabuhayan
ng mga pamumuhay upang may
isang aktibong
sa isang pamayanan. mapagkakitaan
mamamayan na Karamihan sa mga ang mga
nakikilahok sa mga mamamayan ay hindi mamamayan.
usapin at gawaing tumutupad sa kanilang
pansibiko mga tungkulin at
pananagutan, mataas Sa pamamagitan ng
din ang bilang ng pagbibigay ng
paglabag ng proyektong
karapatang pantao. pangkabuhayan ay
Dahil dito, hindi maaaring mabawasan
naisusulong ng mga ang di pagtupad sa
mamamayan ang mga tungkulin at
kabutihang panlahat at pananagutan nila sa
ang pambansang lipunan sapagkat
interes. Kung ikaw mayroon na silang
ang magiging pinuno mapagkukunan ng
ng pamayanan na ito, kabuhayan.
ano ang iyong Kadalasan kasi, ang
gagawin? mga hindi tumutupad
sa tungkulin at
A. Magpapatupad ng pananagutan ay
mga mabibigat na yaong walang
parusa upang maayos na
mapasunod ang hanapbuhay.
nasasakupan.
B. Hihikayatin ang
mga mamamayan
na maging maging
produktibo at
makiisa sa mga
produktibong
gawain.
C. Magsasagawa ng
pag-aaral ukol sa
mga paglabag sa
karapatang pantao
na nagaganap sa
lugar.
D. Magbibigay ng mga
proyektong
398
pangkabuhayan
upang may
mapagkakitaan ang
mga mamamayan.
Under- Nasusuri ang 16. Alin sa sumusunod na A. Pagbigay sa mga

standing bahaging sitwasyon ang manggagawa ng
ginagampanan ng nangangailangan ng karapatang
pagtugon at aktibong magtatag ng
mga karapatang
pagtatanggol sa unyon upang
pantao upang karapatan pantaong mapangalagaan
matugunan ang patungkol sa isyung ang kanilang
iba’t ibang isyu at pang-ekonomiya? kondisyon sa
hamong panlipunan trabaho.
A. Pagbigay sa mga
manggagawa ng
karapatang Akma ang sitwasyon
magtatag ng unyon at karapatang-pantao
upang patungkol sa isyung
mapangalagaan pang-ekonomiya.
ang kanilang
kondisyon sa
trabaho.
B. Pagkaloob sa mga
piling lalaking
kawani ng isang
kompanya ng
karapatang
makamit ang
promosyon.
C. Pagtanggi sa mga
Pilipinong
makapagtrabaho sa
ibang bansa sa
kabila ng pagiging
ligal ang paraan ng
pagkuha ng
trabaho.
D. Pagbigay ng
karapatang
magsawalang-kibo
laban sa mga
tiwaling opisyal ng
pamahalaan.
399
Under- Napahahalagahan 17. Ano ang taglay ng C. Taglay ng bansang
standing ang aktibong isang bansang may ito ang
pakikilahok ng mamamayang aktibo mamamayang may
mamamayan batay mataas na
at malayang
sa kanilang taglay pagpapahalaga sa
na mga karapatang nagtatanggol sa sarili at
pantao kanilang karapatang katarungang
pantao? panlahat.
A. Taglay ng bansang
ito ang Kinakikitaan ng
mamamayang may mataas na
karahasan sa pagpapahalaga at
lipunan dahil sa katarungang panlahat
pagiging aktibo sa ang
lipunan. mamamayang aktibo
B. Taglay ng bansang at malayang
ito ang nagtatanggol sa
mamamayang may kanilang karapatang
hangaring kontrolin pantao. Hindi ito
ang pamahalaan. dapat magbunga ng
C. Taglay ng bansang karahasan, labis na
ito ang pagkontrol sa
mamamayang may pamahalaan.
mataas na
pagpapahalaga sa
sarili at
katarungang
panlahat.
D. Taglay ng bansang
ito ang
mamamayang
patuloy na
naghahangad na
mahigitan ang
karapatan ng
pamaha-laang
mangasiwa sa
bansa.
Under- Natatalakay ang 18. Ang sumusunod ay D. Maaaring palitan ng

400
standing mga epekto ng mga mabuting dulot civil society ang
pakikilahok ng ng paglahok sa civil ating pamahalaan
mamamayan sa society MALIBAN sa kung ang huli ay
naging mapang-
mga gawaing isa.
abuso.
pansibiko sa
A. Mas nagiging mulat
kabuhayan, politika, Ang civil society ay
ang mamamayan
at lipunan sa kalagayan ng hiwalay sa estado.
lipunan. Walang mekanismo
B. Naipararating natin ang civil society para
ang ating mga mapalitan ang
hinaing at pamahalaan sa
pangangailangan pagpapatakbo ng
sa pamahalaan. isang estado.
C. Nabibigyang pansin
ang kapakanan ng
iba’t ibang pangkat
sa ating lipunan.
D. Maaaring palitan ng
civil society ang
ating pamahalaan
kung ang huli ay
naging mapang-
abuso.
Under- Nasusuri ang mga 19. Gaano kahalaga ang D. Imposible ang
standing elemento ng isang accountability at pagkakaroon ng
mabuting transparency sa isang mabuting
pamamahala? pamahalaan kung
pamahalaan
walang
A. Magkakaroon pa rin transparency at
ng mabuting accountability.
pamahalaan kahit
wala ang dalawang
ito. Hindi magkakaroon
B. Ang dalawang ito ng mabuting
lamang ang pamamahala kung
mahalagang walang mga opisyal
element upang na mapanagutan sa
magkaroon ng kanilang tungkuling
isang participatory sinumpaan at kung
governance. hindi ito bukas sa
C. Ang dalawang ito mamamayan.
lamang ang
401
mahalagang
elemento upang
magkaroon ng
isang mabuting
pamahalaan.
D. Imposible ang
pagkakaroon ng
isang mabuting
pamahalaan kung
walang
transparency at
accountability.
Under- Napahahalagahan 20. Bakit mahalaga ang B. Nagiging katuwang

standing ang papel ng pakikilahok ng ng pamahalaan
mamamayan sa mamamayan sa ang mamamayan
pamamahala ng pamamahala ng isang
upang makabuo
isang komunidad komunidad?
ng mga
A. Nabibigyan nang karampatang
higit na solusyon sa mga
kapangyarihan ang hamon ng lipunan.
mamamayan upang
tuwirang
mangasiwa.
B. Nagiging katuwang
ng pamahalaan ang
mamamayan upang
makabuo ng mga
Ito ang pangunahing
karampatang
solusyon sa hamon layunin ng
ng lipunan. participatory
C. Binibigyang-diin nito governance.
ang “elitist
democracy” kung
saan nagmumula
ang pasya sa mga
opisyal ng
pamahalaan.
D. Magkasamang
binabalangkas ng
pamahalaan at ng
402
mamamayan ang
badyet ng
komunidad.
403

TG Ap10 4 21 17

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TG Ap10 4 21 17

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GABAY NG GURO

PANIMULA: ISYU AT HAMONG PANLIPUNAN

A. MGA PAMANTAYAN SA PAGKATUTO

MGA ARALIN KASANAYANG PAMPAGKATUTO

Mahalagang isaalang-alang ng guro na ang bahaging ito ng ay ginawa

Inaaasahan na ang mahusay na pagkatuto ng mga mag-aaral sa

Yugto ng Uri ng Pagtataya

Gawain 2: Timbangin Mo Formative

Gawain 4. Modified True or False Formative

Gawain 5. Personal o Panlipunan? Formative

Gawain 6. Pangatuwiranan mo! Formative

Pagnilayan at Gawain 7. Awit-Suri Formative

C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO

Tatalakayin sa kabuuan ng asignaturang ito ang mga isyu at hamon sa

Level What will I Multiple Choice Correct

Halaw sa National Statistics Coordinating Board (NSCB), 2013

2. Ipinakikita sa talahanayan ang C. Ang

pamahalaan na mabigyan ng solusyon Ang mga isyu

4.Batay sa talata, ano ang

A. Isang pampublikong bagay ang

Kaya para sa mga kabataang Pinoy, huwag tayong magbulagbulagan sa mga

5. Batay sa talata, ano ang bahagi C. Maging

Aralin/ Pamantayan sa Pagkatuto Knowledge Process/ Understanding Total

Isyu at Hamong Panlipunan

Natatalakay ang katuturan ng lipunan 1 1

Nasusuri ang istrukturang panlipunan 1 1

Nasusuri ang kultura bilang 1 1

Naipaliliwanag ang pagkakaiba at 1 1

Nasusuri ang bahagi ng bawat isa sa 1 1

Ang Gawain 1 ay “Headline- Suri”. Ipasusuri ng guro ang ilang

Sundin ang sumusunod na panuto sa pagsasagawa ng gawain.

P18.4B in ‘Yolanda’ emergency aid distributed late

Sangunian: Joey A. Gabieta. Inquirer. net. Retrieved April 4, 2016.

DOLE order ending contractualization expected

13 NO TO ENDO. Workers belonging to the Nagkaisa Coalition march to Mendiola in Manila

Sanggunian: Pasion, 2017. Rappler.com. Retrieved February 10, 2017

Sanggunian: Sawatzky, 2016). cnn.com. Retrieved February 10, 2017

1. Ano-ano ang pananaw ng inyong grupo sa headline na napunta sa inyo?

3. Bakit mahalaga na maunawaan mo ang iba’t ibang isyung panlipunan?

Mungkahing Gawain. Larawan- Suri

Suliraning Personal Suliraning Panlipunan

Sa bahaging ito ng aralin, inaasahan na matututuhan ng mga

_A_1. A. Ang lipunan ay tumutukoy sa mga taong sama-samang naninirahan

_A_3. A. Ang lipunan ay binubuo ng mga institusyon. Tumutukoy ito sa

_D_4. A. Maituturing ang pamilya bilang isang halimbawa ng secondary

Gawain 3. Photo Essay

Batay sa ginawang pagtalakay sa paksa, sagutin ang inihandang

Tama 1. Ang kultura ay tumutukoy sa kahulugan at paraan ng pamumuhay

Matapos ang pag-unawa sa mga tekstong inihanda tungkol sa lipunan

Gawain 5. Personal o Panlipunan?

Sa bahaging ito ay inaasahang may lubos nang kaalaman ang mga

2. Pangkatan ang paggawa sa gawaing ito.

Panuto: Gamit ang Venn diagram ay ibigay ang pagkakatulad at

pagkakaiba ng isyung personal at isyung panlipunan.

Gawain 6. Pangatuwiranan mo!

Tatayain sa pamamagitan ng gawain na ito ang pag-unawa ng mga

1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment.

Panuto: Basahin ang mga situwasyon sa unang kolum. Ipaliwanag ang

Kung gayon, masasabi ko na ang Isyung Panlipunan ay

Sa bahaging ito, gagabayan mo ang mga mag-aaral sa

Ipasuri sa mga mag-aaral ang awit na “Pananagutan”. Makabubuting

________________ Tayong lahat ay may pananagutan ________________

Upang mataya ang kaalaman ng mga mag-aaral sa paksang tinalakay,

Tayong lahat ay may pananagutan

Social Group2. Tumutukoy sa dalawa o higit pang taong may

_Status3. Tumutukoy sa posisyong kinabibilangan ng isang

_Norms6. Tumutukoy ito sa mga asal, kilos, o gawi na binuo at

Simbolo8. Ang paglalapat ng kahulugan sa isang bagay ng mga

_Paniniwala_10. Tumutukoy sa mga kahulugan at paliwanag tungkol