‫مساوات‬

‫مساوات‬

‫د خربو او وینا اساس او بنسټ پر مساوات اېښودل سوی دئ‪ .‬مساوات هغه وخت رامنځ ته کيږي‪ ،‬چي لفظ او معنی برابره وي‪.‬‬
‫په الفاظو او معاين کي دقت او له حشوې او زایدو الفاظو ځان ساتنه د معنا د روښانتیا‪ ،‬رسايي او د اغېزې ښندلو المل ګرځي‪.‬‬
‫دا سمه ده‪ ،‬چي مساوات برابري ته وايي او په عادي سبک کي خربو او لیک کي غوره او ارزښتمن دی‪ ،‬خو د ځينو بالغي پوهانو‬
‫په اند په ادبياتو کي ډېر کم وررسه مخامخ کیږو؛ ځکه ادب د ترغیب‪ ،‬عواطفو او تاثر دنیا ده او باید په ښکيل اغراق يې ښه والی‬
‫او بدوالی غوره منعکس يس‪ .‬له دې کبله او په غالب ګومان يا له هرني ايجاز رسه مخ يو او بیا له هرني اطناب رسه‪.‬‬

‫په ایجاز کي ذهن د لیکوال په متخیل کالم غوړېږي او پراخېږي او په اطناب کي له هرني انځورونو او تکرارونو څخه پر وجد او‬
‫خوند راځي؛ نو مساوات په بنسټیز ډول په غیر اديب‪ ،‬لکه؛ تاریخي‪ ،‬علمي سبکونو پورې اړوند دئ‪ ،‬د بېلګې په ډول؛ د یوې‬
‫اصطالح او علمي موضوع په اړه بحث‪ .‬دا خربه د نظر تر بریده سمه ده‪ ،‬خو په ادبیاتو کي مساوات ډېري بېلګي لري‪ .‬رحامن‬
‫بابا چي په پښتو ادب کي د یوه ځانګړي اديب ښوونځي رسالری دئ‪ .‬شعرونه يې زیاتره پر مساوات را څرخي او دا ځکه د سهل‬
‫ممتنع تر هرني مقامه لوړ سوي دئ‪ .‬په دې باب د رحامن بابا له شعره ډېري بېلګي وړاندي کوالی سو؛ لکه‪:‬‬

‫ته شها يې شــــــــــــکر لب‬

‫ګل رخســـار يې سیم غبغب‬

‫په نادرو کــــــــــــــــي نادره‬

‫په عجبـــــــــــــو کي عجب‬

‫او یا لکه‪:‬‬

‫لکه سیند د اباسین په غورځنګ درومي‬

‫هسې يون دی په تلوار تلوار د عمـــــــر‬

‫یا هم‪:‬‬

‫هم نغمې کاندې هم رقص کا هم خاندي‬

‫د رحمن په شعـــــــــــــــر ترکي د باګرام‬

‫يو بلیغ شخص د خپل مايف الضمري يعني هغه معنا او مفهوم چي په زړه کي يې لري‪ ،‬د اظهار لپاره له درې الرو ایجاز‪ ،‬اطناب‬
‫او مساوات څخه کار اخيل‪ ،‬خو دا اړینه ده‪ ،‬چي په کښې به د مخاطب وضعیت او د خربې ځای او مناسبت په پام کي نیيس‪.‬‬
‫د مساوات په ډول له يوې خربي که کوم ټکی حذف يس‪ ،‬د وینا جوړښت ته زیان اوړي او که کوم لفظ زیات يس‪ ،‬زاید بلل‬
‫کيږي‪ .‬که ځیر سو په مساوات کي الفاظ او معنا یو تر بله په یوه کچه وي‪ .‬د بالغت د پوهانو په اند د ایجاز او اطناب د تشخیص‬
‫لپاره اصل معیار مساوات دئ‪ ،‬ځکه الفاظ او معناوي يو پر بل زیايت نه وي‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫په ادب کي د مساوات اړتیا‬

‫د بالغت پوهانو په اند مساوات د ایجاز او اطناب لپاره د مقیاس او معیار حیثیت لري‪ .‬په دې معنا که کومه خربه لنډه وي‪ ،‬ایجاز‬
‫او که له مساوات ډېره وي‪ ،‬اوږده وي؛ نو اطناب دئ‪ .‬مساوات د اطناب پر وړاندي ایجاز ته ډېر نژدې ښکاري او کله کله خو‬
‫دايس کيږي‪ ،‬چي په يوه جمله او یا مرسه کي مساوات او ایجاز دواړه وي‪.‬‬

‫د مساوات او ایجاز د ګډون سرت توکی کنایه ده‪ ،‬چي سرت بالغي ارزښت لري؛ لکه د عريب کثري الرماد‪ ،‬یعني د نغري ايرې يې‬
‫ډيري دي‪ ،‬نو کثیر الرماد د ډېرږ ایرو کور‪ ،‬نو د کوم کور چي ایرې ډېرې وي‪ ،‬هلته خاشاک ډېر سوځي ډېر اور بلوي‪ ،‬ډېر اور‬
‫بلول د ډېر پخيل په معنی دئ او کوم کور چي ډېر پخلی کوي‪ ،‬د هغوي میلامنه هم ډېر وي‪ .‬ډېر مېلامنه لرل سخاوت‪ ،‬بخشش‬
‫او د سخیانو کار دئ‪ .‬اوس چي د (کثیر الرمادو) الفاظو ته ګورو؛ نو معنا يې ډېري ایرې او مساوات دئ‪ ،‬خو که معنا ته يې پام‬
‫واړوو؛ نو وینو چي ډېره زیاته معنا په ډېرو لږو الفاظو کي ځای سوې ده‪ .‬ځکه دا کنایه بعیده ده او مطلب ترې په ډېرو واسطو‬
‫الس ته راځي؛ نو د معنا له مخي ایجاز سو او په دې توګه په پورته جملو کي ایجاز او مساوات دواړه تر سرتګو کيږي؛ لکه‪:‬‬

‫د قبول ګويت به پوه په لیمه کيږدي‬

‫که هجري په دا هرن وایي اعجاز کړم‬

‫( ګوتې په ليمه اېښودل) اصطالح او د قبول‪ ،‬تسلیم او اطاعت لپاره کنایه ده‪ .‬ګويت په لیمه اېښودل‪ ،‬د هجري شعري اعجاز‬
‫منل دي‪ ،‬چي مساوات سو‪ ،‬خو ایجاز ځکه دئ‪ ،‬چي ډېره زیاته معنا په لږو کلمو کي ځای سوې ده‪.‬‬

‫زړونه د کتونکــــــــو په نظر نظر کي يويس‬

‫ستا د تورو سرتګو دا د سپنې ورځي غال ده‬

‫د لري پښتونخوا شاعر ارواښاد ويل محمد توپان د خپل محبوب تګالره له ټويل نړۍ څخه جال بويل‪ ،‬ځکه نور غله خو د شپې‬
‫په توره تیاره کي غال کوي‪ ،‬خو دا په سپینه ورځ غال کوي‪ .‬مالک ور ته ګوري او په کتو کتو کي ترې زړه وړي او د بچېدلو ځواک‬
‫يې نه لري‪.‬‬

‫د دې شعر لفظونه نه د مطلب یعنې معنا څخه لږ دي او نه ډېر‪ ،‬نو ځکه يې مساوات بولو‪ .‬د نظر نظر تکرار‪ ،‬د سپین او تور تضاد‬
‫او د (سپنې ورځې غال) محاورې دا شعر د بالغت لوړ مقام ته رسولی دئ‪ ،‬ځکه ویالی سو‪ ،‬چي مساوات د ایجاز او نورو بالغي‬
‫توکو غوندي په شعر او هرني نرث کي اړین دئ؛ تر دې چي که اطناب البته د تطویل پر ضد كه د الزم څرګنداوی لپاره څو‬
‫مرسی یا جملې وي‪ ،‬هلته هم د مساوات خيال ساتل اړین دي‪ .‬دا درې توکي که څه هم بېالبېل تعریفونه لري‪ ،‬د ښکال او هرن‬
‫په رغاوي کي يې دنده رشیکه ده‪.‬‬

‫او دا خربه سمه نه ده‪ ،‬چي مساوات یواځي په علمي او تاریخي لیکنو کي اړین دي‪ .‬معنا په برابرو الفاظو ادا کول هرن دئ او‬
‫(( خري الكالم ما قل و دل ))‪.‬‬

‫مساوات د اختصار په ډول‬

‫کله چي بلیغ لیکوال د کالم د افادې لپاره لږ کالم وړاندي کړي‪ ،‬چي مفهوم يې زیات وي‪ .‬لکه رحامن بابا چي وايي‪:‬‬

‫ښه ده ښه ده دا دنیا‬

‫‪2‬‬
 ‫چي توښه ده د عقبی‬

‫په دنیا کي بدي نشته‬

‫که بــــدي نه وي له تا‬

‫د پورته بیتونو کلامت کم دي‪ ،‬مګر خورا پراخ مفهوم لري‪.‬‬

‫بې اختصاره مساوات‬

‫هغه مساوات دي‪ ،‬چي عام خلګ ئې په خپلو خربو کي کاروي‪ .‬ځيني متلونه‪ ،‬وراشې او نور په کښي شامل دي‪.‬‬

‫مثال‪ :‬غر که لوړ دئ‪ ،‬پر رس الر لري‪ .‬کله چي یو څوک د ستونزو په اړه ږغیږي او بیا مخاطب ته د ستونزو د حل لپاره اطمینان‬
‫ورکوي او مقابل د ستونزو په مقابل کي مقاومت ته هڅوي‪ ،‬نو بیا دغه پورته متل د ثبوت لپاره وايي او مقابل هم قناعت کوي‪.‬‬

‫که چیري یو مفهموم په لنډو کلمو کي وړاندي يس او همدا کلمې سم پیغام ونه لیږدوې‪ ،‬اخالل بلل کیږي او د بالغت پوهانو‬
‫په نظر غیر مجاز دئ‪ ( .‬ناګار‪۳۳۳ -۹۴۳ ،۷۹۳۱ ،‬مخونه)‪.‬‬

‫(ناګار‪ ،‬فضل ويل‪۷۹۳۱( .‬ل)‪ .‬معاين‪ :‬جالل آباد‪ :‬میهن خپرندویه ټولنه‪.‬‬

‫‪3‬‬