‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫( پاڼه ‪) 2‬‬ ‫کاظم خان شیدا ‪:‬‬

‫‪ ‬کاظم خان شیدا د افضل خان ختک زوی د اشرف خان ختک لمسی او د خوشحال خان ختک کروسی ده ‪.‬‬
‫‪ ‬د کاظم خان شیدا زوکړې کال ‪ 1135‬هجری قمری اټکل شوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬د کاظم خان شیدا ژوند تر ‪ 1194‬هجری قمری کال پوړې یقینې دی‪.‬‬
‫( پاڼه ‪) 6‬‬ ‫خوشحال خان خټک ‪:‬‬
‫‪ ‬خوشحال خان ختک د شهباز خان ختک زوی و ‪.‬‬
‫‪ ‬خوشحال خان خټک په ‪ 1022‬هجری قمری د پښتو نخوا په سرای اکوړه کې زیږېدلی و‪.‬‬
‫‪ ‬خوشحال خان خټک په ‪ 1100‬هجری قمری کال کې د ‪ 87‬کلونو په عمر مړ دې‪.‬‬
‫‪ ‬دخوشحال خان ختک آثار نومونه ‪ :‬اشعار و کلیات ‪ ،‬دستار نامه ‪ ،‬طب نامه ‪ ،‬فراقنامه او فضل نامه ‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 9‬تر ‪) 11‬‬ ‫عبدالرحمن بابا ‪:‬‬
‫‪ ‬عبدالرحمن بابا په ‪ 1042‬هجری قمری کال کې د پښتو نخوا پیښور ښار د بهادر په کلی کې نړی ته‬
‫ستړګې پرانیستی دي‪.‬‬
‫‪ ‬لومرنی دینی علوم په خپل کلی او شاوخوا سیمو کی لوستی وو ‪ ،‬د عبدالرحمن بابا په شعرونوکی دینی ‪،‬‬
‫اخالقی او نورو تولنیزو مسایل شامل وو ‪.‬‬
‫‪ ‬دعبدالرحمن بابا د شعرونو دیوان په افغانستان او پشتونخوا کی چاپ شوی ده ‪.‬‬
‫‪ ‬عبدالرحمن بابا په ‪ 1128‬هجري قمري مړ دی ‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 19‬تر ‪) 24‬‬ ‫پښتو نحوه ‪:‬‬
‫‪ ‬نحوه عربي کلمه ده لغوی معنا یې الره روش او طرز دی ‪ .‬په اصطالح کې د ګرامر هغه برخه ده چې په‬
‫جمله کی د کلمو مطابقت ‪ ،‬اریکو ‪ ،‬ترتیب او ترکیب په هکله بحث کوی ‪.‬‬
‫نحوي واحدونه ‪ :‬د یوې ژبې تر تولو کوچنی واحد ‪ ،‬چی د وېشلو وړ نه وي نحوی‬
‫واحدونه ورته وایي‪.‬‬
‫ترکیب ‪ :‬هم د نحوي واحدونو له جملې څخه دی ‪ ،‬ترکیب د دوو یا زیاتو خپلواکو او نا خپلواکو کلمو ټولګه‬
‫ده‪.‬‬
‫‪ ‬ترکیبونه په اسمي او فعلي ترکیبونه ویشل کیژي ‪ .‬اسمي ترکیبونو اساسي برخه یي اسم یا نوم جوروی ‪.‬‬
‫‪ ‬فعلي ترکیبونو اساسي برخه یي فعل وي ‪ .‬اسمي ترکیبونه دېر دولونه لري لکه ‪ :‬اضافي ترکیبونه ‪،‬‬
‫توصیفي ترکیبونه ‪ ،‬عددي ترکیبونه ‪ ،‬قیدی ترکیبونه ‪ ،‬تاکیدی ترکیبونه او اداتي ترکیبونه ‪.‬‬
‫فقره ‪ :‬د جملې اساسی ارکان مبتدا او خبر دواړه لري خو کله په نحوي جورښت کي د معنا له مخې د جملې‬
‫د بلې برخې جزء ګرځي ‪ ،‬فقرې دبنې له او اریکو له مخې په کوچنۍ فقرې او لویې فقرې ویشل شوي دي‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫‪ ‬لویې فقرې بیا په خپلواکو او مقیدو فقرو وېشل کیږي ‪.‬‬

‫جمله ‪ :‬عربي کلمه ده ‪ .‬لغوي معنا یې تولګه یا مجموعه ده ‪ ،‬په اصطالح کې د الفاظو او کلمو یو داسې‬
‫ترکیب چې یو بشپر مفهوم افاده کري جمله بلل کیژي ‪ .‬د یو بشپر جمله په جرښت کي خپلواکو توکو ونډه‬
‫لري لکه ‪ :‬نومونه ‪ ،‬څیز نومونه ‪ ،‬صفتونه ‪ ،‬نومځري ( ضمیرونه ) او قیدونه راځي ‪.‬‬
‫‪ ‬د جمله اساسي برخه مبتدا او خبر دي ‪.‬‬
‫‪ )1‬مبتدا (مسند الیه یا فاعل ) ‪ :‬په ګرامري تولګه د یوې خپلواکې معنا لرونکې جملې برخه ګنل کیږي او‬
‫دجمله په باب خبر ورکول کیږي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬لمر راوخوت ‪ ،‬خپل کار کوي ‪ ،‬تیل توی شول ‪.‬‬
‫‪ )2‬خبر (مسند – فعل ) ‪ :‬خبر هم د جمله اساسي برخه ده ‪ .‬دا د جملي هغه برخه ده چي د مبتداء حال‬
‫څرګندوي ‪.‬‬
‫‪ ‬خبر دوه دوله دي اسمي او فعلي ‪.‬‬
‫‪ ‬هغه جمله چي د خبر په برخه کې پوره فعل یا فعلی ترکیب راغلی وي ‪ ،‬فعلي جمله په نوم یادیږي ‪.‬‬
‫‪ ‬هغه چې مبتدا او خبر دواره نومونه یي اسمي جملي ورته وایي ‪.‬‬
‫‪ ‬د جملی دولونه ‪:‬‬
‫‪ )3‬ساده جمله ‪ :‬هغه جمله ده چې یو فاعل او یو فعل یا له یوي مبتدا او یو خبر څخه جوره وي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬احمد راغي ‪ ،‬لمر پریوت ‪.‬‬
‫‪ )4‬مرکبه جمله ‪ :‬هغه ده چې د دوو یا زیاتو ساده جملو څخه جوړه وي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬لمر راوخوت ‪ ،‬نري رنا شوه ‪.‬‬
‫‪ ‬جمله د معنا له مخې چه دوه دولو خبري او نا خبري جملي ویشل شوي دي ‪.‬‬
‫‪ )5‬خبري جمله ‪ :‬دې دول جملي ته بیاني جمله هم وایي ‪ .‬دیو څیز د حال او کیفیت بیان کوي‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬احمد شاه بابا د افغانستان نومیالی واکمن تیر شوی دی ‪.‬‬
‫‪ )6‬نا خبري جمله یا انشایي جمله ‪:‬‬
‫‪ ‬ناخبري جمله دا الندې دولونه لري ‪:‬‬
‫امریه جمله ‪ :‬چې د وینا وال موخه پکې د یو کار غوښتنه ‪ ،‬دامر ‪ ،‬حکم ‪ ،‬هیلې ‪ ،‬بلنې مشورې او اخطار‬
‫په بنه وي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬درس ولوله ! کار وکړه ‪.‬‬
‫دپوښتنې جمله ‪ :‬د ویونکي مطلب او موخه پکې پوښتنه او له مقابل لوري څخه د ځواب غوښتنه وي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬چیرته ځې ؟‬
‫تعجبي جمله ‪ :‬د حیرانتیا په حالت کي ویل کیږي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬څومره ښه خلک دی !‬
‫تمنایي جمله ‪ :‬د غوښتنې اوهیلې مفهوم پکې نغښتی وي ‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫‪ ‬لکه ‪ :‬کاشکی الړ شم !‬

‫تینګاري جمله ‪ :‬د تاکید او تینګار له موخه او مقصد راځي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬خامخا به راځې ‪ ،‬حتمی ور شه !‬
‫قسمیه جمله ‪ :‬چې په یو کار باندې د خلکو د باور کولو لپاره په یو سپیڅلي ذات باندې قسم او لوړه‬
‫څرګندوي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬خدایږو څه به نه وایم ‪ ،‬په خدای چی ورځم ‪.‬‬
‫دعاییه جمله ‪ :‬د خیر ښیګنې غوښتلو او څرګندولو له پاره ویل کیږي‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬ځه هللا دی مل شه ‪.‬‬
‫( پاڼه ‪) 34‬‬ ‫عبدالقادر خان خټک ‪:‬‬
‫‪ ‬عبدالقادر خان خټک د خوشحال خان ختک زوی په ‪ 1063‬هجری قمری کال کې د پښتو نخوا‪ ،‬پیښور په‬
‫اکوړه خټک کلې کی زیږیدلی و‪.‬‬
‫‪ ‬د عبدالقادر خان خټک ژوند تر ‪ 1125‬هجری قمری کال پورې یقینی دی‪ .‬په نظم او نثر کي دیر کتابونه‬
‫لیکلي دي ‪.‬‬
‫‪ ‬د عبدالقادر خان آثار نومونه ‪ :‬داشعار دیوان ( حدیقه ختک ) ‪ ،‬ګلدسته ‪ ،‬یوسف ذلیخا ‪ ،‬څلویښت حدیثونه ‪،‬‬
‫قصیده برده ‪.‬‬
‫زرغونه کاکړه ‪ ( :‬پاڼه ‪ 37‬تر ‪) 38‬‬
‫‪ ‬زرغونه کاکر د مال دین محمد لور وه ‪.‬‬
‫‪ ‬د زرغونې کاکړې کال ‪ 884‬هجری قمری اټکل شوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬زرغونې کاکړی په ‪ 903‬هجری قمری کال د شیخ سعدی مشهور کتاب بوستان پښتو ته ژباړلی دی‪.‬‬
‫‪ ‬داوود هوټک ( د محمد هوټک پالړ ) د پښتو بوستان نسخې په ‪ 1102‬هجری قمری کال لیدلی او لوستلی وه‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 45‬تر ‪) 48‬‬ ‫د پښتو نثر لنډه تاریخچه ‪:‬‬
‫‪ ‬د پښتو لومړنی معلوم لیکوال ابو محمد هاشم ابن زید السروانی (‪ 223‬هجری قمری زوکړی ) دی‪.‬‬
‫‪ ‬ابو محمد هاشم ابن زید السروانی په ‪ 223‬هجری قمری کال زیږیدلی دی‪.‬‬
‫‪ ‬سلیمان ماکو د تذکرة االولیا په نوم له ‪ 612‬هجری قمری کال څخه وروسته یو کتاب لیکلي‪.‬‬
‫‪ ‬په تذکرة االولیا په نوم له ‪ 612‬هجری قمری کال څخه وروسته یو کتاب لیکلی‪.‬‬
‫‪ ‬له سلیمان ماکو څخه را وروسته تر لسمی هجري پیړی پورې بل نثری کتاب په الس نلرو‪.‬‬
‫‪ ‬په یوولسمه هجری پیرئ کې خوشحال خان او د هغه کوړنی کتابونه لیکلی او ژبارلی دی‪.‬‬
‫‪ ‬د دیاړلسمی هجری پیری په وروستیو کې د نوي او معاصر ادب الرې برابری شوي دی‪.‬‬
‫‪ ‬د نور محمد نوری ( کتاب ) په ‪ 1180‬هجری قمری کال تالیف شوې دي‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫( پاڼه ‪ 51‬تر ‪) 55‬‬ ‫د بدیع علم – لومړۍ برخه لفظي ادبي صنعتونه ‪:‬‬
‫بدیع ‪ :‬لغوي معنا نوی ‪ ،‬تازه او حیرانونکی شی دی او په ادبی اصطالح هغه پوهنه ده ‪ ،‬چی د وینا او کالم‬
‫له ښکال او هغو صنایعو څخه بحث کوی ‪.‬‬
‫‪ ‬عبدهللا بن المعتز په ‪ 274‬هجری قمری کال د بدیع په اړه په عربی ژبه یو مفصل کتاب لیکلی دی‪.‬‬
‫‪ )2‬معنوي صنعتونه ‪.‬‬ ‫‪ )1‬لفظي صنعتونه‬ ‫‪ ‬ادبی صنعتونه په دوه دوله دی‬
‫لفظي صنعتونه ‪:‬هغه دي چی د وینا ښکال په کلمو پورې اړه ولري ‪.‬‬
‫تجنیس ‪ :‬په لغت کې هم جنس کولو ته وایي او په اصطالح کې هغه ادبي صنعت دی چې د شعر په یو بیت‬
‫یا نیم بیتي کې دوې یا زیاتې داسې کلیمې راشي چی په لیک او لوست سره یو شی او دمعنا له مخی یو دبل‬
‫سره فرق ولری ‪.‬‬
‫‪ ‬تجنیس دا الندې دولونه لري ‪:‬‬
‫‪ )1‬تام تجنیس ‪ )2‬ناقص تجنیس ‪ )3‬زاید تجنیس ‪ )4‬مرکب تجنیس ‪ )5‬خطي تجنیس ‪ )6‬مرفوع تجنیس او‬
‫نور ‪.‬‬
‫‪ ‬تام تجنیس بیلګه‪ ( :‬د فراق په ما خوری د زرګی وینی آشنا می نشته هللا می وینی )‬
‫قلب ‪ :‬په لغت کی سرچپه کولوته وایي په اصطالح په یوه وینا د دوو یا زیاتو داسې کلمو چې تور یي په‬
‫عدد سره یو او په ترتیب کې سره اوښتي وي ‪ .‬قلب په څلور دول دی‪ :‬قلب کل ‪ ،‬قلب بعض ‪ ،‬قلب مستوی ‪،‬‬
‫قلب منجنح ‪.‬‬
‫کینه و ماته کری مخ په مخ‬ ‫زلفی په مخ کری خم په خم‬ ‫‪ ‬لکه ‪:‬‬
‫زلفی په مخ کره خم په خم‬ ‫کینه و ماته کری مخ په مخ‬
‫المریح ‪ :‬هغه نظم یا شعر ته وایي چې شاعر یوه رباعي داسې راوړي چې عمودي او افقي یو دول ولوستل‬
‫شي ‪.‬‬
‫له غمه څه وایم دردمند یم خوار یم‬ ‫دیار له غمه په زره افګار یم‬
‫افګار یم خوار یم بیمار یم زار یم‬ ‫په زره دردمند یم هر ګوره بیمار یم‬
‫تضمین ‪ :‬د مثال په توګه شاعر د خپل کالم د تقویت له پاره د بل چا د نظم یوه توته نیم بیتی ُ بیت یا څو‬
‫بیتونه په خپل شعر یا نظم کی راوري ‪.‬‬
‫که کعبی لره مشکینه قبا راغله‬ ‫لکه ‪ :‬دا په مخ یی د خط لیکه دوتا راغله‬
‫دا الندې دولونه لري ‪ :‬ابداع تضمین ‪ ،‬استعانه ‪ ،‬مصرحه ‪ ،‬له تصرف سره تضمین ‪ ،‬بې تصرفه تضمین ‪.‬‬
‫ترصیح ‪ :‬عربي کلمه ده په لغت کې د جواهرو کینولو ته وایي په اصطالح کی هغه صنعت ده چي شاعر‬
‫یو بیت په څو برخو ویشي دبلې برخې په مقابل کې داسې راوري‬
‫چې په وزن کې سره برابر وی ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫په زیارت د شهیدانو ګذر بویه‬ ‫په حالت د عاشقانو نظر بویه‬ ‫لکه ‪:‬‬
‫ذوالقوافي ‪ :‬هغه شعر دی چې له دوو څخه زیاتې قافیې ولري او د قافیه تر منځ ردیف هم ولري ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬چا د شرف ورکې د لیال نه جلباب لرې کړ‪ -‬چا د ژوند سفر کې د حیانه شباب لرې کړ‬
‫( پاڼه ‪ 57‬تر ‪) 63‬‬ ‫د بدیع علم – دویمه برخه معنوي صنعتونه ‪:‬‬
‫معنوي صنعتونه ‪ :‬هغه ادبي صنعت دي چي په هغو کې د وینا یا کالم پورې اره لري‬
‫طباق ‪ :‬په یو کالم یا شعر کې ‪ ،‬چې متقابل الفاظ لکه تور او سپین یو ځای سره راورل شي ورته طباق‬
‫وایي ‪.‬‬
‫اوس یی درومم په ژرا ژرا مزار ته‬ ‫چی یی تلمه په خنداخندا دیدار ته‬ ‫لکه ‪:‬‬
‫مراعات النظیر ‪ :‬کله چی په یو بیت کی دیو څیز یادونه وشي او په بل بیت کی دهغه شي نور مناسبات او‬
‫مالیمات وویل شی هغه ته مراعات النظیر وایي ‪.‬‬
‫ژر پري لګه د محبوب د دیدن اوره‬ ‫د زړه شمعه مې د عشق له غوړو ډکه‬ ‫‪ ‬لکه ‪:‬‬
‫لف او نشر ‪ :‬که یو شاعر په یو بیت کي ځینې مطالب په صورت راوړي او په بله مسره کې دهغې هر یو‬
‫متعلق په بله معنا راوړي شی لف او نشر ورته وایي ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬مخ که دي ګلشن دی یا څراغ دی یا څور ګل زه باندی بورایم ‪ ،‬یا پتنګ یم یا بلبل‬
‫عکس او تبدیل ‪ :‬کله چې شاعر د لومرۍ مسرۍ کلمې په دویمه مسرۍ راوړي او د معنا تضاد ورڅخه‬
‫رامنځته شي عکس او تبدیل ورته وایي ‪.‬‬
‫زه به سل کرته در شم که تا یاد کرم‬ ‫‪ ‬لکه ‪ :‬ما په سل کرته یاد کری ته رانغلې‬
‫بخیل که کک وروکا وده ته لک وی‬ ‫سخی که لک وروکا وده ته کک وی‬
‫حسن تعلیل ‪ :‬د یو وصف لپاره د یو غیر حقیقي ‪ ،‬مګر لطیف او مناسب سبب ‪ ،‬چې شاعر دیو صنعت له‬
‫پاره داسې علت پیدا کړي ‪ ،‬چي په اصل حقیقت کې یې سبب نه وي ‪.‬‬
‫د نرګس له السه جام پریوت نسکور شه‬ ‫چی نظر یی د ګلرخ ساقی پر مخ شو‬ ‫‪ ‬لکه ‪:‬‬
‫رجوع ‪ :‬په لغت کې بیرته راګرځیدلوته وایي او هغه ادبي صنعت دی ‪،‬چی شاعر یو مطلب څرګند کري او‬
‫په وروستۍ جمله یو خاص غرض له پاره خپله کرې خبره باطله کري له خپل مطلب سره وګرځی ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه ‪ :‬که ښه وایم و چا ته هم یی بد نیسی په زره کی ـــ یا بخت دی د مغلو یا زما څه عقل کم دی‬
‫‪ ‬نه بخت دی د مغولونه زما څه عقل کم دی ـــ دا کل واره پیری ده ‪ ،‬چی می کار درهم برهم دی‬

‫‪5‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫عارفانه تجاهل ‪ :‬کله چي د یو نزاکت او لطافت لپاره شاعر خپل ځان په یوه شي ناخبره واچوي په داسي‬
‫حال چي ښه پرې خبر او ور معلوم وي ‪.‬‬
‫یا زیروتی نه مر دی چی لیده نیم له غره‬ ‫دا دلبر مخ دی چی له شاله نیم لیده شی‬ ‫‪ ‬لکه ‪:‬‬
‫تلمیح ‪ :‬په لغت کي مالګه کولو ته وایي او هغه ادبي صنعت دي چي شاعر په خپل شعر کي یو تاریخی‬
‫پیښي او حکایت سره اشاره کوي ‪.‬‬
‫د یوسف د کمیس بوی بس دی یعقوب ته‬ ‫که رقیب می نږدی نه پریږدی محبوب ته‬ ‫‪ ‬لکه ‪:‬‬
‫( پاڼه ‪ 65‬تر ‪) 68‬‬ ‫خیرالبیان ‪:‬‬
‫‪ ‬بایزید روښان په ‪ 926‬هجری قمری کال په هندوستان ( وزیرستان ) زیږیدلی دی‪.‬‬
‫‪ ‬بایزید روښان د مغولو د مبارزې په بهیر کې په ‪985‬هجری قمری کال کې وفات شو‪.‬‬
‫‪ ‬خیرالبیان په څلور ژبو هم لیکل شوي دي (دری ‪ ،‬پښتو ‪ ،‬عربی او هندي) چي دغه کتاب نوم یي څلور‬
‫رساله دي ‪.‬‬
‫‪ ‬په لسمه هجری پیړۍ کې د بایزید روښان ( خیرالبیان ) لیکل شوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬خیرالبیان د موالنا عبدالقدوس قاسمی له سریزې سره په ‪ 431‬هجری قمری مخونو کې خپور شو‪.‬‬
‫‪ ‬خیرالبیان د کابل پوهنتون د ژبو او ادبیاتو پوهنځۍ له خوا په ‪ 1353‬لمریز کال چاپ شو‪.‬‬
‫‪ ‬د خیرالبیان نسخې چی د کابل پوهنتون له خوا چاپ شوی ده ټول ‪ 334‬مخونو لري‪.‬‬
‫‪ ‬د خیرالبیان نسخې چې په کابل کې چاپ شوی ده په ‪ 1061‬هجری قمری کال خطاطی شوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬خیرالبیان ( د حیدرآباد د دکن په ساالر جنګ موزیم ) په ‪ 1079‬هجری قمری خطاطی شوې دی‪.‬‬
‫‪ ‬خیرالبیان ټول څلویښت بابونه لری‪.‬‬
‫‪ ‬په خیر البیان کې تر ‪ 121‬لویو وړو سرلیکونو الندې راغلې دي‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 71‬تر ‪) 74‬‬ ‫عبدالرحمان پژواک ‪:‬‬
‫‪ ‬عبدالرحمن پژواک و قاضی عبدهللا زوی دی ‪.‬‬
‫‪ ‬پژواک په ‪ 1297‬لمریز کال د غزنی په والیت کې سترګې نړۍ ته وغړونی‪.‬‬
‫‪ ‬پژواک ثانوي زده کړه یی په ‪ 1314‬لمریز کال په حبیبه ښوونځي کې پای ته ورسوله‪.‬‬
‫‪ ‬د پژواک لومړی ماموړیت په ‪ 1316‬لمریز کال د کابل په انجمن پیل شو‪.‬‬
‫‪ ‬پژواک په ‪ 1320‬لمریز کال د کابل ادبي انجمن مشر شو‪.‬‬
‫‪ ‬په ‪ 1325‬لمریز کال پژواک د بهرنیو چارو په وزارت کې لوی مدیر شو‪.‬‬
‫‪ ‬پژواک په ‪ 1357‬لمریز کال له پیښور وروسته له هیواد نه ووت‪.‬‬
‫‪ ‬پژواک په ‪ 1370‬لمریز کال په زړ بوډۍ او ناروغ حالت پیښور ته الړ‪.‬‬
‫‪ ‬پژواک په ‪ 1374‬لمریز کال د جوزا په ‪ 18‬هورې په پیښور کې ومړ‪.‬‬
‫‪ ‬د پژواک اثر کلمه داره روپی په ‪ 1337‬لمریز کال د پښتو ټولني له خوا چاپ شوی ده‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫میرمن حمیده ‪:‬‬

‫( پاڼه ‪ 77‬تر ‪) 79‬‬
‫‪ ‬میرمن حمیده په ‪ 1298‬لمریز کال د کونړ والیت د شینکوړک په سیمی سترګې نړۍ ته غړولی وې‪.‬‬
‫‪ ‬میرمن حمیده د ناروغی له امله د ‪ 1339‬لمریز کال د ( سنبله ) میاشیې په ‪ 15‬نیته مړ دی‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 83‬تر ‪) 85‬‬ ‫امیر حمزه شینواری ‪:‬‬
‫‪ ‬امیر حمزه شینواری د ملک باز میر خان زوی په ‪ 1907‬میالدی کال د پښتو نخوا د خیبر په لوارګي سیمه‬
‫کې ستړګې نړی ته پرانیستې وي‪.‬‬
‫‪ ‬امیر حمزه شینواری د پنځو کلونو په عمر یې د لواړګې په مدرسه د خپل زده کړه پیل کړ‪.‬‬
‫‪ ‬د امیر حمزه زده کړې په لسمه تولګی کې یې نیمګرې پریښودې‪.‬‬
‫‪ ‬د امیر حمزه شینواری پالر ملک بازمیر خان پر ‪ 1930‬میالدی کال مړ شو‪.‬‬
‫‪ ‬اولسی ادبی جرګه په ‪ 1950‬میالدی کال په پیښور کې جور شوه‪.‬‬
‫‪ ‬پښتو لومړنۍ فلم د امیر حمزه د لیکلې کیسې ( لیلی و مجنون ) به مخې پر ‪ 1941‬میالدی هندوستان په‬
‫بمبي کې جوړ شو‪.‬‬
‫‪ ‬امیر حمزه د ‪ 1372‬لمریز کال د سلواغې میاشتې په ‪ 29‬نیته د ‪ 87‬کلونو په عمر وفات او د پښتو نخوا په‬
‫لواړګې کې خاوروته وسپارل شو‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 89‬تر‪) 96‬‬ ‫د پښتو ادبیاتو لرغونې دوره ‪:‬‬
‫‪ ‬د پښتو ادب لرغونی دوره له دویمه هجري پیری څخه راپیل شوي ده ‪.‬‬
‫‪ ‬تر ‪ 1000‬هجري کال زموږ لږ شمیر شاعران او لیکواالن د نظم او نثر آثار په الس کی لرو ‪.‬‬
‫‪ ‬امیر کرور پر ‪ 139‬هجری قمری کال د غور په مندیش کې پاچا شو‪.‬‬
‫‪ ‬امیر کرور پر ‪ 154‬هجری قمری کال د پوشنج په جګرو کې مړ شو‪.‬‬
‫‪ ‬ابو محمد هاشم سرواني په ‪ 223‬هجری قمری کال د هلمند په سروان کې زیږیدلی دي‪.‬‬
‫‪ ‬ابو محمد هاشم سرواني په ‪ 294‬هجری قمری کال له عراق څخه خپل هیواد ته راغلی‪.‬‬
‫‪ ‬ابو محمد هاشم سرواني په ‪ 297‬هجری قمری کال مړ دی‪.‬‬
‫‪ ‬په دریمه او څلورمه هجری پیرۍ کي د شیخ اسماعیل او خرښبون په نامه شاعران راپیژني‪.‬‬
‫‪ ‬ښکارندوی غوري د شیږمه هجری پیرۍ کې یې شاعر ده چې د شهاب الدین غوری په ستاینه یوه قصیده‬
‫ویلې ده‪.‬‬
‫‪ ‬شیخ متي په ‪ 688‬هجری قمری کال د کالت د ترنک د سیند په غاړه وفات شو او د کالت پر غونډی ښخ‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ ‬په اتمه هجری پیرۍ کې د اکبر زمینداوری د نهمی هجري پیړی شاعران دي‪.‬‬
‫‪ ‬خلیل خان نیازی او سلطان بهلول لودی د نهمی هجري پیړۍ شاعران دي‪.‬‬
‫‪ ‬د نهمې هجری پیرۍ په وروستیو او د لسمې هجری پیری په لومړیو کې درې ښځینه شاعرانې هم پیژنو‪:‬‬
‫زرغونه کاکړه‪ ،‬رابعه بلخی‪ ،‬بی بی نیک بخته‪.‬‬
‫‪ ‬بی بی نیکبخته پر ‪ 969‬هجری قمری کال یې د ارشاد الفقراء په نامه یو پښتو کتاب لیکلي‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫‪ ‬دوست محمد کاکړ په ‪ 926‬هجری قمری کال یې د غرغښت نامې په نوم په نظم یو کتاب لیکلی‪.‬‬
‫‪ ‬دوست محمد کاکړ د لسمې هجری پیړی د لومړی نیمیایې شاعر دی‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 99‬تر ‪) 102‬‬ ‫د لویو جرګو تاریخچه ‪:‬‬
‫‪ ‬زموږ په هیواد کې جرګې په دوه دوله جوریږي‪ :‬یو په کلیواله او سیمه ییز سطحه دویم لویې جرګې د‬
‫میرویس خان په وخت درې لویې جرګې جوړې دي‪.‬‬
‫‪ ‬د میرویس خان لومړۍ جرګه په ‪ 1105‬هجری قمری کال د کوکړان په کلی کې جوړه شوې وه‪.‬‬
‫‪ ‬د میرویس خان دویمه جرګه پر ‪ 1119‬هجری قمری کال په مانجه کې جوره شوه‪.‬‬
‫‪ ‬مزار جرګه ( د میرویس خان جرګو له دله ) هم پر ‪ 1119‬هجری قمری کال په کندهار جوره شوي ده‪.‬‬
‫‪ ‬د مزار شیر سرخ جرګه په ‪ 1747‬میالدی کال جوړ شو‪.‬‬
‫‪ ‬د ملی مجاهدینو لویه جرګه په ‪ 1841‬د انګریزانو له یرغل څخه وروسته جوړه شوې وه‪.‬‬
‫‪ ‬د امیر امان هللا خان د واکمنۍ په مهال ‪ 4‬لویې جرګې جوري شوي دي‪.‬‬
‫‪ ‬د امان هللا خان لومړی جرګه ( ‪ ) 1920‬کی هیواد او خلک د خپلواکی ساتنې له پاره چمتو کړای شول‪.‬‬
‫‪ ‬د امان هللا خان په دویمه جرګه کې ( ‪ ) 1923‬کال د هیواد لومړني اساسی قانون تصویب کړ‪.‬‬
‫‪ ‬د امان هللا خان په دریمه جرګه ( ‪ 1924‬میالدی ) کال کوړني ارډور د آرامولو تدبیرونه ونیول شول‪.‬‬
‫‪ ‬د امان هللا خان په څلورمه لویه جرګه کې ( ‪ 1307‬هجری شمسی ) کال اروپا ته د امان هللا د سفر پایلې‬
‫وڅېرل شوې‪.‬‬
‫‪ ‬د نادر خان د واکمنۍ په مهال لویې جرګې ‪ 1309‬لمریز کال د هیواد اساسي قانون تصویب کړ‪.‬‬
‫‪ ‬د محمد ظاهر شاه د واکمنۍ په مهال په ‪ 1941‬میالدی کال لویې جرګې په دویمه نړیواله جګره کې د هیواد‬
‫برخه نه اخستلو پریکړه وکړه‪.‬‬
‫‪ ‬د ‪ 1343‬لمریز کال لویې جرګې د هیواد نوۍ اساسی قانون تصویب کړ‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 105‬تر ‪) 108‬‬ ‫په پښتو ادب کې لنډه کیسه ‪:‬‬
‫‪ ‬لنډه کیسه د نولسمې پیړۍ په لومړیو دوولسیزی کی په اروپا کې پیل شوې‪.‬‬
‫‪ ‬لنډه کیسه پښتو ادب ته د لیکنې د یوه ډول په ټولګه د شلمې پیړۍ په دویمه لسیزه کې راغلی‪.‬‬
‫‪ ‬سید راحت زاخیلی په ‪ 1917‬میالدی کال یې د کونډه نجلی په نوم لومړنۍ پښتو کیسه لیکلې او چاپ کړی‬
‫ده‪.‬‬
‫‪ ( ‬د مري پیغام ) کیسه په ‪ 1926‬میالدی کال د میا آزاد ګل له مخې لیکلې شوې ده‪.‬‬
‫‪ ‬د پوهاند عبدالحی حبیبی ( توریالۍ پښتنه ) پر ‪ 1315‬لمریز کال په طلوع افغان کې خپره شوې ده‪.‬‬
‫‪ ‬له ‪ 1320‬لمریز کال راهیسې د لنډې کیسې لیکنې په برخه کې بنستیز کار پیل شو‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 111‬تر ‪) 113‬‬ ‫ادبی لیکونه ‪:‬‬
‫‪ ‬لیکونه په دوه دوله دي‪ :‬عادي لیکونه‪ ،‬ادبي لیکونه ‪.‬‬
‫‪ ‬ادبی لیکونه دوه دولونه لري‪ :‬عام دوله‪ ،‬فرضی مخاطب لرونکي ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫( پاڼه ‪) 120‬‬ ‫ګل پاچا الفت ‪:‬‬

‫‪ ‬ګل پاچا الفت د میر سید جان پاچا زوی په ‪ 1287‬لمریز کال د لغمان د عزیز خان کڅ کې زیږیدلی دی‪.‬‬
‫‪ ‬ګل پاچا الفت پر ‪ 1356‬لمریز کال د لیندۍ د میاشتی په ‪ 26‬نېته په کابل کې مړ‪.‬‬
‫‪ ‬د ګل پاچا الفت آثار‪ :‬غوړه نثرونه ‪ ،‬غوړه شعرونه ‪ ،‬لیکوالي ‪ ،‬پښتو سندرې ‪ ،‬لور خیالونه او ژور فکرونه‪.‬‬
‫( پاڼه ‪) 131‬‬ ‫پوهاند صدیق هللا رښتین ‪:‬‬
‫‪ ‬پوهاند صدیق هللا رښتین په ‪ 1298‬لمریز کال کې زیږیدلی و‪.‬‬
‫‪ ‬پوهاند صدیق هللا رښتین په ‪ 1377‬لمریز کال کې مر دی‪.‬‬
‫‪ ‬پوهاند صدیق هللا رښتین تر ‪ 70‬زیات علمی‪ ،‬ادبی او معلوماتی کتابونه یې چاپ شوي ده‪.‬‬
‫‪ ‬د صدیق هللا رښتین آثار نومونه ‪ :‬پښتو ادب تاریخ ‪ ،‬پښتو ګرامر ‪ ،‬ژبدود ‪ ،‬پښتو نثر هنداره او نور ‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 133‬تر ‪) 136‬‬ ‫د پاچا خان تعلیمی الرښوونې ‪:‬‬
‫‪ ‬عبدالغفار خان ( پاچا خان ) د پښتو نخوا د پیښور د بهرام خان په کور کې په ‪ 1890‬میالدی کال سترګې‬
‫نړی ته پرانستې‪.‬‬
‫‪ ‬پاچا خان خپل لومړنۍ مدرسه په ‪ 1910‬میالدی کال د مولوي عبدالعزیز په مرسته جوره کړ‪.‬‬
‫‪ ‬پاچا خان په ‪ 1921‬میالدی کال د انجمن اصالح االفاغنه په نوم سیاسی غورځنګ رامنځته کړه‪.‬‬
‫‪ ‬پر ‪ 1929‬میالدی کال انجمن اصالح االفغانه نوم په خدایی خدمتګار تحریک بدل شو‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 139‬تر ‪) 142‬‬ ‫متلونه ‪:‬‬
‫‪ ‬متلونه د شکل له مخې په دوو ډولونو ویشل کیږی ‪.‬‬
‫‪ ‬منظوم متلونه او منثور متلونه ‪.‬‬
‫‪ ‬منظوم متلونه ‪ :‬دوه مسړۍ یا نیم بیتی لري‪.‬‬
‫‪ ‬منثورمتلونه ‪ :‬چی د وزن او قافیی سره آزاد وی ‪.‬‬
‫( پاڼه ‪ 145‬تر ‪) 147‬‬ ‫محاوره ( د هیواد لرغونې او تاریخي ځایونو په هکله ) ‪:‬‬
‫‪ ‬نه ګنبد جومات په بلخ کې شاوخوا دولس سوه کاله لرغونتیا لری‪.‬‬
‫محاوره ( په هیواد کې د عصري او رسمې ښووني او روزني تاریخ ) ‪:‬‬
‫( پاڼه ‪ 151‬تر ‪) 156‬‬

‫‪ ‬د عصری ښوونځیو له رامنځته کیدو څخه ‪ 130‬کاله لرغونتیا لري‪.‬‬

‫‪ ‬امیر شیر علی خان د پاچاهی کلونه د ‪ 1868‬او ‪ 1879‬ترمنځ وو‪.‬‬
‫‪ ‬حبیب هللا خان د خپلی واکمنی په دویمه کال ‪ 1903‬میالدی عصری ښوونځی جوړ کړ‪.‬‬
‫‪ ‬د زده کوونکو شمیر د حبیب هللا خان په عصر ‪ 400‬تنوته ورسید‪.‬‬
‫‪ ‬د حبیب هللا خان د واکمنۍ په دوره کې زده کړې درې دورې‪ :‬ابتداییه (‪ ،)4‬رشدیه (‪ ،)3‬اعدادیه (‪)3‬‬

‫‪9‬‬
‫خالصه پشتو صنف دهم‬

‫‪ ‬د امان هللا خان په دورې کې په ولسوالیو کې ‪ 22‬ښوونځي پرانیستل شول‪.‬‬

‫‪ ‬د امان هللا خان په دورې کې د ښوونځیو شمیر تر ‪ 300‬هم زیات وو‪.‬‬
‫‪ ‬د نجونو لومړنۍ ښوونځی ( مستورات ښوونځی ) د ‪ 1299‬لمریز کال په کابل کې جوړ شو‪.‬‬
‫‪ ‬په ‪ 1311‬لمریز کال لومړې د طب پوهنځی تاسیس شو‪.‬‬
‫ګرامر‪:‬‬
‫‪ ‬فعل زمانې په لحاظ په درې دوله دي‪ :‬تیر مهال‪ ،‬اوسمهال‪ ،‬راتلونکئ مهال‬
‫‪ )2‬عطف ادات‬ ‫‪ ‬ادات په څلور دولونه لري‪ )1 :‬ارتباطی ادات‬
‫‪ )4‬تشبیهی ادات‬ ‫‪ )3‬اضافت ادات‬

‫‪10‬‬