Pyetjet pwr tematikwn 8 : Kwmbimi i gazeve dhe duanpirja

8.1 Shihni figurwn 8.3 dhe vizatoni muret a) e trakesw ; b) e bronkut ; c) e njw bronkiole dhe tw
hojzave . Ngjyrosni vizatimet pwr tw dalluar indet e ndryshme.

8.2 a Pwrshkruani rrugwn qw ndjekin molekulat e oksigjenit nga ajri atmosferik nw gjak dhe nw
mushkwri.

b Shpjegoni se si janw pwrshtatur hojwzat qw nw to tw ndodhw kwmbimi i gazeve.

8.3 a Shpjegoni pwrparwsinw qw ka aftwsia pqr tw pwrshtatur diametrin e bronkiolave.

b Sa herw e pwrshkron membranwn qelizore sipwrfaqwsore njw molekulw oksigjeni, kur ajo
kalon ,nga ajri i hojwzave nw njw qelizw tw kuqe tw gjakut?

8.4 Tregoni ndryshimet qw ndodhin nw mushkwritw e personave qw vuajnw nga bronkiti kronik dhe
nga emfizema.
8.5 a Pwrmblidhni efektet e tymit tw duhanit mbi sistemin e kwmbimit tw gazeve.

b Renditni shenjat dhe simptomat e swmundjeve kronike bllokuese tw mushkwrive dhe tw

kancerit tw mushkrive.

8.6 Pwrshkruani efektet e duanpirjes mbi sistemin kardiovaskular.

Përmbledhje

 Organizmat shumwqelizorw kanw shpesh sipwrfaqe tw specializuara,qw lejojnw kryerjen

e kembimit tw gazeve ndwrmjet organizmave dhe mjedisit rrethues tw tyre. Te gjitarwt
janw hojzat nw mushkwri ,qw krijojnw kwto sipwrfaqe ku ndodh kwmbimi i gazeve.
 Tw mushkwritw e njeriut,ajri kalon nwpwrmjet trakesw dhe degwzimeve tw sistemit tw
rrugwve tw frymwmarrjes pwr tw arritur te hojwzat. Rrugwt e frymwmarrjesnjanw tw
vweshura nga brenda me epitel ciliar, qw pwrmban edhe qeliza nw formw gote qw
sekretojnw mukus. Epiteli i ndihmon hojwzat pwrmes lwvizjes sw njw shtrese tw mukusit
nw drejtim tw fytit (faringut) , prej nga ajo gwlltitet. Nw trake ka unaza kwrcore nw
formwn e gwrmws C ,kurse nw bronke kwrcet janw nw formw blloqesh ,tw cilat
ndihmojnw pwr tw mbajtur gjithnjw hapur rrugwt e frymwmarrjes dhe pwr tw pakwsuar
rezistencwn qw i bwhet rrymws sw ajrit. Muskujt e lwmuar nw rrugwt e frymwmarrjes
tkurren dhe qetwsohen pwr tw pwrshtatur diametrin e tyre.
 Hojwzat janw tw veshura nga brenda me epitel shtresor luspor,qw bwn tw mundur
krojimin e njw largwsie tw shkutwr pwr kwmbimin e oksigjenit dhe tw dioksidit tw
karbonit. Hojwzat furnizohen mjaft mirw me gjak falw shumw kapilarwve qw rrethijnw
sipwrfaqen ku ndodh kwmbimi. Rrjedhja e qwndrueshme (konstante) e gjakut dhe ajrosja
e vazhdueshme e mushkwrive bwjnw tw mundur mbajtjen e ndryshimit tw
pwrqwndrimeve (gradientit) tw oksigjenit dhe tw dioksidit tw karbonit ndwrmjet gjakut
dhe ajrit atmosferik. Mbledhja e fibrave elastike qw mbwshtjedhin hojwzat ndihm9n nw
zhvendosjen e ajrit gjatw nxjerjes sw ajrit nga mushkwritw.
 Dwmtimi i rrugwve tw frymwmarrjes dhe i hojwzave ndodh gjatw swmundjeve kronike
bllokuese tw mushkwrive. Gjatw bronkitit kronik, rrugwt e frymwmarrjes bllokohen nga
mukusi dhe infeksionet ; gjatw emfizemws ndodh dwmtimi i hojwzave, duke shkaktuar
kwshtu zvogwlimin e sipwrfaqes sw kontaktit pwr kwmbimin e gazeve. Dusa prej shenjave
 dhe siptomave tw kwtyre swmundjeve kronike bllokuese tw mushkwrive sjellin vwshtirwsi
nw frymwmarrje, gulçim dhe kollw tw vazhdueshme.
 Tymi i duhanit pwrmbav katran,monoksid karboni dhe nikotinw. Katrani zw vend mbi
epitelin qw vesh bronket dhe nxit inflamacionin e tij, shtimin e sekrecionit tw mukusit dhe
grumbullimin e fagocideve qw vijnw nga gjaku. Katrani pwrmban lwndw kancerogjene, tw
cilat shkaktojnw ndryshime tw ADN-sw sw qelizave tw epitelit tw bronkiolave,duke
shkaktuar shpesh zhvillimin e karciomws sw mushkwrive. Ky wshtw kanceri i mushkwrive.
Dy prej simtomave tw kancerit tw mushkwrive janw kolla me gjak dhe dhimbja e
kraharorit.
 Monoksidi i karbonit lidhet nw mwnyrw tw pakthyeshme me hemoglobinwn,duke
shkaktuar zvogwlimin e kapacitetit transportues qw ja gjaku pwr oksigjenin. Nikotina nxit
sistemin nevor, rrit shpeshwtinw e tkurrjeve tw zemrws dhe trysninw e gjakut, si dhe nxit
ngushtimin e enwve tw gjakut ,qw shkakton pakwsimin e sasisw sw gjakut qw rrjedh
nwpw ekstremitete e trupit (kwmbw e duar).
 Duhanpirja dwmton sistemin kardiovaskular ,duke rritur mundwsitw pwr shfaqen e
swmundjeve tw zemrws dhe tw hemorragjisw cerebrale.

Kontrolloni njohuritw

1. Cilat nga strukturat e mwposhtme gjenden nw muret e sistemit tw kwmbimit tw gazeve?

1 kapilarwt
2 Ciliet
3 Fibrat elastike
4 Qelizat nw formw gote
5 Qeliza tw muskulaturws sw lwmuar
2. Cilat prej tyre gjenden nw shtreswn qw vesh nga brenda hojwzat?
A 1 dhe 2
B 1, 2 dhe 3
C 2 dhe 5
D 4 dhe 5
3. Nw cilwn strukturw gjenden kwrce?
A hojwza
B bronkiole
C kapilarw
D trake
4. Cili nga rolet e mwposhtwme nuk u pwrket fibrave elastike nw sistemin e kwmbimint tw
gazeve?
A Tkurrja pwr tw pakwsuar vwllimin e hojwzave gjatw frymwnxjerjes.
B Sforcimi pwr tw nxjerw me forcw ajrin prej hojwzave gjatw frymwnxjerjes.
C Tendosja pwr tw pwrshtatur marrjen e sasive mw tw mwdha tw ajrit nw hojwza gjatw
frymwthithjes.
D Tendosja pwr tw rritur sipwrfaqen e kontaktit tw hojwzave pwr realizimin e kembimit tw
gazeve.
5. Cili prej pohimevetw mwposhtme pwrshkruan mw mirw procesin e kwmbimit tw gazeve nw
mushkwri?
A Ajri kalon brenda dhe del jashtw hojwzave gjatw frymwmarrjes.
B Dioksidi i karbonit difuzon nga gjaku i çoksigjenuar nw kapilarw nw ajrin e hojwzave.
C Oksigjeni dhe dioksidi i karbonit difuzojnw ndwrmjet gjakut dhe ajrit tw hojwzave falw
diferencws sw trysn8ve tw tyre nw tw dy mjediset.
D Oksigjeni difuzon nga ajri i hojwzave nw gjakun e çoksigjenuar.

6. Cilat prej lwndwve tw mwposhtme nw tymin e duhanit dwmtojnw sistemin e kwmbimit tw

gazeve?
A dioksidi i karbonit
B monoksidi i karmonit dhe nikotina
C karcionogjenet dhe katrani
D nikotia dhe katrani

7. Cila lwndw e tymit tw duhanit e pakwson kapacitetin oksigjen – transportues tw

hemoglobinws?
A dyoksidi i karbonit
B monoksidi i karbonit
C nikotina
D katrani

8. Figura e mwposhtwme paraqet njw alveolw.

a Emwrtoni :

i qelizat A,B dhe C

ii lwngun qw ndodhet nw D.

b Pwellogarini distancwn e treguar nga segmenti x-y. Pwrshkruani punwn tuaj.

C Shpjegoni si janw pwrshtatur hojwzat nw shkwmbimin e gazeve.

9. Figura e mwposhtwme tregon dy qeliza nga shtresa qw vesh trakenw nga brenda:

a Emwrtonj:
i qelizat P dhe R;

ii Strukturat S,T,U dhe W.

b Shpjegoni:
i pse qelizat P pwrmbajnw shumw prej strukturave tw shwnuara me T?

ii cili wshtw roli i strukturws U te qeliza R ?

c Pwrllogaritni lartwsinw e qelizws P siç wshtw paraqitur. Pwrshkruani punwn tuaj.

d Pwrshkruani rolet qw luajnw qelizat P dhe R nw sistemin e kembimint tw gazeve.

10. a Kopjoni dhe plotwsoni tabelwn pwr tw krahasuar trakenw me bronkiolwn respiratore.
Shwnoni V kur struktura wshtw e pranishme dhe X kur ajo mungon.

b Pwrshkruani se si janw tw mbrojtua hojwzat nga infeksioni.

11. Pwrbwrja e ajrit tw hojwzave mbahet konstante ( e pandryshueshme) ,edhe pse gazet
kwmbehen me gazet e gjakut w kapilarwt qw rrethojnw hojwzat.
a Pwrshkruani proceset e kwmbimit tw gazeve ndwrmjet hojwzave dhe gjakut.
 b Shpjegoni pwrse pwrbwrja e ajrit tw hojwzave mbahet konstante (e pandryshueshme ).

c Pwrmendni tri rrugwt nwpw tw cilat sistemi i kwmbimit tw gazeve u pwrgjigjet nevojave
qw lindin gjatw ushtrimeve fizike.

12. Tymi i cigareve pwrmban karran,nikotinw dhe monoksid karboni. Katrani pwrmban lwndw
kancerogjene.

a Pwrshkruani efektin e katranit mbi shtreswn qw vesh nga brenda nw mushkwri.

b Pwrshkruani efektet e nikotinws dhe tw monoksidit tw karbonit nw sistemin

kardiovaskular.

13. Figura e sipwrme tregon mikrofotografitw e hojwzave : a) tw njw personi qw nuk pi duhan
(×200) dhe b) tw njw duhanpirwsi (×50) .
a Pwrdorni mikrofotografitw pwr tw pwrshkruar se si mushkwritw e duhanpirwsit
ndryshojnw nga mushkwritw e atij qw nuk pi duhan.

b Duhanpirwsit, muzhkwritw e tw cilwve pwrmbajnw hojwza tw ngjashme me ato qw

tregohen nw mikofotografinw 2 ,janw shwndetligw.

i Pwrshkruani siptomat qw kanw kwto njerwz.

ii Shpegoni se pwese struktura e mushkwrive wzhtw pwrgjegjwse pwr kwtw shwndet tw

keq.