SZKOŁA FLAMANDZKA

Pojęciem szkoła flamandzka określa się kilka pokoleń kompozytorskich, tworzących w II poł.
XV w. i w XVI w. na terenie Niderlandów, a także w innych krajach Europy.

1) polifonia wokalna a cappella

2) 4-głos jako podstawowy układ formalny
3) częste utwory na większą liczbę głosów (od 5 do 12)

I generacja kompozytorów

1) JOHANNES OCKEGHEM (1410-1497)

2) JACOB OBRECHT (1450-1505)

JOHANNES OCKEGHEM (1410-1497)

Jako chłopiec w latach 1443-1444 śpiewał w chórze katedralnym w Antwerpii (Anvers), potem
na krótko wstąpił do kapeli księcia Karola I Bourbona, a w 1451 roku objął posadę
kapelmistrza na dworze francuskim i pozostał tam aż do śmierci, służąc po kolei trzem
władcom (Karol VII, Ludwik XI, Karol VIII). Otrzymywał od nich liczne gratyfikacje, m.in. za
dedykowane królom utwory oraz beneficja (był skarbnikiem najbogatszej katedry opactwa
św. Marcina w Tours). Powtarzane przez wielu historyków wiadomości o jego nauce u G.
Binchoisa w Brugii pozostają hipotezami, aczkolwiek faktem są jego bliskie kontakty z
dworem burgundzkim, zwł. z G. Binchoisem i G. Dufayem.

Twórczość

1) msze:
 L’homme armie (Człowiek zbrojny) – wykorzystanie świeckiego cantus
firmus w głosie tenorowym (msza tenorowa)
 Missa Fors seulment (Jedynie oprócz) - wykorzystuje cały 3- głosowy
fragment innego utworu (własnego ronda), by cytować ją w rozmaity sposób:
dosłownie oraz wariacyjnie (msza parodiowana)
 Missa „Mi-mi” to msza z niezwykle spoistą i linearną fakturą, w postaci
misternej konstrukcji kontrapunktycznej w całości z własnej inwencji, bez
zapożyczonego cantus firmus
 Missa prolationum jest bodaj najbardziej skomplikowaną mszą z XV wieku ze
względu na jej strukturę kontrapunktyczno-rytmiczną. Zapisana jest w
dwugłosie, opartym na cyklu kanonów pisanych we wszystkich interwałach od
unisono do nony. Dzięki odpowiednim wskazówkom można wprowadzić
pozostałe głosy, które utworzą kanon podwójny.
 Missa cuiusvis toni (W jakimkolwiek modus)
 twórca najstarszej zachowanej do dzisiaj mszy żałobnej, czyli Requiem
(wcześniejsze requiem Dufaya zaginęło).

2) 36-głosowy kanon (9 razy po 4 głosy) Deo gratias. (przykład tzw. sztuczek

niderlandzkich)
3) Motety - głównie motety z długonutowym cantus firmus
 4) chansons

JACOB OBRECHT (1450-1505)

Flamandzki kompozytor i duchowny. W latach 1479-1484 prowadził chór gildii mariańskiej w

Bergen. Był również dyrygentem w Brugii i Antwerpii. Zmarł na dżumę w Ferrarze (Włochy), dokąd
kilkakrotnie przyjeżdżał na zaproszenie książąt d'Este.

Twórczość:

Polifonia oparta na klarownej strukturze melodycznej. Wprowadził do swojej twórczości

elementy zaczerpnięte z muzyki włoskiej: śpiewność oraz bogatą harmonię.

 29 mszy (m.in. Sub tuum praesidium)

 30 motetów
 Pasja wg św. Mateusza
 kilkadziesiąt pieśni do tekstów francuskich, włoskich i flamandzkich

II generacja kompozytorów

1) JOSQUIN DES PRES (1440-1521)

2) HEINRICH ISAAK (1450 – 1517)
3) PIERRE DE LA RUE (OK.1460-1518)

JOSQUIN DES PRES (1440-1521)

Przez pewien czas związany był z dworem Sforzów w Mediolanie, potem z kapelą papieską
w Rzymie, a następnie z rodziną d’Este w Ferrarze. Opuścił Ferrarę w związku z epidemią
dżumy, której ofiarą padł Obrecht. Utrzymywał tez kontakty z dworem króla francuskiego. 17
ostatnich lat życia spędził jaklo proboszcz kościoła Notre Dame w Conde. Cieszył się dużą
sławą, był pierwszym kompozytorem, którego utwory drukowano za życia.

Twórczość:

1) 19 mszy
 De Beata Virgine (O Błogosławionej Dziewicy)
 Pange lingua – z cantus firmus opartym na hymnie Chwal języku tajemnice
chwalebnego Ciała
 Ave maris stella (Witaj, Gwiazdo morza)
 Hercules Dux Ferrarie (Herkules, książę Ferray) – cantus firmus oparte na
dźwiękach nawiązujących do imienia księcia
2) kilkadziesiąt pieśni świeckich
 chanson-requiem Opłakiwanie Ockeghema (Leśne nimfy)
 uroczysta pieśń Tysiąc żalów
 frottole (pogodne pieśni włoskie), np. El grillo o świerszczu-piewcy miłości
3) motety
  Absalon, fili mi (Absalomie, synu mój) – lament Dawida nad zabitym synem
 Ut Phoebi radis – stopniowe powstawanie cantus firmus
4) 24-głosowy kanon Qui habitat in adjutorio (Kto się w opiekę) – wszystkie głosy
współbrzmią jednocześnie

Cechy twórczości:
- preferowanie głosów skrajnych
- technika przeimitowania – ciąg imitacji z udziałem wszystkich głosów
-eksponowanie kontrastu w zakresie melodyki, metrorytmiki, faktury, kolorystyki, dynamiki;
zalążek techniki polichóralnej
- pochody trójdźwiękowe, zwroty kadencyjne – zapowiedź myślenia funkcyjnego

III generacja kompozytorów

1) NICOLAS GOMBERT (1495-1560)

2) ADRIAN WILLAERT (1480/90 – 1562)
3) JACOB ARCADELT (ok.1500 – 1568)
4) CLEMENS NON PAPA (1510/15 – 1555/56)

NICOLAS GOMBERT (1495-1560)

Pracował w kapeli cesarza Karola V, później także w katedrze w Tournai. Gombert był twórcą
francuskiej pieśni chanson (jednogłosowej z towarzyszeniem akompaniamentu lub
wielogłosowe a cappella). Jego motety charakteryzują się bogatą imitacją.

Twórczość:

1) twórca francuskiej pieśni chanson

2) motety 5-głosowe
3) msze
 Missa Media vita – msza parodiowana
 Tempore paschali – 6-głosowa msza

-technika przeimitowania
-zwartość i ciągłość, brak kontrastu

IV generacja kompozytorów

1) ORLANDO DI LASSO (1532-1594

2) CIPRIANO DE RORE (1515/16- 1565)
3) FILIPPO DE MONTE (1521- 1603)

ORLANDO DI LASSO (1532-1594)

Urodził się w Mons we Flandrii. W wieku dwudziestu kilku lat mianowano go maestro di
cappella rzymskiej bazyliki na Lateranie.. Przebywał w Antwerpii, na dworze w Paryżu. W
1556 roku podjął pracę w kapeli księcia Albrechta V w Monachium, później został jej
kapelmistrzem.

Dwukrotna zmiana wyznania, z katolicyzmu na protestantyzm i ponownie na katolicyzm,

stała się wyznacznikiem jego twórczości. Tworzył muzykę religijna i świecką, wszystkie
gatunki okresu renesansu. Jego dorobek kompozytorski obejmuje ponad 2 tysiące utworów, z
czego największą liczbę stanowią
 motety (1200) –
chromatyka jako najważniejsza cecha, motety polichóralne, motety klasyczne,
onomatopeiczny motet O la! O che bon eco
 magnifikaty (100)
 msze (ponad 70)
 litanie
 napisał poza tym 4 pasje
Wg. Św.Mateusza 1575
Wg. Św.Marka 1582
Wg. Św.Łukasza 1582
Wg. Św.Jana 1580

Początkowa faza życia i twórczości kompozytora to przede wszystkim muzyka świecka

 włoskie villanelle, madrygały (200)
- Matona mia cara (madrygał)
 francuskie chansons (150)
 niemieckie pieśni (Lieder – 90)

Pod koniec życia, w latach 1570-80, najprawdopodobniej pod wpływem kontrreformacji,

Orlando di Lasso odbył pokutna pielgrzymkę do Rzymu. Wówczas w jego twórczości zaczęła
dominować muzyka religijna, na którą jednak duży wpływ wywierały formy muzyki
świeckiej.
 psalmy pokutne
 madrygały religijne
 msze
 magnifikaty

W muzyce Orlando di Lasso pojawiła się chromatyka, przeobrażająca tonalność ówczesnej

muzyki.
Uważa się go także za inicjatora opery. Jako pierwszy wystawił w Monachium
improwizowaną sztukę ze śpiewami, co później zainspirowało Jacopo Periego do napisania
pierwszej opery "Dafne".

Do cech jego kompozycji należy

 stosowanie formy ronda,
 zestawienie odcinków w dwu- i trójmiarze,
 styl deklamacyjny
 elementy ilustracyjne i onomatopeiczne
 technika przeimitowania
 łączenie różnych technik w zakresie jednego dzieła