Zaštita na

radu u lab.
I Parcijalni
 Zaštita zdravlja zdravstvenih radnika

Monitoring

Tehničke detalje i uslove u radnoj sredini treba kontinuirano pratiti. Po potrebi intervenišu inžinjeri
zaštite na radu u skladu sa pozitivnim zakonskim propisima i Pravilnikom same ustanove.

Osobna zaštita na radu se sastoji od:

• radne i zaštitne odjeće,

• Specifičnih zaštitnih sredstava koja zavise na prvom mjestu od tehnološkog procesa, dijela tijela
ili organa i sistema organa koje treba zaštititi.

Osobna zaštitna sredstva

• Zaštitna odjeća i lična zaštitna sredstva su standardizovana.

• Postoje norme koje propisuju oblik, kvalitet i način upotrebe.

• Standardizovane su i metode provjere kvaliteta zaštitnih sredstava.

Zaštitna sredstva

• Zaštita tijela

• Zaštita glave

• Zaštita ruku

• Zaštita nogu i stopala

• Zaštita očiju

• Zaštita sluha

• Zaštita disajnih puteva

• Nadzor i prevencija specifičnih infekcija u zdravstvu se postiže imunoprofilaksom i

hemoprofilaksom

2
 Profesionalna oboljenja

Profesionalna oboljenja su oboljenja i stanja nastala kontinuiranim ili jednokratnim (akcidentalna

stanja) djelovanjem radne sredine i procesa rada na radnika pri čemu je došlo do oštećenja organskih
sustava i njihovih funkcija koje može biti manjeg ili većeg stepena.

Profesionalna oboljenja imaju svoj zakonski okvir : Pravilnik o ocjenjivanju radne sposobnosti u
penzijskom i invalidskom osiguranju (Službene novine F/BiH- 24/02) kojim su dati:uslovi i način za
utvrđivanje i priznavanje profesionalnog oboljenja, i procjene izgubljene i preostale radne sposobnosti

Grupe profesionalnih oboljenja

Pravilnikom je definisana lista profesionalnih oboljenja, njih ukupno 46, a grupirane su prema
nozološkim uzrocima:

- Trovanja
- Oboljenja pluća i bronha izazvana korozivnim plinovima i krutim česticama
- Oboljenja vezana za uvjete rada
- Oboljenja izazvana jonizujučim i nejonizujučim zračenjima
- Tropske bolesti
- Zarazne bolesti
- Zoonoze

Trovanja: oboljenja pod rednim brojem1-23

 olovo, živa,  benzin i nafta,

 arsen, fosfor,  nitro i amino jedinjenja

 mangan,  halogeni derivati ugljovodonika,

 halogeni elementi,  sumporna kiselina, azotna kiselina,

 berilijum, kadmijum,  alkoholima,

 selen,  ugljenmonoksid, cijanid,

 krom, nikl,  pesticidi,

 mineralne kiseline

Oboljenja pluća i bronha

Red.br. 24 – 23; oboljenja pluća i bronha izazvana korozivnim plinovima i krutim česticama:

- silikoza, - pneumokonioze,
- azbestoza, - bisinoza,
- silikotuberkuloza, - bronhijalna astma uzrokovana udisanjem
- aluminoza, toksičnih para, alergijski alveolitis.
- talkoza

3
Zračenja

• Red.br. 34 – 36; oboljenja izazvana jonizujučim i nejonizujučim zračenjima

Oboljenja vezana za uvjete rada

• Red.br. 37 – 43; oboljenja vezana za uvjete rada:

- smanjen ili povišen atmosferski pritisak,

- vibracije,
- prinudni – nefiziološki položaj tijela,
- oboljenja kože zbog kroničnog izlaganja agensu,

• Red.br. 44; tropske bolesti,

• Red.br. 45; zarazne bolesti,

• Red.br. 46; zoonoze.

-Zadnje tri grupe oboljenja vezane su isključivo za profesionalno eksponiranje uzročnicima i

njihovo prepoznavanje i priznavanje kao profesionalnih oboljenja je dosta mukotrpno.

Profesionalna oboljenja kod zdravstvenih radnika

Zdravstveni radnici u obavljanju svoga svakodnevnog rada mogu, zbog izloženosti raznim
noksama ili zbog fiziološkog opterećenja, oboljeti od:

1. različitih oboljenja lokomotornog sistema i periferne cirkulacije zbog dugotrajnog

obavljanja rada u stojećem položaju sa prisilnim položajem tijela / hirurzi, stomatolozi

2. mogu pretrpjeti oštećenja organizma od zračenja / radiolozi, radioterapija, invazivna

dijagnostika

3. zbog preopterećenosti i odgovornosti može doći do menagement stresa,

4. zbog bliskog kontakta sa pacijentima i humanim materijalima veoma često dolazi do

virusnih i bakterijskih infekcija, infekcija rikecijama protozoama, gljivicama i helmintima
(od infekcija sa respiratornim virusima i streptokokom, pa do SARS-a, AIDS-a, Hepatitisa
B, TBC, i drugih, uglavnom kontaktnih infekcija),

5. Oštećenja izazvana djelovanjem hemikalija i lijekova (laboratorijske službe).

6. Oštećenja izazvana djelovanjem hemikalija i lijekova (laboratorijske službe).

4
Zarazne bolesti

*Da bi se zarzno oboljenje i štete proistekle po zdravlje i radnu sposobnost radnika mogle
okarakterisati kao profesionalno oštećenje moraju biti zadovoljeni slijedeći kriteriji:

– u radnoj anamnezi moraju biti prisutni poslovi koji su vezani za kontakt sa infektom, a to su
poslovi koje:

 obavljaju zdravstveni radnici i saradnici, te

 pomoćno osoblje zaposleno u zdravstvenim ustanovama, lječilištima ili na poslovima

njege bolesnika,

– mora postojati pozitivna radna anamneza koja dokazuje prostornu i vremensku povezanost sa
obavljanjem rada, odnosno djelatnosti na kojima je radnik bio izložen djelovanju infekcije,

– mora postojati dokumentacija o dijagnostičkim pretragama i nalazi koji potvrđuju osnovnu

dijagnozu, te klinička slika sa organskim funkcionalnim oštećenjima organa i organskih sistema
koji su posljedica oboljenja mogu ukazivati na profesionalno oboljenje.

*Zdravstveni radnici su u svom svakodnevnom radu izloženi mogućnosti infekcije sa uzročnicima

zaraznih oboljenja:

• koja se prenose sa čovjeka na čovjeka

• koje se prenose sa životinje na čovjeka – zoonoze,

• koja se prenose preko laboratorijskih uzoraka

Prenos zaraznih bolesti

 Sa pacijenta na zdravstvenog radnika u principu se može prenijeti svaka kapljična infekcija

(SARS, streptokokne infekcije, meningokokne infekcije), zoonoze se u principu mogu
prenijeti nestručnim i neopreznim rukovanjem sa uzorkovanim materijalom.

 Kod laboratorijskih radnika najčešći je prenos infekcije prilikom rada sa infektivnim

materijalom kod koga dođe do povređivanja kože (HIV, AIDS, Hepatitis B i C i bilo koji
drugi mikroorganizam koji kroz povrijeđenu kožu dospije u krvotok).

5
 Fizičke nokse

Mikroklimatski uslovi na radnom mjestu

*Mikroklima je definisana kao klima uskog okruženja životnog ili radnog prostora, a ključni
parametri su:

• temperatura,
• vlažnost vazduha,
• strujanje vazduha,
• toplotno zračenje.

-Temperatura ljudsko tijela je normalno 37°C (ne može preživjeti 43°C).

- fizičkom radu produkcija tjelesne toplote se povećava 20-30 puta (obično je 60 – 90 kcal/h) te bi bez
odavnja toplote za sat ova teoretski mogla porasti na 60°C.

-Kod znojenja bitna je relativna vlažnost – što je veća relativna vlažnost odavanje topline znojenjem je
neefikasnije, te je poželjno kod rada na povišenim temperaturama da je relativna vlaga što niža.

Tri su načina prijenosa toplote

• toplotno zračenje predstavlja prenošenje energije elektromagnetskim talasima razne dužine; njega
emituje svako tijelo čija je temperatura iznad apsolutne nule (izvori – sunce, usijani metali, ložišta
i drugi izvori);

• kondukcija predstavlja predavanje toplote kroz materiju putem kinetičke energije od čestice do
čestice;

• konvekcija je prenošenje toplote molekulama zagrijanog vazduha – zagrijani vazduh postaje rijeđi
i lakši pa se diže u visinu, a na njegovo mjesto dolazi hladniji i teži te se zagrijava.

Posljedice djelovanja visoke temperature

Usljed nesposobnosti ili iscrpljenosti krvotoka da savlada djelovanje visoke temperature mogu se javiti
tri stanja:

1. iscrpljenost toplotom javlja se kod visoke vanjske i unutrašnje temperature u radnom prostoru
i visoke relativne vlažnosti, a karakterišu ga:
- znaci cirkulatornog šoka,
- snižen arterijski pritisak,
- povišena tjelesna toplota,
- povraćanje, znojenje; hiperpireksijom,
- suha koža,
- glavobolja,
- vrtoglavica,
- mogu se javiti epileptiformni grčevi
- prekomatozno i komatozno stanje;

6
 2.toplotni grčevi su karakterizirani:

- bolnim mišićnim kontrakcijama ekstremiteta,

- bolovima u mišićima,
- glavoboljom,
- opštom slabošću,
- mogu se javiti proljevi kao predhodnica grčenja mišića ekstremiteta,
- opšta tjelesna temperatura je lagano povišena

*Rad na niskim temperaturama

Rad u hladnoj sredini traži osobe koje su fizički istrenirane na te uvjete, dobru uhranjenost, tj. deblji
masni potkožni sloj, adekvatnu zaštitnu odjeću.

Posljedice djelovanja niske temperature:

izlaganja niskim temperaturama, pogotovo kada je prisutna povećana vlažnost vazduha može doći do:
pothlađivanja, smrzavanja, rovovske noge.

1. Kod pothlađivanja dolazi do:

- smanjenja metabolizma,
- koža blijedi i hladi se,
- mišići su sve manje pokretni i ukočeni,
- javlja se umor i pospanost,
- na kraju prestaje rad srca;

2. Smrzavanje – ovdje je riječ o posljedicama izlaganja dijelova tijela intenzivnoj hladnoći,

obično su to ekstremiteti, uši, nos, a obično prvo stradaju prsti. Koža je prvo:
- blijeda i hladna,
- a kasnije zbog vazodilatacije javlja se bockanje i svrbež, otok, crvenilo,
- a na kraju može doći do nekroze tkiva.

3. Rovovske noge
- Pojavu izaziva dugotrajno stajanje u hladnoći i vlazi, a simptomi su slični predhodno
opisanim.

Termoregulacija predstavlja sposobnost organizma da se adaptcijom funkcija svojih organa i

sistema prilagodi situaciji povišene ili snižene temperature okoline:

- ubrzanje pulsa (ne bi trebalo biti preko 125/min),

- ubrzano disanje,
- pojačano znojenje (normalno 1,8 litara/sat – kod rada 3,9 litara)

• Evaporacija - ovisi od: slobodne površine kože, temperature vazduha, relativne vlažnosti, brzine
strujanja vazduha.

- Što je otkrivena površina kože veća, što je temperatura zraka viša, što je strujanje vazduha brže, a
relativna vlažnost vazduha manja evaporacija će biti veća i efikasnija.

7
 Ne smije se gubiti iz vida da se znojenjem gube elektroliti (NaCl) te da prekomjerno zojenje može
dovesti do grčeva.

Mjerenje parametara mikroklime u radnoj sredini

Temperatura zraka mjeri se termometrima:

- Dilatacioni:
- Živa
- Električni i optički

Mjerne jedinice su stepeni:

• Celziusu,

• Farenhajtu,

• Reumiru i

• Kelvinu,

• ne uključuju strujanje zraka

Vlažnost zraka definiše se kao:

• apsolutna vlažnost (Av) je količina vodene pare u vazduhu u datom trenutku, a izražava se kao
gr/m2 ili kPa,

• maksimalna vlažnost (Mv) je maksimalna količina vodene pare koju zrak može primiti na
određenoj temperaturi

• relativna vlažnost (Rv) je odnos apsolutne i maksimalne vlažnosti izražen u procentima, to je

stepen zasičenja vodenom parom, a računa se po formuli R=A/Mx100

• deficit vlažnosti zraka (Dv=Av-Mv)

• fiziološka relativna vlažnost je procentualni odnos između apsolutne vlažnosti na datoj

temperaturi i max. vlažnosti pri t=36,5°C

Mjerenje se vrši Assmanovim aspiracionim psihrometrom koji predstavlja dva jednaka živina
termometra, od kojih je rezervoar jednog obložen tkaninom nakvašenom destilovanom vodom-vlažni,
a drugi je suhi, neobloženi, uz njih je postavljen ventilator sa propelerom koji je naštiman da radi 4-5
minuta, brzinom od 2m/sek, temperatura se očitava na oba termometra prije i poslije uključenja
ventilatora.

Optimalna relativna vlažnost za radnu sredinu je 40 – 60%

Srujanje zraka

Nastaje usljed razlike u temperaturi, a predstavlja brzinu strujanja u odnosu na pređeni put u jedinici
vremena. Mjeri se anemometrima, a mjera strujanja metar/minuta.

8
Najpoznatiji anemometri su:

• Anemometar sa krilcima

• Anemometar sa čašicama

• Anemometar sa zagrijanom niti

Toplotno zračenje

Toplotno zračenje je spontano odavanje toplote svih tijela koja imaju veću temperaturu od okoline –
najčešće je to sunčevo zračenje, a na radnim mjestima dolazi od zagrijanih mašina i alata, materijala
koji se obrađuju toplotnim procesima (topionice, ljevaonice, vatrostalna industrija)

Mjerenje toplotnog zračenja

• Direktno mjerenje temperature zračenja – aktinometar (Arago – Devijerov aktinometar – dva

živina termometra čiji su rezervoari obojeni u crno i bijelo – razlika koja se očita na oba
termometra je proporcionalna naponu dospjele toplotne energije:Q=Kx(T crnog – Tsrebrenog) K –
kontantaJ/cm²

• Indirektno mjerenje – globus termometar

Osvjetljenost- je omjer između površine koja se osvjetljuje i svjetlosnog fluxa (vidljiva energija
koju zrači izvor svjetlosti u sekundi u određeni prostorni kut).

Osvjetljenost veličine 150 – 250 luksa difuzno na svim mjestima u radnom prostoru predstavlja
zonu komfora.

Svjetlosni koeficijent treba biti 1 : 3

Postoji standardizacija radnih mjesta u odnosu na zahtjeve posla; što je posao precizniji, a radna
površina manja, potrebno je jače osvjetljenje, najčešće se kombinuje opće i dopunsko osvjetljenje

Mjerenje osvjetljenosti

• Fotometrijski metod – neposredno određivanje osvijetljenosti pomoću fotoelektričnog aparata

luksmetra (svjetlosna energija se pretvara u električnu koja je povezana sa galvanometrom koji
pokreće kazaljku čiji otklon na skali predstavlja jačinu osvjetljenosti),

• Na sličnim principima rade aktinometri (mjere napon svjetlosti u malim kalorijama) i piranometri
(princip različitog zagrijavanja elemenata aparata i pretvaranje toplote u termostruju).

• Geometrijski metod se koristi za ispitivanje prirodne osvijetljenosti, bazira se na izračunavanju

svjetlosnog koeficijenta, upadnog ugla i ugla otvora

• svjetlosni koeficijent je odnos zastakljene površine prema površini poda, ne smije biti manji od 1/5
za radne prostore, za kancelarije ¼, za precizne poslove 1/3;

upadni ugao svjetlosti je ugao koji zatvara tačka u sredini radne površine i linija koja ide na gornju i
donju ivicu prozora – ne smije biti manji od 27 stepeni (može se izmjeriti uglomjerom);

ugao otvora se mjeri geometrijski, a predstavlja ugao pod kojim se sa radnog mjesta vidi nebo (ne
smije biti manji od 5 stepeni)

9
Jedinica za osvijetljenost je luks – količina svjetlosnog snopa od 1 lumena koja ravno pada na
površinu od 1m².

Mjerenje se vrši na više tačaka, jedan metar iznad poda i uzima se srednja vrijednost.

Plan mjerenja podrazumijeva utvrđivanje:

• položaja namještaja i radnih mjesta

• refleksiju zidova, prozora i namještaja

• namjenu prostorija i vrstu rada

• vrstu osvjetljenja i izvore svjetlosti

Pravilno dozirano osvjetljenje radnog mjesta obezbjeđuje

• očuvanje normalnog vida radnika

• smanjenje nesreća pri radu

• poboljšanje produktivnosti pri radu

• obezbjeđuje kvalitet produkta

• prevenira nepotrebno zamaranje

• olakšava održavanje higijensko – radnog režima u radnom prostoru

Buka

Karakteristike buke: jačina i frekvencija

Jačina se mjeri u decibelima (dB)

Frekvencija se mjeri u hercima (Hz)

Govorna zona – 1000 – 3000Hz

• Analiza buke po oktavama uključuje analizu akustičnog spektra prema vrsti tonova – visokih,
srednjih i niskih frekvencija; spektar oktava ide od 62,5Hz do 16000Hz

• Izmjereni spektri buke u oktavama dovode se u koleraciju sa max. dopuštenom razinom buke u
decibelima, ako ova izlazi iz dopuštenog područja buka je opasna po sluh radnika i njegova se
eksponiranost buci u toku rada mora skratiti.

10
 NAJJAČI UZROČNICI LAB. INFEKCIJA

- Infekcije dobivene putem laboratorijskih ili lab. povezanih aktivnosti kao rezultat rada sa
infektivnim biloškim agensima, koji mogu biti sa simptomima ili bez.
- 1979. Pike „znanje, tehnike i oprema za sprečavanje većine laboratorijskih infekcija su
dostupni“.

Putevi prijenosa:

1. Udisanje (aerosoli)
2. Perkutana inokulacija (igla, šprica, posjekotine...)
3. Kontakt između sluznice i onečišćenog materijala (ruke i površine)
4. Gutanje (aspiracija kroz pipete, pušenje...)
- INHALACIJA – mješanje, vrtloženje, mljevenje, otapanje i spaljivanje može proizvesti
aerosol
- INGESTIJA – nesvjesne kretnje ruku prema ustima, stavljanje kontaminiranih predmeta
ili prstiju u usta, izostanak dezinf. ruku prije jela, pušenje...
- INOKULACIJA - slučajna ozljeda iglama, oštricama i razbijenim staklom. Korištene igle
i oštre predmeta treba odbaciti u potrebne spremnike radi smanjivanja rizika od povreda.
- KONTAMINACIJA KOŽE I SLUZOKOŽE - prskanjem infektivnog materijala na
sluznice oka, nosa ili usta, kretnjama ruku prema licu mogu se prenijeti patogeni
mikroorganizmi.
- Agensi opasnosti u laboratorijama:
infektivni, patološki, oštri predmeti, farmaceutski, genotoksični, hemijski, teški metali, posude pod
tlakom, radioaktivni, požar.

Biosigurnosti u mikrobiološkim lab.

- Mikrobiološke lab. su specifične, često jedinstvene sredine u kojima postoji rizik od

prenosa infektivnih agenasa, kako na osoblje tako i na okolinu.
- Razvoj mikrobiologije vezan je za mnoge lab. Infekcije uzrokovane virusima, bakterijama,
gljivama i parazitima.

Među najčešćim vrirusnim infekcijama su:

1. Hepatitisi
2. Venecuelanski konjski encefalitis
3. Arbovirusne infekcije

Više od 72%: tuberkuloza, bruceloza, tularemija, Q-groznica, tifus, šigeloza i streptokokne

infekcije.

*CDC klasifikacija patogena

- 4 rizične skupine : RS1, RS2, RS3, RS4.

RS1: uzročnici koji nisu povezani sa bolešću u odraslih

11
RS2: uzročnici koji su povezani sa oboljevanjem u ljudi ali rijetko izazivaju teška oboljenja, za
njih su dostupne preventivne mjere ( npr. vakcinacija) i terapija.

RS3: uzročnici koji dovode do teških ili smrtonosnih oboljenja za koja mogu postojati
preventivne i terapijske mjere ( visoki individualni rizik, ali manji javno-zdravstveni rizik)

RS4: uzročnici koji izazivaju teške bolesti ili smrt za koje ne postoje preventivne ili
terapijske mjere ( visoki individualni i javno-zdravstveni rizik)

NASTANAK INFEKCIJE

- Većina infekcija nastaje kada je:

1. Put prenosa nepoznat (sa novootkrivenim patogenom)
2. Kao rezultat greške
3. Nesretnog slučaja
4. Nemarnog rukovanja sa poznatim patogenima

PRINCIPI BIOSIGURNOSTI

- Pod terminom obuzdavanje – kontrola mikroorganizama podrazumijevaju se mjere

sigurnosti koje se poduzimaju prilikom rukovanja sa infektivnim materijalima u
laboratorijskim uslovima.

- Ciljevi kontrole: da se reducira ili eliminiše izlaganje laboratorijskih radnika, drugih osoba
i vanjske sredine potencijalno opasnim mikroorganizmima i time spriječi infekcija ljudi i
kontaminacija okoline.

3 osnovna elementa:

1. Laboratorijska tehnika i praksa

2. Zaštitna sredstva i odgovarajuća oprema
3. Konstrukcija laboratorijskog prostora

12
 LABORATORIJSKA PRAKSA I TEHNIKA

- Najvažniji elemenat u kontroli infektivnih agenasa je striktno poštovanje standarda

mikrobiološke prakse i tehnike.
- Osobe koje rade sa infektivnim agensima ili potencijalno infektivnim materijalom moraju
biti upozoreni na postojeći rizik od infekcije.
- Pored toga ove osobe moraju biti obučene i stručne u postupcima i tehnikama, koje se
zahtijevaju u rukovanju sa infektivnim materijalom.
- Svaka laboratorija treba da razvije vlastite ili da usvoji mjere biosigurnosti.
- Neophodno je da se identifikuju svi rizici kako oni za koje se ne zna da postoje tako i oni
na koje se može naići u toku rada.
- Potom treba izraditi specifične postupke i procedure za rad i time minimizirati ili potpuno
eliminisati izlaganje rizicima.
- Osoblje treba obavještavati o specijalnim rizicima i zahtijevati od njih da se o problemu
dodatno informišu iz literature. Veoma je važna kontinuirana edukacija laboratorijskog
osoblja u oblastima laboratorijske prakse i procedura.

Oprema za primarnu zaštitu:

1. Lična zaštitna sredstva

2. Biološka sigurnost kabineta
3. Zatvoreni kontenjeri za infektivni materijal
4. Drugi elementi za smanjenje rizika od infekcije

- Lična zaštitna oprema – služi kao primarna barijera u cilju smanjivanja rizika od
izloženosti patogenima.
- U zavisnosti od namjene oprema treba imati određene karakteristike i koristi se u
kombinaciji sa biosigurnosnim kabinetima.
- Lična zaštitna sredstva su ( mantil, pregače, rukavice, navlake za cipele, čizme, respiratori,
maske, naočare, zaštitnici za lice)
- Strogo zabranjena oprema koja se teško uklanja, te odjeća koja se skida preko glave i
dovodi u kontakt lice, oči, nos i usta sa kontaminiranom odjećom.

Laboratorijski uređaji – primarna zaštita

- Oprema je dizajnirana tako da smanjuje ili eliminira stvaranje ili disperziju aerosola, kao i
na drugi način prenošenje patogena.
- Opasni aerosoli mogu nastati u toku mnogih laboratorijskih procesa kao što su
homogenizacija, mljevenje, mućkanje, mješanje, centrifugiranje infektivnog materijala i
suspenzije patogena te spaljivanje eza.
- Ove opasnosti se mogu otkloniti upotrebom posuđa sa zavrtnjima, bezbjednosnih
centrifuga i druge opreme u kombinaciji sa biosigurnosnim kabinetima.
- Dobru primarnu barijeru za oslobađanje aerosola, koji može nastati u toku centrifugiranja,
predstavljaju sigurnosne centrifugne čaše sa posebno dizajniranim poklopcima.

13
 Biološki sigurnosni kabineti

- Koriste se u zaštiti od prskanja i aerosola koji se stvara pri mnogim mikrobiološkim

procedurama.
- Postoje tri tipa BSK kabineta : I, II, III.
- BSK koji su otvoreni s prednje strane ( klasa I i II) pružaju značajan nivo zaštite
laboratorijskog osoblja i okoline pod uslovom da se pravilno koriste.
- Kabinet je dizajniran tako da unutrašnja cirkulacija zraka je takva da štiti osoblje,
hepafiltri postavljeni naniže štite materijal s kojim se radi, a hepafiltri postavljeni na
izvodu štite okolinu.

Biosigurnosni kabineti klase III

- Potpuno su zatvoreni, posebnim sistemom ventilirani i za gas nepropustljivi, radni prostori

koji pružaju najveću moguću zaštitu i osoblju i okolini.
- Snabdijevanje zrakom se odvija preko visoko efikasnih partikularnih zračnih filtera
(HEPA), a njegov izvod iz radnog mjesta ide preko 2 hepa filtera postavljena u seriju.
- Rad u kabinetu se odvija pod negativnim pritiskom, a sve operacije se vrše preko dugih
gumenih rukavica.

DIZAJN LABORATORIJE I PROCES RADA

- Posebnim arhitektonskim rješenjima, strogim pravilima ponašanja i propisanim

protokolima rada u mikrobiološkim laboratorijama štiti se laboratorijsko osoblje izvan
procesa rada, te osobe i životinje koje se nalaze u okolini od infektivnih agenasa, koji
mogu nesretnim slučajem da se oslobode iz laboratorije.
- Kada postoji rizik izlaganja infektivnom aerosolu mora se primjeniti viši nivo primarnih i
brojne sekundarne zaštitne mjere kako bi se spriječilo oslobađanje infektivnog agensa u
okolinu.
- U ovakve laboratorije uvodi se specijalni ventilacioni sistem s usmjerenim protokom
vazduha, sa sistemom za dekontaminaciju vazduha, kontrolom okolnog područja, te
kontrolom ulaska i izlaska iz laboratorije.
- Ovakve laboratorije poželjno je odvojiti u odvojenu građevinu a ako to nije moguće
potrebno je višestruko izolovati od drugih prostora.

Bio- sigurnosni nivo-1 (BN1)

- BN1 definiše uslove za pogodan rad sa poznatim dobro okarakterisanim

mikroorganizmima, koji ne uzrokuju oboljenje u zdravih odraslih osoba i sa minimalnim
rizikom za laboratorijsko osoblje i okolinu.
- Laboratorija nije nužno izolirana od opšteg prometa u zgradi.
- Rad se izvodi na otvorenim stolovima koristeći uobičajene mikrobiološke procedure.
- Specijalna oprema i postrojenja nisu potrebni.
- Laboratorijsko osoblje je adekvatno educirano za izvođenje procedura u laboratoriji a
proces rada nadzire stručnjak iz mikrobiologije ili srodnih nauka.

14
 Bio- sigurnosni nivo-2 (BN2)

- Pogodan za rad sa agensima koji imaju blag potencijalni rizik za osoblje i okolinu.
- Osoblje se može zaraziti putem kože, sluzokože ili ingestijom.
- Ne postoji opasnost od transmisije infektivnog agensa aerosolom.
- Laboratorije su konstruisane za rad sa kliničkim materijalom za dijagnostiku i
podučavanje.
- U materijalu se očekuju različiti mikroorganizmi odgovorni za nastanak oboljenja u
populaciji koju opslužuje laboratorija (Hepatitis B, virus HIV, Salmonellae vrste,
Toxoplasma vrste itd.)

Obavezni preduslovi

- Osoblje ima specijalnu obuku za rad sa takvim agensima i radi pod rukovodstvom
mikrobiologa.
- Pri radu se koristi ličnim zaštitnim sredstvima (rukavice, zaštitna odjeća, maske, štitnici za
lice, naočare);
- Pristup laboratoriju je zabranjen kada se izvode radovi.
- Poduzimaju se posebne mjere opreza sa kontaminiranim oštrim predmetima.
- Određene procedure u kojima se može formirati infektivni aerosol, se obavljaju u biološki
sigurnim kabinetima ili drugim bezbjedonosnim uslovima.
- U laboratoriji se nalaze lavabo za pranje i kontenjeri za odlaganje kontaminiranog
materijala.
- Obavezna dekontaminacija radi zaštite okoline.

Bio- sigurnosni nivo- 3 (BL-3)

- Primjenjiv na kliničke, dijagnostičke, edukativne istraživačke ili proizvodne kapacitete u

kojima se radi sa domaćim i egzotičnim agensima koji mogu prouzrokovati ozbiljne ili
potencijalno letalne bolesti kao rezultat inhalacije agenasa.
- M. Tuberculosis i Coxiella burnetii su reprezentativni mikroorganizam za prenos
aerosolom koji pripada ovom nivou.

Bio- sigurnosni nivo- 4 (BL-4)

- Neophodan za rad sa opasnim i egzotičnim agensima, koji uzrokuju teške laboratorijske

infekcije i smrtonosne bolesti, za koje nema odgovarajućih vakcina i terapije.
- Među takve viruse ubrajaju se Marburg i Congo hemoragična groznica.
- Infekcija se prenosi preko aerosola, kontakta mukoza oštećene kože sa infektivnim
kapljicama te autoinokulacijom.

15
 STERILIZACIJA

Pravilo 1:

- Sve što dolazi u dodir sa oštećenim tkivima ili ga tokom zahvata može oštetiti mora
biti sterilno.
- Dezinficirati se može samo onaj pribor koji dolazi u dodir s neoštećenom kožom ili
sluznicom.

STERILIZACIJA – proces kojim se ubijaju svi živi oblici mikroorganizama (vegetativni i sperogeni)
bez obzira na njegovu patogenost.

STERILNOST – termin koji označava odsustvo svih živih oblika mikroorganizama na nekoj površini
ili supstanci.

*Sterilizacija se vrši fizičkim ili hemijskim sredstvima u zavisnosti od osobina materijala koji se
steriliše.

Fizička sredstva

1. Temperatura (povišena i snižena), UV zrake, jonizirajuće zrake, supersonične vibracije,

osmotski tlak, filtracija i plazma sterilizacija

Navedena sredstva koriste se na različite načine uz upotrebu posebnih aparata i pribora

STERILIZACIJA POVIŠENOM TEMPERATUROM

- Našla je najširu primjenu.

- Povišena temperatura iznad maksimalne temperature na kojoj može da živi
mikroorganizam dovodi do koagulacije njegovih proteina, što uzrokuje teška oštećenja i
smrt.
- Temperatura na kojoj neka vrsta mikroorganizama ugine za 10 minuta u određenim i
definiranim uvjetima naziva se letalna temperatura za tu vrstu. Ona zavisi od osobina
mikroorganizama, PH, sredine, i količine vode u i oko mikroorganizama.
- Povišena temperatura se korisi kao suha i vlažna

SUHA TOPLOTA

Sterilizacija plamenom:

1.Spaljivanje – postižu se vrlo visoke temperature koje sigurno ubijaju vegetativne i sporogene oblike
mikroorganizama. Spaljivanje se primjenjuje bezvrijednih ili nekih vrijednih stvari (papir, zavoj,
materijal) jer se na ovaj način uništava ono što se sterilizira.

2.Žarenje - Rutinska metoda sterilizacije u mikrobiološkim laboratorijama je izlaganje bakterijskih eza

plamenu sve do njihovog usijanja. Na ovaj se način za nekoliko sekundi na temperaturi od 500 °C

16
unište svi vegetativni i sporogeni oblici bakterija. Žarenjem se mogu sterilisati metalni instrumenti ali
to se izbjegava zbog oštećenja i propadanja instrumenata.

3.Opaljivanje – Kratkotrajno izlaganje predmeta plamenu. Ovo nije siguran način sterilizacije jer se
njime uništavaju vegetativni oblici bakterija. Na ovaj način steriliziraju se rubovi epruveta, vrhovi
pipeta itd.

STERILIZACIJA VRUĆIM VAZDUHOM

- Za sterilizaciju vrućim vazduhom koriste se specijalni aparati – suhi sterilizatori.

- Koriste se kada vlažna toplota škodi materijalu koji se steriliše ili kada ne može doći s
njim u direktan kontakt.
- Na ovaj način se steriliziraju različiti prašci, ulje, laboratorijsko posuđe itd.
- Sve što se steriliše vrućim vazduhom mora biti potpuno suho i propisno spakovano.
- Vrijeme sterilizacije se počinje mjeriti od momenta kad se postigne željena temperatura u
sterilizatoru.
- Temperatura se očitava na termometru koji je ugrađen u vrata sterilizatora.

VRIJEME STERILIZACIJE U ZAVISNOSTI OD VISINE TEMPERATURE.

Vrijeme sterilizacije u satima Temperatura

1. 172 °C (342 F)
2. 160 °C (320 F)
3. i duže 121 °C (250 F)

STERILIZACIJA SUHIM VRUĆIM ZRAKOM

- Prednosti: dobra penetracija, nije korozivna, staklo visoke temp.

- Nedostatci: sporo zagrijavanje, dugo traje, visoke temperature, oštećuje materijale i
stvaranje naslaga.

VLAŽNA TOPLOTA se koristi kao:

1. Vlažna toplota ispod 100 °C (pasterizacija i tindalizacija)

2. Vlažna toplota na 100 °C (kuhanje i strujeća vodena para)
3. Vlažna toplota preko 100 °C (vodena para pod pritiskom)

*Pasterizacija – se koristi prvenstveno za sterilizaciju mlijeka. Njom se ubijaju samo vegetativni oblici
bakterija a spore se ne uništavaju. Može se provoditi na 2 načina:

- Brza metoda (20s na 71 °C) ili

- Spora metoda (30 min na 62 °C)

*Tindalizacija – ili frakcionirana sterilizacija se primjenjuje za sterilizaciju krvi, seruma, bakterijskih

podloga ili rastvora koji bi mogli koagulirati ili degradirati na temperaturi od 100 °C. Tindalizacijom
se ubijaju vegetativni oblici bakterija i spore aerobnih bakterija Provodi se u toku 3 dana tako da se
materijal naizmjenično zagrijava na 62 °C 30 min, a u međuvremenu inkubira na 37 °C. Za vrijeme
zagrijavanja uništavaju se vegetativni oblici bakterija, a u toku inkubacije na 37 °C klijaju spore
aerobnih bakterija koje se uništavaju naknadnim zagrijavanjem.

17
*Kuhanje – zagrijana voda na temperaturi od 100 °C za 10-15 min ubija sve vegetativne oblike
bakterija i spore većine bakterija. Kuhanjem u vodi najčešće se sterilizuju brizgalice, metalni hirurški
instrumenti, gumeni predmeti, rublje i namirnice. Materijali koji se steriliziraju prije kuhanja moraju
biti očišćeni od krvi i gnoja i drugih organskih materija jer njihovo prisustvo usporava baktericidni
efekat kuhanja. Dodavanjem alkalija sterilizacija se ubrzava.

VODENA PARA BEZ PRITISKA – STRUJEĆA VODENA PARA

- Koristi se prvenstveno za sterilizaciju materijala koji se ne može sterilisati vrućim

vazduhom, a povišeni pritisak i temperatura iznad 100 °C mu škode. To su u prvom redu
bakterijske podloge koje sadrže ureu, želatin itd. Na ovaj način može se sterilisati
laboratorijsko posuđe.
- Strujeća vodena para na temp. 100 °C efikasno ubija samo vegetativne oblike bakterija
(mikroorganizmi). Vrši se u Kohovom loncu u toku 60-90 min. odjednom ili se koristi kao
frakciona sterilizacija u toku 3 dana po 20-40 min.

STERILIZACIJA TERMOOTPORNIH MATERIJA

- Najsigurnija, najneškodljivija i najpouzdanija metoda sterilizacije je vodena para pod

pritiskom.
- 134 °C 3,5-5 min. za metalne, tekstilne i staklene predmete.
- 121 °C 20 min. za gumene i termootporne plastične predmete.

ZASIĆENA VODENA PARA POD PRITISKOM

- Najsigurniji način sterilizacije i vrši se aparatima- autoklavi.

- Povećanjem pritiska povećava se temperatura zasićene vodene pare i njena prodornost, a
time skraćuje vrijeme potrebno za sterilizaciju.

Autoklav- je osnovni aparat u svakoj mikrobiološkoj laboratoriji. U njemu se steriliziraju različiti

rastvori neke hranjive podloge, odbačene kulture, odbačeni uzorci bolesničkog materijala i
kontaminirano laboratorijsko posuđe.

Sterilizacija vodenom parom

- Prednosti – jednostavnost, brzina, ekonomska prihvatljivost.

- Nedostatci – osjetljivost pojedinih materijala, zaostajanje zraka

Snižena temperatura – ne koristi se za sterilizaciju jer bakterije mogu vrlo dugo preživljavati na
niskim temperaturama ( -190 °C, -250 °C). Baktericidno dejstvo snižene temperature na bakterije
zavisi od brzine hlađenja. Brzo hlađenje na vrlo niske temperature ne škodi bakterijama dok kod
sporog hlađenja u bakterijama se formiraju kristali leda koji oštećuju citoplazmu.

UV zračenje – UV zraci talasne dužine od 0,205 nm imaju snažno baktericidno dejstvo. Oni su
mutageni koji dovode do pogrešnog vezivanja baza, formiranje timinskih dimera u DNK. Na taj način
remeti se normalan redoslijed parova baza DNK što uzrokuje smrt mikroorganizama.

Lampe koje emitiraju UV zračenje koriste se za redukovanje broja mikroorganizama u vazduhu i na

radnim površinama, operacionim salama, farmaceutskoj industriji ( u salama za aseptično pripremanje
i pakovanje lijekova) ili u mliječnoj prehrambenoj industriji.

18
Supersonične vibracije – Zvučne vibracije od 500 i više kilocikla mehanički razaraju
mikroorganizme. Koriste se rijetko i to za sterilizaciju laboratorijskog posuđa i sterilizaciju vakcina i
seruma kada druge metode nisu pogodne ili pristupačne. Imaju veliki značaj u procesu pripremanja
bakterijskih antigena za imunološke reakcije.

Filtracija – proces odstranjivanja mikroorganizama iz različitih tečnosti (otopine organskih

jedinjenja, serumi, antibiotici itd.) pomoću filtera tako da one poslije toga ostaju sterilne. Filtracija je
fizičko hemijski proces pri kome značajnu ulogu imaju veličina pora filtera i njihov električni naboj,
priroda tečnosti koja se filtrira i osobine mikroorganizama koji se u njoj nalaze. Tečnost se kroz filtere
potiskuje bilo pomoću negativnog pritiska upotrebom vakum pumpi a pozitivnim pritiskom iznad
tečnosti u komori za filtriranje.

STERILIZACIJA TERMOLABILNIH MATERIJALA

1. Etilen oksid
2. Formaldehid
3. Peroksid plazma
4. Radijacija

Osnovna obilježja FA i EO

- Formaldehid: plin vrlo intenzivna mirisa, toksičan, kancerogen, mutagen, nije

eksplozivan, teži od vazduha, nema prozračivanja
- Etil oksid: nema mirisa, toksičan, kancerogen, mutagen, vrlo eksplozivan, lakši od zraka,
nužno prozračivanje

Zakonski propisi za rad sa EO

- Način gradnje objekta

- Zaštita radnog prostora
- Osobna zaštita
- Profil uposlenih

PLAZMA STERILIZACIJA

- Sterilizacija plazmom: brza, nije toksična.

- Nedostatci: ograničeno pakiranje
- Prednosti: kratka ciklusa (45-65 min.), nije toksična, niska temp. sterilizacije, jednostavna
instalacija, nema prozračivanja
- Sterilizacijski medij je plazma razvijena iz H2O2, u polju visokofrekventnih
elektromagnetnih valova.
- Djelovanjem energije valova visoke frekvencije H2O2 se raspada u slobodne radikale koji
djeluju mikrobicidno.
- Nakon prestanka djelovanja elekromagnetnih valova plazma se disocira u H2O i O koji su
potpuno bezopasni za ljude i okoliš.
- Toplina koja nastaje u fizikalno hemijskoj reakciji plazma sterilizacije nije viša od 45 °C.

19
 Medicinski instrumenti i pribor koji se 5. Ostali termolabilni materijali (najlon,
steriliše plazmom silikon, plastika...)

1. Kamere Ograničenja za sterilizaciju plazmom

2. Električni vodiči 1. Materijali koji sadrže celulozu (papir i
3. Optike tekstil)
4. Metalni mikroinstrumenti 2. Šuplji predmeti slijepog završetka

KONTROLA STERILIZACIJE

-Da je neki postupak sterilizacije ispravno proveden moze se utvrditi indirektnim ili direktnim
metodama.

- Indirektno se postupak sterilizacije provjerava fizickim i hemijskim metodama

- Direktna moteda je bioloska i ona je najpouzdanija.

Lanac potpune sigurnosti

1. Nadzor opreme
2. Nadzor izlaganja
3. Nadzor punjenja
4. Nadzor seta
5. Dokumentiranje

Nadzor opreme
- Podrazumijeva fizikalni monitoring parametara
- Odrzavanje i
- servisiranje aparata

Nadzor izlaganja

-Koriste se indikatori izlaganja tj. Vanjski hemijski indikatori kojima mozemo lako razlikovati
setove koji su procesirani ali nam rezltat ne ukazuje je li materijal sterilan.

- kontrolni indikatori dolaze u obliku indikator ljepljivih traka ili indikator naljepnica

20
Nadzor punjenja

- Koriste se najotporniji oblici zivota a to su bakterijske spore (bacillus)

- Ako su spore ubijene onda su sigurno i ostali oblici zivota unisteni te je sterilizacija
potpuno izvrsena
- Spore bacullus suptilis koriste se za provjeru sterilizacije etilen oksidom i suhom toplotom
- A spore bacillus stearothermophilus za kontrolu sterilizacije parom i FO

OBLICI BIOLOSKIH INDIKATORA VRIJEME OCIT. REZULTATA

Spore na papirnoj traci – rezultat nakon 7-10 dana

Spore u epruveti s podlogom- rezultat nakon 24-48h ( 3M attest BI) ili rezultat nakon 1-3h ( 3M attest
rapid read out )

Nadzor seta

Hemijski indikatori- nezadovoljavajuci uslovi:

- Zaostali zrak
- Los raspored
- Pretrpanost komore
- Pakiranje u neodgovarajuci materijal
- Veliki paketi
- Neodgovarajuci program

Dokumentiranje

- Je vazno zbog : -otkrivanje pogreski ,

- dokazivanja odgovornosti i
- racionalizacije troskova.

21