სასუნთქი სისტემა

აგებულება ფუნქცია
ცხვირის ღრუ ცხვირის ყოფს ძგიდე ორ ჰაერი თბება, იფილტრება,
ხახა ნაწილად ამოფენს ტენიანდება,სუფთავდება
წამწამოვანი ეპითელიუმი, მიკრობებისაგან ჰაერი
ჯირკვლები გამოყოფს ცხვირხახისაკენ მიდის;
ლორწოს
ხორხი ხორხსარქველია მბჰერი ბგერის წარმოქმნა; ყლაპვის
იოგებით დროს ხორხსარქველით
იფარება ხორხი,რაც იცავს
მას მასში საკვების
მოხვედრისაგან;
ტრაქეა ხრტილოვანი გაწმენდილი ჰაერის
ნახევრადრკალოვანი გატარება
რგოლებისგან შედგება,
უკანა მხარეს საყლაპავია
ბრონქები ტრაქეა იტოტება ორ გაწმენდილი ჰაერის
ბრონქად, ბრონქები შედის გატარება
ფილტვებში
ბრონქიოლები ბრონქები იტოტება გაწმენდილი ჰაერის
ბრონქიოლებად გატარება
ალვეოლები გარედან დაფარულია ნივთიერებათა ცვლა, CO2-
კაპილარებით, შიგნიდან ის გამოსვლა, O2-ის
ამოსუნთქული ჰაერია, შესვლა, ალვეოლების
ეპითელური უჯრედი ეპითელური უჯრედები
გამოყოფს აქტიურ გამოყოფენ
ნივთიერებებს რომელიც ბილოლოგიურად აქტიურ
მიკრო ორგანიზმებს ნივთიერებას რომელიც
აუვნებელყოფს ხელს უშლის ალვეოლების
შეწებებას;
ფილტვები გარედან დაფარულია ნივთიერებათა ცვლა, CO2-
შემაერთებელქსოვილოვანი ის გამოსვლა, O2-ის შესვლა
პლევრით, შიგნიდან
გულმკერდის ღრუ
ამოფენილია ამყოლი
პლევრით, იგი ნოტიოა
დაუჰაერო სივრცეა;

პროცესი

სუნთქვის პროცესი იმართება მოგრძო ტვინიდან, სადაც სასუნთვის ცენტრია;

სუნთქვის პროცესში მონაწილეობს ნეკნთაშუა კუნთები და დიაფრაგმა;

ორგანიზმის მიერ გარემოდან ჟანგბადის შთანთქმას და ნახშირორჟანგის გამოდევნას
სუნთქვისას
სუნთვითი მოძრაობები ნეირვულ-ჰომორალური გზით ხორციელდება

ჩასუნთქული ჰაერი ამოსუნთქული ჰაერი

O2-21%, CO2 – 0.02%, N – 79%,H2O – 0.96% O2-16%, CO2 – 4%, N – 79%,H2O – 1%
სისხლი. სისხლის მიმოქცევის დიდი და მცირე წრე
 40-45% ფორმიანი ელემენტები
უბირთვო:
55-60% პლაზმა
ერითროციტები - O2-ის გადატანა - 5-8
90% H2O
ათასი 1სმ3 სისხლში.
10% - ცილები, ცხიმები,
თრომბოციტები - შედედება,
ნახშირწყლები
დამცველობითი ფუნქცია. 250-400 ათასი.
1-1,5 % მინერალური მარილები,
ბირთვიანი:
ცაშლის პროდუქტები
ამებოიდური ტიპის კვებით
ლეიკოციტგები - ფაგოცოტოზი,
ლიმფოციტოზი, დამცველობითი
ფუნქცია
სისხლძარღვები:
-კაპილარები (ერთშრიანი
ეპითელიუმი)
-ვენები (სარქველებიანი)
გული (კუნთოვანი,
-არტერიები (ელასტიური შრე) ავტომატური ორგანო):
-წინაგულები(მარჯვენა,
მარცხენა)
სისხლის მიმოქცევის -პარკუჭები(მარჯვენა,მარცხენა)
მცირე წრე (ფილტვის წრე): -კარისებური სარქველები
-იწყება მარჯვენა -ჯიბისებური სარქველები
პარკუჭიდან, მთავრდება -ძგიდე(კუნთოვანი)
მარცხენა წინაგულამდე. -აორტა
დიდი წრე:
-იწყება მარცხენა
წინაგულიდან, მთავრდება
მარჯვენა პარკუჭამდე
-გულში სისხლი შეაქვთ
არტერიებს
-გამოაქვთ - ვენებს
-არტერიებში - ვენური
სისხლია
-ვენაში - არტერიული
-ანემია - სისხლის
ნაკლებობა
 საჭმლის მომნელებელი სისტემა
პირის ღრუ: ენა, კბილები, სანერწყვე ჯირკვლები, სუსტი ტუტე არე;

კბილები - 4 მჭრელი, 2 ეშვი, 2 მცირე ძირითადი, 3 დიდი ძირითადი (ბოლო სიბრძნის)

სანერწყვე ჯირკვლები: ყბაყურა(წყვილი), ყბისქვეშა (წყვილი), ენისქვეშა (წყვილი)

საყლაპავი - პერისტალტიკა საყლაპავი მილის ტალღოვანი შეკუმშვა, ლუკმის

გადაადგილება;

კუჭი: მჟავა არე შეიწოვება ალკოჰოლი, მოინელება ცილები,იშლება პეპტიდებად. აქ

საკვები 4-8 საათი ჩერდება

კუჭის წვენი: 0,5% მარილმჟავა,რომელიც აუვნებელყოფებს ბაქტერიებს და ააქტიურებს

პეპსინს,რომელიც შლის ცილებს, წყალი+ფერმენტები კუჭის წვენის გამოყოფა
რეფლექსურად ხდება

ღვიძლი - აქვს ბარიერული ფუნქცია,აკეთებს დეტოქსიკაციას გლუკოზის ნაწილი

გარდაიქმნება გლიკოგენად და ინახება ღვიძლსა და ჩონჩხის კუნთებში ყველაზე დიდი
ჯირკვალი გამოყოფს ნაღველს, ნაღველი შლის ცხიმებს წვეთებად

ემულგირება - ცხიმების წვეთბად დაშლა;

თორმედგოჯა ნაწლავი: წვრილი ნაწლავის პირველი განყოფილებაა აქ იქმნება ტუტე

გარემო იხსნება ორი სადინარი, ნაღველის -რომელიც შლის - ცხიმებს, ფერმენტ
ლიპაზას დახმარებით , პანკრეასის რომელიც - გამოიმუშავებს წვენს რომელიც შეიცავს
ფერმენტებს ტრიპსინი -ცილების დამშლელი ფერმენტი, ამილაზა, ნახშირწყლების
დამშლელი ფერმენტი, ლიპაზა- ცხიმების დამშლელი ფერმენტი

წვრილი ნაწლავების კედლები გამოყოფენ წვენს რომელიც შეიცავს ამილაზა, ლაქტაზა

მალტაზა ( ნახშირწყლების ), ლიპაზა (ცხიმების), ერეპსინი(ცილების) დამშლელ
ფერმენტებს რომლებიც მოქმედებენ ტუტე გარემოში აქ მთავრდება საკვების მონელება
და იწყება შეწოვა, წვრილი ნაწლავის ხაოებით ხდება შეწოვა შეიწოვება გლუკოზა,
ამინომჟავები,ცხიმოვანი მჟავეები და გლიცერინი;

მსხვილი ნაწლავი: აქ ხაოები არ არის მის ლორწოვან გარსში ჯირკვლებია სწორედ ამ

ჯირკვლებით შეიწოვება H2O,ელექტროლიტები ხდება სიმბიოტი ბაქტერიების
საშუალებით, K, B ჯგუფის ვიტამინების, ამინომჟავების სინთეზი;

სწორი ნაწლავი- მძიმე მეტალების გამოყოფა

ანალური ხვრელი -ფეკალური მასების გამოყოფა

ნახშირწყლები -ამილაზების დახმარებით იშლება - გლუკოზად

ცილები - პროტეაზების დახმარებით იშლება - ამინომჟავებად
ცხიმები -ლიპაზების დახმარებით იშლება - ცხიმოვან მჟავებად და
გლიცერინად
 ვიტამინები

A - ვიტამინის ნაკლებობა იწვევს დაავადებას-„ქათმის სიბრმავე“

B - ვიტ. ნაკლებობა იწვევს დაავადება „ბერი - ბერს „ - კუნთების სისუტე

C - ვიტამინის ნაკლებობა იწვევს - იმუნიტეტის დაქვეითებას. სურავანდი (ღძილების

დაავადება, კბილების დაკარგვა)

D - ვიტამინის ნაკლებობა იწვევს - რაქიტს, ძვლების დეფორმაციას

 ევოლუცია
მემკვიდრეობითობა - ორგანიზმთა თვისება, რის შედეგადაც თაობებს გადეცემა:
ნივთიერებათა ცვლის, ანატომიური აგებულების, და ზოგადა დინდივიდუალური
განვითარების მშობლების მსგავსობა.

ცვალებადობა: ორგანიზმთა თვისება, შეიძინონ მშობლისგან განსხვავებული ნიშან-

თვისებები. ცვალებადობა იწვევს მასალას ევოლუციისათვის, ცვლაბადობის შედეგად
წარმოიქმნება გენეტგიკური მრავალფეროვნება, რომელიც ან მშობლების გენების
კომბინაციის ან მუტაციის შედეგია.

გენოფონდი: პოპულაციის ან სახეობის გენების ერთობლიობა.

ბუნებრივი გადარჩევა
მასტაბილიზებელი მამოძრავებელი დიზრუპციული

გარემოს მუდმივ ცვლად საარსებო გარემოში გარემო პირობებში

პირობებში მოქმედებს, ამ მიმდინარეობს, ორგანიზმს შეგუებულობისას
დროს ძირითადად უჩნდება, ახალი რამოდენიმე ნიშანი
არსებულ ნიშან- ადაპტაციები, რაც ეხმარება აღმოჩნდეს ხელსაყრელი ამ
თვისებების შენარჩუნება ახალ გარემოში პირობებში პოპულაცია
განმტკიცება ხდება, შეგუებულობაში იხლიჩება, ხდება
შუალედური ფორმები ადაპტაციაში ფენოტიპური
შენარჩუნდება, განაპირა მრავალფენოვრება.
განადგურდება.

ბუნებრივი გადარჩევის შედეგად ხდება ორგანიზეციის დონის ამაღლება, გარემოსთან

შეგუება, ახალი სახეობის წარმოქმნა.
 არსებობისთვის ბრძოლა

გარემოს
შიდასახეობრივი სახეობათაშორისი
არახელსაყრელ
პირობებთან
ბრძოლა

არსებობისთვის ბრძოლის შედეგია ახალი ადაპტაციების წარმოქმნა და სახეობის

სრულყოფა.

მიკროევოლუცია

ევოლუციური ცვლილებები, რომლებიც სახეობის შიგგნით მიმდინარეობს.

მიკროევოლუციური ფაქტორებია:

1. მუტაცია (ცვილება გენეტიკურ მასალაში)

2. პოპულაციური ტალღები (ინდივიდთა რაოდენობის ცვლილება პოპულაციაში)
პოპულაციური ტალღები შეიძლება იყოს სეზონური და არასეზონური.
3. გენთა ნაკადი (მეზობელი პოპულაციების ინდივიდთა შეჯვარებისას გენების
გაცვლა პოპულაციებს შორის)
4. გენთა დრეიფი (ალელების სიხშირის ცვლილება, პოპულაციაში)
5. იზოლაცია (ინდივიდებს შორის შეჯვარების შეწყვეტა)
6. გეოგრაფიული სახეობათა წარმოქმნა
7. ეკოლოგიური სახეობათა წარმოქმნა
 სახეობა. სახეობის კრიტერიუმები
ევოლუციის სინთეზური თეორიის დებულებებია:

 ევოლუციის ერთეულია პოპულაცია

 ევოლუციის მასალაა მუტაციები და რეკომბინაციური ცვალებადობა
 ბუნებრივი გადარჩევა შეგუებულობის სახებოათგა და ზესახეობრივი
ტაქსონომიების წარმოქმნის მთავარი მიზეზია
 სახეობა პოპულაციების სისტემაა, რომელიც იზოლირებულია სხვა სახეობის
პოპულაციისგან და ისინი ერთმანეთს არ ეჯვარება
 სახეობის წარმოქმნა რეპროდუქციული იზოლაციით ხორციელდება.
 სახეობა იმ ორგანიზმების ერთობლიობაა, რომელსაც აქვთ ერთნაირი წარმოშობა,
ყველა ნიშნებისა და თვისებების მემკვიდრული მსგავსება და უნარი, შეჯვარებისას
წარმოქმნიან თავისივე მსგავსი ნაყოფიერი შთამომავლობა, უკავიათ ბუნებაში
განსაზღვრული არეალი და ბინადრობენ მსგავს ეკოლოგიურ პორობებში.

სახოების კრიტერიუმებია:
 მორფოლოგიური კრიტერიუმი
 გენეტიკური კრიტერიუმი
 ბიოქიმიური კრიტერიუმი
 გეოგრაფიული კრიტერიუმი
 ეკოლოგიური კრიტერიუმი
 ისტორიული კრიტერიუმი
 ფიზიოლოგიური კრიტერიუმი

ევოლუციის მიმართულება

აროგენეზი ალოგენეზი კატაგენეზი

არომორფოზი იდიოატაპტაცია დეგენერაცია
სისხლის მიმოქცევის ორი  საარსებო გარემოსთან სიცოცხლის ორგანიზაციის
წრის გაჩენა, ალვეოლების შეგუებულობა დონის გამარტივება,
წარმოქმნა, ფილტვების  არ იწვევს ორგანიზმის დაკნინება ორგანოების
განვითარება მც-ში- დონის ამაღლებას დაკარგვა, ღორის
ყვავილისა და ნაყოფების  ლოქოს სოლიტერში საჭმლის
წარმოქმნა გაბრტყელებული მომნელებელი სისტემის
ფორმა, დაკარგვა, პარაზიტ
გრუნტისშესაბამისი მცენარეს არ აქვს ფესვები,
შეფერილობა, ფოტოსინთეზის უნარი.
ბაბუაწვერას
პარაშუტები
ნუკლეინის მჟავეები
 შეგუებულობა და მისი ფორმები

შეგუებულობა (ადაპტაცია) ბუნებრივი გადარჩევის შედეგია;

შეგუებულობა ანუ ადაპტაცია არის ორგანიზმების მორფოლოგიურ,ფიზიოლოგიურ,
ქცევით თავისებურებათა ერთობლიობა, რომელიც ხელს უწყობს კონკრეტულ საარსებო
გარემოში სახეობის არსებობას;

1. მორფოლოგიური, სტრუქტურული (თევზის ფორმა (სოლისებური) მცენარეები,

ბუსუსებს, ეკლებს იკეთებენ თავის დასაცავად ბალახისმჭამელებისაგან;
2. ფიზიოლოგიური ორგანიზმის თერმოლეგულაციის უნარი, აქლემი აჩერებს წყლის
დანაკარგს, მდედრი ორგანიზმები გამოყოფენ სურნელს - მწერების
მისაზიდად,ფრინველების სპეციალური ჯირკვალი, რომელიც უზრუნველყოფს
ჭარბი მარილების გამოყოფას, ეხოლოკაციის უნარი, ადამიანის თავის ტვინში
მეტყველების, თითების მოძრაობის ზონების გარემოსი
3. მიმიკრია (მიმსგავსება, მიმბაძველობა) თავდაცვის უუნარობა მუხლუხო - ღეროს
ემსგავსება, ქვის ყვავილის მიმსგავსება ქვასთან;
4. გამაფრთხილებელი შეფერილობა, ჭიამაია, ბაყაყი;( შხამიანია)თავდაცვის უნარი
გააჩნიათ;
5. შეფარდებითი შეფერილობა კურდღელი, ყარაყუმი, ზამთარში-თეთრი,ზაფხულში
- რუხი
6. მფარველობითი შეფერილობა: ბუზის მიმსგავსება ბზიკთან თავდაცვის
მიზნით,უშხამო გველი შხამიან მარჯნისფერ ასპიტს ემსგავსება;
7. ქცევითი შეგუებულობა - ცხოველების გატრუნვა, ღამით ნადირობა, გაუსაძლისი
სიცხისას, ყანჩას კვება თევზის მოქნევით, ძუ ლომებისაგან ნადირობის
ინიციატივა, უფროსისადმი პატივისცემაა.
8. ინსტინქტგი - კრუხების ცნობა წიწილებისაგან, გადაფრენა გაზაფხულზე,
ახმაურება- გალობა, ჩხავილი, ყიყინი. მიგრაცია - სეზონური მიმოფრენა;
9. იმპრინტინგი - ახლადგამოჩეკილის წიწილების მეხსიერებაში პატრონის აღბეჭდვა
10. შთამომავლობაზე ზრუნვა - ლიფსიტების პირით ტარება, ამფიბია - ქვირითს
სხეულით ატარებს.

ყველა ადაპტაციებს აქვთ შეფარდებიათი ხასიათი

 მაკროევოლუცია
მაკროევოლუციის მამტკიცებელი საბუთებია ახალი გვარების, გვარებიდან ოჯახების,
კლასებისა და სახეობების წარმოქმნა.

პალეონტოლოგია, ფილოგენეტიკური რიგები, ემბრიოლოგია - გვაძლევს საშუალებას

მაკროევოლუციის კანონზომიერებების გაგებაში.

ორგანოებს, რომლებიც მსგავსნი არიან წარმოშობით, აგებულებით ორგანიზმში

მდებარეობით, მაგრამ აქვთ განსხვავებული ფუნქცია, ჰომოლოგიური ორგანოები ჰქვიათ.

ანალოგიურია ორგანოები, რომლებსაც განსხვავებული წარმოშობა აქვთ, თუმცა

გარეგნულად ერთმანეთს ჰგგვანან და მსგავს ფუნქციებს ასრულებენ.

რუდიმენტებია - ფუნქცია დაკარგული სტრუქტურები, ბრმა ნაწლავი, ჭია დანამატი.

ატავზიმები - შორეული წინაპრებისგან გადმოსული ნიშნები, კუდიანობა, ჭარბთმიანობა,

მრავალდვრილიანობა.