3 e\dü≈£L©!

` &܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶

#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç. Á|üX¯ï\T:

}]˝À ˙øÏ\T¢ ˝Ò<Tä `}] yÓ\T|ü\ bı\eTT ˝Ò<Tä 1. ô|’ |ü + ≈£ î Ô \ T me] >∑ T ]+∫
≈£L* ìs¡j í T· $T+‘·ì ˝Ò<Tä ` ≈£L* |üì dæsú y¡ TÓ qÆ ~ ø±<äT ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT? sêdæ+~ mes¡T?
Ä\T|æ\\¢ H˚˝<Ò {Ó ≤¢ ` nH˚ ∫+‘· ììï&É<√sTT e´ekÕj·T≈£L*. 2. ≈£L*|üì dæsú y¡ TÓ qÆ ~ ø±<äT nq&É+˝À
ã‘·T≈£î <ÓsT¡ e⁄ ˝Òø£ ˙e⁄ ` uÛ≤s¡´|æ\\¢ H=~* ô|{Ϻ n+‘·sês¡yú T˚ $T{Ï?
ãdæÔ #˚] ]ø£˝å ≤– ` ã\eTT>∑ »«s¡yTÓ T∫à |ü+fÒ 3. ≈£î≥T+ã b˛wüD m{≤¢ »s¡T>∑T‘·T+~?
ø±düÔ ˙≈£î >∑+õ˙fi¯ófl ` ø±dæ b˛ùd ~¬øÿes√sTT e´ekÕj·T ≈£L*. 4. }fi¯ófl e~* b˛j˚T≥+<äT≈£î
` düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T ø±s¡DeTj˚T´ |ü]dæ‘ú T· ˝Ò$?

bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯
‘Ó\+>±D sêh+˝À ˙{Ïedü‹øÏ H√#·Tø√ø£, |ü+≥\T |ü+&Éø,£ ìs¡+‘·s+¡ ø£sT¡ e⁄s¡øÿ£ dæ ø√s¡˝À¢ ∫≈£îÿ≈£îqï
ÁbÕ+‘·+ bÕ\eT÷s¡T. bÕ\eT÷s¡T õ˝≤¢H˚ H˚{Ï eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢. ã‘·T≈£îuÛ≤sêìï yÓ÷dü÷Ô ø±˝≤ìï yÓfifl¯ Bj·T˝Òø£
ã‘·Tø£{≤ìøÏ e\düb˛e&É+ nø£ÿ&ç ≈£L©\≈£î |ü]bÕ{Ï.
1977˝À e\dü≈L£ ©\T>± ‘·÷s¡TŒrs¡ÁbÕ+‘êìøÏ yÓ[flq ø=+<äsT¡ nø£ÿ&É e∫Ãq ‘·TbÕqT≈£î >∑Ts¬ ’ ‹]–sê˝Ò<ìä ,
yêfiËflø£ÿ&ÉTqïs√ C≤&É‘*Ó j·Tsê˝Ò<ìä ‘Ó*dæq|ü &ÉT ø£$ Vü≤è<äjT· +˝À ø£*–q Äy˚<qä Ç~.

bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ $esê\T

á bÕsƒ+¡ ªªπ>j·T+μμ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. \j·÷‘·àø£+>± ñ+&ç Ä\|æ+#˚≥+<äT≈£î
M\T>± ñ+&˚~ >π j·T+. Ç~ |ü\$¢ , #·sD¡ ≤\‘√ ≈£L&ç ñ+≥T+~. |ü\$¢ e÷Á‘·+
|ü⁄qsêeè‘·yTÓ ‘Æ T· +~. dü+^‘· kÕVæ≤‘ê´\ y˚Tfi¯$+ù| >π j·T+. Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒê´+X¯+
&܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ ªªVü≤è<äjT· XË*’ μμ >π j·T dü+ø£\q+ ˝Àì~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 25

 ø£$ |ü]#·jT· +
&܈ˆeTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢, ø£\«≈£î]Ô ‘ê\÷ø± eTT≈£îsê\
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. áj·Tq düeTø±©q n+XÊ\qT Á|ü‹_+_+#˚ ø£$‘·\T, |ü<ë´\T,
bÕ≥\T, ø£<\ä∏ T, yê´kÕ\T sêXÊ&ÉT.
áj·Tq y˚T|òTü <ä÷‘·(nqTyê<ä ø£$‘·«+), <˚es¡ø=+&É<Tä s¡+Z , qy˚«ø£‘T· \Ô T(Bs¡øÈ $£ ‘·),
Vü≤è<äjT· XË*’ (π>j·T dü+|ü⁄{Ï), sêø£då Cü ≤‘·s¡ (Bs¡øÈ $£ ‘·), ñ|ü]XÀ<Ûqä (|ü]XÀ<ÛHä ê |üÁ‘ê\
01`01`1929 dü+ø£\q+), ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ì|òTü +≥Te⁄ yÓTT<ä\>∑T s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT. ªªÁbÕNq ‘Ó\T>∑Tø£$‘·«+˝À
ø£$‘ê‘·àø£ uÛ≤e|ü]D≤eT+μμ nH˚ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<ÛHä ê Á>∑+<∏+ä düeT]Œ+∫ &Üø£sπº {Ÿ bı+<ë&ÉT.
24`02`2003
kÕe÷õø£düŒ èVü≤, düeTdü´\|ü≥¢ düŒ+~+#˚>∑TD+ ø£*Z, kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£
s¡+>±\‘√bÕ≥T mH√ï ñ<ä´e÷˝À¢ Á|ü‘´· ø£+å >± bÕ\T|ü+#·T≈£îqï ø£$ &܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç.¶
Ç‘·ì ªª$&çCÀ&ÉTμμ ø£<≈ä∏ î£ ø£ècÕí|Áü ‹ø£ yêfi¯ófl ~«rj·TãVüQeT‹ì Çe«>±, Äø±X¯yêDÏ
&Û©ç ¢ yês¡T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ qT+&ç 1976˝À C≤rj·Tø£$>± >∑T]Ô+|ü⁄ì∫à düHêàq+ #˚XÊs¡T.

$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\T

 bÕsƒ+¡ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝Àì Á|üy•˚ ø£ #·<Tä e+&ç. bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· ìï }Væ≤+#·+&ç.
 bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç. ns¡+ú ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
 yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ªª|ü<$ä C≤„q+μμ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À
#·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.

Á|üy•˚ ø£
e÷qe »qà m+‘√ ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ ~. Ç~ \_Û+#·&+É ˇø£ es¡+. \_Û+∫q J$‘·+
kÕs¡øú +£ #˚dTü ø√yê\qï~ Á|ü‹ ˇø£ÿ] ‘·|qü . ÄX¯. ø±˙.....
ø±\+ ø£*dæ sêì nuÛ≤>∑´Je⁄\T, ‘·eTJ$‘êìï HÓ≥Tº≈î£ sêe&ÉyT˚ ˇø£ ªø£\μ>±
uÛ≤$+#·e\dæ eùd.Ô ....
n+<ä+>± ñ+&Ée\dæq ªø£\μ ≈£L&Ü ª|”&øÉ \£ μ>± |ü]D$Tùd.Ô ....
ã‘·T≈£î ã+&ç q&çù|≥+<äT≈£î ‘·q ø£\\˙ï, ø£\\¢ T ø±>± bı≥º#‘˚ · |ü≥Tºø=ì ˇ+≥]>±
|üsêsTT <˚X+¯ b˛sTT.....
eTqdüTqT |ü+#·Tø=H˚≥+<äT≈£î eTqTwüß\T ˝Òø,£
u≤<Ûqä T |ü+#·Tø=H˚≥+<äT≈£î ã+<ÛTä e⁄\T ˝Òø,£
düe÷»+ qT+&ç <ä÷s¡eTÚ‘·Tqï j·T<∏ës¡Jú $‘ê\qT >∑T]Ô+∫,
düV≤ü ø£]+#ê\ì >∑Ts¡TÔ #˚d÷ü .Ô ... sêdæq eTT≈£îsê\yê] >π j·T+ #·<Tä e⁄<ë+.

26 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

 I

≈£L* eTdüT>Ô ∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì !

ø√dü<Ô X˚ +¯ b˛‹yê !
mqï&=düeÔ ⁄ ˝ÒãØ, >√≈£î˝≤wü$º T <ë{ÏbısTTHê, >=&É&¢ =ø£ÿ\T >∑T+õHê,
bÕ\eT÷] C≤\Ø ! yê>∑T\˝À¢, e+ø£\˝À¢ yêqbÕeTT\T m+&çHê,
∫qT≈£îsê˝Ò ÄX¯˝<Ò ìä , #ÓsT¡ ≈¢ î£ +≥\T |üÁs¬ e&Óqì
≈£L* eTdüT>Ô ∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì ø√dü<Ô X˚ +¯ b˛‹yê !
mqï&=düeÔ ⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !
#ê\T yêH˚ |ü&<É Tä düsfi¡ ≤kÕ>∑s+¡ ì+&˚~ ø±<äì,
#Í≥ eT&ÉT>∑T˝… jÓT+&Ó, ø√sTT\kÕ>∑s+¡ ì+&˚~ ø±<äì,
ô|s’ T¡ \˙ï es¡T>∑T\j˚T´ |ü˝˝¢… À ã‹πø~ m≥¢ì,
≈£L* eTdüT>Ô ∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì ø√dü<Ô X˚ +¯ b˛‹yê
mqï&=düeÔ ⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ >=&É¢ &=ø£ÿ\T >∑T+»&É+ n+fÒ MT≈£î
@$T ns¡yú TÓ +Æ ~?
♦ ø√kÕÔ ÁbÕ+‘êìøÏ mes¡T, m+<äT≈£î
yÓfi≤fls¡T?
♦ |ü˝…¢ã‘·T≈£î\ ø£cÕºìøÏ ø±s¡D+
@$T{Ï?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 27

 II
ø=&çyTÓ \÷, >±˝≤\ >∑&\Ó ÷ >∑T&çôd≈£î $dæ]b˛‹yê !
qC≤ø£‘T· HÓ˝’ ≤qT e\H˚ q&ÉT+ #·T≥Tºø£ b˛‹yê,
‹]– eTHÓï+ø=+&É <˚e⁄ì ~≈£îÿ yÓTT≈£îÿ‘·T b˛‹yê,
≈£L* eTdüT>Ô ∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì ø√dü<Ô X˚ +¯ b˛‹yê
mqï&=düeÔ ⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !
yÓT]¬> #ê|ü≈î£ u§#Óà #ê|ü≈î£ eT]– sêø£HÓ b˛‹yê,
#·+<äe÷eT\, |üsø¡ £ |æ\\¢ #ês¡T eT]#˚ b˛‹yê,
mqï&=düeÔ ⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !
ø√düuÔ d… \Ôü |ü&eÉ \˝À¢ ≈£L*esTT´q ø£sà¡ yÓT+<äT≈£î?
m>∑Te ø£ècÕí Äqø£≥qº T Ç+‘· es¡≈L£ y˚jT· q+<äT≈£î
@&É ñ+{Ïy= ˝ÒãØ,
mqï&=düeÔ ⁄ C≤\Ø !
Ç+{Ïø=kÕÔqqï >∑&TÉ e⁄≈£î Ç|üŒ{ÏøÏ yêsê\T <ëf…,
N≈£î eTãT“\ eTTdüTs¡T˝À ø±ØÔø|£ ⁄ü qï+ yÓ[flbÕjÓT,
ÇfÒ b˛sTTq »q+ ` n+‘ê nfÒ #·#Ã˚ ø±\eT+≥T,
»\|æ&TÉ >∑T bısê¢&ç uÛÁÑ <ë#·\+ yÓT≥¢≈î£ ‘ê¬øq+{≤
mø£ÿ&ÉT+{Ï$ ˝ÒãØ,
mqï&=düeÔ ⁄ C≤\Ø !

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ø£ècÕí Äqø£≥qº T ø£≥øº b£ ˛e{≤ìøÏ, bÕ\eT÷s¡T »q+ ≈£L©\T>± e÷s¡&ÜìøÏ
>∑\ dü+ã+<Û+ä @yÓTÆ ñ+≥T+~.
♦ ªN≈£î eTãT“\ eTTdüTs¡T˝À ø±ØÔø|£ ⁄ü qï+ yÓ[flb˛sTT+<äìμ ø£$ m+<äT≈£î Äy˚<qä
#Ó+<ë&ÉT?

28 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

 kÕsê+X¯+

ªe\dü≈£L©μøÏ |üsê´j·T|ü<ä+>± e÷]q bÕ\eT÷s¡T ø£wüºJe⁄\ ÁX¯eTJeHêìøÏ n<ä›+|üfÒº á π>j·T+˝À

&܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ ˇø£ C≤\] J$‘êìï ø£qTï\≈£î >∑{qºÏ ≥T¢ ∫Á‹+#ê&ÉT.
|üì m≈£îÿe <=s¡T≈£î‘·T+<äì, ô|d’ \ü T m≈£îÿe ekÕÔjT· ì Çø£ÿ&ç nqTuÛ÷Ñ ‘·T\qT, }]‘√ nqTã+<Ûëìï, ≈£î≥T+ã+
qT+∫ \_Û+#˚ eTeT‘êqTsê>±\qT e<äT\Tø=ì ø√dü<Ô X˚ +¯ ˝À #˚|\ü T |üfºÒ |üìø√dü+ b˛sTTq Ä C≤\]ì >∑T]+∫
uÛ≤sê´|æ\\¢ T j·÷~CÒdTü ø√e&É+ m+‘· ÄÅs+›¡ >± ñ+≥T+<√ ‘Ó\TdüTqÔ ï~.
yêq\T ˝Òø£ |ü+≥˝…+&çbıj·÷´sTT. |üXó¯ e⁄\≈£î y˚T‘·\T ø£sT¡ ej·÷´sTT. H˚\ HÓÁs¬ \T yê]+~. #ÓsT¡ e⁄\\¢≈î£
dü]|ü&˚ ˙fi¯ófl sê˝Ò<Tä . ø=&çyTÓ \T, >±˝≤\T $&ç∫ô|{Ï,º m≈£îÿe≈£L*øÏ ÄX¯|&ü ç HÓ˝’ ≤qTe\ e÷Á‘·+ BdüTø=ì
ø√dü<Ô X˚ +¯ b˛sTTq Ä C≤\] ø√dü+ n+‘ê m<äTs¡T#·÷düTHÔ êïs¡T.
ekÕÔqqï eTT<ä‘› T· m|ü
&√ <ë{Ïb˛sTT+~. nø£ÿ&ç #ê|ü\ s¡T∫ eT]– sê≈£î+&Ü ñ+&çb˛j·÷&Ü? >√<ëe]
es¡<˝ä À¢ #ê˝≤eT+~ #·ìb˛j·÷s¡qï yês¡Ô n|üX≈¯ î£ Hêìï ø£\T>∑CdÒ Tü +Ô fÒ, ãT>∑T\T ãT>∑T\T>±, ~>∑T\T ~>∑T\T>±
n‘·ìø√dü+ m<äTs¡T#·÷düTHÔ êïs¡T n+<äs÷¡ .

Ç$ #˚jT· +&ç
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝Àì »q+ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î m+<äT≈£î e\dü\T yÓfi‘¯ ês¡T? Bìì n]ø£≥&º ÜìøÏ @+ #˚ùdÔ
u≤>∑T+≥T+~? #·]Ã+#·+&ç.
2. bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç ` n+‘ê´qTÁbÕdü |ü<ë\T sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ ù|sê #·<Tä e+&ç. Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À #ÓsT¡ e⁄\ ìsêàD+ XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+ ø£+fÒ eTT+<äTqT+#˚ ñqï|üŒ{Ïø° ø±ø£rj·TT\
ø±\+˝À ñqï‘·<äX¯≈£î #˚s¡T≈£î+~. Ä ‘·sê«‘· ‘Ó\+>±DqT bÕ*+∫q ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T, ndü|òtC≤V”≤\T,
dü+kÕúHêBÛXó¯ \T, ‘Ó\+>±D˝À #ÓsT¡ e⁄\ ìsêàD≤ìï n_Ûeè~∆|]ü ∫, e´ekÕj·÷_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&ܶsT¡ . ‘·sê«‘·
ø±\+˝À á #ÓsT¡ e⁄\ e´edüú düs¬ q’ ìsêàD≤ìøÏ H√#·Tø√ø£ $<Û«ä +kÕìøÏ >∑T] nsTT´+~. Bìe\q dü«j·T+b˛wüø£
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 29
 Á>±e÷\T>± ñqï ‘Ó\+>±D Á>±e÷\T ø£sT¡ e⁄|”&‘ç · Á>±e÷\T>± e÷sêsTT. á |ü]D≤eT+ ≈£L&Ü e\dü\≈£î
ø±s¡DyÓT+Æ ~. \ø£˝å ≤~ eT+~ ‘Ó\+>±D Á|ü»\T bı≥º#‘˚ · |ü≥Tºø=ì Ç‘·s¡ sêÅcÕº\≈£î, >∑˝ŸŒ<¤ X˚ Ê\≈£î e\dü
b˛j·÷s¡T. ‘Ó\+>±D˝À #ÓsT¡ e⁄\ |ü⁄q]àsêàD+ <ë«sê e´ekÕj·÷_Ûeè~∆ kÕ~Ûùd,Ô Á|ü»\≈£î ñbÕ~Û <=]øÏ,
e\dü\T Ä–b˛‘êsTT. Bìï <äèwæ˝º À ô|≥Tºø=ì ‘Ó\+>±Dsêh Á|üuTÑÛ ‘·«+ #ÓsT¡ e⁄\qT |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#·&ÜìøÏ
ª$TwüHé ø±ø£rj·Tμ nH˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï Á|ü‹cÕº‘à· ø£+>± ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
Á|üXï¯ \T :
n) ô|’ ù|sê <˚ì >∑T]+∫ #Ó|⁄ü qÔ ï~?
Ä) ª$TwüHé ø±ø£rj·Tμ n+fÒ @$T{Ï?
Ç) ‘Ó\+>±D Á|ü»\T m+<äT≈£î e\dü\T yÓfió¯ fl‘·THêïs¡T?
á) e\dü\T Ä–b˛e&ÜìøÏ #˚|≥ü eº \dæq #·s´¡ ˝Ò$?
ñ) #ÓsT¡ e⁄\ n_Ûeè~∆ ø√dü+ ø£èwæ#d˚ qæ yê¬ses¡T?

II. e´ø°øÔ s£ D¡ ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ bÕ≥ $Hêïs¡T ø£<ë! Bì Ä<Ûës¡+>± bÕ\eT÷s¡T ≈£L© J$‘·+ m{≤¢ ñ+&˚<√
}Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
Ä) ˇø£|
ü &ÉT Á>±e÷\T dü«j·T+ düeTè~∆>± ñ+&˚$. n˝≤+{Ï Á>±e÷\qT+&ç Á|ü»\T m+<äT≈£î e\dü\T
b˛‘·THêïs¡T.
Ç) ªªm|ü
&=düeÔ ⁄ ˝ÒãØ, bÕ\eT÷] C≤\Øμμ nì nq&É+˝À ø£$ ñ<˚X› Êìï sêj·T+&ç.
á) Á>±e÷˝À¢H˚ Á|ü»\≈£î ñbÕ~Û m|ü
&ÉT <=s¡T≈£î‘·T+~?
2. øÏ+~ Á|üXï¯ ≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) ªe\dü≈L£ ©μ >∑T]+∫ ø£$ Äy˚<qä qT MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) e\dü≈L£ ©\ ã‘·T≈£î˝À¢ yÓ\T>∑T\T ì+|ü&ÜìøÏ m{≤¢+{Ï #·s´¡ \T nedüsy¡ ÷Ó $e]+#·+&ç
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX+¯ dæd÷ü Ô sêj·T+&ç.
n) ÁX¯eTJe⁄˝…q’ ≈£L©\T |üì<=s¡øø£ £ bı≥º#‘˚ · |ü≥Tºø=ì e\düb˛‘·THêïs¡T. yê] JeHêìï }Væ≤dü÷Ô
ˇø£ ø£$‘· / >π j·T+ sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) e\dü\qT ìs√~Û+#·&ÜìøÏ Á|ü»\≈£î Á>±e÷˝À¢H˚ ñbÕ~Û \_Û+#˚≥≥T¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ #˚|≥ü eº \dæq #·s´¡ \qT
>∑T]+∫ |üÁ‹ø£\≈£î ˝ÒK sêj·T+&ç.
30 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
 .
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ^‘·^dæq |ü<ë\qT|üj÷Ó –+∫ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) |ü⁄düøÔ ±\ ì+&É eTdüT>Ô ∑ u§eTà\T ñqï$.
Ä) |üØø£å s¡TdüT+ #Ó*+¢ #·&ÜìøÏ H˚{‘Ï √ >∑&TÉ e⁄ eTT–dæ+~.
Ç) |ü˝<¢… ë] |ü+≥ ô|s’ T¡ \‘√ n+<ä+>± ñqï~.
2. øÏ+~ |ü<ë\T / yêø±´\T $e]+∫ sêj·T+&ç.
n) >=&É¢ &=ø£ÿ\T >∑T+õHê ...
Ä) #ÓsT¡ ≈¢ î£ +≥\T |üÁs¬ e&Óqì ...
Ç) ô|s’ T¡ \˙ï es¡T>∑T\jÓT´ ...
á. »\ |æ&TÉ >∑T ...
3. øÏ+~ yêø±´\˝Àì Á|üøè£ ‹, $ø£è‘·T\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
n) e÷qe⁄&ÉT ÄXÊJ$. n‘·ì Á|üjT· ‘êïìï ã{Ϻ Ädü\T HÓsy¡ s˚ T¡ ‘êsTT.
Ä) dæ+Vü‰\T ø=+&É >∑TVü≤˝À¢ ñHêïsTT. »&çyêq≈£î Vü≤sê\˝Àì dæ+>±\ >∑T+&Ó\T |ü–˝≤sTT.
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç. yê{Ïì $&ÉBdæ dü+~Ûì >∑T]Ô+∫, dü÷Á‘·+ sêj·T+&ç.
n) m≥¢ì R G R
Ä) ø±\eT+≥÷ R G R
Ç) es¡T>∑T\j˚T´ R G R
2. X¯u≤›\+ø±sê\T
n+‘ê´qTÁbÕdü
øÏ+~ yêø±´\T |ü]o*+#·+&ç, Á|ü‘´˚ ø£‘q· T >∑T]Ô+#·+&ç.
.....>=&É¢ &=ø£ÿ\T >∑T+õHê
.....yêq bÕeTT\T m+&çHê
.....>∑T&çôd≈£î $dæ] b˛‹yê
.....q&ÉT+ #·T≥Tºø£ b˛‹yê

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 31

 .....mqï&=düeÔ ⁄ ˝ÒãØ—
.....bÕ\eT÷] C≤\Ø !
|ü<ë\, bÕ<ë\, yêø±´\ #·s¡D≤\
ô|’ bÕ<ë\ ∫es¡ nø£åsê\T |ü⁄qs¡Tø£ÔyÓTÆHêj·Tì ∫es¡˝À nø£så ê\T |ü⁄qs¡Tø£yÔ TÓ ‘Æ ˚ n~
>∑eTì+#ês¡T >∑<ë! nø£åsê\T |ü⁄qs¡Tø£ÔeTe&Üìï n+‘ê´qTÁbÕkÕ\+ø±s¡+.
ªn+‘ê´qT ÁbÕdüμ n+{≤s¡T.
♦ bÕsƒ+¡ ˝Àì n+‘ê´qTÁbÕkÕ\+ø±s¡ |ü+≈£î\Ô qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
3. á øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq düe÷dü |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç.
uÛÁÑ <ë#·\+ ˇø£ |ü⁄D´πøÁå ‘·+.
[ô|’ düe÷dü|<ü +ä ˝À uÛÁÑ <ä, n#·\+ nH˚ s¬ +&ÉT |ü<ë\THêïsTT ø£<ë!
n#·\+ n+fÒ ø=+&É (HêeTyê#·ø+£ )
uÛÁÑ <ä nH˚~ ù|s¡T (dü+»„)]
♦ dü+»„H˚ dü+uÛ≤eq nì n+{≤s¡T.
á $<Û+ä >± |üPs¡«|ü<+ä (yÓTT<ä{Ï |ü<+ä )˝À dü+uÛ≤eq ñqï≥¢sTT‘˚ Ä düe÷dü|<ü ëìï ªªdü+uÛ≤eq |üPs¡«|ü<ä
ø£sà¡ <Ûës¡jT· μμ düe÷düeTì n+{≤s¡T.
5. á bÕsƒ+¡ ˝À ñqï dü+uÛ≤eq |üPs¡«|ü<ä ø£sà¡ <Ûës¡jT· düe÷dü|<ü ë\qT >∑T]Ô+∫, $X‚w¢ +æ #·+&ç.
n) øÏ+<ä ^‘·^dæq düe÷dü |ü<ëìï |ü]o*+#·+&ç.
<ÛHä ê\ìï+{Ï˝À ÁX‚wyü̃ TÓ qÆ ~ $<ë´<Ûqä +.
ô|’ ^‘·^dæq |ü<eä TT˝À $<ä´≈£î <ÛHä êìøÏ uÛ<Ò +ä #Ó|Œü ˝Ò<Tä .
$<ä´ nHÓ&TÉ <Ûqä + nì Bì ns¡+ú .
<Ûqä + (ñ|üe÷q+)
$<ä´ (ñ|üyT˚ j·T+)
♦ øÏ+<ä ^‘·^dæq düe÷dü|<ü ë˝À¢ì ñ|üe÷q, ñ|üyT˚ j·÷\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
<äj÷· uÛsÑ D
¡ eTT qT <Û]ä +∫qyê&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT.
ù|<ä\ô|’ ø£èbÕs¡deü TT ø£*j
Z T· T+&Ü*.
♦ á $<Û+ä >± ñ|üe÷q+ jÓTTø£ÿ <Ûsä êàìï ñ|üyT˚ j·T+ô|’ Äs√|æ+#·&Üìï s¡÷|üø£ düe÷dü+ nì ˝Ò<ë
ne<Ûës¡D |üPs¡«|ü<ä ø£sà¡ <Ûës¡jT· düe÷düeTì n+{≤s¡T.

32 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

 Ä) øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêdæ @ düe÷kÕ˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
1) bÕ\eT÷s¡Tõ˝≤¢ R ,
2) düsfi¡ ≤kÕ>∑s+¡ R ,
3) eTHÓï+ø=+&É R ,
4) ø°]øÔ q£ ´ø£ R ,
5) C≤„qCÀ´‹ R ,
ÁbÕC…≈î£ º |üì
♦ MT Á>±eT+˝À ˝Ò<ë yê&É˝À e\dü≈L£ ©\ e<ä≈› î£ / yêfi¯fl ã+<ÛTä e⁄\ e<ä≈› î£ yÓ[fl, e\dü m+<äT≈£î e#êÃs√
‘Ó\TdüTø=ì, yêfi¯fl ø£wdºü Tü U≤\ >∑T]+∫ Ç+≥s¡÷« ´ #˚dæ ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#·+&ç.
(˝Ò<ë)
♦ ø±]à≈£î\, ≈£L©\ ã‘·T≈£î Jeq+ >∑T]+∫ e∫Ãq ø£</ä∏ ø£$‘·/>π j·T+/ bÕ≥\qT ùdø£]+∫, sêj·T+&ç. #·~$
$ì|æ+#·+&ç.
MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
i) bÕ\eT÷s¡T ˝Òãs¡T : eTVü≤ã÷uŸq>∑sõY ˝≤¢ ≈£L©\T ø£sT¡ e⁄ø±≥ø±\ e\¢ J$ø£ >∑&eÉ ø£ ≈£L© |üqT\
ø√dü+ e\düyfiÓ fl‚ bÕ\eT÷s¡T ø£wJºü e⁄\T.
ãs¡TyÓq’ |üqT\T#˚jT· &É+˝À <˚X$¯ <˚XÊ˝À¢ düTÁ|üd<æ Tä \∆ T.
ii) eTHÓï+ø=+&É <˚e⁄&ÉT : eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì düTÁ|üdæ<ä∆ πøåÁ‘·+. eTHÓï+ø=+&É˝À yÓ\dæq
y˚+ø£fXÒ «¯ s¡kÕ«$T.
iii) ø±ØÔø£ bÂs¡$
í T : ø±ØÔøe£ ÷dü+˝À e#˚à bÂs¡$í T. eTq sêh+˝À Ç~ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ |ü+&ÉT>∑. (nø√ºãsY
/ qe+ãsY HÓ\˝À edüT+Ô ~.) á s√EqT |ü⁄D´~q+>± uÛ≤$+∫ qBkÕïHê\T
#˚kÕÔsT¡ . ñdæ]ø±j·T\qT s¡T<äT≈› î£ ì kÕïq+ #˚kÕÔsT¡ . ˙{Ï˝À BbÕ\qT e<äT˝≤ÔsT¡ .
á |ü⁄qï$THê{Ï sêÁ‹ #·+Á<äT&ÉT uÛ÷Ñ $TøÏ <ä>sZ∑ >¡ ± ñ+{≤&ÉT. ns¡sú êÁ‹y˚fi¯
#·+Á<ä øÏsD ¡ ≤\T uÛ÷Ñ $TMT<ä ì≥ºì\Te⁄>± |ü&TÉ ‘êsTT. ñdæ]ø±j·Tô|’ BbÕ\T
yÓ*–kÕÔsT¡ . ñdæ] #Ó≥Tº≈î£ |üP» #˚kÕÔsT¡ .

ªªá ˝Àø£+˝À ÁX¯eT˝Ò≈î£ +&Ü @ dü+|ü<ä eè~∆ #Ó+<ä<Tä .

dü÷øÏÔ ÁX¯eT<ë«sê \_Û+∫q dü+|ü<øä +£ fÒ eT<ÛTä s¡yTÓ qÆ dü+‘·è|æÔ
@B ˝Ò<Tä . ÁX¯$T+#·≈î£ +&Ü <˚˙ï kÕ~Û+#·˝eÒ TT.μμ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 33