10th Telugu Om 2022-23

C
ER
T
TE
LA
N
G
AN
A
A
ùdyês¡+>∑+˝À ‘Ó\+>±D eTVæ≤fi¯\T u≤\˝≤¢sê ã+>∑s¡T ø=+&É˝≤¢sê!
AN
1. dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT :
|òüT{ŸπødüsY düMT|ü+˝Àì ˇø£ Á>±eT+˝À 1911, p˝…’ 27e ‘˚Bq »ìà+∫q
dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡ jÓ÷<ÛäTsê\T. eTÁ<ëdüT˝À $$<Ûä $<ë´ u≤\˝≤¢sê ã+>∑s¡T ø=+&É˝≤¢sê!
dü+düú\˝À $<ä´qT nuÛÑ´dæ+∫q ‘·s¡Tyê‘· ôV’≤<äsêu≤<é≈£î e∫Ã ¬s&ç¶ eTVæ≤fi≤ ø£fi≤XÊ\ uÛ≤s¡‘· C≤‹øÏ H˚‘·\T MTπs
Vü‰düº˝Ÿ u≤<Ûä´‘·\T #·÷düT≈£î+≥÷H˚ kÕ«‘·+Á‘·´ ñ<äéT+˝À #·Ts¡T>±Z bÕ˝§Z+~. uÛ≤$ ‘·sê\≈£î u≤≥\T MTπs
#ê˝≤eT+~ eTVæ≤fi¯\qT bÕ˝§ZH˚˝≤ Áù|πs|æ+∫+~. ôd’eTHé ø£$TwüHé≈£î e´‹πsø£+>± eTq <˚XÊìøÏ dü+|ü<ä MTπs &Üˆˆ ø£|æ\yêsTT *+>∑eT÷]Ô
G
b˛sê≥+ #˚dæ, ñ|üdü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À bÕ˝§Zì ˇø£ dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T C…’\T •ø£å nqTuÛÑ$+∫+~. e÷qe‘·«|ü⁄ eT#·TÃ\T MTπs ˆˆ u≤\˝≤¢sê ˆˆ
1952˝À »]–q yÓTT<ä{Ï kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£˝À¢ sêh XÊdüqdüuÛÑ düuÛÑT´sê*>± mìïø£sTT 1954
qT+&ç 1956 es¡≈£î $<ë´XÊK eT+Á‹>± |üì#˚dæ+~. 1957 qT+&ç 1972 es¡≈£î yÓT<äø˘ ˝Àø˘düuÛÑ XÊ+‹ <˚e‘·≈£î s¡ø£åD MTπs
düuTÑÛ ´sê*>± |üì#˚d+æ ~. J$‘ê+‘·+ eTVæ≤fi¯\, u≤*ø£\ dü+øπ eå T+ ø√dü+ bÕ≥T|ü&+ç ~. dü+‘√wtq>∑sY Áø±+‹ |ü<∏ëq s¡<∏äeTT\T MTπs
N
#Ís¡kÕÔ˝À ¬s+&Óø£sê\ düú\+˝À ñqï ‘·q dü«+‘· Ç+{Ï˝À eTVæ≤fi¯\T, nHê<Ûä u≤*ø£\ ø√dü+ ne÷j·Tø£‘·≈£î n+#·T\T MTπs
Ç+~sê ùdyêdü<äHé (Ç|üŒ{Ï ◊.mdt.dü<äHé)qT ‘·q ùdïVæ≤‘·T\‘√ ø£*dæ kÕú|æ+∫+~. ‘Ó\+>±D˝À
$H√uÛ≤u≤y˚ #˚dæq ‘=* bÕ<äj·÷Á‘·˝À bÕ˝§Zq&Éy˚T ø±≈£î+&Ü #ê˝≤ dü+|òü÷\˝À $$<Ûä n‘·T´qï‘· Äq+<ëìøÏ ne<ÛäT\T MTπs ˆˆ u≤\˝≤¢sê ˆˆ
|ü<eä ⁄\qT ìs¡«Væ≤+∫ J$‘ê+‘·+ eTVæ≤fi¯\, u≤*ø£\ nuÛTÑ ´qï‹ ø√dü+ bÕ\Œ&çq dü+>¬ + \ø°Îu≤sTT
LA
Ç+{Ï+{ÏøÏì CÀ´‘·T\T MTπs
1979, pHé 3e ‘˚~q eTs¡DÏ+∫+~. áX¯«s¡Tq≈£îqT Á|”‘·T\T MTπs
2. düs√»˙ Hêj·TT&ÉT : eTs¡àeTT ˝…s¡T>∑ì eTqTwüß\T MTπs
düs√»˙ Hêj·TT&ÉT 1879 dü+e‘·‡s¡+ |òæÁãe] 13q ôV’≤<äsêu≤<é˝À <Ûäs¡àeTTq≈£î Ä\+ãq MTπs ˆˆ u≤\˝≤¢sê ˆˆ
»ìà+∫+~. 1915˝À áyÓT≈£î eTVü‰‘·à>±+~Û‘√ |ü]#·jT· + @s¡Œ&ç+~. 1930˝À
>±+BÛ |æ\T|ü⁄q+<äTø=ì ñ|üdü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À bÕ˝§Zì ms¡yê&É C…’\T˝À •ø£å ø£|ü≥eTT ˝…s¡T>∑ì ø£s¡Ô\T MTπs
TE
nqTuÛÑ$+∫+~. áyÓT Ä+>∑¢+˝À mH√ï ø£$‘·\T s¡∫+∫ ø£esTTÁ‹>± eT+∫ HÓ|üeTT\T H˚s¡«ì H˚s¡Œ] MTπs
ù|s¡T dü+bÕ~+∫+~. n+‘˚>±ø£ ªªuÛ≤s¡‘·ø√øÏ\μμ (HÓ’{Ï+π>˝Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷) nì Á|üdæ~Δ bı+~+~. ìs¡à\eTTq≈£î HÓ\e⁄\T MTπs
>±+BÛJ |ü]#·j·T+ nq+‘·s¡+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ n+‘·{≤ |üs¡´{Ï+∫ j·TTe»q dü+πøåeT+ >∑T]+∫,
ÁX¯eT kÂ+<äs¡´+ >∑T]+∫, eTVæ≤fi≤ $yÓ÷#·q+ >∑T]+∫ ñ‘˚Ô»|üP]‘·yÓTÆq ñ|üHê´kÕ\T Ç∫Ã ì+<ä˝…s¡T+>∑ì u≤ãT\T MTπs ˆˆ u≤\˝≤¢sê ˆˆ
Á|ü»\˝À #Ó’‘·q´+ rdüT≈£îe∫Ã+~. kÕ«‘·+Á‘√´<äéT b˛sê≥+˝À ≈£L&Ü áyÓT ùde\T n»sêeTs¡+. >ö‘·eT ãT<äT›ì düT<äT›\T MTπs
<˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ \_Û+∫q ‘·sê«‘· <˚X¯+˝ÀH˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï eTVæ≤fi≤ >∑es¡ïs¡T>± ñ‘·Ôs¡ Á|ü<˚XŸ≈£î >±+~Û ‘ê‘· yês¡düT\T MTπs
ìj·T$T+#ês¡T. >∑es¡ïs¡T |ü<ä$˝À ñ+&É>±H˚ 1950, e÷]Ã 2q ø£qTïeT÷dæ+~. \ø√ï˝À ÄyÓT
C≤„|üø±s¡ú+ ˇø£ kÕàs¡ø£∫Vü‰ïìï ì]à+#ês¡T. m+‘·>∑ m+‘·>∑ m~–q>±ì
n+‘·>∑ n+‘·>∑ ˇ<äT>∑T&ç MTs¡T ˆˆ u≤\˝≤¢sê ˆˆ
T
3. düT$TÁ‘ê<˚$ :
1918, nø√ºãs¡T 9e ‘˚Bq düT$TÁ‘ê<˚$ »ìà+∫+~. düT$TÁ‘ê<˚$ Äs¡´j·TTe»q bÕsƒ¡XÊ\, eT˝…¢|üPe⁄ e˝… m&É<ä ‘Ó\¢>±
»>∑J®eHé bÕsƒ¡XÊ\qT kÕú|æ+#ês¡T. 1942˝À sêh ø±+Á¬>düT düuÛÑT´sê\j·÷´s¡T. 1946˝À ìC≤+ eT+#·T _+<äTe≥T eTqdüT #·\¢>±
ER
sêh ìeTïC≤‹ eTVü‰düuÛ≤<Ûä´≈£åîsê*>± mìï¬ø’ <ä[‘· dü+|òüT+˝À mq˝Òì ø£èwæ #˚XÊs¡T. Vü≤]»qT\≈£î n|ü⁄Œ&Ó $]dæq eT˝…¢|üPe⁄˝…’
Çfi¯ófl ø£{Ïº+∫+~. yê] <ëVü‰]Ôì rs¡Ã&É+ø√dü+ nH˚ø£ u≤e⁄\T, #Ós¡Te⁄\T ‘·$«+∫+~. <ä[‘·T\≈£î
uÛÑ÷$T‘√bÕ≥T m&É¢qT ≈£L&Ü |ü+∫q düeTs¡ú Hêj·T≈£îsê\T ÄyÓT. Ç|ü⁄Œ&Ó ≈£î]dæq Væ≤eT _+<äTe⁄˝…’ ˆˆ u≤\˝≤¢sê ˆˆ
ªªHê¬ø≈£îÿe #·<äTe⁄sê<äT. ø±ì <ä[‘· C≤‘·T\ |æ\¢\ø£+<ä]ø° $<ä´ sêyê\ì Hê Äø±+ø£åμμ nì ˝Öø£éTT\≈£îqT ˝Àã&É≈£î+&É
m|ü&É÷ n+≥÷ ñ+&˚~. düT$TÁ‘ê<˚$ Hê\T>∑T kÕs¡T¢ XÊdüqdüuÛÑ≈£î m<äTs¡T˝Ò≈£î+&Ü mìïø£j·÷´s¡T. u≤\éTT q≥T˝Ò uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø£
ÄyÓT ù|s¡T $q>±H˚ <ä[‘·esêZ\T ªªe÷ ‘·*¢ dü\¢>∑T+fÒ e÷≈£î ãT¬øÿ&ÉT ãTe« <=s¡T≈£î~›. e÷qe »qà \_Û+∫q+<äT≈£î
‘·\<ë#·T≈£î+{≤ìø√ >∑T&çùd sTTdüÔ~. <äTqTï≈£î+{≤ìøÏ #˚¬s&ÉT uÛÑ÷$T|æŒdüÔ~.μμ n+≥÷ #˚‘·T\T
C
CÀ&çkÕÔs¡T. düT$TÁ‘ê<˚$ <ä[‘·esêZ\ bÕ*{Ï ø£\Œ‘·s¡Te⁄. HêØ ˝Àø±ìøÏ Ä<äs¡ÙÁbÕj·TTsê\T. eTVü‰q+<äeTTqT bı+<ä+&ç ˆˆ u≤\˝≤¢sê ˆˆ
yÓHÓï\ ` 5
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (Ç‘·s¡ e÷<Ûäé÷\ yê]ø√dü+)
|ü<√ ‘·s¡>∑‹
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
&Üˆˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, |üPs¡« n<Ûä´≈£åî\T, ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT, ôV’≤<äsêu≤<é.
A
l <˚X¯|ü‹ lìyêdt, Á|ü‘˚´ø±~Ûø±], eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
AN
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, &ûHé bòÕ´ø£©º Ä|òt ÄsYº‡, Á|ü<ëÛ Hê#ês¡T´\T, j·T÷ìe]‡{Ï ÄsY‡º ôd’H‡é ø£fi≤XÊ\,
ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝.Ÿ
&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ø£fi≤XÊ\, es¡+>∑˝Ÿ.
G
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
N
leT‹ ‘·Vü≤d”Hé düT˝≤ÔHê, l düTes¡í $Hêj·Tø˘,
LA
Ábıô|òdüsY, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘Ó\T>∑T ø√`Ä]¶H˚≥sY,
uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï.,
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ‘Ó\+>±D.
TE
∫Á‘ê\T : ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. y˚+ø£fÒX¯«s¡q>∑sY, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

T
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

ER
leT‹ m. l<˚eùdq, ◊.m.mdt., leT‹ m+. sê<Ûë¬s&ç¶ l mdt. lìyêkÕ#ê]

dü+#ê\≈£î\T, dü+#ê\≈£î\T, dü+#ê\≈£î\T,
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+,
SC
‘Ó\+>±D. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
$<äé\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
i
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
© Government of Telangana, Hyderabad
A
New Edition
AN
First Published 2022
G
All rights reserved
N
No part of this publication may be reproduced,
LA
stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
TE
it is published and without a similar condition including

this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
The copy right holder of this book is the Director of
T
School Education, Hyderabad, Telangana.

ER
This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

Title Page 200 G.S.M. White Art Card
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.
ii
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
eTT+<äTe÷≥
‘Ó\+>±D sêÅwüº+˝À Á|ü»\ yêéVü‰]ø£ uÛ≤wü ª‘Ó\T>∑Tμ. Á|ü»\ <Ó’q+~q eéVü‰sê˝À¢ ‘Ó\T>∑T uÛ≤c˛|üjÓ÷>∑+ ‘·|üŒìdü].
‘Ó\+>±D˝À ìedædTü qÔ ïyês¡+<äs÷¡ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À |ü≥Tº kÕ~Û+#ê*. sêh+˝Àì $<ë´s¡T\ú T eTq dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·,
yÓ’uÛÑyê\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡+ ñ+~. ‘Ó\+>±D˝À ‘Ó\T>∑T e÷‘·èuÛ≤wü>± ø£*–qyê]‘√bÕ≥T ñs¡÷›, ø£qï&É+,
eTsê]ƒ, u…+>±©, ‘·$Tfi¯+‘√ bÕ≥T –]»q uÛ≤wü\T e÷‘·èuÛ≤wü>± >∑\yês¡T ≈£L&Ü ìedædTü HÔ êïs¡T. Ms¡+<äs÷¡ ‘Ó\T>∑TqT ‘·|Œü ìdü]>±
H˚sT¡ Ãø√yê\H˚ ñ<˚X› +¯ ‘√ ‘Ó\+>±D Á|üuTÑÛ ‘·«+ 2018`19 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç sêh+˝Àì nìï bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ ‘Ó\T>∑TqT $~Û>±
uÀ~Û+#·&+É ø√dü+ 2018 @Á|æ˝Ÿ e÷dü+˝À #·{≤ºìï s¡÷bı+~+∫+~. Ç‘·s¡ e÷<Û´ä e÷\≈£î #Ó+~q, Ç‘·s¡ e÷‘·èuÛ≤wü\ $<ë´s¡T\ú qT
A
<äèwæ˝º Àô|≥Tºø=ì düsfi¡ y¯ TÓ qÆ ‘Ó\T>∑Tyê#·ø±\qT s¡÷bı+~düTqÔ ï~. 2021`22 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ ø√dü+ 10e ‘·s>¡ ‹∑ ‘Ó\T>∑Tyê#·ø±ìï
AN
ªyÓHÓï\`5μ ù|s¡T‘√ sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú s¡÷bı+~+∫+~.
ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, Ä˝À∫+#·&É+, e´ø°Ôø£]+#·&É+ nH˚ Á|ü<Ûëq ñ<˚›XÊ\‘√ á yê#·ø£ s¡÷|üø£\Œq »]–+~. ‘Ó\T>∑T
e÷‘·èuÛ≤wü>±ø±ì $<ë´s¡Tú\T ‘Ó\T>∑T˝À #·<äTe&É+, sêj·T&É+ nH˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕeTsêú´\‘√bÕ≥T uÛ≤wü >∑T]+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£
G
ne>±Vü≤q‘√ ‘=$Tà<äe ‘·s>¡ ‹∑ ˝ÀøÏ Á|üy•˚ kÕÔsT¡ . á ‘·s>¡ ‹∑ |üPs¡j
Ô T˚ ´dü]øÏ |æ\\¢ T $qï<ëìï >∑T]+∫, #·~$q<ëìï >∑T]+∫
Ä˝À∫+∫ Á|ü‹düŒ+~+#·&+É , $X‚w¢ +æ #·&+É e+{Ï kÕeTsêú´\T eè~Δ#+Ó <ë*. eéVü‰s¡+˝À ñqï eTÚœø£, *œ‘· uÛ≤cÕs¡÷bÕ\qT /
N
Á|üÁøÏj·T\qT ns¡ú+#˚düTø=ì dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+|ü≥¢ ÄdüøÏÔì ô|+#·Tø=ì, ‘Ó\T>∑T
uÛ≤cÕkÂ+<äsê´ìï, XË*’ ì, ø£e⁄\qT, s¡#s· TT‘·\qT n_Ûq+~+#·>\∑ >±*. |üsq¡ƒ + ˇø£ n\yê≥T>± e÷s¡TÃø=ì ñqï‘· e´øÏ‘Ô ê«ìï,
LA
ñ‘·ÔeT yÓ’Ks¡T\qT ô|+bı+~+#·Tø√yê*.
á yê#·ø+£ ˝À yÓTT‘·+Ô 8 bÕsƒê\T, ñ|üyê#·ø+£ ˝À 5 ø£<\ä∏ THêïsTT. M{Ïì |æ\\¢ dü«uÛ≤e+, kÕe÷õø£ düŒ èVü≤, e´øÏ‘Ô «·
TE
$ø±dü+, ÁX¯eT|ü≥¢ >ös¡e+, uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫, HÓ’‹ø£ $\Te\T, ‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‹, ‘Ó\+>±D ø£fi¯\T, uÛÑ÷‘·<äj·T, düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô,
Á|üø£è‹ >=|üŒ<äq+, ìC≤sTTr, Åd”Ô kÕ~Ûø±s¡‘· nH˚ Ç‹eè‘êÔ\ Ä<Ûës¡+>± m+|æø£ #˚j·T&É+ »]–+~. Ç$ ø£<∏ä, π>j·T+,
yê´dü+, |ü<ä´+, |”]ƒø£, e#·qø£$‘· e+{Ï Á|üÁøÏj·T˝À¢ ñHêïsTT. Á|ü‹bÕsƒ¡+˝À $<ë´s¡Tú\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T,
nuÛÑ´düHê|òü*‘ê\≈£î nqT>∑TD+>± nuÛ≤´kÕ\THêïsTT.
T
|ü<√ ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ $<ë´s¡Tú\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T, nuÛÑ´düq |òü*‘ê\ C≤_‘ê á yê#·ø£+ yÓTT<ä≥
ER
ñ+~. Ç~ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î, ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î e÷s¡<Z ]ä Ù>± ñ+≥T+~. ñbÕ<Ûë´j·TT\T á yê#·ø±ìï ns¡eú +‘·+>±, düeTs¡+ú >±
ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ M\T>± ªñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\Tμ ñHêïsTT. |ü<√ ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ ‘Ó\T>∑T˝À kı+‘·+>±,
dü+<äs√“¤∫‘·+>± Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\qT Çe«>∑\>±*. 5, 6 yêø±´\‘√ ≈£L&çq ù|sê\qT sêj·T>∑\>±*. ø£<\ä∏ qT, >π j·÷\qT
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe>∑\>±*, ns¡ú+ #˚düTø√yê*.
SC
e÷‘·èuÛ≤wüqT uÀ~Û+#·T≥ø£Hêï |æ\¢\≈£î Ç‘·s¡ uÛ≤wüqT H˚s¡Œ&É+˝ÀH˚ ñbÕ<Ûë´j·TT\ u≤<Ûä´‘· eT]+‘· m≈£îÿe. ø±ã{Ïº
‘·|üŒìdü]>± |æ\¢\#˚‘· $]$>± e÷{≤¢&çdü÷Ô, nedüs¡yÓTÆq uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq kÕeTÁ–ì $ìjÓ÷–+∫ M˝…’q+‘·y˚Ts¡≈£î yêfi¯¢
e÷‘·èuÛ≤wü‘√ nq«sTTdü÷Ô ns¡eú Tj˚T´≥T¢, ùd«#·Ã>¤ ± e÷{≤¢&˚ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*. n+<äTu≤≥T˝Àì u≤\kÕVæ≤‘ê´ìï
|æ\¢\#˚‘· #·~$+#ê*.
á bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ £ s¡÷|üø\£ Œq˝À bÕ˝§Zqï dü+bÕ<äøe£ T+&É* düuTÑÛ ´\≈£î <Ûqä ýê<ë\T. Bì s¡÷|üø\£ Œq˝À $wüjT· ì|ü⁄DT\T>±
ùde\+~+∫q uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑ düuÛÑT´\≈£î, bÕ˝§Zqï ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ∫Á‘·ø±s¡T\T, &ç.{Ï.|æ., ˝ÒW{Ÿ #˚dæq yê]øÏ n_Ûq+<äq\T.
á bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ uÛ$Ñ wü´‘Y nuÛ´Ñ düHêìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ bÕ≥yêìï, kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTHÔ êï+.
‘˚~ : 28`02`2022 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
iii
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
♦ á yê#·ø±ìï düeTs¡ú+>± $ìjÓ÷–+#·&ÜìøÏ ªªeTT+<äTe÷≥, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\qTμμ
‘·|üŒìdü]>± #·<äTyê*.
♦ á yê#·ø±ìï 105 ø±˝≤+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T.
♦ dü>∑≥Tq ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìøÏ 12 ø±˝≤+XÊ\T nedüs¡eTe⁄‘êsTT.
♦ M{Ï˝À ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç, H˚|ü<∏ä´+ / ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+, $<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q˝À¢ Ç∫Ãq ns¡údü+Á>∑Vü≤D
ø£è‘ê´\μ≈£î ø£*|æ ¬s+&ÉT ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
A
♦ bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·]Ã+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ ì&ç$ì ã{Ïº 2 qT+&ç 3 ø±˝≤+XÊ\
AN
es¡≈£î πø{≤sTT+#·Tø√yê*.
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\≈£î $T>∑‘ê 5 ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ç∫Ãq ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ n+XÊ\T ñqTàFø£s¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q$. M{Ïì
|üP]Ô ‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
G
♦ bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+ / H˚|ü<∏ä´+, bÕsƒ¡úÛ≤>∑ $esê\T, ø£$|ü]#·j·T+˝Àì n+XÊ\qT |æ\¢\‘√ #·~$+∫ #·]Ã+#ê*.
♦ N
ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\Tμ˝Àì ns¡ú dü+Á>∑Vü≤D ø£è‘ê´\qT e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*. Ç+<äTø√dü+ ‘·s¡>∑‹
>∑~˝À ‘·|üŒìdü]>± ì|òüT+≥Te⁄\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.
LA
♦ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ |ü≥¢ $<ë´s¡Tú\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ #·sêÃ|ü<äΔ‹, Á|üXÀï‘·Ôs¡ |ü<äΔ‹, ø£<∏ëø£<∏äq+, Á|ü<äs¡Ùq
|ü<äΔ‹, Hê≥ø°ø£s¡D e+{Ï |ü<äΔ‘·T\qT Äj·÷bÕsƒê\ dü«uÛ≤yêìïã{Ïº ñ|üjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#·&eÉ T+fÒ $wüj÷· ìï $e]+#·&+É e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. <ë+{À¢ì $\Te\qT, ø£$ Vü≤è<äj÷· ìï, n+‘·sêsêúìï
TE
$<ë´s¡Tú\T ns¡ú+ #˚düTø=H˚˝≤ #·÷&Ü*. Ç+<äTø√dü+ Ä˝À∫+|üCÒùd Á|üX¯ï\T n&É>±*. |ü<äã+<Ûë\T, C≤rj·÷\T,
Ä˝À#·Hê‘·àø£, dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\|ü≥¢ #·s¡Ã<ë«sê, Á|ü•ï+#·&É+ <ë«sê $<ë´s¡Tú\T ne>±Vü≤q bı+<˚˝≤ #˚j·÷*.
$<ë´s¡Tú\ n_ÛÁbÕj·÷\qT #Ó|æŒ+#·&É+, düeTø±©q n+XÊ\‘√ nq«sTT+#·&É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚¢wæ+#·&É+ e+{Ï$
#˚j·÷*.
T
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T $<ë´s¡Tú\ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q$. M{Ïì $<ë´s¡Tú˝Ò

ER
kı+‘·+>± #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.

♦ ˇø=ÿø£ÿ nuÛ≤´kÕìøÏ ˇø£ ø±˝≤+X¯+ #=|üq πø{≤sTT+#ês¡T. ø±ã{Ïº Äj·÷ ø±˝≤+XÊ\˝À $<ë´s¡Tú\T yê{Ïì m˝≤
sêj·÷˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. $<ë´s¡Tú\T sêdæq n+XÊ\qT |ü]o*+∫ dü]~<ë›*.
♦ $<ë´s¡Tú\T kı+‘·+>± sêj·T&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. m{Ïº |ü]dæú‘·T˝À¢ ¬>’fi¯ófl, düº&ûyÓT{°]j·Tfi¯ófl, Á|üX¯ï\ u≤´+≈£î\T
SC
e+{Ï$ #·÷dæ sêj·T&Üìï |üP]Ô>± ìs√~Û+#ê*. m+<äTø£+fÒ |üØø£å˝À |ü⁄düÔø£+˝Àì Á|üX¯ï\T ñqï$ ñqï≥T¢>±H˚ sêe⁄.
Ä˝À∫+∫ »yêãT\T sêùd dü«uÛ≤e+ ø£*–q Á|üX¯ï\T ekÕÔsTT. bÕsƒ¡+˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT kı+‘·+>± sêj·T>∑*Zq
$<ë´s¡Tú\T e÷Á‘·y˚T M{ÏøÏ düe÷<ÛëHê\T sêj·T>∑\T>∑T‘ês¡T.
♦ ªne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äqμ nuÛ≤´dü+˝À Ç∫Ãq ª$q&É+ ` e÷{≤¢&É&É+μ ø√dü+ Ç∫Ãq Á|üX¯ï\qT |üP]Ô ‘·s¡>∑‹
ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. ª#·<Tä e&É+ ` ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìμøÏ ñ<˚•› +∫q nuÛ≤´kÕ\qT e´øÏ>Ô ‘∑ · ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
bÕsƒ¡+ #·~$ »yêãT\T sêj·÷*‡q Á|üX¯ï\qT Ç+{Ï|üì>± Çyê«*.
♦ ªe´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·μ nuÛ≤´dü+˝Àì Á|üXï¯ \T d”«j·Ts¡#q· , düè»Hê‘·àø£‘,· Á|üX+¯ dü kÕeTsêú´\≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
M{Ï˝À \|òüTTdüe÷<Ûëq Á|üX¯ï\qT bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#˚≥|ü&˚ Ç+{Ï|üì>± Çyê«*. yê´düs¡÷|ü düe÷<Ûëq Á|üX¯ï\≈£î
»yêãT\T sêj·T&ÜìøÏ |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·s¡Ã ìs¡«Væ≤+#ê*. Ä ‘·sê«‘· e´øÏÔ>∑‘·+>± sêsTT+#ê*. yê{Ïì
#·~$+#ê*. $<ë´s¡T\ú T sêdæq düe÷<ÛëHê\T $wüjT· +, uÛ≤yê\T, yêø±´\T, |ü<ë\T, nø£så <¡ √cÕ\ |üs+¡ >± dü]#˚j÷· *.
iv
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
♦ düè»Hê‘·àø£‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ \≈£î $<ë´s¡T\ú T düe÷<ÛëHê\T sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D*∫Ã ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*. »≥¢˝À sêj·TeTHê*. M{Ïì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·s¡Ã<ë«sê dü]~<ë›*. Ä ‘·sê«‘· M{Ïì Ç+{Ï|üì>± Ç∫Ã
e´øÏÔ>∑‘·+>± sêj·TeTHê*.
♦ ÁbÕC…≈£îº |üqT\>∑T]+∫ eTT+<äT>± dü÷#·q*yê«*. ¬s+&ÉT, eT÷&ÉT s√E\ düeTj·T+ Çyê«*. ‘·sê«‘· $<ë´s¡T\ú T
sêdæq yê{Ïì dü]~~› Á|ü<ä]Ù+|üCÒj·÷*.
♦ bÕsƒ¡+ |üP]Ô ø±e&ÉeT+fÒ ªu§eTàqT #·÷&É+&çμ / ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ ñqTàFø£s¡D n+X¯+‘√
yÓTT<ä\Tø=ì bÕsƒ+¡ ∫es¡ Ç∫Ãq dü÷øÏeÔ s¡≈î£ nìï n+XÊ\qT Á|üD≤[ø±ã<ä+Δ >± ìs¡«Væ≤+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É .
Ç+<äTø£qT>∑TD+>± ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·j·÷s¡Tø±yê*.
♦ Ç+<äTø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\T yê]¸ø£, bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
♦
A
yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£˝À øÏ+~ n+XÊ\T+{≤sTT.
1) ‘·s¡>∑‹ 2) düu…®≈£îº 3) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´
AN
4) $<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
5) e÷kÕ\yêØ>± bÕsƒê\ $uÛÑ»q
e÷dü+ nedüs¡yÓTÆq ìs¡«Væ≤+#ê*‡q
uÀ~Û+#˚ bÕsƒ¡+ nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\T
G
ù|s¡T eqs¡T\T / kÕeTÁ– ø±s¡´Áø£e÷\T / dæ.dæ.Ç.
N
LA
6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T 7) Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TTì dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T
♦ ˇø£ bÕsƒêìï <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£qT øÏ+~ $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
1) bÕsƒ¡+ ù|s¡T 2) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´ 3) bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
TE
4) ø±˝≤+XÊ\ yêØ>± $uÛÑ»q

ø±˝≤+X¯+ dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<Ûäq eP´Vü≤+ kÕeTÁ– eT÷˝≤´+ø£q+
T
ER
5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

♦ Á|ü‹ø±˝≤+X¯+˝À uÛ≤cÕuÀ<ÛäqqT øÏ+~ k˛bÕHê\ Á|üø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#ê*. n$`
I. ñb˛<ëÈ‘+ · : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D, o]¸ø± Á|üø£≥q, ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+ ˝Ò<ë |ü\ø£]+|ü⁄, |ü⁄qX¯Ãs¡D
II. bÕsƒê´+X¯uÀ<Ûäq #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q : $<ë´s¡Tú\ u≤Vü≤´ |üsƒ¡q+, ñbÕ<Ûë´j·TT\T Ä<äs¡Ù |üsƒ¡q+, eTÚq|üsƒ¡q+,
SC
ns¡údü+Á>∑Vü≤D+, bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q, kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq.

III. $<ë´s¡T\
ú ne>±Vü≤q ` |ü]o\q— IV. eT÷˝≤´+ø£q+.
♦ uÛ≤cÕuÀ<Ûqä qT bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\πø |ü]$T‘·+ #˚jT· sê<äT. bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï, n+‘·sê®˝≤ìï (Ç+≥¬sï{Ÿ), y˚T>∑CH’… \é T,
yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+ e+{Ï$ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #·÷&Ü*.
♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $<ë´s¡Tú\T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+, Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ì|òüT+≥Te⁄\T, ø£e⁄\ J$‘·#·]Á‘·\T, <äèX¯´ÁX¯eD
kÕeTÁ– e+{Ï$ düeT≈£Ls¡TÃø=ì $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒ¡XÊ\˝À uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ <√Vü≤<ä|ü&˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, uÛ≤cÕy˚Tfi≤\T, uÛ≤c˛‘·‡yê\T, u≤\ø£$düy˚Tàfi¯Hê\T, eø£Ô è‘·«,
yê´düs¡#·q b˛{°\T, yê]¸ø√‘·‡yê\T e+{Ï$ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ $<ë´s¡T\ú T sêdæq düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#ê*.
v
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
C≤rj·T ^‘·+
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
A
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
düdü´XÊéT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,
AN
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
G
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+. >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
N »q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
LA
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE
Á|ü‹»„
T
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄

ER
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.
SC
düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.

BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.
»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.
vi
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
düTes¡í $Hêj·Tø˘, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, |ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤qsêe⁄, mdt.m.,
‘Ó\T>∑T ø√`Ä]¶H˚≥sY, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ‘Ó\+>±D. õ.|ü.ñ.bÕ. y˚eTT\,
eT÷kÕù|≥, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY.
>±E\ s¡M+<äsY, mdt.m.,
A
&Üˆˆ >∑≥Tº Á‹y˚DÏ, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
õ.ôV≤#Y.mdt, ø±sêâq>∑&É¶, ø£Ø+q>∑sY.
AN
j·TT.|æ.mdt.`n+>∑sêE|ü˝…¢, eT+∫sê´\.
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
&Üˆˆ y=»sa\ X¯s¡‘Yu≤ãT, mdt.m.,
dæ.|æ.m˝Ÿ. n+ãsYù|{Ÿ, ôV’≤<äsêu≤<é.
G
Á|ü.ñ.bÕ., sêCŸuÛÑeHé,
N
¬ø.¬ø.y˚+ø£≥X¯s¡à, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT (‘Ó\T>∑T), ôV’≤<äsêu≤<é.
LA
õ.ôV≤#Y.mdt., yÓTT|òüT˝Ÿ|ü⁄s¡ HÓ+`1,
ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m.,
ôV’≤<äsêu≤<é.
õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé,
TE
#·Áø£es¡TÔ\ lìyêdt, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT (‘Ó\T>∑T), eTTì|ü*¢ eT+&É\+, dü+>±¬s&ç¶.

»&é.|æ.ôV≤#Y.mdt., #·s¡¢|ü*¢, ø£≥Tø√»«\ eTH√Vü≤sê#ê], mdt.m.,
T
es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ. õ.|ü.ñ.bÕ., ø√s¡T≥¢, »–‘ê´\ õ˝≤¢.

ER
mdt. CÀ´‹, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, |ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,

õ.ôV≤#Y.mdt.{Ï.&ç. dæ+>¥, uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛÑeHé, p_¢Væ≤˝Ÿ‡,
SC
u≤u≤q>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é. Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.
düHê bòÕ‹e÷, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, dü+ãsêE s¡$Á|üø±X¯ sêe⁄, mdt.õ.{Ï.,

ÁbÕ.bÕ., >√$+<ësTT|ü˝…¢ ‘ê+&É,
j·T+.mdt.ÁøÏj˚T{Ïyé bÕsƒ¡XÊ\,
ø£&ÜÔ˝Ÿ, s¡+>±¬s&ç¶.
ôV’≤<äsêu≤<é.
eTTK∫Á‘·+, &ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : |æ. Á|ü‹eT, ôV’≤<äsêu≤<é.
vii
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
$<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T, nuÛÑ´düq |òü*‘ê\T
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
B+{À¢ $q&É+ ` e÷{≤¢&É&É+— <Ûësêfi¯+>± #·~$, ns¡ú+#˚düTø=ì, e´ø°Ôø£]+#·&É+ nH˚ kÕeTsêú´\T+{≤sTT.
M{Ï˝À $<ë´s¡Tú\T øÏ+~ n+XÊ\qT #˚j·T>∑\>±*.
z $qï, #·~$q n+XÊ\qT ns¡ú+ #˚düTø√yê*. ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø£Ô|üs¡#·>∑\>±*.
z ‘·eT düŒ+<äq\qT #Ó|üŒ>∑\>±*. ø±s¡D≤\qT $e]+#·>∑\>±*.
A
z |ü<ä´ uÛ≤yê\T, bÕsƒ¡úÛ≤>∑ kÕsê+XÊ\T, kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*.
z uÛ≤yê\≈£î ‘·–q |ü<ä´bÕ<ë\T, π>j·TbÕ<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. o]¸ø£ dü÷∫+#·>∑\>±*.
AN
z #·~$q n+X¯+˝Àì ø°\ø±+XÊ\qT, ø°\ø£|ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.
z ‘ês¡Te÷¬s’q |ü<ä´bÕ<ë\qT, π>j·T |ü+≈£îÔ\qT dü]#˚dæ sêj·T>∑\>±*.
G
z n|ü]∫‘· >∑<ä´+ ˝Ò<ë |ü<ä´+ ˝Ò<ë ø£$‘·qT #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\>±*. Á|üX¯ï\T ≈£L&Ü
‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\>±*. N
z bÕsƒ¡+˝À #·Tø£ÿ>∑Ts¡TÔqï |ü<ë´\qT #·~$, ns¡ú+ #˚düTø=ì uÛ≤yê\T sêj·T>∑\>±*.
LA
II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
B+{À¢ d”«j·Ts¡#·q, düè»Hê‘·àø£‘· kÕeTsêú´\T+{≤sTT. M{Ï˝À $<ë´s¡Tú\T øÏ+~$ #˚j·T>∑\>±*.
TE
z ªπ>j·Tμ kÕsê+XÊ\T sêj·T>∑\>±*.

z n_ÛÁbÕj·÷\qT sêj·T>∑\>±*. ø±s¡D≤\T $e]+#·>∑\>±*.
z s¡#·sTT‘· n_ÛÁbÕj·÷ìï Á>∑Væ≤+∫ $e]+#·>∑\>±*.
T
z ø£<∏ä, ÄVü‰«q|üÁ‘·+, ˝ÒK, dü+uÛ≤wüD\T, Á|üXÊïefi¯ó\T e+{Ï$ sêj·T>∑\>±*.

ER
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
Ç~ |ü<äC≤\+, yê´ø£s¡D≤+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q~. øÏ+~ ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ H˚s¡TÃ≈£îqïyê{Ï‘√bÕ≥T $<ë´s¡Tú\T øÏ+~$
#˚j·T>∑\>±*.
SC
z |ü<ë\≈£î nsêú\T, |üsê´j·T |ü<ë\qT, HêHêsêú\qT sêj·T>∑\>±*.

z Ç∫Ãq |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.
z Á|üø£è‹øÏ $ø£è‹|ü<ë\T, $ø£è‹øÏ Á|üø£è‹|ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
z <Ó’q+~q J$‘·+˝À dü+<äs√“¤∫‘·+>± dü¬s’q |ü<ë\qT $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*.
z uÛ≤cÕuÛ≤>±\T, $uÛÑ≈£îÔ\T, ø£s¡à, ø£s¡à, ÁøÏj·T\T, düe÷|üø£, ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\T, kÕe÷q´, dü+•¢wüº yêø±´\qT
>∑T]Ô+#·>∑\>±*.
z dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. yê{Ïì $&ÉBj·T&É+, ø£\T|ü&É+ #˚j·T>∑\>±*.
z ~«>∑T, <ä«+<ä« düe÷kÕ\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. $Á>∑Vü≤yêø±´\qT sêj·T>∑\>±*.
viii
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
$wüj·T dü÷∫ø£
Áø£.dü+. bÕsƒ¡+ ù|s¡T, ø£$ / s¡#·sTT‘· Ç‹eè‘·Ô+ Á|üÁøÏjT· e÷dü+ |ü⁄≥
1 #·\T›˝≤s¡–+#·T≥ |æ\¢\ dü«uÛ≤e+ |ü<ä´+ pHé 2
` ãyÓTàs¡ b˛‘·q
A
2 bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫ |”]ƒø£ p˝…’ 12
AN
` bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶
3 Á|ü|ü+#· |ü<äT\T e´øÏÔ‘·« $ø±dü+ π>j·T+ Ä>∑wüßº 22
` dæ. Hêsêj·TD¬s&ç¶
G
4 uÛ≤>√´<äj·T+ dü÷Œ¤]Ô / kÕe÷õø£ düŒ èVü≤ π>j·T+ ôdô|º+ãsY 32
` ø£èwüíkÕ«$T eTT~sêC
5 ˙‹ |ü]eTfi≤\T
N
HÓ’‹ø£ $\Te\T |ü<ä´+ nø√ºãsY 42
LA
` X¯‘·ø£ ø£e⁄\T
6 ‘Ó\T>∑T eTVæ≤fi¯ ‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‹ |ü<ä´+ qe+ãsY 54
` Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r <˚$
TE
7 ÁX¯eTJ$ ÁX¯eT|ü≥¢ >ös¡e+ e#·q ø£$‘· &çôd+ãsY 64

` ø£q|ü]Ô sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\T
8 Vü≤düÔø£fi≤ HÓ’|ü⁄D´+ ‘Ó\+>±D ø£fi¯\T yê´dü+ »qe] 72
T
` |üsê+≈£îX¯+ <ëyÓ÷<äsk¡ Õ«$T

ER
ñ|üyê#·ø£+ ` ø£<∏ë $uÛ≤>∑+

1 Vü≤+dü me]~? uÛÑ÷‘·<äj·T ø£<∏ä p˝…’ 82
SC
2 düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô ø£<∏ä ôdô|º+ãsY 84

3 }s¡T ` n&É$ Á|üø£è‹ >=|üŒ<äq+ ø£<∏ä qe+ãsY 86
` bı≥¢ |ü*¢ sêe÷sêe⁄
4 ]øå±yê˝≤ ìC≤sTTr ø£<∏ä &çôd+ãsY 88
` |üã“sêE >√bÕ˝Ÿsêe⁄
5 ãø±düTs¡T&ç $+<äT Åd”Ô kÕ~Ûø±s¡‘· ø£<∏ä »qe] 92
` b˛\ÿ+|ü*¢ XÊ+‘ê<˚$
|ü<ë\T ` nsêú\T 98
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 1

1 #·\T›˝≤s¡–+#·T≥
` ãyÓTàs¡ b˛‘·q
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
A
ø±]Ôøe£ ÷dü+˝À ã+<ÛTä e⁄\T, ùdïVæ≤‘·T\‘√ ø£\dæ #Ó≥¢ ˙&É˝À (Á|ü‘´˚ øÏ+∫
AN
ñdæ]ø£ #Ó≥Tº ˙&Éq) ø£\dæ uÛÀ»q+ #˚j·T{≤ìï ªeq uÛÀ»q+μ n+{≤s¡T.
G
n~ Á|üø£è‹‘√ eTq ã+<Ûëìï >∑Ts¡TÔ#˚düT≈£îH˚ s√E>± #Ó|üŒe#·TÃ.
N
LA
TE
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç.

1. ô|’ ù|sê <˚ì >∑T]+∫ ñ+~?
2. Bì Á|ü‘˚´ø£‘· @$T{Ï?
T
3. MTs¡T Ç≥Te+{Ï yê{Ï˝À m|ü&Ó’Hê bÕ˝§ZHêïsê?

ER
<ëì >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

SC
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
u≤\´+˝À ùdïVæ≤‘·T\‘√ ≈£î˝≤kÕ>± >∑&ùç | dü+|òTü ≥q\T m|üŒ{Ïø° >∑Ts¡T+Ô {≤sTT.
ø±ã{Ïº Ç≥Te+{Ï Ä≥\T, Äq+<ë\T Ç‘·s¡T\qT H=|æŒ+#·≈£î+&Ü ÄkÕ«~+#ê\ì
#Ó|Œü &É+, uÛ≤>∑e‘·+˝À e]í+∫q u≤\ø£èwüßìí ©\\qT |ü]#·jT· + #˚jT· &É+ á bÕsƒ+¡
ñ<˚›X¯+.
2 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

bÕsƒ¡úÛ≤>∑ $esê\T
uÛ≤>∑e‘·+ |ü⁄sêD Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. |ü⁄sêD+ n+fÒ bÕ‘·<H’Ó ê ø=‘·>Ô ± ø£ì|æ+#˚~. |ü⁄sêD≤\T
18. yê{Ï˝À uÛ≤>∑e‘·+ ˇø£{Ï. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡+ leTVü‰uÛ≤>∑e‘·+ |ü<äe düÿ+<Ûä+ ˝Àì~. ø£+düT&ÉT
πs|ü˝…¢≈£î |ü+|æq y˚>∑T\T á ø£èwüí©\\ >∑T]+∫ ø£+düTì‘√ #Ó|ü⁄‘·Tqï dü+<äs¡“¤+˝Àì~.
A
AN
ø£$ |ü]#·j·T+
G
b˛‘·q 15e X¯‘êã›+ yê&ÉT. »q>±eT õ˝≤¢ ãyÓTàs¡ Á>±eT+˝À
N
»ìà+#ê&ÉT. \ø£ÿe÷+ã, πødüq Äj·Tq ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T. áj·Tq uÛÀ–˙
LA
<ä+&Éø£+, Ms¡uÛÑÁ<ä $»j·T+, Hêsêj·TD X¯‘·ø£+, leTVü‰uÛ≤>∑e‘·+
15e X¯‘êã›+
TE
s¡∫+#ê&ÉT. düVü≤» |ü+&ç‘·T&Éì Á|üdæ~Δ bı+<ë&ÉT. ‘Ó\T>∑T qT&çø±s¡+‘√,

X¯u≤›\+ø±s¡ Á|üjÓ÷>∑+‘√ Äø£s¡¸D°j·T+>± sêj·T&É+ áj·Tq Á|ü‘˚´ø£‘·.
T
ER
SC
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
☞ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
☞ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T #·~y˚ $<ÛëHêìï ÁX¯<äΔ>± >∑eTì+#·+&ç. MTs¡÷ #·<äTe+&ç.
☞ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
☞ ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT ñbÕ<Ûë´j·TT\qT
n&ç– ‘Ó\TdüTø√+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 3

I
✿ XÊ. m+&ÉHé ÁeT–Z‹ sê"ø£≥+ ã&ç‹ ]+πø˝≤ $\+_+|ü">±
s¡+&√ u≤\≈£î˝≤s¡ #·*›>∑T&ÉTeHé s¡eT´düú\+ _ø£ÿ&û
<ä+&ÉHé ˝Ò">∑\T ˙s¡T Á<ë$ sTTs¡e+<ä+ ã∫Ãø£˝Ÿ y˚Tj·TT#·T+
<ä+&É+ u…’ $Vü≤]+#·T#·T+&É">∑ qeT+<ä Á|”‹ uÛÑøÏå+‘·y˚T. 1 Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. ø£*dæ uÛÀ»q+ #˚j·T&ÜìøÏ MTs¡T MT
ùdïVæ≤‘·T\qT m˝≤ ÄVü‰«ìkÕÔs¡T?
A
2. MTs¡T ‹H˚ #√≥T m˝≤ ñ+&Ü\ì
AN
nqT≈£î+{≤s¡T?
II
e. nìq q>∑T">±ø£ j·Tì, e‘·‡+ãT\ qT‘ê‡Vü≤+ãT\ ìs¡à\+ãT\>∑T »\+ãT\ Á<ë$+∫, |ü∫Ãø£\
G
yÓTT\¢+ãT\T >∑\ |ü\¢+ãT\ ì*|æ, kıø£ÿ+ãT\>∑T #·\T›\ ∫ø£ÿ+ãT\T düø£ÿ&ç+∫ 2
✿
N
eT. »\C≤+‘·dæ‡ú‘· ø£]íø£+ ~]–sê dü+|òüT+ãT˝…’ j·TTqï πs
LA
≈£î\ #·+<ä+ãTq" >∑èwüßíì+ ~]–sê" >∑÷s¡TÃ+&ç MøÏå+|ü⁄#·THé
•\\T+ ã\¢eeTT˝Ÿ <äèD+ãT\T \‘·˝Ÿ ∫ø£ÿ+ãT\THé ãTe⁄« ˝≤
≈£î\T ø£+#·+ãT\T>± uÛÑTõ+∫ s¡#·≥Hé >√bÕs¡“¤≈£î˝Ÿ uÛÑ÷esê 3
TE
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. $TÁ‘·T\‘√ ø£*dæ ã&ç˝À uÛÀ»q+ #˚ùd
T
düeTj·T+˝À MTs¡T m˝≤ ≈£Ls=Ã+{≤s¡T?

ER
2. MTs¡ T uÛ À »q+ #˚ ù d≥|ü  &É T @+

#˚kÕÔs¡T?
SC
4 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

III
d”. e÷{Ïe÷{ÏøÏ Áy˚\T eT&ç∫ j·T÷]+#·T#·T
j·T÷s¡T">±j·T\T ~qT#·T+&ÉT H=ø£ÿ"
&=ø£ì ø£+#·eTT˝Àì <=&çdæ #·j·T´q Á$T+– Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
#·÷&ÉT ˝Ò<äì H√s¡T dü÷|ü⁄ H=ø£ÿ"
&˚>∑Tsês¡TZs¡ #·\T› ˝…\$T" ãìï<äe÷&ç 1. MTs¡T uÛÀ»q+ #˚ùd düeTj·T+˝À @@
≈£Ls=ÿì ≈£Ls=ÿì ≈£î&ÉT#·T H=ø£ÿ" $wüj·÷\qT #·]Ã+#·T≈£î+{≤s¡T?
A
&çìïj·TT" <ä>∑" ã+∫ sTT&ÉT≥ HÓ#ÓÃ*‘·q
eTqT#·T ã+‘Óq >∑T+&ÉT ˝≤&ÉT H=ø£&ÉT
AN
Ä. ø£èwüßí"p&ÉT eTqT#·T" –≈£î]+∫ |üs¡TÁyÓ÷*
y˚T* uÛÑø£å´sê• yÓTdü">∑T H=ø£&ÉT
G
qe⁄« H=ø£"&ÉT düKT\ q$«+#·T H=ø£ÿ"&ÉT
eTT#·Ã{≤&ÉT H=ø£"&ÉT eTT]j·TT H=ø£"&ÉT. 4N
LA
TE
IV
d”. ø£&ÉT|ü⁄q ~+&ÉT>±" >∑{Ïºq e\Te˝Ÿ
T
˝≤*‘· e+X¯Hêfi¯+ãT C§ì|æ

ER
$eT\ X¯è+>∑+ãTqT y˚Á‘· <ä+&É+ãTqT

C≤iÏ sê˙ø£ &Ü#·+ø£ ìiÏøÏ
MT">∑&É ô|s¡T">∑T‘√ y˚Tfi¯$+∫q #·*›
SC
eTT<ä›&Ü|ü* #˚‘· yÓTTqj·TqTì∫ Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç

#Ó\πs"– ø=dü] ‘Ó∫Ãq j·T÷s¡T">±j·T\T
Áy˚fi¯fl dü+<äT\qT <ë yÓ\j·T ìiÏøÏ 1. á |ü<ä´+˝À ø£èwüßí&ÉT ‹+≥Tqï≥Tº
MT¬s|ü&ÓH’ ê ‹Hêïsê? m+<äT≈£î n˝≤
Ä. dü+>∑&û\ q&ÉTeT" »ø£ÿq" >∑÷s¡TÃ+&ç ‹Hê*‡e∫Ã+~?
qs¡àuÛ≤wüDeTT\ q>∑e⁄ HÓi|æ
2. uÛ À »q+ #˚ ù d dü e Tj· T +˝À @@
j·÷>∑uÛÀø£Ô ø£èwüßí" &ÉeTs¡T\T yÓi">∑+<ä
C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√yê*?
XË’X¯e+ãT yÓTidæ #·*›>∑T&ç#Ó 5
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 5

‘ê‘·Œsê´\T
1. (lø£èwüßí&ÉT >√|üu≤\≈£î\‘√ Ç˝≤ n+≥THêï&ÉT.) z |æ\¢˝≤sê! m+&É˝À e÷&çb˛j·÷s¡T. Äø£*‘√ ñHêïs¡T.
eT] #·~› ‹q&ÜìøÏ Ç+ø± Ä\dü´+ m+<äT≈£î? Çø£ÿ&É≈£î s¡+&ç. Ç~ #·ø£ÿì #√≥T. eTq ˝Ò>∑<ä÷&É\T
á |üø£ÿH˚ ˙s¡T ‘ê–, |ü∫Ã>∑&ç¶ y˚Tdü÷Ô >∑T+|ü⁄>± ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+fÒ, eTq+ m+‘√ dü+‘√wü+>± #·~› ‹+<ë+.
2. á $<Ûä+>± lø£èwüßí&ÉT nq>±H˚ >√|üu≤\Ts¡T ªªn˝≤π> #˚<ë›+μμ nì nHêïs¡T. yês¡T ˝Ò>∑<ä÷&É\≈£î eT+∫˙fi¯ófl
‘ê–+∫, |ü∫Ã>∑&ç¶ u≤>± ñqï |ü\¢|ü⁄H˚\˝À yê{Ïì ‘√*, ‘·eT dü~›eT÷≥\qT ~+#·T≈£îHêïs¡T.
A
3. eT<Ûä´˝À <äT<äT› ñ+&ç #·T≥÷º πs≈£î\T ñ+&˚ ‘êeTs¡|üPe⁄˝≤>± lø£èwüßí&ÉT eT<Ûä´˝À ≈£Ls¡TÃ+&É>±, n‘·ì
#·T≥÷º >√|üu≤\Ts¡T ≈£Ls¡TÃHêïs¡T. yês¡T lø£èwüßíì #·÷düTÔHêïs¡T. ‘·eT ‘·eT dü<äT›\qT ‹q&ÜìøÏ nø£ÿ&É
AN
ñqï ã+&É\qT, ∫>∑Tsê≈£î\qT, >∑&ç¶b˛#·\qT, r>∑\qT, ∫ø£ÿeTT\qT, |ü⁄e⁄«\qT, Ä≈£î\qT ø£+#ê\T>±
#˚düTø=ì #·<äT›\T ‹Hêïs¡T.
G
4. ˇø£&TÉ y˚\T eT&ç∫ }s¡>±j·T\T ‹+≥÷ Ç‘·sT¡ \≈£î H√s¡÷sπ ˝≤>± #˚dTü HÔ êï&ÉT. Ç+ø=ø£&TÉ |üøÿ£ yêì ø£+#·eTT˝Àì
|ü<ësêúìï #·≥T≈£îÿq $T+–, yê&ÉT n&ç–‘˚ ªªH˚qT $T+>∑˝Ò<äT. ø±yê\+fÒ #·÷&ÉT.μμ nì H√s¡T ‘Ó]∫
N
#·÷|ædüTÔHêï&ÉT. eTs=ø£&ÉT |ü+<Ó+ y˚düTø=ì nsTT<ës¡T>∑T] #·~›ì H√{À¢øÏ ≈£î≈£îÿø=ì ‹+≥THêï&ÉT. ˇø£&˚yÓ÷
LA
‘·q |ü<ësêú\qìï{Ï˙ n+<ä]ø° e&ç¶+∫ ªªùdïVü≤eT+fÒ Ç<˚μμ n+≥÷ ã+‹ uÛÀ»q+ #˚düTÔHêï&ÉT. ˇø£&ÉT
‘·q |üø£ÿyêì‘√ ªªn~>√ ø£èwüßíì #·÷&ÉTμμ nì #Ó|æŒ yÓ÷dü–+∫ n‘·ì ø£+#·+˝Àì eT+∫ |ü<ësêúìï
ne÷+‘·+>± ‹+≥THêï&ÉT. ˇø£&y˚ ÷Ó qe⁄«‘·÷ ñHêï&ÉT. Ç+ø=ø£&TÉ q$«düTHÔ êï&ÉT. ˇø£&TÉ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêï&ÉT.
TE
Ç+ø=ø£&ÉT dü+‘√wædüTÔHêï&ÉT.
5. lø£èwüß&í TÉ ‘·q bı≥º≈î£ ø£≥Tºø=qï ã≥º˝À¢ |æ\q¢ Á>√$ì |ü&bç ˛≈£î+&Ü ô|≥Tºø=Hêï&ÉT. ø=eTTàã÷s¡qT, u…‘|Ô· ⁄ü ø£Ás¡qT
C≤]b˛≈£î+&Ü m&ÉeT#·+ø£˝À Ç]øÏ+#·Tø=Hêï&ÉT. MT>∑&É ô|s¡T>∑T‘√ ø£*|æq #·~›eTT<ä›qT m&ÉeT#˚‹˝À
T
ô|≥Tº≈£îHêï&ÉT. ≈£î&ç#˚‹ y˚fi¯fldü+<äTq }s¡>±j·T\qT ô|≥Tºø=ì, ‘·q ùdïVæ≤‘·T\ eT<Ûä´˝À ≈£Ls¡TÃì, yê]‘√
ER
#Û·˝À≈£îÔ˝≤&ÉT‘·÷, q$«dü÷Ô ‹+≥THêï&ÉT. j·T»„eTT\˝À düeT]Œ+#˚ Vü≤$düT‡\qT d”«ø£]+#˚ lø£èwüßí&ÉT

á $<Ûä+>± ∫qï|æ\¢ yêì˝≤>± #·~› ‹+≥T+fÒ <˚e‘·\T ÄX¯Ãs¡´+‘√ #·÷düTÔHêïs¡T.
SC
Ç$ #˚j·T+&ç
I ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
n) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT #Ó|üŒ+&ç.
1) bÕsƒ¡+˝Àì #·Tø£ÿ >∑Ts¡TÔ>∑\ |ü<ë´\qT ø£+sƒ¡düú+ #˚j·T+&ç. yê{Ï uÛ≤yê\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
6 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
n) ‘ês¡Te÷¬s’q øÏ+~ |ü<ä´bÕ<ë\qT dü]#˚dæ sêj·T+&ç.
•\\T+ ã\¢eeTT˝Ÿ <äèD+ãT\T \‘·˝Ÿ ∫ø£ÿ+ãT\THé ãTe⁄« ˝≤
»\C≤+‘·dæ‡‘ú · ø£]íø£+ ~]–sê dü+|òüT+ãT˝…’ j·TTqï πs
≈£î\T ø£+#·+ãT\T>± uÛÑTõ+∫ s¡#·≥Hé >√bÕs¡“¤≈£î˝Ÿ uÛÑ÷esê
≈£î\ #·+<ä+ãTq" >∑èwüßíì+ ~]–sê" >∑÷s¡TÃ+&ç MøÏå+|ü⁄#·THé.
A
AN
G
Ä) <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T s¡∫+∫q øÏ+~ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç.
‘Ó’˝≤\T ˝Ò≈£î+&É yÓ*π>{Ï B|ü+ N
LA
$<äT´‘·TÔ ˝Ò≈£î+&É yÓ*ùd{Ï B|ü+
Vü≤è<äj·÷\˝À m|ü&ÉT ì*#˚{Ï B|ü+
TE
ì»yÓTÆq B|ü+ e÷ ùdïVü≤B|ü+

eTqdüT˝À B|ü+, eT*|æ‘˚ bÕ|ü+
esêí\T esêZ\T e~*‘˚ ùdïVü≤+
T
y˚cÕ\T s√cÕ\T e÷ì‘˚ ùdïVü≤+

ER
ÁbÕD≤\ q]Œ+#·>∑*–‘˚ ùdïVü≤+

ø£cÕº\ qcÕº\ H√]Ã‘˚ ùdïVü≤+
SC
ô|’ π>j·T+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ yêø±´˝À¢ dü¬s’qyê{Ïì >∑T]Ô+∫ yê{Ï m<äTs¡T>± (3) >∑Ts¡TÔ ô|≥º+&ç.
1) ùdïVü≤+ nH˚~ ì»yÓTÆq B|ü+. ( )
2) ùdïVü≤+ ø√dü+ nìï+{Ï˙ e<ä˝≤*. ( )
3) ùdïVü≤B|ü+ m|ü&É÷ yÓ\T>∑<äT. ( )
4) ùdïVü≤BbÕìï eT\|ü≈£L&É<äT. ( )
5) $<äT´‘Y ñ+fÒH˚ ùdïVü≤ B|ü+ yÓ\T>∑T‘·T+~. ( )
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 7

Ç) øÏ+~ n+XÊ\T @ |ü<ë´\˝À ñHêïjÓ÷ yê{Ï m<äTs¡T>± ñqï Áu≤¬ø{Ÿ˝À Ä |ü<ä´ dü+K´ sêj·T+&ç.
1) ø£èwüßí&ÉT n+<ä] eT<Ûä´˝À ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT ` ( )
2) ˇø=ÿø£ÿs¡T ˇø√ÿ bÕÁ‘·˝À ‹+≥THêïs¡T ` ( )
3) ‹+<ë+ s¡eTàH˚ |æ\T|ü⁄ ` ( )
4) >√|üu≤\Ts¡T ‘·eT ‘·eT eT÷≥\T $bÕŒs¡T ` ( )
5) <˚e‘·\T ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T ` ( )
A
AN
II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
G
d”«j·Ts¡#·q
N
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\qT sêj·T+&ç.
LA
1) ‹q&ÜìøÏ eTT+<äT @y˚T$T dæ<äΔ+ #˚düTø√yê*?
2) ªªø£*dæ ‹q&É+˝À Äq+<ä+ ñ+≥T+~.μμ Bìì düeT]ú+#·+&ç.
TE
3) uÛÀ»q+ ‘Ó#·TÃø√ì $TÁ‘·T\≈£î MTs¡T m˝≤ düVü‰j·T+ #˚kÕÔs¡T?

4) MTs¡T Çwüº+>± ‹H˚ |ü<ësêú\T @$? m+<äT≈£î?
T
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãTqT sêj·T+&ç.

ER
1) bÕsƒ¡+ kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.

düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
SC
n) øÏ+~ yê{Ï˝À @<Ó’Hê ˇø£ n+X¯+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.

1) MT bÕsƒ¡XÊ\ qT+&ç @sêŒ≥T #˚düTÔqï equÛÀ»q+ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ MT $<ë´~Ûø±]ì ÄVü‰«ìdü÷Ô
ÄVü‰«q|üÁ‘·+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
( ˝Ò<ë )
2) MT bÕsƒ¡XÊ\ qT+&ç yÓ[flq equÛÀ»q+ m˝≤ »]–+<√ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ }]˝Àì ùdïVæ≤‘·TìøÏ ˝ÒK
sêj·T+&ç.
8 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<Cä ≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘·yêø±´\qT sêj·T+&ç.
1) Á|”‹ :
2) $Vü≤]+#·T :
3) eTT#·Ã≥˝≤&ÉT :
A
Ä) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î dü¬s’q nsêúìï >∑T]Ô+#·+&ç.
AN
1) ã&çøÏ yÓ[flq|ü&ÉT $\+ã+ #˚j·T≈£L&É<äT. (ø√|ü+, Ä\dü´+)
2) ˙s¡T |ü˝≤¢ìøÏ bÕs¡T‘·T+~. (m‘·TÔ≈£î, ˇ+|ü⁄≈£î)
G
3) ø=ìï |ü\¢yê\‘√ |ü#·Ã&ç #˚ùdÔ u≤>∑T+≥T+~. (∫>∑Ts¡T, |ü+&ÉT¢)
N
4) eTq≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ ø±s¡´Áø£e÷\qT {Ï.$.˝À MøÏå+#ê*. (#·÷&Ü*, bÕ&Ü*)
LA
yê´ø£sD¡ ≤+XÊ\T
n) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\T @ uÛ≤cÕuÛ≤>±˝À >∑T]Ô+∫ Áu≤¬ø≥¢˝À sêj·T+&ç.
TE
1) ø£èwüßí&ÉT ‘·q y˚DTe⁄qT q&ÉTeTT≈£î #Ó≈£îÿ≈£îHêï&ÉT. ( )

2) |æ\¢\T #·T≥÷º ≈£Ls¡TÃì ‹+≥THêïs¡T. ( )
T
3) <ä÷&É\qT |ü∫Ãø£ ñqï#√≥ ì*bÕs¡T. ( )

ER
4) <˚e‘·\T ÄVü‰! ÄVü‰! n+≥÷ ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T. ( )

5) n+<äs¡÷ ‘·eT ‘·eT #·~›eT÷≥\T $bÕŒs¡T. ( )
SC
Ä) øÏ+~ yêø±´\˝Àì U≤∞\qT dü¬s’q $uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\‘√ |üP]+#·+&ç.

1) ø£èwüßí&ÉT ùdïVæ≤‘·T\ Ä&ÉT‘·THêï&ÉT. ( ≈£î, ‘√, qT )
2) >√&É πø˝…+&ÉsY y˚˝≤&ÉT‘·Tqï~. ( ≈£î, qT, >∑T]+∫ )
3) ø£èwüßí&ÉT Áy˚|ü˝…¢ ô|]>±&ÉT. ( qT+&ç, es¡≈£î, ˝À )
4) ø=eTà ø√‹ ≈£Ls¡TÃqï~. ( MT<ä, ˝À, ø=s¡≈£î )
5) |æ\¢\ ‘·\T¢\T #·~› ø£{Ïº Ç#êÃs¡T. ( ø√dü+, ˝À, ‘√ )
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 9

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
➦ ø£èwüßíì u≤˝≤´ìøÏ #Ó+~q ˇø£ ø£<∏äqT ùdø£]+∫ sêj·T+&ç. <ëìì Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
eTìwæ ‘·q #˚‘·\‘√H˚ >=|üŒyê&Ée⁄‘ê&ÉT,

dü÷øÏÔ
A
»qà‘·' ø±<äT.
AN
` #êD≈£î´&ÉT
G
eTq Ç‹Vü‰dü+
sêe÷j·TD+ N
LA
sêe÷j·TD≤ìï m+<äT≈£î #·<äTyê\+fÒ...
TE
e÷qe J$‘êìï dü+düÿ]+#·>∑\ eTVü‰ø±e´+ sêe÷j·TD+. e÷qe Vü≤è<äj·÷\ qT+&ç m|üŒ{Ïø°

#Ós¡>∑ì ø£<∏ä. ªne÷àHêqï\ nqTsê>∑+, |ü⁄Á‘·T\ n_Ûe÷q+ ` nqï<äeTTà\ nqTã+<Ûä+, uÛ≤sêúÛÑs¡Ô\
dü+ã+<Ûä+ ` >∑Ts¡TuÛÑøÏÔ, •cÕ´qTs¡øÏÔ ` ùdïVü≤|òü\+, <Ûäs¡àã\+ ` $qj·T+‘√ ˇ<ä>∑&É+, $y˚ø£+‘√ m<ä>∑&É+
`Jeø±s¡TDúÛ≤eq, Á|üø£è‹˝≤\qμ ` Ç˝≤ J$‘· bÕsêÙ«\HÓìï+{ÏH√ |ü{Ïº #·÷|ædüTÔ+~ sêe÷j·TD+.
T
sêe÷j·TD≤ìï #·<äe&ÉeT+fÒ J$‘êìï #·<äe&Éy˚T. sêe÷j·TD+ bÕsêj·TD Á>∑+<∏ä+ø±<äT, Ä#·s¡D Á|ü<Ûëq

ER
Á>∑+<∏ä+. ñ‘·ÔeT <Ûäsêà\qT Ä#·]ùdÔ eTìwæ eT˙wæ>± m˝≤ m<ä>∑>∑\&√ H˚s¡TŒ‘·T+~. ∫qï ∫qï bÕÁ‘·\ <ë«sê
düeTTqï‘· dü+<˚XÊqï+~düTÔ+~. ªªsêyÓ÷ $Á>∑Vü≤yêHé<Ûäs¡à' dü‘·´<Ûäs¡à |üsêÁø£eT'μμ nqï eTVæ≤‘√øÏÔì e÷Ø#·Tì
H√{ÏqT+&ç eTVü≤]¸ |ü*øÏ+#ê&ÉT. sêeTTìe+{Ï Ä<äs¡ÙeT÷]Ô, sêe÷j·TD+ e+{Ï Ä<äs¡Ùø±e´+ ªquÛÑ÷‘√
SC
quÛÑ$wü´‹!μ eTìwæ ñqï+‘·ø±\+ sêe÷j·TD+ ñ+≥T+~.

Á|ü|+ü #· kÕVæ≤‘·´+˝ÀH˚ Ä~ø±e´+ sêe÷j·TD+. yê©àøÏ eTVü≤]¸ Bìì s¡∫+∫ ªÄ~ø£$μ>± ø°]bÔ ı+<ë&ÉT.
ªsêe÷j·TD+, bÂ\dü´Ô e<Û,ä d”‘êj·÷X¯Ã]‘·+ eTVü≤‘Yμ nH˚ eT÷&ÉT ù|s¡T¢ Bì≈£îHêïsTT. Äs¡T ø±+&É\ ($uÛ≤>∑+)
‘√, Çs¡y’Ó Hê\T>∑T y˚\ XÀ¢ø±\‘√, dü+düÿè‘· uÛ≤wü˝À kÕ–q s¡#q· Ç~. ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À mH√ï sêe÷j·TD≤\T
e#êÃsTT. eTq <˚X¯+˝ÀH˚ ø±<äT Á|ü|ü+#·+˝Àì |ü\T<˚XÊ˝À¢ á sêe÷j·TD ø£<∏ä eTq≈£î ø£ì|ædüTÔ+~. yê]
yê] Á|ü‹uÛÑqqTdü]+∫ yê©àøÏ ø£<∏ä≈£î CÀ&ç+|ü⁄\T #˚dæq ø£e⁄\÷ ñHêïs¡T. ny˚ ì»+ nqï+‘·>± Á|ü#ês¡+
bı+<ësTT ø=ìï dü+|òüT≥q\T.
yê©àøÏ sêe÷j·TD ø£<∏ä düeTTqï‘· düe÷C≤ìï ì]à+#·&Éy˚T \ø£å´+>± eTT+<äT ‘·sê\yê]øÏ dü÷Œ¤]Ô ø√dü+
#˚dæq s¡#·q.
10 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

#·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç
ùdïVü≤dü+|ü<ä
A
ùdïVü‰ìøÏ m\¢\T ˝Òe⁄. |ü]$T‘·T\T ˝Òe⁄. n~ ˇø£ eTVü‰ Á|üyêVü≤+. ˝À‘·T≈£î yÓfi¯ó‘·Tqï ø=B›
AN
nìs¡«#·˙j·TyÓTqÆ nqTuÛ÷Ñ ‹ì, ∫s¡dàü s¡Dj ° T· yÓTqÆ eT<ÛTä s¡ C≤„|øü ±\qT ùdïVæ≤‘·T\T bı+<äT‘ês¡T. ùdïVü≤+
‘ê´>±ìï ø√s¡T‘·T+~. Áù|eTqT ≈£î]|ædüTÔ+~. Vü≤sê¸ìï e]¸+|üCÒdüTÔ+~. dü+‘·è|æÔì ø£*–düTÔ+~, kÕ«sêúìï
düeT÷\+>± q•+|üCÒdüTÔ+~. ø£|ü{≤ìï, ø±]ƒHê´ìï <ä]#˚s¡˙j·T<äT. Vü≤<äT›\qT #Ó]|æy˚düTÔ+~.. dü<äT“~Δì
G
Á|üyX˚ ô¯ |&ÉT‘·T+~. ÄX¯\qT ∫>∑T]+|üCdÒ Tü +Ô ~. ÄX¯j÷· \qT ‘·\|æ+|üCdÒ Tü +Ô ~. n_Ûeè~Δì #˚≈L£ s¡TÃ‘·T+~.
N
düHêàs¡Z+˝À |üj·Tì+|üCÒdüTÔ+~. n+<äTπø ùdïVü≤y˚Tsê J$‘·+, ªùdïVü≤y˚Tsê XÊX¯«‘·+μ, ªùdïVü‰ìø£qï
$Tqï ˝Àø±q ˝Ò<äTμ nH˚ e÷≥\T bÕ≥\T>± Á|üdæ~Δ¬øøÏÿHêsTT.
LA
eT+∫ $TÁ‘·T\T m{≤¢ ñ+{≤s√ uÛÑs¡Ô èVü≤] ˙‹X¯‘·ø£+˝À ìs¡«∫+#ê&ÉT. <ëìì @qT>∑T \ø£ÎD
ø£$ øÏ+~ $<Ûä+>± nqTe~+#ê&ÉT.
TE
‘˚.^ˆˆ n|òüTeTT e\q eTs¡\TÃ, Væ≤‘ês¡úø£*‘·T"

CÒj·TT, >√|ü´+ãT <ë"#·T, uÀwæ+#·T >∑TDeTT,
T
$&ÉTe&Ü|üqTï, ˝Òe&çy˚fi¯ì#·TÃ
$TÁ‘·T"&û \ø£åD+ãT\ yÓT\>∑T#·T+&ÉT.
ER
bÕ|üø±sê´\ qT+∫ ìyê]+|üCÒdü÷Ô Væ≤‘êìï ø£*–+#˚ dü‘êÿsê´\˝À Á|üe]Ô+|üCÒdü÷Ô, s¡Vü≤kÕ´\qT

s¡Vü≤dü´+>± ñ+#·T‘·÷, eT+∫>∑TD≤\qT Á|üX¯+dædü÷Ô ‘·–q≥T¢>± düVü‰j·T+ #˚ùd e´≈£îÔ˝Ò düìàÁ‘·T\T>±
SC
ù|s=ÿq<ä–qyês¡ì uÛÑs¡Ô èVü≤] düìàÁ‘·T\ >∑T]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT.

ùdïVü≤+˝À m≈£îÿe ‘·≈£îÿe\T+&Ée⁄. n+‘·s¡+>∑ ùdïVæ≤‘·T&ÉT>± s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï e´øÏÔ <Ûäì≈£î&Ü?
ù|<äyê&Ü? ø£cÕº˝À¢ ñHêï&Ü? ˝Òø£ düTK|ü&ÉT‘·THêï&Ü? nH˚ Ä˝À#·q ø£\T>∑<äT. uÛÀ>∑uÛ≤>±´\‘√
düTKdü+|ü<ä\‘√, nìï$<Ûë\ ñqï‘·T&Ó’q e´øÏÔ‘√ e÷Á‘·y˚T ùdïVü≤+ #˚j·÷* nH˚ kÕ«s¡úuÛ≤eq ≈£L&É
@s¡Œ&É<äT. ô|’>± j·T<∏ës¡ú ùdïVæ≤‘·T\T ˇø£] ÁX‚j·TdüT‡¬ø’ eTs=ø£s¡T ‘·eT düTU≤\qT, <ÛäHêìï, düeTj·÷ìï,
∫es¡≈£î ‘·eT <˚Vü‰\qT ≈£L&Ü ‘ê´>∑+ #˚j·T&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&ÉT‘ês¡T. düTK<äT'U≤\qT ≈£L&É düeT+>±
|ü+#·T≈£î+{≤s¡T nì yê©àøÏeTVü≤]¸ leTÁ<ëe÷j·TD+ øÏwæÿ+<Ûäø±+&É˝À ‘Ó*bÕ&ÉT. Ç{Ïº ùdïVü≤dü+|ü<äqT
dü+bÕ~<ë›+!
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 11

2 bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
` bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
A
∫≥|ü≥ ∫qT≈£î\T ∫{≤] ∫qT≈£î\T
AN
m+‘· ≈£î]dæHê es¡<ä\T sêe⁄..... @$T≥B.....? (ø£˙ïfi¯ófl)
G
<ëq+ #˚ùdÔ ‘·s¡>∑ì~.....
n+‘·ø£+‘·≈£L ô|]π>~..... @$T≥B.....?
N ($<ä´)
LA
TE
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç

1. Ç˝≤+{Ï$ MTs¡T mø£ÿ&Ó’Hê, m|ü&Ó’Hê $Hêïsê?
T
2. M{Ïì @eT+{≤s¡T?
ER
3. MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T #Ó|üŒ+&ç.

SC
ˇø£ |ü⁄düÔø£+ô|’q ÁbÕ<∏ä$Tø£yÓTÆq ne>±Vü≤q ø£\T>∑CÒdü÷Ô, bÕsƒ¡≈£î˝À¢ Ä |ü⁄düÔø£+

#·<Tä yê\H˚ ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìï, ÄdüøìÔÏ m˝≤ ø£\T>∑CdÒ Tü +Ô <√ ‘Ó*j·TCÒd÷ü ,Ô eTT+<äTe÷≥
dü«s¡÷|üdü«uÛ≤yê\qT |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
12 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

á bÕsƒ¡+ |”]ƒø£ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. ˇø£ |ü⁄düÔø£+ jÓTTø£ÿ H˚|ü<∏ë´ìï, \øå±´\qT,
n+<äT˝Àì |üPsê«|üsê\qT #·]Ãdü÷Ô s¡#·sTT‘·>±˙, eTs√ e´øÏÔ>±˙ sêùd |ü]#·j·T yêø±´*ï
ª|”]ƒø£μ n+{≤s¡T.
BìøÏ eTT+<äTe÷≥, uÛÑ÷$Tø£, ‘=*|ü\T≈£î, eTTqTï&ç, ÄeTTK+, Á|ükÕÔeq... e+{Ï
ù|s¡T¢HêïsTT. á bÕsƒ¡+ ª>√&ÉMT<ä u§eTàμ nH˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ëe÷\ |ü⁄düÔø±ìøÏ |æ. j·TXÀ<ë¬s&ç¶
A
sêdæq |”]ƒø£.
AN
G
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
N
bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶ |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸ q>∑sY õ˝≤¢ Á|üdTü ‘Ô · Hê>∑sY ø£s÷¡ ï˝Ÿ
LA
õ˝≤¢≈£î #Ó+~q s¡#·sTTÁ‹. áyÓT dü«Á>±eT+ _õH˚|ü*¢. <Ûäs¡àXÊ\, e÷eP]
08`08`1921 eTT#·Ã≥T¢, m#·ÃeTà ø£<∏ä\T e+{Ï ø£<∏ëdü+|ü⁄{≤\T yÓ\Te]+∫+~. mH√ï

TE
07`10`2007 |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£ yê´kÕ\T sêdæ+~. n~Ûø±s¡ uÛ≤cÕdü+|òüT+ ‘=* eTVæ≤fi≤

n<Ûä´≈£åîsê*>± |üì#˚dæq j·TXÀ<ë¬s&ç¶ ªeTVü‰\øÏÎ eTT#·Ã≥T¢μ ù|s¡T‘√ n|üŒ{À¢
T
πs&çjÓ÷ <ÛësêyêVæ≤ø£ ø±s¡´Áø£eT+ ìs¡«Væ≤+∫ ãVüQfi¯ Á|üC≤<äs¡D bı+~+~.

ER
SC
☞ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.
☞ bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘·\T ^j·T+&ç.
☞ ns¡ú+ø±ì $wüj·÷\ >∑T]+∫ MT $TÁ‘·T\‘√ #·]Ã+#·+&ç.
☞ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ∫es¡q ñqï ª|ü<ë\T ` nsêú\Tμ |ü{Ïºø£qT #·÷dæ ‘Ó*j·Tì |ü<ë\≈£î nsêú\qT
‘Ó\TdüTø√+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 13

I
eTq uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ m+‘· ÁbÕNqyÓTÆ+<√ n+‘· $∫Á‘·yÓTÆ+~. <ëìøÏ Wqï‘·´+ m+‘· ñ+<√ n+‘·
yÓ’XÊ\éT÷ ñ+~. á ¬s+&ç+{Ïì $T+∫q ˝À‘·T ≈£L&Ü ñ+~.
ìC≤ìøÏ eTq~ eékÕsTTø£ <˚X¯+. á <˚oj·TT\ dü+düÿ èr Hê>∑]ø£‘·\≈£î |ü⁄Hê<äT\T |ü˝…¢|ü≥Tº\T. n‘·´+‘·
ÁbÕNqyÓTÆq eTq uÛ≤s¡rj·T dü+|òüT+ Á>±MTDyÓTÆ+<˚. ÄHê{Ï eTq |üPs¡T«\T Ä |üX¯óbÕ\q˝À, Ä |ü∫Ãø£ ãj·Tfi¯fl˝À,
Ä ˙˝≤ø±X¯+˝Àì yÓTs¡T|ü⁄˝À¢, ≈£î+&Éb˛‘·>± ≈£î]ùd yêq˝À¢ @<√ ‘·eT≈£î ‘Ó*j·Tì s¡Vü≤dü´+ <ë– ñqï≥T¢
A
uÛ≤$+#·>∑*–Hês¡T. á uÛ≤eH˚ nìï ‘·‘·« s¡Vü≤kÕ´\≈£L, düeTdü´\≈£L, eTT&ÉT\≈£L, eTT&ç$|ü\≈£L ø±s¡DyÓTÆ+~.
AN
yê{Ï qT+&ç bÕsƒê\T, Á|üe#·Hê\T, Á|üX¯ï\T, düe÷<ÛëHê\T ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq$. n+fÒ y˚<äø±\+ qT+&ç á Á|üXÀï‘·Ôs¡
s¡÷|üyÓTÆq $C≤„q+ eTq dü+düÿ è‹˝À ø±\÷ì+~.
G
Á|üXÀï‘·Ôs¡ s¡÷|üyÓTÆq á $C≤„q+ Á|ü<Ûëq+>± eTq≈£î eTVü‰uÛ≤s¡‘· eq|üs¡«+˝À j·Tø£ås¡÷|æjÓÆTq <Ûäs¡«<˚e,
<Ûäs¡àE\ dü+uÛ≤wüD˝À >√#·]düTÔ+~. á j·Tø£å <Ûäs¡àE\ dü+yê<ä+˝À Á|üø£{Ï‘·yÓTÆq eTVü‰$C≤„qy˚T j·Tø£åÁ|üX¯ï\T nH˚
N
ù|s¡ kÕVæ≤‘·´+˝À Á|üdæ<äΔyÓTÆ yÓ\dæ+~. n+<äTπø áHê&ÉT $&ÉBj·Tsêì ∫≈£îÿqT >∑÷]Ã #Ó|üŒe\dæ e∫Ãq|ü&ÉT
LA
ªª@+sê u≤ã÷? j·Tø£Áå |üXï¯ e˝… ñ+~μμ nì b˛*ø£ #Ó|Œü &É+ |ü]bÕ{Ï>± e÷]+~. ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT á e˝… ñ|üe÷yê#·ø+£
≈£L&Ü ˝Ò≈î£ +&Ü ªªÇ~ j·Tø£Áå |üXï¯ sê ‘·+Á&û!μμ nì n+fÒ #ê\T. n~ >∑&TÉ ¶ düeTdü´ nì n+<ä]ø° düT\uÛ+Ñ >± ‘Ó*‡b˛‘·T+~.
TE
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À eTq≈£î mi≤¿Áô|>∑&É á j·Tø£Áå |üXï¯ \qT Á|ü#ês¡+ #˚dHæ ê&ÉT. eTVü‰uÛ≤s¡‘ê+ÁBÛøs£ D¡ dü+<äs“¡ +¤ ˝À
ns¡D´|üs«¡ dü|eÔü ÷XÊ«dü+˝À á j·Tø£Áå |üXï¯ \qT ‘Óì–dü÷Ô <Ûsä à¡ <˚e⁄&ÉT n&ç–q Á|üXï¯ \≈£î <Ûsä à¡ sêE #Ó|Œæ q≥T¢ ÁyêdæHê&ÉT.
T
ìC≤ìøÏ j·T≈£åî&ÉT n&ç–q Á|üX¯ï\T bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\ e˝…H˚ ñqï$. á $<Ûä+>± m+‘√ |ü⁄sê‘·qyÓTÆq á Á|üXÀï‘·Ôs¡
ER
$<Ûëq+ Äj·÷ ø±˝≤˝À¢ Äj·÷ ø£e⁄\ #˚‘·T˝À¢ yÓT\– »qu≤VüQfi¯´+˝À ÁbÕ#·Tsê´ìï bı+~, $<ä«˝À¢ø£+˝À Á|üùV≤[ø±
s¡÷|ü+˝À, »qkÕe÷q´+˝À bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ë s¡÷|ü+˝À dæús¡|ü&ç+~. áHê&ÉT Á|üùV≤[ø± Á|üÁøÏj·T n+‘·>± ø±qsê<äT.
ø±˙ ‘Ó\T>∑TC≤‹ J$‘·+˝À e÷Á‘·+ á bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ë Ø‹ y˚s¡÷ì dæús¡+>± áHê{Ïø° ì*∫ ñ+~.
SC
bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä nH˚ X¯u≤›ìøÏ nH˚ø£ |üsê´j·T |ü<ë\THêïsTT. Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\˝À, Äj·÷ dü+|òü÷\˝À, yê] yê]
n\yê≥¢qT |ü⁄sd¡ ÿü ]+#·Tø=ì Äj·÷ |üsê´j·T|ü<ë\T yê&ÉTø£˝À
dæús¡|ü&Ü¶sTT.
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. Äø±X¯+˝À yÓTs¡T|ü⁄*ï, ≈£î]ùd yêq*ï
bı&É T |ü ⁄ ø£ < ∏ ä n+fÒ C≤„ H √<ä j · ÷ ìï ø£ * –+#˚ ~ .
#·÷düTÔ+fÒ MT≈£î @eTì|ædüTÔ+~?
ì>∑÷&ÛÉyÓTÆq nsêúìï Á|üø±•+|üCÒùd~. eTqdüT‡≈£î dü÷{Ï>±
2. >∑&TÉ ¶ düeTdü´ n+fÒ MTπø$T ns¡yú TÓ +Æ ~?
‘·–˝Ò~. m<ä˝À HêfÒ~ ˝Ò<ë yÓ+≥H˚ ns¡ú+ ‘√#·ø£ ∫≈£îÿ\
ô|fÒº~ nì eTq+ Á>∑Væ≤+#·e#·TÃ.
14 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

e÷s¡Tø£‘·\T :
sêj·T\d”eT˝À ø=ìï #√≥¢ á bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\πø
e÷s¡Tø£‘·\T nì yê&ÉTø£ ñ+~.
XÊg+ :
ø£Ø+q>∑s¡T ÁbÕ+‘·+˝À bı&ÉT|ü⁄ø£<∏äqT XÊg+
n+{≤s¡T. ª@B ˇø£ XÊg+ @jYT, ˙≈£î XÊg+ e#êÃμ nì
A
n&ÉT>∑T‘·T+{≤s¡T. Çø£ÿ&É XÊg+ n+fÒ s¡Vü≤kÕ´s¡ú+‘√
AN
≈£L&çq Á|üXï¯ nì ns¡+ú . $düÔ è‘·yTÓ qÆ $wüjT· + dü÷Á‘·ã<ä+Δ
#˚j·Tã&ç dü÷ø£Îs¡÷|ü+˝À Ç$T&ç ñ+≥T+~. n+<äTπø
á bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä≈£î XÊg+ nH˚ ù|s¡T @s¡Œ&ç ñ+&Ée#·TÃ.
G
II N
LA
$ù|Œø£<∏ä\T :
á ù|s¡T ø=+‘· #·<äTe⁄ dü+kÕÿs¡+ ñqïyês¡T
TE
$#·TÃø£<∏ä\≈£î e÷s¡T>± ns¡ú+ düT\uÛÑ+>± ‘Ó*ùd+<ä≈£î

yê&ç ñ+{≤s¡T. eTT&ç‘√ ≈£L&çq ø£<ä∏ ˝Ò<ë Á|üXï¯ y˚dqæ |ü&ÉT
Ä eTT&çì $|æŒ #Ó|Œü &É+, n+fÒ n+<äT˝À ñqï ø±]ƒHê´ìï
T
‘=\–+∫ düs¡fi¯+>±#˚dæ yêdüÔyêìï Á|ü<ä]Ù+#·&É+ nì

ER
uÛ≤$+#·e#·TÃ. ˇø=ÿø£ÿ ÁbÕ+‘·+˝À ˇø=ÿø£ÿ ù|s¡T Á|ü<ëÛ q+>±

á bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ‘Ó\T>∑T<˚X¯eT+‘ê yê´|æ+∫ ñHêïsTT.
SC
‘Ó\T>∑Tyê] uÛ≤>∑´$X‚wü+ #˚‘· n+<ä]ø°, nìï

ø£ fi ≤s¡ + >±\yê]ø° nø±&É M T\T @s¡ Œ &Ü¶ s TT. nfÒ ¢
$C≤„Hê_Ûeè~Δø,Ï eTH√$ø±kÕìøÏ, ø£\ŒHêX¯øøÔÏ Ï <√Vü≤<ä+>±
u≤\\≈£L ˇø£ nø±&ÉMT @s¡Œ&ç+~. u≤\\ nø±&É$T <ë«sê
|æ\¢\T |ü⁄e⁄«\T |ü⁄{Ïºø£\T ì+&çq≥T¢>± yê]øÏ mH√ï
|ü⁄düøÔ ±\T edüTHÔ êïsTT. nìï{ÏøH£ êï yÓT#·TÃø√<ä–+~ bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä\qT dü+|ü⁄{≤\T>± yÓ\sTT+∫ Á|üø£{Ï+#˚ Á|üj·T‘·ï+.
Bìe\¢ Ä<äsD¡ ˝Òø,£ n\yê≥T ‘·|Œæ eTs¡T>∑Tq |ü&bç ˛‘·Tqï
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 15

eTq C≤rj·TyÓTÆq á yês¡dü‘ê«ìï ø±bÕ&ÉTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Bìe\¢ n&ç–q Á|üX¯ï≈£î yÓ+≥H˚ düe÷<Ûëq+
#Óù|ŒX¯øÏÔ, #Ó|üŒ˝Òø£b˛sTTHê Ä˝À∫+#˚ neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~. ÁbÕNq $C≤„q+‘√ dü+ã+<Ûä+ ‘·>∑TZ‘·÷ e÷s¡T‘·Tqï
JeqØ‹˝À bÕ‘·ã&É¶ Ä#ês¡, edüT$Ô X‚cÕ\ |ü]#·jT· + |æ\\¢ ≈£î @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ø±uÀj˚T sπ |ü{Ï bÂs¡T\T eTq ‘Ó\T>∑T‘·Hêìï
eTs¡∫b˛≈£î+&Ü #·Ts¡T≈£î<äq+‘√ ñ+{≤s¡ì Ä•+#˚ >√&ÉMT<ä u§eTà ` bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ëe÷\ yÓTT<ä{Ï dü+|ü⁄{≤ìï
Á|üø£{ÏdüTÔHêïs¡T.
>√&ÉMT<ä u§eTà˝À 501 bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\Tqï$. ª>√&ÉMT<ä u§eTàμ nH˚ ù|s¡T˝ÀH˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä ñ+~. á >√&ÉMT<ä
u§eTà ñ‘·Ô u§eTà ø±<äT. n~ >=\TdüT\ u§eTà. n+‘˚ ø±<äT. n~ e#˚Ã bıj˚Týê]øÏ y=&ç¶#˚Ã u§eTà eT]! Ä u§eTà
A
mes√ #Ó|üø√+&ç #·÷‘ê+? qH˚ï #Ó|üŒeT+{≤sê! düπs! $q+&ç. ‘˚\T... Ç{≤¢ ñ+≥T+~ e÷ >√&ÉMT<ä u§eTà ø£<∏ä.
AN
Ç+<äT˝À ◊<äT e+<ä\ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T nø±sê~ Áø£eT+˝À ≈£Ls¡Ãã&Ü¶sTT.
mH√ï $#·TÃ ø£<\ä∏ T eTq <˚X+¯ ˝À Á|ü#ês¡+˝À ñqï|üŒ{Ïø° Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
G
yê{Ï˝À |æ\¢\≈£î ñ|üø£]+#˚ yê{Ïì e÷Á‘·y˚T @] ≈£Ls¡Ã&É+
»]–+~. ø£+{Ï˝À e‹Ô y˚düTø=ì Á|üj·T‹ï+∫Hê ø£qTeT]– N 1. ø£<∏ä\ eTT&ç $|üŒ&ÉeT+fÒ
ø=ìï C≤]b˛‘·÷H˚ ñ+{≤sTT. Ä $<Ûä+>±H˚ dü+ø£\q ø£s¡Ô\T @eTs¡úyÓTÆ+~?
LA
m+‘√ Á|üj·÷dü|ü&ç ≈£L]ÃHê Ç+ø± mH√ï $T–* ñ+{≤sTT. 2. ‘Ó \ T>∑ T ‘· H êìï eT]∫b˛≈£ î +&Ü
ˇπø bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä ˇø=ÿø£ÿ ÁbÕ+‘·+˝À ˇø=ÿø£ÿ rs¡T>± ñ+&Ü\+fÒ @+ #˚kÕÔs¡T?
ñ+&Ée#·TÃ. <˚X¯+ q\TeT÷\˝≤ ñqï |ü\T≈£îã&çq+‘·{Ï˙
TE
ˇø£#√≥ #˚]Ã dæ<äΔ+ #˚j·Te\dæ ñ+~. Ä <äèwæº‘√ u≤\\

nø±&ÉMT ø£èwæ #˚düTÔqï~.
T
Ç$ #˚j·T+&ç
ER
SC
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
1) ø£<∏ä\≈£î, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\≈£î ‘˚&Ü @$T{À #Ó|üŒ+&ç.
n) øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. 5 Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
mH√ï $#·TÃ ø£<∏ä\T eTq <˚X¯+˝À Á|ü#ês¡+˝À ñqï|üŒ{Ïø° yê{Ï˝À |æ\¢\≈£î ñ|üø£]+#˚ yê{Ïì
e÷Á‘·y˚T @] ≈£Ls¡Ã&É+ »]–+~. ø£+{Ï˝À e‹Ô y˚düTø=ì Á|üj·T‹ï+∫Hê ø£qTeT]– ø=ìï C≤]b˛‘·÷H˚
ñ+{≤sTT. Ä $<Ûä+>±H˚ dü+ø£\q ø£s¡Ô\T m+‘√ Á|üj·÷dü|ü&ç ≈£L]ÃHê Ç+ø± mH√ï $T–* ñ+{≤sTT.
16 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
ˇπø bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä ˇø=ÿø£ÿ ÁbÕ+‘·+˝À ˇø=ÿø£ÿ rs¡T>± ñ+&Ée#·TÃ. <˚X¯+ q\TeT÷\˝≤ ñqï
|ü\T≈£îã&çq+‘·{Ï˙ ˇø£#√≥ #˚]Ã dæ<äΔ+ #˚j·Te\dæ ñ+~. Ä <äèwæº‘√ u≤\\ nø±&ÉMT ø£èwæ #˚düTÔqï~.
1)
2)
3)
4)
A
5)
AN
Ä) ø=+>∑, m+Á&çøÏ eT<Ûä´ »]–q á dü+uÛ≤wüDqT #·<äTe+&ç. Ç∫Ãq Á|üX¯ï\≈£î dü¬s’q »yêãT\qT sêj·T+&ç.
m+Á&ç : @$T{Ï ãø√‘·Ôe÷! m+<äT≈£î ø£˙ïs¡T ø±s¡TdüTÔHêïe⁄?
G
ø=+>∑ : e#êÃyê $TÁ‘·e÷? @eTì #Ó|üŒqT? ø=ìï ~Hê˝À¢ Hê $TÁ‘·T˝…’q #˚|ü\‘√bÕ≥T ˙≈£L z Ä|ü<ä
sêqT+<äqï $wüj·T+ ‘Ó*dæ ø£˙ïs¡T eTT˙ïs¡e⁄‘·THêïqT.
N
m+Á&ç : á eT&ÉT>∑T˝À e÷≈£î e#˚Ã Ä|ü<˚$T{Ï ãø√‘·Ôe÷?
LA
ø=+>∑ : Ç+‘·≈£îeTTqTù| ø=+<äs¡T C≤\s¡T\T e∫Ã á ø=\qT˝À ˙s¡T |ü]o*+∫ yÓfi≤fls¡T. Ç+ø=+‘·
˙s¡T Ç+ø±ø£ e∫Ã á ø=\qTï »˝…¢&É |ü&É<ëeTqT≈£îHêïs¡T. Ä e÷≥\T $qï Hê eTqdüT
TE
eTqdüT˝À ˝Ò<äT.
m+Á&ç : nsTT‘˚H˚$T $TÁ‘·e÷! Ä|ü<ë“¤+<äe⁄&ç˝≤ e÷≈£î qTe⁄«Hêïe⁄>∑<ë! @<Ó’Hê ñbÕj·T+ Ä˝À∫+∫
T
qq÷ï, á #˚|ü*ï s¡øÏå+#·T.

ER
ø=+>∑ : (Ä˝À∫+∫) Ä˝À∫+∫ #·÷ùdÔ Hêø√ ñbÕj·T+ ‘·&ÉT‘·T+~ $TÁ‘·e÷! <ä>∑Zs√¢ Hê≈£î ‘Ó*dæq z
ô|<ä› #Ós¡Te⁄+~. Hê #˚‘·HÓ’q+‘·y˚Ts¡ s√p ø=ìï+{Ïì eTT≈£îÿ‘√ ø£s¡T#·Tø=ìyÓ[fl Ä #Ós¡Te⁄˝À
e~˝ÒkÕÔ.
SC
m+Á&ç : u≤>∑T+~. eT] Hê dü+>∑‘˚$T{Ï?

ø=+>∑ : $#ê]+#·≈£î $TÁ‘·e÷! ìq÷ï s¡øÏå+#˚+<äT≈£î ‘·–q ñbÕj·T+ Ä˝À∫kÕÔ>±!
1) ãø√‘·ÔeTT&É+fÒ mes¡T?
2) ø=+>∑ $#êsêìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï?
3) ø=\qT˝À ˙{Ïì |ü]o*+∫+~ mes¡T?
4) ø=+>∑≈£î ‘·{Ïºq ñbÕj·T+ @$T{Ï?
5) ø=\qTï »˝…¢&É |ü≥º&ÉeT+fÒ @$T{Ï?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 17

d”«j·Ts¡#·q
1) $&ÉBj·Tsêì ∫≈£îÿ Á|üX¯ï\qT j·Tø£å Á|üX¯ï\T nq&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï?
2) ª|ü⁄sê‘·qyÓTÆq Á|üXÀï‘·Ôs¡ $<Ûëqy˚T bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ë s¡÷|ü+>± dæús¡|ü&Ü¶sTTμ düeT]ú+∫ sêj·T+&ç.
A
3) ‘˚\T >∑T]+∫ e#˚Ã bıj˚T´ yê]øÏ y=&ç¶+#˚ u§eTà nì m+<äT≈£î nHêïs¡T?
AN
4) ªbı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\Tμ bÕsƒ¡úÛ≤>∑ s¡#·sTT‘· >∑T]+∫ $e]+#·+&ç.
G
1) bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
N
LA
1) MT bÕsƒ¡XÊ\˝À »s¡>∑qTqï ª>√&ÉMT<ä u§eTàμ |ü⁄düÔø±$wüÿs¡D ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ n‹<∏äT*ï ÄVü‰«ìdü÷Ô
TE
ÄVü‰«q|üÁ‘·+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
( ˝Ò<ë )
T
2) bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ $•wüº‘·qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ MT $TÁ‘·TìøÏ ˝ÒK sêj·T+&ç.

ER
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
SC
|ü<Cä ≤\+
1) ≈£î+&Éb˛‘· :
2) Wqï‘·´+ :
3) #·Ts¡T≈£î<äq+ :
4) eTs¡T>∑Tq|ü&ÉT :
5) |ü]bÕ{Ï :
18 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

Ä) øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡D |ü<ëìï nqTdü]+∫ Ç∫Ãq n+‘ê´qTÁbÕdü\‘√ ø=‘·Ô|ü<ë\qT sêj·T+&ç.
ñ<ë : C≤„H√<äj·T+
1) <äj·T+ 2) <äj·T+
3) <äj·T+ 4) <äj·T+
5) <äj·T+
Ç) øÏ+~ yêø±´\˝Àì ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î n<˚ nsêúìï#˚Ã eT] ¬s+&ÉT |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
ñ<ë : u≤>± #·~$‘˚ |üØø£å\T bÕdüTø±e&É+ düT\Te⁄. ‘˚*ø£, düs¡fi¯+
1) es¡<ä˝À¢ ø=ìï ≈£î≥T+u≤\T düs¡«dü«+ ø√˝ÀŒj·÷sTT. ,
AN
2) u≤\ø±]à≈£î*ï #·÷ùdÔ m<ä˝À C≤* ø£\T>∑T‘·T+~. ,
3) me] e÷s¡Z+˝À yês¡T |üj·Tì+#·&É+ ñ‘·ÔeT+. ,
G
4) Væ≤+<ä÷ dü+düÿ è‹ m+‘√ |ü⁄sê‘·qyÓTÆq~. ,
N
LA
n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç.
1) ∫\Tø£ C≤eT|ü+&ÉT ‹qï~.
TE
2) $wüßí ø£<∏ä #ÓbÕŒ&ÉT.

3) C≤qøÏ |ü≈£åî\qT ô|+∫+~.
4) s¡eT >∑Ts¡Te⁄\qT dü‘·ÿ]+∫+~.
T
ô|’q #·~$q yêø±´\qT Á|üXÊïs¡úø£ yêø±´˝À¢ #·<äTe+&ç.

ER
1) C≤eT|ü+&ÉT ‹qï~ mes¡T?

2) ø£<∏ä #Ó|æŒ+~ mes¡T?
SC
3) |ü≈£åî\qT ô|+∫+~ mes¡T?

4) >∑Ts¡Te⁄\qT dü‘·ÿ]+∫+~ mes¡T?
ô|’ yê{Ï˝À mes¡T nH˚ Á|üX¯ï≈£î düe÷<Ûëq+>± e#˚Ã yê{Ïì ªø£s¡Ôμ n+{≤s¡T.
Ç|ü&ÉT eTs√s¡ø£yÓTÆq Á|üXÊïs¡úø±\T #·÷<ë›+.
1) ∫\Tø£ <˚ìì ‹qï~?
2) $wüßí @$T #ÓbÕŒ&ÉT?
3) C≤qøÏ y˚{Ïì ô|+∫+~?
4) s¡eT me]ì dü‘·ÿ]+∫+~?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 19

á Á|üX¯ï\˝À <˚ìì, @$T, y˚{Ïì, me]ì nH˚ Á|üXÊïs¡úø±\≈£î düe÷<Ûëq+>± e#˚Ãyê{Ïì ªø£s¡àμ n+{≤s¡T.
Çø£ |üìì ‘Ó*ù| |ü<ë\qT ªÁøÏj·Tμ\T n+{≤s¡ì eTT+<˚ ‘Ó\TdüTø=ì ñHêïs¡T.
n+fÒ... ˇø£ yêø£´+˝À |üìì #˚düTÔqï e´øÏÔì ø£s¡Ô nì, Ä |üìì nqTuÛÑ$düTÔqï yê]ì ø£s¡à nì, |üìì
‘Ó*j·TCÒùd |ü<ëìï ÁøÏj·T nì Á>∑Væ≤+#ê*.
Ä) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T \qT y˚s¡T#˚dæ |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
1) u≤\düTÁãeTD´+ ‘Ó\T>∑T˝À y˚\ dæìe÷bÕ≥\T bÕ&Ü&ÉT.
A
2) d”‘êsêeTT\T |ü<ëï\Tπ>fi¯ófl eqyêkÕìøÏ yÓfi≤fls¡T.
3) sêeT|üŒ >∑T&çô|’ •\TŒ\T n+<äyÓTÆq •˝≤Œ\T #Óø±ÿs¡T.
AN
4) yê©àøÏ sêe÷j·TD+ sêXÊ&ÉT.
Áø£.dü+. ø£s¡Ô ø£s¡à ÁøÏjT·
G
1)
2) N
LA
3)
4)
TE

T
➦
ER
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T ø£<ë! 10 bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT ùdø£]+#·+&ç. yê{Ïì

sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
SC
n+<ä]‘√ ø£*dæ #Ó&ÉT<ë]˝À yÓfi‚flã<äT\T ˇ+≥]>± eT+∫

dü÷øÏÔ <ë]˝À yÓfi¯fl&É+ y˚T\T.
` >ö‘·eT ãT<äTΔ&ÉT
20 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

bı&ÉT|ü⁄ |ü<ë´\T
A
bı&ÉT|ü⁄ø£<\ä∏ +fÒ n+<äs+¡ #Ó$ø√düT≈£î+{≤+. n$ yÓT<ä&TÉ ≈£î |ü<Tä qTô|&ÉT‘êsTT. Á|üXï¯ $qï|ü&ÉT Ä˝À#·q˝À
|ü&ÉT‘ê+. »yêãT ‘Ó*dæq|ü&ÉT Äq+<ä|ü&ÉT‘ê+. ªy˚sTTø£fi¯fl|ü⁄* @{À¢ y˚{≤&ÉuÀsTT+~μ nqï|ü&ÉT Ç<Óø£ÿ&ç
AN
|ü⁄*? nqT≈£î+{≤+. ø±ì, n~ |ü⁄*ø±<äT ªe\μ nì ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ m+‘· dü+‘√wü+! ªHêqïø£+<äe⁄, neTàø£+<äT‘êsTTμ
nqï|ü&ÉT ny˚$T≥u≤“? nì|ædüTÔ+~. n$ edüTÔe⁄\T ø±e⁄ ªô|<äe⁄\Tμ nì ‘Ó*ùdÔ ªnu≤“!μ nì|ædüTÔ+~. ªHêqïμ
nqï|ü&ÉT ô|<äe⁄\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï n+<äe⁄ (‘êø£e⁄), ªneTàμ nqï|ü&ÉT n+<äT‘êsTT (‘ê≈£î‘êsTT). Ç{≤¢
bı&ÉT|ü⁄ø£<\ä∏ T yÓT<ä&TÉ ≈£î y˚T‘·. Ç$ bÕ≥\ s¡÷|ü+˝À, |ü<ë´\T>± ≈£L&É ñ+{≤sTT. Ç≥Te+{Ï |ü<ë´\qT #·÷<ë›+.
G
Ä.yÓ. ø£qT\T eT÷&ÉT>∑\e⁄ ` ø±&ÉT Á‹H˚Á‘·T+&ÉT
|üøÏå>±<äT #Ó≥Tºô|’q qT+&ÉT
N
»\eTT <ë*Ã j·TT+&ÉT q\y˚T|òüTT&ÉTqT >±&ÉT
Bì uÛ≤ey˚T$T? ‹s¡TeT˝ÒX¯.
LA
eT÷&ÉTø£fi¯ófl+{≤j·T+≥ nq>±H˚ ª•e⁄&ÉTμ nqT≈£î+{≤+. ø±ì ø±<ä+{≤&ÉT. #Ó≥Tºô|’q ñ+≥T+~ nq>±H˚
|üøπ yå ÷Ó nqT≈£î+{≤+.ø±ì ø±<ä≥. <ë+{À¢ ˙fi¯ófl+{≤sTT nq>±H˚ ªy˚T|òTü e÷μ nì|ædTü +Ô ~. ø±ì n~ø±<äT n+≥THêï&ÉT.
á eT÷&ÉT \ø£åD≤\Tqï<˚$T{Ï? nì u≤>± Ä˝À∫ùdÔ »yêãT>± ªf…+ø±j·Tμ <=]øÏ+~. Ç|ü&ÉT #·÷&É+&ç nìï
TE
\ø£åD≤\T dü]b˛‘êsTT. Ç+ø=ø£ |ü<ä´+ #·÷<ë›+.

d”. ø=eTTà\T ø£\eì ø√|æ+∫ bı&ÉTe<äT
ø£{Ïºã+~Û+∫q ø£<ä\≈£î+&ÉT
áq<äT bıs¡¢<äT mHêïfi¯fl¬ø’qqT
T
ã+<Ûä+ãTy˚dæq bÕ˝§dü+>∑T
y˚T‘· ø±dæ+#·<äT y˚T|òüT+ãT˝À˙fi¯ófl
ER
ø±e˝…qqT#·T+&ÉT ø£&ÉT|ü⁄ì+&É
<ëìø£&ÉT|ü⁄ì+&É <ë]Á<äéTT\T u≤|ü⁄
ãVüQJesêdüT\T Áã‘·Tø£e#·TÃ
‘˚.^. Bìj·Ts¡ú+ãT ‘Ó*j·T>∑ ~$]qs¡T\T
SC
eT~ $#ê]+∫ |ü<äTHÓ’<äT e÷düeTT\qT

düeTà‹>∑C…|ü uÛ≤e»„ #·Áø£e]Ô
#Ó|üŒ˝Ò≈£îqï q>∑T<äTH˚ ∫ìïqe⁄«
á |ü<ä´+ #·<äTe⁄‘·T+fÒ Ç~ Äy√, ãÁ¬sH√ nì|ædüTÔ+~. ø±ì ø±<äT. n~ ª#Ós¡Te⁄μ. Ç|ü&ÉT #Ó|æŒqe˙ï
dü]pdüTø√+&ç. #ÓsT¡ e⁄≈£î ø=eTTà\T (s¡, e \≈£î ø=eTTà\T+fÒ s¡T, e⁄ \T ne⁄‘êsTT) ñ+{≤sTT. ø±ì bı&ÉTe<äTø£<ë!
ø£≥ºø£{Ïºq ‘·sê«‘· ø£<ä\≈£î+&Ü ñ+≥T+~. nø£ÿ&çø£ÿ&É bıs¡¢<äT. áq<äT. ã+<Ûäy˚TùdÔ (eT&çø£≥T¢ ø£&ç‘˚), <ëìøÏ
ø±e\dæq bÕ\T (e+‘·T) ˙{Ïì ÇdüTÔ+~. <ëìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>± y˚T‘·yÓj·÷´*‡q |üì˝Ò<äT. y˚T|òüT+ ≈£î]ùdÔ#ê\T
ì+&ÉT‘·T+~. n~ ì+&ç+<ë? Á|ü»\ <ä]Á<ä+uÀ‘·T+~. |ü+≥\T |ü+&É&+É e\¢. Á|ü»\πøø±<äT ÁbÕDT\ìï{Ïø° y˚T\T
»s¡T>∑T‘·T+~. á |ü<ä´+˝À #·eT‘êÿs¡y˚Tø±<äT, #Ós¡Te⁄\ nedüsêìï H=øÏÿ#Óù|Œ dü+<˚X¯+ ≈£L&Ü ñqï~.
bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\e\¢ Ä˝À#·qô|s¡T>∑T‘·T+~. uÛ≤wüô|s¡T>∑T‘·T+~. eTq+ ≈£L&É ø=‘·Ô bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\qT
‘·j·÷s¡T#˚düTø√e#·TÃ, s¡T∫#·÷&Ée#·TÃ.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 21

3 Á|ü|ü+#· |ü<äT\T
` dæ. Hêsêj·TD¬s&ç¶
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
A
Ä‘·à$XÊ«dü+ ñqï ø=+<ä] #·]Á‘˚ Á|ü|ü+#· #·]Á‘·. Ä $XÊ«dü+ e´øÏÔ˝Àì ~e´‘ê«ìï, #Ó’‘·Hê´ìï
AN
yÓ*øÏrdüT+Ô ~. MTs¡T <˚Hï’Ó Hê kÕ~Û+#·>\∑ s¡T. $TeTà*ï MTs¡T @$<Û+ä >± r]Ã~<äT≈› î£ +{≤s√, Ä $<Û+ä >±H˚
m<äT>∑T‘ês¡T. ã\V”≤qT\T>± uÛ≤$ùdÔ ã\V”≤qT\T>±H˚ $T–*b˛‘ês¡T. ã\e+‘·T\eTì uÛ≤$+#·T≈£î+fÒ
G
ã\e+‘·T˝Ò ne⁄‘ês¡T. ‘·qô|’ ‘êqT $XÊ«kÕìï ø√˝ÀŒ‘˚ n~ eTè‘·Té⁄‘√ düe÷q+.
N ` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä (uÛ≤s¡‘·C≤‹øÏ Hê Væ≤‘·e⁄)
LA
TE

1. e´øÏÔ˝Àì ~e´‘ê«ìï, #Ó’‘·Hê´ìï yÓ*øÏrùd~ @~?
T
2. eTq\qT eTq+ m{≤¢ eT\T#·Tø√yê*?

ER
3. eTè‘·Té⁄‘√ düe÷qyÓTÆq~ @$T{Ï?

SC
eTìwæ dü+|òüTJ$. düe÷»+˝Àì ‘√{Ïyê]|ü≥¢ Áù|e÷_Ûe÷Hê\T ø£*– ñ+&Ü*. kÕeT÷Væ≤ø£

Jeq+˝À ìsêXÊìdüŒ èVü≤\≈£î ˝ÀqTø±≈£î+&Ü nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·T≥≈£î Ä‘·à$XÊ«dü+
ô|+bı+~+#·Tø√yê*. ø£wüº|ü&˚ ‘·‘êÔ«ìï @s¡Œs¡T#·Tø√yê*. \ø£å´+yÓ’|ü⁄>± kÕ>±* nH˚ $wüj·÷\|ü≥¢
ne>±Vü≤q ø£*–dü÷Ô, e´øÏÔ‘·« $ø±kÕìøÏ ‘√&ÉŒ&˚ e÷sêZ\qT #·÷|ædü÷Ô, ‘Ó\T>∑T ø£$‘·« Á|üÁøÏj·T˝À
ªÁ|ü|ü+#· |ü<äT\Tμ kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·TqT |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
22 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

á bÕsƒ¡+ π>j·T Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. ˇø£ ì]›wüº π>j·T>∑‹˝À ◊<äT bÕ<ë\T>± kÕ–b˛j˚T
e÷Á‘ê #Û·+<ädüT‡˝Àì Á|üÁøÏj·T.
Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡úÛ≤>∑+ ªª&Üˆˆ dæ. Hêsêj·TD¬s&ç¶ düeTÁ>∑ kÕVæ≤‘·´+μμ Äs¡e dü+|ü⁄{Ï˝Àì

Á|ü|ü+#· |ü<äT\T ˝Àì~.
A
AN
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
G
|üPs¡«|ü⁄ ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ H˚{Ï sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢, Vü≤qTe÷Jù|≥ Á>±eT+˝À
N
»ìà+∫q Ä#ês¡´ dæ+–¬s&ç¶ Hêsêj·TD ¬s&ç¶ Á|üeTTK ø£$, kÕVæ≤r |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT,
LA
ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô, Á|üjÓ÷>∑o*.
29`07`1931 Hê>±s¡T®qkÕ>∑s¡+, ø£s¡÷Œs¡ edü+‘·sêj·T\T, $X¯«+uÛÑs¡, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹
TE
12`06`2017
eT+<äV‰ü dü+, Á|ü|+ü #· |ü<Tä \T yÓTTˆˆq 70 ô|>’ ± ø±yê´\T sêXÊ&ÉT. uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+#˚
|ü<äàuÛÑ÷wüDY |ü⁄s¡kÕÿs¡+‘√ dü‘·ÿ]+#·ã&Ü¶&ÉT. ª$X¯«+uÛÑs¡μ ø±yê´ìøÏ C≤rj·TkÕúsTT˝À
T
n‘·T´qï‘·kÕúsTT kÕVæ≤r |ü⁄s¡kÕÿs¡yÓTÆq ªªC≤„q|”sƒ¡ nyêsY¶μμqT n+<äT≈£îHêï&ÉT.

ER
SC
☞ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T #Óù|Œ π>j·÷ìï, <ëì uÛ≤yêìï ÁX¯<äΔ>± $q+&ç.
☞ π>j·÷ìï MTs¡T ≈£L&Ü sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç.
☞ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
☞ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT ñbÕ<Ûë´j·TT\qT
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 23

I
1) ø£s¡>∑ì<˚ ø=y=«‹ÔøÏ ø±+‹ m˝≤ |ü⁄&ÉT‘·T+~

#Óø£ÿì<˚ •\ø£&ÉT|ü⁄q •\ŒyÓT˝≤ |ü⁄&ÉT‘·T+~
|òü*‘·+ n+<˚~ rÁe|ü]D≤eT+˝ÀHÓ düTe÷
eTs¡>∑ì<˚ ˙s¡T m˝≤ eTãT“ s¡÷|ü⁄ø£&ÉT‘·T+~
q\>∑ì<˚ n&ÉT>∑T m˝≤ q≥q s¡øÏÔ ø£&ÉT‘·T+~.
A
AN
G
N
2) |üøÏå¬sø£ÿ\≈£î eTãT“\T >=&ÉT>∑T\T |ü{Ïºq|ü&˚ kÕs¡úø£´+
LA
bÕπsj˚T{ÏøÏ ô|’s¡T>=+‘·T˝À bÕ&çq|ü&˚ kÕs¡úø£´+
@ \øå±´ìøÏ ø£≥Tº|ü&Éø£ ã‘·Tø°&ÉTÃ≈£îb˛‘˚ @+ ˝≤uÛÑ+?
TE
H˚]Ãq #·<äTe⁄≈£î C≤‹ C≤‘·ø£+ e÷]Ãq|ü&˚ kÕs¡úø£´+

ø£≥Tºu≤ìdü≈£î dü+¬øfi¯ófl eT{Ïº>∑]∫q|ü&˚ kÕs¡úø£´+.
T
ER
SC
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. ªª|òü*‘·+ n+<äTø√yê\+fÒ
rÁe|ü]D≤e÷\qT m<äTs√ÿyê*μμ
nì #Ó|üŒ&ÜìøÏ ø£$ y˚{Ïì
ñ<ëVü≤]+#ê&ÉT?
2. H˚]Ãq #·<Tä e⁄≈£î kÕs¡≈ú ´£ + m|ü&ÉT
ø£\T>∑T‘·T+~?
24 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

II
3) ãTs¡<ä˝Àq ñ+≥THêï ‘·s¡>∑<äT |ü<äà+ $\Te

‘ê{≤≈£îq |ü&çe⁄Hêï ‘·>∑Z<äT |ü<ä´+ $\Te
ndü\T dædü\T |üdüñ+fÒ nes√~Û+#˚<Óes¡T
ns¡dæ≈£î ˝ÒeT+≥THêï #Ós¡>∑<äT >±q+ $\Te
eT÷s¡Tâ\T eTT+#˚düTÔHêï eTTq>∑<äT C≤„q+ $\Te
A
AN
G
N Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
LA
1. ªndü\T dædü\T X¯øÏÔ ñ+fÒ
eTq\qT mes¡÷ n&ÉT¶ø√s¡Tμ
TE
4) m+‘· <äTìïHê eT{ÏºøÏ m|ü&Ó’q ø£\‘· ñqï<ë n+fÒ MTπø$T ns¡úyÓTÆ+~?

m+‘· ñ]øÏHê @{ÏøÏ m|ü&Ó’q q\‘· ñqï<ë 2. eT{Ï º ì , @s¡ T qT, ì+–ì,
n+‘·˝ÀHÓ ñdü÷s¡+≥T n\dækı\dæ b˛‘·THêïsê? >±*ì #· ÷ dæ eTq+ @+
T
m+‘· m–dæHê ì+–øÏ m|ü&Ó’q ø=s¡‘· ñqï<ë H˚s¡TÃø√yê*?

ER
m+‘· |”*ÃHê >±*øÏ m|ü&Ó’q ø√‘· ñqï<ë?

SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 25

kÕsê+X¯+
1) ø=y=«‹Ô ø£]–‘˚H˚ ø±+‹ ìe«>∑\T>∑T‘·T+~. sêsTTì #ÓøÿÏ q|ü&˚ •\Œ+>± e÷s¡T‘·T+~. rÁeyÓTqÆ e÷s¡TŒ\≈£î
dæ<äΔyÓTÆq|ü&˚ |òü*‘·+ <ä≈£îÿ‘·T+~. m+&Éy˚&çøÏ u≤>± ø±–q ˙πs Ä$¬s’ eTãT“>± e÷s¡T‘·T+~. Hê≥ýÓTÆHê,
eTπs<Ó’Hê Ä<ä]+#·ã&Ü\+fÒ ì‘·´+ kÕ<Ûäq #˚j·÷*. ø£wüº|ü&É&É+ <ë«sêH˚ @ $»j·TyÓTÆHê, |òü*‘·yÓTÆHê
edüTÔ+~.
2) |üøÏå e+{Ï n\ŒÁbÕDT\≈£î ˙&É Ç∫Ãq|ü&˚ eTãT“\≈£î ˇø£ Á|üjÓ÷»q+ ø£\T>∑T‘·T+~. @ $<ÛäyÓTÆq \øå±´ìï
A
ô|≥Tºø√≈£î+&Ü kÕ<ëd”<ë>± ã‘·T≈£î‘·÷b˛‘˚ @$T ñ|üjÓ÷>∑+? e÷qe J$‘ê\≈£î y˚T\T ø£*–+∫q|ü&˚
AN
H˚sT¡ Ã≈£îqï #·<Tä e⁄≈£î Á|üj÷Ó »q+. yÓ{#ºÏ êøÏ] ã+<ÛHä ê\T ‘Ó–b˛sTTq|ü&˚, ø£wJºü e⁄\ ã‘·T≈£î\≈£î Á|üj÷Ó »q+
<äøÏÿq≥T¢. kÕ«sêúìï e~*ô|{Ïº Ç‘·s¡T\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&çq|ü&˚ eTìwæ J$‘·+ kÕs¡úø£+ ne⁄‘·T+~.
G
3) ãTs¡<ä˝À |ü⁄{Ïºq+‘· e÷Á‘êq |ü<ëàìøÏ $\Te ‘·>∑Z<äT. ‘·sê\T>± ‘ê{≤≈£î\ MT<äH˚ ñqï|üŒ{ÏøÏ˙ |ü<ë´ìøÏ
N
$\Te ‘·>∑Z<äT. ndü\T dædü\T X¯øÏÔe⁄qï|ü&ÉT <ëìï mes¡÷ n&ÉT¶ø√˝Òs¡T. s¡dæø£‘· ‘Ó*j·Tìyês¡T
Ä<ä]+#·ø£b˛sTTHê >±q+ (bÕ≥) $\Te ‘·>∑Z<äT. eT÷s¡Tâ\T mìï $<Ûë\T>± Á|üj·T‹ï+∫ n&É¶–+∫Hê
LA
C≤„q+ $düÔs¡DqT Ä|ü˝Òs¡T. ì»yÓTÆq Á|ü‹uÛÑ≈£î, ø£fi¯≈£î m|ü&Ó’Hê XÊX¯«‘· $\Te, >∑T]Ô+|ü⁄ \_ÛdüTÔ+~.
4) ‘·s‘¡ s· ê\T>± eT{Ïìº <äTqTï‘·Tqï|üŒ{Ïø˙Ï n~ u≤<Û|ä &ü <É Tä . n˝≤π> m\¢|ü &É÷ |üse¡ fi¯ófl ‘=≈£îÿ‘·÷ Á|üeVæ≤+#˚
TE
@{ÏøÏ ≈£L&Ü nHês√>∑´+ ñ+&É<Tä . eT] sT÷ ø=~› Á|üj÷· D≤ìπø n\dæb˛j˚T e÷qe⁄˝≤sê! Ä˝À∫+#·Tø√+&ç.
m+‘· m‘·TÔ≈£î m–]q|üŒ{Ïø° Äø±XÊìøÏ n+‘·T ñ+&É<äT. ÁbÕDÏø√{Ï m+‘· |”\TÃ≈£î+≥THêï >±*øÏ ø£s¡Te⁄
T
ñ+&É<äT. eTìwæ ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï #Ó’‘·q´+‘√ ñqï‘·yÓTÆq \ø£å´+ ø√dü+ ø£èwæ#˚j·÷*.

ER
SC
Ç$ #˚j·T+&ç
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\qT #Ó|üŒ+&ç.
1) eTìwæøÏ @$<ÛäyÓTÆq \ø£å´+ ˝Ò≈£î+&Ü kÕ<ëd”<ë>± >∑&ÉT|ü&É+ eT+∫<ë? ñqï‘· \ø£å´+ @s¡Œs¡T#·Tø=ì
n+<äTø√dü+ ø£èwæ#˚j·T&É+ eT+∫<ë? #·]Ã+#·+&ç.
2) π>j·÷ìï sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
26 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
` eTVü‰uÛ≤s¡‘·+
n) π>j·T+˝Àì ÁbÕdü|ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
ñ<ë: ø£\‘· ñqï<ë ` q\‘· ñqï<ë
1) `
2) `
3) `
A
4) `
AN
Ä) bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ uÛ≤yê\≈£î düe÷qyÓTÆq π>j·T |ü+≈£îÔ\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
1) Hê≥ýÓTÆHê, eTπs<Ó’Hê Ä<ä]+#·ã&Ü\+fÒ ì‘·´+ kÕ<Ûäq #˚j·÷*.
G
2) m+‘· |”\TÃ≈£î+≥THêï >±*øÏ ø£s¡Te⁄ ñ+&É<äT.
N
3) e÷qe J$‘ê\≈£î y˚T\T ø£*–+∫q|ü&˚ H˚s¡TÃ≈£îqï #·<äTe⁄≈£î Á|üjÓ÷»q+.
4) ì»yÓTÆq Á|ü‹uÛÑ≈£î, ø£fi¯≈£î m|ü&Ó’Hê XÊX¯«‘· $\Te, >∑T]Ô+|ü⁄ \_ÛdüTÔ+~.
LA
Ç) Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢≈£î #Ó+~q Á|üeTTK ø£$, πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶ Á>∑V”≤‘· kÕeT\ dü<ë•e
ñs¡÷›˝Àì neT®<é s¡Tu≤sTT\qT ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTyê<ä+ #˚XÊ&ÉT. yê{Ï˝Àì ¬s+&ÉT s¡Tu≤sTT\qT #·<äTe+&ç.
TE
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\qT sêj·T+&ç.

ìqTï ˙e⁄ >∑T]Ô+|ü ˝Ò≈£îqï jÓT&É\
Ç+‘·es¡≈£î kÕ~Û+∫q<ä+‘· eè<∏äjÓT
T
|ü⁄&É$T j·T+‘·j·TT ˙≈£î ˝Àã&çq H˚$T

ER
ìqTï ˙e⁄ ˝Àãs¡#·T ø√≈£îqï eè<∏äjÓT

|òü\eTT e\‘˚ì $‘·ÔqeT*øÏ #·÷&ÉT
|ü&Éj·T <ä\∫q düs¡«+ãT $&ç∫ #·÷&ÉT
SC
yÓTTø£ÿkÕ] kÕ«s¡úeTT M&ç jÓTTs¡T\ yê&É

yÓ’ düeTeTT˝Òì j·÷q+<ä eT+~ #·÷&ÉT
Á|üX¯ï\T :
1) ˙e⁄ Ç+‘·es¡≈£î kÕ~Û+∫q~ m|ü&ÉT eè<∏ë ne⁄‘·T+~?
2) ªìqTï ˙e⁄ ˝Àãs¡#·Tø√e&É+μ n+fÒ ˙πøeTs¡úyÓTÆ+~?
3) |òü\+ ø±yê\+fÒ @+ #˚j·÷*?
4) $&ç∫ô|{≤º*‡q<˚~?
5) nq+‘·yÓTÆq Äq+<ä+ m|ü&ÉT ø£\T>∑T‘·T+~?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 27
d”«j·Ts¡#·q
1) dæ. Hêsêj·TD¬s&ç¶ >±] >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
2) ªø£wüº|ü&É&É+ <ë«sêH˚ @ |òü*‘·yÓTÆHê \_ÛdüTÔ+~μ nì ˙e⁄ m˝≤ #Ó|üŒ>∑\e⁄?
A
3) ª@ \øå±´ìøÏ ø£≥Tº|ü&Éø£ ã‘·Tø°&ÉTÃ≈£îb˛‘˚ @+ ˝≤uÛÑ+?μμ n+fÒ ˙πø$T ns¡úyÓTÆ+~?
AN
4) eTìwæ ∫qï ∫qï |üqT\πø n\dæb˛≈£î+&Ü \øå±´ìï kÕ~Û+#ê\+fÒ y˚{Ï qT+&ç Áù|s¡D bı+<ë*?
G
1) ªeTq+ @s¡Œs¡#·T≈£îqï \øå±´ìï kÕ~Û+#ê\+fÒ rÁeø£èwæ#˚j·÷*μ bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± $e]+#·+&ç.
N
LA
1) Á|üeTTK e´øÏÔ MT bÕsƒ¡XÊ\≈£î eùdÔ Äj·Tq >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Á|üXÊïe[ì ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
TE
( ˝Ò<ë )
2) ªJ$‘·+˝À nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#ê\+fÒ Ä≥+ø±\≈£î uÛÑj·T|ü&É≈£î+&Ü eTT+<äT≈£î yÓfi≤fl*.μ nH˚
T
$wüj·÷ìï $e]dü÷Ô $TÁ‘·TìøÏ ˝ÒK sêj·T+&ç.

ER
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
SC
|ü<Cä ≤\+
ñ<ë: s¡øÏÔø£≥Tº≥
e÷ }] j·TTe≈£î\T y˚dæq Vü≤]X¯Ã+Á<ä Hê≥ø£+ m+‘√ s¡øÏÔø£{Ïº+~.
1) ãTs¡<ä :
2) ã‘·Tø°&TÉ Ã≥ :
28 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

Ä) ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT sêj·T+&ç.
ñ<ë: ì+–˝À qø£åÁ‘ê\T $T\$T˝≤ yÓTs¡TdüTÔHêïsTT.
ì+– ` Äø±X¯+
1) yêq\T u≤>± ≈£î]ùdÔ |ü+≥\≈£î ø=s¡‘· ñ+&É<äT.
2) eTq+ #·~$q <ëì˝À |üdü ñ+&Ü*.
3) ø√‘· ø=∫Ãq |ü+≥ esê¸\e\¢ ˙{Ï˝À eTTì–b˛sTT+~.
A
Ç) øÏ+~ yêø±´\˝À |üsê´j·T|ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ ^‘· ^j·T+&ç.
AN
ñ<ë: ãTs¡<ä˝À n&ÉTπ>ùdÔ Ä n&ÉTdüTqT ˙fi¯fl‘√ ø£&ÉT>±*. ˝Òø£b˛‘˚ Ä |ü+ø£eTT ñqï ø±fi¯fl‘√ Ç+{Ï˝À
q&çùdÔ Ç\¢+‘ê ãTs¡<ä ne⁄‘·T+~.
1) |ü<äàeTT\T ø=\qT˝À $ø£dækÕÔsTT. $ø£dæ+∫q düs√»eTT\qT uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ düeT]Œ+#ê*.
G
2) dü÷s¡´ø±+‹ m+‘√ eT+∫~. Ä B|æÔ‘√ Á|ü|ü+#·+ y˚T˝§ÿ+≥T+~.
N
á) á øÏ+~ |ü<ë\qT ø£\T|ü⁄‘·÷ ns¡úe+‘·yÓTÆq yêø±´\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
LA
dü÷s¡T´&ÉT ø£\Te\T $#·TÃ≈£îHêïsTT
yÓHÓï\ øÏ |üsê´j·T |ü<ä+
TE
ø±+‹
ã\T“ ì yÓ<ä»\T¢‘ê&ÉT
B|æÔ ÇdüTÔ+~
T
ER
n) øÏ+~ yêø±´\˝Àì ªø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·Tμ \qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ïì sêj·T+&ç.
SC
ø£s¡Ô ø£s¡à ÁøÏjT·

1) sêeTT nqï+ ‹Hêï&ÉT.
2) b˛‘·q uÛ≤>∑e‘·+ sêXÊ&ÉT.
3) yês¡T ‹s¡T|ü‹øÏ yÓfi≤fls¡T.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 29

kÕe÷q´ yêø£´+
✫ øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. |ü]o*+#·+&ç.
1) ì‹Hé |üØø£å\T u≤>± sêXÊ&ÉT.
2) ‘·TyÓTà<ä\T |ü⁄e⁄«\˝Àì ‘˚HÓqT ‘ê>±sTT.
3) HÓeT* Hê≥´+ #˚düTÔqï~.
ô|’ yêø±´\˝Àì ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T \qT >∑T]Ô+#·+&ç.
Ç{≤¢ kÕ<Ûës¡D+>± ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T ø£*–q yêø±´ìï ªkÕe÷q´ yêø£´+μ n+{≤s¡T.
A
dü+•¢wüº yêø£´+
AN
✫ øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. yê{Ïì ø£*|æsêdæq $<Ûëq+ #·÷&É+&ç.
1) •\Œ ø±˝ÒõøÏ yÓ[fl+~. •\Œ #·<äTe⁄≈£îqï~.
G
` •\Œ ø±˝ÒõøÏ yÓ[fl #·<äTe⁄≈£îqï~.
2) yÓTÆÁ‹ ÁbÕC…≈£îº|üì #˚dæ+~. yÓTÆÁ‹ ÁbÕC…≈£îº |üìì n+<ä]ø° #·÷|æ+∫+~.
N
` yÓTÆÁ‹ ÁbÕC…≈£îº|üì #˚dæ, n+<ä]ø° #·÷|æ+∫+~.
LA
ô|’ yêø±´\qT ø£*|æ sêdæq|ü&ÉT @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç.
¬s+&ÉT ˝Òø£ eT÷&ÉT yêø±´\qT ø£*|æ sêùd≥|ü&ÉT ∫e] yêø£´+˝Àì düe÷|üø£ ÁøÏj·T n{≤¢π>
ñ+≥T+~. eTT+<äT yêø±´˝À¢ì düe÷|üø£ ÁøÏj·T\T ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\T>± e÷s¡T‘êsTT. ø£s¡Ô eT∞fl eT∞fl
TE
sê<äT. Ç{≤¢ sêdæq yêø±´ìï ªdü+•¢wüº yêø£´+μ n+{≤s¡T.

Ä) øÏ+~ kÕe÷q´ yêø±´\qT dü+•¢wüº yêø±´\T>± sêj·T+&ç.
T
1) B|æø£ nqï+ ‹qï~. B|æø£ ã&çøÏ yÓ[fl+~.

ER
2) eTùV≤XŸ \&É÷¶\T ‘Ó#êÃ&ÉT. eTùV≤XŸ \&É÷¶\T n+<ä]ø° |ü+#ê&ÉT.

SC
3) dü©+ >±+BÛJ Ä‘·àø£<∏ä #·~yê&ÉT. dü©+ mH√ï eT+∫ $wüj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT.
4) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ìqï s¡$ Ç+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT s¡$ì ã&çøÏ m+<äT≈£î sê˝Ò<äì n&ç>±&ÉT.

➦ ‘Ó\T>∑Tyê]˝À C≤„q|”sƒY nyês¡T¶ bı+~q eTT>∑T›]˝À dæ. Hêsêj·TD ¬s&ç¶ ˇø£s¡T. $T>∑‘ê
Ç<ä›] >∑T]+∫ $esê\T ùdø£]+∫ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
30 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

n+<ä]˝Àq÷ eT+∫ì #·÷&É≥+ H˚s¡TÃ≈£î+fÒ
dü÷øÏÔ eTq˝Àì eT+∫ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
` sêeTø£èwüí |üs¡eTVü≤+dü
A
AN
G
ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sY
N
LA
Hê H˚kÕÔ\T @y˚T+ #·÷kÕÔs√ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ n|ü&É|ü&ÉT
|üØøÏå+#˚ <ëìì. á eT<Ûä´ ˇø£ H˚düÔ+ n&É$˝À Á|üj·÷DÏ+∫+<äì
‘Ó*dæ ªªqTy˚«+ #·÷XÊyé?μμ nì n&ç>±qT m+‘√ ñ‘·T‡ø£‘·‘√. ªª@MT
TE
˝Ò<äT!μμ nH˚dæ+~ e÷eT÷\T>±!

Ä e÷≥\≈£î Hê≈£î ÄX¯Ãs¡´+ ø£\T>∑˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ Ç˝≤+{Ï
e÷≥\T $q&É+ n\yêf…+Æ ~. ì»+>± ø£fió¯ flqïyêfi¯ófl #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe>±
T
#·÷düTÔ+{≤s¡qï qeTàø£+ Hê≈£î HêHê{Ïø° ã\|ü&ÉT‘·T+<˚ ø±ì

ER
‘·>∑Z&É+˝Ò<äT. me¬s’Hê ˇø£ >∑+≥ùd|ü⁄ n&É$˝À ‹]–Hê @ $X‚wüeT÷

#·÷&É˝øÒ b£ ˛e&É+ dü+uÛeÑ y˚THê? ndü\T @e÷Á‘·+ #·÷&É˝ìÒ H˚qT, Hê #·T≥÷º ñqï Á|üøè£ ‹ì, |ü]düsê\qT,
Á|ü|ü+#êìï, >∑>∑TsêŒ≥T ø£*–+#˚ ø√≥¢ø=~› $wüj·÷\qT Hê düŒs¡Ù <ë«sê Á>∑Væ≤düTÔ+{≤qT.
SC
á e÷≥\T nqï~ mes√ø±<äT ÄyÓTH˚ ªôV≤˝…Hø¬é ˝…s¢ μY . ∫qï|ü&˚ uÛj Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ yê´~Û‘√ #·÷|ü⁄qT,
ÁX¯eDX¯ø˙ÔÏ , uÛ≤wüD X¯ø˙ÔÏ ø√˝ÀŒsTT+~. Áu…sTT© *|æ <ë«sê nø£så ê\T H˚sT¡ Ãø=ì, #·<Tä e&É+ H˚sT¡ Ãø=qï~.
ñqï‘· #·<äTe⁄\T #·~$ Áu…sTT© *|æ˝À ªHê Ä‘·àø£<∏äμ ù|s¡T‘√ ‘·q J$‘· $X‚cÕ\qT sêdæ+~.
Á|ü|ü+#·eT+‘ê ‹]– ªÁ|ü‘˚´ø£ nedüsê\Tqïμ |æ\¢\qT ø£*dæ yêfi¯fl˝À Ä‘·à$XÊ«kÕìï ì+|æ+~.
e÷eT÷\T eTqTwüß\≈£î ø£fi¯ófl ¬s+&˚ø±˙, ÄyÓT X¯Øs¡eT+‘ê düŒs¡Ùs¡÷|ü H˚Á‘ê\THêïsTT. Á|ü‹ düŒs¡Ù≈£L
ÄyÓT eTqkÕsê nqTuÛÑ÷‹bı+~, ‘·q uÛ≤yê\qT nqs¡Zfi¯+>± Á|üø£{Ï+#˚~. ‘·q˝≤+{Ï yêfi¯fl J$‘ê˝À¢
yÓ\T>∑T\T ì+ù|+<äT≈£î ‘·q J$‘êìï n+øÏ‘·+ #˚dæq >=|üŒ e´øÏÔ ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sY.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 31

4 uÛ≤>√´<äj·T+
` ø£èwüíkÕ«$T eTT~sêCŸ
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
A
AN
G
N
LA
TE

1. ô|’ u§eTà˝À MTπø$T ø£ì|æ+∫+~?
T
2. yÓTT<ä{Ï ∫Á‘·+˝À˝≤>± ñqïyêfi¯flì MTs¡T #·÷XÊsê?

ER
3. yÓTT<ä{Ï ∫Á‘·+˝Àyê]øÏ ¬s+&Ée ∫Á‘·+˝À yê]øÏ ‘˚&Ü

ñ+<ë? @$T{Ï?
4. ô|’ ∫Á‘ê\ <ë«sê MTπøeTs¡úyÓTÆ+~?
SC
e÷qe⁄\+‘ê düe÷qy˚T. nìï esêZ\ yêfi¯fl≈£L kÕe÷õø£ uÛ≤>∑kÕ«eT´+

eT]j·TT #Ó‘’ q· ´+ m+‘√ nedüs+¡ . #Ó‘’ q· ´+ sêyê* n+fÒ #·<Tä e⁄ø√e&É+ eTTK´+.
nìï esêZ\ yê]øÏ #·<äTe⁄ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT $e]+∫, yê]ì ñ‘˚Ô»|üs¡#·&ÜìøÏ
q&ÉT+ _–+#ê* nì ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
32 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

á bÕsƒ¡+ ªJ$‘· #·]Á‘·μ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. e´≈£îÔ\ $•wüº‘·\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêùd
Á>∑+<∏äy˚T ªJ$‘· #·]Á‘·μ. düe÷» nuÛÑT´qï‹øÏ ø£èwæ#˚dü÷Ô, düe÷C≤ìï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæq e´≈£îÔ\ J$‘·
#·]Á‘·qT sêkÕÔs¡T. uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à ≈£îe÷s¡T&ÉT byéT._. >ö‘·yéT ªuÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à J$‘·#·]Á‘·μ nH˚
Á>∑+<∏ä+ dü+ø£\q+ #˚kÕ&ÉT. Ä Á>∑+<∏ä+˝Àì ø£èwüíkÕ«$T eTT~sêCŸ sêdæq n+X¯y˚T á bÕsƒ¡úÛ≤>∑+.
A
AN
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
ø£èwüíkÕ«$T eTT~sêCŸ kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäT&ÉT, s¡#·sTT‘· $<ëý˚‘·Ô, $˝ÒK].
G
ù|<äs¬ ‘’ T· ≈£î≥T+ã+˝À »ìà+∫q áj·Tq ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À $<ëúÛ≤´dü+#˚dæ ôV≤’ <äsêu≤<äT
N
25`08`1893 q>∑sêìøÏ y˚Tj·TsY>± |üì#˚dæ n_Ûeè~ΔøÏ bÕ≥T|ü&Ü¶&ÉT. ª<äø£ÿHékÕºsYμ nH˚ Ä+>∑¢ yês¡
LA
15`12`1967
|üÁ‹ø£qT kÕú|æ+∫ dü+bÕ<ä≈£îì>± ñ+&ç $\TyÓ’q dü+bÕ<äø°j·÷\T, yê´kÕ\T sêXÊ&ÉT.
TE
ôV’≤<äsêu≤<é #·]Á‘·qT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ áj·Tq s¡#·q\T ÁbÕe÷DÏø±\T.

ª|æø√º]j·T˝Ÿ ôV’≤<äsêu≤<éμ nH˚ n<äT“¤‘·yÓTÆq Á>∑+<∏ëìï <äèX¯´s¡÷|ü+>± eTq≈£î
T
n+~+#ê&ÉT. ‘·q $TÁ‘·T&ÉT uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à‘√ ø£\dæ <ä[‘·T\ nuÛÑ´qï‹øÏ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT.
ER
SC
☞ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T #Óù|Œ bÕsƒ¡+ $q+&ç.
☞ bÕsƒêìï #·<Tä e+&ç. Ç+‘·es¡≈î£ MTs¡T ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· \T bÕsƒ+¡ ˝À ñHêïjÓ÷, ˝Ò<√ #Ó|Œü +&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 33

I
‘·q C≤‹ »qT\ u≤>∑Tø√dü+ ∫qï|üŒ{Ï qT+&˚

n+øÏ‘·eTsTTq uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à 1888˝À |ü⁄{ÏºHê&ÉT.
Äj·Tq ∫qï|ü&ÉT #·<Tä e⁄≈£îqï #·<Tä y˚ Äj·Tq J$‘·
>∑eTHêìï ìπs›•+∫+~. n+≥sêì esêZ\T n|üŒ{ÏøÏ
nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï nedü\ú qT+∫ >∑føº… ÿÏ +#·&ÜìøÏ Äj·Tq
n+øÏ‘· uÛ≤e+‘√ |üì #˚XÊ&ÉT. ‘êqT #·~$q #·<Tä e⁄
A
e\¢ ≈£î\eédüú n+fÒ @$T{À <ëì ì»dü«s¡÷|ü+
AN
m≥Te+{Ï<√ ne>∑‘·eTsTT+~. Ç+<äT≈£î
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\qT, #·]Á‘·qT u≤>± #·~$Hê&ÉT. yê{Ï
e\¢ n+≥sêì esêZ\ ø£&É>∑+&É¢qT ns¡ú+
G
#˚dTü ø√e&ÜìøÏ yê{Ïì ìs¡÷à*+∫ yê]˝À kÕe÷õø£
$ø±dü+ ø£*–+#·&ÜìøÏ Äj·Tq≈£î <ë]
<=]øÏq≥ºsTT+~. N
LA
n‘·´+‘· eTTKéTsTTq á |üìøÏ dü+ã+~Û+∫
Ä#·s¡D, Ä˝À#·q˝À Äj·Tq |üP]Ô ùd«#·Ã¤qT
nqTuÛÑ$+#ê&ÉT. dü«‘·+Á‘·+>± |üì #˚XÊ&ÉT.
TE
Á|üuTÑÛ ‘·«|üø+å£ qT+∫ ôd‘’ +· Äj·Tq≈£î n+&É <=]øÏ+~.

nD>±]q ≈£î˝≤\ Hêj·T≈£î\‘√ ≈£L&Ü á Áø£eT+˝À
|ü]#·j·T+ ô|]–+~. Áø£eT Áø£eT+>± yê] qT+∫
T
düVü≤ø±s¡+, HÓ’‹ø£ eT<ä›‘·T ≈£L&É>∑≥Tº≈£îHêï&ÉT. >=|üŒ

ER
eTqTwüß\˝À, dü+düÿs¡Ô\˝À ñ+&˚ ∫‘·ÔX¯ó~Δì

n\es¡TÃ≈£îì Äj·Tq n+≥sêì esêZ\ ñqï‹ ø√dü+
dü+düÿs¡D yÓTT<ä\T ô|{≤º&ÉT.
SC
ˇø£y˚fi¯ Væ≤+<ä÷eT‘·+, Væ≤+<äTe⁄\T ‘·eT

#·]Á‘·qT *œ‘· ã<äΔ+ #˚j·÷\qT≈£î+fÒ dü+düÿs¡Ô>±
uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à ù|s¡T yÓTT<ä{ÏkÕúq+˝À ñ+≥T+~.
nD>±]qesêZ\ $ø±kÕìøÏ Äj·Tq ‘·q düeTkÕÔìï
n]Œ+#ê&ÉT. ‘·q ‘Ó*$‘˚≥\qT n+<äTø√düy˚T
yÓ∫Ã+#ê&ÉT. @MT Ä•+#·≈î£ +&Ü, ‘·eTø√dü+ m|üŒ{Ïø°
|üì#˚ùd Äj·TqqT #·÷dæ n+≥sêì esêZ\˙ï
Äj·TqqT ‹s¡T>∑T˝Òì Hêj·T≈£îì>± ˇ|ü≈£îHêïsTT.
34 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

∫‘·ÔX¯ó~Δ, ìC≤sTTr, |ü≥Tº<ä\‘√ |üì#˚ùd es¡à n∫s¡ø±\+˝ÀH˚ yê] qeTàø±ìï #·÷s¡>=q>∑*>±&ÉT. ‘·eT <äTdæú‹øÏ
ø±s¡D+ ‘·eT nC≤„q+, ñ<ëd”q‘˚qqï ms¡Tø£qT ‘·q
nqT#·s¡T\˝À ø£*π>≥≥Tº #˚j·T>∑*>±&ÉT.
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
eTqTwüß\+‘ê |ü⁄≥Tºø‘£ √ düe÷qeTì, mes¡÷ m≈£îÿe,
mes¡÷ ‘·≈£îÿe ø±<äqï dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüT≈£îH˚≥≥Tº #˚XÊ&ÉT. 1. uÛ≤>∑´s¬ &ç¶ es¡à nD>±]q Á|ü»\ HÓ‹’ ø£
nsTT‘˚ ˝À˝À|ü\ J]í+#·T≈£îb˛sTTq eT÷&ÛÉqeTàø±\T eT<ä›‘·TqT m˝≤ dü+bÕ~+#ê&ÉT?
nC≤„Hêìï ‘=\–+#·&É+ n+‘·>± düT\Te⁄ø±<äqï~ 2. uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à @$T #·<äTe⁄≈£îHêï&ÉT?
‘Ó*dæ+<˚. nsTT‘˚ ø=~› ø=~›>±H˚ nsTTq|üŒ{Ïø° Äj·Tq
A
ìs¡+‘·s¡ ÁX¯<äΔ e\¢ n+≥sêì esêZ\T #·<äTe⁄ô|’ #·÷|ü⁄
AN
ô|≥º&É+ kÕ<ÛäýÓTÆ+~. Ç+<äTe\¢ ø=ìï kÕ+|òæTø£
<äTsê#êsê\T eT≥Te÷j·T+ ø±e&É+ »]–+~.
II
G
Äj·Tq nH˚ø£ ãVæ≤s¡+>∑ düuÛÑ\T ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. kÕe÷õø£ dü«#·Ã¤‘· >∑T]+∫ #Ó|æŒ ‘·q C≤‹ »qT\qT @ø£‘ê{Ïô|’
N
q&ÉT|ü>∑*>±&ÉT. Äj·Tq #˚|ü{Ïºq |üqT\˝À ¬ø˝≤¢ eTs¡T|ü⁄sêì~ <˚e<ëdæ, y˚XÊ´ dü+Á|ü<ëj·÷\qT n&ÉT¶ø√e&É+.
LA
|üdæyêfi¯flsTTq Ä&É, eT>∑ |æ\¢\qT <˚e⁄ìøÏ e~* y˚j·T&Üìï rÁe+>± ìs¡dæ+#ê&ÉT. ‘ê>∑T&ÉT e\q ≈£î≥T+u≤\T m{≤¢
>∑T\¢>± e÷]b˛‘êjÓ÷ ≈£î\ ô|<ä›\≈£î Ä eTVü≤e÷à] >∑T]+∫ #Ó|æŒ yê]ì e÷ì|æ+#·>∑*–Hê&ÉT. ìs¡+‘·s¡+ ‘·q
ø±sê´#·s¡D≈£î <=]πø düVü≤ø±s¡+e\q Äj·Tq ø=ìï ≈£î≥T+u≤\qT á <äTsê#êsê\qT+∫ ãj·T≥|ü&˚˝≤ #˚XÊ&ÉT.
TE
Á|ü‹ @{≤ »]π> eT‘· kÕ+|òæTø£düuÛÑ\≈£î Äj·Tq Vü‰»s¡j˚Týês¡T. Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï ≈£L&É>∑fÒº Á|üeTTKT\ô|’
Äj·Tq Á|üuÛ≤e+ m+‘·>±H√ ñ+&˚~. Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ, Ä~Væ≤+<ä÷ eTVü‰düuÛÑ, nœ\uÛ≤s¡‘· n+≥sêìesêZ\ düuÛÑ
e+{Ï dü+düú\T C≤rj·T kÕúsTT˝À ìs¡«Væ≤+∫q nH˚ø£ düuÛÑ\˝À Äj·Tq #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§ZHêï&ÉT. Äj·Tq bÕ˝§Zqï Á|ü‹
T
düuÛÑ˝À ‘·q C≤‹ »qT\T m<äTs=ÿ+≥Tqï <äTs¡“¤s¡ |ü]dæú‘·T\ô|’ $es¡+>± #Óù|Œyê&ÉT. Äj·Tq »q J$‘·+˝À ø±\T
ER
ô|{Ïºq<ë~>± yÓTT‘·Ô+ 3,348 ñ|üHê´kÕ\T Ç∫Ãq≥Tº ‘˚*+~. Äj·Tq nD>±]q esêZ\˝À #Ó’‘·Hê´ìï ‘˚e&ÜìøÏ
ø£èwæ #˚dæHê&ÉT.
SC
1925˝À Hê´j·TeT÷]Ô sêjYTu≤\ eTT≈£î+<é n<Ûä´ø£å‘· eVæ≤+∫q ˇø£ düuÛÑ˝À ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À >∑\
Ä~ Væ≤+<äTe⁄\ Á|ü‹ì<ÛTä \+‘ê Äj·TqqT ‘·eT e÷s¡<Z sä Ù¡ ≈£îì>± mqTï≈£îHêïs¡T. Ç~ @ kÕe÷õø£ es¡|Z ⁄ü Hêj·T≈£îì¬øH’ ê
>∑s¡«ø±s¡DeTe⁄‘·T+~. Äj·Tq 1925˝À Ä~Væ≤+<äTe⁄\ Ä≥\ Á|ü<äs¡Ùq ìs¡«Væ≤+∫, Ä~Væ≤+<ä÷ j·TTerj·TTe≈£î\T
dües¡í j·TTer j·TTe≈£î\‘√ düeT+>± sêDÏkÕÔs¡ì ìs¡÷|æ+#ê&ÉT.
Ä~ Væ≤+<äTe⁄\ y˚T\Tø√dü+ es¡à ìs¡+‘·s¡+ #˚|ü{Ïºq ø±sê´#·s¡D m+‘√ eT+~ Á|üeTTKT\ eTqdüT\qT
#·÷s¡>=ì yês¡T Ä~Væ≤+<äTe⁄\≈£î <ä>∑Zs¡j˚T´˝≤ #˚dæ+~. uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à ìs¡+‘·s¡ ø±sê´#·s¡D düuÛÑ\ e\q Ä~Væ≤+<ä÷
düe÷»+ C≤>∑s¡÷ø£eTsTT´+~. Ä~Væ≤+<äTe⁄\T kı+‘·ø±fi¯fl MT<ä ì\ã&Ü\+fÒ #·<äTe⁄ ˇø£ÿfÒ e÷s¡ZeTì es¡à
ã\eTsTTq qeTàø£+. á $wüj·T+˝À Äj·Tq Á|üuÛÑT‘·«+‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\T »]|æ ‘·q u≤<Ûä´‘·qT >∑T]Ô+#˚˝≤ #˚XÊ&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 35

ø£èwæ, b˛sê≥+ |òü*‘·+>± Á|üuÛÑT‘·«+ Ä~Væ≤+<äTe⁄\ Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
ø√dü+ mH√ï bÕsƒ¡XÊ\\T HÓ\ø=*Œ+~. 1931 »HêuÛ≤
˝…ø£ÿ\ ùdø£s¡D dü+<äs¡“¤+>± es¡à m+‘·>±H√ ÁX¯eT|ü&ç 1. uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à @j˚T
n+≥sêì esêZ \ qT Ä~ Væ ≤ +<ä T e⁄\T>± qyÓ ÷ <ä T <äTsê#êsê\qT s¡÷|ü⁄e÷bÕ&ÉT?
#˚sTT+#ê&ÉT. Ç~ Äj·Tq Hêj·Tø£‘«· |ü{eÏ T≈£î eT#·TÃ‘·Tqø£. 2. Ä~ Væ≤+<äTe⁄\T n+fÒ mes¡T?
Væ≤+<ä÷ düe÷»+ yÓTT‘·Ô+>± Äj·Tq≈£î s¡TD|ü&ç ñ+&Ü˝….
Ä #·s¡´‘√ Væ≤+<ä÷ düe÷C≤ìï Äj·Tq N*ø£\T, ù|*ø£\T
ø±≈£î+&Ü s¡øÏå+#·>∑*>±&ÉT.
A
AN
Ç$ #˚j·T+&ç
G
N
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
LA
n) øÏ+<ä Ç∫Ãq n+XÊìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
1) eTq+ ∫qï|ü&ÉT #·<äTe⁄≈£îqï #·<äTe⁄ eTq J$‘· >∑eTHêìï e÷s¡TdüTÔ+~.
TE

n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝À @ ù|sê˝À ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. ù|sê jÓTTø£ÿ dü+K´qT Ç∫Ãq
T
&Éu≤“ ª μ ˝À sêj·T+&ç.
ER
1) eTqTwüß\+‘ê |ü⁄≥Tºø˝£ À düe÷qeT˙, mes¡÷ m≈£îÿe, mes¡÷ ‘·≈î£ ÿe ø±<äqï dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüT≈£îH˚≥≥T¢
#˚XÊ&ÉT.
2) Ä~ Væ≤+<äTe⁄\T kı+‘·ø±fi¯flô|’ ì\ã&Ü\+fÒ #·<Tä e⁄ ˇø£ÿfÒ e÷s¡eZ Tì es¡à ã\yÓTqÆ qeTàø£+.
SC
3) Ç~ Äj·Tq Hêj·Tø£‘·« |ü{ÏeT≈£î eT#·TÃ‘·Tqø£.

Ä) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\qT sêj·T+&ç.
nD>±]q Á|ü»\ >=+‘·Tø£, eTVæ≤fi≤ #Ó’‘·Hê´ìøÏ Á|ürø£, dü+düÿs¡D≤_Û˝≤wæ leT‹ ‘·¬øÿfi¯fl Hêsêj·TD
dü<ë\øÏÎ. dü<ë\øÏÎ 1928 &çôd+ãsY 23q dæøÏ+Á<ëu≤<é˝À »ìà+∫+~. *+>∑ $eø£å, n+≥sêì‘·q+
e+{Ï C≤&ÛÜ´\T n$T‘·+>± ñqï Ä s√E\˝À ÄyÓT ãj·T{ÏøÏ e∫Ã $<ä´qT nuÛÑ´dæ+∫+~. ÄyÓT ÁbÕ<∏ä$Tø£
$<ä´ u§˝≤¢s¡+˝À, bÕsƒ¡XÊ\ ñqï‘· $<ä´ ªø°dt ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿμ ˝À »]–+~. ù|<ä]ø£+, n+≥sêì‘·q+ ù|s¡T‘√
≈£î\$eø£å m<äTs=ÿ+≥Tqï kÕe÷q´ ≈£î≥T+ã+ qT+∫ e∫Ãq dü<ë\øÏÎ ˝≤+{Ï ne÷àsTT ø±˝ÒJ #·<äTe⁄
36 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

|üP]Ô#˚j·T&É+ ns¡T<Ó’q $wüj·T+. ùdyêuÛ≤e+ ø£*–q ÄyÓT ‘·q≈£î \_Û+∫q kÕÿ\sYwæ|t &ÉãT“\qT ù|<ä
$<ë´s¡Tú\ ø=s¡≈£î Ks¡TÃ#˚ùd~. ˇø£kÕ] <ä[‘·T\ Vü≤≈£îÿ\¬ø’ »s¡T>∑T‘·Tqï ñ<äéT+˝Àì düuÛÑ˝À u≤u≤kÕôV≤uŸ
n+uÒ<äÿsY Á|üdü+>∑+ dü<ë\øÏÎô|’ rÁeÁ|üuÛ≤e+ #·÷|æ+~. Ä Á|üuÛ≤e+‘√ Hê&ÉT eTVæ≤fi¯\T, <ä[‘·T\T
m<äTs=ÿ+≥Tqï $eø£åqT ìs¡dædü÷Ô yê] Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ñ<ä´$T+∫+~. Ä ñ<äé÷˝Ò ÄyÓT sê»ø°j·T s¡+>∑
Á|üyX˚ ÊìøÏ Hê+~ |ü*ø±sTT. ñeTà&ç Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À eT+Á‹>±, XÊdüqdüuÑÛ ‘=* eTVæ≤fi≤ &ç|Pü ´{Ï d”Œø£sT¡ >±
|üì#˚dqæ düeTs¡Tsú ê\T, Ä‘·à$XÊ«dü+, |ü≥Tº<\ä , <Ûs’Ó ´¡ kÕVü≤kÕ\T ø£*–q ‘Ó\+>±D≤ $•wüº eTVæ≤fi¯ dü<ë\øÏÎ.
Á|üX¯ï\T :
A
1) dü<ë\øÏÎ m|ü&ÉT »ìà+∫+~?
AN
2) Ä s√E\˝À >∑\ C≤&ÛÜ´\T @$T{Ï?
3) me] Á|üdü+>∑+ dü<ë\øÏÎô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷|æ+∫+~?
G
4) dü<ë\øÏÎ me] Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ñ<ä´$T+∫+~?
N
5) ªª‘Ó\+>±D≤ $•wüº eTVæ≤fi¯ dü<ë\øÏÎμμ nì m+<äT≈£î nHêïs¡T?
II
LA
e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
d”«j·Ts¡#·q
TE

1) uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡àqT ‹s¡T>∑T˝Òì Hêj·T≈£î&ç>± #˚dæq n+XÊ\T @$T{Ï?
T
2) nD>±]q esêZ˝À¢ #Ó’‘·q´+ ‘˚e&ÜìøÏ uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à #˚dæq ø£èwæì $e]+#·+&ç.

ER
3) ∫‘·ÔX¯ó~Δ‘√ |üì#˚j·T&É+ n+fÒ @$T{Ï?

4) ªe÷qe⁄\+‘ê düe÷qy˚Tμ nH˚ uÛ≤eq ø£\>∑&ÜìøÏ @$T #˚j·÷*?
SC

1) kÕ+|òæTø£ <äTsê#êsê\qT, eT÷&ÛÉ qeTàø±\qT bÕs¡Á<√\&ÜìøÏ MTs¡T @$T #˚j·T>∑\s√ $e]+#·+&ç.
1) n+≥sêì‘·Hêìï s¡÷|ü⁄e÷ù| n+XÊìï Á|ü<Ûëq+>± rdüT≈£îì ˇø£ ø£<∏äqT sêj·T+&ç.
( ˝Ò<ë )
2) ˇø£ dü+|òüT dü+düÿs¡ÔqT Ç+≥s¡÷«´ #˚j·T&ÜìøÏ ªÁ|üXÊïe[μ ì ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 37

III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<Cä ≤\+
1) ìs¡÷à*+∫ :
2) Ä#·s¡D :
3) <äTsê#ês¡eTT :
A
Ä) ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT sêj·T+&ç.
AN
1) |ü~ dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î ˇø£kÕ] »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ ùdø£s¡D »s¡T>∑T‘·T+~.
2) ¬s’‘·T ø£èwæ e\q |ü+≥\T |ü+&ÉT‘êsTT.
G
Ç) øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ë\ es¡Tdü˝˝À dü+ã+<Ûä+˝Òì |ü<ë\≈£î düTqï ª μ #·T≥º+&ç.
1) ã+‹ C≤eT N #êeT+‹ >∑T˝≤_
LA
2) ãdüT‡ ø±s¡T Hêe Ä{À
3) |ü⁄düÔø£eTT ø£qTï ô|qTï ô|ì‡\T
TE
4) ø£+|üP´≥s¡T bò˛qT {Ï.$. ã+&ç

5) ø£\T|ü⁄ q\T|ü⁄ ‘Ó\T|ü⁄ |üdüT|ü⁄
T
ER
n) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
SC
1) nes√~Û+#˚~ G mes¡T R
2) •\ŒeTT G m˝≤ R
3) n+øÏ‘·eTT G nsTTq R
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç.
1) <ä>∑Zs¡j˚T´˝≤ R G
2) e÷s¡ZeTì R G
3) m|ü&Ó’Hê R G
38 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

düe÷dü+
✫ øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.
1) m&É¢ ã+&çøÏ ¬s+&ÉT #·Áø±\T ñHêïsTT.
2) X¯‘·ø£+˝À e+<ä |ü<ë´\T ñ+{≤sTT.
3) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T <Ó’e+‘√ düe÷qeTT.
ô|’ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\T #·~yês¡T ø£<ë! Ä e÷≥˝À¢ mìï |ü<ë\T ø£*dæ ñHêïjÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
A
¬s+&ÉT #·Áø±\T ` ¬s+&ÉT, #·Áø±\T
AN
e+<ä |ü<ë´\T ` e+<ä, |ü<ë´\T
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ` ‘·*¢, ‘·+Á&ç
G
á $<Ûä+>± ¬s+&ÉT ˝Ò<ë n+‘·ø£+f… m≈£îÿe |ü<ë\T ø£*dæ ˇπø |ü<ä+>± @s¡Œ&É{≤ìï ªdüe÷dü+μ n+{≤s¡T.
düe÷dü+ jÓTTø£ÿ nsêúìï yêø£´s¡÷|ü+˝À #Óù|Œ<˚ ª$Á>∑Vü≤ yêø£´+μ.
~«>∑T düe÷dü+
N
LA
✫ øÏ+~ düe÷dü |ü<ë\qT, $Á>∑Vü≤ yêø±´\qT >∑eTì+#·+&ç.
düe÷dü+ $Á>∑Vü≤ yêø£´+
TE
1) |ü~ ‘·\\T |ü~ dü+K´ >∑\ ‘·\\T

2) Äs¡T s¡T#·T\T Äs¡T dü+K´ >∑\ s¡T#·T\T
T
3) @&ÉT s¡+>∑T\T @&ÉT dü+K´ >∑\ s¡+>∑T\T

ER
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\˝À yÓTT<ä{Ï |ü<ë\T dü+K´qT #Óù|Œ$>± (|ü~, Äs¡T, @&ÉT) ñHêïsTT. á $<Ûä+>±
düe÷düeTT˝À yÓTT<ä{Ï |ü<ä+ dü+K´qT #Óù|Œ~>± ñ+fÒ <ëìì ª~«>∑T düe÷dü+μ nì n+{≤s¡T.
n) øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤ yêø±´\qT sêj·T+&ç.
SC
1) ¬s+&ÉT #˚‘·T\T :
2) |ü<Ó›ì$T |ü⁄sêD≤\T :
3) |ü+#· bÕ+&Ée⁄\T :

➦ kÕ+|òæTø£ <äTsê#êsê\qT s¡÷|ü⁄e÷|ü&ÜìøÏ ø£èwæ#˚dæq yê]˝À me¬s’Hê Ç<ä›s¡T dü+|òüT
dü+düÿs¡Ô\ >∑T]+∫ düe÷#êsêìï ùdø£]+∫ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 39

ªªn‘·T´qï‘·yÓTÆq \øå±´ìï #˚|ü≥º+&ç.
<ëìï kÕ~Û+#˚+<äT≈£î MT J$‘êqï+‘ê <Ûës¡b˛j·T+&ç.μμ
dü÷øÏÔ
ªª|ü≥Tº e<ä\≈£î+&Ü #˚ùd Á|üj·T‘·ï+ ∫es¡≈£î $»j·÷ìï #˚≈£Ls¡TdüTÔ+~.μμ
` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä
A
AN
dü÷Œ¤]Ô Á|ü<ë‘·
G
|æ. $. qs¡dæ+Vü‰ sêe⁄
N
ªªÄj·Tq <˚X¯uÛÑøÏÔì ì\TyÓ˝≤¢ ì+|ü⁄≈£îqï sê»˙‹E„&ÉT. sê»ø°j·T eédüú ø£+fÒ
<˚X¯y˚T n~Ûø£eTì >∑{Ïº>± $X¯«dæ+∫q eTVü‰eT˙wæ.μμ
LA
` &Üˆˆ m.|æ.C….nãT›˝Ÿ ø£˝≤+
uÛ≤s¡‘· e÷J sêh|ü‹, XÊgy˚‘·Ô, $<ëý˚‘·Ô nsTTq nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ ô|’ e÷≥\T
me] >∑T]+∫ nHêï&√ ‘Ó\TkÕ? eTq ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT, yÓTT<ä{ÏkÕ] <äøÏåD≤~ qT+&ç <˚X¯ Á|ü<Ûëì>± mìïø£
TE
ø±ã&çqyê&ÉT, ‘Ó\+>±D eTT<äT›_&É¶ nsTTq |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ >∑T]+∫.

‘Ó\+>±D U≤´‹ì K+&Ü+‘·sê\≈£î #ê{Ïq eTVü‰y˚T<Ûë$ |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄. Äj·Tq |üP]Ôù|s¡T
bÕeTT\|ü]Ô y˚+ø£≥ qs¡dæ+Vü‰sêe⁄. Äj·Tq ãVüQuÛ≤cÕ ø√$<äT&ÉT, s¡#·sTT‘·, ø£$, kÕVæ≤ry˚‘·Ô, eø£Ô,
T
Hê´j·TXÊg ø√$<äT&ÉT, sê»˙‹E„&TÉ , |ü]bÕ\Hê<ä≈îå£ &ÉT, nìï{ÏøÏ $T+∫ Á|üC≤ùdyê|üsêj·TDT&ÉT. ãVüQeTTK

Á|ü‹uÛ≤dü+|üqTï&ÉT.
ER
XÊdüqdüuÛÑT´&ç>±, sêh $<ëéT+Á‹>±, eTTKéT+Á‹>±, Á|üD≤[ø£ dü+|òüT ñbÕ<Ûä´≈£åî&ç>±, πø+Á<ä

$<˚XÊ+>∑ XÊK eT+Á‹>±, e÷qeeqs¡T\ n_Ûeè~ΔXÊK eT+Á‹>±, Á|ü<ëÛ qeT+Á‹>± <˚XÊìï Á|ü>‹∑ |ü<+ä∏ yÓ|’ ⁄ü
q&ç|æ+∫q BÛXÊ* |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄. Äj·Tq J$‘· $X‚cÕ\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
SC
es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢ qs¡‡+ù|≥ eT+&É\+ \¬øï|ü*¢ Á>±eT+˝À 28 pHé 1921q d”‘êsêe÷sêe⁄,
s¡Tø±àu≤j·TeTà |ü⁄D´<ä+|ü‘·T\≈£î |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ »ìà+#ê&ÉT. ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T\˝À es¡+>∑˝Ÿ
ns¡“Hé õ˝≤¢ ;Û+<˚es¡|ü*¢ eT+&É\+ es>∑s¡ Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q bÕeTT\|ü]Ô s¡+>±sêe⁄, s¡‘êïu≤sTT\T
|æ.$.ì <ä‘·Ô‘· rdüT≈£îHêïs¡T.
1924˝À u≤düs¡ C≤„qdüs¡dü«‹ düìï~Û˝À ‘·*<ä+Á&ÉT\T n‘·ìøÏ nø£åsêuÛ≤´dü+ #˚sTT+#ês¡T. e+>∑s¡
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝À zqe÷\T ~<ë›&ÉT. n≥T ‘·sê«‘· y˚˝Òs¡T, VüQEsêu≤<é\˝À $<ëúÛ≤´dü+
ø=qkÕ–+#ê&ÉT. @&√ ‘·s¡>∑‹ qT+&ç |ü<√ ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î Vü≤qàø=+&É Á|üuÛÑT‘·« ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À
#·~yê&ÉT. 1936˝À yÓTÁ{Ïø˘ |üØø£å Á|ü<∏äeT ÁX‚DÏ˝À ñrÔs¡Tí&Ó’ ã+>±s¡T |ü‘·ø£+ kÕ~Û+#ê&ÉT.
∫qï|ü&ÉT >∑DÏ‘·+, $C≤„qXÊg+ n+fÒ m≈£îÿe Çwüº|ü&˚yê&ÉT. #·<äTe⁄˝ÀH˚ ø±<äT Ä≥˝À¢ ≈£L&Ü
Ä]‘˚]qyê&˚. |òü⁄{Ÿu≤˝Ÿ, f…ìïdt Áø°&É\qT u≤>± Ä&˚yê&ÉT. uÛ≤wü, kÕVæ≤‘·´+, dü+^‘·+, ∫Á‘·˝ÒKq+
40 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

e+{Ï $wüj·÷\˝À ÄdüøÏÔ #·÷ù|yê&ÉT. \*‘· dü+^‘·+, uÛÑ»q\T, ø°s¡Ôq\T #·ø£ÿ>± bÕ&˚yê&ÉT. #·<äTe⁄≈£îH˚
s√E˝À¢ ‘êHÓ|ü&ÉT ø±¢dt |òüùdº nì, ôdø£+&é sêe≥+ ms¡T>∑qì ª◊ $f…ïdtμ |üÁ‹ø£≈£î Ç∫Ãq Ç+≥s¡÷«´˝À
ˇø£kÕ] |æ.$. #ÓbÕŒ&ÉT.
1938˝À ìC≤+ sêh e´‹πsø£ ñ<äéT+˝À bÕ˝§Zq&É+ #˚‘· Äj·Tq sêh+˝À mø£ÿ&Ü #·<äTe≈£î+&Ü
Äj·TqqT ø£≥º&ç #˚XÊs¡T. ô|’ #·<äTe⁄\ ì$T‘·Ô+ Äj·Tq eTVü‰sêh˝Àì |üPHÓ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. nø£ÿ&É
_j·Td”‡ |üP]Ô#˚XÊ&ÉT. Hê>∑|üPsY $X¯«$<ë´\j·T+˝À m˝Ÿ.m˝Ÿ._. |ü{≤º bı+<ë&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é ‹]–
e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· n|üŒ{Ï sêh eTTKéT+Á‹ ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ e<ä› pìj·TsY |”¢&ÉsY>± |üì#˚XÊ&ÉT.
ã÷s¡TZ\ e´øÏÔ‘·«+, Hê´j·TXÊg+˝À yê]øÏ>∑\ |ü]C≤„q+ yês¡T πødüT\T yê~+#˚ rs¡TqT u≤>±
A
|ü]o*+#˚yê&ÉT. yê] n&ÉT>∑TC≤&É\˝À q&ÉTdü÷Ô düeTs¡ú‘·‘√ πødüT\T yê~+∫ eT+∫ Hê´j·Tyê~>± ù|s¡T
‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+ kÕ«‘·+Á‘·´+bı+~q ‘·s¡Tyê‘· kÕ«$T sêe÷q+<ä rs¡ú ùdº{Ÿ
AN
ø±+Á¬>dt≈î£ n<Û´ä ≈£îå \T>± mìï¬øH’ ês¡T. Äj·Tq \øå±´\T, düŒwü+º >± ñ+&˚$. j·TTe≈£î&Óq’ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄
yê]ì >∑Ts¡T‘·T\T´\T>± uÛ≤$+#˚yê&ÉT. sêh+˝À uÛÑ÷dü+düÿs¡D\ #·≥º+ ‘˚e≥+˝À yê]øÏ n+&É>±
ì*∫ ‘·q≈£î yês¡dü‘·«+>± \_Û+∫q uÛÑ÷$T˝À ø=+‘· uÛ≤>±ìï <ëq+>± Ç#êÃ&ÉT. Á|üC≤ dü+ã+<Ûë\qT
G
yÓTs¡T>∑T|üsT¡ #·T≈£î+≥÷ sê»ø°jT· J$‘·+˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +#ê&ÉT. yÓTT<ä≥ z≥$TøÏ >∑Ts¬ H’ ê 1957˝À eT+<∏ìä
XÊdüqdüuÛ≤ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+&ç mìï¬ø’, ‘·s¡Tyê‹ø±\+˝À uÛ≤s¡‘· Á|ü<Ûëì kÕúsTT es¡≈£î m~>±&ÉT.
N
m+‘· m~–Hê ˇ~– ñ+&˚ ìsê&É+ãs¡‘·«+ |æ.$.~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ sê»ø°j·T+>±, Ä]úø£+>± n‘·´+‘·
ø£wüº<äX¯˝À ñqï|ü&ÉT ‘·q sê»ø°j·T #·‘·Ts¡‘·‘√ $TÁ‘·|üøå±\ eT<ä›‘·T‘√ yÓTÆHê]{Ï Á|üuÛÑT‘ê«ìï @s¡Œs¡∫Hê
LA
‘·q nqq´#ê‘·Ts¡´+‘√ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹>± ◊<äT dü+e‘·‡sê\ #·øÿ£ {Ï bÕ\qqT n+~+∫q $\ø£Då Hêj·T≈£î&ÉT.
|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ XÊ+‹ kÕú|üq >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ªªìsêj·TTBÛø£s¡D XÊ+‹ kÕú|üq≈£î <ë]
rdüT+Ô <äqTø√e&É+ bıs¡bÕ≥T. nD«ÁkÕÔ\qT ìs¡÷à*+#·e#·TÃ. ø±˙ dü+Á|ü<ëj·Tø£ Äj·TT<Ûë\‘√H˚ <˚XÊ\T
TE
|òüTs¡¸D|ü&Ée#·TÃ. |òüTs¡¸D |ü&Ü\qTø=qïyê]øÏ u≤+ãT\T, n$ ˝Ò≈£î+fÒ ‘·TbÕ≈£î\T, nM ˝Ò≈£î+fÒ ˝≤Øƒ\T,

e{Ïº #˚‘T· \T dü]b˛‘êsTT. ìsêj·TTBÛøs£ D¡ m+‘√ nedüs+¡ ø±ì <ëì‘√H˚ dü]b˛<äT. eTqTwüß\ eTdæcÔ Õÿ\˝À
e÷s¡TŒ sêyê*. Væ≤+dü, Á|ürø±s¡+, |ü>‘∑ √ ≈£L&çq Ä˝À#·q\T ø=qkÕ–‘˚ @ Á|üj÷Ó »q+ ˝Ò<Tä . düe÷»+˝À
T
|òüTs¡¸D eTqdüÔ‘ê«ìï ìs¡÷à*+#ê*. n|ü&˚ XÊ+‹ HÓ\ø=\Œã&ÉT‘·T+~μμ n+≥÷ e÷qe⁄\ Ä˝À#·q˝À¢

e÷s¡TŒ sêyê\ì n|ü&˚ XÊ+‹ kÕú|qü kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<äì Á|ü|+ü #·<X˚ Ê\≈£î #·øÿ£ ì dü+<˚X+¯ n+~+#ê&ÉT.
ER
uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ dü+Á|ü<ëj·÷\qT >∑T]+∫ ªªuÛ≤s¡rj·T dü+düÿ èr dü+Á|ü<ëj·÷˝À¢, yês¡d‘ü «· +˝À,

düe÷»+˝À $∫Ã¤qïø£s¡ X¯≈î£ \Ô T $»j·T+ kÕ~Û+#·≈î£ +&Ü n&ÉTø¶ √>∑\ X¯øÔÏ ñqï~. Ä X¯øÔÏ n˝≤π> ø=qkÕ>±\ì
H˚qT ø√s¡T‘·THêïqTμμ n+≥÷ uÛ≤$‘·sê\≈£î eTq dü+düÿ è‹˝À >∑\ >=|üŒ‘·Hêìï ‘Ó*j·TC…|æŒq >=|üŒ
SC
<˚X¯uÛÑ≈£îÔ&ÉT |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄.
düeTs¡Tú&Ó’q bÕ\≈£î&˚ø±ø£ eT+∫ kÕVæ≤ry˚‘·Ô Äj·Tq. 1948˝À ø±ø£rj·T |üÁ‹ø£qT kÕú|æ+∫
|üÁ‹ø±s¡#·sTT‘·>± ‘·q kÕVæ≤‘·´ Á|üj·÷D+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. ª$»j·Tμ nqT ø£\+ ù|s¡T‘√ ø£<∏ä\qT
sêXÊ&ÉT. $X¯«Hê<∏ä yê] ªy˚sTT|ü&É>∑\Tμ qe\qT düVü≤Ádü|òüDY ù|s¡T‘√ Væ≤+B˝ÀøÏ nqTe~+#ê&ÉT. ‘·q
nqTuÛÑyê\ Ä<Ûës¡+>± sêdæq ª~ ÇHéôd’&ÉsYμ (ª˝À|ü* eTìwæμ ‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+)qT n+~+#ê&ÉT.
|ü<äTHê\T>∑T uÛ≤wü\T e÷{≤¢&É>∑*–q ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô, 1983˝À n©q <˚XÊ\ •KsêÁ>∑ düe÷y˚X¯+˝À
kÕŒìwt˝À e÷{≤¢&ç ≈£Lú≤ n<Û´ä ≈£îå &ÉT ô|&ò sÉ øY ±Ák˛ºqT nãT“s¡|sü #¡ ê&ÉT. ‘êqT q$Tàq $\Te\‘√ düTBs¡yÈ TÓ qÆ
Jeqj·÷q+ #˚dæ &çôd+ãsY 23, 2004q &Ûç©¢˝À >∑T+&Ób˛≥T‘√ ‘·qTe⁄ #ê*+#ê&ÉT.
J$‘·+˝À ø£*π> »j·÷|ü»j·÷\qT, ø£wüºqcÕº\qT ìã“s¡+>± m<äTs=ÿì ì\∫q dæú‘·Á|üE„&ÉT
|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 41

5 ˙‹ |ü]eTfi≤\T
` X¯‘·ø£ ø£e⁄\T
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ ` #Ó|üŒ+&ç.

düeT‘· :
eTeT‘ê! ˙≈£î nìï ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ q∫Ãq bÕsƒê˝À¢ì ˇø£ bÕsƒ¡+ ù|s¡T #Ó|ü!
A
eTeT‘· :
nìï ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ ªeT+∫ e÷≥\Tμ #Óù|Œ.... bÕsƒ¡+ u≤>± q∫Ã+~.
AN
düeT‘· :
zVt≤! Hê≈£î ≈£L&Ü Ä bÕsƒ¡y˚T q∫Ã+~!
eTeT‘· :
yê{Ï˝À eTq+ m˝≤ ñ+&Ü˝À #ÓbÕÔs¡T ø£<ë!
G
düeT‘· :
ne⁄qT!
$qT‘· :
m˝≤ ñ+&É≈£L&É<√ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTÔ+~.
eTeT‘· :
N
ne⁄HÍqT! Ä |ü<ë´\T ≈£L&Ü ø£+sƒ¡düú+ #˚j·÷\ì eTq ñbÕ<Ûë´j·TTsê\T #Ó|æŒ+~ ø£<ë!
LA
H˚HÓ’‘˚ nìï ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ #˚düT≈£î+≥÷ edüTÔHêïqT.
düeT‘· : H˚qT ≈£L&Ü #˚düTÔHêïqT. n$ #Ó|æŒ‘˚ e÷ neTà yÓT#·TÃ≈£î+≥T+~ ≈£L&Ü!
TE
$qT‘· : H˚qT |ü<ë´\T u≤>± bÕ&ÉT‘êqì Hê≈£î ãVüQeT‹ ≈£L&Ü e∫Ã+~.

düeT‘· : WqT. ì»y˚T. n+<äTπø á |ü<ë´\T ` yê{Ï >=|üŒ‘·q+ >∑÷]Ã eTq+ ‘Ó\TdüTø√yê*.
n+<ä]ø° #ÓbÕŒ*.
T
ER

1. ô|’ #·s¡Ã˝À bÕ˝§Zqï yêfiËfle¬ses¡T?
2. MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï eT+∫ e÷≥\qT #Ó|üŒ+&ç.
SC
3. eT+∫ e÷≥\T eTq≈£î m+<äT≈£î nedüs¡+?

4. yêfi¯fl #·s¡Ã˝À ñqï bÕsƒ¡+ @<Ó’ ñ+≥T+<äì MTs¡T }Væ≤düTÔHêïs¡T?
HÓ’‹ø£ $\Te\T, Jeq $<ÛëHê\T, eT+∫ q&Ée&ç yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\qT

$<ë´s¡Tú˝À¢ ô|+bı+~+|ü#˚j·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
42 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

á bÕsƒ¡+ X¯‘·ø£ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. X¯‘·ø£+˝À q÷s¡T ˝Ò<ë q÷≥ mì$T~ |ü<ë´\T
kÕ<Ûës¡D+>± ñ+{≤sTT. X¯‘·ø±˝À¢ì |ü<ë´\≈£î |ü<ë´\‘√ ∫es¡q eT≈£î≥+ ñ+≥T+~. Á|ür
|ü<ä´+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq uÛ≤e+‘√ ñ+≥T+~.
Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡+˝À ` düTeTr, <ëX¯s¡B∏, uÛ≤düÿsê, ≈£îe÷sê, y˚eTq, düπs«X¯«s¡, qs¡dæ+Vü≤,
uÛÑs¡Ô èVü≤] X¯‘·ø±\˝Àì |ü<ë´\T ñHêïsTT.
A
AN
G
ø£e⁄\ |ü]#·j·÷\T
N
1) düTeTr X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ` ã<Ó›q : eTìwæ J$‘êìøÏ nedüs¡yÓTÆq nH˚ø£ ˙‘·T\qT,
LA
˝Àø£eéVü‰sê\qT ‘·q |ü<ë´˝À¢ n+~+#ê&ÉT. áj·Tq |ü<ë´\T #ê˝≤ düT\uÛÑ
$<Ûëq+˝À ñ+{≤sTT. ª˙‹XÊg eTTø±Ôe[μ nH˚ eTs√ Á>∑+<∏ä+ ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT.
13e X¯‘êã›+
TE
2) <ëX¯s¡B∏ X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ` ø£+#·s¡¢ >√|üqï : áj·Tq uÛÑÁ<ë#·\+˝Àì lsêeTTì uÛÑ≈£îÔ&ÉT.

sêeT<ëdüT>± ù|s=+~Hê&ÉT. sêeT<ëdüT KeTà+ õ˝≤¢˝Àì H˚\ø=+&É|ü*¢ Á>±eTdüTú&ÉT.
T
lsêeTTDÏí ø°]Ôdü÷Ô nH˚ø£ dü+ø°s¡Ôq\T sêXÊ&ÉT.

ER
17e X¯‘êã›+
3) uÛ≤düÿs¡ X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ` e÷s¡<ä yÓ+ø£j·T´ : áj·TqqT e÷s¡q nì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔs¡T.

SC
Á|ü‹ |ü<´ä +˝À <äècÕº+‘·+ #Ó|Œü ≥+ áj·Tq X¯‘ø· ±ìøÏ ñqï Á|ü‘´˚ ø£‘.· e÷s¡<ä yÓ+ø£jT· ´
sêdæq uÛ≤düÿs¡ X¯‘·ø£+ ‘Ó\T>∑T˝À ª‘=* <äècÕº+‘·μ X¯‘·ø£+>± Á|üdæ~Δì bı+~+~.
17e X¯‘êã›+
4) ≈£îe÷s¡ X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ` |üøÏÿ y˚+ø£≥ n|üŒ\ qs¡dæ+Vü≤ ø£$ : áj·TqH˚ n|üŒ\ qs¡düj·T´
ø£$ nì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔs¡T. ª≈£îe÷Øμ nH˚ eTs√ X¯‘·ø£+ ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT. |æ\¢\qT
ñ<˚›•+∫ áj·Tq sêdæq á ¬s+&ÉT X¯‘·ø±\ |ü<ë´\T #ê˝≤ düT\uÛÑXË’*˝À ñHêïsTT.
19e X¯‘êã›+
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 43

5) y˚eTq X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ` y˚eTq : y˚eT uÛÑ÷bÕ\T&˚ y˚eTq. ø£&É|ü õ˝≤¢ ÁbÕ+‘·+yê&Éì
|ü]XÀ<Ûä≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+. |æ\¢\≈£î düT\Te⁄>± ns¡ú+ nj˚T´ $<Ûëq+˝À |ü<ë´\T
sêXÊ&ÉT. Á|ü»\ uÛ≤wü˝À eT+∫ ñ|üe÷Hê\‘√ #Ó|üŒ&É+ áj·Tq düVü≤» \ø£åD+.
17e X¯‘êã›+
6) düπs«X¯«s¡ X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ` j·T<∏ëyê≈£îÿ\ nqïeTj·T´ : á nqïeTj·T´ •eø£e⁄\˝À
A
ˇø£&ç>± Á|üdæ~Δbı+~Hê&ÉT. áj·Tq düπs«X¯«s¡ X¯‘·ø£+˝À 142 |ü<ë´\T sêXÊ&ÉT.
AN
áj·Tq s¡#·Hê $<Ûëq+ #ê˝≤ düŒwüº+>± nH˚ø£ $wüj·÷\qT ‘Ó*ù|s¡ø£+>± ñ+≥T+~.
13e X¯‘êã›+
G
7) qs¡d+æ Vü≤ X¯‘ø· £ ø£sÔ¡ ` ø±≈£î‘·‡+ú X‚cÕ#·\<ëdüT : áj·TqH˚ X‚w|ü Œü ø£$ nì |æ\TkÕÔsT¡ .
N
áj·Tq <Ûäs¡à|ü⁄] qs¡dæ+Vü≤ kÕ«$T uÛÑ≈£îÔ&ÉT. Ä kÕ«$Tì düTÔ‹dü÷Ô ªqs¡Vü≤]μ, ªqèπødü]μ
nH˚ eTs√ s¬ +&ÉT X¯‘ø· ±\qT ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT. Ms¡T »–‘ê´\ õ˝≤¢ <Ûsä à¡ |ü⁄] Á>±eTyêdæ.
LA
19e X¯‘êã›+
8) düTuÛ≤wæ‘· Á‹X¯‹ nqTyê<ä≈£î\T ` @qT>∑T \ø£ÎD ø£$ : uÛÑs¡Ô èVü≤] nH˚ dü+düÿ è‘· ø£$
TE
ªdüTuÛ≤wæ‘· Á‹X¯‹μ nH˚ Á>∑+<∏ä+ sêkÕs¡T. Bìï ‘Ó\T>∑T˝À ªdüTuÛ≤dæ‘· s¡‘êïe[μ nH˚
ù|s¡T‘√ @qT>∑T \ø£ÎD ø£$ nqTe~+#ê&ÉT. düTuÛ≤wæ‘· Á‹X¯‹ nqTyê<ä≈£î˝À¢ áj·Tq
T
18e X¯‘êã›+ ˇø£s¡T. Ms¡T ô|<ë›|ü⁄s¡+ dü+kÕúq+˝Àì ô|<ë›&É Á>±eTyêdæ.

ER
SC
☞ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T |ü<ë´\qT #·~y˚ $<ÛëHêìï ÁX¯<äΔ>± >∑eTì+#·+&ç. MTs¡÷ #·<äTe+&ç.
☞ ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT ñbÕ<Ûë´j·TT\qT
44 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

I
✿ q&ÉTe≈£îMT ‘Ós¡Ty=ø£ÿ≥
>∑T&ÉTe≈£îMT X¯Á‘·Tì+≥, >∑÷]$T‘√&ÉHé
eTT&ÉTe≈£îMT |üs¡<ÛäqeTT\
qT&ÉTe≈£îMT jÓTTs¡T\ eTqdüT H=e«>∑ düTeTr! 1
A
✿ H√∫q ‘·*¢<ä+Á&çøÏ <äq÷uÛÑe⁄&=ø£ÿ&Ó #ê\T y˚T{Ï #˚
AN
p#·ì yê"&ÉT y˚i=ø£&ÉT C≤∫q ˝Ò<äqøÏ#·TÃyê"&ÉT H√
sê"∫ ì»+ãø±ì |ü\Tø±&Éìyê"&ÉT s¡D+ãT˝Àq y˚THé
<ë#·ìyê"&ÉT uÛÑÁ<ä–] <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ! 2
G
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
N
1. ª|üs¡<ÛäqeTT\qT eTT&ÉTe≈£îμ n+fÒ MTπø$T ns¡úyÓTÆ+~?
LA
2. ª#˚sTT #ê#·ìyê&ÉTμ n+fÒ m˝≤ ñ+{≤&ÉT nì MTs¡T
uÛ≤$düTÔHêïs¡T?
TE
II
T
✿ dæ]>∑\yêì¬øjÓT´&É\ CÒdæq y˚T\~ ìwüŒ\+ã>∑Hé

ER
HÓiÏ>∑T]>±<äT ù|<ä\≈£î H˚s¡TŒq CÒdæq dü‘·Œ¤\+ã>∑THé

ei|ü⁄q e∫Ã y˚T|òüTT&=ø£ es¡¸eTTyê&çq #˚\MT<ä≥Hé
≈£î]dæq >±ø£ j·T+ãT<ÛäT\ >∑Ts¡«>∑H˚$T |òü\+ãT uÛ≤düÿsê! 3
SC
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. dü‘Œ· \¤ + ø±e&É+ n+fÒ @$T{Ï?
2. Ä#ês¡T´&çì m~]+#·ø£b˛e&É+
n+fÒ MTπseTqT≈£î+≥THêïs¡T?
✿ Ä#ês¡T´q ¬ø~]+|ü≈£î
ÁuÀ∫q <=s¡ ì+<ä ùdj·TuÀ≈£îeTT, ø±sê´
˝À#·qeTT ˝§+{Ï CÒj·T≈£î
e÷#ês¡eTT $&ÉTeuÀ≈£î eTj·T´≈£îe÷sê! 4
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 45
III
✿ n\TŒ&Ó|ü⁄&ÉT |ü\T≈£î Hê&É+ãs¡eTT>±qT
dü»®qT+&ÉT ã\T≈£î #·\¢>±qT
ø£+#·TÁyÓ÷>∑Tq≥T¢ ø£qø£+ãT ÁyÓ÷>∑THê?
$X¯«<ë_ÛsêeT! $qTs¡y˚eT! 5
A
✿ dü‘·´+ u…|ü&ÉT ‘·|üŒ"&˚ìj·TT, <äTsê#ês¡T+&ÉT >±"&˚ì, j·TÚ
AN
∫‘·´+ #˚eTi"&˚ì, <äTs¡®qT\ >√wæ˜+ u§+<ä"&˚ uÛÑø£Ô kÕ+
>∑‘·´+ u≤<ä≥" u≤j·T"&˚ì eT<äqÁ>∑düTÔ+&ÉT >±"&˚ì ˙
uÛÑè‘·T´+&Ü‘·"&ÉT eT÷"&ÉT ˝Àø£eTT\˝À" ã÷E´+&ÉT düπs«X¯«sê! 6
G
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
N 1. dü»®qT+&ÉT n+fÒ mes¡T?
LA
2. ª<äTs¡®qT\ >√wæ˜μøÏ <ä÷s¡+>±
ñ+&É&É+e\¢ Á|üjÓ÷»Hê˝Ò$?
IV
TE
‘·*¢>∑s¡“¤eTT qT+&ç <ÛäqeTT ‘˚&Óe«&ÉT

yÓ[flb˛sTTqHê&ÉT yÓ+≥sê<äT
T
\øå±~Ûø±¬s’q \eDeTqïyÓTø±ì
yÓTs¡T>∑T ã+>±s¡+ãT Á$T+>∑uÀ&ÉT
ER
$‘·Ôe÷s¡®qCÒdæ $i¿M>∑Tf…ø±ì
≈£L&Éu…{Ïºq kıeTTà ≈£î&ÉTeuÀ&ÉT Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
SC
bı+<äT>±eTs¡T¬>’q uÛÑ÷$T˝À|ü\u…{Ïº 1. $i¿M>∑≥+ n+fÒ MT≈£î

<ëq<Ûäs¡àeTT˝Òø£ <ë∫ <ë∫ @$T ns¡úyÓTÆ+~?
‘·T<ä≈£î <=+>∑\øÏ‘·TÔs√ <=s¡\øöH= 2. ‘˚ H Ó { ° > ∑ \ ‘√ b˛\Ã&É +
‘˚HÓ E+{°>∑*j·Týê ‘Ós¡Tes¡T\≈£î dü¬s’q<˚Hê? m+<äT≈£î?
uÛÑ÷wüD $ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄s¡ìyêdü!
<äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡! 7
✿ $<ä´#˚ uÛÑ÷wæ‘·T+&ÉsTT yÓ\j·TT#·Tqï
<=&É] e]®+|üq>∑TEMT<äTs¡®qT+&ÉT
#ês¡Te÷DÏø£úÛÑ÷wæ‘· X¯düÔeTdüÔ
ø£+ãT>∑\ |üqï>∑eTT uÛÑj·T+ø£s¡eTT>±<Ó! 8
46 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

‘ê‘·Œsê´\T
1) z #·ø£ÿì ãT~Δ>∑\yê&Ü! <ë]˝À ˇ+≥]>± q&ÉTe≈£î. ˙ X¯Á‘·Te⁄ Ç+{À¢ uÛÀ»q+ #˚j·T≈£î. ùdïVü≤+>±
ñ+≥÷ Ç‘·s¡T\ <ÛäHêìï MT kı+‘·+ #˚düTø√≈£î. Ç‘·s¡T\ eTqdüT H=|æŒ+#˚ s¡ø£+>± e÷{≤¢&É≈£î.
2) ø£sT¡ D nH˚ düeTTÁ<äyT˚ ì~Û>± ø£*–qyê&Ü! uÛÁÑ <ë#·\+˝À ìyêdü+ ñqïyê&Ü! <äXs¯ <¡ ä∏ eTVü‰sêE ≈£îe÷s¡T&Ü!
lsêe÷! ‘·*¢‘·+Á&ÉT\≈£î >=|üŒyê&Éj˚T´ ˇø£ ø=&ÉT≈£î ñHêï eT+∫<˚. n‘·&Ó˝≤ ñ+&Ü\+fÒ me] <ä>∑Zs¡
#˚sTT #ê|ü⁄‘·÷ Áã‘·Tø£≈£L&É<äT. |ü~eT+~øÏ <ëq+ #˚ùd dæú‹˝À ñ+&Ü*. nã<ëΔ\T Ä&É≈£L&É<äT. j·TT<äΔ+˝À
A
yÓqTï #·÷|ü≈£L&É<äT. Ç˝≤+{Ï ø=&ÉTπø >=|üŒyê&ÉT.
AN
3) z dü÷s¡úÛÑ>∑yêqT&Ü! &ÉãT“ / dü+|ü<ä ñqïyê&çøÏ y˚T\T #˚ùdÔ n~ Á|üjÓ÷»Hêìï ø£*–+#·<äT. eè<∏ë
nsTTqfÒ¢. n<˚ y˚T\T ù|<ä\≈£î #˚ùdÔ #·ø£ÿì Á|üjÓ÷»Hêìï ø£*–düTÔ+~. eè<∏ëø±<äT. m˝≤>∑+fÒ ` ˙{Ï‘√
G
ì+&ÉT≈£îqï y˚T|òTü eTT yê&çb˛‘·Tqï / m+&çb˛‘·Tqï |ü+≥ bı˝≤\ô|’ es¡¸+ ≈£î]|æ+#ê*. n~ Á|üj÷Ó »qø£s+¡ .
N
n+‘˚ø±ì Ä y˚T|òTü eTT ‘·q esê¸ìï düeTTÁ<ä+ô|’ ≈£î]|æ+∫q Á|üj÷Ó »q+ ˝Ò<Tä ø£<ë! n~ eè<∏ë nsTTb˛‘·T+~.
LA
4) ≈£îe÷sê! ñbÕ<Ûë´j·TT&çì m~]+#·≈£î. ˙≈£î s¡ø£åD>± ñqï e´øÏÔì ì+~+#·≈£î. @<Ó’Hê |üì#˚düTÔqï|ü&ÉT ˙
ˇø£ÿì Ä˝À#·q‘√ e÷Á‘·y˚T #˚j·T≈£î. MT Ç+{À¢ Ä#·]+#˚ Ä#êsêìï m|ü&ÉT $&ÉTe≈£î+&Ü ñ+&ÉTeTT.
TE
5) $X¯«<ä, n_ÛsêeTT\qT nqTdü]+#˚ z y˚e÷! n\ŒãT~Δ‘√ ñ+&˚yê&ÉT (˝Òì / #˚jT· ì $wüj÷· \qT m≈£îÿe#˚d)æ
Ä&É+ãs¡+>± #ÓbÕÔ&ÉT. eT+∫ ãT~Δø£\yê&ç e÷≥\T n+<ä]øÏ q#˚Ã≥T¢ ñ+{≤sTT. n\ŒãT~Δyêì e÷≥\T
ø£+#·T X¯ã›+˝≤ Çã“+~ô|fÒº˝≤ ñ+{≤sTT. eT+∫yêì e÷≥\T ã+>±s¡|ü⁄ X¯ã›+˝≤ @ Çã“+~ ô|≥º≈£î+&˚
T
$<Ûä+>± ñ+{≤sTT.
ER
6) z <Ó’ee÷! m|ü&ÉT dü‘·´+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü ñ+&˚yê&É÷, #Ó&ÉT Ä#êsê\qT bÕ{Ï+#·ìyê&É÷, W∫‘ê´ìï

eTs¡∫b˛ìyê&É÷, #Ó&ÉT dü+>∑‘·T\ e÷s¡Z+˝À ñ+&Éìyê&É÷, uÛÑ≈£îÔ\ kÕ+>∑‘ê´ìï m|ü&É÷ $&ÉTeìyê&É÷,
SC
ø√]ø£\≈£î ˝ÀqTø±ìyê&É÷, Ç{≤¢+{Ï e´≈£îÔ˝Ò ˙ ùde≈£î\T ne⁄‘ês¡T. n˝≤ ˙ ùde≈£î&Ó’q yê&˚ $X¯«+˝À
|üPõ+#·ã&ÉT‘ê&ÉT. (>ös¡e˙j·TT&ÉT ne⁄‘ê&ÉT).
7) ÄuÛsÑ D¡ ≤\#˚ Á|üø±•+#˚yê&Ü! <äTwüß\º qT #·+ù|yê&Ü! bÕ|üeTT\qT <ä÷s¡+#˚ùdyê&Ü! l <Ûsä à¡ |ü⁄]ì ìyêdü+>±
ø£*–qyê&Ü! qs¡dæ+Vü‰!
neTà ø£&ÉT|ü⁄ qT+&ç |ü⁄&ÉT‘·Tqï qs¡T&ÉT ‘·q yÓ+≥ @ <ÛäHêìï ‘Ó#·TÃø√&ÉT. |ü⁄{≤ºø£ ‘êqT dü+bÕ~+∫q
<ÛäHêìï ‘êqT #·ìb˛j˚T≥|ü&ÉT yÓ+≥ rdüT≈£îb˛˝Ò&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 47

\ø£å\T dü+bÕ~+∫qyê&Ó’Hê ‘êqT ‹H˚~ nqïeTT, ñ|ü‘√ ≈£L&çq |ü<ësêú˝Ò. n+‘˚ø±ì ã+>±s¡+
‹q˝Ò&ÉTø£<ë!
&ÉãT“ dü+bÕ~+∫ H˚qT dü+bÕ~+#êqT nì #Ó|ü ø√e≥y˚T ø±˙ ‘êqT dü+bÕ~+∫q <ÛHä êìï ‹q˝Ò&TÉ ø£<ë!
eTìwæ ‘êqT dü+bÕ~+∫q <ÛäHêìï <ëq+ Çe«&ÉT. <Ûäs¡à+ #˚j·T&ÉT. Ä <ÛäHêìï uÛÑ÷$T˝À <ë∫ô|&ÜÔ&ÉT.
n˝≤ <ë∫q <ÛHä êìï <=+>∑\bÕ˝À, sêE\bÕ˝À #˚kÕÔ&TÉ . m˝≤>∑+fÒ ‘˚H{Ó >° \∑ T ‘êeTT ø£w|ºü &ü ç dü+bÕ~+∫
‘Ó∫Ã ‘˚HÓ ‘·Tf…º˝À <ë∫ <ë∫ ∫es¡≈£î u≤≥kÕ] bÕ\T#˚kÕÔsTT. n+‘˚ø±ì n$ Ä ‘˚HÓqT ‘ê>∑e⁄ø£<ë! ˝À_Û
A
≈£L&Ü &ÉãT“ $wüj·T+˝À n+‘˚ø£<ë!
AN
8) >=|üŒ>± #·<äTe⁄ø=ì Á|üø±•+#˚yê&Ó’Hê yê&ÉT #Ó&É¶yê&Ó’‘˚ yêìøÏ <ä÷s¡+>±H˚ ñ+&Ü*.m˝≤>∑+fÒ ø±≥Ty˚ùd
bÕeTT ‘·\ô|’ n+<äyÓTÆq s¡‘·ï+ ñ+<äì Ä s¡‘êïìï rdüTø√e{≤ìøÏ bÕeTT <ä>∑Zs¡≈£î yÓfi¯fl˝ÒeTT ø£<ë! n˝≤π>
G
$<ëé+‘·T&Ó’q <äTs¡®qT&çøÏ <ä÷s¡+>± ñ+&Ü*.
N
LA
TE
Ç$ #˚j·T+&ç
T
ER
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
1) ªªX¯‘·ø£ |ü<ë´\qT Á|ür ˇø£ÿs¡÷ H˚s¡TÃø√yê*! yê{Ïì Ä#·]+#ê*μμ m+<äT≈£î? düeT]ú+#·+&ç.
SC
2) á bÕsƒ¡+˝Àì Á|ür |ü<ë´ìï ø£+sƒ¡düú+ #˚j·T+&ç. yê{Ï ‘ê‘·Œsê´\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.

Ä) øÏ+~ |ü<ë´ìï dü]#˚dæ sêj·T+&ç.
˝À#·qeTT ˝§+{Ï CÒj·T≈£î
Ä#ês¡T´q ¬ø~]+|ü≈£î
e÷ #ês¡eTT $&ÉTeuÀ≈£îeTj·T´ ≈£îe÷sê!
ÁuÀ∫q <=s¡ ì+<äùdj·TuÀ≈£îeTT, ø±sê´!
48 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

Ç) øÏ+~ >∑<ë´ìï #·<äTe+&ç. 5 Á|üX¯ï\qT sêj·T+&ç.
X¯Øs¡+ Äs√>∑´+>± ñ+&Ü*. n|ü&ÉT eTqdüT Äs√>∑´+>± ñ+≥T+~. X¯Øs¡+, eTqdüT ¬s+&É÷
Äs√>∑´+>± ñ+fÒH˚ eTq+ ñ˝≤¢d+ü >± / ÄVü‰<¢ +ä >± ñ+{≤+. nìï s¡ø±\ eT+∫ |üqT\T #˚jT· >∑\T>∑T‘ê+.
nH˚ø£ $»j·÷\qT kÕ~ÛkÕÔ+. >=|üŒ ø°]ìÔ bı+<ä>\∑ T>∑T‘ê+. Ç<ä+‘ê »s¡>±\+fÒ dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ , Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ
ÄVü‰sêìï rdüTø√yê*. nB eTq Ç+{Ï ÄVü‰s¡yÓTÆ‘˚ eTØ eT+∫~. Ä ÄVü‰s¡y˚T eTq≈£î Äs√>±´ìï
ÇdüTÔ+~. X¯øÏÔì ô|+#·T‘·T+~. n+<äTπø eTq ô|<ä›\T ªÄs√>∑ý˚T eTVü‰uÛ≤>∑´+μ nì #Ó|æŒHês¡T.
A
1)
AN
2)
3)
G
4)
5)
N
LA
á) øÏ+~ |ü<ë´ìï #·<äTe+&ç.
TE
m|ü&ÉT ‘·|ü\T yÓ<ä¬ø&ÉT

q|üs¡Twüßì >=\«>∑÷&É<ä~ jÓT≥¢qïHé
düs¡Œ+ãT |ü&É>∑˙&ÉqT
T
>∑|üŒedæ+∫q $<Ûä+ãT >∑<äsê düTeTr! ` ã<Ó›q

ER
ô|’ |ü<ä´+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ª‘·|üμ ªˇ|üμ \qT >∑T]Ô+#·+&ç.

SC
1) ‘·|ü\T yÓ<ä¬ø&ÉT |ü⁄s¡Twüß&çì ø=\«≈£L&É<äT. ( )
2) ‘·|ü\T yÓ<ä¬ø&ç yê&çì bÕeTT‘√ b˛˝≤Ãs¡T. ( )
3) ª>∑|üŒμ n+fÒ ø£|üø√e≥+ nì ns¡ú+. ( )
4) ªñqïμ nH˚ ns¡ú+ e#˚Ã |ü<ä+ ªedæ+∫qμ. ( )
5) ‘·|ü\T yÓ<äπøyêì <ä>∑Zs¡ ñ+fÒ bÕeTT |ü&É>∑˙&Éq ñqï≥T¢ ø±<äT. ( )
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 49

d”«j·Ts¡#·q
1) ª˙ ˇø£ÿì Ä˝À#·q‘√H˚ |üì#˚j·T≈£îμ nì m+<äT≈£î n+{≤s√ $e]+#·+&ç.
2) bÕsƒ¡+˝Àqì |ü<ä´+˝À ø£+#·T, ã+>±s¡+ nH˚ yê{Ï Á|üdüøÏÔ m+<äT≈£î e∫Ã+<√ ‘Ó\T|ü+&ç.
3) dü+‘êq+ m˝≤ ñ+&Ü*?
A
4) düπs«X¯«s¡ X¯‘·ø£ ø£s¡ÔqT >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
AN
1) bÕsƒ¡+˝Àì X¯‘·ø£ |ü<ë´\ Ä<Ûës¡+>± eTq+ n\es¡TÃø√yê*‡q eT+∫ >∑TD>∑D≤\qT $e]+#·+&ç.
G
n) øÏ+~ n+XÊìï >∑T]+∫ sêj·T+&ç. N
1) @<Ó’Hê ˇø£ |ü<ä´+ Ä<Ûës¡+>± ˇø£ ø£<∏äqT sêj·T+&ç.
LA
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
TE
|ü<Cä ≤\+
1) y˚T{Ï :
T
2) yê&çq :
ER
3) $‘·eÔ TT :
4) #ês¡T :
SC
Ä) øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï˝Àì |üsê´j·T |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ Ç∫Ãq U≤∞\˝À sêj·T+&ç.
(|ü<ä |ü{Ïºø£qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø√+&ç)
≈£L]$T, düeTs¡+, ùdïVæ≤‘·+, |üdæ&ç, ‘·*¢, j·TT<äΔ+, bÕeTT, |üqï>∑+,
ã+>±s¡+, »qì, $TÁ‘·T‘·«+, s¡D+, neTà, düs¡Œ+, |ü⁄‘·Ô&ç
1)
2)
3)
4)
5)
50 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
Ç) øÏ+~ |ü<ë\≈£î HêHêsêú\qT sêj·T+&ç.
1) |üjT· eTT R
2) es¡¸eTT R
3) uÛÑe⁄&ÉT R
á) øÏ+~ e⁄´‘·Œ‘·TÔ\≈£î |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
1) <äX¯s¡<∏äTì ≈£îe÷s¡T&ÉT R
A
2) Ä#·]+∫ #·÷|æ+#˚yê&ÉT R
AN
3) qs¡, dæ+Vü≤ s¡÷|üeTT\qT ø£*–qyê&ÉT R
ñ) ‘·+uÀ\ Ä≥
♦ bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\˝Àì @yÓ’Hê 20 |ü<ë\qT øÏ+~ >∑fi¯fl˝À sêdüTø√+&ç. ñ<ë : <ÛäqeTT
G
N
LA
TE
♦
T
Ç|ü&ÉT MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT |ü<ë´\˝Àì |ü<ë\qT #Ó|ü⁄‘ê&ÉT.

♦
ER
yê{Ïì C≤Á>∑‘·Ô>± $Hê*. MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT #Ó|æŒq |ü<ä+ MTs¡T sêdüT≈£îqï >∑fi¯fl˝À ñ+fÒ yê{ÏøÏ
ª 3 μ ô|≥Tºø√+&ç.
♦ Ç˝≤ ª 3 μ ô|≥Tº≈£î+≥Tqï|ü&ÉT me]$ yÓTT‘·Ô+ 20 |ü<ë\T |üPs¡ÔsTT‘˚ yês¡T ¬>*∫q≥T¢.
SC
n) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
1) ‘·*¢ G ‘·+Á&ç R
2) y˚T\T G n~ R
3) ø±s¡´ G Ä˝À#·q R
4) uÛÑ÷$THé G @ G }]˝À R
5) ‘˚&ÉT G me«&ÉT R
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 51

Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêj·T+&ç.
1) \øå±~Ûø±] R G
2) eTiT¬>q’ R G
3) $X¯«<ë_ÛsêeT R G
4) ì+<äùdj·T≈£î R G
5) y˚i=ø£&TÉ R G
A
Ç) øÏ+~ düe÷dü |ü<ë˝À¢ì ~«>∑T düe÷dü |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ Ä øÏ+<ä Ç∫Ãq eè‘·Ô+˝À sêj·T+&ç.
AN
\ø£ås¡÷bÕj·T\T ‘·*¢>∑s¡“¤eTT ◊<˚fi¯ófl <ëq<Ûäsêà\T
|ü~y˚T|òü÷\T uÛÑÁ<ä–] Hê\T>∑T düeTTÁ<ë\T wüÁ&ÉT#·T\T
G
2 1
N
LA
~«>∑T
düe÷dü+ 5
TE
4
T
ER

➦ MT bÕsƒê´+XÊ˝À¢ì X¯‘·ø£ ø£e⁄\T, X¯‘·ø£ |ü<ë´\T ø±≈£î+&Ü @yÓ’Hê ◊<äT X¯‘·ø±\ ù|s¡¢qT,
SC
yê{Ï eT≈£î{≤\qT, Ä X¯‘·ø£ ø£e⁄\ ù|s¡¢qT |ü{Ïºø£ s¡÷|ü+˝À sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
ªªyê>∑÷“¤wüDyéT uÛÑ÷wüDyéTμμ
dü÷øÏÔ eT+∫ e÷≥ nH˚ ÄuÛÑs¡Dy˚T
eTìwæøÏ ndü˝…’q ÄuÛÑs¡D+.
` uÛÑs¡Ô èVü≤]
52 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

dü÷Œ¤]Ô Á|ü<ë‘· n]¬> sêeTkÕ«$T
düe÷»+˝À n≥º&ÉT>∑Tq |ü&ç ñqï |”&ç‘·, ‘ê&ç‘·, ìeTï C≤‘·T\ Á|ü»\ düeTT<äΔs¡D¬ø’
ø£+ø£D+ ≈£≥Tºø=ì yê]˝À #Ó‘’ q· ´+ ø£*–+#·{≤ìøÏ n¨sêÁ‘·T\T ø£èwæ #˚dqæ Bq»H√<ëΔs≈¡ î£ &ÉT,
>=|üŒ dü+|òüT dü+düÿs¡Ô, <˚X¯uÛÑ≈£îÔ&ÉT n]¬> sêeTkÕ«$T. ÄHê&ÉT ìC≤+ ìs¡+≈£îX¯ |ü]bÕ\q˝À
A
Á|ü»\≈£î @ $wüjT· +˝Àq÷ ùd«#·Ã˝¤ <Ò Tä . Çø£ Ä s√E\˝À yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \ Á|ü»\ |ü]dæ‹ú
eT]+‘· <äTs¡“¤s¡+>± ñ+&˚~. Væ≤+<ä÷ düe÷»+˝À n+≥sêìyês¡T>± nD– ñqï M]MT<ä
AN
|ü\T≈£îã&ç>∑\ esêZ\yês¡T, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\T <Ís¡®Hê´\T, <ÍcÕº´\T #˚j·T&Éy˚T>±ø£, nH˚ø£ Á>±e÷\˝À yê]‘√
yÓ{Ïº#êøÏØ #˚sTT+#·Tø√e&É+ ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·T+&˚~. nC≤„q+˝À, ø£s¡T&ÉT>∑{Ïºq eT÷&ÛÜ#êsê\ #·Á≥+˝À ∫≈£îÿø=ì
q*–b˛‘·Tqï |”&ç‘· Á|üC≤˙ø±ìøÏ ÄXÊCÀ´‹ì #·÷|æ+∫q Á|üeTTK Vü≤]»q Hêj·T≈£î\T ôV’≤<äsêu≤<äT dü+kÕúq+˝À
ÄHê&ÉT eTT>∑TsZ T¡ Hêïs¡T. yê]˝À ˇø£sT¡ n]¬> sêeTkÕ«$T, s¬ +&√yês¡T uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à, eT÷&√ e´øÏÔ _.mdt.yÓ+ø£Á{≤e⁄.
G
sêeTkÕ«$T 1895 ˝À, dæøÏ+Á<ëu≤<äT˝Àì ˇø£ ìs¡Tù|<ä Vü≤]»q ≈£î≥T+ã+˝À »ìà+#ê&ÉT. ø=~›bÕ{Ï
N
$<ëúÛ≤´dü+ ‘·sT¡ yê‘·, s¬ ˝’ «Ò Ä&ç{Ÿ Ä|òd” Tü ˝À Ä|òd” Tü u≤sTT>± J$‘êìï ÁbÕs¡+_Û+∫ |ü\Ts¡ø±\ ñ<√´>±\T #˚XÊ&ÉT.
Äj·Tq≈£î ∫qï‘·q+ qT+&ç Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·q n~Ûø£+. 1912˝À uÛÑ÷e÷q+<ä l eT+<ä|ü*¢ Vü≤qTeT+‘·sê»
LA
jÓ÷^X¯«s¡T\ Á|üu≤Û yêìøÏ˝ÀHÓ’ yê] •wüß´&ÓH’ ê&ÉT. ÄHê{Ï qT+N dü+|üPs¡+í >± XÊø±Vü‰]jÓTÆ >∑Ts¡Te⁄ n&ÉT>∑TC≤&É\˝À
düe÷» ø£fi≤´D≤ìøÏ ø£èwæ #˚j·THês¡+_Û+#ê&ÉT. >∑Ts¡Te⁄ ÄodüT‡\‘√ ªdüT˙‘· u≤\ düe÷»+μ ù|]≥ ˇø£ dü+düúqT
HÓ\ø=*Œ, dæøÏ+Á<ëu≤<äT, ≈£îeTà]>∑÷&Ü yÓTT<ä˝…’q ãd”Ô\˝À dü+|òüT dü+düÿs¡D≈£î |üPqTø=Hêï&ÉT. á düe÷»+ eTTK´
TE
ñ<˚›XÊ´\˝À : Á|ü»\˝À u≤>± yê´|æ+∫ ñqï Á‘ê>∑T&ÉT <äTs¡uÛ≤´kÕìï e÷ìŒ+#·&É+, ìs¡ø£åsêdü´‘ê ìs¡÷à\q≈£î ø£èwæ
#˚jT· &É+, Vü≤]»qT\˝À ñqï ñ|ü‘>Ó \∑ T e÷\, e÷~>∑, e÷\ <ëdü] yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì ‘=\–+∫ yê]˝À düyTÓ øÆ ´£ ‘·qT
ô|+bı+~+#·&+É , eT÷&ÛÜ#êsê\qT, eT÷&ÛÉ $XÊ«kÕ\qT, m≈£îÿe ‘·≈î£ ÿe\H˚ uÛ≤yê\qT b˛>=≥º{≤ìøÏ ø£èwæ#j ˚ T· &É+,
kÕ+|òæTø£ Hê´j·÷ìï kÕ~Û+#·&É+, »+‘·Tã*ì ìùw~Û+#·&É+ eTTKýÓTÆq$. sêeTkÕ«$T Vü≤]»qT\˝ÀqT, Ç‘·s¡
T
yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \yê]˝Àq÷ á ñ<˚X› Ê\qT u≤>± Á|ü#ês¡+ #˚d,æ ø=~›s√E\˝ÀH˚ dæø+Ï Á<ëu≤<äT˝À nìï esêZ\
yê] eTqïq\qT bı+<ë&ÉT.
ER
sêeTkÕ«$T ìC≤+ sêh Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ˝À ø±s¡és¡Z düuÛÑT´&ÉT>±, Ä*+&çj·÷ ø±+Á¬>düT ø£$T{° düuÛÑT´&ÉT>±,
ìC≤+ sêh Ä+Á<Ûäsêh ø±+Á¬>düT ø£$T{° ø±s¡és¡Z+˝Àq÷ #ê˝≤ ø±\+ düuÛÑT´&ÉT>± ñHêï&ÉT. 1950`1952˝À
Ä+Á<Ûä sêh ø±+Á¬>düT ø£$T{° dü+j·TTø£Ô ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚XÊ&ÉT. dæøÏ+Á<ëu≤<äT eTTìdæ|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüHé düuÛÑT´&ÉT>±,
SC
ôV’≤<äsêu≤<äT õ˝≤¢ uÀs¡T¶ düuÛÑT´&ÉT>±q÷ m+‘√ ùde#˚XÊ&ÉT. b˛©düT #·s¡´ ‘·s¡Tyê‘· πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ uÛ≤s¡‘·
bÕs¡y¢ TÓ +≥T≈£î ôV≤’ <äsêu≤<äT dü+kÕúq+ qT+∫ Hê$TH˚{Ÿ #˚dqæ bÕs¡y¢ TÓ +≥T düuTÑÛ ´\˝À sêeTkÕ«$T ˇø£&TÉ . 1952˝À
»]–q kÕ<Ûës¡D mìïø£\˝À $ø±sêu≤<äT ~«düuÛÑ´ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+∫ »]–q mìïø£\˝À &Üˆˆ #ÓHêï¬s&ç¶>±]‘√
bÕ≥T>± ôV’≤<äsêu≤<äT sêh XÊdüqdüuÛÑ≈£î mìï¬ø’Hê&ÉT. &Üˆˆ ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ eT+Á‹es¡Z+˝À 1954 qT+∫
1956 es¡≈£î ñ|üeT+Á‹>± |üì#˚XÊ&ÉT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ne‘·s¡D ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü XÊdüqdüuÛÑ≈£î mìï¬ø’, ø=+‘·ø±\+
ø±düT ÁãVü‰àq+<ä¬s&ç¶ eT+Á‹es¡Z+˝À ñ|üeT+Á‹>± ñ+&ç ùde #˚XÊ&ÉT. ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹ <˚ekÕúq+ uÀs¡T¶
düuÛÑT´&ÉT>± ìj·TT≈£îÔ&Ó’ ø=+‘·ø±\+ |üì#˚XÊ&ÉT.
Á|üd<æ Δä >±+<Ûj
˚ T· yê~, ìsê&É+ãs¡T&ÉT, ìkÕ«s¡ú ùdyê|üsêj·TDT&ÉT ‘êqT $X¯«dæ+∫q dæ<ëΔ+‘ê\qT, $XÊ«kÕ\qT,
∫‘·ÔX¯ó~Δ‘√ Ä#·]+∫q dæús¡∫‘·TÔ&ÉT, ‘ê&ç‘· |”&ç‘· »qHêj·T≈£î&ÉT n]¬> sêeTkÕ«$T. Ä<äsêÙ\ $wüj·T+˝À Äj·Tq
mqï&É÷ sêJ|ü&É˝Ò<äT. 1973 »qe] 26e ‘˚Bq sêeTkÕ«$T eTs¡DÏ+#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·|ü⁄
Vü≤]»H√<äéT+˝Àq÷, ÁXÊ$Tø£ »Hêe[ $yÓ÷#·H√<äéT #·]Á‘·˝Àq÷ sêeTkÕ«$TøÏ >∑\ kÕúq+ eT¨qï‘·yÓTÆq~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 53

6 ‘Ó\T>∑T eTVæ≤fi¯
` Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r <˚$
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

Ä&É|æ\¢+fÒ nqTsê>∑ B|æø£
A
AN
n+<Ûäø±s¡+˝À yÓ\T>∑T\ C≤_*
Ä&É|æ\¢+fÒ @&É&ÉT>∑T\ Vü≤]$\T¢
G
‘·*¢>± #Ó*¢>± Ç˝≤¢\T>±
N
@&ÉT>∑&É>± mH√ï Áù|eT\T |ü+#·T‘·T+~
LA
nìï s¡+>∑T\≈£î eT÷\yÓTÆq
‘Ó\¢<äq+ eTqdüT‡˝À ì+|ü⁄‘·T+~.
TE

T
1. ô|’ π>j·T+˝À me] >∑T]+∫ ñ+~?

ER
2. Ä&É|æ\¢qT y˚{Ï‘√ b˛˝≤Ãs¡T?

3. n+<Ûäø±s¡+˝À yÓ\T>∑T\ C≤_* nì me] >∑T]+∫ nHêïs¡T? m+<äT≈£î?
SC
‘Ó\T>∑Tyê] dü+düÿ è‹ dü+Á|ü<ëj·÷\qT ø±bÕ&É≥+˝À Åd\Ô” T

eTTK´bÕÁ‘· eVæ≤düTÔHêïs¡T nì ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ á bÕsƒ¡+ jÓTTø£ÿ
eTTK´ ñ<˚›X¯+.
54 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

á bÕsƒ¡+ ªyê´dü+μ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. $e]+∫ #Ó|üŒã&˚~ ˝Ò<ë sêj·Tã&˚~
yê´dü+. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡úÛ≤>∑+ Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$ s¡∫+∫q ‘Ó\T>∑TyêDÏ ` Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T
eTVü‰düuÛÑ\ dü+∫ø£`1975 ˝Àì~.
A
AN
s¡#·sTTÁ‹ |ü]#·j·T+
G
Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$ kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ |üPs¡«y˚T düè»Hê‘·àø£‘· s¡+>∑+˝ÀøÏ
N
n&ÉT>∑Tô|{Ïºq Á|üdæ<äΔ s¡#·sTTÁ‹. áyÓT e+<ä˝≤~ ø£<∏ä\T, ø=ìï qe\\T, πs&çjÓ÷
LA
Hê{Ïø£\T, nH˚ø£ yê´kÕ\qT s¡∫+∫q ãVüQeTTK Á|üC≤„e+‘·Tsê\T. 1982˝À áyÓT
15`06`1918 s¡∫+∫q ªdü«s¡í ø£eT˝≤\Tμ ø£<∏ë dü+|ü⁄{ÏøÏ πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyêsY¶ e∫Ã+~.
TE
31`07`1998 sêh kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+, düTo˝≤ Hêsêj·TD¬s&ç¶ |ü⁄s¡kÕÿsêìï ≈£L&Ü bı+~+~.
ª‘·T\d” <äfi≤\Tμ, ªsê»Vü≤+düμ áyÓT ø£<∏ë dü+|ü⁄{≤\T.

T
ER
SC
☞ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T #Óù|Œ bÕsƒ+¡ ÁX¯<>Δä ± $q+&ç. (u§eTà <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· \qT bÕsƒ+¡ ‘√
b˛\TÃø√+&ç).
☞ bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 55

I
C≤‹ dü+düÿ è‹˙ Hê>∑]ø£‘·q÷ Á|ü»\ y˚wüuÛ≤wü\qT ã{°º Ä#ês¡eéVü‰sê\qT ã{°º >∑T]Ô+#·e#·TÃ.
yêøÏ{À¢ eTT>∑÷,Z >∑&|É \ü ≈£î |üdTü |ü⁄ ≈£î+≈£îeT\‘√ u§≥÷¢, e÷$T&Ü≈£î ã+‹|üP\‘√ >∑Te÷à\≈£î ‘√s¡D≤\÷
ø£qã&ç‘˚ Ä Ç\T¢ |ü<Vä ‰ü s¡D≤\ ‘Ó\T>∑Tyê] Ç\¢ì @ $<˚oj·TT&ÓH’ ê #Ó|Œü >∑\T>∑T‘ê&ÉT. Ä<ÛTä ìø£ Hê>∑]ø£‘˝· À
eTTì– ‘˚\T‘·THêï, <˚XÊ+‘·se¡ TT˝À ñHêï ‘·eT dü+düÿ è‹˙ Hê>∑]ø£‘q· ÷ kÕe÷q´+>± mes¡÷ $düà]+#·sT¡ .
n+<äT˝À Åd”Ô\T @e÷Á‘·eTT $düà]+#·˝Òs¡T.
A
eTq C≤‹ dü+düÿ è‹˙ Hê>∑]ø£‘·q÷ m≥Te+{Ï $|ü‘·ÿs¡eTsTTq |ü]dæú‘·T\˝À ≈£L&Ü ø±bÕ&ç+~
AN
mes√ø±<äT ` eTq Åd”Ô\T. yês¡T |üs¡+|üsê>∑‘·yÓTÆq dü<ë#êsê\q÷ nqTÁX¯ó‘·+>± edüTÔqï n\yê≥¢q÷
|ü≥Tº<ä\‘√ Bø£å‘√ Ä#·]düTÔqï+<äTe\¢H˚ eTqC≤‹ dü+düÿ èr Hê>∑]ø£‘ê dü+s¡øÏå+|üã&Ü¶sTT.
Ä<ÛäTìø£ ø±\eTT˝À kÕ+|òæTø£ JeqeTT˝À mìï e÷s¡TŒ\T e∫ÃHê ÁbÕNHê<äsêÙ\T m+‘·
G
q•+∫b˛sTTHê ˇø£ Ä<äs¡ÙeTT e÷Á‘·eTT Ç+ø± ì*∫ñqï~. y˚sTT eT+~˝À ˇø£ Åd”Ô nsTTHê ‘·q
N
|ü]$T‘·T\˝ÀH˚ ô|’øÏ ø£qã&É≈£î+&É Hê>∑]ø£‘·q÷ dü+düÿ è‹˙ eT‘·$XÊ«kÕ\q÷ yÓTT\¬ø‹Ô+∫ b˛wædü÷Ô
LA
yê{Ï‘√ dü+ã+<Ûä kÕeTs¡kÕ´\qT $&ÉHê&É≈£î+&Ü Á|ü‹ì‘·éT÷ Ä yÓ\T>∑T˝À ‘·q uÛÑs¡ÔqT |æ\¢\q÷
q&ç|ædüTÔ+~. >∑èVü≤d”eT≈£î sêDÏ nsTTq >∑èVæ≤DÏ n&ÉT>∑TC≤&É\‘√ |ü⁄s¡Twüß&ÉT q&ÉTdüTÔHêï&ÉT.
TE
eTq Åd”Ô\˝À |üs¡+|üsê>∑‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£ ã˝À<˚ « >∑ e T÷ Bø£ å J$+∫

ñHêïsTT. ø£c Õº\ qT z]$T‘√ düVæ≤+∫q d” ‘ · e ÷à, j· T eTT&ç ‘ √
b˛sê&ç |ü‹ÁbÕD≤\qT <äøÏÿ+#·T≈£îqï kÕ$Ár, |òTü Às¡yTÓ qÆ ‘·|dü Tü ‡#˚dæ
T
|üs¡eT•e⁄&ç˝À ns¡úuÛ≤>±ìï bı+<ä>∑*–q bÕs¡ « ‹,

ER
Á‹eT÷s¡TÔ\qT |üdæbÕ|ü\qT>±#˚dæ ‘·q o˝≤ìï

ø±bÕ&ÉT≈£îqï nqdü÷j·T, dü÷s¡´#·+Á<ë<äT\ >∑‘T· \qT
n]ø£{Ïºq düTeTr eTq Åd”Ô\≈£î Ä<äs¡ÙeT÷s¡TÔ\T.
SC
$yêVü ≤ eTH˚ |ü $ Á‘· e +‘· y Ó T Æ q dü + dü ú

áHê{Ïø° #Ó≈î£ ÿ #Ó<sä ≈¡ î£ +&Ü ì*∫ñqï~.
56 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

Åd”Ô\T ‘·eT Ä<äsêÙ\qT kÕ~Û+#·{≤ìøÏ |ü≥Tº<ä\‘√ uÛÑøÏÔ ÁX¯<äΔ\‘√ Bø£å‘√ H√eTT˝À Áe‘ê˝À Ä#·]+∫
ˇø£ $•wüºyÓTÆq XÊØs¡ø£ e÷qdæø£ Áø£eT•ø£åDqT n\es¡#·T≈£îHêïs¡T. H√eTT\÷ Áe‘ê\÷ Åd”Ô\ J$‘·+˝À
|üs¡eT|ü$Á‘·yÓTÆq ø±sê´\T ` n‹ eTTKýÓTÆq |òüT{≤º\T, ñ|üyêkÕ\T yê{Ï˝À ˇø£ uÛ≤>∑eTT.
A
AN
G
N
LA
TE
T
ER
SC
á H√eTT\÷, Áe‘ê\ <ë«sê Åd”Ô\T Äù|øÏå+#˚~ ‘·eT ≈£î≥T+ã düTKyÓTTø£ÿfÒ ø±<äT ` dü+|òüT+˝À
n+<ä] düTKdü+‘√cÕ\q÷ ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. ˇø£e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ yês¡T ø√s¡T≈£îH˚~ düπs«»Hê'
düT‡œH√uÛeÑ +‘·T.
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. Á|ü»\ y˚wüuÛ≤wü\qT ã{Ïº <˚ìï >∑T]Ô+#·e#·TÃ?
2. eTq Åd”Ô\≈£î Ä<äs¡ÙeT÷s¡TÔ\T mes¡T?
3. H√eTT\÷ Áe‘ê\ <ë«sê Åd\Ô” T Äù|øÏ+å #˚~ @$T{Ï?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 57

II
ñ>±~øÏ r|æ |ü⁄\T|ü⁄ #˚<äT

s¡ T #· T \‘√ |ü # · Ã &ç # ˚ d æ J$‘· e TT
ø£ w ü º d ü T U≤\ ø£ \ sTTø£ nì
‘Ó*j·TC…|ü‘ês¡T Åd”Ô\T. q÷‘·q
dü+e‘·‡s¡+Hê&ÉT @ #Ó&ÉT|ü˙ @
bıs¡u≤≥T |üì#˚dæHê dü+e‘·‡s¡+
A
bı&ÉT>∑THê |ò*ü ‘·$T{≤¢>π ñ+≥T+<äì
AN
dü÷#·q #˚kÕÔs¡T.
$Hêj· T ø£ #· $ ‹øÏ |æ \ ¢ \ ‘√
G
$ù|òTïX¯«s¡ |üP» #˚sTT+∫ J$‘·eTT˝À
N
@ eT+∫|üìø° $|òTü ïeTT ø£\>∑≈î£ +&Ü Ä <˚e⁄ì ÁbÕ]úkÕÔsT¡ . m≥Te+{Ï n|üyê<ë\T sê≈£î+&Ü #·$‹#·+Á<äTì
<äs¡ÙqeTT #˚düT≈£î+{≤s¡T.
LA
ÁXÊeDe÷düeTT Åd\Ô” ≈£î eT+>∑fiø¯ s£ y¡ TÓ qÆ e÷düeTT. eT+>∑fi¯ >öØÁe‘·eT÷ es¡\ø°àå Áe‘·eTT\‘√ dü+<ä&>ç ±
ñ+≥T+~. ø£<∏ä ˝À|üeTsTTHê uÛÑøÏÔ˝À|ü+ ˝Ò≈£î+&Ü Áe‘·e÷#·]kÕÔs¡T.
TE
Hê>∑T\ #·$‹Hê&ÉT ‘·˝≤sê kÕïqeTT#˚dæ ∫$Tà© #·*$T&û Äe⁄bÕ\÷ |ü⁄≥º˝Àì Hê>∑T\j·T´≈£î

düeT]Œ+∫ dü+‘êqeTT ˝Òø£b˛‘˚ dü+‘êqeTT ø£\>±\˙, ñ+fÒ eè~Δ˝ÀøÏ sêyê\˙ ø√s¡T≈£î+{≤s¡T.
T
Äo«j·TT» ø±ØÔø£ e÷kÕ\˝À e#˚Ã$ <ädüsê BbÕe∞ |ü+&ÉT>∑\T. <ädüsê|ü+&ÉT>∑≈£î eTT+<äT

ER
<˚MqesêÁ‘·T\÷ <äTs¡|Z Pü »\÷ Bø£‘å √ uÛøÑ ‘ÔÏ √ #˚kÕÔsT¡ . BbÕe[ qs¡ø±düTs¡ e<Ûëq+‘·s+¡ Á|ü»\T »s¡T|ü⁄≈£îqï
ñ‘·‡yê\T, Äo«j·TT»e÷dü+ yÓTT<ä\Tø=ì BbÕe[ es¡≈L£ bÕs¡«r<˚$ |òTü Às¡yTÓ qÆ ‘·|dü Tü ‡#˚dæ |üse¡ T•e⁄&çì
yÓT|æŒ+∫ Äj·Tq˝Àì ns¡uú ≤Û >±ìï bı+~+<äqï |ü⁄sêD>±<∏ä ˇø£{Ï ñqï~. á s¬ +&ÉT |ü+&ÉT>∑\÷ |òTü q+>±
SC
»s¡T>∑T‘êsTT ‘Ó\T>∑Tyê] Çfi¯fl˝À¢.

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
dü + Áø±+‹ ãTT‘· T dü + ã+<Û ä y Ó T Æ q
|ü + &É T >∑ . |ü + ≥\T Çfi¯ fl ≈£ î #˚ π s 1. #·$‹ #·+Á<äTì <äs¡ÙqeTT m+<äT≈£î #˚kÕÔs¡T?
ø±\eTT.uÛÀ–Hê&ÉT |æ\¢\≈£î πs–|üfi¯Sfl 2. ø£ < ∏ ä ˝ À|ü e TsTTHê uÛ Ñ ø Ï Ô ˝ À|ü + ˝Ò ≈ £ î +&Ü
#Ós¡T≈£îeTTø£ÿ\÷ ‘·\MT<ä b˛dæ uÛÀ–|”&É Áe‘·e÷#·]+#·&+É n+fÒ MTπø+ ns¡eú TsTT+~.
b˛>=≥Tº≈£îH˚ |ü+&ÉT>∑. |ü+&ÉT>∑Hê&ÉT 3. ãTT‘·T dü+ã+<ÛäyÓTÆq |ü+&ÉT>∑ n+fÒ @$T{Ï?
>∑èVü≤düTú\ |æ‘·è<˚e‘·\ dü+‘·è|æÔ ø=s¡≈£î
<ëq<Ûäsêà\T #Ój·÷´*.
58 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
III
Ç˝≤ dü+e‘·‡s¡+ bı&ÉT>∑THê ô|<ä›M ∫qïM |ü+&ÉT>∑\T edü÷ÔH˚ ñ+{≤sTT. yê{ÏøÏ ‘·–q ÁbÕeTTK´‘·
yê{Ïø° ñ+&ÉH˚ ñqï~. á ÁbÕeTTK´‘·qT $düà]+#·≈î£ +&Ü Ä#êsêìï #Ó≈î£ ÿ#Ó<sä ˙¡ j·T≈£î+&Ü ø±bÕ&ÉT‘ês¡T
‘ÓqT>∑Tyê]+{Ï Ä&Éã&ÉT#·T\T.
ÁbÕNqT\T n~Ûø£ $<ëé‘·T\T ø±ì Åd”Ô\≈£î $<äT´ø£Ô <Ûäsêà\q÷ ˝ÖøÏø£ C≤„Hê˙ï, |ü⁄sêD |ü]#·j·÷˙ï,
#ê]Á‘ê‘·àø£ $X‚cÕ\q÷, y˚<ë+‘· ‘·‘êÔ «\q÷, yÓ’<ä´$wüj·÷\q÷, |üs¡+|üsê>∑‘·yÓTÆq Ä#ês¡
eéVü‰sê\q÷ ` ˇø£f$Ò T{Ï ` düø\£ XÊÁkÕÔ\q÷ bÕ≥ <ë«sê uÀ<Û#ä X˚ Ês¡T. á bÕ≥˝Ò yê]øÏ $<ë´|”sêƒ \T.
A
á bÕ≥\˝Àì kÕ+|òæTø£ JeqeTT n‹düVü≤»yÓTÆq~. Ç$ kÕ+|òæTø£ J$‘êìøÏ ≈£î≥T+ãJ$‘êìø°
AN
Á|ü‹_+u≤\T. Ä+Á<ÛäT\ Hê>∑]ø£‘·≈£L dü+düÿ è‹ø° á bÕ≥\T eT÷˝≤<Ûësê\T. M{Ï˝À >∑èVæ≤DÏ ÄX¯\÷,
ÄX¯j·÷\÷, J$‘êq+<äeT÷, yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q yê‘êes¡DeT÷ ‘·|üŒ eTs=ø£{Ï ˝Ò<äT. Åd”Ô\T
G
>∑èVü≤ø£è‘ê´\T HÓs¡y˚s¡TÃ≈£î+≥÷ á bÕ≥\ <ë«sê ‘·eT $<äT´ø£Ô<Ûäsêà\qT »„|æÔøÏ ‘Ó#·TÃ≈£î+≥÷ |üs¡e÷]úø£
∫+‘·qqT ≈£L&Ü kÕ~Û+#ês¡T. ô|<ä›\|ü≥¢ $qj·T $<Û˚j·T‘·\÷, uÛÑøÏÔ>ös¡yê\÷, |æqï\|ü≥¢ yê‘·‡\éT÷,
N
ù|<ä\|ü≥¢ <äj·÷<ëøÏåD≤´\÷, ã+<ÛäTÁ|”‹, n‹~∏, nuÛ≤´>∑‘·T\ dü‘êÿs¡eT÷ Ç≥Te+{Ïe˙ï >∑èVü≤
LA
yê‘êes¡DeTT˝À n_“q düT>∑TD≤˝Ò. >∑èVü≤yÓTTø£ sê»éTT>± |ü]bÕ*düTqÔ ï ÅdÔ” e÷‘·èeT÷]Ô>± ˇø£ kÕÁe÷õ„>±
ì+&ÉT eTqdüT‘√ >∑+;Ûs¡+>± ìã“s¡+‘√ mìï ø£cÕº\T e∫Ã MT<ä|ü&çHê ‘·q Ä<äsêÙ\qT $&ÉHê&É≈£î+&Ü
TE
‘·q dü+‘·‹øÏ ≈£L&Ü uÀ~ÛdüTÔ+~.

‘Ó\T>∑Tyê] e+≥ø±\÷, s¡T#·T\÷, n\yê≥÷¢,
qeTàø±\÷, Ä#êsê\÷, eTsê´<ä\÷ eTqïq\÷
T
ÄodüT‡\÷ ÄX¯\÷ ÄX¯j·÷\÷ ` nìï{Ïø° n˙ï ˇø£

ER
Á|ü‘´˚ ø£‘q· T dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. M≥ìï{Ïø° eT÷\eTT

` ÁbÕD+ ` Je>∑i¿ Åd”Ô Äy˚T C≤‹øÏ C≤„qCÀ´‹.
SC
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. bÕ≥\ <ë«sê @j˚T $wüj·÷\T
‘Ó*ùd$?
2. $<äT´ø£Ô <Ûäsêà\T n+fÒ @$T{Ï?
3. >∑ è Vü ≤ yê‘êes¡ D +˝À nuÒ “
düT>∑TD≤\T @$?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 59

Ç$ #˚j·T+&ç
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
A
1) Åd”Ô >∑T]+∫ MT kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
AN
G
n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç ` |ü{Ïºø£˝À dü÷∫+∫q ù|sê\≈£î $wüj·T+ Ä<Ûës¡+>± o]¸ø£qT ìs¡ísTT+#·+&ç.
ù|sê dü+K´
4e ù|sê
N ù|sê≈£î o]¸ø£
LA
11e ù|sê
14e ù|sê
TE
Ä) øÏ+~ dü+uÛ≤wüDqT #·~$ ◊<äT Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

|æ\¢\T : qeTkÕÿs¡+ {°#·sY!
T
{°#·s¡T : qeTkÕÿs¡+ |æ\¢\÷! πs|ü{Ï qT+&ç <ädüsê ôd\e⁄\T ø£<ë! ôd\e⁄˝À¢ @+ #˚kÕÔs¡T?
ER
s¡eT : e÷ neTàeTà yêfi¯fl }]øÏ b˛‘ê {°#·sY.

|æ\¢\T : {°#·sY |ü+&ÉT>∑\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
SC
{°#·sY : n˝≤π>! eTq <˚X¯+ ˇø£ |ü⁄D´ uÛÑ÷$T. á <˚X¯+˝À uÛ≤s¡rj·TT\T Á|üø£è‹ Äsê<Ûäq˝À uÛ≤>∑+>±
#Ó≥TºqT, |ü⁄≥ºqT, >∑T≥ºqT, |üX¯ó|üøå±´<äT\ìï+{Ïì |üPõkÕÔs¡T, >ös¡$kÕÔs¡T. Á|ü‹ |ü+&ÉT>∑
yÓqTø£ |üPs¡T«\T eTq≈£î >=|üŒ dü+<˚XÊìï n+~+#ês¡T.
\‘· : {°#·sY ñ>±~, $Hêj·Tø£ #·$‹ yÓTTˆˆ>∑T |ü+&ÉT>∑\ >∑T]+∫ #Ó|üŒsê.
{°#·sY : #Ó’Á‘· e÷dü+˝À yÓTT<ä{Ï ‹~∏ bÕ&É´$T ø£<ë! Ä s√E e#˚Ã |ü+&ÉT>∑H˚ ñ>±~. eTq+
»s¡T|ü⁄≈£îH˚ ñ>±~, $Hêj·Tø£ #·$‹, ã‘·Tø£eTà, dü+Áø±+‹ |ü+&ÉT>∑\˙ï ≈£L&Ü Á|üø£è‹
ãTT‘·Te÷s¡TŒ\ ø£qT>∑TD+>± »s¡T|ü⁄≈£îH˚ |ü+&ÉT>∑\T.
s¡$ : <ädüsê, BbÕe[ |ü+&ÉT>∑\T m+<äT≈£î »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T?
60 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

{°#·sY : n<Ûäs¡à+ô|’ <Ûäs¡à+ kÕ~Û+∫q $»j·÷ìøÏ dü+πø‘·+>± »s¡T|ü⁄≈£î+{≤+. ÄX¯«j·TT» e÷dü+
X¯ó<äΔ <äX¯$T s√Eq <ädüsê »s¡T|ü⁄≈£î+{≤+.
~e´ : ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑qT ≈£L&Ü n|ü&˚ »s¡T|ü⁄ ≈£î+{≤+ ø£<ë! {°#·sY.
{°#·sY : ne⁄qT. ã‘·Tø£eTà Á|üø£è‹ Äsê<Ûäq≈£î ì\TyÓ‘·TÔ kÕø£å´+. kÕe÷õø£ düyÓTÆø£´‘·≈£î, düeTs¡dü
uÛ≤yêìøÏ ì<äs¡Ùq+.
1)
2)
A
3)
AN
4)
5)
G
II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘· N
LA
d”«j·Ts¡#·q
TE
1) ªª>∑èVü≤ d”eT≈£î sêDÏ >∑èVæ≤DÏ.μμ m˝≤>√ $e]+#·+&ç.

2) Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
T
3) eTq dü+düÿ è‹ì dü+Á|ü<ëj·÷\qT ø±bÕ&É{≤ìøÏ MTπs+ #˚kÕÔs¡T?

ER
4) ªbÕ≥˝Ò $<ë´|”sƒê\Tμ n+fÒ MTπø+ ns¡úeTsTT+~?

SC
1) ‘Ó\T>∑T yê] dü+düÿ èr dü+Á|ü<ëj·÷\ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.

1) MT≈£î q∫Ãq |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ $e]dü÷Ô $TÁ‘·TìøÏ ˝ÒK sêj·T+&ç.
( ˝Ò<ë )
2) MT bÕsƒ¡XÊ\˝À »]π> bÕ≥\ b˛{°\ >∑T]+∫ ÄVü‰«q|üÁ‘·+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 61

III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<Cä ≤\+
1) $düà]+#·T :
2) Äù|ø£å :
3) n|üyê<äT :
A
Ä) ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î |üsê´j·T |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
AN
1) $yêVü≤ ã+<Ûä+ m+‘√ |ü$Á‘·yÓTÆq~.
2) |ü+&ÉT>∑ s√E q÷‘·q eÁkÕÔ\T <Ûä]kÕÔs¡T.
G
Ç) ã‘·Tø£eTà |üP\ |ü+&ÉT>∑ ø£<ë! nfÒ¢ øÏ+~ |ü+&ÉT>∑\T <˚ìøÏ dü+ã+~Û+∫qy√ sêj·T+&ç.
1) dü+Áø±+‹ : N
2) ¨[ :
LA
3) ñ>±~ :
4) s¡+C≤Hé :
TE
5) BbÕe[ :
6) ÁøÏdüàdt :
T
ER
✫ øÏ+~ yêø£´+ #·<äTe+&ç. |ü]o*+#·+&ç.

ªsêeT \ø£ÎDT\T #ê˝≤ >=|üŒyês¡Tμ.
SC
ô|’ yêø£´+˝À HêeTyê#·ø£ |ü<ë\qT düT\uÛ+Ñ >± >∑T]Ô+#·e#·TÃ. n$ sêeT\ø£ÎDT\T. M{Ïì sêeTT&ÉT
eT]j·TT \ø£ÎDT&ÉT nì $&ç>± #Ó|üø=+{≤+. á $<Ûä+>± düeT ÁbÕ<Ûëq´+>∑\ HêeTyê#·ø±\ eT<Ûä´
@s¡Œ&˚ düe÷kÕìï ª<ä«+<ä« düe÷dü+μ n+{≤s¡T.
n) øÏ+~ yêø±´\˝Àì <ä«+<ä« düe÷dü |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ Ä |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤ yêø±´\qT |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
1) yê´bÕs¡+˝À ˝≤uÛÑqcÕº\T düVü≤»y˚T.
2) ≈£Ls¡>±j·T\T ¬s’‘·TãC≤s¡T˝À <=s¡T≈£î‘êsTT.
3) n+<äs¡T ø£*dæ ø£wüºdüTU≤\T |ü+#·Tø√yê*.
4) uÛ≤sê´ uÛÑs¡Ô\T nH√´q´+>± ñ+&Ü*.
5) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ‘·eT |æ\¢\ô|’ m+‘√ Áù|eT #·÷|ækÕÔs¡T.
62 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
<ä«+<ä« düe÷dü |ü<ä+ $Á>∑Vü≤ yêø£´+
1)
2)
3)
4)
5)
A
AN
➦ Åd”Ô\ >=|üŒ‘·Hêìï ‘Ó*ù| bÕ≥ / |ü<ä´+ / ø£<∏ä\T ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç. ‘·s¡>∑‹˝À
G
Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
N
LA
mø£ÿ&É Åd”Ô\T >ös¡$+|üã&ÉT‘ês√
dü÷øÏÔ
TE
nø£ÿ&É <˚e‘·\T Äq+<ä+>± ñ+{≤s¡T.

T
ER
ñ|ü\ eT\÷‡sY
SC
dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢ yÓ÷‘Ó eT+&É\+ dæ]ø=+&É Á>±eT+˝À 1928˝À »ìà+∫q ñ|ü\

eT\÷‡sY n‹ kÕe÷q´ J$‘·+ >∑&|ç qæ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î&ÉT. q$Tàq dæ<ëΔ+‘êìï J$‘ê+‘·+
Ä#·]+#ê&ÉT. ìC≤+ ôd’Hê´ìøÏ e´‹πsø£+>± »]–q ‘Ó\+>±D≤ kÕj·TT<Ûäb˛sê≥+˝À
Äj·TT<Û+ä #˚‘ã· ÷ì ñ‘ê‡Vü≤+>± bÕ˝§ZHêï&ÉT. kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ Hê\T>∑T kÕs¡T¢ myÓTà˝Ò>¢ ±
¬>*∫q eT\÷‡sY ‘·q≈£î HÓ\HÓ˝≤ e#˚Ã J‘êìï ≈£L&Ü bÕØºπø Ç#˚Ãyê&ÉT. dü«j·T+>± ‘·qT #Ó|ü\T ≈£î≥º>±
e∫Ãq &ÉãT“\‘√H˚ J$‘·+ >∑&çù|yê&ÉT. eT\÷‡sY uÛ≤s¡´ ≈£L&Ü ≈£L©|üìøÏ yÓ[fl uÛÑs¡Ô≈£î #˚<√&ÉT>± ñ+&˚~.
<ä[‘· ÄDÏeTT‘·´+>± ù|s¡T>±+∫q ñ|ü\ eT\÷‡sY 1999 »qe] 13q eTs¡DÏ+#ê&ÉT. Äj·Tq
eTs¡D≤q+‘·s¡+ yê] |æ\¢\T ‘·eT kı+‘· Ç+{Ïì eT\÷‡sY C≤„|üø±s¡ú+ bÕsƒ¡XÊ\≈£î Ç#êÃs¡T.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 63

7 ÁX¯eTJ$
` ø£q|ü]Ô sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\T
øÏ+~ n+X¯+ #·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
A
e÷qyê[øÏ ø£s√Hê >=|üŒ bÕsƒ¡+ H˚]Œ+∫+~. eTq Äs√>∑´+ eTq #˚‘·T˝À¢, eTq #˚‘·˝À¢
AN
ñ+<äì ‘Ó*dæ+~. ô|qT s¡øÿ£ dæ $XÊ«ìï ø£ã[+∫qy˚fi¯ ø£s√HêqT »sTT+∫q uÛ≤s¡‘êeì>± ì\ã&Ü¶+.
Ç+<äTø√dü+ yÓ’<äT´\T, bÕ]X¯ó<äΔ´ ø±]à≈£î\T, b˛©düT\T, ôd’ì≈£î\T, n~Ûø±s¡T\T, Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\T,
G
ñ<√´>∑T\T, dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\ Á|ü‹ì<ÛäT\T dü$Twæº>± ø£èwæ#˚XÊs¡T. yês¡+<ä]˙ düà]+#·&É+ eTq
ø£s¡Ôe´+ >∑<ë!!
N
LA
TE

1. ô|’ ù|sê <˚ì >∑÷]Ã ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~?
T
ER
2. kÕe÷õø£ Äs√>∑´+ ø√dü+ me¬ses¡T ùde\+~+#ês¡T?

3. eTq ø√dü+ Ç+ø± ùde\+~düTÔqïyês¡T mes¡T?
SC
ÁX¯eT |ü⁄Hê~ô|’H˚ düe÷»+ ì\ã&ç ñ+~.

ÁXÊ$T≈£î\ |òüTq‘·qT, ÁX¯eT Jeq kÂ+<äsê´ìï
‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
64 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

á bÕsƒ+¡ ªe#·q ø£$‘·μ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~+~. #Û+· <ädTü ‡, e÷Á‘ê>∑D≤\ ìj·TeT+ ˝Ò≈î£ +&Ü,
ùd«#·Ã¤>± uÛ≤ej·TTø£Ô+>±, yêø±´\‘√ ñ+≥T+~. n_Ûe´ø°Ôø£s¡D Á|ü<Ûëq+>± ø=qkÕ>∑T‘·T+~.
á bÕsƒ¡+ ø£q|ü]Ô sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\T s¡∫+∫q ªsêfi¯fl˝À sê>±\Tμ ø£$‘ê
dü+ø£\q+˝Àì~.
A
AN
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
ø£q|ü]Ô e÷\ø£ÎeTà, s¡+>∑j·T´ <ä+|ü‘·T\≈£î »ìà+∫q sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\
G
dü«düú\+ |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘ õ˝≤¢ Á|üdüTÔ‘· dæ~Δù|≥ õ˝≤¢˝Àì >∑≥¢eT˝≤´\ Á>±eT+. ‘·*¢
N
08`08`1947 <ä>∑Zπs uÛ≤s¡‘·, sêe÷j·TD, uÛ≤>∑e‘ê\T H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. yÓTT<ä≥ |üX¯ó dü+es¡Δø£ XÊK˝À,
LA
15`06`2011 ‘·sê«‘· ñbÕ<Ûë´j·TTì>± |üì#˚XÊ&ÉT.
Vü≤è<äj·÷+»*, nø£ås¡ •˝≤Œ\T, yÓ\T‘·Ts¡T |üP\T, HÓ’$TXÊs¡D´+, q>∑s¡+˝À

TE
yÓHÓï\ yÓTT<ä\>∑Tq$ áj·Tq s¡#·q\T. düs¡fi¯+>± ñ+&˚ áj·Tq s¡#·HêXË’* |ü\Te⁄]

eTqïq\T bı+~+~. e#·q ø£$‘ê Á|üMD _s¡T<äTqT, y˚eTT>∑+{Ï |ü⁄s¡kÕÿsêìï, C≤rj·T
T
kÕVæ≤‘·´ |ü]wü‘Y |ü⁄s¡kÕÿsêìï n+<äT≈£îqï ø£q|ü]Ô dü«s¡í ø£+ø£D dü‘êÿs¡ Á>∑V”≤‘·.

ER
SC
☞ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ïì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
☞ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T ø£$‘· #·~y˚ $<ÛëHêìï ÁX¯<äΔ>± $q+&ç.
☞ MTs¡T ≈£L&Ü #·~y˚ $<Ûëq+ H˚s¡TÃø√+&ç.
☞ ns¡ú+ ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘·\T ^j·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 65

I
ÄyÓT s¡a≤˙‡\ø°å à ø±<äT,

Ms¡Hê] s¡TÁ<äeT<˚M ø±<äT—
á düe÷»+ >∑Ts¡TÔ+#·Tø√e&ÜìøÏ `
ÄyÓT @ >=|üŒ Hêj·T≈£îsê\÷ ø±<äT!
ÄyÓTqT Hê ∫qï|üŒ≥Tï+N
H˚qT #·÷dü÷ÔH˚ ñHêïqT `
A
ñ<äj·T+ M~Û ‘·\T|ü⁄\T ‘Ós¡e>±H˚
AN
dü÷s¡T´ì ø£+fÒ eTT+<˚
Hê≈£î ÄyÓT <äs¡ÙqeTÚ‘·T+~!
G
πs–q <äTeTTàeTãT“\ eT<Ûä´ `
ÄyÓT s¡÷|ü⁄ πsK\T ndüŒwüº+>± ø£ìŒkÕÔsTT!
Ä }&ÉTŒ #·|üfi¯fl˝À `
N
LA
ÄyÓT >∑T+&Ó ì≥÷ºs¡TŒ\T düŒwüº+>± $ìŒkÕÔsTT!
#˚‹˝À ì&ÉTbÕ{Ï N|ü⁄s¡Tø£≥º
TE
#·+ø£˝À yÓ<äTs¡T‘√ n*¢q #Ó‘·ÔãT≥º :

H˚\‘·*¢ ùde˝À |ü+&çb˛sTTq ÄyÓT `
mHÓïH√ï nqTuÛÑyê\ |ü⁄≥º!
T
‘Ó\¢ Ns¡ ø£≥Tºø=ì

ER
nVæ≤+dü˝≤ ÄyÓT q&ç∫edüTÔ+fÒ `

M<ÛäT\˙ï |ü⁄\øÏ+∫b˛‘êsTT!
yÓTÆ\|ü&É¶ ‘·eT J$‘ê\≈£î `
SC
ø=‘·Ôø±+‹ edüTÔ+<äì eTT]dæb˛‘êsTT!

ÄyÓT sêìHê&ÉT
M<ÛäT\˙ï yê´~ÛÁ>∑düTÔ˝…’q≥T¢
q\¢yÓTTVü‰\T y˚düT≈£î+{≤sTT!! Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. ªH˚\ ‘·*ø¢ Ï ùde #˚jT· &É+μ n+fÒ MTπø+ ns¡yú TÓ +Æ ~?
2. ÄyÓT sêìHê&ÉT M<ÛTä \T yê´~ÛÁ>∑dTü \Ô T ø±e&ÉeT+fÒ
MTπseTqT≈£î+≥THêïs¡T?
66 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

II
‘·q $<äT´ø£Ô <Ûäs¡à ìs¡«Vü≤D˝À `

ì‘·´+ }&çÃ }&çÃ bÕ|ü+,
e+–q q&ÉT+‘√ ÄyÓT M~Ûø£+øÏ‘·yÓTÆb˛‘˚ `
Ä M~Û e÷Á‘·+ `
me] ù|s¡Tø√ n+øÏ‘·yÓTÆb˛sTT+~!
nsTTHê ‘Ó\¢yê] ˝ÒùdÔ `
A
Áã‘·T≈£î M~Û˝À |ü&˚ ÄyÓT≈£î `
AN
>±+BÛ M<ÛÓ’‘˚H˚+.
HÓÁVüA M<ÛÓ’‘˚H˚+.
Á|ü‹ s√&ÉT¶ ÄyÓT≈£î _&É¶˝≤+{Ï<˚!
G
Á|ü‹ #Ís¡kÕÔ≈£î ÄyÓT ‘·*¢˝≤+{Ï<˚!!
n˝≤+{Ï ÄyÓT sêìHê&ÉT `
sê˝Ò<äì ‹&É‘êπs ‘·|üŒ `
N
LA
m+<äT≈£î sê˝Ò<äì
$#ê]+#˚ düVü≤è<äj·T+ me]≈£î+~?!
TE
eT\¢yÓTTà, eT]j·TyÓTTà, eT+>∑yÓTTà

ÄyÓT me¬s’‘˚H˚+?
eTq Äs√>∑´+ ø√dü+ `
T
dü<ë düe÷às¡®q ùde‘√ ‘·|æ+#˚ ÄyÓT˝À `

ER
H˚H=ø£ ªeTVü‰‘·Tàìμ #·÷kÕÔqT!

ˇø£ ªeT<äsY <∏Ó]kÕ‡μqT #·÷kÕÔqT!!
Hê<˚X¯e÷‘·≈£î #˚dæqfÒ¢,
SC
ÄyÓT≈£î n_Ûe+<äq+ #˚kÕÔqT!!
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. Ä M~Û e÷Á‘·+ me] ù|s¡Tø√ n+øÏ‘y· TÓ Æ
b˛sTT+~μ nq&É+˝À Ä+‘·s´¡ y˚T$T{Ï?
2. $<äT´ø£Ô <Ûäsêàìï ìs¡«Væ≤+#·&É+ n+fÒ
@$T{Ï?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 67

Ç$ #˚j·T+&ç
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
n) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT #Ó|üŒ+&ç
A
1) M<ÛäT\T X¯óÁuÛÑ+ #˚ùdyê] ùde\qT / |òüTq‘·qT >∑÷]Ã kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
AN
n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. Ä uÛ≤e+ e#˚Ã ø£$‘ê |ü+≈£îÔ\T mø£ÿ&É ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
G
1) <äTeTTà <Ûä÷[ bıs¡\ eT<Ûä´ ÄyÓT eTdüø£ eTdüø£>± ø£ìŒdüTÔ+~.
N
LA
2) eTT]øÏ M<ÛäT\T ø=‘·Ôø±+‹ edüTÔ+<äì eTT]dæb˛‘êsTT.
TE
3) uÛ≤s¡‘· e÷‘·≈£î qeTdüÿ]+∫qfÒ¢ ÄyÓT≈£î qeTdüÿ]kÕÔqT.

T
ER
4) ÄyÓT m+<äT≈£î sê˝Ò<äì m+‘· eT+~ Ä˝À∫kÕÔs¡T?

SC
Ä) yêkÕ\ qs¡‡j·T´ s¡∫+∫q øÏ+~ π>j·T |ü+≈£îÔ\T #·<äTe+&ç. uÛ≤e+ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\˝À ‘·bıŒ|ü\qT
(2 / 3) >∑T]Ô+#·+&ç.
∫qï ∫qï ÁbÕDT\+<äT ø£wüº|ü&ÉT#·T Áã‘·T≈£î NeT
NeT ≈£L&É ˇø£fÒ >±ì ø£\dæ yÓT\dæ Áã‘·T≈£î NeT
NeT Áã‘·Tπø Ä<äs¡ÙeTT ø±\eTT‘√ b˛{°|ü&ç
∫qï ô|<ä›¬ø’q >±ì! #ê\ bı<äT|ü⁄ #˚j·TT NeT!!
(u≤\π>j·T ≈£îdüTe÷\T ` yêkÕ\ qs¡düj·T´)
68 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
1) NeT eTqø£+<ä]ø° Ä<äs¡Ù+. ( )
2) NeT\T ø£\Væ≤+#·Tø=+{≤sTT. ( )
3) NeT ø±\+‘√ b˛{° |ü&ÉT‘·T+~. ( )
4) NeT ô|<ä› ÁbÕDÏ. ( )
A
AN
d”«j·Ts¡#·q
G
1) ø£q|ü]Ô sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\ >∑÷]+∫ sêj·T+&ç.
N
2) $#ê]+#˚ düVü≤è<äj·T+ n+fÒ @eTqT≈£î+≥THêïs¡T?
LA
3) eTq #·T≥÷ºñqï düe÷»+˝À eTq≈£î me¬ses¡T ùde\+~düTÔHêïs¡T?
4) ªÄyÓT q&ç∫ edüTÔ+fÒ M<ÛäT\˙ï eTT]dæb˛‘êsTTμ nì ø£q|ü]Ô nHêï&ÉT >∑<ë! Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+
TE
‘Ó\T|ü+&ç.
T
1) ø£q|ü]Ô e]í+∫q ÁX¯eTJ$ Wqï‘·´+ kı+‘·e÷≥˝À¢, $e]+#·+&ç.

ER
SC

1) ˙e⁄, ˙ $TÁ‘·T&ÉT e÷¬sÿ{À¢ ø£*XÊs¡T. nø£ÿ&É M<∏äT\T X¯óÁuÛÑ+ #˚düTÔqï ø±]à≈£î\qT #·÷XÊs¡T. yê]
>=|üŒ<äq+ / ùde\T ‘Ó*ù|≥≥T¢ ˙e⁄ ` ˙ $TÁ‘·T&ÉT e÷{≤¢&˚ dü+uÛ≤wüD\T sêj·T+&ç.
( ˝Ò<ë )
2) ªdüe÷»+ Äs√>∑´+>± ñ+&Ü\+fÒ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· Á|ü<Ûëq+μ nì dü+<˚X¯+ n+~#˚˝≤ b˛düºs¡T
‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 69

III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<Cä ≤\+
1) <äs¡Ùq+ :
2) H˚\‘·*¢ :
3) n+øÏ‘·+ :
A
4) q\¢yÓTTVü≤+ :
AN
Ä) øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\qT »‘·|üs¡#·+&ç.
1) ø±+‹ ( ) i) Åd”Ô
2) Hê] ( ) ii) qeTkÕÿs¡+
G
3) n_Ûe+<äq+ ( ) iii) yÓ\T‘·Ts¡T
N
Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝À ø=ìï bÕsƒê\ ù|s¡T¢, ø£$ / s¡#·sTT‘·\ ù|s¡T¢ ñHêïsTT. yê{Ïì yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
LA
&ç¶ ¬s D j·T sê Hê
bı &ÉT |ü⁄ ø£ <∏ä \T
TE
] øå± yê ˝≤ $ $T
n qï eT j·T´ J kÕ«
T
XÊ+ ‘ê <˚ $ eT wüí

ER
uÛ≤ >√´ <ä j·T+ ÁX¯ ø£è

q <Ó› ã q ‘· b˛
SC
70 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

n) øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ n$ @ düe÷kÕ˝À sêj·T+&ç.
1) ne÷àHêqï\T : `
2) ≈£Ls¡>±j·T\T : `
3) dü÷s¡´#·+Á<äT\T : `
4) }s¡÷yê&Ü : `
A
5) ‘·{≤ºN|ü⁄s¡÷ : `
AN
G
➦ $$<Ûä eè‘·TÔ\ yê]ì >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=+&ç. yês¡T n+~+#˚ ùde\qT |ü{Ïºø£>± sêdæ
Á|ü<ä]Ù+#·+&ç. N
LA
eè‹Ô yês¡+~+#˚ ùde
1) &Üø£ºs¡T yÓ’<ä´+ #˚j·T&É+.
TE
2) eÁ&É+– ø£f…º‘√ edüTÔe⁄\T ‘·j·Ts¡T#˚j·T&É+.

3)
4)
T
5)
ER
6)
7)
SC
8)
dü÷øÏÔ ÁX¯eT |ü⁄Hê~ô|’H˚ n_Ûeè~Δ nH˚ kÂ<Ûä+ ì]à+#·ã&ÉT‘·T+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 71

8 Vü≤düÔø£fi≤ HÓ’|ü⁄D´+
` |üsê+≈£îX¯+ <ëyÓ÷<äs¡kÕ«$T
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç.
øÏ+~ dü+uÛ≤wüDqT #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\qT #Ó|üŒ+&ç.
A
y˚T|òüTq : s¡øÏå‘ê! MT Ç+{Ï n\+ø£s¡D #ê˝≤ u≤>∑T+~.
AN
s¡øÏå‘· : <Ûäqýê<ë\T! n<ä+‘ê ø£fi≤ø±s¡T\ |òüTq‘·!
y˚T|òüTq : MT Ç+{Ï n\+ø£s¡D u≤>∑T+~, n+fÒ ø£fi≤ø±s¡T\ |òüTq‘· n+{≤e⁄, @$T{Ï?
G
s¡øÏå‘· : ø±<ë, eT]! á Ç\T¢ Ç+‘· n+<ä+>± ñ+&É{≤ìøÏ ø±s¡D+, ìs¡à˝Ÿ, ˝ÒbÕøÏå, ø=+&É|ü*¢,
N
@{Ïø=bÕŒø£, ô|+ã]Ô yÓTTˆˆ ÁbÕ+‘ê\˝À ø£fi≤ø±s¡T\ #˚‘·T˝À¢ eT\#·ã&çq $$<Ûä s¡ø±\
ø£fi≤K+&Ü\ e\¢H˚ ø£<ë!
LA
y˚T|òüTq : ì»y˚T! <ëìøÏ ‘√&ÉT MT ø£fi≤_Ûs¡T∫ ≈£L&Ü! MT Ç+{Ï n+<ëìøÏ ø±s¡D+.
TE

1. ô|’ ù|sê˝À <˚ì >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs¡T?
T
2. ô|’ dü+uÛ≤wüD˝À me] $wüj·T+ Á|ükÕÔ$+#ês¡T?

3. @j˚T ÁbÕ+‘ê\˝À @j˚T edüTÔe⁄\T #˚ùd ø£fi≤ø±s¡T\T ñHêïs¡T?
ER
4. ø£fi≤_Ûs¡T∫ n+fÒ @$T{Ï?

SC
e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘·+˝À ø√s¡T≈£îH˚~ Äq+<ä+. Ä Äq+<ä+ bı+<˚ e÷sêZ\T mH√ï ñHêï,
yê{Ï˝À e÷qe⁄ì yÓT<ä&TÉ #˚ (Ä˝À#·q#˚) düèwæ+º #·ã&çq ªø£fiμ¯ ≈£î Á|ü‘´˚ ø£kÕúqeTTqï~. mH√ï n|ü⁄s¡÷|üyTÓ qÆ
edüTÔe⁄\qT ‘·q eTdæÔwüÿ+˝À Ä$wüÿ]+∫, yê{ÏøÏ s¡÷bÕìï∫Ã ª‘·q Vü≤düÔø£fi≤HÓ’|ü⁄D´+‘√μ eTq*ï
nãT“s¡|üs¡#·&É+ #·÷düTÔHêï+. Ç˝≤ ‘·eT Vü≤düÔø£fi≤ HÓ’|ü⁄D´+‘√ Á|ü|ü+#êìï ‘·eTyÓ’|ü⁄≈£î ‹|ü≈£îqï
ô|+ã]Ô ø£fi≤ø±s¡T\ HÓ’|ü⁄D≤´ìï ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+. Ç‘·Ô&ç ˝ÀVü≤+‘√ Ms¡T ‘·j·÷s¡T#˚ùd
$$<Ûä s¡ø±\ n+<äyÓTÆq edüTÔe⁄\ >∑÷]Ã ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+...
72 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

á bÕsƒ¡+ yê´dü Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡+ |üsê+≈£îX¯+ <ëyÓ÷<äs¡ kÕ«$T
>±s¡T s¡∫+∫q ªá H˚\ ` á >±*μ yê´dü dü+|ü⁄{Ï qT+&ç Á>∑Væ≤+#·ã&çq~.
A
AN
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
|üsê+≈£îX¯+ <ëyÓ÷<äsk¡ Õ«$T >±s¡T Á|üdTü ‘Ô · Vü≤qàø=+&É õ˝≤¢ XÊj·T+ù|≥ Á>±eT+˝À
G
»ìà+#ê&ÉT.
15`08`1941
N
1963 qT+&ç 1987 e÷]Ã <ëø£ Ä+Á<ÛäCÀ´‹ ~q|üÁ‹ø£ q÷´dtã÷´s√˝À $$<Ûä
LA
10`09`1992 kÕúsTT˝À¢, 1987 qT+&ç 1991 es¡≈£î Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ |üÁ‹ø£˝À |üì#˚XÊ&ÉT.
Ä+Á<ÛäCÀ´‹˝À |üì#˚düTÔqï ø±\+˝À ªsê»<Ûëì ˝ÒKμ o]¸ø£qT ìs¡«Væ≤+∫ e+<ä˝≤~ yê´kÕ\T
TE
sêkÕ&ÉT.
áj·Tq yê´kÕ\qT (\uÛÑýÓTÆq yê{Ïì) ªá H˚\ ` á >±*μ yê´dü dü+|ü⁄{Ï>± Á|ü#·T]+#ê&ÉT.
T
ªC≤rj·T düyTÓ øÆ ´£ ‘·, dü¨<äs‘¡ ê«ìøÏμμ <√Vü≤<ä+ #˚ùd »s¡ï*düT≈º î£ Ç#˚Ã nyês¡Tq¶ T 1985˝À j·TTHÓf’ &… é
ER
Væ≤+<ä÷ eTTd”¢+ Á|òü+{Ÿ áj·Tq≈£î Á|ü<ëq+ #˚dæ dü‘·ÿ]+∫+~.

SC
☞ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷\qT Á>∑Væ≤+#·+&ç. <ëì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
☞ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T #Óù|Œ $wüj·÷ìï $q+&ç.
☞ bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. Ç+‘·es¡≈£î MTs¡T ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\T bÕsƒ¡+˝À ñHêïjÓ÷ ˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
☞ Ä |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<|ä {ü øºÏ £ / ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT ñbÕ<Ûë´j·TT\qT n&ç– ‘Ó\TdüTø√+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 73

I
n~ ô|+ã]Ô Á>±eT+. ˝ÀVü‰\˝À Vü≤düÔø£fi≤ HÓ’|ü⁄D´+ #·÷|æ, n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq, n|üPs¡«yÓTÆq ø£fi≤K+&Ü\qT
düèwæºdüTÔqï πø+Á<äeT~.
ô|+ã]Ô Á>±eT+ es¡+>∑\T¢ õ˝≤¢˝À »q>±eT ‘ê\÷ø± πø+Á<ëìøÏ düMT|ü+˝À e⁄qï~. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ
60 yÓTÆfi¯fl <ä÷s¡+˝À e⁄qï~.
Ç‘·Ô&ç πs≈£î\ô|’ q–w”, |ü⁄sêD, #ê]Á‘·ø£ >±<∏ä\ ∫Á‘ê\T,
A
qè‘·´ uÛÑ+–eT\T, düT+<äs¡+>± |üP\T, \‘·\T #ÓøÏÿ ` Ç‘·Ô&çøÏ
AN
ã+>±s¡+ ˝≤+{Ï $\Te ø£*–kÕÔs¡T nø£ÿ&ç ø£fi≤ì|ü⁄DT\T.
ô|+ã]Ô Á>±eT+˝À Á|üdüTÔ‘·+ á ø£fi≤ì|ü⁄DT\ ≈£î≥T+u≤\T
G
25 es¡≈î£ e⁄HêïsTT. Ç‘·&Ô ç uÀfi¯ó¢ (bÕÁ‘·\T) dæ<+Δä #˚ùd ≈£î≥T+u≤\T
25 e⁄HêïsTT. Ms¡+‘ê $X¯«Áu≤Vü≤àDT\T. >∑‘+· ˝À M] ≈£î≥T+u≤\T
500 es¡≈£î e⁄+&˚$.
N
LA
ø±ø£rj·T s¡TÁ<äeT<˚$ ø±\+˝À M] |üPØ«≈£î\T •\TŒ\T. ø±ø£rj·T •\Œø£fi≤Ø‹øÏ uÛ≤>∑kÕ«eTT\T. kÕÁe÷»´+
ø°åDÏ+#·&É+‘√ •\Œø£fi¯≈£î nekÕq<äX¯ e∫Ã+~. JeH√bÕ~Ûø√dü+ ã+>±s¡+, yÓ+&ç‘√ ÄuÛÑs¡D≤\T #˚j·T&É+
TE
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
sêfi¯¢‘√ #Ó’‘·q´+ ø£*–+∫q Ä #˚‘·T\T, düTìï‘·yÓTÆq ã+>±s¡+, yÓ+&çô|’ q–w”\T #Óø£ÿ&É+ $&É÷¶s¡y˚T nsTTHê,
T
yê]øÏ ªø£fi≤ Vü≤è<äj·T+μ nì #Ó|üŒø£ #ÓãT‘·Tqï~.

ER
ô|+ã]Ô Á>±eT+˝À ª@ø±+ãπsX¯«]μ Ä\j·T+ ˇø£{Ï e⁄+~. Ä Ä\j·T+, |üPØ«≈£î\T #ÓøÏÿq ∫e] •\Œ+.
á ø£fi≤HÓ’|ü⁄D´+ ‘·s¡‘·sê\T>±, e+X¯bÕs¡+|üs¡´+>± dü+Áø£$T+∫+~. yê] s¡ø£Ô+˝À ø£fi≤dü+|ü<ä uÛ≤eHê X¯ã\‘·,
SC
kÕ+πø‹ø£ $»„‘· Ç$T&çb˛j·÷sTT. ø£fi≤K+&Ü\qT düèwæº+#·&É+ yê] ì‘·´HÓ’$T‹Ôø£+. n~ yê] Jeq+.

sêfi¯flô|’ ñu…“‘·TÔ>± e÷qe, »+‘·T dü«s¡÷bÕ\T, Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
|üPe⁄\T, ø±j·T\T, r>∑\T #ÓøÿÏ qfÒ,º Ç‘·&Ô ç sπ ≈£îô|’ #Ó≈î£ ÿ‘ês¡T.
1. Ç‘· Ô & ç ø Ï ã+>±s¡ + ˝≤+{Ï $\Te
yê] ø£fi≤Ø‹˝À ø±ø£rj·T, ˝ÒbÕøÏå •\ŒXË*’ e´ø£+Ô ne⁄‘T· +~. ø£*–kÕÔsT¡ nø£ÿ&ç ø£fi≤ì|ü⁄DT\T. n+fÒ
<˚ X ¯ | ü ] yê´|ü Ô + >± mø£ ÿ &É •˝≤Œ\j· ÷ \T e⁄Hêï @ MTπøeTs¡eú TsTT´+~?
dü+Á|ü<ëj·T+ e⁄Hêï <ëìï Äø£[+|ü⁄#˚düTø=ì Ç‘·Ô&çô|’ 2. ô|+ã]Ô •\TŒ\≈£î ñ>∑TZ‘√ e∫Ãq
eT\#·&É+ yê] Á|ü‹uÛÑ. $<ä´>± #Ó|üø√‘·–q~ @~?
74 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

_+<Ó\T, >∑+>±fi≤\T, ø=ô|Œs¡\T, #Ó+ãT\T yÓTT<ä˝…’q edüTÔe⁄\ô|’ <äXÊe‘êsê\T, qeÁ>∑Vü‰\T, ^‘√|ü<˚XÊ\T,
sêeTsêeD j·TT<ëΔ\T, düeTTÁ<ä eT<äHê\T ` ø£èwüí©\\T, >√|æø± |ü]y˚wæ˜‘·T&Ó’ >√bÕ\T&ÉT, ˝ÒbÕøÏå, Vü≤+dü\T,
ø±ø£rj·Tq+<äT\T, neTsêer @qT>∑T\T ` mH√ï eT]+¬øH√ï yê] Á|ü‹uÛÑ˝À #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT.
Çø£ $<äT´B›bÕ\ n\+ø£sD¡ \T mH√ï s¡ø±\T e⁄HêïsTT.
>√fi≤ø±s¡+>±, dü÷bÔ Õø±s¡+>±, >∑+{≤ø±s¡+>±, u…&˝é ≤+|ü⁄\T,
HÓ$T* Äø±s¡+˝À ˝≤+|ü⁄\T #˚j·T&É+˝À M] |üì‘·q+
#Ó|üø√<ä–+~.
A
AN
<˚e‘ê $Á>∑V‰ü \T, ø£e#ê\T, <Û«ä »dü+Ô uÛ≤\T, yêVü≤Hê\T,
|üPC≤kÕeTÁ–, ã+>±s¡+‘√, yÓ+&ç‘√, sê–‘√, Ç‘·Ô&ç‘√
b˛‘·b˛j·T&É+ ≈£L&Ü ô|+ã]Ô •\TŒ\≈£î ñ>∑T‘Z √ e∫Ãq $<ä´.
G
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì |ü\T <˚yê\j·÷\˝ÀqT, ø√kÕÔ
õ˝≤¢ ˝ À ø=ìï <˚ y ê\j· ÷ \˝À M] ø£ fi ≤dü + |ü < ä N
LA
#√≥T#˚düT≈£îqï~. eTVü‰sêh˝Àì ‘·T˝≤®uÛÑyêì <˚yê\j·T+
M] ø£fi≤HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ ø±D≤∫.
II
TE
≈£î‘·TuŸcÕVæ≤, ndü|òtC≤Væ≤ (ìC≤+ qyêãT\T) sêE\ ø±\+˝À qyêãT\T, C≤^s¡T<ës¡T\T, <Ûäì≈£î\T ô|+ã]Ô
T
ø£fi≤ø±s¡T\qT $kÕÔs¡+>± b˛wæ+#ês¡T. ã+>±s¡T, yÓ+&ç‘√ bÕ+<ëHé\T, Hê>∑sY<ëHé\T, VüQø±ÿ\T, |ü˙ïs¡TãT&ÉT¢

ER
yÓTT<ä˝…’q edüTÔe⁄˝Òø±ø£, yê] Åd”Ô»HêìøÏ ÄuÛÑs¡D≤\T #˚j·T&É+ M] kı‘˚Ô! ˇø£ <äX¯˝À ô|+ã]Ô Á>±e÷ìï ª#ê+~˙|òüTsYμ
nì qyêãT\T Á|”‹‘√ |æ*#˚yês¡≥.
qyêãT\ ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· ã+>±s¡T, yÓ+&ç‘√ |üqT\T
SC
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
#˚jT· &É+ Ä–b˛sTT+~. Áø£yT˚ D Ç‘·&Ô ôç |’ ‘·eT ªª|üì‘·Hêìïμμ
#·÷|ü&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 1. ô|+ã]Ô Á>±e÷ìï ª#ê+~˙|òüTsYμμ
nq{≤ìøÏ >∑\ ø±s¡Dy˚T$T{Ï?
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ M] ø£fi≤HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ yÓT∫Ã,
2. ô|+ã]Ô yês¡T Ç‘·Ô&çì yê] ø£fi¯≈£î
1956˝À ô|+ã]Ô˝À ªª$X¯«ø£s¡à Áu≤dt, ø±|üsY, dæ\«sY, m+#· T ø√e&ÜìøÏ <ë]rdæ q
Ç+&É Å dæ º j · T ˝Ÿ ø√`Ä|ü π s {Ï y é kıôd’ { ° μ μì HÓ \ ø=*Œ |ü]dæú‘·T˝Ò$T{Ï?
Áb˛‘·‡Væ≤∫+~. Á|üdTü ‘Ô +· ø£fi≤ø±s¡T\+<äsT¡ ‘·eT edüTeÔ ⁄\qT
düVü≤ø±s¡ dü+|òüT+ <ë«sêH˚ $&ÉT<ä\ #˚düTÔ+{≤s¡T.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 75

<˚X+¯ ˝À mH√ï ø£fi≤ Á|ü<sä Ù¡ q\˝ÀH˚ ø±ø£, $<˚XÊ\˝À »]–q Á|ü<sä Ù¡ q˝À ô|+ã]Ô ø£fi≤K+&Ü\T #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT.
mø˘‡b˛`70, @wæj·THé`1972, Áø±|òtº Ç+&çj·÷ ` 1974 yÓTT<ä˝…’q n+‘·sê®rj·T Vü≤düÔø£fi≤ Á|ü<äs¡Ùq˝À bÕ˝§ZHêïs¡T.
Á|üeTTKT\qT düHêàì+∫q|ü&ÉT, ãVüQeT‘·T\T
Ç∫Ãq|ü  &É T yê&É T ‘· T qï w” \ T¶ \ qT Çø£ ÿ &˚
‘· j · ÷ s¡ T #˚ s TT+#· + Äj· ÷ dü + dü ú \ ≈£ î e÷eT÷\T
nsTTb˛sTT+~.
A
M]øÏ ø±e\dæq Ç‘·Ô&ç πs≈£î\T ø£\ø£‘êÔ˝Àì ø±|üsY
AN
ø±s=ŒπswüHé düs|¡ süò ê #˚dTü +Ô ~. Ç~ #ê˝≤ y˚T\Ts¡øy£ TÓ qÆ ~.
72% sê–, 28% j·TX¯<äeTT $TÁX¯eT+‘√ Ç‘·Ô&ç˝À
y˚T\Ts¡ø£+ edüTÔ+~. ã+>±s¡TeHÓï edüTÔ+~. #·ø£ÿ>±
G
kÕ>∑T‘·T+~. q–w”øÏ nqT≈£L\+>± ñ+≥T+~.
N
q–wæ #Óø£ÿ&É+ $<Ûëq+ ` n<=ø£ XÊg+. n~ yê]øÏ ñ>∑TZbÕ\‘√ n_“q $<ä´. #Óø£ÿ&ÜìøÏ e+<ä s¡ø±\ ñ\T\T,
LA
y˚T≈£î\T yê&ÉT‘ês¡T, |üìeTT≥¢qT yêπs dæ<äΔ+ #˚düT≈£î+{≤s¡T. Ä rs¡T$ eT¬sø£ÿ&Ü \_Û+#·e⁄.
Ä ø£fi≤ø±s¡T\‘√ eTT#·Ã{ÏdTü qÔ ï|ü&ÉT, Ä ø£fi|¯ ≥ü ¢ yê]≈£îqï n_Ûìy˚X+¯ e´ø£+Ô ne⁄‘·T+~. HÓ|’ ⁄ü D≤´ìøÏ m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT
TE
yÓTs¡T>∑T\T ~<äT›ø√yê\qï ñã˝≤≥+ ø£ì|ædüTÔ+~.

ªªy˚TeTT πøe\+ nqï+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&˚ Je⁄\+ ø±<äT. ø£fi¯ ø√dü+ ≈£L&Ü J$kÕÔ+. e÷ |üì‘·q+ #·÷|ü&ÜìøÏ
ã+>±s¡+, yÓ+&ç \_Û+#·ì ø±\+ e∫Ã+~. n+<äTe\¢ Ç‘·Ô&çô|’ #·÷|ü⁄‘·THêï+. n~ ≈£L&Ü ø£s¡Te⁄ nj˚T´ø±\+ eùdÔ,
T
eTfi≤fl sêfi‚fl X¯s¡D´+μμ nì l nsTT˝≤ Ä#ê] nHêïs¡T. Ä e÷≥\˝À Vü≤è<äj·T+ e⁄+~. Ä‘·à $XÊ«dü+ e⁄+~.
ER
<ÛÓ’s¡´+ e⁄+~.
ªªÇ~ ñ<√´>±\T <=s¡ø£ì ø±\+. ô|’ #·<äTe⁄\T #·~$Hê
SC
˝≤uÛÑ+ ˝Ò<äT. e÷ ≈£î\eè‹Ô e÷≈£î e⁄+~. <ëìì e<äT\Tø=ì,

Ç+ø=ø£ <ëìøÏ nÁs¡T\T #ê#·≥+ ndü+<äs¡“¤+. Hê ≈£î\eè‹ÔøÏ
yÓTs¡T>∑T\T ~<äT‘› êqT. sêD ‘ÓkÕÔqTμμ nì yÓTÁ{Ï≈î£ ´˝ÒwHü é #·~$q
18 dü+e‘·‡sê\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢ nHêï&ÉT. Ä e÷≥\˝À |ü≥Tº<ä\
ø£ì|æ+∫+~. ôdúÌs¡´+ ø£ì|æ+∫+~. n~ yê] ≈£î\eè‹Ô, n~
yê] Vü≤düÔø£fi¯, n~ yê] >∑èVü≤ |ü]ÁX¯eT.
76 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

Ç$ #˚j·T+&ç
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
A
1) ô|+ã]Ô ø£fi≤ø±s¡T\ HÓ’|ü⁄D≤´ìï >∑÷]Ã #Ó|üŒ+&ç.
AN
n) øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç.
G
y˚TeTT πøe\+ nqï+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&˚ Je⁄\+ ø±<äT. ø£fi¯ø√dü+ ≈£L&Ü J$kÕÔ+. e÷ |üì‘·q+
#·÷|ü&ÜìøÏ ã+>±s¡+, yÓ+&ç \_Û+#·ì ø±\+ e∫Ã+~. n+<äTe\¢ Ç‘·Ô&çô|’ #·÷|ü⁄‘·THêï+. n~ ≈£L&Ü
N
ø£s¡Te⁄ nj˚T´ø±\+ eùdÔ, eTfi≤fl sêfi‚fl X¯s¡D´+μμ nì l nsTT˝≤ Ä#ê] nHêïs¡T. Ä e÷≥\˝À
LA
Vü≤è<äj·T+ e⁄+~. Ä‘·à $XÊ«dü+ e⁄+~. <ÛÓ’s¡´+ e⁄+~.
TE
1) ô|+ã]Ô yês¡T ÁbÕ<Ûëq´‘· Ç#˚Ã n+X¯y˚T~?

2) Ç‘·Ô&ç˝ÀVü‰ìï ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ>∑\ ø±s¡Dy˚T$T{Ï?
3) nsTT˝≤ Ä#ê] >±] e÷≥˝À¢ MTπø+ ø£ì|æ+∫+~.
T
ER
Ä) øÏ+~ >∑<ë´ìï #·<äTe+&ç.

_ÁB nH˚~ ˇø£ ˝ÀVü≤ø£fi¯. Vü≤düÔø£fi¯. Ç~ q\¢ì edüTÔe⁄\ô|’ ã+>±s¡T, yÓ+&ç r>∑\ n*¢ø£ <ë«sê
#˚ùdø£fi¯. Ç~ Á|ü<Ûëq+>± ;Vü‰sY˝À ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆHê, ‘·s¡Tyê‘· ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î $düÔ]+∫+~. á ø£fi¯≈£î
SC
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ uÛÖ>√[ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫+~.

yÓTT<ä≥ á ø£fi¯ |ü]¸j·÷ qT+&ç ãVü≤eT˙ düT˝≤ÔqT\ <ë«sê 14e X¯‘êã›+˝À ;Vü‰s¡T≈£î #˚]+~.
;Vü‰sY |ü\TÁbÕ+‘ê\˝À nH˚ø£eT+~ á ø£fi≤ø±s¡T\T e\düsêe&É+ <ë«sê yês¡T ôV’≤<äsêu≤<é qyêãT\
e<ä›≈£î e∫Ã ÄÁX¯j·T+ bı+<ës¡T.
1) _ÁBø£fi¯ \ø£åD+ @$T{Ï?
2) Ç~ @ ÁbÕ+‘·+˝À »ìà+∫+~?
3) ôV’≤<äsêu≤<é á ø£fi≤ø±s¡T\qT Ä<ä]+∫qyê¬ses¡T?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 77
d”«j·Ts¡#·q
1) á bÕsƒ¡úÛ≤>∑ s¡#·sTT‘· >∑÷]Ã sêj·T+&ç.
2) ô|+ã]Ô yê]~ ªø£fi≤ Vü≤è<äj·T+μ nì #Ó|üŒø£ #ÓãT‘·Tqï n+X¯eTT˝Ò$?
A
3) ô|+ã]Ô ø£fi≤ø±s¡T\≈£î ñ>∑TZ‘√ e∫Ãq $<ä´\T>± #Ó|üø√‘·–qy˚$?
AN
4) ô|+ã]Ô yês¡T ñ|üjÓ÷–+#˚ Ç‘·Ô&ç ˝ÀVü≤ $esê\qT sêj·T+&ç.
G
1) ô|+ã]Ô Vü≤düÔø£fi≤HÓ’|ü⁄D´ $•wüº‘·qT MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
N
LA
n) øÏ+~ n+XÊìï >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
TE
1) ô|+ã]Ô ø£fi≤ø±s¡T\ ªVü≤düÔø£fi≤HÓ’|ü⁄D≤´ìïμ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ, Á|ü‘·´ø£å+>± yÓ[fl nø£ÿ&ç ø£fi≤ø±s¡Tìï

Ç+≥s¡÷«´#˚j·T&ÜìøÏ Á|üXÊïe[ì s¡÷bı+~+#·+&ç.
T
˝Ò<ë
ER
ô|+ã]Ô ø£fi≤ø±s¡T\T ‘·j·÷s¡T#˚dæq ø£fi≤K+&Ü\qT <ä]Ù+∫q ‘·s¡Tyê‘· Ç<ä›s¡T $TÁ‘·T\T bı+~q

nqTuÛÑ÷‹ì ªªdü+uÛ≤wüDμμ s¡÷|ü+˝À sêj·T+&ç.
SC
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<Cä ≤\+
1) n|ü⁄s¡÷|ü+ :
2) JeH√bÕ~Û :
3) yÓTs¡T>∑T\T ~<äT›≥ :
78 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

Ä) øÏ+~ |ü<ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
Vü≤düÔø£fi≤HÓ’|ü⁄D´+
Ç) øÏ+~ |ü<ë\≈£î dü]jÓÆTq |ü<ë\qT (|üsê´j·T |ü<ë\qT) sêj·T+&ç.
A
1) #Ó’‘·q´+ R
AN
2) n_Ûìy˚wü+ R
G
n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. ø£s¡Ô, ø£s¡à ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
N
1) e÷<Ûä$ lìyêdt≈£î ãVüQeT‹ Ç∫Ã+~.
LA
2) ÁøÏ¬ø{Ÿ Ä≥˝À eTq<˚X¯+ ÄÅùdº*j·÷qT z&ç+∫+~.
3) Ç+~s¡ dæ+Vü‰ìï #·÷dæ+~.
TE
4) dü+»jYT C≤eT|ü+&ÉT¢ ‹Hêï&ÉT.
ø£s¡Ô ø£s¡à ÁøÏjT·

T
ER
SC
Ä) øÏ+~ yêø±´\qT #·~$ kÕe÷q´, dü+•¢wüº yêø±´\qT >∑T]Ô+#·TeTT.

1) eT<ÛäT e÷{≤¢&É&ÉT. eT<ÛäT #˚dæ #·÷|ækÕÔ&ÉT.
2) s¡$ }]øÏ yÓ[fl, e÷$T&ç |ü+&ÉT¢ ‘Ó#êÃ&ÉT.
3) neTà ìÁ<ä˝Ò∫+~. neTà eTTK+ ø£&ÉT≈£îÿ+~.
4) s√Væ≤‘Y ã&çøÏ yÓ[fl, |ü<ë´\T H˚s¡TÃø=Hêï&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 79
Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À <ä«+<ä«, ~«>∑T düe÷dü |ü<ë\qT y˚s¡T#˚dæ sêj·TTeTT.
qes¡kÕ\T nqï<äeTTà\T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T <äX¯~X¯\T
≈£Ls¡>±j·T\T mì$T~ u§eTà\T wü≥ÃÁø£es¡TÔ\T >∑Ts¡T•wüß´\T
<ä«+<ä« düe÷dü |ü<ë\T ~«>∑T düe÷dü |ü<ë\T
A
AN
G
N
LA

TE
➦ @<˚ì ªVü≤düøÔ fi£ ≈¯ î£ dü+ã+~Û+∫qμ $esê\qT MT Á>∑+<∏ë\j·T+ qT+&ç ùdø£]+∫ sêj·T+&ç.

T
ER
#·<äTe⁄˝À Äq+<ëìï bı+~‘˚

SC
dü÷øÏÔ J$‘·+˝À ñqï‘· •Ksê\≈£î #˚s¡T≈£î+{≤e⁄.

` eTVü‰‘êà>±+BÛ
80 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

A
AN
G
N
ø£<∏ë(ñ|ü$uÛ ≤ >∑+
LA
TE
yê#·ø£+)
T
ER
SC
1. Vü≤+dü me]~?
|üPs¡«+ ø£|æ\edüTÔ q>∑sêìï X¯ó<√Δ<äqT&ÉT nH˚ sêE |ü]bÕ*+#˚yê&ÉT. n‘·ì ø=&ÉT≈£î >ö‘·e≠&ÉT. n‘·ìøÏ
A
dæ<ëΔs¡Tú&ÉT nH˚ ù|s¡T ≈£L&É ñqï~. >ö‘·e≠&ÉT ∫qï‘·q+ qT+&ç ô|<ä›\ MT<ä >ös¡e+, uÛÑ÷‘·<äj·T e+{Ï düT>∑TD≤\‘√
AN
ô|]>±&ÉT. <˚e<ä‘·TÔ&ÉT n‘·ì ∫qïHê{Ï $TÁ‘·T&ÉT.
G
N
LA
TE
T
ER
SC
ˇø£Hê&ÉT yê[fl<ä›s¡T qB rsêìøÏ b˛j·÷s¡T. nø£ÿ&É Äø±X¯+˝À Vü‰s≠>± m–πs Vü≤+dü\qT <˚e<ä‘·TÔ&ÉT
#·÷XÊ&ÉT. yê{Ïì y˚{≤&Ü\ì u≤D+‘√ ø={≤º&ÉT. Ä u≤D+ ˇø£ Vü≤+dü≈£î ‘·–* –\–˝ ø=≥Tº≈£î+≥÷ >ö‘·e≠ì
e≠+<äT|ü&É¶~. >ö‘·e≠&ÉT C≤*‘√, øÏ+<ä |ü&É¶ Vü≤+düqT ˇ&ç˝ÀøÏ rdüTø=ì HÓeTà~>± u≤D+ rXÊ&ÉT. <ëì X¯Øsêìï
ìe≠s¡T‘·÷ <ëìøÏ }s¡≥ ø£*–+#ê&ÉT.
n|ü&ÉT <˚e<ä‘·TÔ&ÉT nø£ÿ&çøÏ e∫Ã, ªªH˚qT Vü≤+düqT ø={≤ºqT ø±ã{Ïº n~ Hê<˚!μμ nHêï&ÉT. ªª$TÁ‘·e÷!
Äø±X¯+˝À Vü‰s≠>± m–πs Vü≤+düqT m+<äT≈£î Væ≤+dæ+#êe⁄? JeVæ≤+dü bÕ|ü+ ø£<ë!μμ n+≥÷ Vü≤+düqT Çe«&ÜìøÏ
>ö‘·e≠&ÉT Çwüº|ü&É˝Ò<äT. <ë+‘√ yêfi¯fl ø={≤¢≥ sêE>±] <ä>∑Z]øÏ b˛sTT+~.
82 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

Ç<ä›s¡÷ sêC≤kÕúq+˝À
Hê´j·÷~Ûø±]øÏ $qï$+#ês¡T.
<˚e<ä‘·TÔì u≤D+ e\¢ Vü≤+dü
#·∫Ãb˛‘˚ n~ n‘·ì~ nj˚T´~.
ø±ì uÛÑ÷‘·<äj·T‘√ >ö‘·e≠&ÉT
<ëì ÁbÕD≤ìï ø±bÕ&çq+<äT e\¢
n~ >ö‘·e≠ì<˚ ne⁄‘·T+<äì
Hê´j·÷~Ûø±] rs¡TŒ #ÓbÕŒ&ÉT. á
A
rs¡ T Œ‘√ <˚ e <ä ‘ · T Ô & É T
AN
dü + ‘√wü | ü & É ˝ Ò < ä T . yÓ + ≥H˚
Hê´j· ÷ ~Û ø ±] ˇø£ |” ≥ qT
‘Ó|æŒ+∫ <ëìMT<ä Vü≤+düqT ñ+#·eTHêï&ÉT. >ö‘·e≠DÏí, <˚e<ä‘·TÔDÏí $&ç$&ç>± Vü≤+düqT |æ\TeeTHêï&ÉT. n~ me]
G
<ä>∑Zs¡≈£î b˛‘˚ n~ yê]~ ne⁄‘·T+<äì #ÓbÕŒ&ÉT. yÓ≠<ä≥ <˚e<ä‘·TÔ&ÉT Vü≤+düqT |æ*#ê&ÉT.
N
n‘·ì ø√|ü|ü⁄ #·÷|ü⁄≈£î, ø£]ƒqyÓTÆq |æ\T|ü⁄≈£î Vü≤+dü sê˝Ò<äT. >ö‘·e≠&ÉT ÄbÕ´j·T+>± Vü≤+düqT |æ\Te>±H˚ Ä
Vü≤+dü n‘·ì Áù|eT|üPs¡«ø£yÓTÆq |ü\T≈£î\≈£î m–] e∫Ã, #˚‹ô|’q yê*+~. >ö‘·e≠ì nVæ≤+kÕ |ü<äΔ‹øÏ düuÛÑ˝Àì
LA
yês¡+‘ê #·|üŒ≥T¢ ø={≤ºs¡T. sêE, Hê´j·÷~Ûø±] dü+‘√wæ+#ês¡T.
TE
T
ER
SC
n+<äTe\¢ ø±]ƒq´+ ø£+fÒ Áù|eT, <äj·T ñqïyêfi¯flπø n+<ä] eTqïq <=s¡T≈£î‘·T+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 83

2. düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô
‘·q ÄkÕúq+˝À ñ+&˚ ;s¡“˝Ÿ n+fÒ nø£“sY≈£î #ê˝≤ n_Ûe÷q+. Ç~ ÄkÕúq+˝Àì $T–*q yê]øÏ q#˚Ã~
A
ø±<äT. ‘êeTT ;s¡“˝Ÿ ø£Hêï ‘Ó*yÓ’q yêfi¯fleTì yêfi¯fl ñ<˚›X¯+. á $wüj·÷ìï nø£“sY >∑eTì+#ê&ÉT.
AN
nø£“sY ˇø£Hê&ÉT düuÛÑ˝Àì yêfi¯fl+<ä]˙ ñ<˚›•+∫ Ç{≤¢ nHêï&ÉT. ªªMT≈£î H˚H=ø£ |üØø£å ô|&ÉT‘·THêïqT. n<˚eT+fÒ
eTq ÄÁ>± |ü≥Dº +˝À mìï ø±≈£î\T ñqïy√ ˝…øÿ£ u…{ºÏ #Ó|Œü +&ç. düs¬ q’ »yêãT #Ó|Œæ qyê]ì n+<ä]ø£Hêï ‘Ó*yÓq’ yês¡T>±
G
ˇ|ü≈£îì eT+Á‹|ü<ä$ ÇkÕÔqTμμ.
n+<äs¡÷ Ç<˚ neø±X¯eTqTø=ì, ‘êeTT ;s¡“˝Ÿ ø£Hêï ‘Ó*yÓ’q yêfi¯fleTì ìs¡÷|æ+#·Tø√e#·Ãì ø±≈£î\qT
˝…ø£ÿu…fÒº+<äT≈£î b˛j·÷s¡T.
N
LA
sêE>±] ÄkÕúq+˝Àì ñ<√´>∑T\+<äs¡÷ }]MT<ä |ü&ç ø±≈£î\qT ˝…ø£ÿu…&ÉT‘·T+fÒ Á|ü»\+‘ê eTT≈£îÿ MT<ä
y˚\T y˚düTø=Hêïs¡T.
TE
n+<äs÷¡ }s¡+‘ê ‹s¡T>∑T‘·÷ Ç+&ÉM¢ T<ä, #Ó≥M¢ T<ä, q~ ˇ&ÉTq¶ , M<ÛTä ˝À¢, yê&É˝À¢, #Ó‘êÔ #Ó<ësê\˝À yÓ‘T· ≈£î‘·÷
ø±≈£î\qT ˝…ø£ÿô|&ÉT‘·TH˚ ñHêïs¡T.
T
ER
SC
84 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

n+<ä]˝À ˇø£fÒ uÛÑj·T+. mes¡T ‘·eTø£Hêï eTT+<äT b˛sTT sêE>±]øÏ ˝…ø£ÿ #ÓãT‘ês√, ‘êeTT ô|&ÉT‘·Tqï ˝…ø£ÿ
dü¬s’q~ ne⁄H√ ø±<√ nì uÛÑj·T|ü&ÉT≈£î+≥÷H˚ ø±≈£î\qT ˝…ø£ÿu…≥ºkÕ>±s¡T. ø±ì ;s¡“˝Ÿ nsTT‘˚ @MT ˝…ø£ÿô|≥º≈£î+&Ü
Vü‰sTT>± Ç+{À¢ $ÁXÊ+‹ rdüTø√kÕ>±&ÉT.
sêE #Ó|æŒq s√E sêH˚ e∫Ã+~. n+<äs¡÷ sêE>±] düuÛÑ˝À ≈£Ls¡TÃHêïs¡T.
ªªÄÁ>± |ü≥ºD+˝À mìï ø±≈£î\Tqïy√ ˝…ø£ÿô|{≤ºsê?μμ nì nø£“sY n&ç>±&ÉT.
ªªÇ+ø± ˝Ò<äT Á|üuÛÑ÷! e÷≈£î Ç+ø=+‘· düeTj·T+ ø±yê*μμ nHêïs¡+<äs¡÷, ;s¡“˝Ÿ ‘·|üŒ.
ªª;s¡“˝Ÿ! qTe⁄« #Ó|üμμ nHêï&ÉT nø£“sY.
A
ªªÁ|üuÛÑ÷! ÄÁ>± |ü≥ºD+˝À yÓTT‘·Ô+ Äs¡Ty˚\ mì$T~ e+<ä\ eT÷&ÉT ø±≈£î\THêïsTTμμ nHêï&ÉT ;s¡“˝Ÿ.
AN
yÓ+≥H˚ ˇø£‘·qT ˝Ò∫...
ªªÁ|üu÷ÑÛ ! H˚qT m+‘√ ø£w|ºü &ü ç ˝…øÿ£ ô|&ç‘˚ mì$T~ y˚\ ø£qï m≈£îÿeH˚ ø±≈£î\THêïsTT..... ;s¡“˝Ÿ ‘·|ü #ÓãT‘·THêï&ÉTμμ
G
nHêï&ÉT.
N
ªª˝Ò<äT Á|üuÛÑ÷! H˚qT ˝…ø£ÿô|&ç‘˚ ◊<äTy˚\ ø±≈£î˝Ò ñHêïsTTμμ nHêï&ÉT eTs=ø£‘·qT.
ªª@+ ;s¡“˝Ÿ! Mfi¯fl ˝…ø£ÿ≈£î ˙ ˝…ø£ÿ≈£î n+‘· ‘˚&Ü ñqï~ ø£<ë! düe÷<Ûëq+ #Ó|üμμ nHêï&ÉT nø£“sY ø√|ü+>±.
LA
n+<äs¡÷ ;s¡“˝Ÿ |üì nsTTb˛sTT+<äì nqT≈£îHêïs¡T. ‘·eT≈£î eT+Á‹|ü<ä$ sêø£b˛sTTHê ;s¡“˝Ÿ ã+&Üs¡+
ãj·T≥|ü&ç, n‘·ì |ü<ä$ }&ÉT‘·T+<äì, ;s¡“˝Ÿ |”&É b˛‘·T+<äì n+<äs¡T dü+ãTs¡|ü&Ü¶s¡T.
TE
n|ü&ÉT ;s¡“˝Ÿ, ªªÁ|üuÛÑ÷! H˚qT #Ó|æŒq dü+K´H˚ dü]jÓÆTq~. yÓTT<ä{Ï e´øÏÔ ˝…ø£ÿô|{Ïºq|ü&ÉT
ø±≈£î\ #·T{≤º\T |üø£ÿ }]qT+&ç eTq }]øÏ e#êÃsTT. n+<äTπø n‘·ìøÏ m≈£îÿe
ø±≈£î\T ø£ì|æ+#êsTT. ¬s+&√ e´øÏÔ ˝…ø£ÿô|fÒº≥|ü&ÉT eTq }] ø±≈£î\T
T
|üø£ÿ }fiÀflì #·T{≤º\ Ç+{ÏøÏ bıj·÷sTT. n+<äTπø ˝…ø£ÿ ‘·≈£îÿe

ER
e∫Ã+~μμ nHêï&ÉT.
;s¡“˝Ÿ düeTj·Tdü÷Œ¤]ÔøÏ nø£“sY
SC
|ò ü ≈ £ î ÿeTì qyê«&É T . ‘· e Tø£ + fÒ

;s¡ “ ˝Ÿ π ø ‘Ó * $‘˚ ≥ \T,
düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô m≈£îÿe
nì dü u Û Ñ ˝ Àì
yêfi¯ fl +<ä s ¡ ÷
ˇ|ü≈£îHêïs¡T.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 85

3. }s¡T ` n&É$ ` bı≥¢|ü*¢ sêe÷sêe⁄
ÁãVü‰à+&É+>± eT+&ÉT‘·T+~ m+&É.
A
>∑&b¶ç ˛#·˝≈Ò î£ +&Ü e÷] s¡TÁ<äu÷ÑÛ $Ty√˝… ø£ì|ædTü +Ô ~ H˚\, ì|ü˝≤ eT+&ÉT‘·Tqï m+&É˝À qT+∫ q&É∫b˛‘·THêïqT.
AN
Hê X¯Øs¡+˝Àì düs¡«X¯≈£îÔ\T m+&É }&˚Ãdæ+~. <ëVü≤u≤<Ûä≈£î X¯Øs¡eT+‘ê ˙s¡dü+>± ñ+~. mø£ÿ&É ˙s¡T C≤&É
ø£qT|æ+#·&É+˝Ò<äT <ä|æŒ ‘·|üŒ Hê≈£î.
G
ªªm+‘· ø√|üeTT+~?μμ
N
y˚πs dü+>∑‹ düà è‹˝À˝Ò<äT, <ä÷sêq e∫Ã #Ó≥¢ øÏ+<ä, z }s¡T ø£qT|æ+∫+~. |ü#·Ãì #Ó≥¢qT, eTqTwüß´\ Çfi¯¢qT
#·÷&É≥+‘√H˚ ˙s¡T Á‘ê–qfÒº ø=‘·Ô ÁbÕD+ e∫Ã+~ Hê≈£î. }fiÀfløÏ b˛sTT ˇø£ Ç+{Ï eTT+<äT Ä– ªª<ëVü≤+μμ nì
LA
ns¡#êqT.
ªª@ }s¡T MT~?μμ
TE
T
ER
SC
86 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

yÓTT<ä\TyÓTT<ä\T n&ç>±&ÉT Äj·Tq <ëVü≤eTTø£Hêï n~ eTTU≤édüs¡yÓTÆq≥Tº. <ëVü≤u≤<Ûä‘√ }s¡T, ù|s¡T
#Ó|üŒãT~Δ|ü⁄≥º˝Ò<äT Hê≈£î. H˚qT e÷{≤¢&É˝Ò<äT, Äj·Tq n{≤¢π> ì\ã&Ü¶&ÉT. ù|s¡T #Ó|üŒ+~ ˙fi¯ófl b˛j·Tqqï≥T¢ Äj·Tq
n{≤¢ ì\ã&É&É+ Hê≈£î u≤>∑T+&É˝Ò<äT. ø=+#Ó+ùd|ü⁄ ì\ã&ç Ç+ø=ø£ Ç+{ÏøÏ b˛j·÷qT.
ªªmes¡T MTs¡T?μμ
eT∞fl n<˚ Á|üX¯ï?
eT∞fl n<˚ Á|üX¯ï $q&É+ Hê≈£î u≤>∑ì|æ+#·˝Ò<äT, ø=+#·+ ø√|ü+ e∫Ã+~.
ªªHê≈£î <ëVü≤+ y˚düTÔ+~μμ nHêïqT.
A
ªªmes¡+f… e÷{≤¢&É¬s+<äT≈£î?μμ
ªªme¬s’‘˚ @$T≥j·÷´... <ëVü≤+ sTTj·T´{≤ìøÏ?μμ
AN
ªªme¬s’+~ #Ó|üŒ≈£L&É<ë?μμ
ªª<ëVü‰ìøÏ me¬s’‘˚ @$T{Ï?μμ
G
ªªme]ì n&ç–‘˚ Ç+‘· u≤<Ûä @$T≥j·÷´?μμ
nø£ÿqTï+∫ Ç+ø√ Ç+{ÏøÏ b˛j·÷qT.
ªªMT ù|πs$T{Ï?μμ
N
LA
eT∞fl n<˚ Á|üX¯ï. Hê≈£î eTØ ø√|ü+ e∫Ã+~.
ªªme¬s’‘˚ @eTT+~?μμ
TE
ªªø±<äT @$T MT ù|s¡T?μμ

ªª@<√ ˇø£ ù|s¡T.μμ
ªª@$T≥j·÷´... #Ó|ü⁄<ä÷?μμ
T
ªªnu≤“! ù|s¡T! ù|s¡T! @ù|¬s’‘˚ @eTT+~?μμ

ER
ªªn+‘· $düT>∑T m+<äTø£j·÷´?μμ

ªª˙s¡T, ˙s¡T nì ÁbÕD≤\T e<äT\T‘·TqïyêDÏí ù|s¡T`ù|s¡T! nì @&ç|ækÕÔπs$T{Ï?μμ
SC
ø√|ü+‘√ }s¡T<ë{Ïb˛j·÷qT. }s¡T<ë{ÏqyÓqTø£, Hê ‘Ó*$‘·≈£îÿe‘·q+MT<ä, ‘=+<äs¡bÕ≥TMT<ä Hê≈£î ø√|ü+

e∫Ã+~. m+<äTø£+f… }s¡Tb˛sTT n&É$ e∫Ã+~. n&É$˝À ˙fi¯ófl mø£ÿ&É <=s¡T≈£î‘ê$? @$T#˚j·÷˝À Hêπø$T
‘√#·˝<Ò Tä . |æ∫Ãyê&ç yÓ÷düsÔ T¡ . n&É$˝À b˛‘·THêïqT. Hê X¯Øs¡+ Hê eX¯+ ‘·|Œü <=&É–+~. Hêø±fi¯ófl ‘·&ãÉ &É <=&É>±sTT.
eTè‘·Té⁄ eTT+#·Tø=düTÔqï≥Tº ø£fi¯ófl Nø£≥T¢ ø£eTà<=&É>∑sTT. <ëVü≤eTT‘√ n&É$ eT<Ûä´ #·∫Ãb˛‘êH˚yÓ÷ nì uÛÑj·T+
y˚j·T<=&É–+~. Ç+‘·˝À Vü≤sƒê‘·TÔ>± z ∫qï yê>∑T m<äT¬s’+~. Hê $>∑‘·Jyê\T yê>∑T s¡÷|ü+˝À Á|ü‘·´ø£åyÓTÆq≥T¢
bı+–b˛j·÷qT. yê>∑T˝À u≤≥kÕs¡T\T z #Ó\eT‘√&ç ñ+{≤s¡T. #Ó\eT˝ÀøÏ ‘·\e+∫ neTè‘·eTT Á‘ê–q≥Tº Ä
˙s¡+‘ê Á‘êπ>kÕqT. <ëVü‰ìøÏ ˙s¡T<=]øÏq+<äT≈£î Hê≈£î m+‘√ Äq+<äyÓTÆ+~. ˙s¡T ‘ê>∑T‘·÷, ‘ê>∑T‘·÷ Hê≈£î
ÁbÕD<ëq+ #˚dæq Ä eT÷>∑‘·*¢øÏ ø√{Ï qeTkÕÿsê\T #˚kÕqT.
ø±ì nìï{Ïø£qï Hê≈£î eTVü‰ Äq+<ä+ ø£*–+∫q $wüj·Ty˚T$T≥+f… Ä #Ó*eT Hê }s¡T. ù|s¡T >∑÷]Ã Á|üX¯ï\T
y˚j·T˝Ò<äì, sTT~j˚T<√ nkÕ<Ûës¡D $wüj·TeTì Hê˝À H˚qT n˝ÖøÏø±q+<ä+‘√ bı+–b˛j·÷qT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 87
4. ]øå±yê˝≤! ` |üã“sêE >√bÕ˝Ÿsêe⁄
A
AN
n$ CÒ´wüºe÷dü|ü⁄ s√E\T. m+&É $|üØ‘·+>± ñ+~. m+&É‘√ bÕ≥T e&É>±&ÉTŒ ≈£L&Ü Á|ü#·+&É+>± MdüTÔqï~.
ÁX¯eTJe⁄\≈£î |üì#˚j·Tì<˚ ø£&ÉT|ü⁄ ì+&É<äT.
G
ñ<äj·T+ mì$T~ >∑+≥\≈£î |ü≥ºD+ ∫es¡q •~∏˝≤edüú˝ÀqTqï |üP]>∑T&çôd qT+&ç ‘·q JeH√bÕ~ÛjÓÆTq
]øå±qT rdüTø=ì |ü≥ºDÁbÕ+>∑D+˝ÀøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT s¡+>∑&ÉT. s√E˝≤π> ‘·qT ‹s¡T>∑T‘·Tqï ãC≤s¡T¢, #Ís¡kÕÔ\T,
N
ãdüT‡ kÕº+&ÉT\T ø£\j·T‹]>±&ÉT. ˇø£ÿ u≤&ÉT>± <=]øÏq bÕbÕqb˛˝Ò<äT.
LA
eT<Ûë´Vü≤ï+ |üHÓï+&ÉT >∑+≥˝…’+~. dü÷s¡T´&ÉT Äø±X¯eT<Ûë´ìøÏ #˚s¡Tø=ì m+&ÉqT eT]+‘· rÁe|üs¡TdüTÔHêï&ÉT.
e&É>±&ÉTŒ eTØ $»è+_Û+∫+~. Ábı<äT›≥ qT+&ç s¡+>∑&ÉT H√s¡T ø£~|æq bÕbÕq b˛˝Ò<äT. m+&É≈£î ‘√&ÉT Äø£* eT+≥
TE
≈£L&Ü Äø±XÊqï+≥Tø=+≥Tqï~. ‹qï>± ˇø£ eT÷˝≤q ]øå±Hê|æ, q&çM~Û˝À ˙{Ï≈£îfi≤sTT e<ä›≈£î yÓ[fl, bı≥ºì+&Ü
Çìï ˙fi¯ófl Á‘ê–, ªª‘·q˝≤+{Ï yêfi¯fløÏ |üì<=s¡ø£ì s√Eq nHêïìøÏ ã<äT\T á ˙fi‚fl ÄVü‰s¡+μμ nqT≈£î+≥÷ ]øå±
T
e<ä›≈£î e∫Ã, ]øå±˙&Éq C≤–\|ü&ç, eTTô|’Œ¤ dü+e‘·‡sê\T>±, n+>∑Tfi¯+ y˚Ts¡ »s¡>∑ì, ÄXÊCÀ´‹ düTŒ¤]+#·ì ‘·q
ER
J$‘êìï >∑T]+∫ Ä˝À∫düTÔHêï&ÉT. Äø£*eT÷\+>± Áù|e⁄\T, ª>∑TÁs¡T, >∑TÁs¡Tμ eT+≥÷ |æ\¢ ≈£L‘·\T ≈£LdüTÔHÓ’ï. ªndü\T
ÁX¯eTJe⁄\ J$‘·y˚T düeTTÁ<ä+˝À ãT&É>∑˝≤+{Ï~. ãT&É>∑˝≤¢+{Ï ÁXÊ$T≈£î˝À¢ ‘·q÷ ˇø£&ÉT.μ
SC
s¡+>∑&ç˝≤ nqT≈£L+≥T+&É>∑H˚ ªªˇπsjYT ]øå±!... Ç˝≤sê...! nqï n~Ûø±s¡|üPs¡«ø£ dü«s¡+ düTŒ¤{Ï+∫+~.

s¡+>∑&ÉT b˛j˚T ÁbÕD≤\qT m>∑‘√&ÉTø=ì ªªedüTÔHêï u≤ã÷!μμ n+≥÷ eTT+<äT≈£î |üs¡T¬>‘êÔ&ÉT.
n|üs¡ $ù|òTïX¯«s¡T&ç˝≤ e⁄qï z yê´bÕ] ªª#Ís¡kÕÔ ¬øfi≤fl* u≤&ÉT¬>+‘·?μμ nHêï&ÉT.
ªªÇ+‘· Çe«eTì n&ÉT>∑T<ëe÷! nø£ÿπs¢<äì yÓ&É‘ê&˚yÓ÷! bı<äT›{Ï qT+&ç ˇø£ÿ u≤&ÉTπ>Hê <=s¡ø£˝Ò<äT. Ç~ ≈£L&Ü
#˚C≤]b˛‘·T+<˚yÓ÷qìμμ ª‘·eT<äj·Tμ nHêï&ÉT s¡+>∑&ÉT.
yê´bÕ] ]øå± møÏÿ ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. ]øå± X¯s¡y˚>∑+‘√ eTT+<äT≈£î b˛‘·Tqï~. eT÷&ÉT Hê\T>∑T |òüsê¢+>∑T\ <ä÷s¡+
b˛j˚T es¡≈£î Ç˝≤+{Ï $ù|òTïX¯«s¡T\qT yÓ÷dæ yÓ÷dæ eè<ëΔbÕ´ìøÏ e∫Ãq ]øå± sTTs¡TdüT ø±kÕÔ $]– H˚\≈£L*+~.
88 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

A
AN
G
N
LA
n<äèwüºeXÊ‘·÷Ô yê´bÕs¡düTÔìøÏ >±ì, s¡+>∑&çøÏ>±ì >±j·÷˝ÒMT ‘·>∑˝Ò¢<äT. ø±ì q&çM~Û˝À q\T>∑T] m<äT{≤
ÁøÏ+<ä|ü&ç uÛÑ+>∑|ü&É¶+<äT≈£î yê´bÕs¡düTÔì n_Ûe÷q+ Vü≤<äT›\T <ë{Ï, ø√b˛Á~≈£îÔ&Ó’ s¡+>∑&çMT<ä #˚sTT #˚düT≈£îHêï&ÉT.
#=ø±ÿ ≈£L&Ü dü]>±˝Òì s¡+>∑&ç M|ü⁄ MT<ä bÕ<äs¡ø£å‘√ Hê\T>∑sTT<äT <Óã“\T ø={ÏºHê ø√b˛|üX¯eTq+ »s¡ø£ÿ, H√{ÏøÏ
TE
e∫Ãq≥T¢ ‹≥Tº≈£î+≥÷ yÓ[¢b˛j·÷&ÉT.

Ábı<äT›{Ï qT+∫ ˇø£ÿ u≤&ÉT>∑ <=s¡ø£ÿ, ‹+&çøÏ˝Òø£, kÕj·T+Á‘·+ <=]øÏq ˇø£ÿ u≤&ÉT>∑ &ÉãT“\Tsêø£, #êe⁄<Óã“\T
‹Hêï&ÉT. JeHê<Ûës¡yÓTÆq ]øå± $]–+~. kÕj·T+Á‘·+ Äs¡T>∑+≥\ es¡ø£˝≤¢ ]øå±‘√ düVü‰ øÏsêsTT ô|’ø£+ Çe«ø£b˛‘˚
T
ªùd{°®μ >∑Te÷kÕÔqT Ç+{ÏøÏ |ü+|ü⁄‘ê&ÉT. ‘·qT ùd{°®øÏ Ç|ü&˚+ düe÷<Ûëq+ #Ó|ü⁄‘ê&ÉT?μ

ER
s¡+>∑&ÉT ‘·q BHêedüúqT |ü\T $<Ûë\T>± }Væ≤+#·T≈£î+≥÷ Ç+{ÏøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT.

s¡+>∑&çøÏ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ˝Òs¡T. ˇø£ÿ #Ó˝…¢\T e÷Á‘·+ ñ+~. nqï sêø£≈£î m<äTs¡T#·÷düTÔqï sê$TøÏ Ç+{Ï eTT+<äs¡
SC
]øå± #·|ü&ÉT ø±>±H˚ >∑T&çôd ãj·T{øÏ e∫Ã+~. $]–b˛sTT ]øå±qT ˝≤≈£îÿ+≥÷, n‹ Bq+>±, ˙s¡dü+>± düMT|ædüTÔqï
nqïqT #·÷&É>±H˚ @<√ dü+|òüT≥q »]– ñ+≥T+<äì n+<äTπø n+‘· ˙s¡dü+>± edüTÔHêï&ÉqT≈£î+~.
s¡+>∑&ÉT ]øå±q˝≤ $&ç#˚dæ, uÛ≤s¡+>± >∑T&çôd˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫ ≈£îøÏÿeT+#·+˝À y˚TqTyê˝≤Ã&ÉT.
ªªeT+∫ ˙[fle«Hê nHêï!μμ n+≥÷ sê$T eT+<ä*+∫+~.
s¡+>∑&ÉT düe÷<Ûëq+ Çe«˝Ò<äT.
sê$T ‘·q˝À‘êqT ªù|<ëfi¯fl≈£î s√p @<√ ˇø£ ø£cÕº\Tμ n+≥÷ ì≥÷º]Ã+~.
sê$T ø£qT\qT+&ç sê\T‘·Tqï nÁX¯óe⁄*ï #·÷∫ s¡+>∑&çøÏ n+‘·˝ÀH˚ uÛ≤‘·èÁù|eT ô|\T¢_øÏ+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 89

ªªø£˙ï¬s+<äT≈£î #Ó©?¢ eTquÀ{Ï yê+Á&É≈î£ Áã‘·Tø£+‘ê Ç{≤¢+{Ï$ uÀ\T&ÉT edü÷+Ô {≤sTT. >=|üŒyêfi¯fl+‘ê ‹q&ÜìøÏ
Áã‘·T≈£î‘·T+fÒ, eTq+ Áã‘·ø£&ÜìøÏ ‹+≥÷+{≤+. $#ês¡|ü&ç #˚ùd<˚$T{Ï? ˙‹ ` ìC≤sTTr J$‘ê\øÏ uÛÑ$‘·e´+.
m\¢ø±\+ ø£cÕº\T ø±|ü⁄s¡eTT+&Ée⁄. ø±ì nqT≈£îqï+‘· ‘·«s¡˝À e÷Á‘·+ |ü]cÕÿs¡+ ø±e⁄.μμ
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝Àì uÛÑj·T+ø£s¡ <äèX¯´+ ˝À˝À|ü\ ø£ì|ædü÷ÔHêï nqTuÛÑ$+#·ø£ ‘·|üŒ<äì #Ó˝…¢*ì m˝≤>√ z<ësêÃ&ÉT
s¡+>∑&ÉT.
II
sêÁ‹ düTe÷s¡T |ü~>∑+≥\≈£î ªªzjYT s¡+>∑Hêï! Äs¡T >∑+≥\ø£˝≤¢ ]øå± øÏsêsTT e|üŒC…bÕŒ*‡q yê&ç$ Ç+‘·es¡≈£î
A
sêø£b˛e&É+ eT÷\+>± ùd{ŸJ ø√|ü–+∫, ìq÷ï, ]øå±qT rdüT≈£îs¡eTàHêï&ÉT. |ü<ä... Ä\dü´+ #˚j·T≈£îμμ nqï ùd{°®
AN
>∑Te÷kÕÔ πøø£ $q|ü&ç+~.
s¡+>∑&ÉT ñ*øÏÿ|ü&ç ˝Ò∫, »]–q j·÷e‘·TÔ dü+>∑‹˙, Ä e∫Ãq e´øÏÔ‘√ #Ó|æŒ, ñ<äj·Ty˚T ùd{ŸJ‘√ ‘·|üŒø£
e÷{≤¢&ÉT‘êqT. á sêÁ‹øÏ ø£å$T+#·eTì Áã‹e÷˝≤&ÉT.
G
>∑Te÷kÕÔ kÕqTuÛÑ÷‹ì Á|üø£{Ïdü÷Ô ªªs¡+>±! ùd≥T $wüj·T+ ˙≈£î ‘Ó*j·T+~ ø±<äT. yê&É+‘· ø£+≈£îwüº≈£î&ÉT ø±ãfÒº
N
n+‘·{Ï yê&Éj·÷´&ÉT. Ç|ü&ÉT ìqTï rdæ¬øfi¯flø£b˛‘˚ H˚{Ï ˙ neùdÔ, πs|ü⁄ Hê≈£L |ü&ÉT‘·T+~μμ nHêï&ÉT.
LA
‘·qø√dü+, ‘√{Ïyê]ì ø£cÕº˝À¢ Ç]øÏ+#˚ eTqdüÔ‘·«+ ø±<äT s¡+>∑&ç~. n+<äTπø Ä >∑Te÷kÕÔ düVü‰j·T+‘√ $]–q
ã+&çì rdüTø=ì ùd{°® Ç\T¢ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT.
TE
]øå± Çs¡>={Ïºq+<äT≈£î j·÷uÛ…’ s¡÷bÕj·T\T #Ó*¢+∫, $&ç|æ+#·T≈£î+{≤μμqHêï&ÉT s¡+>∑&ÉT. ùd{°® ªdüπsμ q+≥÷
>∑T&çôd –Ø« ÁyêsTT+#·Tø=ì nD≤_fi¯fl n+{Ï+∫, s¡+>∑&ç dü+‘·ø£+ #˚sTT+#·Tø=ì ]øå±qT u≤>∑T#˚sTT+∫, jÓT|üŒ{Ï˝≤π>
s√E øÏsêsTTøÏ#êÃ&ÉT.
T
s¡+>∑&ÉT u≤ø° rsêÃ\H˚ |ü≥Tº<ä˝‘√ sêÁ‹+ãefi¯ófl ø£wæº+#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. ø±ì m+‘· ø£wæº+∫Hê ]øå±
ER
øÏsêsTTb˛qT #Ó˝…¢*ø°, ‘·qø° bı≥º>∑&Ée&Éy˚T ø£wüºeTj˚T~. nsTTHê |ü≥Tº<ä\ s¡+>∑&ç˝À MdüyÓT‘·ÔsTTHê ;s¡Tb˛˝Ò<äT.
HÓ\s√E\T <ë{≤sTT. sêÁ‹ |üHÓï+&ÉT >∑+≥\≈£î ˝Ò∫, ]øå± rdüTø=ì ¬s’˝ŸùdºwüHé≈£î ãj·T\T<˚sê&ÉT. ã+&ç
e∫Ã+~. Á|üj·÷D°≈£î\+‘ê ø£\ø£\+‘√ ãj·T{ÏøÏ edüTÔHêïs¡T. ª]øå±...! ]øå±...! n+≥÷ z eTìwæì düMT|æ+#ê&ÉT
SC
s¡+>∑&ÉT.
Ä yê´bÕs¡düTÔ&ÉT s¡+>∑&ç ]øå± m≈£îÿ‘·÷ ª#Ís¡kÕÔ≈£î rdæ¬øfi¯óflμ nHêï&ÉT.
n‘·qT #Ís¡kÕÔe<ä› ~– s¡+>∑&ç#˚‹˝À Hê\T>∑D≤\ _fi¯flô|{Ïº yÓ[flb˛j·÷&ÉT.
s¡+>∑&ÉT Ç+{ÏøÏ #˚s¡Tø=ì ]øå± eT÷\≈£î #˚s¡TdüTÔ+&É>± ]øå±˝À+∫ ˇø£ ãs¡Te⁄>∑\ dü+∫ ÁøÏ+<ä|ü&ç+~. ªª$TDT≈£î
$TDT≈£îμμ eT+≥Tqï BbÕìï ô|<ä~› #˚d,æ dü+∫ì #˚‹˝À |ü≥Tºø=ì ˝Àì¬ø[fl ‘Ós∫¡ #·÷#ê&ÉT. dü+∫ì+&Ü eTT‘ê´\THêïsTT.
#Ís¡kÕÔ˝À ]øå±~– yÓ[flq e´øÏÔ eTT‘ê´\ es¡Ô≈£î&É˙, n‘·H˚ dü+∫ eT]∫b˛sTT ñ+{≤&É˙, s¡+>∑&ÉT
ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT. ‘·qT Ç|ü&ÉT nø£ÿ&çø¬ [fl, bÕ|üe÷ es¡≈Ô î£ &çøÏ n+<äC‘Ò êeTHêï, Ç+‘·{Ï eTVü‰|ü≥ï+˝À n‘·HøÓ ÿ£ &É?
90 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

‘·HÓø£ÿ&É...? s√E˝≤π> s¡+>∑&ÉT ]øå±rdüTø=ì, ñ<äj·T+ mì$T~ >∑+≥\≈£î |üÁ‹ø± ø±sê´\j·÷ìøÏ yÓ[fl ªªmes√
eTT‘ê´\ yê´bÕ] sêÁ‹ ‘·q ]øå±˝À dü+N eT]∫b˛j·÷&É˙, Äj·Tq e∫Ã >∑Ts¡TÔ\T #Ó_‘˚ Çe«>∑\q˙μμ Á|üø£≥q
y˚sTT+#ê&ÉT. ]øå±yêì ìC≤sTTrøÏ |üÁ‹ø±~Û|ü‘·T\T n#ÓÃs¡Te⁄ |ü&Ü¶s¡T.
Á|üø£≥q #·÷#·Tø=ì yê´bÕ] dü+‘√wü+‘√ s¡+>∑&ç Ç+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. s¡+>∑&ÉT »]–q dü+>∑‹ yê´bÕ]øÏ #Ó|æŒ,
eTT‘ê´\ dü+∫ #˚‹ø£+~+#ê&ÉT. dü+N n+<äT≈£î+≥÷, ø£è‘·»„‘·‘√ s¡+>∑&ç eTTU≤ìï |ü]o*+∫ #·÷#ê&ÉT.
ªªÇ+¬øes¡÷?... ‘·HêHê&ÉT #˚sTT #˚dTü ≈£îqï ]øå±yê&˚μμ yê´bÕs¡dTü &Ô TÉ dæ>T∑ ‘Z √ ‘·\e+#·T≈£îHêï&ÉT. s¡+>∑&TÉ ø±s¡DeT&ç>±&ÉT.
yê´bÕs¡düTÔ&ÉT dü+|òüT≥qqT $e]+∫ #˚‘·T\T |ü≥Tºø=ì ø£åe÷|üD y˚&ÉT≈£îHêï&ÉT. yÓ+≥H˚ CÒãT˝À+∫ y˚sTT
A
s¡÷bÕsTT\ ø£≥ºqT rdæ s¡+>∑&çøÏ Çdü÷Ô ‘·q yê´bÕs¡+˝À uÛ≤>∑kÕ«$T>± #˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. s¡+>∑&ÉT ø£è‘·»„‘êdü÷#·ø£+>±
AN
#˚‘·T\T yÓ÷&çÃ yê´bÕs¡düTÔìøÏ qeTdüÿ]+#ê&ÉT.
G
N
LA
TE
T
ER
SC
Ç+{Ï –Ø« ÁøÏ+~ #Ó*¢+#·e\dæq s¡÷bÕj·T\T e&û¶‘√ düVü‰ #Ó*¢dü÷Ô Ç+{Ïì $&ç|æ+#·T≈£îHêï&ÉT. yÓ+≥H˚
#Ó˝…¢*ø√ dü+ã+<Ûëìï ≈£î~]Ã ô|[fl yÓ’uÛÑe+>± »]bÕ&ÉT. s¡+>∑&ç J$‘·s¡<∏ä+ qeqy√H˚àwü+‘√ ø±+‹|ü⁄+C≤\qT
$s¡õeTTà‘·÷ düTKeTj·TyÓTÆq |ü<∏ä+˝À Á|üj·÷DÏk˛Ô+~. n+<äTπø ˙‹, ìC≤sTTr eTìwæøÏ ô|≥ºì ÄuÛÑs¡D≤\+{≤s¡T.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 91

5. ãø±düTs¡T&ç $+<äT ` b˛\ÿ+|ü*¢ XÊ+‘ê<˚$
A
AN
©\≈£î á s√E yÓTT<ä{ÏkÕ] ô|[fl#·÷|ü⁄\T. ˇø£ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ne÷àsTT ô|[fl #·÷|ü⁄\ @sêŒ≥T¢ @ $<Ûä+>±
»s¡T>∑T‘êjÓ÷ n˝≤π> »]>±sTT.
|æ\¢qT X¯\´|üØø£å #˚düTÔqï≥T¢>±. ìs¡“¤j·T+>± ø£fi¯ófl |ü‹Ôø±j·T\T #˚düTø=ì #·÷XÊ&ÉT es¡T&ÉT. |æ\¢ zs¡>± nsTTHê
G
düŒwüº+>±H˚ #·÷dæ+~.
N
ªªÇ+{À¢øÏ yÓfi¯fle÷à!μμ ©\ ‘·+Á&ç Hêsêj·TDsêe⁄ #ÓbÕŒ&ÉT.
LA
TE
T
ER
SC
92 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

ªªÄ" Çø£ Ç∫Ã|ü⁄#·TÃø√e&Ü\ dü+>∑‹ e÷{≤¢&ÉTø=+<ëe÷?μμ eT<Ûäé]Ô eéVü‰s¡+˝ÀøÏ ~>±&ÉT.
ªª|æ\¢ q∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ø£<ë?μμ
ªª#Ó|üŒej·÷´, düT<Ûëø£sY! |æ\¢ q∫Ã+<ë?!
ªªÄ"μμ dü+‘·è|æÔ‘√ ‘·˝≤&ç+#ê&ÉT. ªªø=+#Ó+ Ä |üfi¯ófl m‘·TÔ˝Òø£b˛‘˚ u≤>∑T+&˚<ä+&û! nsTTq |üsê«˝Ò<äqTø√+&ç
Hê≈£î q∫Ã+~!μμ
|üø£ÿ >∑~˝À ‘·\T|ü⁄ |üø£ÿH˚ ì\ã&ç ñ+~ ©\. es¡T&ÉT n+‘· ìs=àVü≤e÷≥+>±, @eTq&Üì¬ø’Hê ‘·q≈£î
Vü≤≈£îÿ ñqï≥Tº>± ‘·q |üfi¯flMT<ä ø±yÓT+{Ÿ #˚j·T&É+ q#·Ã˝Ò<äT. Ä |æ\¢ ˇfi¯ó¢ eT+&çb˛sTT+~.
A
ªª@e÷à? nu≤“sTT q#êÃ&Ü?μμ nì ‘·qqT n&É>∑πs+?
AN
ªªÄj·Tq ø£fi¯ófl n+‘· $T&ç>∑T&É¢˝≤ ñHêïj˚T+? nsTTHê |üsê«˝Ò<äT. q#êÃ&ÉTμμ nì #Óù|Œ~,
ô|<ä›\ eéVü‰s¡+ #ê˝≤ ìs=àVü≤e÷≥+>± K∫Ã‘·+>±H˚ q&ç∫+~.
G
es¡Tì πs≥T |ü~y˚\T>± ‘˚*+~. Ç+ø± Ä&É|æ\¢\ ˝≤+#Û·Hê\T, nM ÇM...
N
Hêsêj·TDsêe⁄ eTTK+ ø=+#Ó+ bÕ*b˛sTT+~. Äj·Tq nsTT<äTy˚\ q>∑<ä÷, ñ+>∑s¡+, >∑&çj·÷s¡+ ˝≤+{Ï
˝≤+#Û·Hê˝…’‘˚ ‘·qe\¢ ne⁄‘·T+<äqT≈£îHêï&ÉT. Ä e÷fÒ ‘˚*Ã #Ó_‘˚ á dü+ã+<Ûä+ Ç|ü&˚ u…&çdæø=&ÉT‘·T+<˚yÓ÷qqï
LA
»+≈£î‘√.
ªªÄ~yês¡+ H˚qø£ÿ&çøÏ ekÕÔqT! n|ü&ÉT n˙ï e÷{≤¢&ÉT≈£î+<ë+μμ nHêï&ÉT.
TE
ô|[fl#·÷|ü⁄\ ø±s¡´Áø£eT+ eTT–dæb˛sTT+~.

T
II
ER
ªª@$TfÒ qTe⁄« e÷{≤¢&˚~?μμ ©\ ‘·*¢ $&É÷¶s¡+>± n&ç–+~.

ªªes¡ø£≥ï+ |ü~y˚\T ø±<äT!... ø£≥ï+ ù|s¡T‘√ n‘·&ÉT ˇø£ÿô|’kÕ rdüTø=Hêï H˚q‘·&çì #˚düTø√qT!μμ ©\ K∫Ã‘·+>±
SC
#Ó|æŒ+~.
ªªø£≥ï+ Çe«ø£b˛‘˚ n‘·&+Ó <äT≈£î #˚dTü ø=+{≤&˚ ìqTï? s¡+uÛeÑ ì #˚dTü ø=+{≤&Ü? $Tìdüsº Y _&Ée¶ ì #˚dTü ø=+{≤&Ü?μμ
ÄyÓT rÁe+>± n+~.
ªª#˚düTø√ø£b˛‘˚ düπs.μμ
ªªô|∞fl ô|{≤≈£î\T ˝Ò≈£î+&Ü e÷ >∑T+&Ó\MT<ä ≈£î+|ü{Ï>± ñ+&çb˛‘êq+{≤yê!μμ
Hê ø£+fÒ nsTT<˚fi¯ófl ô|<ä›yê&ÉT nqïj·T´! yê&ÉTø±ì >∑T+&Ó\ ≈£î+|ü{Ï H˚qj·÷´Hê?μμ
ªªyê&çø° ˙≈£L b˛*πø$TfÒ? yê&ÉT eT>±&ÉT. @qT>∑T #·∫ÃHê yÓj˚T´. ã‹øÏHê yÓj˚T´ nqï≥Tº eT>±&ÉT ô|[¢
#˚düTø=Hêïdüπs, #˚düTø√ø£b˛sTTHêdüπs.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 93
ªªeTq C≤‹ì eTqy˚T øÏ+#·|sü #¡ T· ø√e&É+ m+<äTø£e÷à? eT>±&ç n+&É Ä&É<ëìøÏ m+‘· nedüsy¡ ÷Ó , Ä&É<ëì‘√&ÉT
eT>±&çøÏ n+‘˚ nedüs¡+. Ä&É~ dü+bÕ~+#·Tø√qHêïfi¯ófl n‘·&ç >=|üŒ‘·q+ #Ó*¢+~ ø±ì, Ç|ü&ÉT Ä&É~
dü+bÕ~+#·Tø=+{À+~. n‘·&ç |ü|ü˝Ò+ ñ&Éø£e⁄.μμ
ªªu≤>∑T+<äe÷à yê<ä+! dü+bÕ<äH˚ düe÷q‘·«+ rdüT≈£edüTÔ+<ë? qTe⁄« ø£≥ï+ Ç∫Ã n‘·&çì ô|[fl#˚düTø√ø£b˛‘˚
n‘·&çøÏ ô|[fl ø±<äHê? eT<Ûäé]Ô #Ó|üŒH˚ #ÓbÕŒ&ÉT. MT Hêqï>±]ì #ê≥T≈£î |æ\T#·Tø=ì. dæ]|ü⁄s¡+ yêfi¯ófl |üHÓï+&ÉT
y˚\T Ç∫Ã ¬s+&Óø£sê\ bı\+ Áyêdæ∫Ã, |ü≥ï+˝À Ç\T¢ ø=ìkÕÔeTì yÓ+≥|ü&Ü¶s¡≥. ‘=+<äs¡>± dü+ã+<Ûëìï ìX¯Ãj·T+
#˚düTø√ø£b˛‘˚ #˚sTT<ë{Ï b˛‘·T+<ä≥. Ç+‘· eT+∫ dü+ã+<Ûä+ #˚C≤s¡TÃø√e&É+ MT Hêqï≈£î Çwüº+˝Ò<äT. n+<äTπø Ä
|ü˝…¢˝À Ä ¬s+&Óø£sê\T uÒs¡+ ô|≥º&ÜìøÏ yÓfi≤fls¡T.μμ
A
ªª$TeTà*ï düs¡«HêX¯q+ #˚ùd á ô|[fl H˚qT #˚düTø√qT! qqTï m≈£îÿe>± ã\e+‘·+ ô|&ç‘˚ Hê X¯ey˚T #·÷kÕÔs¡T!μμ
AN
©\ $düTs¡T>± >∑~˝ÀøÏ yÓ[flb˛sTT+~.
G
Äπs&çfi¯ófl yê&ÉTø=H˚ q÷‹ <ä>∑Zs¡ Ä&É+>∑T\ dü+uÛ≤wüD Ç˝≤ kÕ>∑T‘√+~.
N
ªª$Hêïyê, |æ˙ï! yÓTTqï düTo\eTà ≈£L‘·T]øÏ ô|[fl#·÷|ü⁄\j·÷´j·÷...! yêfi¯ófl |ü~y˚\ ø£≥ï+ ˝≤+#Û·Hê\T >∑Á{≤
LA
n&ç>±s¡≥, ‘·+Á&ç m˝≤>√ ‘·+{≤\T|ü&ç Çe«&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&ç‘˚, ø£≥ï+ rdüTø=H˚ es¡TDÏí H˚qT #˚düTø√qT bıeTà+<ä≥,
Ä |æ\¢!μμ
TE
ªªÄ m‘·TÔ|üfi¯flπø n&ç– ñ+{≤s¡T |ü~y˚\T.μμ øÏdüT≈£îÿq qe⁄«. ªªá$&˚yÓTÆHê ‹˝À‘·Ôe÷? }s¡«XÊ? ˝Òø£ ô|<ä›
ñ<√´>∑düTÔsê˝≤? yêfi¯fl Hêqï Ç+&çj·÷ Á|ü<ÛëHê? ªªqTy˚« ˇø£ ø£≥ï+! y˚πsø£≥ïy˚T\ uÛ≤e÷!μμ nì Ä es¡T&ÉT
eTT+<äT≈£îsêe&ÜìøÏ? á$&=ø£ÿ‹ MT~qT+&ç }&ç|ü&ç+~ ø±uÀ\T!μμ
T
ªªÄ |æ\¢<ä+‘ê eT>∑sêj·TT&ç b˛E˝…<ä÷›! ]»\Tº‡ edü÷ÔH˚ Åf…Æì+>¥≈£î yÓfi¯ó‘·T+<ä≥, ñ<√´>∑+ #˚düTÔ+<ä≥!μμ
ER
ªª#˚j·T˙! m+‘·eT+~ #˚j·T&É+˝Ò<äT! ‘·H˚$T{À Á|ü‘˚´ø£+>± |ü⁄≥Tºø=∫Ãq≥Tº ø£≥ï+ rdüTø=H˚yê&çì

ô|[¢#˚düTø√qq&Éy˚T$T{Ï? Ä |æ\¢yê&çøÏ ø£≥ï+ Ç∫Ã Ç+¬øe«s¡÷ ô|[fl #˚j·Ts¡Hê?μμ
SC
ªªeT∞fl me]‘√q÷ nq≈£î ø±ì, e÷ s¡eTDÏì Ä |æ\¢yê&çøÏ Ç<ë›eTqTø=+≥THêï+. Hêsêj·TDsêe⁄≈£î b˛{°

yÓ[flq≥Tº n|ü&˚ m+<äT≈£î n&É>±\ì }s¡Tø=Hêï+. n{À, Ç{À ‘˚\T‘·÷H˚ yêfi¯ófl n&ç–q <ëìøÏ z ¬s+&ÉTy˚\T
m≈£îÿ$∫Ã #˚dæHê u≤<Ûä˝Ò<äT. sêC≤˝≤+{Ï dü+ã+<Ûäe÷jÓT! ñ<√´>∑+ #˚düTÔHêï&ÉT. ô|’>± |ü˝…¢˝À bı\+, Ç\T¢ ñHêïsTT.
eTq≈£î ‘·–q dü+Á|ü<ëj·T+ ≈£L&Ü.μμ
á dü+uÛ≤wüD˝À bÕ˝§Zì øÏdüT≈£îÿq q$«Hê$&˚ ‘·q bÕÁ‘· $TqVü‰sTT+#·Tø=ì n+<ä] e÷≥\÷ düTo\eTà
#Ó$˝À y˚dæ+~. ªªÄ sê<ÛäeTà >∑T+≥ø±&ç qø£ÿ˝≤ ø±#·T≈£Lÿs¡TÃ+~. MTs¡T |æ\¢e÷≥ $ì n+‘· eT+∫ dü+ã+<Ûä+
b˛>=≥Tºø√ø£+&ç e~Hê! qj·÷H√, uÛÑj·÷H√ ˇ|æŒ+#·+&ç Ä |æ\¢qT!μμ
düTo\eTà ø£+≥˙s¡T ô|≥Tºø=ì, |ü$T≥‘√ ‘·T&ÉT#·Tø=+≥÷ ªª@+ #˚j·Tqe÷à? u§‹Ô>± ô|&Édüs¡+ |æ\¢ nsTT+~.
ã\e+‘·+ #˚ùdÔ #·kÕÔq+≥÷+~?μμ n+~.
94 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

III
Hêsêj·TDsêe⁄ |ü˝…¢ qT+&ç n|ü&˚ ‹]– e#êÃ&ÉT. Äj·Tq eTTK+ yê&çb˛sTT n\dü≥ dü÷∫düTÔ+~. nsTTHê
|üì kÕ~Û+#·T≈£î e∫Ãq ñ‘ê‡Vü≤+ Äj·Tq <ë#·Tø√˝Òø£b˛‘·THêï&ÉT.
ªªˇπøkÕ] yês¡+ s√E\T yÓfi≤flπs? á |üP{§kÕÔs¡T. Ä |üP{§kÕÔs¡T nì eT÷&ÉT s√E\ qT+&ç MT ø√dü+
#·÷düTÔHêïqT.μμ
ªªb˛sTTq |üì ø±ì<˚ m˝≤ ekÕÔqT? &ÉãT“ #˚‹˝À y˚düTø=H˚ e#êÃqT. eTq+ Ç<√ n<√ nì ‘ê‘ê‡s¡+ #˚ùdÔ Ä
dü+ã+<Ûä+ ø±kÕÔ C≤]b˛‘˚...μμ
A
ªªÇ\T¢ n\Tø£>±H˚ |ü+&ÉT>∑ ø±<äT ˝…+&çμμ n+≥÷ Ä$&É eTTK+ eTT&ÉT#·Tø=ì uÛÑs¡Ô≈£î kÕïHêìøÏ ˙fi¯ófl ‘√&ÉuÀ‘·÷,
AN
ªªÇyêfi¯ mø£ÿ&ç qT+&√ MT≈£î ñ‘·Ôs¡+ e∫Ã+~. n˝≤àsê˝À ñ+#êqT #·÷&É+&çμμ n+~.
Hêsêj·TDsêe⁄ n˝≤àsê ‘Ó]∫ ø£es¡T rdüTø=Hêï&ÉT. ªªekÕÔeTì, Ç+ø± sê˝Ò<˚$T≥ì sêXÊπsyÓ÷! ˇπøkÕ]
ø£≥ï+ &ÉãT“ rdüT≈£îyÓ[fl, yêfi¯fl #˚‹˝À ô|{Ïº, @ø£+>± eTTVüAs¡Ô+ ô|≥Tº≈£îsêyê*!μμ
G
ø£es¡T ∫+∫ ñ‘·Ôs¡+ ãj·T{ÏøÏ rXÊ&ÉT.
ªªl düT<Ûëø£sY sêe⁄>±]øÏ.
N
LA
qeTkÕÿs¡+.
Hê m‘·TÔ|üfi¯flMT<ä MTs¡T ø±yÓT+≥T $dü]q|ü&ÉT MTs¡T ø=+#Ó+ k˛wü˝Ÿ>± ñ+{≤s¡ì|æ+∫+~. ‘·s¡Tyê‘·
TE
‘Ó\T|ü⁄‘êeTì u…≥Tº#˚j·T≈£î+&Ü ô|[fl#·÷|ü⁄\ s√CÒ MT n_ÛÁbÕj·T+ (H˚qT q#êÃqì) #Ó|üŒ&É+ <ëìï ã\|ü]∫+~.
ø±ì, ô|<äe› TqTwüß\T ø£≥ïø±qTø£\T e÷{≤¢&TÉ ø=+≥Tqï|ü&ÉT MTs¡T eTÚq+ eVæ≤+#·&+É #·÷ùdÔ Hê }Vü≤ ‘·\øÏ+<äT˝…+’ ~.
MTs¡T #·<äTe⁄ø=Hêïs¡T. ñ<√´>∑+ #˚düTÔHêïs¡T. yÓqø£ dæúsêdæÔe⁄+~. MT¬ø+<äTøÏ+ø± MT≈£î ø±uÀj˚T uÛ≤s¡´
T
düs¡«˝≤+#Û·Hê\‘√ sêyê\qï ø√]ø£?

ER
e÷ dæú‹>∑‘·T˝Ò$T{À MT≈£î ‘Ó*j·Tø£b˛‘˚ H˚qT #ÓãT‘êqT!

e÷ Hêqï>±s¡T eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ >∑èVü≤düTú. Hê ‘·sê«‘· Ä&É|æ\¢\THêïs¡T ô|[flfi¯fl≈£î. #·<äTe⁄\≈£î eT>∑|æ\¢\THêïs¡T. @
HÓ\ ø±HÓ\ ‘·\ uÛ≤s¡eTj˚T´ Ks¡TÃ‘√ dü‘·eT‘·eTj˚T´ dü+kÕ] e÷ Hêqï>±s¡T.
SC
n‘·&ç qT+&ç MTs¡T |ü~y˚\ ø£≥ï+, >∑Á{≤ n&ç>±s¡T!

mø£ÿ&ç qT+&ç ‘ÓkÕÔs¡T n+‘· &ÉãT“?
‹+&ç–+»\ ø±<Ûës¡yÓTÆq bı\+ neTTà‘·THêïs¡T.
Hê ˇø£ÿ<ëì ô|[flπø á ÄdæÔ n$Tà‘˚ eTT+<äT |æ\¢\ uÛÑ$wü´‘·TÔ @$T{Ï?
uÛ≤s¡‘·+˝À z ø£<∏ä ñ+~.
ãø±düTs¡T&ÉH˚ z sêø£då Tü &ÉT ñ+{≤&ÉT. yê&ÉT s√p }]MT<ä|&ü ç #˚‹ø£+~q yê&çì |ü≥Tºø=ì ø£sø¡ s£ ¡ q$T˝ÒdTü +Ô fÒ
}s¡+‘ê Vü≤&É*b˛sTT yê&ç‘√ ˇø£ ˇ|üŒ+<ä+ #˚düTø=+{≤s¡T. ì‘·´+ z ã+&Ó&Éqï+, ã+&çøÏ ø£{Ïºq <äTqï\T,
ã+&çø£≥Tºø=ì yÓ[flq eTìwæ yê&çø±Vü‰s¡+ ne⁄‘ês¡ì, Ç˝≤ $#·Ã\ $&ç>± }]MT<ä|ü&ç ‹q≈£L&É<äì!
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 95
ã≈£î&ÉT ˇ|ü≈£î+{≤&ÉT.
ã≈£î&ç $+<äT e+‘·T Á|üø±s¡+ ì‘·´+ ˇø=ÿ Ç+{ÏøÏ edü÷Ô+≥T+~.
e+‘·T ‘·–*q Ç+{Ïyê] XÀø£+ e]í+#·&É+ me] ‘·s¡+?
n˝≤+{Ï XÀø£y˚T Ç|ü&ÉT Á|ü‹ Ä&É|æ\¢ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\÷ nqTuÛÑ$düTÔHêïs¡+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT.
ã+&ç˝À nqï+, ã+&çøÏ ø£{Ïºq Jyê\T, ã+&ç‘√*q eTìw” yê&çø±Vü‰s¡yÓTÆb˛sTTqfÒº ` ˇø£ Ä&É|æ\¢ ô|[fl#˚dæ
|ü+ù|≥|üŒ{ÏøÏ es¡ø£≥ïeTH˚ á ã≈£î&çøÏ ÄVü‰s¡eTÚ‘·THêïs¡T Ä&É|æ\¢ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T. Ä&É|æ\¢qT n‘·Ôyê]+{ÏøÏ |ü+|æ
düs¡«+ ø√˝ÀŒ‘·THêïs¡T.
A
ÄHê&ÉT ã≈£î&ç e<Ûä≈£î ;ÛeTT&çì |ü+|æ+~ ≈£î+r<˚$!
AN
es¡ø£≥ïeTH˚ á ã≈£î&ç dü+Vü‰sêìøÏ Ç+ø± ;ÛeTT&ÉT |ü⁄≥º˝Ò<äT.
|æ\¢ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ XÊ|üHêsêú˝ÒM á ã≈£îDÏí øÏ+∫‘Y ≈£L&Ü u≤~Û+#·&É+ ˝Ò<äT. yê&ÉT $»j·T>∑s¡«+‘√ M–b˛‘·÷H˚
G
ñHêï&ÉT. á ã≈£î&çøÏ ÄVü‰s¡eTj˚T´ e+‘·T Á|ü‹ Ç+{Ïø° edü÷ÔH˚ ñ+≥T+~.
N
$TeTà*ï dü+kÕÿs¡+ #·÷|üeTì n&É>∑&É+ ‘Ó*$ ‘·≈£îÿe.
Åd”ÔøÏ |ü⁄s¡Twüß&ç n+&É m+‘· nedüs¡yÓ÷ n‘·&çø° ÄyÓT ‘√&ÉT n+‘˚ nedüs¡+!
LA
á ‘·+‘·+>±ìøÏ Á|ü‹ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ø£Hê´<ë‘· ã˝…’b˛‘·THêï&ÉT.
TE
$yêVü≤|ü⁄ ‘·+‘·T eTT–ùddü]øÏ Çs¡TyÓ’|ü⁄˝≤ m+‘· $T>∑T\T‘·T+<äì #·÷düTø=+fÒ e<ÛäTe⁄ ˇ+{ÏMT<ä ø=~›>±
q>∑\T, |ü≥TºNs¡\T, es¡T&çøÏ dü÷≥÷ ã÷≥÷ >∑&çj·÷s¡+ ˝≤+{Ï$. ø£{≤ï\T, ø±qTø£\T |ü≥Tº≈£îsê˝Òø£ ã+<ÛäTe⁄\≈£î
n>∑#ê≥T¢!
T
ã+<ÛäTe⁄\T sêø£b˛‘˚, uÛÑ»+Ár\T yÓ÷>∑ø£b˛‘˚ e<ÛäTe⁄ yÓT&É˝À |ü&˚ Ä eT÷&ÉTeTTfi¯ófl >∑{Ïº>± |ü&Éyê? Ä
dü+ã+<Ûä+ >∑{Ïº>± ì\e<ë?
ER
á Ä#êsê\T ˇø£Hê&ÉT @<√ ˇø£ ñ<˚›X¯+‘√, Á|üjÓ÷»q+ ø√düy˚T @s¡Œ&ç ñ+&=#·TÃ. áHê&ÉT eTq~ ;<ä<˚X¯+.
Á|ü‹ ô|’kÕ neT÷\´+>± yê&ÉTø√e\dæq á s√E˝À¢ ns¡ú+˝Òì á Ä#êsê\e\¢ m+‘√ &ÉãT“ e´s¡úyÓTÆb˛‘·÷+~!
SC
Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘·T˝À¢ Ç~ ns¡ú+˝Òì, Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq Ä#ês¡+!

ì»+>± H˚qT MT≈£î q∫Ã‘˚, Hê uÛ≤yê\qT yÓT∫Ã‘˚ ø±˙ ø£≥ï+ ˝Ò≈£î+&Ü ¬s+&ÉT |üP\ <ä+&É\‘√ qqTï
ô|[fl#˚düTø√+&ç! ñ+{≤qT ` ©\.μμ
IV
Hêsêj·TDsêe⁄≈£î ˇfi¯ófl eT+&ÉTø=∫Ã+~. eTsê´<ädTü &Ô TÉ ø±ã{Ïº áyÓT #˚dqæ |òTü qø±sê´ìøÏ ‹]– <äTj·T´ã≥º≈î£ +&Ü,
Ä ñ‘·Ôs¡+ ‘·qπø |ü+|æ+∫ }s¡Tø=Hêï&ÉT! Ç+πø ñ‘·Ôs¡eT÷ ˝Ò<ä+<äT˝À.
ªª©˝≤!μμ |æ\T|ü⁄ø±<äT, >∑s¡®q.
ªª@$T{Ï HêHêï?μμ
96 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
Äj·Tq ≈£L‘·Ts¡T eTTK+˝ÀøÏ m>±~>± #·÷XÊ&ÉT.
ªª@$T{Ï HêHêï? n˝≤ #·÷kÕÔe⁄?μμ
ªªÇ+‘· >=|üŒ<ëì$ m|ü&ÉT nsTTb˛j·÷yê nì!μμ
‘·+Á&ç #˚‹˝À ñ‘·Ôs¡+ #·÷dü÷ÔH˚, düT<Ûëø£s¡sêe⁄ @<√ sêXÊ&Éì ‘Ó\TdüTø=+~ ©\. ø±ì, ìã“s¡+>± ì\ã&ç+~.
ªªô|[¢ #˚düTø√≈£î+&Ü qTe⁄« @+ #˚j·÷\qTø=Hêïyé?μμ
ªªÄ&É|æ\¢≈£î ô|[flø£+fÒ eTs√ |üs¡e÷e~Û ˝Ò<äì #Óù|Œø±\e÷ Ç~ HêHêï?μμ
A
ªªñ<√´>∑+ #˚dæ ˙ J$‘·+ ˙e⁄ >∑&ÉT|ü⁄ø√e&É+‘√H˚ düeTdü´\T r]b˛‘êj·TqTø=Hêïyê? ô|[flø±ì Ä&É|æ\¢
ãj·T≥ ø±\Tô|&ç‘˚ mìï ì+<ä\T #·T≥Tºø=+{≤jÓ÷ ˙≈£î ‘Ó*j·T<ë?μμ
AN
ªªô|fi¯flsTTq Ä&É~ ãj·T≥ ø±\Tô|{ÏºHê ì+<ä\T #·T≥Tºø=+≥÷H˚ ñ+{≤sTT! ø±ø£b˛‘˚ ø=+#Ó+ ‘·≈£îÿy˚yÓ÷!μμ
ªªø£qï ‘·*¢<ä+Á&ÉT\|ü≥¢ ˙πøMT u≤<Ûä´‘· ˝Ò<ë?μμ
G
ªªu≤<Ûä´‘· m+<äT≈£î˝Ò<äT HêHêï? Ä u≤<Ûä´‘· ø√dü+ Hê
Ä<äsêÙ\q÷, Ä˝À#·q\q÷ ã*ô|≥Tºø√yê˝≤? #·÷dü÷Ô á N
ãø±düTs¡T&ç $+<äT≈£î $TeTà*ï ã*#˚j·T˝ÒqT!μμ
LA
ªªÇ~ ã*ø±<äe÷à ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ u≤<Ûä´‘·! Ä&É|æ\¢qT
ø£Hêïø£ ˇø£ nj·T´#˚‹˝À ô|{≤ºπø ‘·è|æÔ!μμ
TE
ªªn+<äTø√dü+ MT¬s+‘· nedü|ú &ü TÉ ‘·THêïs√ H˚qT #·÷&É&+É ˝Ò<ë?μμ

ªªá u≤<Ûä˝ÀH˚ ñ+<äe÷à Äq+<ä+.μμ
ªªñqï<ä+‘ê }&çÃ ô|{Ïº, MTs¡T bı+<˚ Äq+<äy˚T$T{Ï?
T
ne‘·*+ø± |æ\¢\T ˝Òs¡÷?μμ

ER
n+‘· ÄÁ>∑Vü≤+˝Àq÷ Äj·Tq ≈£L‘·Ts¡T y˚<äq ns¡ú+

#˚düTø√ø£b˛˝Ò<äT! ÄÅs¡›+>± ≈£L‘·T] #·TãTø£+ m‘êÔ&ÉT.
SC
ªªqTy=«ø£ÿ<ëì$ á ìs¡íj·T+ rdüTø=+fÒ <˚X¯+˝À

ô|[flø=&ÉT≈£î \+<ä]ø° ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+ »s¡T>∑T‘·T+<ë
ne÷à! m&Ü]˝À es¡¸|ü⁄_+<äTe⁄˝≤ m+‘· es¡≈£î
|òü*düTÔ+~ ˙ ‘ê´>∑+?μμ
ªªHê ˇø£ ÿ <ëìe\¢ @+ ñ|ü ø ±s¡ +
»s¡T>∑T‘·T+<äì Á|ü‹ es¡¸_+<äTeP ≈£îs¡e&É+ Ä–b˛‘˚
Á|ü|ü+#·+ >∑‹ m˝≤ e÷s¡T‘·T+<√ qTe⁄« }Væ≤+#·˝Òyê
HêHêï? ˙ _&É¶ ˇø£ ñ‘·ÔeT >∑èVæ≤DÏ>± eTdü\Tø=ì MT≈£î ø°]Ô
‘˚yê\qï ‘ê|üÁ‘·j·T+ $&ç∫ ÄyÓT ˇø£ eTìwæ>±, e´øÏÔ‘·«+‘√
ã‘·ø±\ì Äos¡«~+#·+&ç HêHêï?μμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 97

|ü<ë\T ` nsêú\T
n Ç
n~Ûø£+ R m≈£îÿe Ç‘·TsÔ T¡ R ÇkÕÔsT¡
nqTÁX¯ó‘·+ R yê]H√≥, M]H√≥ $qï~ Çs¡e⁄ R kÕúq+
A
n|üyê<äT R ì+<ä ñ
AN
n_Ûe+<äq+ R qeTkÕÿs¡+ ñqï‹ R Wqï‘·éTT, bı&Ée⁄
ndüTs¡T\T R sêø£ådüT\T ñ˝≤¢d+ü R dü+‘√wü+
G
neT+<äeTT R m≈£îÿyÓ’q~ ñdü÷s¡T R ìdü‡‘·TÔe, }|æ]
neTs¡T\T R <˚e‘·\T
N }
LA
ns¡dæ≈£î\T R yÓTTs¡≥Tyês¡T }&ÉTŒ R }&Ée&É+
n\TŒ&ÉT R ãT~Δ ‘·≈£îÿe ø£\yê&ÉT m
TE
nes√<Ûä+ R n&É¶–+‘· m<ä R Vü≤è<äj·T+

ne©\ R #·T\ø£q, düT\Te⁄ m\$T R dü+‘√wü+
T
nX¯óuÛ+Ñ R #Ó&TÉ ˇ
ER
n+ãT~Û R düeTTÁ<ä+ ˇ+{Ï R ˇ+≥]>±

ˇs¡T\T R Ç‘·s¡T\T
SC
Ä
ø£
Äù|ø£å R ø√]ø£
ø£≥Tºu≤ìdü R |üìøÏ ‘·–q Á|ü‹|òü\+
Ä#·s¡D R q&É‘·, Ä#ês¡eTT ˝Ò≈£î+&Ü #êøÏØ #˚ùd e´øÏÔ
Ä#ês¡T´&ÉT R >∑Ts¡Te⁄ ø£s¡TD R <äj·T
Ä˝À#·qeTT R Ä˝À∫+#·&É+ ø£sà¡ R |üì
Ä&É+ãs¡eTT R j·TT<äΔ yê<ä´ <Ûä«ì ø£\‘· R øå√uÛÑeTT
Äs¡®q R dü+bÕ<äq ø±+‹ R yÓ\T‘·Ts¡T
98
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
≈£î&ÉT#·T R ‹qT &É
≈£L&ÉT R »eT#˚j·TT &Ü#·+ø£ R m&ÉeT#·+ø£˝À
≈£L]$T R ùdïVü≤+ ‘·
ø=s¡‘· R ‘·≈£îÿe
‘·+&É+ãT R >∑T+|ü⁄
>∑ ‘·q÷uÛeÑ ⁄&ÉT R ø=&ÉT≈£î
>±q+ R ^‘·+, bÕ≥ ‘·T<ä≈£î R ∫es¡≈£î
A
–≈£î]+#·T R #·÷|ü⁄ ‘·|æŒ+#·T ‘Óì–+#·T R ‘Ó\T>∑T#˚j·TT
AN
>=&ÉT>∑T R #Û·Á‘·+, #Û·Á‹ ‘=&És¡T R Á|üj·T‹ï+#·T
>√#·]+#·T R n>∑T|ü&ÉT ‘Ós¡Te] R u≤≥kÕ]
G
>√bÕs¡“¤≈£î\T R >√bÕ\Ts¡ |æ\¢\T <ä
>∑èVü≤+ R Ç\T¢
N <ä+&É R düMT|ü+
LA
#· <äTs¡®qT&ÉT R #Ó&y¶É ê&ÉT
#·+<ä+ R $<Ûä+
TE
<äs¡Ùq+ R ø£ìŒ+#·&É+
#·j·T´q R yÓ+≥H˚ <äT]‘·eTT R bÕ|üeTT
#ês¡T R n+<äyÓTÆq <äTsê#ês¡+ R #Ó&É¶ q&Ée&ç
T
∫ø£ÿeTT R ñ{Ïº, |üX¯óe⁄\ eT÷‹øÏ q

ER
‘·–*+#Ó&ç ãT≥º
q>∑e⁄ R qe⁄«
#Ó\πs"– R $TøÏÿ* $»è+_Û+∫
qs¡T&ÉT R e÷qe⁄&ÉT
SC
#˚\T R |ü+≥bı˝≤\T
qs¡àuÛ≤wüD+ R |ü]Vü‰dü|ü⁄ e÷≥\T
»
Hê] R Åd”Ô
»qT\T R Á|ü»\T
ì>∑÷&ÛÉ+ R eTs¡T>∑T|ü⁄∫Ãq~
»\+ R ˙s¡T
ì_&ûøè£ ‘·+ R <ä≥º+>± #˚j·Tã&çq~
»\CeTT R ‘êeTs¡|⁄ü e⁄«
ìs¡à\+ R eT*q+˝Òì
õC≤„dü R ‘Ó\TdüTø√yê\H˚ ø√]ø£
ìwüŒ\+ R |òü*‘·+ ˝Òì~
E+{°>∑\T R ‘˚HÓ{°>∑\T
99
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
qT&ÉTe≈£î R e÷{≤¢&É≈£î uÛÑ
HÓ#ÓÃ* R ùdïVæ≤‘·Tsê\T uÛ÷Ñ wüD≤\T R ÄuÛsÑ D¡ ≤\T
HÓi|ü⁄ R HÓs¡y˚s¡TÃ, #˚j·TT eT
ì+– R Äø±X¯+ eTãT“ R y˚T|òTü +
|ü eTs¡>∑T≥ R dü\dü\ Áø±>∑T≥,
|ü≥Tº<ä\ R e<ä\ì |ü≥Tº n+≥Áø±>∑T≥
A
|üqï>∑eTT R bÕeTT eTs¡T>∑T R s¡Vü≤dü´düú\+
AN
|üìï<äeTT R ñbÕj·TeTT, m‘·TÔ>∑&É eTdüÔø£+ R ‘·\
e÷DÏø£´+ R qes¡‘êï˝À¢ ˇø£{Ï
|üj·TeTT R ˙s¡T
G
e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î&ÉT R <ë]#·÷|ü⁄yê&ÉT
|üs+¡ |üsê>∑‘+· R Áø£eT+>± e∫Ãq~
|üs¡T\T R Ç‘·s¡T\T
N
e÷dü+ R HÓ\
LA
eTT&ÉTe&É+ R eT÷≥˝≤ #˚j·T&É+
|ü]bÕ{Ï R nqTÁø£eTeTT
eTT]j·TT R eTT]dæb˛e⁄ (düqï>± qe⁄«)
|ü\T≈£î R e÷≥
TE
yÓTs¡T>∑T R ø±+‹, y˚T˝…’q

|ü\¢eTT R ˇ+|ü⁄
yÓTdü>T∑ R ‹qT
|ü\¢eeTT R ∫>∑Ts¡T
y˚T{Ï R >=|üŒ
T
|üdü R kÕs¡eTT, düeTè~Δ

y˚T\T R eT+∫
ER
|üPs¡T«\T R eTT+<äT‘·s¡+yês¡T yÓTTqj·THé R Á|üjT· ‘·ï+‘√

bıs¡bÕ≥T R ‘·|ü ÁeT>∑TZ R u≤<Û|ä &ü TÉ
SC
Á|ü>±&Û+É R <äè&ÛÉ+ ÁyÓ÷\T R X¯ã›eTT #˚dæ

ô|’s¡T R düdüéTT
j·T
|òü (@s¡T) j˚Ts¡T R q~
|òü\eTT R |ò*ü ‘·eTT s¡
ã s¡øÏÔ R nqTsê>∑+, sê>∑+
uÛ≤dæ+#·T R Á|üø±•+#·T s¡DeTT R j·TT<äΔeTT
ÁuÀ#·≥+ R s¡ø+åÏ #·&+É s¡eT´+ R n+<ä+
100
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
\ yÓ\j·TT R ñ+&É&É+
\ø£å éTT R >∑T] yÓi">∑T R ÄX¯Ãs¡´+
\eD+ R ñ|ü yÓ\j·T R ‘Ó*ùd$<Ûä+>±
˝≤*‘· R düTìï‘·yÓTÆq, eTè<äTyÓ’q y˚Á‘·<ä+&É+ R u…‘+Ô·
e e+X¯Hêfi¯+ R y˚DTe⁄
X¯
A
e‘·‡eTT R <ä÷&É
AN
e~Û+#·T R #·+|ü⁄ •\ R sêsTT
e]®+|ü⁄ R e<ä\&É+ X¯è+>∑+ R ø=eTTà
G
e\Te\T R ã≥º\T XË’X¯eeTT R u≤\´+
ei|ü⁄q R yêq˝Òì N dü
LA
yê&çq R m+&çq düø£ÿ&ç+#·T R H˚s¡T>±#˚j·TT (e<äT\T#˚j·TT)
yê‘·‡\´+ R Áù|eT düKT&ÉT R $TÁ‘·T&ÉT
TE
yêvàj·T+ R kÕVæ≤‘·´+ dü<ë R m\¢|ü&ÉT

$|òüTïeTT R Ä≥+ø£+, n&É¶+øÏ düeTàs¡®q+ R }&Ée&É+
T
$#ê]+#·T R Ä˝À∫+#·T düs«¡ dü«+ R yÓTT‘·+Ô

ER
$‘·ÔeTT R <ÛäqeTT dü+¬ø\ R ø±*ø£≥º>∑T ÇqT|ü>=\TdüT

$|ü‘·TÔ R Ä|ü<ä, ø£wüº+ dü+yê<ä+ R düe÷#ês¡+
SC
$eT\ R X¯óÁuÛyÑ TÓ qÆ dü+>∑&û\T R ùdïVæ≤‘·T\T

$\+ã+ R Ä\dü´+ dü+|òüT+ R düeT÷Vü≤+, >∑T+|ü⁄
$\Te R yÓ\ kÕs¡úø£+, kÕs¡úø£´+ R dü|òü\+
$XÊ«dü+ R qeTàø£+ ùdø£s¡D R dü+Á>∑Vü≤D
MøÏå+#·T R #·÷#·T kıø£ÿeTT R X¯óÁuÛÑyÓTÆq, eT*q+˝Òì
101
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
|üsê´j·T|ü<ë\T
n_Ûe+<äq+ R qeTkÕÿs¡+, e+<äq+ q≥q R Hê≥´+, qè‘·´+
n\y√ø£ R ùd«#·Ã¤, nÁ|üj·T‘·ï+ qs¡T&ÉT R e÷qe⁄&ÉT, eTìwæ
n+ãT~Û R düeTTÁ<ä+, dü+Á<ä+ Hê] R |ü&É‹, Åd”Ô
Ä#ês¡T´&ÉT R >∑Ts¡Te⁄, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ìC≤sTTr R Hê´j·TyÓTÆq, dü‘·ýÓTÆq
A
ÄX¯ R Ç#·Ã¤, á|ü‡, ø±+ø£å ìs¡÷à*+∫ R y˚s¡T#˚j·Tì~>±CÒj·TT,
AN
Ç\T¢ R >∑èVü≤+, ì\j·T+, dü<äq+, HêX¯eTT#˚j·TT
uÛÑeq+ ì+– R Äø±X¯+, n+ãs¡+, n+‘·]ø£å+
G
ñdü÷s¡T R ìdü‡‘·TÔe, ã&É*ø£ qT&ÉTe⁄ R e÷≥, |ü\T≈£î
m<ä R Vü≤è<äj·T+, eT~, &Ó+<ä+ N |ü‹ R uÛÑs¡Ô, eT>∑&ÉT, Hê<∏äT&ÉT
LA
ø£qø£+ R ã+>±s¡+, |üdæ&ç, |ü⁄‘·Ô&ç |üqï>∑eTT R düs¡ŒeTT, bÕeTT
ø£s¡TD R <äj·T, C≤* |üj·TeTT R ˙s¡T, ñ<äø£eTT
TE
ø£sà¡ R |üì, #˚ùd~ |üøåÏ R |æ≥º, K>∑+, |ü‘·>∑+, ˙&É»+

ø£cÕº\T R u≤<Û\ä T, ‹|üŒ\T, j·÷‘·q, >√dü |ü<äà+ R ‘êeTs¡, n+uÛÀs¡TVü≤+, nã®+
T
ø±+‹ R õ–, ø√]ø£, yÓ\T‘·Ts¡T, yÓ\T>∑T Á|”‹ R Çwüº+, ø√]ø£

ER
≈£L]$T R ùdïVü≤eTT, $TÁ‘·‘·«eTT, #Ó*$T, ãTs¡<ä R n&ÉTdüT, ø£s¡›eT+, |ü+ø£+

k˛|ü‹ uÛøÑ +åÏ #·T R ‹qT, ≈£î&ÉT#·T
SC
>∑T+&Ó R Vü≤è<äj·T+, m&É<ä uÛÑ÷es¡T&ÉT R sêE, Á|üuÛÑTe⁄

>=&ÉT>∑T R Ä‘·|üÁ‘·+, #Û·Á‘·+ ÁuÀ#·T R s¡øÏå+#·T, ø±bÕ&ÉT
>∑èVæ≤DÏ R Ç˝≤¢\T, uÛ≤s¡´, |ü‹ï eT{Ïº R eTqTï, eTè‹Ôø£
>∑+>∑ R uÛ≤^s¡~∏, C≤Vü≤ï$ eTãT“ R y˚T|òüT+, »\<äeTT, nÁuÛÑeTT
C≤„q+ R ‘Ó*$, ãT~Δ, ms¡Tø£ e÷‘· R ‘·*¢, neTà, »qì
‘·*¢ R neTà, »qì, e÷‘· y˚T{Ï R |òüTqyÓTÆq, >=|üŒHÓ’q
<äTwüßº\T R <äTsêàs¡TZ\T, <äTs¡®qT\T y˚TqT R X¯Øs¡+, <˚Vü≤+, ‘·qTe⁄
102
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
yÓTT\¢eTT R m≈£îÿe, <ä≥º+>± $yêVü≤+ R |ü]Dj·T+, bÕDÏÁ>∑V≤ü D+, ô|[fl
s¡DeTT R j·TT<äΔeTT, düeTs¡eTT •\ R sêsTT, ã+&É
˝≤uÛÑ+ R <=s¡ø£&É+, ÁbÕ|æÔ, \_Δ, düs¡fi¯+ R ‘˚*ø£, düT\uÛÑ+
–≥Tºu≤≥T düs¡«dü«+ R yÓTT‘·Ô+, n+‘ê
e]®+#·T R $&ç∫ô|≥Tº, e<äT\T dæ] R l, <ÛäqeTT
yêdüÔe+ R ì»+, dü‘·´+, j·T<∏ës¡ú+ Åd”Ô R Hê], eì‘·, Ç+‹, eTVæ≤fi¯
A
$‘·ÔeTT R <ÛäqeTT, &ÉãT“ dü÷s¡T´&ÉT R s¡$, uÛ≤qT&ÉT
AN
HêHêsêú\T
G
n&ÉT>∑T R bÕ<ä+, |ü<ä´bÕ<ä+, bÕ‘êfi¯+, C≤‹ R es¡í+, #Û·+<ädüT‡, dü+‘êq+,
j·÷∫+#·T N |ü⁄≥Tºø£, ≈£î\+
LA
ns¡“¤≈£î\T R |æ\¢\T, ã\V”≤qT\T <ä+&É R Vü‰s¡+, <ä>∑Zs¡, Á|üø£ÿq
nes√<Ûä+ R n&ÉT¶, n+‘·'|ü⁄s¡ Åd”Ô, dü«s¡Z+, <Ûäs¡à+ R Hê´j·T+, |ü⁄D´+, Ä#ês¡+
TE
eTT≥º&ç HÓiÏ R n+<ä+, Ä#ês¡+, Áø£eTeTT

nø£ås¡+ R HêX¯qeTT˝Òì~, |üs¡ÁãVü≤à+ |ü\¢eeTT R ∫>∑Ts¡T, \‘·TÔø£ s¡+>∑T
T
ÄX¯ R ~≈£îÿ, ø√]ø£, qeTàø£+ Á|”‹ R dü+‘√wü+, ùdïVü≤+, Áù|eT

ER
ø£]øí £ R #Ó$ø£eTà, ‘êeTs¡ <äT<äT› eTãT“ R y˚T|òüT+, nC≤„q+, Nø£{Ï

≈£î&ÉT#·T R ‹qT, ‘ê>∑T eT{Ïºø£s¡#·T R n>∑#ê≥T¢|ü&ÉT, |ü&çb˛e⁄,
SC
ø£èwæ R eékÕj·T+, Á|üj·T‘·ï+ z&çb˛e⁄

>∑Vü≤qeTT R ‘Ó * j· T ì~, >∑ T Vü ≤ , n&É $ , •\ R i≤sTT, eTDÏ•\, ø£s¡÷Œs¡+
Á|üy˚•+|ü˝Òì~, <äT'K+, ˙s¡T,
•\Œ+ R ∫‘· Ô s ¡ T e⁄\T Áyêj· T T≥,
ø£w+ºü
|üì‘·q+, ø±s¡´+, H˚s¡TŒ
>∑TD+ R dü«uÛ≤e+, $+{ÏHê], <ës¡+
X¯è+>∑+ R |üs¡«‘· •Ks¡+, ã÷s¡, ø=eTTà
#Ó’‘·q´+ R ‘Ó*$, ÁbÕDeTT
»\»eTT R ‘êeTs¡, X¯+K+
103
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23
e⁄´‘·Œ‘·´sêú\T
neTs¡T\T R eTs¡DeTT ˝Òìyês¡T (<˚e‘·\T) uÛÑø£åéTT R uÛÑøÏå+|ü‘·–q~ (‹q‘·–q~)
Ä#ês¡T´&ÉT R Ä#·]+∫ #·÷ù|yê&ÉT (>∑Ts¡Te⁄) qs¡d+æ VüQ&ÉT R qs¡, dæ+Vü≤ s¡÷|üeTT\qT ø£*–
<ëX¯s¡B∏ R <äX¯s¡<∏äTì ≈£îe÷s¡T&ÉT ñqïyê&ÉT (qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T)
(lsêeTT&ÉT) düsπ «X¯«s¡T&ÉT R düs¡« ◊X¯«s¡éTT\qT
|üjÓ÷ì~Û R |üj·TdüT‡ (˙s¡T) ì~Û>±>∑\~ ø£*–ñqïyê&ÉT (<˚e⁄&ÉT)
A
(düeTTÁ<ä+)
AN
Á|üø£è‹ ` $ø£è‹
G
nø£ås¡+ ` nø£ÿs¡+ |üøåÏ ` |üøÿÏ
Ä<Ûës¡+ ` Ä<äs¡Te⁄ N |ü⁄düøÔ +£ ` bı‘·+Ô
LA
ÄX¯ ` Ädü ÁbÕD+ ` bÕq+
ø£<ä∏ ` ø£‘· ã+<Ûä+ ` ã+<ä+
TE
ø£w+ºü ` ø£dÔæ uÛøÑ ÔÏ ` ã‹Ô, ã–‹

ø±s¡´+ ` ø£s+®¡ uÛ≤wü ` u≤dü
T
≈£îe÷s¡T&ÉT ` ø=eTs¡T&ÉT eTsê´<ä ` eT]j·÷<ä

ER
>∑TD+ ` >=q+ y˚T|òüTeTT ` yÓTT>∑T\T

>∑èVü≤+ ` êTT, π>Vü≤+ $<ä´ ` $<Ó›, $~›j·T
SC
>ös¡e+ ` >±s¡e+ y˚w+ü ` y˚d+ü

CÀ´‹ ` CÀ‹ XÊg+ ` #·≥º+
<˚X¯+ ` <˚dü+ l ` dæ]
<Ûäs¡à+ ` <äeTà+ düKT&ÉT ` dü≈î£ &ÉT
|ü<ä´+ ` |ü<Ó›+, |ü~›j·T+ düTK+ ` düTø£+
|üD‘Ï · ` |üìï<äeTT (|ü+<ÓeTT)
104
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

10th Telugu Om 2022-23

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10th Telugu Om 2022-23

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

C

∫Á‘ê\T : ≈£L¬sﬁ¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. y˚+ø£fÒX¯«s¡q>∑sY, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

leT‹ m. l<˚eùdq, ◊.m.mdt., leT‹ m+. sê<Ûë¬s&ç¶ l mdt. lìyêkÕ#ê]

‘Ó\+>±D. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

it is published and without a similar condition including

School Education, Hyderabad, Telangana.

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

‘˚~ : 28`02`2022 dü+#ê\≈£î\T

♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T $<ë´s¡Tú\ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q$. M{Ïì $<ë´s¡Tú˝Ò

kı+‘·+>± #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.

4) ø±˝≤+XÊ\ yêØ>± $uÛÑ»q

5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

ns¡údü+Á>∑Vü≤D+, bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q, kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq.

- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.

#·Áø£es¡TÔ\ lìyêdt, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT (‘Ó\T>∑T), eTTì|ü*¢ eT+&É\+, dü+>±¬s&ç¶.

es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ. õ.|ü.ñ.bÕ., ø√s¡T≥¢, »–‘ê´\ õ˝≤¢.

mdt. CÀ´‹, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, |ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,

u≤u≤q>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é. Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.

düHê bòÕ‹e÷, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, dü+ãsêE s¡$Á|üø±X¯ sêe⁄, mdt.õ.{Ï.,

eTTK∫Á‘·+, &ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : |æ. Á|ü‹eT, ôV’≤<äsêu≤<é.

z ªπ>j·Tμ kÕsê+XÊ\T sêj·T>∑\>±*.

z ø£<∏ä, ÄVü‰«q|üÁ‘·+, ˝ÒK, dü+uÛ≤wüD\T, Á|üXÊïeﬁ¯ó\T e+{Ï$ sêj·T>∑\>±*.

z |ü<ë\≈£î nsêú\T, |üsê´j·T |ü<ë\qT, HêHêsêú\qT sêj·T>∑\>±*.

7 ÁX¯eTJ$ ÁX¯eT|ü≥¢ >ös¡e+ e#·q ø£$‘· &çôd+ãsY 64

` |üsê+≈£îX¯+ <ëyÓ÷<äsk¡ Õ«$T

ñ|üyê#·ø£+ ` ø£<∏ë $uÛ≤>∑+

2 düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô ø£<∏ä ôdô|º+ãsY 84

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 1

#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç.

3. MTs¡T Ç≥Te+{Ï yê{Ï˝À m|ü&Ó’Hê bÕ˝§ZHêïsê?

<ëì >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

u≤\´+˝À ùdïVæ≤‘·T\‘√ ≈£î˝≤kÕ>± >∑&ùç | dü+|òTü ≥q\T m|üŒ{Ïø° >∑Ts¡T+Ô {≤sTT.

ø±ã{Ïº Ç≥Te+{Ï Ä≥\T, Äq+<ë\T Ç‘·s¡T\qT H=|æŒ+#·≈£î+&Ü ÄkÕ«~+#ê\ì

2 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

s¡∫+#ê&ÉT. düVü≤» |ü+&ç‘·T&Éì Á|üdæ~Δ bı+<ë&ÉT. ‘Ó\T>∑T qT&çø±s¡+‘√,

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 3

düeTj·T+˝À MTs¡T m˝≤ ≈£Ls=Ã+{≤s¡T?

2. MTs¡ T uÛ À »q+ #˚ ù d≥|ü  &É T @+

4 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

˝≤*‘· e+X¯Hêﬁ¯+ãT C§ì|æ

$eT\ X¯è+>∑+ãTqT y˚Á‘· <ä+&É+ãTqT

eTT<ä›&Ü|ü* #˚‘· yÓTTqj·TqTì∫ Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 5

#Û·˝À≈£îÔ˝≤&ÉT‘·÷, q$«dü÷Ô ‹+≥THêï&ÉT. j·T»„eTT\˝À düeT]Œ+#˚ Vü≤$düT‡\qT d”«ø£]+#˚ lø£èwüßí&ÉT

6 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

ì»yÓTÆq B|ü+ e÷ ùdïVü≤B|ü+

y˚cÕ\T s√cÕ\T e÷ì‘˚ ùdïVü≤+

ÁbÕD≤\ q]Œ+#·>∑*–‘˚ ùdïVü≤+

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23 7

3) uÛÀ»q+ ‘Ó#·TÃø√ì $TÁ‘·T\≈£î MTs¡T m˝≤ düVü‰j·T+ #˚kÕÔs¡T?

Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãTqT sêj·T+&ç.

1) bÕsƒ¡+ kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.

n) øÏ+~ yê{Ï˝À @<Ó’Hê ˇø£ n+X¯+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.

8 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2022`23

1) ø£èwüßí&ÉT ‘·q y˚DTe⁄qT q&ÉTeTT≈£î #Ó≈£îÿ≈£îHêï&ÉT. ( )

3) <ä÷&É\qT |ü∫Ãø£ ñqï#√≥ ì*bÕs¡T. ( )

4) <˚e‘·\T ÄVü‰! ÄVü‰! n+≥÷ ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T. ( )

Ä) øÏ+~ yêø±´\˝Àì U≤∞\qT dü¬s’q $uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\‘√ |üP]+#·+&ç.

eTìwæ dü+|òüTJ$. düe÷»+˝Àì ‘√{Ïyê]|ü≥¢ Áù|e÷_Ûe÷Hê\T ø£– ñ+&Ü. kÕeT÷Væ≤ø£

m+‘· |”ÃHê >±øÏ m|ü&Ó’q ø√‘· ñqï<ë?