7 X¯‘·ø£ eT<ÛäT]eT

A
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

AN
q\¢>=+>∑&ç<Ó∫à #·\¢q~›q>±ì
eT˝…¢|üP\ $<Ûä+ãT ‘Ó\¢"ã&ÉTHÓ

G
y˚bÕ≈£î |üdü¬s+‘·ùd|ü⁄ >±∫q >±ì
‘˚HÓ‘√ düeTeTT>∑ ‹j·T´"ã&ÉTHÓ
yÓ*¢bÕj·T\T <Ó∫à y˚ >∑+<ÛäeTTq" >∑÷s¡Ã
N Á|üX¯ï\T:
LA
|ü]eT[+#·THÓ yÓTT\¢ $s¡T\e˝…qT
1. á |ü<´ä + mes¡T sêXÊs¡T? @ X¯‘ø· +£ ˝À ñqï~?
≈£îø£ÿ‘√ø£≈£î sê‹>∑T+&ÉT >∑{Ϻq >±ì
e+ø£uÀsTTq ø=q #·ø£ÿq>∑THÓ 2. á |ü<ä´+ <ë«sê MTπs$T Á>∑Væ≤+#ês¡T?
TE

3. Ç{≤¢+{Ï |ü<ë´\T MTøÏ+ø± @$T ‘Ó\TdüT?

ø=+f…\qT dü»®qT\‘√qT >∑÷]Ñ˚$T
Ä‘·à|ü]X¯ó<äTΔ˝…’ uÛÑ≈£îÔ˝Ö<äT¬s≥T¢ 4. M{Ïì m+<äT≈£î H˚s¡TÃø√yê*?
#·Áø£<Ûäs¡! <Ûäs¡à|ü⁄]<ÛëeT! kÕs¡«uÛÖeT!
T

qs¡Vü≤Ø! uÛÑø£Ô»qø£\Œ! Hê>∑‘·\Œ!

ER

` qs¡Vü≤] X¯‘·ø£eTT. ø±≈£î‘·ú‡+ X‚wü|üŒø£$

SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+

düe÷»Væ≤‘êìï ø√] ø£e⁄\T X¯‘ø· £ s¡#q· \T #˚XÊs¡T. düe÷»+˝Àì |ü]dæ‘ú T· \qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ e÷qe⁄\˝À
HÓ’‹ø£, Ä<Ûë´‹àø£ $\Te\qT ô|+bı+~+#·T≥≈£î X¯‘·ø£ ø£e⁄\T ø£èwæ#˚XÊs¡T. n{≤¢+{Ï $$<Ûä X¯‘·ø£ |ü<ë´˝À¢ì
$\Te\qT ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ ñ<˚›X¯+.

66 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ X¯‘·ø£ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. X¯‘·ø±\˝Àì |ü<ë´\qT ªeTTø£Ôø±\Tμ
n+{≤s¡T. eTTø£Ôø£ |ü<ä´+ <˚ìø£<˚ dü«‘·+Á‘· uÛ≤e+‘√ ñ+≥T+~. X¯‘·ø±˝À¢
eT≈£î≥+ kÕ<Ûës¡D+>± |ü<ä´bÕ<ä+ ∫es¡ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ eT≈£î≥
s¡Væ≤‘·+>± ≈£L&Ü ø=ìï X¯‘·ø±\T ñHêïsTT. á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+˝À düπs«X¯«s¡,
lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«s¡, eT\¢uÛÑ÷bÕ©j·T,

A
<ëX¯s¡~∏, qs¡dæ+Vü≤, $X¯«Hê<∏˚X¯«s¡, ˝§+ø£ sêy˚TX¯«s¡,
y˚DT>√bÕ\ X¯‘·ø±\ |ü<ë´\T ñHêïsTT.

AN
ø£$ |ü]#·j·T+

G
1. N
düπs«X¯«s¡ X¯‘·ø£+ : j·T<∏ëyê≈£îÿ\ nqïeTj·T´ 13e X¯‘ê_›øÏ #Ó+~qyê&ÉT. Ç‘·ì
XË*’ <Ûësêfi¯yTÓ qÆ ~. düsπ «X¯«s¡ X¯‘ø· ±ìøÏ X¯‘ø· £ kÕVæ≤‘·´+˝À >=|üŒ ÁbÕ#·Ts¡´eTTqï~.
LA
(}Vü‰∫Á‘·+)
TE

(13e X¯‘êã›+)

2. lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«s¡ X¯‘·ø£+ : <Ûä÷s¡®{Ï lø£èwüí<˚esêj·T\ ÄkÕúq+˝Àì nwüº~>∑ZC≤˝À¢

T

ˇø£&ÉT. 16e X¯‘ê_›øÏ #Ó+~q áj·Tq lø±fi¯Vü≤dæÔ e÷Vü‰‘·à´eTH˚ Á|üã+<Ûä+

sêXÊ&ÉT. ø£èwüí<˚esêj·T\ ÄkÕúq+˝À ñ+&ç ≈£L&Ü ªªsêE˝Ÿ eT‘·TÔ\T, yê] ùde
ER

(}Vü‰∫Á‘·+) qs¡ø£ÁbÕj·T+μμ nì #Ó|æŒq BÛXÊ*.

(16e X¯‘êã›+)
SC

3. eT\¢uÛÑ÷bÕ©j·T+ : m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹ Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ õ˝≤¢ »≥Áb˛\T

dü+kÕúHêBÛXó¯ &Óq’ düTs¡_Û e÷<Ûeä sêj·T\ ÄkÕúqø£$. ‘Ó\T>∑T˝À yÓTT<ä{Ï Á‘·´]úø±e´yÓTqÆ
ªsê|òTü e j·÷<äe bÕ+&ÉMj·T+μqT sêXÊ&ÉT. uÛsÑ Ô¡ èVü≤] dü+düÿ è‘·+˝À sêdæq ªdüTuÛ≤wæ‘·
Á‹X¯‹μì ‘Ó\T>∑T˝À nqTe~+∫q ‘=*ø£$. áj·Tq s¡#·q bÕ+&ç‘·´ k˛Œ¤s¡ø£+>±
(}Vü‰∫Á‘·+) <Ûësêfi¯+>± ñ+≥T+~.
(17e X¯‘êã›+)

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22 67

 4. <ëX¯s¡~∏ X¯‘·ø£+ : sêeT<ëdüT>± ù|s¡Tbı+~q ø£+#·s¡¢ >√|üqï KeTà+ õ˝≤¢
H˚\ø=+&É|ü*¢yêdæ. uÛÑÁ<ë#·\+˝À lsêe÷\j·÷ìï ì]à+∫q uÛÑø±ÔÁπ>düs¡T&ÉT.
uÛÁÑ <ë#·\ lsêeT#·+Á<äkÕ«$T ù|s¡Tq ª<ëX¯s~¡ ∏ X¯‘ø· ±μìï sêXÊ&ÉT. á kÕ«$Tô|’
mH√ï ø°sqÔ¡ \qT s¡∫+∫q yêπ>j Z T· ø±s¡T&ÉT. n+<äyTÓ qÆ X¯u≤›\+ø±sê\T áj·Tq
(17e X¯‘êã›+) ø£$‘·«+˝À C≤\TyêsêsTT.
5. qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£+ : ø±≈£î‘·ú‡+ X‚wü|üŒ ø£$ »–‘ê´\ õ˝≤¢ <Ûäs¡à|ü⁄] ìyêdæ. qs¡Vü≤],
qèπødü] X¯‘·ø±\‘√bÕ≥T <Ûäs¡à|ü⁄] sêe÷j·TDeTH˚ j·Tø£å>±q+ sêXÊ&ÉT. á‘·ì

A
s¡#q· ˝À¢ uÛøÑ ÔÏ ‘·‘Œ· s¡‘‘· √bÕ≥T ‘ê‹Ô«ø£ ∫+‘·q, kÕe÷õø£dŒü èVü≤ ø£ì|ædTü +Ô ~. ‘Ó\+>±D

AN
ÁbÕ+‘·+˝Àì C≤q|ü<äT\T ≈£L&Ü qs¡dæ+Vü≤X¯‘·ø£ |ü<ë´\qT n\y√ø£>±
(18e X¯‘êã›+)
bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T.
6. $X¯«Hê<∏X˚ «¯ s¡ X¯‘ø· +£ : >∑TeTàqï>±] \ø°Îqs¡d+æ Vü≤X¯sà¡ dæ~ùΔ |≥ õ˝≤¢ b˛‘ê¬s&çù¶ |≥

G
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. eT÷&ÉT e+<ä\≈£îô|’>± ncÕºe<ÛëHê\T #˚dæ ªne<Ûëì
X¯XÊ+ø£μ ªÄX¯óø£$‘êπødü]μ nqï _s¡T<äT\qT bı+<ë&ÉT. Væ≤+<√fi¯ sê>∑+˝À áj·Tq
(1934`2011)
N
|ü<ä´|üsƒ¡q $Hê´dü+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~. ø£$‘ê ø£fi≤´DÏ, ne<Ûëq düs¡dü«‹, yê^X¯«Ø
LA
düTÔ‹, Ä<ä´e÷‘·èø£, |ü<√´<ë´qeTT yÓTT<ä˝…’q$ áj·Tq s¡#·q\T.
7. l˝§+ø£sêy˚TX¯«s¡ X¯‘ø· +£ : q+_ l<Ûsä s¡ êe⁄ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ ;ÛyTé >∑˝Ÿ (y˚eTT>∑\T¢)
TE

ìyêdæ. leTìï+u≤#·\ e÷Vü‰‘·à´eTT, leTìï+ã–] qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£+ áj·Tq

s¡#·q\T. ªø£$sê»μ _s¡T<äTqT bı+<ë&ÉT.
(1934`2000)
8. y˚DT>√bÕ\ X¯‘ø· +£ : >∑&>¬ç ;ÛeTø£$ s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ cÕu≤<é eT+&É\+ Hê>∑s≈¡ î£ +≥
T

Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. M~∏ã&ç es¡≈î£ $<ë´uÛ≤´dü+ #˚dqæ áj·Tq≈£î |ü<´ä s¡#q· ˝À

ER

HÓ’|ü⁄D´+ nã“&É+ $X‚wü+. y˚DT>√bÕ\ X¯‘·ø£+˝Àì |ü<ë´\T düs¡fi¯XË’*˝À

(14`01`1920 düTuÀ<Ûäø£+>± ñ+{≤sTT.
SC

03`04`2010)

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T

G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄døÔü +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.

68 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22

 Á|üy•˚ ø£

e÷qe⁄\ Á|ües¡qÔ m{≤¢ ñ+&Ü*? Á|ü»\T me]ì ÄÁX¯sTT+#ê*? ùdïVæ≤‘·T\T m{≤¢ ñ+{≤s¡T?
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì >∑TD >∑D≤\T, uÛ≈Ñ î£ \Ô ‘√ m{≤¢ ñ+&Ü*? ø°]eÔ T+‘·T\T mes¡T?eTqTwüß˝À¢ì sêø£då >ü T∑ D≤\T
@$? nì ‘Ó\T|ü⁄‘÷· $$<Ûä X¯‘ø· ø£ s£ \Ô¡ T sêdæq |ü<ë´\qT bÕsƒ+¡ #·~$ ‘Ó\TdüTø=+&ç. M{Ï ÄeX¯´ø£‘q· T
ns¡ú+ #˚düTø=+&ç. Ä#·]+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T+&ç.

A
I

AN
❖eT. uÛÑeBj·÷s¡Ãq ùdj·TT#√" Áã<∏äeT |ü⁄wüŒ+u…qï dü‘·´+ãT, ¬s+

G
&Ée |ü⁄wüŒ+ãT <äj·÷>∑TD+, ã‹$•wüº+ uÒø£ìcÕ˜ düyÓ÷
‘·‡e dü+|ü‹Ô ‘·èrj·T |ü⁄wüŒeT~ uÛ≤dü«<䓤øÏÔ dü+j·TTøÏÔ jÓ÷
N
>∑$<Ûëq+ ã$ ˝Òì |üP»\ eT~+¬>’ø√e⁄ düπs«X¯«sê. 1
LA
TE

❖XÊ. }s¡÷s¡+ »qT˝…\¢ _Ûø£å$T&És√, j·TT+&É+>∑TVü≤\Z\Zy√

Nsê˙ø£eTT M<∏äT\+<=s¡ø£<√, o‘êeTè‘· dü«#·Ã¤yê'
|üPs¡+ uÒs¡T\ u≤s¡<√, ‘·|üdüT\+ ÁuÀe+>∑ ˙ y√|üy√
T

#˚s¡+ uÀe⁄<äTπs\ sêE\ »qT˝Ÿ lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«sê! 2

ER

❖eT. dæ] ˝Ò¬ø’q $uÛÑ÷wæ‘·T+&Ó j·TsTT uÛ≤dæ\T¢Hé ãT<ÛäT+&Í<ä\Hé

SC

>∑Ts¡TbÕ<ëq‹ πø\˙– #Óe⁄\+<äTì«ìÿ eÅø£Ô+ãTqHé

dæús¡ dü‘√´øÏÔ uÛÑT»+ãT\ì«»j·TeTTHé ∫‘·Ô+ãTqHé düqàH√
Vü≤s¡ k»q´eTT >∑*ZqHé düTs¡_ÛeT˝≤¢! ˙‹yê#·düŒr! 3
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ <Ó’yêìï |üPõ+#˚ $<ÛëHê\T m{≤¢ ñ+&Ü*? m+<äT≈£î?
♦ Á|ü»\T sêE\qT ÄÁX¯sTT+#· e#·TÃHê? m+<äT≈£î?
♦ dæ]˝Ò≈£îHêï |ü+&ç‘·T&ÉT @j˚T >∑TD≤\e\¢ XÀ_ÛkÕÔ&ÉT?

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22 69

 II

A
AN
G
❖ñ. uÛÑ+&Éq;ÛeTT" &Üs¡Ô»q u≤+<Ûäe⁄" &ÉT»® «\ u≤D‘·÷D ø√
<ä+&É ø£fi≤Á|ü#·+&É uÛÑT»‘ê+&Ée ø°]ÔøÏ sêeTeT÷]ÔøÏHé
N
¬s+&Ée kÕ{Ï <Ó’e$Tø£ ˝Ò"&ÉqT#·THé >∑&É>∑{Ϻ uÛÒ]ø±
LA
&Ü+&É &É&Ü+&É&Ü+&É ìq<ä+ãT\C≤+&ÉeTT ì+&É eT‘·Ôy˚
<ä+&ÉeTT HÓøÏÿ #êf…<äqT <ëX¯s¡B∏! ø£s¡TD≤ |üjÓ÷ìBÛ!! 4
TE

❖d”. Vü≤]<ëdüT\qT ì+<ä˝≤&É≈£î+&çq" C≤\T"

düø£\ Á>∑+<∏äeTTà\T #·~$q≥T¢
T

_Ûø£å$Tj·T´+>∑" <ä|æŒ+|ü≈£î+&çq" C≤\T"

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ER

CÒeTT{Ϻ <ëq+ãT #˚dæq≥T¢

$T+∫ dü»®qT\ e+∫+|ü≈£î+&çq" C≤\T"
♦ sêeTTì >=|üŒ<äHêìï @ $<Û+ä >±
ì+|ü⁄>± ãVüQe÷q $T∫Ãq≥T¢
#ê{Ï#|Ó Œü e#·TÃ?
SC

<˚yêÁ>∑Vü‰s¡eTT˝Ÿ Bj·T≈£î+&çq" C≤\T"

♦ düÁ‘·Œes¡qÔ e\¢ bı+<˚ |ò*ü ‘ê\T
>∑qø£ø£+ã|ü⁄>∑Tfi¯ófl >∑{Ϻq≥T¢
@$T{Ï?
‘˚.^. ˇø£] esê¸X¯qeTT eTT+#·≈£îqï" C≤\T" ♦ yÓ÷dü+ m+<äT≈£î #˚jT· ≈£L&É<Tä ?
uÒs¡T ø°]Ô>∑ düÁ‘·eTT˝Ÿ ô|{Ϻq≥T¢
uÛÑ÷wüD$ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄] ìyêdü!
<äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡! 5

70 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22

 III

❖eT. |òüTqT&Éyê«&É>∑T, y˚&ÉT ‘ê´>∑eTj·T Bø£å+ã÷ì düs¡«+düVü‰

»q <Ó’q´dæú‹ uÀq&É+∫ düø£˝≤XÊù|X¯˝≤q+<ä J
eq dü+s¡+uÛÑeTT ô|+∫, <˚X¯»q˙ ÁbÕX¯düÔ´eTTHé |ü+#·TH√
nì<ä+|üPs¡« j·TX¯dæ« j·÷‘·&É>∑T qHêï! $X¯«Hê<∏˚X¯«sê! 6

A
AN
❖XÊ. bı‘·Ô+u…’ ø£&ÉTH˚s¡TŒ‘√ Væ≤‘·eTT qT<√“~Û+#·T $TÁ‘·T+&ÉT, dü+

G
$‘·Ô+u…’ jÓTTø£ ø±s¡´kÕ<ÛäqeTTqHé yÓ˝§Z+<äT $TÁ‘·T+&ÉT, kÕ«
j·T‘·Ô+u…’q ø£èbÕDyÓTÆ j·Ts¡T\ HêVü‰]+#·T $TÁ‘·T+&ÉT, Áb˛
N
∫Ñ·Ô+u…’ düTK$T#·Tà $TÁ‘·T&ÉT <ä>∑Hé l˝§+ø£sêy˚TX¯«sê! 7
LA
TE

❖d”. ø£\HÓ’q dü‘·´+ãT ã\Tø£H=\¢ìyê&ÉT

e÷j·Te÷≥\ kıeTTà Bj·TTyê&ÉT
≈£î\>∑s¡«eTTq ù|<ä ø=+|ü˝≤¬sÃ&çyê&ÉT
T

\+#·+ãT\≈£î yÓ\ u…+#·Tyê&ÉT

ER

#Ó&ÉT Á|ües¡Ôq\+<äT C…\– ‹s¡T>∑Tyê&ÉT

es¡Tdüyê$øÏ ˙fi¯ófl e<äT\Tyê&ÉT
eTT#·Ã{≤&ÉT#·T ø=+|ü eTT+#·p#Ó&çyê&ÉT
SC

^.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ø£$ <äèwæº˝À ì»yÓTÆq |òüTqT&Óes¡T?
♦ $TÁ‘·Tì düVü‰j·T+ mìï $<Ûë\T>± ñ+≥T+~?
♦ qs¡s¡÷|ü sêø£ådüT\+fÒ mes¡T?
ø£qïyês¡\ ¬>+≥T#·Tqïyê&ÉT
|ü⁄&É$T˝À qs¡s÷¡ |ü⁄&Ó’ |ü⁄{Ïj
º T· Tqï
sêø£ådüT&ÉT >±ø£ y˚söq sêeT#·+Á<ä!
ø£è|üìBÛ! <Ûäs¡Hê>∑s¡≈£î+≥bÂ]!
y˚DT>√bÕ\ø£èwüí! eT<˚«\TŒ XÖ] 8

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22 71

 ‘ê‘·Œsê´\T
1) düπs«X¯«sê! ˙ |üP» #˚ùd≥|ü&ÉT yÓTT<ä{Ï |ü⁄wüŒ+ dü‘·´+. ¬s+&Ée |ü⁄wüŒ+ <äj·T. eT÷&√ |ü⁄wüŒ+ $TøÏÿ*
$•wüºyÓTÆq @ø±Á>∑‘·. Ç~ uÛÑøÏÔjÓ÷>∑ $<Ûëq+. á eT÷&ÉT |ü⁄cÕŒ\T ˝Òì |üP»\qT ˙e⁄ n+^ø£]+#·e⁄ø£<ë!
2) lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«sê! ‹q&ÜìøÏ n&ç–‘˚ mes¡sTTHê Ç+‘· _Ûø£å+ ô|&É‘ês¡T. ìedæ+#·&ÜìøÏ >∑TVü≤\THêïsTT.
eÁkÕÔ\T M<ÛäT˝À¢ <=s¡T≈£î‘êsTT. ‘ê>∑&ÜìøÏ q<äT˝À¢ #·\¢ì neTè‘·+e+{Ï dü«#·Ã¤yÓTÆq˙s¡T <=s¡T≈£î‘·T+~.
‘ê|üdüT\qT ø±bÕ&É{≤ìøÏ ˙e⁄Hêïe⁄. nsTTHê á Á|ü»\T sêE\qT m+<äT≈£î ÄÁX¯sTTkÕÔs√ ‘Ó*j·T<äT.

A
3) ˙‹˝À ãèVü≤düŒ‹ n+‘·{Ï yê&ÉesTTq z düTs¡_ÛeT˝≤¢! ‘·\e+∫ >∑Ts¡Te⁄ bÕ<ë\≈£î qeTdüÿ]+#˚yê&ÉT,
<ëq>∑TD+ ø£*–qyê&ÉT, #Óù|Œ $wüj÷· ìï ÁX¯<>Δä ± $H˚yê&ÉT. dü‘´· Áe‘·T&Óq’ yê&ÉT, uÛTÑ »ã\+‘√ $»j·÷\qT

AN
bı+<˚yê&ÉT, eTqdüT‡ì+&Ü eT+∫‘·q+ ø£\yê&ÉsTTq |ü+&ç‘·T&ÉT dü+|ü<ä\T ˝Ò≈£îHêï Á|üø±•kÕÔ&ÉT.
4) <äX¯s¡<∏äTì ≈£îe÷sê! <äj·÷düeTTÁ<äTìyÓ’q z lsêe÷! ˙e⁄ j·TT<äΔs¡+>∑+˝À X¯Á‘·TuÛÑj·T+ø£s¡T&Ée⁄, <äT'U≤\T

G
bı+<˚yê] bÕ*≥ ã+<ÛäTe⁄e⁄, ø±+‹eT+‘·yÓTÆq u≤D≤\T, neTTà\bı~, ø√<ä+&ÉeTTqT ø£*–, Á|ü#·+&É
uÛÑT»‘ê+&Ée+‘√ <ÛäqT]«<ë´ø£fi¯˝À ø°]Ô bı+~q ˙≈£î kÕ{Ïe#˚à <Ó’e+ eTs=ø£s¡T˝Òs¡ì, eT~+∫q @qT>∑T
N
HÓøÏÿ &ÛÉ+ø± ÁyÓ÷–dü÷Ô uÛÑ÷eT+&É\eT+‘ê $qã&˚≥≥T¢ #ê≥T‘êqT!
LA
5) n\+ø±sê\#˚‘· XÀ_Û˝Ò¢yê&Ü! <Ûäs¡à|ü⁄]πøåÁ‘·+˝À yÓ\dæqyê&Ü! <äTwüߺ\qT dü+Vü≤]+#˚yê&Ü! bÕbÕ\qT
<ä÷s¡+#˚ùdyê&Ü! qs¡dæ+Vü‰! $wüßíuÛÑ≈£îÔ\qT ì+~+#·≈£î+&Ü ñ+fÒ#ê\T, nH˚ø£ Á>∑+<∏ë\qT #·~$qfÒ¢.
_Ûø£å$T#˚Ãyê]ì Ä|ü≈£î+fÒ#ê\T, n~ <ëqeTT #˚dæqfÒ¢. dü»®qT\qT yÓ÷dü+ #˚j·T≈£î+&Ü ñ+fÒ#ê\T, >=|üŒ
TE

ãVüQeT‹ì∫ÃqfÒ¢. <˚e‘ê e÷q´eTT\qT ÄÁø£$T+#·≈£î+&Ü ñ+fÒ#ê\T, ã+>±s¡T <Ûä«»düÔ+uÛÑ+‘√ ≈£L&çq

>∑T&çø{£ +ºÏ ∫qfÒ.¢ Ç+ø=ø£] ªesê¸XH¯ êìïμ (ˇø£ @&Ü~øÏ dü]|ü&˚ uÛÀ»Hêìï) eTT+#·≈î£ +fÒ#ê\T, ‘·q ù|s¡T‘√
düÁ‘ê\T ø£{Ϻ+∫qfÒ¢ ne⁄‘·T+~.
T

6) $X¯«Hê<∏X˚ «¯ sê! ‘ê´>∑+‘√ ≈£L&çq Bø£qå T|üPì, »qT\+<ä] Bqdæ‹ú ì s¡÷|ü⁄e÷|æ, n+<ä]øÏ düT≈£îe÷s¡yTÓ qÆ ,
Äq+<äøs£ ¡ J$‘·dTü U≤ìï |ü+∫, e÷‘·è<˚X|¯ ⁄ü >=|üŒ‘·Hêìï mes¡sTT‘˚ $X¯<|ä sü T¡ kÕÔs√ yêπs >=|üŒ yês¡e⁄‘ês¡T.
ER

n|üPs¡«yÓTqÆ ø°]eÔ T+‘·T\e⁄‘ês¡T.

7) z ˝§+ø£ sêy˚TX¯«sê! $TÁ‘·T&ÉT |ü⁄düÔø£+e÷~]>± $TøÏÿ*H˚s¡TŒ‘√ eT+∫ì uÀ~ÛkÕÔ&ÉT. ø±s¡´ dü|òü\‘·˝À
SC

$\TyÓ’q <Ûäq+e˝… ñ|üø£]kÕÔ&ÉT. X¯Á‘·THêX¯q+˝À kÕ«BÛqyÓTÆq ø£‹Ôe˝… düVü‰j·T|ü&ÉT‘ê&ÉT. ì+&ÉT eTqôd’‡

düTU≤ìïkÕÔ&TÉ .
8) <äj·T≈£î ì~Ûe+{Ïyê&Ü! Hê>∑s¡≈£î+≥ |ü⁄s¡eTTq+<äT ø=\TyÓ’qyê&Ü! y˚DT>√bÕ\ø£ècÕí! Hê <Ó’ee÷! XÖØ!
ø£\˝À ≈£L&Ü dü‘ê´ìï |ü\ø£&ÜìøÏ Çwü|º &ü ìÉ yê&ÉT, e÷j·Te÷≥\T #Ó|Œæ Ç‘·sT¡ \ kıeTTà n|üV≤ü ]+#˚yê&ÉT,
≈£î\>∑s¡«+‘√{Ï ù|<äyê+&É¢ Ç+&É¢qT HêX¯q+ #˚ùdyê&ÉT, \+#ê\≈£î $\TeqT ô|+#˚yê&ÉT, #Ó&ÉT Á|ües¡Ôq‘√
‹]π>yê&ÉT, yê$es¡Tdü\qT bÕ{Ï+#·ìyê&ÉT, qe⁄«‘·÷ eTT#·Ã{≤&ÉT‘·÷H˚ m<äT{Ïyê&çì HêX¯q+
#˚j·÷\qT≈£îH˚yê&ÉT, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT Ç+{ÏqT+∫ yÓfi¯fl>=fÒºyê&ÉT á uÛÑ÷$TMT<ä e÷qes¡÷|ü+˝À ñqï
sêø£då Tü &˚.

72 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22

 Ç$ #˚j·T+&ç

I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq

A
1. X¯‘ø· £ Á|üÁøÏjT· X¯‘êu≤›\ ‘·sã¡ &ç ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñqï~. bÕsƒ+¡ ˝Àì X¯‘ø· £ |ü<ë´\ uÛ≤yê\T H˚{Ï ø±˝≤ìøÏ ≈£L&Ü
‘√&ÉŒ&ÉT‘êj·Tì uÛ≤$düTHÔ êïsê? m+<äT≈£î? #·]Ã+#·+&ç.

AN
2. øÏ+~ uÛ≤eeTTqï |ü<´ä bÕ<ë\qT bÕsƒ+¡ ˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
n) $TÁ‘·T&ÉT j·TT<äΔs¡+>∑+˝À ø£‹Ôe˝… ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘ê&ÉT.

G
Ä) sêeTTì $T+∫q <Ó’e+ ˝Ò&Éì #ê≥T‘êqT.
N
3. $<ë«Hé ø£\Te≈£î+≥ ø£èwüíe÷#ês¡´ sêdæq øÏ+~ |ü<ë´ìï #·<äTe+&ç. uÛ≤yêìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
LA
|ü<ë´ìøÏ ‘·–q o]¸ø£qT ô|≥º+&ç.
nqTuÛÑeeTTàq H˚]Ãq j·T{Ϻ #·<äTe⁄
TE

‘·+Á&çe˝… ø±|ü⁄ì#·TÃqT ‘êqT eTT+<äT

|ü&çq ø£cÕº\#˚ >∑TDbÕsƒ¡eTsTT´
‘·–q Áù|s¡D ` ø±bÕ&ÉT ‘·*¢y√˝…
T

uÛ≤e+ :
ER
SC

o]¸ø£ :

II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

n) MT <äèwæº˝À n|üPs¡« ø°]ÔeT+‘·T&É+fÒ m{≤¢ ñ+&Ü*?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22 73
 Ä) ‘ê´– \ø£åD≤˝…{≤¢ ñ+{≤sTT?
Ç) $TÁ‘·T&ÉT |ü⁄düÔø£+e˝… eT+∫ <ë] #·÷|ü⁄‘ê&Éì m{≤¢ #Ó|üŒ>∑\s¡T?
á) |üP»≈£î dü‘·´+, <äj·T, @ø±Á>∑‘· nH˚ |ü⁄cÕŒ\T nedüs¡eTì bÕsƒ¡+˝À ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! eT]
#·<äTe⁄ $wüj·T+˝À @y˚$ nedüs¡eTqT≈£î+≥THêïs¡T?
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) X¯‘·ø£ |ü<ë´\˝Àì ˙‘·T\T ì‘·´J$‘·+˝À m{≤¢ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘êjÓ÷ $X‚¢wæ+∫ sêj·T+&ç.

A
3. øÏ+~ n+XÊìï >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+dædü÷Ô sêj·T+&ç.
n) á bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± eTq+ n\es¡TÃø√yê*‡q eT+∫ >∑TD≤\T, n\es¡TÃø√≈£L&Éì >∑TD≤\qT

AN
$e]dü÷Ô $TÁ‘·TìøÏ ˇø£ ˝ÒK sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)

G
Ä) @<Ó’Hê ˇø£ |ü<ä´uÛ≤e+ Ä<Ûës¡+>± ˙‹ø£<∏ä sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
N
LA
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
TE

|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
T

n) uÛ≤dæ\T¢ R
ER

Ä) ñ<√“~Û+#·T R
Ç) <Óq’ ´dæ‹ú R
SC

á) qs¡s÷¡ |üsêø£då Tü &ÉT R

2. øÏ+~ yêø±´\˝Àì |üsê´j·T |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç. sêj·T+&ç.
n) n&É$˝À @qT>∑T\ >∑T+|ü⁄ ñqï~. Ä >∑T+|ü⁄≈£î ˇø£ >∑»eTT Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤düTÔqï~. Ä ø£] ‘·q
>∑T+|ü⁄˝Àì Hê>∑eTT\qT s¡øÏådüTÔ+~.
Ä) ùdïVæ≤‘·T\‘√ ìC≤sTTr>± ñ+&Ü*. Ä ìC≤sTTr m+<äs√ $TÁ‘·T\qT dü+bÕ~düTÔ+~. Ä HÓ#ÓÃ\T˝Ò
eTq≈£î ì»yÓTÆq dü+|ü<ä.

74 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22

 Ç) sêE\ Ms¡‘ê«ìøÏ ∫Vü≤ï+ ø£èbÕD+. yês¡T ø£‹ÔkÕeTT˝À HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´$TkÕÔs¡T. Ä
ndæ‘√H˚ sêE\T X¯Á‘·Te⁄\ô|’ $»j·T+ kÕ~ÛkÕÔs¡T.
á) ã+>±s¡+ n+fÒ n+<ä]ø° Çwü+º . n+<äTøπ ø£qø£+ ø=q&ÜìøÏ n+<äs÷¡ ÄdüøÔÏ #·÷|ü⁄‘ês¡T. Ä dü«s¡+í ‘√
dü«s¡íø±s¡T\ <ä>∑Zs¡≈£î yÓ[fl ‘·eT≈£î q∫Ãq |üdæ&ç ÄuÛÑs¡D≤\qT ‘·j·÷s¡T #˚sTT+#·T≈£î+{≤s¡T.
3. øÏ+~ yêø±´˝˝Àì Á|üø£è‹ $ø£è‘·T\qT >∑T]Ô+#·+&ç. y˚s¡T #˚dæ sêj·T+&ç.
n) ‘·÷s¡T|ü⁄ <Ódü mÁs¡ã&ç+~. <äøÏåD ~X¯yÓ’|ü⁄qï H˚qT ˇø£ÿkÕ]>± n≥T ‹]>±qT.

A
Ä) düeTTÁ<ä+˝Àì ¬øs¡{≤\T ñyÓ«‘·TÔq ˝ÒdüTÔHêïsTT. Ä düeTj·T+˝À dü+Á<ä+ uÛÑj·÷ìï ø£*–düTÔ+~.
Ç) sêj·T&ÉT ‘·\T#·T≈£î+fÒ n˙ï kÕ<Ûä´+. sêE eTqdüTqT |üdæ>∑≥º&É+ ø£wüº+.

AN
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T

G
1. øÏ+~ yêø±´\T #·~$ dü+~Û |ü<ë\T >∑T]Ô+∫, $&ÉBdæ dü+<ÛäT\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
N
n) d”‘·qT n+<äs¡÷ ãT~ΔeT+‘·Tsê\T n+{≤s¡T.
LA
Ä) n#√Ã≥ Ä >∑T˝≤_ yÓTTø£ÿ≈£î mìï |üP\T |üP∫HêjÓ÷!
Ç) s√–øÏ yÓ’<äT´&ÉT ~yÍ´wü<Ûä+ Ç#êÃ&ÉT.
TE

á) me¬sdüTº q~Ûs√Væ≤+∫q |üPs¡í kÕVü≤düe+‘·Tsê\T.

ñ) düe÷»+ n_Ûeè~Δ #Ó+<ë\+fÒ düyÓTÆø£´‘· nedüs¡+.
T

}) $<ë´e+‘·T˝Ò mø±ÿ\+˝ÀHÓ’Hê ø°]Ô+#·ã&É‘ês¡T.

ER

2. øÏ+~ |ü<ä´bÕ<ëìøÏ >∑D$uÛÑ»q #˚dæ >∑Ts¡T \|òüTTe⁄\qT >∑T]Ô+∫ @ |ü<ä´bÕ<äyÓ÷ ‘Ó\T|ü+&ç.

n) uÛÑ+&Éq;ÛeTT" &Üs¡Ô»q u≤+<Ûäe⁄" &ÉT»® «\ u≤D‘·÷D ø√
SC

Ä≥yÓ\~
❃ øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.
q Vü≤ Vü≤ dü\ dü\
I I I U I UI I I U I I I U I
n) Áã‘·Tø£ e#·TÃ" >±ø£ ãVüQã+<Ûä qeTT˝…’q
Vü≤ Vü≤ Vü≤ Vü≤ Vü≤
U I U I UI U I U I
Ä) e#·TÃ" >±ø£ ˝Ò$T e#·TÃ" >±" ø£

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22 75

 Vü≤ q Vü≤ dü\ dü\
UI I I I UI I I U I I I U I
Ç) Je <ÛäqeTT ˝…’q" C…&ÉT >±ø£ |ü&ÉT">±ø£
Vü≤ q Vü≤ Vü≤ q
U I I I I UI U I I I I
á) e÷≥ ~s¡T>∑ ˝Òs¡T e÷q <ÛäqT\T
1. ô|’ |ü<ä´+˝À 4 bÕ<ë\THêïsTT.
2. Á|ü‹ bÕ<ëìøÏ ◊<äT >∑D≤\T ñHêïsTT.
3. 1, 3 bÕ<ë˝À¢ es¡Tdü>± eT÷&ÉT dü÷s¡´>∑D≤\T, ¬s+&ÉT Ç+Á<ä>∑D≤\T ñHêïsTT.

A
4. 2, 4 bÕ<ë˝À¢ ◊<äT dü÷s¡´>∑D≤\T ñHêïsTT.

AN
5. Á|ü‹ bÕ<ä+˝À 4e >∑D+˝Àì yÓTT<ä{Ï nø£ås¡+ j·T‹ #Ó*¢+~.
6. ÁbÕdüìeTj·T+ bÕ{Ï+#·˝Ò<äT.
❃ Ç{≤¢+{Ï \ø£åD≤\Tqï |ü<ë´ìï ªÄ≥yÓ\~μ |ü<ä´+ nì n+{≤s¡T.

G
♦ øÏ+~ |ü<ä´bÕ<ëìï >∑D $uÛÑ»q #˚dæ @ |ü<ä´bÕ<äyÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç.
N
ªªe≥Tì ø±fi¯ófl >∑&ÉT>∑ es¡ùV≤eT|òüT≥eTTqμμ.
LA
ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ 6 qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·<äTe⁄ø=qï X¯‘·ø±\ $esê\T øÏ+~ |ü{Ϻø£˝À sêj·T+&ç. ìy˚~ø£ sêdæ
TE

Á|ü<ä]Ù+#·+&ç. yê{Ï˝À mìï |ü<ë´\T MTs¡T ø£+sƒ¡düú+ #˚XÊs√ ‘Ó\T|ü+&ç.

Áø£.dü+ X¯‘·ø£+ ù|s¡T ø£$ ù|s¡T ø±\+ ø£+sƒ¡düú+>± ñqï |ü<ë´\ dü+K´
T
ER
SC

‘·q ‘√{Ï yê]‘√ ùdïVü≤+>± ñ+≥÷

dü÷øÏÔ Ç‘·s¡T\≈£î eT+∫ì |ü+#·T‘·÷, >∑Ts¡Te⁄\≈£î
$<Û˚j·TT&Ó’ ñ+≥÷ nuÛÑ´dæ+#˚ $<ä´ eT+∫
|òü*‘êìïdüTÔ+~.

76 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2021`22