X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23

eTÚ&ÛÉ´ ìs¡íj·TeTT ø£+<ëj·T |òü\ìs¡íj·TeTT

uÛ≤Á<ä|ü<ä ø£èwüí wüw”˜ X¯óÁø£yês¡eTT (16`09`2022) qT+&ç e÷s¡Z•s¡ X¯óø£¢ qeMT n•«ì 5 0 4 eT|òüT 0 0 1 eT÷˝ 30 3
X¯óÁø£yês¡eTT¡ (02`12`2022) es¡≈£î ÁbÕ>∑düÔ$T‘· X¯óÁø£ eTÚ&ÛÉ´eTT. uÛÑs¡DÏ 0 1 2 |üPs¡«|òü\TZì 3 1 4 |üPsê«cÕ&ÛÉ 6 1 1
ø£s¡ÔØ ìs¡íj·TeTT ø£è‹Ôø£ 3 2 0 ñ‘·Ôs¡|òü\TZì 6 2 2 ñ‘·sÔ êcÕ&ÛÉ 1 2 4
yÓ’XÊK X¯óø£¢ #·‘·TØú ãT<Ûäyês¡eTT (04`05`2022) qT+&ç yÓ’XÊK ø£èwüí s√Væ≤DÏ 6 0 3 Vü≤düÔ 1 0 0 ÁX¯eD 40 2
#·‘·Ts¡›o Ä~yêdüs¡ (29`05`2022) es¡≈£î yêdüTÔø£s¡Ô]. eTè>∑•s¡ 1 1 1 ∫Á‘· 4 1 3 <Ûìä wü˜ 71 0
|ü⁄wüÿs¡ ìs¡íj·TeTT ÄÅs›¡ 4 2 4 kÕ«‹ 7 2 1 X¯‘·‘êsƒ¡ 22 3
#Ó’Á‘· X¯óø£¢ <ë«<äo ãT<Ûäyês¡eTT (13`04`2022) qT+&ç ªÁ|üD°‘êµ q~ |ü⁄qs¡«düT 7 0 2 $XÊK 2 0 4 |üPsê«uÛ≤Á<ä 5 0 1
|ü⁄wüÿs¡eTT\T. |ü⁄wü´$T 2 1 0 nq÷sê<Ûä 5 1 2 ñ‘·ÔsêuÛ≤Á<ä 0 1 4
ÄX‚¢wü 5 2 3 CÒ´wü˜ 0 2 0 sπ e‹ 32 2
Á>∑Vü≤D ìs¡íj·TeTT
1) ÄX¯«j·TT» ø£èwüí ne÷yêdü´ eT+>∑fi¯yês¡+(25`10`2022) πø‘·TÁ>∑düÔ yÓTT<ä{Ï 0 rÁeeT>∑T nHês√>∑´eTTqT, eT<Ûä´ 0 $TøÏÿ* uÛÑj·TeTTqT,
dü÷s¡´Á>∑Vü≤D+. ∫e] 0 n‘·´\Œ |ò\ü ÁbÕ|æìÔ , eT÷&ÉT #√≥¢ 0 ñ+&ÉT≥ |ò\ü sêVæ≤‘·´eTT(ø±s¡´Vü‰ì)qT
2) ø±]Ôø£ X¯óø£¢ |üP]íeT eT+>∑fiy¯ ês¡+ (08`11`2022) sêVüQÁ>∑dÔü #·+Á<äÁ>∑V≤ü D+. ‘Ó*j·TCÒj·TTqT. uÒdæ dü+K´ <Ûäq˝≤uÛÑeTTqT, dü] dü+K´ eT<Ûä´eT |òü\eTTqT,
X¯Sq´ dü+K´ |òü\sêVæ≤‘·´eTTqT ‘Ó*j·TCÒj·TTqT.

Ä<ëj·T e´j·T ìs¡íj·TeTT

Ä<ëj·T+ e´j·T+ Ä<ëj·T+ e´j·T+
y˚Twü eè•Ãø£eTT\T 14 14 dæ+Vü≤eTT 8 14
sê»|üPC≤´ee÷q ìs¡íj·TeTT
eèwüuÛÑ ‘·T\\T 8 8 <ÛäqTØàqeTT\T 2 8 sê• |üP»´‘· nee÷qeTT sê• |üP»´‘· nee÷qeTT
$T<∏äTq ø£q´\T 11 5 eTø£s¡ ≈£î+uÛÑeTT\T 5 2 y˚TwüeTT 3 6 ‘·T˝ 7 1
ø£s¡ÿ≥ø£eTT 5 5 nìï sêX¯ó\T 53 56 eèwüuÛÑeTT 6 6 eè•Ãø£eTT 3 1
$T<∏äTqeTT 2 2 <ÛäqTdüT‡ 6 1
sêã&ç Ks¡TÃ\‘√ bÕ≥T, s√>∑eTT Äs√>∑´eTT, |ü⁄D´eTT bÕ|üeTT, ˝≤uÛeÑ TT ø£s¡ÿ≥ø£eTT 5 2 eTø£s¡eTT 2 4
qwüºeTT, ¬>\T|ü⁄ z≥$T, düTKeTT <äT'KeTT, ô|s¡T>∑T<ä\ ‘·>∑TZ<ä\\T ≈£L&Ü dæ+Vü≤eTT 1 5 ≈£î+uÛÑeTT 5 4
Ä<ëj·T e´j·TeTT\T>∑H˚ ù|s=ÿqã&ÉT#·Tqï$. Ä<ëj·T e´j·T dü+K´\qT ø£*|æ ø£q´ 4 5 MTqeTT 1 7
<ëì˝À 1 rdæy˚dæ $T–*q dü+K´qT 8#˚ uÛ≤–+#·>±, X‚wü dü+K´ 1 ˝≤uÛÑeTTqT,
2 kÂK´eTTqT, 3 ø£wüºeTTqT, 4 s√>∑eTTqT, 5 Ä|üyê<äTqT, 6 düHêàqeTTqT,
7 $»j·TeTTqT, 0 Vü‰ìì ‘Ó*j·TCÒj·TqT.

1 2
 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
n•«Hê´~ qø£åÁ‘·eTT\≈£î dü+e‘·‡s¡ |òü\eTT
n•«ì, |ü⁄wü´$T, kÕ«‹, n_Û‘Y yê]øÏ Äs√>∑´eTT,
uÛÑs¡DÏ, ÄX‚wü, $XÊK, ÁX¯eD yê]øÏ ns¡ú˝≤uÛÑeTT,
ø£è‹Ôø£, eT|òüT, nq÷sê<Ûä, <Ûäìwü˜ yê]øÏ eTqkÕÔ|üeTT,
s√Væ≤DÏ, |üPs¡«|òü\TZì, CÒ´wü˜sƒ¡ X¯‘·‘ês¡ yê]øÏ sê»e÷q´eTT,
eTè>∑•s¡, ñ‘·Ôs¡|òü\TZì, eT÷\, |üPsê«uÛ≤Á<ä yê]øÏ j·TT<ä∆eTT,
ÄÅs¡›, Vü≤düÔ, |üPsê«cÕ&ÛÉ, ñ‘·ÔsêuÛ≤Á<ä yê]øÏ uÛÑ÷wüDeTT,
|ü⁄qs¡«düT, ∫Á‘·, ñ‘·ÔsêcÕ&ÛÉ, πse‹ yê]øÏ s√>∑eTT.
#ê+Á<ës¡ÈeTT\T
á dü+e‘·‡s¡eTT <Ûsä \¡ T #ÓÁ’ ‘·, yÓX’ ÊK, CÒ´wü,˜ ÁXÊeD, uÛ≤Á<ä|<ü ,ä ÄX¯«j·TT»,
|ü⁄wü´, e÷|òüT, bòÕ\TZqeTT\ j·T+<äT düeTeTT>∑qT, ÄcÕ&ÛÉ, ø±]Ôø£eTT\ j·T+<äT
n~Ûø£eTT>∑qT, e÷s¡Zos¡¸eT+<äT n\ŒeTT>∑qT+&ÉTqT.
kÂsês¡ÈeTT\T
á dü+e‘·‡s¡eTT <Ûsä \¡ T y˚Twü, eèwüu,ÑÛ eè•Ãø£ e÷düeTT\+<äT n\ŒeTT>∑qT,
$T<∏äTq, ø£s¡ÿ≥ø£, dæ+Vü≤, ø£q´, <ÛäqTdüT‡, eTø£s¡, ≈£î+uÛÑ e÷düeTT\+<äT
düeTeTT>∑qT, ‘·T˝, MTq e÷düeTT\+<äT n~Ûø£eTT>∑qT+&ÉTqT.
e÷dü |òü\eTT
ˇø£ e÷düeTT˝À 5 e÷s¡T¢ dü+uÛÑ$+#·T Ä~yês¡eTT s√>∑eTT\qT,
eT+>∑fi¯yês¡eTT $TøÏÿ* uÛÑj·TeTTqT, X¯ìyês¡eTT ø£s¡Te⁄qT, $T–*q yês¡eTT\T
X¯óuÛÑeTTqT ø£*–+#·TqT.
c c c
3 4
X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
>√#ês¡eTT\T
y˚Twüsê•
n•«ì, uÛÑs¡DÏ, ø£è‹Ôø£ 1e bÕ<äeTT
(#·÷,#˚, #√, \, ©, \÷, ˝Ò, ˝À, Ä)
Ä<ëj·T+ : 14, e´j·T+ : 14 ` sê»|üP»´+ : 3, nee÷q+ : 6
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡+ ÁbÕs¡+uÛÑeTT qT+&ç yÓ’XÊK X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]–
ÄcÕ&ÛÉ+ qT+&ç |ü⁄wü´ ãVüQfi¯+ es¡≈£î <äX¯eTX¯ì n>∑T≥#˚ ñ<√´>∑ $|òüTïeTT,
bÕ|üø±sê´düø,ÔÏ e´ekÕj·TeTTq+<äT qwüeº TT, yê´≈£î\‘·, qwüeº TT ø£\T>∑TqT. yÓX’ ÊK
X¯ ó ø£ ¢ + qT+&ç CÒ ´ wü ˜ ãVü Q fi¯ + es¡ ≈ £ î @ø±<ä X ¯ X¯ ì j· T >∑ T ≥fÒ dü s ¡ « eTT
nqT≈£L*+#·TqT. düø£\ ø±s¡´eTT\ j·T+<äT ˝≤uÛÑeTT, »j·TeTT, Áb˛‘ê‡Vü≤eTT
ø£\T>∑TqT. Äs√>∑´eTT, Á<äe´˝≤uÛÑeTT, uÛ≤sê´|ü⁄Á‘ê~ dü«»q ˝≤uÛÑeTT ø£\T>∑TqT.
dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTTq yÓTT<ä{Ï |üø£åeTT @ø±<äX¯ >∑Ts¡Te⁄ nsTTq+<äTq |ü]dæú‘·T\T
nqT≈£L*+∫qq÷, |æ<ä|ü dü+e‘·‡s¡eT+‘·j·T÷ e´j·T >∑Ts¡Te⁄ n>∑T≥#˚
n|ü ì +<ä \ T, <Û ä q e´j· T eTT, kÕú q #· \ qeTT ø£ \ T>∑ T qT. |ü ] dæ ú ‘ · T \T
ÁX¯eTø£se¡ TT>∑qT+&É>\∑ e⁄. sêC≤Á>∑V≤ü eTTq≈£î >∑T]j·T>∑T≥, ø°]VÔ ‰ü ì, ÄdæÔ dü+ã+<Ûä
$yê<äeTT\T ø£\T>∑TqT. dü+e‘·‡s¡ ÁbÕs¡+uÛÑeTTq yÓTT<ä{Ï |üø£åeTTq ~«rj·T
sêVüQe⁄, nwüºeT πø‘·Te⁄, |æeTà≥ »qàsêVüQe⁄, dü|üÔeT πø‘·Te⁄ n>∑T≥#˚
eè<∏ëyÓ’s¡eTT\T, uÛ≤sê´|ü⁄Á‘ê~ dü«»q $s√<ÛäeTT\T, Äs√>∑´˝À|üeTT\T,
ø£fi¯Á‘·es¡ZeTT˝À ù|N\T @s¡Œ&É>∑\e⁄. uÛ≤Á<ä|ü<ä, ÄX¯«j·TT»eTT\+<äT düø£\
ø±s¡´eTT\j·T+<äT C≤Á>∑‘·Ô>±qT+&Ée\j·TTqT.
n•«˙ qø£åÁ‘·+ yê]øÏ dü+e‘·‡s¡ ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+
es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄, bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄
dü+#·]+#·T<äTs¡T. uÛsÑ D¡ Ï yê]øÏ CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òTü e÷dü+ es¡≈î£ »qà‘ês¡
j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·TqT. ø£è‹Ôø£ yê]øÏ dü+e‘·‡sês¡+uÛÑ+ qT+&ç CÒ´wü˜X¯ó
ø£¢+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·TqT. eT]j·TT ÄX¯«j·TT»
ãVüQfi¯+ es¡≈£î πø‘·Ty˚<Ûä, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î
X¯ìy˚<Ûäj·TT >∑\<äT. ø±e⁄q Äj·÷ düeTj·TeTT\ j·T+<äT Äj·÷ Á>∑Vü≤eTT\≈£î
XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T. yÓTT‘·ÔeTT MT<ä Ms¡T X¯ì, >∑Ts¡T, sêVüQ, πø‘·Te⁄\≈£î
XÊ+‹jÓ T Tq]Ãq eT+∫~.Ä~‘· ´ Vü ≤ è<ä j · T bÕsêj· T D, Vü ≤ qTeT‘· ÷ ŒC≤
Á|ü<äøÏåDeTT\ e\q <√wüeTT\T ‘=\>∑>∑\e⁄.
 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
eèwüuÛÑ sê•
ø£è‹Ôø£ 2,3,4bÕ<äeTT\T, s√Væ≤DÏ, eTè>∑•s¡ 1,2bÕ<äeTT\T
(á, }, @, z, yê, M, eP, y˚, y√)
Ä<ëj·T+ : 8, e´j·T+ : 8 ` sê»|üP»´+ : 6, nee÷q+ : 6
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eTT X¯ì uÛ≤>∑´sê»´eTT\ j·T+<äT dü+#·]+#·TqT
ø±e⁄q nqT≈£L\T&ÉT ø±<äT. X¯óuÛÑø±s¡´$|òüTïeTT, |æ‘·è ˝Ò<ë dü<äèX¯ e´øÏÔøÏ rs¡ì
ø£wüºeTT, eTH√yê´≈£î\‘·j·TT+&ÉTqT. ø£fi¯Á‘·, |ü⁄Á‘·eT÷\ø£ e´<Ûä, ˇø£|ü⁄Œ&ÉT
<Ûäq˝≤uÛÑeTT, ˇø£|ü⁄Œ&ÉT <ÛäqqwüºeTT ø£\T>∑TqT. ñ<√´>∑uÛÑ+>∑eTT ≈£L&Ü ø£\T>∑
e#· T ÃqT. #Ó ’ Á ‘· u Vü Q fi¯ + qT+&ç @ø±<ä X ¯ >∑ T s¡ T e⁄ n>∑ T ≥#˚ |ü ] dæ ú ‘ · T \T
nqT≈£L*+#·TqT. dü+‘êqeè~∆, q÷‘·qø£èwæ ˝≤uÛÑeTT, >ös¡eeTT, j·T‘·ïø±s¡´dæ~∆
j·T>∑TqT. ñ‘ê‡Vü≤eTT>∑qT+&ÉTqT. ø°]Ôeè~∆, ã\eTT, ‘˚»düT‡, düTKeTT, $s√~Û
HêX¯qeTT, eT+Á‘·d~æ ∆ ø£\T>∑TqT. #ÓÁ’ ‘·Xó¯ ø£e¢ TTq »qàsêVüQe⁄, dü|eÔü Tπø‘·Te⁄ ø£qTø£
|ü]dæú‘·T\T nq÷≈£L*+#·≈£îqïq÷, |æ<ä|ü e´j·TsêVüQe⁄, wüwü˜πø‘·Te⁄ n>∑T≥#˚
ø=+‘·y˚Ts¡≈£î |ü]dæú‘·T\T nqT≈£L*+#·TqT. ˝≤uÛÑeTT, »j·TeTT, Áb˛‘ê‡Vü≤eTT
ø£\T>∑>∑\e⁄. >√, uÛÑ÷˝≤uÛÑeTT ø£\T>∑TqT. >∑‘· dü+e‘·‡s¡eTT ø£Hêï ø=+‘· yÓTs¡T>∑T>∑
qT+&É>∑\<äT. ÁXÊeD ãVüQfi¯+ qT+&ç »qàsê•˝À ≈£î»dü+#ês¡eTT e\q Äs√>∑´
düeTdü´\T, ‘·s¡T#·T>∑H˚y√ Çã“+<äT\T ≈£L&Ü ø£\T>∑TqT.
ø£è‹Ôø£ yê]øÏ dü+e‘·‡s¡ ÁbÕs¡+uÛÑeTT qT+&ç CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î »qà‘ês¡
j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·TqT. eT]j·TT ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î πø‘·Ty˚<Ûä,
ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î X¯ìy˚<Ûäj·TT ø£\<äT. s√Væ≤DÏ
yê]øÏ ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT X¯ì,
e÷s¡Z•s¡ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT,
bòÕ\TZqeT+<äT HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. eTè>∑•s¡ yê]øÏ
ÄX¯«j·TT»+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡+ es¡≈£î, ‹]– bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡ j·T+<äT
≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛeÑ TT qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£+¢ es¡≈î£ , ‹]– ø±]Ôø£ ãVüQfi¯+
qT+&ç dü+e‘·‡sê+‘·+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç
e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. ø±e⁄q
Äj·÷ düeTj·TeTT\+<äT C≤Á>∑‘·Ô>±qT+&ç, ‘·–q XÊ+‹jÓTTqs¡Ãe\j·TTqT.
Vü≤qTeT‘·÷ŒC≤ Á|ü<äøÏåDeTT\T, >∑Ts¡Tùde e\q <√wüeTT\T ‘=\>∑>∑\e⁄.
5 6
X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
$T<∏äTq sê•
eTè>∑•s¡ 3,4 bÕ<äeTT\T, ÄÅs¡›, |ü⁄qs¡«düT 1,2,3 bÕ<äeTT\T
(ø±, øÏ, ≈£î, K+, v, #Û·, ¬πø, ø√, Vü≤)
Ä<ëj·T+ : 11 e´j·T+ : 5 ` sê»|üP»´+ : 2, nee÷q+ : 2
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eTT X¯ì nwüºeT, uÛ≤>∑´sêX¯ó\˝À dü+#·]+#·TqT
ø±e⁄q $TøÏ ÿ * ÁX¯ e Tø£ s ¡ e T>∑ T ø±\eTT. Á|ü j · T ‹ï+∫qq÷ ø±s¡ ´ eTT\T
kÕqT≈£L\|ü&Ée⁄. <Ûäqe´j·TeT>∑TqT. Á|üe÷<äeTT\T, n|üì+<ä\T, >ös¡eVü‰ì
ø£\T>∑TqT. ø£fi¯Á‘· |ü⁄Á‘·eT÷\ø£ e´<Ûä, ˇø£|ü⁄Œ&ÉT <Ûäq˝≤uÛÑeTT ø£\T>∑TqT. #Ó’Á‘·
ãVüQfi¯+ qT+&ç <äX¯eT >∑Ts¡Te⁄ nsTTq+<äTq eè‹Ô, ñ<√´>∑, yê´bÕsê<äT\
j·T+<äT ∫≈£îÿ\T, ÄdæÔqwüº+, dü+‘·‹|”&É, >ös¡euÛÑ+>∑+, eè<∏ëÁ|üj·÷DeTT\T,
dü«»q $s√<ÛäeTT\T ø£\T>∑TqT. #Ó’Á‘·ãVüQfi¯+ qT+&ç @ø±<äX¯ sêVüQe⁄, |ü+#·eT
πø‘·Te⁄ nsTTq+<äTq, ˝≤uÛÑeTT, »j·TeTT, Áb˛‘ê‡Vü≤eTT, >ös¡eeTsê´<ä\T,
düHêàqeTT, |ü⁄Á‘·$s√<Ûeä TT ø£\T>∑TqT. ÁXÊeD ãVüQfi¯+ qT+&ç dü+e‘·‡sê+‘·eTT
es¡≈£î ≈£îE&ÉT e´j·T, »qàsêX¯ó\˝À dü+#·]+#·TqT ø±e⁄q C≤Á>∑‘·Ô>±
qT+&Ée\j·TTqT.
eTè>∑•s¡ yê]øÏ ÄX¯«j·TT»+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡+ es¡≈£î, ‹]–
bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT»
X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– ø±]Ôø£ ãVüQfi¯+ qT+&ç dü+e‘·‡sê+‘·eTT es¡≈£î »qà‘ês¡
j·T+<äT X¯ì, CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT
sêVüQe⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. ÄÅs›¡ yê]øÏ CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT
sêVüQe⁄, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈î£ »qà‘ês¡ j·T+<äT øπ ‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T.
|ü⁄qs¡«düT yê]øÏ e÷s¡Z•s¡ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡
j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡
j·T+<äT X¯ì, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î »qà‘ês¡
j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. ø±e⁄q Äj·÷ düeTj·TeTT\ j·T+<äT Äj·÷
Á>∑Vü≤eTT\≈£î XÊ+‹jÓTTq]Ãq y˚T\T. Á|ü‹ X¯ìyês¡eTT Vü≤qTeT‘·÷ŒC≤
Á|ü<äøÏåDeTT\‘√ bÕ≥≥ Á|ü‹ HÓ˝≤ ‘·eT »qàqø£åÁ‘·eTT Hê&ÉT eT]j·TT
e÷dü•esêÁ‹øÏ |üs¡y˚TX¯«s¡ Á|”‹>∑ n_Ûùwø£eTT #˚j·TT≥ #ê˝≤ eT+∫~.
 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
ø£s¡ÿ≥ø£ sê•
|ü⁄qs¡«düT 4e bÕ<äeTT, |ü⁄wü´$T, ÄX¢‚wü
(Væ≤, VüQ, ùV≤, †,&Ü, &û, &É÷, &˚, &√ )
Ä<ëj·T+ : 5, e´j·T+ : 5 ` sê»|üP»´+ : 5, nee÷q+ : 2
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eT+‘·j·TT X¯ì dü|üÔeT, nwüºeT sêX¯ó\˝À
dü+#·]+#·T≥#˚ nqT≈£L\T&ÉT ø±<äT. ø=ìï Çã“+<äT\T e#·TÃqT. dü«»q $s√<Ûeä TT
ø£\T>∑TqT. #√sê–ï u≤<Û\ä T ø£\T>∑TqT. Äs√>∑´˝À|üeTT, nø±\uÛÀ»qeTT ø£\T>∑TqT.
<Ûäqe´j·TeTT, Á|üe÷<äeTT\T, n|üì+<ä\T, >ös¡eVü‰ì ø£\T>∑TqT. #Ó’Á‘·X¯óø£¢+
es¡≈£î nwüºeT >∑Ts¡Te⁄ nsTTq+<äTq ø=ìï düeTdü´\T ñqïq÷, #Ó’Á‘· ãVüQfi¯+
qT+&ç qeeT >∑Ts¡Te⁄ nsTTq+<äTq #ê˝≤ es¡≈£î |ü]dæú‘·T\T nqT≈£L*+#·TqT.
>ös¡eeTsê´<ä\T, ø°]Ô Á|ü‹wü\˜ T ø£\T>∑TqT. sê»<äsÙ¡ qeTT, Çwüøº ±s¡´dæ~∆ ø£\T>∑TqT.
#Ó’Á‘· X¯óø£¢eTT es¡≈£î ˝≤uÛÑ>∑Ts¡Te⁄ nqT≈£L\eTT>± ñqïq÷, |æ<ä|ü #Ó’Á‘· ãVüQfi¯+
qT+&ç <ä X ¯ e T sêVü Q e⁄, #· ‘ · T s¡ ú π ø ‘· T e⁄ nsTTq+<ä T q X¯ ó uÛ ≤ X¯ ó uÛ Ñ
$TÁX¯eTeTT>∑qT+&É>∑\<äT. ∫‘·Ô#ê+#·\´eTT, yê‘·s√>∑eTT\T, Á|üj·÷D≤<äT\
j·T+<äT Çã“+<äT\T ñ+&ÉTqT. ñ<√´>±<äT\ j·T+<äT ø=+‘· Çã“+~ ñqïq÷
‘·\∫q ø±s¡´eTT\T HÓs¡y˚s¡TqT. ÁbÕs¡+uÛÑeTTq Hê\T>∑T e÷düeTT\T ≈£îE&ÉT
nqT≈£L\+>± ˝Òq+<äTq C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT.
|ü⁄qs¡«düT yê]øÏ e÷s¡Z•s¡ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT uVüQfi¯+ es¡≈£î
HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î
HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. |ü⁄wü´$T yê]øÏ ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+
qT+&ç e÷s¡•Z s¡ ãVüQfi¯+ es¡≈î£ , ‹]– bòÕ\TZqeT+<äT HÓ<’ qäÛ ‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT,
dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– ø±]Ôø£ ãVüQfi¯+
qT+&ç dü+e‘·‡sê+‘·eTT es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT X¯ì dü+#·]+#·T<äTs¡T. ÄX‚w¢ ü
yê]øÏ dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ es¡≈£î X¯ìy˚<Ûä ø£\<äT.
ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·TqT. ø±e⁄q
Äj·÷ düeTj·TeTT\ j·T+<äT Äj·÷ Á>∑Vü≤eTT\≈£î ‘·>∑T XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T.
yÓTT‘·ÔeTT MT<ä Ms¡T X¯ì, sêVüQ, πø‘·Te⁄\≈£î XÊ+‹jÓTTq]Ãq y˚T\T.
nX¯«‘·úHêsêj·TD ùde, >∑Ts¡Tùde jÓTTq]Ãq y˚T\T »s¡T>∑TqT.
7 8
X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
dæ+Vü≤ sê•
eT|òüT, |üPs¡«|òü\TZì, ñ‘·Ôs¡|òü\TZì 1e bÕ<äeTT
(eT, $T, eTT, yÓT, yÓ÷, ≥, {Ï, ≥T, fÒ )
Ä<ëj·T+ : 8, e´j·T+ : 14 ` sê»|üP»´+ : 1, nee÷q+ : 5
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eTT yÓX’ ÊK, CÒ´wü,˜ e÷|òTü , bòÕ\TZqeTT\+<äT dü|eÔü TX¯ì
j·T>∑T≥#˚ nqT≈£L\eTT ø±<äT. ø=ìï Çã“+<äT\T e#·TÃqT. dü«»q $s√<ÛäeTT,
#√sê–ïu≤<Ûä\T, Äs√>∑´˝À|üeTT\T, nø±\uÛÀ»qeTT\T ø£\T>∑TqT. $T–*q
düeTj·TeT+‘ê wüwX˜ü ì¯ n>∑T≥#˚ $X‚weü TT>± nqT≈£L\eTsTTq ø±\eTT. ‘·\∫q
ø±s¡´eTT\T #ê˝≤ es¡≈£î HÓs¡y˚s¡TqT. X¯óuÛÑø±sê´qT≈£L\‘· j·TT+&ÉTqT. düTKeTT,
<Ûäq<Ûëq´eè~∆, Çwüºã+<ÛäT düe÷>∑eTeTT ø£\T>∑TqT. >∑èVü≤ìsêàDeTTq≈£î
Á|üj·T‘·ïeTT\T ø£\dæ ekÕÔsTT. dü+e‘·‡s¡ ÁbÕs¡+uÛÑeTTq dü|üÔeT>∑Ts¡Te⁄ n>∑T≥#˚
ø=+‘· nqT≈£L\‘· j·TTqïq÷, #Ó’Á‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç nwüºeT >∑Ts¡Te⁄ n>∑T≥#˚
#√sê–ï sê»u≤<Û\ä T, n|üì+<ä\T, uÛj Ñ T· eTT, >ös¡eVü‰ì ø£\T>∑TqT. #ÓÁ’ ‘·ãVüQfi¯+
qT+&ç ‘·èrj·T πø‘·Te⁄, uÛ≤>∑´sêVüQe⁄ n>∑T≥#˚ |üX¯óqwüºeTT, <Ûäq<Ûëq´ qwüºeTT,
eTsê´<ëVü‰ì, ø=+‘·es¡≈£î ˝≤uÛÑeTT, »j·TeTT, Áb˛‘ê‡Vü≤eTT ø£\T>∑TqT.
dü+e‘·‡s¡eT+‘·j·T÷ <ë<ë|ü⁄ ≈£îE&ÉT nqT≈£L\T&ÉT ø±q+<äTq C≤Á>∑‘·Ô
nedüs¡eTT.
eT|òü÷ qø£åÁ‘·eTT yê]øÏ bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄,
dü+e‘·‡sês¡+uÛÑ+ qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄
dü+#·]+#·T<äTs¡T. ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î X¯ìy˚<Ûä,
CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT+ es¡≈£î sêVüQy˚<Ûäj·TT ø£\<äT. |üPs¡«|òü\TZì yê]øÏ
CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüTe÷dü+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄
dü+#·]+#·TqT. ñ‘·Ôs¡|òü\TZì yê]øÏ dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·TqT. ø±e⁄q C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT. Ms¡T
Äj·÷ düeTj·TeTT\ j·T+<äT Äj·÷ Á>∑Vü≤eTT\≈£î XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T
»s¡T>∑TqT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä >∑Ts¡T, ≈£îE\≈£î XÊ+‹jÓTTq]Ãq y˚T\T »s¡T>∑TqT.
>∑Ts¡Tùde, Vü≤qTeT‘·÷ŒC≤ Á|ü<äøÏåDeTT\ e\q y˚T\T »s¡T>∑TqT.
 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
ø£Hê´ sê•
ñ‘·Ôs¡|òü\TZì 2, 3, 4 bÕ<äeTT\T, Vü≤düÔ, ∫Á‘· 1, 2 bÕ<äeTT\T
({§, bÕ, |æ, |üP, wü, D, &ÛÉ, ô|, b˛)
Ä<ëj·T+ : 11, e´j·T+ : 5 ` sê»|üP»´+ : 4, nee÷q+ : 5
M]øÏ á dü+‘·‡s¡eTT yÓX’ ÊK, CÒ´wü,˜ e÷|òTü , bòÕ\TZqeTT\+<äT wüwX˜ü ì¯ j·T>∑T≥#˚
$X‚weü TT>± nqT≈£L\eTsTTq ø±\eTT. ‘·\∫q ø±s¡´eTT\T #ê˝≤es¡≈î£ HÓsy¡ s˚ T¡ qT.
X¯óuÛøÑ ±sê´qT≈£L\‘· j·TT+&ÉTqT. düTKeTT, <Ûqä <Ûëq´ eè~∆, Çwü㺠+<ÛTä düe÷>∑eTeTT,
ø£\T>∑TqT. $T–*q düeTj·TeT+‘·j·T÷ |ü+#·eTX¯ì j·T>∑T≥#˚ dü+‘êqeTTq≈£î
Çã“+<äT\T, eTqkÕÔ|üeTT, dü«»q $s√<ÛäeTT ø£\T>∑TqT. düs¡«eTT e´‹πsø£eTT>±
‘√#·TqT. ÄdæÔqwüºeTT, ø£fi¯Á‘·ã+<ÛäTeT÷\ø£ e´<Ûä, ‘·s¡#·T>±H˚<√ düeTdü´, eTsê´<ë
uÛÑ+>∑ø£s¡eTsTTq $wüj·TeTT\+<ëdüøÏÔ ø£\T>∑TqT. #Ó’Á‘·ãVüQfi¯+ qT+&ç dü|üÔeT
>∑Ts¡Te⁄ nsTTq+<äTq nqT≈£L\eTT>∑ qT+&ÉTqT. Äs√>∑´eTT #˚≈£Ls¡TqT.
sê»<äs¡ÙqeTT, Çwüºø±s¡´dæ~∆, >ös¡eeTsê´<ä\T, ø°]ÔÁ|ü‹wü˜\T ø£\T>∑TqT.
#Ó’Á‘·ãVüQfi¯+ qT+&ç ~«rj·T πø‘·Te⁄, nwüºeT sêVüQe⁄ nsTTq+<äTq nø±s¡D
ø£\Vü≤eTT\T, n|üì+<ä\T, #·‘·TcÕŒ»®+‘·Te⁄\ e\q |”&É ø£\T>∑TqT. CÒ´wü̃e÷dü+
qT+&ç ≈£îE&ÉT nqT≈£L\T&ÉT ø±q+<äTq C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT.
ñ‘·Ôs¡|òü\TZì yê]øÏ, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·TqT. Vü≤düÔ yê]øÏ, e÷s¡Z•s¡ ãVüQfi¯+
qT+&ç e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+
qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, bòÕ\TZqeT+<äT HÓ’<Ûäq‘ês¡
j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. ∫Á‘· yê]øÏ, ÄX¯«j·TT»+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡
X¯óø£+¢ es¡≈î£ , ‹]– bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡jT· +<äT ≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛeÑ TT
qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– ø±]Ôø£ ãVüQfi¯+ qT+&ç »qà‘ês¡ j·T+<äT
X¯ì, CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄
dü+#·]+#·T<äTs¡T. yÓTT‘·eÔ TT MT<ä Ms¡T á dü+e‘·‡s¡+ X¯ì, ≈£î», sêVüQ, øπ ‘·Te⁄\≈£î
XÊ+‹ jÓ T Tq]Ãq y˚ T \T Vü ≤ qTeT‘· ÷ ŒC≤ Á|ü < ä ø Ï å D eTT\T, >∑ T s¡ T ùde
ÁX‚jÓ÷<ëj·Tø£eTT\T.
9 10
X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
‘·T˝≤ sê•
∫Á‘· 3,4 bÕ<äeTT\T, kÕ«‹, $XÊK 1, 2, 3 bÕ<äeTT\T
(sê, ], s¡÷, πs, s√, ‘·, r, ‘·÷, ‘˚)
Ä<ëj·T+ : 8, e´j·T+ : 8 ` sê»|üP»´+ : 7, nee÷q+ : 1
M]øÏ á dü+‘·‡s¡eT+‘·j·T÷ X¯ì #·‘·Ts¡ú, |ü+#·eT sêX¯ó\j·T+<äT
dü+#·]+#·T≥#˚ øÏ¢wüºeTsTTq ø±\eTT. nH˚ø£ düeTdü´\T e#·TÃqT. C≤Á>∑‘·Ô
nedüs¡eTT. ø£fi¯Á‘·|”&É, ÄdæÔqwüºeTT, XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ ÁX¯eT, dü«kÕúqVü‰ì,
yê‘·u≤<Ûä\T ø£\T>∑TqT. eTqkÕÔ|üeTT, dü«»q$s√<ÛäeTT, eTsê´<ëuÛÑ+>∑eTT ≈£L&Ü
‘·s#¡ T· >± ø£\T>∑TqT. #ÓÁ’ ‘· X¯óø£e¢ TTq >∑Ts¡Te⁄ nqT≈£L\eTT>∑qTqïq÷, #ÓÁ’ ‘· ãVüQfi¯+
qT+&ç wüwü˜ >∑Ts¡Te⁄ n>∑T≥fÒ X¯Á‘·TC≤„‹u≤<Ûä\T, yê´»´eTT\T, #√s¡s√>∑ u≤<Ûä\T
n~Ûøe£ TT>∑qT+&É>\∑ e⁄. <ë<ë|ü⁄ dü+e‘·‡s¡eT+‘·jT· ÷ »qàsê•˝À øπ ‘·Te⁄, dü|eÔü T
sêVüQe⁄ nsTTq+<äTq eè<∏ë e´j·TeTT\T, eè<Ûë yÓ’s¡eTT\T ø£\T>∑TqT. ‘·s¡#·T>±
Çã“+<äT\T e#·TÃqT. Äs√>∑´˝À|üeTT\T ø£\T>∑e#·TÃqT. ø£fi¯Á‘·es¡ZeTT˝À ù|N\T
e#·TÃqT. ncÕ&ÛeÉ TT qT+&ç ≈£îE&ÉT dü|eÔü T, nwüeº T sêX¯ó\ j·T+<äT dü+#·]+#·TqT
ø±e⁄q n‘·´+‘· C≤Á>∑‘>Ô· ± qT+&Ée\j·TTqT. kÕVü≤düøè£ ‘·´eTT\T e÷qe\j·TTqT.
∫Á‘· yê]øÏ ÄX¯«j·TT»+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡ X¯óø£¢+ es¡≈£î ‹]–
bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT»
X¯óø£+¢ es¡≈î£ , ‹]– ø±]Ôø£ ãVüQfi¯+ qT+&ç »qà‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+
qT+&ç e÷|òüT+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. kÕ«‹
yê]øÏ CÒ´wü˜X¯óø£¢+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+
qT+&ç »qà‘ês¡ j·T+<äT øπ ‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. $XÊK yê]øÏ e÷s¡•Z s¡ ãVüQfi¯+
qT+&ç e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+
qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT øπ ‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. dü+e‘·‡sês¡+uÛeÑ TT qT+&ç ÄX¯«j·TT»
X¯óø£¢+ es¡≈£î X¯ìy˚<Ûä, CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î sêVüQy˚<Ûäj·TT ø£\<äT. ø±e⁄q C≤Á>∑‘·Ô
nedüs¡eTT. Á|ü<Ûëq Á>∑Vü≤eTT\ìïj·T÷ u≤>∑T>∑˝Òq+<äTq qeÁ>∑Vü≤ XÊ+‹
Ä#·]+#·e\j·TTqT. Á|ü‹ e÷düeTT ‘·eT »qà qø£Áå ‘·eTT Hê&ÉT, e÷dü •esêÁ‹øÏ,
ø±]Ôø£ e÷düeT+<äT Á|ü‹ k˛eTyês¡eTT |üs¡y˚TX¯«s¡ Á|”‹>∑ n_Ûùwø£eTT,
Vü≤qTeT‘·÷ŒC≤ Á|ü<äøÏåDeTT\T, nX¯«‘·úHêsêj·TD ùde jÓTTq]Ãq nsê∆wüºeT X¯ì
<√wüeTT‘√ bÕ≥T, düs¡«Á>∑Vü≤ <√wüeTT\T ‘=\>∑TqT.
 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
eè•Ãø£ sê•
$XÊU 4ebÕ<ä+, nq÷sê<Ûä, CÒ´wü˜
(‘=, Hê, ˙, q÷, H˚, H√, j·÷, sT÷, j·T÷)
Ä<ëj·T+ : 14, e´j·T+ : 14 ` sê»|üP»´+ : 3, nee÷q+ : 1
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡e TT yÓ ’ X ÊK CÒ ´ wü ˜ e TT\+<ä T , ‹]– e÷|ò ü T
bòÕ\TZqeTT\+<äT nsê∆weºü TX¯ì j·T>∑T≥#˚ ÁX¯eTø£se¡ T>∑T ø±\eTT. nH˚ø£ düeTdü´\T
e#·TÃqT. C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT. XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ ÁX¯eT, dü«kÕúqVü‰ì, yê‘·u≤<Ûä\T
ø£\T>∑TqT. $T–*q düeTj·TeT+‘·j·T÷ ‘·èrj·TX¯ì j·T>∑T≥#˚ #ê˝≤es¡≈£î
nqT≈£L\eTsTTq ø±\eTT. ãTTD$eTTøÏÔ, uÛÑ÷,>∑èVü≤ dü+bÕ<äq, ñ<√´>∑ÁbÕ|æÔ
ø£\T>∑TqT. dü«ãT~∆‘√ Á|üjT· ‹ï+∫q ø±s¡´eTT\T HÓsy¡ s˚ T¡ qT. ÁuÛ≤‘·èes¡Z yê´»´eTT\T,
ù|N\T |ü]wüÿ]+#·ã&ÉTqT. #Ó’Á‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç |ü+#·eT >∑Ts¡Te⁄ n>∑T≥#˚
#ê˝≤es¡≈£î |ü]dæú‘·T\T nqT≈£L\eTT>∑qT+&ÉTqT. |ü⁄Á‘·eè~∆, düT»q $TÁ‘·‘·«eTT,
Á|üuÛÑT nqT≈£L\‘·j·TT+&ÉTqT. #Ó’Á‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç wüwü˜sêVüQe⁄, e´j·Tπø‘·Te⁄
nsTTq+<äTq düø£\ ø±s¡´eTT\j·T+<äT »j·TeTT, <ÛÓ’s¡´eTT, ø£\T>∑TqT.
X¯Á‘·T»j·TeT>∑TqT. >√,uÛÑ÷˝≤uÛÑeTT ø£\T>∑TqT. Ä<ëj·TeTTq≈£î $T+∫
e´j·TeT>∑T≥ e\q ø=ìï düeTdü´\T e#·TÃqT. ÁXÊeD ãVüQfi¯+ qT+&ç ≈£îE&ÉT
dü|eÔü T, nwüeº T sêX¯ó\ j·T+<äT dü+#·]+#·TqT ø±e⁄q C≤Á>∑‘Ô· nedüse¡ TT. yÓTT‘·eÔ TT
MT<ä M]øÏ >∑‘·+ ø£+fÒ #ê˝≤ nqT≈£L\eTT>∑qT+&É>∑\<äT.
$XÊK yê]øÏ e÷s¡•Z s¡ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òTü ãVüQfi¯+ es¡≈î£ HÓ<’ qäÛ ‘ês¡
j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡
j·T+<äT X¯ì, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑ+ qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î »qà‘ês¡
j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. dü+e‘·‡sês¡+uÛÑ+ qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+
es¡≈£î X¯ìy˚<Ûä eT]j·TT CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î sêVüQy˚<Ûä ø£\<äT. nq÷sê<Ûä yê]øÏ
ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷s¡•Z s¡ X¯óø£+¢ es¡≈î£ , ‹]– bòÕ\TZqeT+<äT HÓ<’ qäÛ ‘ês¡
j·T+<äT ≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑ+ qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– ø±]Ôø£
ãVüQfi¯+ qT+&ç HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT X¯ì dü+#·]+#·T<äTs¡T. CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç
e÷|òüT+ es¡≈£î sêVüQy˚<Ûä ø£\<äT. CÒ´wü˜ yê]øÏ ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç
HÓ<’ qäÛ ‘ês¡ j·T+<äT øπ ‘·Te⁄ dü+#·]+#·TqT. ø±e⁄q Äj·÷ düeTj·TeTT\+<äT Äj·÷
Á>∑V≤ü eTT\≈£î XÊ+‹jÓTTq]Ãq y˚T\T. nsê∆weºü T X¯ì düeTj·TeTTq Vü≤qTeT‘·÷ŒC≤
Á|ü<äøÏåDeTT\‘√ bÕ≥T Á|ü‹HÓ˝≤ ‘·eT »qàqø£åÁ‘·eTT Hê&ÉT, e÷dü •esêÁ‹øÏ
|üs¡y˚TX¯«s¡ Á|”‹>∑ XÊ+‹jÓTTq]Ãq <√wüeTT ‘=\>∑TqT.
11
X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
<Ûqä ÷sê•
eT÷\, |üPsê«cÕ&ÛÉ, ñ‘·ÔsêcÕ&ÛÉ 1ebÕ<äeTT
(j˚T, jÓTT, u≤, _, ã÷, <Û,ä uÛ,Ñ &Û,É u…)
Ä<ëj·T+ : 2, e´j·T+ : 8 ` sê»|üP»´+ : 6, nee÷q+ : 1
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eTT yÓX’ ÊK, CÒ´wü,˜ e÷|òTü , bòÕ\TZqeTT\+<äT ‘·èrj·T
X¯ì n>∑T≥#˚ #ê˝≤es¡≈£î nqT≈£L\eTsTTq ø±\eTT. ãTTD$eTTøÏÔ, uÛÑ÷,>∑èVü≤
dü+bÕ<äq, ñ<√´>∑ÁbÕ|æÔ ø£\T>∑TqT. dü«ãT~∆‘√ Á|üjT· ‹ï+∫q ø±s¡´eTT\T dæ~+∆ #·TqT.
ÁuÛ≤‘·èes¡ZeTT˝À >∑\ ù|N\T |ü]wüÿ]+#·ã&ÉTqT. $T–*q düeTj·TeT+‘·j·T÷
~«rj·TX¯ì n>∑T≥#˚ <Ûäqe´j·TeTT, ‘˚CÀVü‰ì, nø±s¡D ø£\Vü≤eTT\T, m\¢|ü⁄Œ&ÉT
ø£ w ü º e TT, ø±s¡ ´ HêX¯ q eTT, dü « »q$s√<Û ä e TT, bÕ|ü ∫ +‘· q ø£ \ T>∑ T qT.
dü+e‘·‡sês¡+uÛeÑ TTq ‘·èrj·T >∑Ts¡Te⁄ |æ<|ä ü #ÓÁ’ ‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç #·‘T· s¡ú >∑Ts¡Te⁄
n>∑T≥#˚ ø=ìï ø±s¡´eTT\T HÓs¡y˚]qq÷ ñ<√´>∑uÛÑ+>∑eTT, $TÁ‘·$jÓ÷>∑eTT,
ø±s¡´uÛ+Ñ >∑eTT, ã+<ÛTä $jÓ÷>∑eTT, ‘˚CÀVü‰ì, dü«kÕúq‘ê´>∑eTT ˇø£|⁄ü Œ&ÉT ø£\T>∑TqT.
ÁbÕs¡+uÛeÑ TTq wüws˜ü êVüQe⁄, e´j·Tøπ ‘·Te⁄, #ÓÁ’ ‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç |ü+#·eT sêVüQe⁄,
@ø±<äX¯ øπ ‘·Te⁄ nsTTq+<äTq ø=+‘· ˝≤uÛeÑ TT, »j·TeTT, Áb˛‘ê‡Vü≤eTT, düHêàqeTT
»s¡T>∑TqT. |üX¯ó˝≤uÛÑeTT, |ü⁄Á‘·eT÷\ø£ e´<Ûä ø£\T>∑TqT. yÓ’XÊK, CÒ´wü˜eTT\+<äT
≈£îE&ÉT nqT≈£L\T&ÉT ø±q+<äTq C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT.
eT÷˝≤ qø£Áå ‘·eTT yê]øÏ dü+e‘·‡sês¡+uÛeÑ TT qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+
es¡≈£î HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄, bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄
dü+#·]+#·T<äTs¡T. |üPsê«cÕ&ÛÉ yê]øÏ CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·TqT. ñ‘·ÔsêcÕ&ÛÉ yê]øÏ CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·TqT. ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡
X¯óø£+¢ es¡≈î£ , ‹]– bòÕ\TZqeT+<äT sêVüQy˚<äÛ ø£\<äT. ø±e⁄q Äj·÷ düeTj·TeTT\
j·T+<äT Äj·÷ Á>∑V≤ü eTT\≈£î XÊ+‹jÓTTq]Ãq y˚T\T. eTTK´eTT>± X¯ì, >∑Ts¡Te⁄\≈£î
Á|ü‘˚´ø£ XÊ+‹jÓTTq]Ãq y˚T\T. >∑Ts¡Tùde, düT+<äs¡ø±+&É bÕsêj·TDeTT e\q
<√wüeTT\T ‘=\>∑TqT.
12
 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
eTø£s¡ sê•
ñ‘·ÔsêcÕ&ÛÉ 2, 3, 4 bÕ<äeTT\T, ÁX¯eD, <Ûäìwü˜ 1, 2 bÕ<äeTT\T
(uÀ, C≤, J, p, CÒ, CÀ, K, >∑, ^)
Ä<ëj·T+ : 5, e´j·T+ : 2 ` sê»|üP»´+ : 2, nee÷q+ : 4
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eT+‘·j·T÷ X¯ì »qà, ~«rj·T sêX¯ó\˝À
dü+#·]+#·TqT ø±e⁄q $TøÏÿ* ÁX¯eTø£s¡eT>∑T ø±\eTT. @ ø±s¡´eTT kÕqT≈£L\eTT
ø±<äT. eè<∏ë ø±s¡´eTT\+<äT n\dü≥, uÛ≤sê´|ü⁄Á‘ê~ dü«»q $s√<ÛäeTT, Äs√>∑´
˝À|üeTT\T u≤~Û+#·TqT. ‘˚CÀVü‰ì, eT‹ÁuÛÑ+X¯eTT, uÛÑj·TeTT ø£\T>∑TqT.
<Ûäqe´j·TeTT, nø±s¡D ø£\Vü≤eTT\T ≈£L&Ü ø£\T>∑TqT. »qq düeTj·TeTTq X¯ì
ã\eTT u≤>∑Tqï#√ n+‘·>± u≤~Û+#·<äT. dü+e‘·‡s¡ ÁbÕs¡+uÛÑeTTq >∑Ts¡T
nqT≈£L\‘·#˚ ø=+‘· kÕqT≈£L\eTT>∑qTqïq÷, #Ó’Á‘· ñ‘·Ôsês¡∆eTT qT+&ç ‘·èrj·T
>∑Ts¡Te⁄ n>∑T≥#˚ ÁX¯eT n~Ûø£eTT. ñ<√´>∑ uÛÑ+>∑eTT, »>∑&ÉeTT\T ø£\T>∑TqT.
ã+<ÛäT $s√<ÛäeTT ˇø£|ü⁄Œ&ÉT ø£\T>∑TqT. dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTTq @ø±<äX¯ πø‘·Te⁄
ø£qTø£ ø=+‘· nqT≈£L\eTT>∑qT+&çqq÷, #ÓÁ’ ‘· ñ‘·sÔ ês¡e∆ TT qT+&ç #·‘T· s¡ú sêVüQe⁄,
<äX¯eT πø‘·Te⁄ nsTTq+<äTq eè‹Ô, ñ<√´>∑ yê´bÕsê<äT\ j·T+<äT ∫≈£îÿ\T, ÄdæÔ
qwüº+, >∑èVü≤eT+<äT nXÊ+‹ ø£\T>∑TqT. e÷‘·èes¡Z ã+<ÛäT »qT\‘√ yÓ’s¡eTT, ∫‘·Ô
#ê+#·\´eTT, Á|üj·÷D≤<äT\ j·T+<äT $|òüTïeTT, yê‘·s√>∑eTT\T ø£\T>∑TqT. eT<Ûä´
eT<Ûä´ düTKeTT, Çwüº uÛÀ»qeTT, X¯Øs¡<ës¡&Û¶eTT, ø£\T>∑TqT. yÓ’XÊK, CÒ´wü˜
e÷düeTT\+<äT ≈£î» nqT≈£L\‘· e\q ø=ìï ø±s¡´eTT\ j·T+<äT »j·TeT>∑TqT.
ÄcÕ&ÛÉ, ÁXÊeDeTT\+<äT C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT.
ñ‘·ÔsêcÕ&ÛÉ yê]øÏ CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄
dü+#·]+#·TqT. ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡ X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]–
bòÕ\TZqeT+<äT sêVüQy˚<Ûä ø£\<äT. ÁX¯eD yê]øÏ e÷s¡Z•s¡ ãVüQfi¯+ qT+&ç
e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç
ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î »qà‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, bòÕ\TZqeT+<äT HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT
sêVüQe⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. CÒ´wü˜ X¯óø£¢+ es¡≈£î sêVüQy˚<Ûä ø£\<äT. <Ûäìwü˜ yê]øÏ
ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡ X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡
j·T+<äT ≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]–
ø±]Ôø£ ø±]Ôø£ ãVüQfi¯+ qT+&ç »qà‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, CÒ´wü˜ ãVüQfi¯+ qT+&ç
e÷|òTü + es¡≈î£ HÓ<’ qäÛ ‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. dü+e‘·‡sês¡+uÛeÑ TT
qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈î£ øπ ‘·Ty˚<äÛ ø£\<äT. ø±e⁄q Äj·÷ düeTj·TeTT\+<äT
Äj·÷ Á>∑Vü≤eTT\≈£î XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T. qeÁ>∑Vü≤ XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T
ø£\T>∑TqT. >∑Ts¡Tùde, düT+<äsø¡ ±+&É bÕsêj·TDeTT, Ä~‘·´Vü≤è<äjT· bÕsêj·TDeTT
#˚j·TT≥ e\q, Á|ü‹ e÷düeTTq ‘·eT »qàqø£åÁ‘·eTT Hê&ÉT |üs¡y˚TX¯«s¡ Á|”‹>±
n_Ûùwø£eTT #˚sTT+∫q <√wüeTT\T ‘=\>∑TqT.
13
X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
≈£î+uÛÑ sê•
<Ûìä wü˜ 3, 4 bÕ<äeTT\T, X¯‘‘· ês¡, |üPsê«uÛ≤Á<ä 1, 2, 3 bÕ<äeTT\T
(>∑T, ¬>, >√, dü, dæ, düT, ôd, kı, <ë)
Ä<ëj·T+ : 5, e´j·T+ : 2 ` sê»|üP»´+ : 5, nee÷q+ : 4
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eTT X¯ì <ë«<äX¯, »qà sêX¯ó\˝À dü+#·]+#·TqT
ø±e⁄q C≤Á>∑‘Ô· nedüse¡ TT. Äs√>∑´ ˝À|üeTT\T, ã+<ÛTä yÓs’ e¡ TT\T, >∑èVü≤∫äÁ<äeTT\T
u≤~Û+#·TqT. eè<∏ë e´j·TeTT\T ø£\T>∑TqT. e´ekÕj·TeT+<äT qwüºyÓT≈£îÿe.
e÷qdæø£ nXÊ+‹ n~Ûø£eTT>∑qT+&ÉTqT. eè<∏ë yê<äeTT\≈£î #√{Ïe«sê<äT.
‘˚CÀVü‰ì, eT‹ÁuÛ+Ñ X¯eTT, uÛj Ñ T· eTT ø£\T>∑TqT. $TøÏÿ* ÁX¯eTø£se¡ TT>∑qT+&É>\∑ <äT.
#Ó’Á‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç ~«rj·T >∑Ts¡Te⁄ n>∑T≥#˚ <Ûäq dü+bÕ<äq, düTKeTT, ø°]Ô
Á|ü‹wü˜\T, e÷≥>ös¡eeTT bı+<äT≥ »s¡T>∑TqT. <Ûäs¡àø±s¡´eTT\ j·T+<äT
<Ûqä e´j·TeTT ø£*–qq÷, Ä‘·à dü+‘·è|æÔ ø£\T>∑TqT. #ÓÁ’ ‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç ‘·èrj·T
sêVüQe⁄, uÛ≤>∑´πø‘·Te⁄ nsTTq+<äTq ‘·\∫q ø±s¡´eTT\T HÓs¡y˚s¡TqT.
ÁuÛ≤‘·è<˚«wüeTT, eTsê´<ëVü‰ì, bÕ&ç|ü+≥≥≈£î Çã“+~ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT ø£\T>∑TqT.
ø=+#ÓeTT C≤Á>∑‘·Ô>±qT+&Ée\j·TTqT. ÁXÊeD ãVüQfi¯+ qT+&ç dü+e‘·‡sê+‘·eTT
es¡≈î£ n~Ûø£ düeTj·TeTT nsê∆weºü T ≈£îE&ÉT ø£qTø£ Á|üj÷· D≤<äT\ j·T+<äT C≤Á>∑‘Ô·
nedüs¡eTT. kÕVü≤dü ø£è‘·´eTT\T e÷qe\j·TTqT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä >∑Ts¡Tã\eTT
u≤>∑Tqï+<äTq Çã“+~ ˝Ò<äT.
<Ûäìwü˜ yê]øÏ ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡ X¯óø£¢+ es¡≈£î ‹]–
bòÕ\TZqeT+<äT »qà‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT»
X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– ø±]Ôø£ ãVüQfi¯+ qT+&ç »qà‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄
dü+#·]+#·T<äTs¡T. dü+e‘·‡sês¡+uÛeÑ TT qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈î£ øπ ‘·Ty˚<äÛ
ø£\<äT. X¯‘‘· ês¡ yê]øÏ CÒ´wü˜ X¯óø£+¢ es¡≈î£ HÓ<’ qäÛ ‘ês¡ j·T+<äT sêVüQe⁄, ÄX¯«j·TT»
ãVüQfi¯+ qT+&ç »qà‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. eT]j·TT πø‘·Ty˚<Ûä
ø£\<äT. |üPsê«uÛ≤Á<ä yê]øÏ e÷s¡Z•s¡ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î
HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î
HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. ø±e⁄q Äj·÷ düeTj·TeTT\+<äT
Äj·÷ Á>∑Vü≤eTT\≈£î XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T. eTTK´eTT>± X¯ì, ≈£îE\≈£î
XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T. Vü≤qTeT‘·÷ŒC≤ Á|ü<äøÏåDeTT\T, düT+<äs¡ø±+&É
bÕsêj·TDeTT <ë«sê ÁX‚j·TdüT‡q+<ä>∑\s¡T.
14
 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23 X¯è+π>] l XÊs¡<ë|”sƒ¡ X¯óuÛÑø£è‘Y HêeT dü+e‘·‡s¡ |ü+#ê+>∑eTT 2022-23
MTq sê•
|üPsê«uÛ≤Á<ä 4ebÕ<äeTT, ñ‘·ÔsêuÛ≤Á<ä, πse‹
(~, <äT, X¯+, s¡a, <Ûä, <Ó, <=, #·, ∫)
Ä<ëj·T+ : 2, e´j·T+ : 8 ` sê»|üP»´+ : 1, nee÷q+ : 7
M]øÏ á dü+e‘·‡s¡eTT X¯ì yÓ’XÊK, CÒ´wü˜, e÷|òüT, bòÕ\TZqeTT\+<äT
<ë«<äX¯eT+<äT dü+#·]+#·TqT ø±e⁄q C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT. Äs√>∑´ ˝À|üeTT\T,
ã+<ÛäT yÓ’s¡eTT\T, >∑èVü≤∫äÁ<äeTT\T u≤~Û+#·TqT. eè<∏ë e´j·TeTT\T ø£\T>∑TqT.
e´ekÕj·TeT+<äT qwüºyÓT≈£îÿe. e÷qXÊÙ+‹ ‘·≈£îÿej·T>∑TqT. $T–*q
düeTj·TeT+‘·j·T÷ @ø±<äX¯ X¯ì n>∑T≥#˚ düø£\ ø±s¡´eTT\ j·T+<äT ˝≤uÛÑeTT,
»j·TeTT, Áb˛‘ê‡Vü≤eTT ø£\T>∑TqT. Äs√>∑´eTT, Á<äe´˝≤uÛÑeTT, uÛ≤sê´|ü⁄Á‘ê~
dü«»q ˝≤uÛÑeTT ø£\T>∑TqT. >∑Ts¡Te⁄ <ë«<äX¯ »qàsêX¯ó\˝À dü+#·]+#·T≥#˚
n|üì+<ä\T, <Ûäqe´j·TeTT ø£\T>∑TqT. kÕúq#·\qeTT ø£\T>∑TqT. |ü]dæú‘·T\T
ÁX¯eTø£s¡eTT>∑qT+&É>∑\e⁄. X¯óuÛÑeT÷\ø£<Ûäq e´j·TeTT, sêC≤Á>∑Vü≤eTTq≈£î
>∑T]j·T>∑T≥, ø°]ÔVü‰ì ø£\T>∑TqT. #Ó’Á‘· ãVüQfi¯+ qT+&ç ~«rj·T sêVüQe⁄,
nwüºeT πø‘·Te⁄ ø±e⁄q eè<∏ë yÓ’s¡eTT\T, e´j·TeTT\T, n~Ûø£ Á|üj·÷dü ø£\T>∑TqT.
ÁX¯eTø£s¡eTsTTq ø±\eTT. yÓ’XÊK ãVüQfi¯+ qT+&ç ÁXÊeD ãVüQfi¯+ es¡≈£î
≈£îE&ÉT nqT≈£L\T&ÉT ø±q+<äTq Äs√>∑´ $wüjT· +˝À C≤Á>∑‘>Ô· q∑ T+&Ée\j·TTqT.
|üPsê«uÛ≤Á<ä yê]øÏ e÷s¡Z•s¡ ãVüQfi¯+ qT+&ç e÷|òüT ãVüQfi¯+ es¡≈£î
HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT ≈£îE&ÉT, ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ qT+&ç ø±]Ôø£ X¯óø£¢+ es¡≈£î
HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT X¯ì, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯+ es¡≈£î
»qà‘ês¡ j·T+<äT πø‘·Te⁄ dü+#·]+#·T<äTs¡T. ñ‘·ÔsêuÛ≤Á<ä yê]øÏ ÄX¯«j·TT» X¯ó
ø£¢+ qT+&ç e÷s¡Z•s¡ X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– bòÕ\TZqeT+<äT HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT
≈£îE&ÉT, dü+e‘·‡sês¡+uÛÑeTT qT+&ç ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢+ es¡≈£î, ‹]– ø±]Ôø£
ãVüQfi¯+ qT+&ç HÓ<’ qäÛ ‘ês¡ j·T+<äT X¯ì dü+#·]+#·T<äTs¡T. sπ e‹ yê]øÏ ÄX¯«j·TT»
ãVüQfi¯+ qT+&ç HÓ’<Ûäq‘ês¡ j·T+<äT πø‘·T dü+#ês¡eTT ø£\<äT. ø±e⁄q Äj·÷
düeTj·TeTT\+<äT Äj·÷ Á>∑Vü≤eTT\≈£î XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T. eTTK´eTT>±
>∑Ts¡T, sêVüQ, øπ ‘·Te⁄\≈£î XÊ+‹ jÓTTq]Ãq y˚T\T. Vü≤qTeT‘·÷ŒC≤ Á|ü<øä DåÏ eTT\T,
düT+<äs¡ø±+&É bÕsêj·TDeTT, dü|üÔX¯r bÕsêj·TDyÓTTqs¡TÃ≥ <ë«sê <√wüeTT\T
‘=\– ÁX‚j·TdüT‡q+<ä>∑\s¡T.
c c c
dü÷#·q
C≤‘·ø£ Á>∑V≤ü dæ‹ú , <äXÊ+‘·sX›¡ \¯ T, yêeT bÕs¡Ù« düTeTTK y˚<\äÛ T eT]j·TT
nwüºø£es¡Z q÷´Hê~Ûø£ _+<äT|òü\eTT\T yÓTT<ä\>∑T Ç‘·s¡ ø±s¡DeTT\#˚ dü÷ú\+>±
dü÷∫+#·ã&çq á |ò*ü ‘·eTT\T áwü<«Ó wÌ eü T´eTT>± e÷Á‘·yT˚ |ò*ü +#·TqT. qeÁ>∑V≤ü
ã˝≤ã\eTT\#˚ Ç+<äT ø=+‘· e÷s¡TŒ ø£\T>∑TqT.
15