Á>±Et Dü∫Yê/J·T Dü+Πøået+ Et) J·Tt $<Ë´ Düvü≤J·T≈£Î/ - Ø£Åd Ø£S¡B - Æø£

Á>±eT dü∫yê\j·T
dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü≤j·T≈£î\

•ø£åD ø£s¡B|æø£
ÄodüT‡\T
l. |æìô| $X¯«s¡÷|t
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊU≤e÷‘·T´\T
Áù|s¡D
l eTT<ë›&É s¡$#·+Á<ä, ◊.m.mdt.,
ø±s¡´<ä]Ù, kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK
e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\T
l.¬ø.Vü≤s¡¸es¡ΔHé, ◊.m.mdt.,
&Ó’¬sø£ºsY, kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+
$wüjT· dü÷∫ø£
1. sêC≤´+>∑eTT` |”]ƒø£
2. ã\V”≤q esêZ\ yê] dü+πøåe÷ìøÏ, Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≈£î sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ‡
3. dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì C≤uŸ #êsYº
4. kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK eékÕú|üø£ dü«s¡÷|üeTT
5. mdt.ÄsY.X¯+ø£s¡Hé... ˇø£ Ä<äs¡Ù n~Ûø±]
6. qes¡‘êï\T (dü+πøåeT eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì |ü]~Û˝Àì n+XÊ\T)
7. ã\V”≤q esêZ\ ã˝Àù|‘êìøÏ eT÷&ÉT q÷‘·q #·{≤º\T
m. _.dæ., mdt.dæ., mdt.{Ï. eT]j·TT yÓTÆHê]{°\≈£î Hê$TH˚f…&é |ü<äe⁄\˝À 50% ]»πs«wüqT¢
_. _.dæ., mdt.dæ., mdt.{Ï. eT]j·TT yÓTÆHê]{°\≈£î Hê$TH˚f…&é ø±+Á{≤ø˘º |üqT\T eT]j·TT
düØ«düT ø±+Á{≤≈£îº\˝À 50% ]»πs«wüqT¢
dæ. XÊX¯«‘· ÁbÕ‹|ü~ø£q _.dæ. ø£MTwüHé @sêŒ≥T
8. ã\V”≤q esêZ\≈£î dü+πøåeT |ü<∏äø±\T (md”‡,md”º, _.dæ, yÓTÆHê]{°, Ç._.dæ., $ø£˝≤+>∑T\≈£î)
m. »>∑qqï $<ë´ ByÓq eT]j·TT edü‹ ByÓq
_. Á|” yÓTÁ{Ïø˘ eT]j·TT b˛dtº yÓTÁ{Ïø˘ (ø£fi≤XÊ\) edü‹ >∑ Vü‰\T
dæ. Ä+Á<Ûä|ü<˚XŸ dü+πøåeT >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\ dü+düú\T
&ç. Á|” yÓTÁ{Ïø˘ ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT\T - 9, 10 e ‘·s¡>∑‘·T\≈£î
Ç. u…dtº nyÓ’\ãT˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ‡- ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ HêHé ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ
m|òt. ø±s√Œπs{Ÿ ø£fi≤XÊ\\˝À $<ë´ |ü<∏äø£+
õ. Äs√>±´ìøÏ Vü‰ìø£s¡eTsTTq X¯ÁuÛÑ+#˚j·TT eè‘·TÔ\˝À ñqïyê] |æ\¢\≈£î Á|”`yÓTÁ{Ïø˘
ñ|üø±s¡y‘˚ q· eTT\T
ôV≤#Y. $<˚o $<ë´ |ü<∏äø£+
◊. yÓ’.mdt.ÄsY. $<√´qï‹
C…. dü¶&û dü]ÿ˝Ÿ‡
¬ø. ªª»^®eHé CÀ´‹μμ |ü<Ûäø£+ (200 j·T÷ì≥¢ es¡≈£î ñ∫‘· $<äT´‘Y)
m˝Ÿ. kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·` ;Ûe÷ |ü<∏äø£eTT\T
myéT. ù|<ä\≈£î Çfi¯fl düú\eTT\ @sêŒ≥T
mHé. düàXÊqeTT\ ø=s¡≈£î düú\eTT\ @sêŒ≥T
dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 2
9. kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK ` kÕe÷õø£ Hê´j·T+ ` #·{≤º\T
m. SC/ST \ô|’ n‘ê´#ês¡ ìs√<Ûäø£ #·≥º+ 1989 neT\T
_. Ä.Á|ü.<˚e<ëdæ/CÀ–ì eédüú ìs√<Ûäø£ #·≥º+ 1988
dæ. e÷qTé˝Ÿ kÕÿyÓ+»sY ìs√<Ûäø£ #·≥º+ 2013
&ç. yÓ{Ïº #êøÏØ ìs¡÷à\q #·≥º+ 1976
Ç. Ä+.Á|ü. ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\T eT]j·TT ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø£MTwüHé
m|òt. ôw&É÷´˝Ÿ® ≈£î\eTT\ ø±+b˛HÓ+{Ÿ/ ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø±+bıHÓ+{Ÿ
10. ôw&É÷´˝Ÿº ≈£î\eTT\ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î |æ+#Û·qT¢
m. &É|ü⁄Œ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î ô|q¸q¢ |ü<∏äø£+
_. kÕ+Á|ü<ëj·T #·s¡àø±s¡T\≈£î ô|q¸q¢ |ü<∏äø£+
11. yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT XÊK
12) $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T, Væ≤ÁC≤\T eT]j·TT ejÓ÷e <äTΔ\ dü+πøåeT XÊK
m) $ø£˝≤+>∑T\≈£î dü+πøåeT |ü<∏äø±\T
_) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\, ejÓ÷ e<äT›\ b˛wüD eT]j·TT dü+πøåeT #·≥º+
dæ) ~yê´+>∑T\ Vü≤≈£îÿ\ #·≥º+ - 2016 eTTU≤´+XÊ\T
&ç) C≤rj·T Á≥dtº j·÷ø˘º - 1999
Ç) Ä+.Á|ü $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ eT]j·TT ejÓ÷ e<äTΔ\ düVü≤ø±s¡ dü+düú
13) $$<Ûä dü+πøåeT Ä]úø£ dü+düú\ <ë«sê ã\V”≤qesêZ\ Ä]úø£ n_Ûeè~Δ |ü<∏äø±\T
m) yÓ.’ mdt.ÄsY #˚jT· ÷‘·
_) s¡»≈£î\≈£î, HêsT÷Áu≤Vü≤àDT\T, f…Æ\s¡¢≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+
dæ) yÓ’.mdt.ÄsY. ø±|ü⁄ H˚düÔ+
&ç) md”‡ ø±s=ŒπswüHé` |ü<∏äø±\ $esê\T
Ç) ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ Ä]úø£ n_Ûeè~Δ
m|òt) yÓTÆHê]{°\ dü+πøåeT+
õ) Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Áu≤Vü≤àD dü+πøåeT dü+düú
ôV≤#Y) Û dü_‡&û ãTTD≤\T` OBMMS eédüú

14) Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú`
m) yÓ’mdtÄsY Áø±+‹ |ü<∏ä+
_) dü+kÕú>∑‘· ìsêàD+
dæ) u≤´+≈£î nqTdü+<Ûëq+ <ë«sê dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î s¡TD≤\T— yÓ’j·TdtÄsY düTHêï e&û¶
&ç) Åd”Ô ì~Û JeH√bÕ~Û s¡TD≤\T
Ç) yÓ’. j·Tdt. ÄsY. ô|q¸Hé ø±qTø£
m|òt) yÓ’mdtÄsY ;e÷
õ) yÓ’mdtÄsY ô|[¢ø±qTø£
ôV≤#Y) e÷qe eqs¡T\ n_Ûeè~Δ
15) düeTÁ>∑ •ø£å` bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK
1. düVæ≤‘· $<ä´
2. ø£d÷ü sÔ ê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\ ÄeX¯´ø£‘-· \øå±´\T-ìs¡«Vü≤D-H˚|<ü ´ä∏ +
3. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{°\T
4. ã&ç ãj·T≥ |æ\¢\ $uÛ≤>∑+
5. yÓTÆHê]{° m&ÉT´πøwüHé
6. eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø£+
7. yÓ÷&É˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ‡
8. Á|”-Áô|e’ TØ bÕsƒX¡ Ê\\ @sêŒ≥T (n+>∑Hê«&û)
9. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ zô|Hé dü÷ÿ˝Ÿ
10. sê»qï-ã&ç u≤{≤ ø±s¡´Áø£eT+
11. Hê&ÉT-H˚&ÉT
12. neTàˇ&ç |ü<∏äø£+
13. ø±HÓ‡|tº Ä|òt Ç+^¢wüß MT&çj·T+ dü÷ÿ˝Ÿ‡
14. ã&ç|]ü es¡qÔ
15. ù|¬s+{Ÿ øöì‡*+>¥
16) >∑èVü≤ ìsêàD XÊK` |ü<∏äø±\T
m) yÓ’j·TdtÄsY Á>±MTD >∑èVü≤ìsêàD |ü<∏äø£+
_) Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q`yÓ’j·TdtÄsY Á>±MTDY
dæ) Á>±eT dü∫yê\j·T+/ yê\+{°sY <ë«sê ø±e\dæq ùde\T

uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+
|”]øƒ £
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Á|ü»\eT>∑T y˚TeTT, uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTTqT kÕs¡«uÛÖeT´, kÕeTýê<ä,

˝ÖøÏø,£ Á|üC≤kÕ«eT´, >∑Dsê»éTT>∑ HÓ\ø=\TŒ≥≈£î eT]j·TT n+<ä*
bÂs¡T˝…\¢s¡≈£î kÕe÷õø£, Ä]úø£, sê»ø°j·T, Hê´j·TeTTqT,
uÛ≤eeTT, uÛ≤eÁ|üø£≥q, $XÊ«düeTT, <Ûäs¡àeTT, Äsê<Ûäq `` M{Ï kÕ«‘·+Á‘·éTTqT,
n+‘·düTÔ˝ÀqT, neø±X¯eTT˝ÀqT düe÷q‘·«eTTqT, #˚≈£Ls¡TÃ≥≈£î—
eT]j·TT yês¡+<ä]˝À e´øÏÔ >ös¡eeTTqT, C≤rj·T düyÓTÆø£´‘·qT, nK+&É‘·qT
‘·|üŒø£ ˇq>∑÷s¡TÃ kÂÁuÛ≤‘·è‘ê«ìï, ô|+bı+~+#·T≥≈£î,
dü‘·´ìcÕ˜ |üPs¡«ø£eTT>∑ rsêàì+#·Tø=ì,
á 1949e dü+e‘·‡s¡eTT qe+ãsY 26e ~qeTTq
e÷ sêC≤´+>∑ düuÛÑj·T+<äT Ç+<äTeT÷\eTT>∑, á sêC≤´+>∑eTTqT
n+^ø£]+∫, n~ÛXÊdüqeTT #˚dæ e÷≈£î y˚TeTT Ç#·TÃø=qïyês¡yÓTÆ‹$T.

ã\V”≤q esêZ\ yê] dü+πøåe÷ìøÏ, Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≈£î sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ‡
15. eT‘·, C≤‹, ≈£î\, *+>∑, »qàkÕúq+ ø±s¡D+>± #·÷ù| $eø£å‘· ìùw<Ûä+
1) eT‘·, C≤‹, ≈£î\, *+>∑, »qàkÕúq+ ø±s¡D+>± sê»´+ bÂs¡T\|ü≥¢ $eø£å‘·qT #·÷|üsê<äT.
2) eT‘·, C≤‹, ≈£î\, *+>∑, »qàkÕúq+ ø±s¡D+>± @ bÂs¡T&É÷ @ $<Ûyä TÓ qÆ nqs¡Ω‘\· ≈£î, u≤<Û´ä ‘·\≈£î, Á|ü‹ã+<Ûøä e£ TT\≈£î
>∑T] #˚j·Tã&Ésê<äT.
m) Á|ü‘˚éTT>± Á|ü»\+<äs¡÷ ñ|üjÓ÷–+#˚ cÕ|ü⁄\T, ôVA≥fi¯ó¢, $ÁXÊ+‹, $H√<ä >∑è|üeTT\T düú\eTT\T
nqTuÛÑ$+#·T≥j·T+<äT—
_) düs«¡ »qT\ ñ|üj÷Ó >±s¡+Δ n+øÏ‘y· TÓ qÆ bÕøÏøå +£ >± ø±˙, |üP]Ô>± ø±˙ sê»´ ì<ÛTä \‘√ ìs¡«Væ≤+|üã&ÉT‘·Tqï
u≤e⁄\T, #ÓiTe⁄\T, kÕïq|òüT{≤º\T, s¡Vü≤<ës¡T\T, $Vü‰s¡düú˝≤\T M{Ï nqTuÛÑeeTT˝À @ e´øÏÔì
nuÛÑ´+‘·s¡|üs¡#·sê<äT.
3) nsTTq|üŒ{Ïø° á Ä]ºø£˝Ÿ˝Àì n+X¯eTT\T @M Ád”Ô\≈£î eT]j·TT |üdæyê] dü+πøåeT+ ø=s¡≈£î Á|ü‘˚´ø££ s¡ø£åD\qT
@s¡Œs¡T#·T≥j·T+<äT sê»éTTq≈£î ñqï n~Ûø±s¡eTTq≈£î n&ÉT¶sêe⁄.
4) á Ä]ºø£˝Ÿ˝Àì n+X¯eTT\T @M eT]j·TT Ä]ºø£˝Ÿ 29 ø±¢CŸ (2) ˝Àì n+X¯eTT\T— ôw&É÷´˝Ÿº≈£î˝≤˝ yê]øÏ,
ôw&É÷´˝Ÿº ‘Ó>∑\yê]øÏ eT]j·TT kÕ+|òæTø£eTT>±qT $<ä´˝ÀqT yÓqTø£ã&çq Ç‘·s¡ ‘·s¡>∑‘·T\ yê]øÏ Á|ü‘˚´ø£ s¡ø£åD\qT
@s¡Œs¡#·T≥j·T+<äT sê»éTTq≈£î ñqï n~Ûø±s¡eTTq≈£î n&ÉT¶sêe⁄.
5) ô|’q ñ<äVü≤]+∫q n+X¯eTT\T @M ôw&É÷´˝Ÿ ≈£î\eTT\ yê]ø°, ôw&É÷´˝Ÿ ‘·s¡>∑T‘·T\yê]ø°, eT]j·TT yÓqø£ã&çq
‘·s>¡ ‘∑ T· \ yê]ø° $<ëéø±XÊ\˝À ø£*Œ+#·T s¡øDå£ \qT Áô|y’ {˚ Ÿ $<ë´ dü+dü\ú ˝À, n$ Á|üuTÑÛ ‘·T«+#˚‘· düV‰ü j·TeTTq≈£î
bı+<äT#·Tqï ˝Òø£ bı+~qyÓ’Hê, @s¡Œs¡T#·T≥j·T+<äT sê»éTTq≈£î ñqï n~Ûø±s¡eTTq≈£î n&ÉT¶sê<äT. nsTT‘˚, á
n~Ûø±s¡eTT n\Œ dü+U≤´ø£ esêZ\T @s¡Œs¡#·Tø=qT dü+düú\≈£î e]Ô+#·<äT.
16. Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑ edü‘·T\˝À düe÷Hêeø±XÊ\T
1) sê»éTT˝Àì nìï Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑eTT\˝Àq÷, Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑edü‘·T˝À¢q÷ bÂs¡T\+<ä]ø° düe÷Hêeø±X¯eTT\T
ñ+&Ée˝…qT.
2) eT‘·, C≤‹, ≈£î\, *+>∑, »qàkÕúqeTT\˝À nìï+{Ïì >±ì ˝Òø£ @ ˇø£ÿ{Ïì >±ì ø±s¡D+>±, ñ<˚›•+∫
Á|üuÛÑT‘√´<˚´>±s¡Ω‘·\˝Àq÷, Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑eTT\˝Àq÷ #˚s¡TÃø=qT≥˝Àq÷ bÂs¡T\eT<Ûä´ $eø£å‘· #·÷|üsê<äT.
3) nsTTq|üŒ{ÏøÏì »qàkÕúqeTTqT ã{Ïº sêÁwüº eT]j·TT πø+Á<äbÕ*‘·, ÁbÕ+‘·eTT\ Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑eTT\˝Àì kÕúìø£
dü+düú\˝Àì eT]j·TT kÕ«~Ûø±s¡ dü+düú˝˝Àì ñ<√´>∑eTT\qT kÕúì≈£î\≈£î πø{≤sTT+#·T $<ÛäeTT˝À #·≥ºeTTqT
#˚j·TT n~Ûø±s¡eTT bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î ñqï~. á πø{≤sTT+|ü⁄ @<Ó’Hê ˇø£ ‘·s¡>∑‹øÏ ˝Òø£ ø=ìï ‘·s¡>∑‘·T\ ñ
<√´>∑eTT\≈£î |ü]$T‘·eTsTT e⁄+&Ée˝…qT. á øπ {≤sTT+|ü⁄ ñ<√´>∑T\ ìj·÷eTø£+ ø£+fÒ eTT+<äT ìs¡sí TT+#·ã&çqyÓ’
ñ+&Ée˝…qT.
4) nsTTq|üŒ{Ïø,° yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \yê]øÏ Á|üuTÑÛ ‘√ø£e<√´>∑eTT\˝Àq÷, neø±X¯eTT\˝Àq÷ Á|ü‘´˚ ø£ øπ {≤sTT+|ü⁄\qT
@s¡Œs¡#·T n~Ûø±s¡eTT sê»éTTq≈£î ñqï~. yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\yês¡T Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑eTT\˝À ‘·–q+‘·eT+~
˝Òq≥T¢ sê»éTT n_ÛÁbÕj·T|ü&çq|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T ‘·<äT∫‘·yÓTÆq πø{≤sTT+|ü⁄\qT #˚j·Te#·TÃqT.
4m) nsTTq|üŒ{Ïø°, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑T\T, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\≈£î #Ó+~qyê]øÏ Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑eTT˝˝À |ü<√qï‘·T\j·T+<äT
≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£ πø{≤sTT+|ü⁄\qT @s¡Œs¡#·T n~Ûø±s¡eTT sê»éTTq≈£î ñqï~. ñqï‘· |ü<äe⁄\˝À yê]øÏ d”ìj·÷]{Ï
Á|ükÕ~+#·T n~Ûø±s¡eTT ≈£L&Ü sê»éTTq≈£î ñqï~. ôw&É÷´˝Ÿ ‘Ó>∑\T, ôw&É÷´˝Ÿ ≈£î\eTT\yês¡T ‘·–q+‘·eT+~
Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑eTT\˝À ˝Òq≥T¢ sê»éTT n_ÛÁbÕj·T|ü&çq#√ ‘·<äT∫‘·yÓTÆq |ü<√qï‘·T\≈£î nqTyÓ’q πø{≤sTT+|ü⁄\qT
#˚j·Te#·TÃ.
17. ndüŒèX¯´‘· ìùw~Û+#·&ÉyÓTÆq~
Ç+<äT eT÷\eTT>± ndüŒèX¯´‘· ìùw~Û+|üã&çq~. ndüŒèX¯´‘· nH˚~ @ s¡÷|üeTT˝À ñHêï nìï dü«s¡÷|üeTT\T
ìùw~Û+|üã&çq$. ndüŒèX¯´‘· nqT Ä#ês¡eTT øÏ+<ä nqTuÛÑ$düTÔqï nqs¡Ω‘·\qT me¬s’Hê ndüŒèX¯ó´\ |ü≥¢ neT\T
#˚dæq#√ n{Ïº #·s¡´ H˚s¡eTT>± ìsêΔ]+|üã&ç •øå±s¡ΩeT>∑TqT.
23. e÷qe⁄\ Áø£j·T $Áø£j·÷\ ìùw<Ûä+, ìs¡“+<Ûä≈£L© ìùw<Ûä+
1) düJe⁄˝…’q e´≈£îÔ\qT yê´bÕs¡ edüTÔe⁄\T>± e÷]Ã mes¡÷ yê´bÕs¡+ #˚j·Tsê<äT. u≤ìdü yê´bÕs¡+ uÒ>±sY
eT]j·TT ‘·‘·‡+ã+~Û‘· yê´bÕs¡+ ìùw~Û+#·ã&çq~. M{Ï‘√ yê´bÕs¡+ #˚j·TTyês¡T •øå±s¡TΩ\T. ìs¡“+<Ûä ùde
≈£L&Ü ìùw~Û+|üã&çq~. e´≈£îÔ\qT ìs¡“+<Ûäùde≈£î >∑T]#˚j·TTyês¡T •øå±s¡TΩ\T.
24. ø£sêà>±sê\˝À |üìyê] ìj·÷eTø£+, ìùw<Ûä+
1) 14 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ ì+&Éì |üdæyê]ì ø£sêà>±s¡eTT\˝Àq÷, uÛÑ÷>∑s¡“¤eTT\ j·T+<äT, Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq
|üqT\˝Àq÷ ìj·T$T+#·sê<äT.
29. n\Œdü+U≤´≈£î\ dü+πøåeT s¡ø£åD
1) Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq uÛ≤cÕ, *|æ, dü+düÿè‹ ø£\ Á|üC≤düeT÷Vü≤eTT\≈£î uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTT˝À yês¡T mø£ÿ&É ìedædüTÔHêï yê]
uÛ≤wüq÷, *|æ˙, dü+düÿè‹˙ |ü]s¡øÏå+#·T≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ ø£\<äT.
30. $<ë´dü+düú\qT kÕú|æ+#·T≥, ìs¡«Væ≤+#·T≥ ø=s¡≈£î n\Œ dü+U≤´≈£î\≈£î ø£*Œ+∫q s¡ø£åD\T
1) n\Œdü+U≤´≈£î\+<ä]ø° eT‘·|üs¡yÓTÆq$ nsTTHê ˝Òø£ uÛ≤cÕ|üs¡yÓTÆqyÓ’Hê, yê] dü+πøåeT+ ø=s¡≈£î Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq
$<ë´dü+düú\qT @sêŒ≥T #˚düTø=ì ìs¡«Væ≤+#·Tø=H˚ Vü≤≈£îÿ ñqï~.
2) $<ë´dü+düú\≈£î sêC´+ eT+ps¡T #˚ùd Á>±+{Ÿ ÇHé msTT&éqT n\Œdü+U≤´≈£î\T ìs¡«Væ≤+#˚ dü+düú\≈£î
ìsêø£]+#·sê<äT.
38. Á|üC≤ dü+πøåeT+, ÁX‚j·TdüT‡\ ì$T‘·Ô+ kÕ+|òæTø£ dü+düú\qT kÕú|æ+#·T≥
1) Á|üC≤ dü+πøåeT+ ø=s¡≈£î sê»´+ bÕ≥T|ü&Ée˝…qT. á Á|üÁøÏj·T˝À sê»´+ kÕú|ü+#˚ eédüú, dü+düú\÷ Á|ü»\≈£î
kÕ+|òæTø£, Ä]úø£, sê»ø°j·T, Hê´j·÷ìï, düeT≈£LπsÃ kÕ<ÛäqeTT\T>± ñ+&Ée˝…qT.
2) e´≈£îÔ\ eT<Ûä´ Ä<ëj·T, ndüe÷q‘·qT ‘·–Z+#·T≥ ø=s¡≈£î ôVA<ë\˝Àì ndüe÷q‘·\qT ìs¡÷à*+#·T≥≈£î sê»éTT
Á|ü‘˚´ø£ ø£èwæ #˚j·Te˝…qT. n<˚ $<ÛäeTT>± y˚s¡T y˚s¡T eè‘·TÔ\˝À ñqï yê] eT<Ûä´ y˚πs«s¡T ÁbÕ+‘ê\˝À ìedædüTÔqï
Á|ü»\ eT<Û´ä Ä]úø£ |ü]dæ‘ú T· \˝Àq÷ |üì, ñ<√´>±eø±XÊ\˝Àq÷ ñqï ndüe÷q‘·\qT ìyê]+#˚ ø£èwæì #˚jT· e˝…qT.
41. |üìì ø£*– ñ+&˚ Vü≤≈£îÿ #·<äTe⁄≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ, ìdü‡Vü‰j·TT\≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+
1) X¯øÏÔ ñqï+‘·y˚Ts¡≈£î sê»éTT Á|ü»\+<ä]ø° |üìì ø£*Œ+#·e˝…qT. $<ëéø±X¯eTT\qT ø£*Œ+#·e˝…qT. ñ<√´>∑+
˝Òìyê]øÏ, ej·TdüT MT]qyê]øÏ, nHês√>∑´ u≤~Û‘·T\≈£î Ç‘·s¡Á‘ê X¯øÏÔ˝Òì ìdü‡Vü‰j·TT\≈£L Ä]úø£ dü+Vü‰j·T+
n+~+#·e˝…qT.
45. |üdæyê] s¡ø£åD, ñ∫‘· eT]j·TT ìs¡“+<Ûä #·<äTe⁄
6 dü+e‘·‡s¡eTT\ ˝À|ü* |üdæyês¡+<ä]ø° dü+s¡ø£åDq÷, #·<äTe⁄qT nuÛÑ´dæ+#·T neø±X¯eTTqT ø£*Œ+#·T≥ ø=s¡≈£î
πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT\T ø£èwæ #˚j·Te˝…qT.
46. ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\≈£î, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\yê]øÏ Ç‘·s¡ yÓqø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yê]øÏ $<ë´ Ä]úø±_Ûeè~Δ ø£èwæ
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>\∑ ≈£î, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\ eT]j·TT yÓqø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \ yê]øÏ $<ëéø±X¯eTT\T, Ä]úø£ yÓTs¡T>∑Tu≤≥T≈£î
Á|ü‘˚´ø£ ÁX¯<äΔ #·÷|üe\j·TTqT. yê]ì kÕ+|òæTø£ nHê´j·TeTT\T, <√|æ&û\ qT+∫ s¡øÏå+#·e\j·TTqT.
244. ôw&É÷´˝Ÿ¶ eT]j·TT Áf…Æã˝Ÿ ÁbÕ+‘·eTT\ |ü]bÕ\q
1) nkÕ‡+, y˚T|òü÷\j·T, Á‹|ü⁄s¡ eT]j·TT $TCÀsêyéT sêÁcÕº\T $TqVü‰ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\˝Àì ôw&É÷´˝Ÿº eT]j·TT Áf…Æã˝Ÿ
ÁbÕ+‘·eTT\ |ü]bÕ\q eT]j·TT ìj·T+Á‘·D≈£î 5e ôw&É÷´˝Ÿ˝Àì n+X¯eTT\ìïj·T÷ e]Ô+#·TqT.
330. ˝Àø˘düuÛÑ˝À ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\ yê]øÏ, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ yê]øÏ kÕúHê\ πø{≤sTT+|ü⁄
1) ˝Àø˘düuÛÑ˝À düuÛÑ´‘·«eTT˝À á ÁøÏ+<ä ‘·s¡>∑‘·T\ yê]øÏ kÕúqeTT\qT ]»s¡T« #˚j·Te˝…qT.
m) ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\≈£î, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\≈£î
2) ôw&É÷´˝Ÿº ≈£î˝≤\≈£î ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\≈£î ]»s¡T« #˚j·TT kÕúHêeTT\T Ä sêÁwüºeTT ˝Òø£ j·TTìj·THé f…]≥Ø\ XÊdüqdüuÛÑ
düuÛÑT´\˝À, Ä sêÁwüº Á|ü»\ »q dü+K´j·T+<äT ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\≈£î, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ »qdü+K´≈£î ñ+&ÉT ìwüŒ‹Ô˝À
ñ+&Ée˝…qT.
332. XÊdüqdüuÛÑ\˝À ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\yê]ø°, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\yê]ø° kÕúHê\ πø{≤sTT+|ü⁄
1) nìï sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ\ düuÛÑ´‘·«eTT\˝À ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\ yê]øÏ, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ yê]øÏ ]»πs«wüHé ñ+&Ée˝…qT.
334. ô|’ πø{≤sTT+|ü⁄\T 70 dü+e‘·‡s¡eTT\ nq+‘·s¡+ ø=qkÕ>∑sê<äT
á bÕsYº˝À Ç+‘·≈£îeTT+<äT @ $<ÛäeTT>± ñHêï ....
m) ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\yê]ø°, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\≈£L bÕs¡¢yÓT+{Ÿ˝Àq÷, sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ\˝Àq÷ ø£*Œ+∫q ]»πs«wüqT¢.
_) Ä+>√¢ Ç+&çj·THé\≈£î ˝Àø˘düuÛÑ˝Àq÷, sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ\˝Àq÷ HêeT ìπs›X¯eTT <ë«sê ø£*Œ+∫q ÁbÕ‹ì<∏äéTTq≈£î
á dü+$<Ûëq+ neT\T≈£î e∫Ãq|üŒ{Ï ‘˚B qT+∫ &Óã“~ dü+e‘·‡s¡eTT\ nq+‘·s¡+ n+‘·eT>∑TqT.
335. ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\yê]ø°, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ yê]ø° Á|üuÛÑT‘√«<√´>±\˝À Vü≤≈£îÿ\ >∑T]Ô+|ü⁄
j·T÷ìj·THé eT]j·TT sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« ùde\˝À dæã“+~ì ìj·T$T+#·Tq|ü⁄&ÉT ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\, ôw&É÷´˝Ÿ¶
‘Ó>∑\ ø=s¡≈£î >∑T]Ô+|üã&çq Vü≤≈£îÿ\qT $~Û>± |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüTø=qe˝…qT. á dü÷Á‘·eTT\ neT\T |ü]bÕ\Hê
<äø£å‘·≈£î nqT>∑TD+>± ñ+&Ée˝…qT.
nsTTq|üŒ{Ïø°, @ ‘·s¡>∑‹øÏ #Ó+~q ñ<√´>±\˝ÀHÓ’Hê |ü<√qï‹ ø=s¡≈£î »s¡T>∑T |üØø£å\˝À eT]j·TT Ç‘·s¡
ns¡Ω‘·\qT ìsêΔ]+#·T≥j·T+<äT ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ yê]øÏ, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\yê]øÏ ø£˙dü e÷s¡Tÿ\T, ì]›wüº
Á|üe÷DeTT\j·T+<äT dü&É*+|ü⁄\ ì#·TÃ≥≈£î á Ä]ºø£˝Ÿ n&ÉT¶sê<äT.

338. H˚wüq˝Ÿ ø£$TwüHé |òüsY ôw&É÷´˝Ÿ¶ ø±dtº‡
1) H˚wüq˝Ÿ ø£$TwüHé |òüsY ôw&É÷´˝Ÿ¶ ø±dtº‡ nqT ù|s¡T‘√ ˇø£ dü+düú ñ+&Ée˝…qT.
338.m. H˚wüq˝Ÿ ø£MTwüHé |òüsY ôw&É÷´˝Ÿ¶ Áf…ÆuŸ‡
1) H˚wüq˝Ÿ ø£MTwüHé |òüsY ôw&É÷´˝Ÿ¶ Áf…ÆuŸ‡ nqT ù|s¡T‘√ ˇø£ dü+düú ñ+&Ée˝…qT.
2) á ÁøÏ+~ ñ<äVü≤]+∫q n+X¯eTT\Tô|’ ø£$TwüHé\T ìs¡«Væ≤+#·T $<ÛäT\T:
m) ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\≈£î/ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\≈£î dü+$<Ûëq+ ÁøÏ+<ä eT]j·TT @<Ó’Hê Ç‘·s¡ #·≥ºeTT\T ˝Òø£ ìπs›XÊ\qT
nqTdü]+∫ ø£*Œ+∫q s¡ø£åD\ô|’ <äsê´|ü⁄ÔqT »s¡T|ü⁄≥. Ä s¡ø£åD\ neT\T »s¡T|ü⁄≥qT |üs¡ý˚øÏå+#·T≥
eT]j·TT yê{Ï |ü]D≤e÷\qT m+#·T≥.
_) ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\/ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø=s¡≈£î @s¡Œs¡∫q s¡ø£åD\ ì$T‘·ÔyÓTÆ n+<äT ìs¡›wüºyÓTÆq |òæsê´<äT\ô|’
$#ês¡D »s¡T|ü⁄≥.
dæ) j·T÷ìj·THé eT]j·TT sêÁwüºeTT\˝À ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\/ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ Ä]úø£, kÕ+|òæTø£ dü+πøåe÷\ ø=s¡≈£î
»s¡T>∑T Á|üD≤[ø± $<ÛëHê\ #·s¡Ã\˝À bÕ˝§ZqT≥ eT]j·TT dü\Vü‰\qT n+~+#·T≥ eT]j·TT j·T÷ìj·THé,
sêÁwüºeTT\˝À neT\T ne⁄‘·Tqï Á|üD≤[ø£\ |ü]D≤e÷\qT m+#·T≥.
&ç) ô|q’ ñ<äV≤ü ]+∫q s¡øDå£ \ô|’ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ eT]j·TT ø£$TwüHé m|ü⁄&ÉT nedüse¡ Tì ‘·*ùdÔ n|ü⁄&ÉT sêÁwü|º ‹ü øÏ
ìy˚~ø£\qT düeT]Œ+#·T≥.
Ç) Ä ìy˚~ø£\˝À j·T÷ìj·THé eT]j·TT sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«eTT\T ô|q’ ñ<äV≤ü ]+∫q s¡øDå£ neT\T ø=s¡≈î£ #˚|≥ü eº \dæq
Á|üuÛ≤ì«‘· #·s¡´\ >∑T]+∫q dæbòÕs¡T‡\T ñ+&Ée#·TÃqT.
m|òt) ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\≈£î/ ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\≈£î ø£*Œ+∫q Á|ü‘˚´ø£ Vü≤≈£îÿ\ s¡ø£åD, yê] dü+πøåeT+, kÕ+|òæTø±_Ûeè~Δ
|ü⁄s√>∑‹øÏ dü+ã+~Û+∫ sêÁwüº|ü‹ n+~+#·T nìï Ç‘·s¡ Ä<˚XÊ\qT ìs¡«Væ≤+#·T≥.
3. j·T÷ìj·THé Á|üuÛÑT‘·«+ eT]j·TT sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT\T ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\/ ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø=s¡≈£î s¡÷bı+~+#·T
$<ÛëHê\ìï+{Ïô|’Hê ø£$TwüHéqT dü+Á|ü~+#·e˝…qT.
340. yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dæú‹>∑‘·T\qT $#ê]+#˚ ì$T‘·Ô+ ø£MTwüHé ìj·÷eTø£+
á <˚X¯eTT˝À kÕ+|òæTø£+>±qT, $<ä´˝ÀqT yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\yê] dæú‹>∑T‘·T\ô|’q yês¡T nqTuÛÑ$+#·T#·Tqï
Çø£ÿ≥¢ô|’q $#ês¡D »]ù| ì$T‘·Ô+, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT+ ø=s¡≈£L yê] Çã“+<äT\qT ‘=\–+#˚+<äT≈£î
j·T÷ìj·THé eT]j·TT sêÁwüºeTT\T #˚|ü≥ºe\dæq #·s¡´\qT dü÷∫+#˚ ì$T‘·Ô+ eT]j·TT j·T÷ìj·THé, sêÁwüº
Á|üuTÑÛ ‘·«eTT\T yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ T∑ ‘·T\ yê] |ü⁄s√>∑‹ì, n+~+#·e\dæq Á>±+≥T¢qT, yê{Ï eT+ps¡T≈£î nedüse¡ TsTTq
wüs‘¡ T· \qT dü÷∫+#˚ ì$T‘·+Ô , sêÁwü|º ‹ü ‘·q≈£î düeTs¡T\ú qT qeTàø£+ ñqï e´≈£î\Ô qT ø£MTwüH>é ± ìj·T$T+#·e˝…qT.
Ä ìj·÷eTø£ ñ‘·Ôs¡T«˝À ø£MTwüHé nqTdü]+#·e\dæq ø±s¡´Áø£eT ìj·Te÷e[ì ìs¡ísTT+#·e#·TÃ.
350. Çã“+<äT\ ìyês¡D¬ø’ düeT]Œ+#·T nØ®\ uÛ≤wü\T
Á|ü‹e´øÏÔ @<Ó’Hê Çã“+~ ìyês¡D ì$T‘·Ô+ j·T÷ìj·THé Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î ˝Òø£ j·T÷ìj·THé Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T\≈£î
eT]j·TT sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«eTT\≈£î ˝Òø£ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«~Ûø±s¡T\≈£î düeT]Œ+#·T nØ®ì @ <˚X¯ uÛ≤wü˝ÀHÓH’ ê, düeT]Œ+#·Tø=H˚
Vü≤≈£îÿ ñqï~.
dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì C≤uŸ #êsYº
(G.O.Ms. No. 107 (SW) Dept., Dt. 25-9-2019)
m). dü+πøåeT XÊK\ ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ $<ÛäT\ C≤_‘ê (C≤uŸ #êsYº):
kÕ<Ûës¡D $<ÛäT\T:
1. kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT, _.dæ.dü+πøåeT, –]»q dü+πøåeT, yÓTÆHê]{° dü+πøåeT, $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ eT]j·TT
Ç‘·s¡ dü+πøåeT XÊK\#˚ ã\V”≤q esêZ\ yê]øÏ neT\T #˚j·Tã&˚ ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫ yê] |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\˝Àì
Á|ü»\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·T≥.
2. dü+πøåeT XÊK\ <ë«sê neT\T #˚j·Tã&˚ |ü<∏äø±\≈£î ns¡TΩ˝…’q \_Δ<ës¡T\ >∑T]Ô+|ü⁄.
3. dü<äs¡T dü+πøåeT |ü<∏äø±\ ns¡TΩ˝…’q n+<ä]øÏ \uÛÑéTj˚T´≥≥T¢ yê]øÏ nìï $<Ûë\ düVü‰ø£]+#·&É+, M\T
ø£*Œ+#·&ÉeTT.
4. dü<äs¡T dü+πøåeT |ü<∏äø±\ neT\T rs¡Tô|’ ñqï‘ê~Ûø±s¡T\≈£î |ò”&éu≤´ø˘ ø£*Œ+#·T≥.
5. Á>±eT dü∫yê\j·T |ü]~Û˝À dü+πøåeT |ü<∏äø±\≈£î dü+ã+~Û+∫ Á>±eT yê˝…+{°s¡¢ |üìrs¡T ‘·ìF eT]j·TT
|üs¡ý˚ø£åD #˚j·T&É+.
Á|ü‘˚´ø£ $<ÛäT\T:
1. Á>±e÷\˝Àì dü÷ÿ˝Ÿ, ø±˝ÒCŸ\≈£î yÓfi‚fl ns¡TΩ˝…’q |æ\¢\T dü+πøåeT Vü‰düºfi¯ófl, dü+πøåeT $<ë´\j·÷\T, Ç‘·s¡
$<ë´dü+düú˝˝À #˚πs+<äT≈£î, n{Ïº yê] #·<äTe⁄ |üP]Ô n>∑Tes¡≈£î dü÷ÿ˝Ÿ/ø£fi≤XÊ\ ˝ÀH˚ ø=qkÕ>∑Tq≥T¢,
ø£˙dü+ Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ es¡≈£î nsTTHê #·<äTe⁄ |üP]Ô n>∑Tq≥T¢ ø£èwæ#˚j·TT≥.
2. yê] Á>±eT |ü]~Û˝Àì ;<ä/ã\V”≤q esêZ\ yê] ns¡TΩ˝…’q |æ\¢\+<ä]øÏ ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT\T eT]j·TT
Ç‘·s¡ $<ë´_Ûeè~Δ Á>±+≥T¢, Á|üuÛÑT‘·«+ yês¡T Ç#·TÃ dü_‡&û\T, edüTÔe⁄\T e+{Ï$ n+<äTq≥T¢ #·÷#·T≥.
3. Á>±eT+˝Àì e÷qe Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD, kÕ+|òæTø£ kÕeTs¡dü´‘· ô|+bı+~+#·T≥, Á>±eT+˝À ã\V”≤q
esêZ\ Á|ü»\ô|’ m{Ïº kÕ+|òæTø£ $eø£å‘· ˝Ò≈£î+&Ü #·÷&É≥+, eT]j·TT kÕ+|òæTø£ $eø£å‘·/<äTsê#ês¡+
>∑T]Ô+∫q≥T¢ nsTT‘˚ Á>±eT |ü+#êsTTr ôdÁ¬ø≥ØøÏ eT]j·TT ñqï‘ê~Ûø±s¡T\≈£î ‘Ó*j·T#˚j·T&É+.
4. $<ë´ dü+düú\ Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\‘√ düeTq«j·T+‘√ eéVü≤]+∫ ‘·s¡#·T>± $<ë´dü+düú\≈£î ¬>’s¡Ω»s¡T nj˚T´
eT]j·TT ‘·≈£îÿe nuÛÑ´düq kÕúsTT ø£*Zq $<ë´s¡Tú\ nuÛÑ´düq kÕúsTT ô|+#·T≥≈£î, düÁø£eT+>± bÕsƒ¡XÊ\≈£î
yÓfi¯ó¢≥≈£î n{Ïº $<ë´s¡Tú\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î Áb˛‘·‡Væ≤+∫ Áù|s¡D ø£*Œ+#·T≥, ˇø£y˚fi¯ dü∫yê\j·T |ü]~Û
ãj·T≥ n≥Te+{Ï $<ë´s¡Tú\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ìedædüTÔq≥¢sTT‘˚, Ä $esê\qT dü+ã+~Û‘· Á>±eT |ü+#êsTTr
ôdÁø£≥Ø\≈£î ã~© #˚j·T&É+.
5. ìs¡T<√´>∑T˝…’q ã\V”≤q esêZ\ yê] |æ\¢\T Á|üdüTÔ‘·eTT neT\T˝À ñqï Á|üuÛÑ‘·« |ü<∏äø±\ <ë«sê \_Δbı+<˚
$<Ûä+>± #·÷&É≥+.
6. dü«j·T+ ñbÕ~Û |ü<∏äø±\T kÕú|æ+#·>√s¡T ns¡TΩ˝…’q ã\V”≤q esêZ\ yê]ÿ Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~+#·T≥≈£î
u≤´+≈£î yê]‘√ düeTq«j·T+>± eéVü≤]+#·&É+.
7. dü+πøåeT XÊK\#˚ neT\T #˚j·Tã&ÉT $$<Ûä dü+πøåeT |ü<∏äø±\T. (»>∑qqï $<ë´ì~Û, YSR ø£fi≤´D ø±qTø£,
$<˚o $<ë´ |ü<∏äø£eTT,
BAS (ñqï‘· Á|üe÷D≤\ dü÷ÿfi¯ó¢), Ç+≥sY $<ë´s¡Tú\≈£î ø±s√Œπs{Ÿ $<ä´, $<√´qï‹, &É|ü⁄Œ ø£fi≤ø±s¡T\
ô|q¸Hé, #Ó|ü⁄Œ\T ≈£î≥Tº eè‹Ô yê] |æ+#Û·qT¢), yÓTT<ä\>∑Tq$ ns¡TΩ˝…’q yês¡T bı+<äT≥≈£î düVü≤ø£]+#·&É+.
_. Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ C≤uŸ #ês¡Tº:
1. |æ+#Û·qT¢:
1. Á>±eT+˝Àì yê]øÏ, Á|ü‹ HÓ\ |æ+#Û·q¢ |ü+|æD°ì |üs¡ý˚øÏå+#·T≥.
2. Á|ü‹ HÓ\ &ÉãT“ Á&Ü #˚dæ Á>±eTdüVü‰j·T≈£î\≈£î Ç#·TÃ≥.
3. $ìjÓ÷–+|üã&Éì ô|q¸Hé yÓTT‘·ÔeTTqT Á>±eT yê\+{°s¡¢ qT+&ç ùdø£]+∫ ô|q¸Hé U≤‘ê≈£î »eT#˚j·TT≥.
4. |æ+#Û·q<ës¡T\˝À eTs¡DÏ+∫q yê] $esê\T ùdø£]+∫, dü+ã+~Û‘· yÓuŸôd’{Ÿ˝À ªª&çõ≥˝Ÿ ndæôdº+{Ÿμμ
<ë«sê qyÓ÷<äT #˚j·TT≥.
5. Á>±eT yê\+{°s¡¢ <ë«sê q÷‘·q |æ+#Û·qT <äs¡U≤düTÔ\qT, |æ+#Û·qT<ës¡T\qT |ü]o*+#·&É+.
6. ô|q¸Hé≈£î Áø=‘·Ô>± ns¡TΩ˝…’q yê]ì >∑T]Ô+#·&É+, n{Ïºyês¡T <äs¡U≤düTÔ #˚düTø√e&ÜìøÏ düVü≤ø£]+#·&É+.
7. eT+&É\ n_Ûeè~Δ n~Ûø±]øÏ HÓ\yêØ ]b˛s¡Tº |ü+|ü⁄≥.
8. Á>±eTkÕúsTT˝À |æ+#Û·qT<ës¡T\ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·&É+.
II. dü+kÕú>∑‘· @sêŒ≥T¢ (IB):
1. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\˝À ˝Ò≈£î+&Ü $T–*b˛sTTq ù|<ä eTVæ≤fi¯\qT >∑T]Ô+#·&É+, VOA ($˝ÒCŸ
Äs¡ZHÓ’CÒwüHé ndæôdº+{Ÿ)‘√ düeTq«j·T+ #˚düT≈£î+≥÷ Á|üdüTÔ‘·eTTqï dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ä+ (SGH)˝À
#˚s¡Ã&É+ >±˙, ˝Ò<ë Áø=‘·Ô dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ä+>± @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
2. VOA ($˝ÒCŸ Äs¡ZHÓ’CÒwüHé ndæôdº+{Ÿ)‘√ düVü‰ dü«j·T+ düVü‰j·T Á>∑÷|t (SHG)/VO düe÷y˚X¯eTT\≈£î
Vü‰»s¡e&É+.
3. SHG)/VO düe÷y˚XÊ\˝À nìï Á|üuÛÑT‘·« dü+πøåeT |ü<∏äø±\ô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+.
4. >∑èVü≤ eT+ps¡T, |æ+#Û·qT¢, uÀs¡T¢ e+{Ï Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\ \_›øÏ ns¡TΩ˝…’q yê]ì >∑T]Ô+#·&É+, SHG)/VO
düe÷y˚XÊ\˝À n{Ïº yê]ì >∑T]Ô+∫ rsêàq+ #˚j·T&É+, yê]øÏ ‘·>∑T eT+ps¡T≈£î dü+ã+~Û‘· dü+πøåeT
XÊK\‘√ düeTq«j·T+>± eéVü≤]+#·&É+.
III. dü « j· T + dü + Vü ‰ j· T ø£ ãè+<ë\ JeH√bÕ<Û ä T \ n_Û e è~Δ :
1. yÓ ’ . mdt . ÄsY (YSR) Ädü s ê |ü < ∏ ä ø £ e TT: yÓ’.mdt.ÄsY (YSR) Ädüsê |ü<∏äø£eTTô|’ ne>±Vü≤q ø£*Z+#·&É+,
eT]j·TT ns¡Ω‘· ø£*Zq dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ëìøÏ >ös¡e eTTKéT+Á‹ >±] ˝ÒK‘√ ≈£L&çq <Ûäèe|üÁ‘·+‘√ düVü‰
\_›<ës¡T\≈£î n+~+#·&É+.
2. yÓ ’ . mdt . ÄsY VLR |ü < ∏ ä ø £ e TT:
1. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ä+˝Àì eTVæ≤fi¯\T yÓ’.mdt.ÄsY e&û¶ ˝Òì ãTTD≤\≈£î 100% Ä]úø£ düVü‰j·T+
bı+<äT≥≈£î ns¡Ω‘· $~Û $<ÛëHê\ô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+.
2. yÓ’.mdt.ÄsY e&û¶ ˝Òì ãTTD≤\≈£î ns¡Ω‘· bı+<˚+<äT≈£î dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T u≤´+≈£î\≈£î s¡TD
yêsTT<ë\qT düø±\+˝À #Ó*¢+#·e˝…qì ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+. >ös¡e eTTKéT+Á‹ ˝ÒK‘√ ≈£L&çq <Ûäèe
|üÁ‘·eTT |ü+|æD° ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ düeTq«j·T+‘√ eéVü≤]+#·&É+.

3. Ád”Ô ì~Û |ü<∏äø£eTT:
1. Ád”Ô ì~Û JeH√bÕ~Û ãTTD |ü<∏äø£+ô|’ Á>±eT düuÛÑ düe÷y˚X¯eTT q+<äT ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+.
2. Á>±eT dü+|òüT+˝À 100% Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ kÕ<Ûäq≈£î ø£èwæ#˚j·T&É+.
3. Ád”Ô ì~Û &çbÕõ≥T¢ |ü<∏äø±\ >∑T]+∫ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+.
4. yÓ’.mdt.ÄsY e&û¶ ˝Òì ãTTD≤\ |ü<∏äø£eTT <ë«sê Ád”Ô ì~Û JeH√bÕ~Û ãTTD düVü‰j·T |ü+|æD° ‘·<äT|ü] dü<äs¡T
|ü<∏äø£+ ìj·TeT ìã+<Ûäq\T ãTTD Á>∑V”≤‘·\T ‘·|üŒ≈£î+&Ü nqTdü]+#·Tq≥T¢ #·÷&É≥+.
4. yÓ’.mdt.ÄsY ;Ûe÷:
1. Á>±eT |ü+#êsTTr ˝Àì Á>±eT yê˝…+{°s¡¢ <ë«sê eéd”úø£è‘·+ ø±ì n+<äs¡T ≈£L©\ qyÓ÷<äT≈£î ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#·&É+.
2. eéd”úø£è‘·+ ø±ì ≈£L©\qT Á>±eT yê˝…+{°s¡¢ <ë«sê qyÓ÷<äT #˚j·T&É+.
3. yÓuŸôd’{Ÿ <ë«sê $esê\T qyÓ÷<äT.
4. e´øÏÔ>∑‘· bÕ\d” u≤+&É¢/>∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\ |ü+|æD°.
5. eTs¡D+ ‘·<äT|ü] >∑+≥˝À düe÷#ês¡eTT ø±˝Ÿ ôd+≥sY≈£î Çe«&É+.
6. #·ìb˛sTTq bÕ\d”<ës¡T\ ¬ø¢sTTeTT\T Á>±eT yê˝…+{°s¡¢ <ë«sê ‘Ó|æŒ+#·&É+.
7. bÕ\d”<ës¡T\ |æ\¢\ düº&û dü]º|òæ¬ø{Ÿ eT]j·TT $es¡eTT\T ùdø£s¡D »s¡T>∑Tq≥T¢ #˚j·TT≥.
8. Á>±eT yê˝…+{°s¡¢ <ë«sê ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT\ |ü+|æD° »s¡T>∑Tq≥T¢ #·÷#·T≥.
dæ. $<ë´ XÊK ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ C≤uŸ #ês¡Tº:
1. 5`15 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ Á>∑÷|ü⁄˝À bÕsƒ¡XÊ\ e<ä*y˚dæq yês¡T/ndü\T bÕsƒ¡XÊ\˝À qyÓ÷<äT ø±ì
|æ\¢\qT >∑T]Ô+#·&É+.
2. yê]˝À ej·TdüT‡≈£î nqT>∑TD+>± $<ë´ Ádüe+‹˝ÀìøÏ ‘Ó#·TÃ≥≈£î <ä>∑Zs¡˝À ñqï Á|ü‘˚´ø£ ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ
•ø£åD≤ πø+Á<ë\T (RSTC),
Á|ü‘˚´ø£ HêHé ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ •ø£åD≤ πø+Á<ë\˝À (NRSTC) ø±ì #˚s¡T≥≈£î >∑\ neø±XÊ\ô|’ ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#·&É+. nedüs¡yÓTÆ‘˚ yê{Ï˝À #˚]Œ+#·T≥≈£î ø£èwæ #˚j·TT≥.
3. NRSTC/RSTC \T dü+<ä]Ù+∫ $<ë´ $wüj·Tø£ e÷s¡Z<äs¡Ùø±\T Çe«&É+.
4. bÕsƒ¡XÊ\ y˚TH˚CŸyÓT+≥T ø£$T{°/ñbÕ<Ûë´j·T`‘·*¢<ä+Á&ÉT\ düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»s¡T ø±e&É+.
5. $<ë´s¡TΔ\ $<ä´ |òü*‘ê\ >∑T]+∫ (nuÛÑ´düq kÕeTs¡Δ´+ >∑T]+∫) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î düe÷#ês¡eTT n+~+#·&É+.
6. ‘·≈£îÿe nuÛÑ´düq kÕúsTT >∑\ $<ë´s¡TΔ\ $esê\T ‘·s¡>∑‹ Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT/‘·s¡>∑‹ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
qT+&ç ùdø£]+∫ Á|ü‘êé÷ïj·T uÀ<Ûäq ø£*Œ+#·&É+˝À Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· b˛wæ+#·&É+.
7. Á>±e÷\˝À |ü<äe ‘·s¡>∑‹ (mdt.mdt.dæ) ñrÔs¡í‘· ø±ì $<ë´s¡TΔ\qT >∑T]Ô+∫, yês¡T ñrÔs¡í‘· #Ó+<äT≥≈£î
e÷eT÷\T |ü<äΔ‹ <ë«sê ˝Ò<ë nedüs¡+ nsTTq#√ AP zô|Hé dü÷ÿ˝Ÿ (APOS) <ë«sê n{Ïºyês¡T SSC ˝À
ns¡Ω‘· kÕ~Û+#·T≥≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+ Çe«&É+.
8. mdt.mdt.dæ. |üP]Ô #˚j·TT≥≈£î nHêdüøÏÔ #·÷|æ+#·Tyê]øÏ dæÿ˝Ÿ &Óe\ô|à+{Ÿ (HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~Δ) ø√s¡T‡\
>∑T]+∫ e÷s¡Z<äs¡Ùø£+ Çe«&É+.

9. n+>∑Hê«&û πø+Á<ë\˝Àì 5 dü+e‘·‡sê\T ì+&çq |æ\¢\T ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\˝À 1e ‘·s¡>∑‹˝À 100%
qyÓ÷<äT≈£î düVü≤ø£]+#·&É+.
10.dü÷ÿ\T $<ëéédüú˝À >∑èVü≤ |ü+|æD° ˝Òq+<äTq Á|üuÛÑT‘·«+#˚ eT+ps¡T nj˚T´ |ü<∏äø±\T nsTTq H√{ŸãTø˘‡,
j·T÷ìbòÕ+\T, eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q edü‹, XÊì≥Ø Hê´|æÿqT¢ eT]j·TT ôd’øÏfi¯ófl yÓTT<ä˝…’q$ ns¡TΩ\≈£î
#˚s¡T≥≈£î ø£èwæ#˚j·TT≥.
11.neTà ˇ&ç |ü<∏äø£+˝À ‘·\T¢\ m+|æø£˝À Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· b˛wæ+#·&ÉeTT.
&ç. >∑èVü≤ ìsêàD XÊK ø±s¡´Áø£e÷\ ô|’ C≤uŸ #ês¡Tº:
1. >∑èVü≤ eT+ps¡T≈£î ns¡Ω‘· >∑\ ≈£î≥T+u≤\ düπs« eT]j·TT yê] &Ü≈£îýÓT+fÒwüHé.
2. |ü<∏äø£eTT ìã+<Ûäq\ y˚Ts¡≈£î ns¡Ω‘· >∑\ \_Δ<ës¡T\ m+|æø£.
>∑ e Tìø£ : dü+ã+~Û‘· n~Ûø±s¡T\T ‘·q≈£î πø{≤sTT+∫q @ Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡ |üì nsTTqqT, ‘·eT XÊK≈£î dü+ã+~Û+#·ø£
b˛sTTqqT, dü+πøåeT eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£î\T ìs¡«Væ≤+#·e˝…qT.
`kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå T XÊK

kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK eékÕú|üø£ dü«s¡÷|üeTT
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊU≤e÷‘·T´\T
sêÁwüº
dü∫yê\j·T+
ø±s¡´<ä]Ù
dü+#ê\≈£î\T
&Ó’¬sø£ºπs{Ÿ n<äq|ü⁄ dü+#ê\≈£î\T
dü+j·TTø£Ô dü+#ê\≈£î\T/ ñ|ü dü+#ê\≈£î\T

ñ|ü dü+#ê\≈£î\T
õ˝≤¢
õ˝≤¢ kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT n~Ûø±]
&ç$»Hé kÕúsTT ` düVü‰j·T kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT n~Ûø±s¡T\T
edü‹ >∑èVü≤+ ` edü‹ >∑èVü≤ dü+πøåeT n~Ûø±s¡T\T ` Áπ>&éÌ,

Áπ>&é- II
Á>±eT dü∫yê\j·T+ ` dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£î\T
mdt.ÄsY.X¯+ø£s¡Hé... ˇø£ Ä<äs¡Ù n~Ûø±]
(22.10.1934-7.10.2010)
‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì ‘·+C≤ePs¡T õ˝≤¢ dæ]>∑\‘·TsÔ T¡ Á>±eT+˝À 22.10.1934˝À
X¯+ø£s¡Hé >±s¡T »ìà+#ês¡T. M]~ ˇø£ eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹øÏ #Ó+~q ÁãVü≤àD ≈£î≥T+ã+.
nsTT‘˚ Ms¡T ≈£î\, eT‘·, uÛ≤wü, ÁbÕ+rj·T|üs¡yÓTÆq nìï n&ÉT¶>√&É\qT #Û˚~+∫ ˇø£
nuÛÑT´<äj·Tyê~>±, ù|<ä\ ô|ìï~Û>± ì*#ês¡T.
eTÁ<ëdüT \jÓ÷\ ø£fi≤XÊ\˝À $<ëúÛ≤´dü+ |üP]Ô#˚dæ n‹|æqïej·TdüT˝À
(23 dü+e‘·‡sê\πø) øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·« ◊.m.j·Tdt. düØ«düT≈£î m+|æø¬ ’ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ø±&És≈Y î£
πø{≤sTT+#·ã&Ü¶s¡T.
1957 ˝À ◊.m.j·Tdt. ˝À $<ÛäT˝À¢ #˚]q|üŒ{Ï qT+∫ 1992 ˝À |ü<ä$ $s¡eTD #˚ùdes¡≈£î mH√ï
|ü<äe⁄\T ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
@ |ü<$ä ˝À e⁄Hêï Äj·Tq ìs¡Tù|<ä\ |üø±å q ì\ã&ç ÄKs¡TøÏ ø=ìï düeTj·÷\˝À Á|üuTÑÛ ‘·«+‘√ sêJ|ü&˝É øÒ £
Bs¡Èø±*ø£ ôd\e⁄ô|’ yÓ[fl Ä ‘·sê«‘· Á‹|ü⁄s¡ sêÁcÕºìøÏ N|òt ôdÁø£≥]>± yÓfi¯fl≥+ »]–+~. X¯+ø£s¡Hé >±]~
@s¡ø£yÓTÆq uÛÒwüC≤\øÏ ˝ÀqTø±ì e´øÏÔ‘·«+ ñ<√´>∑<Ûäs¡à+˝À mìï ˇ&ÉT<äT&ÉT≈£î\T e∫ÃHê ‘·≥Tºø=ì me]øÏ
e‘êÔdüT |ü\ø£≈£î+&Ü ìs¡Tù|<ä\ |üøå±q ì\ã&ç b˛sê&çq jÓ÷<ÛäT&ÉT. sêC≤´+>∑+˝Àì 309, 310, 311, 312
n~ø£sD¡ \T n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>±ìøÏ s¡øDå£ ø£*Œ+∫q+<äTq sêC≤´+>∑ \øå±´\qT kÕ~Û+#·&+É ˝À ñqï‘ê~Ûø±s¡T\T
me] ˇ‹Ô&çøÏ ˝§+>∑sê<äqï~ Äj·Tq Á|ü>±&É $XÊ«dü+, Ä y˚Ts¡πø J$‘·eT+‘ê ù|<ä\ |üøå±q b˛sê&ç n+uÒ<äÿsY
eTq≈£î Á|ükÕ~+∫q sêC≤´+>±ìï dü÷Œ¤]Ô>± #˚düT≈£îì ù|<ä\≈£î eT]ìï ùde\T n~Ûø±sê\T n+~+#ê\qï~
yê] uÛ≤eq. sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ ˇ‹Ôfi¯fl≈£î ˝§+>∑≈£î+&Ü, ùd«#·Ã¤>± Ç+ø± #ÓbÕŒ\+fÒ sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\≈£î
yê] $<ÛäT\qT ìπs›•dü÷Ô, yê]ì ìj·T+Á‹dü÷Ô n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ kÕ–b˛e#·TÃqT. nsTT‘˚ ‘ê‘êÿ*ø£yÓTÆq
uÛÑj·÷\T, Á|ü˝ÀuÛ≤\T n~Ûø±s¡T\qT ‘·eT |üqT\qT ‘êeTT #˚düTø√ìj·T´≈£î+&Ü #˚kÕÔsTT. yê{Ïì m˝≤
n~Û>∑$T+#ê˝À X¯+ø£s¡Hé >±s¡T ìs¡÷|æ+#ês¡T.
X¯+ø£s¡Hé >±s¡T n+#Ó\+#·\T>± mH√ï |ü<äe⁄*ï #˚|ü{≤ºs¡T. ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢, q+<ë´\ düuŸ ø£˝…ø£ºs¡T>±,
Ä ‘·sê«‘· HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ C≤sTT+{Ÿ ø£˝…ø£ºs¡T>± 3 dü+e‘·‡sê\T, HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T>± 3 dü+e‘·‡sê\T>±
|üì#˚dæq ø±\+˝À HÓ\≈£î dü>∑+ s√E\T πøåÁ‘· |üs¡´≥q\T #˚|ü{Ïº Á|ü»˝À¢, eTTK´+>± ìs¡Tù|<ä\≈£î dü+πøåeT
ø±s¡´Áø£e÷\T yê{Ï |òü˝≤\T n+<˚˝≤ ø£wæ#˚ùdyês¡T. mø£ÿ&É @ eT+∫ |üì »]–Hê yê{Ïì #·÷dæ n~Ûø±s¡T\qT
n_Ûq+~+∫ yê]øÏ ñ‘˚ÔC≤ìï ø£\T>∑CÒùdyês¡T. Ä Áø£eT+˝ÀH˚ >∑T¬sÔ&ÉT dü+|òüT≥q dü+uÛÑ$+∫+~.
1987˝À >∑T¬sÔ&ÉT dü+|òüT≥q Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À (ñeTà&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ) ˇø£ dü+#·\q+. n~Ûø±s¡T\T #˚dæq
n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T #·÷&É{≤ìøÏ ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢˝À e÷s¡TeT÷\ ≈£îÁ>±eTyÓTÆq >∑T¬sÔ&ÉT≈£î n~Ûø±s¡T\‘√
ãj·T\T<˚]q X¯+ø£s¡Hé ã+<ëìï kÕj·TT<Ûä qø£‡˝…’≥T¢ #˚XÊs¡T. Ä dü+|òüT≥q˝À mes¡T #·ìb˛≈£î+&Ü n+<ä]˙
πøåeT+>± qø£‡˝…’≥T¢ $&ÉT<ä\#Ój·T´≥+ πøe\+ X¯+ø£s¡Hé >±] e˝Ò¢ kÕ<ÛäýÓTÆ+~.
Äj·Tq JeqXË’* n‹ ìsê&É+ãs¡+>± e⁄+&˚~. Äj·Tq yê&˚ Á|ü‹ edüTÔe⁄ Äj·Tq ìsê&É+ãs¡ Jeq
XË’*ì ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. X¯+ø£s¡Hé >±]øÏ uÛ≤sê´|æ\¢\T ≈£î≥T+ã+ @~˝Ò<äT. Äj·Tq Ä»qàÁãVü≤à#ê]. ô|[fl ‘·qT
m+#·T≈£îqï e÷sêZìøÏ nes√<ÛäeTì uÛ≤$+#êsêj·Tq. ø±ì Äj·Tq≈£î ìs¡Tù|<ä\T, <ä[‘·T\T –]»qT\+<äs¡T
Äj·Tq ≈£î≥T+ãy˚T. Äj·Tq m+‘· ñqï‘· |ü<Tä e⁄\T ìs¡«Væ≤+∫Hê, Äj·Tq ìedæ+∫+~ dæ+–˝Ÿ u…&é s¡÷+˝ÀH˚.
Äj·Tq≈£îqï ÄdüTÔ\T Ä u…&é s¡÷+˝À e⁄qï |ü⁄düÔø±\T, Äj·Tq <Ûä]+#˚ e÷eT÷\T bòÕ+≥T, ns¡#=ø±ÿ `ì\TyÓ‘·TÔ
ìsê&É+ãs¡‘ê«ìøÏ ì<äs¡Ùq+. Äj·Tq Á|üø£ÿq _fi¯fl ã+Á{À‘·T ˝Òø£b˛‘Ó ø£˝…ø£ºs¡T>±s¡T nì ‘Ó\TdüTø√e≥+
ø£wüºeTj˚T´<ä≥. n+<äTπø n+<äs¡÷ Äj·Tìï ◊.m.j·Tdt >±+~Û nì |æ*#˚yês¡T. HÓ\÷¢s¡T ø£˝…ø£ºs¡T>± e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT
$XÊ\yÓTqÆ ‘·q ø£˝ø… sº£ T¡ ã+>∑fi≤qT Á|üy≥˚ T _*¶+>¥˝À »s¡T|ü⁄≈£î+≥Tqï $<ë´]›qT\≈£î #·<Tä e⁄ø√&ÜìøÏ Ç#˚ÃXÊs¡T.
X¯+ø£sH¡ é >±s¡T ìs¡«Væ≤+∫q XÊK˝À Äj·Tq≈£î n‘·´+‘· Çwüyº TÓ qÆ XÊK kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå TXÊK, m+<äTø£+fÒ
Ä XÊK <ë«sêH˚ m≈£îÿe>± –]»qT\T, ôw&É÷´\T ≈£î˝≤\ yê]øÏ ùde#˚ùd uÛ≤>∑´+ ø£\T>∑T‘·T+~. X¯+ø£s¡Hé>±]
<äwæº˝À ªªmd”‡, md”º\ n_Ûeè~Δ nH˚~ yê] kÕe÷õø£ n]Δø£ dæú‹>∑‘·T˝À¢ @<√ ø=+#Ó+ e÷s¡TŒ y˚>∑e+‘·+>±
sêyê*. $T>∑‘ê düe÷C≤ìøÏ, yê]øÏ eT<Ûä´qTqï n+‘·sê\T n>±<Ûë\T kÕ<ÛäýÓTÆq+‘· ‘·«s¡>± |ü&çb˛sTT ∫es¡≈£î
|üP]Ô>± ìs¡÷à*+#·ã&Ü*. Hê´j·Tã<äyΔ TÓ qÆ e÷qe‘·«+‘√ ‘=DÏødÏ ˝ü ≤&˚ düeTdüe÷»+ @s¡Œ&˚+<äT≈£î <√Vü≤<ä|&ü Ü*μμ
M] Vü≤j·÷+˝ÀH˚ –]»qT\≈£î eTTK´+>± –]õq ÁbÕ+‘ê˝À¢ edü‹>∑Vü‰\T, kÕÿ\sY‡ øÏ#˚Ã &ÉãT“
ô|+#·&É+ »]–+~. –]»qT\ Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\T kÕe÷õø£ dæú‹>∑‘·T\T ‘Ó\TdüTø=ì yê{ÏøÏ nqT>∑TD+>±
Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#˚yês¡T, yÓ{Ïº#êøÏ], CÀ–ì eédüú\ ìs¡÷à\q, #Ó+#·T j·÷Hê<äT\ ø√dü+ Äj·Tq #˚dæq
ùde\T nìs¡«#·˙j·T+. mdt.dæ, mdt.{Ï »HêuÛ≤ <ëe÷cÕ |ü<‹›ä ˝À ã&Ó{® Ÿ øπ {≤sTT+|ü⁄\T #˚jT· ≥+, ñ|üÁ|üD≤[ø£\T
‘·j·÷s¡T #˚j·T≥+ M] ø±\+˝ÀH˚ n+≈£îsês¡ŒD »]–+~..
ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q˝À yê]øÏ ‘·\ô|{Ïºq ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔj·Tì
q$Tàqyê&ÉT X¯+ø£s¡Hé. uÛÑ÷$T düeTùd´, ù|<ä]ø±ìøÏ, <√|æ&çøÏ, <äT'U≤ìøÏ, nee÷q e÷qe dü+ã+<Ûë\≈£î
Á|ü<Ûëq ø±s¡DeTì Á>∑Væ≤+#ês¡T, <ä[‘· –]»qT\≈£î uÛÑ÷$T ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ <ë«sê, Ä]úø£+>±, kÕ+|òæTø£+>±
düe÷»+˝À ôVA<ë \_ÛdüTÔ+<äì q$Tàq e´øÏÔ.
1980˝À <˚XÊìπø Ä<äs¡Ùe+‘·+>±, mHé.ÄsY.Ç.|æ, ÄsY.m˝Ÿ.Ç.õ.|æ e+{Ï Á>±MTD |ü<∏äø±\T mdt.dæ,
mdt.{°\≈£î #Ó+~q ù|<ä¬s’‘·T\ uÛÑ÷eTT\˝À eékÕj·T u≤e⁄\T Á‘·$«+#˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï sêÁwüºyê´|üÔ+>±, ô|<ä›
m‘·TÔq #˚|ü{Ïº yê] dü+πøåe÷ìøÏ mq˝Òì ø£wæ#˚kÕs¡T.
u§>∑TZ>∑qT\T C≤rj·T+ #Ój·T´&É+˝ÀqT, Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ qø£‡˝Ÿ‘√ »]–q XÊ+‹ #·s¡Ã\˝À #·Ts¡T¬ø’q bÕÁ‘·
eVæ≤+#ês¡T. eTq sêÁwüº+ qT+∫ Á‹|ü⁄s¡ sêÁcÕºìøÏ N|t ôdÁø£≥]>± yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT, $e÷q+ ~–, ãj·T≥≈£î e∫Ã,
]øå± e÷{≤¢&ÉTø=ì düs¡÷ÿ{Ÿ Vü≤Ödt≈£î ãj·T\T<˚πs düeTj·T+˝À kÕ«>∑‘·+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ e∫Ãq n~Ûø±s¡T\T >∑ã>∑u≤
]øå± <ä>∑Zs¡≈£î e∫Ã yê]ì >∑T]Ô+#·˝Òø£b˛sTTq+<äT≈£î |üXÊÃ‘êÔ|ü|ü&ç, yê]ì ]øå±qT+&ç kÕ<äs¡+>± ‘√&=ÿì
yÓfi≤fls¡T. ø±ì X¯+ø£s¡Hé >±s¡T ‘·qe\¢ ]øå±yê&ÉT qwüºb˛≈£L&É<äT nì n‘·ì &ÉãT“\T #Ó*¢+∫q ìsê&É+ãs¡T&ÉT.
n≥M Vü≤≈£îÿ\ #·≥º+ e∫Ãq ‘·sê«‘· <ëì neT\T≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ]∫q 19 eT+~ düuÛÑT´\ ø£$T{ÏøÏ
X¯+ø£sY Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+#ês¡T. qø£‡˝Ÿ‡ Á|üu≤Û $‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢ n_Ûe~Δ |üqT\T #˚|≥ü &º ÜìøÏ m<äTs¡jT˚ ´ düyêfi¯flô|’

n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£ dü+|òüT+ ìj·T$T+∫q ø£$T{°˝À düuÛÑT´&ç>± ≈£L&É |üì#˚kÕs¡T. Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡
dü+düú˝À¢ ≈£L&É |üì#˚XÊs¡T.
n+‘·sê®rj·T dü+dü\ú T eTTK´+>± ◊ø£´sê»´dü$T‹, düs√«qï‘· Hê´j·TkÕúqyÓTqÆ düTÁ|”+ø√s¡Tº e+{Ï dü+dü\ú T
X¯+ø£sH¡ é >±]ì dü\Vü‰<ës¡Tì>± ìj·T$T+#·Tø=ì, düsπ «\T #˚|≥ü eº \dæq~>± ø√πsyês¡T. Äj·Tq≈£îqï nqTuÛeÑ +,
ù|<ä\|ü≥¢ Äj·Tq≈£îqï ne>±Vü≤q, ù|<ä\ |üø£åbÕ‹>±, Äj·Tq s¡÷|üø£\Œq #˚dæq Á|üD≤[ø£\T Ø‘ê´, á
uÛ≤<Ûä´‘·\T Äj·Tq≈£î n|üŒ–+#˚yês¡T.
e÷qe‘ê $\Te\T eTqdüTì+&Ü ì+|ü⁄ø=ì ∫‘·ÔX¯ó~Δ‘√ |üì#˚ùd n~Ûø±]>± <ä[‘·T\T, n~Ûø±s¡T\T,
Á|ü»\ eTqïq bı+~q Äj·Tq m+‘√eT+~ j·TTe n~Ûø±s¡T\≈£î dü÷Œ¤]>Ô ± ì\∫, m+<äs√ ù|<ä <ä[‘· j·TTe≈£î\≈£î
‘·q kı+‘· &ÉãT“\‘√ $<ë´ãT<äTΔ\T H˚]Œ+#ês¡T. m+<äs√ <ä[‘·j·TTe n~Ûø±s¡T\qT r]Ã~~› yê]øÏ, |ü]bÕ\q
n+fÒ Ä\HêbÕ\Hê ˝Òì ù|<ä\ J$‘ê˝À¢ yÓ\T>∑T\T ì+bÕ\ì ø£s¡Ôe´ uÛÀ<ä#˚dü÷Ô yê]ì ñ‘˚Ô» |ü]#˚yês¡T.
X¯+ø£s¡Hé>±s¡T <˚X¯+ >∑]«+#·<ä>∑Z n‘·T´qï‘· dæ$˝Ÿ düØ«dt n~Ûø±]. n+‘˚ø±<äT, yês¡T #˚dæq ùde\≈£î >∑T]Ô+|ü⁄>±
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ Ç∫Ãq |ü<äàuÛÑ÷wüD |ü⁄s¡kÕÿsêìï n‹ düTìï‘·+>± ‹s¡düÿ]+∫q ìsê&É+ãs¡T&ÉT, yê]ì
Ä<äs¡Ù+>± rdüTø=ì, Á|ü‹ dü+πøåeT eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£î&ÉT ‘·q ø£s¡Ôyê´\qT ìs¡«Væ≤kÕÔs¡ì Ä•dü÷Ô...
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeTXÊK
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+.

qes¡‘êï\T
dü+πøåeT eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì |ü]~Û˝Àì n+XÊ\T
1) |ò”E ØsTT+ãsY‡yÓT+{Ÿ :
neT\T #˚j·Tã&çq |ü<∏äø±\T
m) »>∑qqï $<ë´ ByÓq (|üP]Ô |ò”E ØsTT+ãsY‡yÓT+{Ÿ)
_) »>∑qqï edü‹ ByÓq (Á|ü‹ $<ë´]úøÏ edü‹, uÛÀ»q+ ø=s¡≈î£ n<äq+>± dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷. 20 y˚\T)
2) neTà ˇ&ç:
m) |æ\¢\qT ã&çøÏ |ü+ù| Á|ü‹ ‘·*¢øÏ dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷. 15000/` sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ #Ó*¢düTÔ+~. á
|ü<∏äø±ìï Ç+≥sY MT&çj·T{Ÿ es¡≈£î $düÔ]+#·ã&çq~.
3) yÓ’mkÕ‡sY #˚j·T÷‘·:
m)45 dü+e‘·‡sê\T ì+&çq Á|ü‹ _.dæ., md”‡, md”º, yÓTÆHê]{° eTVæ≤fi¯≈£î 2020`21 qT+&ç Hê\Tπ>fi¯fl˝À
s¡÷. 75 y˚\T <äX¯\yêØ>± Äj·÷ ø±s√Œπswüq¢ <ë«sê ñ∫‘·+>± Çe«ã&ÉT‘·T+~.
4) yÓ’mkÕ‡sY Ädüsê:
m) @Á|æ˝Ÿ 11, 2019 Hê{ÏøÏ bı<äT|ü⁄ dü+|òü÷\ s¡TD≤\ yÓTT‘·Ô+ kıeTTàqT 4 <ÛäbÕ\T>± H˚s¡T>±
eTVæ≤fi¯\ #˚‹˝À n+~+#·≥+.
_) düTHêï e&û¶πø s¡TD≤\T Ç|æŒ+#·&É+. Á|üuÛÑT‘·«y˚T e&û¶ &ÉãT“\T u≤´+≈£î\≈£î ø£≥º&É+.
5) |òæ+#·q¢ ô|+|ü⁄:
m) Á|üdüTÔ‘·+ e⁄qï |òæ+#·q¢ ns¡Ω‘· ej·TdüT‡ 65 qT+&ç 60≈£î ‘·–Z+#·&ÉyÓTÆq~
_) |òæ+#·qT yÓTT‘êÔìï <äX¯\ yêØ>± s¡÷. 3000/`≈£î ô|+#·&É+. <ëì˝À uÛ≤>∑+>± pHé 2019 qT+&ç
s¡÷.2250/` ≈£î ô|+#·&É+ »]–q~.

ã\V”≤q esêZ\ ã˝Àù|‘êìøÏ eT÷&ÉT q÷‘·q #·{≤º\T
ã\V”≤q esêZ\ $<ä´, kÕe÷õø£ eT]j·TT Ä]úø±_Ûe~Δ ø=s¡≈£î neT\T |üs¡#·ã&ÉT#·Tqï |ü<∏äø£eTT\T eT]j·TT
@sêŒ≥T #˚j·Tã&ÉT#·Tqï Á|ü‘˚´ø£ dü+düú\‘√ bÕ≥T, Á|üuÛÑT‘·«+ Ç{°e\ ø=ìï #ê]Á‘ê‘·àø£yÓTÆq #·{≤º\qT ≈£L&Ü
#˚j·T&É+ »]–q~. yÓqTø£ã&çq esêZ\ yê] n_Ûe~Δ˝À á q÷‘·q #·{≤º\ bÕÁ‘· m+‘·>±H√ ñ+≥T+~ nq&É+˝À
@ e÷Á‘·eT÷ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ˝Ò<äT. q÷‘·q+>± #˚j·Tã&çq #·{≤º\ $es¡eTT\T ÁøÏ+<ä ‘Ó*j·T CÒj·T&ÉyÓTÆq~.
1) _.dæ., mdt.dæ., mdt.{Ï. eT]j·TT yÓTÆHê]{°\≈£î Hê$TH˚f…&é |ü<äe⁄\˝À 50% ]»πs«wüHé ø£*Œ+#·T≥
(j·÷≈£îº HÓ+. 24 Ä|òt 2019) :
_.dæ., mdt.dæ., mdt.{Ï. eT]j·TT yÓTÆHê]{°\≈£î Hê$TH˚f…&é |ü<äe⁄\˝À 50% ]»πs«wüHé ø£*Œ+#·T ì$T‘·Ô+
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ q÷‘·q #·{≤ºìï rdüT≈£îsêe&É+ »]–q~. n~j˚T j·÷≈£îº HÓ+. 24 Ä|òt 2019.
á q÷‘·q #·{≤ºìï õ.z.myéT.mdt. HÓ+. 62, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT (m|òt) XÊK, ‘˚~. 19-08-
2019 <ë«sê neT\T˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+ »]–q~.
á q÷‘·q #·{≤ºìï neT\T |üs¡#·T≥≈£î nedüs¡yÓTÆq s¡÷˝Ÿ‡ (ìj·TeTeTT\T) qT õ.z.myéT.mdt. HÓ+. 77,
yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT (m|òt) XÊK, ‘˚~. 27-09-2019 <ë«sê C≤Ø #˚j·T&É+ »]–q~.
ø£*Œ+#·ã&çq 50% ]»πs«wüHéqT á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± $$<ä πø≥–Ø\ eT<Ûä´ $uÛÑõ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
_.dæ eT]j·TT yÓTÆHê]{°\T - 29%
mdt.dæ. - 15%
mdt.{Ïæ. - 6%
kÕ<Ûës¡D |ü]bÕ\q XÊK (»qs¡˝Ÿ n&çàìÁùdºwüHé &çbÕs¡TºyÓT+{Ÿ) qT á #·{≤ºìï neT\T |üs¡#·T≥≈£î H√&É˝Ÿ
XÊK>± Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫, ‘·>∑T u≤<Ûä´‘·\qT n|üŒC…|üŒ&É+ »]–q~.
á #·{≤ºìï düÁø£eT+>± eT]j·TT bÕs¡<äs¡Ùø£+>± neT\T #˚j·TT≥≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ yÓuŸ b˛s¡º˝Ÿ\qT n_Ûe~Δ
|üs¡∫ neT\T˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
2) _.dæ., mdt.dæ., mdt.{Ï. eT]j·TT yÓTHÆ ê]{°\≈£î Hê$TH˚f&… é ø±+Á{≤ø˘º |üqT\T eT]j·TT düØ«düT ø±+Á{≤≈£î\º ˝À
50% ]»πs«wüHé ø£*Œ+#·T≥ (j·÷≈£îº HÓ+. 25 Ä|òt 2019) :
_.dæ., mdt.dæ., mdt.{Ï. eT]j·TT yÓTHÆ ê]{°\≈£î Hê$TH˚f&… é ø±+Á{≤ø˘º |üqT\T eT]j·TT düØ«düT ø±+Á{≤≈£î\º ˝À
50% ]»πs«wüHé ø£*Œ+#·T ì$T‘·Ô+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ q÷‘·q #·{≤ºìï rdüT≈£îsêe&É+ »]–q~.
n~j˚T j·÷≈£îº HÓ+. 25 Ä|òt 2019.

ø£*Œ+#·ã&çq 50% ]»πs«wüHéqT á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± $$<ä πø≥–Ø\ eT<Ûä´ $uÛÑõ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
_.dæ eT]j·TT yÓTÆHê]{°\T - 29%,
mdt.dæ. - 15%
mdt.{Ï. - 06%
á #·{≤ºìøÏ ˝Àã&ç, Hê$TH˚f…&é ø±+Á{≤ø˘º |üqT\≈£î dü+ã+~+∫ |ü+#êsTTr sêCŸ XÊKqT (|ü+#êsTTr sêCŸ
&çbÕs¡TºyÓT+{Ÿ), Hê$TH˚f…&é düØ«düT ø±+Á{≤≈£îº\≈£î dü+ã+~Û+∫ kÕ<Ûës¡D |ü]bÕ\q XÊK (»qs¡˝Ÿ n&çàìÁùdºwüHé
&çbÕs¡TºyÓT+{Ÿ) qT H√&É˝Ÿ XÊK\T>± Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫, ‘·>∑T neT\T u≤<Ûä´‘·\qT n|üŒC…|üŒ&É+ »]–q~.
á #·{≤ºìøÏ ˝Àã&ç, Hê$TH˚f…&é ø±+Á{≤ø˘º |üqT\T bı+<ä&ÜìøÏ eT]j·TT Hê$TH˚f…&é düØ«dt ø±+Á{≤ø˘º
bı+<ä&ÜìøÏ Äj·÷ esêZ\≈£î #Ó+~q yês¡T ]õÁùdºwüHé dü+ã+~Û‘· n~Ûø±s¡T\ e<ä› #˚sTT+#·Tø√yê*.
]õÁùdºwüHé #˚sTT+#·Tø=qT≥ ø=s¡≈£î, ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ Á&Ó’yéqT (ôdŒwü˝Ÿ Á&Ó’yé) #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á esêZ\≈£î
#Ó+~q yês¡T ]õÁùdºwüHé #˚düTø=qT≥ ø=s¡≈£î nedüs¡yÓTÆq kÕ˝…«˙‡ dü]º|òæπø≥T eT]j·TT mø°Œ‡]j·THé‡ dü]º|òæπø{Ÿ
$wüj·T+˝À $TqVü‰sTT+|ü⁄ Çe«&ÉyÓTÆq~.
á #·{≤ºìï düÁø£eT+>± eT]j·TT bÕs¡<äs¡Ùø£+>± neT\T #˚j·TT≥≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ yÓuŸ b˛s¡º˝ŸqT n_Ûe~Δ |üs¡∫
neT\T˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ç+<äT ø=s¡≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ 100 bÕsTT+≥¢ s√düºsYqT ≈£L&Ü n_Ûe~Δ
#˚j·T&É+ »]–q~.
3) XÊX¯«‘· ÁbÕ‹|ü~ø£q _.dæ. ø£MTwüHé @sêŒ≥T (j·÷≈£îº HÓ+. 19 Ä|òt 2019):
_.dæ. ø£MTwüHéqT XÊX¯«‘· ÁbÕ‹|ü~ø£q @sêŒ≥T #˚j·TT ì$T‘·Ô+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ q÷‘·q
#·{≤ºìï rdüT≈£îsêe&É+ »]–q~. n~j˚T j·÷≈£îº HÓ+. 19 Ä|òt 2019.
>ös¡e˙j·TT\T ]f…sÆ ¶Y »dædº t l m. X¯+ø£s¡ Hêsêj·TD >±]ì _.dæ. ø£MTwüHé #Ós’ à¡ Hé>± ìj·T$Tdü÷Ô õ.z.myéT.mdt.
HÓ+. 73, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT (m|òt) XÊK, ‘˚~. 12-09-2019 <ë«sê ñ‘·Ôs¡T«\qT Á|üuÛÑT‘·«+ C≤Ø
#˚j·T&É+ »]–q~.
_.dæ. ø£MTwüHé ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T :
♦ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ C≤_‘ê˝À #˚s¡ÃeTì $$<Ûä ≈£î˝≤\ yês¡T #˚j·TT nuÛÑ´s¡úq\qT |ü]o*+#·&É+.

♦ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ C≤_‘ê˝À Ç~es¡πø ñqï ≈£î˝≤\ qT+&ç e#·TÃ Á>∑÷|ü⁄ e÷]Œ&ç nuÛÑ´s¡úq\qT
|ü]o*+#·&É+.
♦ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ C≤_‘ê˝À Áø=‘·Ô>± ≈£î˝≤\qT #˚s¡TÃ≥ô|’q (n+&ÉsY Ç+≈£L¢»Hé) eT]j·TT C≤_‘ê˝À
Ç~es¡πø ñqï ≈£î˝≤\ ‘=\–+|ü⁄ ô|’q (zesY Ç+≈£L¢»Hé) e#·TÃ |òæsê´<äT\qT |ü]o*+#·&É+.
♦ $<ë´ dü+düú\ Á|üy˚XÊ\˝À eT]j·TT ñ<√´>∑ ìj·÷eTø±\˝À s¡÷˝Ÿ Ä|òt ]»πs«wüHéqT neT\T |üs¡#·&É+˝À
e#·TÃ |òæsê´<äT\qT |ü]o*+#·&É+.
♦ ìπs›•+#·ã&çq ø±\ eé~Û Á|üø±s¡+ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ $<ä´, kÕe÷õø£ eT]j·TT Ä]úø£ Á|ü>∑‹ì ‘·>∑T
düπs« <ë«sê |ü]o*+#·&É+.
♦ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T kÕ~Û+#·T |ü⁄s√>∑‹ eT]j·TT n_Ûe~Δ kÕúsTT\qT n+#·Hê y˚j·T&É+.
♦ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î #Ó+~q $$<Ûä ≈£î˝≤\T kÕ~Û+#·T |ü⁄s√>∑‹ eT]j·TT n_Ûe~Δ kÕúsTT\qT b˛\Ã&É+,
@yÓ’Hê ≈£î˝≤\T ‘·–q+‘·>± |ü⁄s√>∑‹ eT]j·T n_Ûe~Δ kÕ~+#·˝Òø£ yÓqTø£ã&ç b˛e&Üìï >∑eTì+∫q m&É\,
n{Ïº ≈£î˝≤\qT yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\˝ÀH˚ Á|ü‘˚´ø£+>± >∑T]Ô+∫ yê]ì n‘·´+‘· yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\
C≤_‘ê˝À #˚s¡Ã&ÜìøÏ dæbòÕs¡düT #˚j·T&É+.
♦ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î #Ó+~q ≈£î˝≤\˝À ø=ìï+{Ïì n‘·´+‘· yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T>± >∑T]Ô+#·&É+
»]–q~. yÓTT‘·+Ô 139 ≈£î˝≤\T yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \ C≤_‘ê˝À ñ+&É>±, 32 ≈£î˝≤\T n‘·´+‘· yÓqTø£ã&çq
C≤_‘ê˝À #˚s¡Ãã&ç ñqï$. ù|s¡T≈£î ‘·>∑Z≥Tº>± á 32 ≈£î˝≤\T nìï s¡+>±\˝Àq÷ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\˝Àì
Ç‘·s¡ ≈£î˝≤\ ø£+fÒ ≈£L&Ü Ç+ø± yÓqTø£ã&ç ñqïeqïe÷≥. ø£qTø£, yê{Ï n_Ûe~ΔøÏ nedüs¡yÓTÆq s¡ø£åD≤‘·àø£
#·s¡´\qT #˚|ü≥Tº≥≈£î ‘·–q dü÷#·q\T, dü\Vü‰\T Çe«&É+.
♦ yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \≈£î #Ó+~q yê]ô|q’ #√≥T #˚dTü ≈£îH˚ nÁ{≤dæ{d° t MT<ä eT]j·TT kÕe÷õø£ ãVæ≤wüÿs¡D\ô|q’
‘·>∑T $#ês¡D »s¡|ü&É+.
♦ ô|’q ‘Ó*j·TCÒdæq n+X¯eTT\ô|’ _.dæ. ø£MTwüHé ‘·>∑T |ü]o\q / n<Ûä´j·Tq+ nq+‘·s¡+ ‘·q dü÷#·q\T,
dü\Vü‰\T eT]j·TT dæbòÕs¡düT\‘√ ≈£L&çq ìy˚~ø£qT Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î n+<äCÒdüTÔ+~. Ä ìy˚~ø£qT |ü]o*+∫,
Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·>∑T #·s¡´\qT #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

ã\V”≤q esêZ\≈£î dü+πøåeT |ü<∏äø±\T
(md”‡, md”º, _.dæ, yÓTÆHê]{°, Ç._.dæ., $ø£˝≤+>∑T\≈£î)
»>∑qqï $<ë´ ByÓq eT]j·TT edü‹ ByÓq
|üP]Ô|ò”E #Ó*¢+|ü⁄ (ØsTT+ãsY‡yÓT+{Ÿ):
ø£fi≤XÊ\\˝À #·<äTe⁄‘·Tqï Á|ü‹ ù|<ä $<ë´]úøÏ #·<äTe⁄≈£î nj˚T´ |üP]Ô Ks¡TÃ Á|üuÛÑT‘·«y˚T uÛÑ]düTÔ+~.
|üP]Ô |ò”E #Ó*¢+|ü⁄‘√ bÕ≥T>± Á|ü‹ $<ë´]úøÏ uÛÀ»q, edü‹ dü<äTbÕj·TeTT ø=s¡≈£î dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.
20,000/` Çe«ã&ÉT‘·T+~.
ô|’ Vü≤MTøÏ nqT>∑TDeTT>± Á|üuÛÑT‘·«eTT ¬s+&ÉT |ü<∏äø±\qT s¡÷bı+~+∫q~:
1. »>∑qqï $<ë´ByÓq (RTF)
2. »>∑qqï edü‹ ByÓq (MTF)
|ü<∏äø±\T e]Ô+#˚ ‘˚~ : 2019 ` 20 $<ë´ dü+e‘·‡s¡eTT qT+&ç ô|’ ¬s+&ÉT |ü<∏äø±\T e]ÔkÕÔsTT.
$<ë´s¡Tú\ ns¡Ω‘·
ùdº{Ÿ j·T÷ìe]‡{°/uÀsY¶\≈£î nqTã+<Ûä+>± ñqï Á|üuÛÑT‘·«/msTT&Ó&é/Áô|’y˚{Ÿ ø±˝ÒJ\˝À bÕ*f…øÏïø˘,
◊.{Ï.◊. eT]j·TT &çÁ^ Ä ô|’kÕúsTT ø√s¡T‡\T #·<äTe⁄‘·Tqï n+<äs¡T $<ë´s¡Tú\T.
&˚ kÕÿ\sY, ø±˝ÒJ nqTã+<Ûä Vü‰düºfi¯ófl, &çbÕs¡TºyÓT+≥T nqTã+<Ûä Vü‰düºfi¯fl $<ë´s¡Tú\T ns¡TΩ\T
kÕÿ\sYwæ|t $&ÉT<ä\≈£î 75% Vü‰»s¡T ‘·|üŒìdü]
$<ë´s¡Tú\ nqs¡Ω‘·
Áô|’y˚{Ÿ/&çyéT¶ j·T÷ìe]Ù{° $<ë´s¡Tú\T ø£¬skÕŒ+&ÓHé‡ / &çôdºHé‡ m&ÉT´πøwüHé #·~y˚ $<ë´s¡Tú\T
y˚TH˚C…à+{Ÿ / kÕŒ{Ÿ n&çàwüHé bı+<˚ $<ë´s¡Tú\T
Ä<ëj·T ns¡Ω‘·
≈£î≥T+ã dü+e‘·‡s¡ Ä<ëj·T+ s¡÷. 2.50 \ø£å\≈£î düe÷qyÓTÆq ˝Ò<ë ‘·≈£îÿe
≈£î≥T+ã jÓTTø£ÿ yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T uÛÑ÷$T 10.00 mø£sê\ø£Hêï ‘·≈£îÿe e÷>±DÏ (˝Ò<ë) 25.00
mø£sê\ ø£Hêï ‘·≈î£ ÿe >∑\ yÓT≥º uÛ÷Ñ $T (˝Ò<ë) e÷>±DÏ
eT]j·TT yÓT≥º ø£*|æ 25.00 mø£sê\˝À|ü⁄
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´– / |òæ+#·qT<ës¡T&ÉT ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\˝À @ ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>∑+
ø±ì ˝Òø£ |òæ+#·qT<ës¡T&ÉT ø±ì nsTT ñ+&É≈£L&É<äT.
(J‘·eTT eT]j·TT ñ<√´>∑ ôVA<ë≈£î dü+ã+<Ûä+
˝Ò≈£î+&Ü XÊì{] es¡Tÿs¡T¢ n+<äs¡T ns¡TΩ˝Ò)
Hê\T>∑T #·Áø±\ yêVü≤q+ ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\˝À @ ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü Hê\T>∑T #·Áø±\
yêVü≤q+ ø£*– ñ+&Ésê<äT. ({≤ø°‡/Á{≤ø£ºsY/Ä{À\≈£î
$TqVü‰sTT+|ü⁄ >∑\<äT.)
Ä<ëj·T |üqTï ≈£î≥T+ã+˝À @ e´øÏÔ ≈£L&Ü Ä<ëj·T |üqTï #Ó*+¢ |ü⁄<ës¡T
nsTT ñ+&Ésê<äT.

|ü≥ºD ÁbÕ+‘·+ ˝Àì Ädæú Ädæú ˝Ò≈£îqïqT ˝Ò<ë 1500 SFT ø£Hêï ‘·≈£îÿe _\º|t
@]j·÷ (Builtup Area) (ìyêdü ˝Ò<ë yêDÏC´ uÛÑeq+)
ø£*–q ≈£î≥T+ã+ ns¡TΩ\T.
|ü+|æD° $<Ûëq+
»>∑qqï $<ë´ ByÓq
|üP]Ô |ò”E $<ë´s¡Tú\ ‘·s¡|ü⁄q dü+ã+~Û‘· ø£fi≤XÊ\ U≤‘ê\≈£î »eT ne⁄‘·T+~.
»>∑qqï edü‹ ByÓq
yÓTsTT+f…Hé‡ (kÕÿ\sYwæ|t) yÓTT‘·Ô+ ns¡Ω‘· >∑\ $<ë´]ú ‘·*¢ jÓTTø£ÿ dü+ã+~Û‘· U≤‘ê˝À »eT ne⁄‘·T+~.
ˇø£ y˚fi¯ ‘·*¢ eTs¡DÏ+∫q jÓT&É\, Ä yÓTT‘·Ô+ $<ë´]ú jÓTTø£ÿ düVü≤» dü+s¡ø£å≈£î&ç (Natural Guardian)
U≤‘ê≈£î »eT #˚j·Tã&É‘·T+~.
m+f…Æ{Ï˝…à+{Ÿ (Entitlements)
»>∑qqï $<ë´ByÓq
düeTs¡ú n~Ûø±s¡ dü+düú (Competent Authority) ìs¡ísTT+∫q |ò”E, ns¡Ω‘· >∑\ $<ë´s¡Tú\+<ä]ø° |üP]Ô>±
‹]– #Ó*¢+#·ã&ÉT‘·T+~.
|üP]Ô |ò”E $<ë´s¡Tú\ ‘·s¡|ü⁄q dü+ã+~Û‘· ø£fi≤XÊ\ U≤‘ê\≈£î »eT ne⁄‘·T+~.
»>∑qqï edü‹ ByÓq
Á|ü‹ $<ë´]úøÏ dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷. 20,000/` #=|ü⁄Œq ¬s+&ÉT $&É‘·\T>± p˝…’ eT]j·TT &çôd+ãsY
HÓ\˝À &˚`kÕÿ\s¡¢≈£î, ø±˝Òõ nqTã+<Ûä Vü‰düºfi¯ófl eT]j·TT &çbÕs¡TºyÓT+{Ÿ nqTã+<Ûä Vü‰düºfi¯ófl≈£î
n+<äCÒj·÷*.
»>∑qqï edü‹ ByÓq ≈£î≥T+ã˝Àì ns¡Ω‘·>∑\ |æ\¢\+<ä]ø° e]ÔdüTÔ+~.
$<ë´s¡Tú\ πø≥–] #Ó*¢+|ü⁄ ôw&É÷´˝Ÿ
s¡÷. 10,000/` (2019`20 dü+ˆˆìøÏç) &çôd+ãsY˝À
#Ó*¢+#·ã&ÉTqT
&˚ kÕÿ\sY $<ë´s¡Tú\T s¡÷. 20,000/` (2020`21 qT+&ç) ¬s+&ÉT <äbòÕ\T>±
$&ÉT<ä\ #˚j·Tã&ÉTqT.
ø±˝Òõ nqTã+<Ûä Vü‰düº˝Ÿ $<ë´s¡TΔ\T, s¡÷. 20,000/` (2019`20) qT+&ç ¬s+&ÉT <äbòÕ\T>±
#Ó*¢+#·ã&ÉTqT.
&çbÕs¡TºyÓT+≥T nqTã+<Ûä Vü‰düº˝Ÿ $<ë´s¡Tú\T HÓ\≈£î s¡÷. 1600/` (2019`20 qT+&ç) $<ë´]ú
ñqï Vü‰düº˝Ÿ yÓ˝ÒŒ¤sY Ä|ò”düsY (yê¬s¶Hé) K‘ê≈£î »eT
ø±ã&ÉTqT.
u≤˝…Hé‡ yÓTT‘·ÔeTT $<ë´]ú ‘·*¢ U≤‘ê≈£î ¬s+&ÉT
<äbòÕ\T>± nq>± p˝…’ eT]j·TT &çôd+ãsY HÓ\˝À
düs¡T›u≤≥T #˚j·Tã&ÉTqT.

‘·*¢ u≤´+≈£î U≤‘ê $es¡eTT\ e÷´|æ+>¥ (Mapping)
yÓ˝ÒŒ¤sY n+&é m&ÉT´πøwüHé ndæôdº+{Ÿ bÕÁ‘·
‘·*¢ ` $<ë´]ú e÷´|æ+>¥
‘·*¢ u≤´+≈£î U≤‘ê $es¡eTT\T qyÓ÷<äT eT]j·TT &Ü≈£îýÓT+{Ÿ nb˛¢&ÉT (Upload)
U≤‘ê $esê\ jÓTTø£ÿ j·T<ës¡ú‘·qT <ÛäèMø£]+#·T≥
Á|” yÓTÁ{Ïø˘ eT]j·TT b˛dtº yÓTÁ{Ïø˘ (ø£fi≤XÊ\) edü‹ >∑ Vü‰\T
á |ü<Ûäø£+ jÓTTø£ÿ \ø£å´+ :
ÁbÕ<Ûä$Tø£, ôdø£+&ÉØ, ø£fi≤XÊ\ kÕúsTT\˝À $<ë´s¡TΔ\≈£î ñ∫‘· edü‹‘√ ≈£L&çq HêDýÓTÆq $<ä´qT
n+~+#˚ ñ<˚›X¯´+‘√ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|” yÓTÁ{Ïø˘, ø£fi≤XÊ\ edü‹ >∑Vü‰\qT ìs¡«Væ≤düTÔ+~.
á |ü<Ûäø£eTT mdt.dæ., mdt.{Ï., _.dæ., yÓTÆHê]{°, Ç._.dæ, $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q $<ë´s¡TΔ\≈£î
e]ÔdüTÔ+~. ns¡Ω‘· ø£*–q $<ë´s¡TΔ\T Vü‰düº˝Ÿ‡ ˝À ñ∫‘· uÛÀ»q, edü‘·T\qT bı+<äe#·TÃqT.
ns¡Ω‘· :
‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ ñ+&ç Á|üuÛÑT‘·«, msTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\\˝À 3 qT+&ç 10 ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·<äTe⁄#·Tqï
$<ë´s¡TΔ\T Á|” yÓTÁ{Ïø˘ Vü‰düº˝Ÿ‡˝ÀqT eT]j·TT nìï s¡ø±\ Á|üuÛÑT‘·«, Åô|’y˚≥T ø£fi≤XÊ\˝À¢ #·<äTe⁄‘·Tqï
$<ë´s¡Tú\T ø£fi≤XÊ\ edü‹ >∑èVü‰˝À¢qT edü‹ bı+<ä&ÜìøÏ ns¡TΩ\T.
Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡«Væ≤düTÔqï edü‹ >∑ Vü‰\ dü+K´ :
sêÁwüº+˝À dü+πøåeT XÊK\T 2171 Á|” yÓTÁ{Ïø˘ Vü‰düº˝Ÿ‡qT eT]j·TT 827 ø£fi≤XÊ\ edü‹ >∑èVü‰\qT
eT÷&ÉT \ø£å\ eT+~ $<ë´s¡Tú\‘√ ìs¡«Væ≤düTÔqï$.
Á|üuÛÑT‘·«+ ø£*ŒdüTÔqï dü<äTbÕj·÷\T :
Á|ü‹ $<ë´]ΔøÏ 4 »‘·\ <äTdüTÔ\T, ùdºwüqØ kÕe÷Á– , ù|¢{Ÿ‡ , >±¢düT\T <äT|üŒ≥T¢, ø±¬sŒ≥T¢ ìs¡ísTT+∫q
ùdÿ\T Á|üø±s¡+ Á|”`yÓTÁ{Ïø˘ $<ë´s¡TΔ\≈£î n+<ä#˚j·Tã&ÉT#·Tqï$. á Vü‰düº˝Ÿ‡ ˝À &çõ≥˝Ÿ ‘·s¡>∑‹
>∑<äT\T @sêŒ≥T #˚j·TT≥≈£î dü+ø£*Œ+#·ã&çq~. ãjÓ÷ e÷Á{Ïø˘ Vü‰»s¡T neT\T #˚j·Tã&ÉT#·Tqï~.
edü‹ >∑ Vü‰\≈£î {≤úŸ\T, ˝≤|t {≤úŸ\T Çe«ã&çq$. ÄVü‰s¡, ø±k˛à{Ïø˘ eT]j·TT Ç‘·s¡ Ks¡TÃ\
_\T¢\T nHé ˝…’Hé q+<äT C≤„quÛÑ÷$T Ä<Ûë]‘· ãjÓ÷ e÷Á{Ïø˘ Vü‰»s¡T düVæ≤‘·+>± #˚j·Tã&É‘êsTT.
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK≈£î #Ó+~q ˇø=ÿø£ÿ ø£fi≤XÊ\ edü‹ >∑Vü≤+˝Àì $<ë´s¡T›\≈£î HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe ~›
•ø£åD (k˛Œ¬øHé Ç+^¢wt, ø£+|üP´≥sY •ø£åD) Ç#·TÃ≥≈£î 20 ø£+|üP´≥s¡¢‘√ ø£+|üP´≥sY ˝≤úŸ @sêŒ≥T
#˚j·Tã&çq~.
<äs¡U≤düTÔ #˚j·TT $<Ûëq+ :
>±eT/yês¡T¶ yê\+{°s¡T <ë«sê/ Á>±eT/yês¡T¶ dü∫yê\j·T+ <ë«sê <äs¡U≤düTÔ qT düeT]Œ+∫ yÓ+≥H˚
Vü‰düº˝Ÿ ˝À Á|üy˚XÊìï bı+<äe#·TÃ.

&Ó’{Ÿ #ÛêØ®\ $esê\T:
‘·s¡>∑‘·T\T $<ë´\j·÷\ s¡ø±\T Á|üdüTÔ‘·+ ô|+∫q
&Ó’{Ÿ#ÛêØ®\T
(01`07`2018 qT+&ç)
III & IV Á|”`yÓTÁ{Ïø˘ edü‹ >∑èVü‰\T/¬sdæ&Óì‡j·T˝Ÿ s¡÷. 1000
bÕsƒ¡XÊ\\T
V, VI & VII |”`yÓTÁ{Ïø˘ edü‹ >∑èVü‰\T/¬sdæ&Óì‡j·T˝Ÿ s¡÷. 1250
bÕsƒ¡XÊ\\T
VIII, IX &X |”`yÓTÁ{Ïø˘ edü‹ >∑èVü‰\T/¬sdæ&Óì‡j·T˝Ÿ s¡÷. 1250
bÕsƒ¡XÊ\\T
ø±k˛à{Ïø˘ eT]j·TT Ç‘·s¡ #êØ®\ $esê\T:
Áø£.eT $wüj·TeTT (01`07`2018 qT+&ç)
#ÛêØ®\T
ø±k˛à{Ïø˘ 3 qT+&ç 6e ‘·s¡>∑‘·T\ s¡÷.100 u≤\Ts¡T\ ø√dü+
1 <Ûäs¡\T $<ë´s¡TΔ\≈£î s¡÷.110 u≤*ø£\ ø√dü+
7 qT+&ç10 e ‘·s¡>∑‹ s¡÷.125 u≤\Ts¡T\ ø√dü+
$<ë´s¡Tú\≈£î s¡÷.160 u≤*ø£\ ø√dü+
3e ‘·s¡>∑‹, Äô|’
2 ôV≤sTTsY ø£{Ÿ <Ûäs¡\T ‘·s¡>∑‘·T\ s¡÷.30/` HÓ\≈£î
$<ë´s¡Tú\≈£î
3 ≈£î≥Tº <Ûäs¡\T (u≤\Ts¡T eT]j·TT u≤*ø£\≈£î) s¡÷.80/` »‘·≈£î
ô|’ #êØ®\T nìïj·TT $$<Ûä >∑Ts¡T≈£î\ dü+düú\˝Àì $<ë´s¡Tú\≈£î ≈£L&Ü e]ÔkÕÔsTT.
Ä+Á<Ûä|ü<˚XŸ dü+πøåeT >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\ dü+düú\T
5e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ es¡≈£î ñ∫‘· ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ $<ä´ :
á |ü<Ûäø£+ jÓTTø£ÿ \ø£å´+:
Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝Àì ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\, n\Œdü+U≤´ø£
esêZ\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡TΔ\≈£î HêDýÓTÆq $<ä´qT ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ $<Ûëq+˝À n+~+#˚ \ø£å´+‘√ dü+πøåeT
¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ bÕsƒ¡XÊ\\T q&ÉT|üã&ÉT#·Tqï$.

Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡«Væ≤düTÔqï >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\ dü+K´ :
sêÁwüº+˝À kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK 189 ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ bÕsƒ¡XÊ\\qT, –]»q dü+πøåeT XÊK 183
>∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\qT, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT XÊK 86 >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\qT,
yÓTÆHê]{° dü+πøåeT XÊK 06 >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\qT ìs¡«Væ≤düTÔqï$.
á >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷˝À¢ 5e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ es¡≈£î <ë<ë|ü⁄ dü+e‘·‡sêìøÏ 2.50
\ø£å\ eT+~ $<ë´s¡TΔ\T $<ä´qT nuÛÑ´dækÕÔs¡T.
ns¡≈£î˝À Á|ü‘˚´ø£+>± ˇø£ k˛ŒsYº ‡ bÕsƒ¡XÊ\qT –]»q dü+πøåeT XÊK#˚ ÁbÕs¡+_Û+#·ã&çq~. á
bÕsƒ¡XÊ\ <ë«sê yÓT]ø£˝≤¢+{Ï C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T Áø°&Üø±s¡T\qT r]Ã~<äT›≥¬ø’ Á|ü‘˚´ø£ ÁX¯<äΔ
#·÷|üã&ÉT#·Tqï~.
$<ë´s¡TΔ\ m+|æø£ :
nìï XÊK\ dü+πøåeT >∑Ts¡T≈£î˝≤˝À¢ $<ë´s¡Tú\ n&çàwüHé\T, y˚T HÓ\˝À ìs¡«Væ≤+#˚ A.P.G.P. CET
Á|üy˚X¯ |üØø£å <ë«sê »s¡T>∑T‘êsTT.
Á|üuÛÑT‘·«+ ø£*ŒdüTÔqï dü<äTbÕj·÷\T :
$<ë´s¡TΔ\≈£î j·T÷ìbòÕ+, u…&ç¶+>¥ yÓT{°]j·T˝Ÿ, H√≥T |ü⁄düÔø±\T, ùdºwüqØ, ì|òüT+≥Te⁄\T, f…Æ , u…˝Ÿº
yÓTT<ä\>∑Tq$ ñ∫‘·eTT>± Çe«ã&ÉT#·Tqï$. ñ∫‘· yÓ’<ä´ düVü‰j·T+ n+~+#·ã&ÉTqT.
n≥˝Ÿ {Ï+ø£]+>¥ ˝≤úŸ‡:
<˚X¯+˝ÀH˚ n‘·´~Ûø£+>± 130 kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT, 25 –]»q dü+πøåeT, 6 yÓqø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\
>∑Ts¡T≈£î\ bÕsƒ¡XÊ\\T n≥˝Ÿ {Ï+ø£]+>¥ ˝≤úŸ‡ ÁbÕC…≈£îº≈£î m+|æø£ nsTTq$.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\ dü+düú
ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£‘\· T
á jÓTTø£ÿ kıôd’{° |ü]~Û˝À 189 >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\T q&ÉT|üã&ÉT#·÷ 1.06 \ø£å\ eT+~ $<ë´s¡TΔ\≈£î
Ç+^¢wüß MT&çj·T+˝À 5e ‘·s¡>∑‹ qT+∫ Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ es¡≈£î $<ä´ uÀ<Ûäq »s¡T|üã&ÉT#·Tqï~. u≤\Ts¡≈£î -
66, u≤*ø£\≈£î - 123 dü+düú\T.
&çõ≥˝Ÿ eT]j·TT es¡TÃe˝Ÿ ø±¢düT\T:
n‘ê´<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ düVü‰j·T+‘√ Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± düeTs¡úe+‘·+>± ì\ã&É{≤ìøÏ $<ë´s¡Tú\≈£î
düVü‰j·T|ü&É{≤ìøÏ &çõ≥˝Ÿ eT]j·TT es¡TÃe˝Ÿ ‘·s¡>∑‘·T\T Á|üy˚X¯ô|≥ºã&Ü¶sTT, á s√E πs|ü{Ï $<ä´qT
rdüT≈£îekÕÔsTT. 180 kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT bÕsƒ¡XÊ\\≈£î ø£+|üP´≥sY Vü‰πs¶«sY |ü]ø£sê\T düs¡|òüsê #˚j·Tã&Ü¶sTT `
42 ˝≤´|t{≤|t\T, 40 {≤úŸ\T (140 bÕsƒ¡XÊ\\T), 2 m˝Ÿm|òt&ç\T, 1 ÁbıC…ø£ºsY, 1 Á|æ+≥sY, 1 Ä&çjÓ÷
dædüºyéT‡ eT]j·TT 1 Vü‰´+&é ø±yéT. 6 qT+&ç 10 e ‘·s¡>∑‘·T\≈£î M&çjÓ÷ ø±qŒ¤¬sHé‡ kı\÷´wüHé, 1 Ád”ÿHé, 1
Ä&çjÓ÷ dædüºyéT,1 j·TT|æmdt ñqï ˝≤´|t{≤|t eT]j·TT 1 b˛&çj·T+.
ø=‘·Ô ø±s¡´Áø£e÷\T:
♦ ◊{Ï eT]j·TT ø£eT÷´ìπø{Ïyé Ç+^¢wt HÓ’|ü⁄D≤´\qT n+~+#·&ÜìøÏ HÓ’|ü⁄D´ $ø±dü ø±s¡´Áø£eT+.
♦ $<ë´s¡Tú\ XÊØs¡ø£ eT]j·TT e÷qdæø£ |òæ{ŸHÓdtqT n_Ûe ~Δ #˚j·T&ÜìøÏ d”«j·T-s¡ø£åD ø±s¡´Áø£eT+
♦ ø=]j·THé uÛ≤wü˝À 200 eT+~ $<ë´s¡Tú\T 2 HÓ\\ •ø£åD bı+<ës¡T.
♦ n≥˝Ÿ ÇH√ïy˚wüHé $TwüHé uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ n+‘·{≤ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ n≥˝Ÿ {Ï+ø£]+>¥ ˝≤u§πs≥Ødt (m{Ïm˝Ÿ)
qT @sêŒ≥T #˚k˛Ô+~. Ä+.Á|ü.kÕ+.dü+.>∑T.bÕ.$. dü+düú qT+&ç 130 bÕsƒ¡XÊ\\T m+|æø£ #˚j·Tã&Ü¶sTT.
$»j·÷\T:
♦ nyÓT]ø±˝Àì ¬øHÓï&û ùdŒdt ôd+≥sY˝À y√éT>±$T •ø£åD nqTuÛÑe ø±s¡´Áø£eT+˝À 8 eT+~ $<ë´s¡Tú\T
bÕ˝§ZHêïs¡T.
♦ ◊◊{Ï-#ÓHÓ’ï ìs¡«Væ≤+∫q n&Ü«Hé‡&é Ç+^¢wt dü]º|òæπø{Ÿ m>±®$TH˚wüHé˝À f…ø±ï\J yÓTs¡T¬>’q nuÛ≤´dü+ -
mHé|æf…˝Ÿ zô|Hé ÄHé˝…’Hé ø√sY‡ (mHézdæ) ô|’ Á|ü‹cÕº‘·àø£ H˚wüq˝Ÿ Áb˛Á>±$T+>¥˝À 23 eT+~ ñrÔs¡í‘·
kÕ~Û+#ês¡T.
♦ 8 eT+~ $<ë´s¡Tú\T q÷´j·÷sYÿ˝Àì es¡˝Ÿ¶ y˚Tø£sY ô|òsTTsY˝À ÁbÕC…≈£îº\qT Á|ü<ä]Ù+#ês¡T.
♦ 5 >∑Ts¡T $<ë´s¡Tú\T »|ü˙dt uÛ≤cÕ ÁbÕMD´‘· |üØø£å˝À ñrÔs¡Tí\j·÷´s¡T - 2018.
♦ f…ø˘-mø˘‡b˛, ◊◊{Ï->öVü≤‹˝À 3 ÁbÕC…≈£îº\T Á|ü<ä]Ù+#·ã&Ü¶sTT, ◊◊{Ï->öVü≤‹˝Àì s√uÀ{Ïø˘‡ b˛{°˝À
28 eT+~ $<ë´s¡Tú\T bÕ˝§ZHêïs¡T.
♦ 2018 ˝À 13,430 eT+~ $<ë´s¡Tú\T Væ≤+B |üØø£å\≈£î Vü‰»s¡j·÷´s¡T.
♦ 10,000 eT+~ $<ë´s¡Tú\T dæyÓTHé‡ ˇπøwüq˝Ÿ ø√s¡T‡\˝À •ø£åD bı+<ës¡T.
♦ @{Ïm˝Ÿ ÇH√ïy˚wüHé e÷sêÔHé˝À 5 ÁbÕC…≈£îº\T m+|æø£ #˚j·Tã&Ü¶sTT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À yÓTT<ä{Ï 100
ÁbÕC…≈£îº\˝À m|æmdt&ÉãT¢´ÄsY dü+düú\ qT+&ç 5 ÁbÕC…≈£îº\T m+|æø£ #˚j·Tã&Ü¶sTT.
♦ ◊&ç@{Ÿ |òsü Y Ç+&çj÷· ø±+|æ{w° Hü é ø√dü+ eTT>∑TsZ T¡ $<ë´s¡T\ú Ä˝À#·q\qT m+|æø£ #˚XÊs¡T - m\Áø±ºìø˘‡
n+&é ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J eT+Á‹‘·«XÊK, &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ eT]j·TT Ç+f…˝Ÿ ìs¡«Væ≤+∫+~.
♦ ÇHÓ’‡ŒsY nyês¡T¶\≈£î 5 $<ë´s¡Tú\ ÁbÕC…≈£îº\T m+|æø£ #˚j·Tã&Ü¶sTT, Á|ü‹ $<ë´]úøÏ s¡÷.10,000/-
\_Û+∫+~ - á ÁbÕC…≈£îºqT ôd’Hé‡ n+&é f…ø±ï\J $uÛ≤>∑+ ìs¡«Væ≤+∫+~.
Á|” yÓTÁ{Ïø˘ ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT\T - 9, 10 e ‘·s¡>∑‘·T\≈£î
ôdø£+&É] kÕúsTT˝À Á&Ü|t W{Ÿ‡qT ìs√~Û+∫, ]f…q¸Hé πs≥TqT ô|+#˚ ñ<˚›X¯´+‘√ á |ü<Ûäø±ìï Á|üy˚X¯
ô|≥º&É+ »]–+~.

ns¡Ω‘· :
á |ü<∏äø£eTT Á|üuÛÑT‘·«, eTTì‡|ü˝Ÿ, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y, eT+&É\ |ü]wü‘Y eT]j·TT msTT&Ó&é dü÷ÿfi¯¢˝À
9,10e ‘·s¡>∑‘·T\T #·~y˚ mdt.dæ., mdt.{Ï., _.dæ., $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q &˚ kÕÿ\sY eT]j·TT
dü+πøåeT Vü‰düº˝Ÿ˝À e⁄+&˚ $<ë´s¡Tú\≈£î e]Ô+#·TqT.
mdt.dæ., mdt.{Ï., $<ë´s¡T\Δ ≈£î≥T+ã dü+e‘·‡s¡+ Ä<ëj·T+ 2 \ø£\å T ˝À|ü⁄ eT]j·TT _.dæ. $<ë´s¡T\Δ ≈£î
s¡÷.44,500/- ˝À|ü⁄ ñ+&Ée˝…qT.
9,10 ‘·s>¡ ‘∑ T· \T #·~y˚ &˚-kÕÿ\sY $<ë´s¡T\Δ ≈£î dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.2250/- eT]j·TT Vü‰dü˝º Ÿ $<ë´s¡T\Δ ≈£î
dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.4500/- #Ó*¢+#·ã&ÉTqT.
Á>±eT/yês¡T¶ yê\+{°s¡T <ë«sê, Á>±eT/yês¡T¶ dü∫yê\j·T+ <ë«sê https://jnanabhumi.ap.gov.in
yÓuŸ ôd’{Ÿ q+<äT $<ë´s¡TΔ\T ‘·eT <äs¡U≤düTÔ\qT düeT]Œ+#· e˝…qT. Á|” yÓTÁ{Ïø˘ ñ|üø±s¡ y˚‘·Hê\T
$<ë´s¡TΔ\ u≤´+≈£î nøö+{Ÿ ˝ÀìøÏ H˚s¡T>± $&ÉT<ä\ #˚j·Tã&É‘êsTT..
u…dtº nyÓ’\ãT˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ‡- ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ HêHé ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ

m+|æø£ #˚dqæ mdt.dæ., mdt.{Ï. $<ë´s¡T\Δ ≈£î õ˝≤¢\˝Àì ñ‘·eÔ T Áô|y’ ≥˚ T bÕsƒX¡ Ê\˝À¢, Ä+>∑¢ e÷<Û´ä eTeTT˝À
HêDýÓTÆq $<ä´qT, ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ (mdt.dæ., mdt.{Ï) eT]j·TT HêHé ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ (mdt.dæ) $<Ûëq+˝À
n+~+#˚ \ø£å´+ ‘√ á |ü<Ûäø±ìï Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ »]–+~.
ns¡Ω‘· :
‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q mdt.dæ, mdt.{Ï., $<ë´s¡TΔ\T ns¡TΩ\T.
á |ü<Ûäø£eTT <ë«sê mdt.dæ., $<ë´s¡TΔ\T m+|æø£ #˚dæq bÕsƒ¡XÊ\\˝À, 5e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹
es¡≈î£ eT]j·TT mdt.{Ï., $<ë´s¡T\Δ T1e ‘·s>¡ ‹∑ qT+&ç 10 e ‘·s>¡ ‹∑ es¡≈î£ s¬ dæ&ìÓ ¸jT· ˝Ÿ $<Ûëq+˝ÀqT
eT]j·TT mdt.dæ., $<ë´s¡TΔ\T, 1e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 10 e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î HêHé-¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ
$<Ûëq+˝ÀqT$<ä´qT nuÛÑ´dækÕÔs¡T.
ñ|üø±s¡ y˚‘·Hê\T #Ó*¢+|ü⁄ :
á |ü<Ûäø£+ ÁøÏ+<ä ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ $<Ûëq+˝À dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.30 y˚\ s¡÷bÕj·T\T eT]j·TT HêHé
s¬ dæ&ìÓ ¸jT· ˝Ÿ $<Ûëq+˝À dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.20 y˚\ s¡÷bÕj·T\qT >∑]wü+º >±, dü÷ÿ˝Ÿ‡ j·÷»e÷Hê´ìøÏ,
$<ë´s¡TΔ\ ‘·s¡T|ü⁄q ÄHé ˝…’Hé ˝À epass yÓuŸ ôd’{Ÿ <ë«sê #Ó*¢+#·ã&ÉTqT.
$<ë´]Δ qT+&ç m≥Te+{Ï n<äq|ü⁄ s¡TdüTeTT edü÷\T #˚j·Tã&É<äT.
<Ûäs¡U≤düTÔ #˚j·TT $<Ûëq+ :
>±eT/yês¡T¶ yê\+{°sT¡ <ë«sê/ Á>±eT/yês¡T¶ dü∫yê\j·T+ <ë«sê ˝Ò<ë H˚sT¡ >± https://epass.apcfss.in yÓuŸ
ôd’{Ÿ q+<äT $<ë´s¡TΔ\T ‘·eT <äs¡U≤düTÔ\qT düeT]Œ+#· e˝…qT. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ y˚T HÓ\˝À 1, 3e
‘·s¡>∑‘·T\˝ÀìøÏ $<ë´s¡TΔ\ m+|æø£ ÄHé ˝…’Hé ˝≤≥Ø <ë«sê, eT]j·TT 5, 8 ‘·s¡>∑T‘·T\≈£î B.A.S.CET
<ë«sê õ˝≤¢≈£î πø{≤sTT+∫q d”≥¢ es¡≈£î »s¡T>∑TqT.

ø±s√Œπs{Ÿ ø£fi≤XÊ\\˝À $<ë´ |ü<∏äø£+
H˚|ü<Ûä´+ :
ù|<ä md”‡/md”/º _.dæ/Ç._.dæ/yÓTHÆ ê]{° esêZ\≈£î #Ó+~q yÓT]{Ÿ $<ë´s¡T\ú T Ç+≥sYMT&çjT· {Ÿ˝À ù|s¡T>±+∫q
ø±s√Œπs{Ÿ ø£fi≤XÊ\˝À ¬sdæ&Óì‡j·T˝Ÿ $<Ûëq+˝À #˚], HêD´‘· ø£\ $<ä´qT bı+~ ◊.◊.{Ï\˝À, ù|s¡T>±+∫q/
Ç+»˙]+>¥/yÓT&çø£˝Ÿ ø£fi≤XÊ\˝À d”≥T¢ ‘Ó#·TÃø=H˚+<äT≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~+#·≥+ á |ü<∏äø£+ \ø£å´+.
3238 eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä #˚]Œ+#·≥+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ns¡Ω‘·:
1. |ü<äe ‘·s¡>∑‹˝À ø£˙dü+ 7 õ.|æ.m ‘Ó#·TÃ≈£îqïyês¡T.
2. md”‡, md”º, $<ë´s¡TÔ\≈£î dü+e‘·‡s¡ Ä<ëj·T+ ¬s+&ÉT \ø£å\T $T+#·sê<äT.
3. _.dæ, Ç._.dæ, yÓTÆHê]{° $<ë´s¡TΔ\ ≈£î≥T+ã dü+e‘·‡s¡ Ä<ëj·T+ ˇø£ \ø£å≈£î $T+#·sê<äT.
d”≥¢ πø{≤sTT+|ü⁄:
m) edü‹ >∑èVü‰\T, ÄÁX¯eT bÕsƒ¡XÊ\\T, KGBV \˝À #·~$q $<ë´s¡Tú\≈£î ` 50% d”≥T¢ πø{°sTT+|ü⁄.
_) Á|üuÛÑT‘·«/eTTì‡|ü˝Ÿ/ZP/msTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\≈£î ` 25%
dæ) Á|üuÛÑT‘·« dü+πøåeT >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´s¡Tú\≈£î, qy√<äj·T $<ë´s¡Tú\≈£î ` 20%
&ç) Best Available Schools ˝À #·~$q md”‡/md”º $<ë´s¡Tú\≈£î ` 5%
Ç) yÓTT‘·Ô+ d”{¢˝À 60% u≤*ø£\≈£î, 3% $ø£˝≤+>∑T\≈£î
Ä]úø£ düVü≤j·T+:
m+|æø£ ø±ã&çq ø£fi≤XÊ\˝À #˚]q ‘·<äT|ü], dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î s¡÷.35,000 $T+#·≈£î+&Ü ø£fi≤XÊ\≈£î
|ò”E #Ó*¢+#·ã&ÉTqT. $<ë´]úøÏ s¡÷.3000 Pocket Money >± #Ó*¢+#·ã&ÉTqT.
<äs¡U≤düTÔ#˚j·TT $<Ûëq+:
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ y˚T HÓ\˝À jnanabhumi.ap.gov.in <ë«sê <äsU¡ ≤düTÔ #˚jT· e#·TÃqT. Á>±eT/yês¡T¶ dü∫yê\j·T+
<ë«sê ≈£L&Ü <äs¡U≤düTÔ Online ˝À |ü+|üe#·TÃqT.
e∫Ãq <äs¡U≤düTÔ\˝À ô|’ ìã+<Ûäq\ y˚Ts¡≈£î, 10e ‘·s¡>∑‹ |üØø£å˝À e∫Ãq e÷s¡Tÿ\T Ä<Ûës¡+>± m+|æø£
»s¡T>∑TqT.

Äs√>±´ìøÏ Vü‰ìø£s¡eTsTTq X¯ÁuÛÑ+#˚j·TT eè‘·TÔ\˝À ñqïyê] |æ\¢\≈£î
Á|”`yÓTÁ{Ïø˘ ñ|üø±s¡y˚‘·qeTT\T
H˚|ü<Ûä´+: n‘·´+‘· nD>±]q esêZ\T nHê~>± ø=ìï Äs√>∑´ Vü‰ìø£s¡ X¯óÁuÛÑ|üs¡#·T eè‘·TÔ\˝À |üì#˚j·TT#·THêïs¡T.
n≥Te+{Ï yê] |æ\¢\≈£î ã&ç˝À #·<äTe⁄≈£îH˚+<äT≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ #˚j·T≥+ á |ü<∏äø£+ \ø£å´+.
ns¡Ω‘·\T: eT‘·+, ≈£î\+‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü, ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqï yê] |æ\¢\T 1 qT+∫ 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î ñ
|üø±s¡ y˚‘·qeTTq≈£î ns¡TΩ\T.
m) 2013 e÷qTé˝Ÿ kÕÿyÓ+»sY eè‹Ô ìùw<Ûä #·≥º+ ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqã&çq e÷qTé˝Ÿ kÕÿyÓ+»sY\T
_) |üX¯óe⁄\ #·sêà\T e*#˚ yês¡T (Tanners & Flayers)
dæ) #Ó‘·Ô @πsyês¡T (Rag-Pickers)
&ç) 2013 e÷qTé˝Ÿ kÕÿyÓ+»sY eè‹Ô ìùw<Ûä #·≥º+ ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqã&çq Äs√>±´ìøÏ Vü‰ìø£s¡eTsTTq
X¯óÁuÛÑ+#˚j·TT eè‘·TÔ\˝À ñqïyês¡T.
dü+u+~Û‘· |ü+#êj·T‹/eTTì‡|ü˝Ÿ n~Ûø±] <ÛäèMø£s¡D dü]º|òæπø{Ÿ nedüs¡+.
Ä]úø£ düVü≤j·T+:
‘·s¡>∑‹ &˚kÕÿ\sY $<ë´]ú Vü≤düº˝Ÿ $<ë´]ú
1 qT+&ç 10e HÓ\≈£î s¡÷. 225/` (10 HÓ\\≈£î) HÓ\≈£î s¡÷. 700/` (10 HÓ\\≈£î)

$<˚o $<ë´ |ü<∏äø£+
ìs¡Tù|<ä ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q mdt.dæ., mdt.{Ï., _.dæ.,á._.dæ., yÓTHÆ ê]{°, ø±|ü⁄, Áu≤Vü≤àD $<ë´s¡T\Δ qT
$<˚XÊ\˝À ñqï‘· #·<äTe⁄\T #·~$+∫ ã+>±s¡T uÛÑ$wü´‘·TÔqT Ç#˚Ã \ø£å´+‘√ Á|üuÛÑT‘·«eTT á |ü<Ûäø£+
qT neT\T #˚düTÔqï~.
ns¡Ω‘·:
yê]¸ø±<ëj·TeTT s¡÷. 6.00 \ø£å\ ˝À|ü⁄ ñqï $<ë´s¡TΔ\T á |ü<Ûäø±ìøÏ ns¡TΩ\T
Á|üuÛÑT‘·« düVü‰j·T+ :
$<˚XÊ\˝À &çÁ^ nq+‘·s¡ eT]j·TT Ç+»˙]+>¥, yÓT&çdæHé, |æ.ôV≤#Y.&ç., |æ.õ. &çbı¢e÷ yÓTT<ä˝…’q ñ
qï‘· $<ä´quÛÑ´dæ+#· ø√s¡T $<ë´s¡TΔ\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ mdt.dæ., mdt.{Ï., yÓTÆHê]{° $<ë´s¡TΔ\≈£î s¡÷.15
\ø£å\ s¡÷bÕj·T\T eT]j·TT $T–*q yê]øÏ s¡÷.10 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\T Ä]›ø£ düVü‰j·T+
n+<ä#˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\T, Áπ>{Ÿ Á_≥Hé, ÄÅùdº*j·÷, ¬øq&Ü, dæ+>∑|üPsY, C…s¡à˙, q÷´õ˝≤+&é,
d”«&ÉHé, HÓ<äsê¢+&é‡, ÁbòÕHé‡, &ÓHêàsYÿ, s¡cÕ´, |òæ*|”ŒHé‡, ø£õøÏkÕÔHé eT]j·TT #Ó’Hê e+{Ï 15 <˚XÊ\˝À
(|òæ*|”ŒHé‡, ø£õøÏkÕÔHé eT]j·TT #Ó’Hê \˝À πøe\+ yÓT&çdæHé ø√s¡T‡\≈£î e÷Á‘·y˚T) >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q
Á|üeTTK $X¯«$<ë´\j·÷\˝À ø√sY‡ \qT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·TT≥≈£î á |ü<Ûäø£+ e]Ô+#·TqT
Bì‘√ bÕ≥T ˇø£ yÓ’|ü⁄ $e÷q #êØ®\T eT]j·TT MkÕ |ò”E $<ë´]ΔøÏ #Ó*¢+#·ã&ÉTqT
ì]í‘· e&û¶‘√ C≤rj·T u≤´+≈£î\ <ë«sê 5 \ø£å\ s¡÷bÕsTT\ ãTTDeTT \_+#·TqT.
á |ü<Ûäø±ìøÏ á-bÕdt yÓuŸ ôd’{Ÿ q+<äT <äs¡U≤düTÔ #˚düTø=qe˝…qT.
<äs¡U≤düTÔ #˚düT≈£îqï $<ë´s¡T›\qT sêÁwüº kÕúsTT m+|æø£ ø£$T{Ï Ç+≥s¡÷«´ #˚dæ m+|æø£ #˚düTÔ+~.
yÓ.’ mdt.ÄsY. $<√´qï‹
dæ$˝Ÿ düØ«ôddt e+{Ï ñqï‘· kÕúsTT b˛{Ï |üØø£å\≈£î düMTø£ ‘· •ø£åD Ç#˚Ã ñ<˚›X¯´+‘√ á |ü<Ûäø±ìï
Á|üy˚X¯ ô|≥º&É+ »]–+~.
ns¡Ω‘· :
s¡÷. 6.00 \ø£å\ ˝À|ü⁄ yê]¸ø±<ëj·TeTT >∑\, |ü≥º uÛÑÁ<äT˝…’q mdt.dæ., mdt.{Ï., _.dæ., á._.dæ.,
yÓTÆHê]{°, ø±|ü⁄, Áu≤Vü≤àD $<ë´s¡TΔ\≈£î á |ü<Ûäø£eTT e]Ô+#·TqT.
m+|æ¬ø’q $<Ûë´s¡TΔ\qT uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝Àì Á|ü‹cÕº‘·àø£yÓTÆq 19 ø√∫+>¥ dü+düú\≈£î |ü+|æ j·TT.|æ.mdt.dæ.
ìs¡«Væ≤+#·T dæ$˝Ÿ düØ«dt Á|æ*yéT‡ eT]j·TT yÓTsTTHé‡ |üØø£å\≈£î 9 HÓ\\ düeTÁ>∑ •ø£åD Ç|æŒ+#·
ã&ÉT‘·T+~.
á |ü<∏äø±ìøÏ m+|æ¬ø’q $<ë´s¡TΔ\≈£î HÓ\≈£î s¡÷.10,000 / s¡÷.12,000/`\T ôd’º|òü+&éqT 9 HÓ\\
bÕ≥T #Ó*¢dü÷Ô, |üP]Ô ø√∫+>¥ |ò”EqT Á|üuÛÑT‘·«+ #Ó*¢düTÔ+~.
á |ü<øäÛ ±ìøÏ https://jnanabhumi.ap.gov.in yÓuŸ ôd{’ Ÿ q+<äT H√{Ï|øπæò wüHé yÓ\Te&çq|ü⁄Œ&ÉT <äsU¡ ≤düTÔ
#˚dTü ø=qe˝…qT.
$<ë´s¡TΔ\ m+|æø£ $<Ûëq+ :
$<ë´s¡TΔ\ m+|æø£ Á|üy˚X¯ |üØø£å <ë«sê »s¡T>∑TqT.
dü¶&û dü]ÿ˝Ÿ‡
H˚|<ü ´äÛ +:Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ˝À yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \ j·TTer j·TTe≈£î\T b˛{° |üØø£\å <ë«sê ñ<√´>±\T kÕ~Û+#·T≥≈£î
Á|ü‹ õ˝≤¢≈£î ˇø£{Ï #=|ü⁄Œq düº&û dü]ÿ˝Ÿ @sêŒ≥T #˚dæHês¡T. ôw&É÷´˝Ÿº ≈£î\eTT\ ø=s¡≈£î ≈£L&Ü Á|ü‹
õ˝≤¢˝À n+uÒ<äÿ˝Ÿ düº&û dü]ÿ˝Ÿ @sêŒ≥T ‘·«s¡˝À #˚j·Tã&ÉTqT. Á|üdüTÔ‘·+ $XÊK|ü≥ï+, $»j·Tyê&É,
‹s¡T|ü‹˝À n+uÒ<äÿsY düº&û dü]ÿ˝Ÿ‡ e⁄qï$. yÓTÆHê]{°\ ø=s¡≈£î $XÊK|ü≥ï+, >∑T+≥÷s¡T, ø£s¡÷ï\T˝À
Á|ü‘˚´ø£ düº&û dü]ÿ˝Ÿ‡ e⁄HêïsTT. ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø=s¡≈£î j·T÷‘Y •ø£åD πø+Á<ë\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT#·THêïsTT.
Á|üjÓ÷»q+: ìs¡T<√´>∑ j·TTer j·TTe≈£î\T düº&û dü]ÿ˝Ÿ <ë«sê •ø£åD bı+~ ‘·<ë«sê b˛{° |üØø£å\˝À bÕ˝§Zì
ñ<√´>±eø±XÊ\T bı+<ä&É+.
<äs¡U≤düTÔ $<Ûëq+: m.|æ.|æ.mdt.dæ. Á>∑÷|t düØ«ôddt, u≤´+øÏ+>¥, ¬s’˝Ò«dt e+{Ï b˛{° |üØø£å\≈£î <äs¡U≤düTÔ #˚düø=ì
Ä Vü≤˝Ÿ {Ï¬øÿ{Ÿ‡‘√ dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢˝Àì düº&û dü]ÿ˝Ÿ yê]øÏ <äs¡U≤düTÔ #˚düTø√yê*.
Ä]Δø£ \_Δ: 2 qT+&ç 3 HÓ\\ bÕ≥T ñ∫‘· ø√∫+>¥ ÇkÕÔs¡T. ãTø˘‡ ø=qT>√\T ø=s¡≈£î ôd’º|òü+&é ≈£L&Ü Çe«&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
ªª»^®eHé CÀ´‹μμ |ü<Ûäø£+ (200 j·T÷ì≥¢ es¡≈£î ñ∫‘· $<äT´‘Y)

á |ü<Ûäø£+ jÓTTø£ÿ \ø£å´+:
HÓ\≈£î 200 j·T÷ì≥¢ es¡≈î£ $ìjÓ÷–+#·T ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>\∑ ≈£î≥T+u≤\≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T
$<äT´‘Y #ÛêØ®\T #Ó*¢+#·TqT. 24`07`2019 qT+&ç ªª»^®eHé CÀ´‹μμ |ü<Ûäø£+ <ë«sê yÓTT<ä≥>± ñqï
HÓ\≈£î 100 j·T÷ì≥¢ ñ∫‘· $<äT´‘Y |ü]$T‹ì HÓ\≈£î 200 j·T÷ì≥¢ es¡≈£î ˝Àã&ç ô|+#·ã&ç+~.
ñ<ë : 200 j·T÷ì≥¢ ˝À|ü⁄ $ìjÓ÷–+#˚ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T $<äT´‘Y #Ûê¤Ø®\T #Ó*¢+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. 200
j·T÷ì≥¢ ø£+fÒ m≈£îÿe $<äT´‘Y $ìjÓ÷–+#˚yês¡T |üP]Ô j·T÷ì≥¢≈£î $<äT´‘Y #ÛêØ®\T #Ó*¢+#·e\dæ
ñ+≥T+~. Ms¡T ñ∫‘· $<äT´‘Y |ü]~Û˝ÀøÏsês¡T.

<äs¡U≤düTÔ #˚j·TT $<Ûëq+:
á |ü<Ûäø£+ <ë«sê \_› bı+<äT≥≈£î $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T m≥Te+{Ï <äs¡U≤düTÔ qT #˚j·Te\dæq nedüs¡+
˝Ò<äT. Á|üuÛÑT‘·«y˚T $<äT´‘Y |ü+|æDÏ dü+düú\ qT+&ç $esê\qT ‘Ó|æŒ+#·Tø=ì, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ ‘·s¡T|ü⁄q
$<äT´‘Y #êØ®\qT #Ó*¢düTÔ+~.
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·` ;Ûe÷ |ü<∏äø£eTT\T
YSR ;Ûe÷ ù|<äyê]øÏ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« n+~düTÔqï Á|ü<Ûëq ;Ûe÷ |ü<∏äø£+. <ëìøÏ n<äq+>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+/
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ n+~düTÔqï Ç‘·s¡ ;Ûe÷ ô|q¸Hé |ü<∏äø±\ $esê\T ÁøÏ+<ä Çe«ã&çq$.
1. Á|üyêkÕ+Á<Ûä uÛÑs√kÕ ;Ûe÷ |ü<∏äø£+:
H˚|ü<∏ä´+ : sêÁcÕºìøÏ #Ó+~ Ç‘·s¡ <˚XÊ\˝À ñ<√´>±\T #˚ùdyê]øÏ, #·<äTe⁄≈£îH˚ yê] Áb˛‘ê‡Vü≤+
ø=s¡≈£î á ;Ûe÷ |ü<∏äø£+
Á|üjÓ÷»q+ : ñ<√´>∑T\T s¡÷. 180/`\T, $<ë´s¡Tú\ s¡÷. 75/` \T Á|”$Tj·T+ #Ó*¢+#ê*. Ç+<äT˝À
qyÓ÷<Ó’q yês¡T Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ eTs¡DÏ+∫Hê, XÊX¯«‘· n+>∑yÓ’ø£˝≤´ìøÏ >∑T¬s’q s¡÷. 10
\ø£å\T |ü]Vü‰s¡+>± #Ó\¢kÕÔs¡T.
ns¡Ω‘·\T : Á|üyêkÕ+Á<äT\+<äs¡÷ ns¡TΩ\T.
<äs¡U≤düTÔ : sêÁwüº e÷qe eqs¡T\ XÊK yê] ÄHé˝…’Hé <äs¡U≤düTÔ $<Ûëq+.
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· : sêÁwüº Á|üuÛÑ‘·« ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄
2. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ JeqCÀ´‹ ;Ûe÷ jÓ÷»q:
H˚|ü<∏ä´+ : 18 qT+∫ 50 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ ej·TdüT‡ ñqïyês¡T @ ø±s¡D+‘√HÓ’Hê eTs¡DÏùdÔ Ä
≈£î≥T+u≤ìï Ä]úø£+>± Ä<äT≈£îH˚ ;Ûe÷ dü<äTbÕj·T+.
Á|üjÓ÷»q+ : u≤´+≈£î nøö+{Ÿ ø£*–, 18 qT+∫ 50 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ ej·TdüT‡ ñqïyês¡T @
ø±s¡D+‘√HÓH’ ê eTs¡DùÏ dÔ s¡÷. 2 \ø£\å ;Ûe÷ yÓTT‘·+Ô u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó*+¢ #·&+É
»s¡T>∑T‘·T+~. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä Á|”$Tj·T+>± \_Δ<ës¡Tì K‘ê qT+&ç dü+e‘·‡sêìøÏ
s¡÷.330/` K‘ê<ës¡Tì düeTà‹ y˚Ts¡≈£î Ä{Ày˚T{Ïø˘>± ‘·–Z+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
n<˚$<Ûä+>± ¬sqTé˝Ÿ ø√dü+ \_Δ<ës¡T&ÉT Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ á |ü<∏äø£+ ø=s¡≈£î u≤´+≈£î
yê]øÏ Ä|ü¸Hé Çe«e\dæ ñ+≥T+~.
ns¡Ω‘·\T : u≤´+≈£î˝À bı<äT|ü⁄ U≤‘ê ñ+&ç, 18 qT+&ç 50 dü+e‘·‡s¡sê\ eT<Ûä´ ej·TdüT‡
ñqïyês¡+<äs¡÷, ù|<ä]ø£+‘√ dü+ã+<Ûä+˝Ò≈£î+&Ü n+<äs¡÷ á |ü<∏äø±ìøÏ ns¡TΩ\T.
<äs¡U≤düTÔ : nìï C≤rj·T u≤´+≈£î\ <ë«sê
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· : πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄
3. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ düTs¡øå± ;Ûe÷ jÓ÷»q
H˚|ü<∏ä´+ : ‘·≈£îÿe Á|”$Tj·T+‘√ Á|üe÷<ä;Ûe÷ ø£*Œ+#·&É+.

Á|üjÓ÷»q+ : 18 qT+&ç 70 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ ej·TdüT‡ >∑\yês¡+<äs¡÷ u≤´+ø˘ nøö+{Ÿ ø£*–
ñ+&Ü*. Á|”$Tj·T+>± dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î 12 s¡÷bÕj·T\T K‘ê<ës¡Tì düeTà‹
y˚Ts¡≈î£ ‘·q u≤´+ø˘ nøö+{Ÿ qT+&ç Ä{Ày˚T{Ïø>˘ ± pHé 1e ‘˚Bq ˝Ò<ë n+‘·≈î£ eTT+<äT
‘·–Z+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. n<˚$<Ûä+>± ]dtÿ ø£eπsõ ø√dü+ \_Δ<ës¡T&ÉT Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ á |ü<∏äø£+ ø=s¡≈£î u≤´+≈£î yê]øÏ Ä|ü¸Hé Çe«e\dæ ñ+≥T+~.
m) Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ eTs¡DÏùdÔ s¡÷. 2,00,000/`\T
_) Á|üe÷<ä+˝À |üP]Ô n+>∑yÓ’ø£\´+ dü+uÛÑ$ùdÔ s¡÷. 2,00,000/`\T
ns¡Ω‘·\T : uÛ≤s¡rj·TT&Ó’ 18 qT+&ç 70 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄ ej·TdüT‡ ø£\yês¡T.
<äs¡U≤düTÔ : C≤rj·T u≤´+≈£î\ <ë«sê
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· : πø+Á<ä Á|üuÛÑ‘·« ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄
4. n≥˝Ÿ ô|q¸Hé jÓ÷»q

H˚|ü<∏ä´+ : u≤´+ø˘ nøö+{Ÿ ø£*–, ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>±\˝À |üì#˚düTÔqï ù|<ä ø±]à≈£î\≈£î
Ä<ëj·T uÛÁÑ <ä‘q· T ø£*Œ+#·&+É <ë«sê eè<ëΔ|´ü +˝À J$‘êìï ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ
ø£˙dü ô|q¸qT n+~+#˚ |ü<∏äø£+.
Á|üjÓ÷»q+ : á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä \_Δ<ës¡T\≈£î HÓ\≈£î ø£˙dü+ s¡÷.1000/` \T qT+&ç
s¡÷.5,000/-\T |òæ+#·qT>± #Ó*¢+#·ã&ÉT‘·T+~.
ns¡Ω‘·\T : 18 @fi¯fl ej·TdüT‡ qT+&ç 40 dü+e‘·‡s¡eTT\ ˝À|ü⁄ ù|<ä ø±]à≈£î\T ndü+|òTü {Ï‘·
s¡+>±ìøÏ #Ó+~ ñ+&ç u≤´+ø˘ nøö+{Ÿ ø£*– ñ+&Ü*. \_›<ës¡T&ÉT Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ Á|ü‹ HÓ\ á |ü<øä∏ +£ ÁøÏ+<ä #·+<ë ø£{≤º*. øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+
≈£L&Ü dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷. 1000/` ˝Ò<ë \_›<ës¡T&ÉT #Ó\+¢ ∫q <ëì˝À 50%
es¡≈£î ø£&ÉT‘·T+~.
<äs¡U≤düTÔ : C≤rj·T u≤´+≈£î\ <ë«sê
5. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ej·T e+<äq jÓ÷»q
60 dü+e‘·‡sê\T ô|ã’ &çq d”ìj·TsY dæ{»Ï Hé\≈£î \_Δ #˚≈L£ sπ ˝≤ á |ü<øä∏ +£ ÁøÏ+<ä ø£˙dü+ s¡÷. 1,50,000/
qT+&ç s¡÷.15,00,000/` es¡≈£î dæ+–˝Ÿ Á|”$Tj·T+>± #Ó*¢+∫q|ü⁄&ÉT ø£˙dü ô|q¸Hé s¡÷.1000/` qT+&ç
>∑]wüº ô|q¸Hé s¡÷.10,000/` es¡≈£î (Á|ü‹HÓ˝≤) nq>± Á|”$Tj·T+ yÓTT‘·Ô+ô|’ ø£˙dü+ 8% dü+e‘·‡sêìøÏ
|òæ+#·qT>± #Ó*¢+#·ã&ÉT‘·T+~. á |ü<∏äø£+ ìs¡«Vü≤D uÛ≤s¡rj·T J$‘· ;Ûe÷ dü+düú\≈£î n|üŒ–+#ês¡T.

H˚|ü<∏ä´+ : uÛ≤s¡rj·T J$‘· ;Ûe÷ dü+düú <ë«sê 60 dü+.\T <ë{Ïq d”ìj·TsY dæ{Ï»Hé \_Δø=s¡≈£î
neT\T #˚j·T≥+.
Á|üj÷Ó »q+ : 60 dü+‘·‡sê\T ô|ã’ &çq d”ìj·TsY dæ{»Ï Hé á |ü<øä∏ +£ ÁøÏ+<ä ø£˙dü+ s¡÷. 1,50,000/
\ qT+&ç s¡÷.15,00,000/`\ es¡≈£î dæ+–˝Ÿ Á|”$Tj·T+>± #Ó*¢+∫q|ü⁄&ÉT, ø£˙dü
ô|q¸Hé s¡÷.1000/` qT+&ç >∑]wüº ô|q¸Hé s¡ ÷ . 10,000/` \ es¡ ≈ £ î
(Á|ü‹HÓ˝≤) nq>±Á|”$Tj·T+ yÓTT‘·Ô+ô|’ ø£˙dü+ 8% dü+e‘·‡sêìøÏ |òæ+#·qT>±
#Ó*¢+#·ã&ÉT‘·T+~. bÕ\d” 10 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T e⁄+≥T+~. Ä ˝À|ü⁄ #·ìb˛‘˚,
Á|”$Tj·T+ yÓTT‘êÔìï #Ó*¢kÕÔs¡T.
ns¡Ω‘·\T : 60 dü+e‘·‡sê\T ô|’ã&çq yês¡T
<äs¡U≤düTÔ : m˝Ÿ.◊.dæ. <ë«sê ÄHé˝…’Hé n|æ¢πøwüHé
ù|<ä\≈£î Çfi¯fl düú\eTT\ @sêŒ≥T
dü«+‘· Ç\T¢ >±˙ Ç+{Ï dü\ú eTT >±˙ ˝Òì ù|<ä\≈£î dü«+‘· >∑ Vü≤eTT\T ì]à+#·Tø=qT≥≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ ìyêdüd\úü eTT\qT
ñ∫‘·eTT>± |ü+|æD° #˚j·T&ÉeTT Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕ<Ûëq´‘ê dü+πøåeT |ü‘·ø£eTT\˝À ˇø£{Ï>± e⁄qï~. dü«+‘· Ç+{Ï düú\eTT˝Òì
ù|<ä\T ìedædüTÔqï Á>±eTeTT˝À ìyêdüdüÔ\eTT\≈£î nqTyÓ’q Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷$T \uÛÑéTT>± e⁄+fÒ n+<äT˝À>±˙ ˝Ò≈£î+fÒ
Á|üsTTy˚≥T uÛÑ÷eTT\qT KØ<äT #˚dæ >±˙ ÄÁ>±eTeTT˝Àì ù|<ä\+<ä]ø° ñ∫‘·eTT>± |ü+|æD° #˚j·T&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~.
@<Ó’Hê Á>±eTeTT˝À ìyêdü düú\eTT\ø√ s¡≈£î ùdø£]+∫q uÛÑ÷$T˝À 40% md”‡\≈£î, 10% j·Td”º\≈£î, 30% ;d”\≈£î
10% yÓTÆHê]{°\≈£î Ç‘·s¡T\≈£î 10% $ìjÓ÷–+#·e\j·TTqT. eT]j·TT Ç+{Ï düú\eTT\qT ≈£L&Ü e\j·T |ü<ä›‹˝À
nìï ≈£î˝≤\yês¡T ø£*dæ e⁄+&˚$<äeTT>± |ü+|æD° #˚j·Te\dæ e⁄+≥T+~. eT]j·TT á $<äeTT>± |ü+|æD° #˚dæq
ÁbÕ+‘·eTT˝À nedüsy¡ TÓ qÆ s√&ÉT,¢ Á‘ê>∑T ˙s¡T, $<äT´‘·T,Ô bÕs¡Tÿ yÓTT. eTÚ*ø£ edü‘T· \T @sêŒ≥T #˚dæ Äyêdü jÓ÷>∑éTT>±
#˚j·T&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~.
ìyêdü düú\eTT\≈£î nedüs¡yÓTÆq Á|üsTTy˚≥T uÛÑ÷$Tì ø=qT>√\T#˚j·TT≥≈£î nedüs¡yÓTÆq ì<ÛäT\qT kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT
XÊK @sêŒ≥T #˚düTÔ+~. dü«+‘· Ç\T¢ >±˙ Ç+{Ï düú\eTT >±˙ ˝Òì ù|<ä\qT >∑T]Ô+#·&ÉeTT, nedüs¡yÓTÆq uÛÑ÷$Tì
>∑T]Ô+#·&ÉeTT, ø=qT>√\T#˚j·T&ÉeTT eT]j·TT ù|<ä\≈£î |ü+|æD° #˚j·T&ÉeTT ¬syÓqT´ XÊK ìs¡«Væ≤düTÔ+~.
q÷‘·qeTT>± @s¡Œ&çq Á|üuÛÑT‘·«eTT dü«+‘· Ç\T¢ >±˙ Ç+{Ï düú\eTT >±˙ ˝Òì ù|<ä\+<ä]˙ >∑T]Ô+∫ sêuÀj˚T
¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\˝À 25 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\≈£î nedüs¡yÓTÆq ìyêdüdüú\eTT\qT @sêŒ≥T#˚j·T&ÉeTT‘√ ñ∫‘·eTT>±
>∑Vü≤eTT\qT ≈£î&Ü ì]à+∫ Ç#·TÃ≥≈£î ìs¡ísTT+∫ bÕ≥T ñ∫‘·eTT>± |ü+|æD° #˚j·T&ÉeTT dü«+‘· Ç\T¢ >±˙ Ç+{Ï
dü\ú eTT >±˙ ˝Òì ù|<ä\T dü«+‘· >∑ Vü≤eTT\T ì]à+#·Tø=qT≥≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ ìyêdüd\úü eTT\qT ñ∫‘·eTT>± bı+<äT≥≈£î
yê] Á>±eTeTT˝Àì ¬s$q÷´ düVü‰j·T≈£îì / yê] eT+&É\ ¬s$q÷´ n~Ûø±]ì dü+Á|ü~+e\j·TTqT

düàXÊqeTT\ ø=s¡≈£î düú\eTT\ @sêŒ≥T
düàXÊqeTT\≈£î düs¡sTTq düú\eTT\T ˝Òø£ ù|<ä Á|ü»\T |ü&ÉT‘·Tqï Çã“+<äT\qT >∑eTì+∫ Á|üuÛÑT‘·«eTT, @<Ó’Hê
ÄyêdüÁbÕ+‘·eTTq≈£î nedüs¡yÓTÆq düàXÊquÛÑ÷$T n+<äTu≤≥T˝À ˝Ò≈£î+fÒ dü<äs¡T Äyêdü ÁbÕ+‘·eTTq≈£î <ä>∑Zs¡˝À
nqTyÓq’ Á|üuTÑÛ ‘·« uÛ÷Ñ $T \uÛ´Ñ eTT>± e⁄+fÒ n+<äT˝À>±˙ ˝Ò≈î£ +fÒ Á|üsTTy˚≥T uÛ÷Ñ eTT\qT KØ<äT #˚dæ >±˙ ÄÁ>±eTeTT˝Àì
ù|<ä\+<ä]ø° düàXÊqeTT ø=s¡≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~. nedüs¡yÓTÆq Á|üsTTy˚≥T uÛÑ÷$Tì
ø=qT>√\T#˚jT· T≥≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ ì<ÛTä \qT kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå T XÊK @sêŒ≥T #˚dTü +Ô ~. nedüsy¡ TÓ qÆ uÛ÷Ñ $Tì >∑T]Ô+#·&eÉ TT,
ø=qT>√\T#˚dæ düàXÊqeTTq≈£î πø{≤sTT+#·&ÉeTT ¬syÓqT´ XÊK ìs¡«Væ≤düTÔ+~.

kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK ` kÕe÷õø£ Hê´j·T+ ` #·{≤º\T
1.SC/ST \ô|’ n‘ê´#ês¡ ìs√<Ûäø£ #·≥º+ 1989 neT\T:
SC/ST ≈£î\eTTq≈£î #Ó+~q yê]ô|’ SC/ST \T ø±ì yês¡T @e¬s’Hê uÛÖ‹ø£+>± kÕe÷õø£+>±, Ä]Δø£ |üs¡yÓTÆq
n‘ê´#êsê\≈£î bÕ\Œ&ç‘˚ yês¡T uÛ≤s¡‘· bÕs¡¢yÓT+{Ÿ <ë«sê ÄyÓ÷~+#·ã&çq SC/ST n‘ê´#ês¡ ìs√<Ûäø£ #·≥º+ 1989 ÁøÏ+<ä
•øå±s¡TΩ\e⁄‘ês¡T.dü<äs¡T n‘ê´#ês¡ u≤~Û‘·T˝…’q SC/ST \≈£î ø=+‘· q>∑<äT |ü]Vü‰sêìï (s¡÷.85000/-qT+&ç 8,25,000/-
es¡≈î£ ) #Ó*+¢ #·&eÉ TT‘√ bÕ≥T Ç‘·s¡ dü<Tä bÕj·÷\qT ø£*Œ+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~.
á øπ düT\ $#ês¡D oÁ|òTü eTT>± »s¡T>∑T≥≈£î >±q÷sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«eTTˇø=ÿø£ÿ õ˝≤¢≈î£ ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ ôdwüqT‡ Hê´j·TkÕúqeTTqT
eT]j·TT á Hê´j·TkÕúqeTT˝Àì πødüT\qT q&ÉT|ü⁄≥ ø=s¡≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ |ü_¢≈£î ÁbÕdæ≈£L´≥s¡TqT á #·≥ºeTT ÁøÏ+<ä @sêŒ≥T
#˚j·T&ÉyÓTÆq~
SC/ST\T ø±ì yê] #˚‘· uÛ≤~+#·ã&çq SC/ST yês¡T yê]ô|’ <ë&ç »]–q Á|ü<˚X¯eTTq≈£î #Ó+~q b˛©düT ùdºwüHé
q+<äT ]b˛s¡Tº #˚dæ dü<äs¡T $wüj·TeTTqT dü+uÛÑ+~‘· eT+&É\ ¬syÓqT´ n~Ûø±] ˝Ò<ë ¬syÓqT´ &ç$»q˝Ÿ n~Ûø±] yê]øÏ ‘Ó*j·T
|üs¡#·e\j·TTqT.
b˛©düT eT]j·TT ¬syÓqT´ n~Ûø±s¡T\T u≤~Û+#·ã&çq SC/ST ‘·–q s¡ø£åD ø£*Œ+∫ dü<äs¡T $wüj·÷ì õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T
>±]øÏ ‘Ó*j·T|üs¡TkÕÔs¡T. õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T >±s¡T Á|üuÛÑT‘·« ìπs›X¯eTT\ Á|üø±s¡eTT uÛ≤~‘·T\≈£î Ä]Δø£, Hê´j·T eT]j·TT Ç‘·s¡
düVü≤ø±sê\qT eT+ps¡T #˚kÕÔs¡T.
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«eTT 2015 dü+.˝À á #·≥ºeTTq≈£î ø=ìï dües¡D\qT #˚dü÷Ô u≤~‘·T\≈£î #Ó*¢+#˚ |ü]Vü‰s¡eTT\qT
ô|+#·&ÉeTT »]–+~. ‘·<äqT>∑TqeTT>± Ä+.Á|ü. Á|üuÛÑT‘·«eTT, kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK, õ.z. j·T+.mdt dü+.95. ‘˚~.29-
08-2016 <ë«sê u≤~‘·T\≈£î #Ó*¢+#˚ |ü]Vü‰s¡eTT\qT ô|+#·&ÉeTT »]–+~. yê{Ï $es¡eTT\T ÁøÏ+<ä ‘Ó\|ü&ÉyÓTÆq~

n+‘·sêì‘·q+, n‘ê´#êsê\T, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ô|’ Á|üuÛÑT‘·« G.O \T (Ä<˚XÊ\T)
1) Á|ü‹yês¡+ eT+&É\ ãè+<ä+ Á>±eT dü+<äs¡Ùq:`
G.O. Ms.No.105, ‘˚~:31-10-2001.
yês¡+˝À ˇø£ ìØí‘· s√Eq eT+&É\ ãè+<ä+ ˇø£ Á>±eTeTT dü+<ä]Ù+#·e˝…qT.
ãè+<ä+˝À ‘·Vü≤d”˝≤›s¡T, MPDO, Sub - Inspector of Police ñ+{≤s¡T.
@$T #˚j·÷*?
Á>±eT <˚yê\j·T+˝ÀìøÏ SC \≈£î Á|üy˚X¯+, Á>±eT ˙{Ï eqs¡T\ <ä>∑Zs¡ neø±X¯+ ø£*Œ+#·≥+, Á>±eT
ôVA≥˝Ÿ˝À ¬s+&ÉT >±¢düT\ |ü<äΔ‹ ìsêà\q, Mannal Scavenging u≤+&Ó&é ˝ÒãsY ‘·~‘·s¡ kÕe÷õø£
s¡T>∑à‘·\ô|’ <äèwæº.
Á|ü‹ Á>±eT+˝À n+≥sêì‘·q+ |üP]Ô>± ìs¡÷à\q »]π>+‘·es¡≈£î á Á>±eT dü+<äs¡Ùq\T »s¡bÕ*.
2) bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ~H√‘·‡e+
G.O. Ms.No.128, ‘˚~:21`11`2001
Á|ü‹ HÓ\ 30e ‘êØKTq »s¡bÕ*. (|òæÁãe] HÓ\˝À 28q)
‘·Vü≤d”˝≤›s¡T, MPDO, kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK, Endowment XÊK n~Ûø±s¡T\T, Ç‘·s¡ eT+&É\
n~Ûø±s¡T\T bÕ˝§ZHê*.
ˇø£ Á>±eT+˝À Á>±eT düuÛÑ »s¡bÕ*.
n+≥sêì‘·q+ ne÷qTcÕ\ô|’ Á|ü»\qT #Ó‘’ q· ´|üs∫¡ , n+<ä]˙ düe÷q+>± #·÷&Ée\dæq ÄeX¯´ø£‘q· T
$e]+#ê*.
yÓTT<ä{Ï eT÷&ÉT yêsê\˝À »]–q Á>±eT dü+<äs¡Ùq $esê\Tô|’ düMTøÏå+#ê*.
kÕe÷õø£ |òüTs¡¸D\T @s¡Œ&É≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√yê*.
3. n‘ê´#êsê\T »]π> neø±X¯+ >∑\ ÁbÕ+‘ê\ >∑T]Ô+|ü⁄
G.O. Ms.No.107/108, ‘˚~:31`10`2001
Ç~ n‘ê´#êsê\ ìs√<Ûäø£ eTT+<ädüTÔ #·s¡´.
n‘ê´#êsê\T »]π> neø±X¯+ e⁄qï Á|ü<˚XÊ\qT >∑T]Ô+∫, Ä Á>±e÷\˝À n~Ûø±s¡T\T ‘·s¡T#·T>±
dü+<ä]Ù+#ê*.
Ä ÁbÕ+‘ê\˝À XÊ+‹ ø£$T{°\qT @s¡Œs¡#ê*.
RDO, ‘·Vü≤d”˝≤›s¡T, MPDO \T XÊ+‹ ø£$T{° düe÷y˚XÊ\T »]|æ+∫, XÊ+‹ kÕú|üq≈£î #·s¡´\T
#˚|ü{≤º*.

2. Ä.Á|ü.<˚e<ëdæ/CÀ–ì eédüú ìs√<Ûäø£ #·≥º+ 1988
ù|<ä Á|ü»\ n$<ä´,ne÷j·Tø£‘·«eTT, nuÛÑÁ<ä‘·\ ø±s¡D+>± @s¡Œ&çq ˇø£ kÕ+|òæTø£ <äTsê#ês¡eTT á <˚e<ëdæ/
CÀ–ì/e÷‘·eTà eédüú. ‘·eT ≈£î≥T+u≤ìøÏ ˝Ò<ë Á>±e÷ìøÏ y˚T\T »s¡>±\˙ ‘·eT dü+‘êqeTT˝À ˇø£ Ä&É|æ\¢qT
Á>±eT <˚e‘·≈£î n]Œ+#·&ÉeTT/Á>±eT<˚e‘·‘√ $yêVü≤eTT »]|æ+#·&ÉeTT #˚kÕÔs¡T. n|üŒ{ÏqT+&ç Ä ne÷àsTT Á>±eT
dü$Twæº e´øÏÔ>± |ü]>±ìqÃã&ÉT‘·T+~. ÄyÓT Ç‘·s¡T\ e÷~]>± $yêVü≤eTT #˚düTø=q&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT. Á>±eT <˚e‘·
ñ‘·‡yê\˝À eT]j·TT Á>±eTdüTÔ\ Ç‘·s¡ ñ‘·‡yê\˝À Hê≥éTT #˚j·T&ÉeTT, >∑T&çì X¯óÁãeTT #˚j·T&ÉeTT M] |üì.
Á>±eTeTT˝À _øå±≥q <ë«sê J$kÕÔs¡T. kÕ<Ûës¡D+>± Ms¡T ÁbÕj·TeTT˝À ñqï|ü⁄&ÉT Á>±eTeTT˝Àì yÓ÷‘·Tã] /
Ç‘·s¡T\ ôd≈£î‡ ø√]ø£\qT rπsÃ kÕ<äqeTT>± ñ|üjÓ÷>± |ü<ä‘ês¡T. ej·TdüT eT[flq ‘·s¡Tyê‘· Ms¡T #ê˝≤ <äTs¡“s¡yÓTÆq
@ e÷Á‘·+ >ös¡e+ ˝Òì J$‘êìï >∑&ÉT|ü⁄‘ês¡T. á kÕ+|òæTø£ <äTsê#êsêìï s¡÷|ü⁄e÷|ü⁄≥≈£î Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ sêÁwüº
Á|üuÛÑT‘·«+ 1988 e dü+e‘·‡s¡eTT˝À á #·{≤ºìï #˚dæ+~, á #·≥º+ Á|üø±s¡+ me¬s’Hê ne÷àsTTì ÄyÓT Çwüº+‘√ >±ì
˝Òø£ Çwüº+ ˝Ò≈£î+&Ü ø±ì <˚e<ëdæ/CÀ–ì>± e÷s¡Ã&É+ á #·≥º+ ÁøÏ+<ä H˚s¡+. n≥T¢ #˚dæq yês¡T, Áb˛‘ê‡Væ≤+∫q
yês¡T, düVü≤ø£]+∫q yês¡T á #·≥º+ ÁøÏ+<ä •øå±s¡TΩ\T. <˚e<ëdæ/CÀ–ì Ä e ‹Ô qT+&ç ãj·T≥≈£î e∫Ãq yê]øÏ Ä+Á<Ûä
Á|ü<˚XŸ ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú <ë«sê Ä]Δø£ düVü‰j·TeTT |ü⁄qsêyêdüeTT ø£*Œ+#·&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~
eT]j·TT yê] |æ\¢\qT kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK >∑Ts¡T≈£î\ bÕ≥XÊ\\+<äT #˚]Œ+∫ #·~$+#·&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~
me¬s’Hê ne÷àsTTì ÄyÓT Çwüº+‘√ >±ì ˝Òø£ Çwüº+ ˝Ò≈£î+&Ü ø±ì <˚e<ëdæ/CÀ–ì>± #˚düTÔqï≥T¢ ˝Ò<ë
#˚j·TuÀ‘·Tqï≥Tº ‘Ó*ùdÔ me¬s’Hê <ä>∑Zs¡˝Àì b˛©düT ùdºwüqT q+<äT>±˙, eTVæ≤fi≤ •X¯ó dü+πøåeT n~Ûø±s¡T\≈£î >±˙
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT n~Ûø±s¡T\≈£î ‘Ó*j·T|ü]ùdÔ yês¡T ‘·<äT|ü] #·s¡´\T rdüTø=+{≤s¡T.
<˚e<ëdæ/CÀ–ì Ä e‹Ô qT+&ç ãj·T≥≈£î e∫Ãq yês¡T Ä+Á<ä Á|ü<˚XŸ ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú
<ë«sê Ä]Δø£ düVü‰j·TeTT bı+<äT≥≈£î <äs¡U≤düTÔ\qT ÄHé ˝…’Hé ˝À OBMS <ë«sê düeT]Œ+#·e\j·TTqT. Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ
ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘·qT ã{Ïº yê]øÏ Ä]Δø£ düVü‰j·TeTT eTEs¡T#˚düTÔ+~.
3.e÷qTé˝Ÿ kÕÿyÓ+»sY ìs√<Ûäø£ #·≥º+ 2013
<˚X+¯ ˝Àì bÕ]X¯ó<ä´Δ ø±]à≈£î\≈£î >ös¡e Á|ü<yä TÓ qÆ J$‘êìï @sêŒ≥T#˚dæ yê]‘√ #˚sTTdüTqÔ ï ndüV≤ü ´ø£sy¡ TÓ qÆ |üqT\qT+&ç
yê]ì s¡ø+åÏ #·T≥≈£î uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«eTT n+‘·≈î£ eTT+<äT Ç<˚$X¯jT· eTT ô|’ ñqï #·{≤º\ kÕúqeTT˝À 2013 e dü+e‘·‡s¡eTT˝À
á #·≥ºeTTqT #˚j·T&ÉeTT »]–+~.
á #·≥eº TT Á|üø±s¡eTT yê≥sY d”˝Ÿ ˝Òì ˝Ò<ë Ä<ÛTä ìø£+ø±ì bÕj·÷U≤Hê\T (Insanitary Latrines) ø£≥&º eÉ TT
/ìs¡«Væ≤+#·&É+, yê{Ïì X¯óÁuÛÑ+ #˚j·TT≥≈£î eTqTwüß´\qT $ìjÓ÷–+#·&É+ eT]j·TT |üP]Ô>± &çø£+b˛CŸ #˚j·T≈£î+&Ü
e<ä*q e÷qe eT˝≤ìï ø£*–q eTTs¡T>∑T ø±\Te\qT nedüs¡yÓTÆq j·T+Á‘· kÕe÷Á–, s¡ø£åø£ ø£e#·eTT\T eT]j·TT
eTT+<äT C≤Á>∑‘·Ô\T ˝Ò≈£î+&Ü eTqTwüß´\‘√ X¯óÁuÛÑeTT #˚sTT+#·≥+ á #·≥º+ ÁøÏ+<ä H˚s¡eTT.

uÛÑ÷>∑s¡“¤eTT˝Àì eTTs¡T>∑T ø±\Te\T eT]j·TT ôd|æºø˘ {≤´+≈£î\qT j·T+Á‘·eTT\‘√ e÷Á‘·y˚T X¯óÁãeTT
#˚sTT+#ê*. n‘·édüs¡ |ü]dæú‘·T\˝À eTqTwüß´\qT ñ|üjÓ÷–+#·e\dæeùdÔ á #·≥º+ ÁøÏ+<ä #˚dæq ìj·Te÷e[˝À
‘Ó*|æq s¡øøå£ £ ø£e#·eTT\T, nedüsy¡ TÓ qÆ yÓ<’ ´ä kÕe÷Á–, |üìyê]øÏ J$‘· ;Ûe÷, nedüsy¡ TÓ qÆ >±*-yÓ\T‘·Ts¡T yÓTT<ä\T>∑Tq$
@sêŒ≥T #˚dæq ‘·s¡Tyê‘·H˚ $ìjÓ÷–+#ê*. eTTs¡T>∑T ø±\Te\T eT]j·TT ôd|æºø˘ {≤´+≈£î\qT X¯óÁãeTT #˚düTÔqï|ü⁄&ÉT
Á|üe÷<ä eXÊ‘·TÔ me¬s’Hê |üìyês¡T eTs¡DÏ+∫q≥¢sTT‘˚ yê] ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\≈£î s¡T.10.00 \ø£å\ |ü]Vü‰sêìï
#Ó*¢+#·&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~, eT]j·TT yê]ì dü<äs¡T |üìøÏ eTqTwüß´\qT ñ|üjÓ÷–+∫q dü+düúô|’ b˛©düT πødüT
qyÓ÷<äT #˚j·T&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~.
>∑T]Ô+#·ã&çq e÷qTé˝Ÿ kÕÿyÓ+»s¡T¢ eT]j·TT bÕ]X¯ó<Ûä´ |üìyês¡\≈£î JeH√bÕ~Ûø=s¡≈£î 40% qT+&ç
60% es¡≈£î dü_‡&û‘√ C≤rj·T dübòÕsTT ø£s¡à#ê] n_Ûe ~Δ |ü<∏äø£eTT ÁøÏ+<ä $$<Ûä ñbÕ~ |ü<∏äø£eTT\qT Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ
ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú @sêŒ≥T #˚düTÔ+~. á |ü<∏äø£eTT\ ÁøÏ+<ä \_› bı+<ä<ä\∫qyês¡T Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ
ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú≈£î <äs¡U≤düTÔ\qT ÄHé ˝…’Hé ˝À OBMS <ë«sê düeT]Œ+#·e\j·TTqT. Ä+Á<ä
Á|ü<˚XŸ ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘·qT ã{Ïº yê]øÏ Ä]Δø£ düVü‰j·TeTT eTEs¡T#˚düTÔ+~.
4. yÓ{Ïº #êøÏØ ìs¡÷à\q #·≥º+ 1976
uÛÑ÷kÕ«eTT\T yê´bÕs¡T\T ne÷j·T≈£î˝…’q ø=+‘· eT+~øÏ yê] nedüsê\≈£î ø=+‘· <ÛäHêìï n|üŒ>± sTT∫Ã <ëìøÏ
ã<äT\T>± yê] ≈£î≥T+ãeTT˝Àì n+<äs¡T ˝Ò<ë ø=+<äs¡T ˝Ò<ë ˇø£]ì dü<äs¡T uÛÑ÷kÕ«$T ‘·q e<ä› dü<äs¡T n|ü⁄Œ rπs
es¡≈£î ‘·q sTTwüºyÓTT∫Ãq |üìøÏ $ìjÓ÷–+#·Tø=+{≤&ÉT. á $<äeTT>± |üì˝À ≈£î~]q yê]øÏ @$<äyÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T
- kÂø£sê´\T - y˚‘·qeTT\T e⁄+&Ée⁄.
ne÷j·Tø£ Á|ü»\ ndüVü‰j·T‘· ô|’ @s¡Œ&çq á ìs¡+≈£îX¯ $<ëHêìï s¡÷|ü⁄ e÷|æ yÓ{Ïº #êøÏØøÏ >∑T] ne⁄‘·Tqï
ù|<ä\qT s¡øÏå+#·T≥≈£î uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«eTT 1976 ˝À á #·≥ºeTTqT #˚dæ+~. á #·≥ºeTT mneT\T˝ÀìøÏ e∫Ãq ‘˚~
09-02-1976 Hê{Ï qT+&ç (i) u≤+&Ó&é ˝ÒãsY / ìs¡“+<ä ø±]àø£ $<ëqeTT / yÓ{Ïº #êøÏØ s¡<äT› #˚j·Tã&ç+~ eT]j·TT
u≤+&Ó&é ˝Òãs¡sY‡ >± |üì#˚düTÔqï yês¡+<äs¡÷ dü<äs¡T u≤+&É¢ qT+&ç $&ÉT<ä\ nsTTqfÒ¢ eT]j·TT yês¡T yê] bÕ‘·
j·T»e÷ìøÏ m$<äeTT>±qT ã<äT›\T>± e⁄+&Éqedüs¡eTT ˝Ò<äT. (ii) u≤+&Ó&é |üìø√s¡≈£î mes¡T≈£î&Ü eTT+<äT>±
kıeTTàqT Çe«sê<äT ìs¡“+<äeTT>± me]ì |üì˝À ô|≥Tºø√ qsê<äT. eT]j·TT (iii) j·T»e÷qT\T |üìyê]‘√
ÁyêsTT+#·Tø=qï u≤+&ÉT¢ / n+^ø±s¡|üÁ‘·eTT\T n˙ï s¡<äT› #˚j·Tã&çHêsTT. >∑T]Ô+#·ã&çq ô|{Ïº ø±]à≈£î\≈£î
JeH√bÕ~Ûø=s¡≈£î 40% qT+&ç 60% es¡≈£î dü_‡&û‘√ $$<Ûä ñbÕ~ |ü<∏äø£eTT\qT Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\
Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú @sêŒ≥T #˚düTÔ+~. á |ü<∏äø£eTT\ ÁøÏ+<ä \_› bı+<ä<ä\∫qyês¡T Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ ôw&ÉT\T¶
≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú≈£î <äs¡U≤düTÔ\qT ÄHé ˝…’Hé ˝À %OBMS% <ë«sê düeT]Œ+#·e\j·TTqT. Ä+Á<Ûä
Á|ü<˚XŸ ôw&ÉT\T¶ ≈£î\eTT\ Ä]Δø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘·qT ã{Ïº yê]øÏ Ä]Δø£ düVü‰j·TeTT eTEs¡T#˚düTÔ+~.
5. Ä+.Á|ü. ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\T eT]j·TT ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø£MTwüHé

Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ sêÁwüº ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\T eT]j·TT ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø£MTwüHé #·≥º+ 2003 ÁøÏ+<ä sêÁwüºeTT˝À ôw&ÉT´˝Ÿ¶
≈£î\eTT\T eT]j·TT ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø=s¡≈£î ˇø£ XÊX¯«‘· ø£MTwüHé qT @sêŒ≥T #˚j·T&ÉyÓTÆq~. á ø£MTwüHé sêÁwüºeTT˝Àì
ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\T eT]j·TT ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ yê]øÏ sêC≤´+>∑eTT eT]j·TT $$<Ûä #·≥ºeTT\T ø£*Œ+∫q Vü≤≈£îÿ\T
eT]j·TT kÂø£s¡éTT\T neT\T #˚j·TT≥˝À Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡T\ n\ø£åéTT\T Äs√|üD\ô|’Hê j·Td”‡ j·Td”º\T yê]øÏ
ø£*Œ+#·ã&çq Vü≤≈£îÿ\qT sêsTTr\qT bı+<ä&ÉeTT˝À Ç‘·s¡T\ <ë«sê @s¡Œ&˚ nes√<äeTT\ $wüj·TeTT\ô|’q $#ês¡D
»]|æ Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡T\≈£î ‘·>∑T Ä<˚X¯eTT\qT C≤Ø #˚düTÔ+~. eT]j·TT dæ$˝Ÿ ¬s’{Ÿ‡ dü+s¡ø£åD #·≥º+ 1955 eT]j·TT
j·Td”‡ md”º \ ô|’ n‘ê´#ês¡eTT\ ìs√<Ûäø£ #·≥ºeTT 1989 \˝À j·Td”‡\T j·Td”º\≈£î ø£*Œ+#·ã&çq Vü≤≈£îÿ\ neT\Tô|’q
düMTø£å\T ìs¡«Væ≤+∫ á #·≥ºeTT\T düeTs¡úe+‘·eTT>± neT\T »s¡T|ü⁄≥≈£î Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î ‘·>∑T dæbÕs¡TŒ\T #˚düTÔ+~.
j·Td”‡\T j·Td”º\T yê]øÏ sêC≤´+>∑eTT <ë«sê eT]j·TT $$<Ûä #·≥ºeTT\ <ë«sê <äø£\T |üs¡#·ã&çq Vü≤≈£îÿ\qT
s¡ø£åD\qT bı+<ä&ÉeTT˝À @s¡Œ&˚ nes√<äeTT\ô|’ uÛ≤~‘·T\T me¬s’Hê düeT]Œ+∫q $C≤„|üqô|’q >±˙ ˝Ò<ë ø£MTwüHé
yê] <ä wæºøÏ e∫Ãq n+X¯eTTô|’ >±˙ $#ês¡D »]ù| n~Ûø±s¡eTT á ø£MTwüHé ø£*– e⁄+~.
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\ ø±+b˛HÓ+{Ÿ eT]j·TT ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>\∑ ø±+b˛HÓ+{Ÿ

Q ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\T, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>\∑ yê] ‘·«]‘·>‹∑ q n_Ûeè~ΔøÏ eT]j·TT yê] nuÛTÑ ´qï‹ dü÷∫ø£\˝Àì
n+‘·s¡eTT\qT |üP]+#·T≥≈£î mdt.dæ. mdt.|æ #·≥ºeTT eT]j·TT {Ï.mdt.|æ. #·≥ºeTT @sêŒ≥T#˚j·Tã&ç
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ q+<äT neT\T |üs¡#·ã&ÉT#·Tqï~.
Q e#˚Ã |ü~ dü+e‘·‡sê\˝À düe÷q‘·«+ kÕ~Û+#ê\H˚~ Á|ü<Ûëq \ø£å´+. mdt.dæ. mdt.|æ eT]j·TT
{Ï.mdt.|æ.ÁøÏ+<ä ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\, ‘Ó>∑\ Ä]Δø£ kÕ«e\+ãq≈£î, kÕ+|òæTø£ $<ë´_Ûe~Δ kÕ~Û+#·T≥≈£î
$$<Ûä |ü<Ûäø£eTT\T $$<Ûä XÊK\ <ë«sê neT\T#˚j·T ã&ÉT#·Tqï$. sêÁwüº+˝À ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\
eT]j·TT ‘Ó>∑\ »HêuÛ≤ ÁbÕ‹|ü~ø£q ì<ÛäT\T πø{≤sTT+|ü⁄ »s¡T>∑T#·Tqï~.
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\ ø±+b˛HÓ+{Ÿ |üs¡ý˚ø£åD≈£î XÊdüHê‘·àø£ $uÛ≤>±\T
mdt.dæ, mdt.{Ï\ n_Ûeè~ΔøÏ sêÁwüº øöì‡˝Ÿ:
J.z.j·T+.j·Tdt.HÓ+.10, bÕ¢ì+>¥ &çbÕs¡TºyÓT+≥T, ‘˚~: 22`02`2013 Á|üø±s¡eTT >ös¡e
eTTKéT+Á‹ n<Ûä´≈£åî\T>± (ôdø£åHé16(1) j·÷ø˘º `1/2013) mdt.dæ, mdt.{Ï\ n_Ûeè~ΔøÏ sêÁwüº øöì‡˝Ÿ
@sêŒ≥T #˚j·Tã&ç+~.
j·Tdtdæj·Tdt|æ H√&É˝Ÿ @»˙‡:
J.z.j·T+.j·Tdt.HÓ+.8, bÕ¢ì+>¥ &çbÕs¡TºyÓT+≥T, ‘˚~: 23`02`2013 Á|üø±s¡eTT kÕ+|òæTø£
dü+πøåeT XÊK eT+Á‹ n<Ûä´≈£åî\T>± (ôdø£åHé18(1) j·÷ø˘º `1/2013) j·Tdtdæj·Tdt|æ H√&É˝Ÿ @»˙‡ @sêŒ≥T
#˚j·Tã&ç+~.
j·Tdtdæj·Tdt|æ eT]j·TT {Ï.j·Tdt.|æ.õ˝≤¢ |üs¡ý˚ø£åD ø£$T{°:
J.z.j·T+.j·Tdt.HÓ+.10, bÕ¢ì+>¥ &çbÕs¡TºyÓT+≥T, ‘˚~: 01`11`2013 Á|üø±s¡eTT õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY
n<Ûä´≈£åî\T>± ôdø£åHé22(1) j·÷ø˘º `1/2013) j·Tdtdæj·Tdt|æ eT]j·TT {Ï.j·Tdt.|æ.õ˝≤¢ |üs¡ý˚ø£åD ø£$T{°
@sêŒ≥T #˚j·Tã&ç+~.
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\ Á|ü»\≈£î eT]j·TT yê] Äyêdü ÁbÕ+‘ê\≈£î Á|ü‘·´ø£å, |ü]e÷D≤‘·àø£yÓTÆq
Á|üjÓ÷»Hê\qT ø£*Œ+∫ $$<Ûä |ü<∏äø±\ neT\T ì$T‘·Ô+ eT]j·TT Ç‘·s¡T\≈£î eT]j·TT ôw&É÷´˝Ÿº ≈£î\eTT\
eT<Ûä´ n+‘·sê\qT ‘·–Z+#·T≥≈£î mdt.dæ ñ|ü Á|üD≤[ø£ 2019`20 dü+‘·‡sêìøÏ 46 &çbÕs¡TºyÓT+≥¢≈£î
s¡÷.15000 ø√≥T¢ ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+#·ã&ç+~.
ôw&É÷´\T¶ ≈£î\eTT\ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î |æ+#Û·qT¢
&É|ü⁄Œ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î ô|q¸q¢ |ü<∏äø£+
\ø£´å + : ôw&É÷´˝Ÿ ≈£î\eTT\˝Àì &É|⁄ü Œ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î Ä]úø£ #˚jT· ÷‘· eT]j·TT &É|⁄ü Œ yêsTT+|ü⁄ ø£fiq¯ T Áb˛‘·‡Væ≤+#·&eÉ TT
ns¡Ω‘·\T:
1) ≈£î\eTT: ôw&É÷´\T¶ ≈£î\eTT
2) e⁄‹Ô: &É|ü⁄Œ yêsTT+#·&ÉeTT (&É|ü⁄Œ ø£fi≤ø±s¡T\T)
3) ej·TdüT‡: 50 dü+. ô|’ ã&ç ñ+&Ée˝…qT
4) Ä]Δø£ dæú‹: ‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ ø£*– ñ+&Ée˝…qT.
5) Ç‘·s¡eTT\T: @ Ç‘·s¡ ô|q¸qTqT ø£*– ñ+&Ésê<äT.
<äs¡U≤düTÔ #˚j·TT $<Ûëq+: MT ùdyê πø+Á<ä+˝À ÄHé ˝…’Hé b˛s¡º˝Ÿ <ë«sê <Ûäs¡U≤düTÔ #˚j·Te˝…qT.
»‘·|üs¡#·e\dæq|üÁ‘·eTT\T:
1) ≈£î\ <Ûä Mø£s¡D |üÁ‘·+ (MT ùde <ë«sê C≤Ø #˚j·Tã&çq Ç+{Ï Áπ>f…{Ÿ dü]º|òæπø{Ÿ) 2) &É|üŒ ø£fi≤ø±s¡Tì>± dü«j·T+
<Ûä Mø£s¡D |üÁ‘·+. 3) ej·TdüT‡ <Ûä Mø£s¡D ø=s¡≈£î %SSC% dü]º|òæπø{Ÿ ˝Ò<ë Ä<ÛësY ˝Àì ej·TdüT‡. 4) ‘Ó\¢ πswüHé
ø±s¡T¶ 5. Ä<ÛësY ø±s¡T¶
m+|æø£ :
MT ùdyê πø+Á<ä+˝À ]õdüºs¡T ø±ã&çq <äs¡U≤düTÔ\qT Á>±MTD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ dü+_+~‘· Á>±eT |ü+#êsTTr ø±s¡´<ä]Ù
>±s¡T |ü≥ºD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ Ä ÁbÕ+‘· _˝Ÿ ø£˝…ø£ºs¡T >±s¡T dü<äs¡T <äs¡U≤düTÔ <ës¡T\T ìedædüTÔqï ÁbÕ+‘·eTT˝À $#ês¡q
»]|æ <äs¡U≤düTÔ<ës¡T\T düeT]Œ+∫q $es¡eTT\T dü]jÓÆTq$ nì <Ûä Mø£]+#·Tø=qï ‘·s¡Tyê‘· dü<äs¡T <äs¡U≤düTÔ\qT
Á>±MTD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ dü+_+~‘· eT+&É\ |ü]wü‘Y n_Ûe ~Δ n~Ûø±]>±]øÏ |ü≥ºD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ dü+ã+~Û‘· eTTìdæ|ü˝Ÿ
ø£MTwüqsY >±]øÏ ÄHé ˝…’Hé ˝À |ü+|ækÕÔs¡T. yês¡T dü<äs¡T <äs¡U≤düTÔ\qT |ü]o*+∫ ÄyÓ÷~kÕÔs¡T. Á|üãT‘·«eTT yês¡T
ø=‘·Ô ô|q¸q¢qT eT+ps¡T #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT ô|’$<äeTT>± nyÓ÷~+#·ã&çq <äs¡U≤düTÔ<ës¡T\≈£î Á>±MTD≤_Ûeè~Δ XÊK yês¡T
ô|q¸Hé qT yê] u≤´+≈£î U≤‘ê\≈£î »eT #˚kÕÔs¡T
#˚j·T÷‘·: (1) HÓ\≈£î s¡÷.3000/- \ #=|ü⁄Œq ô|q¸qT
(2) düTe÷s¡T s¡T.3500/- \ $\Te ø£*–q &É|ü⁄Œ, >∑»®\T, <äTdüTÔ\T.

kÕ+Á|ü<ëj·T #·s¡àø±s¡T\≈£î ô|q¸q¢ |ü<∏äø£+
\ø£å´+: ôw&É÷´˝Ÿ ≈£î\eTT\˝Àì kÕ+Á|ü<ëj·T #·s¡àø±s¡T\≈£î Ä]úø£ #˚j·T÷‘·
ns¡Ω‘·\T:
1) ≈£î\eTT: ôw&É÷´\T¶ ≈£î\eTT
2) e⁄‹Ô: kÕ+Á|ü<ëj·T #·s¡àø±s¡T\T
3) ej·TdüT‡: 40 dü+. ô|’ ã&ç ñ+&Ée˝…qT
4) Ä]Δø£ dæú‹: ‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ ø£*– ñ+&Ée˝…qT.
5) Ç‘·s¡eTT\T: @ Ç‘·s¡ ô|q¸qTqT ø£*– ñ+&Ésê<äT.
<äs¡U≤düTÔ #˚j·TT $<Ûëq+: MT ùdyê πø+Á<ä+˝À ÄHé ˝…’Hé b˛s¡º˝Ÿ <ë«sê <Ûäs¡U≤düTÔ #˚j·Te˝…qT.
»‘·|üs¡#·e\dæq |üÁ‘·eTT\T: 1) ≈£î\ <Ûä Mø£s¡D |üÁ‘·+ (MT ùde <ë«sê C≤Ø #˚j·Tã&çq Ç+{Ï Áπ>f…{Ÿ dü]º|òæπø{Ÿ) 2)
&É|ü⁄Œ ø£fi≤ø±s¡Tì>± dü«j·T+ <Ûä Mø£s¡D |üÁ‘·+. . 3) ej·TdüT‡ <Ûä Mø£s¡D ø=s¡≈£î %SSC% dü]º|òæπø{Ÿ ˝Ò<ë Ä<ÛësY
˝Àì ej·TdüT‡. 4) ‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ 5) Ä<ÛësY ø±s¡T¶
m+|æø£ : MT ùdyê πø+Á<ä+˝À ]õdüºs¡T ø±ã&çq <äs¡U≤düTÔ\qT Á>±MTD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ dü+_+~‘· Á>±eT |ü+#êsTTr
ø±s¡´<ä]Ù >±s¡T |ü≥ºD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ Ä ÁbÕ+‘· _˝Ÿ ø£˝…ø£ºs¡T >±s¡T dü<äs¡T <äs¡U≤düTÔ <ës¡T\T ìedædüTÔqï ÁbÕ+‘·eTT˝À
$#ês¡D »]|æ <äs¡U≤düTÔ<ës¡T\T düeT]Œ+∫q $es¡eTT\T dü]jÓÆTq$ nì <Ûä Mø£]+#·Tø=qï ‘·s¡Tyê‘· dü<äs¡T
<äs¡U≤düTÔ\qT Á>±MTD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ dü+_+~‘· eT+&É\ |ü]wü‘Y n_Ûe ~Δ n~Ûø±]>±]øÏ |ü≥ºD ÁbÕ+‘·yÓTÆ‘˚ dü+ã+~Û‘·
eTTìdæ|ü˝Ÿ ø£MTwüqsY >±]øÏ ÄHé ˝…’Hé ˝À |ü+|ækÕÔs¡T. yês¡T dü<äs¡T <äs¡U≤düTÔ\qT |ü]o*+∫ ÄyÓ÷~kÕÔs¡T. Á|üuÛÑT‘·«eTT
yês¡T ø=‘·Ô ô|q¸q¢qT eT+ps¡T #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT ô|’$<äeTT>± nyÓ÷~+#·ã&çq <ä<ä›s¡U≤düTÔ<ës¡T\≈£î Á>±MTD≤_eè~› XÊK
yês¡T ô|q¸Hé qT yê] u≤´+≈£î U≤‘ê\≈£î »eT #˚kÕÔs¡T
#˚j·T÷‘·: HÓ\≈£î s¡÷.2250/- \ #=|ü⁄Œq ô|q¸qT

yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT XÊK
yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT XÊK eTTK´ ñ<˚›X¯´+:
yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î #Ó+~q yê]ì $<ë´|üs¡+>±, kÕe÷õø£ |üs¡+>± düe÷»+˝Àì Ç‘·s¡ n_Ûe~Δ
#Ó+~q esêZ\≈£î düe÷q+>± n_Ûe~Δ #˚j·T&É+.
yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ »HêuÛ≤, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ C≤_‘ê, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ ø=s¡≈£î neT\T |üs¡#·ã&ÉT#·Tqï
]»πs«wüHé $es¡eTT\T:
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº »HêuÛ≤˝À yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ »HêuÛ≤ 49.55% >± ñqï~. dü+U≤´|üs¡+>±, M]
»HêuÛ≤ 2,14,97,359. á »HêuÛ≤ >∑D≤+ø±\T Ç{°e* ø±\+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ïºq Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs« (kÕàsYº
|ü˝Ÿ‡ düπs«) <ë«sê bı+<äã&çq$.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À yÓTT‘·Ô+ 139 ≈£î˝≤\T, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\>± >∑T]Ô+#·ã&ç, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\
C≤_‘ê˝À bı+<äT |üs¡#·ã&ç ñqï$. á 139 ≈£î˝≤\qT 5 Á>∑÷|ü⁄\T>± $uÛÑõ+#·&É+ »]–q~. Á>∑÷|ü⁄ yêØ>±
≈£î˝≤\T, yê{ÏøÏ πø{≤sTT+#·ã&çq ]»πs«wüHé XÊ‘·eTT\qT ÁøÏ+<ä ‘Ó*j·TCÒj·T&ÉyÓTÆq~.
yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ $<ë´_Ûe~Δ eT]j·TT kÕe÷õø±_Ûe~Δ ø=s¡≈£î Á|üuÛÑT‘·«eTT#˚ |ü\T |ü<∏äø£eTT\T
s¡÷|üø£\Œq #˚j·Tã&ç, neT\T |üs¡#·&É+ »s¡T>∑T#·Tqï~. @ e´øÏÔ nsTTHê, @ ≈£î\yÓTÆHê, @ düe÷»yÓTÆHê $<ä´˝Òì<˚
n_Ûe~Δ kÕ~Û+#·&É+ kÕ<Ûä´|ü&É<äT. ªª$<˚´μμ @ $<ÛäyÓTÆq n_Ûe~Δ¬ø’Hê eT÷\eTT. n+<äTø£H˚, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\
n_Ûe~ΔøÏ s¡÷|üø£\Œq #˚j·Tã&çq |ü<∏äø£eTT\˝À ô|≈£îÿ |ü<∏äø£eTT\T $<ë´_Ûe~ΔøÏ dü+ã+~Û+∫qy˚ ø±e&É+
>∑eTì+#·e\dæq n+X¯eTT. yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ n_Ûe~ΔøÏ dü+ã+~Û+∫, neT\T |üs¡#·ã&ÉT#·Tqï eTTKýÓTÆq
|ü<∏äø£eTT\qT ÁøÏ+<ä ‘Ó*j·TCÒj·T&ÉyÓTÆq~.
1) dü+πøåeT edü‹ >∑Vü‰\T (Á|”-yÓTÁ{Ïø˘ - bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\≈£î - 3 qT+&ç 10 e ‘·s¡>∑‹)
2) dü+πøåeT edü‹ >∑Vü‰\T (b˛dtº-yÓTÁ{Ïø˘ - ø£fi≤XÊ\ $<ë´s¡Tú\≈£î - Ç+≥sY qT+&ç |æ.õ. es¡≈£î)
3) ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ bÕsƒ¡XÊ\\T
4) kÕÿ\sYwæ|t\T

5) |ò”E ØsTT+ãsYyÓT+{Ÿ
6) $<˚o $<ä´
7) ñqï‘· $<ë´<äs¡D
8) düº&û dü]ÿfi¯ófl
9) ô|[fl ø±qTø£
10) _.dæ. n&É«πø≥¢≈£î dü_‡&û
ô|’q ù|s=ÿqã&çq |ü<∏äø£eTT\T yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT XÊK <ë«sê neT\T |üs¡#·ã&ÉT#·Tqï$. n$
nìïj·T÷, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î #Ó+~q yê] $<ë´_Ûe ~Δ eT]j·TT kÕe÷õø±_Ûe~Δ ø=s¡≈£î ñ<˚›•+#·ã&çq$.
ô|’ yê{ÏøÏ n<äqeTT>±, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î #Ó+~q yê] Ä]úø±_Ûe~Δ ø=s¡≈£î |ü\T ø±s=Œπswüq¢qT
Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »]–q~. yê{Ï <ë«sê Ä]úø±_Ûe~ΔøÏ dü+ã+~Û+∫q |ü<∏äø£eTT\T neT\T |üs¡#·&É+
»s¡T>∑T#·Tqï~.
yÓT<ä≥>± yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ C≤_‘ê˝Àì nìï ≈£î˝≤\ Ä]úø±_Ûe~Δ ø=s¡≈£î ˇπø ˇø£ ø±s=ŒπswüHé ñ+&˚~.
<ëìH˚ yê&ÉTø£˝À _.dæ. ø±s=ŒπswüHé nì |æ\e&É+ »]π>~. ø±˙, ø±\Áø£y˚TD≤ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\˝À e∫Ãq
#Ó’‘·Hê´ìï >∑T]Ô+∫, yê] qT+∫ e∫Ãq nuÛÑ´s¡úq\qT eTìï+∫ eT]j·TT ≈£î˝≤\˝À >∑\ Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T\qT <äwæº˝À
ñ+#·T≈£îì yê]øÏ ‘·>∑T $<Ûä+>± Ä]úø±_Ûe~Δ |ü<∏äø£eTT\ s¡÷|üø£\Œq eT]j·TT neT\T #˚j·TT ñ<˚›X¯éTT‘√ Áø=‘·Ô>±
|ü\T ≈£î\ Ä<Ûë]‘· ø±s=Œπswüq¢qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »]–q~. Á|üdüTÔ‘·+ yÓTT‘·Ô+ 26 ø±s=ŒπswüqT¢ @sêŒ≥T #˚j·Tã&ç
ñqï$.
1) m.|æ. yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
2) m.|æ. yêwüsYyÓTHé ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
3) m.|æ. HêsT÷ Áu≤Vü≤àD ô|ò’HêHé‡ ø√-Ä|üπs{Ïyé ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
4) XË{Ïº ã*» / >ö&É / á&ç>∑ / >ö&é / >±+&É¢ / lX¯j·Tq / ø£˝≤* / >ö+&É¢ / j·÷‘· ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé
*$Tf…&é
5) m.|æ. e&Ó¶s¡ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
6) m.|æ. dü>∑s¡ / ñ|üŒs¡ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
7) m.|æ. yê©àøÏ / uÀj·T ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
8) m.|æ. ø£ wüí ã*» / |üPdü\ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
9) m.|æ. uÛÑÁ{≤» ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
10) m.|æ. y˚T<äs¡ ô|ò’HêHé‡ ø√-Ä|üπs{Ïyé ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
11) m.|æ. $X¯« Áu≤Vü≤àD ø√-Ä|üπs{Ïyé ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
12) m.|æ. n‘·´+‘· yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yÓ˝ÒŒ¤sY &Óe\|tyÓT+{Ÿ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
13) m.|æ. ≈£îeTà] / XÊ*yêVü≤q ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
14) m.|æ. j·÷<äe ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
15) m.|æ. ‘·÷s¡TŒ ø±|ü⁄ / >±E\ ø±|ü⁄ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
16) m.|æ. ø=|ü⁄Œ\ yÓ\eT/ b˛*Hê{Ï yÓ\eT ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é

17) m.|æ. ≈£îs¡Tã / ≈£îs¡TeT ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
18) m.|æ. eq´≈£î\ ø£åÁ‹j·T / eHÓï¬s&ç¶ / eHÓï ø±|ü⁄ / |ü*¢ ø±|ü⁄ / |ü*¢ ¬s&ç¶ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
19) m.|æ. ø£[+>∑ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
20) m.|æ. >∑es¡ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
21) m.|æ. MesY‡ / |ü<äàXÊ* (XÊ* / XÊ*yêHé / |ü≥TºXÊ* / ùdHê|ü‘·T\ / ‘=>∑≥ XÊ* ) <˚yê+>∑ / ‘=>∑≥ (‘=>∑≥
| ‘=>∑{Ï/ Ms¡ ø£åÁ‹j·T) ø£]ø±\ uÛÑ≈£îÔ\T / ø£sTTø=˝≤Hé / ¬ø’ø±\ (ôdq>∑T+&ÉyéT nôd+>∑T+‘·sY), HÓdæ‡/ ≈£î]ï/ ø£s¡í uÛÑ≈£îÔ\T
/ s¡+>∑πsCŸ (uÛÑekÕs¡ ø£åÁ‹j·T) / dü«≈£î\ XÊ* / |ü≥ÿsY (UÒÁ{Ï) C≤+Á&É | ˙* | ˙\ø£+]ƒ / ø√dæº) ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡
ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
22) m.|æ. |òæwüsYyÓTHé (n–ï≈£î\ ø£åÁ‹j·T / |ü*¢ / yê&É ã*»/ u…düÔ / C≤\] / >∑+>∑esY / >∑+>∑|ü⁄Á‘· / >∑÷+&É¢/ HÓj·T´\
/ |ü≥º|ü⁄) ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
23) m.|æ. >±+&É¢ / ‘Ó*≈£î\ / <˚e ‘Ó*≈£î\ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
24) m.|æ. eTT~sêCŸ / eTTÁ‘êdæ / ‘ÓqT>√\T¢ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
25) m.|æ. q>∑sê\T / Hê>∑e+X¯ / Hê>∑e+X¯+ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
26) m.|æ. u≤&û ˙sê {≤|æ+>¥ ø√-Ä|üπs{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é
yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \≈£î #Ó+~q yê]πø>±ø£, nÁ>∑ esêZ\≈£î #Ó+~q ø=ìï ≈£î˝≤\≈£î ≈£L&Ü Á|ü‘´˚ ø£ ø±s=ŒπswüqT¢
@sêŒ≥T #˚j·Tã&ç, yê{Ïì ≈£L&Ü yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT XÊK Ä<ä«s¡´+˝À q&É|üã&ÉT#·Tqï$. n$ (1)
Ç._.dæ. ø±s=ŒπswüHé (2) ø±|ü⁄ ø±s=ŒπswüHé (3) Äs¡´ yÓ’X¯´ ø±s=ŒπswüHé. ¬syÓq÷´ XÊK |ü]~˝À Áu≤Vü≤àD ø±s=ŒπswüHéqT
@sêŒ≥T #˚dæ, ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT#·Tqï~. nÁ>∑ esêí\˝Àì Ç‘·s¡ ≈£î˝≤˝…’q ø£åÁ‹j·T, ¬s&ç¶ eT]j·TT ø£eTà ≈£î˝≤\≈£î ≈£L&Ü
ø±s=Œπswüq¢ @sêŒ≥T ~X¯>± #·s¡´\T rdüTø√ã&ÉT#·Tqï$.
á dü+<äs¡“¤eTT>± >∑T]Ô+#·Tø√e\dæq $wüj·Ty˚T$T≥+fÒ, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\˝Àì $$<Ûä Ç‘·s¡ ≈£î˝≤\
qT+&ç ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£ ø±s=ŒπswüqT¢ ø±e˝…qì edüTÔqï nuÛÑ´s¡úq\qT <äwæº˝À ñ+#·T≈£îì eT]j·TT Á|ü‹ ≈£î\+ jÓTTø£ÿ
n_Ûe~Δô|’ Á|ü‘˚´ø£ <äwæºì ô|{≤º\qï Á|üuÛÑT‘·« ñ<˚›X¯éTTqT neT\T |üs¡#·T ~X¯>±, eT]ø=ìï q÷‘·q ø±s=ŒπswüqT¢
@sêŒ≥T #˚j·TT≥≈£î düHêïVü‰\T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T#·Tqï~.
yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\˝À ø=ìï+{Ï »HêuÛ≤ yÓsTT´ ø£Hêï ‘·≈£îÿe>± ñqï~. eT] ø=ìï+{Ï »HêuÛ≤ 2 y˚\
ø£Hêï ‘·≈£îÿe>± ñqï~. n˝≤ n‹ ‘·≈£îÿe »HêuÛ≤ ñqï ≈£î˝≤\≈£î Á|ü‘˚´ø£ ø±s=ŒπswüHé @sêŒ≥T #˚j·T&É+ Ä]úø£+>±
kÕ<Ûä´+ ø±ø£b˛e#·TÃ. ø£qTø£, n‹ ‘·≈£îÿe »HêuÛ≤ ñqï ≈£î˝≤\qT ø=ìï+{Ïì yê{Ï e‹Ô kÕs¡÷|ü´‘· Ä<Ûës¡+>±
>∑T]Ô+∫, yê≥ìï+{Ïø° ø£*|æ ˇø£ ø±s=ŒπswüHé @sêŒ≥T #˚j·T&É+ ˝≤+{Ï Ä˝À#·q ≈£L&Ü #˚j·T&É+ »s¡>∑T#·Tqï~.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä, nìï ≈£î˝≤\ Ä]úø±_Ûe ~Δ ø=s¡≈£î Á|ü‘˚´ø£ ø±s=ŒπswüqT¢ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêqTHêïsTT.

$_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T, Væ≤ÁC≤\T eT]j·TT ejÓ÷e <äTΔ\ dü+πøåeT XÊK
$_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\≈£î dü+πøåeT |ü<∏äø±\T
m) ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT\T
H˚|ü<Ûä´+ : sêÁwüº+˝Àì 1e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç |æ.ôV≤#Y.&ç., Ä ô|’ ‘·s¡>∑‘·T\T es¡≈£î #·<äTe⁄‘·Tqï $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T,
Væ≤ÁC≤ $<ë´s¡T\ú +<ä]ø° yê] $<ë´ÁbÕe÷D≤\T, Jeq ÁbÕe÷D≤\T yÓTs¡T>∑T|üsT¡ #·T≥ ø=s¡≈î£ $$<Ûä <äX\¯ ˝À ñ
|üø±s¡y˚‘·qeTT\T n+~+#·T≥.
Á|üjÓ÷»q+ :
1. Á|” yÓTÁ{Ïø˘ ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT\T:-1e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·<äTe⁄ø=qT#·Tqï $_Ûqï
Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T, Væ≤ÁC≤ $<ë´s¡TΔ\≈£î dü+e‘·‡sêìøÏ á ñ|üø±s¡y˚‘·qeTT eT+ps¡T #˚j·Tã&ÉT#·Tqï~:
Áø£.dü+. ‘·s¡>∑‹ ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT
1 I to V 1000/`
2 VI to VIII 1500/`
3 IX & X 2250/`
ns¡Ω‘·\T : $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T, Væ≤ÁC≤\ ≈£î≥T+ã yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ s¡÷. 1,00\ ˝À|ü⁄ ñ+&Ü*
<äs¡U≤düTÔ $<Ûëq+: $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T, Væ≤ÁC≤\T eT]j·TT ejÓ÷e<äTΔ\ dü+πøåeT XÊK yê] OBMMS
ÄHé˝…’Hé Á|üÁøÏj·T <ë«sê
dæ) $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q $<ë´s¡TΔ\qT ÄÁX¯eT bÕsƒ¡XÊ\ eT]j·TT edü‹ >∑ Vü≤+˝À #˚s¡TÃ≥
H˚|ü<∏ä´+ : ù|<ä $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q $<ë´s¡Tú\ jÓTTø£ÿ Jeq Á|üe÷D≤\T eT]j·TT $<ä´ ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î
Á|üjÓ÷»q+ : yê]øÏ ìyêdü jÓ÷>∑éTsTTq |ü]dæú‘·T\T, uÛÀ»q dü<äTbÕj·÷\T eT]j·TT $<ä´ ø£*Œ+#·T≥
ns¡Ω‘·\T : yê] ≈£î≥T+ã yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ 1.00 \ø£å ˝À|ü⁄ ø£*– ñ+&Ü*
<äs¡ø±düTÔ $<Ûëq+ : dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢˝Àì düVü‰j·T dü+#ê\≈£î\ ø±sê´\j·TeTT q+<äT <äs¡ø±düTÔ #˚düTø√e˝…qT
&ç) Væ≤ÁC≤\ dü+πøåeT+ H˚|ü<Ûä´+ : sêÁwüº+˝À ìedædüTÔqï Væ≤ÁC≤\ ø=s¡≈£î ˇπøwüq˝Ÿ Áf…Æì+>¥ \T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉTqT
Á|üjÓ÷»q+ : ˇπøwüq˝Ÿ Áf…Æì+>¥ \ ì$T‘·ÔeTT ˇø=ÿø£ÿ]øÏ s¡÷.25,000/- eT+ps¡T #˚j·Tã&ÉTqT
ns¡Ω‘·\T : Væ≤ÁC≤ dü]º|òæπø{Ÿ eT]j·TT yê] yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ s¡÷. 1.00 \ø£å ˝À|ü⁄ ñ+&Ü*
<äs¡ø±düTÔ $<Ûëq+ : dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢˝Àì düVü‰j·T dü+#ê\≈£î\ ø±sê´\j·TeTT q+<äT <äs¡ø±düTÔ #˚düTø√e˝…qT

Ç) e <äTΔ\≈£î ÄÁX¯j·T+ ø£*Œ+#·T≥
H˚|ü<Ûä´+ : 60 dü+e‘·‡sê\T ej·TdüT‡ ô|’ã&çq e<äTΔ\≈£î ìyêdü+ ø£*Œ+#·T≥
Á|üjÓ÷»q+ : yê]øÏ ìyêdü jÓ÷>∑éTsTTq |ü]dæú‘·T\T, uÛÀ»q eT]j·TT yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·TeTT\T ø£*Œ+#·T≥
ns¡Ω‘·\T : 60 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ eT]j·TT yê] yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ 1.00 \ø£å ˝À|ü⁄ ñ+&Ü*
<äs¡ø±düTÔ $<Ûëq+ : dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢˝Àì düVü‰j·T dü+#ê\≈£î\ ø±sê´\j·TeTT q+<äT <äs¡KdüTÔ #˚düTø√e˝…qT
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· : dü«#·Ã+<ä dü+düú\≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Á>±+{Ÿ ÇHé msTT&é <ë«sê
m|ò)t e÷<äøÁ£ <äyê´\≈£î u≤ìdü\T>± e÷]q e´≈£î\Ô qT e´düq $eTTøÏÔ øπ +Á<ä+˝À (Drug de-addiction Center) #˚sT¡ Ã≥
H˚|ü<Ûä´+ : e÷<äø£Á<äyê´\≈£î, eT<ä´bÕHêìøÏ u≤ìdü\T>± e÷]q yê]ì eT∞fl eTeT÷\T e´≈£îÔ\T>± e÷s¡TÃ≥
Á|üjÓ÷»q+ : øöì‡*+>¥ eT]j·TT eT+<äT\T Çe«&É+ e\q yês¡T e÷<äø£Á<äyê´\qT $&ç∫ô|&É‘ês¡T
ns¡Ω‘·\T : e÷<äø£Á<äyê´\≈£î u≤ìdü\T nsTTqyês¡T n+<äs¡T ns¡TΩ\T
<äs¡U≤düTÔ $<Ûëq+ : dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢˝Àì düb˛sTT dü+#ê\≈£î\ ø±sê´\j·TeTTqT dü+Á|ü~+#·e˝…qT
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· : dü«#·Ã+<ä dü+düú\≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á>±+{Ÿ ÇHé msTT&é <ë«sê,
‘·*¢<ä+Á&ÉT\, ejÓ÷ e<äT›\ b˛wüD eT]j·TT dü+πøåeT #·≥º+, 2007 eT]j·TT Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ
‘·*¢<ä+Á&ÉT\, ejÓ÷ e<äTΔ\ b˛wüD eT]j·TT dü+πøåeT ìã+<Ûäq\T, 2011.
á #·≥ºeTT jÓTTø£ÿ ÄX¯j·÷\T
1. ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑T¬s’q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eT]j·TT e<äTΔ\≈£î b˛wüD ìe«≥+.
2. b˛wüD eT]j·TT n|”Œ\T Á{ÏãT´q˝Ÿ‡ @sêŒ≥T #˚j·TT≥.
3. e<ëΔÁX¯e÷\T @sêŒ≥T eT]j·TT ìj·T+Á‘·D.
4. ejÓ÷ e<äTΔ\øÏ yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·T+.
5. ejÓ÷ e<äTΔ\ ÄdüTÔ\T eT]j·TT ÁbÕD s¡ø£åD.
õ˝≤¢˝À b˛wüD eT]j·TT n|”Œ\T Á{ÏãT´q˝Ÿ‡ @sêŒ≥T #˚j·TT≥:
#ê|üºsY 2 (7) Á|üø±s¡+ Á|ü‹ ¬s$q÷´ &ç$»Hé q+<äT ¬s$q÷´ &ç$»q˝Ÿ n~Ûø±] / düuŸ ø£˝…ø£ºsY #Ó’s¡àHé>± b˛wüD
Á{ÏãT´q˝Ÿ‡ @sêŒ≥T #˚j·TT≥.
#ê|üºsY 2 (15) Á|üø±s¡+ b˛wüD Á{ÏãT´q˝Ÿ‡ rs¡TŒ\ô|’ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T e÷Á‘·y˚T n|”Œ\T #˚düT≈£îH˚+<äT≈£î
M\T>± n|æŒ˝Ò≥T Á{ÏãT´q˝Ÿ õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY #Ó’s¡àHé>± @sêŒ≥T #˚j·TT≥.
#ê|üºsY 2 (17) á #·≥ºeTT neT\T˝À |æsê´<äT <ës¡T ø±ì uÛ≤<äT´\T πødüT $wüj·TyÓTÆ Á{ÏãT´q˝Ÿ˝À ø±ì
n|æŒ˝Ò≥T Á{ÏãT´q˝Ÿ˝À >±˙ ˝≤j·Ts¡T¢qT ìj·T$T+#·sê<äT.
#ê|üºsY 2 (18) düVü‰j·T dü+#ê\≈£î\T, $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ eT]j·TT ejÓ÷ e<äTΔ\ dü+πøåeT XÊK yês¡T
b˛wüD eT]j·TT n|æŒ˝Ò≥T Á{ÏãT´q˝Ÿ q+<äT ø£˙«qsY >±qT eT]j·TT b˛wüD≤~ø±]>± eéVü≤]+#Ó<äs¡T.

b˛wüD Á{ÏãT´q˝Ÿ‡ jÓTTø£ÿ |üì $<Ûëq+ :
ìs¡ø¢ ±å ìøÏ >∑Ts¬ q’ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T eT]j·TT e<äT\Δ , yê]#˚ nBÛø]£ +∫q e´øÏÔ / dü+düú qT+&ç |æsê´<äT d”«ø£]+#·T≥.
düeTq«j·T n~Ûø±s¡T\ <ë«s¡ $#ês¡D #˚|ü≥º≥+.
#ê|üºsY 2 (9) (2) Á|üø±s¡+ s¡÷. 10000/- $T+#·≈£î+&Ü b˛wüD ñ‘·Ôs¡T«\qT Ç#·TÃ≥.
á jÓTTø£ÿ b˛wüD Á{ÏãT´q˝Ÿ‡ ñ‘·Ôs¡T«\ô|’ dü+‘·|æÔ #Ó+<äì ejÓ÷ e<äTΔ\T n|æŒ˝Ò≥T Á{ÏãT´q˝ŸøÏ n|”Œ\T
#˚düTø√e#·TÃ.
πødüT rÁe‘·qT ã{Ïº $#ês¡D |üP]Ô nj˚T´˝À|ü⁄ ‘ê‘êÿ*ø£ ã‹ì ìs¡ísTT+#·T n~Ûø±s¡eTT Á{ÏãT´q˝Ÿ≈£î
ø£\e⁄.
Á{ÏãT´q˝Ÿ ˝À qyÓ÷<äT nsTT H√{°düT C≤Ø#˚dæq 90 s√E\ ˝À|ü⁄ ñ‘·Ôs¡T«\T n+<äCÒj·÷*.
Á{ÏãT´q˝Ÿ ñ‘·Ôs¡T«\ô|’ düeT+»düyÓTÆq ø±s¡D+ ˝Ò≈£î+&Ü ìs¡¢ø£å´+ #˚dæq jÓT&É\ »]e÷Hê $~Ûdü÷Ô ˝Ò<ë
»]e÷Hê eT]j·TT ˇø£HÓ\ es¡≈£î C…’\T •ø£å $~Û+#·T≥≈£î yê¬s+{Ÿ C≤]#˚j·TT n~Ûø±s¡eTT Á{ÏãT´q˝Ÿ≈£î ø£\<äT.
e <ëΔÁX¯e÷\T @sêŒ≥T, ìs¡«Vü≤D eT]j·TT ìj·T+Á‘·D:
1. #ê|üºsY 3 (1) Á|üø±s¡+ Á|ü‹ õ˝≤¢˝ÀqT 150 eT+~øÏ ‘·≈£îÿe ø±≈£î+&Ü ejÓ÷ e<äTΔ\øÏ ÄÁX¯j·T+
ø£*Œdü÷Ô e<ëΔÁX¯e÷\T sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T #˚j·÷*.
2. Á|ü‹ õ˝≤¢˝Àì e<ëΔÁX¯e÷\T q&ÉT|ü⁄‘·Tqï dü+düú\T / e´≈£îÔ\T $~Û>± düVü‰j·T dü+#ê\≈£î\T $_Ûqï
Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ eT]j·TT ejÓ÷ e<äTΔ\ dü+πøåeT XÊK yê] ø±sê´\j·TeTT q+<äT qyÓ÷<äT #˚düT≈£îì ˝…’ôdqT‡
bı+<ë*.
3. n≥T¢ qyÓ÷<äT #˚j·Tì dü+düú\T / e´≈£îÔ\øÏ õ˝≤¢ ø£$T{° ÄyÓ÷<ä+‘√ 25000/- es¡≈£î »]e÷Hê
$~ÛkÕÔs¡T.
ejÓ÷ e <äTΔ\øÏ yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·T+:
1. #ê|üºsY 4 (1) Á|üø±s¡+ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹ Á|üuÛÑT‘·« ÄdüT|üÁ‹ q+<äT Á|ü‘˚´ø£ |ü&Éø£\T @sêŒ≥T #˚j·÷*.
2. #ê|üºsY 4 (2) Á|üø±s¡+ Á|ü‘˚´ø£ ≈£î´˝…’q¢qT Á|ü‹ ÄdüT|üÁ‹ q+<äT e<äTΔ\ ø=s¡≈£î @sêŒ≥T #˚j·÷*.
3. #ê|üsº Y 4 (3) Á|üø±s¡+ Bs¡øÈ ±*ø£ yê´<ÛTä \‘√ u≤<Û|ä &ü TÉ #·Tqï ejÓ÷ e<äT\Δ ≈£î Ä<ÛTä ìø£ yÓ<’ ´ä + n+<ä#j
˚ T· &É+.
4. #ê|üºsY 4 (4) Á|üø±s¡+ Á|ü‹ Á|üuÛÑT‘·« ÄdüT|üÁ‹ q+<äT e<äTΔ\T yÓ’<ä´+ (π>]j·÷Á{Ïø˘) #˚j·TT ì|ü⁄DT\qT
eT]j·TT yês¡T¶\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
ejÓ÷ e <äTΔ\ ÄdüTÔ\T eT]j·TT ÁbÕD s¡ø£åD:
õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY eT]j·TT y˚TõÁùdº{Ÿ #·≥ºeTT˝Àì nìï n+XÊ\qT dü]>± neT\T #˚j·TT≥≈£î eT]j·TT ejÓ÷
e<äT\Δ Ädæú eT]j·TT ÁbÕD s¡øDå£ ≈£î ø±e\dæq #·s´¡ \T #˚|&ü TÉ ‘·÷ ejÓ÷ e<äT\Δ T >ös¡e+>± düTs¡ø‘åÏ +· >± J$+#·{≤ìøÏ
<√Vü≤<ä+ ø£*ŒkÕÔs¡T.
Á|üe÷<ë\T eT]j·TT $|ü‘·TÔ\T dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄<äT yê]øÏ dü¬s’q düeTj·T+˝À düVü‰j·TeTT eT]j·TT düVü≤ø±s¡+
n+~+#·T≥.
#ê|üºsY 4 (3) Á|üø±s¡+ $$<Ûä &çbÕs¡TºyÓT+≥T n~Ûø±s¡T\≈£î ejÓ÷ e<äTΔ\ nedüsê\T eT]j·TT #·≥º+˝Àì
n+XÊ\ô|’ ne>±Vü≤Hê ø£*Œ+#·T≥.
#ê|üºsY 4 (2) Á|üø±s¡+ $#ês¡D ˝À ñqï πødüT\ Á|ü>∑‹ ô|’ düMTø£å #˚j·TT≥.
kÕúìø£ dü+düú\T / $<ä´ dü+düú\T ì|ü⁄DT\T, dü«#·Ã¤+<ä ùde dü+düú\T, e<äTΔ\ dü+πøåeTeTT ¬ø’ |üì#˚j·TT≥≈£î>±qT
Áb˛‘ê‡Væ≤+#·T≥.
ôV≤˝ŸŒ ˝…’Hé @sêŒ≥T #˚j·TT≥.
#ê|üºsY 5 (1) Á|üø±s¡+ e<äTΔ\ dü+πøåeT ø±s¡´Áø£e÷\ô|’q #·≥º+˝Àì n+XÊ\ô|’q Á|ü#ês¡ ø±s¡´Áø£e÷\T
ìs¡«Væ≤+#·T≥.
õ˝≤¢ b˛©dt XÊK ìs¡«Væ≤+#ê*‡q n+XÊ\T:

Á|ü‹ b˛©dt ùdºwüHé |ü]~Û˝À ìedædüTÔqï ˇ+≥] ejÓ÷ e<äTΔ\ ø=s¡≈£î $~Û>± ˇø£ ]õdüºsY @sêŒ≥T#˚dæ yê]ì
yê\+≥Ø ø£$T{° düVü‰j·T+‘√ |üs¡ý˚øÏådüTÔ ñ+&Ü*.
ø£eT÷´ì{° b˛©dæ+>¥ eédüúì @sêŒ≥T #˚j·TT≥.
ejÓ÷ e<äTΔ\ |æsê´<äT\qT / düeTdü´\ô|’ yÓ+≥H˚ düŒ+~+#·T≥.
ˇ+≥] ejÓ÷ e<äTΔ\ Ç+&É¢˝À |üì#˚j·TT |üìyê+&É¢ $esê\qT $#ê]+#·T≥.
Á|ü‹ b˛©dt ùdºwüHé |ü]~Û˝Àì, e<äTΔ\ ô|’ >∑‘·eTT˝À »]–q <ë&ÉT\T / H˚sê\T / Væ≤+düøÏ bÕ\Œ&çq H˚s¡düTÔ\T
$esê\T qyÓ÷<äT #˚dü÷Ô ]õdüºsY @sêŒ≥T #˚j·÷*.

~yê´+>∑T\ Vü≤≈£îÿ\ #·≥º+ - 2016 eTTU≤´+XÊ\T
~yê´+>∑T\T - yÓ’ø£˝≤´\ yêØ>±
1. n+<Ûä‘·«+
2. bÕøÏåø£ n+<Ûä‘·«+
3. qj·TeTsTTq ≈£îwüßºyê´~Û
4. ã~Ûs¡‘·«+
5. ø£<ä*ø£ yÓ’ø£\´+
6. ãT~Δ e÷+<ä´‘· / eT+<ä ãT~Δ.
7. e÷qdæø£ s¡T>∑à‘·\T
8. yÓT<ä&ÉTøÏ |üø£åyê‘·+
9. Ä{Ï»+
10. ø£+&Ésê\ yê´~Û
11. ã~Ûs¡‘·«+ eT]j·TT n+<Ûä‘·«+
12. H˚s¡«≥+˝À yÓ’ø£\´+
13. V”≤yÓ÷|ò”*j·÷ (s¡ø£Ô+ nedüsêìøÏ y˚Ts¡ >∑&É¶ ø£≥º>∑\ kÕeTs¡Δ´+ ˝À|æ+#·T≥) - ‘·*¢ qT+∫ eT>∑
dü+‘êHêìøÏ e÷Á‘·y˚T e#·TÃ nqTe+•ø£ yê´~Û.
14. ‘·\ôd‡$Tj·÷ (nqTe+•ø£ yê´~Û)
15. dæøÏ˝Ÿ ôd˝Ÿ yê´~Û (Bs¡Èø±*ø£ s¡ø£Ô V”≤q‘· yê´~Û)
16. eTs¡T>∑TE®\T
17. j·÷dæ&é <ë&ç
18. ãVüQfi¯ yÓ’ø£\´+
19. bÕ]ÿHédüHé yê´~Û
20. eT*º|ü⁄˝Ÿ ùdÿπsdædt (yÓT<ä&ÉT eT]j·TT Hê&çeT+&É\ yê|ü⁄ yê´~Û)
21. e÷≥ eT]j·TT uÛ≤wü yÓ’ø£\´+
$<ë´|üs¡yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T:
Á|üuÛÑT‘·«eTT ˝Ò<ë kÕúìø£ dü+düú\T qT+&ç ì<ÛäT\T eT]j·TT nqTeT‹ bı+~q nìï $<ë´ dü+düú\˝À yÓ’ø£\´+
ø£\ |æ\¢\≈£î $T[‘· $<ä´ $eø£å‘· ˝Ò≈£î+&Ü n+~+#ê*.
Ä≥\T eT]j·TT $H√<ä eT]j·TT dü+düÿ ‹ø£ b˛{°\˝À düe÷q neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê*.
Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD bı+~q ñbÕ<Ûë´j·TT\#˚ uÛÀ<äq #˚j·÷*.
$<ä´ ñ|üø£s¡D≤\T, Áu…sTT©, ôd’>∑\ u≤wü, ˝ÒK≈£î&ÉT düVü‰j·T+ nedüsêìøÏ ‘·>∑Z≥T>± n+~+#ê*.
Á|ü‹ $<ë´ dü+düú˝Àq÷ 5% d”≥¢qT πø{≤sTT+#ê*.

HÓ’|ü⁄D´+ n_Ûe ~Δ eT]j·T ñbÕ~Û :
@ s¡ø£yÓTÆq≥Te+{Ï $eø£å‘· ˝Ò≈£î+&Ü nìï •ø£åD dü+düú\˝ÀqT ì]›wüº •ø£åDqT n+~+#ê*.
ãTTD dü<äTbÕj·÷\T, e&û¶ sêsTTr\T ø£*Œ+#ê*.
‘·j·÷s¡T #˚dæq ñ‘·Œ‘·TÔ\øÏ e÷¬sÿ{Ï+>¥ dü<äTbÕj·T+ ø£*Œ+#ê*.
yÓ’ø£\´+ ø±s¡D+>± yê]øÏ sêe\dæq m{Ïº |ü<√qï‹ì ≈£L&Ü ‹s¡düÿ]+#·sê<äT.
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\˝À 4% Á|ü‹ πø&ÉsY˝ÀqT πø{≤sTT+#ê*.
Áô|’y˚≥T dü+düú\˝À 5% ñ<√´>±\T Ç∫Ã Áb˛‘·‡Væ≤+∫q dü+düú\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T ø£*Œ+#ê*.
ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q |ü<∏äø±\T, uÛÑ÷ |ü+|æDÏ, Ç+{Ï düú\+, >∑Vü≤ìsêàD+ ˝À 5% ]»πs«wüHé ø£*Œ+#ê*.
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·, Äs√>∑´+, |ü⁄qsêyêdü+, $H√<ä+ :
kÕ<Ûës¡D e´≈£îÔ\øÏ n+~+#˚ |ü<Ûäø±\˝À Ç#˚Ã düVü‰j·T+˝À 25% n<äq+>± M]øÏ n+<äCÒj·÷*.
Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ~Û ø±sê´\j·T+ @sêŒ≥T #˚dæ qyÓ÷<äT #˚düTø=ì 2 dü+. $T+∫q ñ<√´>∑eTT sêì e´≈£îÔ\≈£î ìs¡T<√´>∑
uÛÑ‹.
rÁe yÓ’ø£\´+ ø£\ yê]øÏ Á|ü‘˚´ø£ n\yÓqT‡ Çyê«*.
Á|üuÛÑT‘·« Áô|’y˚≥T ÄdüT|üÁ‘·T\T eT]j·TT Ç‘·s¡ Äs√>∑´ dü+düú\T ø£≥º&É nes√<Ûä s¡Væ≤‘·eTT>± ñ+&Ü*.
yÓ’ø£\´+ ø£\ eTVæ≤fi¯\≈£î ˝…’+–ø£ |üs¡yÓTÆq, |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô|üs¡yÓTÆq Äs√>∑´ ùde\T Á|ü‘˚´ø£+>± n+~+#ê*.
yÓ’ø£\´+ ø£*–q s¡#·sTT‘·\T, q‘·´+, kÕVü≤dü ø£‘ê´\T, Áø°&É\T ø£\yê]øÏ Á|ü‘˚´ø£ Áb˛‘ê‡Vü≤+.
ø£˙dü+ @&Ü~øÏ ˇø£kÕ] |æ\¢\T n+<ä]ì yÓ’<ä´|üs¡+>± |ü]o*+∫ yÓ’ø£\´+ bı+<˚ yê]ì >∑T]Ô+#ê*.
s¡yêD≤:
ãdt kÕº|ü⁄\T, ¬s’˝Ò« ùdºwüHé, $e÷HêÁX¯j·÷\˝À Á|ü‘˚´ø£ bÕ]ÿ+>¥, {≤sTT˝…{Ÿ‡, {Ï¬ø{Ÿ øö+≥s¡T¢, {Ï¬øÿ{Ï+>¥
$TwüHé j·÷Á‘ê\T n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ü*.
sêsTTr\T, Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T
yêVü≤q ìsêàD+˝À e÷s¡TŒ\T.
ø√s¡Tº\T / »]e÷Hê\T / •ø£å\T :
ôdø£åHé 84 Á|üø±s¡+ Á|ü‹ õ˝≤¢ ˝ÀqT á #·≥º+ ÁøÏ+<ä e#˚Ã H˚sê\ dü‘·«s¡ $#ês¡D ø=s¡≈£î ˇø£ ôdwüHé ø√sYºqT
Á|ü‘˚´ø£+>± @sêŒ≥T.
ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ |ü_¢ø˘ ÁbÕdæ≈£L´≥sY ˝Ò<ë @&ÉT dü+. Hê´j·T e‹Ô˝À ø=qkÕ–q ˇø£ Hê´j·Tyê~ì ø±˙
ìj·T$T+#·T≥.
ôdø£åHé 89 á #·≥º+ ìπs›•+∫q Ä<˚XÊ\qT Ä #·≥º+ ÁøÏ+<ä s¡÷bı+~+#·ã&çq ìã+<Ûäq\ @ e´øÏÔ nsTTq
ñ\¢|òæT+∫q |üø£å+˝À yÓTT<ä{Ï kÕ]>± s¡÷. 10000/- eTs¡\ ñ\¢|òæT+∫q |üø£å+˝À ø£˙dü+ s¡÷.50000/- >∑]wüº+ s¡÷.
500000/- »]e÷Hê.
ôdø£åHé 91 Á|üø±s¡+ yÓ’ø£\´+ >∑\ e´≈£îÔ\≈£î #Ó+<äe\dæq / sêe\dæq @ \_›HÓ’q yÓ÷dü|üP]‘·+>± bı+<ä≥eTT
˝Ò<ë bı+<ä{≤ìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚ùdÔ ¬s+&ÉT dü+. C…’\T •ø£å ˝Ò<ë s¡÷.100000/- »]e÷Hê ˝Ò<ë ¬s+&ÉT $~Û+#·
e#·TÃqT.
ôdø£åHé 92 Á|üø±s¡+ yÓ’ø£\´+ >∑\ @ e´øÏÔHÓ’q n>ös¡e |ü]#˚ ñ<˚›X¯´+‘√ <ë&ç ˝Ò<ë ã\ Á|üjÓ÷>∑+ ˝Ò<ë
yÓ’ø£\´+ >∑\ eTVæ≤fi¯ e÷q eTsê´<ä\qT uÛÑ+>∑ |üs¡∫q, ˝…’+–ø£ <ë&ç #˚dæq, >∑s¡“¤+ ‘=\–+#˚ yÓ’<ä´ ø±s¡´Áø£e÷\T
#˚dæq, #˚j·TeTì n&ç–q yê]øÏ ø£˙dü+ 6 HÓ\\ qT+∫ 5 dü+. es¡≈£î C…’\T •ø£å $~Û+#·ã&ÉTqT.
C≤rj·T Á≥dtº j·÷ø˘º - 1999 (Ä{Ï»+, ôd]Áã˝ŸbÕ*‡, ãT~Δ e÷+<ä´+
eT]j·TT ãVüQfi¯ yÓ’ø£\´+)
á #·≥º+ <ë«s¡ Ä{Ï»+, ôd]Áã˝Ÿ bÕ*‡ uÛÑT~Δe÷+<ä´+ eT]j·TT ãVüQfi¯ yÓ’ø£\´+ ø£\ yês¡T dü«‘·+Á‘·eTT>±
J$+#·T≥≈£î.
M]øÏ Á|ü‘˚´ø£ düVü‰j·TeTT eT]j·TT kÂø£s¡éTT\T yÓTs¡T>∑T|üs¡∫ ≈£î≥T+ãeTT‘√ ø£*dæ J$+#·T≥≈£î.
M] (ô|’ yÓ’ø£\´+ >∑\ yês¡T) ≈£î≥T+ãeTT ø£wüº düeTj·TeTT˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT M]øÏ n+&É>± á #·≥º+ ÁøÏ+<ä
qyÓ÷<äT #˚düT≈£îqï dü+düú\ <ë«s¡ düVü‰j·T+.
≈£î≥T+ãeTT jÓTTø£ÿ düVü‰j·TeTT ˝Òì yê]øÏ Á|ü‘˚´ø£ @sêŒ≥T.
M] (ô|’ yÓ’ø£\´+ >∑\ yês¡T) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ˝Ò<ë dü+s¡ø£å≈£î\T eTs¡DÏ+∫q düeTj·TeTT˝À yê]øÏ s¡ø£åD
@sêŒ≥T.
kÕúìø£ õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY n<Ûä´ø£å‘·q qyÓ÷<äT #˚düT≈£îqï ˇø£ dü«#·Ã¤+<ä dü+düú eT]j·TT ˇø£ yÓ’ø£\´+ >∑\ kÕe÷õø£
düŒ Vü≤ / ùde‘·‘·«+ ø£*–q e´øÏÔ eT]j·TT nedüs¡+ y˚Ts¡≈£î Hê´j·Tyê~, &Üø£ºsY düuÛÑT´\T>± ñ+{≤s¡T.
á ø£$T{° <ë«s¡ ns¡TΩ˝…’q ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\qT ø±˙, ã+<äTe⁄\T ø±˙ (˝Ò<ë) yês¡T ø√]q e´øÏÔì ø±˙
dü+s¡ø£å≈£î\T>∑ ìj·T$T+#·ã&ÉTqT.M] (ô|’ yÓ’ø£\´+ >∑\ yês¡T) s¡ø£åD eT]j·TT ÄdüTÔ\ s¡ø£åD ìj·T$T+∫q >±]¶j·THé
<ë«s¡ »s¡T>∑TqT.
á >±]¶j·THéøÏ ‘·q ù|s¡TMT<ä >±ì, ‘·q≈£î q∫Ãq yê] ù|s¡Tq >±ì M] (ô|’ yÓ’ø£\´+ >∑\ yês¡T) Ädæú
ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ »s¡T>∑T≥≈£î M\T ø±<äT.
Ä+.Á|ü $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ eT]j·TT ejÓ÷ e<äTΔ\ düVü≤ø±s¡ dü+düú

$_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\≈£î eT]j·TT ejÓ÷e<äTΔ\≈£î ñ|üø£s¡DeTT\ ñ∫‘· |ü+|æDÏ
1) XÊØs¡ø£ $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\≈£î: eT÷&ÉT #·Áø£eTT\ ôd’øÏfi¯ófl, M˝Ÿ #Ó’sY‡, ø±*|üsY‡, #·+ø£ ø£Ás¡\T, ø£‹eT
nej·TeeTT\T, ˝≤|t {≤|t.
2) n+<ÛäT\T : n+<ÛäT\ }‘·ø£Ás¡\T, &Ó’õù|¢j·TsY, ˝≤|t {≤|t
3) ã~Ûs¡T\T : ÁX¯eD j·T+Á‘·eTT\T, kÕàsYº bò˛Hé.
4, ãT~Δe÷+<ÛäT´\T : M˝Ÿ #Ó’sY‡ eT]j·TT $C≤„q dü+ã+~Û‘· |ü]ø£s¡eTT\T
5) ejÓ÷e<äTΔ\T : e<äTΔ\ #˚‹ø£Ás¡, j·T+.dæ.ÄsY #Ó|ü⁄Œ\T, ÁX¯eD j·T+Á‘·eTT\T. M˝Ÿ #Ó’sY‡
nqTã+<Ûä ñ|ü Á|üÁøÏj·T (Äk˛dæj˚T≥&é düuŸ Áb˛ôddt)
eT+ps¡T n~Ûø±] ` õ˝≤¢ kÕúsTT˝À : düVü‰j·T dü+#ê\≈£î\T/ õ˝≤¢ y˚TH˚»s¡T,
sêÁwüº kÕúsTT˝À : y˚TH˚õ+>¥ &Ó’s¡ø£ºsY
n|æŒ˝Ò{Ÿ n~Ûø±] õ˝≤¢ kÕúsTT˝À : C≤sTT+{Ÿ ø£\ø£ºsY / m–®≈£L´{Ïyé &Ó’s¡ø£ºsY (|ü⁄q' $#ês¡D≤~Ûø±])

ns¡Ω‘·\T`$$<Ûä ñ|üø£s¡DeTT\ ø=s¡≈£î : eT÷&ÉT#·Áø£eTT\ ôd’øÏfi¯ófl, M˝Ÿ #Ó’sY‡, ø±*|üsY‡, #·+ø£ ø£Ás¡\T,
ø£‹eT nej·TeeTT\T, n+<ÛäT\ }‘·ø£Ás¡\T, &Ó’õù|¢j·TsY, ÁX¯eD j·T+Á‘·eTT\T, kÕàsYº bò˛Hé, e<äTΔ\ #˚‹ø£Ás¡,
j·T+.dæ.ÄsY #Ó|ü⁄Œ\T
ø±e\dæq ns¡Ω‘·\T : dü<äs¡+ yÓT&çø£˝Ÿ <ÛäMø£s¡D |üÁ‘·eTT— Ä<ëj·T <ÛäMø£s¡D |üÁ‘·eTT (˝Ò<ë) ‘Ó\T|ü⁄ πswüHé ø±sY¶,
Ä<ÛësY ø±sY¶ eT]j·TT $<ë´dü+ã+~Û‘· ñ|üø£s¡DeTT\≈£î dü+ã+~Û‘· $<ë´dü+düú\ qT+&ç uÀHêô|ò’&é dü]º|òæπø{Ÿ.
˝≤|t {≤|t eT+ps¡T≈£î ns¡Ω‘·\T :
|æ.õ/ Ábıô|òwüq˝Ÿ ø√sY‡/ &çÁ^/ ◊.{Ï.◊ / bÕ*f…øÏïø˘ eT]j·TT ñqï‘·$<ä´qT nuÛÑ´dæ+#·T#·Tqï $<ë´s¡TΔ\T.
»‘·|üs¡#·e\dæq$:
1) dü<äs¡+ yÓT&çø£˝Ÿ <ÛäMø£s¡D |üÁ‘·eTT
2) Ä<ÛësY ø±sY¶
3) ìyêdü <ÛäMø£s¡D |üÁ‘·eTT
4) Ä<ëj·T <ÛäMø£s¡D |üÁ‘·eTT (˝Ò<ë) ‘Ó\T|ü⁄ πswüHé ø±sY¶
5) bÕdt b˛sYº ôd’CŸ bò˛{À\T -3
6) uÀHê ô|’&é dü]º|òæπø{Ÿ ($<ë´dü+ã+~Û‘· ñ|üø£s¡DeTT\ ø=s¡≈£î)
7) ìπs›•‘· <äs¡U≤düTÔ
<äs¡U≤düTÔ : ÄHé ˝…’Hé <äs¡U≤düTÔ yÓuŸ ôd’{Ÿ (www.apdascac.ap.gov.in) / Ä|òt ˝…’Hé
ìπs›•‘· eT÷\éTT :ñ∫‘·eTT
<äs¡U≤düTÔ eT+pØ $<ÛëqeTT
1) õ˝≤¢ kÕúsTT˝À düVü‰j·T dü+#ê\≈£î\T/ õ˝≤¢ y˚TH˚»s¡T yê]#˚ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT ãVüQfi¯ Á|üjÓ÷»q
•_s¡eTT\≈£î Vü‰»¬s’ <äs¡U≤düTÔ#˚düTø=qe˝…qT
2) düV‰ü j·T dü+#ê\≈£î\T, õ˝≤¢ y˚TH˚»s¡T yês¡T <äsU¡ ≤düTqÔ T |ü]o*+∫ ns¡Ω‘\· y˚Ts¡≈î£ eT+ps¡T #˚jT· T<äTs¡T.
y˚T»sY Áb˛ôddt (uÛÑ$wü´‘Y ˝À)
1) Á>±eT/ yês¡T¶ yê\+{ÏsY ~yê´+>∑T\ qT+&ç <äs¡U≤düTÔ\T ùdø£]+∫ Á>±eT/ yês¡T¶ dü∫yê\j·TeTT˝À
n+<äCÒj·TT<äTs¡T.
2) dü+πøåeT düVü‰j·T≈£î&ÉT <äs¡U≤düTÔqT eT]j·TT dü+ã+~‘· <ÛäMø£s¡DeTT\qT |ü]o*+∫, eT+ps¡T#˚j·TT
n~Ûø±] ø±sê´\j·TeTTq≈£î ‘·<äT|ü] |ü]o\q ì$T‘·ÔeTT |ü+ô|<äs¡T.
3) <äs¡U≤düTÔqT |ü]o*+∫ ñ|üø£s¡DeTT\qT dü+ã+~Û‘· n~Ûø±] eT+ps¡T#˚j·TT<äTs¡T.
n) Á>±eT dü∫yê\j·T dæã“+~ dü+ã+~Û‘· ø±sê´\j·TeTT qT+&ç eT+E¬s’q ñ|üø£s¡DeTTqT rdüT≈£îì yÓ[fl
Á>±eT/ yês¡T¶ yê*+{ÏsY <ë«sê \_›<ës¡T\≈£î Ç+{Ïe<ä›H˚ n+<äCÒj·TT<äTs¡T.
4) Á>±eT/ yês¡T¶ yê*+{ÏsY yês¡T Á>±eT dü∫yê\j·T dæã“+~ qT+&ç eT+E¬s’q ñ|üø£s¡DeTTqT rdüT≈£îì
yÓ[fl \_›<ës¡T\≈£î Ç+{Ïe<ä›H˚ n+<äCÒj·TT<äTs¡T.

$$<Ûä dü+πøåeT Ä]úø£ dü+düú\ <ë«sê ã\V”≤qesêZ\ Ä]úø£ n_Ûeè~Δ |ü<∏äø±\T
yÓ’mdtÄsY #˚j·T÷‘·
45 dü+e‘·‡sê\T ì+&çq Á|ü‹ ù|<ä _.dæ, md”‡, md”º, yÓTÆHê]{° eTVæ≤fi¯≈£î á |ü<∏äø£+ <ë«sê 2020
` 21 qT+&ç Hê\Tπ>fi¯fl˝À s¡÷. 75000/` <äX¯\ yê]>± Äj·÷ ø±s√ŒπswüHé\ <ë«sê ñ∫‘·+>± Ä]úø£
düVü‰j·T+ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ <ë«sê H˚s¡T>± eTVæ≤fi¯ u≤´+ø˘ U≤‘ê≈£î n+<ä#˚j·Tã&ÉT‘·T+~. Bìô|’ ‘·«s¡˝ÀH˚
Ä<˚X¯eTT\T, e÷s¡Z<äs¡Ùø±\T C≤Ø ø±qTHêïsTT.
s¡»≈£î\≈£î, HêsT÷Áu≤Vü≤àDT\T, f…Æ\s¡¢≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+
\ø£å´+:
ù|<ä s¡»≈£î\≈£î, HêsT÷Áu≤Vü≤àDT\T eT]j·TT f…Æ\s¡T¢ (≈£î\eTT‘√ ì$T‘·ÔeTT ˝Ò≈£î+&Ü) me¬s’‘˚ yê]
eè‹Ô MT<ä JeH√bÕ~Û ø=qkÕ–düTÔHêïs√, yê] Ä]úø£ n_Ûeè~Δ¬ø’ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT dü+e‘·‡sêìøÏ |ü~
y˚\ s¡÷bÕj·T\T Ä]úø£ düVü‰j·T+ #˚düTÔ+~. nsTT‘˚, Ä eè‹Ô #˚j·TTyês¡T cÕ|ü⁄ ø£*– ñ+&Ü*. Bì
ø=s¡≈£î yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ XÊK õ.z.myéT.mdt.HÓ+.59, ‘˚~: 25`07`2019 q $&ÉT<ä\ #˚dæ+~.
ns¡Ω‘·\T:
m) ej·TdüT‡ 21 dü+e‘·‡s¡eTT\ qT+&ç 60 dü+e‘·‡s¡eTT\ eT<Ûä´ ej·TdüT‡ ø£\yê¬s’ ñ+&Ée˝…qT.
_) ≈£î≥T+ã Ä<ëj·TeTT HÓ\≈£î Á>±MTD ÁbÕ+‘êeTT\yê¬s’‘˚ s¡÷. 10,000/` \≈£î ˝Àã&ç eT]j·TT
|ü≥ºD ÁbÕ+‘·eTT\yê¬s’‘˚ s¡÷. 12,000/` \≈£î ˝Àã&ç ñ+&Ée˝…qT.
dæ) Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\T, Á|üuÛÑT‘·«eTT qT+&ç ô|q¸Hé bı+<äTyês¡T eT]j·TT Ä<ëj·T|ü⁄ |üqTï
#Ó*¢+#·Tyês¡T nqs¡TΩ\T.
&ç) eè‹Ô #˚j·TT yês¡T cÕ|ü⁄ >∑\ yê¬s’ ñ+&Ée˝…qT.
Ç) Ä ≈£î≥T+ãeTT˝Àì yê]¬øe]¬ø’Hê eékÕj·T uÛÑ÷$T ñ+fÒ n$ e÷>±DÏ uÛÑ÷$T nsTT‘˚ 3
mø£s¡eTT\ ˝À|ü⁄ ˝Ò<ë yÓT≥º uÛÑ÷$T nsTT‘˚ 9 mø£s¡eTT\ ˝À|ü⁄ ˝Ò<ë e÷>±DÏ eT]j·TT yÓT≥º
uÛÑ÷$T yÓTT‘·Ô+ ø£*|æ 9 mø£s¡eTT\ ˝À|ü⁄ ñqï yês¡T e÷Á‘·y˚T ns¡TΩ\T.
m|òt) Ä ≈£î≥T+ãeTTq≈£î ìyêdü |ü≥ºD ÁbÕ+‘êeTT˝À kı+‘· ìyêdü >∑èVü‰eTT 750 #·<äs¡|ü⁄ n&ÉT>∑T\≈£î
˝Àã&ç ñ+&Ée˝…qT.
õ) cÕ|ü⁄ ]õÁùdºwüHé dü]º|òæπø≥T ñ+&Ée˝…qT.
m#Y)f…Æ\]+>¥ eè‹Ô #˚j·TT#·Tqï nìï ≈£î\eTT\ yês¡T á |ü<∏äø£eTT ÁøÏ+<ä ns¡TΩ\T.
◊) ≈£î≥T+ãeTT˝À Hê\T>∑T #·Áø±\ yêVü≤q+ ø£*– ñ+&Ésê<äT.
({≤ø°‡, Ä{À, Á{≤ø£ºs¡T, $TqVü‰sTT+#·&ÉyÓTÆq~)

yÓ’.mdt.ÄsY. ø±|ü⁄ H˚düÔ+
\ø£å´+:
45 dü+e‘·‡s¡eTT\T ì+&ç 60 dü+e‘·‡s¡eTT\ ˝À|ü⁄ ej·TdüT‡ >∑\ ø±|ü⁄ eTVæ≤fi¯\ JeH√bÕ~Û eT]j·TT
Ä]úø£ kÕ«e\+ãq ø=s¡≈£î.
n+<˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+:
nsTT<äT dü+e‘·‡sê\ ø±\eTT˝À yÓTT‘·ÔeTT s¡÷. 75,000/` dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î s¡÷. 15,000/
#=|ü⁄Œq #Ó*¢+#·ã&ÉTqT. yÓTT<ä{Ï $&É‘· s¡÷. 15,000/` e÷]Ã 2020˝À|ü⁄ #Ó*¢+#·ã&ÉTqT.
$T–*q Hê\T>∑T $&É‘·\
Ä]úø£ düVü‰j·TeTT Á|üuÛÑT‘·« Ä<˚XÊ\ Á|üø±s¡+ #Ó*¢+#·ã&ÉTqT.
ns¡Ω‘·\T:
ø±|ü⁄ ≈£î\eTTq≈£î #Ó+~q yê¬s’ ñ+&Ü*.
ej·TdüT‡ 45 dü+e‘·‡sê\ qT+&ç 60 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄ ñ+&Ü*.
≈£î≥T+ã Ä<ëj·TeTT Á|ü‹ HÓ\≈£î s¡÷.10000/` s¡÷bÕj·T\T (Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\T) s¡÷.12000/
` (|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\T) ˝À|ü⁄ ñ+&Ü*.
>∑es¡ïyÓT+{Ÿ ñ<√´>∑T\T, >∑es¡ïyÓT+{Ÿ ô|q¸Hé bı+<äTyês¡T, Ä<ëj·T|üqTï #Ó*¢+#·Tyês¡T nqs¡TΩ\T.
dü+πøåeT düVü≤ø±s¡ dü+düú\≈£î dü+ã+~+∫ dü+πøåeT $<ë´ düVü‰j·T≈£î\ ñ<√´>∑ u≤<Ûä´‘·\T
♦ \_›<ës¡T\≈£î ªªÄHé ˝…’Héμμ ˝À <äs¡U≤düTÔ\ qyÓ÷<äT #˚düTø√e&É+ yÓTT<ä\T, |ü<Ûäø£eTT\T |üP]Ô>±
neT\T nj˚Tés¡≈£î #˚j·T÷‘·ìe«&É+.
♦ ø±s=ŒπswüHé\ <ë«sê eT]j·TT Ç‘·s¡ nqTã+<Ûä dü+düΔ\ <ë«sê neT\T ø±ã&ÉT‘·Tqï $$<Ûä |ü<Ûäø±\ô|’
ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+.
♦ ø±s=ŒπswüHé\ <ë«sê neT\T #˚düTÔqï nìï |ü<Ûäø£eTT\≈£î ns¡TΩ˝…’q \_›<ës¡T\qT >∑T]Ô+#·&É+.
♦ m+|æ¬ø’q \_›<ës¡T\ &Ü≈£îýÓT+≥T¢ |üP]Ô #˚j·TT≥˝À eT+&É\ n_Ûe~Δ n~Ûø±s¡T\≈£î düVü≤ø£]+#·&É+.
♦ u≤´+≈£î\≈£î, eT+&É\ n_Ûe~Δ n~Ûø±s¡T\≈£î eT]j·TT $$<Ûä ø±s=Œπswüq¢≈£î eT<Ûä´ nqTdü+<Ûëq+>±
ñ+&É≥+.
♦ u≤´+≈£î U≤‘ê\T ‘Ós¡e&É+˝À \_Δ<ës¡T\≈£î, u≤´+≈£î\‘√ düeTq«j·T+ #˚j·T&É+.
♦ $ìjÓ÷>∑ <Ûä e|üÁ‘·eTT\T eT]j·TT |ü<øäÛ e£ TT\ bò˛{À\qT OBMMS PORTAL (uploading) ˝À #˚sÃ¡ &É+.
♦ |ü<Ûäø£eTT\ neT\≈£î eTT+<äT W‘ê‡Væ≤ø£ bÕ]ÁXÊ$Tø£ y˚‘·Ô\ •ø£åD (EDP) Ç#·TÃ≥≈£î @sêŒ≥T¢ #˚j·T&É+,
neT\T nsTTq |ü<Ûäø£eTT\qT uÛÖ‹ø£ <ÛäMø£s¡D (Physical verification) #˚jT· &É+.

md”‡ ø±s=ŒπswüHé` |ü<∏äø±\ $esê\T
md”‡ ø±s=ŒπswüHé ‘·q Á|üD≤[ø£\qT ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T>± neT\T #˚j·TT#·Tqï~.
i. u≤´+≈£î\ ãTTD düVü≤ø±s¡eTT‘√
ii. u≤´+≈£î\ ãTTD düVü≤ø±s¡+ ˝Ò≈£î+&Ü
u≤´+≈£î\ ãTTD düVü≤ø±s¡eTT‘√ neT\T#˚j·TT |ü<Ûäø±\T
♦ á |ü<Ûäø£+ 60% dü_‡&û ‘√ (s¡÷. \ø£åøÏ $T+#·≈£î+&Ü) $T–*q$ u≤´+ø˘ ãTTDeTT <ë«sê
n+~+#·ã&ÉT‘·T+~. á ÁøÏ+<ä #·÷|üã&çq≥T¢ ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T>± $uÛÑõ+#·ã&ç+~.
♦ dü«j·T+ ñbÕ~Û |ü<Ûäø±\T: s¡÷. 1,00,000/- qT+&ç s¡÷. 10,00,000/- \ø£å\ es¡≈£î ∫qï, eT<ä´
‘·s¡Vü‰ eT]j·TT ô|<ä› |ü<Ûäø£eTT\≈£î neT\T #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
♦ bÕ&ç |ü]ÁX¯eT |ü<Ûäø±\T: 60% dü_‡&û‘√ (s¡÷. \ø£å≈£î $T+#·≈£î+&Ü) $T–*q~ u≤´+ø˘ ãTTD
düVü‰j·TeTT‘√ n+~+#·>∑\>∑T |ü<Ûäø£eTT\T.
2 bÕ&ç |üX¯óe⁄\T - dü+ø£s¡ C≤‹ Äe⁄\T - >=Á¬s\T (20G1) eT]j·TT $T˙ &Ó’Ø 5 bÕ&ç |üX¯óe⁄\‘√
neT\T #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
u≤´+ø˘ ãTTDeTT\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Òì |ü<Ûäø±\T
♦ Vulnerable groups
♦ ∫qï ˙{Ï bÕs¡T<ä\ |ü<Ûäø£eTT\T
♦ uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<Ûäø£eTT - uÛÑ÷$T n_Ûe~Δ
♦ NSFDC eT]j·TT NSKFDC Ä]Δø£ düVü‰j·T+ |ü<Ûäø±\T
♦ ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘·≈£î HÓ’|ü⁄D´_Ûe ~› ø±s¡´Áø£e÷\T
e\ïs¡T“˝Ÿ Á>∑÷|t‡
(Ç‘·s¡T\qT+&ç Vü‰ì bı+<˚ neø±X¯eTTqï yês¡T) nq>± CÀ–˙\T/yÓ{Ïº#êøÏ]/#·s¡àø±s¡e‹Ô˝À ñqïyês¡T/
bÕ]X¯ó<Ûä´ ø±]à≈£î\T yÓTT<ä\>∑Tyê]øÏ Ä]Δø£ düVü‰j·T+.
ãTTD $<Ûëq+: j·T÷ì{Ÿ $\TeR s¡÷. 1,00,000/-
dü_‡&û R 100%
∫qï˙{Ï bÕs¡T<ä\ |ü<Ûäø±\T
Á>±e÷\˝Àì düqï, ∫qïø±s¡T md”‡ ¬s’‘·T\, |ü{≤º uÛÑ÷eTT\˝À, nôd’Hé¶ uÛÑ÷eTT˝˝À, uÛÑ÷$T ø=qT>√\T
|ü<Ûäø£eTT øÏ+<ä eT+ps¡T #˚dæq uÛÑ÷eTT\≈£î uÀs¡T u≤e⁄\ <ë«sê, düuŸ yÓT]‡ãT˝Ÿ |ü+|ü⁄ôd{Ÿ <ë«sê 90%
dü_‡&û‘√ eT]j·TT 10% \_Δ<ës¡Tì yê{≤‘√ ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£s¡´+ ø£*–+∫ >∑D˙j·TyÓTÆq |ü+≥ ~>∑Tã&ç
bı+<˚≥≥T¢ #˚j·T&É+ á |ü<Ûäø£+ eTTK´ ñ<˚›X¯+.
uÀs¡Tu≤$ eT]j·TT düuŸ yÓT]‡ãT˝Ÿ |ü+|ü⁄ôd{Ÿ
j·T÷ì{Ÿ $\TeR s¡÷. 1.20 \ø£å
dü_‡&û R 90%
\_›<ës¡Tì yê{≤ R 10%
düuŸ yÓT]‡ãT˝Ÿ ôd{Ÿ R (5 H.P.)
j·T÷ì{Ÿ $\TeR s¡÷. 75,000/-
dü_‡&û R 90%
\_Δ<ës¡Tì yê{≤ R 10%
düuŸ yÓT]‡ãT˝Ÿ |ü+|t ôd{Ÿ (8.5 H.P.)
j·T÷ì{Ÿ $\TeR s¡÷ 83000/-
dü_‡&û R 90%
\_Δ<ës¡Tì yê{≤ -10%
uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø£+

\_Δ<ës¡T\≈£î πøe\+ Ä]Δø£ k˛ÔeT‘· ø√düy˚T ø±≈£î+&Ü kÕ+|òæTø£ |üs¡yÓTÆq ôVA<ë ø£*Œ+#˚ ñ<˚›X¯+‘√
eT]j·TT $\Te ø£*–q dæs› êdæìú n+~e«&É+ á |ü<øä∏ +£ eTTK´ñ<˚X› +¯ . Á>±MTD uÛ÷Ñ $T ˝Òì eTVæ≤fi≤ eékÕj·T
≈£L©\≈£î á |ü<Ûäø£+ neT\T #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
á |ü<Ûäø£+ eT÷&ÉT $<Ûë\T>± neT\T #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
1. 3 mø£sê\ yÓT≥º uÛÑ÷$T s¡÷. 9.00 \ø£å\ es¡≈£î
2. 2 mø£sê\ e÷>±DÏ (ã+ø£ eT{Ïº) -s¡÷. 12 \ø£å\ es¡≈£î
3. 2 mø£sê e÷>±DÏ(ã+ø£ eT{Ïº)- s¡÷. 15 \ø£å\ es¡≈£î
ãTTD $<Ûëq+ :
♦ dü_‡&û -75%
♦ mHé.mdt.m|òt.&ç.dæ ãTTD+ - 25%
ns¡Ω‘·:-
♦ uÛÑ÷$T ˝Òì eékÕj·T Ád”Ô\T e÷Á‘·y˚T ns¡TΩ\T.
♦ _|æm˝Ÿ eTVæ≤fi≤ \_Δ<ës¡T\T\˝À ìs¡Tù|<ä (|æz|æ) esêZìøÏ #Ó+~q ≈£î≥T+u≤\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·
Çe«ã&ÉT‘·T+~.
♦ \_Δ<ës¡T&ÉT 18 dü+e‘·‡sê\ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe eT]j·TT 50 @fi¯ó¢ ô|’ã&ç ñ+&É≈£L&É<äT.
♦ $yêVæ≤‘·T\T e÷Á‘·y˚T \_Δ<ës¡T\T>± >∑T]Ô+#·ã&É‘ês¡T eT]j·TT ø=qT>√\T #˚dæq uÛÑ÷$T
yê] ù|s¡¢‘√ qyÓ÷<äT #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
j·T÷ì{Ÿ $\Te:-
♦ 3.00 mø£sê\T -bı&ç uÛÑ÷$T(dry land) - Rs. 9.00 \ø£å\T

♦ 2.00 mø£sê\T - ˇø£ |ü+≥ |ü+&ÉT ‘·&ç uÛÑ÷$T(wet land) - Rs. 12.00 \ø£å\T
♦ 1.00 mø£s¡ - ‘·&ç uÛÑ÷$T (wet land) dü+.q≈£î ¬s+&ÉT |ü+≥\T Rs. 15.00 \ø£å\T
õ˝≤¢ kÕúsTT ø£$T{° :-
õ˝≤¢ kÕúsTT ø£$T{° Á|ü‹bÕ<äq eT]j·TT |üÁ‘ê\qT |ü]o*düTÔ+~ eT]j·TT ‘·s¡Tyê‘· ns¡Ω‘·>∑\
\_Δ<ës¡T\+<ä] m+|æø£ eT]j·TT ÄyÓ÷<ä+ ø√dü+ õ˝≤¢ SC kıôd’{°øÏ |ü+|üã&ÉT‘·T+~.
õ˝≤¢kÕúsTT ø£$T{°:- õ˝≤¢ kÕúsTT ø£$T{° jÓTTø£ÿ á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñ+≥T+~.
C≤sTT+{Ÿ ø£˝…ø£ºsY - #ÛÓ’s¡àHé
m–®≈£L´{Ïyé &Ó’¬sø£ºsY - düuÛÑT´&ÉT/ø£˙«qsY
C≤sTT+{Ÿ &Ó’¬sø£ºsY, nÁ–ø£\ÃsY - düuÛÑT´&ÉT
&ç.&ç. (Á>ö+&é yê≥sY) - düuÛÑT´&ÉT
ÄsY.&ç.z. - düuÛÑT´&ÉT
á ø£$T{° nìï nedüs¡yÓTÆq <Ûäe|üÁ‘ê\qT $$<Ûä $uÛ≤>±\ qT+&ç ùdø£]düTÔ+~.
uÛÑ÷eTT\ ñeTà&ç ‘·ìF: á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ø=qT>√\T #˚j·T&ÜìøÏ Á|ü‹bÕ~+∫q uÛÑ÷$Tì eT+&É\ kÕúsTT
ø£$T{° eT]j·TT >∑T]Ô+∫q \_Δ<ës¡T\T dü+j·TTø£Ô+>± |ü]o*+#ê*. uÛÑ÷$T >∑T]+∫ \_Δ<ës¡T&çøÏ dü+‘·è|æÔ,
qeTàø£+ ñ+fÒ ‘·|üŒ, n≥Te+{Ï Á|ü‹bÕ<äqqT ø=qkÕ–+#·˝Òs¡T.
\_Δ<ës¡T&ç qT+&ç õ˝≤¢ md”‡ kıôd’{° *$Tf…&é <ë«sê Á|ü‹ \_Δ<ës¡T&ç qT+&ç düeTà‹ jÓTTø£ÿ n|òæ&É${Ÿ
bı+<ë*.
eT+&É\¬syÓq÷´ ø±sê´\j·T+ qT+&ç <Ûä Mø£s¡D |üÁ‘·+ bı+<ë*: j·÷»e÷q´+, kÕ«BÛq+ eT]j·TT enjoyment
jÓTTø£ÿ <ÛäMø£s¡D eT]j·TT nedüs¡yÓTÆq #√≥ eTT´fÒwüHé dü]º|òæ¬ø{Ÿ‘√ bÕ≥T ø=qT>√\T ø√dü+ Á|ü‹bÕ~‘·
uÛÑ÷$Tô|’ |ü{≤º<ësY jÓTTø£ÿ Vü≤≈£îÿ <ÛäèMø£s¡D bı+<ë*.
bı&ç uÛ÷Ñ eTT\ uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »\ kÕeTsêú´ìï <Ûä Mø£]+#·&ÜìøÏ uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »\XÊK: uÛ÷Ñ ø=qT>√\T ø√dü+ Á|ü‹bÕ~+∫q
nìï bı&ç uÛÑ÷eTT\T uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ XÊK uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ kÕeTsêú´ìï nH˚«wæ+#ê*.
uÛÑ÷$T <Ûäs¡ ìs¡ísTT+#·&É+: <Ûäs¡qT õ˝≤¢ C≤sTT+{Ÿ ø£˝…ø£ºsY H˚‘· ‘·«+˝À õ˝≤¢ kÕúsTT ø£$T{° ìs¡ísTTdüTÔ+~.
õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY / õ˝≤¢ md”‡ kıôd’{° #Ó’s¡àHé |ü]bÕ\Hê nqTeT‹ Çyê«* / ÄyÓ÷~+#ê*.
mHé.mdt.m|òt.&ç.dæ(NSFDC) |ü<∏äø±\T
#·<äTe⁄ø=ì ìs¡T<√´>∑T\T>± ñqï md”‡ j·TTe‘·≈£î düT\uÛÑ+>± eT]j·TT ‘·≈£îÿe e&û¶øÏ ãTTD dü<äTbÕj·T+
ø£*Z+∫ yê] bÕ]ÁXÊ$Tø£ kÕeTs¡Δ´‘·qT >∑T]Ô+∫ yê{ÏøÏ nqTe>∑T dü«j·T+ ñbÕ~Û |ü<Ûäø±\qT neT\T #˚j·T&É+
á |ü<∏äø£+ eTTK´ñ<˚›X¯+.
ãTTD $<Ûëq+ :
♦ dü_‡&û -35%
♦ \_Δ<ës¡Tì yê{≤ -2%

♦ mHé . mdt .m|òt .&ç .dæ ãTTD+ - $T–*q~
Á|ü<ÛëqyÓTÆq |ü<Ûäø£eTT\T :
♦ s¡yêD≤ yêVü≤qeTT\T / ø±s¡T¢.
♦ e´s¡ú |ü<ës¡ú\T /#Ó‘·Ô s¡yêD≤ yêVü≤qeTT\T /Ä{À\T /Á{≤ø£ºsY eT]j·TT f…Æ\sY.
♦ eTTs¡T>∑T ø±\Te\T X¯óÁuÛÑ|ü]#˚ j·T+Á‘ê\T.
♦ ÁbÕC…≈£îº eT~+|ü⁄‘√ |ü<∏äø£eTT\T, nq>± dü÷|üsY ãC≤sY, {° {Ï|òüHé ôd+≥sY‡, ôVA≥˝Ÿ‡, f…+{Ÿ
Vü≤Ödt, ¬s’dt $T\T¢\T, #·\TesêsTT kÕqãfÒº j·T+Á‘ê\T
♦ m\Áø±ºìø˘ Ä{À ]øå±\T.
mHé.mdt.¬ø.m|òt.&ç.dæ |ü<∏äø±\T
düT\uÛÑ+>± eT]j·TT ‘·≈£îÿe e&û¶øÏ ìs¡T<√´>∑T˝…’q bÕ]X¯ó<Ûä´ ø±]à≈£î\≈£î yê] bÕ]ÁXÊ$Tø£ kÕeTs¡Δ´‘·qT
>∑T]Ô+∫yê{Ï ø£qTe>∑T dü«j·T+ ñbÕ~Û |ü<Ûäø±\qT neT\T #˚j·T&É+ á |ü<∏äø£+ eTTK´ñ<˚›X¯+.
ãTTD $<Ûëq+ :
dü_‡&û -35%
\_Δ<ës¡Tì yê{≤ - 2%
mHé.mdt.m|òt.&ç.dæ ãTTD+ - $T–*q~.
Á|ü<ÛëqyÓTÆq |ü<Ûäø£eTT\T :
ÇH√ïyê ø±s¡T¢
s¡yêD≤ yêVü≤Hê\T / ø±s¡T¢
m\Áø±ºìø˘ Ä{À\T (#Ó‘·Ô ‘=\–+#·&ÜìøÏ)
eTTs¡T>∑T ø±\«\T X¯óÁuÛÑ|ü]#˚ j·T+Á‘ê\T
•ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôw&É÷´˝Ÿ ≈£î˝≤\ düVü≤ø±s¡ Ä]úø£ dü+düú <ë«sê e‹Ô $<ë´ /y˚‘·q ñbÕ~Û ˝Ò<ë dü«j·T+ ñ
bÕ~Û ø√dü+ j·TTe‘· HÓ’|ü⁄D≤´\ n_Ûe~Δ ì$T‘·Ô+ 2019-20 dü+. ˝À 15000 #·<äTe⁄≈£îqï md”‡ ìs¡T<√´>∑
j· T Te‘· ≈ £ î $$<Û ä ø√s¡ T ‡\˝À •ø£ å D Çe«ã&É T qT. ìs¡ T <√´>∑ j· T Te‘· j· T ÷‘Y - y˚ b˛s¡ º ˝ Ÿ
(www.youthwayportal.ap.gov.in) <ë«sê qyÓ÷<äT #˚dTü ø=qe˝…qT. j·T÷‘Y y˚ b˛s¡˝º Ÿ ˝À qyÓ÷<äT <ë«sê #·<Tä e⁄≈î£ qï
SC j·TTe‘·≈£î ñbÕ~ #·÷|üã&ÉTqT.
•ø£åD≤ dü+düú\ <ë«sê á ÁøÏ+~ ø√s¡T‡\˝À •ø£åD Çe«ã&ÉT‘·T+~.
1. n‘·´~Ûø£ $\Te‘√ ≈£L&çq ñ<√´>∑ Ä<Ûë]‘· •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eT+
2. ù|¢dtyÓT+{Ÿ Ä<Ûë]‘· •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eT+
3. dü«j·T+ ñbÕ~Û •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eT+
4. kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ (eT<äTyÓ’q HÓ’|ü⁄D≤´\T) eT]j·TT Ä+>∑¢ uÛ≤wü˝À ÁbÕMD´‘· ô|+bı+~+#·T≥.
5. ôd+Á≥˝Ÿ Çì‡≥÷´{Ÿ Ä|òt bÕ¢dæºø˘ Ç+»˙]+>¥ f…ø±ï\J, ôV’≤<äsêu≤<é, $»j·Tyê&É (CIPET).
6. Äô|òHé f…ø˘ dædüºyéT‡ dü+düΔ (Áô|’) <ë«sê Á&√Hé •ø£åD≤ ø±sê´Áø£eTeTT.
#·s¡àø±s¡T\≈£î ñ|üø£s¡D kÕe÷Á– (Tool Kits)

#·sà¡ ø±s¡T\≈£î #·sà¡ eTT‘√ ‘·j÷· s¡T #˚ùd u≤´>∑T\T, u…˝Ÿ,º |üsT¡ ‡ eT]j·TT #·sà¡ edüTeÔ ⁄\T ‘·j÷· s¡T#˚jT· T≥≈£î
≥÷˝Ÿ øÏ{Ÿ‡ ø=s¡≈£î s¡÷. 10,000 eT+ps¡T #˚j·Tã&ÉTqT. eT]j·TT eTT&ç düs¡T≈£î ø=qT>√\T e]ÿ+>¥ ø±´|æ≥˝Ÿ
ø=s¡≈£î s¡÷. 20,000/` eT+ps¡T #˚j·Tã&ÉTqT.
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ Ä]úø£ n_Ûeè~Δ
dü+|òüT+˝Àì n≥º&ÉT>∑T esêZ\ JeH√bÕ~Û eT]j·TT ñbÕ~Û neø±XÊ\ ø£\Œqô|’q n_Ûeè~Δ Á|ü<Ûëq+>±
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. ø£˙dü nedüsê\T rs¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î >±qT dü]b˛e⁄q+‘· dæús¡yÓTÆq n<äq|ü⁄ Ä<ëj·T+
bı+<˚ $<Ûä+>± –]»qT\≈£î Ädüsê ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. Ä]úø±_Ûeè~Δì kÕ~Û+#˚ <äèwæº‘√ Ä<ëj·TuÛÑÁ<ä‘·
kÕ<Ûäq≈£î dæús¡yÓTÆq n_Ûeè~Δ >∑eT´+, dü$Tà[‘· eT]j·TT dæús¡yÓTÆq Ä]úø£ ô|s¡T>∑T<ä\, ñbÕ~Û eT]j·TT n+<ä]øÏ
|üì Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ |ü<∏äø±\T #˚|ü≥º&É+ »]–+~.
1) Áf…Æø±sY :`
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ –]»q Ä]úø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú (Áf…Æø±˝Ÿ) 1976˝À Ä$s¡“¤$+∫+~. á dü+düú ø±s¡´Áø£e÷\T
sêÁwüºeT+‘ê $düÔ]+#êsTT. <ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñqï –]»qT\ Ä]úø£ n_Ûeè~ΔøÏ $$<Ûä sêÁwüº kÕúsTT
Á|üD≤[ø£\qT eT]j·TT πø+Á<ä Á|üjÓ÷õ‘· |ü<∏äø±\qT neT\T #˚düTÔ+~. eT]+‘· ã\V”≤q+>± ñqï –]»q
‘Ó>\∑ (|æ.${°õ) ø√dü+ øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ n+~+#˚ dæd&æ |ç æ |ü<øä∏ ±ìï neT\T #˚jT· &É+‘√bÕ≥T, Á>±MTD≤_Ûeè~Δ,
eékÕj·T+, ñ<ë´qeq+, |üXó¯ dü+es¡øΔ £ XÊK, |ü]ÁX¯eT\T ‘·~‘·s¡ XÊK\ ø±s¡´Áø£e÷\qT ≈£L&Ü düeTq«j·T+
#˚düT≈£î+≥T+~. Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îqï ø=‘·Ô $<Ûëq+ y˚Ts¡≈£î Áf…Æø±sY ˇø£ s¡TD Á|ü<Ûëq dü+düú>± ø±ø£, –]»q
\_Δ<ës¡T\≈£î $$<Ûä Ä<ëj·T n_Ûeè~Δ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ô|dò *æ fÒ≥sY bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#·T#·Tqï~. n+‘˚ ø±≈£î+&Ü
dæÿ˝Ÿ &Óe\ô|à+{Ÿ ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&Ü Áf…Æø±sY |üs¡ý˚øÏådüTÔ+~.
Áf…Æø±sY <ë«sê Ä]úø±_Ûeè~Δ |ü<∏äø±\T :`
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü⁄]«uÛÑ»q ‘·s¡Tyê‘· (Ä.|ü⁄.#·≥º+ 2014) á dü+düúqT ≈£L&Ü ¬s+&ÉT>± $uÛÑõ+#·yÓTÆq~.
‘˚~. 27`06`2016 qT+&ç Áf…Æø±sY dü+düú Á|ü<Ûëq ø±s¡´\j·T+ $»j·Tyê&É˝À kÕú|æ+∫ –]»qT\ Ä]úø£
n_Ûeè~Δ ø√dü+ $$<Ûä ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. (Áf…Æø±sY) dü+düú ø±s¡´Áø£e÷\T sêÁwüºeT+‘·{≤
13 õ˝≤¢\˝À $düÔ]+∫j·TTqï~.
–]»qT\˝À eT]+‘· ã\V”≤q+>± ñqï –]»q ‘Ó>∑\T (|æ${Ïõ) ø√dü+ |ü]s¡ø£åD eT]j·TT n_Ûeè~Δ
Á|üD≤*ø£ |ü<∏äø£+ (CCDP), –]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£ ÁøÏ+<ä πø+Á<ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« Á|ü‘˚´ø£ düVü‰j·T+‘√ n_Ûeè~Δ
|ü<øä∏ ±\qT (SCA to TSS), Ä]úø£ düV‰ü j·T |ü<øä∏ ±\qT (ESS), C≤rj·T ôw&É÷´˝Ÿº Áf…ãÆ ˝Ÿ ô|H’ò êHé‡ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ
ø±s=ŒπswüHé (NSTFDC) yê] düVü‰j·T+‘√ ‘·≈£îÿe e&û¶, m≈£îÿe sêsTTr\‘√ s¡TD≤\T eT]j·TT uÛ≤s¡‘·

sêC≤´+>∑eTT˝À n~Ûø£s¡D (Ä]ºø£˝Ÿ) 275 (1) ÁøÏ+<ä ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\T ˝Ò<ë ôw&É÷´˝Ÿ¶ ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~ΔøÏ
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« düVü‰j·T+‘√ y˚T˝…’q dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#·&É+˝À, ø°\ø£yÓTÆq n+‘·sê\qT uÛÑ]Ô #˚j·T&ÜìøÏ
ø±e\dæq ì<ÛäT\qT $&ÉT<ä\ #˚j·T&É+˝À eTTK´ bÕÁ‘· b˛wædüTÔqï~. –]»qT\T ùdø£]+∫q ∫qï ‘·s¡Vü≤
ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡qT ø£*Œ+∫ yê] JeH√bÕ<ÛäT\T yÓTs¡T>∑T |üs¡#·&ÜìøÏ @sêŒ≥T #˚dæq
–]»q ø±s√ŒπswüHé ≈£L&Ü Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~+∫, –]»qT\ ñ‘·Œ‘·TÔ\qT ùdø£]+∫ ny˚Tàyê]øÏ |ü+&ç+#˚
yê]øÏ düVü‰j·T düVü‰ø±sê\qT |üs√ø£å+>± n+~düTÔ+~.
Á|üuÛÑT‘·«+ $<Ûëq+ y˚Ts¡≈£î Áf…Æø±sY ˇø£ s¡TD Á|ü<Ûëq dü+düú>± ø±ø£, –]»q \_Δ<ës¡T\≈£î $$<Ûä Ä<ëj·T
n_Ûeè~Δ ø±s¡´Áø£e÷\ ô|’ ne>±|üq dü<ädüT‡\qT ìs¡«Væ≤düTÔqï~. Ç+‘˚ ø±≈£î+&Ü Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ HÓ’|ü⁄D´
•ø£åD≤_Ûeè~Δ dü+düú <ë«sê HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T (Placements) j·TTe‘· •ø£åD πø+Á<ë\ <ë«sê
(YTC) W‘ê‡Væ≤ø£ bÕ]ÁXÊ$Tø£ y˚‘\Ô· •ø£Då ≤ ø±sê´Áø£e÷\qT Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûeè~Δ dü+düú (APSSDC)
‘√ j·TTe •ø£åD≤ πø+Á<ë\T <ë«sê eT]j·TT &çø°ÿ nH˚ dü+düú <ë«sêqT –]»q j·TTe‘·≈£î $$<Ûä s¡ø±\
•ø£åD\T Çe«ã&ÉT‘·Tqï$.
n) Ä]úø£ düVü‰j·T |ü<∏äø£+ (Economic Support Scheme) :`
<ë]Á<äπsK≈£î ~>∑Te⁄q ñqï –]»\ ≈£î≥T+u≤\qT Ä<äT≈£îH˚+<äT≈£î á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä Ä]úø£ düVü‰j·T+
eT+ps¡T #˚j·Tã&ÉT‘·T+~. Ç+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫q ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£\qT y˚TH˚õ+>¥ &Ó’¬sø£ºsY yês¡T
#˚|ü&É‘ês¡T. õ.z.m+.mdt.101, ‘˚~: 31`12`2013 Ä<˚XÊ\ y˚Ts¡≈£î dü_‡&ûì j·T÷ì{Ÿ ø±dtº˝À 60
XÊ‘·+ s¡÷. \ø£å $T+#·≈£î+&Ü ô|+|ü⁄<ä\ #˚j·T&É+ »]–+~. n+‘˚ø±ø£ Á|üuÛÑT‘·« ñ‘·Ôs¡T«\ dü+K´ 31, ‘˚~:
01`06`2015 Á|üø±s¡+ |æ${Ïõ Ç‘·s¡ ã\V”≤q –]»q ‘Ó>∑\≈£î Ç#˚Ã dü_‡&ûì 60 XÊ‘·+ qT+∫ 90
XÊ‘·+ es¡≈£î ô|+#·T‘·÷ s¡÷. \ø£å s¡÷bÕj·T\T $T+#·≈£î+&É÷ á ø±s¡´Áø£e÷\≈£î eT]+‘· düeTs¡úe+‘·+>±
neT\T #˚jT· ≥+ ø√dü+ düeTÁ>∑ ñ‘·sÔ T¡ «\qT C≤Ø #˚jT· ≥+ »]–+~. á |ü<øä∏ ±\qT @|ædmæ |òmt dtmdt dü+düú
n_Ûeè~Δ #˚dæ ìs¡«Væ≤düTÔqï ÄHé˝…’Hé u…ì|òæwüØ e÷ì≥]+>¥ dædüº+ (z_m+m+mdt) <ë«sê neT\T #˚j·T≥+
»s¡T>∑T‘·Tqï~. <ë]Á<äsπ K≈£î ~>∑Te⁄q ñqï –]»q ≈£î≥T+u≤\≈£î (ÁbÕ<∏$ä Tø£ nedüsê˝…q’ ÄVü‰s¡+, <äTdüT\Ô T
eT]j·TT Çfi¯ó¢ ø=qT>√\T≈£î ‘·–q Ä<ëj·T+ ˝Òìyês¡T) eékÕj·T+, bÕ&ç |üX¯óe⁄\T, ISB, |òæwüØwt
eT]j·TT s¡yêD≤ $uÛ≤>±\˝À dü«j·T+ ñbÕ~Û ø√dü+ Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~düTÔ+~.
Ä) –]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£ øÏ+<ä πø+Á<ä Á|ü‘˚´ø£ düVü‰j·T+ (SCA to TSS):`
–]»qT\ jÓTTø£ÿ Jeq dæú‹>∑‘·T\T, Äs√>∑´, HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~Δ eT]j·TT eTÚ[ø£ dü<äTbÕj·÷\˝À >∑\
øÏw¢ yºü TÓ qÆ ‘˚&Ü\qT yÓTs¡T>∑T |üsT¡ #·T≥≈£î >±qT á |ü<øä∏ +£ <ë«sê Á|ü‘´˚ ø£ ì<ÛTä \T eT+ps¡T #˚jT· ã&ÉT#·Tqï$.
yÓTÆHê]{°\ dü+πøåeT+
m) Çe÷yéT\T, eTÚC≤yéT\≈£î >ös¡e y˚‘q· +, Vü≤CŸ eT]j·TT ôVA© ˝≤+&é j·÷Á‘·≈î£ yÓfifl‚ yê]øÏ Ä]úø£ düV‰ü j·T+:
H˚|ü<∏ä´+ : sêÁwü+º ˝Àì yÓTHÆ ê]{° esêZ\≈£î #Ó+~q yê] dü+øπ eå T+ ø=s¡≈î£ eTd”<Tä eT]j·TT <äsêZ\˝À
ñ+&˚ Çe÷yéT\T, eTÚC≤yéT\≈£î >ös¡e y˚‘·Hê\T eT]j·TT |ü$Á‘· j·÷Á‘·\≈£î yÓfi‚fl
eTTdæ¢+ k˛<äs¡T\≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~+#·T≥ ø=s¡≈£î.
Á|üj÷· »q+ : eTd”<Tä eT]j·TT <äsêZ\˝À ñ+&˚ Çe÷yéT\T, eTÚC≤yéT\≈£î >ös¡e y˚‘H· ê\T Ç#˚Ã+<äT≈£î
$q÷‘·ï |ü<∏äø£+ ‘Ó#êÃs¡T. HÓ\≈£î Çe÷yéT≈£î s¡÷. 5 y˚\T, eTÚC≤yéT\≈£î s¡÷. 3 y˚\
ÇdüTÔHêïs¡T.
ns¡Ω‘·\T : eTd”<Tä eT]j·TT <äsêZ\˝À ñ+&˚ Çe÷yéT\T, eTÚC≤yéT\T>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<äTj·TT+&Ü*.
<äs¡U≤düTÔ $<Ûëq+ : eTTdæ¢+ eø˘Œ¤ uÀs¡T¶≈£î <äs¡U≤düTÔ #˚j·T&É+ <ë«sê
Ä]úø£ \_Δ : sêÁwüº yÓTÆHê]{° XÊK <ë«sê ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· : sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄\T.
_) bÕdüºs¡¢ >ös¡e y˚‘·Hê\T, J‘ê\T e¬>’sê:
H˚|ü<∏ä´+ : sêÁwü+º ˝Àì #·]Ã bÕdüsº ≈¢¡ î£ , yê] ìs¡«Vü≤D Ks¡TÃ\≈£î >±qT Ä]úø£ düV‰ü j·T+ n+~+#·T≥
ø=s¡≈£î
Á|üj·÷»q+ : >∑T]Ô+#·ã&çq #·]Ã bÕdüºs¡¢≈£î >ös¡e y˚‘·q+ s¡÷. 5 y˚\T #=|ü⁄Œq Ä]úø£ düVü‰j·T+.
ns¡Ω‘·\T : >∑T]Ô+#·ã&çq #·]Ô bÕdüºs¡T¢ nsTT ñ+&Ü*.
ºæ T· Hé yÓTHÆ ê]{°dt ô|H’ò êHé‡ ø±s√ŒπswüHé (APSCMFC) ≈£î <äsU¡ ≤düTÔ
<äsU¡ ≤düTÔ $<Ûëq+ : Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwüº ÁøÏdj
#˚j·T&É+ <ë«sê
Ä]úø£ \_Δ : sêÁwüº yÓTÆHê]{° XÊK <ë«sê ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· : sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄\T.
Ä+Á<äÁ|ü<˚XŸ Áu≤Vü≤àD dü+πøåeT dü+düú

neT\T #˚düTÔqï |ü<∏äø±\ dü+øÏå|üÔ düe÷#ês¡+ 2019`20
1) y˚<äyê´dü y˚<ä $<ë´ |ü<∏äø£+
ÄX¯jT· + : y˚<ëuÛ≤´dü+ #˚dæ $<ë´s¡Tú\≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~+#·&É+.
ns¡‘Ω \· T : ♦ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T/ dü+s¡ø£å≈£î\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝À ìedædü÷Ô ñ+&Ü*.
♦ y˚<$ ä <ä´ (kÕàs¡+Ô / j·TEπs«<ä+ / ãTTπ>«<ä+ / kÕeTy˚<+ä /n<Ûsä «¡ D y˚<+ä ) ‹s¡TeT\
‹s¡T|ü‹ <˚ekÕúq+ / Ä+.Á|ü. <˚e<ëj·TXÊK >∑T]Ô+∫q ˝Ò<ë Ä+.Á|ü. Áu≤Vü≤àD
dü+øπ eå T dü+düú C≤_‘ê˝À e⁄qï @<˚ì Áô|y’ ≥˚ T y˚<bä ÕsƒX¡ Ê\˝À |üP]Ôø±\|ü⁄ ø√s¡T‡>±
nuÛ´Ñ dæd÷ü Ô e⁄+&Ü*.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : kÕàs¡Ô+ s¡T.12,000/` eT÷\+ s¡÷. 12,000/` |ü<+ä s¡÷.24,000/`
Áø£eT+ s¡÷.30,000/` »sƒ¡ s¡÷. 36,000/` |òüTq+ s¡÷.36,000/`
2) >±j·TÁ‹ $<ë´ |ü<∏äø£+
ÄX¯jT· + : mdt.mdt.dæ. / Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ ˝Ò<ë ‘·‘·‡e÷q+ / Á>±&ÉT´j˚T wüqT / eè‹Ô $<ë´ ø√s¡T‡\T
yÓTT<ä˝…’q ø√s¡T‡\˝À 2018` 2019 $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ $<ë´ dü+düú\˝À düs¡«Á|ü<∏äeTT
\T>± e∫Ãq $<ë´s¡Tú\qT >∑T]Ô+#·T≥.

♦ 2018`19 $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ $<ë´dü+düú˝À ‘êqT #·<äTe⁄ ‘·Tqï ø√s¡T‡˝
düs«¡ Á|ü<eä∏ TT&ÉT/ Á|ü<eä∏ TTsê\T nsTT e⁄+&Ü*.
♦ mdt.mdt.dæ. / Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ ˝Ò<ë ‘·‘·‡e÷q+ / Á>±&ÉT´j˚T wüqT ø√s¡T‡\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À |üP]Ô#˚dæ e⁄+&Ü*. ø±ì eè‹Ô $<ë´ ø√s¡T‡\˝À düs¡« Á|ü<∏äeTT\T
(10G2 ‘·sê«‘· @<˚ì 4 dü+e‘·‡sê\ eè‹Ô$<ë´ ø√s¡T‡) uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À mø£ÿ&çqT+#ÓH’ ê
ø√s¡T‡ |üP]Ô #˚j·Te#·TÃqT.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : mdtmdtdæ s¡÷. 7,500/` Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ s¡÷. 10,000/`
Á>±&ÉT´j˚TwüHé s¡÷. 15,000/` eè‹Ô$<ë´ ø√s¡T‡\T s¡÷. 20,000/`
3) uÛ≤s¡‹ $<ë´ |ü<∏äø£+ : ù|<ä Áu≤Vü≤àD $<ë´s¡T\ú ≈£î Ä]úø£ düV‰ü j·T+ n+~+#·&+É <ë«sê $<ä´qT ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ
Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ ø√dü+ á |ü<∏äø£+ Á|üy˚X¯ ô|≥ºã&ç+~
ns¡‘Ω \· T : ♦ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T/dü+s¡ø£å≈£î\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À ìedædü÷Ô e⁄+&Ü*.
♦ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\/dü+s¡ø£å≈£î\ yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ s¡÷. 3 \ø£å\≈£î $T+#·sê<äT.
♦ $<ë´]Δ, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~, Á|üU≤´‹ eVæ≤+∫q @<˚ì ø±˝ÒJ˝À
2019-20 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+˝À #·<äTe⁄‘·÷ e⁄+&Ü*.
♦ yÓqTø£{Ï dü+e‘·‡s¡eTT (\) nìï düu…®≈£îº\˝À ñrÔs¡í‘· kÕ~Û+∫ e⁄+&Ü*.
‘·s>¡ ‹∑ : 1e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 5e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : s¡÷. 5,000/`
‘·s>¡ ‹∑ : 6e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : s¡÷. 7,000/`
ÄX¯jT· + : Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ ˝Ò<ë ‘·‘·‡e÷q+
(ITI, D.Ed., Polytechnic, TTC, D. Pharmacy)
n+~+#˚ Ä]úø£ düV‰ü j·T+ : s¡÷. 10,000/`
ÄX¯jT· + : Á>±&ÉT´j˚TwüqT (10+2 ‘·sê«‘· 3 dü+e‘·‡sê\ ø±\ eé~Û >∑\ ø√s¡T‡\qT á
$uÛ≤>∑+˝À |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.) nq>±, B.A., B.Com., B.Sc., yÓTT<ä˝…’q$. B.Ed.,ì
≈£L&É ø£\T|ü⁄≈£îì.
n+~+#˚ Ä]úø£ düV‰ü j·T+ : s¡÷. 15,000/`
ÄX¯jT· + : e ‹Ô$<ë´ ø√s¡T‡\T.
(10+2 ‘·sê«‘· 4 dü+e‘·‡sê\ ø±\ eé~Û >∑\ ø√s¡T‡\qT á $uÛ ≤ >∑ + ˝À
|ü]>∑DkÏ ÕÔsT¡ .) B.Tech., B.Arch., MBBS, BAMS, BHMS, BPT, B.Pharmacy,
Pharma-D, B.V.Sc, B.Sc.(Agri),
n+~+#˚ Ä]úø£ düV‰ü j·T+ : s¡÷. 20,000/`
ÄX¯jT· + : e ‹Ô$<ë´ ø√s¡T‡\T. #ês¡ºs¡T¶ møö+f…˙‡ Ç+≥s¡T (IPCC)
ns¡‘Ω \· T : ♦ 2018 ˝À CPT/Á>±&ÉT´j˚TwüqT ˝À ñrÔs¡í‘· kÕ~Û+∫ e⁄+&Ü*. y˚T 2019 ˝Òø£
qe+ãs¡T 2019 ˝À »]π> Ç+≥sY (IPCC) ø√s¡T‡ |üØø£å≈£î ]õdüºs¡T #˚sTT+#·Tø=ì,
|ò”E #Ó*¢+∫ e⁄+&Ü*.
n+~+#˚ Ä]úø£ düV‰ü j·T+ : s¡÷. 20,000/`

ÄX¯jT· + : e ‹Ô $<ë´ ø√s¡T‡ - #Ûês¡ºsY¶ nøö+f…+{Ÿ ô|ò’q˝Ÿ
ns¡‘Ω \· T : ♦ Ç+≥sY (IPCC) ø√s¡T‡≈£î #Ó+~q ¬s+&ÉT Á>∑÷|ü⁄\q÷ 2014 ‘·sê«‘· ñrÔs¡Tí&Ó’ y˚T
2019, ˝Òø£ qe+ãs¡T 2019 ˝À »]π> C.A. ô|ò’q˝Ÿ |üØø£å¬ø’ ]õdüºsY #˚sTT+#·Tø=ì
|ò”E #Ó*¢+∫ e⁄+&Ü*.
n+~+#˚ Ä]úø£ düV‰ü j·T+ : s¡÷. 20,000/`
ÄX¯jT· + : b˛dtº Á>±&ÉT´j˚TwüHé [Á>±&ÉT´j˚TwüHé (10+2+3) ‘·sê«‘· 2dü+.\T ˝Òø£ n+‘·≈£î
$T+∫q eé~Û >∑\ @ ø√s¡T‡ nsTTHê á $uÛ≤>∑+˝À edüTÔ+~. n+fÒ M.Sc.,
M.A., M.Com., M.Tech., M.D., M.Pharm., M.B.A. yÓTT..]
n+~+#˚ Ä]úø£ düV‰ü j·T+ : s¡÷. 20,000/`
ÄX¯jT· + : $<˚XÊ\˝À e÷düºs¡T‡ &çÁ^. (12 ø±\ |ü]$T‹øÏ ‘·≈£îÿe ø±ì @<Ó’Hê $<˚o
e÷düºs¡T‡ &çÁ^.)
ns¡‘Ω \· T : ♦ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T / dü+s¡ø£å≈£î&ÉT Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ ˝À ìedædü÷Ô e⁄+&Ü*.
♦ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ / dü+s¡ø£å≈£îì yê]¸ø±<ëj·T+ s¡÷.6 \ø£å\ ˝À|ü⁄ e⁄+&Ü*.
♦ $<˚XÊ\˝À 2019-20 dü+e‘·‡sêìøÏ @<˚ì e÷düs º T¡ ‡ &çÁ^ Áb˛Á>±+ #·<eä &ÜìøÏ Á|üyX˚ +¯
bı+~ e⁄+&Ü*.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : s¡÷. 10,00,000/` (18 HÓ\\ ø£˙dü ø±\ |ü]$T‹ >∑\ ø√s¡T‡\≈£î)
s¡÷. 5,00,000/- (12 qT+∫ 18 HÓ\\ ø£˙dü ø±\ |ü]$T‹ >∑\ ø√s¡T‡\≈£î)
4) e•wüº b˛{° |üØø£å\ •ø£åD |ü<∏äø£+
ÄX¯jT· + : πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T (¬s’˝Ò«, u≤´+≈£î\T, dæ$\T düØ«düT\T, |ü_¢ø˘ düØ«dt ø£MTwüHé, kÕº|òt
ôd\ø£åHé ø£MTwüHé e+{Ï ñ<√´>±\ ø=s¡¬ø’) ìs¡«Væ≤+#˚ b˛{° |üØø£å\ ≈£î •ø£åD Ç|æŒ+#˚
|ü<∏äø£+.
♦ dü+ã+~Û‘· b˛{° |üØø£å Áyêj·T&ÜìøÏ ns¡TΩ˝…’ e⁄+&Ü*.
♦ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ n+~+#˚ Ç≥Te+{Ï |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä Ç|üŒ{Ïπø Á|üjÓ÷»q+ bı+~
ñ+&Ésê<äT.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : •ø£åD s¡TdüTeTT $<ë´]Δ/•ø£åD dü+düú≈£î H˚s¡T>± n+~+#· ã&ÉT‘·T+~. ãj·T≥ y˚πs ePfi¯fl
qT+&ç •ø£åD≈£î e#˚Ã $<ë´s¡TΔ\≈£î ˝≤&ç®+>¥ eT]j·TT uÀ]¶+>¥ #êØ®\ ø=s¡≈£î s√E≈£î s¡÷.
200/- #Ó*¢+#· ã&ÉT‘·T+~.
5) Á<√D≤#ês¡´ HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe ~Δ |ü<∏äø£+
ÄX¯jT· + : πñbÕ~Û ˝Ò<ë ñ<√´>±\≈£î nedüs¡yÓTÆq e ‹Ô HÓ’|ü⁄D´+ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä
j·TTer j·TTe≈£î\≈£î >∑T]Ô+∫q •ø£åD dü+düú\˝À •ø£åDqT Ç|æŒkÕÔs¡T.
♦ dü+ã+~Û‘· b˛{° |üØø£å Áyêj·T&ÜìøÏ ns¡TΩ˝…’ e⁄+&Ü*.
♦ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ n+~+#˚ Ç≥Te+{Ï |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä Ç|üŒ{Ïπø Á|üjÓ÷»q+ bı+~
ñ+&Ésê<äT.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : •ø£åD s¡TdüTeTT $<ë´]Δ/•ø£åD dü+düú≈£î H˚s¡T>± n+~+#· ã&ÉT‘·T+~. ãj·T≥ y˚πs ePfi¯fl
qT+&ç •ø£åD≈£î e#˚Ã $<ë´s¡TΔ\≈£î ˝≤&ç®+>¥ eT]j·TT uÀ]¶+>¥ #êØ®\ ø=s¡≈£î s√E≈£î s¡÷.
200/- #Ó*¢+#· ã&ÉT‘·T+~.
6) Áø£X¯´|ü ÄVü‰s¡ eT]j·TT ÄÁX¯j·T |ü<∏äø£+
ÄX¯jT· + : á |ü<øä∏ +£ ÁøÏ+<ä ù|<ä, nHê<Ûä |æ\\¢ ≈£î (14 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄),~yê´+>∑T\≈£î, $‘·+‘·Te⁄\≈£î
eT]j·TT 60 @fi¯ófl ô|’ã&çq e <äTΔ\≈£î, 50 @fi¯ófl <ë–q $yêVü≤+ ø±ì ˝Ò<ë uÛÑs¡Ô e~*
y˚dæq, ù|<ä Áu≤Vü≤àD eTVæ≤fi¯\≈£î yê] ÄÁX¯j·T+ eT]j·TT ÄVü‰s¡+ ø√dü+ HÓ\HÓ˝≤ Ä]Δø£
düVü‰j·T+ n+~+#˚ |ü<∏äø£+.
ns¡‘Ω \· T : ♦ nØ®<ës¡T yê]¸ø±<ëj·T+ s¡÷. 75,000/- $T+#·sê<äT.
♦ nØ®<ës¡T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À ìedædü÷Ô e⁄+&Ü*.
♦ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç Ç|üŒ{Ïπø Ç≥Te+{Ï |ü<∏äø±\ ÁøÏ+<ä (YSR ô|q¸Hé
ø±qTø£ yÓTT.)
♦ Á|üjÓ÷»q+ bı+<äT‘·÷ e⁄+&É≈£L&É<äT.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : s¡÷. 2000/- (nHê<Ûä\T, ~yê´qTZ\T, $‘·+‘·Te⁄\T, uÛÑs¡Ô e~*y˚dæq eTVæ≤fi¯\T,
dü«‘·+Á‘·+>± ìedædüTÔqï e <äTΔ\T.)
s¡÷. 4000/- (@<Ó’Hê e <ëΔÁX¯eT+˝À ìedædüTÔqï e <äTΔ\T.)
s¡÷.2000/- (YSR ô|q¸Hé rdüT≈£î+≥÷ e <ëΔÁX¯e÷\˝À ìedædüTÔqï e <äTΔ\T.)
7) >∑s¡T&É n+‘·´ÁøÏj·T\ düVü‰j·T |ü<∏äø£+
ÄX¯jT· + : Áu≤Vü≤àD ≈£î≥T+u≤\˝À me¬sH’ ê eTs¡D+Ï ∫q|ü⁄Œ&ÉT n+‘·´ÁøÏjT· \ Ks¡TÃ ø√dü+ <Ûqä + ˝Òq|ü⁄Œ&ÉT
Ä]Δø£ düVü‰j·T+ n+~+#˚ |ü<∏äø£+.
ns¡‘Ω \· T : ♦ nØ®<ës¡T yê]¸ø±<ëj·T+ s¡÷. 75,000/- $T+#·sê<äT.
♦ eTs¡DÏ+∫q yê] ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T/<ä>∑Z] ã+<ÛäTe⁄\T (uÛ≤s¡´ ˝Ò<ë
uÛÑs¡Ô,ø=&ÉT≈£î,≈£îe÷s¡T&ÉT,≈£îe÷¬sÔ,‘·*¢<ä+Á&ÉT\T,eTqTeT&ÉT) e´øÏÔ eTs¡DÏ+∫q
‘˚BqT+&ç 45 s√E\˝À>± dü+ã+~Û‘· |üÁ‘ê\‘√(eTs¡D Á<ÛäTe |üÁ‘·+) <äs¡U≤düTÔ
#˚j÷· *.
♦ <äs¡U≤düTÔ<ës¡T ‘êq eTs¡DÏ+∫q e´øÏÔøÏ Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq yês¡düT&çì/yês¡düTsê*ì nì
d”«j·T Á<ÛäTe |üÁ‘êìï bı+<äT|üs¡#ê*.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : s¡÷. 10,000/-
8) ø£fi≤´DeTdüTÔ |ü<∏äø£+
ÄX¯jT· + : |üP]Ô ø±\|ü⁄ |ü⁄s√Væ≤‘·T\T/ns¡Ã≈£î\T/y˚<ä|ü+&ç‘·T\qT $yêVü≤+ #˚düT≈£îH˚ ù|<ä Áu≤Vü≤àD
j·TTe‘·T\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø£+>± Ä]Δø£ düVü‰j·÷ìï n+~+#˚ |ü<∏äø£+.
ns¡‘Ω \· T : ♦ ô|+&ç¢ ≈£îe÷¬sÔ (<äs¡U≤düTÔ<ës¡T)≈£î $yêVü≤ düeTj·÷ìøÏ 18 dü+e‘·‡s¡eTT\T eT]j·TT
ô|+&ç¢ ≈£îe÷s¡TìøÏ 21 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT ì+&ç e⁄+&Ü*.
♦ ô|+&ç¢ ≈£îe÷¬sÔ eT]j·TT ÄyÓT ‘·*< ¢ +ä Á&ÉT\T Áu≤Vü≤àD ≈£î\eTT\≈£î #Ó+~q yê¬s’ e⁄+&Ü*.
♦ ô|+&ç ¢ ≈ £ î e÷s¡ T &É T Ä+Á<Û ä Á|ü < ˚ X Ÿ sêÁwü º + ˝À ìedæ d ü ÷ Ô bÂs√Væ ≤ ‘· ´ +/ns¡ Ã ø£ ‘ · « +/
y˚<äbÕsêj·TD+ e ‘·TÔ\ <ë«sê JeH√bÕ~Û bı+<äT‘·÷ e⁄+&Ü*.
♦ ô|+&ç¢ ≈£îe÷s¡T&ÉT y˚πs Ç‘·s¡ dü+düú˝À |üP]Ôø±\|ü⁄ ñ<√´– nsTT e⁄+&É≈£L&É<äT. y˚πs
e ‘·TÔ\ <ë«sê ñbÕ~Û bı+<ä≈£L&É<äT. |üP]Ôø±\|ü⁄ yê´bÕs¡y˚‘·Ô bÕ]ÁXÊ$Tø£y˚‘·Ô
nsTT e⁄+&É≈£L&É<äT.
n+~+#˚ Ä]úø£ düVü‰j·T+ : s¡÷. 75,000/-

u≤´+≈£î s¡TD+ Ä<Ûë]‘· dü«j·T+ ñbÕ~Û dü_‡&û |ü<∏äø±\T`
ÄHé˝…’Hé \_Δ<ës¡T\ ìs¡«Vü≤D eT]j·TT |üs¡ý˚ø£åD eédüú (OBMMS)
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >ös¡e eTTKéT+Á‹ >±] Ä<˚XÊ\ Á|üø±s¡eTT Ä]úø£ düVü‰j·T |ü<∏äø±\ neT\T $<ÛëHêìï
@ø£Ø‹ eédüú>± s¡÷|üø£\Œq #˚dæ, nìï dü+πøåeT ø±s=ŒπswüHé \qT ˇπø y˚~ø£ MT<ä≈£î rdüT≈£î e∫Ã Ä<˚ $<Ûä+>± nìï
dü+πøåeT dü+düú\T ñ|üjÓ÷–+#˚ $<Ûä+>± OBMMS qT n_Ûe~› #˚j·÷\ì, Bìì eTTKéT+Á‹ >±] &Üwt uÀs¡T¶≈£î
düeTø±©ø£]+#ê\ì ìs¡ísTT+#·&ÉyÓTÆq~. OBMMS Portal ˝À >∑D˙j·T+>± |ü⁄q' s¡÷|üø£\Œq #˚dæ á ÁøÏ+<ä
e÷s¡TŒ\T, #˚s¡TŒ\T #˚j·T&ÉyÓTÆq~.
♦ u≤´+ø£s¡¢≈£î Áø=‘·Ô ˝≤–Hé Çe«&É+, <ëì˝À yês¡T q÷‘·q+>± ‘Ó]#˚ U≤‘ê\ $esê\T bı+<äT|üs¡Ã≥+,
|ü<Ûäø±\ neT\T≈£î dü+ã+~Û+∫q $esê\qT nb˛¢&é #˚j·T≥+ yÓTT<ä˝…’q$.
♦ õjÓ÷{≤–+>¥ $<Ûëq+
♦ ãjÓ÷yÓTÁ{Ïø˘ $<Ûëq+ neT\T
♦ >∑T]Ô+#·ã&çq dü+düú\#˚ j·T÷ì≥¢ |üs¡ý˚ø£åD eT]j·TT eT÷˝≤´+ø£eTT\T
♦ u≤´ø˘ m+&é dü_‡&û $<Ûëq+ ‘·eT\T
♦ ]ø£eØ e÷&É÷´˝Ÿ ‘·j·÷Ø
düe]+∫q OBMMS ÁøÏ+~ $<Ûä+>± |üì#˚j·TT#·Tqï~.
1. <äs¡U≤düTÔ\ qyÓ÷<äT :
n˙ï ø±s=ŒπswüHé\T yê] ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄\ Á|üø±s¡+ ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£qT ‘·j·÷s¡T #˚dæ
nyÓ÷~kÕÔsTT.
m. yÓTT‘·Ô+ \øå±´ìï dü+ã+~Û‘· dü+πøåeT dü+düú\#˚ eT+&É˝Ÿ yêØ>± eT]j·TT Áu≤+#Y yêØ>±
$uÛÑõ+#·ã&É‘êsTT.
_. eT+&É\ yêØ>± / Áu≤+#Y yêØ>± ñqï \øå±´\ Á|üø±s¡+, nìï dü+πøåeT dü+düú\#˚ eT+&É\ kÕúsTT ˝À
ˇø£ kÕ<Ûës¡D >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡´Áø£eT+ ñ+≥T+~.
dæ. m+.|æ.&ç.z ]õdüºsY¶ nuÛÑ´s¡Tú\+<ä]ø° Ád”ÿì+>¥-ø£yéT-ôd\ø£åHé ø£$T{° eTT+<äT Vü‰»s¡Tø±yê\ì
düe÷#ês¡+ |ü+|ækÕÔs¡T.
&ç. nuÛÑ´s¡T¶\≈£î ‘˚Bì eT]j·TT y˚~ø£ (düú\+), m+.|æ.&ç.z ‘Ó*j·T #˚j·TTq|ü⁄Œ&ÉT ø£$T{° düuÛÑT´\≈£î
≈£L&Ü düe÷#ês¡eTT |ü+|üã&ÉTqT.
2. eT+&É\ kÕúsTT m+|æø£ ø£$T{° :
eT+&É˝Ÿ kÕúsTT / eTTìdæbÕ*{°/ eTTìdæ|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüHé ø£$T{°\T Á|üuÛÑT‘·« ôd\e⁄~Hê\qT $TqVü‰sTT+∫
m+|æø£ Á|üÁøÏj·T ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq 72 >∑+≥\˝À|ü⁄ C≤_‘êqT Ksês¡T #˚j·÷*. m+|æø£ Á|üÁøÏj·T≈£î Vü‰»¬s’q düuÛÑT´\
$esê\qT kÕ|òtºy˚sY ˝À bı+<äT|üs¡Ããs¡TqT. MPDO / ø£$Twüqs¡T¢ / eTTìdæ|ü˝Ÿ ø£$TwüqsY düuÛÑT´\ dü+‘·ø±\qT
qyÓ÷<äT #˚j·÷*. eT]j·TT m+|æø£ C≤_‘ê˝À dü+‘·ø£+ #˚j·T&ÜìøÏ ìsêø£]+∫q n~Ûø±]πø‘·s¡ düuÛÑT´\ ù|s¡¢qT
≈£L&Ü qyÓ÷<äT #˚j·÷*.
3. ãjÓ÷yÓTÁ{Ïø˘ ÁbÕe÷D°ø£s¡D :
m+|æø£ |üPs¡ÔsTTq ‘·s¡Tyê‘·, m+|æ¬ø’q nuÛÑ´s¡Tú\ ãjÓ÷ yÓTÁ{Ïø˘ ÁbÕe÷D°ø£s¡D, dü+ã+~Û‘· m+|æ&çz\T /
eTTìdæ|ü˝Ÿ ø£$TwüqsY ø±sê´\j·T+˝À, n+<äTu≤≥T˝À ñqï {≤úŸ \ <ë«sê rdüTø√ã&ÉTqT.
4. MPDO/ eTTìdæ|ü˝Ÿ Commissioner ˝≤–Hé :
dü+ã+~Û‘· MPDO / eTTìdæbÕ*{°\ ø£$Twüqs¡T¢ / eTTìdæ|ü˝Ÿ ø±s=Œπswüq¢ ø£$Twüqs¡T¢ m+#·T≈£îqï C≤_‘êqT
bòÕsê«sY¶ #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT n‘·qT / ÄyÓT HêHé Ä|üπs{Ïyé SB U≤‘êqT eT]j·TT düTHêï (zero balance) U≤‘êqT
OBMMS b˛s¡º˝Ÿ <ë«sê ‘Ós¡e&ÜìøÏ Áu≤+#Y y˚TH˚»sY (ô|ò’Hêì‡+>¥ u≤´+ø˘) ≈£î ˇø£ ˝ÒKqT Áyêj·Te˝…qT.
5. u≤´+ø£s¡T¢ ˝≤–Hé/ düeTà‹ ˝ÒK C≤Ø :
m. \_Δ<ës¡T&ÉT u≤´+ø˘ ≈£î &çbÕ\ºsY ø±<äT nì Áu≤+#Y y˚TH˚»sY <Ûä Mø£]kÕÔs¡T.
_. \_Δ<ës¡Tì <Ûä Mø£]+∫q ‘·s¡Tyê‘·, Áu≤+#Y y˚TH˚»sY HêHé-Ä|üπs{Ïyé mdæ“ U≤‘ê eT]j·TT ª0μ
u≤´˝…Hé‡ ˝ÀHé nøö+{Ÿ q+ãs¡¢qT ‘Ó]∫, u≤´+ø£sY‡ ˝≤–Hé˝À OBMMS b˛s¡º˝Ÿ˝À ¬s+&ÉT U≤‘ê q+ãs¡¢qT
qyÓ÷<äT #˚kÕÔ&ÉT.
dæ. \_Δ<ës¡T&ÉT u≤´+≈£î≈£î &çbòÕ\ºsY>± ø£qã&ç‘˚, n‘·qT m>∑y˚‘· $esê\qT |ü+|æ \_Δ<ës¡Tì m+|æø£qT
‹s¡düÿ]kÕÔ&ÉT.
&ç. m+.|æ.&ç.z. (MPDO) <ë«sê u≤´+ø˘ $esê\qT yÓ+≥H˚ dü+πøåeT dü+düú\ dü+ã+~Û‘· m–®≈£L´{Ïyé
&Ó’¬sø£ºs¡¢≈£î düeT]Œ+#·ã&ÉT‘·T+~.
Ç. Áu≤+#Y y˚TH˚»sY C≤_‘ê‘√ bÕ≥T ¬s+&ÉT U≤‘ê q+ãs¡¢qT MPDO ˝≤–Hé≈£î |ü+|üã&ÉTqT. MPDO
Áø£eT+>± d”ìj·TsY ndæôdº+{Ÿ ˝≤–Hé ≈£î |ü+|ü⁄‘ês¡T. dü+ã+~Û‘· yÓ˝ÒŒ¤sY ø±s=ŒπswüHé ˝Àì d”ìj·TsY ndæôdº+{Ÿ #Óø˘-
*dtº Á|üø±s¡+ $esê\qT Á<äTMø£]kÕÔs¡T. eT]j·TT n‘·ì yê´K´\qT H√{Ÿ ô|ò’˝Ÿ, Ábıd”&ç+>¥‡ eT]j·TT nqTdü+<Ûëq+‘√
EO / AEO ˝≤–Hé≈£î |ü+|üã&É‘êsTT.
6. ED \T ˝≤–Hé:
Á|ü‹bÕ<Ûäq\qT EO / AEO n<˚ #Óø˘-C≤_‘êqT eTs√kÕ] <Ûä Mø£]kÕÔs¡T. eT]j·TT n‘·ì yê´K´\‘√ bÕ≥T
ED ˝≤–Hé≈£î bòÕsê«sY¶ #˚j·Tã&ÉTqT.
7. õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T¢ ˝≤–Hé :
y. yÓ˝ÒŒ¤sY ø±s=ŒπswüHé jÓTTø£ÿ m–®≈£L´{Ïyé &Ó’¬sø£ºsY H√{Ÿ ô|ò’˝Ÿ, u≤´+ø˘ Áu≤+#Y yêØ>± Ábıd”&ç+>¥‡
eT]j·TT nqTã+<Ûä C≤_‘êqT õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY \≈£î b˛s¡º˝Ÿ <ë«sê düeT]Œ+∫ nqTeT‹ bı+<äe#·TÃqT. &çõ≥˝Ÿ
dü+‘·ø£+ <ë«sê õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY ô|ò’˝ŸqT ÄyÓ÷~kÕÔs¡T.
_. õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY jÓTTø£ÿ |ü]bÕ\Hê nqTeT‹ bı+~q ‘·s¡Tyê‘·, yê{Ïì dü+ã+~Û‘· u≤´+≈£î XÊK\≈£î
|ü+|üã&ÉT‘·T+~ eT]j·TT dü_‡&û $&ÉT<ä\ ø√dü+ dü+ã+~Û‘· dü+düú\ jÓTTø£ÿ yÓ’dt #ÛÓ’s¡àHé y˚TH˚õ+>¥ &Ó’¬sø£ºsY
(VC & Managing Director) ÄyÓ÷<ä+ ø=s¡≈£î düeT]Œ+#·ã&ÉTqT.
8. \_Δ<ës¡TìøÏ U≤‘ê øÏ dü_‡&û ã~© :
m. ì<ÛäT\ ã~© ø√dü+ U≤‘ê HÓ+ãs¡¢qT CFMS ≈£î |ü+|üã&ÉTqT.
_. CFMS <ë«sê á yÓTT‘êÔìï dü+ã+~Û‘· \_Δ<ës¡T&ç HêHé-Ä|üπs{Ïyé ùd$+>¥ U≤‘ê≈£î ã~©
#˚j·Tã&ÉTqT.
9. u≤´ø˘ m+&é dü_‡&û $<Ûëq+ Á|üø±s¡+ j·T÷ì≥¢ Á>ö+&ç+>¥ :
m. u≤´ø˘ m+&é dü_‡&û e÷s¡Z<äs¡Ùø±\ Á|üø±s¡+, Áu≤+#Y y˚TH˚»sY dü_‡&û yÓTT‘êÔìï ≥sYà &çbÕõ{Ÿ s¡d”<äT
({Ï&çÄsY) ˝À ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ ˝≤øÏ+>¥ |”]j·T&é ˝À ñ+#·T‘ês¡T.
_. eT+ps¡T Áø£eT+˝À dü÷∫+∫q yÓTT‘·Ô+ j·T÷ì{Ÿ e´j·÷ìï $&ÉT<ä\ #˚j·T&É+ <ë«sê Áu≤+#Y
y˚TH˚»sY á |ü<∏äø±ìï Á>ö+&é #˚kÕÔs¡T.
dæ. m+|æ&çz, Áu≤+#Y y˚TH˚»sY, \_Δ<ës¡T&ÉT eT]j·TT dü+ã+~Û‘· ø±s=ŒπswüHé Á|ü‹ì~Û‘√ ≈£L&çq
Á>ö+&ç+>¥ ø£$T{° á j·T÷ì{ŸqT Á>ö+&é #˚düTÔ+~.
&ç. Áu≤+#Y y˚TH˚»sY j·T÷ì{Ÿ jÓTTø£ÿ bò˛{À qT j·TT.dæ. ‘√ bÕ≥T b˛s¡º˝Ÿ˝À Á>ö+&ç+>¥ $esê\qT
n|t˝À&é #˚j·Te˝…qT.
10. j·T÷ì≥¢ õjÓ÷-{≤´–+>¥:
Á|ü‹ Äs¡THÓ\\ ‘·s¡Tyê‘·, m+#·T≈£îqï @C…˙‡ j·T÷ì{Ÿ jÓTTø£ÿ õjÓ÷{≤´–+>¥ bò˛{ÀqT rdüT≈£î+≥T+~
eT]j·TT b˛s¡º˝Ÿ˝À n|t˝À&é #˚j·T&ÜìøÏ dü+ã+~Û‘· ED øÏ düeT]ŒdüTÔ+~.
11. eT÷&Ée bÕØº <Ûä Mø£s¡D / j·T÷ì≥¢ Ä&ç{Ÿ :
m+|æø£ #˚j·Tã&çq eT÷&Ée bÕØº <ÛäMø£s¡D ≈£L&Ü m+#·T≈£îqï @C…˙‡ <ë«sê #˚j·Tã&ÉT‘·T+~. Bìì ¬s+&ÉT
<äX¯˝À¢, nq>± Á|ü‹ 6 HÓ\\≈£î eT]j·TT 15 e HÓ\ ‘·s¡Tyê‘· |üs¡ý˚øÏå+∫ OBMMS b˛s¡º˝Ÿ˝À n|t˝À&é #˚j·T&ÜìøÏ
ìπs›•‘· ÁbıbòÕsêà˝Àì <Ûä Mø£s¡D $esê\qT dü+ã+~Û‘· ED øÏ düeT]ŒkÕÔs¡T.
12. \_Δ<ës¡T\ s¡TD U≤‘ê≈£î dü_‡&û düs¡T›u≤≥T:
m. ¬s+&˚fi¯ó¢ |üPs¡ÔsTTq ‘·s¡Tyê‘·, Á>ö+&ç+>¥ ø£$T{° eTs√kÕ] uÛÖ‹ø£+>± j·T÷ì{Ÿ |üs¡ý˚øÏå+∫ <Ûä Mø£]kÕÔs¡T
eT]j·TT ]ø£eØ $esê\qT >∑eTì+∫, dü_‡&û yÓTT‘êÔìï \_Δ<ës¡T&ç s¡TD U≤‘ê≈£î düs¡T›u≤≥T #˚ùd+<äT≈£î dü+ã+~Û‘·
m–®≈£L´{Ïyé &Ó’¬sø£ºsY yê]øÏ düeT]ŒkÕÔs¡T. dü+ã+~Û‘· m–®≈£L´{Ïyé &Ó’¬sø£ºsY dü+ã+~Û‘· Áu≤+#Y y˚TH˚»sY≈£î {Ï&çÄsY ñ
|üdü+Vü≤s¡D≈£î nqTeT‹ ÇkÕÔs¡T eT]j·TT \_Δ<ës¡T&ç s¡TD U≤‘ê≈£î dü_‡&û ì düs¡T›u≤≥T #˚kÕÔs¡T.
_. u≤´ø˘ -m+&é dü_‡&û e÷s¡Z<äs¡Ùø±\ Á|üø±s¡+, Áu≤+#Y y˚TH˚»sY TDR ô|’ e&û¶ì #Ó*¢+#·s¡T eT]j·TT
dü_‡&û yÓTT‘·Ô+ |ü]e÷D+ô|’ e&û¶ì edü÷\T #˚j·Ts¡T.
13. j·TTdæ\T eT]j·TT j·T÷ì{Ÿ bò˛{À\ n|t˝À&é:
ED j·T÷ì≥¢ Á>ö+&ç+>¥qT |üs¡ý˚øÏåkÕÔs¡T eT]j·TT dü+ã+~Û‘· u≤´+ø˘ y˚TH˚»sY VC & MD øÏ $ìjÓ÷>∑
<ÛäMø£s¡D |üÁ‘êìï |ü+|ü⁄‘ês¡T.
14. eT+&É\ kÕúsTT˝À C…myéTm˝Ÿ_dæ düe÷y˚XÊ\˝À, Á>ö+&é #˚dæq j·T÷ì≥¢ dæú‹ eT]j·TT u≤´+≈£î\T ‹s¡düÿ]+∫q
j·T÷ì≥T¢ eT]j·TT ø±s¡D≤\T düMTøÏå+#·ã&É‘êsTT.
15. s¡yêD≤ |ü<∏äø±\≈£î dü+ã+~Û+∫, j·T÷ì≥¢ ôV’≤b˛<∏ÓπøwüHé u≤´+≈£î≈£î nqT≈£L\+>± »s¡T>∑T‘·T+~.
16. u≤´+≈£î s¡TD yÓTT‘êÔìï ‹]– #Ó*¢+∫q ‘·s¡Tyê‘· ô|ò’Hêì‡+>¥ u≤´+ø˘ j·T÷ì{Ÿ jÓTTø£ÿ ôV’≤b˛<∏ÓπøwüHéqT
$&ÉT<ä\ #˚kÕÔs¡T.

Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú
1. yÓ’mdtÄsY Áø±+‹ |ü<∏ä+
\ø£å´+:
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝Àì ù|<ä, ìs¡Tù|<ä\ ≈£î≥T+u≤\T e÷qyê_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\qT neT\T#˚dæ
Ks¡TÃ\T ‘·–Z+#·T≈£îì, Ä<ëj·÷ìï ô|+#·T≈£îì düTdæús¡yÓTÆq JeH√bÕ<ÛäT\qT @s¡Œs¡T#·Tø=e≥+, ù|<ä]ø£+ qT+&ç
ãj·T≥≈£î sêe≥+.
ñ<˚›X¯´+:
1. nD>±]q, neø±XÊ\T ˝Òì, ìsê<äs¡D≈£î >∑T¬s’q ù|<ä ìs¡Tù|<ä\T kÕe÷õø£, Ä]Δø£, kÕ+düÿ ‹ø£ eT]j·TT
e÷qdæø£ n&ÉT¶>√&É\qT yê] dü«j·T+ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+‘√ q&ç#˚, yê] dü«j·T+düVü‰j·Tø£dü+|òü÷\, düe÷K´\<ë«sê
kÕ~Ûø±s¡‘·qT kÕ~Û+#·T≈£î+{≤s¡T.
2. eqs¡T\qT $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤s¡T
3. Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ ùde\qT |üP]Ô>± $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤s¡T
$\Te\T
ìs¡Tù|<ä\ X¯øÏÔ kÕeTsêΔ´\ô|’q $XÊ«dü+ ø£*Z e⁄+&Ü*
ìs¡Tù|<ä\ |ü≥¢ kÕqTuÛÑ÷‹‘√ πøåÁ‘·kÕúsTT˝À |üì#˚j·÷*
∫‘·ÔX¯ó~Δ‘√ |üì #˚j·÷*
ìC≤j·T‹, düeTÁ>∑‘· ø£*Z e⁄+&Ü*
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\ ìsêàD+

$wüj·÷+X¯eTT\T
1. yÓ\T>∑T ÁbÕC…ø˘º ø£\
2. dü+|òüT+ qT+&ç Ä•düTÔqï |òü*‘·+
3. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\ nedüs¡+
4. Hêj·T≈£î\≈£î ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤\T - $<ÛäT\T - uÛ≤<ä´‘·\T
m) Hêj·Tø£‘·«+ _) Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\T dæ) Hêj·Tø£‘·« m+|æø£/mìïø£ $<Ûëq+ &ç) Hêj·T≈£î\ $<ÛäT\T,
u≤<ä´‘·\T
5. düe÷y˚XÊ\ ÄeX¯´ø£‘·
6. |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D˝À bÕ{Ï+#·e\dæq n+XÊ\T
7. yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥ e\q ø£*π> ˝≤uÛ≤\T
8. dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ Áπ>&ç+>¥ Ç+&çπø≥sY‡
9. eT+∫ dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ \ø£åD≤\T : (Á|ü>∑‹øÏ 10 dü÷Á‘ê\T)
10. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT Ä]Δø£ eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D
1.eqs¡T\ ùdø£s¡D 2. eqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+ 3. eqs¡T\ uÛÑÁ<ä‘·
11. Ä]Δø£ ìs¡«Vü≤D rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô\T
12. Á>±eT dü+|òüT+ - ‘·eT düuÛÑ´ dü+|òü÷\≈£î #˚j·Te\dæq ø±s¡´Áø£e÷\T
1. yÓ\T>∑T ÁbÕC…ø˘º ø£\ :

ìs¡Tù|<ä, ù|<ä dü+|ò÷ü \ düuTÑÛ ´\T eT]j·TT düe÷K´\T kÕe÷õø£+>±, Ä]Δø+£ >±, kÕ+|òTæ ø£+>±, kÕ+düÿ‹ø£+>±
yÓTs¡T¬>’q JeHêìï >∑&çù| Ä<ëj·÷_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\qT #˚|ü&É‘ês¡T.
♦ düuÛÑT´\T, düe÷K´\T yÓTs¡T¬>’q HÓ’|ü⁄D≤´\ <ë«sê n~Ûø£ ñ‘·Œ‹Ôì, ÄdüTÔ\qT @s¡Œs¡T#·T≈£î+{≤s¡T.
♦ eqs¡T\qT n~Ûø£ kÕúsTT˝À $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤s¡T.
♦ ≈£î≥T+ã nedüsê\≈£î q>∑<äTs¡Væ≤‘· #Ó*¢+|ü⁄<ë«sê Ä<äs¡Ù Á>±e÷\T>± r]Ã~<äT›≈£î+{≤s¡T.
♦ e÷qyê_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\qT #˚|ü{Ïº yê] Jeq $<Ûëq+˝À e÷s¡TŒ (ñ<ë: ìsêàD+-yê&Éø£+, eT+∫˙s¡T-
|ü]X¯óÁuÛÑ‘·, Äs√>∑´+-b˛wüD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ïº) ‘Ó#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
♦ dü+|òüTdüuÛÑT´\T eT]j·TT düe÷K´\T dü«j·T+ ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+‘√ q&ç∫, yê] dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\
düe÷K´\ <ë«sê nedüs¡yÓTÆq kÕ~Ûø±s¡‘·qT kÕ~Û+#·T≈£î+{≤s¡T.
♦ dü+|òüT+˝À #˚]q düuÛÑT´\ ≈£î≥T+u≤\˝À |æ\¢\T $<ëé+‘·T˝…’ ñqï‘· kÕúq+˝À e⁄+{≤s¡T.
♦ Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ ùde\qT |ü]|üPs¡í+>± n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘Ó#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
2. ô|’ ø±s¡´Áø£e÷\T Ä#·s¡D˝ÀøÏ sêyê\+fÒ dü+|òü÷\ qT+&ç Ä•düTÔqï |òü*‘·+ - dü+|òüT+ ø£\
♦ ìs¡Tù|<ä, ù|<ä eTVæ≤fi¯\T n+<äs¡T dü+|òü÷\˝À e⁄+{≤s¡T.
♦ Á|ü‹ˇø£ÿ dü+|òüT+ ˝Ò<ë Áπ>&é dü+|òü÷\T>± e÷s¡T‘êsTT.
♦ Á|ü‹ ˇø£ÿ dü+|òüT+ Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü düe÷y˚XÊ\T, bı<äT|ü⁄\T #˚düT≈£î+≥÷, nedüsê\≈£î n+‘·s¡Z‘· n|ü\T
rdüT≈£î+≥÷, #Ó*¢dü÷Ô ãø±sTT ˝Ò≈£î+&Ü e⁄+{≤s¡T.
♦ Á|ü‹ ˇø£ÿ dü+|òüT+ ‘·q dü+|òüT+˝Àì düuÛÑT´sê*‘√H˚ |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D #˚sTT+#·T≈£î+≥÷, yÓTTu…’˝Ÿ˝À ‘·q dü+|òüT
˝≤yê<˚M\qT dü+|òüT düe÷y˚X¯+˝ÀH˚ #˚kÕÔs¡T.
♦ Á|ü‹ dü+|òüT+ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ø=‘·Ô Hêj·T≈£îsê*ì (Hêj·Tø£‘·« e÷]Œ&ç) m+|æø£ #˚düT≈£î+≥T+~.
♦ dü+|òüT+ ì<ÛäT\T u≤´+ø˘ U≤‘ê˝À ìs¡T|üjÓ÷>∑+>± ˝Ò≈£î+&Ü düuÛÑT´\ nedüsê\T rs¡TÃø√e&ÜìøÏ yê&ÉT≈£î+{≤s¡T.
♦ Á|ü‹ dü+|òüT düuÛÑT´sê\T e÷qyê_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ ne>±Vü≤q ô|+#·Tø=ì yê] JeqXË’*˝À e÷s¡TŒ (ñ
<ë: ìsêàD+-yê&Éø£+, eT+∫ ˙s¡T- bÕ]X¯óÁuÛÑ‘·, Äs√>∑´+-b˛wüD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ïº) ‘Ó#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
♦ Á|ü‹ dü+|òüT düuÛÑT´sê\T ≈£î≥T+ã+˝ÀqT n<ëj·÷_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ïº HÓ\≈£î dü÷e÷s¡T>± s¡÷.10,000/
- Ä<ëj·T+ dü+bÕ~+#·T≈£îH˚ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü&É‘ês¡T. n<˚ $<Ûä+>± á ø±s¡´Áø£e÷\≈£î Çq÷‡¬sHé‡
#˚ÓsTT+#·T≈£î+{≤s¡T.
♦ Á|ü‹ ≈£î≥T+ã+˝À $<ëé+‘·T˝…’q |æ\¢\T e⁄+{≤s¡T. @ ˇø£ÿ ≈£î≥T+ã+˝ÀqT ã&çe÷ìy˚dæq |æ\¢\T ñ+&És¡T.
♦ Á|ü‹ ≈£î≥T+ã+˝À ≈£î≥T+ã nedüsê\øÏ q>∑<äT s¡Væ≤‘· ˝≤yê<˚$\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
♦ Á|ü‹ düuÛÑT´sê\T ‘·eT nedüsê\≈£î Á|üuÛÑT‘·«-Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\ô|’ dü+|òüT+ <ë«sê ne>±Vü≤q ô|+#·Tø=ì
nqTdü+<Ûëq+‘√ ‘·eT nedüsê\T rs¡TÃ≈£î+{≤s¡T. n<˚$<Ûä+>± dü+|òü÷\˝À ô|’ Ä•düTÔqï |òü*‘ê\T sêe{≤ìøÏ
dü+|òüT düuÛÑT´\≈£î á ÁøÏ+~ $wüj·÷\ô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*.
3. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\ ñ<˚›X¯´+/nedüs¡+ :
dü+|òüT+ n+fÒ : ˇπø s¡ø£yÓTÆq düeTdü´\‘√ dü‘·eT‘·eTe⁄‘·Tqï ø=+‘·eT+~ e´≈£îÔ\T ˇø£ ÄX¯j·÷ìï kÕ~Û+#·T≥≈£î
eTT+<äT≈£îe∫Ã yê] düeTdü´\qT n+<äs¡T ø£\dæ #·]Ã+∫, |ü]wüÿ]+#·T≈£î+≥÷, ◊ø£´‘˚ X¯øÏÔ>±, bı<äTù| ã+<Ûä+>±,
ˇø£] ø√dü+ n+<äsT¡ , n+<ä]ø√dü+ ˇø£ÿs¡T>± düV≤ü ø±s¡ e÷s¡+Z ˝À nedüsê\T rs¡TÃ≈£î+≥÷, Ä≥+ø±\T <ë≥T≈£î+≥÷,
ù|<ä]ø£+ qT+&ç ãj·T≥|ü&Ü\qï dü$Twæº\ø£å´+‘√ ø£\dæ ø£≥Tº>± eTT+<äT≈£î kÕπ> »≥TºqT dü+|òüT+ n+{≤s¡T.
1. dü+|òüT+ düuÛÑT´\+<ä] nedüsê\T rπsÃ˝≤ n|ü*#˚Ã kÕúsTTøÏ dü+|òüT+ m<äT>∑T≥ 2. düuÛÑT´\˝À Ä‘·à$XÊ«dü+,
HÓ’|ü⁄D´+ ô|+#·T≥ 3. $$<Ûä Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\, kÕúìø£ dü+düú\ |ü≥¢ #Ó’‘·q´+ ô|+#·T≥ 4. Á>±e÷_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\
ìs¡«Vü≤D˝À #=s¡e rdüTø=qT≥ 5. düuÛÑT´\T ˇø£] ø√dü+ n+<äs¡T, n+<ä]ø√dü+ ˇø£ÿs¡T>± ì\ã&ÉT≥ 6. Á>±eT+˝Àì
ìs¡Tù|<ä, ù|<ä ≈£î≥T+u≤\˝À eT]j·TT Á>±eT+˝À ù|<ä]ø£+ ‘·–+Z #·T≥ 7. dü+|òTü +˝À eqs¡T\ düMTø£sD¡ , $ìjÓ÷>∑+ô|’
düuÛÑT´\˝À #Ó’‘·q´+ ø£*Z+#·T≥ 8. düuÛÑT´\T Ä<ëj·÷_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ïº ù|<ä]ø£+ ‘·–Z+#·T≥ 9. düuÛÑT´\T
eékÕj·T+, |üXó¯ b˛wüD e+{Ï e‘·T\Ô T ñqïyês¡T Á|üdTü ‘Ô · |ü]dæ‘ú T· \≈£î nqT>∑TD+>± n<ÛTä Hê‘·q e÷sêZ\T m+#·Tø=qT≥
10. kÕ+πø‹ø£ (‘Ó*$) |ü]C≤„q+ ô|+#·Tø=H˚ neø±X¯+ Ç#·TÃ≥ 10. Ç‘·s¡ dü+düú\ |üì$<Ûëq+ô|’ ne>±Vü≤q
ô|+bı+~+#·T≥ 11. Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\‘√ nqTdü+<Ûëq+ @s¡Œs¡#·Tø=qT≥.
4. Hêj·T≈£î\≈£î ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤\T - $<ÛäT\T - uÛ≤<ä´‘·\T - Hêj·Tø£‘·«+ :
dü+|òüT+ ˇø£ eT+∫ |ü<äΔ‹˝À @ ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\T ˝Ò≈£î+&Ü »s¡>±\+fÒ eT+∫ Hêj·Tø£‘·«+ #ê˝≤ nedüs¡+.
Hêj·Tø£‘·«+ n+fÒ πøe\+ Ç<ä›s¡T ©&És¡T¢ ø±<äT. dü+|òüT+˝À ñqï Á|ür düuÛÑT´sê\T Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\T ø£*Z e⁄+&Ü*.
eT+∫ Hêj·T≈£îsê\T düuÛÑT´˝À¢ ˇø£], yê] HÓ’|ü⁄D≤´\qT >∑T]Ô+∫ $wüj·T |ü]C≤„q+ ô|+∫, dü+|òüT+ ‘êq÷
ìs¡ísTT+#·T≈£îqï \øå±´\qT #˚s¡T≈£îH˚ $<Ûä+>± q&ç|ædüTÔ+~.
Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\T :
1. dü+|òüT+ $<ÛäT\T, u≤<Ûä´‘·\ô|’ ne>±Vü≤q ø£*– ñ+&Ü*. 2. $X‚¢wüD X¯øÏÔ ø£*– ñ+&Ü*. 3. ô|òdæ*fÒwüHé
HÓ’|ü⁄D´+ ø£*– ñ+&Ü*. 4. <ÛÓ’s¡´+, ìC≤sTTr, n+øÏ‘· uÛ≤e+, ù|<ä\ |ü≥¢ >ös¡e+, düVü≤uÛ≤>∑ Hêj·Tø£‘·«+,
eTT+<äT#·÷|ü⁄, e´øÏÔ>∑‘· Á|üjÓ÷»Hê\T ø£Hêï dü+|òüT Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ÁbÕeTTK´‘· Ç#˚Ãyês¡T. 5. Áø£eT•ø£åD ø£*–,
düuÛÑT´\ qeTàø±ìï bı+~, düVü≤qe+‘·T˝…’ ñ+&Ü*. 6. Á|üC≤kÕ«eT´ |ü<äΔ‹˝À ìs¡íj·÷\qT rdüTø=H˚yê] ñ+&Ü*. 7.
n+<ä] n_ÛÁbÕj·÷\qT ùdø£]+∫ n+<ä]øÏ nqT≈£L\+>± q&ÉT#·Tø√yê*.

Hêj·Tø£‘·« m+|æø£/mìïø£ $<Ûëq+ :
1. Á|ür dü+e‘·‡s¡+ dü+|òüT+˝À ˇø£s¡T ˝Ò<ë Ç<ä›s¡T ø=‘·Ôyê]ì Hêj·T≈£î\T>± mqTïø√yê*. 2. Hêj·T≈£î\
|ü<äM ø±\|ü]$T‹ ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\T e÷Á‘·y˚T. 3. dü+|òüT+˝À Hêj·T≈£î\qT düuÛÑT´\+<äs¡÷ ø£\dæ yê]øÏ me¬s’‘˚
ùde#˚kÕÔs¡ì qeTàø£+ ø£*–e⁄+{≤s√ yê]ì m+|æø£ #˚düTø√yê*.
Hêj·T≈£î\ $<ÛäT\T, u≤<ä´‘·\T :
1. Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü dü+|òüT düe÷y˚XÊ\≈£î ìs¡ísTT+∫q düeTj·÷ì ø£+fÒ eTT+<äT>±H˚ Vü‰»¬s’ n<Ûä´ø£å‘·
eVæ≤+#ê*. 2. bı<äT|ü⁄\T, n|ü\T, düuÛÑT´\+<äs¡÷ düÁø£eT+>± #Ó*¢+#˚ $<Ûä+>± #·÷&Ü*. 3. yÓTT+&ç ãø±sTT\T
edü÷\T #˚sTT+#ê*. 4. ãTø˘ ø°|üs¡¢qT m+|æø£ #˚dæ, •ø£åD Ç|æŒ+∫, yês¡T |ü⁄düÔø±\T düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+#˚≥≥T¢
#·÷&Ü*. >ös¡e y˚‘·q+ düÁø£eT+>± Çyê«*. 5. Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚XÊ\≈£î, nedüsêìï ã{Ïº Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡
dü+düú\ düe÷y˚XÊ\≈£î Vü‰»s¡T ø±yê*. 6. dü+|òü÷\ ]ø±s¡T¶\qT Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü Ä&ç{Ÿ #˚sTT+#·Tø√yê*.
7.dü+|òTü düeTdü´\qT düuTÑÛ ´\‘√ #·]Ã+∫ |ü]wüÿ]+#ê*. 8. dü+|òTü Ä<ëj·÷ìï, e´j·÷ìï, ]ø±s¡T\¶ qT |üs´¡ y˚ø+åÏ #ê*.
9. Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚XÊ\≈£î e÷düìy˚~ø£, bÕdt |ü⁄düÔø±\qT, Á>±eT dü+|òüT+ <ä>∑Zs¡ rdüT≈£îqï qT yêsTT<ë\
yê]>± rdüT≈£îyÓ[¢ dü+|òüT+˝À »]–q ø±s¡´Áø£e÷\T, düeTdü´\T Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ $e]+#ê*. n<˚$<Ûä+>± Á>±eT
dü+|òüT+˝À »]–q #·s¡Ã\qT, ìs¡íj·÷\qT dü+|òüT düuÛÑT´\+<ä]ø° ‘Ó*j·TCÒj·÷*.
5. düe÷y˚XÊ\ ÄeX¯´ø£‘· :
1. düe÷y˚XÊ˝Ò dü+|òü÷ìøÏ ÁbÕD+ 2. düuÛÑT´\T nedüsêìøÏ n|ü\T bı+<ä{≤ìøÏ düuÛÑT´\T bı<äT|ü⁄\T,
n|ü\T, e&û¶\T n+<ä] düeTø£å+˝À #Ó*¢+#·T≥≈£î M\e⁄‘·T+~. Bì e\q &ÉãT“˝À¢ ‘˚&Ü sêe&ÜìøÏ neø±X¯+ ñ
+&É<äT. 3. düuÛÑT´\T rdüT≈£îqï n|ü\ #Ó*¢+|ü⁄\ô|’ düMTø£å #˚j·T&ÜìøÏ, #Ó*¢+#·ì yê]ô|’ ˇ‹Ô&ç ‘˚e&ÜìøÏ ñ
|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. 4. düuÛÑT´\T dü+|òüT{Ï‘· X¯øÏÔ>± m<äT>∑T≥≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. 5. düuÛÑT´\+<ä]ø° dü+|òüT+˝À
»]π> nìï $wüj·÷\qT ‘Ó*j·TCÒj·T&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. 6. dü+|òüT+˝À bÕs¡<äs¡Ùø£‘·qT ô|+#·T‘·T+~. 7. düuÛÑT´\
eT<Ûä´ düK´‘·, qeTàø£+, ◊ø£eT‘ê´ìï ô|+bı+~+#·Tø=q&ÜìøÏ. 8. dü+|òüT düuÛÑT´\T |üs¡düŒs¡ düeTdü´\qT #·]Ã+#·Tø=ì
|ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\T yÓ<øä &£ ÜìøÏ Ç<=ø£ y˚~ø£ 9. dü+|òTü düuTÑÛ ´\ C≤„q+, ‘Ó*$, <Ûs’Ó ´¡ +, Ä‘êà $XÊ«dü+ ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ
10. düuÛÑT´\T dü+|òüT{Ï‘· X¯øÏÔ>± m<äT>∑T≥≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. 11. kÕe÷õø£ ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ düuÛÑT´\T
#·]Ã+#·Tø=qT≥≈£î neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~.
6. |ü⁄düÔø£ ìsê«Vü≤D˝À bÕ{Ï+#·e\dæq n+XÊ\T :
1. Á|ü‹ dü+|òTü + |ü⁄düøÔ £ ìs¡«Vü≤D ø=s¡≈î£ dü+|òTü +˝Àì düuTÑÛ ´sê*H˚ ãTø˘ ø°|sü T¡ qT ô|≥Tºø√yê*. 2. düe÷y˚X+¯ ˝ÀH˚
|ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D »s¡>±* 3. düe÷y˚X¯+˝ÀH˚ $Tì{Ÿ‡, Ä]Δø£ ˝≤yê<˚M\T sêj·T≥+ »s¡>±*. 4. e´øÏÔ>∑‘· bÕdt
|ü⁄düÔø£+˝À bı<äT|ü⁄\T düe÷y˚X¯+˝ÀH˚ ‘·|üŒø£ sêj·÷* eT]j·TT e´øÏÔ>∑‘· bÕdt |ü⁄düÔø±\T düuÛÑT´\ e<ä›H˚ ñ+&Ü* 5.
u≤´+ø˘ |ü⁄düÔø£+ Á|ü‹HÓ\ n|t &˚{Ÿ #˚sTT+#·Tø√yê* 6. $Tì{Ÿ‡ |ü⁄düÔø£+˝À düuÛÑT´\ yê]>± bı<äT|ü⁄\T, n|ü\T,
edü÷fi¯ófl düe÷y˚X¯+˝ÀH˚ sêj·÷*. 7. ˝≤yê<˚$\T »s¡>∑>± $T–*q q>∑<äT u≤´+≈£î˝À mes¡T y˚j·÷˝À rsêàq+
sêj·÷*.
7. yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ø°|æ+>¥ e\q ø£*π> ˝≤uÛ≤\T :
1. dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ düe÷#ês¡eTT n+<ä]ø° ‘Ó\TdüTÔ+~. 2. dü+|òüT+˝Àì düuÛÑT´\ $esê\T (mes¡T @
dü+|òüT+˝À ñHêïs¡T) Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. 3. dü+|òüT+˝Àì ˝≤yê<˚M\T m˝≤ »s¡T>∑T‘·THêïsTT nì dü+|òüT
düuÛÑT´\‘√ bÕ≥T>± Á>±eT dü+|òüT+ eT]j·TT Ç‘·s¡ düuÛÑT´\T ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√e#·TÃqT. 4. dü+|òüT+ Øù|yÓT+{Ÿ m˝≤
ñqï~? düuÛÑT´\ Øù|yÓT+{Ÿ m˝≤ ñqï~ nì dü+|òüT+ m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. 5.
dü+|òTü + |üìrs¡T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. 6. dü+|òTü +qT Áπ>&ç+>¥ #˚jT· e#·TÃqT. 7. dü+|òTü + |üìrs¡TqT
uÒØE y˚düTø=ì m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ø±e\dæq e÷s¡TŒ\T #˚s¡TŒ\T #˚düTø√e#·TÃqT. 8. dü+|òüT+ u≤>∑T+fÒH˚ dü+|òüT+
Ä]Δø£+>± ˝≤uÛÑ|ü&ÉT‘·T+~ nH˚ $wüj·÷\qT n+<ä]ø° ‘Ó\TdüTÔ+~.
8. dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ Áπ>&ç+>¥ Ç+&çπø≥sY‡:
dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ Áπ>&ç+>¥qT eTTK´+>± 11 s¡ø±\ n+XÊ\ MT<ä s¡÷bı+~+#·&É+ »]–q~. M{Ïì Ä<Ûës¡+>±
#˚düTø=ì Ä dü+|òüT+ A,B,C,D Áπ>&ÉT\qT ìs¡ísTT+#·ã&ÉT‘·T+~. ø£qTø£ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ dü+|òüT+ Áπ>&ç+>¥ >∑T]+∫
düuÛÑT´\+<ä]øÏ $e]+#·e\dæ ñ+≥T+~.
Áπ>&ç+>¥ n+XÊ\T:
1. Á|ü‹HÓ˝≤ düe÷y˚XÊ\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ -10 e÷s¡Tÿ\T 2. düuÛÑT´˝≤ Vü‰»s¡T -5 e÷s¡Tÿ\T 3. Áø£eT+
‘·|üŒì bı<äT|ü⁄ #Ó*¢+|ü⁄-10e÷s¡Tÿ\T. 4. yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥ ìs¡«Væ≤+#·&É+ -5e÷s¡Tÿ\T 5. n+‘·s¡Z‘· n|ü\
#Ó*¢+|ü⁄\T -10e÷s¡Tÿ\T 6. düuÛÑT´\qT+&ç dü+|òü÷ìøÏ CIF #Ó*¢+|ü⁄\T - 10e÷s¡Tÿ\T 7. düuÛÑT´\ qT+&ç
dü+|òü÷ìøÏ u≤´+ø˘ *+πøJ ˝ÀHé #Ó*¢+|ü⁄\T -10e÷s¡Tÿ\T 8. düuÛÑT´\ qT+&ç dü+|òü÷ìøÏ Ád”Ôì~Û s¡TD+ #Ó*¢+|ü⁄\T -
10e÷s¡Tÿ\T 9. dü+|òüT+ qT+&ç Á>±eT dü+|òüT+øÏ CIF #Ó*¢+|ü⁄\T-10e÷s¡Tÿ\T 10. dü+|òüT+ qT+&ç u≤´+ø˘øÏ u≤´+ø˘
˝ÀHé #Ó*¢+|ü⁄\T -10e÷s¡Tÿ\T 11. dü+|òüT+ qT+&ç Ád”Ôì~ÛøÏ Ád”Ôì~Û s¡TD+ #Ó*¢+|ü⁄\T -10e÷s¡Tÿ\T (yÓTT‘·Ô+ 100
e÷s¡Tÿ\T)
9. eT+∫ dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ \ø£åD≤\T : (Á|ü>∑‹øÏ 10 dü÷Á‘ê\T)
1. düuÛÑT´\+<äs¡÷ n+<ä]ø√dü+ ˇø£ÿs¡T, ˇø£ÿ]ø√dü+ n+<äs¡T (ˇø£] nedüsê\T n+<äs¡T rsêÃ*, n+<ä]
nedüsê\T ˇø£ÿs¡T rsêÃ*) nH˚ uÛ≤eq ø£*– e⁄+&Ü*. 2. Áø£eT+ ‘·|üŒì dü+|òüT düe÷y˚XÊ\T »s¡T|ü⁄ø√yê*.
(ø£˙dü+ ¬s+&ÉT kÕs¡T¢) 3. Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü dü+|òüT+˝ÀH˚ bı<äT|ü⁄\T #˚j·÷* (ø£˙dü+ ¬s+&ÉT kÕs¡T¢) 4. ìs¡Tù|<ä\≈£î
ù|<ä\≈£î ìs¡Tù|<ä\ sê´+øÏ+>¥ Á|üø±s¡eTT n|ü eT+ps¡T #˚j·TT≥˝À ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*. 5. 100% ∫qï ô|<ä›
n|ü\T, dæ.◊.m|òt, eT]j·TT u≤´+ø˘ n|ü\qT ì]í‘· yêsTT<ë\˝À #Ó*¢+#ê*. 6. Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü yÓTTu…’˝Ÿ
Ä<Ûë]‘· |ü⁄düÔø±\qT ìs¡«Væ≤+#ê* ø£eT÷´ì{Ï Ä&ç≥sY <ë«sê n+‘·s¡Z‘· Ä&ç{Ÿ #˚sTT+#ê*. 7. ≈£î≥T+ã, dü«j·T+
düVü‰j·Tø£ dü+|òüT Ä]Δø£ ìs¡«Vü≤D, u≤´+ø˘ *+πøõ\ô|’ düuÛÑT´\+<äs¡÷ ne>±Vü≤q ø£*– e⁄+&Ü*. 8. düuÛÑT´\+<ä]ø°
ÄVü‰s¡ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ø£*Œ+#ê*. 9. dü+|òüT düuÛÑT´\+<äs¡÷ nø£å´sêdüT´\T nyê«*. dü+|òüT düuÛÑT´\ |æ\¢\qT
ã&ç˝À #˚]Œ+∫ $<ä´ H˚]Œ+#ê*. 10. >∑]“DÏ˝…’q dü+|òüT düuÛÑT´\+<äs¡÷ 100 % ÄdüT|üÁ‹˝À ø±qTŒ\qT #˚düTø=ì,
‘·eT≈£î ‘·eT •X¯óe⁄\qT {°ø±\T y˚sTT+#ê*.
10.dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT Ä]Δø£ eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D
dü+|òüT düuÛÑT´\‘√qT, u≤´+≈£î\‘√qT, Á>±eT dü+|òüT+‘√qT, Ç‘·s¡ dü+düú\‘√qT ˝≤yê<˚M\T ìs¡«Væ≤düTÔ+~.
Ä]Δø£ eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D˝À Á|ü<Ûëq+>± ÁøÏ+~ eT÷&ÉT n+XÊ\qT <Ûäwæº˝À ñ+#·Tø√yê*.
1. eqs¡T\ ùdø£s¡D 2. eqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+ 3. eqs¡T\ uÛÑÁ<ä‘·

10.1.eqs¡T\ ùdø£s¡D:
1.düuÛÑT´\ qT+&ç bı<äT|ü⁄\T ùdø£]+#·&É+ 2. u≤´+≈£î qT+&ç s¡TD+ rdüTø√e&É+ 3. Á>±eT dü+|òüT+ qT+&ç
s¡TD+ rdüTø√e&É+ 4. Á|üuÛÑT‘·« dü+düú\T ˝Ò<ë Ç‘·s¡ dü+düú\ qT+&ç ]yê*«+>¥ |òü+&é bı+<ä&É+ 5. Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç
bÕe˝≤e&û¶ dü_‡&û bı+<ä&É+ 6. düuÛÑT´\ qT+&ç n|ü\ô|’ e&û¶\T, s¡TdüTeTT\T, ùdyê s¡TdüTeTT\T edü÷\T #˚j·T&É+
<ë«sê eqs¡T\qT ùdø£]+#·e#·TÃ
dü+|òüT ì~Û düÁø£eT $ìjÓ÷>∑+ eT]j·TT ìs¡T|üjÓ÷>∑+>± ñqï ì<ÛäT\ $ìjÓ÷>∑+:
1. Á|ür düe÷y˚X¯+˝À düuÛÑT´\≈£î n|ü\T Çe«>± $T–*q yÓTT‘êÔìï e÷Á‘·yÓT, u≤´+≈£î˝À »eT #˚j·÷*. 2.
m≈£îÿe ø±\+ m≈£îÿe yÓTT‘êÔìï, u≤´+≈£î˝À e<Ûë>± ì\« ñ+#·≈£L&É<äT. düuÛÑT´\ nedüsê\≈£î n|ü>± Çyê«*. 3.
u≤´+ø˘ U≤‘ê˝À ì~Û ì\«e⁄+&É>± ãj·T≥ dü+düú\≈£î, ãj·T≥ e´≈£îÔ\ e<ä›≈£î yÓfi¯fl≈£L&É<äT. <ëì e\¢ düuÛÑT´\
nedüsê\T rs¡e⁄. 4. dü+|òüT ì~Û m+‘· m≈£îÿe XÊ‘·+ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+fÒ dü+|òü÷ìøÏ e&û¶ s¡÷|ü+˝À n+‘·
Ä<ëj·T+ edüTÔ+~ nH˚ $wüj·T+ dü+|òüT düuÛÑT´\≈£î ‘Ó*j·T#ÓbÕŒ*. 5. edü÷˝…’q bı<äT|ü⁄ yÓTT‘êÔìï n|ü edü÷fi¯¢ó
ô|’ e∫Ãq e&û¶ì düuÛÑT´\ nedüsê\≈£î ìs¡+‘·s¡+ n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚ $<Ûä+>± #·÷düTø√yê*. n|ü&˚ dü+|òüT+
jÓTTø£ÿ ÁbÕ<Ûëq´‘· düuÛÑT´\≈£î ‘Ó\TdüTÔ+~. 6. dü+|òüT düe÷y˚X¯+˝À Ä]Δø£ ìs¡«Vü≤D ˝≤yê<˚$\ô|’ ne>±Vü≤q
ø£*Z+∫q≥¢sTT‘˚ dü+|òüTì~Ûì ô|<ä› m‘·TÔq $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤s¡T. 7. dü+|òüT+ n+<ä]øÏ ˇπøkÕ], düe÷q+>±
n|ü\T Çe«≈£L&É<äT. Bì e\q dü+|òü÷ìøÏ Ä<ëj·T+ ˇπøkÕ] edüTÔ+~. ‘·sê«‘· dü+|òüT+˝À n|ü\T mes¡÷
rdüT≈£îH˚yês¡T ˝Òø£ edü÷˝…’q yÓTT‘·Ô+ n+‘ê e<Ûë>± ì*∫b˛‘·T+~. Bì e\q dü+|òü÷ìøÏ sêe\dæq Ä<ëj·T+
‘·–Zb˛‘·T+~.
10.2. dü+|òüT+ Ks¡TÃ\≈£î eqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+ :
1. dü+|òüT+ ‘·q ãTø˘ ø°|üsY >ös¡ey˚‘·q+ ‘êHÓ ô|≥Tºø√yê*. yê]øÏ Ç#˚Ã >ös¡e y˚‘·q+ dü+|òü÷ìøÏ e#˚Ã
Ä<ëj·T+ qT+&ç #Ó*¢+#ê*. 2. u≤´+≈£î≈£î yÓ[¢sêe&ÜìøÏ nj˚T´ Á|üj·÷D Ks¡TÃ\≈£î, dü+|òüT+ ˝…ø£ÿ\T sêdüTø√e&ÜìøÏ
nedüs¡yÓTÆq |ü⁄düÔø±\T ø=q&ÜìøÏ, dü+|òüT+ ˝…ø£ÿ\T Ä&ç{Ÿ #˚j·T&ÜìøÏ dü+|òüT+ Ä<ëj·T+ qT+&ç Ks¡TÃ #˚j·÷*. 3.
u≤´+≈£î *+πøõ, Á>±eT dü+|òüT+ qT+&ç bı+<˚ ùde\≈£î ùdyês¡TdüT+, dü+|òüT+ Ä<ëj·T+ qT+&ç #Ó*¢+#ê*.
10.3. eqs¡T\ uÛÑÁ<ä‘· :
1.dü+|òüT+˝À ˝Òì e´≈£îÔ\≈£î, e&û¶ yê´bÕs¡T\≈£î, ô|<ä› ¬s’‘·T\≈£î n|ü\T Çe«≈£L&É<äT. 2. dü+|òüT+˝Àì
n|üqT πøe\+ ©&És¡T¢ eT]j·TT |üs¡|ü‹ ñqï düuÛÑT´\T m≈£îÿe kÕs¡T¢, m≈£îÿe yÓTT‘êÔ\qT n|ü>± rdüTø√≈£L&É<äT.
3. Ç‘·s¡ dü+düú\ qT+&ç, u≤´+≈£î\ qT+&ç dü+|òü÷ìøÏ e∫Ãq ãTTD≤\qT düe÷q+>± n|ü rdüTø√≈£L&É<äT/
|ü+#·Tø√≈£L&É<äT. 4. dü+|òüT ì~Û yÓTT‘êÔìï ˇø£s¡T ˝Ò<ë Ç<ä›s¡T düuÛÑT´\≈£î e÷Á‘·y˚T n|ü>± Çe«≈£L&É<äT.
5. düe÷y˚XÊq+‘·s¡+ $T–*q &ÉãT“qT u≤´+≈£î˝À »eT#˚j·÷*. nedüs¡yÓTÆq+‘· y˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T ‹]– rdüTø√yê*.
6. Á|ü‹ düe÷y˚X¯+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝ÀqT, ∫es¡q u≤´+≈£îq+<äT »eT #˚j·T&ÜìøÏ |ü+|æq &ÉãT“ »eT nsTTq~ ˝Òì~
düuÛÑT´\+<ä]øÏ ‘Ó*j·TCÒj·÷*. 7. u≤´+≈£î qT+&ç ‹]– rdüT≈£îqï yÓTT‘êÔ\qT düuÛÑT´\+<ä]øÏ Á|ü‹ düe÷y˚X¯+˝À
‘Ó*j·TCÒj·÷*. 8. q>∑<äT ˝≤yê<˚M\˙ï dü+|òüT düe÷y˚X¯+˝À düuÛÑT´\+<ä] düeTø£å+˝À »s¡bÕ*. 9. q>∑<äT u≤<Ûä´‘·
me]<äH˚~ ‘·|üŒìdü]>± Á|ü‹ düe÷y˚X¯+ ÄKs¡Tq eT]j·TT eTs¡Tdü{Ï düe÷y˚X¯+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À düMTøÏå+#ê*. 10.
düuÛÑT´\+<äs¡T |ü+≥≈£î, rdüT≈£îqï n|ü\≈£î, |üX¯óe⁄\≈£î ‘·|üŒì dü]>± ;e÷ #˚sTT+#ê*.
11.Ä]Δø£ ìs¡«Vü≤D ˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô\T - ne>±Vü≤q ô|+#·Tø√yê*‡q n+XÊ\T:
1. ‘·q bı<äT|ü⁄‘√bÕ≥T dü+|òüT bı<äT|ü⁄ô|’, dü+|òüTì~ô|’ (bı<äTô|’ e&û¶, u≤´+ø˘ô|’ e&û¶, ùdyês¡TdüTeTT, düuÛÑ´‘·«
s¡TdüTeTT, ]k˛sY‡ |ò”E,Á>±+{Ÿ‡ yÓTT.), ne>±Vü≤q ñ+&Ü*. 3. n+‘·s¡Z‘· n|ü e&û¶øÏ, u≤´+ø˘ n|ü⁄Œô|’ e&û¶øÏ ‘˚&Ü
‘Ó*j·÷*. 4. n|ü≈£î yêsTT<ë\ Á|üø±s¡+ düÁø£eT+>± #Ó*¢+|ü⁄\T n+<äs¡T yêsTT<ë\ Á|üø±s¡+ #Ó*¢+#ê*. 5.
dü+|òüT düuÛÑT´\T n|ü rdüTø=ì ãj·T≥ e´≈£îÔ\≈£î Çe«≈£L&É<äT. 6. düe÷y˚XÊq+‘·s¡+ ˝≤yê<˚$\T, $Tì{Ÿ‡ #·~$
$ì|æ+#·Tø√yê*. 7. rsêàq+ Á|üø±s¡+ düe÷y˚X¯+˝ÀH˚ #Ó≈£îÿ\ô|’ dü+‘·ø±\T »s¡T>±*. 8. düe÷y˚X¯+ ãj·T≥
#Ó≈£îÿ\ô|’ dü+‘·ø±\T »s¡>∑≈£L&É<äT. 9. n‘·édüs¡ Ks¡TÃ\T »]–‘˚ eTs¡Tdü{Ï düe÷y˚X¯+˝À #·s¡Ã »]|æ ÄyÓ÷<ä+
#˚sTT+#ê*. 10. Hêj·T≈£î\T düuÛÑT´\ nedüsê\ì <äwæº˝À ô|≥Tºø=ì ì<ÛäT\qT ùdø£]+#ê* eT]j·TT uÛÑÁ<ä‘· #˚j·÷*
11. u≤´+ø˘ qT+&ç Á&Ü #˚j·Te\dæq &ÉãT“\qT düe÷y˚X¯+ nC…+&Ü˝À #·]Ã+∫ düuÛÑT´\+<ä] ÄyÓ÷<ä+ rdüTø√yê*.
12. düuÛÑT´\ dü+‘·ø±\T ˝Ò≈£î+&Ü (rsêàq+˝À) m≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\ ˝Àq÷ u≤´+ø˘ qT+&ç &ÉãT“ Á&Ü #˚j·Tsê<äT.
13. dü+|òüT+ ©&És¡T¢ Á|ü‹ eT÷&ÉT HÓ\\≈£î ˇø£kÕ] u≤´+ø˘ qT+&ç ùdº{ŸyÓT+{Ÿì rdüTø√yê*.
12. Á>±eT dü+|òüT+ - ‘·eT düuÛÑ´ dü+|òü÷\≈£î - $.z ˝À #˚j·Te\dæq ø±s¡´Áø£e÷\T:
1. dü+|òü÷\˝À ˝Òì ù|<ä, ìs¡Tù|<ä düuÛÑT´\qT ‘·|üŒì dü]>± dü+|òü÷\˝À #˚]Œ+#ê* 2. ø=‘·Ô>± dü+|òü÷˝…’q
dü+|òü÷\≈£î, Hêj·Tø£‘·« e÷]Œ&ç »]–q Hêj·T≈£îsêfi¯fl≈£î (SHG,VO), Ç.dæ.øÏ, $.z. ø£$T{Ï\øÏ yê] $<ÛäT\T
uÛ≤<ä´‘·\ô|’ •ø£åD Ç|æŒ+#ê*. 3. ‘·q düuÛÑ´ dü+|òü÷\, ‘·q dæã“+~øÏ |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D eT]j·TT ‘·q düuÛÑ´dü+|òü÷\øÏ
ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ |ü<Ûäø±\ô|’ •ø£åD\T Ç|æŒ+#ê*. 4. ‘·q düuÛÑ´dü+|òü÷\T Ä<ëj·÷_Ûe~Δ ø=s¡≈£î #˚|üfÒº JeH√bÕ<äT\≈£î
Çq÷‡¬sHé‡ #˚sTT+∫ düuÛÑT´sêfi¯ófl qwüºb˛≈£î+&Ü #˚j·T≥+ 5. ‘·q düuÛÑ´ dü+|òü÷\T e÷qyê_Ûe~Δ ($<ä´, ˙s¡T-bÕ]X¯ó
ÁuÛÑ‘·, Äs√>∑´+-b˛wüD yÓTTˆˆ) ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ ne>±Vü≤q ô|+#·Tø=H˚ $<Ûä+>± #·÷&É≥+ eT]j·TT Ä e÷s¡TŒ
≈£î≥T+u≤\˝À e#˚Ã $<Ûä+>± #·÷&É≥+ 6. ‘·q düuÛÑ´ dü+|òü÷\T ª%A%μ eT]j·TT ª%B%μ Áπ>&é ˝À ñ+&˚≥≥T¢
m|üŒ{Ï ø£|ü⁄Œ&ÉT |üs¡ý˚ø£åD #˚düTø√e≥+. 7. ‘·q düuÛÑ´dü+|òü÷\T ‘·q ≈£î≥T+ã nedüsê\≈£î q>∑<äT s¡Væ≤‘· #Ó*¢+|ü⁄\T
#˚düT≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&É≥+. 8. ì<ÛäT\ ùdø£s¡D - düÁø£eT $ìjÓ÷>∑+ô|’ <äwæºô|≥º≥+. 9. #·≥º+ Á|üø±s¡+>± XÊdüHê‘·àø£
uÛ≤<ä´‘·\T (Ä&ç{Ÿ ìs¡«Væ≤+#·≥+, »qs¡˝Ÿ u≤&ç #˚j·T≥+, ]≥sYï‡ ô|ò’˝Ÿ #˚j·T≥+) ìs¡«Væ≤+#·≥+ 10. e∫Ãq
ì<ÛäT\qT y˚πs ø±s¡´Áø£e÷\øÏ Ks¡TÃ #˚j·T≈£î+&Ü e⁄+&É≥+ 11. ‘·q düe÷K´˝ÀqT, ‘·q düuÛÑ´ dü+|òü÷\˝ÀqT
Hêj·Tø£‘·« e÷]Œ&ç düeTj·÷ìøÏ »]π>≥≥T¢>± C≤Á>∑‘·Ô rdüTø√yê*. 12. uÛ≤<ä´‘ê s¡Væ≤‘·+>± (Áø£eT •ø£åD≤ s¡Væ≤‘·+>±)
eéVü≤]+∫q ‘·q düuÛÑT´\T - ‘·q düã“+~ô|’ ø£]ƒq #·s¡´\T rdüTø√yê*.
á ô|’ $<Ûä+>± dü+|òü÷\ düuÛÑT´\T, düe÷K´\ düuÛÑ´dü+|òü÷\T •ø£åD˝Àì n+XÊ\T
H˚s¡TÃø=ì Ä#·s¡D˝À ô|{Ïºq≥¢sTT‘˚ yÓ\T>∑T ÁbÕC…ø˘º ø£\ HÓs¡y˚s¡T‘·T+~. dü+|òü÷\T, düe÷K´\T
ªAμ eT]j·TT ªBμ Áπ>&é ˝ÀøÏ ekÕÔsTT.

dü+kÕú>∑‘·ìsêàD+
Á>±eT dü+|òü÷\ |ü{Ïwüº‘·ô|’ z_øÏ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eT+
Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú, Á>±MTD≤_Ûe~ΔD XÊK, Ä+Á<äÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+
¬s+&Ée n+‘·düTú, NTR n&çàìÁùdº{Ïyé u≤¢ø˘, PNBS, $»j·Tyê&É -520001.
$wüj·Tdü÷∫ø£
1. Á>±eT dü+|òüT+ düTdæús¡‘·
2. Á>±eT dü+|òüT+ @sêŒ≥T
3. Á>±eT dü+|òüT+ $<ÛäT\T-uÛ≤<ä´‘·\T (πødt düº&û)
4. Á>±eT dü+|òüT+ - z_ $<ÛäT\T - uÛ≤<ä´‘·\T (πødt düº&û)
5. Á>±eT dü+|òüT+ #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\T
6. Á>±eTdü+|òüT+ Ä]Δø£ ìs¡«Vü≤D˝À ‘·|üŒìdü]>± rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T
7. z_ $<ÛäT\T-uÛ≤<ä´‘·\T
8. Á>±eT dü+|òüT+ Ä<ëj·÷_Ûe~ΔøÏ #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\T
Á>±eT dü+|òüT+ - düTdæús¡‘·

2000e dü+e‘·‡s¡+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\Hê dü+düú (ôdsYŒ¤) <ë«sê yÓ\T>∑T
ÁbÕC…øº̆ ù|s¡T‘= ù|<ä\qT dü+|òüT{Ï‘· |üs¡∫ dü+|òü÷\T>± @sêŒ≥T#˚j·T&É+ »]–q~. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± dü+|òüTdüuÛÑT´\T
düe÷y˚XÊ\qT düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+#·Tø=+≥÷ yê]øÏ ø±e\dæq Ä]Δø£ nedüsê\qT rs¡TÃø√e&ÜìøÏ dü+|òTü + m+‘·>±H√
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. yê] ù|<ä]ø£+ Ä]Δø£ nedüsê\‘√ e÷Á‘·y˚T eTT&ç|ü&ç (dü+ã+<Ûä+) ˝Ò<äT nì düe÷y˚XÊ\˝À
ìs¡«Væ≤+#·T≈£îH˚≥|ü&ÉT e∫Ãq ø=ìï düeTdü´\ (ñ<ë: nHês√>∑´+, $<ä´˝Òø£b˛e≥+, πswüHé ø±s¡T¶ ˝Òø£b˛e≥+, ø£˙dü
Vü≤≈£îÿ\T bı+<ä˝Òø£b˛e≥+) <ë«sê ‘Ó\TdüTø=ì ˇø£{À, ¬s+&√ ≈£î≥T+u≤\T ãj·T≥≈£î eùdÔ ù|<ä]ø£+ b˛<äT.
ø±ã{Ïº ‘·eT ø£˙düVü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäqø√dü+, ‘·eT düeTdü´\qT #·]Ã+#˚+<äT≈£î dü+|òü÷\qT nìï+{ÏøÏ ø£*|æ ˇø£
#·sêÃ y˚~ø£ ø±yê\ì, ‘·eT nedüsê\T rs¡TÃø√e{≤ìøÏ ‘·eTe<ä› ø±e\dæqìï nedüs¡yÓTÆq eqs¡T\T ˝Òe⁄. yê] e<ä›
ñqï eqs¡T\qT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷, Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\qT nqTdü+<Ûëq+ #˚düTø=ì ù|<ä ≈£î≥T+u≤\‘√
@s¡Œ&É¶ dü+|òü÷\ìï ø£\dæ ˇø£ ô|<ä› dü+|òüT+>± @s¡Œ&Ü¶sTT. <ëìH˚ Á>±eT dü+|òüT+ n+{≤s¡T. Ä Á>±eT dü+|òü÷ìï Á>±eT
düe÷K´ nì ˝Ò<ë V.O. (Village Organisation) nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T.
Á>±eT dü+|òüT+ mø£ÿ&É ñ+≥T+~:
Ä]Δø,£ kÕ+|òTæ ø£ |ü]dæ‘ú T· \qT ìs¡+‘·s+¡ yÓTs¡T>∑T |üsT¡ Ãø√e&ÜìøÏ ù|<ä eTVæ≤fi¯\T n+<äsT¡ ø£\dæ 3 kÕúsTT\˝À
4 dü+düú\qT @sêŒ≥T #˚düT≈£îHêïs¡T.
D yÓTT<ä{Ï kÕúsTT˝À Á>±eTkÕúsTT 2 dü+düú\T. n$
1. dü+düú dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+
2. dü+düú Á>±eT dü+|òüT+
D ¬s+&√ekÕúsTT˝À eT+&É\ kÕúsTT : 3 e dü+düú eT+&É\ düe÷K´
D eT÷&√e kÕúsTT˝À õ˝≤¢ kÕúsTT : 4 e dü+düú õ˝≤¢ düe÷K´
Á>±eT kÕúsTT˝À ¬s+&√e dü+düú Á>±eT dü+|òüT+.
Á>±eT dü+|òüT+ @s¡Œ&çq $<Ûëq+
1. 8 - 30 dü+|òü÷\T ø£\dæ Á>±eT dü+|òüT+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
2. á Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ Á|ü‹∫qï dü+|òüT+ qT+&ç Áô|dæ&Ó+{Ÿ e÷Á‘·y˚T ekÕÔs¡T. á düuÛÑT´\qT ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£ ø£$T{Ï
(Ç.dæ) n+{≤s¡T.
3. Ç.dæ qT+&ç 3 düuÛÑT´\qT |ü<ë~ø±s¡T\T>± (z._.) mqTï≈£î+{≤s¡T.
4. Ç.dæ qT+&ç Á>±eTdü+|òüT+ (VO) #˚ùd ø±s¡´Áø£e÷\qT |üs¡ý˚ø£åD #˚ùd+<äT≈£î ø£$T{Ï\qT #˚düT≈£î+{≤s¡T.
5. á ø£$T{Ï˝À Á>±eT dü+|òüT+ |ü]e÷D+ ã{Ïº 3 qT+&ç 5 >∑Ts¡T düuÛÑT´\T ñ+{≤s¡T.
6. ˇø£ Á>±eT |ü+#êj·T‹ |ü]~∏˝À 30 dü+|òü÷\ø£+fÒ m≈£îÿe e⁄+fÒ 2 e Á>±eT dü+|òüT+ @sêŒ≥T #˚düTø√yê*.
7. Á>±eT dü+|òüT+ ÁbÕ<Ûä$Tø£ |üs¡düŒs¡ düVü‰j·T düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ #·≥º+ 1995 ÁøÏ+<ä ]õÁùdºwüHé #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
1. Hêsêj·TD|ü⁄s¡+ Á>±eT dü+|òüT+ - uÛ≤<ä´‘·\T (πødtdüº&ç) :

∫qï dü+|ò÷ü \˙ï ø£\dæ Á>±eT dü+|òTü +>± @s¡Œ&ç dü+|òTü düuTÑÛ ´\ nedüsê\qT rs¡TÃø=H˚+<äT≈£î Hêsêj·TD|ü⁄s¡+
nH˚ Á>±eT+˝À Á>±eT dü+|òüT+ @$T#˚dæ+~.
Hêsêj·TD|ü⁄s¡+ Á>±eT+˝À 30 dü+|òü÷\T ø£\dæ Á>±eT dü+|òüT+>± @s¡Œ&çHêsTT. dü+|òüT düe÷y˚XÊ\T »]π>$.
dü+|òüT˝À düÁø£eT+>± bı<äT|ü⁄\T #˚düT≈£îH˚yês¡T, e∫Ãq bı<äT|ü⁄ &ÉãT“\T nedüsêìøÏ ‘·>∑Z≥Tº>± Ç#·TÃ≈£îH˚yês¡T.
nedüsê\≈£î ‘·>∑Z≥Tº e∫Ãq bı<äT|ü⁄ &ÉãT“\T dü]b˛j˚T$ ø±e⁄. Ä]Δø£ nedüsê\‘√ dü+uÛÑ+<Ûä+˝Òì düeTdü´\T n˝≤π>
$T–*b˛j˚T$. (ñ<ë: πswüHé ø±sY¶‡, dü÷ÿ\T≈£î düÁø£eT+>± {°#·s¡T dü]>± sêø£ |æ\¢\T dü÷ÿ\T≈£î yÓfi¯flø£ b˛e≥+,
yê+‘·T\T, $s√#·Hê\‘√ |æ\¢\T uÛ≤<Ûä|ü&É≥+) dü+|òü÷\ düe÷y˚XÊ\T nsTTHêø£ Á>±eTdü+|òüT+ düe÷y˚XÊìøÏ n+<äs¡T
e∫Ã ø=~›ùd|ü⁄ e÷{≤¢&ÉTø=ì, b˛{≤¢&ÉTø=ì yÓ[flb˛j˚Tyês¡T. Ä$<Ûä+>± 3 HÓ\\T >∑&ç∫HêsTT. 3e HÓ\˝À eTVü‰\øÏåà
dü+|òüT+˝Àì eì‘·, >∑+>±uÛÑyêì dü+|òüT+˝Àì \øÏåà, düTì‘· n+<äs¡T yÓ[flHê Ä#Ó≥Tº øÏ+<ä n˝≤H˚ ≈£Ls=Ãì Ä˝À∫+∫
Á>±eT dü+|òüT+˝À e÷{≤¢&ÉTø√H˚+<äT≈£î n+<äs¡T sê≈£L&É<äT. dü+|òüT düe÷y˚XÊ\T n˙ï HÓ\ yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT yêsê\˝À
ô|≥Tºø=yê*. Á>±eT dü+|òüT+ MT{Ï+>¥\T HÓ\≈£î ¬s+&ÉT ô|≥Tº≈£î+<ë+. dü+|òüT düe÷y˚XÊ\≈£î eTT+<äT 1 e MT{Ï+>¥
2e ‘˚B, dü+|òüT düe÷y˚XÊ\ ‘·s¡Tyê‘· 2e MT{Ï+>¥ 17 e‘˚B>± ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T. á düe÷y˚XÊìøÏ dü+|òüT+˝À
yÓTT<ä{Ï ©&ÉsT¡ dü+|òTü düe÷y˚XÊìøÏ sêyê* nì eTs¡Tdü{Ï s√Eq düuTÑÛ ´\+<ä]ì |æ\∫ ‘·eT Ä˝À#·q\qT ‘Ó*j·T#˚kÕs¡T.
n+<äs¡T e∫Ãq+<äTe\q düeTdü´\T rs¡ø£b˛>± s√E≈£L* b˛‘·T+<äì ‘·>±<ë\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. MT n+<ä]
düeTdü´\T á ¬s+&ÉT düe÷y˚XÊ\˝À yÓTT<ä{Ï ©&És¡T e÷{≤¢&ÉT‘·T+~ nì yê] Ä˝À#·qì ‘Ó*j·T#˚kÕs¡T. n+<äs¡T
nø£ÿ&˚ dü+|òüT düuÛÑT´\‘√ e÷{≤¢&ÉTø√ì düuÛÑT´\T eì‘·, \øÏåà, düTì‘· Ä˝À#·q≈£î ÄyÓ÷<äeTT ‘Ó*j·T#˚dæ yÓTT<ä{Ï
©&És¡TqT e~* $T–*qyês¡T yÓ[flb˛sTTHês¡T. düuÛÑT´\T n+<äs¡T eTqMT<ä qeTàø£+‘√ yÓ[flHês¡T. yêfi¯fl qeTàø±ìï
ì»+#˚j·÷*. düe÷y˚X¯+ mø£ÿ&É »s¡bÕ* nH˚ Ä˝À#·q e∫Ã+~. edüT+<Ûäsê dü+|òüT+ ©\ yêfi¯fl Ç+{À¢ ô|≥Tº≈£î+<ë+
nì ìs¡íj·÷ìøÏ e∫Ã ©\qT n&É>±{≤ìøÏ yêfi¯fl sTT+{ÏøÏ yÓfi≤¢s¡T. ©˝≤ yêfi¯ófl n&É>∑≥+ ‘·&Ée⁄>± H˚qT ˇ+≥]<ëìï,
‘·|üŒìdü]>± ô|≥Tºø=+&ç nì ˇ|üø=+~. Ä Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚X¯+ Äs√E nø£ÿ&˚ »s¡T|ü⁄ø=Hêïs¡T. dü+|òü÷\≈£î
ù|s¡T ô|≥Tº≈£îqïfÒº Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ ≈£L&Ü ˇø£ ù|s¡T ô|≥Tº≈£î+<ë+ nì Ä Á>±eT+ ù|s¡T‘= ªªHêsêj·TD|ü⁄s¡+ Á>±eT
dü+|òüT+μμ nìù|s¡T ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. ∫qï dü+|òü÷ìøÏ ñqïfÒº Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ uÛ≤<ä´‘·\T ñ+{≤sTT nì düe÷y˚XÊìøÏ
e∫Ãq yÓTT<ä{Ï ©&És¡T¢ n+<äs¡T ø£\dæ Á>±eT dü+|òüT+ n+fÒ ∫qï dü+|òü÷\ ‘·s¡|òü⁄q e∫Ãq eTq<˚ Á>±eT dü+|òüT+
nqTø=ì n+<äs¡T ø£\dæ Á>±eT dü+|òüT uÛ≤<Ûä´‘·\T sêdüT≈£îHêïs¡T.
Á>±eT dü+|òüT+ uÛ≤<ä´‘·\T
D Á>±eT+˝À $T–*b˛sTTq ìs¡Tù|<ä\qT, ù|<ä\qT dü+|òü÷\T>± @sêŒ≥T #˚j·T≥+
D Á>±eT+˝Àñqï nìï dü+|òü÷\qT Á>±eT dü+|òüT+˝À #˚πs≥≥T¢ (düuÛÑ´‘·«+ rdüTø=H˚≥≥T¢) #·÷düTø√e≥+ (ˇø£
Á>±eT dü+|òüT+˝À 30 ∫qï dü+|òü÷\≈£î $T+#·≈£î+&Ü ñ+&Ü*)
D dü+|òüTdüuÛÑT´\≈£î X¯øÏÔ kÕeTsêΔ´\T, HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|+bı+~+#·{≤ìøÏ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T @sêŒ≥T #˚j·÷*.
D eT+&É\+˝À Ä<äs¡Ùe+‘·+>± ñqï Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ ‘·q Á>±eT dü+|òüT düuÛÑT´\qT rdüT≈£î yÓ[fl (πøåÁ‘·
dü+<äs¡Ùq) yês¡T Ä#·]düTÔqï eT+∫ Ä#·s¡D°j·TyÓTÆq |ü<äΔ‘·T\qT H˚s¡TÃ≈£îH˚˝≤ #˚j·T&É+.
D Ä–b˛sTTq dü+|òü÷\qT |ü⁄qs¡T<äΔs¡D #˚dæ |üì#˚ùd≥≥T¢ #·÷&É≥+.
D Á|ü‘˚´ø£+>± ìs¡Tù|<ä\ C≤_‘êqT ‘·j·÷s¡T#˚dæ yê] n_Ûe~ΔøÏ Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\T eT]j·TT Á>±eT dü+|òüT+
n+~+#˚ ùde\˝À yê]øÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«≥+.
D dü+|òü÷\qT ã\|üs¡#·{≤ìøÏ nqTuÛÑe+ ø£*–q ‘·q dü+|òü÷\˝Àì düuÛÑT´\qT m+|æø£ #˚düTø=ì yê]øÏ
ø±e\dæq •ø£åD\T Ç|æŒ+#·Tø=ì dü+|òü÷\qT ã˝À|æ‘·+ #˚düTø√e≥+
D dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\ìï+{Ï˙ A Áπ>&é ˝ÀìøÏ rdüTø=ì sêe&É+.
D dü«j·T+ düV‰ü j·Tø£ dü+|ò÷ü \˝Àì bı<äT|ü⁄\T, n+‘·s‘Z¡ · n|ü\T düuTÑÛ ´\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚˝≤>± dü+|ò÷ü \≈£î
D düuÛÑT´\ Ä]Δø£ nedüsê\T |üP]Ô>± rs¡Ã&ÜìøÏ ‘·–q+‘·>± u≤´+≈£î\T, Á|üuÛÑT‘·«+, Ç‘·s¡ eqs¡T\ qT+&ç
ì<ÛäT\qT dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘˚e&É+.
D dü÷ø£åà Ä]Δø£ ãTTD Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+∫, JeH√bÕ<ÛäT\ô|’ •ø£åD\T Ç|æŒ+#·&É+, Á|ü‹ eTVæ≤fi≤ düTdæús¡yÓTÆq
JeH√bÕ~Û ø£*– ñ+&˚˝≤ #·÷&É&É+, ‘·<ë«sê yê] ñ‘·Œ‹Ô, Ä<ëj·T+ ô|]π>˝≤ #·÷&É&É+.
D Á|ü‹ eTVæ≤fi≤ Ä]Δø£ Áø£eT•ø£åD bÕ{Ï+∫ ãø±sTT\T ˝Ò≈£î+&Ü #·÷dæ, 100% n|ü\T #Ó*¢+#˚˝≤ #·÷&É&É+.
D JeH√bÕ~Û ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ n|ü≈£î |üX¯óe⁄\≈£î ;Ûe÷ s¡ø£åD ø£*Œ+#·&É+.
D Á>±eT+˝Àì Á|ü<Ûëq JeH√bÕ<ÛäT\≈£î, yê{Ï ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î HêD´‘ê $\Te ô|+#˚ kÂø£sê´\T, e÷¬sÿ{Ï+>¥
kÂø£s¡´+ ø£*Œ+#·&É+.
D Á>±e÷ìï ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q (ODF) Á>±eT+>± ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+.
D Á>±eT+˝Àì Á|ü‹ >∑]“¤D° Ád”Ô Äs√>∑´+ dü+s¡øÏå+#·&É+, πøåeT+>± ÄdüT|üÁ‹˝À Á|üdüe+ »]π>≥≥T¢ #·÷&É&É+.
D Á>±eT+˝À e÷‘ê •X¯ó eTs¡D≤\qT ìyê]+#·&É+.
D •X¯óe⁄\ Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD ø±s¡´Áø£e÷\T Á>±eT+˝À |üP]Ô>± neT\j˚T´˝≤>± #·÷&É&É+.
D Á>±eT+˝À Á|ü‹ ã&çá&ÉT|æ\¢\T ã&çøÏ yÓfi‚fl˝≤ #·÷&É&É+, *+>∑ $eø£å‘·qT ìyê]+#·&É+.
D ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝Àì Á|ü‹ ns¡Ω‘· ø£*–q ø±]à≈£îìøÏ #·+Á<äqï ;Ûe÷ jÓ÷»q |ü<Ûäø±ìï e]Ô+|ü#˚j·T&É+.
D Á>±eT+˝Àì e<äTΔ\T, $ø£˝≤+>∑T\T, $‘·+‘·Te⁄\≈£î eT]j·TT #˚H˚‘·, ^‘· ø±]à≈£î\≈£î HÓ\yê] ô|q¸Hé‡
düø±\+˝À n+<˚˝≤ #·÷&É&É+.
D Á|üuÛÑT‘·« eT]j·TT Ád”Ôì~Û <ë«sê Ä]Δø£ düVü‰j·T+ bı+~qyês¡T, rdüT≈£îqï n|ü\qT düÁø£eT+>±
$ìjÓ÷–+#˚≥≥T¢ eT]j·TT ÄdüTÔ\qT ø£*– ñ+&˚≥≥T¢ #·÷&É&É+.
D ns¡Ω‘· ø£*–q yês¡+<ä]ø° Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\ <ë«sê düVü‰j·T+ n+<˚˝≤ #·÷&É&É+, dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT
eTVæ≤fi¯\ ≈£î≥T+u≤\T q>∑<äT s¡Væ≤‘· ˝≤yê<˚M\T »]ù|˝≤ #·÷&É&É+.
D ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ë´s¡Ω‘·\T ø£*–q eTVæ≤fi¯\qT &çõ≥˝Ÿ *Á≥dæ <ë«sê •ø£åD\T bı+<˚˝≤ #·÷&É&É+.
D Á>±eT+˝Àì eTÚ*ø£ edü‘·T\T düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+|üã&˚˝≤ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ düVü≤ø£]+#·&É+.
D Á>±eTkÕúsTT˝À ‘·qT#˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\T düÁø£eT+>± neT\Tø±e{≤ìøÏ düuŸ ø£$T{°\qT @sêŒ≥T #˚j·T≥+
D düuŸ ø£$T{°\qT ã\|üs¡#·{≤ìøÏ ‘êqT #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\ô|’q ne>±Vü≤q ø£*Œ+∫ ø±s¡´Áø£e÷\ e\q
eT+∫ |òü*‘ê\T e#˚Ã+<äT≈£î ‘√&ÉŒ&É≥+
D ìs¡Tù|<ä dü+|òü÷\qT Á>±eT dü+|òüT+ Ç.dæ MT{Ï+>∑T˝À düMTø£å#˚dæ dü÷ø£åà Ä]Δø£ Á|üD≤[ø£ ‘·j·÷s¡T#˚dæ
dæ.◊.m|òt ˝Ò<ë u≤´+≈£î qT+&ç n|ü bı+<˚≥≥T¢ #˚dæ yê{Ïì düÁø£eT+>± #Ó*¢+#˚≥≥T¢ #·÷&É≥+
D Á|ü‹HÓ\ ‘·eT düe÷y˚XÊ\˝À ‘·|üŒìdü] nC…+&Ü ìs¡Tù|<ä\ n_Ûe~ΔøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ n+~+#˚ |ü<Ûäø±\T ‘Ó*j·T
#Ó|üŒ≥+, yês¡T Ä ùde\T $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚+<äT≈£î ‘·>∑T #·s¡´\T rdüTø√e≥+
D ÁbÕC…øº˘ dæã“+~ì, VOA düV≤ü ø±s¡+qT düMTø£å #˚jT· ≥+, düeTdü´\T ñ+fÒ #·]Ã+#·≥+, Áø£eT•ø£Då ≤ s¡V≤æ ‘·+>±
ñ+fÒ ‘·–q #·s¡´\T rdüTø√e≥+ .
D Á>±eT dü+|òüT+ u…’˝≤ Á|üø±s¡+ dü+|òü÷\˝ÀqT, $.ˇ. ˝ÀqT Hêj·Tø£‘·«+ e÷]Œ&ç düø±\+˝À »]π>≥≥T¢
#·÷&É≥+ Áø£eT•ø£åD≤ s¡Væ≤‘·+>± ñ+fÒ ‘·–q #·s¡´\T rdüTø√e≥+ - nedüs¡yÓTÆ‘˚ ‘=\–+#·≥+.
|ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D düÁø£eT+>± dü+|òü÷\˝ÀqT, $.z ˝ÀqT ñ+&˚≥≥T¢ #·s¡´\T rdüTø√yê* nì Á>±eT dü+|òüT+
ìs¡«Væ≤+#˚ uÛ≤<ä´‘·\qT e÷{≤¢&ÉT≈£îHêïs¡T.
∫qï dü+|òüT+˝À Ä dü+|òüT+ düuÛÑT´sê˝Ò |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D≈£î e⁄qï≥Tº Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ dü+|òü÷\˝À e⁄qï 10
e‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄≈£îqï n+uÒ<äÿsY dü+|òüT+˝Àì e÷\‹ nH˚ düuÛÑT´sê*ì |æ\∫ e÷{≤¢&ç |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D≈£î VOAqT
@sêŒ≥T #˚düT≈£îHêïs¡T. e÷\‹ Ä düe÷y˚X¯+˝À ˇø£ eT+∫ Ä˝À#·qqT ‘Ó*j·T#˚dæq~. eTq+ dü+|òüT+˝À bı<äT|ü⁄
@$<Ûä+>± #˚düTø=+≥THêïyÓ÷ n˝≤ #˚düTø=+<ë+ nì #Ó|æŒ+~. ø=+<äs¡T n+^ø£]+#·˝Ò<äT. ø±s¡D+ dü+|òüT+˝À
düuÛÑT´\T bı<äT|ü⁄ ‘ÓdüTÔHêïs¡T. Çø£ÿ&É≈£î düe÷y˚XÊìøÏ e∫Ãq yês¡T ‘˚yê˝ÒyÓ÷ nì eTT+<äT≈£î sê˝Ò<äT. e÷\‹ yêfi¯fl
‘·*¢>±] eP]˝À ‘·qT >∑‘·yês¡+ yÓ[flq|ü⁄&ÉT Á|ü‹ dü+|òüT+ ‘·q dü+|òüTì~Û qT+&ç ‘ÓkÕÔs¡T nì ‘·qT #·÷dæq $wüj·T+
‘Ó*j·T#˚dæ+~. e#˚ÃHÓ\ düe÷y˚X¯+˝À VOA uÛ≤<ä´‘·\T, #˚j·Te\dæq |üqT\T, #˚j·T≈£L&Éì |üqT\T, z._.øÏ ñ
+&Ée\dæq ns¡Ω‘·\T, z._. uÛ≤<ä´‘·\T, e÷{≤¢&ÉTø=ì z._.ì m+|æø£ #˚düT≈£î+<ëeTT, n<˚ $<ÛäeTT>± n+<äs¡T
dü+|òüT+˝À e÷{≤¢&ç Á>±eT dü+|òüT+ 2e düe÷y˚X¯+ 17e ‘˚~ e#˚Ã≥|ü&ÉT bı<äT|ü⁄\T rdüT≈£î e<ë›eTT nì $Tì{Ÿ‡
#·~$ $ì|æ+#·Tø=ì dü+‘·ø±\T #˚dæ düe÷y˚X¯eTT eTT–+∫Hês¡T.
2. πødt düº&ç
nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ ø£~] eT+&É\+˝À yÓ+ø£fÒX¯«sê Á>±eT dü+|òüT+ Á|ü‹ HÓ\ 2e ‘˚~, 18e ‘˚~ Çdæ
düe÷y˚XÊ\T »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. á Á>±eT dü+|òüT+˝À 26 dü+|òü÷\T düuÛÑ´‘·«+ rdüT≈£îHêïsTT. yÓTT<ä{Ï düe÷y˚X¯+˝À
Ä]Δø£ ˝≤yê<˚M\T, ¬s+&Ée düe÷y˚X¯+˝À Á>±eT dü+|òüT+ #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\ neT\Tô|’ düuŸ ø£$T{Ï\ |üìrs¡Tô|’
düMTøå± düe÷y˚X¯+ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. Ä ¬s+&ÉT s√E\T Ä Á>±eT+˝À |ü+&ÉT>∑ yê‘êes¡D+ e⁄+≥T+~. ø±s¡D+ Ä
Çdæ düe÷y˚XÊìøÏ Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ{≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«dü+düú qT+&ç Ä|ò”düs¡T¢ (BC,SC,ST, Bank field
Ä|ò”düsY‡, PHCqT+&ç, ;Ûe÷$TÁ‘ê\T, ñbÕ~ÛVü‰MT |ò”˝Ÿ¶ Ä|ò”düs¡T¢, $<ë´ dü+düú qT+&ç yÓ\T>∑T dædæ, |ü+#êj·Tr
ôdÁø£≥]) sêe≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. Á|ü‹ˇø£ÿs¡T yê] |ü<Ûäø±\qT $e]+#·≥+ #˚kÕÔs¡T. Ä |ü<Ûäø±\qT u≤>± dü+|òüT
düuÛÑT´\ ≈£î≥T+u≤\T u≤>± $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤s¡T. Ä Á>±eTdüTú\T u≤>± \_›bı+~q Á>±e÷\T πøåÁ‘· dü+<äs¡Ùq≈£îyÓ[¢
#·÷dæsêe≥+ »s¡T–+~. Ä ø±s¡D+>± 26 dü+|òü÷\T á |ü<Ûäø±\qT $ìjÓ÷–+#·T≈£îHêïsTT.
nìï dü+|òü÷\T Çq÷‡¬sHé‡ ø£≥Tº≈£îHêïsTT. 14 eT+~ |æ\¢\T kÕÿ\sYwæ|t‡ bı+<äT‘·THêïs¡T. nqï|üPs¡í
dü+|òüT+˝À $eT\eTà uÛÑs¡Ô≈£î ãdüT‡ ÄøÏ‡&Ó+{Ÿ˝À #·ìb˛e≥+ »]–+~. #·+Á<äqï ;Ûe÷ ø£≥º≥+ e\dü Ä≈£î≥T+u≤ìï
Ä<äT≈£î+~. 3 eT+~ düuÛÑT´\T m˙ºÄsY uÛÑs√kÕ <ë«sê ô|q¸Hé düø±\+˝À bı+<äT‘·THêïs¡T.
SC ø±s√ŒπswüHé <ë«sê 14 mø±sê\ uÛÑ÷$T j·÷$Tì dü+|òüT+˝À 4 >∑T]øÏ, kÕ«$T dü+|òüT+˝À 3 eT+~øÏ ,
nj·T´|üŒ dü+|òüT+˝À 2 eT+~ \_› bı+<ä≥+ »]–+~. n<˚ $<Ûä+>± ñbÕ~Vü≤$T <ë«sê 6 mø£sê\˝À |ü+&É¢‘√≥\
ô|+|üø£+ 7 >∑Ts¡T \_›bı+<ës¡T. ¬s’‘·T ñ‘·Œ‹Ô dü+|òüT+˝À 7 >∑Ts¡T #˚sês¡T. Á>±eT dü+|òüT+ qT+&ç Ç<ä›s¡TqT m+|æø£
#˚dæ nyÓq÷´ bÕ¢+fÒwüHé •ø£åD≈£î |ü+|æ+#·≥+ »]–+~. eT\¢qï dü+|òüT+ qT+&ç \øÏåà ø=&ÉT≈£î, sê|òüTy˚+Á<ä Á>∑÷|t
qT+&ç XÊs¡<äeTà ≈£L‘·Ts¡T m˙ºÄsY $<√´qï‹ |ü<Ûäø£+ <ë«sê m+|æø£ nj·÷´s¡T.
á Á>±eT dü+|òüT+ $»j·Te+‘·+>± eTT+<äT≈£î yÓfi¯fl{≤ìøÏ ø±s¡D+ Á>±eT dü+|òüT+ z._.\T. Ms¡T m+|æø£
ne«>±H˚ z._. $<ÛäT\T-uÛ≤<ä´‘·\ ô|’q, Á>±eT dü+|òüT+ #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\ ô|’q, Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\ ô|’q •ø£åD\T
rdüT≈£îHêïs¡T. yês¡T ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\qT Á>±eT dü+|òüT+˝À ‘Ó*j·T#ÓbÕŒs¡T. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT n~Ûø±s¡T\qT
ø£\Tdü÷Ô düuÛÑ´dü+|òü÷\≈£î $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïs¡T. ø£$T{Ï\ <ë«sê |ü<Ûäø±\qT neT\T #˚düT≈£î+≥THêïs¡T.
Á|üX¯ï\T :
1. Á>±eT dü+|òüT+ HÓ\≈£î mìïkÕs¡T¢ düe÷y˚X¯+ ô|≥Tº≈£î+≥THêïs¡T?
2. Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚XÊìøÏ mes¡T Vü‰»s¡T ne⁄‘ês¡T?
3. $eT\eTà ≈£î≥T+ã+ Ä]Δø£+>± düVü‰j·T+ m˝≤ e∫Ã+~?
4. |ü+&É¢‘√≥\ ô|+|üø£+ me] düVü‰j·T+‘√ \_› bı+<ës¡T?
5. eT\¢qï dü+|òüT+ qT+&ç \øÏåà ø=&ÉT≈£î, sê|òüTy˚+Á<ä Á>∑÷|t qT+&ç XÊs¡<äeTà ≈£L‘·Ts¡T @ $<Ûä+>± \_Δbı+<ës¡T?
ø±ã{Ïº yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡ Á>±eT dü+|òTü +˝≤ eTq Á>±eT dü+|ò÷ü \T m<ä>±\+fÒ Hêj·T≈£î\≈£î ñ+&Ée\dæq \ø£Då ≤\T,
$<ÛäT\T- uÛ≤<ä´‘·\T #·]Ã+#·T≈£î+<ëeTT.
Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\T:
1. $XÊ«dü+ (confidence) e⁄+&Ü*
2. ©&És¡T≈£î <ÛÓ’s¡´+, düVü≤q+, zs¡TŒ e⁄+&Ü*
3. bÕs¡<äs¡Ùø£+>± e⁄+&Ü*
4. n+øÏ‘·uÛ≤e+ e⁄+&Ü*, $ÁXÊ+‹ nH˚~ ˝Ò≈£î+&Ü |üì#˚ùdyê¬s’ e⁄+&Ü*
5. ˙‹, ìC≤j·Tr eT]j·TT ìdüŒø£åbÕ‘·+>± e⁄+&Ü*
6. q÷‘·q‘·«+‘√ |üì#˚ùd yês¡T>± eT]j·TT $wüj·T\ô|’ $X‚¢wüDX¯øÏÔ ø£*–e⁄+&Ü*.
7. düs¡T›≈£îb˛j˚T >∑TD+ ø£*Ze⁄+&Ü*. nedüsêìøÏ ‘·>∑Z≥Tº>± ìs¡íj·÷\T rdüTø√>∑*– e⁄+&Ü*.
8. $.ˇ. $<ÛäT\T, uÛ≤<ä´‘·\ô|’ ne>±Vü≤q e⁄+&Ü*.
9. düuÛÑT´\+<ä]ø° düe÷q neø±XÊ\T Çyê«*.
10. ‘√{Ï düuÛÑT´\˝À Áù|s¡D ø£*Z+#˚yês¡T>± e⁄+&Ü*.
11. z≥$Tì ‘·qT rdüTø=ì (Hêj·T≈£î&ÉT>±) ¬>\T|ü⁄ Ç‘·s¡T\≈£î Ç#˚Ãyês¡T>± e⁄+&Ü*.
12. |üìì ÁX¯<äΔ‘√ eT]j·TT ∫‘·ÔX¯ó~Δ‘√ (<äwæº πø+ÁBø£]+∫) |üì#˚ùd yês¡T>± e⁄+&Ü*.
13. n~Ûø±sê\qT ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ #˚ùdyês¡T>± e⁄+&Ü*.
14. düVü‰uÛ≤>∑ Hêj·Tø£‘·«+ e⁄+&Ü*.
15. ‘·q Á|üjÓ÷»q+ø£qï dü+|òüT Á|üjÓ÷»HêìøÏ ÁbÕeTTK´‘· ìyê«*.
16. $wüj·T |ü]C≤„q+ e⁄+&Ü*.
Á>±eT dü+|òüT+ ©&És¡T≈£î ñ+&É e\dæq ns¡Ω‘·\T :
1. Á>±eT dü+|òTü + Ç.dæ. düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»s¡TnsTT Á>±eT dü+|òTü + |üìrs¡TqT, düu´ÑÛ dü+|ò÷ü \ |üìrs¡TqT
düMTø£å #˚kÕÔs¡T.
2. Á>±eT dü+|òüT+ ‘·s¡T|òü⁄q eT+&É\ düe÷K´ düe÷y˚XÊ\≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤kÕÔs¡T.
3. Ç‘·s¡ dü+düú\ düe÷y˚XÊ\≈£î, Ç‘·s¡ düe÷y˚XÊ\≈£î Á>±eT dü+|òüT+ ‘·s¡|òü⁄q ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤kÕÔs¡T.
ø±e⁄q Á>±eT dü+|òüT+ ©&És¡T>± ‘·|üŒìdü]>± á ÁøÏ+~ ns¡Ω‘·\T e⁄+&Ü*.
1. ∫qï dü+|òüT+ yÓTT<ä{Ï ©&És¡T nsTT e⁄+&Ü*.
2. Á>±eT dü+|òüT+ Ç.dæ.düuÛÑT´sê*>± Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»s¡T nyê«*.
3. ÄyÓT dü+|òTü +˝À u≤>± q&ÉTdü÷eÔ ⁄qï dü+|òTü + nsTTe⁄+&Ü*. ÄyÓT dü+|òTü +˝À Áø£eT+‘·|Œü ì bı<äT|ü⁄\T,
n|ü\T #Ó*¢dü÷Ô e⁄+&Ü*.
4. ÄyÓT dü+|òüT+ Á>±eT dü+|òüT+˝À bı<äT|ü⁄\T, n|ü\T #Ó*¢dü÷Ô e⁄+&Ü*.

5. |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤Dô|’ ne>±Vü≤q e⁄+&Ü*
6. Ä&ç{Ÿ ìy˚~ø£ #·÷&É>∑*Z, yê{Ïô|’q nu…®ø£åHé eùdÔ dü]#˚sTT+#·>∑*Z e⁄+&Ü*.
7. düuÛÑ´ dü+|òü÷\ düeTdü´\T |ü]wüÿ]+#·>∑*Z e⁄+&Ü*.
8. düuTÑÛ ´\≈£î ø=ìï ø±s¡´Áø£e÷\T Çwü+º ˝Òøb£ ˛sTTq düuTÑÛ ´\ uÛ$Ñ wü´‘·T≈Ô î£ eT]j·TT dü+øπ eå ÷ìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ
düTìï‘· n+XÊ\T bÕ‹ì<Ûä´ eTVü‰düuÛÑ düuÛÑT´\qT ˇ|æŒ+#·>∑\ H˚s¡TŒ e⁄+&Ü*.
9. düuÛÑ´dü+|òü÷\T, Á>±eT dü+|òü÷\T ˝≤uÛ≤\‘√ q&Éeø£bı‘˚ ø±s¡D≤\qT |ü]o*+#·≥+, dü]jÓÆTq ùde\T
n+~+#·{≤ìøÏ JeH√bÕ<äT\ ô|’q eT]j·TT yê´bÕsê\ô|’q |ü]C≤„q+ e⁄+&Ü*.
z_ $<ÛäT\T - uÛ≤<ä´‘·\T :
n<Ûä´≈£åîsê* uÛ≤<ä´‘·\T
D düe÷y˚XÊ\qT »s¡|ü&É+, düe÷y˚XÊ\≈£î n<Ûä´ø£å‘· eVæ≤+#·&É+ (õ._.Ç.dæ)
D düuÛÑT´\ düeTq«j·T+‘√ düe÷y˚XÊìï »s¡|ü&É+
D nC…+&Ü Á|üø±s¡+>± düe÷y˚XÊìï »s¡|ü&É+
D ‘·q ‘√{Ï düuÛÑT´˝…’q ø±s¡´<ä]Ù, ø√XÊ~Ûø±]düVü‰j·T düVü‰ø±sê\qT n+~+#·&É+
D Á>±eT düe÷K´ Ç.dæ rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\qT neT\T|üs¡#·&É+
D Á>±eT düe÷K´ ‘·s¡|ü⁄q nìï ø±s¡´Áø£e÷\qT eT]j·TT Ç‘·s¡ dü+düú\≈£î Á|ü‹ì~Û>± eéVü≤]+#·&É+
D düe÷y˚X¯+˝À @j˚T n+X¯+ô|’ ìs¡íj·T+ ø=s¡≈£î düuÛÑT´\ n_ÛÁbÕj·÷\qT ø√]q|ü&ÉT düe÷q+>± z≥T¢
e∫Ãq|ü&ÉT e÷Á‘·yÓT ‘·q z≥T y˚j·T&É+
D Á|ü‹HÓ˝≤ ‘·|üŒø£ e÷dü ìy˚~ø£\‘√ &ç.dæ._. \‘√ eT+&É\ düe÷K´ düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»s¡T ø±e&É+ nø£ÿ&É
»]–q düe÷#êsêìï düuÛÑT´\≈£î #˚s¡y˚j·T&É+.
D Á>±eT dü+|òüT+ #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\T Ç.dæ ‘·s¡T|òü⁄q neT\T#˚j·T≥+
D Ç‘·s¡ dü+düú\ düe÷y˚XÊ\≈£î Á>±eT dü+|òüT+ qT+&ç ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤düTÔ+~
ø±s¡´<ä]Ù uÛ≤<ä´‘·\T
D e÷dü ìy˚~ø£ <ë«sê Á>±e÷ dü+|òü÷\ |üìrs¡TqT |üs¡ý˚ø£åD #˚j·T&É+
D ø£$T{°\ |üìrs¡TqT |üs¡ý˚ø£åD #˚j·T&É+
D Ç.dæ. rsêàqeTT\T neT\T #˚j·TT≥
D õ._. düe÷y˚X¯eTT\T »s¡T|ü⁄düú\+, ‘˚B, düeTj·T+ eT]j·TT nC…+&Ü n+X¯eTT\qT düe÷y˚X¯ ‘˚BøÏ 30
s√E\ eTT+<äT H√{°dt‘√ ‘Ó*j·T|üs¡#·&É+
D Ç.dæ. düe÷y˚X¯+ $Tì{Ÿ‡qT 7 s√E˝À¢ Ç.dæ düuÛÑT´\+<ä]øÏ »qs¡˝Ÿ u≤&û düe÷y˚X¯+ $Tì{Ÿ‡qT 30 s√E˝À¢
ÄVü‰«ì‘·T\≈£î Ç.dæ. düuÛÑT´\+<ä]øÏ |ü+|ü&É+
D ]ø±s¡T¶\T, ÄdüTÔ\T dü+s¡ø£åD uÛ≤<ä´‘·
D yê]¸ø£ ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£\qT ‘√{Ï z._. \ düVü≤ø±s¡+‘√ ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+
D yê]¸ø£ ìy˚~ø£qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+
D ì<ÛäT\T, U≤‘ê\, s√EyêØ yê´bÕs¡ ìs¡«Vü≤D uÛ≤<ä´‘·
D dæã“+~ô|’ |üs¡ý˚ø£åD uÛ≤<ä´‘·
D Ç.dæ. rsêàHêìøÏ ˝Àã&ç u≤´+≈£î U≤‘ê ìs¡«Vü≤D≈£î #Ó≈£îÿ\ô|’ XÊ+‘·+#˚dæ C≤Ø #˚j·TT≥≈£î n<Ûä´≈£åîsê\T,
ø√XÊ~Ûø±]‘√ bÕ≥T ˇø£ dü+‘·ø£+ #˚j·TT≥
D dü+düú ‘·s¡|ü⁄q nìï Hê´j·T |üÁ‘·eTT\ô|’ n<Ûä´ø£åsê*‘√ ø£*dæ dü+‘·ø£+ #˚j·TT≥
D dü+düú yê´bÕs¡, |ü]bÕ\q ìj·Te÷\qT s¡÷bı+~+∫ Ç.dæ. ÄyÓ÷<ä+ bı+<äT≥
D yê]¸ø£ ã&Ó®{Ÿ, ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£ ø√XÊ~Ûø±] düVü‰j·T+‘√ ‘·j·÷s¡T #˚j·TT≥
D dü+düú ‘·s¡T|ü⁄q ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôsê\T »s¡T|üe\dæq uÛ≤<ä´‘·
D dü+düú mìïø£\˝À z≥T #˚j·TT≥≈£î ns¡Ω‘· >∑\ düuÛÑT´\ C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T #˚j·TT≥
D Á>±eT dü+|òüT+ #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\T Ç.dæ ‘·s¡T|òü⁄q neT\T #˚j·T≥+
ø√XÊ~Ûø±] uÛ≤<ä´‘·\T
D Á>±eT düe÷K´≈£î e#˚Ã »eT\T #Ó*¢+|ü⁄\T |ü⁄düÔø±\˝À qyÓ÷<äT #˚sTT+#·≥+
D q>∑<äT ˝≤yê <˚M\T |üP]Ô uÛ≤<ä´‘· eVæ≤+#·&É+
D yê]¸ø£ ìy˚~ø£qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+˝À ø±s¡´<ä]ÙøÏ düVü‰ø£]+#·&É+
D yê]¸ø£ ø±sê´#·s¡D Ä]Δø£ Á|üD≤[ø£qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+˝À ø±s¡´<ä]ÙøÏ düVü≤ø£]+#·&É+
D ˝…ø£ÿ\T Ä&ç{Ÿ #˚j·TT+#·T≥˝À ø±s¡´<ä]ÙøÏ düVü≤ø£]+#·&É+
D n<ä´ø£åsê\T, ø±s¡´<ä]Ù≈£î Ä]Δø£ eqs¡T\ düMTø£s¡D $ìjÓ÷>∑+˝À düVü≤ø±s¡+ n+~+#·&É+
D Á>±eT düe÷K´ Ks¡TÃ\T ã&Ó®{Ÿ Á|üø±s¡eTT ìs¡«Væ≤+#·T≥≥T¢ C≤Á>∑‘·Ô eVæ≤+#·&ÉeTT
D e÷dü ìy˚~ø£\T, &ç.dæ._. |ü]o*+∫ n|ü ãø±sTT <ës¡T\ô|’ #·s¡´ »]π> $<ÛäeTT>± #·÷&É&ÉeTT
D Hê´j·T dü+ã+<ÛäyÓTÆq |üÁ‘ê\ MT<ä dü+‘·ø£+ #˚j·T&É+
D u≤´+≈£î U≤‘ê≈£î dü+ã+~Û+∫ dü+‘·ø£+ #˚dæ yê]˝À ˇø£]>± eéVü≤]+#·&É+
D Á>±eT düe÷K´ |ü⁄düÔø±\qT ‘·q ÄBÛq+˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·&É+
1. á z_\T eTT>∑TZs¡T »qs¡˝Ÿ u≤&ç˝À rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\øÏ rsêàq\øÏ nqT>∑TD+>± Á>±eT dü+|òüT+˝À ÇdæøÏ
uÛ≤<ä´‘· eVæ≤dü÷Ô |üì#˚j·÷*
2. Ç.dæ #·{≤ºìøÏ ˝Àã&ç u…’˝≤ Á|üø±s¡+ z_ mìïø£\T, düe÷y˚XÊ\qT ìs¡«Væ≤+#·≥+ (õ_, Çdæ), Ä&ç{Ÿ‡
(n+‘·s¡Z‘·, #·≥ºã<äΔyÓTÆq Ä&ç{Ÿ), ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q≈£î ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü≥º≥+, ]≥sYï‡ ô|’˝Ÿ #˚j·T≥+ yÓTT<ä\>∑T
ø±s¡´Áø£e÷\T #˚j·÷*.
3. »qs¡˝Ÿu≤&ç düe÷y˚X¯+˝À u≤>± |üì#˚düTÔqï dü+|òü÷\≈£î (düe÷y˚XÊ\ ìs¡«Vü≤D, JeH√bÕ<äT\ @sêŒ≥T,
n|ü⁄Œ#Ó*¢+|ü⁄\T) nyêsY¶‡ @sêŒ≥T #˚j·T≥+
4. Ç‘·s¡ dü+düú\‘√ nqTdü+<Ûëq+ yÓTT<ä\>∑Tq$ #˚j·÷*.
Hêj·T≈£î\T #˚j·T≈£L&Éì |üqT\T
1. düe÷y˚X¯+˝À Çdæ rsêàq+ #˚j·T≈£î+&Ü @ ø±s¡´Áø£eT+ #˚j·T≈£L&É<äT
2. Çdæ rsêàq+ #˚j·T≈£î+&Ü ìs¡íj·÷\T rdüTø√≈£L&É<äT
3. ÁbÕC…ø˘º eT]j·TT düe÷K´\ dæã“+~ ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+&É≈£L&É<äT
4. Çdæ rsêàq+ ˝Ò≈£î+&Ü #Ó≈£îÿ\ô|’ dü+‘·ø±\T #˚j·T≈£L&É<äT
5. dæã“+~øÏ n&Ü«Hé‡\T Çe«≈£L&É<äT
6. Çdæ düe÷y˚X¯+ πs>∑T´\sY>± »]π> ‘˚~ì e÷s¡Ã≈£L&É<äT
7. ì<ÛäT\qT y˚πsø±s¡´Áø£e÷\≈£î eT[fl+#· ≈£L&É<äT
8. #˚‹ ì\« s¡÷.1000/- ø£+fÒ m≈£îÿe e⁄+&É≈£L&É<äT
9. dü+|òü÷\qT, düuÛÑT´\qT Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î >∑T] #˚j·T≈£L&É<äT
10. ©&És¡T uÛ≤y√Á<˚ø±\≈£î ˝ÀqT ø±≈£L&É<äT
11. ©&És¡T¢ Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î ˝§+– |üì#˚j·T≈£L&É<äT
12. ©&És¡T¢ Á>±eT dü+|òüT+ \øå±´ìøÏ e´‹πsø£+>± |üì#˚j·T≈£L&É<äT
13. Ç‘·s¡T\ dü\Vü‰\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç |üì#˚j·T≈£L&É<äT
14. kÕ«s¡Δ+>± |üì#˚j·T≈£L&É<äT
15. Hêj·Tø£‘·«+˝À Ç‘·s¡T\≈£î neø±X¯+ Çe«≈£î+&Ü yêπs ø=qkÕ>∑ ≈£L&É<äT
16. Á>±eTdü+|òüT+ düe÷y˚XÊ\T(Ç,dæ), düuŸ ø£$T{° düe÷y˚XÊ\˝À ‘·|üŒ ãj·T≥ mø£ÿ&Ü #Ó≈£îÿ\ô|’ dü+‘·ø±\T
#˚j·Tsê<äT. n<˚ $<Ûä+>±
Ä]Δø±+XÊ\ô|’ ìs¡íj·÷\T rdüTø√≈£L&É<äT. Ç,dæ ÄyÓ÷<ä+ ˝Ò≈£î+&Ü #˚dæq Ä]Δø£ ˝≤yê<˚M\˙ï{ÏøÏ z._ düuÛÑT´˝Ò
u≤<ÛäT´\T.
17. Á>±eTdü+|òüT+ Ä]Δø£ n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü⁄düÔø±\qT, ]õdüºsY\qT, |üÁ‘ê\qT, ]b˛sYº\qT, bÕdtãTø˘\qT
VOAe<ä› ñ+#·≈£L&É<äT.
18. Á>±eTdü+|òüT+˝À n˙ï #Ó*¢+|ü⁄\qT #Óø˘/&ç.&ç \ <ë«sê e÷Á‘·y˚T #˚j·÷*. m≥Te+{Ï |ü]dæú‹˝Àq÷
q>∑<äTs¡÷|ü+˝À #˚j·Tsê<äT.
19. #Óø˘ô|’ ‘·|üŒìdü]>± eTT>∑TZs¡T Ä|ò”dt uÒs¡sY‡˝À Ç<ä›s¡T dü+‘·ø±\T #˚j·÷*. |üP]Ô kÕúsTT˝À #Óø˘qT sêj·T≈£î+&Ü
dü+‘·ø±\T #˚j·Tsê<äT
20. sê‘·|üPs¡«ø£ n+XÊ\T Ç+^¢wt˝À ñqï yê{Ïô|’ dü+‘·ø±\T #˚j·T≈£L&É<äT.
21. m≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\˝Àq÷ Á>±eTdü+|òüT+/eT+&É\ düe÷K´/õ˝≤¢ düe÷K´ düuÛÑT´\T (Ä|ò”dt uÒs¡sY‡) U≤∞
#Óø˘\ MT<ä dü+‘·ø±\T ô|≥ºsê<äT. U≤∞ #Óø˘\ô|’ qdü+‘·ø±\T ô|{Ïº‘˚ Á>±eTdü+|òüT+ (z._) |üP]Ô u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#ê*
22. Á>±eTdü+|òüT+ qT+&ç n|ü⁄Œ\T πøe\+ dü+|òü÷\≈£î/Á>±eT dü+|òü÷\≈£î e÷Á‘·y˚T Çyê«*. n|ü⁄Œ\qT #Óø˘
s¡÷|ü+˝À Ä dü+düú\ ù|s¡Tô|’
e÷Á‘·y˚T eT+ps¡T #˚j·÷*. e´øÏÔ ˝Òø£ dü+düú dæã“+~ ˝Òø£ ÁbÕC…ø˘º dæã“+~ ù|s¡Tô|’ Ç∫Ãq#√, <ëìøÏ Á>±eTdü+|òüT+
düuÛÑT´\T (z._.\T) |üP]Ô>± u≤<ÛäT´\T. yê]ô|’ #·≥º|üs¡yÓTÆq #·s¡´\T rdüTø√ã&É‘êsTT.
23. Á>±eTdü+|òüT+ ˝À 500 s¡÷bÕj·T\T.
VOA #˚j·Te\dæq |üqT\T - #˚j·T≈£L&Éì |üqT\T :
(1). SHGs kÕúsTT˝À
♦ dü+|òüTeTT˝À ˝Òì eTVæ≤fi¯\qT dü+|òüT |ü]~Û˝ÀìøÏ rdüT≈£îe∫Ã Áø=‘·Ô dü+|òü÷\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
♦ |ü&çb˛sTTq Á>∑÷|ü⁄\qT q&ç#˚≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ dü+|òüTeTT jÓTTø£ÿ $~Û $<ÛëHê\qT Áø=‘·Ô dü+|òü÷\≈£î •ø£åD <ë«sê ‘Ó*j·TCÒj·T≥+.
♦ Á|ü‹ dü+|ò÷ ü ìøÏ ãTø˘ ø°|sü ìY @sêŒ≥T#˚jT· &É+ eT]j·TT ãTø˘ ø°|+æ >¥ ô|q’ nedüsy¡ TÓ qÆ •ø£Då ìe«&É+. ˝≤yê<˚M\qT
düe÷y˚XÊq+‘·s¡+ qyÓ÷<äT #˚ùd≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ Á>±eT dü+|òüT+ |ü]~Û˝À >∑\ n˙ï dü+|òü÷\ jÓTTø£ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥ì ìs¡«Væ≤+#˚˝≤ #·÷&É&É+.
♦ Á|ü>∑‹øÏ 10 dü÷Á‘ê\T neT\j˚T´ $<Ûä+>± Á|ü‹ dü+|òü÷ìøÏ •ø£åD\T eT]j·TT neT\T|ü]#˚˝≤ #·÷&Ü*.
♦ Á>±eT+˝À Á|ü‹ dü+|òüTeTT HÓ\≈£î ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ düe÷y˚XÊeTTqT @sêŒ≥T #˚j·÷*. n{Ïº düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»¬s’,
dü+|òü÷\ ˝≤yê<˚M\qT yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥q+<äT qyÓ÷<äT #˚sTT+#·&É+
♦ n˙ï dü+|òü÷\˝Àì düuÛÑT´\≈£î Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\qT eT]j·TT Áø=‘·Ô $wüj·÷\qT ‘Ó\TdüT≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ dü+|òü÷\≈£î m+.dæ.|æ \T ‘·j·÷s¡T #˚dæ u≤´+ø˘ *+πøJ eT]j·TT Ç‘·s¡ Ä]Δø£ ˝≤yê<˚$ düeT≈£LπsÃ$<Ûä+>±
#·÷&Ü*.
♦ rdüT≈£îqï nìïs¡ø±\ s¡TD≤\ jÓTTø£ÿ DCB ( &çe÷+&é, ø£˝…ø£åHé u≤\Hé‡) qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ s¡TD≤\T rdüT≈£îqï
nìï dü+|òü÷\T düÁø£eT+>± #Ó*¢+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
♦ Á|ü‹ HÓ\ nìï dü+|òü÷\ jÓTTø£ÿ e÷düìy˚~ø£\qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ Á>±eT dü+|òüT düe÷y˚XÊìøÏ rdüT≈£îe#˚Ã $<Ûä+>±
#·÷&Ü*.
♦ düÁø£eT+>± q&Éeì (|ü&çb˛sTTq) dü+|òü÷\≈£î •ø£åDì∫Ã düÁø£eT+>± |üì#˚ùd˝≤ #·÷&É&É+.
♦ Á|ü‹ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î dü+e‘·‡sêìøÏ ˇø£ÿkÕ] n+‘·s¡Z‘· Ä&ç{Ÿ ìs¡«Væ≤+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
♦ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ˇø£ÿkÕ] Áπ>&ç+>¥‡ #˚j·÷*.
♦ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ n+‘·s¡Z‘· Ä&ç{Ÿ »]|æ ©&És¡¢ e÷]Œ&ç »]π>˝≤ #·÷&Ü*.
♦ Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚X¯eTT˝À #·]Ã+∫q nìï $wüj·÷\qT eT]j·TT ìs¡íj·÷\qT Á|ür düuÛÑT´sê*øÏ #˚πs
$<Ûä+>± #·÷&Ü*.
(2). VO kÕúsTT˝À
♦ Á>±eT dü+|òüT+˝À >∑\ nìï dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ü*.
♦ Á|ü‹HÓ\ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚XÊìï @sêŒ≥T#˚j·T&É+.
♦ Á>±eT dü+|òüT+ |ü⁄düÔø±\qT m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Áyêj·÷*.
♦ Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ ø±e*dæq s¡TD Á|üD≤[ø£qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ eT+&É\ düe÷K´≈£î eT+p] ø=s¡≈£î |ü+|æ+#ê*.
♦ Á>±eT düe÷K´ düe÷y˚X¯eTT˝À Ä]Δø£+>± JeH√bÕ~Ûbı+<˚ dü+|òüT düuÛÑT´\ (\_›<ës¡T\) m+|æø£ $<ÛëqeTT
eT]j·TT $esê\T #·]Ã+#ê*.
♦ Á>±eT dü+|òüT+ <ë«sê eT+ps¡T #˚dæq s¡TD≤\ jÓTTø£ÿ &ç.dæ._ ‘·j·÷s¡T #˚dæ nìï dü+|òü÷\T düÁø£eT+>±
#Ó*¢+#˚ $<Ûä+>± #·÷&Ü*.
♦ Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚X¯+˝À #·]Ã+∫q n+XÊ\qT, rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\qT eT]j·TT rsêàHê\qT $~Û>±
rsêàq |ü⁄düÔø£+˝À qyÓ÷<äT #˚dæ düuÛÑT´\T n+<ä]ø° ‘Ó*j·TCÒj·÷*.
♦ bı<äT|ü⁄\T, ùdyê s¡TdüTeTT\T, düuÛÑ´‘·« s¡TdüTeTT\T düÁø£eT+>± n˙ï dü+|òü÷\ yê]#˚ Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ
ø£{Ïº+#˚˝≤ #˚j·÷*.
♦ Á>±eT düe÷K´qT Á|ü‹ Äs¡T HÓ\\≈£î n+‘·s¡Z‘· Ä&ç{ŸqT eT]j·TT Á>±eTdü+|òüT+≈£î XÊdüHê‘·àø£ Ä&ç{Ÿì Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ ìs¡«Væ≤+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
♦ dü+|òüT düuÛÑT´\+<ä] Vü‰»s¡T‘√ Á>±eTkÕúsTT˝À »qs¡˝Ÿ u≤&û düe÷y˚XÊìï ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ u…’˝≤ Á|üø±s¡+ Á>±eT dü+|òüT+˝À Hêj·Tø£‘·« e÷]Œ&ç »]π> $<Ûä+>± #·÷&Ü*.
♦ DCO ø±sê´\j·TeTTq≈£î Á|ür dü+e‘·‡s¡+ Ä&ç{Ÿ ]≥sYï‡ |ü+|ü⁄≥ø√s¡≈£î dü+uÛÑ+~‘· $esê\qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ
düø±\+˝À düeT]Œ+#ê*.
♦ nìïs¡ø±\ Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\qT(nyÓq÷´ bÕ¢+fÒwüHé, Vü‰]ºø£\ÃsY eT]j·TT |üX¯óÁ>±dü πøåÁ‘ê\T) eT]j·TT Ç‘·s¡
düuÛÑT´\≈£î ‘Ó*j·TCÒdæ neT\T|üs¡#˚ u≤<Ûä´‘·qT rdüTø√yê*.
♦ Á>±eT dü+|òüT+˝À>∑\ nìï düuŸ ø£$T{°\≈£î ‘·–q •ø£åD Ç∫Ã ø£$T{°\T n˙ï düÁø£eT+>± uÛ≤<ä´‘·\T ìs¡«Væ≤+#˚˝≤
#˚j·÷*.
♦ Á>±eT düe÷K´ eT]j·TT dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\˝À |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D #˚j·TT≥≈£î ø=‘·Ô |ü⁄düÔø±\T ø=qT>√\T
ø=s¡≈£î düe÷y˚X¯eTT˝À #·]Ã+#ê*.
♦ Á>±eTdüe÷K´ |ü]~Û˝Àì dü+|òü÷\ Ä]Δø£ eT]j·TT kÕeTõø£ dæú‹ >∑‘·T\ $esê\T ùdø£]+#ê*.
♦ ì<ÛäT\T e<Ûë ne≈£î+&Ü, y˚πs ø±s¡´Áø£e÷\T≈£î ì<ÛäT\T eT[fl+|ü⁄ »s¡>∑≈£î+&Ü ÇdæøÏ ne>±Vü≤q ø£*Z+#ê*.
(3). MS kÕúsTT˝À
♦ Á>±eT dü+|òüT+ qT+&ç eT+&É\ düe÷K´ düe÷y˚X¯eTTq≈£î yÓfi‚fl≥|ü⁄Œ&ÉT $z z_‘√ e÷dü ìy˚~ø£\T, DCB
eT]j·TT Á>±eT düe÷K´ düe÷y˚X¯+˝Àì rsêàHê\qT |ü+|æ+#ê*.
♦ eT+&É\ düe÷K´ qT+&ç rdüT≈£îqï ãTTD≤\≈£î Á>±eT düe÷K´ qT+&ç #Ó≈£îÿ <ë«s¡ ˝ÀHé ‹]– ø£{Ïº+#˚≥≥T¢
#·÷&Ü*.
♦ bı<äT|ü⁄\T, ùdyê s¡TdüTeTT\T, düuÛÑ´‘·« s¡TdüTeTT\T düÁø£eT+>± edü÷fi¯ófl ø£{Ïº+#˚˝≤ #˚j·÷*.
♦ Á>±eT düe÷K´ kÕúsTT˝À qTqï düuŸ ø£$T{°\T •ø£åD≈£î Vü‰»s¡T nj˚T´≥≥T¢ #·÷&É≥+, ø£$T{Ï\ |üìrs¡T,
n+‘·s¡Z‘· eT]j·TT ãVæ≤s¡Z‘· Ä&ç{Ÿ $esê\qT ‘Ó*j·TCÒj·÷*.

♦ Á>±eT düe÷K´ eT]j·TT dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\˝À |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D #˚j·TT≥≈£î ø=‘·Ô |ü⁄düÔø±\T ø=qT>√\T
ø=s¡≈£î eT+&É\ düe÷K´˝À nqTeT‹ ø√s¡e˝…qT.
♦ eT+&É\ düe÷K´˝À »]π> |üìrs¡T düMTø£å\≈£î Vü‰»s¡T ø±yê*.
♦ eT+&É\ düe÷K´˝À »]π> dü+uÛÑ+~‘· •ø£åD\≈£î Vü‰»s¡T ø±yê*.
VOA #˚j·T≈£L&Éì |üqT\T

♦ MT{Ï+>¥˝À #·]Ã+#·ì n+XÊ\T $Tì{Ÿ‡ |ü⁄düÔø£+˝À sêj·Tsê<äT
♦ MT{Ï+>¥ $Tì{Ÿ‡ sêdæq ‘·s¡Tyê‘· U≤∞ e⁄+∫ dü+‘·ø±\T #˚sTT+#· sê<äT.
♦ Á>±eT dü+|òüT+ |ü⁄düÔø±\T VOA <ä>∑Zs¡ ñ+&É≈£L&É<äT
♦ Á>±eT dü+|òüT+ &ÉãT“ VOA <ä>∑Zs¡ ñ+&É≈£L&É<äT
♦ Á>±eT dü+|òüT+ düuÛÑT´\ô|’ n~Ûø±s¡+, ô|‘·Ôq+ #˚j·Tsê<äT
♦ $ˇ düe÷y˚X¯+˝À edü÷\T nsTTq &ÉãT“ VOA u≤´+ø˘˝À y˚j·Tsê<äT
♦ Á>±eT dü+|òüT+ düuÛÑT´\qT ìj·T+Á‹+#·sê<äT
♦ Á>±eT dü+|òüT+ e<ä› n&Ü«Hé‡ ø±ì n|ü⁄Œø±ì rdüTø√sê<äT
♦ Á>±eT dü+|òüT+ n_Ûe~ΔøÏ ø±≈£î+&Ü dü«+‘· Á|üjÓ÷»Hê\øÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«≈£L&É<äT
♦ mdt.ôV≤#Y.õ eT]j·TT Á>±eT dü+|òüT+ |ü⁄düÔø±\T Á|æ+{Ÿ #˚sTT+#·sê<äT.
♦ Hêj·Tø£‘·« e÷]Œ&ç˝À ‘·\ <ä÷s¡Ãsê<äT (u…’˝≤øÏ e´‹πsø£+>±)
♦ ˇø£ es¡Z+ yê]πø ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«sê<äT.
Á>±eT dü+|òüT+˝À e#˚Ã e÷s¡TŒ\T ‘Ó*j·T{≤ìøÏ z_ ‘·|üŒìdü]>± Á>±eT dü+|òüT+ Ábıô|’˝Ÿ
‘·j·÷s¡T#˚düTø√yê*:
Á>±eT dü+|òüT+˝À düe÷#ês¡ ìs¡«Vü≤D:
Á>±eT dü+|òüT+ X¯øÏÔe+‘·+>± |üì#˚j·T&ÜìøÏ, dü¬s’q düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>± ìs¡íj·÷\T #˚j·T&É+ #ê˝≤
nedüs¡+. Bìø√dü+ ÁøÏ+~ düe÷#ês¡+ ø£*– ñ+&É&É+ m+‘Ó’Hê nedüs¡+.
yÓTT‘·Ô+ Á>±eT dü+|òü÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+:
Á>±eT »HêuÛ≤, ≈£î≥T+u≤\ dü+K´, |ü⁄s¡Twüß\T, Ád”Ô\T /$ø£˝≤+>∑T\T/e<äTΔ\T, ej·TdüT‡, e‘·TÔ\ yê]
$esê\T, uÛÑ÷$T Ç‘·s¡ eqs¡T\ $esê\T, JeH√bÕ<ÛäT\T, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ $esê\T. ndü+|òüT{Ï‘· ø±]à≈£î\
$esê\T, >∑]“¤D° Ád”Ô\T, •X¯óe⁄\T, bÕ≥XÊ\≈£î yÓfi¯¢ì |æ\¢\T yÓTT<ä˝…’q$.
1. düuÛÑ´dü+|òü÷\ Ábıô|ò’˝Ÿ:
düuÛÑT´\ e´øÏÔ>∑‘·, Ä]Δø£, kÕ+|òæTø£ düe÷#ês¡eTT, dü+|òüT+ ì<ÛäT\T, Ä]Δø£ eT]j·TT kÕe÷õø£dæú‹, u≤´+ø˘U≤‘ê
$esê\T bı+~q dü+|òü÷\T, Á|üuÛÑT‘·«/ u≤´+ø˘ düVü‰j·TeTT, düuÛÑT´\ JeH√bÕ<ÛäT\T-HÓ’|ü⁄D´kÕúsTT nedüsê\T, yÓTÆÁø√
Á¬ø&ç{Ÿ bÕ¢Hé
yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥, á- Á|æ+{Ÿ, ãø±sTT<ës¡T\ düe÷#ês¡+, düuÛÑ´ Á|ü‹ì<ÛäT\ düe÷#ês¡+, e\düb˛sTTq
yê] $esê\T ñ+#ê*.
2.Á>±eTdü+|òüT Ábıô|ò’˝Ÿ:
Á>±eTdü+|òüT ÁbÕ<Ûä$Tø£ düe÷#ês¡+ - Á>±eTdü+|òüT+ @s¡Œ&çq ‘˚~, Á>±eT dü+|òüT+˝À #˚]q dü+|òü÷\T,
düuÛÑT´\ $esê\T, Á>±eT dü+|òüT+ @s¡Œ&çq qT+&ç Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ e∫Ãq ì<ÛäT\ $esê\T, ìã+<ÛäHêe[, dæã“+~
bÕ\ø£es¡Z düuÛÑT´\ $esê\T, düuŸ ø£$T{°\ $esê\T, Á>±eTdü+|òüT+ u≤´+ø˘ U≤‘ê\ düe÷#ês¡+ yÓTT<ä˝…’q$.
3.yê]¸ø£ ˝…ø£ÿ\T - ìy˚~ø£\T:
Ä&ç{Ÿ nsTTq ˝…ø£ÿ\T, Ä&ç≥sY ìy˚~ø£\T, n+‘·s¡Z‘· Ä&ç{Ÿ ìy˚~ø£, ‘·ìF ìy˚~ø£\T, rdüT≈£îqï #·s¡´\ô|’
ìy˚~ø£, bÕ\ø£es¡Z düuÛÑT´\/düuÛÑ´ Á|ü‹ì<ÛäT\ ns¡Ω‘·>∑\/nqs¡TΩ˝…’q $esê\T, bÕ\ø£es¡Z düuÛÑT´\ ˝≤yê<˚M\ $esê\T,
Á>±eT dü+|òüT ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£, ã&Ó®{Ÿ yÓTT<ä˝…’q$.
4. düs¡Tÿ´\sY‡ - Ábıd”&ç+>¥‡:
Á|üuÛÑT‘·«eTT, DRDA, yêDÏ»ú≤´+≈£î, Á>±MTD u≤´+≈£î, Ád”Ôì~Û qT+&ç e∫Ãq ˝ÀHé eT+p] |üÁ‘ê\T,
e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\T, Ábıd”&ç+>¥‡, düs¡Tÿ´\sY\‘√ ≈£L&çq ô|ò’˝Ÿì ñ+#ê*.
dü+kÕΔ>∑‘· ìsêàDeTT˝À Äj˚TcÕuÒ>∑+ $»j·T >±<Ûä
õ˝≤¢ ù|s¡T : Á|üø±X¯eTT

eT+&É\eTT ù|s¡T : ã*¢≈£îs¡e
Á>±eT dü+|òüTeTT ù|s¡T : düs√õ˙ Hêj·TT&ÉT Á>±eT dü+|òüTeTT
SHG ù|s¡T : Ád”Ô ì~Û Á>∑÷|ü⁄
j·T÷ì{Ÿ ù|s¡T : ∫qï ã≥º\ yê´bÕs¡eTT
ãTTDeTT : Ád”Ô ì~Û qT+&ç s¡÷.40,000/-
Ä<ëj·TeTT : HÓ\≈£î s¡÷.5000/- qT+&ç s¡÷.6000/- es¡≈£î
Äj˚TcÕuÒ>+∑ nqT H˚qT ˇ+≥]>± JeqeTT kÕ–düT+Ô {≤qT. Hê≈£î eTT>∑TsZ T¡ |æ\\¢ T. uÛsÑ Ô¡ e~˝Òdqæ ≈£î≥T+ãeTT
e÷~. eTTKeTT #êfÒdæq ã+<ÛäTe⁄\T, #˚‘·T\T <äT\T|ü⁄≈£îqï ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, m<äT>∑T‘·Tqï eTT>∑TZs¡T _&É¶\‘√ ø£&ÉT
<äTs¡“¤\yÓTÆq Ä]Δø£ |ü]dæú‘·T\‘√ ñqï Hê ≈£î≥T+u≤ìøÏ nqTø√≈£î+&Ü Hê≈£î ˇø£ |æ\T|ü⁄ $ì|æ+∫+~. á s√E Á>±eT
dü+|òüT düe÷y˚X¯eTT »s¡T>∑T#·Tqï~. n+<äs¡T s¡+&ç nì Á>±eT dü+|òüT n<Ûä´≈£åîsê\T πøø£y˚j·T>± H˚qT $ì, H˚qT Ä
düe÷y˚X¯eTTq≈£î yÓ[¢ nø£ÿ&É »s¡T>∑T#·Tqï bı<äT|ü⁄\T, n|ü⁄Œ rdüTø=qT≥ eT]j·TT ‹]– #Ó*¢+#·T≥, n+<äs¡T
Vü‰»s¡T n>∑T≥, >∑T+Á&ÉeTT>± ≈£Ls¡TÃqT≥, n+<ä] ≈£î≥T+ã |ü]dæú‘·T\qT #·]Ã+#·T≥, Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø£eTT\qT >∑÷]Ã,
Ä|ü<ä˝À ñqï yê]øÏ n+&É>± ì\ã&É≥eTT, ne˙ï qqTï Ä˝À∫+|ü #˚dæq$. Ä sêÁ‹ H˚qT Ä˝À∫+#·T ø=ì H˚qT

≈£L&Ü bı<äT|ü⁄ Á>∑÷|ü⁄ düuÛÑT´sê*ì nsTT‘˚ Ms¡+<äs¡T Hê≈£î n+&É>± ñ+{≤s¡ì uÛ≤$+∫ e÷ n<Ûä´≈£åîsê*ì n&É>∑>±,
ÄyÓT yÓ+≥H˚ qqTï Á>∑÷|ü⁄˝À #˚]Ãq~. #·÷düTÔ+&É>±H˚ e÷ Ád”Ôì~Û bı<äT|ü⁄ Á>∑÷|ü⁄ düuÛÑT´\eTT, bı<äT|ü⁄\T düÁø£eT+>±
#Ó*¢+#·T≥ #·÷∫, u≤´+≈£î ãTTDeTT eT]j·TT Ád”Ôì~Û $uÛ≤>∑eTT qT+&ç Hê≈£î e÷ Á>∑÷|ü⁄ yês¡T s¡÷.40,000/- \qT
ãTTDeTT Ç|æŒ+∫ Hês¡T. Hê≈£î Bì‘√ ã‘·ø£>∑\qT, |æ\¢\qT ã‹øÏ+#·>∑\qT nH˚ ÄX¯ @s¡Œ&çq~. H˚qT yÓ+≥H˚ á
&ÉãT“ rdüTø=ì ôVA˝Ÿùd˝Ÿ eÁdüÔ e÷¬sÿ{Ÿ nsTTq Nsê\≈£îyÓ[,¢ Ád”\Ô ≈£î dü+ã+~+∫q ã≥º\T, ø±k˛à{Ïø‡˘ , ∫qï|æ\\¢ \≈£î
dü+ã+~+∫q ã≥º\T ‘·~‘·s¡ edüTeÔ ⁄\T ‘Ó∫Ã, e÷ ePs¡T nsTTq, ø=ô|Œs¡bÕ&ÉT Á>±eTeTT ã*¢≈î£ s¡e eT+&É\eTTq+<äT
∫qï cÕ|tqT e÷ Ç+{Ï q+<äT @sêŒ≥T #˚dæ‹ì. e÷ düs√õ˙ Hêj·TT&ÉT Á>±yÓTÆK´ dü+|òüT düVü≤ø±s¡eTT‘√ HêcÕ|t
uÛ≤>± »s¡T>∑T#·Tqï~. Hê≈£î HÓ\≈£î s¡÷.5000/- qT+&ç s¡÷.6000/- es¡≈£î Ä<ëj·TeTT edüTÔ+~. B˙‘√ bı<äT|ü⁄
Á>∑÷|ü⁄s¡TD≤ìï düÁø£eT+>± #Ó*¢düTÔHêïqT , |æ\¢\qT #·~$düTÔHêïqT. dü+‘√wüeTT>± JeqeTT kÕ–düTÔHêïqT. Hê
J$‘·eTT˝À yÓ\T>∑T ì+|æq yÓ\T>∑T |ü<Ûäø£eTTq≈£î <Ûäqýê<äeTT\T.
dü+kÕΔ>∑‘· ìsêàDeTT˝À |üdüT|ü⁄˝Ò{Ï eTùV≤X¯«Ø $»j·T >±<Ûä
õ˝≤¢ ù|s¡T : Á|üø±X¯eTT

eT+&É\eTT ù|s¡T : •+>∑sêj·T ø=+&É
Á>±eT dü+|òüTeTT ù|s¡T : e÷ãT düTuÛ≤ì Á>±eT dü+|òüTeTT
SHG ù|s¡T : cÕVæ≤<é Á>∑÷|ü⁄
j·T÷ì{Ÿ ù|s¡T : ã÷´{°bÕs¡¢sY
ãTTDeTT : Ád”Ôì~Û qT+&ç s¡÷. 85,000/-
Ä<ëj·TeTT : HÓ\≈£î s¡÷.13000/- qT+&ç s¡÷.15000/- es¡≈£î
|üdüT|ü⁄˝Ò{Ï eTùV≤X¯«Ø nqT H˚qT Ç\T¢ »s¡T>∑T≥≈£î Á|ü‹ s√E Hê uÛÑs¡Ô <ä>∑Zs¡ &ÉãT“\T n&ÉT>∑T#·T+&˚ <ëqqT.
Hê uÛÑs¡Ô &ÉãT“\T Ç#˚Ã ≥|ü⁄Œ&ÉT á &ÉãT“ <˚ìøÏ ìqï yÓTTH˚ï ø£<ë &ÉãT“\T Ç#êÃqT nì Hê e+ø£ ˇø£ s¡ø£+>± #·÷dü÷Ô,
dü÷{Ï b˛{Ï e÷≥\T nqT#·÷ H˚H˚ á &ÉãT“ kı+‘·eTT>± Ks¡TÃ ô|≥Tº≈£î+≥THêïe⁄ nH˚ uÛ≤eeTT‘√ #·÷#·T≥ qqTï
m+‘√ uÛ≤~+∫q~. Bì‘√ H˚qT m≥¢qsTTHê Hê ø±fi¯fl MT<ä H˚qT ì\ã&ç ≈£î≥T+u≤ìï b˛wæ+#·e˝…qì rÁeeTT>±
Ä˝À∫düTÔHêqT..... Ä düeTj·TeTT˝À Hê <ä>∑Zs¡≈£î Hê ùdïVæ≤‘·Tsê\T e∫Ã, BìøÏ m+‘·uÛ≤<Ûä|ü&˚~ @eTT+~? e÷
bı<äT|ü⁄ Á>∑÷|ü⁄˝À #˚], düÁø£eT+>± bı<äT|ü⁄ Á>∑÷|t bı<äT|ü⁄ &ÉãT“ düÁø£eT+>± #Ó*¢+∫, Á>∑÷|t MT{Ï+>¥, Á>±yÓTÆK´
dü+|òüT MT{Ï+>¥ \≈£î düÁø£eT+>± Vü‰»s¡T nsTT‘˚, u≤´+≈£î ãTTDeTT, Ád”Ôì~Û ãTTDeTT e#·TÃqì, <ëì‘√ ˙e⁄
kı+‘·eTT>± dü+bÕ~+#·e#·TÃqì ‘Ó*j·T#˚dæq~. H˚qT yÓ+≥H˚ bı<äT|ü⁄ Á>∑÷|ü⁄q+<äT #˚], düÁø£eT+>± bı<äT|ü⁄
#Ó*¢+∫, ÄyÓT #Ó|æŒqfÒ¢ Á>∑÷|ü⁄ ø£≥Tºu≤≥T¢qT bÕ{Ï+∫‹ì. <ëì‘√ Hê≈£î, Ád”Ôì~Û qT+&ç eT]j·TT u≤´+≈£î qT+∫ s¡÷.
85 ,000/- ãTTDeTT e÷≈£î Á>∑÷|ü⁄ düuTÑÛ ´\T Hê≈£î Ç|æŒ+∫Hês¡T. á &ÉãT“‘√ H˚qT ôV≤’ <äsêu≤<é qT+∫ ã÷´{°bÕs¡s¢ ≈Y î£
ø±e\dæq ø±k˛à{Ïø‡˘ , n<˚$<Ûeä TT>± #Ós’ ‡Y , &Óø±πswüH\é T nìï #˚sTT+∫, #·÷&É>±H˚ Äø£]¸+#˚ $<Ûeä TT>± ã÷´{°bÕs¡s¢ qY T
r]Ã~~› •+>∑sêj·T ø=+&É ôd+≥sY q+<äT ã÷´{°bÕs¡¢sY @sêŒ≥T #˚dæ‹ì. Bì‘√ eTVæ≤fi¯\T, $<ë´]ΔqT\T, ñ
<√´–qT\T n+<äs¡T Hê <ä>∑Zs¡≈£î sêe≥eTT e\q Hê≈£î Á|üdüTÔ‘·eTT HÓ\≈£î s¡÷.13000/- qT+&ç s¡÷.15000/-
es¡≈£î Ä<ëj·TeTT edüTÔ+~. Bì‘√ H˚qT ‹]– bı<äT|ü⁄\T düÁø£eT+>± #Ó*¢+#·≥y˚T ø±ø£ eT]jÓTTø£ ã÷´{°bÕs¡¢sYqT
@sêŒ≥T #˚ùd Ä˝À#·q #˚düTÔHêïqT. Bìe\q eT]jÓTTø£ q\T>∑T]øÏ ñbÕ~Û ø£\T>∑T‘·T+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT Hê uÛÑπsÔ Hê <ä>∑Zs¡
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT Ks¡TÃ\≈£î &ÉãT“\T rdüTø=qT#·THêïs¡T. ≈£î≥T+ã Ä]Δø£ |ü]dæú‹ yÓTs¡T>∑T|ü&çq~ . á e÷s¡TŒ\≈£î
ø±s¡DyÓTÆq yÓ\T>∑T |ü<Ûäø£eTTq≈£î eT]j·TT e÷ bı<äT|ü⁄ Á>∑÷|t yê]øÏ ø£‘·»„‘·\T.
JeH√bÕ~Û˝À ø√qs¡e÷<˚$>±] $»j·T >±<Ûä
düuÛÑT´sê* ù|s¡T : ø√q s¡e÷<˚$
eT+&É\+ ù|s¡T : N|ü⁄s¡T|ü*¢
õ˝≤¢ ù|s¡T : $»j·Tq>∑s¡+
≈£î\+ : _.dæ.
$<ë´s¡Ω‘· : 10e ‘·s¡>∑‹
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ ù|s¡T : eT<ÛäsY ‘Ó]kÕ
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ ÁbÕs¡+_Û+∫q dü+.: 2007
u≤´+≈£î *+πøõ : s¡÷. 35,000/-
Ád”Ôì~Û ˝ÀqT : s¡÷. 15,000/-
ø√q s¡e÷<˚$ nqT H˚qT Hê uÛÑs¡Ô, e÷≈£î Ç<ä›s¡T |æ\¢\‘√ N|ü⁄s¡T|ü*¢ eT+&É\+˝À ìedædüTÔHêïeTT. e÷
≈£î≥T+ã+ 10 dü+e‘·‡s¡eTT\ ÁøÏ‘·+ #ê\ ù|<ä]ø£+‘√ eT]j·TT Ä]Δø£ |ü]dæΔ‘·T\‘√ Çã“+~ |ü&˚yêfi¯fleTT. Hê uÛÑs¡Ô
yÓTøÏ‡ ø±uŸ Á&Ó’esY>± ø=ìï s√E\T, ôVA≥˝Ÿ˝À ø=ìï s√E\T |üì#˚j·TT≥ <ë«sê e÷ Jeq+ >∑&ç#˚~. n|üŒ{Ï˝À
Hê Äs√>∑´+ ≈£L&Ü dü]>± ñ+&˚~ ø±<äT. Hê≈£î Ç+{Ï|üì ‘·|üŒ y˚πs Ç‘·s¡ |üqT\T #˚j·T≥+˝À >±ì, _õôddtô|’ >±ì,
eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\˝À #˚s¡T≥ >∑÷]Ã >±ì m≥Te+{Ï ne>±Vü≤q ñ+&˚~ ø±<äT. e÷ Á>±eTeTT˝À »]π> eTVæ≤fi≤
dü+|òü÷\ MT{Ï+>∑T\≈£î Vü‰»s¡>∑T≥ »]–+~ eT]j·TT Vü‰»¬s’q ‘·s¡Tyê‘· MT{Ï+>∑T˝À e÷≥¢&É&ÜìøÏ uÛÑj·T|ü&˚<ëìï,
n˝≤ ø=ìï s√E\T ‘·s¡Tyê‘· eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\T >∑÷]Ã dü+|òüT+˝À #˚]‘˚ bı+<˚ Ä]Δø£ nedüsê\T >∑÷]Ã ‘Ó\TdüTø=ì
Hê uÛÑs¡Ô Áb˛‘ê‡Vü≤+‘√ 2007 dü+. dü+|òüT+˝À #˚s¡T≥ »]–q~. dü+|òüT+˝À #˚]q ‘·s¡Tyê‘· eT+∫ e+≥ø±\T
#˚j·T&É+ H˚s¡TÃ≈£îHêïqT. dü+|òüT+ <ë«sê ˝ÀqT rdüTø=ì Ç+{Ï e<ä›H˚ ã≥º\ yê´bÕs¡+ ô|{≤ºqT. á yê´bÕs¡+
ô|≥Tºe\q e÷ ≈£î≥T+ã Ä]Δø£ |ü]dæ‹Δ ø=+‘· es¡≈î£ yÓTs¡T>∑T |ü&+ç ~, |æ\\¢ #·<Tä e⁄\≈£î Ä]Δø+£ >± ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~.
H˚qT u≤´+≈£î *+πøõ <ë«sê s¡÷. 35,000/- eT]j·TT Ád”Ôì~Û <ë«sê s¡÷.15,000/-\T yÓTT‘·ÔeTT s¡÷. 50,000/-
\T rdüT≈£îqï ˝ÀqT yÓTT‘·ÔeTT‘√ sê»eT+Á&ç˝À Ns¡\T, Á&Ódt y˚T{Ï]j·÷˝Ÿ‡ eT]j·TT HÓ’{°\T ø=qT>√\T #˚dæ Ç+{Ïe<ä›H˚
neTàø£ yê´bÕs¡+ #˚düTø=qT≥ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ø=+‘·eT+~ Ç∫Ãq Äs¡¶s¡T¢ rdüTø=ì yÓT{Ï]j·T˝ŸqT yê] Ç+{Ï e<ä›πø
düô|’¢ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. H˚qT ø=qT>√\T #˚düT≈£îqï <äTdüTÔ\ yÓTT‘·ÔeTT s¡÷. 35,000 qT+&ç 55,000/-\ ô|’
nq>± Ns¡ MT<ä s¡÷. 100/- qT+&ç s¡÷. 150/-\T es¡≈£î ˝≤uÛÑ+ edüTÔ+~. u≤´+≈£î n|ü⁄Œ Øô|y˚T+{Ÿ ndü\T s¡÷.
1200Ge&û¶ 250 s¡÷.R1450/-, Ád”Ôì~Û˝ÀqT Øô|y˚T+{Ÿ ndü\T s¡÷. 625 Ge&û¶ 130 R s¡÷.755/-\T #Ó*¢+#·T≥
»s¡T>∑T‘·T+~.
ôVA˝Ÿôd˝Ÿ>± 30 Ns¡\T neTàø£+ I ˇø£ Ns¡ KØ<äT s¡÷.500 Rs¡÷. 15000/- H˚qT ø=qT>√\T#˚düTø√>±
H˚qT Ä 30 Ns¡\T neTàø£+ yÓTT‘·Ô+ (30 Ns¡\T I ˇø£ Ns¡ KØ<äT s¡÷.650)R s¡÷. 19,500/-\≈£î ˝≤uÛÑ+>± s¡÷.
4500/-\T edüTÔ+~. á ˝≤uÛÑ+˝À Ks¡TÃ\T s¡yêD≤øÏ s¡÷. 500/-\T, bÕ´øÏ+>¥ ø£esY‡ s¡÷.100/-\T, ø£¬s+{Ÿ _\T¢
s¡÷. 100/-\T yÓTT‘·Ô+>± s¡÷. 700/-\T Ks¡TÃ rj·T>± yÓTT‘·Ô+ ìø£s¡ Ä<ëj·T+ s¡÷.3800/-\T edüTÔ+~.
SVEP PROJECT <ë«sê rdüT≈£îqï ˝ÀqT s¡÷. 40,000/-\‘√ n<äq+>± Ç‘·s¡ edüTe Ô ⁄\T (C≤¬ø{Ÿ |”dTü \T/
ô|{Ïºø√{Ÿ‡/≥e˝Ÿ‡/Vü‰´+&é u≤>¥‡ dü÷ÿ˝Ÿ u≤>¥‡) ø=qT>√\T #˚düTø=ì Ç+ø± yê´bÕs¡eTT n_Ûe~Δ #˚düTø√e&É+
»]–q~. nìï <äTdüTÔ\T eT]j·TT Ç‘·s¡ edüTÔe⁄\T neTàø£+ ô|’ HÓ\˝À (Ks¡TÃ\T G SVEP ˝ÀqT Øô|y˚T+{Ÿ ndü\T
s¡÷.1100Ge&û¶ 165 R s¡÷.1265/-) $T>∑T\T ìø£s¡ Ä<ëj·T+ yÓTT‘·Ô+ s¡÷. 6800/-\T edüTÔ+~.
Á|üdüTÔ‘·+ H˚qT Á>±eT dü+|òüT+ <ë«sê Ád”Ôì~Û ˝ÀqT rdüTø=ì ã≥º\ yê´bÕs¡+‘√ bÕ≥T bòÕ˙‡ ◊≥yéT‡
>±E\ yê´bÕs¡+ cÕ|ü⁄qT N|ü⁄s¡T|ü*¢˝À ô|≥Tº≈£îHêïeTT. á yê´bÕs¡+ e\q e#˚Ã Ä<ëj·T+˝À ø=+‘· yÓTT‘·Ô+˝À Hê
uÛÑs¡Ô≈£î ôdø£+&é Vü‰´+&é ≥÷ $\sY yÓVæ≤ø£˝Ÿ rdüT≈£îHêïqT. dü«j·T+ düVü≤j·Tø£ dü+|òüT+˝À #˚s¡T≥ e\q Á|üdüTÔ‘·+ Hê
≈£î≥T+ã Ä]Δø£ |ü]dæΔ‹ u≤>± yÓTs¡T>∑T |ü&ç+~ eT]j·TT dü+bÕ<äq $wüj·T+˝À Hê uÛÑs¡Ô‘√ bÕ≥T H˚qT ≈£L&Ü
dü+bÕ~+#·&É+ Hê≈£î #ê˝≤ Äq+<ä+>± ñ+~.

u≤´+≈£î nqTdü+<Ûëq+ <ë«sê dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î s¡TD≤\T:
dü«j·T+ düV‰ü j·Tø£ dü+|ò÷ü \T ªª|ü+#·d÷ü Á‘ê\Tμμ bÕ{Ïd÷ü Ô Áø£eT+ ‘·|Œü ≈£î+&Ü bı<äT|ü⁄, düe÷y˚XÊ\T, düÁø£eTyÓTqÆ
|ü⁄düÔø£ ìsê«Vü≤D, n+‘·s¡Z‘· s¡TD≤\T, Áø£eT+ ‘·|üŒì s¡TD edü÷\T) 6 HÓ\\T |üP]Ô #˚düT≈£îqï ‘·sê«‘· u≤´+≈£î qT+&ç
s¡TDeTT bı+<äe#·TÃqT. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î s¡TDeTT eT+C≤s¡T #˚j·T{≤ìøÏ Á|üdüTÔ‘·+ u≤´+≈£î\T bÕ‘·
|ü<äΔ‘Ó’q ø±\|ü]$T‹ s¡TD $<Ûëq+ (≥sYà ˝ÀHé) qT+&ç q>∑<äT s¡TD |ü]$T‘· (ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ) $<ÛëqeTT≈£î e÷] neT\T
#˚düTÔHêïsTT. ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ $<ÛëqeTT‘√ s¡TD |ü]$T‹ 3 qT+&ç 5 dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î eT+ps¡T #˚j·Tã&ç, $_Ûqï
s¡TD|ü]$T‘·\T ø£*– e⁄+≥T+~. á $<Û+ä >± eT+ps¡T #˚ùd s¡TD yÓTT‘·eÔ TT sêÁwüº kÕúsTT u≤´+ø£s¢¡ ø£$T{° e÷s¡<Z sä Ù¡ ø±\≈£î
nqT>∑TDT>±, dü+|òü÷\T #˚j·TuÀj˚T uÛÑ$wü´‘·TÔ bı<äT|ü⁄ n+#·Hê\T Ä<Ûës¡+>± dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î @~
nqT≈£L\yÓTÆ‘˚ <ëìì bÕ{ÏkÕÔs¡T.
rdüTø=qï ãTTD≤\qT 98% düø±\+˝À ‹]– #Ó*¢dü÷Ô eTq sêÁwüº+˝À dü+|òü÷\T ˇø£ ã\yÓTÆq X¯øÏÔ>±
s¡÷bı+<ësTT. n+‘˚>±ø£ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À eTVæ≤fi¯\≈£î Ç#˚Ã u≤´+≈£î ãTTD≤\˝À 35% eTq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTVæ≤fi¯\T
rdüTø√&É+ eTq≈£î m+‘√ >∑s¡«ø±s¡D+.
e&û¶ ˝Òì s¡TD≤\T: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«eTT s¡TDeTT düÁø£eT+>∑ ‹]– #Ó*¢+#˚ |ü<äΔ‹ì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ, s¡TD+ô|’
ø£fÒº e&û¶ uÛ≤sêìï ‘·–Z+#·&ÜìøÏ Á>±MTD, |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À u≤´+≈£î s¡TDeTT\T bı+~q dü«j·T+ düVü‰j·Tø£
dü+|òü÷\≈£î e&û¶ sêsTTr ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ ìs¡ísTT+∫+~. s¡÷.5 \ø£å\ es¡≈£î s¡TDeTT bı+~q dü«j·T+ düVü‰j·Tø£
dü+|òü÷\T s¡TDeTT düÁø£eT+>± ‹]– ø£{Ïºq≥¢sTT‘˚, |üP]Ô e&û¶ sêsTTrøÏ ns¡TΩ\T. Á|üdüTÔ‘·+ e⁄qï ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡eTT
>∑‘· HÓ˝≤Ks¡T˝À e⁄qï u≤´+≈£î ˝ÀqT ì\«˝À eT÷&ÉT XÊ‘·+ yÓTT‘êÔìï Á|üdüTÔ‘· HÓ\˝À dü+|òüT+ ‹]– #Ó*¢+∫q≥¢sTT‘˚
<ëìì düÁø£eTyÓTÆq s¡TD #Ó*¢+|ü⁄>± |ü]>∑DÏ+∫ (ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ $<Ûëq+˝À) e&û¶ sêsTTr neT\T #˚kÕÔs¡T. e&û¶ ˝Òì
s¡TD≤\T |ü<∏äø£eTT e\¢ u≤´+≈£î˝À bı+<˚ s¡TD≤\T, ‹]– #Ó*¢+|ü⁄\ô|’ kÕqT≈£L\ Á|üuÛ≤e+ #·÷|æ+~. á |ü<∏äø£eTT
eT÷\+>± dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T ˝≤uÛ≤\T ‘·>∑Z≈£î+&É e⁄+&É{≤ìøÏ, dæús¡yÓTÆq ˝≤uÛ≤\T bı+<ä&ÜìøÏ <√Vü≤<ä
|ü&ÉT‘·T+~.
eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+yê] e&û¶ sêsTTr |ü<∏äø£eTT: uÛ≤s¡‘· <˚X¯eTT˝Àì nìï
õ˝≤¢\qT 2 esêZ\T>± $uÛÑõ+∫, uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«eTT eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î e&û¶ sêsTTr neT\T
#˚düTÔHêïs¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À $»j·Tq>∑s¡+, $XÊK|ü≥ï+, ‘·÷s¡TŒ >√<ëe], lø±≈£îfi¯+, ø£cÕí, >∑T+≥÷s¡T
õ\¢˝≤qT yÓTT<ä{Ï esêZ\>±qT, $T–*q õ˝≤¢\\qT ¬s+&Ée es¡Z+>±qT $uÛÑõ+#ês¡T.
yÓTT<ä{Ï es¡Z+ õ˝≤¢˝Àì eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î eT÷&ÉT \ø£å\ s¡÷bÕj·T\T es¡≈£î 7 XÊ‘·+
e&û¶‘√ u≤´+≈£î s¡TD+ bı+<äT‘ês¡T. á s¡TDeTT düÁø£eTeTT>± #Ó*¢+∫q≥¢sTT‘˚ n<äq|ü⁄ 3 XÊ‘·+ sêsTTr e]ÔdüTÔ+~.
n+fÒ ìø£s¡+>± 4 XÊ‘·+ e&û¶ edü÷\T #˚kÕÔs¡T. á |ü<∏äø±ìï u≤´+≈£î\T dü«j·T+>± neT\T #˚kÕÔsTT. e&û¶ sêsTTrì
u≤´+≈£î\T uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç H˚s¡T>± bı+<äT‘êsTT.
¬s+&Ée es¡ZeTT˝Àì õ˝≤¢\˝Àì eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î u≤´+≈£î\T 12 qT+&ç 14 XÊ‘·+
e&û¶‘√ s¡TD≤\T n+<ä#˚kÕÔsTT. Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü s¡TD+ #Ó*¢+#˚ dü+|òü÷\≈£î >∑]wü˜+>± 5.5 XÊ‘·+ es¡≈£î e&û¶
sêsTTr \_ÛdüTÔ+~. dü+|òü÷\T e&û¶ yÓTT‘êÔìï u≤´+≈£î≈£î #Ó*¢+#ê*‡ e⁄+≥T+~. C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û $TwüHé

yês¡T, sêÁwüº Á>±MTD ñbÕ~Û $TwüHé <ë«sê dü+|òü÷\≈£î á e&û¶ sêsTT‹ì ‹]– #Ó*¢kÕÔs¡T.
Ç‘·s¡ #êØ®\T : RBI yê] e÷s¡Z<äs¡Ùø±\ HÓ+. .RBI/FIDD/2016-17/33, ‘˚~ p˝…’ 7, 2016 Á|üø±s¡+, Á|ü‹
düuÛÑT´sê* e´øÏÔ>∑‘· *$T{Ÿ s¡÷.25,000/- es¡≈£î n+fÒ 10 eT+~ düuÛÑT´\T ñqï≥¢sTT‘˚ s¡÷. 2,50,000 /- es¡≈£î
e&û¶ $TqVü‰ @ Ç‘·s¡ #ÛêØ®\T (ÁbÕôddæ+>¥, Çq÷‡¬sHé‡, ÇHÓ‡Œø£åHé #êØ®\) edü÷\T #˚j·Tsê<äT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˝À ñqï
eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚ nÁ>∑>±$T>± ñqï|ü⁄Œ{ÏøÏ ì<ÛäT\ ìs¡«Vü≤D˝À C≤Á>∑‘·Ô |ü&Ée\dæ ñqï~.
P dü+|òüTì~ÛøÏ u≤´+≈£îyês¡T Ç#˚Ã e&û¶ 3.5% e÷Á‘·y˚T. n<˚ u≤´+≈£îyês¡T Ç#˚Ã ˝ÀHé≈£î e÷Á‘·+ 13.5% e&û¶
edü÷\T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø±e⁄q dü+|òüT düuÛÑT´\T yê] Ä<ëj·T eqTs¡T\ ô|≥Tºã&ç ì$T‘·Ô+ nedüs¡yÓTÆq
ì<ÛäT\ ø£+fÒ, dü+|òüT+˝À ñqï ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· ‘·≈£îÿe nsTTq dü+<äs¡“¤+˝À e÷Á‘·y˚T u≤´+≈£î yê]ì n|ü⁄Œø√dü+
dü+Á|ü~+#ê*.
P u≤´+≈£î yês¡T n|ü⁄Œ eT+ps¡T #˚j·TT≥≈£î dü+|òüT ì~Ûì dü+|òüT bı<äT|ü⁄ U≤‘ê˝À ì\«>± #·÷|æ+#·qedüs¡+
˝Ò<äT. dü+|òüT düuÛÑT´\ e<ä› n+‘·s¡Z‘· n|ü⁄Œ>± ñ+fÒ dü]b˛‘·T+~.
dü+|òüT düuÛÑT´\T u≤´+≈£î ãTTD+ bı+<äT düeTj·T+˝À düuÛÑT´\ e´øÏÔ>∑‘· ô|≥Tºã&ç nedüsê\≈£î m+‘· ãTTD+
nedüs¡+ ne⁄‘·T+<√ dü÷ø£åà ãTTD Á|üD≤[ø£ <ë«sê ‘·|üŒø£ ‘Ó*j·T#˚j·÷*.
dü÷ø£åà ãTTD Á|üD≤[ø£ <ë«sê ‘Ó*j·T #˚dæq ô|≥Tºã&ç nedüsê\πø rdüTø=qï ãTTD≤ìï $ìjÓ÷–+#·Tø√yê˝Ò
‘·|üŒ @ Ç‘·s¡ nedüsê\≈£î yê&Ésê<äT.
u≤´+≈£î yês¡T eT+ps¡T #˚dæq s¡TD≤ìï Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ô|≥Tºã&ç >±H˚ $ìjÓ÷–+#ê*. ˝Òì j·T&É\
düuÛÑT´\T rdüTø=qï s¡TD≤ìï ‹]– #Ó*¢+#·&É+ ø£wüºeTe⁄‘·T+~. ‘·<ë«s¡ dü+|òü÷ì≈£îqï eT+∫ù|s¡T, |üs¡|ü‹
‘·–Zb˛‘·T+~.
u≤´+≈£î yês¡T ãTTD+ eT+ps¡T #˚dæq ‘˚B, ãTTD+ yÓTT‘·Ô+, e&û¶πs≥T, HÓ\yêØ yêsTT<ë, Ç‘·s¡ #êØ®\
$esê\T $~Û>± u≤´+≈£î yê]ì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*.
u≤´+≈£î *+πøJ ô|’ dü+<˚Vü‰\T : düe÷<ÛëqeTT\T
1. m˝≤+{Ï dü+|òü÷\≈£î u≤´+≈£î ãTTDeTT bı+<ä{≤ìøÏ ns¡Ω‘· ñ+≥T+~?
». @ dü+|òüT+ nsTT‘˚ |ü+#·dü÷Á‘ê\T bÕ{ÏdüTÔ+<√ (Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü düe÷y˚XÊ\T, bı<äT|ü⁄\T, n+‘·s¡Z‘· n|ü⁄Œ\T,
edü÷fi¯ófl, |ü⁄düÔø£ìsê«Vü≤D) n˝≤+{Ï dü+|òü÷\≈£î u≤´+≈£î ãTTDeTT bı+<ä{≤ìøÏ ns¡Ω‘· edüTÔ+~.
2. u≤´+≈£î ãTTD+ bı+<ä&ÜìøÏ dü+|òüT U≤‘ê˝À bı<äT|ü⁄ ì\« ñ+#ê˝≤?
». ñ+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. düuÛÑT´\ bı<äT|ü⁄\T, Á|üuÛÑT´‘·«+ Ç∫Ãq Á>±+≥T‡, ]$*«+>¥ |òü+&é e¬>’sê düuÛÑT´\ e<ä›
n+‘·s¡Z‘· s¡TD+>± ñ+fÒ dü]b˛‘·T+~.
3. u≤´+≈£î ˝ÀHé Ç∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ã\e+‘·+>± Çq÷‡¬sHé‡, ô|q¸Hé bÕ\d”\T ø£{Ïº+#·e#êÃ?
». ˝Ò<äT. IRDA e÷s¡Z<äs¡Ùø±\ Á|üø±s¡+ m˝≤+{Ï bÕ\d”\T me«]øÏ ã\e+‘·+>± neTàsê<äT.
4. u≤´+≈£î ãTTD+˝À ø=+‘· uÛ≤>±ìï u≤´+ø£sY &çbÕõ{Ÿ>± y˚düTø√e#êÃ?
». ˝Ò<äT. eT+ps¡T#˚dæq yÓTT‘êÔìï |üP]Ô>± $&ÉT<ä\ #˚j·T e˝…qT. m˝≤+{Ï &çbÕõ≥T¢ y˚düTø√sê<äT.

5. u≤´+≈£î dü+|òüT+ bı<äT|ü⁄ U≤‘ê\ô|’ m+‘· e&û¶ ÇdüTÔ+~?
». dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î 3.50% qT+&ç 4% es¡≈£î.
6. eT÷&√e *+πøJ qT+&ç ãTTD Á|üD≤[ø£ nedüs¡e÷?
». nedüs¡eTT. eT÷&√e *+πøJ qT+&ç u≤´+≈£î yês¡T n~Ûø£yÓTT‘·Ô+˝À ãTTD≤\T ÇkÕÔs¡T ø±ã{Ïº ô|≥Tºã&ç nedüsê\
ì$T‘·Ô+ yê&ÉT≈£îqï≥T¢ nsTT‘˚, <ëìqT+&ç e#˚Ã Ä<ëj·T+ <ë«sê u≤´+≈£î ãTTD+ ‘˚*>±Z ‹]– ø£≥ºe#·TÃ.
7. u≤´+≈£î yês¡T dü+|òüT ãTTD+ U≤‘ê ô|’ m+‘· ãTTD |ü]$T‹ es¡≈£î m˝≤+{Ï Ç‘·s¡ #êØ®\T y˚j·Tsê<äT?
». RBI yê] e÷s¡Z<äs¡Ùø±\ HÓ+. RBI/FIDD/2016-17/33, ‘˚~ p˝…’ 7, 2016 Á|üø±s¡+, Á|ü‹ düuÛÑT´sê*
e´øÏÔ>∑‘· *$T{Ÿ s¡÷.25,000/- es¡≈£î n+fÒ 10 eT+~ düuÛÑT´\T ñqï≥¢sTT‘˚ s¡÷. 2,50,000 /- es¡≈£î e&û¶
$TqVü‰ @ Ç‘·s¡ #ÛêØ®\T(ÁbÕôddæ+>¥, Çq÷‡¬sHé‡, ÇHÓ‡Œø£åHé #êØ®\) edü÷\T #˚j·Tsê<äT.
8. u≤´+≈£î *+πøJøÏ dü+ã+~Û+∫ @<Ó’Hê düeTdü´ ñ+fÒ |ü]cÕÿs¡+ ø=s¡≈£î me]ìdü+Á|ü~+#ê*?
». eTVæ≤fi≤ dü+|òüT düuÛÑT´\øÏ u≤´+≈£î\≈£î dü+ã+~Û+∫ @<Ó’Hê düeTdü´ ‘·˝…‹Ôq≥¢sTT‘˚ yÓTT<ä≥>± yÓ\T>∑T dæã“+~øÏ
>±ì/õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY >±]øÏLDM dü+ã+~Û‘· u≤´+≈£î ø£+Á{À\sY ‘Ó*j·T#˚j·Te#·TÃ ˝Òø£ u≤´+øÏ+>¥ Ä+ãT&é‡ yÓTHéøÏ
düeTdü´qT b˛düTº ø±s¡T¶ MT<ä Ä düeTdü´qT $es¡+>± sêdæ |òæsê´<äT #˚j·Te#·TÃ. ∫s¡THêe÷: u≤´+øÏ+>¥ z+ãT&é‡ yÓTHé
C/o ]»sY« u≤´+ø˘ Ä|òt Ç+&çj·÷, 6-1-56, ôdÁø£≥Øj˚T{Ÿ s√&é, ôd’bòÕu≤<é, ôV’≤<äsêu≤<é - 500004 á-yÓTsTT˝Ÿ
: bohyderabad@rbi.org.in. ˝Ò<ë ªÁ|ü»˝Ò eTT+<äTμμ ˝Ò<ë ø±˝Ÿ ôd+≥sY HÓ+. 1100 ø±˝Ÿ #˚j·T>∑\s¡T. düeTdü´‘√
bÕ≥T düuÛÑT´sê\T Ä<ÛësY HÓ+. dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ bı<äT|ü⁄ eT]j·TT ˝ÀHé U≤‘ê $es¡eTT\T $~Û>± ø±˝Ÿ ôd+≥sYøÏ
‘Ó*j·TCÒj·÷*.
9. u≤´+≈£î *+πøõ˝À dü+|òüT+ ãTTD+ bı+~q|ü⁄Œ&ÉT, ãTTD |ü]$T‹ô|’ 1 XÊ‘·+ me«e˝…Hê?
». u≤´+≈£î *+πøõ˝À dü+|òüT+ ãTTD+ bı+~q|ü⁄Œ&ÉT me«]øÏ m≥Te+{Ï kıeTTà Çe«qedüs¡+ ˝Ò<äT.
yÓ’.mdt.ÄsY. ªª0μμ e&û¶:
Á>±MTD eT]j·TT |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝Àì dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T rdüTø=qï u≤´+≈£î ãTTD≤\ô|’ |ü&çq
e&û¶ uÛ≤sêìï ‘·–Z+#·&ÜìøÏ e&û¶ sêsTTr |ü<∏äø±ìï ªªyÓ’.j·Tdt.ÄsY. ªª0μμ e&û¶>± ‘˚~ 11`04`2019 Hê{ÏøÏ n|ü ì\«
ñqï dü+|òü÷\≈£î e÷Á‘·y˚T ªª0μμ e&û¶ ø±s¡´Áø£eTeTT ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ ìs¡ísTT+∫HêeTT. á |ü<∏äø£+˝À u≤´+≈£î n|ü
ì\«˝À 5 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\ es¡≈£î n|ü ì\« ñqï dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T |üP]Ô e&û¶ sêsTTrøÏ ns¡TΩ\T.
á |ü<∏äø£+ neT\T e\¢ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T u≤´+≈£î\ <ë«sê eT]+‘· s¡TD+ bı+<ä&ÜìøÏ á
Á|üuÛÑT‘·«+ nedüs¡yÓTÆq nìï #·s¡´\T rdüTø=qï~. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T ‘êeTT kÕú|æ+∫q ∫qï ‘·s¡Vü‰
yê´bÕsê\T eT]+‘· ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£+>±, e&û¶uÛ≤s¡+ ˝Ò≈£î+&Ü q&É|ü&ÜìøÏ, yÓTs¡T¬>’q Jeq+ kÕ–+#·&ÜìøÏ Ç~ <√Vü≤<ä
|ü&ÉT‘·T+~.
‘˚~ 11`04`2019 Hê{ÏøÏ ì\« ñqï u≤´+≈£î ãTTD+ yÓTT‘·Ô+ ô|’ u≤´+≈£î yês¡T 2019`20 Ä]úø£
dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î $~Û+#˚ e&û¶ì dü+|òüTeTTq≈£î Ä]úø£ uÛ≤s¡+ ˝Ò≈£î+&Ü Á|üuÛÑT‘·«y˚T ªªyÓ’.j·Tdt.ÄsY. ªª0μμ e&û¶μμ <ë«sê
s¡÷.2,471 ø√≥T¢, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À s¡÷. 18.23 ø√≥T¢, |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À s¡÷. 648 ø√≥T¢ H˚s¡T>± u≤´+≈£î\≈£î
#Ó*d¢ Tü +Ô ~. eTq Á|üuTÑÛ ‘·«+ rdüTø=qï á ìs¡j
í ÷· \ <ë«sê nø£ÿ #Ó˝e¢… Tà\T Ä]úø+£ >± n_Ûeè~Δ #Ó+~ yê] ≈£î≥T++u≤\T
Äq+<ä+>± ñ+{≤sTT.
ns¡Ω‘·\T:
♦ yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ªª0μμ e&û¶ 2019`20 Ä]úø£ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT ‘˚~ 11`04`2019 Hê{ÏøÏ n|ü ì\« ñqï
dü+|òü÷\≈£î e÷Á‘·y˚T e]ÔdüTÔ+~.
♦ Á>±MTD eT]j·TT |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝Àì dü+|òü÷\≈£î ñqï n|ü ì\«˝À s¡÷.5 \ø£å\ es¡≈£î e÷Á‘·y˚T á
|ü<∏äø£eTT ÁøÏ+<ä \_Δ bı+<ä>∑\s¡T.
♦ Á>±MTD eT]j·TT |ü≥ºD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú\T ìs¡«Væ≤düTÔqï &˚{≤ uÒdt Á|üø±s¡+ ‘˚~ 31`03`2019
Hê{ÏøÏ yÓTT+&ç ãø±sTT\T>± (mHé|æm) >∑T]Ô+∫q dü+|òü÷\T yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ªª0μμ e&û¶øÏ nqs¡TΩ\T.
neT\T $<ÛëqeTT:
♦ ‘˚~ 11`04`2019 Hê{ÏøÏ n|ü ì\« ñqï dü+|òü÷\ $esê\qT sêh kÕúsTT u≤´+ø£sY‡ ø£$T{° <ë«sê
bı+<ä&ÉyÓTÆq~. á $esê\qT πøåÁ‘· kÕúsTT˝À u≤´+≈£î Áu≤+#Y y˚TH˚»sY eT]j·TT dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ düuÛÑT´\‘√
dü]#·÷dæ <ÛäèMø£]+∫q &˚{≤qTSERP/MEPMA yÓuŸôd’{Ÿ q+<äT nb˛¢&é #˚sTT+#·&É+ »]–q~.
♦ yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ªª0μμ e&û¶ dü+ã+~Û‘· dü+|òü÷\ n|ü U≤‘ê\˝À »eT #˚j·Tã&ÉTqT.
♦ >ös¡e eTTKéT+Á‹es¡T´\T dü+|òüT düuÛÑT´\qT ñ<˚›•+∫ sêdæq ˝ÒKqT dü+|òüT düuÛÑT´\≈£î n+<ä]ø° n+~+#·&É+
»]–+~.
♦ u≤´+≈£î yês¡T, Á|üuÛÑT‘·«+ dü+>∑ ˝ÀqT U≤‘ê≈£î »eT#˚dæq yÓ’.j·Tdt.ÄsY ªª0μμ e&û¶ yÓTT‘·ÔeTTqT dü+|òüTeTT ˝ÀqT
U≤‘ê≈£î »eT nsTTq<äì <ÛäèMø£]dü÷Ô dü+|òüTeTTq≈£î s¡d”<äT Çe«&É+ »s¡T>∑TqT.
♦ CC/CO dü+|òü÷\T bı+~q yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ªª0μμ e&û¶ $es¡eTT\qT dü+|òüT düuÛÑT´\+<ä]ø° ‘Ó*j·TCÒdæ dü+|òüT
rsêàq |ü⁄düÔø£eTT˝À $es¡eTT>± sêdæ düuÛÑT´\+<ä]‘√ dü+‘·ø£eTT\T rdüTø=qe˝…qT.
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î u≤´+≈£î yês¡T n+<äCÒj·TT ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿô|’ dü+|òüT düuÛÑT´\≈£î ne>∑Vü≤q
ø£*Œ+#·&É+ >∑T]+∫ - ‘·>∑T dü÷#·q\T.
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T eTVæ≤fi¯ kÕ~Ûø±s¡‘· kÕ~Û+#˚ ~X¯˝À eTT+<äT≈£î yÓfi¯óÔqï ‘·s¡TD+˝À yê]
nedüsê\T ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. yê] JeH√bÕ<äT\≈£î eT]+‘· ô|≥Tºã&ÉT\T nedüs¡eTe⁄‘·THêïsTT. Á|üdüTÔ‘·+ ñqï
$<Ûëq+˝À, u≤´+ø˘\T dü+|òü÷\≈£î Ç#·TÃ ãTTD |ü<äΔ‹˝À ≥sYà˝ÀHé q+<äT dü+|òüT+ ˇø£ÿ kÕ] ãTTD+ bı+~‘˚ Ä
ãTTD ø±\|ü]$T‹ |üPs¡Ôj˚Tés¡≈£î eT<Ûä´˝À @ nedüs¡+ @s¡Œ&çHê u≤´+ø˘ qT+&ç ãTTD+ bı+<äT≥≈£î M\T ˝Ò<äT.
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î ãTTD+ nH˚~ yê]øÏ nedüs¡+ nsTTq|ü⁄Œ&ÉT n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ü*. Ç+<äT≈£î
e÷s¡Z+ düT>∑eT+ #˚dü÷Ô πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 01.01.2012 qT+&ç ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ nqT |ü<äΔ‹ì neT\T˝ÀøÏ
rdüTø=∫Ã+~. á $<Ûëq+ Á|üø±s¡+ u≤´+ø˘\T dü+|òü÷\≈£î n+~+#˚ nìï ãTTD≤\qT ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<äΔ‹
<ë«sê Çyê«*‡ ñ+≥T+~.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ n+fÒ?
ˇø£ dü+|òü÷ìøÏ ñqï Ä]úø£ ns¡Ω‘·qT ã{Ïº Ä dü+|òü÷ìøÏ n|ü⁄Œ |ü]$T‹ì ìs¡ísTT+#·&Üìï ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ
n+{≤s¡T.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ≈£î ≥sYà ˝ÀHé≈£î ‘˚&Ü\T:
≥sYà ˝ÀHé ø±´ wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ
ˇø£ÿ kÕ] ˝ÀHé rdüTø=+fÒ |üP]Ô nj˚T´ es¡≈£î eTs¡˝≤ ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ˝À ‹]– #Ó*+¢ ∫q yÓTT‘êÔìï düuTÑÛ ´\≈£î
˝ÀqT rdüTø=H˚ dü<äTbÕj·T+ ˝Ò<äT. m|ü⁄Œ&ÉT ø±yê\+fÒ n|ü⁄Œ&ÉT Á&Ü #˚düTø√e#·TÃ.
ˇø£ÿ kÕ] ˝ÀHé eT+ps¡T #˚ùdÔ dü+|òü÷ìøÏ Ä s√E ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ˝À ˝ÀHé eT+ps¡T #˚dæHê Á&Ü
qT+∫ e&û¶ |ü&ÉT‘·T+~. #˚düTø=qï yÓTT‘êÔìøÏ e&û¶ |ü&ÉT‘·T+~.
ˇø£ÿ HÓ\ Ç.j·TyéT.◊ ø£≥ºø£ b˛sTTq dü+|òüT+ OD ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ˝À ˇø£ÿHÓ\ ˝ÀqT ø£≥ºø£b˛sTTHê,
˝ÀøÏ b˛‘·T+~. n|ü⁄Œì*« Á&ÜsTT+>¥ |üesY ø£Hêï ‘·≈£îÿe ñ+fÒ dü+|òüT+
¬s>∑T´\sY >± ñqïfÒ¢.
m≈£îÿe ô|≥Tºã&ç ô|fÒº Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T m≈£îÿe ô|≥Tºã&ç ô|fÒº Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T
#˚j·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. #˚j·T&ÜìøÏ M\T ne⁄‘·T+~.
nedüs¡+ ñqï ˝Òø£b˛sTTHê dü+|òüT düuÛÑT´\T ãTTD+ eHé f…Æ+ &Ü≈£îýÓT+fÒwüHé ˝Òø£ 5 @fi¯¢ 3 es¡≈£î düeTj·T+
rdüTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ä<ë.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ Ç∫Ãq|ü⁄Œ{ÏøÏ düuÛÑT´\ nedüs¡y˚Ts¡≈£î
e÷Á‘·y˚T Á&Ü #˚düTø√e#·TÃ.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<ä›‹˝À, ˝ÀqT eT+ps¡T #˚j·TT $<Ûëq+ :

u≤´+≈£î\T dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ $<Ûëq+˝À ˝ÀHé eT+ps¡T #˚j·÷\+fÒ
dü+|òüT+ bı<äT|ü⁄\T, dü+|òüT ì~Û (ø±s¡Œdt) ø°\ø£ bÕÁ‘· eVæ≤düTÔ+~. ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ìs¡ísTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT dü«j·T+
düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ e<ä›qTqï dü+|òüT ì~ÛøÏ sêuÀj˚T 3 ˝Òø£ 5 @fi¯¢ ˝À Ä dü+|òüT+ #˚ùd bı<äT|ü⁄ qT ≈£L&Ü |ü]>∑D˝ÀøÏ
rdüTø=ì Ä dü+|òü÷ìøÏ ãTTD |ü]$T‹ ìs¡ísTT+#·ã&ÉT‘·T+~. ãTTD |ü]$T‹ nH˚~ 3 ˝Òø£ 5 @fi¯¢≈£î ñHêï, Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ u≤´+ø˘ y˚TH˚»sY Ä ãTTD U≤‘êqT düMTøÏå+∫ ãTTD |ü]$T‹ì ô|+#˚ neø±X¯+ ñ+~. ãTTD |ü]$T‹
ìs¡íj·T+ nH˚~ u≤´+ø˘, u≤´+ø˘ eT<Ûä´ e´‘ê´dü+ ñ+≥T+~. ãTTD |ü]$T‹ 3 ˝Òø£ 5 @fi¯¢≈£î ñHêï dü+|òü÷ìøÏ Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ eT+ps¡T #˚ùd yÓTT‘êÔìï u≤´+ø˘ y˚TH˚»sY dü+|òüT ì~Û Ä<Ûës¡+>± ìs¡ísTTkÕÔs¡T.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ìs¡ísTT+#˚ |ü<äΔ‹ :
dü+|òüT+ ÁbÕs¡+_+∫q|ü⁄Œ{Ï qT+∫ Ç|ü⁄Œ{Ï es¡≈£î ñqï dü+|òüTì~Û eT]j·TT sêuÀj˚T eT÷&˚fi¯fl≈£î »]π>
bı<äT|ü⁄\qT ø£\T|ü⁄ø=ì yÓTT‘êÔìøÏ ãTTD |ü]$T‹ 3 ˝Òø£ 5 @fi¯¢ es¡≈£î ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ*$T{Ÿ ÇkÕÔs¡T.
ôdº|t:1: eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\ ‘·sê«‘· eTq bı<äT|ü⁄ m+‘· ñ+≥T+<√ eT~Û+|ü⁄ #˚düTø=H˚ $<Ûëq+. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£
dü+|òüT+˝À 10 eT+~ düuÛÑT´\T+fÒ, yês¡T Á|ü‹ HÓ\ s¡÷. 100/- bı<äT|ü⁄ #˚düTÔ+fÒ ˇø£ HÓ\≈£î Ä dü+|òüT+ bı<äT|ü⁄
s¡÷.1,000/-\T ne⁄‘·T+~.

(10 I s¡÷. 100/- R s¡÷. 1,000/-)
n<˚ 3 dü+e‘·‡sê\≈£î (n+fÒ 36 HÓ\\≈£î)
(s¡÷. 1,000 I 36R s¡÷. 36,000/- ne⁄‘·T+~.
ôdº|t 2 : dü+|òüT ì~Ûì ˝…øÏÿ+#·&É+
ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ä dü+|òüT+ ÁbÕs¡+_+∫ Ç|ü⁄Œ{Ïπø ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\T nsTTq~, ø±e⁄q Á|üdüTÔ‘·+ ñqï
bı<äT|ü⁄\T s¡÷.24,000/-\T eT]j·TT sêuÀj˚T eT÷&˚fi¯fl≈£î »]π> bı<äT|ü⁄\qT ø£\T|ü⁄ø=+fÒ yÓTT‘·Ô+ ì~Û s¡÷.
24,000/- G s¡÷. 36,000/- R s¡÷.60,000/- ne⁄‘·T+~.
ôdº|t:3: dü+|òü÷ìøÏ ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ìs¡ísTT+#·&É+:
RBI , NABARD eT]j·TT $$<Ûä u≤´+ø˘ düs¡Tÿ´\sY Á|üø±s¡+ dü+|òüTì~Û øÏ 4 ¬s≥T¢ (yÓTT<ä{Ï kÕ] nsTT‘˚
4 s¬ ≥T¢ s¬ +&ÉT eT]j·TT eT÷&√|ü *+πøJ nsTT‘˚ dü+|òTü ì~ÛøÏ 8 qT+∫ 10 s¬ ≥T¢) ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ>± ìs¡sí TT+#·&+É
»s¡T>∑T‘·T+~.
dü+|òüT+ ø±ã{Ïº BìøÏ ø£ìdü+ 10 ¬s≥T¢ n+fÒ (60,000 %x% 10 = s¡÷.6 ,00,000/- \T Ä dü+|òü÷ìøÏ ø±´wt
Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ne⁄‘·T+~. (eT÷&˚fi¯fl es¡≈£î )
(1) Á&ÜsTT+>¥ |üesY ìs¡ísTT+#˚ |ü<äΔ‹ : Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ Ä]úø£ n+XÊ\ |üìrs¡T n+fÒ Ä dü+|òüT+
bı<äT|ü⁄ #˚ùd |ü<äΔ‹, rdüT≈£îqï ãTTD≤\T #Ó*¢+#˚ |ü<äΔ‹, dü+|òüT ì~Û, dü+|òüT+ Áπ>&ç+>¥, |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D |ü<ä›‹
yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\ô|’ u≤´+ø˘ y˚TH˚»sY düMTø£å #˚dæ dü+|òü÷ìøÏ Á&ÜsTT+>¥ |üesY ìs¡ísTTkÕÔs¡T. dü+|òü÷ìøÏ Á&ÜsTT+>¥
|üesY ìs¡ísTT+∫q ‘·sê«‘· dü+|òüT+ |ü]$T‹ ˝Àã&ç m+‘· ãTTD+ nedüs¡yÓTÆ‘˚ n+‘·es¡≈£î Á&Ü #˚düTø√e#·TÃ. Á&Ü
#˚düT≈£îqï yÓTT‘êÔìøÏ e÷Á‘·y˚T e&û¶ |ü&ÉTqT. á dü+|òüT+ >∑‘·+˝ÀH˚ eT÷&ÉT \ø£å\ s¡÷bÕj·T\T rdüTø=qï dü+|òüT+
ø±ã{Ïº, Á|üdüTÔ‘·+ á dü+|òüT+≈£î Ç∫Ãq *$T{Ÿ s¡÷.6 \ø£å\T.( eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\ es¡≈£î) 1. yÓTT<ä{Ï dü+e‘·‡s¡+
Á&ÜsTT+>¥ |üesY (n|ü⁄Œ{ÏøÏ ñqï dü+|òüTì~Û s¡÷.38,000 I 10 ¬s≥T¢ ): s¡÷.3,60,000.
2. ¬s+&√e dü+e‘·‡s¡+ Á&ÜsTT+>¥ |üesY (n|üŒ{ÏøÏ ñqï dü+|òüTì~Û s¡÷.48,000 X 10 ¬s≥T¢ ): s¡÷.4,80,000.
3. eT÷&√e dü+e‘·‡s¡+ Á&ÜsTT+>¥ |üesY (n|ü⁄Œ{ÏøÏ ñqï dü+|òüTì~Û s¡÷.60, 000 I 10 ¬s≥T¢) s¡÷.6,00,000.
Á&ÜsTT+>¥ |üesY ìs¡ísTT+#·&É+ e\q ˝≤uÛ≤\T : -
Bìe\q dü+|òü÷\≈£î dü+|òü÷ì~Û ô|+#·Tø=H˚ ÄeX¯´ø£‘· uÛÀ<ä |ü&ÉT‘·T+~.
dü+|òü÷ì~Û ô|]–q ø=\~ Á&ÜsTT+>¥ |üesY ô|s¡T>∑T‘·T+<äH˚ $wüj·T+ dü+|òü÷\≈£î ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
Ä dü+|òü÷\≈£î ‘·s¡#·T>± Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ eT+ps¡T #˚j·÷*‡q nedüs¡+ sê<äT.
ªªdü+|òü÷\≈£î u≤´+ø˘\ <ë«sê >∑]wüº+>± u≤´+ø˘ *+πøõ bı+<˚ kÂ\ã´+ ø£\T>∑T‘·T+~.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<äΔ‹q ˝ÀqT ‹]– #Ó*¢+#·T $<Ûëq+ :
Á&ÜsTT+>¥ |üesY ≈£î 3 XÊ‘·+ nq>± s¡T.100000/- s¡÷bÕj·T\T ãTTD+ ÇùdÔ Á|ü‹ HÓ\ s¡T.3000/-
yêsTT<ë ø£{≤º* . n˝≤ 6 HÓ\\T ø£{Ïºq yÓTT‘·Ôìï eTs¡\ ø±yê\+fÒ rdüTø√e#·TÃ. ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ˝À e&û¶ì
˝…øÏÿ+#˚ $<Ûëq+ : ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D

ô|’q ù|s=ÿqï |ü{Ïºø£ Ä<Ûës¡+>± eT]j·TeTà dü+|òü÷ìøÏ u≤´+ø˘ yês¡T eT+ps¡T #˚dæq ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ
s¡÷.6,00000/-\T. nsTT‘˚ yê] dü+|òüT ì~Û Á|üø±s¡+ Ä dü+|òü÷ìøÏ Á&ÜsTT+>¥ |üesY >± yÓTT<ä{Ï dü+e‘·‡sêìøÏ
s¡÷.3,60,000/- >± u≤´+ø˘ yês¡T ìs¡ísTT+#·&É+ »]–+~. Bì Á|üø±s¡+ dü+|òüT+ e&û¶˝Òì s¡TD+ ns¡Ω‘· bı+<ë\+fÒ
Á|ü‹ HÓ\ Á&ÜsTT+>¥ |üesY ˝À 3 XÊ‘·+ ‹]– #Ó*¢dü÷Ô ñ+&Ü*. n+fÒ á ñ<ëVü≤s¡D ˝À Ä dü+|òüT+ s¡÷.10,800/
- Á|ü‹ HÓ\ #Ó*¢+∫q j·T&É\ e&û¶ sêsTTr Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q e+‘·T yê{≤>± #Ó*¢+#·TqT.
e&û¶ì ˝…øÏÿ+#·T $<Ûëq+: bòÕs¡Tà˝≤:
(˝ÀqT ÁbÕs¡+uÛÑ|ü⁄ ì\«G ˝ÀqT eTT–+|ü⁄ ì\« / 2) I e&û¶ XÊ‘·+/12
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D˝À ÁbÕs¡+uÛÑ|ü⁄ ì\« s¡÷.3,60,000G˝ÀqT eTT–+|ü⁄ ì\« 3,49,200/2 I 12%/ 12R3,546
á e&û¶ì Á|üuÛÑT‘·«+ yês¡T ‘·q yê{≤>± dü+|òüT+ ˝ÀqT U≤‘ê≈£î »eT#˚kÕÔs¡T.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<äΔ‹˝À s=fÒwüHé bÕ¢Hé : dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|üfÒº
Áø£eT+˝À ˇø£ Áø£eTã<äΔyÓTÆq Á|üD≤[ø£ m+‘√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. dü+|òüT+˝Àì düuÛÑT´\+<äs¡T ˇπø kÕ] n|ü⁄Œ\T rdüTø√e&É+
eT+∫ |ü<ä›‹ ø±<äT. düuÛÑT´\T dü+<äsê“¤qTkÕs¡+ eT]j·TT nedüsês¡Δ+ n|ü⁄Œ rdüTø=qïf…Æ¢‘˚ Ä n|ü⁄Œ dü~«ìjÓ÷>∑+
ne⁄‘·T+~. nedüs¡+ ˝Ò≈£îqï ‘√{Ï düuÛÑT´sê*‘√ b˛{°>± n|ü⁄Œ rdüTø=ì Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü≥ºì#√
n|ü⁄Œ #Ó*¢+#·&É+˝À düeTdü´ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. düuÛÑT´\+<äs¡T ˇπøkÕ] n|ü⁄Œ rdüTø√e&É+ e\q dü+|òüT+˝À @ düuÛÑT´sê˝…’q
n|ü⁄Œ düÁø£eT+>± #Ó*¢+#·ì m&É\ Ç‘·s¡ düuÛÑT´\T n&ÉT>∑T≥≈£î ÄkÕÿs¡+ ñ+&É<äT. ø±e⁄q dü+|òüT+ dü÷ø£åà ãTTD
Á|üD≤[ø£ #˚j·TT dü+<äs¡“¤+˝À s=fÒwüHé bÕ¢Hé ø°\ø£ bÕÁ‘· eVæ≤düTÔ+~.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<äΔ‹˝À s=fÒwüHé bÕ¢Hé : ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D
ô|’q ‘Ó*Œq dü+|òüT+ yÓTT<ä{Ï dü+e‘·‡s¡+ Á&ÜsTT+>¥ |üesY s¡÷. 3,60,000 /- \qT nedüsês¡Δ+ yÓTT<ä≥
q\T>∑Ts¡T düuÛÑT´\T j·TyéT.dæ.|æ. Á|üø±s¡+ n|ü⁄Œ rdüTø√e&É+ »]–+~. yês¡T Á|ü‹ HÓ\ Á&ÜsTT+>¥ |üesY˝À 3 XÊ‘·+
nq>± s¡÷. 10,800/- Á|ü‹ HÓ\ #Ó*¢+∫q j·T&É\ 6 HÓ\\≈£î s¡÷.64,800/- n|ü⁄Œ #Ó*¢+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Bìì
eTs¡\ nedüs¡yÓTÆq düuÛÑT´sê\T n|ü⁄Œ rdüTø=ì Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ïº ‘·<ë«sê ‹]– #Ó*¢+|ü⁄\T
#˚dæq≥T¢ nsTT‘˚ eTs¡˝≤ Ç‘·s¡ düuÛÑT´sêfi¯fl≈£î nedüsês¡Δ+ dü+|òüT+ n|ü⁄Œ eT+ps¡T #˚j·Te#·TÃ.
ªªø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ˝À |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D #ê\ø°\ø£+ ø£qTø£ yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥˝À ˝ÀqT rdüTø=qï|ü⁄Œ&ÉT
@ dü+|òü÷ìøÏ m+‘· ˝ÀHé eT+E¬s’q~, Á&ÜsTT+>¥ |üesY m+‘· ñqï~, @ düuÛÑT´sê*øÏ m+‘· n|ü⁄Œ rdüTø=qï~ nqï
|üP]Ô $esê\qT qyÓ÷<äT #˚j·÷*μμ.
dü+|òüT+ ‘êqT rdüT≈£îqï ãTTD≤\˙ï düÁø£eT+>± #Ó*¢+∫q|ü⁄Œ&˚ Ä dü+|òü÷ìøÏ |üs¡|ü‹ ô|s¡T>∑T‘·T+~. n|ü⁄Œ&˚
n~Ûø£ yÓTT‘êÔ\˝À ãTTD+ bı+<ä{≤ìøÏ M\>∑T‘·T+~. ãTTD+ düÁø£eT+>± #Ó*¢+#·T≥≈£î düuÛÑT´sê\T ‘·>∑T C≤Á>∑‘·Ô\T
rdüTø√e\dæ ñ+≥T+~.
ø£˙dü+ s¡÷.3,00,000 \ø£\å T Ä ô|q’ rdüTø=H˚ u≤´+≈£î ˝ÀHé \qT ‘·|Œü ìdü]>± Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î
e÷Á‘·y˚T yê&Ü*.
Á|ü‹ düuÛÑT´sê\T HÓ\ HÓ\ Ä<ëj·T+ e#·TÃ j·TTì≥¢qT @sêŒ≥T #˚düTø√yê*.
ˇπø JeH√bÕ~Û ø±≈£î+&Ü ¬s+&ÉT, eT÷&ÉT JeH√bÕ<ÛäT\qT @sêŒ≥T#˚düTø√yê*.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<ä›‹˝À s=fÒwüHé bÕ¢Héô|’ dü+|òüT düuÛÑT´\≈£î ne>∑Vü≤q ø£*Œ+#·&É+ >∑T]+∫ - ‘·>∑T dü÷#·q\T.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<ä›‹˝À s=fÒwüHé bÕ¢Hé :
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|üfÒº Áø£eT+˝À ˇø£ Áø£eTã<äΔyÓTÆq Á|üD≤[ø£
m+‘√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. dü+|òüT+˝Àì düuÛÑT´\+<äs¡T ˇπø kÕ] n|ü⁄Œ\T rdüTø√e&É+ eT+∫ |ü<äΔ‹ ø±<äT. düuÛÑT´\T
dü+<äsê“¤qTkÕs¡+ eT]j·TT nedüsês¡Δ+ n|ü⁄Œ rdüTø=qïf…Æ¢‘˚ Ä n|ü⁄Œ dü~«ìjÓ÷>∑+ ne⁄‘·T+~. nedüs¡+ ˝Ò≈£îqï
‘√{Ï düuÛÑT´sê*‘√ b˛{°>± n|ü⁄Œ rdüTø=ì Ä<ëj·T n_Ûe ~Δ ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü≥ºì#√ n|ü⁄Œ #Ó*¢+#·&É+˝À düeTdü´
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. düuÛÑT´\+<äs¡T ˇπøkÕ] n|ü⁄Œ rdüTø√e&É+ e\q dü+|òüT+˝À @ düuÛÑT´sê˝…’q n|ü⁄Œ düÁø£eT+>± #Ó*¢+#·ì
m&É\ Ç‘·s¡ düuÛÑT´\T n&ÉT>∑T≥≈£î ÄkÕÿs¡+ ñ+&É<äT. ø±e⁄q dü+|òüT+ dü÷ø£åà ãTTD Á|üD≤[ø£ #˚j·TT dü+<äs¡“¤+˝À
s=fÒwüHé bÕ¢Hé ø°\ø£ bÕÁ‘· eVæ≤düTÔ+~.

ô|’q ‘Ó*Œq dü+|òüT+ yÓTT<ä{Ï dü+e‘·‡s¡+ Á&ÜsTT+>¥ |üesY s¡÷. 3,60,000 /- \qT nedüsês¡Δ+ yÓTT<ä≥
q\T>∑Ts¡T düuÛÑT´\T j·TyéT.dæ.|æ. Á|üø±s¡+ n|ü⁄Œ rdüTø√e&É+ »]–+~. yês¡T Á|ü‹ HÓ\ Á&ÜsTT+>¥ |üesY ˝À 3 XÊ‘·+
nq>± s¡÷. 10,800/- Á|ü‹ HÓ\ #Ó*¢+∫q j·T&É\ 6 HÓ\\≈£î ≈£î s¡÷.64,800/- n|ü⁄Œ #Ó*¢+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~
Ç+<äT˝À e&û¶ 20,505 b˛qT $T–*q s¡÷.44,295 Bìì eTs¡\ nedüs¡yÓTÆq düuÛÑT´sê\T n|ü⁄Œ rdüTø=ì Ä<ëj·T
n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ïº ‘·<ë«sê ‹]– #Ó*¢+|ü⁄\T #˚dæq≥T¢ nsTT‘˚ eTs¡˝≤ Ç‘·s¡ düuÛÑT´sêfi¯fl≈£î nedüsês¡Δ+
dü+|òüT+ n|ü⁄Œ eT+ps¡T #˚j·Te#·TÃ.

ªªø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ˝À |ü⁄düÔø£ ìs¡«Vü≤D #ê\ø°\ø£+ ø£qTø£ yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥ ˝À ˝ÀqT
rdüTø=qï|ü⁄Œ&ÉT @ dü+|òü÷ìøÏ m+‘· ˝ÀHé eT+E¬s’q~, Á&ÜsTT+>¥ |üesY m+‘· ñqï~, @ düuÛÑT´sê*øÏ m+‘· n|ü⁄Œ
rdüTø=qï~ nqï |üP]Ô $esê\qT qyÓ÷<äT #˚j·÷*μμ. n+‘˚ø±ø£ dü+|òüT+ ≈£L&Ü ˝…&É®sY |ü⁄düÔø£+ ˇø£{Ï ìs¡«Væ≤+#ê*.
n+<äT˝À Á|ü‹ düuÛÑT´sê*øÏ ø=ìï |ü<äT›\qT (ù|J\qT) e~*, n+<äT˝À düuÛÑT´sê\T rdüTø=qï ˝ÀHé\ $es¡˝≤qT
eT]j·TT ÁøÏ+<ä |ü{øºÏ ˝£ À #·÷|æ+∫q $<Û+ä >± qyÓ÷<äT #˚dTü ø√yê*. n|ü⁄Œ&˚ @ düuTÑÛ ´sê\T m+‘· rdüTø=qï~ m+‘·ø{£ ≤º*,
Ç|ü⁄Œ&ÉTes¡≈£î »yÓTÆq yêsTT<ä ndü\T m+‘·, e&û¶ m+‘· nqï $$sê\T ‘Ó\TkÕÔsTT. ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ nH˚~
XÊX¯«‘·yÓTÆq U≤‘ê ø£qTø£ *$T{Ÿ |üP]Ô ne⁄‘·T+~ nH˚<˚ ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ˝À ñ+&É<äT. ø£qTø£ e&û¶ ˝Òì ãTTD≤\T
e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ U≤‘ê˝ÀH˚ |ü&ÉT‘êsTT. Bì e\q n|ü⁄Œì\« dü+|òüT+ yÓTT‘·Ô+ MT<ä ‘·>∑TZ‘·T+~. ø±ì
e∫qï e&û¶ ˝Òì s¡TD≤\qT düuÛÑT´sê\T rdüTø=qï s¡TD≤ìï ã{Ïº yêfi¯ófl ø£{Ïºq e&çì ã{Ïº @ düuÛÑT´sê*øÏ m+‘· e∫Ãq~
nqï düe÷#êsêìï $es¡+>± Ä düuÛÑT´sê* e´øÏÔ>∑‘· ˝ÀqT bÕdüT|ü⁄düÔø£+˝À $es¡+>± qyÓ÷<äT #˚j·÷*.
á Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+ qT+∫ rdüTø=H˚ u≤´+≈£î s¡TD≤\˙ï ≈£î&Ü, düuÛÑT´sê\T yê]>± ‘·j·÷s¡T #˚dæq ≈£î≥T+ã

ô|≥Tºã&ç Á|üD≤[ø£\˝À e∫Ãq Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î yê&ÉTø√yê* ‘·‘êÔ«sê Á|ü‹ ≈£î≥T+ã Ä<ëj·T+
ø£˙dü+ s¡÷.10,000 Á|ü‹ HÓ\ e#˚Ã $<Ûä+>± Á|ü‹ düuÛÑT´sê\T m<ä>±\ì ø√s¡Tø=+≥THêïeTT.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<äΔ‹˝À dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ u≤´+≈£î ˝ÀqT ¬sqTé˝Ÿ #˚j·TT $<Ûëq+ô|’ eT]j·TT ‹]–
yê&ÉTø=H˚ $<Ûëq+ô|’ - ‘·>∑T dü÷#·q\T.
u≤´+≈£î\T dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\≈£î ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ $<Ûëq+˝À ˝ÀHé eT+ps¡T #˚j·÷\+fÒ
dü+|òüT+ bı<äT|ü⁄\T, dü+|òüT ì~Û (ø±s¡Œdt) ø°\ø£ bÕÁ‘· eVæ≤düTÔ+~. ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ìs¡ísTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT dü«j·T+
düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ e<ä›qTqï dü+|òüT ì~ÛøÏ sêuÀj˚T 3 ˝Òø£ 5 @fi¯¢˝À Ä dü+|òüT+ #˚ùd bı<äT|ü⁄qT ≈£L&Ü |ü]>∑D˝ÀøÏ
rdüTø=ì Ä dü+|òü÷ìøÏ ãTTD |ü]$T‹ ìs¡ísTT+#·ã&ÉT‘·T+~.
ãTTD |ü]$T‹ nH˚~ 3 ˝Òø£ 5 @fi¯¢≈£î ñHêï ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<äΔ‹˝À Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ãTTD U≤‘êqT
düMTøÏå+∫ ¬sqTé˝Ÿ #˚sTT+#ê*. ns¡Ω‘·qT ã{Ïº u≤´+≈£î y˚TH˚»sY Ä dü+|òü÷ìøÏ ãTTD |ü]$T‹ì ô|+#˚ neø±X¯+ ñ
+≥T+~. ø±e⁄q dæã“+~ Ä dü+ã+~Û‘· dü+|òü÷\‘√ e÷{≤¢&ç ¬sqTé˝Ÿ &Ü≈£îýÓT+{Ÿ dü+|òüT+ yê] nyÓ÷<äeTT‘√,
$esê\qT dü+ã+~Û‘· u≤´+≈£î\≈£î düeT]Œ+#˚ $<ÛäeTT>± u≤<Ûä´‘· rdüTø√yê*. n˝≤ ˝ÀqTU≤‘ê Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+
¬sqTé˝Ÿ #˚j·Tø£b˛‘˚ 90 s√E\ ‘·s¡Tyê‘· Ä dü+|òüT+ U≤‘ê NPA >± eØZø£]+#·ã&ÉTqT.
ø±´wt Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ |ü<äΔ‹˝À dü+|òüT+ e&û¶ ˝Òì ãTTD≤\≈£î ns¡Ω‘· bı+<ë\+fÒ Á|ü‹ HÓ\ n|ü⁄Œ ì\«≈£î 3%
#Ó*¢+#ê*. n˝≤ #Ó*¢+∫q yÓTT‘·Ô+qT düuÛÑT´\T e&û¶ b˛qT $T–*q yÓTT‘·Ô+qT n|ü⁄Œ>± bı+<äe#·TÃ. nsTT‘˚ eTs¡\
á yÓTT‘·Ô+qT düuÛÑT´\T |ü+#·Tø√≈£î+&Ü Ä<ëj·T n_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î yê&ÉTø√yê*.

Åd”Ô ì~Û JeH√bÕ~Û s¡TD≤\T
♦ &Ü«Áø± eTVæ≤fi¯\ Ä]Δø£ |ü⁄s√_Ûe~Δ kÕ~Û+#˚+<äT≈£î JeH√bÕ~Û ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ nedüs¡yÓTÆq ô|≥Tºã&çø√dü+ ªÁd”Ôì~Ûμ qT+&ç
JeH√bÕ~Û s¡TD≤\øÏ @sêŒ≥T¢ #˚j·T&É+ »]–q~.
♦ ªÁd”Ôì~Ûμ JeH√bÕ~Û s¡TD+ s¡÷.1,00,000 es¡≈£L 24 qT+&ç 48 yêsTT<ë\˝À ‹]– #Ó*¢+#˚ $<Ûä+>± s¡TD≤\T
Çe«ã&ÉT‘·THêïsTT.
♦ 11.75% e&û¶ ‘√ s¡TD≤\T n+~+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. s¡TD yêsTT<ë\T Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü ‹]– #Ó*¢+∫q dü+|òü÷\≈£î
Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+&ç e&û¶ sêsTTr n+<äT‘·T+~.
♦ s¡TD eT+ps¡T ø=s¡≈£î m≥Te+{Ï ÁbÕôddæ+>¥ |ò”CŸ ˝Ò<äT.
♦ ;Ûe÷‘√ ≈£L&çq s¡TD≤\T.
♦ &Ü«Áø± dü+|òü÷\ ùd$+>¥‡ u≤´+≈£î U≤‘ê˝À s¡TD yÓTT‘êÔ\T »eT #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Ád”Ôì~Û JeH√bÕ~Û s¡TD≤\T` ns¡Ω‘·\T:
1) Á>±MTD, |ü≥ºD, –]»q ÁbÕ+‘ê\ ˝À ñqï SHG düuÛÑT´sê\T n<ëj·÷_Ûe~Δ ø=s¡≈£î s¡TD+ bı+<äe#·TÃqT.
2) VO s¡TD|ü]$T‹ yê{Ï Áπ>&ç+>¥ Ä<Ûës¡+>± ªAμ Áπ>&é VO s¡÷.50 \ø£å\T , ªªBμμ Áπ>&é VO s¡÷.40 \ø£å\T, ªCμ Áπ>&é
VO s¡÷.30 \ø£å\T, ªDμ Áπ>&é VO s¡÷.20 \ø£å\T
3) ˇø£ SHG düuTÑÛ ´sê\T >∑]wü+˜ >± s¡÷.1,00,000/- es¡≈L£ s¡TD+ bı+<äe#·TÃqT,
4) yÓTÆÁø√ s¡TD≤\T A,B,C,D Áπ>&ÉT ñqï eT+&É\ düe÷K´\˝À SHG düuÛÑT´sê\TøÏ e÷Á‘·y˚T Çe«ã&ÉTqT.
5) ñqï‹ ãTTD+ NPA ne«≈£î+&Ü ñ+&Ü*.
6) s¡TD+ bı+<ë\qT≈£îqï düuÛÑT´sê\T n<ÛësY HÓ+ãsY , yÓTTu…’˝Ÿ HÓ+ãs¡T ø£*– ñ+&Ü*.
7) düuÛÑT´sê* ej·TdüT‡ 65 dü+e‘·‡sê\T $T+∫ ñ+&É≈£L&É<äT.
8) SHG ]ø£eØ - 98%, VO ]ø£eØ - 90%, MS ]ø£eØ - 75% ñ+&Ü*.
9) SHG ˝À 10 eT+~ es¡≈L£ düuTÑÛ ´\T ñqï≥T¢ nsTT‘˚ s¡÷. 2,00,000 es¡≈L£ Á¬ø&ç{Ÿ *$T{Ÿ ñ+≥T+~. q\T>∑Ts¡T düuTÑÛ ´\
es¡≈L£ nqTeT‹+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~.
10) SHG ˝À 10 eT+~ ø£+fÒ m≈£îÿe düuTÑÛ ´\T ñqï SHG˝À s¡÷.3,00,000 es¡≈L£ Äs¡T>∑Ts¡T düuTÑÛ ´\≈£î nqTeT‹+#·&+É
»s¡T>∑T‘·T+~.
11) u≤´+≈£î ãTTD+ zesY&É÷´ |ü~y˚\T $T+∫ ñ+&É≈£L&É<äT.
12) JeH√bÕ~ ø±s¡´Áø£e÷\T yêØ>± s¡TD yÓTT‘êÔ\T ìs¡sí TT+#·T≥ »]–q~.
13) JeH√bÕ~Û s¡TD≤\T rdüT≈£îqï yÓTT‘êÔ\ y˚Ts¡≈£î ‘·|üŒìdü]>± ;Ûe÷ #˚j·÷*‡ ñ+≥T+~.
14) ‹]– #Ó*¢+#·T ø±\ eé~Û.
a) > R Rs. 25000 to. R Rs.. 35000 - 24 düe÷q HÓ\ yêsTT<ë\T
b) > R Rs.. 35000 to R Rs.. 50000 - 36 düe÷q HÓ\ yêsTT<ë\T
c) > R Rs.. 50000 to R Rs.. 100000 - 48 düe÷q HÓ\ yêsTT<ë\T
15) SHG düeT~Δ bı<äT|ü⁄\T ø£{Ïº ñ+&Ü*
16) Ád”Ôì~Û JeH√bÕ~Û s¡TD+ bı+<äT≥≈£î &Ü«Áø± dü+|òüT düuÛÑT´sê\T ‘·eT Á>±eT+˝À ñqï Á>±eTdü+|òüT+ <ë«sê eT+&É\
kÕúsTT˝À yÓ\T>∑T dæã“+~ì, õ˝≤¢ ˝À Ád”Ôì~Û dæã“+~ì dü+Á|ü~+#·eTì $»„|æÔ #˚düTÔHêï+.

Ád”Ôì~Û s¡TD≤\T - yÓuŸ <ë«sê s¡TD nuÛÑ´s¡Δq #˚ùd |ü<äΔ‹
1) Ád”Ôì~Û JeH√bÕ~Û s¡TD <Ûäs¡U≤düTÔ qeT÷Hê Ád”Ôì~Û yÓu…’‡≥T˝À Ák˛ÿ˝Ÿ ne⁄‘·T+~. yê{Ïô|’q øÏ¢ø˘#˚j·T&É+ <ë«sê <äs¡U≤düTÔ
&ÍHé˝À&é #˚dTü ø√e#·TÃqT.
2) düuTÑÛ ´sê\T |üP]Ô#d˚ qæ s¡TD <äsU¡ ≤düTÔ dü+ã+~‘· SHG, Á>±eT dü+|òTü + |ü]o*+∫ s¡TD+ ø=s¡≈î£ Ád”ìÔ ~Ûì nuÛ´Ñ s¡qΔ #˚d÷ü Ô
rsêàq+#˚j÷· *‡ ñ+≥T+~.
3) Ád”Ôì~Û s¡TD <Ûäs¡U≤düTÔ ø£eT÷´ì{° ø√n]¶H˚≥sY (CC)- ˝≤–Hé qT+&ç yÓuŸ n|æ¢πøwüqT n|t ˝À&é #˚ùdÔ dü]b˛‘·T+~.
4) Ç$ dü+ã+~‘· Ád”ìÔ ~Û y˚TH˚»sY, AGM ˝≤–Hé qT+&ç dæbÕò s¡T‡ #˚jT· ã&ç Ád”ìÔ ~Û øπ +Á<ä ø±sê´\j·T+q≈£î eT+pØø√dü+
|ü+|ü⁄≥ »s¡T>∑T‘·T+~.
5) ø£eT÷´ì{° ø√n]¶H≥˚ sY (CC)- dü+ã+~‘· düuTÑÛ ´sê* &çe÷+&é ÁbÕ$TdüØ H√{Ÿ, yÓTÁÆ ø√ Á¬ø&ç{Ÿ bÕ¢H,é Ç+≥sY d” mÁ–yÓT+{Ÿ,
s¡TD nÁ–yÓT+{Ÿ, SHG qT+&ç &çe÷+&é ÁbÕ$TdüØ H√{Ÿ yÓTT‘·+Ô ôd{Ÿ rdüTø√yê*‡ ñ+≥T+~. yê{Ïì eT+&É\ düe÷K´
<ë«sê õ˝≤¢˝À Ád”Ôì~Û ø±sê´\j·÷ìøÏ #˚s¡Ãe\dæ ñ+≥T+~.
6) &Ü≈£îýÓT+fÒwHü é AGM |ü]o*+∫ õ˝≤¢ AGM nBÛq+˝À ñ+#·T≥ »s¡T>∑T‘·T+~.
7) s√EyêØ>± s¡TD <äs¡U≤düTÔ\T yê{Ï $esê\ *düTº AGM πø+Á<ä ø±sê´\j·÷ìøÏ |ü+bÕ*‡ ñ+≥T+~. s¡TD dü+ã+~‘·
<äsU¡ ≤düT,Ô yÓTT‘·+Ô rdüTø√e&É+ yê{Ïì ãÁ<ä|sü #¡ ≥· + AGM uÛ≤<ä´‘·.
8) n|t˝À&é #˚dqæ Ád”ìÔ ~Û s¡TD <Ûsä U¡ ≤düT‘Ô √ düe÷#ês¡+ |ü]o*+∫ øπ +Á<ä ø±sê´\j·T+˝À s¡TD+ eT+ps¡T #˚jT· ã&ÉT‘·T+~.
9) s¡TDyÓTT‘·Ô+ düuÛÑT´sê* SHG ùd$+>¥‡ U≤‘ê˝À Ád”Ô ì~Û »eT#˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Ád”Ôì~Û n|ü⁄Œ ‹]– #Ó*¢+|ü⁄ $<Ûëq+

1. &çe÷+&é ‘˚B sê>±H˚ düuÛÑT´sê\T s¡TD≤\T ‹]– ø£fÒº Á|üÁøÏj·T yÓTT<ä\Tô|{≤º*.
2. &É÷´ ‘˚B˝À>± yêsTT<ë\T Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü ø£{Ïº, Á|üuÛÑT‘·«+ Ç#˚Ã e&û¶ sêsTTrøÏ (VLR ) ns¡Ω‘· bı+<ë*.
3. düuTÑÛ ´sê\T ‘êqT rdüT≈£îqï s¡TD≤\øÏ dü+ã+~+∫ s¡TD yêsTT<ë yÓTT‘·+Ô SHG düe÷y˚X+¯ ˝À SHG ©&ÉsøY Ï ø£{≤º*.
4. $esê\T dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òüT+ $Tì{Ÿ‡ ãTø˘˝À, n|ü⁄Œ ˝…&É®sY˝§ ]ø±sY¶ #˚j·÷*. yÓTTu…’˝Ÿ ãTø˘ ø°|æ+>¥˝À
qyÓ÷<äT#˚j·÷*.
5. Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚X¯+˝À SHG qT+&ç n|ü⁄Œ ‹]– #Ó*¢+|ü⁄\qT d”«ø£]kÕÔs¡T.
6. Ád”Ôì~Û‘√ ˝≤yê<˚M\≈£î ˇø£ u≤´+≈£îU≤‘ê Á>±eT dü+|òüT+ ù|s¡T‘= ‘Ós¡∫ yê{Ï $esê\T, düe÷y˚X¯ ‘˚B eT]j·TT
yÓTTu…’˝Ÿ HÓ+ãsY Ád”Ôì~Û ˝À ]õdüºsY #˚j·TT≥ »]–+~.
7. s¡TD+ bı+~q SHG düuTÑÛ ´sê* yêØ>± m+‘· edü÷\T nsTTq~ $esê\T ‘Ó*j·T#˚dæ Á>±eT dü+|òTü + düe÷y˚X+¯ ˝À
SHG ©&ÉsY edü÷˝…’q s¡TDyêsTT<ë yÓTT‘êÔ\T Á>±eT dü+|òüT+˝À ø£{≤º*.
8. n|ü⁄Œ yêsTT<ë m+‘· ø£{≤º* nH˚ düe÷#ês¡+ (ø£+|üP´≥sY ùdºf…à+{Ÿ) eT+&É\ düe÷K´ qT+&ç Á>±eT dü+|òüT+ Á|ür
HÓ˝≤ rdüTø√yê* ˝Ò<ë
9. #Ó*¢+#·e\dæq yêsTT<ë yÓTT‘·Ô+ >∑T]+∫ ˇø£yês¡+ eTT+<äT>±H˚ Á>±eT dü+|òüT+ yÓTTu…’\T HÓ+ãs¡TøÏ ˇø£ dü+øÏå|üÔ
düe÷#ês¡+ (mdtm+mdt) Ád”Ôì~Û |ü+|ü⁄‘·T+~.
10. dü«j·T+ düV‰ü j·Tø£ dü+|òTü + edü÷\T nsTTq kıeTTàqT Á>±eT dü+|òTü + HÓ\≈£î ˇø£kÕ] Ád”ìÔ ~Û‘√ ˝≤yê<˚M\≈£î qyÓ÷<äT
#˚dæq ‘˚Bq #Ó*¢düTÔ+~.
11. dü«j·T+ düV‰ü j·Tø£ dü+|òTü + ø£{qºÏ yÓTT‘êÔ\≈£î Á>±eT dü+|òTü + s¡o<äT\T Ç∫Ã Á>±eT dü+|òTü + rsêàq+ |ü⁄düøÔ +£ ˝À eT]j·TT
n|ü⁄Œ ˝…&É®sY ˝§ sêj·÷*.
12. Á>±eT dü+|òüT+ edü÷˝…’q kıeTTàì Ád”Ôì~Û‘√ ˝≤yê<˚M\ø√dü+ @sêŒ≥T #˚dæq u≤´+≈£î U≤‘ê˝À »eT#˚j·÷*.
13. Á>±eT dü+|òüT+ #Ó≈£îÿ<ë«sê Ád”Ôì~Û u≤´+≈£î U≤‘êøÏ ã~© #˚j·TeTì u≤´+≈£î ù|s¡Tq (yourselves) ˇø£ #Ó≈£îÿ C≤Ø
#˚düTÔ+~. Ä $<Ûä+>± kıeTTà Ád”Ôì~Û ]ø£eØ U≤‘ê≈£î Á>±eT dü+|òüT+ u≤´+≈£î U≤‘ê qT+&ç ã~© ne⁄‘·T+~.
14. Ád”Ôì~Û‘√ ˝≤yê<˚M\ø√dü+ qyÓ÷<äT #˚dæq u≤´+≈£î U≤‘ê qT+&ç Á>±eT dü+|òüT+ Ád”Ôì~Û πø+Á<ä ø±sê´\j·T u≤´+≈£î
U≤‘ê≈£î kıeTTà ã~© »s¡T>∑T‘·T+~.
15. kıeTTà ã~© nsTTq $esê\T, SHG eT]j·TT düuÛÑT´\yêØ qyÓ÷<äT #˚j·÷\ì Á>±eT dü+|òüT+øÏ ˇø£ dü+øÏå|üÔ
düe÷#ês¡+ (mdtm+ mdt) Ád”Ôì~Û |ü+|ü⁄‘·T+~.
16. düuÛÑT´\ yêØ>± $esê\T CC ˝≤–Hé ˝Ò<ë eT+&É\ düe÷K´ ˝≤–Hé˝À qyÓ÷<äT #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.

yÓ’. j·Tdt. ÄsY. ô|q¸Hé ø±qTø£
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫q ªªqes¡‘êï\μμ˝À ªªyÓ’.j·Tdt.ÄsY ô|q¸Hé ø±qTø£μμ ˇø£{Ï, sêÁwüº+˝À 13 πø≥–Ø\
yê]øÏ ô|q¸Hé Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~.
ô|q¸Hé πø≥–Ø\T :
1. e<ëΔ|ü´ ô|q¸Hé
2. $‘·+‘·T ô|q¸Hé
3. $ø£˝≤+>∑T\ ô|q¸Hé
4. ˇ+≥] eTVæ≤fi¯\ ô|q¸Hé
5. ø£\T¢^‘· ø±]à≈£î\ ô|q¸Hé
6. #˚H˚‘· ø±]à≈£î\ ô|q¸Hé
7. eT‘·‡´ ø±s¡T\ ô|q¸Hé
8. &É|ü⁄Œ ø£fi≤ø±s¡T\ ô|q¸Hé
9. #·s¡àø±s¡T\ ô|q¸Hé
10. msTT&é‡ yê´~Á>∑düTÔ\ ô|q¸Hé
11. Á{≤Hé‡ C…+&És¡¢ ô|q¸Hé
12. &Éj·÷\dædt (III,IV V ùdºCŸ)ô|q¸Hé
13. nuÛÑj·TVü≤düÔ+ ô|q¸Hé
14. $$<Ûä s¡ø±\ yê´~ÛÁ>∑düTú\≈£î ô|q¸Hé
ô|q¸Hé q>∑<äT ˇø=ÿø£ÿ]øÏ HÓ\≈£î yÓTT‘·Ô+ :
♦ e<äT\Δ ≈£î, $‘·+‘·Te⁄\≈£î, #˚H‘˚ · ø±]à≈£î\≈£î, ø£\T¢ ^‘· ø±]à≈£î\≈£î, eT‘·‡´ø±s¡T\≈£î, ˇ+≥] Ád”\Ô ≈£î, #·sà¡ ø±s¡T\≈£î
eT]j·TT msTT&é‡ ù|wü+{Ÿ‡\≈£î HÓ\≈£î ô|q¸Hé s¡÷.2250/- #=|ü⁄Œq Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
♦ $ø£˝≤+>∑T\+<ä]ø° HÓ\≈£î ô|q¸Hé s¡÷.3,000/- #=|ü⁄Œq Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
♦ Á|üuÛÑT‘·« eT]j·TT HÓ{ŸesYÿ ÄdüŒÁ‘·T\˝À &Éj·÷\dædt #˚sTT+#·T≈£î+≥Tqï Bs¡Èø±*ø£ øÏ&ûïyê´~Û‘√
u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqïyê]øÏ HÓ\≈£î ô|q¸Hé s¡÷ .10,000 / - #=|ü⁄Œq Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
♦ nuÛÑj·TVü≤düÔ+ HÓ\≈£î ô|q¸Hé s¡÷. 500/- #=|ü⁄Œq Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ô|q¸Hé ns¡Ω‘· ø£*–q $$<Ûä s¡ø±\ yê´<ÛäT\T:
‘·\ùd$Tj·÷ s¡÷.10,000/`
dæøÏ˝Ÿ ôd˝Ÿ m˙$Tj·÷ yê´~Û s¡÷.10,000/`
rÁe V”≤yÓ÷|ò”*j·÷ (<2% of factor 8 ˝Òø£ 9) s¡÷. 10,000/`
<Ó’«bÕøÏåø£ uÀ<ä yê´~Û` Áπ>&é`4 s¡÷. 5,000/`
|üø£åyê‘·+‘√ #·Áø±\ ≈£îØÃ ˝Ò<ë eT+#êìπø |ü]$T‘·yÓTÆq yês¡T s¡÷.5,000/`
rÁe ø£+&Ésê\ ã\V”≤q‘· eT]j·TT Á|üe÷<ë˝À¢ >±j·T|ü&ç #·Áø±\ ≈£îØÃ ˝Ò<ë eT+#êìπø |ü]$T‘·yÓTÆq yês¡T
s¡÷.5,000/
Bs¡È ø±*ø£ eT÷Á‘·|æ+&Ü\ yê´~ÛÁ>∑düTÔ\≈£î (3,4, 5 ùdºJ\˝À) &Éj·÷*dædt #˚sTT+#·Tø√ì eT]j·TT ÁøÏ+~ |ü]dæú‘·T\T
ø£*–q yês¡T s¡÷.5,000/`
πø≥–Ø yê]>± ô|q¸Hé <äs¡U≤düTÔ <ës¡T\≈£î ñ+&Ée\dæq ns¡Ω‘·\T :
♦ nìï πø≥–Ø\≈£î : BPL øÏ #Ó+~qyês¡T (‘Ó\¢πswüHé ø±sY¶ ø£\yês¡T), @ ô|òq¸Hé bı+<äì yês¡T eT]j·TT n<˚
õ˝≤¢ yês¡T nsTT´ ñ+&Ü*.
♦ nìï πø≥–Ø\ yê]øÏ Ä<ÛësY ø±s¡T¶ ‘·|üŒìdü].
♦ Á|üC≤ kÕ~ø±s¡ düπs«˝À qyÓ÷<äT nsTTqyê¬s’ ñ+&Ü*.
1. e <ëΔ|ü´ ô|q¸Hé - ns¡Ω‘·\T :
60 dü+e‘·‡sê\T eT]j·TT Äô|’ ej·TdüT‡ ø£\yês¡T (õ.z.q+.103 ‘˚~.30.05.19) eT]j·TT –]»q\≈£î
50 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ø£\yês¡T (õ.z.HÓ+.49, ‘˚B 10.02.2019 Á|üø±s¡+)
2. $‘·+‘·Te⁄\ ô|q¸Hé - ns¡Ω‘·\T :
$yêVü≤#·≥º+ Á|üø±s¡+ 18 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ø£\yês¡T.
uÛÑs¡Ô eTs¡D Á<äTMø£s¡D |üÁ‘·+ ñ+&Ü*.
3. $ø£˝≤+>∑T\ ô|q¸Hé - ns¡Ω‘·\T :
40% eT]j·TT Äô|’q $ø£\‘·«+ ø£*– ñqïyês¡T
eT]j·TT SADAREM dü]º|òæ¬ø{Ÿ ø£*–ñqïyês¡T.
M]øÏ ejÓ÷|ü]$T‹ ˝Ò<äT.
4. #˚H˚‘· ø±]à≈£î\ ô|q¸Hé- ns¡Ω‘·\T :
ej·TdüT‡ 50 dü+e‘·‡sê\T eT]j·TT Äô|’q ø£\yês¡T.
#˚H˚‘· eT]j·TT CÖ[ XÊKyê]#˚ >∑T]Ô+|ü⁄ |üÁ‘·+ ø£*–qyês¡T.
5. ø£\T¢^‘· ø±]à≈£î\ ô|q¸Hé - ns¡Ω‘·\T :
m¬ø’‡CŸ XÊKyê]#˚ >∑T]Ô+|ü⁄ |üÁ‘·+ ø£*–qyês¡T.
6. eT‘·‡´ø±s¡T\ ô|q¸Hé - ns¡Ω‘·\T :
eT‘·‡´ XÊKyê]#˚ >∑T]Ô+|ü⁄ |üÁ‘·+ ø£*–qyês¡T.
7. HIV uÛ≤~‘·T\T (PLHIV) ô|q¸Hé -ns¡Ω‘·\T :
ejÓ÷|ü]$T‹ ˝Ò<äT.
6 HÓ\\T es¡Tdü>± ART treatment (Anti Retroviral Therapy) rdüT≈£îqïyês¡T.
8. &Éj·÷*dædt (CKDU) ô|q¸Hé - ns¡Ω‘·\T :
ej·TdüT‡‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü Á|üuÛÑT‘·« Vü‰düŒ≥˝Ÿ‡ eT]j·TT yÓ’.j·Tdt.ÄsY Äs√>∑´l |ü<Ûäø£+ <ë«sê Áô|’y˚≥T
Vü‰düŒ≥˝Ÿ‡˝À &Éj·÷\dædt rdüT≈£î+≥÷ ñqïyês¡T (III,IV V). ejÓ÷|ü]$T‹ ˝Ò<äT

9. Á{≤Hé‡ C…+&ÉsY ô|q¸Hé- ns¡Ω‘·\T :
18 dü+e‘·‡sê\T Äô|’q ej·TdüT‡ ø£*– ñ+&Ü*.
Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä´ Äs√>∑´XÊK yê] dü]º|òæπø{Ÿ ø£*–qyês¡T
10. ˇ+≥] eTVæ≤fi¯\ ô|q¸Hé -ns¡Ω‘·\T :
ej·TdüT‡ 35 dü+e‘·‡sê\T eT]j·TT Äô|’qø£*– ñ+&ç, #·≥ºÁ|üø±s¡+ uÛÑs¡Ô qT+&ç $&Ü≈£î\T bı+~qyês¡T,
uÛÑs¡Ô qT+&ç $&çb˛sTTqyês¡T ($&çb˛sTTq ø±\eé~Û ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ô|’>± ñ+&Ü*.) Á>±eT eT]j·TT |ü≥ºD
ÁbÕ+‘ê\˝À ìedædüTÔqïyês¡T, uÛÑs¡Ô qT+&û $~b˛sTTq≥T¢>± m≥Te+{Ï <äMø£s¡D |üÁ‘·+ ˝Òìyês¡T Á>±eT/ yês¡T¶
kÕ›sTT˝Àì Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡T\ kÕøå±´\‘√ ‘êd”˝≤›s¡T >±]#˚ <ÛäMø£s¡D|üÁ‘·+ bı+~ ñ+&Ü*.
n$yêVæ≤‘·T\T>± ñ+&ç m≥Te+{Ï Ä<äs¡D ˝Ò≈£î+&Ü ˇ+≥]>± J$dü÷Ô ñqïyês¡T, Á>±e÷\˝À ñqïyê]øÏ
ej·TdüT‡ 30 dü+e‘·‡sê\T eT]j·TT |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À ñqïyê]øÏ ej·TdüT‡ 35 dü+e‘·‡sê\T, Äô|’q ø£*– ñ
+&Ü*. ô|q¸Hé eT+ps¡T nq+‘·s¡+ yês¡T $yêVü≤+ #˚düTø=ì ñHêï ˝Ò<ë Ä]Δø£ |üs¡+>± JeH√bÕ~Û bı+~Hê
‘·ø£åDy˚T ô|q¸Hé ì\T|ü⁄y˚ùd u≤<Ûä´‘· dü+ã+~Û‘· ô|q¸Hé |ü+|æD° n~Ûø±] >±]øÏ nqTeT‹ ñqï~. (Á|ü‹ HÓ˝≤ ô|q¸Hé
|ü+|æD° n~Ûø±] ÄyÓT |ü]dæú‹ |ü]o*+#ê*).
11. &É|ü⁄Œ ø£fi≤ø±s¡T\ ô|q¸Hé -ns¡Ω‘·\T :
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeTXÊK yê]#˚ >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~qyê¬s’ ñ+&Ü*. (as per G.O.R.T. No 199 dated 30.06.18
(SWD)).
12. #·s¡àø±s¡T\ ô|q¸Hé - ns¡Ω‘·\T :
\_›<ës¡T\ C≤_‘êì kÕ+|òæTø£ dü+πøåeTXÊK <ë«sê edüTÔ+~ (as per G.O.M.S. No 191 dated 12.11.18
(SWD)).
13. nuÛÑj·TVü≤düÔ+ - ns¡Ω‘·\T :

dü«j·T+ düVü‰j·Tø£dü+|òüT düuÛÑT´\T me¬s’‘˚ nuÛÑj·TVü≤düÔ+ |ü<Ûäø£+˝À yê] ø±+Á{Ïã÷´wüHé #Ó*¢+∫ ñ+&ç, 60
dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ø£\yês¡T.
14. $$<Ûä s¡ø±\ yê´~ÛÁ>∑düTÔ\ |æ+#Û·qT ø=s¡≈£î ns¡Ω‘·\T:
‘·\ùd$Tj·÷, dæøÏ˝Ÿ ôd˝Ÿ m˙$Tj·÷ yê´~Û
rÁe V”≤yÓ÷|ò”*j·÷ (<2% of factor 8 ˝Òø£ 9)
<Ó’«bÕøÏåø£ uÀ<ä yê´~Û` Áπ>&é`4
|üø£åyê‘·+‘√ #·Áø±\ ≈£îØÃ ˝Ò<ë eT+#êìπø |ü]$T‘·yÓTÆq yês¡T
rÁe ø£+&Ésê\ ã\V”≤q‘· eT]j·TT Á|üe÷<ë˝À¢ >±j·T|ü&ç #·Áø±\ ≈£îØÃ ˝Ò<ë eT+#êìπø |ü]$T‘·yÓTÆq yês¡T, Bs¡È
ø±*ø£ eT÷Á‘·|æ+&Ü\ yê´~ÛÁ>∑düTÔ\≈£î (3,4, 5 ùdºJ\˝À) &Éj·÷*dædt #˚sTT+#·Tø√ì eT]j·TT ÁøÏ+~ |ü]dæú‘·T\T
ø£*–q yês¡T

m) d”s¡+ ÁøÏj·÷{Ïìdt 5 j·T+.õ. ¬s+&ÉT y˚πs«s¡T dü+<äsê“¤\˝À ø£˙dü+ 3 HÓ\\ eé~Û‘√ (Á|üuÛÑT‘·« ˝≤uŸ˝À)
_) k˛H√Á>±|òæø˘ eT÷˝≤´+ø£q+ ô|’ ∫qï ø±+Á{≤ø˘º eT÷Á‘· |æ+&Ü\T (8 ôd+.MT ø£+fÒ ‘·≈£îÿe)
dæ) õ.m|òt.ÄsY.<15 ml n+#·Hê (G.O. Rt. No. 551 HMFW dt. 26`10`2019)
≈£îwüß˜ yê´~ÛÁ>∑düTÔ\T (ãVüQfi¯ yÓ’ø£\´+)
Äs√>∑´l <ë«sê øÏ&ûï, ø±˝Òj·TeTT ˝Ò<ë >∑T+&Ó e÷]Œ&ç #˚düT≈£îqï yê´~ÛÁ>∑düTÔ\T.
nqs¡TΩ\T mes¡T?
ô|q¸Hé πø≥–Ø yê]>± ô|’ ‘Ó*|æq Ä<Ûësê\T ˝Òìyês¡T.
<äs¡U≤düTÔ<ës¡T »‘·#˚dæq πswüHé ø±sY¶ô|’ ô|q¸Hé Çdü÷Ô ñ+fÒ
<äs¡U≤düTÔ<ës¡T »‘·#˚dæq Ä<ÛësY ø±sY¶ô|’ ô|q¸Hé Çdü÷Ô ñ+fÒ
uÛÑ÷$T 2,5 mø£sê\ e÷>±DÏ ˝Ò<ë 5 mø£sê\ yÓT≥º ø£+fÒ m≈£îÿe ñqïyês¡T
4 #·Áø±\ yêVü≤q+ (ø±s¡T) j·T»e÷ì nsTTq yês¡T.
HÓ\ J‘·+ rdüT≈£î+≥÷ Á|üuÛÑT‘·« eT]j·TT Áô|’y˚≥T ñ<√´– nsTTqyês¡T.
<äs¡U≤düTÔ\ d”«ø£s¡D eT]j·TT yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ô|q¸Hé ø±qTø£ yÓuŸb˛s¡º˝Ÿ q+<äT qyÓ÷<äT #˚j·TT≥ :
Á>±eT yê\+{°sT¡ ¢ ÄØ®<ës¡T\ qT+&û <äsU¡ ≤düT\Ô TqT ô|’ ‘Ó*|æq Ä<Ûësê\‘√ ≈£L&çq &Ü≈£îýÓT+{Ÿ‡qT ÄØ®<ës¡Tì
qT+&ç d”«ø£]+∫ yê{Ïq πøåÁ‘· kÕΔsTT˝ÀH˚ ô|’ ‘Ó*|æq Äs¡Ω‘·\ Á|üø±s¡+ dü]#·÷dæ yê{Ïì dü+ã+~Û‘· Á>±eT dü∫yê\j·T
n~Ûø±]>±]øÏ yÓuŸq+<äT ]õdüºsY #˚j·TT≥≈£î düeT]Œ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á>±eT yê\+{°s¡¢#˚ e∫Ãq <äs¡U≤düTÔ\qT yÓuŸ b˛s¡º˝Ÿ q+<äT ]õdüºsY #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ns¡TΩ˝…’q C≤_‘ê ÄyÓ÷<ä+ ø=s¡≈£î dü+ã+~‘· eT+&É\ n_Ûe~Δ n~Ûø±]/eTTì‡|òü˝Ÿ ø£MTwüqsY >±]øÏ |ü+|ü&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
nqs¡TΩ˝…’q yê] C≤_‘ê ø±sêD≤\‘√ dü+ã+~Û‘· Á>±eT yê\+{°s¡¢#˚ ÄØ®<ës¡TìøÏ ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ ˝Ò<ë
ÄØ®<ës¡T nuÛÑ´s¡›q y˚Ts¡≈£î ‹]– dü+ã+~Û‘· eT+&É\ n_Ûe~Δ n~Ûø±]/eTTì‡|òü˝Ÿ ø£MTwüqsY >±]#˚ @sêŒ≥T #˚dæq
Á|ü‘Ó´ø£ ø£MT{° <ë«sê |ü]o*+#·&É+, nedüsêìï ã{Ïº $#ês¡D »]|æ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ô|q¸Hé q>∑<äT eT+ps¡T :

Á|ü‹HÓ˝≤ 26 e ‘˚B Hê{ÏøÏ \_›<ës¡T\ C≤_‘ê‘√ ≈£L&çq nøÏ«fÒH‡é eT]j·TT á.ù| Äs¡s¶ Y Á>±eT dü∫yê\j·T+
˝≤–Hé q+<äT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á|ü‹HÓ˝≤ 28 e ‘˚B Hê{ÏøÏ dü+ã+~Û‘· Á>±eT dü∫yê\j·T Á&ÜsTT+>¥ Ä|ò”düsY >±] U≤‘ê≈£î »eT#˚j·T&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
30 e ‘˚Bq |ü+#êsTTr ôdÁ¬ø≥Ø/_˝Ÿ ø£˝…ø£ºs¡T q>∑<äT Á&Ü #˚dæ dü+ã+~‘· Á>±eT yê\+{°s¡T n+<äCÒj·T&É+
eT]j·TT Á>±eT yê\+{°s¡¢ yêØ>± πø{≤sTT+∫q ≈£î≥T+u≤\˝Àì \_›<ës¡T\ C≤_‘ê‘√ 1 e ‘˚Bq ô|q¸Hé |ü+|æD°øÏ
dæ<ä›+ #˚düTø√e&É+.

|ü+|æDÏ $<ÛëqeTT eT]j·TT Á>±eT yê\+{°s¡T¢ #˚j·Te\dæq |üqT\T:
ô|òq¸Hé |ü+|æD° Á|ü‹HÓ˝≤ 1e ‘˚B qT+&ç 5 e ‘˚B es¡≈£î »s¡T>∑T‘·T+~
\_›<ës¡TìøÏ eTT+<äT>±H˚ ô|q¸Hé |ü+|æD° #˚ùds√E eT]j·TT düeTj·T+ ‘Ó*j·TCÒj·÷*.
ô|q¸Hé |ü+|æD° bÕs¡<äs¡Ùø£+>± \_›<ës¡T\ Ä<ÛësY nqTdü+<Ûëq+‘√ ≈£L&çq ãjÓ÷yÓTÁ{Ïø˘ <ë«sê |ü+|æD°
#˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á>±eT yê\+{°s¡T yêØ>± yê]øÏ πø{≤sTT+∫q 50 ≈£î≥T+u≤\øÏ dü+ã+~Û+∫q ô|q¸Hé \_›<ës¡T\ C≤_‘êqT
Á>±eT dü∫yê\j·T+˝À dü+ã+~Û‘· ˝≤–Hé q+<äT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
n+‘˚ø±≈£î+&Ü 50 ≈£î≥T+u≤\ ô|q¸Hé \_›<ës¡T\ C≤_‘ê, |ü+|æD°#˚j·TT≥≈£î >±qT Á>±eT yê\+{°sY >±]øÏ
πø{≤sTT+∫q {≤úÀ¢ bı+<äT|üs¡#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~
C≤_‘ê Á|üø±s¡+ ô|q¸Hé |ü+|æD° \_›<ës¡Tì Ç+{Ï e<ä›øÏ yÓ[¢ q>∑<äT |ü+|æD° #˚j·÷*.
|ü+|æD° düeTj·T+˝À \_›<ës¡TìøÏ eTT+<äT>±H˚ øπ {≤sTT+∫q ô|q¸Hé bÕdt ãTø˘, eT]j·TT Ä<ÛësY dü]#·÷düTø=ì
ô|q¸Hé ◊.&ç Ä<Ûës¡+>± \_›<ës¡Tì $esê\T {≤úŸ q+<äT #·÷&Ü*.
\_›<Ûës¡Tì jÓTTø£ÿ #˚‹ y˚\T eTTÁ<ä ˝Ò<ë ø£qT bÕ|ü eTTÁ<ä rdüTø=ì |ü+|æDÏ#˚j·÷*.
y˚\T eTTÁ<ä ˝Ò<ë ø£qTbÕ|ü eTTÁ<ä |ü&Éì \_›<Ûës¡T\≈£î eTT+<äT>± ]õdüºsY #˚düTø=qï Á>±eT yê\+{°sY yê]
Ä<ÛësY ãjÓ÷yÓTÁ{Ïø˘ d”«j·TìsêΔs¡D <ë«sê \_›<Ûës¡Tì bò˛{À rdæ |ü+|æD° #˚j·÷*.
|ü+|æD° |üP]Ô #˚dæq nq+‘·s¡+ C≤_‘ê˝À ñqï \_›<ës¡T\≈£î ÄHÓ\˝À me]¬ø’Hê |ü+|æDÏ #˚j·T≈£î+fÒ @
ø±s¡D+ #˚‘· |ü+|æD° #˚j·T˝Ò<√ Á>±eT dü∫yê\j·T+˝Àì dü+ã+~Û‘· n~Ûø±]#˚ yÓuŸ ˝≤–Hé q+<äT qyÓ÷<äT
#˚sTT+#ê*. |ü+|æDÏ #˚j·T>± $T–*q |æ+#·qT q>∑<äTqT ô|q¸Hé |ü+|æD° eTT>∑Tdæq ‘·ø£åDy˚T Á>±eT/yêsY¶
ôdÁø£fÒ]j·T{Ÿ ˝Àì Á&ÜsTT+>¥ Ä|ò”düsY >±] U≤‘ê≈£î »eT #˚j·÷*.
Á>±eT yê\+{°s¡T¢ #˚j·T≈£L&Éì |üqT\T:

ô|q¸Hé \_›<ës¡T\qT Á>±eT dü∫yê\j·÷ìøÏ >±˙, Á>±eT yê\+{°sY Ç+{Ïe<ä›≈£î >±˙, eTπsÇ‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î
>±˙ |æ*|æ+∫ ô|q¸Hé Çe«≈£L&É<äT.
\_›<ës¡T\ qT+&û @ $<ÛäyÓTÆq ãVüQeT‘·T\T ˝Ò<ë q>∑<äT rdüTø√≈£L&É<äT.
|ü+|æD° düeTj·T+˝À \_›<ës¡T\T Ç+{Ï e<ä› ˝Òì#√ ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\≈£î ô|q¸Hé q>∑<äT Çe«sê<äT.
|ü+|æD° düeTj·÷ìøÏ eTT+<˚ \_›<ës¡T eTs¡DÏ+∫q≥¢sTT‘˚ Ä HÓ\ eT+ps¡T nsTTq ô|q¸Hé yê] ≈£î≥T+ã
düuÛÑT´\≈£î Çe«sê<äT.
ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£+>± Á>±eTyê\+{°sY yê] Ä<ÛësY ãjÓ÷yÓTÁ{Ïø˘ ìsêΔs¡D‘√ \_›<ës¡T\≈£î q>∑<äT |ü+|æD°
#˚j·T≈£L&É<äT.

YSR ;e÷
eékÕj·T ≈£L©\T, ≈£î\ e‘·TÔ\T #˚düTø=H˚ ù|<ä\≈£î, Vü≤e÷© ø±]à≈£î\T, Á&Ó’es¡T¢, uÛÑeq ìsêàDs¡+>∑
ø±]à≈£î\T, eékÕj·T nqTuÛÑ+<ä ∫qï eT]j·TT düqïø±s¡T ¬s’‘·T\T, ø£fi≤ø±s¡T\T, ∫\¢s¡ eT]j·TT M~Û yê´bÕs¡
ø±]à≈£î\T yÓTT<ä˝…’q ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑eTT˝À |üì#˚ùd ù|<ä ø±]à≈£î\ ≈£î≥T+u≤\˝À ø±]à≈£î\T <äTs¡<äwüºeXÊ‘·TÔ
nHês√>∑éTT ˝Ò<ë Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ nø±\ eTs¡D≤ìøÏ >∑T]nsTTq|ü⁄Œ&ÉT Ä ≈£î≥T+ãeTT rÁe eTH√y˚<äq≈£î >∑T]
ne≥y˚T ø±≈£î+&Ü ø±]à≈£îì ø±j·T ø£wüº+ô|’ Ä<Ûës¡ã&ç J$düTÔqï ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T Ä]›ø£eTT>± rÁe Çã“+<äT\≈£î
>∑T] ne≥eTT »s¡T>∑T #·Tqï~.
Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ nø±\ eTs¡DeTT ˝Ò<ë n+>∑ yÓ’ø£\éTT »]–q dæú‹˝À eT]j·TT nHês√>∑éTT‘√ ø±]à≈£î\T
eTs¡DÏùdÔ Ä ≈£î≥T+u≤\≈£î Ä]›ø£eTT>± düVü‰j·TeTT n+~+∫ ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\≈£î eTH√<Ó’s¡éTT ø£*Œ+#ê\H˚ ñ
<˚›X¯éTT‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT ªªYSR ;e÷ |ü<∏äø£+μμ Á|üy˚X¯ô|≥º≥eTT »]–q~.
YSR ;e÷ |ü<∏äø£eTT˝Àì $•wüº‘·\T:

♦ 18 qT+&ç 70 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡˝À ñqï Á|ü‹ˇø£ÿ ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑ ø±]à≈£îìøÏ YSR ;e÷ |ü<∏äø£eTT˝À
qyÓ÷<äT¬ø’ neø±X¯eTT ø£*Œ+#·&É+ »]–q~.
♦ ˇø£ ≈£î≥T+ãeTT˝À m+‘· eT+~ ø±]à≈£î\T ñ+fÒ n+‘· eT+~ì YSR ;e÷˝À qyÓ÷<äT≈£î neø±X¯eTT
ø£*Œ+#·ã&çq~.
♦ m˝≤+{Ï s¡TEe⁄\T eT]j·TT Ä<Ûësê\T #·÷|æ+#·≈£î+&Ü πøe\eTT düuÛÑT´\ dü«j·T+ <ÛäMø£s¡D‘√ YSR ;e÷
|ü<∏äø£eTT˝À qyÓ÷<äT¬ø’ neø±X¯eTT ø£*Œ+∫Hês¡T.
♦ Ç|üŒ{Ï es¡≈£î <˚X¯eTT˝À @ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT #˚j·Tì $<ÛäeTT>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT ndü+|òüT{Ï‘·
s¡+>∑ ø±]à≈£î\ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘˚ <Û˚´j·T+>± 2.50 ø√≥¢ eT+~ ø±]à≈£î\≈£î ;e÷ e]Ô+|ü#˚j·T&ÉeTT »]–q~.
♦ <˚Xe¯ TT˝À ndü+|òTü {Ï‘· s¡+>∑ ø±]à≈£î\≈£î 5 \ø£\å Á|üe÷<ä ;e÷ ø£*Œ+∫q yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ e÷Á‘·y˚T.
♦ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ s¡÷bı+~+∫q e´øÏÔ>∑‘· Á|üe÷<ä ;e÷ |ü<Ûäø£+ eT]j·TT πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ Á|üy˚X¯ô|{Ïºq ÄyéT
ÄBà ;e÷ jÓ÷»q, Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ JeqCÀ´‹ ;e÷jÓ÷»q, Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ düTs¡øå£ ;e÷ jÓ÷»q |ü<øä∏ ±\qT
ø£\|æ e´øÏÔ>∑‘· Á|üe÷<ä ;e÷ eT]j·TT J$‘· ;e÷ |ü<Ûäø±\qT ø£\>∑*|æ 2.50 ø√≥¢ eT+~ ø±]à≈£î\≈£î |üP]Ô
ñ∫‘·eTT>± ;e÷ ø£*ŒdüTÔqï |ü<∏äø£eTT ªªYSR ;e÷ |ü<∏äø£eTTμμ.
♦ YSR ;e÷ |ü<∏äø£eTT˝À qyÓ÷<Ó’q 18 qT+&ç 59 dü+. ej·TdüT‡ø£*Zq düuÛÑT´\ |æ\¢\T 9 e ‘·s¡>∑‹, 10 e
‘·s¡>∑‹, Ç+≥sY ˝Ò<ë ◊.{Ï.◊. #·<äTe⁄#·Tqï≥¢sTT‘˚ dü+e‘·‡sêìøÏ ˇø=ÿø£ÿ]øÏ s¡÷. 1200 #=|ü⁄Œq ˇø£
≈£î≥T+ãeTT˝À Ç<ä›s¡T |æ\¢\≈£î ñ|üø±s¡ y˚‘·qeTT eT+ps¡T #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
YSR ;e÷ |ü<∏äø£eTT˝À qyÓ÷<äT¬ø’ ns¡Ω‘·\T:
♦ ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑eTT˝À |üì#˚düTÔqï |üìyês¡T.(≈£L*, ]øå± ø±]à≈£î\T, ‘ê|” y˚TÁdæÔ\T, Ç+{À¢ |üì#˚ùdyês¡T,
cÕ|ü⁄\˝À es¡ÿsY‡, Ä{À Á&Ó’es¡T¢ yÓTTˆˆ)

♦ ej·TdüT‡ 18 qT+&ç 69 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´˝À ñqïyês¡T
♦ HÓ\dü] Ä<ëj·TeTT s¡÷15000/- ø£Hêï ‘·≈£îÿe ñqïyês¡T.
♦ e÷>±DÏ uÛÑ÷$T 2.5 mø£sê\T ˝Ò<ë yÓT≥ºuÛÑ÷$T 5 mø£sê\ ø£Hêï ‘·≈£îÿe ñqïyês¡T.
PMJJBY -- YSR ;e÷ |ü<∏äø£eTT neT\T :

nø√ºãs¡T 2 e ‘˚B 2017 qT+&ç YSR ;e÷ øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|üø{£ +Ï ∫q Convergence Scheme eT]j·TT
sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ neT\T #˚düTÔqï e´øÏÔ>∑‘· Á|üe÷<ä ;e÷ bÕ\d” \qT ø£\|æ ªªPMJJBY - YSR;e÷μμ ù|s¡T‘= nø√ºãs¡T
2e ‘˚B, 2017 qT+&ç sêÁwüºeTT˝À neT\T ˝ÀìøÏ rdüTø=ì, ;e÷ |ü<Ûäø£eTT ù|s¡TqT PMJJBY - YSR ;e÷>±
e÷s¡TŒ #˚dæ, |ü<Ûäø£ Á|üjÓ÷»Hê\T ≈£L&Ü e÷s¡TŒ#˚j·T≥eTT »]–q~.
|ü<∏äø£ Á|üjÓ÷»Hê\T:
düuÛÑT´\ ej·TdüT‡ düVü≤» eTs¡D+ Á|üe÷<äeTT e\q eTs¡D+ |üP]Ô n+>∑ yÓ’ø£\´+ Á|üe÷<äeTT e\q bÕøÏåø£ n+>∑ yÓ’ø£\´+
|üP]Ô n+>∑ yÓ’ø£\´+
18 - 50 2,00,000 5,00,000 2,50,000
51 -59 30,000 5,00,000 2,50,000
60-70 0 5,00,000 2,50,000
ù|<ä ≈£î≥T+u≤\˝À ≈£î≥T+u≤ìï b˛wæ+#˚e´øÏÔ Äø£dæàø£ eTs¡D≤ìøÏ >∑Ts¡sTTq|ü⁄Œ&ÉT Ä ≈£î≥T+ãeTT˝Àì
düuÛÑT´\T e÷qdæø£eTT>± eT]j·TT Ä]›ø£eTT>± rÁe ˇ‹Ô&çøÏ ˝Àqe⁄‘ês¡T. eTs¡DÏ+∫q düuÛÑT´ìï ‹]– n+~+#·
˝Òøb£ ˛sTTq|üŒ{Ïø° Ä ≈£î≥T+ã+ Ä]›øe£ TT>± ì\<=≈£îÿø√e{≤ìøÏ YSR ;e÷ |ü<øä∏ +£ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~ nì #Ó|Œü ≥eTT˝À
@e÷Á‘·eTT dü+<˚Vü≤eTT ˝Ò<äT.
;e÷ ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ Á>±eT dü+|òüT+, eT+&É\ düe÷K´ eT]j·TT õ˝≤¢ düe÷K´\˝À #·]Ã+#·e\dæq n+XÊ\T
Á>±eT dü+|òüT+:
♦ Á>±eT dü+|òüT+ |ü]~Û˝À ;e÷˝À qyÓ÷<Ó’q düuÛÑT´\ C≤_‘ê ]õwüºsY ñ+&Ü*. á ]õwüºsY˝À düuÛÑT´\ $esê\‘√
bÕ≥T>± ;e÷ e]Ô+|ü⁄, Á|üjÓ÷»Hê\T eT]j·TT õ˝≤¢ ø±˝Ÿôd+≥sY q+ãs¡T, {À˝ŸÁ|ò” q+ãs¡T yÓTT<ä\>∑T
$esê\T ñ+&Ée˝…qT.
♦ Á>±eT dü+|òüT+ |ü]~Û˝À eTs¡DÏ+∫q bÕ\d”<ës¡T\ $esê\T, yê] jÓTTø£ÿ ¬ø¢sTTeTT\ mìï |ü]cÕÿs¡+
»]–q$. Ç+ø± mìï |ü]cÕÿs¡+ ø±e\dæ ñqï$ nH˚ $esê\‘√ ˇø£ ]õwüºsY ñ+&Ée˝…qT.
♦ ñ|üø±s¡ y˚‘·Hê\T m+‘· eT+~ $<ë´s¡T›\≈£î n+~q$, Ç+ø± m+‘· eT+~øÏ sêe\dæ ñqï$ nH˚ $esê\T
¬ø¢sTTeTT\ $esê\ ]õwüºsY ˝À qyÓ÷<äT #˚dæ ñ+&Ée˝…qT.
♦ nuÛÑj·TVü≤düÔ+ |ü<∏äø£+˝À m+‘· eT+~ düuÛÑT´\T qyÓ÷<äsTT ñHêïs¡T nH˚ $esê\T Á>±eT dü+|òüT+˝À
ñ+&Ée˝…qT.
♦ nuÛÑj·TVü≤düÔ+ |æ+#·qT rdüTø=qT≥≈£î ns¡Ω‘· ø£*–q yê]øÏ n+<ä]øÏ n+<äT‘·Tqï~ ˝Òì~ ‘Ó\TdüTø=ì.
|æ+#·qT sêø£b˛‘˚ yê] $wüj·TyÓTÆ Á>±eT dü+|òüT+ düe÷y˚X¯+˝À #·]Ã+∫, eT+&É\ düe÷K´ düe÷y˚X¯eTT˝À
eT+&É\ n<Ûä´≈£åîsê*øÏ, eT+&É\ APM >±]øÏ ‘Ó*j·TCÒj·Te˝…qT.
♦ y˚πs |æ+#·qT rdüTø=+≥Tqï düuÛÑT´\≈£î eT]j·TT |æ+#·qT rdüTø=+≥÷ eTs¡DÏ+∫q düuÛÑT´\≈£î ROC/GSCA
¬ø¢sTTyéT‡ ]õwüºsY #˚sTT+∫, düuÛÑT´sê* yê{≤<Ûäq+ yê]øÏ / yê] Hê$T˙\≈£î n+<˚ $<Ûä+>± #·÷&Ü*.
♦ nuÛÑj·T Vü≤düÔ+ düuÛÑT´sê\T eTs¡DÏ+∫q¬ø¢sTTyéT‡ yÓTT‘·Ô+ mìï? ]õwüºsY nsTTq$ mìï? |ü]cÕÿs¡yÓTÆ, Hê$T˙øÏ
neTÚ+{Ÿ »eTnsTTq$ mìï?
eT+&É\ düe÷K´:
♦ nìï Á>±eT dü+|òü÷\˝À ;e÷ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q ]õdüºs¡T¢ ô|{≤ºsê? yê{Ï˝À nìï $esê\‘√
]õwüºsY düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤düTÔHêïsê nH˚ $wüj·÷\ô|’ eT+&É\ düe÷K´ Á|ürHÓ˝≤ düe÷y˚X¯+˝À ]eP´ #˚j·÷*.
♦ ]õwüºsY nsTTq nìï ¬ø¢sTTeTT\≈£î |ü]cÕÿs¡+ »]–q<ë,@yÓ’Hê ¬ø¢sTTeTT\T ô|+&ç+>¥˝À ñ+fÒ ø±s¡D+
‘Ó\TdüTø=ì ‘·«s¡>± nb˛¢&é #˚j·TT≥≈£î ;e÷ $TÁ‘·\≈£î ‘·>∑T dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T Çe«e˝…qT.
♦ Hê$T˙ u≤´+≈£î U≤‘ê\T ô|+&ç+>¥˝À ñqï yê{Ï >∑T]+∫ Hê$T˙\‘√ e÷{≤¢&ç, ;e÷ $TÁ‘·\≈£î düVü≤ø£]+#·
e\dæq~>± Á>±eT dü+|òüT+ yê]øÏ dü÷#·q\T »Ø#˚j·÷*.
♦ ñ|üø±s¡ y˚‘H· ê\T eT+ps¡TnsTTq yê]øÏ n+<ä]ø° n+~qyê ˝Ò<ë nH˚ n+XÊ\ô|’ Á>±eT dü+|òTü Á|ü‹ì<ÛTä \qT
]eP´ »s¡>±*.
♦ nuÛÑj·TVü≤düÔ+ |æ+#·qT Áø=‘·Ô düuÛÑT´\≈£î ns¡Ω‘· ø£*–q≥¢sTT‘˚, yÓ]|òæπøwüHé |üP]Ô #˚dæ, yê] jÓTTø£ÿ Ä<ÛësY
eT]j·TT Ç‘·s¡ $esê\T yÓuŸ ôd’{Ÿ˝À m+≥sY #˚sTT+#ê*.
♦ ROC/GSCA ¬ø¢sTTeTT\qT mø£ÿ&É ô|+&ç+>¥ ñqïy√ ‘Ó*j·TCÒdæ, dü‘·«s¡y˚T nb˛¢&é #˚j·TT≥≈£î #·s¡´\T
rdüTø√e˝…qT.
♦ ;e÷ ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ ;e÷ $TÁ‘ê\qT Á|ü‹HÓ\ ]eP´ #˚j·Te˝…qT.
õ˝≤¢ düe÷K´:
♦ õ˝≤¢ düe÷K´ düe÷y˚X¯+˝À nìï eT+&É\ düe÷K´\ Á|ü‹ì<ÛäT\‘√ ;e÷ ø±s¡´Áø£e÷\ô|’ #·s¡Ã »s¡T>∑e˝…qT.
♦ õ˝≤¢ düe÷K´ düe÷y˚X¯eTTq≈£î ø±˝Ÿ ôd+≥sY DPM eT]j·TT APM Vü‰»s¡Tø±e˝…qT.
♦ Ç‘·s¡ XÊK\‘√ nqTdü+<Ûëq+ ø£*– õ˝≤¢ e÷ì≥]+>¥ düe÷y˚XÊ\T »]π>˝≤ #·÷&Ü*.
♦ ‘·øDå£ düV‰ü j·T+ ø±s¡´Áø£eT+ düÁø£eT+>± »s¡T>∑T#·Tqï<ë ˝Ò<ë, ø¬ s¢ TTeTT\≈£î |üP]Ô |ü]cÕÿs¡+ >∑T]+∫, ô|+&ç+>¥˝À
ñqï ¬ø¢sTTeTT\ >∑T]+∫ #·s¡Ã »s¡T>∑e˝…qT.
♦ ñ|üø±s¡ y˚‘·Hê\T |ü+|æD° düÁø£eT+>± »]–q~ ˝Òì~ #·÷&Ée˝…qT.
♦ nuÛÑj·T Vü≤düÔ+ |æ+#·qT¢ |ü+|æD° >∑T]+∫, ROC/GSCA/Annuity ¬ø¢sTTeTT\qT ô|+&ç+>¥ ˝Ò≈£î+&Ü dü‘·«s¡y˚T
nb˛¢&é #˚j·TT≥ >∑T]+∫.
♦ ø±˝Ÿôd+≥sYqT |üs¡ý˚ø£åD #˚j·÷*. |üP]Ô u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#ê*.
♦ ‘·ø£åD düVü‰j·T+>± s¡÷. 5000/`\T Hê$T˙øÏ n+<˚˝≤ #·÷&Ü*.

yÓ.’ mdt.ÄsY. ô|[¢ ø±qTø£
1. |ü<Ûäø£+ ñ<˚›X¯´+:
ù|<ä ≈£î≥T+u≤\ ˝Àì e<ÛäTe⁄\≈£î $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ n+~+#·&É+ <ë«sê Ä&É|æ\¢\T ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î Ä]Δø£
uÛÑs√kÕ ø£*Œ+#·&É+ eT]j·TT $yêVü‰\T ]õÁùdºwüHé #˚j·T&É+ <ë«sê $yêVü≤ uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#·&É+
2. |ü<Ûäø£+ ÁbÕs¡+uÛÑ+
$$<Ûä XÊK\ <ë«sê neT\T #˚düTÔqï ô|[¢ ø±qTø£ |ü<Ûäø±\qT nìï+{Ï˙ ˇø£ y˚~ø£ ô|’øÏ rdüT≈£î e∫Ã 20.4.2018
Hê&ÉT |ü<Ûäø£+ ÁbÕs¡+_Û+#·ã&çq~
3. Á|üjÓ÷»Hê\T:
♦ $yêVü‰\ $esê\T n˙ï &çõ≥˝…’CÒwüHé ø±ã&É‘êsTT.
♦ ªª@~ m≈£îÿe nsTT‘˚ n~μμ ÁbÕ‹|ü~ø£q $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_Δ<ës¡T≈£î n+<äT‘·T+~.
♦ qøÏ© qyÓ÷<äT\T (&É÷|æ¢πø{Ÿ/&ÉãT˝Ÿ) »s¡>∑{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+&É<äT.
♦ $yêVü≤ Á<äTMø£s¡D $&ÉT<ä\ <ë«sê $yêVü‰ìøÏ #·≥ºã<äΔ‘· ø£\T>∑T‘·T+~.
♦ $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ H˚s¡T>± e<ÛäTe⁄ u≤´+≈£î U≤‘ê≈£î »eT #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
4. qyÓ÷<äT πø+Á<ë\T
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À yÓ\T>∑T eT+&É\ eTVæ≤fi≤ düe÷K´\ <ë«sê eT]j·TT |ü≥ºD≤\˝À yÓTbÕà ø±sê´\j·÷\˝À
qyÓ÷<äT #˚düTø√e#·TÃ
5. qyÓ÷<äT #˚düTø√&ÜìøÏ ns¡Ω‘·\T
♦ $yêVü≤ ‘˚B Hê{ÏøÏ e<ÛäTe⁄ ej·TdüT 18 dü+e‘·‡sê\T, es¡T&ç ej·TdüT 21 dü+e‘·‡sê\T ì+&ç
♦ ñ+&Ü*.
♦ e<ÛäTe⁄ ‘·|üŒì dü]>± ‘Ó\¢ πswüHé ø±sY¶ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q yê¬s’ ñ+&Ü*. (n+fÒ _.|æ.m˝Ÿ
♦ ≈£î≥T+ã+)
♦ es¡T&ÉT _.|æ.m˝Ÿ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~ ñ+&É e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT, es¡T&ÉT Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´–
♦ nsTTHê ns¡TΩ˝Ò.
♦ es¡T&ÉT ‘Ó\+>±D, ˇ]kÕ‡, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, #Û·rÔdt |òüT&é, ø£sêï≥ø£ eT]j·TT bÕ+&ç#˚Ã] øÏ #Ó+~q j·÷Hê+ õ˝≤¢≈£î
#Ó+~q yê¬s’ ñHêï ≈£L&Ü ns¡TΩ˝.Ò ø±˙ e<ÛTä e⁄ ‘·|Œü ìdü]>± Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ≈î£ #Ó+~qyê¬s’ ñ+&Ü*. (|æ.mdt.mdt.˝À
qyÓ÷<Ó’ ñ+&Ü*)
♦ $yêVü≤+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À e÷Á‘·y˚T »s¡>±*.
♦ yÓTT<ä{Ï $yêVü≤+ »]π> yês¡T e÷Á‘·y˚T ns¡TΩ\T ($‘·+‘·Te⁄\T ‘·|üŒ)
♦ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îH˚ düeTj·÷ìøÏ $yêVü≤ y˚~ø£, $yêVü≤ düeTj·T+ ìs¡ísTT+#·ã&ç ñ+&Ü*. $yêVü≤ ‘˚BøÏ ø£˙dü+
5 s√E\ eTT+<äT qyÓ÷<äT #˚düTø√yê*.

e<ÛäTe⁄, es¡T&ÉT eT]j·TT yê] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Ä<ÛësY ø±sY¶\ Ä<Ûës¡+>± yê] ù|s¡T, ‘·+Á&ç/
˝Òø£ dü+s¡ø£å≈£î\ Ä<ÛësY ø±sY¶\T dü+s¡ø£å≈£î\ ù|s¡T rdüTø√ã&ÉT‘·T+~.
e<ÛäTe⁄ eT]j·TT es¡T&ç ªªMT ùdyê MT ùdyê dü]º|òæπø{Ÿ <ë«sê e<ÛäTe⁄, es¡T&ç
Ç+{ÏÁπ>f…&éμμ dü]º|òæ¬ø{Ÿ\T (|ü⁄{Ïºq ‘˚B ≈£î\eTT\T, yê] ej·TdüT‡ ìsêΔ]+#·
eT]j·TT ≈£î\eTT ‘·|üŒìdü]>± dü]º|òæπø{Ÿ˝À ã&É‘êsTT
ñ+&Ü*
mdt.mdt.dæ. #·~$qyês¡T nsTT‘˚ mdt.mdt.dæ. #·~$qyês¡T nsTT‘˚

mdt.mdt.dæ. dü]º|òæπø{Ÿ mdt.mdt.dæ. dü]º|òæπø{Ÿ˝À ñqï |ü⁄{Ïºq ‘˚B
<ë«sê ej·TdüT‡ ìsêΔ]+#·ã&ÉT‘·T+~.
e<ÛäTe⁄ πswüHé ø±s¡T¶` (‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ ˝Òì e<ÛäTe⁄ _.|æ.m˝Ÿ. ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q
e<ÛäTe⁄\T MT ùdyê <ë«sê $&ÉT<ä\ nsTTq yêsê ø±<ë #Óø˘ #˚j·Tã&ÉT‘·T+~. (πswüHé
Ä<ëj·T <ÛäèMø£s¡D düeT]Œ+#·e#·TÃ ø±s¡T¶ $esê\T bÂs¡düs¡|òüsêXÊK &˚{≤uÒdt˝À
‘·|üŒìdü]>± ñ+&Ü*.
5 $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T nsTT‘˚ dü<äs¡+ dü<sä +¡ dü]|º øπæò {Ÿ˝À ns¡Ω‘q· T ã{Ïº yê]øÏ $ø£˝≤+>∑T\
dü]|º øπæò {Ÿ $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ ìs¡ísTT+#·ã&ÉT‘·T+~.
6 Ä+.Á|ü. uÛÑeq Ç‘·s¡ ìsêàD ø±]àø£ Ä+.Á|ü. uÛÑeq Ç‘·s¡ ìsêàD ø±]àø£ dü+πøåeT
dü+πøåeT uÀs¡T¶ düuÛÑT´\T nsTT‘˚` ]õÁùwºwüHé uÀs¡T¶ düuÛÑ´‘·« ìsêΔs¡D »s¡T>∑T‘·T+~.
ø±s¡T¶
7 es¡T&ÉT ‘Ó\+>±D, ˇ]kÕ‡, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, $yêVü≤+ Ä+Á<Ûä Á|ü<X˚ Ÿ ˝ÀH˚ »s¡T>∑T‘·Tqï<ë, $yêVü≤
#·rÔdt|òüT&é, ø£sêï≥ø£ eT]j·TT bÕ+&ç#˚Ã]øÏ y˚~ø£, ‘˚~, düeTj·T+ ìsê <Ûä ]+|üã&É‘êsTT.
#Ó+~q j·÷Hê+ õ˝≤¢≈£î #Ó+~q yê¬s’‘˚ yê]
nÁ&Édt Á|üP|òt, yê] ej·TdüT‡ ìsêΔs¡D |üÁ‘·eTT
eT]j·TT yê]øÏ Ç~ yÓTT<ä{Ï $yêVü≤y˚T nH˚
e´øÏÔ>∑‘· <ÛäèMø£s¡D |üÁ‘·+ düeT]Œ+#ê*.

8 $yêVü≤ |üÁ‹ø£ $yêVü≤+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝ÀH˚ »s¡T>∑T‘·Tqï<ë, $yêVü≤
y˚~ø£, ‘˚~, düeTj·T+ ìsêΔ]+#·ã&É‘êsTT.
9 e<ÛäTe⁄ ùd$+>¥‡ u≤´+≈£î U≤‘ê kÕÿHé ø±|” e<ÛäTe⁄ Ä<ÛësY≈£î d”&é nsTTq e<ÛäTe⁄ ù|s¡T MT<ä ñqï
$esê\T ùd$+>¥‡ u≤´+≈£î U≤‘ê≈£î $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ $&ÉT<ä\
#˚j·T&ÜìøÏ nqTdü+<Ûëq+ #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.

6. qyÓ÷<äT≈£î ø±e\dæq |üÁ‘ê\T, |üÁ‘ê\ <ë«sê ìsêΔ]+#˚ n+XÊ\T:

7. yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ô|[¢ø±qTø£ Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T:
es¡T&ÉT ‘Ó\+>±D, ˇ]kÕ‡, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, #·rÔdüH>∑&Ûé, ø£sêï≥ø£ eT]j·TT bÕ+&ç#˚Ã]øÏ #Ó+~q j·÷Hê+≈£î
õ˝≤¢≈£î #Ó+~q yê¬s’‘˚` $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ e<ÛäTe⁄ jÓTTø£ÿ ≈£î\eTTqT ã{Ïº ìs¡ DsTT+#·ã&ÉT‘·T+~. M]øÏ
≈£î˝≤+‘·s¡ $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ e]Ô+#·<äT.
8. H√&É˝Ÿ XÊK:
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK H√&É˝Ÿ XÊK>± eéVü≤]düTÔqï~.
9. uÛ≤>∑kÕ«eT´ XÊK\T/uÀsY¶ \T
kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK, –]»q dü+πøåeT XÊK, yÓqTø£ ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT XÊK, yÓTÆHê]{° dü+πøåeT XÊK,
$_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ eT]j·TT ejÓ÷ e <äTΔ\ dü+πøåeT XÊK, Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ . uÛÑeq Ç‘·s¡ ìsêàD ø±]àø£
dü+πøåeT uÀs¡T¶, Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ ø±]àø£ dü+πøåeT uÀs¡T¶.
10. neT\T dü+düú\T:
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\Hê dü+düú (AP SERP) eT]j·TT |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À |ü≥ºD
ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\Hê dü+düú (MEPMA) dü+düú\T neT\T dü+düú\T.
11. neT\T $<Ûëq+:

12. Á>±eT |ü+#êsTTr\/yês¡T¶\ πø{≤sTT+|ü⁄
♦Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À eT+&É˝≤ìøÏ Ç<ä›s¡T #=|ü⁄Œq, |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À nedüsêìï ã{Ïº Ç<ä›s¡T qT+&ç eTT>∑TZs¡T
ø£fi≤´D $TÁ‘·\T ñHêïs¡T. Ä eT+&É\+˝À ñqï Á>±eT |ü+#êsTTr\T/yês¡T¶\T yê]øÏ πø{≤sTT+#·ã&ç yê] Ä<ÛësY
$esê\≈£î *+ø˘ #˚j·Tã&É‘êsTT. yê]øÏ πø{≤sTT+#·ã&çq õ.|æ/yês¡T¶\˝À πøåÁ‘· |ü]o\q yêπs #˚kÕÔs¡T. ˇø=ÿø£ÿ |ò”˝Ÿ¶
yÓ]|òæπøwüHé ≈£î s¡÷.300/- #=|ü⁄Œq |ò”E #Ó*¢+#· ã&ÉT‘·T+~.
♦Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À ø£fi≤´D $TÁ‘· dü«+‘· Á>±eT |ü+#êsTTr˝À »]π> $yêVü‰\≈£î Vü‰»s¡T ne⁄‘ês¡T, $T–*q
Á|ü‹ õ.|æ øÏ ˇø£ Á>±eT dü+|òüT+ düVü‰j·T≈£î\T ($.z.m) ñHêïs¡T. Ms¡T yê] Á>±eT |ü+#êsTTr˝À »]π>
$yêVü‰\≈£î $yêVü≤ |ü]o\q (e÷´πsCŸ yÓ]|òæπøwüHé) #˚kÕÔs¡T. |ü≥ºD yês¡T¶\˝À »]π> $yêVü‰\≈£î nø£ÿ&ç ø£fi≤´D
$TÁ‘·˝Ò Vü‰»s¡T ne⁄‘ês¡T, $.z.m \T #˚j·Ts¡T.
♦ñ<äj·T+ 9.00 >∑+≥\ qT+&ç sêÁ‹ 7.00 >∑+≥\ es¡≈£L »]π> $yêVü≤ |ü]o\q\≈£î s¡÷. 250/- \T #=|ü⁄Œq
sêÁ‹ 7.00 >∑+≥\ qT+&ç ñ<äj·T+ 9.00 >∑+≥\ es¡≈£L »]π> $yêVü≤ |ü]o\q \≈£î s¡÷. 500/- #=|ü⁄Œq |ò”E
#Ó*¢+#· ã&ÉT‘·T+~.
13. πøåÁ‘· |ü]o\q:
♦ qyÓ÷<äT nsTTq Á|ü‹ e<ÛäTe⁄/es¡T&ç $esê\T Ä Á>±eT |ü+#êsTTr πø{≤sTT+#·ã&çq ø£fi≤´D $TÁ‘·\ {≤úŸ \≈£î
|ü+|üã&É‘êsTT. Á|ü‹ ˇø£ÿ e<ÛäTe⁄/es¡T&ç $esê\T ‘·|üŒì dü]>± πøåÁ‘· |ü]o\q (|ò”˝Ÿ¶ yÓ]|òæπøwüHé) #Ój·T´
ã&É‘êsTT.
♦ ø£fi≤´D $TÁ‘· e<ÛäTe⁄/es¡T&ç Ç+{Ï e<ä›≈£î yÓ[¢ qyÓ÷<äT düeTj·T+˝À Ç∫Ãq dü]º|òæπø{Ÿ \ $esê\T |ü]o*kÕÔs¡T.
yê] ãjÓ÷ Ä<∏é rdüT≈£î+{≤s¡T eT]j·TT e<ÛäTe⁄/es¡T&ç bò˛{À rkÕÔs¡T.
♦ ‘·*¢ ˝Ò<ë ‘·+Á&ç ˝Ò<ë (‘·*¢ ‘·+Á&ç J$+∫ ˝Òì yê]øÏ ˝Ò<ë n+<äTu≤≥T ˝À ˝Òì yê]øÏ ) >±]¶j·THé ãjÓ÷
Ä<∏ä¬s’CÒwüHé rdüT≈£î+{≤s¡T.
♦ e<ÛäTe⁄/es¡T&çøÏ Ç~ yÓTT<ä{Ï $yêVü≤e÷ ø±<ë, $yêVü≤+ j·T<ës¡ú+>± »s¡T>∑T‘·Tqï<ë ˝Ò<ë nH˚
♦ $esê\T Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T yê]ì n&ç– Á<äTMø£]kÕÔs¡T, yê] ãjÓ÷ Ä<∏ä¬s’CÒwüHé rdüT≈£î+{≤s¡T.
♦ $yêVü≤ y˚~ø£, $yêVü≤ düeTj·T+, dü]jÓÆTq$ düeT]Œ+#êsê ˝Ò<ë nH˚~ |ü]o*kÕÔs¡T.
♦ ∫e]>± ô|’q ùdø£]+∫q $esê\T j·T<ës¡e÷ ø±<ë nH˚ $wüj·÷\T Á<äTMø£]kÕÔs¡T.
14. $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ 20% $&ÉT<ä\
♦ ø£fi≤´D $TÁ‘· e<ÛäTe⁄/es¡T&ç jÓTTø£ÿ πøåÁ‘· |ü]o\q |üP]Ô #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· yê] dü]º|òæπø{Ÿ \ $esê\T, bò˛{À\T
|ü]o*+∫ dü]jÓÆTq$ nì ìsêΔ]+∫q yê{ÏøÏ $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ 20% $&ÉT<ä\ #˚j·Tã&É‘êsTT.
♦ $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ yÓTT‘·Ô+˝À 20% e<ÛäTe⁄ ùd$+>¥‡ u≤´+≈£î U≤‘ê˝À H˚s¡T>± »eT #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
♦ $esê\T mdt.myéT.mdt.<ë«sê eT]j·TT >ös¡e eTTK´ eT+Á‹ yê] ˝ÒK <ë«sê \_›<ës¡T\≈£î ‘Ó*j·T #˚j·T
ã&É‘êsTT.
15. $yêVü≤+ |ü]o\q:
♦ $yêVü≤+ düeTj·÷ìøÏ ø£fi≤´D $TÁ‘·/Á>±eT dü+|òüT+ düVü‰j·T≈£î\T Vü‰»s¡sTT e<ÛäTe⁄ bò˛{À, es¡T&ç bò˛{À

eT]j·TT Ç<ä›s¡÷ ø£*dæ ñqï ô|[¢ bò˛{À n+fÒ yÓTT‘·Ô+ 3 bò˛{À\T rkÕÔs¡T.
♦ >ös¡e eTTKéT+Á‹, Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ yê] X¯óuÛ≤ø±+ø£å\T #·~$ e<Ûä÷ es¡T\≈£î n+<ä#˚kÕÔs¡T.
♦ $yêVü≤ bò˛{À\T yÓ\T>∑T eT+&É\ eTVæ≤fi≤ düe÷K´ nøö+f…+{Ÿ >±] ˝≤–Hé ˝À |ü]o*+#· ã&çq ‘·s¡Tyê‘·
$yêVü≤ n~Ûø±] >±] ˝≤–Hé ≈£î |ü+|ü ã&É‘êsTT.
16. $yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ 80% $&ÉT<ä\:
♦ yÓ\T>∑T eT+&É\ eTVæ≤fi≤ düe÷K´ nøö+f…+{Ÿ ˝≤–Hé ˝À $yêVü≤ bò˛{À\T |ü]o*+∫, ìsêΔ]+∫q ‘·s¡Tyê‘·
$yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ yÓTT‘·Ô+˝À $T–*q 80% e<ÛäTe⁄ ùd$+>¥‡ u≤´+≈£î U≤‘ê˝À H˚s¡T>± »eT #˚j·T ã&ÉT‘·T+~.
♦ $esê\T mdt.myéT.mdt.<ë«sê eT]j·TT >ös¡e eTTK´ eT+Á‹ yê] ˝ÒK <ë«sê ‘Ó*j·T #˚j·T ã&É‘êsTT.
17. $yêVü≤ dü]º|òæπø{Ÿ:
♦ yÓ]|òæπøwüHé #˚dæq ô|[¢ eT]j·TT $esê\T $yêVü≤ n~Ûø±] ˝≤–Hé ˝ÀøÏ yÓfi¯‘êsTT.
♦ $yêVü≤ n~Ûø±] ô|[¢ $esê\qT $#ês¡D #˚dæ (enquiry) ‘·eT ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó\T|ü⁄‘ês¡T. ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*|æq yê{ÏøÏ
$yêVü≤ <Ûä Mø£s¡D |üÁ‘·+ $&ÉT<ä\ ne⁄‘·T+~. ˇø£ y˚fi¯ $yêVü≤ n~Ûø±] ‹s¡düÿ]ùdÔ, dü]º|òæπø{Ÿ $&ÉT<ä\ ø±<äT.
$yêVü≤ Áb˛‘ê‡Vü≤+ $&ÉT<ä\ #˚dæq >ös¡e eTTK´ eT+Á‹ yê] ˝ÒK ‘√ bÕ≥T>± $&ÉT<ä\ nsTTq $yêVü≤
Á<äTMø£s¡D |üÁ‘·+ ≈£L&Ü e<ÛäTe⁄≈£î |ü+|üã&É‘êsTT.
18. neT\T ˝À edüTÔqï Çã“+<äT\T:
♦ <äs¡U≤düTÔ <ës¡T\≈£î ne>±Vü≤q ˝Òø£ b˛e&É+ e\q $yêVü≤ ‘˚~øÏ ìs¡ísTT+∫q ø£˙dü eé~Û˝À <äs¡U≤düTÔ #˚düTø√ø£
b˛e&É+.
♦ qyÓ÷<äT düeTj·÷ìøÏ ø±e\dæq dü]º|òæπø{Ÿ \T, e<äTe⁄ u≤´+≈£î U≤‘ê \T ˝Òø£ b˛e&É+.
♦ e<ÛäTe⁄ Ä<ÛësY ≈£î d”&é nsTTq u≤´+≈£î U≤‘ê ø±≈£î+&Ü y˚πs u≤´+≈£î U≤‘ê $esê\T qyÓ÷<äT düeTj·T+ ˝À
düeT]Œ+#·&É+.
♦ ∫s¡THêe÷, bò˛Hé HÓ+ãsY, $yêVü≤ y˚~ø£, düeTj·T+ dü]>±Z qyÓ÷<äT #˚sTT+#·Tø√ø£ b˛e&É+, e÷s¡TŒ\T »]–‘˚
yÓ+≥H˚ ‘Ó*j·TCÒj·Tø£ b˛e&É+.

yÓ’mdtÄsY ô|[¢ ø±qTø£
#˚j·Te\dæq |üqT\T` #˚düTÔqï yês¡T
>∑eTìø£: e<ÛäTe⁄ u≤´+≈£î U≤‘ê ø±ì$ ôdsYŒ qT+&ç ]C…ø˘º #˚ùdÔ eTs¡˝≤ ‘Ó|æŒ+∫ m&ç{Ÿ #˚j·T&É+ ô|[¢ ø±qTø£
$&ÉT<ä\ #˚kÕø£ @ ø±s¡D+ #˚‘· nsTTHê u≤´+≈£î qT+&ç ]C…ø˘º nsTT‘˚ e<ÛäTe⁄ u≤´+≈£î U≤‘ê $esê\T ‘Ó|æŒ+∫
ôdsYÃ ≈£î |ü+|ü&É+, myéT.mdt.nøö+f…+{Ÿ/ &˚{≤ m+Á{° Ä|üπs≥sY \T #˚düTÔHêïs¡T. ]õÁùdºwüHé #˚dæq+<äT≈£î,
‘·s¡Tyê‘· |üs¡ý˚ø£åD≈£î >±qT, ˇø£ ]ø±sY¶ ≈£î s¡÷. 150/- \T #=|ü⁄Œq #Ó*¢+#·
ã&ÉT‘·Tqï~.

ô|[¢ ø±qTø£ neT\T ˝À $$<Ûä (dü+<äs¡Ù |ü]o\q\T) πødt düº&û\T
1. $yêVü‰ìøÏ qyÓ÷<äT #˚düTø√&ÜìøÏ ø±e\dæq ø£˙dü eé~Û ˝À qyÓ÷<äT #˚düTø√ø£ b˛e&É+
Á|üdüTÔ‘·+ ñqï ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+ $yêVü≤ ‘˚BøÏ ø£˙dü+ 5 s√E\ eTT+<äT n+fÒ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îH˚ ‘˚BøÏ $yêVü≤
‘˚BøÏ eT<Ûä´˝À ø£˙dü+ 4 s√E\ eé~Û ñ+&Ü*. á n+X¯eTT ô|’ ‘·–q ne>±Vü≤q ˝Òø£ b˛e&É+, düeTj·÷ìøÏ
ø±e\dæq dü]º|òæπø{Ÿ \T n+<äT u≤≥T ˝À ˝Òø£b˛e&É+ e+{Ï ø±s¡D≤\ e\q düeTj·÷ìøÏ qyÓ÷<äT #˚düTø√˝Òø£
b˛‘·THêïs¡T.
m) Á>±eT |ü+#êsTTr ø±sê´\j·T+ ˝À ô|[¢ ø±qTø£ qyÓ÷<äT≈£î ø±e\dæq ns¡Ω‘\· T, ìã+<Ûqä \T Á|ü»\≈£î n+<äTu≤≥T˝À
ñ+#·&É+, ‘Ó*j·T #˚j·T&É+.
_) $yêVü≤ qyÓ÷<äT $yêVü≤ ‘˚B, düeTj·T+, $yêVü≤ y˚~ø£ ìs¡íj·TyÓTÆq yÓ+≥H˚ qyÓ÷<äT #˚düTø√eTì ‘Ó*j·T
#˚j·T&É+. (ø£˙dü eé~Û es¡≈£L Ä>∑≈£î+&Ü eTT+<˚ qyÓ÷<äT #˚düTø√yê*)
2. ø±e\dæq dü]º|òæπø{Ÿ \T qyÓ÷<äT düeTj·÷ìøÏ düeT≈£Ls¡TÃø√ø£ b˛e&É+
m) $yêVü≤+ qyÓ÷<äT #˚j·T&ÜìøÏ ‘·|üŒì dü]>± ø±e\dæq dü]º|òæπø{Ÿ \T/&Ü≈£îýÓT+{Ÿ‡ $esê\T Á>±eT |ü+#êsTTr
˝Àì yê] n+<ä]ø° ‘Ó*ùd˝≤ n+<äTu≤≥T ˝À ñ+#ê*.
_) MT ùdyê Ç+{Ï Áπ>fÒ&é dü]º|òæπø{Ÿ ˝Òø£ b˛e&É+, dü]º|òæπø{Ÿ ñHêï |ü⁄{Ïºq ‘˚~ ˝Òø£ b˛e&É+
MT ùdyê dü]|º øπæò {Ÿ Ä<Ûës¡+>± e<ÛTä e⁄/es¡T&ç ≈£î\eTT, mdt.mdt.dæ dü]|º øπæò {Ÿ ˝Òì yê]øÏ ej·TdüT‡ ìsêΔ]+#· ã&ÉT‘·T+~.
qyÓ÷<äT düeTj·÷ìøÏ dü]º|òæπø{Ÿ ˝Òø£ b˛sTTHê ˝Òø£ dü]º|òæπø{Ÿ ˝À |ü⁄{Ïºq ‘˚~ ˝Òø£ b˛sTTHê, MT ùdyê ôd+≥sY ˝À
Ç+{ÏÁπ>f…&é dü]º|òæπø{Ÿ ø=s¡≈£î <äs¡U≤düTÔ #˚düT≈£îì, s¡o<äT HÓ+ãs¡T ‘√ eT+&É\ düe÷K´/yÓTbÕà ø±sê´\j·÷\˝À
qyÓ÷<äT #˚düTø√e#·TÃ.
` <äs¡U≤düTÔ ‘·Vü≤d”˝≤›sY >±] |ü]o\q˝À ñqï|ü⁄&ÉT ÁbÕôddt e÷Á‘·+ Ä>∑<äT ø£fi≤´D $TÁ‘· <ë«sê |ò”˝Ÿ¶ yÓ]|òæπøwüHé/
e÷´πsCŸ yÓ]|òæπøwüHé »s¡T>∑T‘êsTT. <äs¡U≤düTÔqT ‘·Vü≤d”˝≤›sY >±s¡T nqTeT‹ ÇùdÔ ô|[¢ ø±qTø£ #Ó*¢+#· ã&ÉT‘·T+~,
‘·Vü≤d”˝≤›sY >±s¡T ]C…ø˘º #˚ùdÔ ô|[¢ ø±qTø£ #Ó*¢+#· ã&É<äT.
ô|’ $wüj·÷\T <äs¡U≤düTÔ<ës¡T\≈£î ‘Ó*j·T #˚dæ mes¡÷ qyÓ÷<äT $Tdt ne≈£î+&Ü #·÷&Ü*.
3. Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs«˝À ˝Òø£ b˛e&É+
e<ÛäTe⁄/es¡T&ÉT Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ sêÁcÕºìøÏ #Ó+~q yês¡T nsTT‘˚ ‘·|üŒì dü]>± Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs« ˝À qyÓ÷<äT »]–
ñ+&Ü*. Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs« ˝À ˝Òì yês¡T eT+&É\ ø±sê´\j·÷ìøÏ yÓ[¢ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îì s¡eTàì ‘Ó*j·T
#˚j·÷*.
4. Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs«˝À *+>∑ $esê\T/ yÓ’yêVæ≤ø£ dæú‹ ‘·|ü⁄Œ>± qyÓ÷<äT ne&É+
m) ø=+‘· eT+~øÏ Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs«˝À *+>∑ $esê\T ‘·|ü⁄Œ>± (C…+&ÉsY $Tdt e÷´#Y) qyÓ÷<äT ø±ã&çq~.ô|[¢
≈£îe÷s¡T&ç ≈£îe÷¬sÔ\ *+>∑ $es¡eTT\T Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs« eT]j·TT SSC dü]º|òæπø{Ÿ - SSC dü]º|òæπø{Ÿ yê]øÏ
Ä<ÛësY $esê\‘√ b˛*Ã $esê\T dü]b˛q|ü⁄Œ&ÉT SSC dü]º|òæπø{Ÿ/ Ä<ÛësY \˝À qyÓ÷<äT ø±ã&çq $es¡eTT\T
dü]nsTTq$>± |ü]>∑DÏ+#·ã&ÉTqT.
_) ø=+‘· eT+~øÏ Á|üC≤ kÕ~Ûø±s¡ düπs«˝À ø=+<ä] yÓ’yêVæ≤ø£ dæú‹ $esê\T ‘·|ü⁄Œ>± qyÓ÷<äT ø±ã&çq $esê\T ‘·|ü⁄Œ

nsTTq|üŒ{ÏøÏ $yêVü≤ qyÓ÷<äT Á|üÁøÏj·T Ä>∑<äT. nsTT‘˚, |ò”˝Ÿ¶ yÓ]|òæπøwüHé düeTj·T+˝À ø£fi≤´D$TÁ‘· yê] yÓ’yêVæ≤ø£
dæú‹ì <Ûä Mø£]+#·e\dæ ñ+≥T+~.
5.ù|s¡T e÷´#Y ø±ø£b˛e&É+

ô|[¢ ø±qTø£ $&ÉT<ä\ düeTj·T+˝À e<ÛäTe⁄/es¡T&ç Ä<ÛësY ù|s¡T, ‘·+Á&ç ù|s¡T ‘√ yê] dü]º|òæπø{Ÿ ù|s¡T, ‘·+Á&ç
ù|s¡T ‘√ b˛*Ã #·÷&É≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. mdt.mdt.dæ dü]º|òæπø{Ÿ ÁbÕe÷DÏø£+>± rdüTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø±ã{Ïº
Ä<ÛësY/MT ùdyê dü]º|òæπø{Ÿ ˝À $esê\T ø£¬sø˘º ø±ø£ bı‘˚ $esê\T e÷]Œ+#·T ø√e\dæ ñ+≥T+~.
m) á $wüj·T+ yê]øÏ ‘Ó*j·T #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.
6. Ä<ÛësY ˝À C…+&ÉsY ‘·|ü⁄Œ>± qyÓ÷<äT ø±e&É+
Ç˝≤+{Ï yês¡T ‘·|üŒì dü]>± Ä<ÛësY ˝À $esê\T e÷s¡TÃø√yê*‡ ñ+≥T+~.
m) á $wüj·T+ yê]øÏ ‘Ó*j·T #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.
7. e<ÛäTe⁄ u≤´+≈£î U≤‘ê Ä|üπswüHé ˝À ˝Òø£ b˛e&É+/ ùd$+>¥‡ U≤‘ê ø±ø£ b˛e&É+/ C≤sTT+{Ÿ U≤‘ê, yÓTÆqsY
U≤‘ê\T düeT]Œ+#·&É+/ Ä<ÛësY d”&ç+>¥ nsTTq u≤´+≈£î U≤‘ê\ $esê\T eT]Ã b˛e&É+
♦ e<ÛäTe⁄ ù|s¡T MT<ä ñqï ùd$+>¥‡ U≤‘ê, Ä|üπswüHé ˝À ñ+fÒ ô|[¢ ø±qTø£ yê] U≤‘ê≈£î H˚s¡T>± »eT
ne⁄‘·T+~. ø±˙ Ä|üπswüHé ˝À ˝Òì U≤‘ê\T, »Hé <ÛäHé U≤‘ê\T, C≤sTT+{Ÿ U≤‘ê\T Çe«&É+ e\q.
♦ ‹]– eTs¡\ u≤´+≈£î U≤‘ê $esê\T ùdø£]+∫ »eT#˚j·T&ÜìøÏ m≈£îÿe düeTj·T+ |ü&ÉT‘·Tqï~.
♦ e<ÛäTe⁄ Ä<ÛësY≈£î d”&é nsTTq u≤´+≈£î U≤‘ê≈£î ô|[fl ø±qTø£ #Ó*¢+#·ã&ÉT‘·T+~. Ä<ÛësY d”&é ne«ì yê]øÏ
e÷Á‘·y˚T yês¡T qyÓ÷<äT düeTj·T+˝À Ç∫Ãq u≤´+≈£î U≤‘ê≈£î ô|[¢ ø±qTø£ »eT#˚j·Tã&ÉT‘·T+~. nsTT‘˚
Ä<ÛësY ≈£î *+ø˘ nsTTq u≤´+≈£î U≤‘ê $esê\T \_Δ<ës¡T\T eT]Ãb˛e≥+ e\q u≤´+≈£î qT+&ç &ÉãT“ Á&Ü
#˚j·T{≤ìøÏ m≈£îÿe düeTj·T+ |ü&ÉT‘·Tqï~.
m) ø±ã{Ïº qyÓ÷<äT≈£î eTT+<äT>±H˚ e<ÛäTe⁄ u≤´+≈£î U≤‘ê ùd$+>¥‡ U≤‘ê nsTT ñ+&Ü*. Ä|üπswüHé˝À ñ+&Ü*.
Ä<ÛësY≈£î d”&é nsTTñ+&Ü*. nH˚~ yê]øÏ ‘Ó*j·TCÒj·÷*.
8. $yêVü≤+ nsTTHê eTs¡˝≤ ô|[¢ ø±qTø£ ø=s¡≈£î qyÓ÷<äT #˚düTø√e&É+
Ç˝≤+{Ï $yêVü‰\T |ü]o\q ˝À yê] |ò”˝Ÿ¶ yÓ]|òæπøwüHé ˝À rdæq bò˛{À\T, $yêVü≤ bò˛{À \‘√ b˛*Ãq|ü⁄&ÉT $yêVü≤
bò˛{À˝À ñqï $<Ûä+>±H˚ |ò”˝Ÿ¶ yÓ]|òæπøwüHé ˝À rdæq bò˛{À˝À ñHêïsê nH˚~ ‘Ó\TdüTÔ+~.
$yêVü≤ bò˛{À\T bÕ‘· bò˛{À˝≤ ˝Òø£ ô|[¢ düeTj·T+˝À Áø=‘·Ô>± rdæqyê nH˚~ ‘Ó\TdüTÔ+~.
es¡T&ç/e<ÛäTe⁄ πswüHé ø±sY¶ \T rdüT≈£îì n+<äT˝À Ç<ä›]M ˇπø πswüHé ø±sY¶ ˝À ñ+fÒ ≈£L&Ü Ç+‘·≈£î eTT+<˚ ô|[¢
nsTTq~ nì ‘Ó\TdüTÔ+~.
e<ÛäTe⁄ u≤´+≈£î U≤‘ê Øôd+{Ÿ >± zô|Hé #˚dæ ñ+fÒ yê] nÁ&Édt ˝À ‘·+Á&ç ù|s¡T ñ+<ë?
uÛÑs¡Ô ù|s¡T ñ+<ë? e<ÛäTe⁄ Ç+{Ï ù|s¡T ‘·+Á&ç Ç+{Ï ù|s¡T‘= ñ+<ë? uÛÑs¡Ô Ç+{Ï ù|s¡T‘= ñ+<ë nH˚ $wüj·T+ ã{Ïº
≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.

e÷qe n_Ûeè~Δ $uÛ≤>∑+
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ‘·*¢ |æ\¢\ b˛wüD |ü]dæú‹:
bÂwæºø±Vü‰s¡˝À|ü+ eT]j·TT s¡ø£ÔV”≤q‘·e\¢ Á>±MTDÁbÕ+‘ê\˝À ù|<äÁ|ü»\T nH˚ø£s¡ø±˝…’q »ãT“\e\q
Ä<ëj·T+˝À m≈£îÿeuÛ≤>∑+ Äs√>∑´ nedüsê\≈£î Ks¡TÃ#˚düTÔHêïs¡T. Ç+<äTe\q nH˚ø£ ìdü‡Vü‰j·T‘·\≈£î >∑Ts¡e⁄‘·THêïs¡T.
C≤rj·T ≈£î≥T+ã Äs√>∑´ düπs«-4 Á|üø±s¡+, eTq sêÁwüº+˝À 5 dü+.. \˝À|ü⁄ |æ\¢\˝À
♦ 32% eT+~ ej·TdüT‡≈£î ‘·>∑Z m‘·TÔ ô|s¡>∑ø£b˛e≥+,
♦ 33% eT+~ ej·TdüT‡≈£î ‘·>∑Z ãs¡Te⁄ ˝Òø£b˛e≥+ eT]j·TT
♦ 18% eT+~ m‘·TÔ≈£î ‘·>∑Z ãs¡Te⁄ ˝Ò≈£î+&Ü ñHêïs¡T.
♦ 59% eT+~ |æ\¢\T eT]j·TT 60% eT+~ eTVæ≤fi¯\T s¡ø£ÔV”≤q‘·‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
♦ 70% eT+~ |æ\¢\øÏ 6 HÓ\\es¡≈£î πøe\+ ‘·*¢bÕ\T e÷Á‘·y˚T ÇdüTÔHêï, Ç+<äT˝À 50% eT+~ |æ\¢\øÏ
e÷Á‘·y˚T 6-8 HÓ\\ eT<Ûä´ n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+ ô|&ÉT‘·THêïs¡T.
♦ 6-23 HÓ\\ |æ\\ ¢ ˝À 6% eT+~øÏ e÷Á‘·yT˚ ‘·*b¢ Õ\‘√ bÕ≥T>± ej·TdüT‡≈£î dü]|ü&qç +‘· ÄVü‰s¡+ ô|&ÉT‘·THêïs¡T.
♦ 15 qT+&ç 49 dü+..\ ej·TdüT‡˝À ñqï Ád”Ô\˝À 20% eT+~ b˛wüø±Vü‰s¡ ˝À|ü+‘√, 60% eT+~ s¡ø£ÔV”≤q‘·‘√
u≤<Ûä|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
C≤rj·T b˛wüD |üs¡ý˚ø£åD ã÷´s√ &˚{≤ Á|üø±s¡+ >∑s¡“¤e‘·T\T, u≤*+‘·\T, nìï ej·TdüT‡\ |æ\¢\T eTTK´+>±
3 dü+..\˝À|ü⁄ |æ\¢\T, yês¡T rdüT≈£îH˚ ÄVü‰s¡+˝À e÷+düø£‘·TÔ\T (Áb˛{°qT¢), X¯øÏÔ ø±s¡ø±\T (πø\Ø\T) eT]j·TT
n‘·édüs¡ b˛wüø±˝…’q ◊s¡Hé, ø±*¸j·T+, $≥$THé ªªmμμ μμdæμμ \T dæbòÕs¡düT #˚j·Tã&É¶ Á|üe÷D≤\ø£+fÒ #ê˝≤
‘·≈£îÿe>± ‹+≥THêïs¡T.
APRIGP ñ<˚›X¯éTT:
ù|<äÁ|ü»\≈£î dü+ã+~Û+∫q dü+kÕú>∑‘· y˚~ø£\sTTq Á>±yÓTÆK´ dü+|òü÷\T eT]j·TT eT+&É\ düe÷K´\qT ñ|üjÓ÷–+∫
á ÁøÏ+~$ kÕ~Û+#ê*:
1. JeH√bÕ<ÛäT\ neø±XÊ\qT $düÔ]+#·≥+ eT]j·TT s¡ø£s¡ø±\ neø±XÊ\qT yÓqTø£ã&çq esêZ\yê]øÏ
ø£*Œ+#·≥+<ë«sê n_Ûe~Δì kÕ~Û+#·≥+. - Livelihoods
2. e÷qyê_Ûe ~Δ ø±s¡´Áø£e÷\<ë«sê Jeq Á|üe÷D≤\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·≥+ - HD
3. Access to entitlements - OSS
e÷qyê_Ûe ~Δ $uÛ≤>∑eTT \ø£å´+:
2,50,000 ù|<ä ≈£î≥T+u≤\˝À ‘·–q b˛wüD, Äs√>∑´ eT]j·TT bÕ]X¯ó<Ûä´ Á|ües¡Ôq\qT ô|+bı+~+#·≥+
e\¢ e÷qyê_Ûe~Δ dü÷∫ø£\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+.
e÷qyê_Ûe ~Δ ø±s¡´Áø£eT ñ<˚›X¯éTT:
ø£eT÷´ì{° e÷qyê_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕ˝§Zq≥+ <ë«sê yÓTs¡T¬>’q, HêDýÓTÆq ùde\ |ü+|æD° ø√dü+
n&çπ> $<Ûä+>± #˚j·T≥+
ø£eT÷´ì{° e÷qyê_Ûe~Δ ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕ˝§Zq≥+ eT]j·TT |üs¡ý˚ø£åD˝À HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+#·≥+<ë«sê
eT]j·TT Á>±eTkÕúsTT ø±s¡´ø£s¡Ô\qT #Ó’‘·q´|üs¡#·≥+<ë«sê eTTK´ùde\ düs¡|òüsêqT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T≥+
ï Ç+{Ï˝À ÄVü‰s¡ $ìjÓ÷>∑ |ü<äΔ‘·T\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#˚+<äT≈£î y˚\÷´ #Ó’Hé‡‘√ *+πøõ @sêŒ≥T#Ój·T´≥+
e÷qyê_Ûe ~Δ $uÛ≤>∑eTT {≤¬sZ{Ÿ Á>∑÷|t:
1000 s√E\ |ü]~Û˝À ñqï ≈£î≥T+u≤\T nq>± >∑]“¤D°\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT |æ\¢\T 2 dü+. \˝À|ü⁄ ñ
qï ≈£î≥T+u≤\T
e÷qyê_Ûe ~Δ ø±s¡´Áø£eT+ <ë«sê Ä•+#˚ |òü*‘·+: 250,000 ù|<ä≈£î≥T+u≤\T á ÁøÏ+~yê{Ïì n+<äTø√>∑\>±*...
e÷qyê_Ûe~Δ ùde\ $ìjÓ÷>∑+ ô|s¡>±*
Á|ü‹ Ç+{Ï˝À $$<Ûäs¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\ $ìjÓ÷>∑+ ô|s¡>±*
n+>∑Hê«&ç, Äs√>∑´, ÄXÊ ø±s¡´ø£s¡Ô\T n+~+#˚ ùde\ HêD´‘· yÓTs¡T>∑T|ü&Ü*
Äs√>∑´+, b˛wüD eT]j·TT bÕ]X¯ó<Ûë´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q n\yê≥¢˝À dü]nsTTq |ü<‘Δä T· \T/n\yê≥T¢ bÕ{Ï+#·≥+
ô|s¡>±*
e÷qyê_Ûe ~Δ $uÛ≤>∑eTT eP´Vü‰\T:
e÷qyê_Ûe~Δ $uÛ≤>∑+˝À ˙s¡T, bÕ]X¯ó<Ûä´+ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· (WASH) eT]j·TT Äs√>∑´+, b˛wüD (HN)
$wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫ Ä•+∫q |òü*‘ê\qT nq>± Á|ü»\T, eTTK´+>± >∑]“¤D°\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT ¬s+&ÉT
dü + e‘· ‡ sê\ ˝À|ü ⁄ ñqï |æ \ ¢ \ b˛wü D dæ ú ‹ yÓ T s¡ T >∑ T |ü s ¡ # · { ≤ìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q ne>±Vü ≤ q, n\yê≥¢ ˝ À
e÷s¡TŒrdüT≈£îsêe{≤ìøÏ Á>±yÓTÆK´ dü+|òü÷\ <ë«sê Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú á ÁøÏ+<ä ‘Ó*|æq eTTKýÓTÆq
eT÷&ÉT |æ\¢s¡T¢‘√ conceptual framework ‘·j·÷s¡T #˚j·T≥+ »]–+~. n$
1. ne>±Vü≤q ô|+#·&É+ eT]j·TT &çe÷+&é düwæº+#·≥+ - NHD s√E n+~+#˚ ùde\T

2. yêwt &Ó’≥Ø &Ó’e]‡|òæπøwüHé ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü≥º≥+ - ˙s¡T, Vü‰´+&éyêwt, bÕ]X¯ó<Ûä´+, MNG, NG, BYP,
∫s¡T<ÛëHê´\ ñ‘·Œ‘·TÔ\T
3. b˛wüD eT]j·TT bÕ]X¯ó<Ûä´+≈£î dü+ã+~Û+∫ ùde\T n+<äT≈£îH˚˝≤ #˚j·T≥+ -NHD s√E n+~+#˚ ùde\T,
eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ Ç$ eT÷&ÉT eTTKýÓTÆq |æ\¢s¡T¢.
eTq sêÁwüº+˝À e÷qyê_Ûe~Δ dü÷∫ø£\T yÓTs¡T>∑T|ü]#˚ Á|üÁøÏj·T˝À uÛ≤>∑+>±, SERP e÷qyê_Ûe~Δ $uÛ≤>∑+,
APRIGP ˝À >∑T]Ô+#·ã&çq 161 eT+&É˝≤\˝À |ü\T ø±s¡´Áø£e÷\qT á ÁøÏ+~ ‘Ó*|æq eP´Vü‰\ <ë«sê ø£wæ
#˚k˛Ô+~.
1. $$<Ûä ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\T n+<äTu≤≥T˝ÀìøÏ ‘Ó∫Ã ‹qT≥qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·≥+- ô|s¡{Ïø√fi¯ó¢ (bÂÁ©º Ábı&Éø˘º‡),
ô|s¡{Ï‘√≥\T (Ä≈£î≈£Ls¡\T, ≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢), ∫s¡T<ÛëHê´\ ñ‘·Œ‘·TÔ\T
2. kÕeTs¡Δ´ (C≤„q+, HÓ’|ü⁄D´+) ô|+|ü⁄<ä\ - •ø£åD ø±s¡´Áø£e÷\T
3. n\yê≥¢˝À e÷s¡TŒ ‘Ó#˚Ã ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü≥º≥+ - _dædæ ø±s¡´Áø£e÷\T
4. dü+ã+~Û‘· &çbÕs¡TºyÓT+≥T\‘√ ø£*dæ |üì #˚j·T≥ - Äs√>∑´ ≈£î≥T+ã dü+πøåeT XÊK eT]j·TT Ád”Ô •X¯ó dü+πøåeT
XÊK
3.6. e÷qyê_Ûe~Δ $uÛ≤>∑eTT˝À neT\T#˚düTÔqï ø±s¡´Áø£e÷\T:
a) eTs¡T>∑T<=&ç¶ì $ìjÓ÷–+#·≥+,
b) $$<Ûä s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\T - ‹qe\dæq ÄeX¯´ø£‘·,

c) eT+&É˝≤ìøÏ ˇø£{Ï #=|ü⁄Œq nìï RIGP eT+&É˝≤\˝À yÓ÷&É˝Ÿ nutri >±¬s¶Hé‡ @sêŒ≥T#˚j·T≥+,
d) ô|s¡{øÏ √fi¯ó¢ eT]j·TT ô|s¡{‘Ï √≥\qT ô|+#·T≈£îH˚˝≤ ne>±Vü≤qø£*Œ+∫ n+<äs÷¡ $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #˚jT· ≥+
e) ∫s¡T<ÛëHê´\‘√ ‘·j·÷s¡T#˚dæq ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T{≤ìï eT]j·TT ‹q{≤ìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·≥+
f) NHD s√E n+~+#˚ ùde\T $ìjÓ÷–+#·Tø√ì yê]ì $ìjÓ÷–+#·Tø√e{≤ìøÏ yÓTT_˝…’CŸ #˚j·T≥+
g) M&IYCN ≈£î dü+ã+~Û+∫ rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\ |ü≥¢ Á>±eT dü+|òüT düe÷y˚XÊ\˝À ‘·\T¢\≈£î ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#·≥+
h) Á>±eTdü+|òüT düe÷y˚XÊ\˝À e÷qyê_Ûe~ΔøÏ dü+ã+~Û+∫q ø±s¡´Áø£e÷\qT mC…+&Ü>± ô|{Ïº #·]Ã+#·≥+
i) Ád”Ô•X¯ó dü+πøåeT+ eT]j·TT Äs√>∑´ ≈£î≥T+ã dü+πøåeTXÊK\ <ë«sê Á>±eT kÕúsTT˝À neT\j˚T´ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î
düuÛÑT´\qT dü+MTø£]+∫ ùde\T $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #˚j·T≥+
1000 s√E\T :
ï 1000@ s√E\T n+fÒ Ád”Ô >∑s¡“¤e‹ nsTTq|üŒ{ÏqT+&ç _&É¶≈£î 2 dü+..\T ì+&˚ es¡≈£î eT<Ûä´ ñqï$ 1000
s√E\T. á düeTj·T+˝À dü]◊q b˛wüD nH˚~ ‘·*¢ Äs√>∑´+ eT]j·TT •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ n_Ûe~›øÏ
‘√&ÉŒ&É≥y˚T ø±ø£ m<äT>∑T<ä\ eT]j·TT H˚s¡TÃ≈£îH˚ kÕeTs¡Δ´+ô|ò’ ≈£L&Ü Á|üuÛ≤e+ #·÷|ædüTÔ+~.
eTs¡T>∑T<=&ç¶ì $ìjÓ÷–+#·≥+
eTs¡T>∑T<=&É¢qT m+‘·eT@+~ $ìjÓ÷–düTÔHêïs¡T?
$ìjÓ÷–+#·ø£b˛e{≤ìøÏ ø±s¡D≤\T @$T{Ï? (düuÛÑT´\T #ÓãT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT #êsYº MT<ä H√{Ÿ #˚j·Te˝…qT)
bÕ]X¯ó<Ûë´ìøÏ b˛wüø±Vü‰s¡ ˝ÀbÕìøÏ >∑\ dü+ã+<Ûä+ @$T{Ï?
♦ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À Á|ü»\T eTTK´+>± |æ\¢\T kÕ<Ûës¡D+>± yê+‘·T\T, $s√#·qeTT\≈£î >∑T]ne⁄‘·T+{≤s¡T.
BìøÏ Á|ü<Ûëqø±s¡D+ bÕ]X¯ó<Ûä´˝Ò$T, ø£\Twæ‘·˙s¡T eT]j·TT ÄVü‰s¡+.
♦ dü]j·TsTTq ˙s¡T, eTs¡T>∑T<=&ÉT¶¢ n+<äTu≤≥T˝À ˝Òø£b˛e&É+ ˝Ò<ë $ìjÓ÷–qTÃø√ø£b˛e≥+ e\q (˙fi¯fl
$s√#·qeTT\T, õ>∑≥ $s√#·qeTT\T eT]j·TT s¡ø£Ô+‘√ ≈£L&çq $s√#·qeTT\T, Áù|>∑T\˝À qT*|ü⁄s¡T>∑T\T/
q≥º\T eT]j·TT $$<Ûä yÓ’s¡dt\#˚ ø£\>∑#˚j·Tã&˚ Áù|>∑Tyê|ü⁄ yÓTT<ä\>∑Tq$ kÕe÷q´+>± bÕ]X¯ó<Ûä´˝À|ü+ e\q
e#˚Ã yê´<ÛäT\T) nH˚ø£ s¡ø±\ »ãT“\T k˛øÏ |æ\¢\T ‹qï ÄVü‰s¡+ e+≥|ü≥ºø£ yê] XÊØs¡ø£, e÷qdæø£
m<äT>∑T<ä\ Ä–b˛j˚T Á|üe÷<ä+ ñ+~.
♦ yÓTT<ä{Ï s ¬ +&ÉT dü+.ej·TdüT‡˝À|ü⁄ ñqï |æ\\¢ T dü+e‘·‡sêìøÏ düTe÷s¡T>± eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ô|q’ ù|s=ÿqï»ãT“\u≤]q
|ü&ç‘˚ K∫Ã‘·+>± m<äT>∑T<ä\ <Óã“‹H˚ Á|üe÷<ä+ ñ+~. Bìe\q Äø£*‘·>∑Z≥+, rdüT≈£îqï ÄVü‰s¡+˝Àì
b˛wüø£|ü<ësêΔ\ì X¯Øs¡+ J]í+#·Tø√˝Òø£ ã\V”≤q|ü&ç b˛wüø±Vü‰s¡˝ÀbÕìøÏ >∑T] ne⁄‘ês¡T.
♦ yÓTT<ä{Ï 2 dü+.\˝À nH˚ø£kÕs¡T¢ $s√#·qeTT\T ne«≥+e\q |æ\¢\T ej·TdüT‡≈£î ‘·>∑Z m‘·TÔ ô|s¡>∑˝Òs¡T eT]j·TT
H˚s¡TÃ≈£îH˚ kÕeTs¡Δ´+ ‘·–Zb˛‘·T+~.
♦ qT*|ü⁄s¡T>∑T\T / q≥º\ >∑T&ÉT¢ eT]j·TT ˝≤sê« eT{Ïº˝À #ê˝≤ HÓ\\bÕ≥T Áã‹øÏ ñ+{≤sTT.
♦ 6 HÓ\\ qT+&ç 2 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ eT<Ûä´ ñ+&˚ |æ\¢\T H˚\MT<ä bÕ≈£î‘·÷, edüTÔe⁄\qT H√{Ï˝À ô|≥Tº≈£îì
Ä&ÉT≈£î+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT á »ãT“\u≤]q |ü&É‘ês¡T. ‹qï ÄVü‰s¡+˝§ì b˛wüø±\T dü]>±Z ˇ+≥|ü≥ºe⁄. n+<äTe\q
ãs¡Te⁄‘·>≥Z∑ +, ô|s¡T>∑T<ä\ eT+<ä–+#·≥+, nH˚øs£ ø¡ ±\ »ãT“\u≤]q|ü&≥É +, b˛wüø±Vü‰s¡˝ÀbÕìøÏ <ë]rdüT+Ô ~.
♦ >∑]“¤D° eT]j·TT |æ\¢\˝À s¡ø£ÔV”≤q‘·≈£î Á|ü<Ûëqø±s¡D+ qT*|ü⁄s¡T>∑T\T. qT*|ü⁄s¡T>∑T\T/q≥º\T u≤]q|ü&çq

>∑]“¤D°\T rÁeyÓTÆq s¡ø£ÔV”≤q‘·≈£î >∑T¬s’ HÓ\\T ì+&É≈£î+&ÜH˚ ø±qTŒnj˚T´ Á|üe÷<ä+ eT]j·TT ãs¡Te⁄‘·≈£îÿe
|æ\¢\T |ü⁄&É‘ês¡T. Ç≥Te+{Ï |æ\¢\T b˛wüø±Vü‰s¡˝ÀbÕìøÏ >∑T]nsTT´ ô|s¡T>∑T<ä\ Ä–b˛‘·T+~.
♦ ø=ìïkÕs¡T¢ $s√#·qeTT\T e+{Ï \ø£åD≤\T ø£ì|æ+#·ø£b˛e#·TÃ ø±ì Äø£* eT+<ä–+∫, ‹qïÄVü‰s¡+ ˇ+≥|ü≥ºø£
nH˚ø£ »ãT“\ u≤]q|ü&˚ neø±X¯+ ñ+~. ˇ+{Ïô|’q <ä<äT›s¡T¢, <äTs¡<ä eT]j·TT ñ_“qbı≥º e+{Ï \ø£åD≤\T
ø£ì|ækÕÔsTT.
♦ düTs¡øÏå‘·yÓTÆq ˙{Ï düs¡|òüsê, eTT]øÏ˙{Ï ø±\Te\T ø£≥Tºø√e≥+ <ë«sê Ç\T¢ eT]j·TT Ç+{Ï #·T≥÷º Á|üø£ÿ\
|ü]düsê\qT X¯óÁuÛÑ+>± ñ+#·Tø√e≥+ <ë«sê 73% n‹kÕs¡ eTs¡D≤\T ‘·–Z+#·e#·TÃ.
♦ qT*|ü⁄s¡T>∑T\T/q≥º\T/$s√#·qeTT\‘√ u≤<Ûä|ü&˚ |æ\¢\T ã&çøÏ Vü‰»s¡Tø±˝Òø£b˛e≥+, X¯Øs¡+ ˙s¡dæ+∫b˛e≥+
e\q H˚s¡TÃ≈£îH˚ kÕeTs¡Δ´+ ‘·–Z #·<äTe⁄˝À yÓqø£|ü&É‘ês¡T.
♦ Çy˚ø±ø£ ø£+{Ï eT]j·TT #·s¡àdü+ã+<Ûä yê´<ÛäT\T ≈£L&Ü e´øÏÔ>∑‘·/|ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· ˝Òø£b˛e≥+ e\q
ekÕÔsTT.
♦ yÓTs¡T¬>’q bÕ]X¯ó<äΔ´+ eT]j·TT yÓTs¡T¬>’q ˙{Ï eqs¡T\ $ìjÓ÷>±ìï ô|+#·&É+ e\q |æ\¢\T ej·TdüT‡≈£î ‘·–q
m‘·TÔ ô|s¡>∑{≤ìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
ô|’q #Ó|æŒq »ãT“\T sê≈£î+&Ü ñ+&Ü\+fÒ
♦ 1. dü]j·TsTTq |ü<ä›‹˝À düãT“ ñ|üjÓ÷–+∫ #˚‘·T\T X¯óÁuÛÑ+ #˚düTø√yê*. (eTs¡T>∑T<=&ç¶øÏ yÓ*¢e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘·,
e+≥ #˚j·T{≤ìøÏ, uÛÀ»q+ e&ç¶+#·{≤ìøÏ, ‹q{≤ìøÏ eTT+<äT)
♦ 2. ≈£î≥T+ã+˝Àì n+<äs¡÷ eTs¡T>∑T<=&É¢qT ñ|üjÓ÷–+#ê*.
♦ 3. Ç+{Ï˝À, Ç+{Ïãj·T≥ eTTs¡T>∑Tø±\e\qT m|üŒ{Ïø| £ ⁄ü Œ&ÉT X¯óÁuÛ+Ñ #˚dTü ø√yê* eT]j·TT mø£ÿ&Ü ˙s¡T ì\«˝Ò≈î£ +&Ü
#·÷düTø√yê*.
♦ 4. ãj·T≥≈£î yÓ[flq|ü⁄Œ&É˝≤¢ #Ó|ü⁄Œ\T y˚düTø√yê*.
|ü]X¯óÁuÛÑ‘·:
e´øÏ>Ô ‘∑ · X¯óÁuÛ‘Ñ ô· |’ ne>±Vü≤q ˝Ò$T ø±s¡DeTT>± ∫qï |æ\\¢ qT+&ç ô|<äe› j·TdüT‡ es¡≈î£ nH˚ø£ s¡ø±˝…q’ düeTdü´\≈£î
>∑Ts¡e⁄‘·THêïs¡T. Jeq XË’*˝À ∫qï∫qï e÷s¡TŒ\ <ë«sê e´øÏÔ>∑‘· X¯óÁuÛÑ‘· ˝Ò$Te\q e#˚Ã düeTdü´\qT
n~Û>∑$T+#·e#·TÃ. n$ @eTq>±
♦ uÛÀ»HêìøÏ eTT+<äT, e+≥≈£î eTT+<äT #˚‹ì düãT“‘√ ø£&ÉT>∑Tø√e&É+.
♦ eT\$düs¡®q ‘·s¡Tyê‘· #˚‹ì X¯óÁãeTT>± ø£&ÉT>∑Tø√e&É+.
♦ Á|ür s√E kÕïq+ #˚j·T&É+.
♦ ãVæ≤wüßº düeTj·T+˝À X¯óÁuÛÑ‘· ø√dü+ Sanitary Napkins $ìjÓ÷–+#·&É+.
$$<Ûä s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT ‹qe\dæq ÄeX¯´ø£‘·

♦ <äøÏåD≤~ sêÁcÕº\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ s¡ø£ÔV”≤q‘· eT]j·TT b˛wüø±Vü‰s¡˝À|ü düeTdü´ eTq sêÁwüº+˝À m≈£îÿe ñ+~.
á düeTdü´\qT n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ yÓ’$<ÛäýÓTÆq ÄVü‰sêìï ‘·|üŒìdü]>± rdüTø√yê*.
♦ ÄVü‰sê\T n+<äT˝À ñ+&˚ Á|ü<Ûëq b˛wüø±\qT ã{Ïº 5 düeT÷Vü‰\T>± ñHêïsTT. 1. <Ûëq´+/‘·D <ÛëHê´\
ñ‘·Œ‘·TÔ\T, 2. |ü|ü⁄Œ\T/∫≈£îÿ&ÉT C≤‹ –+»\T, 3. bÕ\T, Á>∑T&ÉT¶ eT]j·TT e÷+düø£‘·TÔ\T, 4. |ü+&ÉT¢ eT]j·TT

≈£Ls¡>±j·T\T, 5. ø=e⁄«\T eT]j·TT #·¬øÿs¡\T. yÓ’$<ÛäýÓTÆq ÄVü‰s¡+ rdüTø√e≥+ n+fÒ ø£˙dü+ Hê\T>∑T
s¡ø±\ ÄVü‰s¡ düeT÷Vü‰\qT+&ç $$<Ûä s¡+>∑T\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\qT ‹q≥+.
♦ eTq+ Á|ü‹s√E ‹H˚ ñbÕVü‰sê\T, uÛÀ»Hê\T ˇ{Ïº ‹qTã+&Üsê\T ø±e⁄. eTq X¯Øsêìï Äs√>∑´+>±,
#·Ts¡T≈£î>± ñ+#·{≤ìøÏ nedüs¡eTsTTq carbohydrates(X¯øÏÔì#˚Ã$), Áb˛{°qT¢ (X¯Øs¡, meTTø£\, ø£+&Ésê\
|ü⁄wæºøÏ), q÷HÓ|ü<ësêú\T (X¯øÏÔì#˚Ã$), $≥$TqT¢, $Tqs¡˝Ÿ‡(s¡ø£åD ì#˚Ã$) - nìï{ÏøÏ eTq+ ‹H˚ uÛÀ»qy˚T
Ä<Ûës¡+. Ç$ nìï ô|’q #Ó|æŒq 5 ÄVü‰s¡ düeT÷Vü‰\qT+&ç \_ÛkÕÔsTT.
♦ X¯Øs¡+ ‘·q $<ÛäT\T ìs¡«Væ≤+#·{≤ìøÏ, X¯Øsêìï düJe+>± ñ+#·{≤ìøÏ eTq+ ‹H˚ uÛÀ»q+˝À m≈£îÿe uÛ≤>∑+
Ks¡TÃ ne⁄‘·T+~. ej·TdüT‡ì ã{Ïº, *+>∑ uÛÒ<ëìï ã{Ïº, e‹Ôì ã{Ïº Ç+{À¢q÷ ãj·T{≤ eTq+ #˚ùd |üqT\T
mH√ï s¡ø±\T ñ+{≤sTT. ø£qTø£ nìï ej·TdüT‡\yês¡÷ yÓ’$<ÛäýÓTÆq ÄVü‰sêìï ‘·|üŒìdü]>± rdüTø√yê*.
♦ m~π> ej·TdüT‡˝À |æ\¢\≈£î Ä≥bÕ≥\øÏ, ej·TdüT‡≈£î ‘·>∑Z≥Tº>± ãs¡Te⁄ eT]j·TT bı&ÉT>∑T ô|s¡>∑{≤ìøÏ, yê´<ÛäT\T
sê≈£î+&Ü ø±bÕ&É{≤ìøÏ, meTTø£\T ø£+&Ésê\ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î yÓ’$<ÛäýÓTÆq ÄVü‰s¡+ nedüs¡+.
♦ s¡ø£Ô+ ‘·j·÷s¡Tø±e{≤ìøÏ eTTK´+>± >∑]“¤DÏ düeTj·T+˝À ø=‘·Ôs¡ø£Ô+ |ü≥º{≤ìøÏ, >∑sê“¤X¯j·T+ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î
eT]j·TT ø£&ÉT|ü⁄˝À _&É¶ m<äT>∑T<ä\≈£î, bÕ\T Á‘êπ> |æ\¢\Tqï Ád”Ô\≈£î düeT~Δ>± bÕ\T+&É≥+ø√dü+ yÓ’$<ÛäýÓTÆq
ÄVü‰s¡+ nedüs¡+.
♦ $$<Ûä s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT rdüTø√e≥+ e\q b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ |ü]dæú‹ yÓTs¡T>∑T>± ñ+≥T+~.
|æ\¢\˝À ô|s¡T>∑T<ä\ düÁø£eT+>± ñ+≥T+~. nHês√>±´ìï eT]j·TT b˛wüø±Vü‰s¡˝ÀbÕìï ìyê]+#·e#·TÃ.
♦ $$<Ûä s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT rdüTø=qT≥˝À uÛ≤>∑+>± eTTK´+>± >∑s¡“¤e‘·T\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT
2dü+e‘·‡sê\ |æ\¢\T e⁄qï≈£î≥T+u≤\˝À düeT‘·T\ ÄVü‰s¡+˝À ≈£Ls¡>±j·T\T / Ä≈£î≈£Ls¡\‘√ bÕ≥T>± Á>∑T&ÉT¶,
e÷+kÕVü‰s¡ |ü<ësêΔ\T eT]j·TT bÕ\T, bÕ\ ñ‘·Œ‘·TÔ\qT yês¡+˝À M˝…’qìï kÕs¡T¢ ˝Ò<ë ø£˙dü+ ˇø£ s√E
ÄVü‰s¡+˝À rdüTø√yê*.
♦ $$<Ûä s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT rdüTø√ø£b˛e≥+ e\q qcÕº\T:
♦ $$<Ûä s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT rdüTø√ø£b˛e≥+ e\q $$<Ûä ej·TdüT‡\˝À $$<Ûä |ü]D≤e÷\≈£L eT]j·TT
yÓ’ø£˝≤´\≈£L >∑T] ne⁄‘·THêïs¡T. n+<äT˝À eTTK´+>±
♦ Protein energy malnutrition e\q |æ\¢\˝À m<äT>∑T<ä\ eT]j·TT n_Ûe~Δ ˝Òø£b˛e≥+,
♦ |æ\¢\˝À $≥$THé A ˝À|ü+ m≈£îÿe nsTTq|ü⁄Œ&ÉT sêÁ‹|üP≥ #·÷|ü⁄ eT+<ä–+#·≥+ Áø£y˚T|æ n+<Ûä‘ê«ìøÏ
>∑T]ne«≥+,
♦ nìï ej·TdüT‡\yês¡T eTTK´+>± >∑]“¤D\° T, u≤*+‘·\T, |æ\\¢ T ◊s¡Hé ˝À|ü+e\q e#˚Ã s¡øVÔ£ ≤” q‘·≈î£ >∑T]ø±e≥+,
<ëìe\q m≈£îÿe>± yê´<ÛäT\≈£î >∑T]ø±e≥+, }]πø n\dæb˛e≥+, |üì#˚ùd X¯øÏÔ ‘·–Zb˛e≥+ eT]j·TT poor
pregnancy outcome,
♦ njÓ÷&çHé ˝À|ü+ e\q Je ÁøÏj·T\T eT+<ä–+#·≥+ eT]j·TT e÷qdæø£ yÓ’ø£\´+≈£î >∑T]ø±e#·TÃ.
♦ ø±*¸j·T+ ˝À|ü+ e\q meTTø£\T düqï|ü&É≥+, |æ\¢\≈£î |üfi¯ófl Ä\dü´+>± sêe≥+, ô|<ä› ej·TdüT‡˝À q&ÉT+
H=|æŒ ekÕÔsTT.
♦ á yê´<ÛäT\qT ìyê]+#·ì m&É\ ˝Ò<ë ‘·–q ∫øÏ‘·‡ #˚j·Tì m&É\ nH˚ø£ yÓ’ø£˝≤´\≈£î <ë]rj·Te#·TÃ.
♦ X¯Øs¡+ ∫ø£ÿø£b˛sTTHê, n\dü≥, ∫ø±≈£î\T ø£*–‘˚ <ëìøÏ ø±s¡D+ |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\˝À \uÛÑéTj˚T´
$≥$THé‡, $Tqs¡˝Ÿ‡(KìC≤\T) X¯ØsêìøÏ ‘·≈£îÿe ø±e≥y˚T.
® yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé
yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé jÓTTø£ÿ ñ<˚›X¯´+ :
♦ $$<Ûä |üqT\ ì$T‘·Ô+ (düe÷y˚XÊ\≈£î/•ø£åD\≈£î) eT+&É\ düe÷K´ ø±sê´\j·÷ìøÏ e#˚Ã eTVæ≤fi¯\≈£î yÓ÷&É˝Ÿ
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé #·÷|æ+∫ yês¡T Ç+{Ïe<ä› nutri >±¬s¶Hé‡ y˚düT≈£îH˚˝≤ $e]+#·≥+.
♦ 1000 s√E\ |ü]~Û˝À ñqï ≈£î≥T+u≤\˝À ‘·|üŒìdü]>± y˚düT≈£îH˚˝≤ #·÷&Ü*. yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶ìï
#·÷&É&ÜìøÏ e∫Ãq yêfi¯fl≈£î @ @ ≈£Ls¡>±j·T\T? m+<äT≈£î ‹Hê*? m˝≤ ‹Hê*? nH˚ $wüj·÷\qT <ëìì
yÓTsTT+f…ÆHé #˚düTÔqï yêfi¯ófl $e]+∫ #Ó|üŒ≥+.
♦ <ëìì #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT ô|s¡{Ï˝À y˚düT≈£îH˚ $<Ûä+>± yêfi¯¢˝À Ä˝À#·q ø£*–+#ê*. q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé @sêŒ≥T
#˚j·T≥+˝À ñ+&˚ kÕ<Ûäø£u≤<Ûäø±\T ns¡Δ+ #˚düTø√e{≤ìøÏ, eT+&É\ kÕúsTTøÏ e#˚Ã eTVæ≤fi¯\≈£î #·÷|æ+#·{≤ìøÏ
yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶HéqT @sêŒ≥T #˚j·T≥+ »]–+~.
♦ yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé mø£ÿ&É y˚j·÷*? {≤¬sZ{Ÿ Á>∑÷|t mes¡T?
♦ eT+&É\ düe÷K´ Ä|ò”dt ÁbÕ+>∑D+˝À ø±ì ˝Ò<ë m≈£îÿeeT+~ eTVæ≤fi¯\T mø£ÿ&É≈£î m≈£îÿe>± edüTÔ+{≤s√
nø£ÿ&É yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé y˚j·÷*.
♦ eT+&É\ düe÷K´ düe÷y˚XÊ\˝À yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé >∑T]+∫ #·]Ã+∫, eT+&É\ düe÷K´ düuÛÑT´\+<äs¡÷
#·÷ùd $<Ûä+>± @sêŒ≥T #˚j·÷*.
♦ {≤¬sZ{Ÿ Á>∑÷|t: eT+&É\ düe÷K´≈£î düe÷y˚XÊ\≈£î eT]j·TT •ø£åD ì$T‘·Ô+ e#˚Ã düuÛÑT´\+<äs¡T.
♦ yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé˝À ñ+&Ée\dæq$ @$T{Ï?
♦ H˚\qT dæ<äΔ|üs¡#·Tø√e≥+, @@ $‘·ÔHê\T m+<äT≈£î y˚düTø√yê*, ø£\T|ü⁄ rj·T≥+, ms¡Te⁄ ‘·j·÷s¡T #˚düT≈£îì
y˚düTø√e≥+, $‘·ÔHê\ n_Ûe~Δ eT]j·TT ˙{Ï j·÷»e÷q´+ yÓTT<ä\>∑T ø£˙dü Á|üe÷D≤\qT yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï
>±¬s¶Hé˝À #˚dæ #·÷|æ+#ê* eT]j·TT e∫Ã #·÷dæ H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï yê]øÏ $e]+#·>∑\>±*.
♦ yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Héì &Óe\|t #˚dæqyês¡T eT]j·TT yÓTÆ+f…ÆHé #˚düTÔqïyêfi¯¢≈£î q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé‡ ˝À ô|+#˚ Ä≈£î/
≈£Ls¡>±j·T\/|üfi¯ófl (◊s¡Hé, $≥$THé @, $≥$THé dæ m≈£îÿe>± \_Û+#˚) ÁbÕeTTK´‘· >∑T]+∫ ne>±Vü≤q ñ
+&Ü*. n+‘˚ø±ø£ yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé #·÷&É{≤ìøÏ e∫Ãq yêfi¯¢≈£î ns¡ΔeTsTT, yêfi¯ófl Ç+{Ï<ä>∑Zs¡ y˚düT≈£îH˚˝≤
$e]+∫ #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé ˝À u≤´qsY/ ôd’Hé uÀs¡T¶ ñ+&Ü*.
♦ yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé #·÷|æ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT <ëìì yÓTsTT+f…ÆHé #˚düTÔqï düuÛÑT´\T s¡ø£s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T
‹qe\dæq ÄeX¯´ø£‘·, eTTK´+>± ◊s¡Hé, $≥$THé @, $≥$THé dæ rdüTø√yê*‡q ÄeX¯´ø£‘· >∑T]+∫
‘Ó*j·TCÒj·÷*.
♦ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé˝À e+&˚yê{Ïì, e+&ÉT≈£îH˚ |ü<äΔ‘·T\ >∑T]+∫ ( Annexure: 1) ‘Ó*j·TCÒj·÷*. Ä≈£î≈£Ls¡\T,
≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢ @ $<Ûä+>± ø£&ç– eTTø£ÿ\T ø√düTø√yê*? m+‘· |ü]e÷D+˝À ø√düTø√yê*? @ $<Ûä+>±
e+&ÉTø√yê*? nH˚ $wüj·÷\T ‘Ó*j·TCÒj·÷*.
♦ eT+&É\ düe÷K´˝À Á|ü‹ Á>±eT dü+|òüT+˝Àì düuÛÑT´\T, eTTK´+>± y˚sTT s√E\T |ü]~Û˝À ñqï yêfi¯ófl ô|s¡{Ï˝À
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé y˚düT≈£îH˚ $<Ûä+>± #˚j·Te\dæq Á|üD≤[ø£ >∑T]+∫ #·]Ã+#ê*.
♦ yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé #·÷&É&ÜìøÏ e∫Ãq yêfi¯¢ &˚{≤ì yÓTsTT+f…ÆHé #˚j·÷*. Á>∑÷|t düuÛÑT´\T m+‘·eT+~

#·÷XÊs¡T? n˝≤π> yÓsTT´ s√E\ |ü]~Û˝À ñqï yês¡T m+‘·eT+~ #·÷XÊs¡T nH˚$ ]ø±sY¶ #˚j·÷*.
♦ >∑eTìø£ : yÓ÷&É˝Ÿ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé nH˚~ bı˝≤\˝À mø£sê\˝À ≈£Ls¡>±j·T ‘√≥\T˝≤>± ñ+&É≈£L&É<äT.
♦ e+≥#˚ùd |ü<ä›‘·T\T: (Annexure:1)
♦ eTq ÄVü‰s¡|ü⁄ n\yê≥T¢ ∫qï|ü⁄Œ&˚, ≈£î≥T+ã+˝Àì ô|<ä›yêfi¯fl <ä>∑Zs¡qT+&ç H˚s¡TÃ≈£îì ô|<ä› nj·÷´ø£ ≈£L&Ü
ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñ+{≤sTT. uÛÀ»Hêìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T≥+˝À e+≥ø±ìï ã{Ïº ÄVü‰s¡|ü<ësêΔ\qT ø£&É>∑≥+,
eTTø£ÿ\T#˚jT· ≥+, |ü⁄*j·Tu…≥≥º +, yÓTT\¬ø‹Ô+#·≥+, e+&É≥+ e+{Ï$ #˚dTü +Ô {≤eTT. ñ<ë: eTq e+≥ |ü<‘›ä T· \˝À
|ü⁄*j·Tu…≥º≥+ (Ç&û¢, <√ôd e+{Ï$), yÓTT\¬ø‹Ô+#·≥+ kÕ<Ûës¡D+>± yê&˚ |ü<ä›‘·T˝Ò. á |ü<äΔ‘·T\ e\q
|ü<ësêú\T Js¡ïeTe{≤ìï yÓTs¡T>∑T |üs¡#·≥y˚T ø±ø£ $≥$THé _, $≥$THé dæ e+{Ï b˛wüø±\qT m≈£îÿe #˚kÕÔsTT.
♦ _j·T´+, |ü|ü⁄Œ\e+{Ï ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT m≈£îÿekÕs¡T¢ ø£&É>∑≥+ e\¢ ø=ìï $≥$TqT¢, KìC≤\T qwüºeTe⁄‘êsTT.
♦ –+» <ÛëHê´\qT, ≈£Ls¡>±j·T\qT ñ&Éøu £ {… qºÏ ˙fi¯flqT bÕs¡uÀj·T≈£î+&Ü yê&ç b˛wüø|£ <ü ësêΔ\ qcÕºìï n]ø£{≤º*.
♦ ñ&Éø£u…≥º{≤ìøÏ dü]|ü&ç, Ç+øÏb˛j˚T≥+‘· ˙{Ïì e÷Á‘·y˚T yê&Ü*.
♦ |ü|ü⁄Œ\T ‘=+<äs¡>± ñ&Éø±\qï ñ<˚›X¯éTT‘√ e+≥ k˛&ÜqT yê&Ésê<äT. n+<äTe\¢ b˛wüø±\T qwüºeTe⁄‘êsTT.
♦ y˚|ü⁄&ÉT≈£î m≈£îÿe ñc˛íÁ>∑‘·˝À #˚j·÷* ø±ã{Ïº ‘·–q+‘· |ü]e÷D+˝À e÷Á‘·y˚T q÷HÓ yê&Ü*.
♦ eT[fl eT[fl yê&çq q÷HÓ\qT Áø=‘·Ô q÷HÓ˝À ø£*|æ yê&Ésê<äT. ˇø£kÕ] yê&çq q÷HÓqT b˛|ü⁄ y˚j·T≥+ ˝≤+{Ï
yê{ÏøÏ e÷Á‘·y˚T yê&Ü*.
♦ Á|ü‘˚´øÏ+∫ ≈£Ls¡>±j·T\T Ä≈£î≈£Ls¡\T :
♦ e+&É{≤ìøÏ eTT+<äT ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\T, ÁøÏeTT\T ˝Ò≈£î+&Ü yÓTT<ä≥ 2 qT+&ç 3 kÕs¡T¢ ˙{Ï‘√ u≤>±
ø£&ç– X¯óÁuÛÑ+ #˚j·÷*. Bìe\q 75 qT+&ç 80 XÊ‘·+ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\ neX‚cÕ\qT ‘=\–+#·e#·TÃ.
♦ ñ|ü⁄Œ ˙{Ï‘√ ø£&É>∑≥+ e\q ≈£Ls¡>±j·T\T eT]j·TT |ü+&É¢ MT<ä ñ+&˚ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\ neX‚cÕ\qT
Ç+#·T$T+#·T>± |üP]Ô>± ‘=\–+#·e#·TÃ.
♦ ñ|ü⁄Œ ˙{Ï‘√ ø£&> É ≥∑ +, ñ&Éøu£ ≥… ≥º + eT]j·TT e+&É≥+ <ë«sê Ä≈£î ≈£Ls¡\˝À ñ+&˚ ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ neX‚cÕ\qT
|üP]Ô>± ‘=\–+#·e#·TÃ.
ø£&É>∑≥+, eTTø£ÿ\T #˚j·T≥+˝À ø=ìï C≤Á>∑‘·Ô\T bÕ{Ï+#ê*. ˝Ò≈£î+fÒ b˛wüø£ |ü<ësêú\T qwüºeTe⁄‘êsTT.
o ≈£Ls¡>±j·T\qT, |üfi¯flqT eTTø£ÿ\T>± #˚j·Tø£eTT+<˚ u≤>± ø£&É>±*.
o ≈£Ls¡>±j·T\qT eTØ ∫qï eTTø£ÿ\T>± ‘·s¡>∑≥+ e\¢ $≥$TqT¢ b˛‘êsTT ø£qTø£ ô|<ä› eTTø£ÿ\T>±
‘·s¡>±*.
o eTTø£ÿ\T #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· yê{Ïì ˙{Ï˝À m≈£îÿeùd|ü⁄ ñ+#·≈£L&É<äT. m+<äTø£+fÒ ˙{Ï˝À ø£]π>
$≥$TqT¢, KìC≤\T Ä ˙{Ï˝À ø£s¡T>∑T‘êsTT. ø£qTø£ eTTø£ÿ\T #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· ≈£Ls¡>±j·T\qT ø£&É>∑sê<äT.
e+&˚ düeTj·T+ ‘·≈£îÿe>± ñ+&É{≤ìøÏ, s¡T∫, m≈£îÿe b˛wüø±\T ñ+&É{≤ìøÏ, ‘·≈£îÿe ôd>∑˝À nedüs¡yÓTÆq
˙{Ïì e÷Á‘·y˚T yê&ç, –HÓï MT<ä eT÷‘· ñ+∫ ñ&çøÏ+#ê*.
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé:
øÏ#ÓHé >±¬s¶Hé n+fÒ @$T{Ï?
ô|s¡{Ï˝À ô|+#·T≈£îH˚ #Ó≥¢˝À Ç$ n$ nì ‘˚&Ü ˝Ò≈£î+&Ü nìï s¡ø±\ ≈£Ls¡>±j·T\T, Ä≈£î≈£Ls¡\T, |ü+&ÉT¢
ô|+#·T≈£î+{≤+. <ëìH˚ øÏ#ÓHé >±¬s¶Hé n+{≤+.

q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé n+fÒ @$T{Ï?
ô|s¡{Ï˝À ô|+#·T≈£îH˚ #Ó≥¢˝À ◊s¡Hé, bò˛*ø˘ Ädæ&é, ø±*¸j·T+, $≥$THé @, $≥$THé dæ m≈£îÿe>± \_Û+#˚
Ä≈£î≈£Ls¡\T / ≈£Ls¡>±j·T\T / |üfi¯ófl #Ó≥¢qT ô|+#·{≤H˚ï nutri >±¬s¶Hé n+≥THêïeTT.
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé mes¡T y˚düTø√yê*?
dü+|òTü düuTÑÛ ´\+<äs÷¡ , eTTK´+>± 1000 s√E\ |ü]~Û˝À ñqï ≈£î≥T+u≤\T eT]j·TT n‹ìs¡Tù|<ä ≈£î≥T+u≤\T
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé ô|+#·T≈£îì ñ|üjÓ÷–+#·Tø√yê*.
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé m+<äT≈£î y˚düTø√yê*?
♦ X¯ØsêìøÏ n‘·édüs¡yÓTÆq $≥$TqT¢, KìC≤\T, dü÷ø£åàb˛wüø±\T, |”#·Te+{Ï yê{ÏøÏ Ä≈£î / ≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&˚¢
Ä<Ûës¡+.
♦ Á|ü‹ eTìwæ dü>∑≥Tq 50 Á>± Ä≈£î≈£Ls¡\T, 50 Á>± <äT+|ü≈£Ls¡\T eT]j·TT 200Á>± Ç‘·s¡ ≈£Ls¡>±j·T\T
‹Hê*.
♦ >∑]“¤DÏ\T, u≤*+‘·\T nsTT‘˚ eTs√ 50Á>± Ä≈£î≈£Ls¡\T n<äq+>± ‹Hê*.
♦ #ê\ düs π «\˝À ‘˚*+~ @$T≥+fÒ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À #ê˝≤ eT+~ ‹qe\dæq Ä≈£î/≈£Ls¡>±j·T\˝À Hê\Zee+‘·T
≈£L&Ü ‹q≥+˝Ò<äT.
♦ <ÛëHê´\T, |ü|ü⁄Œ\T ‹q≥+ ø=+‘·es¡≈£L |òüs¡yê˝Ò<äT ø±ì Ä≈£î/≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢ #ê˝≤ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>±
‹q≥+ e\q #ê˝≤eT+~ s¡ø£ÔV”≤q‘·≈£î, b˛wüø±Vü‰s¡˝ÀbÕìøÏ >∑T]ne⁄‘·THêïs¡T.
♦ s¡ø£ÔV”≤q‘· ìyê]+#·{≤ìøÏ ◊s¡Hé m≈£îÿe>± \_Û+#˚ Ä≈£î/ ≈£Ls¡>±j·T\T, ‹qï ÄVü‰s¡+˝Àì ◊s¡Hé e+{ÏøÏ
|ü≥º{≤ìøÏ eT]j·TT yê´<ÛäT\T sê≈£î+&Ü ìyê]+#·{≤ìøÏ, yê´~Ûìs√<Ûäø£ X¯øÏÔì ô|+bı+~+#·{≤ìøÏ/ ã˝Àù|‘·+
#˚j·T{≤ìøÏ, Äs√>∑´+>± ñ+&É{≤ìøÏ $≥$THé ªª@μμ,μμdæμμ \T m≈£îÿe>± \_Û+#˚ |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\qT ‹Hê*.
♦ Ä≈£î/≈£Ls¡>±j·T\qT ‹q≥+ e\q b˛wüø±Vü‰s¡ ˝ÀbÕìï ìyê]+#·≥y˚Tø±ø£ JeqXË’*øÏ dü+ã+~Û+∫q
eT<ÛäTy˚TVü≤+, s¡ø£Ôb˛≥TqT ≈£L&Ü ìyê]+#·e#·TÃ.
♦ nHês√>±´\qT <ä÷s¡+>± ñ+#·>∑*π>, ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√ Ç+{Ï <ä>∑Zπs |ü+&ç+#·T≈£îì ‹q>∑*π> Ä≈£î/ ≈£Ls¡>±j·T\T,
|ü+&É¢ yÓTTø£ÿ\qT ñqï ø=~›bÕ{Ï düú\+˝ÀH˚ |ü+&ç+#·Tø√yê*.
♦ |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T m≈£îÿe>± yê&ÉT‘·÷, ø£\Twæ‘·˙{Ï‘√ |ü+&çdüTÔqï ≈£Ls¡>±j·T\T/Ä≈£î≈£Ls¡\ $ìjÓ÷>±ìï
‘·–+Z #·Tø√e{≤ìøÏ, düeT‘·T\ ÄVü‰s¡+ ‹q{≤ìøÏ, ô|s¡T>∑T‘·Tqï ≈£Ls¡>±j·T\ Ks¡TÃ ‘·–+Z #·Tø√e{≤ìøÏ, e÷qdæø£
ñ˝≤¢dü+ ø£*–+#˚ yê´|üø£+>±qT Ç+{Ï <ä>∑Zπs ≈£Ls¡>±j·T\qT |ü+&ç+#·T≈£îì ‹Hê*.
Ç$ |ü+&ç+#·T≈£îì ‹+≥÷ n<äq+>± ñqï dü˝ú ≤ìïã{Ï,º n_ÛsT¡ ∫ìã{Ïº y˚sπ ≈£Ls¡>±j·T\qT ≈£L&Ü y˚dTü ø√e#·TÃ.
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé˝À @y˚T$T y˚düTø√yê*? n$ ‹q≥+ e\q ñ|üjÓ÷>±\T @$T{Ï? ‹qø£b˛‘˚ e#˚Ã qwüº+ @$T{Ï?
◊s¡Hé, bò˛*ø˘ Ädæ&é, ø±*¸j·T+, $≥$THé ªª@μμ, $≥$THé ªªdæμμ m≈£îÿe>± \_Û+#˚ Ä≈£î≈£Ls¡\T/≈£Ls¡>±j·T\T/
|üfi¯ófl #Ó≥¢qT y˚düTø√yê*.
◊s¡Hé bò˛*ø˘ Ädæ&é:
‹q≥+ e\q ñ|üjÓ÷>±\T:
Ád”Ô\T, >∑]“¤D°\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT |æ\¢\˝À s¡ø£ÔV”≤q‘· ìyês¡D≈£î, |æ\¢\˝À |ü⁄≥Tºø£‘√ e#˚Ã Hê&û dü+ã+<Ûä
˝ÀbÕ\T/neø£sê\T sê≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î, _&É¶ dü]nsTTq ãs¡Te⁄‘√ |ü⁄≥º{≤ìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.

‹qø£b˛‘˚ e#˚Ã qwüº+:
♦ Ád”Ô\T, >∑]“¤D°\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT |æ\¢\˝À s¡ø£ÔV”≤q‘· ø£\>∑e#·TÃ
♦ |æ\¢\˝À |ü⁄≥Tºø£‘√ e#˚Ã Hê&û dü+ã+<Ûä ˝ÀbÕ\T/neø£sê\T sêe#·TÃ
♦ _&É¶ dü]nsTTq ãs¡Te⁄‘√ |ü⁄≥ºø£b˛e#·TÃ
m≈£îÿe>± \_Û+#˚ Ä≈£î≈£Ls¡\T/ ≈£Ls¡>±j·T\T/ |üfi¯ófl:
Ä≈£î|ü#·Ãì Ä≈£î≈£Ls¡\T (ø±©|òü¢es¡T Ä≈£î\T, ø±´¬s≥Tº Ä≈£î\T, ‘·eT\bÕ≈£î, #êeT, bıBq, ‘√≥≈£Ls¡,
bÕ\≈£Ls¡, #·Tø£ÿ≈£Ls¡, ø£]y˚bÕ≈£î), |ü|ü⁄Œ\T, m+&ÉT |ü|ü⁄Œ\T, >√s¡T∫≈£îÿ&ÉT, u…+&É, ≥e÷≥, <√dü eT]j·TT Äj·÷
ø±˝≤\˝À <=]πø |ü⁄#·Ãø±j·T, d”‘ê|òü\+ yÓTT<ä\>∑T yê{Ï˝À ◊s¡Hé eT]j·TT bò˛*ø˘ Ädæ&é m≈£îÿe>± \_ÛkÕÔsTT.
$≥$THé ªªmμμ:
‹q≥+ e\q ñ|üj÷Ó >±\T: ø£+{Ï#÷· |ü⁄øÏ, yê´~Ûìs√<Ûøä X£ ø¯ ÔÏ ô|+#·{≤ìøÏ, s¡øHÔ£ êfi≤\ ˝À|ü*>√&É\T eT]j·TT nej·Tyê\
ô|’ bıs¡\T Äs√>∑´+>± ñ+&É{≤ìøÏ ø°\ø£+.
‹qø£b˛‘˚ e#˚Ã qwüº+: $≥$THé ªªmμμ ˝À|æùdÔ s¡ø£s¡ø±\ ÇHÓŒ¤ø£åqT¢ y˚~ÛkÕÔsTT
m≈£îÿe>± \_Û+#˚ Ä≈£î≈£Ls¡\T/≈£Ls¡>±j·T\T/|üfi¯ófl: eTT<äTs¡T Ä≈£î|ü#·Ã, |üdüT|ü⁄, Hê]+» s¡+>∑T˝À¢ ñ+&˚ Ä≈£î/
≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢. ñ<ë: #êeT Ä≈£î\T, ø£]y˚bÕ≈£î, mÁs¡ ã#·Ã*, ø=‹ÔMTs¡, eTT\>∑, eTT\¢+– ø±´¬s≥T¢
Ä≈£î\T, ‘·eT\bÕ≈£î\T, bÕ\≈£Ls¡, ø±´¬s≥T¢, e÷$T&ç|ü+&ÉT, ø£eT\, >∑TeTà&ç, eTT\>∑, ∫\ø£&É <äT+|ü\T, u§bÕŒsTT,
|ü⁄#·Ã yÓTT<ä\>∑Tyê{Ï˝À $≥$THéªªmμμ düeT~Δ>± \_ÛdüTÔ+~.
$≥$THé ªªdæμμ:
‹q≥+ e\q ñ|üjÓ÷>±\T: XÊU≤Vü‰s¡+ <ë«sê \_Û+#˚ ◊s¡HéqT X¯Øs¡+ Á>∑Væ≤+#·{≤ìøÏ $≥$THéμμdæμμ n‘·édüs¡+.
‹qø£b˛‘˚ e#˚Ã qwüº+: n\dü≥>± ñ+&É≥+, |ü+{Ï∫>∑Ts¡¢˝À s¡ø£Ô+ø±s¡≥+ eT]j·TT meTTø£\ ô|s¡T>∑T<ä\˝À ˝À|ü+
e+{Ï$ $≥$THé ªªdæμμ ˝À|ü+e\q ø£\>∑e#·TÃ.
m≈£îÿe>± \_Û+#˚ Ä≈£î≈£Ls¡\T/≈£Ls¡>±j·T\T/|üfi¯ófl: $≥$THé ªdæμ ˝À|ü+ sê≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î Ç~ m≈£îÿe>±
\_Û+#˚ Ä≈£î/≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&Éq¢ T ‘êC≤>± ‹Hê*. ñ<ë: eTT\>∑ Ä≈£î\T, eTT\>∑ ø±&É\T, ø=‹ÔMTs¡,
ø±úÒõ, |ü⁄\¢{Ï |ü+&ÉT¢ (ñ<ë: ñdæ], ìeTà, Hê]+»), C≤eT, |ü∫Ã$T]Ã, n˝≤π> yÓTT\¬ø‹Ôq ô|dü\˝À $≥$THé ªdæμ
#ê\ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~.
n+‘˚ø±ø£ ‹qïÄVü‰s¡+ ì<ëq+>± Js¡+í nj˚T´˝≤ #˚ùd |”#T· , meTTø£ ø°Då ‘· ‘·>{Z∑ ≤ìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ bı{≤dæjT· +
eT]j·TT Ç‘·s¡ _ ø±+ô|¢ø˘‡ $≥$TqT¢ ≈£L&Ü eTq≈£î Ä≈£î/≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&É¢˝À \_ÛkÕÔsTT.
♦ n+<äTe\q ◊s¡Hé, $≥$THé ªªmμμ ªªdæμμ \T m≈£îÿe>± \_Û+#˚ Ä≈£î/≈£Ls¡>±j·T\T |ü+&ÉT¢ ‘·|üŒìdü]>± ô|s¡{Ï
‘√≥\˝À ô|+#·T≈£îì ‹q≥+ e\q b˛wüø±Vü‰s¡ ˝ÀbÕìøÏ s¡ø£ÔV”≤q‘·≈£î >∑T]ø±≈£î+&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. eT+∫
Äs√>±´ìøÏ u≤≥\T y˚düT≈£îqï≥T¢ ne⁄‘·T+~. Çy˚ ø±ø£ Äj·÷ ø±˝≤\˝À <=]πø |ü+&ÉT¢ ‹q≥+ eT+∫~.
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé n+fÒ ø£˙dü+ mìï s¡ø±\T ñ+&Ü*?
♦ ø£˙dü+ 5 s¡ø±\ ( ≈£Ls¡>±j·T\T/Ä≈£î≈£Ls¡\T/|ü+&ÉT¢) ñ+fÒH˚ <ëìì q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé n+{≤eTT.
q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé neT\T≈£î #˚j·Te\dæq$:
düú\ m+|æø£ eT]j·TT ˝ÒW{Ÿ :
ô|s¡{˝Ï À ñqï ø=~›bÕ{Ï dü\ú +˝À |ü+&ç+#·T≈£îH˚$ ≈£î≥Tã düuTÑÛ ´\ Äs√>±´ìï ô|+bı+~+#˚$, d”»Hé≈î£ nqT≈£L\+>±qT
eT]j·TT ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\ n_Ûs¡T∫ì ã{Ïº m+|æø£ #˚düTø√yê*.
♦ ˙{Ï edü‹ <ä>∑Zs¡>± eT]j·TT dü]|ü&çq+‘· dü÷s¡´s¡•à (8-10 >∑+≥\T) n+<˚ #√≥ @sêŒ≥T #˚j·÷*.
♦ y˚|ü, ø±qT>∑, d”‘ê|òü\+, ÄeTT<ä+ –+»\ |æ+&çì ‘·>∑Te÷Á‘·+>± eT{Ïº˝À ø£\|ü≥+ <ë«sê N&É |”&É\qT
ìyê]+#·e#·TÃ. ø=ã“]bı≥Tº ˝Ò<ë s¡+|ü|ü⁄ bı≥Tº eT{Ïº˝À ø£\|ü≥+ <ë«sê ˙{Ïì |ü{Ïº ñ+#·T‘·T+~.
♦ ãVüQyê]¸ø£ yÓTTø£ÿ˝…’q eTTq>∑, ø£]y˚bÕ≈£î, C≤eT, ñdæ], u§bÕŒsTT yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì ô|s¡{Ï‘√≥˝À ˇø£yÓ’|ü⁄q
(ñ‘·Ôs¡+) Hê≥Tø√yê*. Ä #Ó≥¢ ˙&É yÓTTø£ÿ\ MT<ä |ü&É≈£î+&Ü ñ+&˚ $<Ûä+>± M{Ïì Hê≥Tø√yê*.
♦ ô|s¡{Ï‘√≥ #·T≥÷º ø£+#Ó @sêŒ≥T #˚düTø√e&É+ e\q ô|s¡{Ï‘√≥≈£î s¡ø£åD>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
♦ r>∑C≤‹ ≈£Ls¡>±j·T\T /|ü+&É¢qT ø£+#Óô|’q |ü+&ç+#·Tø√e#·TÃ. ñ<ë: ∫≈£îÿ&ÉT, |ü⁄#·Ã yÓTT... q$.
♦ ãVüQyê]¸ø£ yÓTTø£ÿ\≈£î düú\+ πø{≤sTT+∫q ‘·s¡Tyê‘· $T–*q uÛ≤>±ìï 6-10 düeTuÛ≤>±\T>± #˚düT≈£îì
@ø£yê]¸ø£ ≈£Ls¡>±j·T\qT Hê≥Tø√yê*.
♦ ≈£Ls¡>±j·T\T u≤>± |ü+&ÉT≥≈£î ‘·–q+‘· ms¡Te⁄\qT (|üX¯óe⁄\ ms¡Te⁄, e]à ø£+b˛dtº) y˚j·÷*.
♦ ‘êC≤ ≈£Ls¡>±j·T\qT bı+<äT≥≈£î ô|s¡{Ï ‘√≥\˝À ø£\T|ü⁄ ˝Ò≈£î+&Ü, ‘Ó>∑Tfi¯ófl eT]j·TT N&É\T ˝Ò≈£î+&Ü
ô|+#·Tø√yê*.
ms¡Te⁄\ $ìjÓ÷>∑+:
ï düú\eTTqT ã{Ïº ô|s¡{Ï‘√≥˝À ˇø£yÓ’|ü⁄q ø£+b˛dtº |æ{ŸqT @sêŒ≥T #˚düTø√yê*. ô|s¡{Ï˝À ‘·–q+‘· düú\+ ñ
qï≥¢sTT‘˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ eT]j·TT ñbÕ~ÛVü‰MT |ü<∏äø£+ ø£*dæ @sêŒ≥T #˚j·TT#·Tqï e]à ø£+b˛dtº j·T÷ì{ŸqT
@sêŒ≥T #˚dTü ø√e#·TÃ. Á|ü‹s√E e+≥ #˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT e#˚Ã ≈£Ls¡>±j·T\ e´s¡ú |ü<ësêú\qT ø£+b˛dtº ‘·j÷· Ø˝À yê&ÉTø√e#·TÃ.
♦ |üdüTe⁄\ ù|&É, eT÷Á‘·+, >∑&û¶, Ä≈£î\‘√ ≈£L&çq ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\T, ø±cÕj·÷\ e\q eT{Ïº
kÕs¡e+‘·eTe⁄‘·T+~. yÓTTø£ÿ\T Äs√>∑é+‘·eTT>± ô|s¡T>∑T‘êsTT.
♦ e+{Ï+{À¢ #Ó‘·ÔãT≥º˝ÀøÏ #˚s¡T‘·Tqï e´s¡Δ |ü<ësêΔ\‘√H˚ ø£+b˛dtº ‘·j·÷s¡T#˚düTø√e#·TÃ. s√p e+{Ï+{Ï e´s¡Δ
|ü<ësêΔ\qT Ç+{Ï ãj·T≥ eT{Ïº ≈£î+&É/bÕÁ‘·˝À |ü<ÛäΔ‹ Á|üø±s¡+ y˚ùdÔ 90 s√E˝À¢ ø£+b˛dtº ‘·j·÷s¡T ne⁄‘·T+~.
HÓ\ø=ø£kÕ] yÓTTø£ÿ\≈£î y˚j·÷*.
$‘·Ôq ùdø£s¡D - yê&Éø£+:
♦ ô|s¡{Ï‘√≥\T ô|+#·T≈£î+≥Tqïyês¡T $‘·ÔHê\T Á|ü‹kÕ] ø=qT>√\T #˚j·Tqedüs¡+ ˝Ò<äT. Äs√>∑´+>± m~–q
yÓTTø£ÿ\qT+&ç, u≤>± ô|]–q ø±j·TqT $‘·ÔHê\ ø√dü+ m+|æø£ #˚düT≈£îì, m+&çq ‘·s¡Tyê‘· $‘·ÔHê\qT rdæ ì\«
#˚dTü ø√yê*. Ä≈£î≈£Ls¡˝À¢ Ä≈£î\qT ø√düT≈£î+≥÷ |üP‘· sêìyê«*. $‘·HÔ ê\qT rdüT≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· yÓTTø£ÿ\T |”øπ j·Te#·TÃ.
$‘·ÔHê\qT ã÷&ç<ä ø£*|æ ø±ì, Äe⁄ù|&É˝À ø£*|æ |æ&Éø£\T #˚dæ ø±ì ì\« ñ+#·Tø√e#·TÃ. $‘·ÔHê\T ùdø£]+∫q
‘·s¡Tyê‘· 6 qT+&ç 12 HÓ\\˝À yê&Ü*.
ô|s¡{Ïø√fi¯ó¢
ø√fi¯ófl m+<äT≈£î ô|+#·Tø√yê*?
♦ Áb˛{°q¢ (e÷+düø£‘·TÔ\T) ÄeX¯´ø£‘· e´øÏÔ jÓTTø£ÿ ej·TdüT‡, XÊØs¡ø£ eT]j·TT e÷qdæø£ |ü]Ôdæú‹ô|ò’ n<Ûës¡|ü&ç
e⁄+≥T+~.
♦ m~π> ej·TdüT‡˝À e⁄qï |æ\¢\T, >∑]“¤D°\T eT]j·TT u≤*+‘·\ XÊØs¡ø±_ÛÁe⁄~ΔøÏ e÷+düø£ ‘·TÔ\ nedüs¡+
#ê\ m≈£îÿe.
♦ >∑T&ÉT¢, bÕ\T, bÕ\ ñ‘·Œ‘·TÔ\T, #˚|ü\T, e÷+kÕVü‰s¡+ yÓTT<ä\sTTq yê{Ï˝À X¯ØsêìøÏ nedüs¡eTsTTq
e÷+düø£ ‘·TÔ\T HêDéTsTTq Ø‹˝À \_ÛkÕÔsTT.
♦ >∑T&ÉT¶ eT]j·TT e÷+kÕVü‰s¡+ ‹H˚yê]øÏ HêDéTsTTq Áb˛{°qT¢ ø±yê*‡q+‘· yÓ÷‘ê<äT˝À \_ÛkÕÔsTT.
♦ ø£qTø£ >∑s¡“¤e‘·T\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT 2dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄ |æ\¢\T HêD´‘·>∑\ e÷+düø£‘·TÔ\T n~Ûø£+>±
\_Û+#˚ ø√&çÁ>∑T&ÉT¶, e÷+düeTT yÓTT. q$ ‹q{≤ìøÏ n+<äTu≤≥T˝À ñ+&É{≤ìøÏ ô|s¡{Ï ø√fi¯flqT ô|+#·Tø√yê*.
♦ ø£qTø£ ô|s¡{Ïø√fi¢̄ ô|+|üø±ìï Ä<ëj·Teqs¡T\>±H˚ ø±ø£ b˛wüD eT]j·TT Äs√>±´_Ûe~ΔøÏ ≈£L&Ü ø√fi¢̄ ô|+|üø£+
Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*.
me] Ç+{Ï˝ÀqsTTHê ô|s¡{Ïø√fi¯ó¢ ñHêïsTT nì #ÓbÕŒ\+fÒ ø£˙dü+ mìï ñ+&Ü*?
ø£˙dü+ 5 ø√fi¯ófl ñ+fÒH˚ ô|s¡{Ïø√fi¯ó¢ ñHêïsTT nì #Ó|üŒ>∑\+.
>∑]“¤DÏ, u≤*+‘·, 2 dü+ ..\˝À|ü⁄ |æ\¢\T Á>∑T&ÉT¶, ø√&ç e÷+düeTT yÓTT<ä˝…’q »+‘·Tdü+ã+<Ûä e÷+düø£ ‘·TÔ\qT ‹q≥+
e\q ñ|üjÓ÷>±\T @$T{Ï?
e÷+düø£‘·TÔ\T X¯Øs¡ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î, ø£DC≤\ ìsêàD≤ìøÏ, yê´~Ûìs√<Ûäø£ X¯øÏÔì ô|+b˛~+#·{≤ìøÏ, πø+Á<ä
Hê&çeédüú dü]>±Z |üì#˚j·T&ÜìøÏ, >∑]“¤DÏ>∑ ñqï|ü⁄Œ&ÉT e÷+düø£‘·TÔ\T >∑\ ÄVü‰s¡+ rdüTø√e≥+e\q ø£&ÉT|ü⁄˝À _&É¶
m<äT>∑T<ä\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É&Éy˚T ø±ø£ ‘·*¢ jÓTTø£ÿ X¯Øs¡+ Á|üdüyêìøÏ eT]j·TT _&É¶≈£î bÕ*e«&ÜìøÏ dü+dæ<äΔ|üs¡TdüTÔ+~.
o m~π> ej·TdüT‡˝À e⁄qï |æ\¢\T, >∑]“¤D°\T eT]j·TT u≤*+‘·\ XÊØs¡ø±_Ûe ~ΔøÏ e÷+düø£ ‘·TÔ\T #ê\
m≈£îÿe>± nedüs¡eTT+{≤sTT.
o nHês√>±´ìøÏ, dü+Áø£eTD yê´<ÛäT\≈£î eT]j·TT e÷qdæø£ ˇ‹Ô&çøÏ >∑T] nsTTq|ü⁄Œ&ÉT e÷+düø£ ‘·TÔ\ ÄeX¯´ø£‘·
m≈£îÿe.
ô|s¡{Ï ø√fi¯ófl ô|+#·T≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T @$T{Ï?
♦ ø√fi¯¢<ë«sê kÕ˝§àHÓ˝≤¢, bÕdüTÃ¬s\¢ nH˚ düTø£åàJe⁄\ eT÷\+>± ø£*π> nHês√>∑´ düeTdü´\T eTqTwüß´\≈£î
ø£\>∑e#·TÃqT. ø±ã{Ïº ø√fi¯flqT eTT≥Tº≈£îqï Á|ü‹kÕ] #˚‘·T\qT X¯óÁuÛÑ+>± ø£&ÉTø√ÿyê*.
♦ kÕ<Ûës¡D+>± Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À ø√fi¯flqT |ü>∑{Ïy˚fi¯ ãj·T≥≈£î e<ä*y˚kÕÔs¡T. sêÁ‹ y˚fi¯\˝À e÷Á‘·y˚T
Çfi¯fl˝À ñ+#·T‘ês¡T. ø√fi¯flqT ñ+#˚ düú˝≤ìï Äe⁄ù|&É‘√ ø±˙ ˝Òø£ |òæHê˝Ÿ Á<ëeD+‘√ ø±ì X¯óÁuÛÑ+ #˚j·÷*.
♦ Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü nedüs¡yÓTÆq {°ø±\T eT]j·TT q≥º\ eT+<äT\T y˚sTT+#ê*.
♦ ø√&ç|æ\¢\qT ôw&√¢ ô|+#˚ø±\+˝À |æ\¢\ πswüHé Ç∫Ã ô|+#·T‘ês¡T. Ä‘·s¡Tyê‘· ø√fi¯flqT y˚T|ü⁄ø√dü+ #ê˝≤#√≥¢
ãj·T≥≈£î e~*y˚kÕÔs¡T. Á|ü‘˚´ø£+>± y˚T|ü⁄ Çe«s¡T. n˝≤ ø±≈£î+&Ü sêÁ‹ y˚fi¯˝À¢ ≈£L&Ü ø=+‘· <ëHê´ìï ø√fi¯fl≈£î
y˚T|ü⁄>± ÇùdÔ n$ ‘=+<äs¡>± eT+∫ ãs¡Te⁄ ô|s¡T>∑T‘êsTT.
e÷+kÕVü‰s¡eTT ‹qì yêfi¯ófl @$T #˚j·÷*?
♦ |ü|⁄ü Œ<ÛëHê´\T eT]j·TT ∫≈£îÿ&ÉTC≤‹ –+»\sTTq XÊU≤Vü‰s¡ |ü<ësêΔ\˝À e÷+düÁ≈£î‘·T\Ô T m≈£îÿe>± e⁄+{≤sTT.
♦ X¯ØsêìøÏ nedüs¡eTsTTq e÷+düø£‘·TÔ\T e÷+kÕVü‰s¡eTT eT]j·TT XÊU≤Vü‰s¡+˝À \_ÛkÕÔsTT.
♦ πøe\+ XÊU≤Vü‰s¡+ rdüT≈£îH˚≥¢sTT‘˚ e÷+düø£‘·TÔ\T ø=+‘·es¡≈£î e÷Á‘·y˚T \_ÛkÕÔsTT ø£qTø£ –+»<ÛëHê´\T,
|ü|ü⁄Œ<ÛëHê´\T eT]j·TT ∫s¡T<ÛëHê´\T ø£*|æ ‹q&É+ e\q e÷Á‘·y˚T HêDéTsTTq e÷+düø£‘·TÔ\T \_ÛkÕÔsTT.

3.6.f. ∫s¡T<ÛëHê´\ ÁbÕeTTK´‘· - ‹qe\dæq ÄeX¯´ø£‘·
bÂwæºø±Vü‰s¡˝À|ü+ e\q Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À eTTK´+>∑ ù|<äÁ|ü»\T nH˚ø£ s¡ø±˝…’q »ãT“\≈£î >∑T]ne⁄‘·÷,
Ä<ëj·T+˝À m≈£îÿeuÛ≤>∑+ Äs√>∑´ nedüsê\≈£î Ks¡TÃ #˚düTÔHêïs¡T. á düeTdü´\qT n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ #·ø£ÿì |ü]cÕÿs¡+
$$<Ûä s¡ø±˝…’q ÄVü‰s¡ |ü<ësêΔ\qT eTq+ ì‘·´+ rdüTø√e≥+. n+<äT˝À ˇø£ s¡ø£+ ∫s¡T<ÛëHê´\T. á eT<Ûä´ø±\+˝À
}ãø±j·T+, #·ø£ÿs¡yê´~Û, >∑T+&Ó»ãT“\T eT]j·TT ø±q‡sY yÓTT<ä\sTTq s√>±\T #ê˝≤m≈£îÿe nj·÷´sTT. Ç˝≤+{Ï
düeTdü´\qT n~Û>∑$T+#ê\+fÒ eTq kÕ<Ûës¡D uÛÀ»q+˝À ∫s¡T<ÛëHê´\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ªªeTq
ÄVü‰s¡y˚T eTq≈£î eT+<äTμμ nì $X¯«dæ+#ê*.
eTq≈£î @y˚T$T ∫s¡T<ÛëHê´\T \_ÛdüTÔHêïsTT?
C§qï\T, dü»®\T, sê>∑T\T, ø=Ás¡\T, kÕeT\T, e]>∑\T, n]¬ø\T eT]j·TT }<ä\T eTTKýÓTÆq ∫s¡T<ÛëHê´\T.
eTq+ Á|ü<Ûëq ÄVü‰s¡+>± rdüT≈£îH˚ _j·T´+ ø£+fÒ ∫s¡T<ÛëHê´\˝À n~Ûø£ b˛wüø£ $\Te\T ñ+{≤sTT.
∫s¡T<ÛëHê´\qT ‹q≥eTT e\q ñ|üjÓ÷>±\T @$T{Ï?
♦ X¯Øs¡ Äs√>±´ìøÏ, |æ\\¢ m<äT>∑T<ä\≈£î, s¡øVÔ£ ≤” q‘· ìyês¡D≈£î, >∑]“¤D,° u≤*+‘·\≈£î ø±e\dæq dü÷ø£àå b˛wüø±\ìï
∫s¡T<ÛëHê´\˝À n~Ûø£+>± ñHêïsTT.
♦ b˛wüø£ $\Te\qT |ü]o*ùdÔ ∫s¡T<ÛëHê´\<˚ nÁ>∑kÕúq+. eTTK´+>± Kì» \eD≤\sTTq ø±*¸j·T+ eT]j·TT
ÇqTeTT sê>∑T\˝À eT]j·TT dü»®\˝À n~Ûø£ XÊ‘·+˝À ñ+{≤sTT. á KìC≤\T Ä&Éyêfi¯¢≈£î eT]j·TT |æ\¢\≈£î
meTTø£\|ü⁄wæºøÏ eT]j·TT s¡ø£Ô |ü⁄wæºøÏ @+‘√ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
♦ |”#·T |ü<ës¡ú+ n~Ûø£+>± ñ+≥T+~. Ç~ Js¡íX¯øÏÔøÏ, eT\ã<ä›ìyês¡D≈£î @+‘√ nedüs¡+ eT]j·TT Áu…dtº ø±q‡sY
sê≈£î+&Ü ìyê]düTÔ+~.
♦ #·ø£ÿs¡yê´~Û Á>∑düTÔ\T eT]j·TT }ãø±j·T+ ñqïyês¡T nHêïìøÏ ã<äT\T ∫s¡T<ÛëHê´\qT rdüTø√e≥+ e\q
n+<äT˝Àì |”#·T |ü<ësêΔ\ $ìjÓ÷>∑+e\q #·ø£ÿs¡ yê´~Û Á>∑düTÔ\≈£î ‘·«s¡>± Äø£* ø±≈£î+&Ü m+‘√ y˚T\T #˚düTÔ+~.
♦ sê>∑T\˝À ø±*¸j·T+ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. n+<äTπø Bìì bÕ\≈£î Á|ü‘êé÷ïj·T+>± eT]j·TT ù|<äyê]øÏ
\_Û+#˚ bÕ\ ñ‘·Œ‹Ô>± uÛ≤$kÕÔs¡T.
♦ X¯Øs¡Äs√>±´ìøÏ, |æ\¢\ m<äT>∑T<ä\≈£î, >∑]“¤D°, u≤*+‘·\≈£î ø±e\dæq dü÷ø£åàb˛wüø±\˙ï ∫s¡T<ÛëHê´\˝À
n~Ûø£+>± ñqï+<äTq Á|ü‹s√p @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À ÄVü‰s¡+˝À #˚sêÃ*. ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√ m≈£îÿe b˛wüø±\T
∫s¡T<ÛëHê´\ <ë«sê eTq+ bı+<ä>∑\+.
♦ b˛wüø±Vü‰s¡ düeTdü´\≈£î eTTK´+>± dü÷ø£àå b˛wüø±\ ˝ÀbÕ\≈£î |ü]cÕÿs¡e÷s¡+Z ∫s¡T<ÛëHê´\qT m<√ ˇø£s÷¡ |ü+˝À
Á|ü‹s√p ÄVü‰s¡+˝À #˚s¡Ã≥y˚T. s¡ø£ÔV”≤q‘· ìyês¡D≈£î ∫s¡T<ÛëHê´\T eTTK´+>± C§qï\T, sê>∑T\T, dü»®\T m≈£îÿe>±
yê&Ü*.
♦ ô|]π> ej·TdüT‡˝À |æ\¢\≈£î ∫s¡T<ÛëHê´\‘√ #˚dæq e+≥\T ô|≥º≥+ e\q b˛wüø±\ \uÛÑ´‘·, s¡T∫øÏ s¡T∫,
meTTø£\T |ü{Ïwüº+>± ô|s¡T>∑T‘êsTT, s¡ø£Ô|ü⁄wæº‘√ #·Ts¡T≈£î>± ñ+{≤s¡T.
♦ ∫s¡T<ÛëHê´\qT ñ|üjÓ÷–+∫ s¡ø£s¡ø±\ ‹qTã+&Üsê\T n+fÒ n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT #˚düT≈£îì ‹H˚$ eT]j·TT
ì\« ñ+&˚$ ‘·j·÷s¡T #˚dæ |æ\¢\‘√ düVü‰ Ç+{À¢ n+<äs¡÷ ‹qe#·TÃ. _j·T´+, >√<ÛäTeT\‘√ #˚ùd nìïe+≥\T
∫s¡T<ëHê´\‘√ Ç+{À¢ #˚dæ |æ\¢\≈£î ô|≥ºe#·TÃ.

♦ nìï ∫s¡T<ÛëHê´\˝À X¯øÏÔ, e÷+düø£ ‘·TÔ\T, |”#·T n~Ûø£+>± ñ+{≤sTT. s¡ø£Ô+˝À #·ø£ÿs¡ ìj·T+Á‘·D,
eT\ã<äΔø£+ n]ø£≥º≥+ eT]j·TT s¡ø£ÔV”≤q‘· ìyês¡D≈£î ñ|üjÓ÷>∑ |ü&É‘êsTT.
♦ ø=Ás¡\T(foxtail millet), : ô|s¡T>∑T<ä\, X¯Øs¡ ìsêàD+, ø=˝…ÁkÕº˝Ÿ ìj·T+Á‘·D,
♦ sê>∑T\T(finger millet): meTTø£\ ô|s¡T>∑T<ä\, <ä &ÛÉ‘·«+, ãs¡Te⁄ ‘·>∑Z≥+, ø±*¸j·T+ n~Ûø£+
♦ dü»®\T(pearl millet): n~Ûø£ X¯øÏÔ, ô|s¡T>∑T<ä\, ø£&ÉT|ü⁄˝À |ü⁄fi¯flqT ‘·–Z+#·≥+, Áø=e⁄« n~Ûø£+
♦ e]>∑\T(proso millet): ø=˝…ÁkÕº˝Ÿ ‘·–Z+|ü⁄,
♦ C§qï\T: X¯øÏÔ eT]j·TTô|s¡T>∑T<ä\, ø=˝…ÁkÕº˝Ÿ ‘·–Z+|ü⁄, _ $≥$TqT¢ n~Ûø£+
3.6.g. NHD s√E n+~+#˚ ùde\T $ìjÓ÷–+#·Tø√ì yê]ì $ìjÓ÷–+#·Tø√e{≤ìøÏ yÓTT_˝…’CŸ #˚j·T≥+:
b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ ~qeTT(NHD) n+fÒ @$T{Ï?
e÷‘ê•X¯ó eTs¡D≤\T eT]j·TT b˛wüø±Vü‰s¡˝ÀbÕìï ‘·–Z+#·{≤ìøÏ, $$<Ûä XÊK\ <ë«sê ‘·©¢_&É¶\ b˛wüD
eT]j·TT Äs√>±´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q nìï ùde\T (ãs¡Te⁄\T ‘·÷j·T≥+, yê´~Û ìs√<Ûäø£ {°ø±\T y˚j·T≥+, >∑]“¤D°
‘·ìF\T, nqTã+<Ûä b˛wüø±Vü‰s¡eTT Çe«≥+ eT]j·TT Äs√>∑´ $<ä´) eTT+<äT>± ìs¡ísTT+∫q≥T¢>± ˇπø s√E, ˇπø
#√≥, ˇπø düeTj·T+˝À n+~+#·{≤ìï b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ ~qeTT n+{≤eTT.
ñ<˚›X¯éTT: ‘·©¢ |æ\¢\ Äs√>∑éTT eT]j·TT b˛wüD≈£î dü+ã+~Û+∫ Á|üuÛÑT‘·«+ qT+∫ Äs√>∑´ eT]j·TT n+>∑Hê«&ç
ø±s¡´ø£s¡Ô\ ùde\T ˇø£ <ä–Zπs n+~+#·≥+ e\q ø£eT÷´ì{° ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ yê] |üì e÷qT≈£îì ‹]π> ÁX¯eT ˝Ò≈£î+&Ü
ˇπø <ä–Zs¡ nìï ùde\T ns¡TΩ˝…’q yês¡+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘˚e≥y˚T Á|üuÛÑT‘·«+ ñ<˚›X¯éTT.
b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ ~qeTT(NHD) q n+~+#˚ ùde\T mø£ÿ&É, me]øÏ n+~kÕÔs¡T?
♦ n+>∑Hê«&ç ø±s¡´ø£s¡Ô ‘·©¢ |æ\¢\≈£î b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ ~qeTT (NHD) q n+~+#˚ ùde\T ANM,
ÄXÊ, $.z \ düVü≤ø±s¡+‘√ n+>∑Hê«&ç πø+Á<äeTT>± @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T. ˇø£ HÓ\˝À ¬s+&ÉT b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´
~qeTT\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
{≤¬sZ{Ÿ Á>∑÷|t: >∑]“¤D°\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT 5 dü+. \˝À|ü⁄ |æ\¢\T
b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ ~qeTT(NHD) »s¡|ü≥+ e\q me]ø° ñ|üj·÷>∑+?
‘·©¢ |æ\¢\ Äs√>∑éTT eT]j·TT b˛wüD≈£î dü+ã+~Û+∫ Äs√>∑´ eT]j·TT n+>∑Hê«&ç ø±s¡´ø£s¡Ô\ ùde\T ˇø£
<ä–Zπs n+~+#·≥+ e\q ø£eT÷´ì{° ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ yê] |üì e÷qT≈£îì ‹]π> ÁX¯eT ˝Ò≈£î+&Ü ˇπø <ä–Zs¡ nìï ùde\T
ns¡TΩ˝…’q yês¡+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ekÕÔsTT.
NHD -1 m|ü⁄Œ&ÉT ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T?
Á|ü‹HÓ\ 1e ‘˚Bq yÓTT<ä{Ï b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ ~qeTT (NHD-1) n+>∑Hê«&ç ôd+≥s√¢ ìs¡«Væ≤+∫ á
ÁøÏ+~ ùde\T n+~kÕÔs¡T.
NHD-1 s√E n+~+#˚ ùde\T NHD s√E ùde\T n+<äTø√e≥+ e\q ñ|üjÓ÷>±\T
1. |ü⁄{Ïºq|üŒ{ÏqT+&ç 5 dü+.\ ˝À|ü⁄ |æ\¢\ ãs¡Te⁄ ‘·÷j·T≥+
2. ô|s¡T>∑T<ä\ |üs¡ý˚ø£åD
3. >∑]“¤D°\T, u≤*+‘·\T eT]j·TT 3 dü+.\ ˝À|ü⁄ |æ\¢\≈£î {Ï.ôV≤#Y.ÄsY. Çe«≥+
4. ‘·\T¢\≈£î, ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\≈£î b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ $wüj·÷\ô|’ øöì‡*+>¥.

♦ |æ\¢\ ô|s¡T>∑T<ä\ dü]>± ñqïB ˝ÒìB ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.
♦ b˛wüø±Vü‰s¡ ˝ÀbÕìøÏ >∑T]nsTTqyê] C≤_‘ê ‘Ó\TdüT≈£îì dü+|òü÷\ MT{Ï+>∑T\˝À #·]Ã+#·≥+ <ë«sê ‘·\T¢\T
‘·–q+‘· ÁX¯<äΔ eVæ≤+#·Tq≥T¢>± #·÷&Ée#·TÃ.
♦ Á>±yÓTÆK´ dü+|òüT düuÛÑT´\˝À ns¡TΩ˝…’q yês¡+<äs¡÷ n+>∑Hê«&ç˝À Ç#˚Ã ÄVü‰sêìï n+<äT≈£îH˚˝≤ #·÷&Ée#·TÃ
♦ n+>∑Hê«&ç˝À n+~+#˚ b˛wüD Äs√>∑´ $<ä´˝À #Ó|æŒq $wüj·÷\T bÕ{Ï+|ü #˚j·T≥+ <ë«sê ‘·*¢|æ\¢\T
b˛wüø±Vü‰s¡˝ÀbÕìøÏ eT]j·TT s¡ø£ÔV”≤q‘·≈£î >∑T]ø±≈£î+&Ü #·÷&Ée#·TÃ.
NHD-2 s√E n+~+#˚ ùde\T NHD s√E ùde\T n+<äTø√e≥+ e\q ñ|üjÓ÷>±\T
NHD-2 , ANM ìs¡ísTT+∫q X¯ìyês¡+ ˝Ò<ë ãT<Ûäyês¡+ s√Eq Á|ü‹HÓ\ á ÁøÏ+~ ùde\T n+~kÕÔs¡T.
♦ >∑s¡“¤düú •X¯óe⁄ ô|s¡T>∑T<ä\ eT]j·TT >∑]“¤DÏ Äs√>∑´ |ü]dæú‹ ‘Ó\TdüTø√e≥+ e\q e÷‘ê•X¯ó eTs¡D≤\qT
ìyê]+#·e#·TÃ.
♦ Á|ü‹ HÓ\ >∑]“¤DÏ ãs¡Te⁄\T ‘·÷j·T≥+ e\q ‘·*¢ b˛wüDdæú‹ ‘Ó\TdüTø√e≥+ <ë«sê ãs¡Te⁄‘·≈£îÿe _&É¶\T
|ü⁄≥º≈£î+&Ü ‘·–q C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√e#·TÃ.
♦ ‘·*¢ |æ\¢\≈£î yê´~Û ìs√<Ûäø£ {°ø±\T |ü&É≥+ e\q yê´<ÛäT\ u≤]q |ü&É≈£î+&Ü ñ+{≤s¡T.
♦ b˛wüD, Äs√>∑´$<ä´˝À #Ó|æŒq $wüj·÷\T bÕ{Ï+#·≥+ <ë«sê ‘·©¢ |æ\¢\T s¡ø£ÔV”≤q‘·≈£î eT]j·TT b˛wüø±Vü‰s¡
˝ÀbÕìøÏ >∑T]ø±≈£î+&Ü #·÷&É≥+ e\q b˛wüD Äs√>∑´ |ü]dæú‹ yÓTs¡T>∑T|ü&ÉT‘·T+~. ≈£î≥T+ã Ä<ëj·T+
ô|s¡T>∑T‘·T+~.
1. >∑]“¤DÏ Äs√>∑´ |ü]ø£å\T.
2. >∑]“¤ì\≈£î ãs¡Te⁄\T ‘·÷j·T≥+
3. >∑]“¤D°\≈£î, u≤*+‘·\≈£î, |æ\¢\≈£î yê´~Ûìs√<Ûäø£ {°ø±\T y˚j·T≥+,
4. yê´~Û ìs√<Ûäø£ rø±\≈£î e∫Ãq |æ\¢\ ô|s¡T>∑T<ä\ |üs¡ý˚ø£åD
5. >∑]“¤D°, u≤*+‘·\≈£î b˛wüD eT]j·TT Äs√>∑´ $wüj·÷\ô|’ øöì‡*+>¥
H√{Ÿ: ◊s¡Hé bò˛*ø˘ Ädæ&é {≤u…{¢ Ÿ‡, ø±*¸jT· + {≤u…{¢ Ÿ‡, >∑s“¡ e¤ ‘·T\≈£î, u≤*+‘·\≈£î Ç#˚Ã n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+, yê´~Ûìs√<Ûøä £
{°ø±\T, $≥$THé ªªmμμ dæs¡|t, HÓ\HÓ˝≤ ãs¡Te⁄\T ‘·÷j·T≥+ Á|ü‹ HÓ\ n+>∑Hê«&ç πø+Á<äeTT˝À b˛wüD Äs√>∑´
~qeTT(NHD) s√Eq \_ÛkÕÔsTT.
VO OB eT]j·TT ôV≤˝ŸÔ düuŸ ø£$T{° düuÛÑT´\T @$T #˚j·÷*?
♦ VO OB düuÛÑT´\T, VO düe÷y˚XÊ\˝À NHD eT]j·TT b˛wüD, Äs√>∑´ $wüj·÷\ ô|’ #·s¡Ã/düMTø£å #˚dæ
$Tì{Ÿ‡˝À ]ø±s¡T¶ #˚j·Te˝…qT.
♦ VO OB \T n+>∑Hê«&ç eT]j·TT Äs√>∑´ ø±s¡´ø£s¡Ô\qT Á>±eTdü+|òüT düe÷y˚XÊ\≈£î ÄVü‰«ì+∫ Á|üuÛÑT‘·«
ø±s¡´Áø£e÷\ ô|’ $e]+#·Tq≥T¢>± #·÷dæ $Tì{Ÿ‡ ]ø±s¡T¶ #˚sTT+#·e˝…qT.
♦ n+>∑Hê«&ç ùde\≈£î ns¡TΩ˝…’, qyÓ÷<äTø±ì dü+|òüTdüuÛÑT´\qT qyÓ÷<äT n>∑Tq≥T¢>± #·÷&Ü*.
♦ VO ôV≤˝ŸÔ düuŸ ø£$T{° düuÛÑT´\T NHD ˝À ùde\T n+<äTø√ìyê]ì NHD \≈£î yÓTT_˝…’CŸ #˚j·÷*.

3.6.h. Maternal & IYCN practices
eTVæ≤fi¯\T eT]j·TT |æ\¢\T á ÁøÏ+~ ‘Ó*|æq ùde\ $ìjÓ÷>∑+ eT]j·TT ÄVü‰s¡|ü⁄ n\yê≥¢˝À e÷s¡TŒ
rdüT≈£î sêe{≤ìøÏ dü+|òüT düe÷y˚XÊ\˝À #·s¡Ã\ <ë«sê ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. Ä#·s¡D˝À ô|&ÉT‘·THêïsê ˝Ò<ë nH˚
$wüj·÷ìï dü+|òüT düe÷y˚XÊ\˝À düMTøÏå+#ê*.
eTVæ≤fi¯\ b˛wüD:
♦ >∑s¡“¤e‹>±, u≤*+‘·>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT 180 ◊s¡Hé bò˛*ø˘ Ädæ&é {≤u…¢{Ÿ‡ ‘·|üŒø£ y˚düTø√yê*.
♦ >∑s¡“¤e‹>±, u≤*+‘·>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT nìï s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ës¡ΔeTT\qT ‹Hê* : Á|ü‹s√E Ä≈£î≈£Ls¡\T, |üdüT|ü⁄
/ Hê]+» s¡+>∑T ≈£Ls¡>±j·T\T eT]j·TT |ü+&ÉT¢ ‹Hê*. bÕ\T, >∑T&ÉT¢ eT]j·TT e÷+kÕVü‰sê\T yês¡+˝À
M˝…’q+‘· m≈£îÿe kÕs¡T¢ ‹Hê*.
♦ n+>∑Hê«&ç πø+Á<äeTT˝À >∑s¡“¤e‘·T\≈£î, u≤*+‘·\≈£î Ç#˚Ã n<äq|ü⁄ ÄVü‰sêìï yêπs ‹Hê* :
♦ ANM Ç#˚Ã 180 ø±*¸j·T+ {≤u…¢{Ÿ‡ >∑s¡“¤e‹ eT]j·TT u≤*+‘· ‘·|üŒìdü]>± y˚düTø√yê*.
|æ\¢\ b˛wüD:
♦ |ü⁄{Ïºq >∑+≥˝À|ü⁄ bÕ\T |ü{≤º*.
♦ 6 HÓ\\ es¡≈£î πøe\+ ‘·*¢ bÕ\T e÷Á‘·y˚T Çyê«* :
♦ |æ\¢\≈£î Äs¡e HÓ\˝À n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+ Çe«≥+ yÓTT<ä\T ô|{≤º* :
♦ ej·TdüT‡≈£î ‘·–q ÄVü‰s¡+ ô|&ÉT‘·÷, 2 dü+.. \ es¡≈£L ‘·*¢ bÕ\T ø=qkÕ–+#ê* :
♦ 6 -8 HÓ\\ eT<Ûä´ ej·TdüT ñqï _&É¶≈£î |ü|ü⁄Œnqï+, œ∫&ç, |üdüT|ü⁄|ü#·Ã /Äs¡+CŸ s¡+>∑T |ü+&ÉT¢/≈£Ls¡>±j·T\T,
eTT<äTs¡TÄ≈£î|ü#·Ã Ä≈£î≈£Ls¡\T, bÕ\ñ‘·Œ‘·TÔ\T, q÷HÓ/HÓsTT´ yÓTT<ä\>∑T yê{Ï‘√ s√E≈£î 2 –HÓï\T (100 ml
˙s¡T|üfÒº$) ‹ì|æ+#ê*. n+<äTu≤≥T˝À ñ+fÒ >∑T&ÉT¢ eT]j·TT e÷+kÕVü‰sê\T ≈£L&Ü Çyê«*.
♦ 9-11 HÓ\\ eT<Ûä´ ej·TdüT ñqï _&É¶≈£î |ü|ü⁄Œnqï+, œ∫&ç, |üdüT|ü⁄ |ü#·Ã/Äs¡+CŸ s¡+>∑T |ü+&ÉT¢/≈£Ls¡>±j·T\T,
eTT<äTs¡TÄ≈£î|ü#·Ã Ä≈£î≈£Ls¡\T, bÕ\ñ‘·Œ‘·TÔ\T, q÷HÓ/HÓsTT´ yÓTT<ä\>∑T yê{Ï‘√ s√E≈£î 3 –HÓï\T (100 ml
˙s¡T|üfÒº$) ‹ì|æ+#ê*. n+<äTu≤≥T˝À ñ+fÒ >∑T&ÉT¢ eT]j·TT e÷+kÕVü‰sê\T ≈£L&Ü ô|{≤º*.
♦ 12-24 HÓ\\ eT<Ûä´ ej·TdüT ñqï _&É¶≈£î |ü|ü⁄Œnqï+, œ∫&ç, |üdüT|ü⁄ |ü#·Ã/Äs¡+CŸ s¡+>∑T |ü+&ÉT¢/≈£Ls¡>±j·T\T,
eTT<äTs¡T Ä≈£î|ü#·Ã Ä≈£î≈£Ls¡\T, bÕ\ ñ‘·Œ‘·TÔ\T, q÷HÓ/HÓsTT´ yÓTT<ä\>∑T yê{Ï‘√ s√E≈£î 4 qT+&ç 5
ø£{ÀØ\T (100 ml ˙s¡T|üfÒº ∫qï ø£{À]) ‹ì|æ+#ê*. n+<äTu≤≥T˝À ñ+fÒ >∑T&ÉT¢, #˚|ü\T eT]j·TT
e÷+kÕVü‰sê\T ô|{≤º*.
♦ 1dü+..˝À|ü⁄ |æ\¢\+<ä]ø° dü+|üPs¡í yê´~Ûìs√<Ûäø£ {°ø±\T y˚sTT+#ê*.
♦ _&É¶≈£î ÄVü‰s¡+‘√ bÕ≥T 6 HÓ\\T ì+&çq <ä>∑Zs¡qT+&ç ◊s¡Hé dæs¡|t yêsêìøÏ 2 kÕs¡T¢ y˚sTT+#ê*.
♦ _&É¶≈£î 10 e HÓ\ qT+&ç 6 HÓ\\≈£î ˇø£kÕ] $≥$THé ªªmμμ dæs¡|t Ç|æŒ+ #ê*.
♦ HÓ\HÓ˝≤ ãs¡Te⁄\T ‘·÷sTT+#·T≈£îH˚˝≤ #·÷&Ü*.
♦ dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç 5 dü+e‘·‡sê\ |æ\¢\≈£î n+>∑Hê«&ç πø+Á<äeTT˝À Á|ü‹ 6 HÓ\\≈£î ˇø£kÕ] qT*|ü⁄s¡T>∑T\
ìyês¡D≈£î Ç#˚Ã eT+<äT\qT y˚düT≈£îH˚˝≤ #·÷&Ü*.

5.6.i. Á>±eTdü+|òüT düe÷y˚XÊ\˝À HD mC…+&Ü ô|≥Tº≈£îì #·]Ã+#·≥+
Á>±eTdü+|òTü düe÷y˚XÊ\˝À á ÁøÏ+~ n+X¯eTT\qT HD mC…+&Ü ô|≥Tº≈î£ ì #·]Ã+#ê*. Á|ü‹ n+X¯eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫
ÁøÏ+~ Ç∫Ãq Á|üX¯ï\ Ä<Ûës¡+>± düMTø£å ns¡bÕ*. rdüT≈£îqï rsêàHê\qT $Tì{Ÿ‡ ãTø˘ ˝À ]ø±s¡T¶ #˚j·Te˝…qT.
1. eTs¡T>∑T<=&É¢ $ìjÓ÷>∑+, 2. q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé‡, 3. ô|s¡{Ïø√fi¯ó¢, 4. IYCF ÁbÕø°ºôddt, 5. NHD s√Eq n+~+#˚
ùde\T
1. eTs¡T>∑T<=&É¢ $ìjÓ÷>∑+:
♦ Á>±eT dü+|òüT |ü]~Û˝À ñqï yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T mìï?
♦ m+‘·eT+~øÏ eTs¡T>∑T<√&ÉT¢ ñHêïsTT? m+‘·eT+~øÏ ˝Òe⁄? ˝Òø£b˛e{≤ìøÏ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
♦ m+‘·eT+~ ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T? m+‘·eT+~ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e≥+˝Ò<äT?
♦ ñHêï eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√ø£b˛e{≤ìøÏ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
♦ mìï ≈£î≥T+u≤\˝À ∫qï |æ\¢\ eT˝≤ìï eTs¡T>∑T<=&É¢˝À y˚düTÔHêïs¡T?
♦ n+<äs¡÷ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #˚j·T{≤ìøÏ Á>±eTdü+|òüT düuÛÑT´\T, Äs√>∑´ düuŸ ø£$T{° düuÛÑT´\T
@$T#˚j·÷*?
♦ #·s¡Ã ‘·s¡Tyê‘· rdüT≈£îqï rsêàHê\qT $Tì{Ÿ‡ãTø˘˝À ]ø±s¡T¶ #˚j·÷*.
2. q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé‡:
♦ Á>±eT dü+|òüT+˝À ñqï 1000 s√E\ |ü]~Û˝À ñqï yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T mìï?
♦ m+‘·eT+~øÏ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé‡ ñHêïsTT? m+‘·eT+~øÏ ˝Òe⁄? ˝Òø£b˛e{≤ìøÏ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
♦ m+‘·eT+~ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé‡˝À |ü+&çq$ ‹+≥THêïs¡T?
♦ mìï ≈£î≥T+u≤\˝À 1000 s√E\ |ü]~Û˝À düuÛÑT´\T ‹+≥THêïs¡T?
♦ mìï ≈£î≥T+u≤\˝À 2 dü+. \˝À|ü⁄ |æ\¢\≈£î ‹ì|ædüTÔHêïs¡T?
♦ ‹ì|æ+#·ø£ b˛‘˚, ‹H˚˝≤ #˚j·T{≤ìøÏ Á>±eTdü+|òüT düuÛÑT´\T, Äs√>∑´ düuŸ ø£$T{° düuÛÑT´\T @$T#˚j·÷*?
3. ô|s¡{Ïø√fi¯ó¢:
♦ Á>±eT dü+|òüT+˝À ñqï 1000 s√E\ |ü]~Û˝À ñqï yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T mìï?
♦ m+‘·eT+~øÏ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé‡ ñHêïsTT? m+‘·eT+~øÏ ˝Òe⁄? ˝Òø£b˛e{≤ìøÏ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
♦ m+‘·eT+~ q÷´Á{Ï >±¬s¶Hé‡˝À |ü+&çq$ ‹+≥THêïs¡T?
♦ mìï ≈£î≥T+u≤\˝À 1000 s√E\ |ü]~Û˝À düuÛÑT´\T ‹+≥THêïs¡T?
♦ mìï ≈£î≥T+u≤\˝À 2 dü+. \˝À|ü⁄ |æ\¢\≈£î ‹ì|ædüTÔHêïs¡T?
♦ ‹ì|æ+#·ø£ b˛‘˚, ‹H˚˝≤ #˚j·T{≤ìøÏ Á>±eTdü+|òüT düuÛÑT´\T, Äs√>∑´ düuŸ ø£$T{° düuÛÑT´\T @$T#˚j·÷*?
4. IYCN ÁbÕø°ºôddt :

|ü⁄{Ïºq yÓ+≥H˚ >∑+≥ ˝À|ü⁄ bÕ\T |ü≥º≥+ :
♦ Á>±eT dü+|òTü +˝À >∑‘· HÓ\˝À |ü⁄{Ïq º |æ\\¢ T m+‘·eT+~? n+<äT˝À m+‘·eT+~øÏ |ü⁄{Ïqº yÓ+≥H˚ bÕ\T |ü{≤ºsT¡ ?
♦ |ü⁄{Ïºq yÓ+≥H˚ bÕ\T ô|≥ºø£b˛‘˚ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
♦ á HÓ\˝À ø±qTŒ nj˚T´ yêfi¯ófl m+‘·eT+~?
♦ m+‘·eT+~øÏ |ü⁄{Ïºq >∑+≥˝À|ü⁄ bÕ\T |ü{≤º\ì ‘Ó\TdüT? m+<äT≈£î |ü{≤º*? #·]Ã+#ê*.
Äs¡T HÓ\\ es¡≈£î πøe\+ ‘·*¢ bÕ\T |ü≥º≥+ :
♦ Á>±eTdü+|òüT |ü]~Û˝À 5 HÓ\\ ˝À|ü⁄ |æ\¢\T m+‘·eT+~ ñHêïs¡T?
♦ ‘·*¢ bÕ\T ø±≈£î+&Ü Ç+πøyÓTÆHê ‹ì|ædüTÔHêïsê? m+‘·eT+~?m+<äT≈£î?
♦ Äs¡T HÓ\\ es¡≈£î πøe\+ ‘·*¢ bÕ\T |ü≥ºe\dæq ÄeX¯´ø£‘· >∑T]+∫ #·]Ã+#ê*.
Äs¡T HÓ\\T <ë{Ïq |æ\¢\≈£î ‘·*¢bÕ\‘√ bÕ≥T ej·TdüT≈£î ‘·–q n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+:
♦ Á>±eT dü+|òüT |ü]~Û˝À >∑‘· HÓ\˝À 6 HÓ\\T ì+&çq yêfi¯ófl m+‘·eT+~ ñHêïs¡T?
♦ yê]˝À m+‘·eT+~øÏ n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºs¡T? yÓTT<ä\T ô|≥ºø£ b˛‘˚ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
♦ á HÓ\˝À 6 HÓ\\T ì+&˚ yêfi¯ófl m+‘·eT+~ ñHêïs¡T? yê]øÏ n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+ m|ü⁄Œ&ÉT yÓTT<ä\T ô|&É‘ês¡T?
#·]Ã+#ê*.
♦ n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+ yÓTT<ä\T ô|&ç‘˚ @y˚T$T ô|&ÉT‘·THêïs¡T? m+‘· ô|&ÉT‘·THêïs¡T/‹+≥THêï&ÉT? mìï kÕs¡T¢
ô|&ÉT‘·THêïs¡T? mes¡T ô|&ÉT‘·THêïs¡T?
♦ n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+‘√ bÕ≥T ‘·*¢bÕ\T ≈£L&Ü ô|&ÉT‘·THêïsê?
♦ ÄVü‰sêìï ‹ì|æ+#˚ eTT+<äT m+‘·eT+~ #˚‘T· \T ø£&TÉ >∑T‘·THêïs¡T? ø£&> É ø∑ £ b˛‘˚ ø±s¡D≤\T @$T{Ï? ø£&>É e∑ \dæq
ÄeX¯´ø£‘·qT #·]Ã+#ê*.
♦ 6-8 HÓ\\T, 9-11 HÓ\\T, 12-24 HÓ\\ |æ\¢\≈£î dü÷∫+∫q yÓ÷‘ê<äT˝À ‹ì|ædüTÔHêïsê ˝Ò<ë #·]Ã+#ê*.
♦ #·s¡Ã ‘·s¡Tyê‘· rdüT≈£îqï rsêàHê\qT $Tì{Ÿ‡ ãTø˘ ˝À ]ø±s¡T¶ #˚j·÷*.
5. NHD s√Eq n+~+#˚ ùde\T :
♦ NHD s√E n+~+#˚ ùde\≈£î ns¡TΩ˝…’q yês¡T m+‘·eT+~ ñHêïs¡T?
♦ >∑]“¤D°\T...., u≤*+‘·\T....., 2 dü+. \ ˝À|ü⁄ |æ\¢\T.....,
♦ n+<äT˝À ùde\T n+<äTø√ì yês¡T me¬s’Hê ñHêïsê? ø±s¡D+ @$T{Ï?
♦ Äs√>∑´ düuŸ ø£$T{° düuÛÑT´\T >∑‘· HÓ\˝À ùde\T n+<äTø√ì yê]ì m+‘·eT+~ì yÓTT_˝…’CŸ #˚XÊs¡T?
♦ @ ùde\ ø√dü+ yÓTT_˝…’CŸ #˚XÊs¡T?
3.6.j. dü+ã+~Û‘· XÊK\T @sêŒ≥T #˚ùd kÕe÷õø£ y˚&ÉTø£\≈£î ø£eT÷´ì{°ì yÓTT_˝…’CŸ #˚j·T≥+
kÕe÷õø£ y˚&ÉTø£\ \ø£å´+ @$T{Ï?
‘·*¢ eT]j·TT _&É¶ J$‘· ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯qT+&ç nq>± >∑s¡“¤e‹ nsTTq|üŒ{Ï qT+&ç Á|üdü$+#˚ es¡≈£î, _&É¶
|ü⁄{Ïºq|üŒ{Ï qT+&ç ¬s+&ÉT dü+. ej·TdüT e#˚Ã eé~Û ˝Àì $$<Ûä yÓTÆ\T sêfi¯fl≈£î dü+ã+~Û+∫ düe÷»+˝À »s¡T|ü⁄≈£îH˚

$$<Ûä kÕ+Á|ü<ëj·T Ä#ês¡ n\yê≥¢qT Ädüsê>± rdüT≈£îì b˛wüDY Äs√>∑´+ >∑T]+∫ bÕ{Ï+#·e\dæq $wüj·÷\ô|’
ne>±Vü≤q ô|+bı+~+#·≥y˚T kÕe÷õø£ y˚&ÉTø£ ø±s¡´Áø£e÷\ Á|ü<Ûëq \ø£å´+.
d”eT+‘ê\T: yÓTT<ä{Ï ˝Ò<ë ¬s+&√ Á‘Ó’e÷dæø£+˝À ñqï >∑s¡“¤e‘·T\qT ÄVü‰«ì+#·&É+
ñ<˚›X¯´+ : düTs¡øÏå‘· >∑sê“¤ìøÏ ø°\ø£yÓTÆq b˛wüD Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD |ü<äΔ‘·T\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üeTTKyÓTÆq $wüj·÷\qT
>∑s“¡ e¤ ‘·T\T eT]j·TT yê] ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\≈£î dü\Vü‰ Çe«&É+ dü+ã+~Û‘· d”ÿyéT \ô|,’ yê{Ï Á|üj÷Ó »Hê\ô|’ ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#·&É+.
{≤¬sZ{Ÿ Á>∑÷|ü⁄: n+>∑Hê«&û πø+Á<ë˝À¢ qyÓ÷<Ó’q eT÷&Ée eT]j·TT Hê\T>∑e HÓ\ >∑s¡“¤e‘·T\T >∑s¡“¤e‹ uÛÑs¡Ô eT]j·TT
n‘·Ô>±s¡T
nqïÁbÕdüq y˚&ÉTø£:
ñ<˚›X¯´+: düe÷»+ eT]j·TT ≈£î≥T+u≤ìøÏ nqTã+<Ûä ÄVü‰s¡+ ‹ì|æ+#˚ $wüj·T+ô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+
{≤¬sZ{Ÿ Á>∑÷|t: 4qT+&ç 9 HÓ\\ ej·TdüTqï •X¯óe⁄\ ‘·\T¢\T Äs¡T HÓ\\ ej·TdüT‡ |üP]Ô #˚düT≈£îqï •X¯óe⁄\T
n+<äs¡÷ ≈£î≥T+ã+˝Àì dü+s¡ø£å≈£î\T n+fÒ •X¯óe⁄\ ‘ê‘·j·T´ HêqeTà neTàeTà ‘·+Á&ç ˝Ò<ë nqïj·T´\T nø£ÿj·T´\T
b˛wüø±Vü‰s¡ ~H√‘·‡e+:
ñ<˚›X¯´+: eTTK´+>± uÛÑs¡Ô\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ á ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~
{≤¬sZ{Ÿ Á>∑÷|t: >∑]“¤D°\ uÛÑs¡Ô\T eT]j·TT ¬s+&˚fi¯¢ ˝À|ü⁄ ej·TdüTqï |æ\¢\ ‘·+Á&ÉT\T
á neø±XÊ\qT n\yê≥¢˝À e÷s¡TŒ rdüT≈£î e#˚Ã+<äT≈£î $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*. dü+|ò÷ü \˝À ñqï düuTÑÛ ´\qT dü+ã+~Û‘·
XÊK\T @sêŒ≥T #˚ùd á kÕe÷õø£ y˚&ÉTø£\≈£î yÓTT_˝…’CŸ #˚j·÷*.

düeTÁ>∑ •øå± - bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
1. düVæ≤‘· $<ä´
2. ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\ ÄeX¯´ø£‘·-\øå±´\T-ìs¡«Vü≤D`H˚|ü<∏ä´+
3. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{°\T
4. ã&ç ãj·T≥ |æ\¢\ $uÛ≤>∑+
8. Á|”`Áô|’eTØ bÕsƒ¡XÊ\\ @sêŒ≥T (n+>∑Héyê&û)
10. sê»qï`ã&ç u≤{≤ ø±s¡´Áø£eT+
11. Hê&ÉT`H˚&TÉ
14. ã&ç|ü]es¡Ôq
15. ù|¬s+{Ÿ øöì‡*+>¥

ÄsY.{Ï.Ç. #·≥º+`2009 Á|üø±s¡+ á ÁøÏ+~ ù|s=ÿqï $$<Ûä ÄsY.{Ï.Ç. $<ë´ dü+ã+~Û‘· n+XÊ\T
bÕsƒ¡XÊ\\≈£î yÓfi¯óÔqï $<ë´s¡Tú\≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e#êÃsTT.
1. düVæ≤‘· $<ä´
Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\T ` düVæ≤‘· $<ä´
C≤‹èT‘·+`≈£î\+ès¡Z+`*+>∑+`kÕe÷õø£ ˝Ò<ë Ä]úø£ yÓqTø£u≤≥T e+{Ï m≥Te+{Ï uÛÒ<äuÛ≤eq\T
˝Òø£ Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ yÓ’j·TTøÏÔø£ nedüsê\≈£î $\Teìdü÷Ô Ç‘·s¡ |æ\¢\‘√ ø£*|æ >∑TD≤‘·àø£ $<ä´qT
n+~+#˚ ø±s¡´Áø£eTy˚T ªªdüVæ≤‘· $<ä´μμ.
düVæ≤‘· $<ä´ ` ÄeX¯´ø£‘·
Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\+<ä]ø° $<ä´˝À düe÷q neø±XÊ\T ø£\>∑CÒdæ yê] ej·TdüT‡≈£î ‘·–q
‘·s¡>∑‹˝À Ç‘·s¡ |æ\¢\‘√ #·<äTe⁄≈£îH˚ M\T ø£*Œ+#·&É+ Bì eTTK´ ñ<˚›X¯´+.
düVæ≤‘· $<ä´ ` Á|üjÓ÷»Hê\T
O düVæ≤‘· $<ä´ e\¢ $<ë´s¡TΔ˝À¢ n+‘·s¡Z‘·+>± ñqï uÛÑj·÷\T ‘=\–b˛‘êsTT.
O ùd«#êÃ¤ eT]j·TT ùdïVü≤ |üP]‘· yê‘êes¡D+ Ç‘·sT¡ \qT ne>±Vü≤q #˚dTü ø=qT{≤ìøÏ neø±X¯+ ø£*ŒdüT+Ô ~.
O düVæ≤‘· $<ä´ yÓ’ø£\´+ ñqï |æ\¢\T, e´≈£îÔ\ |ü≥¢ ñqï e´‹πsø£ uÛ≤eqqT ‘=\–+∫ yê] |ü≥¢ qeTàø±ìï,
$XÊ«kÕìï ô|+bı+~düTÔ+~.
O kÕ<Ûës¡D $<ë´s¡T\ú T Á|ü‘´˚ ø£ nedüsê\T>∑\ $<ë´s¡T\ú |ü]dæ‘ú T· \qT, nedüsê\qT ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£îH˚˝≤
#˚dæ yê] Á|ües¡Ôq˝À e÷s¡TŒø£*–˝≤ #˚düTÔ+~. nq>± kÕ<Ûës¡D $<ë´s¡Tú\˝À Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\
|æ\¢\ |ü≥¢ n+^ø±s¡eTT, z|æø£ #˚j·T÷‘·ìe«≥+ e+{Ï >∑TD≤\T ô|+bı+<äT‘êsTT.
O Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\≈£î Á|ü‘˚´ø£+>± uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T #˚|ü{Ïºq|üŒ{Ïø°, n+<äs¡T |æ\¢\÷
ø£*dæ ñ+&É≥+ e\¢ n~ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À M] |ü≥¢ düe÷»+, düe÷»+ |ü≥¢ Ms¡T eT+∫ düs¡T›u≤≥T #˚düT≈£îH˚
neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~.
O ø=+<äs¡T |æ\¢\qT Á|ü‹ ÁøÏj·÷‘·àø£+>±, yÓT\¢>± H˚s¡TÃ≈£îH˚ yês¡T>±, ndüeTs¡Tú\T>± eTTÁ<äy˚ùd <äTsê#ês¡+
b˛sTT $<ë´s¡Tú\T dü|òü\Ts¡T ø±e&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ n+XÊ\ |ü≥¢ eTq <äèwæº eT[¢+#·&ÜìøÏ neø±X¯+
ø£\T>∑T‘·T+~.
uÛÑ$‘· πø+Á<ë\T`Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ ÄXÊ kÂ<Ûë\T
eTT+<ädüTÔ >∑T]Ô+|ü⁄, eTT+<ädüTÔ CÀø£´+ (Early detection and early intervention) yÓ’ø£\´+ ø£\ |æ\¢\
uÛÑ$wü´‘Y qcÕº\qT |üP]Ô>± ‘·–ZdüTÔ+~. Bì¬ø’ Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ yÓ’ø£\´s¡ø£+, kÕúsTTì n+#·Hêy˚dü÷Ô
m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT |æ\¢\≈£î nedüs¡yÓTÆq düVü≤ø±sêìï n+~+∫ yê]øÏ kÕ<Ûës¡D |æ\¢\ e˝… $<ä´ bı+<˚ neø±XÊìï
ø£*Œ+#ê\H˚ \ø£å´+‘√ Á|ü‹ eT+&É\ πø+Á<ä+˝Àq÷ ªªuÛÑ$‘·μμ ù|]≥ πø+Á<ë\qT ªªdüeTÁ>∑•ø£åμμ <ë«sê @sêŒ≥T
#˚j·T&É+ »]–+~.
uÛÑ$‘· πø+Á<ë\˝À nìï yÓ’ø£˝≤´\≈£î dü+ã+~Û+∫ |æ\¢\≈£î Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD n+~+#·&ÜìøÏ, ‘·*¢‘·+Á&ÉT\≈£î
ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD bı+~q ñbÕ<Ûë´j·TT\T, |æ\¢\≈£î nedüs¡yÓTÆq $$<Ûä <ÛÓs¡|æø˘ ùde\T
n+~+#˚ <ÛÓs¡|ædüTº¢, e÷qdüÔ‘·« XÊgy˚‘·Ô\T, e+{Ï |ü\T ì|ü⁄DT\\ ìj·÷eTø£+ <ë«sê nìï ùde\T ˇπø#√≥
n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘˚e&É+ »]–+~.
eTT+<ädüTÔ >∑T]Ô+|ü⁄, yÓ’ø£\´s¡ø£+, yÓ’ø£\´+kÕúsTT n+#·Hê, ‘·–q <∏Ós¡|æø˘ ùde\ n+<äTu≤≥T, düVü‰j·T ñ
|üø£s¡D≤\ dü<äTbÕj·T+, $<ë´ •ø£åD, $$<Ûä eqs¡T\ düeT≈£Ls¡TŒ, ìsêàD n&É¶+≈£î\T (Access Barrier)
˝Ò≈î£ +&Ü #·÷&É≥+, e´øÏ>Ô r∑ ø£]+∫q $<ë´ Á|üD≤[ø£ (Individualized Education Plan) Ä<Ûë]‘· $<ä´ n+~+#·&+É ,
e+{Ï |ü\T n+XÊ\‘√ Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\Tqï u≤*ø£\ $<ä´ |ü≥¢ Á|ü‘˚´ø£ <äèwæº kÕ]+#˚ \ø£å´+‘√ uÛÑ$‘êπø+Á<ë\T
|üì#˚düTÔHêïsTT. ìj·T‘· bÕsƒ¡XÊ\\≈£î, Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\≈£î eT<Ûä´ yês¡~Û˝≤ uÛÑ$‘ê πø+Á<ë\T
|üì#˚kÕÔsTT.
uÛÑ$‘êπø+Á<ë\T mø£ÿ&É, mes¡T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T
O ªªdüeTÁ>∑ •ø£åμμ <ë«sê Á|ü‹ eT+&É\πø+Á<ä+˝Àq÷ uÛÑ$‘· πø+Á<ë\T @sêŒ≥T #˚j·Tã&Ü¶sTT.
O Ç$ Early Intervention Centers >± |üì#˚kÕÔsTT.
me] ø√dü+`m+<äTø√dü+
O 0 qT+&ç 18 dü+ ˆˆ eT<Ûä´ ej·TdüT‡ ñ+&ç ‘·≈£îÿe eT]j·TT n‹ ‘·≈£îÿe yÓ’ø£\´kÕúsTT >∑\ ~yê´+>∑
u≤\u≤*ø£\ ø=s¡≈£î
O eTT+<ädüTÔ >∑T]Ô+|ü⁄, yÓ’ø£\´ s¡ø£+, kÕúsTT n+#·Hê eT]j·TT eTT+<ädüTÔ CÀø£´+ (Early Intervention)
ø=s¡≈£î.
O ªªìyêùd‘·s¡ •ø£Då ≤ øπ +Á<ë\T>±μμ |üì#˚d÷ü Ô nedüsy¡ TÓ qÆ |æ\\¢ ≈£î ˇø£{Ï qT+&ç >∑]wü+º >± s¬ +&ÉT dü+e‘·‡sê\
ø±\|ü]$T‹‘√ ≈£L&çq Á|ü‘˚´ø£$<ä´ qT n+~kÕÔsTT. ‘·<äT|ü] ìj·T‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ #˚s¡Ã&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
πø+Á<ë\˝À mes¡T ñ+{≤s¡T
$$<Ûä πø≥–Ø\˝À Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD bı+~q Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT\T (Inclusive Education Resource
Teachers) <∏Ós¡|ædüTº\T, kÕ<Ûës¡D ùde\ø=s¡≈£î Äj·÷\qT ìj·T$TkÕÔs¡T.
O e÷qdæø£ ãT~Δ e÷+<Û´ä ‘· ø£\ |æ\\¢ ø=s¡≈î£ ãT~Δ e÷+<Û´ä ‘·˝À Á|ü‘´˚ ø£ •ø£Då bı+~q Á|ü‘´˚ ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
(MR).
O <äèwæº ˝À|ü+ >∑\ |æ\¢\ ø=s¡≈£î <äèwæº ˝À|ü+˝À Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD bı+~q Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT (VI).

O $ìøÏ&ç ˝À|ü+ >∑\ |æ\¢\ ø=s¡≈£î $ìøÏ&ç ˝À|ü+˝À Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD bı+~q Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT (HI).
O uÛ≤wü uÛ≤wüD+˝À ˝À|ü+ >∑\yê]øÏ n+<äT Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD bı+~q d”Œ#Y <∏Ós¡|òædtº.
O XÊØs¡ø£ ˝À|ü+ >∑\ yê]øÏ XÊØs¡ø£ yê´j·÷eT∫øÏ‘·‡˝À Á|ü‘˚´ø£•ø£åD bı+~q |òæõjÓ÷<∏Ós¡|òædtº.
O Á|ües¡Ôq düeTdü´\T >∑\ |æ\¢\ ø=s¡≈£î Á|ües¡Ôq ˝À|ü+˝À Á|ü‘˚´ø£•ø£åD bı+~q ôd’ø±\õdtº.
O ~yê´+>∑ u≤\ u≤*ø£\≈£î s√EyêØ Çã“+<äT\qT rs¡TÃ≥≈£î ø=s¡≈£î ªªÄj·÷μμ ñ+≥T+~.
uÛÑ$‘· πø+Á<ë\˝À Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD ø±s¡´Áø£eT+ <ë«sê Á|ü‘˚´ø£ $<ä´, |òæõjÓ÷<∏Ós¡|òæ, d”Œ#Y<∏Ós¡|òæ eT]j·TT |üPs¡«
ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD bı+~q ñbÕ<Ûë´j·TT\ <ë«sê uÀ~Û+#·ã&ÉT‘·T+~. ~yê´+>∑ u≤\u≤*ø£\≈£î
Á|ü‘˚´ø£ $<ä´ yê] Á|ü‘˚´ø£ e´øÏÔ>∑‘· $<ä´ Á|üD≤[ø£ (IEP) <ë«sê uÛÀ~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~
1. |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´
|ü⁄{Ïqº |üŒ{Ï qT+&ç 5 dü+ ˆˆ\ ˝À|ü⁄ |æ\\¢ ˝À kÕ<Ûës¡D ô|s¡T>∑T<ä\˝À ˝À|ü+ ñqï≥¢sTT‘˚ yê]ì ~yê´+>∑T\T
nqe#·TÃ. á |æ\¢\qT |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£kÕúsTT˝À >∑T]Ô+∫ yê]øÏ Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD ø±s¡´Áø£eT+ Çe«&É+ <ë«sê
~yê´+>∑‘·«+ #ê\ es¡≈£î ‘·–Z+#·ã&ÉT‘·T+~. yÓTT¬ø’ÿ e+>∑ì~ e÷HÓ’ e+>∑THê nqï HêqT&ç BìøÏ #·ø£ÿ>±
dü]b˛‘·T+~. Ç≥Te+{Ï yê]øÏ |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´qT uÛÑ$‘· πø+Á<ä+ <ë«sê n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
2. |òæõjÓ÷<∏Ós¡|æ
uÛÑ$‘ê πø+Á<ë\˝À HÓ\≈£î 4 #=|ü⁄Œq |òæõjÓ÷<∏Ós¡|òæ ø±´+|ü⁄\T ìs¡«Væ≤+#·ã&É‘êsTT. m≈£îÿe eT+~øÏ á
ùde\T $ìjÓ÷–+|üã&˚˝≤ $düÔè‘· Á|ü#ês¡+ ø£*Œ+#·ã&ÉT‘·T+~.
3. d”Œ#Y <ÛÓs¡|òæ
uÛ≤wüD+ ˝À|ü+ >∑\yê]øÏ HÓ\≈£î ˇø£kÕ] á ø±´+|ü⁄\T ìs¡«Væ≤+#·ã&É‘êsTT.
4. _ùV≤$j·÷sY yÓ÷&û|òæπøwüHé
Á|ües¡HÔ ê ˝À|ü+ >∑\ |æ\\¢ Á|ües¡qÔ ˝À|ü+˝À e÷s¡TŒ ø=s¡≈î£ Á|ü‘´˚ ø£ •ø£Då bı+~q ôdø’ ±\õdt#º ˚ _ùV≤$j·÷sY
yÓ÷&û|òæπøwüHé <∏Ós¡|” n+~+#·ã&ÉT‘·T+~.
5. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T
Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T>∑\ |æ\¢\ dü+s¡ø£åD >∑T]+∫ yê] |ü≥¢ yÓT\>∑e\dæq $<Ûëq+, düVü‰j·T ñ|üø£s¡D≤\
$ìjÓ÷>∑+ e+{Ï |ü\T n+XÊ\ô|’ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î, ìj·T‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ |üì#˚düTÔqï ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î Á|ü‘˚´ø£
nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ nedüsê\T, yê] $<ä´, e´øÏÔ>∑‘· $<ë´Á|üD≤[ø£ ‘·j·÷Ø, uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq ø£è‘ê´\ ‘·j·÷Ø
e+{Ï |ü\T n+XÊ\‘√ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T, ne>±Vü≤q dü<ädüT‡\T ìs¡«Væ≤+#·≥+ »s¡T>∑T‘·T+~.
6. e´øÏÔ>∑‘· $<ä´ Á|üD≤[ø£ \ø£åéTT\T
e´øÏÔ>∑‘· $<ä´ Á|üD≤[ø£\øå±´\qT $<ë´]Δ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, |òæõjÓ÷<∏Ós¡|ædüTº,

d”Œ#Y<∏Ós¡|ædüTº, ôd’ø±\õdtº\ eT]j·TT yÓ’<ä´ ì|ü⁄DT\T yÓTT<ä\>∑T yê] düVü‰ø±s¡+‘√ ]k˛sY‡ {°#·sY ìπs›•+∫, <ëì
<ë«sê |æ\¢\yêì ã˝≤\T, ã\V”≤q‘·\T, nedüsê\ Ä<Ûës¡+>± ‘·>∑TuÛÀ<äq eP´Vü‰\‘√, \øå±´<Ûë]‘·+>±
Á|ü‘˚´ø£ $<ä´ n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ n_Ûeè~ΔøÏ düeTÁ>∑ •øå± neT\T #˚düTÔqï $$<Ûä ø±s¡´Áø£e÷\T
1. Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ >∑T]Ô+|ü⁄`düπs« ìs¡«Vü≤D
Á|ü‘´˚ ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\\¢ n_Ûeè~ΔøÏ ø£èwæ #˚j÷· \Hêï yê]øÏ HêDýÓTqÆ Á|ü‘´˚ ø£ $<ä´qT n+~+#ê\Hêï
sêh+˝Àì Á|ü‹ ÄyêdüÁbÕ+‘·+˝À ñqï Á|ü‹ Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ >∑T]Ô+|ü⁄ ø=s¡≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+
$<ë´dü+e‘·‡s¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À y˚T, pHé e÷kÕ\˝À Á|ü‘˚´ø£+>± düπs« ìs¡«Væ≤düTÔ+~.
uÛÑ$‘· πø+Á<ä+ ìs¡«Væ≤+#·ã&˚ ø±s¡´Áø£e÷\T
>∑T]Ô+∫q 0 dü+ ˆˆ qT+&ç 18 dü+ ˆˆ ej·TdüT‡ >∑\ ~yê´+>∑ u≤\ u≤*ø£\≈£î yê] nedüsê\≈£î
nqT>∑TD+>± 2. <∏Ós¡|æ ùde\T
Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\≈£î #·\q dü+ã+<ÛäyÓTÆq ø£+&Ésê\, qsê\ ã\V”≤q‘·‘√ rÁe Çã“+<äT\T
|ü&TÉ #·Tqï |æ\\¢ ≈£î $$<Ûä s¡ø±\ yÓ<’ ´ä |üsy¡ TÓ qÆ , XÊØs¡ø£ |üsy¡ TÓ qÆ , $ÁXÊ+‹ |üsy¡ TÓ qÆ ∫øÏ‘‡· \qT |òõæ jÓ÷<∏sÓ |¡ dæ \ºt T
<ë«sê Á|ü‹ uÛÑ$‘ê πø+Á<ä˝À ~yê´+>∑T\≈£î <∏Ós¡|æ ùde\qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~
3. Äj·÷ (πøsY –$+>¥ yê\+{°sY)
Á|ü‹ uÛÑ$‘· ôd+≥sY q+<äT Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ dü+s¡ø£åD ø√dü+ düeTÁ>∑ •øå± yês¡T ˇø£ Äj·÷
ìj·T$T+#·&É+ »]–+~. Äj·÷ uÛÑ$‘· ôd+≥sY q+<äT Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\ dü+s¡ø£åD ø√dü+ ‘·q
u≤<Ûä´‘·\qT ìs¡«Væ≤düTÔ+~.
4. yÓ’<ä´ eT]j·TT ñ|üø£s¡D≤\ ìsêΔs¡D≤ •_sê\T ìs¡«Vü≤D
düπs« <ë«sê >∑T]Ô+∫q yê]øÏ nedüs¡yÓTÆq ñ|üø£s¡D≤\ ìsêΔ]+#˚ ì$T‘·Ô+ düeTÁ>∑•ø£å Ä<Ûä«s¡´+˝À
eT+&É\ kÕúsTT ˝À yÓ’<ä´ •_sê\qT ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. yÓ’<ä´ •_sê˝À¢ nedüs¡eTì >∑T]Ô+∫q
düVü‰j·T ñ|üø£s¡D≤ìï düeTÁ>∑ •ø£å <ë«sê ñ∫‘·+>± n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
5. ‘˚*ø£bÕ{Ï X¯g∫øÏ‘·‡\T:
>∑Vü≤DyÓTTÁ], Á>∑Vü≤D, X¯S\, #·\q, yÓ’ø£\´+, ø£+{Ï, dü+ã+~Û‘· yê´<ÛäT\T, qsê\T _>∑TdüT≈£îb˛e&É+
e+{Ï ∫qï∫qï ˝ÀbÕ\T >∑\ ~yê´+>∑T\≈£î düeTÁ>∑ •øå± yês¡T ‘˚*ø£bÕ{Ï X¯g∫øÏ‘·‡\qT ñ∫‘·+>± ìs¡«Væ≤+∫,
˝ÀbÕ\qT dü]#˚kÕÔsT¡ . n<˚$<Û+ä >± Á|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒX¡ Ê\\˝À¢ #·<Tä e⁄‘·÷ ‘˚*ø£bÕ{Ï ñ∫‘· X¯g∫øÏ‘‡· #˚sTT+#·T≈£îqï
|æ\¢\≈£î X¯g∫øÏ‘·‡ nq+‘·s¡+ nedüs¡yÓTÆq yÓ’<ä´ nedüsê\¬ø’ s¡÷. 5,000/` \qT Áb˛‘ê‡Vü≤+>± n+~+#·&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
6. düVü‰j·T ñ|üø£s¡D≤\T

ªªdüeTÁ>∑ •øå±μμ <ë«sê Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T>∑\ |æ\¢\≈£î yê] yÓ’ø£\´+ s¡ø±ìï ã{Ïº yê]øÏ nedüs¡yÓTÆq
düVü‰j·T ñ|üø£s¡D≤\T ñ∫‘·+>± n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. |æ\¢\T Bìe\¢ yÓ’ø£\´+ e\¢ ø£*π> nes√<Ûëìï
n~Û>$∑ T+∫ kÕ<Ûës¡D |æ\\¢ T e˝… bÕsƒX¡ Ê\≈£î yÓ[fl $<ä´ nuÛ´Ñ dæ+#·&+É eT]j·TT yê] <Óq’ +~q ø±s¡´Áø£e÷\˝À
#·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§ZqT≥ »s¡T>∑T‘√+~
7. >∑èVü≤ Ä<Ûë]‘· $<ë´ø±s¡´Áø£eT+ (Ç+{Ïe<ä›H˚ $<ä´)
rÁe n‹ rÁe y˚T<Û√yÓ’ø£\´+ ø£*– bÕsƒ¡XÊ\\≈£î yÓfi¯¢˝Òì Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\¢\≈£î eT]j·TT
ø£+&Ésê\ ø£<ä*ø£\T düeTq«j·T+ ˝Òq≥Te+{Ï |æ\¢\T eT]j·TT Á|ü»„ \_Δ 35% ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± ñqï
ãT~›e÷+<ä´‘· ø£*–q |æ\¢\≈£î düVæ≤‘· $<ë´ eqs¡T\ ñbÕ<ë´j·TT\ #˚‘· Ç+{Ï e<ä›H˚ $<ä´qT n+~düTÔHêïs¡T.
n<˚$<Ûä+>± >∑èVü‰<Ûë]‘· $<ä´ bı+<äT‘·Tqï |æ\¢\≈£î HÓ\≈£î HÓ\≈£î 200 s¡÷bÕj·T\ #=|ü⁄Œq 10 HÓ\\≈£î
2000 s¡÷bÕj·T\T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ u≤´+≈£î U≤‘ê\≈£î H˚s¡T>± n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
8. s¡yêD≤ uÛÑ‘·´+
düT<ä÷s¡ ÁbÕ+‘·\ qT+&ç sêe&ÜìøÏ Çã“+~ |ü&TÉ ‘·Tqï ~yê´+>∑T\≈£î Ä]Δø+£ >± yê]ì Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î,
yês¡T Vü‰»s¡TqT ô|+#˚+<äT≈£î, s¡yêD≤ uÛÑ‘·éTTqT ~yê´+>∑ u≤\ u≤*ø£*\≈£î n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\ qyÓ÷<äT nsTT´ uÛÑ$‘· πø+Á<ä+ ˝À 1 qT+&ç 8 ‘·s¡>∑‘·T\ y˚T<Û√ yÓ’ø£\´+, $ìøÏ&ç ˝À|üeTT,
|üP]Ô n+<Û‘ä «· + eT]j·TT Ä{Ï»yéT ~yê´+>∑ u≤\ u≤*ø£\ Vü‰»s¡T XÊ‘êìï |ü]>∑D+Ï ∫ HÓ\≈£î 300 s¡÷bÕj·T\qT
dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢ ÁbÕC…ø˘º ø±sê´\j·T+ <ë«sê düeTÁ>∑ •øå± qT+&ç H˚s¡T>± ~yê´+>∑ u≤\u≤*ø£\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\
u≤´+≈£î U≤‘ê˝À >∑]wüº+>± 10 HÓ\\T »eT #˚j·Tã&É‘êsTT
9. düVü‰j·T≈£î\ uÛÑ‘·´+ (mkÕÿsYº n\yÓHé‡)
eTdæÔwüÿ |üø£åyê‘·eTT (CP), ãVüQfi¯ yÓ’ø£\´+ (MD) eT]j·TT ã~s¡`n+<ä‘·«eTT >∑\ ~yê´+>∑ |æ\¢\T
bÕsƒ¡XÊ\˝À qyÓ÷<äT ø±ã&çq|üŒ{ÏøÏ˙ yês¡+‘·≥ yês¡T>± ã&çøÏ Vü‰»s¡T ø±˝Òs¡T. n≥Te+{Ïyês¡T dü«‘·+Á‘·+>±
ø±ø£ düVü‰j·T≈£îì düVü‰j·T+‘√ e÷Á‘·y˚T bÕsƒ¡XÊ\≈£î sê>∑\s¡T. n˝≤ ~yê´+>∑T\qT bÕsƒ¡XÊ\≈£î rdüT≈£îe#˚Ã
düVü‰j·T≈£î\qT Áb˛‘·‡Væ≤dü÷Ô ø=~›bÕ{Ï yÓTT‘·Ô+ düeTÁ>∑ •ø£å <ë«sê n+~+#˚ ø±s¡´Áø£y˚T ªμdüVü‰j·T≈£î\ uÛÑ‘·´+μμ
(mkÕÿsYº n\yÓHé‡).
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝À qyÓ÷<Ó’ eTdæÔwüÿ |üø£åyê‘·eTT (CP) ,ãVüQfi¯ yÓ’ø£\´+ (MD), ã~s¡`n+<Ûä‘·«eTT
(Deaf Blind) >∑\ ˇø£≥e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç mì$T<äe ‘·s¡>∑‹˝À|ü⁄ #·<äTe⁄‘·÷ ø£˙dü+ HÓ\≈£î 40% Vü‰»s¡T ‘√
bÕsƒ¡+XÊ\≈£î Vü‰»s¡j˚T´ ~yê´+>∑ u≤\ u≤*ø£\T≈£î HÓ\≈£î 300/` #=|ü⁄Œq >∑]wüº+>± dü+e‘·‡s¡+˝À 10
HÓ\\T≈£î s¡÷ 3000 \qT yê] U≤‘ê ˝À »eT #˚kÕÔs¡T
10. ~yê´+>∑ u≤*ø£\≈£î HÓ\yêØ uÛÑ‘·´+
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\˝À Äs¡T qT+&ç mì$T<äe ‘·s¡>∑‘·T\˝À #·<äTe⁄‘·Tqï ~yê´+>∑ u≤*ø£\T Vü‰»s¡T
XÊ‘êìï ô|+bı+~dü÷Ô yês¡T Áø£eT+ ‘·|üŒø£ bÕsƒ¡XÊ\\≈£î Vü‰»s¡j˚T´ $<Ûä+>± #˚j·T&ÜìøÏ Á|ü‹ HÓ˝≤ 200/`

s¡÷bÕj·T\qT #=|ü⁄Œq >∑]wüº+>± |ü~ HÓ\\ bÕ≥T s¡÷ ¬s+&ÉT y˚\ s¡÷bÕj·T\qT Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T>∑\
~yê´+>∑ u≤*ø£\≈£î uÛÑ‘·´+>± n+~k˛Ô+~.
11. Ø&ÉsY n\yÓHé‡
<äèwæº˝À|ü+ >∑\ |æ\¢\≈£î #·~$ $ì|æ+#·T≥ <ë«sê yê] düeTj·T+ Ä<ëø±e&Ü+‘√ bÕ≥T $wüj·÷\qT
‘·«s¡>± H˚s¡TÃ≈£îH˚ neø±X¯+ e⁄+~. á $<Ûä+>± <äèwæº˝À|ü+ >∑\ |æ\¢\≈£î #·<ä$ $ì|æ+#·≥+˝À düVü≤ø£]+∫q
yê]øÏ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡+>± düeTÁ>∑ •ø£å yês¡T n+~+#˚ uÛÑ‘·´+H˚ ªªØ&ÉsY n\yÓHé‡μμ n+{≤s¡T.
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝À #·<äTe⁄‘·Tqï 1 qT+&ç 8 ‘·s¡>∑‘·T\ |üP]Ô <äèwæº ˝À|ü+ >∑\ u≤\ u≤*ø£\≈£î Vü‰»s¡T
XÊ‘êìï |ü]>∑DÏ+∫ HÓ\≈£î 300 s¡÷bÕj·T\ qT dü+ã~‘· õ˝≤¢ ÁbÕC…øº̆ ø±sê´\j·T+ düeTÁ>∑ •øå± qT+&ç H˚s¡T>±
~yê´+>∑ u≤\u≤*ø£\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ u≤´+≈£î U≤‘ê˝À >∑]wüº+>± 10 HÓ\\T »eT #˚j·Tã&É‘êsTT.
12. Vü‰düº˝Ÿ n\yÓHé‡
ø£dü÷Ôsê“ >±+BÛ u≤*ø± bÕsƒ¡XÊ\˝À #·<äTe⁄‘·Tqï 6 qT+&ç 8 ‘·s¡>∑‘·T\ $<ä´qT nuÛÑ´dædüTÔqï ~yê´+>∑
u≤*ø£\T #·~y˚ ‘·s¡>∑‹øÏ dü+ã+~Û+∫ ø£˙dü+ HÓ\≈£î 40% Vü‰»s¡T‘√ bÕsƒ¡+XÊ\≈£î Vü‰»s¡j˚T´ ~yê´+>∑
u≤*ø£\≈£î HÓ\≈£î 300/` >∑]wüº+>± |ü~ HÓ\\ bÕ≥T s¡÷ 3000/`\qT yê] U≤‘ê˝À »eT #˚kÕÔs¡T.
13. $$<Ûä #Ó’‘·q´ ø±s¡´Áø£e÷\TèTTK´~H√‘·‡yê\T
bÕsƒ¡XÊ\ z ∫qï düe÷»+ e+{Ï~. Ä düe÷C≤ìï C≤>∑è‹ #˚j·TT≥≈£î bÕsƒ¡XÊ\q+<äT ~yê´+>∑T\≈£î,
yê] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#˚ $<Ûä+>± ø=ìï ø±s¡´Áø£eTeTT\TqT düeTÁ>∑ •øå± <ë«sê nìï eT+&É\
πø+Á<ë\˝À ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T
14. Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT\ eè‘·´+‘·s¡ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eTeTT
uÛÑ$‘· πø+Á<ä+ ≈£î Vü‰»s¡j˚T´ Á|ü‹ $<ë´]úøÏ Á|ü‘˚´ø£ $<ä´ n+~+#˚ ñ<˚›X¯+‘√ Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î
nìï yÓ’ø£\´\ô|’ •ø£åD Çe«&É+ <ë«sê $$<Ûä yÓ’ø£˝≤´\ >∑\ |æ\¢\ jÓTTø£ÿ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·<ëìøÏ
düeTÁ>∑ •øå± Ä<ä«s¡´+˝À Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î eè‘·´+‘·s¡ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eTeTT\qT ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
14. ~yê´+>∑T\T`Áø°&É\T
~yê´+>∑T\≈£î ñ<ëVü≤s¡D≈£î ≈£Ls=Ã˝Òìyês¡T, qT+#√˝Òìyês¡T ø£+&Ésê\T dü]>±Z |üì #˚jT· ìyês¡T ø£<*ä ø£
düeTdü´ ø£\yês¡T, #·÷|ü⁄ $ìøÏ&ç dü]>±Z ˝Òìyês¡T, e÷qdæø£ $ø£˝≤+>∑T\T yÓTT<ä˝…’q yê]øÏ düeTÁ>∑ •øå± yês¡T
$$<Ûä s¡ø±˝…’q Áø°&É\qT ìs¡«Væ≤+∫ yê]˝À e÷qdæø£ ñ˝≤¢dü+qT ô|+bı+~kÕÔs¡T.

2. ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\ ÄeX¯´ø£‘·-
\øå±´\T-ìs¡«Vü≤D`H˚|ü<∏ä´+
ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\ ÄeX¯´ø£‘·
nD>±]q esêZ\ u≤*ø£\≈£î bÕsƒ¡XÊ\\T n+<äTu≤≥T˝À ˝Òì yê]øÏ nHê<Ûä, bÕøÏåø£ nHê<Ûä u≤*ø£\≈£î
$<ä´qT n+~+#·&ÜìøÏ øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ e÷qe eqs¡T\ XÊK Ä<Û«ä s¡´+˝À ø£d÷ü sÔ ê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\qT
ÁbÕs¡+_Û+∫+~ nH˚ø£ ø±s¡D≤\ e\¢ eTTK´+>± Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À #ê˝≤ eT+~ 11 qT+&ç 14 dü+e‘·‡sê\
ej·TdüT ø£*–q u≤*ø£\T bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´≈£î <ä÷s¡+ ne⁄‘·THêïs¡T. yê]˝À n~Ûø£ XÊ‘·+ ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\T,
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\T, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T, yÓTÆHê]{° esêZ\≈£î #Ó+~q u≤*ø£\T ñHêïs¡T. yê]øÏ ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ
|ü<ä›‹˝À 6 qT+&ç 12 ‘·s¡>∑‘·T\ es¡≈£î >∑TD≤‘·àø£ $<ä´qT, e‹Ô $<ä´qT, Ä‘·às¡ø£åD $<ä´qT n+~+#·&ÜìøÏ
ø£dü÷Ôsê“ >±+BÛ u≤*ø£\ >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Ç$ eTq sêÁwüº+˝À 14
Ä>∑wüßº 2005 dü+e‘·‡s¡+˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
Á|ü<Ûëq+>± eTVæ≤fi¯\ nø£åsêdü´‘· XÊ‘·+, <˚X¯ nø£åsêdü´‘· XÊ‘·+ø£+fÒ ‘·≈£îÿe ñqï eT+&É˝≤\˝À á
$<ë´\j·÷\qT @sêŒ≥T#˚jT· &É+ »]–+~. Á|üdTü ‘Ô +· eTq Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º ˝À 352 ø£d÷ü sÔ ê“>±+BÛ u≤*ø£\
$<ë´\j·÷\T ñHêïsTT. n<˚ $<Ûä+>± 72 pìj·TsY ø±˝ÒJ\T ñHêïsTT. á bÕsƒ¡XÊ\\˙ï ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ
|ü<äΔ‹˝À q&ÉT|üã&ÉT‘·THêïsTT.
ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\ \øå±´\T
O nD>±]q esêZ\ u≤*ø£\≈£î bÕsƒX¡ Ê\\T n+<äTu≤≥T˝À ˝Òì u≤*ø£\≈£î, nHê<Û,ä bÕøÏøå £ nHê<Ûä u≤*ø£\≈£î
$<ä´qT ø=qkÕ–+#˚˝≤ #˚j·T&É+.
O $<ë´_Ûe~Δ˝À ø°\ø±+XÊ˝…q’ qyÓ÷<äT, ì\ø£&qÉ T kÕ~Û+∫, u≤\u≤*ø£\ eT<Û´ä ñqï nø£så êdü´‘· n+‘·sêìï
‘·–Z+#·&É+.
O ã&çãj·T≥ ñqï Ä&É|æ\¢\qT ej·TdüT‡≈£î ‘·–q ‘·s¡>∑‘·T\˝À #˚]Ã, yê]ì nuÛÑ´düq ø√dü+ dü+dæ<äΔ|ü]∫
#·<äTe⁄ ø=qkÕπ>˝≤ #·÷&É&É+.
O u≤*ø£\ nø£åsêdü´‘ê XÊ‘êìï ô|+#·&É+,
O u≤*ø£\ düs¡«‘√eTTU≤_Ûe~Δì kÕ~Û+#·&É+.
O u≤*ø£\˝À HÓ’|ü⁄D≤´\T, Hêj·Tø£‘·«|ü⁄ \ø£åD≤\qT, Ä‘·à$XÊ«dü+, kÕ~Ûø±s¡‘·\qT kÕ~Û+|ü#˚j·T&É+.
ùdïVü≤|üP]‘· yê‘êes¡D+ ø£*Œ+∫, ø£‘ê´<Ûës¡ uÀ<Ûäq #˚j·T&É+.
O u≤*ø£˝À¢ e´øÏÔ>∑‘· |ü]X¯óÁuÛÑ‘·, Äs√>∑´|ü⁄ n\yê≥¢qT ô|+bı+~+#·&É+, dü+|üPs¡í Äs√>∑´+ >∑T]+∫
O u≤*ø£\T ñqï‘· $<ä´qT ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ @sêŒ≥T¢ #˚j·T&É+, Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+.
O eT+∫ edü‹, Äyêdü @sêŒ≥¢‘√ nqqT≈£L\ esêZ\ u≤*ø£\≈£î >∑TD≤‘·àø£ $<ä´qT n+~+#·&É+‘√ bÕ≥T,
yê] n_Ûs¡T∫, Ädü≈£îÔ\ø£qT>∑TD+>± ‘·«s¡>± J$‘·+˝À dæús¡|ü]#˚ ñ<˚›X¯éTT‘√ e‹Ô $<ä´qT ≈£L&Ü
n+~+#·&É+.
Á|üy˚XÊ\T
O ø=‘·Ô n&çàwüHé‡ 6 qT+&ç 8 e ‘·s¡>∑‹ es¡T≈£î ˇø=ÿø£ÿ ‘·s¡>∑‹˝À 40 eT+~ $<ë´]úqT\≈£î $T+#·≈£î+&Ü
Á|üy˚X¯+ ø£*Œ+#ê*.
O 8, 9 e ‘·s¡>∑‹ |üP]Ô #˚dæq $<ë´]ΔqT\T ‘·<äT|ü] ‘·s¡>∑‘·T\≈£î Á|üyÓ÷{Ÿ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
O á $<Ûä+>± Á|ü‹ ‘·s¡>∑‹ q+<äT 40 $<ë´]›qT\T $T+#·≈£î+&Ü ˇø=ÿø£ÿ ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø±
$<ë´\j·÷\˝À >∑]wüº+>± 200 eT+~ $<ë´]úqT\ es¡≈£î Á|üy˚X¯+ Çe«e#·TÃ.
O Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\˝À ñqï »HêuÛ≤ ÁbÕ‹|ü~ø£q u≤*ø£\≈£î Á|üy˚XÊ\˝À ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*.
ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\˝À #˚πs u≤*ø£\ H˚|ü<∏ä´+
O $$<Ûä ø±s¡D≤\ e\¢ #·<äTe⁄≈£î <ä÷s¡yÓTÆ bÕsƒ¡XÊ\˝À #˚]Hê nqqT≈£L\ |ü]dæú‘·T\ e\¢ ‹]– ã&ç
e÷H˚dæq u≤*ø£\T.
O nHê<∏ä\T, ‘·*¢ ˝Òø£ ‘·+Á&ç ˝Òì u≤*ø£\T.
yÓ{Ïº#êøÏ] qT+∫ $eTTøÏÔ ø±ã&çq u≤*ø£\T.
$$<Ûä kÕeTõø£ esêZ\≈£î #Ó+~q yês¡T, Ä]úø£k˛ÔeT‘· ˝Òì ≈£î≥T+u≤\ yês¡T.
ìs¡ø£å´sêdüT´˝…’q ≈£î≥T+u≤\øÏ #Ó+~q u≤*ø£\T.
Á|ü‘˚´ø£ nedüsê\T ø£*–q u≤*ø£\T.
ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\ ìs¡«Vü≤D
á bÕsƒ¡XÊ\˝À |üì#˚ùd yês¡+<äs¡÷ ≈£L&Ü eTVæ≤fi¯˝Ò. bÕsƒ¡XÊ\ Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TTsê\T>± ôdŒwü˝Ÿ
Ä|ò”düs¡T ñ+{≤s¡T. M] Ä<Ûä«s¡´+˝À á bÕsƒ¡XÊ\ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~. n<˚ $<Ûä+>± düu…®≈£îº≈£î ˇø£s¡T #=|üq
ìcÕí‘·T˝…’q yê]ì uÀ<ÛäHê dæã“+~>± ìj·T$T+#·&É+ »]–+~. M]‘√ bÕ≥T ˇø£ mmHém+, |æÇ{Ï eT]j·TT
e+≥XÊ\ dæã“+~ Ç+<äT˝À |üì#˚dü÷Ô ñ+{≤s¡T.
Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À $<ë´]úqT\≈£î á bÕsƒX¡ Ê\\T ˇø£ es¡+. á bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ #·~$q m+<äs√ $<ë´]úqT\T
$<ä´‘√ bÕ≥T, Áø°&Üs¡+>±\˝À ≈£L&Ü sêDÏ+∫ ñqï‘· •Ksê\qT n~Ûs√Væ≤+#ês¡T.
ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\˝À ø£*Œ+#·ã&ÉT‘·Tqï kÂø£s¡éTT\T
1. yÓTq÷ Á|üø±s¡+ bÂwæ˜ø±Vü‰s¡+ n+~+#·&É+
2. ÄsY.z. bÕ¢+≥¢ <ë«sê düTs¡øÏ¸‘·yÓTÆq Á‘ê>∑T˙{Ï kÂø£s¡´+
3. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T
4. H√≥T |ü⁄düÔø±\T
5. @ø£s¡÷|ü <äTdüTÔ\T
6. Áø°&Ü <äTdüTÔ\T
7. k˛ŒsYº‡ wüO eT]j·TT u≤¢ø˘ wüO
8. á`$<ä´
9. $dæÄsY/&çdæÄsY &çõ≥˝Ÿ ‘·s¡>∑‘·T\T
10. dædæ ¬øyÓTsê\T
11. k˛˝≤sY |üesY bÕ¢+{Ÿ‡ (ø=ìï bÕsƒ¡XÊ\˝À e÷Á‘·y˚T)
12. ÇHédqæ sπ ≥sY
13. n–ïe÷|üø£ j·T+Á‘·+
14. j·TTf…ì‡˝Ÿ‡
15. Á≥+ø˘ ô|f…º\T ` $<ë´s¡Tú\T <äTdüTÔ\T uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø=q&ÜìøÏ
16. u…&ç¶+>¥ yÓT{°]j·T˝Ÿ (<äT|üŒ≥T¢)
17. &Ü¬sà≥Ø\T
18. |òüdtº msTT&é øÏ{Ÿ‡
19. ôV≤#Y_`øÏ{Ÿ‡
20. k˛ŒsYº‡ yÓT{°]j·T˝Ÿ ` Ä≥edüTÔe⁄\T
21. ôd’qT‡, >∑DÏ‘·+ uÀ<ÛäHê |ü]ø£sê\T
22. Á>∑+<∏ë\j·T+
23. ø±kıà{Ïø˘ øÏ{Ÿ‡.

3. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{°\T
$<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+ Á|üø±s¡+ Áô|’y˚{Ÿ nHé`msTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ‘·|üŒ Á|ü‹ bÕsƒ¡XÊ\˝ÀqT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\
ø£$T{° @sêŒ≥T #˚j·÷*. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{°˝À 3 s¡ø±\ düuÛÑT´\T ñ+{≤s¡T.
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ø£$T{° düuTÑÛ ´\T
mìï¬øq’ düuTÑÛ ´\T |ü<$ä Ø‘ê´ düuTÑÛ ´\T (6) düV≤ü düuTÑÛ ´\T (2)
(|æ\\¢ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T/dü+s¡ø≈å£ î£ \T
‘·s>¡ ‹∑ øÏ eTT>∑TsZ T¡ #=|ü⁄Œq)
1. bÕsƒ¡XÊ\ nìï ‘·s¡>∑‘·T˝ qT+&ç ˇø√ÿ 1. bÕsƒX¡ Ê\ Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT\T/ÇHé #ÛêsY® Á|üeTTK $<ëý˚‘\Ô· T, <ë‘·\T, kÕúìø£
‘·s>¡ ‹∑ øÏ eTT>∑TsZ T¡ düuTÑÛ ´\ #=|ü⁄Œq Äj·÷ Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT\T dü«#ÛÃ· +<ä dü+dü\ú Á|ü‹ì<ÛTä \T, bÕsƒX¡ Ê\
‘·s>¡ ‘∑ T· \ø£T #Ó+~q |æ\\¢ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T 2. Hê$TH˚{Ÿ #˚jT· ã&çq {°#s· \Y T |üPs¡« $<ë´s¡T\ú T, bÕsƒX¡ Ê\ n_Ûeè~›øÏ
/dü+s¡ø≈å£ î£ \T mqTïø=+{≤s¡T. 3. dü+ã+~Û‘· yês¡Ty¶ TÓ +usY / øöì‡\sY / ‘√&ÉŒ&˚ e´≈£î\Ô qT+&ç Ç<ä]› ì mìï¬øq’
2. eTT>∑TZs¡T düuÛÑT´\˝À ˇø£s¡T nD>±]q ø±s=Œπs≥sY düuTÑÛ ´\T ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ø£$T{°duü TÑÛ ´\T>±
esêZìøÏ #Ó+~qyês¡T, ˇø£s¡T ã\V”≤q 4. bÕsƒX¡ Ê\ Äyêdü ÁbÕ+‘·+˝Àì n+>∑Hé ø√-Ä|tº #˚düT≈£î+{≤s¡T. ø√-Äô|º&é
esêZ\≈£î #Ó+~qyês¡T. n˝≤π> eTT>∑TsZ T¡ yê&û ø±s¡´ø£sÔ¡ düuTÑÛ ´\ |ü<Mä ø±\+ ø√-Ä|ü¸Hé »]–q
düuTÑÛ ´\˝À Ç<äs› T¡ eTVæ≤fi¯\T ñ+&Ü*. ‘·sT¡ yê‘· »]π> yÓTT<ä{Ï düe÷y˚X¯ ‘˚B
5. bÕsƒ¡XÊ\ ÁbÕ+‘·+˝À ùde\+~+#˚
3. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ / dü+s¡ø≈å£ î£ \T qT+&ç düuTÑÛ ´\T>± mmHém+. qT+&ç ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ es¡≈£î
mìï¬ø’q yês¡T ‘·eT˝À qT+&ç ˇø£]ì ñ+≥T+~.
#Ós’ à¡ Hé>±, eTs=ø£]ì yÓd’ #t s’Ó à¡ Hé>± mqTï 6. kÕúìø£ eTVæ≤fi≤ düe÷K´ n<Û´ä ≈£îå sê\T
≈£î+{≤s¡T.
4. #Ós’ à¡ Hé / yÓd’ t#s’Ó à¡ Hé\˝À ˇø£sT¡ nD>±]q
˝Ò<ë ã\V”≤q esêZ\≈£î #Ó+~qyê¬s’ ñ
+&Ü*. M]<ä]› ˝À ˇø£sT¡ eTVæ≤fi¯ nsTT ñ
+&Ü*.
5. bÕsƒX¡ Ê\ Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT\T/ÇHé #ÛêsY®
Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT\T ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ø£$T{°
yÓT+u…sY ø£˙«qsY>± eéVü≤]kÕÔsT¡ .

‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{° düe÷y˚X¯ ìs¡«Vü≤D
‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{° bÕsƒ¡XÊ\ Á|ü>∑‹ <äcÕº´ Á|ü‹ HÓ˝≤ düe÷y˚X¯+ ne⁄‘·T+~. bÕsƒ¡XÊ\ Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT
ìs¡«Væ≤+#˚ á düe÷y˚XÊìøÏ ø£$T{° #Ó’s¡àHé n<Ûä´ø£å‘· eVæ≤kÕÔs¡T.
düe÷y˚X¯ ìs¡«Vü≤D≈£î eTT+<äT
Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT düe÷y˚XÊìï @ s√Eq m+‘· düeTj·÷ìøÏ ìs¡«Væ≤kÕÔs√ ‘Ó*j·TCùd ÄVü‰«q |üÁ‘êìï
ø£$T{° düuTÑÛ ´\≈£î n+<äCkÒ ÕÔsT¡ . düe÷y˚X+¯ ˝À #·]Ã+#ê*‡q n+XÊ\‘√ ≈£L&çq nC…+&Ü ‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£î+{≤s¡T.
düe÷y˚X¯+˝À #·]Ã+#·e\dæq ø=ìï n+XÊ\T
O eTT+<äT »]–q düe÷y˚X¯ rsêàHê\ô|’ düMTø£å.
O bÕsƒ¡XÊ\˝À eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T.
O $<ë´s¡Tú\≈£î n+~+#˚ Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T.
O $<ë´ Á|ü>∑‹ ø√dü+ ìs¡«Væ≤+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\T.
O $<ä´˝À yÓqø£ã&çq |æ\¢\ ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T.
O bÕsƒ¡XÊ\ n_Ûe~ΔøÏ Á|ü»\ düVü≤ø±s¡+.
O bÕsƒ¡XÊ\ ì<ÛäT\ $ìjÓ÷>∑+.
O eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø£+ ìs¡«Vü≤D.
O Ç‘·s¡ $wüj·÷\T.
düe÷y˚X¯ ìs¡«Vü≤D ‘·s¡Tyê‘·
düe÷y˚X+¯ |üP]Ô nsTTq ‘·sê«‘· Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT rsêàHê\qT |ü⁄düøÔ +£ ˝À H√{Ÿ #˚dTü ≈£îì düuTÑÛ ´\+<ä]
dü+‘·ø±\T rdüTø√yê*. düe÷y˚X¯ bò˛{À\qT, rsêàHê\qT ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡T#˚dæ bÕsƒ¡XÊ\˝À n+<äTu≤≥T˝À
ñ+#·Tø√yê*.
Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+`düe÷» uÛ≤>∑kÕ«eT´+
O $<ë´Vü≤≈£îÿ #·{≤ºìï`2009 düeTs¡eú +‘·+>± neT\T #˚jT· T≥≈£î á ÁøÏ+~ \øÏ‘å · esêZ\qT uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT
#˚j÷· *.
1. |æ\\¢ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T, 2. |ü+#êsTTrsêCŸ dü+dü\ú T, 3. Áô|y’ {˚ Ÿ bÕsƒX¡ Ê\ j·÷»e÷Hê´\T, 4. n~Ûø±s¡T\T,
nq~Ûø±s¡T\T, 5. Á>±eT ô|<ä›\T, 6. Á|üeTTK e´≈£îÔ\T
O kÕúìø£ Á|ü»\‘√`ø£eT÷´ì{° düuTÑÛ ´\ düe÷y˚XÊìï @sêŒ≥T #˚dæ $<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥+º `2009 Á|üj÷Ó »Hê\qT
yê]øÏ ns¡ΔeTj˚T´ Ø‹˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*.
O Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+˝À uÛ≤>∑+>± \øÏå‘· esêZ\T+&˚ ÁbÕ+‘·+˝À ø£fi≤C≤‘· ø±s¡´Áø£e÷\T, M~Û Á|ü<äs¡Ùq\
<ë«sê $<ä´ jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTK´‘·qT ‘Ó*j·TCÒùd $<Ûä+>± yê]ì $<ä´qT nuÛÑ´dæ+#˚˝≤ #Ó’‘·q´ e+‘·T\qT
#˚j÷· *.
O Bì˝À uÛ≤>∑+>± >∑T]Ô+∫q ã&çãj·T≥ |æ\¢\qT ã&ç˝À #˚]Œ+#·≥+, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq,
>∑TD≤‘·àø£ $<ä´qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T≥+, ñbÕ<Ûë´j·TT\ |üìrs¡T e+{Ï$ ã˝Àù|‘·+ #˚ùd $<Ûä+>±
‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{° Á|ü‘˚´ø£ <äèwæº‘√ düe÷»+˝Àì $$<Ûä esêZ\ e´≈£îÔ\qT ‘·|üŒìdü]>± uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT
#˚j÷· *.
O $<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+`2009 neT\T˝À ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{° düuÛÑT´\ bÕÁ‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. ø±˙ m≈£îÿe eT+~
ù|<ä\T, ìs¡ø£åsêdüT´\T ø±e≥+ #˚‘· Ms¡T uÛ≤yê\qT düŒwüº+>± e´ø£Ô+ #˚j·T˝Òs¡T.
ø±e⁄q M]˝Àì uÛÑj·÷ìï, n|üqeTàø£+, ìsêX¯\qT b˛>={Ïº M]ì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£$T{° düe÷y˚X¯+˝À
bÕ˝§ZH˚≥≥T¢ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. Ç˝≤ #˚j·T≥+ <ë«sê n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À Á|üuÛÑT‘·«+ n+<äCÒdüTÔqï ñ∫‘·
$<ä´ ø£\ kÕø±s¡+ ne⁄‘·T+~.
4. ã&ç ãj·T≥ |æ\¢\ $uÛ≤>∑+
$<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+ (2009) Á|üø±s¡+ 6 qT+&ç 14 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ø£*–q |æ\¢\+<äs¡÷ ã&ç˝À
#˚] ø£˙dü+ 8 dü+ˆˆ\ m*yÓT+≥Ø $<ä´qT |üP]Ô#j ˚ T· &É+ ‘·|Œü ìdü]>± |ü]>∑D+Ï #·ã&ÉT‘√+~. ã&çá&ÉT |æ\\¢ +<äs÷¡
bÕsƒ¡XÊ\ Á|ü<Ûëq Ádüe+‹˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±ø£ ‘·|üŒ<äT. n+<äT≈£î Ä bÕsƒ¡XÊ\ |ü]~Û˝Àì ø£¢düºsY ]k˛sY‡
|üs¡‡Hé‡ ñbÕ<Ûë´j·TT\T, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT\T kÕe÷» düVü≤ø±s¡+‘√, Ç+‘·es¡≈£î ã&ç˝À #˚]q ˝Ò<ë ã&ç
eT<Ûä´˝À e÷ìy˚dæq |æ\¢\qT yê] ej·TdüT‡≈£î ‘·>∑Z ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ #˚s¡TÃø√yê*.
ã&ç ãj·T≥ |æ\¢\ mes¡T?
C≤rj·T u≤\\ Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≤ ø£MTwüHé (NCPCR) yê] Á|üø±s¡+ me¬s’‘˚ $<ë´]ú ìs¡+‘·sêj·T+>±
30 s√E\bÕ≥T ˝Ò<ë n+‘·øH£ êï m≈£îÿe ø±\+ bÕsƒX¡ Ê\≈£î Vü‰»s¡T ø±≈£î+&Ü, eT]j·TT Ç+‘·es¡≈î£ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢
qyÓ÷<äT ø±ì (never enrolled) 6-14 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ø£*–q u≤\ u≤*ø£\qT ã&ç ãj·T≥ |æ\¢\T>±
|ü]>∑DÏkÕÔs¡T.
ã&ç ãj·T≥ |æ\¢\qT Á|ü<Ûëq Ádüe+‹˝ÀøÏ #˚s¡Ã&ÜìøÏ nqTdü]düTÔqï Á|ü‘êé÷ïj·T e÷sêZ\T
düs«¡ •øå± n_Ûj÷· Hé eTq ã&çøÏ b˛<ë+ j·÷|t <ë«sê Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ã&ç ãj·T≥ |æ\\¢ >∑T]Ô+|ü⁄ ø√dü+
düπs« ìs¡«Væ≤+#·&É+, >∑T]Ô+∫q |æ\¢\qT düMT|ü+˝Àì bÕsƒ¡XÊ\˝À yê] ej·TdüT≈£î ‘·–q ‘·s¡>∑‹˝À #˚s¡Ã&É+.
á ø±s¡´Áø£eT+ á ÁøÏ+~ s¡ø±\T>± »s¡T>∑T‘·T+~.
1. H˚s¡T>± ã&ç˝À #˚s¡Ã&É+ <ë«sê (&Ó’¬sø˘º mHés√˝ŸyÓT+{Ÿ)
Ç{°e\ ø±\+˝À (nq>± 1 qT+&ç 6 HÓ\\T ˝À|ü⁄) ã&ç e÷ìy˚dqæ |æ\\¢ qT H˚sT¡ >± Á|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒX¡ Ê\\T,
¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ bÕsƒ¡XÊ\\T, πø.õ._.$\T, uÛÑ$‘· eT]j·TT HêHé-uÛÑ$‘· πø+Á<ë\˝À #˚s¡Ã≥+ »s¡T>∑T‘·T+~.
2019`20 $<ë´dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT yÓTT‘·Ô+ 47,176 eT+~ u≤\u≤*ø£\T H˚s¡T>± ã&ç˝À #˚s¡Ã&ÜìøÏ
ìs¡ísTT+#·ã&çHês¡T.
2. Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD n+~+#·&É+ <ë«sê : Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD ÁøÏ+~ s¡ø±\T>± »s¡T>∑T‘·T+~
n) Äyêùd‘·s¡ (HêHé`¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ) Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD≤ πø+Á<ë\T
ã&ç˝À #˚]Hê ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T\˝À eT<Ûä´˝À ì*|æy˚j·Tã&çq eT]j·TT ndü\T ã&ç˝À #˚s¡ì
|æ\¢\≈£î, yê] ej·TdüT‡≈£î ‘·>∑Z ‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ ø=qkÕ>∑&ÜìøÏ ‘·–q kÕeTsêΔ´\T ˝Òø£, ‘√{Ï |æ\¢\‘√ bÕ≥T $<ë´
kÕeTsêΔ´\T kÕ~Û+#·˝Òø£ m*yÓT+≥Ø $<ä´qT |üP]Ô #˚j·T˝Òø£b˛e&É+ e\q Ä u≤\u≤*ø£\≈£î Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD
<ë«sê yê]˝À ‘·s>¡ ‹∑ kÕeTsêΔ´\qT ô|+bı+~+∫ Á|ü<ëÛ q Ádüe+‹˝ÀøÏ #˚sÃ¡ &É+. 2019`20 $<ë´dü+e‘·‡sêìøÏ
>±qT yÓTT‘·Ô+ 24,867 eT+~ u≤\u≤*ø£\qT ã&çãj·T≥ >∑T]Ô+#·ã&ç 1243 πø+Á<ë\ <ë«sê Äyêùd‘·s¡
|ü<ä›‹˝À Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD n+~+#·&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£ ÄyÓ÷<ä eT+&É* #˚‘· ÄyÓ÷~+#·ã&ç+~. 6 HÓ\\T ˝Ò<ë
n+‘·ø£Hêï ô|’ã&ç 18 HÓ\\ ˝À|ü⁄ ã&çøÏ <ä÷s¡+>± ñqï |æ\¢\T eT]j·TT bÕsƒ¡XÊ\˝À #˚s¡ì |æ\¢\T á •ø£åD≈£î
ns¡TΩ\T.
Ä) Äyêdü Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD≤ πø+Á<ë\T (¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ ôdŒwü˝Ÿ Áf…Æì+>¥ ôd+≥sY‡)
eTqã&çøÏbı<ë+ j·÷|t <ë«sê ã&çãj·T≥ >∑T]Ô+#·ã&çq |æ\¢˝À¢ 18 HÓ\\T n+‘·ø£Hêï ô|’ã&ç ã&çøÏ
<ä÷s¡+>± ñqï≥Te+{Ï |æ\¢\T eT]j·TT Ç+‘·es¡≈£î ã&ç˝À #˚s¡q≥Te+{Ï |æ\¢\T, bÕsƒ¡XÊ\\T ˝Òì ÄyêkÕ\˝À
ñqï ø=~›bÕ{Ï |æ\¢\T, ø=+&É eT]j·TT –]»q ÁbÕ+‘ê\˝À ìedædüTÔqï≥Te+{Ï |æ\¢\‘√bÕ≥T ÄHê<Ûä\T,
ôV≤#Y.◊.$ u≤~Û‘·T\T, ìsêÁX¯j·TT\T, ô|<ä›\ dü+s¡ø£åD ˝Òì |æ\¢\T yÓTT<ä\>∑T yês¡T á πø+Á<ë\˝À •ø£åD≈£î
ns¡TΩ\T. á $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT 6182 eT+~ $<ë´s¡Tú\qT 124 ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ ôdŒwü˝Ÿ Áf…Æì+>¥ ôd+≥sY‡
<ë«sê •ø£åD Çe«&É+ ø√dü+ ìπs›•+#·&É+ »]–+~.
Ç) eT<äs¡kÕ / eTø£ÔuŸ
eT<äs¡kÕ\˝À $<ä´qT nuÛÑ´dædüTÔqï $<ë´s¡Tú\≈£î eT‘· $<ä´‘√ bÕ≥T >∑DÏ‘·+, ôd’Hé‡, k˛wü˝Ÿ, Ç+^¢wt,
ìj·T‘· $<ä´qT •ø£åD bı+~q yê\+{°s¡¢qT ìj·T$T+∫ uÀ~Û+#·&É+ <ë«sê yê]ì kÕ<Ûës¡D bÕsƒ¡XÊ\˝À
#˚s¡Ã&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á •ø£åD 2 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T »s¡T>∑T‘·T+~. á $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT 10,617
eT+~ eT<äs¡kÕ $<ë´s¡Tú\qT >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.
á) y˚<ä bÕsƒ¡XÊ\
y˚<ä bÕsƒ¡XÊ\˝À $<ä´qT nuÛÑ´dædüTÔqï $<ë´s¡Tú\≈£î y˚<ä $<ä´‘√ bÕ≥T >∑DÏ‘·+, ôd’Hé‡, k˛wü˝Ÿ, Ç+^¢wt,
ìj·T‘· $<ä´qT •ø£åD bı+~q yê\+{°s¡¢qT ìj·T$T+∫ uÀ~Û+#·&É+ <ë«sê yê]ì kÕ<Ûës¡D bÕsƒ¡XÊ\˝À
#˚s¡Ã&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á •ø£åD 2 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T »s¡T>∑T‘·T+~. á $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT 100
eT+~ y˚<ä $<ë´s¡Tú\qT >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.
d”»q˝Ÿ edü‹ >∑èVü‰\T
kÕ<Ûës¡D+>± ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ‘·eT JeH√bÕ~Û ø√dü+ ˇø£ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ eTs=ø£ ÁbÕ+‘êìøÏ ˇø£ õ˝≤¢
qT+&ç eTs=ø£ õ˝≤¢≈£î eT]j·TT Ç‘·s¡ sêÁcÕº\≈£î ñbÕ~Û |üqT\ ì$T‘·Ô+ e\dü yÓfi¯SÔ ñ+{≤s¡T n˝≤+{Ï yê]
|æ\¢\ $<ä´qT ø=qkÕ–+#˚+<äT≈£î m˝≤+{Ï n+‘·sêj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü e\dü ø±]à≈£î\ |æ\¢\ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+
d”»q˝Ÿ edü‹ >∑Vü‰\qT @sêŒ≥T #˚düTÔ+~. á $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT 26,191 eT+~ $<ë´s¡Tú\qT
>∑T]Ô+∫ yê]ø√dü+ 524 πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #˚j·÷\ì ìs¡ísTT+#ês¡T.
|ü≥ºD nD>±]q |æ\¢\ edü‹ >∑ Vü‰\T (URH) / bÕsƒ¡XÊ\\T (URS)
$$<Ûä s¡ø±\ Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T\˝À ñqï |ü≥ºD nD>±]q |æ\¢\T nq>± ÄHê<Ûä\T, bÕøÏåø£ ÄHê<Ûä\T,
ìsêÁX¯j·TT\T, Ç\T¢ ˝Òìyês¡T, ô|<ä›\ dü+s¡ø£åD ˝Òìyês¡T, M~Û u≤\\T, u≤\ø±]à≈£î\T, HIV |æ\¢\T, HIV
u≤~Û‘·T\ |æ\¢\T, ∫‘·TÔ ø±–‘ê\T @s¡T≈£îH˚ |æ\¢\T, ôdø˘‡ es¡ÿs¡¢ |æ\¢\T yÓTT<ä˝…’q yê] ø√dü+ sêÁwüº yê´|üÔ+>±
13 |ü≥ºD nD>±]q edü‹ >∑Vü‰\T, ¬s+&ÉT |ü≥ºD nD>±]q |æ\¢\ edü‹ bÕsƒ¡XÊ\˝À 1500 eT+~
u≤\u≤*ø£\qT ÄÁX¯j·T+ ø£*Œdü÷Ô $<ä´qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ 2019-20 $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ
>±qT >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ ìs¡«Væ≤+∫q 13 |ü≥ºD nD>±]q edü‹ >∑Vü‰\T, eT]j·TT 2 edü‹ bÕsƒ¡XÊ\\qT
ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ nqTeT‹dü÷Ô Á|ü‹ bÕsƒ¡XÊ\˝À eT]j·TT 13 Vü‰düºfi¯¢ ˝ÀqT n<äq+>± eTs√ 50 eT+~
nD>±]q |æ\¢\ qyÓ÷<äT #˚düTø√e&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ nqTeT‹+∫+~.
dü+#ês¡ Jeq+ #˚dü÷Ô $<ä´≈£î <ä÷s¡+ ne⁄‘·Tqï ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ ªªãT&É>∑»+>±\Tμμ |æ\¢\ ø√dü+ á $<ë´
dü+e‘·‡s¡+ q÷‘·q+>± ˇø£ |ü≥ºD nD>±]q edü‹ >∑Vü≤+ (URH), HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À n‘·´~Ûø£+>± Á&Ü|t
ne⁄{Ÿ ne⁄‘·Tqï ªª#·\¢ j·÷Hê<äT\Tμμ |æ\¢\ ø√dü+ ˇø£ ns¡“Hé ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ (URS) ≈£L&Ü ìs¡«Væ≤+#·&+É
»s¡T>∑T‘·T+~. URH / URS\˝À $<ä´, uÛÀ»q, edü‹ dü<Tä bÕj·÷\‘√ bÕ≥T Ç‘·s¡ kÂø£sê´\ìï+{Ïì düeT≈£Ls¡Ã&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
s¡yêD≤ uÛÑ‘·´+ (Á{≤Hé‡b˛sYº n\yÓHé‡)
$<ë´ Vü≤≈£îÿ #·≥º+ (2009) ì nqTdü]+∫ bÕsƒ¡XÊ\\T ˝Òì ÄyêkÕ\T, ˝Ò<ë ÄyêkÕìøÏ 1 øÏ˝ÀMT≥s¡T
ø£Hêï m≈£îÿe <ä÷s¡+ ø£*–q ÁbÕ<Ûä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\ eT]j·TT 3 øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ ˝Ò<ë n+‘·ø£Hêï m≈£îÿe <ä÷s¡+
ø£*–q ÁbÕ<Ûä$Tø√qï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ #·~y˚ $<ë´s¡Tú\≈£î s¡yêD≤ uÛÑ‘·´+ HÓ\≈£î 600 s¡÷bÕsTT\ #=|ü⁄Œq yÓTT‘·Ô+
10 HÓ\\≈£î >±qT 6000 s¡÷bÕj·T\T #Ó*¢+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT 28849
eT+~ $<ë´s¡Tú\qT >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.

O eTTdæ+¢ \ kÕ+|òTæ ø£, Ä]Δø£ |ü]dæ‘ú T· \qT n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· {≤ìøÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ dü#êsY ø£$T{°ì @sêŒ≥T
#˚dæ+~. yês¡T #˚dæq dæbòÕs¡düT\qT neT\T #˚j·T&ÜìøÏ, eTTdæ¢+ yÓTÆHê]{° |æ\¢\≈£î $<ë´ ÁbÕ|æÔì
n+~+#·&ÜìøÏ 15 bÕsTT+≥¢ Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
O Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± eT<äsê‡˝À¢ eT‘·|üs¡yÓTÆq $<ä´‘√ bÕ≥T, >∑DÏ‘·+, ôd’qT‡, k˛wü˝Ÿ eT]j·TT Ç+^¢wüß
ñbÕ<Ûë´j·TT\qT n+~+#·&É+ <ë«sê uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À eT<äsê‡\qT Ä<ÛäT˙ø£]+#·&É+ Ç+<äT˝À eTTKýÓTÆq
$wüj·T+.
O Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ düeTÁ>∑•ø£å >∑D‘Ï +· , ôdq’ T‡, k˛wü˝Ÿ eT]j·TT Ç+^¢wßü düu≈®… î£ \º qT uÀ~Û+#·&ÜìøÏ eT<äsê‡\≈£î,
$<ë´ dü«#·Ã¤+<ä ùde≈£î\qT n+~k˛Ô+~. (eT‘·|üs¡yÓTÆq ¬s>∑T´\sY bÕsƒ¡XÊ\\T) e÷<äsê‡\≈£î Ä<ÛäTìø£
$wüj÷· \qT uÀ~Û+#·&ÜìøÏ n+fÒ Ç+^¢wßü , >∑D‘Ï +· eT]j·TT |üsêés¡D XÊÅkÕÔ\T eT<äsê‡\ Ä<ÛTä ìø°øs£ D¡
øÏ+<ä yê] eT‘·|üs¡yÓTÆq bÕsƒê´+XÊ\‘√ bÕ≥T n~Ûø±]ø£ $wüj·÷\˝À C≤„Hêìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ ø√dü+
yê]øÏ ì<ÛäT\qT düeTÁ>∑•ø£å n+~düTÔ+~.
O 2019`20 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+˝À sêhyê´|üÔ+>± 216 eT<äsê‡˝À¢ 13,700 eT+~ |æ\¢\T bÕsƒ¡XÊ\
|æ\¢\ øÏ+<ä #˚sês¡T.
O Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ düeTÁ>± •ø£å eT<äsê‡\≈£î ne⁄{Ÿ Ä|òt dü÷ÿ˝Ÿ ∫Å\¶Hé Ç+≥¬s«q¸Hé ôdŒwü˝Ÿ Áf…’ì+>¥ ôd+≥sY
øÏ+<ä á ÁøÏ+~ kÂø£sê´\qT n+~k˛Ô+~.
O 20 eT+~ |æ\¢\≈£î ˇø£ $<ë´ yê\+{°sYqT Çe«&É+.
O eT<äsê‡\≈£î $T&é &˚ uÛÀ»q+ n+~+#·&É+.
O eT<äsê‡˝À¢ì |æ\¢\≈£î j·T÷ìbòÕ+ Çe«&É+.
O |æ\¢\qT Á|ü<Ûëq Ádüe+‹˝ÀøÏ rdüT≈£î sêe&ÜìøÏ düeTÁ>∑•ø£å sêh+˝Àì yÓTÆHê]{° ø£dü÷Ôsê“ >±+BÛ u≤*ø±
$<ë´\j·÷\˝À yÓTÆHê]{° |æ\¢\qT #˚s¡TÃ‘√+~.
O ñs¡÷› e÷<ÛäéT+˝À eT<äsê‡ |æ\¢\≈£î ñ∫‘· bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\qT n+~+#·&É+.
O eT<äsêdü |æ\¢\≈£î zô|Hé f…HéÔ <ë«sê düe÷Á>± •ø£å <ë«sê |ò”E ø£≥º&É+.

eT<Ûë´Vü≤ïuÛÀ»q |ü<∏äø£+, uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕs¡+_Û+∫q ˇø£ Á|ü|ü+#· Á|üU≤´‘· ø±s¡´Áø£eT+. Ç~ Á>±MTD
eT]j·TT |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝Àì bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\≈£î b˛wüø±Vü‰s¡+ ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#·&É+˝À m+‘·>±H√
düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~. á |ü<∏äø±ìï eTq sêwüº+˝À Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘·« düVü‰j·T+‘√, kÕúìø£ dü+düú\ Ä<Ûä«s¡´+˝Àì
bÕsƒ¡XÊ\\˝À 1e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î |æ\¢\≈£î bÕsƒ¡XÊ\ |üì~Hê\˝À eT<Ûë´Vü≤ï düeTj·T+˝À
á ø±s¡´Áø£e÷ìï neT\T |üs¡TdüTÔHêïs¡T.
á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿeTTK´ ñ<˚›XÊ\T
O ÁbÕ<∏ä$Tø£ eT]j·TT ñqï‘· ÁbÕ<∏ä$Tø£ ‘·s¡>∑‘·T\ |æ\¢\≈£î y˚&ç>± e+&çq uÛÀ»Hêìï n+~+#·&É+.
O á |ü<∏äø£+ |æ\¢\ b˛wüø£ dæú‹ì yÓTs¡T>∑T|üs¡TdüTÔ+~.
O á |ü<∏äø£+ |æ\¢\ qyÓ÷<äT ì\T|ü⁄<ä\ eT]j·TT Vü‰»s¡T πs≥T¢ ô|+#·&É+˝À m+‘√ düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~.
eT]j·TT Ç~ ‘·≈£îÿe ãs¡Te⁄qï |æ\¢\ Á|üe÷D≤\qT ô|+∫ eT+∫ e÷qdæø£ <äè&ÛÉe+‘·T\T>±
‘·j·÷s¡e&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
O Ç~ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ #˚‘· ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·Tqï Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ n‹ô|<ä› bÕsƒ¡XÊ\ uÛÀ»q ø±s¡´Áø£eT+.
ô|’ n+XÊ\‘√ bÕ≥T, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝Àì Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\≈£î yÓfi‚fl |æ\¢\≈£î j·T÷ìbòÕ+\T,
ã÷≥T¢, kÕ≈£î‡\T eT]j·TT ôV≤’ dü÷ÿ\T $<ë´s¡T\ú ≈£î ôdø’ fiÏ fl¯ qT ≈£L&Ü |ü+|æD° #˚jT· &É+ »]–+~. M≥qï+{ÏjTÓ Tø£ÿ
eTTK´ ñ<˚›X¯´+ sêh+˝À $<ë´Á|üe÷D≤\qT ô|+∫, $<ë´s¡Tú\≈£î ñ∫‘· HêDýÓTÆq $<ä´qT n+~+#·&É+.
ñeTà&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝À 2013e dü+e‘·‡s¡+˝À Ä<äs¡Ù bÕsƒ¡XÊ\ ˝Ò<ë yÓ÷&É˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ‡ì Ç+^¢wüß
MT&çj·T+ q+<äT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. á bÕsƒ¡XÊ\qT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ jÓTTø£ÿ eTTK´ ñ<˚›X¯´+.
O $<ë´ $wüj·Tø£+>± yÓqTø£ã&çq õ˝≤¢\˝À $<ë´_Ûeè~Δ #˚j·T&É+.
O Á|ü‹u≤¢≈£î˝À Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q Á>±MTD $<ë´s¡Tú\ ø=s¡≈£î 6e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 12e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î
>∑TD≤‘·àø£ $<ä´qT n+~+#·&ÜìøÏ ˇø£ ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\qT kÕú|æ+#·&É+.
O u≤*ø£\≈£î ñ∫‘· Á|ü‘˚´ø£ edü‹ kÂø£s¡´+ ø£*Œ+#·&É+.
O Á|ü‹u≤¢≈£î˝À dü+|üPs¡íyÓTÆq eTÚ*ø£ edü‘·T\‘√ bÕ≥T n<ÛäTHê‘·q ˝≤úŸ, düT•øÏå‘·T˝…’q n<Ûë´|üø£ ãè+<ëìï
ìj·T$T+#·&É+.
Á|üdüTÔ‘·+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 164 Ä<äs¡Ù bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ 87,920 eT+~ $<ë´s¡Tú\T 6 qT+∫ 12e ‘·s¡>∑‹
es¡≈£î #·<äTe⁄#·THêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 76 eT+~ Á|æì‡|ü˝Ÿ‡, 1390 |æõ{Ï n<Ûë´|ü≈£î\T, 577
eT+~ {Ïõ{Ï\T |üì#˚düTÔHêïs¡T. Ç+<äT˝À Á|üy˚X¯+ ø=s¡≈£î $<ë´s¡Tú\≈£î Á|üy˚X¯ |üØø£å <ë«sê yÓT]{Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q
rdüTø√e&É+ »s¡T>∑T#·Tqï~. á bÕsƒ¡XÊ\˝À k˛Œ¬øHé Ç+^¢wüß, ø£sêfÒ, XÊÅd”Ôj·T qè‘·´+, mHé.{Ï.mdt.á,
mHé.m+.m+.mdt.mdt. \≈£î •ø£åD Çe«&É+ »s¡T>∑T#·Tqï~.

8. Á|”`Áô|’eTØ bÕsƒ¡XÊ\\ @sêŒ≥T (n+>∑Héyê&û)
ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê\T e÷qe ô|s¡T>∑T<ä\, n_Ûeè~Δ eT]j·TT nuÛ≤´kÕìøÏ n‘·´+‘· eTTKýÓTÆq
dü+e‘·‡sê\T. q÷´s√ôd’Hé‡ qT+&ç |ü]XÀ<Ûäq˝À¢ Ç~ ìs¡÷|æ‘·+ ≈£L&Ü nsTT+~. ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê˝À¢
|üsêés¡D |ü]dæú‘·T\T |æ\¢\ Hê&û e÷sêZ\ ô|s¡T>∑T<ä\qT >∑D˙j·T+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕÔsTT. dü¬s’q düeTj·T+˝À
dü¬s’q ñB›|üqqT n+~+#·&É+ yÓT<ä&ÉT ø£D≤\ HÓ{Ÿe]ÿ+>¥≈£î ø°\ø£+, Ç~ e´≈£îÔ\T J$‘ê+‘·+ Á|üe]Ô+#˚,
Ä˝À∫+#˚ eT]j·TT H˚s¡TÃ≈£îH˚ $<ÛëHêìï s¡÷bı+~düTÔ+~. n+<äTe\¢ nqTuÛÑyê\qT ñ‘˚Ô»|ü]#˚+<äT≈£î ‘·–q
neø±XÊ\qT n+~+#·&É+ $$<Ûä nuÛ≤´dü kÕeTsêú´\qT nqT≈£L\+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚düTÔ+~.
3 qT+&ç 6 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡˝À ˝Ò<ë ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê˝À¢ ñ<ä“¤$+#˚ Ä˝Ÿ`sö+&é kÕeTsêú´\T
bÕsƒ¡XÊ\ eT]j·TT J$‘·+˝À ‘·s¡Tyê‘· $»j·÷ìøÏ eTT+<ädüTÔ nedüsê\T. düè»Hê‘·àø£ Ä≥, u≤>± Ä˝À∫+∫q
Ä≥\T eT]j·TT n_Ûeè~ΔøÏ ‘·–q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ <ë«sê, |æ\¢\T yê] |üì C≤„|üø£X¯øÏÔì ô|+#·&ÜìøÏ, yê] <äèwæºì
øπ +ÁBø£]+#·&ÜìøÏ eT]j·TT d”«j·T ìj·T+Á‘·DqT bı+<ä{≤ìøÏ düqï<äeΔ Te⁄‘ês¡T. ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£ $<ÛTä \T eT]j·TT
d”«j·T ìj·T+Á‘·D jÓTTø£ÿ á HÓ’|ü⁄D≤´\T |æ\¢\≈£î |ü⁄Hê<äT\qT n+~kÕÔsTT. Ç~ ‘·s¡Tyê‹ dü+e‘·‡sê˝À¢
qeTàø£+>± eT]j·TT düeTs¡úe+‘·yÓTÆq nuÛ≤´dü≈£î\T>± yê] kÕeTsêú´ìï yêdüÔ$ø£+>± >∑T]Ô+#·&É+˝À
düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~.
Á|”d÷ü ÿ˝Ÿ eT]j·TT ÁbÕs¡+uÛÑ ÁbÕ<Û$ä Tø£ ‘·s>¡ ‘∑ T· \ eT<Û´ä düeTq«j·T+ düTìï‘·yTÓ qÆ |ü]es¡qÔ \qT Áb˛‘·‡Væ≤düT+Ô ~.
|æ\\¢ qT yê] |ü⁄Hê~ HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT ô|+bı+~+#·T≈£îH˚˝≤ #˚dTü +Ô ~ eT]j·TT ÁbÕs¡+uÛÑ nuÛ≤´kÕìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ
düeTq«j·T+‘√ ≈£L&çq, Áø£eTã<äyΔ TÓ qÆ eP´Vü‰ìï düT\uÛ‘Ñ s· +¡ #˚dTü +Ô ~. Ç~ yê] J$‘·eT+‘ê |æ\\¢ ≈£î düV‰ü j·÷ìï
n+~düTÔ+~.
n+>∑Héyê&ç \øå±´\T
O 0`6 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ >∑\ |æ\¢\ b˛wüø£ eT]j·TT Äs√>∑´ dæú‹ì yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ
O |æ\¢\ dü¬s’q e÷qdæø£, XÊØs¡ø£ eT]j·TT kÕe÷õø£ n_Ûeè~ΔøÏ |ü⁄Hê~ y˚j·T&ÜìøÏ
O eTs¡D≤\T, nHês√>∑´+, b˛wüø±Vü‰s¡ ˝À|ü+ eT]j·TT bÕsƒ¡XÊ\ e÷H˚j·T&É+ e+{Ï$ ‘·–Z+#·&ÜìøÏ
O |æ\\¢ n_Ûeè~Δì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ $$<Ûä $uÛ≤>±\ eT<Û´ä $<Ûëq+ eT]j·TT neT\T jÓTTø£ÿ düeTs¡eú +‘·yTÓ qÆ
düeTq«j·÷ìï kÕ~Û+#·&É+ eT]j·TT
O dü¬s’q b˛wüø±Vü‰s¡+ eT]j·TT Äs√>∑´ $<ä´ <ë«sê |æ\¢\ kÕ<Ûës¡D Äs√>∑´+ eT]j·TT b˛wüø£ nedüsê\qT
#·÷düT≈£îH˚ ‘·*¢ kÕeTsêú´ìï ô|+#·&É+.
\_›<ës¡T\T
O 0`6 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ |æ\¢\T
O >∑]“¤D° Åd”Ô\T eT]j·TT
O bÕ*#˚Ã ‘·\T¢\T
eTq sêh+˝À n+>∑Héyê&û\qT eTVæ≤fi≤ •X¯ó dü+πøåeTXÊK ìs¡«Væ≤düTÔ+~. Bì Ä<Ûä«s¡´+˝À á øÏ+~
ùde\qT ◊dæ&çmdt ìs¡«Væ≤düTÔ+~.
O nqTã+<Ûä b˛wüø±Vü‰s¡+
O Á|”`dü÷ÿ˝Ÿ nq~Ûø±]ø£ $<ä´
O q÷´Á{ÏwüHé, ôV≤˝ŸÔ m&ÉT´πøwüHé
O ÇeT÷´HÓ’CÒwüHé
O Äs√>∑´ ‘·ìF eT]j·TT
O ¬s|òüs¡˝Ÿ ùde\T
Äs¡T ùde˝À¢ eT÷&ÉT s√>∑ìs√<Ûäø£‘·, Äs√>∑´‘·ìF eT]j·TT ]ô|òs¡˝Ÿ ùde\T Äs√>±´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q$
eT]j·TT H˚wüq˝Ÿ ôV≤˝ŸÔ $TwüHé eT]j·TT |ü_¢ø˘ ôV≤˝ŸÔ ÇHéÁbòÕÁdüºø£ÃsY <ë«sê n+~+#·ã&É‘êsTT. n+>∑Héyê&û
ôd+≥s¡¢˝À n+>∑Héyê&û es¡ÿsY‡, n+>∑Héyê&û ôV≤\ŒsY‡ <ë«sê n≥º&ÉT>∑T kÕúsTT˝À ùde\qT n+~düTÔHêïs¡T.
2018`19 ˝À |ü]es¡Ôq πs≥T
>∑‘· dü+e‘·‡s¡+ Á|”`Áô|’eTØ n+>∑Héyê&û πø+Á<ë˝À¢ #˚]q yÓTT‘·Ô+ 1,91,396 eT+~ |æ\¢\˝À 60,143
eT+~ 1e ‘·s¡>∑‹ ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\˝À Á|üy˚•+#ês¡T. |æ\¢\≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´≈£î Á|”`Áô|’eTØì
düT\uÛÑ‘·s¡+ #˚j·T&ÜìøÏ n+>∑Héyê&û πø+Á<ë\ nedüs¡+ m≈£îÿe>± ñ+<äì Ç~ düŒwüº+>± dü÷∫düTÔ+~. Ç~ ñ
bÕ<Ûë´j·TT\ô|’ Á|”`Áô|’eTØ $<ä´ô|’ •ø£åD≈£î e÷s¡Z+ düT>∑eT+ #˚düTÔ+~.

eTq sêh+ ˝À 10e ‘·s¡>∑‹ ñrÔs¡í‘· ø±≈£î+&Ü #·<äTe⁄ Ä|æy˚dæq yê]ø√dü+, yê] #·<äTe⁄qT
ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ zô|Hédü÷ÿ˝Ÿ neø±X¯+ ø£*|ædüTÔ+~. MT |ü]~Û˝Àì Ç˝≤+{Ï |æ\¢\qT >∑Ts¡TÔ+∫
yê]ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ zô|Hé dü÷ÿ˝Ÿ <ë«sê |ü<äe ‘·s¡>∑‹øÏ nô|¢Ì #˚sTT+∫ ‘·–q dü\Vü‰\T dü÷#·q\T Ç∫Ã yê]ì
ñrÔs¡í‘· #˚sTT+#·&É+ e\q yê] J$‘êìøÏ eT+∫ u≤≥\T y˚j·Te#·TÃ. Bì <ë«sê Á&Ü|t ne⁄{Ÿ πs{ŸqT
‘·–Z+#·e#·TÃ.
sêh kÕúsTT˝À, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ zô|Hé dü÷ÿ˝Ÿ ˝≤>± øπ +Á<ä kÕúsTT˝À H˚wqü ˝Ÿ ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt zô|Hé dü÷ÿ*+>¥
(National Institute of Open Schooling) ≈£L&Ü 10e ‘·s¡>∑‹ eT]j·TT Ç+≥sY ñrÔs¡í‘· ø±≈£î+&Ü ì*|æ
Ä|æy˚dæq yê] ø√dü+ Ç˝≤+{Ï neø±X¯+ ø£*ŒdüTÔ+~.

q÷‘·q Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´Áø£e÷\T
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêh+˝À ø=‘·Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+ neT˝À¢øÏ e#êÃø£ $<ë´_Ûeè~ΔøÏ á ÁøÏ+~ ø±s¡´Áø£e÷\qT #˚|{ü +ºÏ ~.
10. sê»qï`ã&ç u≤{ ø±s¡´Áø£eT+

nìï Á|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ á ø±s¡´Áø£eT+ 2019 pHé 12 qT+&ç 2019 pHé 15 es¡≈î£ ìs¡«Væ≤+#·&+ç ~.
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ $<ë´s¡Tú\ dü+K´qT ô|+#·&É+ô|’ <äèwæº ô|≥º&É+ á Á|ü#ês¡+ jÓTTø£ÿ eTTK´ \ø£å´+.
á sê»qï ã&çu≤{≤ jÓTTø£ÿ ø=ìï eTTK´ n+XÊ\T
O 6`14 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ >∑\ |æ\¢\+<ä]˙ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ #˚]Œ+#ê*. @ Á>±eT+˝ÀHÓ’Hê Á&ÜbÂ{Ÿ‡ ñ
+&Éeì / m|ü⁄Œ&É÷ qyÓ÷<äT #˚j·Tì |æ\¢\T ñ+&Ü\ì uÛÑs√kÕ Çyê«*.
O @ _&É¶qT u≤\ ø±]à≈£î\T>± ìj·T$T+#·≈£L&É<äT.
O |æ\¢\ nuÛ≤´dü kÕúsTT\qT Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü |üs¡ý˚øÏå+#·&É+ eT]j·TT ìs¡+‘·s¡ eT÷˝≤´+ø£q+ #˚j·T&É+
<ë«sê nìï bÕsƒ¡XÊ\˝À¢, nìï |æ\¢\≈£î HêDýÓTÆq $<ä´qT n+~+#ê*.
O yÓTT‘·Ô+ bÕsƒ¡XÊ\ ÁbÕ+>∑D+ eT]j·TT ‘·s¡>∑‹ >∑<äT\qT #·ø£ÿ>± ‘·T&ç∫ X¯óÁuÛÑ+ #˚j·÷*.
O bÕsƒ¡XÊ\ ìs¡«Vü≤D ø£$T{° |æ\¢\+<ä]ø° f…ø˘º‡ ãTø˘‡, j·T÷ìbòÕ+, ø±«*{° $T&é`&˚ uÛÀ»q+ yÓTT<ä˝…’q
nìï ns¡Ω‘·\qT n+~+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
O eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\‘√ bÕ≥T $<ä´ jÓTTø£ÿ HêD´‘·qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ bÕsƒ¡XÊ\\T kÕúìø£ düe÷»+,
|üPs¡« $<ë´s¡Tú\T eT]j·TT dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\ qT+&ç eT<ä›‘·T bı+<äe#·TÃ.
11. Hê&ÉT`H˚&ÉT
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\qT ñqïdæú‹ qT+&ç ñqï‘· dæú‹øÏ rdüT≈£îsêyê\H˚ Á|ü‹cÕº‘·àø£ \ø£å´+‘√ á ÁbÕC…ø˘º qT
eTq >ös¡e sêh eTTKéT+Á‹ >±s¡T #˚|ü≥º&É+ »]–+~. bÕsƒ¡XÊ\\T s¡÷|ü⁄ πsK\qT e÷s¡Ã&ÜìøÏ Hê&ÉT`H˚&ÉT
nH˚ Áø=‘·Ô ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ lø±s¡+ #·T{≤ºs¡T. Bì Á|üø±s¡+ sêh+˝Àì bÕsƒ¡XÊ\\≈£î ¬s+&ÉT dü+e‘·‡s¡\˝À eTÚ[ø£
dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. sêh+˝Àì nìï Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ n<äq|ü⁄ ‘·s¡>∑‹ >∑<äT\T,
Á|üV≤ü Ø>√&É\T, ‘ê>∑T˙s¡T, bòÕ´qT\T, $<äT´‘Y kÂø£s´¡ +, ˝…≥’ T¢, {≤sTT˝…≥T¢ ø£*Œ+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. Ç+<äTø√dü+
Á|üdüTÔ‘· sêh+˝Àì n˙ï bÕsƒ¡XÊ\\ bòı{À\qT STMS App (School Transformation Monitoring System)˝À
bı+<äT |üs¡#·&É+ »]–+~. eTs¡\ ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\˝À ‘·s¡Tyê‘· bÕsƒ¡XÊ\\≈£î eTÚ[ø£ dü<äTbÕj·÷\T
ø£*Œ+∫q ‘·s¡Tyê‘· bòı{À\qT rdæ STMS App˝À bı+<äT |üs¡#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Bì <ë«sê Á|üuÛÑT‘·«
bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ nìï eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT ø£*Œ+#·&É+‘√ bÕ≥T, Á|ü»\ $XÊ«kÕìï ≈£L&Ü bı+<ä&ÜìøÏ á
ø±s¡´Áø£eT+ m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ qes¡‘êï\˝À uÛ≤>∑+>± sêh+˝À |æ\¢\qT bÕsƒ¡XÊ\\≈£î |ü+ù| Á|ür ‘·*¢ø° @{≤
15 y˚\ s¡÷bÕj·T\ kÕj·T+ n+~+#·&É+ á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ eTTK´ ñ<˚›X¯+. sêh+˝Àì nìï Á|üuÛÑT‘·«
bÕsƒ¡XÊ\\T, >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q msTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\\T, nHé`msTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\\T, Áô|’y˚≥T bÕsƒ¡XÊ\\≈£î á
|ü<∏äø£+ e]ÔdüTÔ+~. á |ü<∏äø£+ <ë«sê eTq≈£î u≤\ ø±]à≈£î\T ‘·–Z, Á|ür ‘·*¢ ‘·q |æ\¢\qT bÕsƒ¡XÊ\\≈£î |ü+ù|
$<Ûä+>± ñ‘˚ÔC≤ìïdüTÔ+~.
á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿeTTK´ ñ<˚›XÊ´\T
♦ ã&çøÏ |æ\¢\qT |ü+|æ+#·&ÜìøÏ ù|<ä]ø£+ nqï~ n&ÉT¶ø±<äT.
♦ ã&ç á&ÉT |æ\¢\T n+<äs¡÷ ã&ç˝À #˚πs$<Ûä+>±, ã&ç e÷ìy˚j·T ≈£î+&Ü Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+.
♦ düe÷»+˝À düe÷q‘·« uÛ≤eqqT ô|+bı+~+#·&É+.
♦ ã&ç˝À/ø£fi≤XÊ\˝À Vü≤»s¡T 75 XÊ‘·+ e⁄+#·&É+
e÷s¡Z <äs¡Ùø±\T
|æ\¢\ dü+K´‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü, <ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñqï Á|ü‹ ‘·*¢ ˝Ò<ë >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q
dü+s¡ø£å≈£î&çøÏ dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷. 15,000/` Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~+#ê\ì Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<˚•+∫+~. nìï
>∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚{Ÿ msTT&Ó&é eT]j·TT Áô|’y˚{Ÿ nHémsTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\˝À¢, ø£fi≤XÊ\˝À 1
qT+&ç 12e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·<äTe⁄‘·Tqï |æ\¢\≈£î e]ÔdüTÔ+~.
ns¡Ω‘·:
1. |æ\¢\ ‘·*¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ dü÷∫+∫q ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+ <ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñqï Ç+{Ï
qT+&ç ñ+&Ü*.
2. Á|üuÛÑT‘·«+ C≤Ø #˚dæq ‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶qT ≈£î≥T+ã+ ø£*– ñ+&Ü*. ≈£î≥T+u≤ìï ‘·+Á&ç, ‘·*¢ eT]j·TT
Ä<Ûës¡|ü&çq |æ\¢\T nì ìs¡«∫+#ês¡T.
3. \_Δ<ës¡T&ÉT/‘·*¢ #Ó\T¢u≤≥T nj˚T´ Ä<ÛësY ø±s¡T¶qT ø£*– ñ+&Ü* ˝Ò<ë <äs¡U≤düTÔ #˚dæ <ÛäèMø£]+#·ã&ç
e⁄+&Ü*.
4. kÕ<ÛäýÓTÆq+‘· es¡≈£î 1 qT+&ç 12 ‘·s¡>∑‘·T\ eT<Ûä´ #·<äTe⁄‘·Tqï |æ\¢\ Ä<ÛësY ø±s¡T¶ $esê\T n+<äu≤≥T˝À
ñ+#·ã&É‘êsTT. Ä<ÛësY $esê\T \_Δ<ës¡T&ç düeTà‹‘√ e÷Á‘·y˚T ùdø£]+#·ã&É‘êsTT.
5. ‘·*¢ eTs¡D+ ˝Ò<ë ˝Òø£b˛e&É+ $wüj·T+˝À, |æ\¢\ düVü≤» dü+s¡ø£å≈£î&çøÏ s¡÷. 15,000/` #Ó*¢+#ê*.
6. #Ó\T¢u≤≥T nj˚T´ πswüHé ø±s¡Tº &˚{≤ uÒdt 6 <äX¯\ Á<ÛäTMø£s¡D≈£î ˝Àã&ç ñ+≥T+~.
7. \_Δ<ës¡T&ç |æ\¢\T ¬sdæ&Óì‡j·T˝Ÿ bÕsƒ¡XÊ\\T/pìj·TsY ø£fi≤XÊ\\‘√ düVü‰ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫q

Á|üuTÑÛ ‘·«/Áô|y’ {˚ Ÿ msTT&Ó&/é Áô|y’ {˚ Ÿ nHémsTT&Ó&é bÕsƒX¡ Ê\\T/ pìj·T˝Ÿ ø±˝ÒJ\˝À 1 qT+&ç 12 ‘·s>¡ T∑ ‘·T˝À¢
#·<äTe⁄ø√yê*.
8. dü«#·Ã+<ä dü+düú <ë«sê bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ #˚]q nHê<∏ä\T / M~Û |æ\¢\≈£î, dü+ã+~Û+‘· XÊK‘√ dü+Á|ü~+∫ á
Á|üjÓ÷»q+ $düÔ]+#·ã&ÉT‘·T+~.
9. ‘·*¢/\_Δ<ës¡T&ÉT ø£˙dü+ 75% ‘·s¡>∑‘·T\ Vü≤»s¡TqT ‘·eT |æ\¢\≈£î ñ+&˚≥≥T¢ ìsêΔs¡D #˚j·÷*.
10. $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ eT<Ûä´˝À |æ\¢yê&ÉT / |æ\¢\T ‘·eT #·<äTe⁄qT ì*|æy˚ùdÔ, yês¡T Ä $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ
Á|üjÓ÷»q+ bı+<ä{≤ìøÏ ns¡TΩ\T ø±<äT. nsTT‘˚ Ä _&É¶qT ‹]– bÕsƒ¡XÊ\≈£î rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ nìï
Á|üj·T‘êï\T #˚j·÷*.
11. sêÁwüº/πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ eT]j·TT |æmdtj·TT ñ<√´>∑T\T, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\ ô|q¸qs¡T¢ (|æmdtj·TT, πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+‘√ düVü‰), Ä<ëj·T|ü⁄ |üqTï #Ó*¢+|ü⁄<ës¡T\T á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä Ä]úø£ düVü‰j·T+ bı+<ä{≤ìøÏ
ns¡TΩ\T ø±<äT.
#Ó*¢+|ü⁄ $<Ûëq+ :
1. Á|ü‹ \_Δ<ës¡TìøÏ/‘·*ø¢ Ï Á>±e÷ìøÏ düMT|ü+˝À ñqï @<ÓH’ ê C≤rj·T+ #˚dqæ u≤´+ø˘ ˝Ò<ë ‘·bÕ˝≤ ø±sê´\j·T+˝À
ùd$+>¥‡ u≤´+ø˘ U≤‘ê ñ+&Ü*.
2. |æ\¢yê&ÉT ‘·q/ ÄyÓT $<ä´qT |üHÓï+&Ée ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î ø=qkÕ–+#˚ es¡≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ »qe] HÓ\˝À
s¡÷. 15000/` yÓTT‘êÔìï ÄHé˝…’Hé <ë«sê \_Δ<ës¡Tì u≤´+ø˘ U≤‘ê≈£î ã~© #˚j·÷*.
|üs¡ý˚ø£åD $<Ûëq+:
1. á Á|üjÓ÷»q+ ø√dü+ Áb˛Á>±yéT ø√dü+ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ yÓuŸôd’{Ÿ düèwæº+#·ã&ÉT‘·T+~ eT]j·TT ø£MTwüqsY dü÷ÿ˝Ÿ
m&ÉT´πøwüHé yÓuŸ b˛s¡º˝Ÿ≈£î nqTdü+<Ûëì+#·ã&ÉT‘·T+~.
2. ù|s¡T, ej·TdüT‡, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ù|s¡T, ≈£î\+ (»qs¡˝Ÿ, md”‡, md”º, _dæ\T, yÓTÆHê]{°), $ø£˝≤+>∑ |æ\¢\T
yÓTT<ä˝q’… $ ñqï Ç∫Ãq ÁbıbòÕsêà Á|üø±s¡+ $<ë´s¡T\Δ qyÓ÷<äT≈£î dü+ã+~Û+∫ dü+dü\ú n~Û|‘ü T· \T düeT]Œ+∫q
&˚{≤ dæ+–˝Ÿ>± ñ+≥T+~. dü¬s’q <ÛäèMø£s¡D ‘·sê«‘· eT]j·TT #Ó’˝Ÿ¶ ÇH√Œ¤/ j·TT&çmdt &˚{≤ eT]j·TT dæ$˝Ÿ
düô|’¢dt eT]j·TT Ç‘·s¡ $uÛ≤>±\ Ç‘·s¡ &˚{≤‘√ Áø±dt Á<ÛäTMø£s¡D ‘·sê«‘· »>∑qqï neTà ˇ&ç Áb˛Á>±yéT øÏ+<ä
Ä]úø£ düVü‰j·T+ $&ÉT<ä\ #˚j·Tã&˚ &˚{≤ eT÷\+.
3. Ä dü+düú jÓTTø£ÿ ‘·ø£åD ‘·ìF n~Ûø±] #Ó*¢+|ü⁄ ø√dü+ Ä $esê\qT <ÛäèMø£]+#ê*.
4. Ä ‘·s¡Tyê‘· dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢ $<ë´XÊU≤~Ûø±s¡T\T/ õ˝≤¢ eè‹Ô $<ë´ n~Ûø±]/ ÁbÕ+rj·T $<ë´XÊU≤~Ûø±],
Ç+≥Øà&çjT· {Ÿ $<ä´ {Ïmdt|/æ mdtdmæ dt|æ uÛ≤>±\qT nqTdü]+∫ ÄHé˝H’… é <ë«sê \_Δ<ës¡T\ bı<äT|ü⁄ u≤´+≈£î
U≤‘ê≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ $&ÉT<ä\ #˚j·÷*.
5. &˚{≤qT Á|üe÷D°ø£]+#·&ÜìøÏ Á>±yéT yê\+{°sY πø+Á<ä _+<äTe⁄>± ñ+&Ü*.

♦ <ÛäèMø£]+#·ã&çq &˚{≤ Ä<Ûës¡+>±, dü+ã+~Û‘· ÁbÕ+‘·+˝Àì ‘·\T¢\T dü+ã+~Û‘· Á>±eT yê\+{°sY≈£î
{≤´>¥ #˚j·Tã&É‘ês¡T.
♦ ‘·\T¢\ &˚{≤ Vü‰sY/¶ &çõ≥˝Ÿ s¡÷bÕ˝À¢ ìØí‘· Äø£è‹˝À dü+ã+~Û‘· Á>±eT yê\+{°s≈
Y î£ ã~© #˚jT· ã&ÉT‘·T+~.
♦ Á>±eT yê\+{°sY dü÷ÿ˝Ÿ ø±+ô|¢ø˘‡ ôV≤#YmyéT˝‘√ düeTq«j·T+‘√ nedüs¡yÓTÆq &˚{≤qT bòÕsêà{Ÿ˝À
ùdø£]+∫, Á|üe÷D°ø£s¡D ø√dü+ dü+ã+~Û‘· MEO \≈£î düeT]ŒkÕÔs¡T.
♦ Á>±eT yê\+{°s¡T¢ ‘·*¢ ˝Òq|ü⁄Œ&ÉT ‘·+Á&ç/>±]¶j·THé jÓTTø£ÿ &˚{≤qT ùdø£]+∫ MEO øÏ düeT]Œ+#ê*.
6. kÕe÷õø£ Ä&ç{Ÿ ø√dü+ \_Δ<ës¡T\ C≤_‘êqT / yêsY¶ dü∫yê\j·T+˝À Á|ü<ä]Ù+#ê*.

$<ëéédüú˝À ˇø£ düeT÷\ e÷s¡TŒqT rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ ø£+ø£D+ ø£≥Tº≈£î+~.
Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+ <ë«sê HêDýÓTÆq $<ä´qT n+~+#·&ÜìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+
ø£≥Tºã&ç ñ+~. Ç|üŒ{Ïπø H√ dü÷ÿ˝Ÿ u≤>¥ &˚ eT]j·TT neTàˇ&ç e+{Ï $q÷‘·ï ø±s¡´Áø£e÷\qT neT\T|üs¡Tdü÷Ô
$<ëý˚‘·Ô\T eT]j·TT kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£s¡Ô\ <äèwæºì Äø£]¸+∫+~. bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ kÂø£sê´\T eT]j·TT eTÚ*ø£
dü<äTbÕj·÷\qT yÓTs¡T>∑T |ü]#˚+<äT≈£î Hê&ÉT`H˚&ÉT ø±s¡´Áø£eT+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± Ç+^¢wüß e÷<ÛäéT bÕsƒ¡XÊ\\≈£î ÇdüTÔqï ÁbÕeTTK´‘·qT n<˚ $<Ûä+>± ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î
Ç+^¢wüß bÕsƒ¡XÊ\\ô|’ ñqï n_Û˝≤wüqT >ös¡$dü÷Ô, bÕsƒ¡XÊ\˝À uÀ<Ûäq $<Ûëq+˝À düeT÷\yÓTÆq e÷s¡TŒ\T
rdüT≈£îsêyê* nqï ñ<˚›X¯+‘√ ˇø£≥e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç Äs¡e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î Á|üdüTÔ‘·+ ñqï ‘Ó\T>∑T MT&çj·T+
dü÷ÿfi¯¢ kÕúq+˝À Ç+^¢wüß MT&çj·T+ uÀ<Ûäq $<ÛëHêìï neT\T˝ÀìøÏ rdüT≈£îedüTÔHêïs¡T. 1e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 6e
‘·s¡>∑‹ es¡≈£î Ç+^¢wüß MT&çj·T+ dü÷ÿ˝Ÿ‡qT sêh+˝À 2020`21 qT+&ç neT\T˝ÀøÏ rdüT≈£îedüTÔHêïs¡T.
Ç+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq nìï eTÚ*ø£ edü‘·T\qT ø£*Œ+#·&ÜìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ dæ<äΔ+>± ñ+~.
14. ã&ç|ü]es¡Ôq
$<ëéédüú˝À dü+kÕú>∑‘·yÓTÆq |ü]es¡Ôq rdüT≈£îsêyê\qï Ä˝À#·q‘√, ªª$<ë´]ú πø+Á<äyÓTÆq $<ë´$<Ûëq+μμ
kÕø±s¡eTyê«\H˚ ÄX¯jT· +‘√ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊK s¡÷bı+~+∫q ã&ç |ü]es¡qÔ ø±s¡´Áø£e÷ìï
2018 qe+ãsY 30q n~Ûø±]ø£+>± Á|üø{£ +Ï #·ã&ç+~ ù|s¬ ìïø£>q∑ ï dü«#·Ã+¤ <äd+ü düú {≤{≤ Á≥dtº á ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ
Á|ü<Ûëq uÛ≤>∑kÕ«$T>± ñ+&É{≤ìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK‘√ ˇ|üŒ+<ä+ #˚düT≈£î+~.
ªªã&ç|ü]es¡Ôqμμ ˝Àì ø°\ø±+XÊ\ìï bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK øÏ+~ $<Ûä+>± ìs¡«∫+∫+~.
ÄX¯jT· + (Vision) : dü+‘√wüyTÓ qÆ , dü+‘·è|æøÔ s£ y¡ TÓ qÆ , BÛfq’… , u≤<Û´ä ‘êj·TT‘·yTÓ qÆ , uÛ$Ñ wü´‘·TÔ ø=s¡≈î£ dæ<+Δä >±
qï $<ë´]ú (Happy, fulfilled, resilient and responsible students, who are future ready)
dü+ø£\Œ+ (Mission) : Á|ür $<ë´]ú ej·TdüT≈£î ‘·>∑Z $C≤„q eT]j·TT $C≤„H˚‘·s¡ $wüj·T|ü]DÏ‹‘√ Á|”

˚ T· T≥ ((All children complete K-12 education and attain age appropriate
Áô|e’ TØ` 12e ‘·s>¡ ‹∑ es¡≈î£ |üP]Ô#j
scholastic and co-scholastic skills)
|òü*‘·+ (Mission) : ÁX‚wüºyÓTÆq, $<ë´]Δ Á|ü<ÛëqyÓTÆq $<ë´$<Ûëq+ (An exemplary child-focused

education system)
ªªã&ç|ü]es¡Ôqμμ kÕ<Ûä´+ #˚düT≈£îH˚+<äT≈£î bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK Á|ü<Ûëq+>± nsTT<äT \øå±´\qT ìπs›•+∫+~.

1. HêDýÓTÆqdüeT$<ë´$ø±dü+ (Development of School Education (SE) with Quality, Equity & Inclu-
sion)
2. ã\yÓTÆq$<ëéédüú\T (Strengthened Institutions for Education)

3. $<ä´˝Àdüe÷»uÛ≤>∑kÕ«eT´+ (Community Involvement in Schools)
4. e ` bÕsƒ¡XÊ\\T (Digital Schools)
5. dü+‘√wüyÓTÆq, düeTs¡úyÓTÆq$<ë´]ú (Happy, Capable Child)
Ç+‘·≈£î eTT+<˚ Á|üy˚X¯ô|≥ºã&ç neT\e⁄‘·Tqï ø=ìï ø±s¡´Áø£e÷\ì ã&ç|ü]es¡Ôq \øå±´\≈£î
»‘·|üs¡TÃb˛e&É+‘√ bÕfÒ \ø£å´kÕ<ÛäqøÏ nedüs¡yÓTÆq eT]ìï ø±s¡´Áø£e÷\≈£î Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·T≈£î+~.
yê{Ïì πøåÁ‘·kÕúsTT˝À neT\T#˚k˛Ô+~.
ã&ç |ü]es¡Ôq`Á|üdüTÔ‘·+ »s¡T>∑T‘·Tqï ø±s¡´Áø£e÷\T
1. HêDýÓTÆq düeT$<ë´ $ø±dü+ O $<ë´$ø±dü+` HêD´‘· ÁbÕ‹|ü~ø£q $<ë´ $\Te\
n+#·Hê
O C≤„q<Ûës¡
O ã&çø=kÕÔ
2. ã\yÓTÆq$<ëéédüú\T O SIMS
O õ˝≤¢ k˛ÿs¡T ø±s¡T¶\T
O õ˝≤¢˝À¢ ◊.{Ï. ôd˝Ÿ, nôddtyÓT+{Ÿ kÕú|üq
O eT+&É\ $<ë´XÊK n~Ûø±s¡T\≈£î, Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT\≈£î
Hêj·Tø£‘«· •ø£Då
3. $<ä´˝À düe÷» uÛ≤>∑kÕ«eT´+ O ã&ç ãTTD+ rs¡TÃ≈£î+<ë+
O ø£d÷ü ]Ô
O eTq}s¡T, eTqã&ç, ã&ç|æ\Tk˛Ô+~
4. e- bÕsƒ¡XÊ\\T O &çõ≥˝Ÿ ø±¢dts¡÷yéT‡
O es¡TÃe˝Ÿ ø±¢dts¡÷yéT‡
O mq]®{Ïø˘ f…ø˘º‡ãTø˘‡
5. dü+‘√wüyÓTÆq, düeTs¡úyÓTÆq $<ë´]ú O Äq+<ä\Vü≤] (ALA)
O {°∫+>¥ mÁf…’f…¢yÓ˝Ÿ (TaRL)
O ˝…’|òtdæÿ˝Ÿ‡ ¬øØsY¬>’&ÓHé‡ Áb˛Á>±+
O y=πøwüq˝Ÿ m&ÉT´πøwüHé, |òæõø£*¢≥s¡d”
ã&ç |ü]es¡Ôq`|ü⁄s√>∑‹˝À ñqï ø±s¡´Áø£e÷\T
1. HêDýÓTÆq düeT $<ë´$ø±dü+ O Áô|e’ TØ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ Á|” Áô|e’ TØ ‘·s>¡ ‘∑ T· \T ÁbÕs¡+_Û+#·T≥
O q÷‘· q $<ë´$ø±dü + ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\ #=s¡ e ‘√
X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq bÕsƒ¡XÊ\, eT+&É\, õ˝≤¢j·T+Á‘ê+>∑+
O ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $<ë´ eéVü‰s¡ |üs¡ý˚ø£åD
O neTàˇ&ç
O eTqã&ç : Hê&ÉT`H˚&ÉT
2. ã\yÓTÆq $<ë´ eédüú\T O $<ë´ eédüú˝À ìsêàD≤‘·àø£ eT]j·TT $<Ûëq|üs¡yÓTÆq
e÷s¡TŒ\T
O ã\yÓTÆq SIMS ` @ø°ø£è‘· düe÷#ês¡ eédüú\T` ∫e]
n+#Ó es¡≈£î Á|üD≤[ø£ã<äΔyÓTÆq ìs¡íj·TdüVü≤ø±s¡+
O ã\yÓTÆq uÛ≤>∑kÕ«e÷´\T, $kÕÔs¡yÓTÆq düe÷#ês¡e÷]Œ&ç
3. $<ä´˝À düe÷» uÛ≤>∑kÕ«eT´+ O sê»qï ã&çu≤≥
O ªª$<ë´]úH˚düÔ+μμ` yÓTs¡T¬>’q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+
O |ü+#êsTTr kÕúsTT bÕsƒ¡XÊ\ ìy˚~ø£\T eT]j·TT
|ü+#êsTTr \≈£î kÕºsY πs{Ï+>¥
O CSR/ ø£eT÷´ì{ÏdüVü≤ø±s¡+
4. e- bÕsƒ¡XÊ\\T O d”«j·TnuÛÑ´düq (PAL)

O bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ eT]j·TT ñbÕ<Ûë´j·T ø£fi≤XÊ\˝À¢ ICT
bÕsƒê´+XÊ\T
O ICT Á|üuÛ≤e n+#·Hê
5. dü+‘√wüyÓTÆq, düeTs¡úyÓTÆq $<ë´]ú O Äq+<äyÓTÆq sêh+ ø√dü+ Äq+<äy˚~ø£

O $<ë´]ú ùd«#Û·Ã¤>± m~π>˝≤, 21e X¯‘êã›|ü⁄ HÓ’|ü⁄D≤´\T
ô|+bı+<˚˝≤ bÕsƒê´+XÊ\ |ü⁄q'|ü]o\q
O ¬øØsY e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+/eè‹Ô$<ë´•ø£åD
15. ù|¬s+{Ÿ øöì‡*+>¥
e÷qe |ü]D≤eT Áø£eT+˝À $<ä´ ˇø£ ñqï‘· kÕúHêìï ÄÁø£$T+∫+~. $<ä´ eTìwæøÏ $y˚ø±ìï, Ä˝À#·qqT,
‘·]ÿø£uÛ≤yêìï, ñqï‘·kÕúHêìï n+~düTÔ+~. $<ä´ e\q Á|ü|ü+#·+˝À nH˚ø£ q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T e#êÃsTT.
Á|ü‹ ≈£î≥T+u≤ìøÏ $<ä´ m+‘√ nedüs¡+. |ü+&ç‘·T˝…’Hê, bÕeTs¡T˝…’Hê $<ä´ ˝Òø£b˛‘˚ X¯Sq´+˝À ñqï≥T¢
uÛ≤$+#·e\dæ ñ+≥T+~. Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À $<ä´ jÓTTø£ÿ ñ|üj÷Ó >∑+ ‘Ó*j·Tø£b˛e≥+ e\q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\˝À
‘·–q #Ó‘’ q· ´+ ˝Òøb£ ˛e≥+ e\q ‘·eT |æ\\¢ qT #·~$+#·øb£ ˛e&É+ ˝Ò<ë ã&çeT<Û´ä ˝À e÷ìy˚jT· &É+ #˚jT· &Éy÷Ó
#˚düTÔHêïs¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î $<ä´ô|’q ne>±Vü≤q ø£*ŒùdÔ, ‘·eT |æ\¢\≈£î ñqï‘·yÓTÆq #·<äTe⁄qT, Ä˝À#·qqT
ø£*ŒkÕÔs¡T.
Á|üdüTÔ‘·+ <˚X¯yê´|üÔ+>± nìï sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T ‘·eT Ä<Ûä«sê´\˝À q&ç#˚ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢, ø£fi≤XÊ\˝À¢,
j·T÷ìe]Ù{°\˝À $<ë´s¡Tú\≈£î ø±e\dæq nìï s¡ø±\ eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT ø£*ŒdüTÔHêïs¡T. ÁX¯<äΔ ñ+fÒ
m+‘·{Ï ù|<äyê¬s’Hê Á|üuÛÑT‘·«+ ø£*Œ+#˚ edü‘·T\qT |üP]Ô>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø=ì ñqï‘·kÕúHêìøÏ sêe#·TÃqT nì
eTq≈£î #ê˝≤ ñ<ëVü≤s¡D\T ñHêïsTT.
Á|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ HêDýÓTqÆ $<ä´qT n+~+#˚ ñbÕ<Ûë´j·TT\T ñHêïs¡T. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î á $wüj÷· \qT
‘Ó*j·T#˚dæ yê] |æ\\¢ qT bÕsƒX¡ Ê\\≈£î |ü+|æ+∫ yê]øÏ ñqï‘·yTÓ qÆ kÕúHê\qT ø£*Œ+#ê*‡q u≤<Û´ä ‘· eTq+<ä]ô|’ ñq
ï~. #·<äTe⁄ø√e&É+ e\¢ eTìwæ jÓTTø£ÿ e÷qdæø£ dæú‹ yÓTs¡T>∑e&É+‘√ bÕ≥T düe÷»+˝À ˇø£ ñqï‘·yÓTÆq
kÕúHêìøÏ sêe#·TÃ. 2018 dü+e‘·‡s¡+˝À dæ$˝Ÿ düØ«ôddt |òü*‘ê\qT >∑eTìùdÔ ˇø£ ]øå±yê˝≤ ne÷àsTT, eTs=ø£
ã&û¶ø=≥Tº q&ÉT|ü⁄ø=H˚ yêfi¯¢ nu≤“sTT eT+∫ sê+≈£î\T kÕ~Û+∫ ù|<ä]ø£+ e÷≈£î n&ÉT¶ø±<äì ìs¡÷|æ+#ês¡T.
ø±e⁄q MTs¡+<äs¡÷ MT Äyêdü ÁbÕ+‘ê\˝Àì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î $<ä´ô|’q ne>±Vü≤q ø£*Œ+∫ Á|üuÛÑT‘·«+
ø£fi≤XÊ\˝À¢, bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ø£*Œ+#˚ edü‘·T\ô|’q yê]øÏ ne>±Vü≤q ø£*Œ+∫ yê] |æ\¢\+<äs¡÷ ã&çøÏ yÓ[¢, ñqï‘·
kÕúHêìøÏ #˚πs≥≥T¢ #·÷&Ée\dæq u≤<Ûä´‘· eTq+<ä]ô|’ ñqï~.

>∑ Vü≤ìsêàD |ü<Ûäø£eTT\ $es¡eTT\T
Á>±eT/yês¡T¶ dü∫yê\j·T dæã“+~ •ø£åD eT]j·TT ne>±Vü≤q ø=s¡≈£î
ªns¡TΩ˝…’q Á|ü‹ ù|<äyêìøÏ |üø±ÿ >∑Vü‰\qT n+~+#·&É+μ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ jÓTTø£ÿ ÁbÕ<Ûëq´‘ê \ø£å´+. Ç+<äT˝À
ns¡TΩ˝…’q Á|ü‹ ù|<äyêìøÏ nq>± <ë]Á<ä´ πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ns¡TΩ˝…’q Á|ü‹ ≈£î≥T+u≤ìøÏ ªyÓ’ mdt ÄsY >∑ Vü≤ ìsêàD
|ü<Ûäø£+μ ÁøÏ+<ä |üø±ÿ >∑ Vü≤eTT\qT n+~+#·&Éy˚T Á|üuÛÑT‘·« \ø£å´+.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT Á>±MTD eT]j·TT |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À e#˚Ã 5 dü+e‘·‡sê\˝À q÷‘·qeTT>±
25.00 \ø£å\ Çfi¯flqT ì]à+#·T≥≈£î Á|ü‹bÕ~+#·&É+ »]–q~. Á|üdüTÔ‘· Ä]Δø£ dü+e‘·‡s¡+ ˝À e#˚Ã ñ>±~ ˝À>±
25.00 \ø£å\ Çfi¯fl ìsêàD≤ìøÏ ø±e\dæq düú\ ùdø£s¡D »]|æ, |ü{≤º\qT |ü+|æDÏ #˚j·TT≥≈£î ìs¡ísTT+#·&ÉyÓTÆq~.
n+‘˚ø±ø£ >∑ Vü≤ ìsêàD+ ø=s¡≈£î Á|üuÛÑT‘·«eTT eT+ps¡T #˚dæq j·T÷ì{Ÿ $\Te ø£+fÒ n<äqeTT>± nedüs¡yÓTÆq
ì<ÛäT\ düMTø£s¡D≈£î 25 ô|’. (bÕe˝≤) e&û¶ ‘√ ãTTD≤\T bı+<˚ kÂ\uÛÑ´+ ≈£L&Ü ø£*Œ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. >∑Vü‰ìï
\_›<ës¡TìøÏ n+<ä#˚ùd düeTj·T+ ˝ÀH˚ Ç+{Ï j·T»e÷qTsê* ù|s¡T MT<ä Ç+{Ïì ]õwüºsY #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á|üdüTÔ‘·+ neT\T˝À ñqï >∑ Vü≤ìsêàD |ü<Ûäø£eTT\ $es¡eTT\T:
1) yÓ’ mdt ÄsY Á>±MTD >∑ Vü≤ìsêàD |ü<Ûäø£+
2) Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q - yÓ’ mdt ÄsY Á>±MTD >∑ Vü≤ìsêàD |ü<Ûäø£+
3) Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q - yÓ’ mdt ÄsY |ü≥ºD >∑ Vü≤ìsêàD |ü<Ûäø£+ (_m˝Ÿ dæ)
ô|’q ‘Ó*|æq |ü<Ûäø£eTT\˝À Ç\T¢ eT+ps¡T #˚j·TT≥≈£î \_›<ës¡T\≈£î ñ+&Ée\dæq ns¡Ω‘·\T ‘·<äT|ü]
ù|J\˝À bı+<äT|üs¡#·&ÉyÓTÆq~.
1. yÓ’ mdt ÄsY Á>±MTD >∑ Vü≤ìsêàD |ü<Ûäø£+:

♦ <ë]Á<ä´ πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+ãeTT\T nq>± >∑ Vü≤eTT ˝Òì yês¡T, •~Û˝≤edüú˝À ñqï >∑Vü≤eTT\T,
|üP]+&ÉT¢ eT]j·TT n<Ó› Ç+{À¢ ñ+≥Tqï yês¡T.
♦ ˇø£ ≈£î≥T+ãeTTq≈£î ˇø£ >∑ Vü≤eTT e÷Á‘·y˚T.
♦ nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq |ü]dæú‘·T\˝À ‘·|üŒ, eTVæ≤fi≤ \_›<ës¡T\≈£î e÷Á‘·y˚T >∑ Vü≤eTT\T eT+ps¡T #˚j·Tã&ÉTqT.
♦ \_›<ës¡Tì ù|s¡Tq ø±ì, ˝Ò<ë J$‘·uÛ≤>∑kÕ«$T ù|s¡Tq ø±ì, ‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ ø£*– j·TT+&ç, Á|üuÛÑT‘·«eTT qT+&ç
ì‘êédüs¡ düs¡T≈£î\T bı+<äT‘·÷ ñ+&Ée˝…qT.
♦ Á|ü‹bÕ~‘· \_›<ës¡T\T yê] ù|s¡Tq Ä<ÛësY ø±s¡T¶ ø£*– j·TT+&Ée˝…qT. \_›<ës¡T&ÉT ø£ìwüºeTT>± 225 #·<äs¡|ü⁄
n&ÉT>∑T\˝À >∑ Vü≤eTT (eTs¡T>∑T<=&ç¶‘√ ø£*|æ) ì]à+#·Tø=qT≥≈£î nedüs¡yÓTÆq düú\eTT dü«+‘·eTT>± ø±ì ˝Ò<ë
Á|üuÛÑT‘·«eTT πø{≤sTT+∫q düú\eTT ø±ì ø£*–j·TT+&Ée˝…qT. n+‘˚ø±ø£ dü]jÓÆTq düú\ <ÛäMø£s¡D |üÁ‘·eTT ø£*–
j·TT+&Ée˝…qT.
♦ \_›<ës¡T ø±ì ˝Ò<ë J$‘·uÛ≤>∑kÕ«$T ø±ì |üø±ÿ >∑ Vü≤eTT ø£*–j·TT+&Ésê<äT.

2. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q - yÓ’ mdt ÄsY Á>±MTDY >∑ Vü≤ ìsêàD |ü<Ûäø£eTT :
kÕe÷õø£ ≈£î\>∑Dq düπs« 2011 (SECC-2011) q+<äT \_Δ<ës¡Tì ù|s¡T qyÓ÷<äT nsTT ñ+&ç m≥Te+{Ï
|üø±ÿ >∑Vü≤eTT ˝Ò<äì ìsêΔ]+#·e˝…qT.
>∑Vü≤eTT ˝Òì eT]j·TT ˇø£{Ï ˝Ò<ë ¬s+&ÉT >∑<äT\T ø£*Zj·TTqï ø£#êÃ >∑Vü≤eTT ñqï \_Δ<ës¡T\T.
\_›<ës¡T&ÉT Ä<ÛësY ø±s¡T¶ ø£*– j·TT+&Ée˝…qT. Ä \_›<ës¡T&ÉT dü«+‘· >∑Vü≤eTT ˝Ò<ë @<Ó’Hê Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø£eTT
<ë«sê \_› bı+~j·TT+&É≈£L&É<äT.
\_›<ës¡T&ÉT düú\eTT ø£*– ñ+&Ée˝…qT. ˝Òì#√, Á|üuÛÑT‘·«eTT düú\eTTqT düeT≈£Ls¡Ãe˝…qT.
kÕe÷õø£ ≈£î\>∑Dq düπs« 2011 (SECC-2011) qT+&ç ÁøÏ+~ ø£q|ü]∫q 13 n+X¯eTT\˝À @ ˇø£ÿ{Ï
ø£*–j·TT+&Éì yês¡T e÷Á‘·y˚T ns¡TΩ\T.
(1) ¬s+&ÉT/ eT÷&ÉT/ Hê\T>∑T #·Áø±\ yêVü≤qeTT\T ø£*–q / |òæwæ+>¥ uÀ≥T ø£*– ñqï yês¡T.
(2) eékÕj·T dü+ã+~Û‘· j·÷+Á‹ø£ eT÷&ÉT/Hê\T>∑T #·Áø£eTT\ |üìeTT≥T¢ ø£*–ñqï yês¡T.
(3) øÏkÕHé ø±s¡T¶ ãTTD |ü]$T‹ s¡÷.50,000/-\T $T+∫ ñqï yês¡T.
(4) ≈£î≥T+ãeTT˝À me¬s’Hê Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑+ ø£*–j·TTqï yês¡T.
(5) ≈£î≥T+ãeTT˝À me¬s’Hê Á|üuÛÑT‘·«eTT‘√ qyÓ÷<äT ø±ã&çq eékÕj˚T‘·s¡ dü+düú\ düuÛÑ´‘·«eTT (nq>± yê´bÕs¡
yêDÏ»´ dü+ã+<Ûä+) ø£*–j·TTqï yês¡T.
(6) ≈£î≥T+ãeTT˝À me¬s’Hê HÓ\dü] Ä<ëj·TeTT s¡÷.10,000/-\T $T+∫j·TTqï yês¡T.
(7) Ä<ëj·T|ü⁄ |üqTï #Ó*¢+∫q yês¡T.
(8) e ‹Ô |üqTï #Ó*¢+∫q yês¡T..
(9) ]Á|òæõπs≥sY ø£*– ñqï yês¡T.
(10) f…*bò˛Hé (˝≤´+&é ˝…’Hé) ø£*– ñqï yês¡T.
(11) 2.5 mø£sê\ dü«+‘· uÛÑ÷$T‘√ bÕ≥T ˇø£ ˙{Ï bÕs¡T<ä\ |ü]ø£s¡eTT ø£*– ñqï yês¡T.
(12) ˇø£ d”»qT˝À 2 ˝Ò<ë 3 |üsê´j·TeTT\T |ü+≥\T |ü+&˚ 5 mø£s¡eTT\ ˙{Ï ‹s¡Tyê uÛÑ÷$T (|ü\¢|ü⁄ uÛÑ÷$T) ˝Ò<ë
n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe ˙{Ï rs¡Tyê uÛÑ÷$T ø£*– ñqï yês¡T.
(13) ø£˙dü+ 7.5 mø£s¡eTT\ dü«+‘· uÛÑ÷$T ˝Ò<ë n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe ñ+&ç ˇø£ ˙{Ï bÕs¡T<ä\ |ü]ø£s¡eTT\T ø£*–
ñqïyês¡T.
Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q - yÓ’ mdt ÄsY |ü≥ºD >∑ Vü≤ ìsêàD |ü<Ûäø£eTT (_.m˝Ÿ.dæ) :
á |ü<Ûäø£eTT ÁøÏ+<ä >∑ Vü≤eTTqT bı+<äT≥≈£î \_Δ<ës¡T\T ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqï ìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&ç j·TT+&Ée˝…qT.
|ü≥ºD |ü⁄s¡bÕ*ø£\T / |ü≥ºD &Óe\ô|à+{Ÿ n<Ûë]{° yê]#˚ #˚|ü≥ºã&çq &çe÷+&é düπs« ˝À >∑T]Ô+#· ã&çq <ë]Á<ä´
sπ K≈£î ~>∑TeqqTqï >∑ Vü≤düT\Ô T, dü«+‘· |üø±ÿ Ç\T¢/ Á|üuTÑÛ ‘·« |ü<øäÛ +£ <ë«sê bı+~q |üø±ÿ >∑ Vü≤eTT ø£*–j·TT+&Ésê<äT.
dü«+‘· düú\eTT ˝Ò<ë Á|üuÛÑT‘·«eTT#˚ πø{≤sTT+#·ã&çq düú\eTT ø£*–j·TT+&Ü*.
|ü⁄s¡bÕ*ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À ìedædüTÔqï , Ä<ÛësY ø±s¡T¶ eT]j·TT ‘Ó\¢ πswüHé ø±s¡T¶ ø£*–q yês¡T ns¡TΩ\T.
2011 »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ #·≥ºã<äΔyÓTÆq |ü≥ºD≤\T, ‘·<äT|ü] |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\T>± >∑T]Ô+#·ã&çq ÁbÕ+‘ê\T,
ns¡“Hé &Óe\ô|à+{Ÿ n<∏ë]{° |ü]~Û ˝Àì ÁbÕ+‘ê\T ˝Ò<ë ‘·~‘·s¡ sêÁwüº XÊdüq ÄyÓ÷~‘· bÕ¢ì+>¥ eT]j·TT
ìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&çq |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\T Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q (|ü≥ºD) |ü<Ûäø£eTT ÁøÏ+<ä eT+ps¡T≈£î
ns¡Ω‘·qT ø£*– j·TTqï$.
\_›<ës¡Tì ≈£î≥T+ã+ nq>± uÛÑs¡Ô, uÛ≤s¡´ eT]j·TT $yêVü≤eTT ø±ì |æ\¢\T.
yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ s¡÷.3,00,000/- es¡≈£î ø£*–q >∑Vü≤düTú\T Ä]Δø£+>± yÓqTø£ ã&çq >∑ Vü≤düTú\T>±
ìs¡ísTT+#·ã&ÉT<äTs¡T.
Ç+{Ï ìsêàDeTTq≈£î #ê*q+‘· düú\+ ˝Òì m&É\ G+1 |ü<ä›‹˝À >∑es¡ïyÓT+{Ÿ ìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&ç, \_›<ës¡T&ÉT
Ç+{Ï ìsêàDeTT #˚düTø√qe#·TÃqT.
Á>±eT dü∫yê\j·TeTT eT]j·TT Á>±eT yê\+{°s¡¢ <ë«sê
>∑ Vü≤ ìsêàDeTTq≈£î ø±e\dæq ùde\T
1. Á>±eT dü∫yê\j·TeTT:
Á>±eT+˝À ñqï yÓTT‘·ÔeTT Ç+&É¢ $es¡eTT\T ùdø£]+∫, dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î ˇø£kÕ] (@Á|æ˝Ÿ HÓ\˝À) ]õdüºsY q+<äT
bı+<äT |üs¡#·&Éy˚T ø±ø£ ø£+|üP´≥sY q+<äT ≈£L&Ü ìøÏå|üÔ+ #˚j·Te˝…qT
yÓTT‘·ÔeTT Ç+&É¢qT á ÁøÏ+~ $<ÛäeTT >± eØZø£]+#·e˝…qT.
1) XÊX¯«‘· >∑ Vü≤eTT\T (ø±+Áø°≥T kÕ¢ãT Ç+&ÉT¢)
2) bÕøÏåø£ XÊX¯«‘· >∑ Vü≤eTT\T (πs≈£î\T, ô|+≈£î\ ø£|ü⁄Œ Ç+&ÉT¢ )
3) ø£#êÃ >∑Vü≤eTT\T (|üP]+&ÉT¢, ‘ê{≤≈£î\T, eT{Ïº >√&É\T)
♦ Á>±eTeTT˝Àì Á|ü‹ >∑ Vü≤eTTqT Á>±eT yê\+{°s¡¢ <ë«sê |ü]o*+∫ ns¡Ω‘· Ä<Ûës¡+>± >∑ Vü≤eTT\ eT+ps¡T
ø=s¡≈£î ì»yÓTÆq ns¡Ω‘· ø£*–q ≈£î≥T+ã $es¡eTT\qT Bì‘√ »‘·|üs¡∫q qeT÷Hê |ü{Ïºø£ ˝À qyÓ÷<äT #˚dæ Á>±eT
dü∫yê\j·T+q+<äT bı+<äT|üs¡#·e˝…qT.
♦ >∑Vü≤ ìsêàDeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫ Á>±eTdüTÔ\T <äK\T #˚düTø=qï nìï s¡ø£eTT\ $q‹ |üÁ‘·eTT\qT Á>±eT
yê\+{°s¡¢ <ë«sê $#ês¡D #˚sTT+∫ |ü]wüÿ]+#·e˝…qT.
2. Á>±eT yê\+{°s¡T¢:
♦ Á>±eT dü∫yê\j·TeTT qT+&ç >∑ Vü≤ìsêàD+ ø=s¡≈£î n+~q Á|ü‹ <äs¡U≤düTÔqT |ü]o*+∫, dü+ã+~Û‘· \_›<ës¡Tì
Ç+{ÏøÏ dü«j·TeTT>± yÓ[¢ yês¡T ô|≥Tºø=ìq nØ® ˝Àì $wüj·TeTT\qT |ü]o*+∫, ns¡Ω‘·qT ìsêΔ]+∫ \_›<ës¡Tì
<ÛäMø£s¡D‘√ qyÓ÷<äT #˚dæ Á>±eT dü∫yê\j·TeTTq≈£î n+<ä#˚j·Te˝…qT.
♦ >∑Vü≤eTT\T eT+ps¡T nsTTq \_›<ës¡T\≈£î Ç+{Ï eT+ps¡T ñ‘·Ôs¡T«\T n+<äTq≥T¢ #·÷&Ée˝…qT.
♦ >∑Vü≤ ìsêàD |ü<Ûäø£+ jÓTTø£ÿ $es¡eTT\T \_›<ës¡T\≈£î ns¡ΔeT>∑Tq≥T¢ |üP]Ô ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·e˝…qT.
>∑Vü≤eTT\T eT+ps¡T nsTTq \_Δ<ës¡T\≈£î >∑ Vü≤eTT\T ì]à+#·Tø=qTq≥T¢ Áb˛‘·‡Væ≤+#·e˝…qT.
♦ >∑Vü≤ìsêàD düeTj·T+ ˝À \_Δ<ës¡T\≈£î Çã“+<äT\T ñqï jÓT&É\ Á>±eT dü∫yê\j·T+ <ë«sê |ü]wüÿ]+#·T≥≈£î
ø£wæ #˚j·Te˝…qT.
♦ Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À eT+ps¡T nsTTq \_Δ<ës¡T\+<ä]øÏ ñbÕ~Û Vü‰MT C≤uŸ ø±sY¶ bı+<äTq≥T¢ ø£wæ #˚j·Te˝…qT.
>∑Vü≤ ìsêàD <äX¯\qT Ä<Ûës¡+ >± Á|ü‹ \_›<ës¡Tq≈£î 90 s√E\ |üì~qeTT\≈£î düe÷qyÓTÆq y˚‘·qeTT

#Ó*¢+#·T≥≈£î #·s¡´\T rdüTø=qe˝…qT.
♦ Á|ü‹ \_›<ës¡T&ÉT >∑ Vü≤eTT ‘√ bÕ≥T eTs¡T>∑T<=&ç¶ ì]à+#·Tø=qT≥≈£î Áb˛‘·‡Væ≤+#·e˝…qT.

♦ Á|ü‹ >∑Vü≤ \_›<ës¡TìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ jÓTTø£ÿ Ç‘·s¡ |ü<Ûäø£eTT\qT nqTdü+<Ûëì+#·T≥≈£î ø£ wæ #˚j·Te˝…qT.
1. Endorsement- Model templates
ns¡Ω‘· >∑\ yê] ø=i≈£î m+&Üs¡T‡yÓT+≥T

<Mandal ULB Name> eT+&É\+, <Village/Ward Name>% Á>±eTeTT ìyêdæ nsTTq Áo/ ÁoeT‹
<Applicant Name> >±s¡T ô|’ dü÷∫ø£ q+<äT XÊX¯«‘· >∑ Vü≤eTT eT+ps¡T #˚j·Te\dæ+~>± ø√s¡T‘·÷ <Griev-
ance Source> q+<äT nØ® <ëK\T #˚dæj·TTHêïs¡T.
dü<äs¡T nØ® >∑T]+∫ #˚dæq $#ês¡D˝À MTs¡T ns¡TΩ\T nì ‘˚*q~.
Á|üuÛÑT‘·«+ yês¡T sêqTqï Hê\T>∑T dü+e‘·‡s¡eTT\˝À 25 \ø£å\ Çfi¯ófl ì]à+∫ nø£ÿ / #Ó˝…¢eTà\ ù|s¡T‘√
]õdüºs¡T #˚j·÷\ì ìs¡ísTT+#ês¡T. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± <äX¯\ yêØ>± Á|üuÛÑT‘·«eTT πø{≤sTT+#·T Çfi¯fl˝À MT≈£î
Ç\T¢ eT+ps¡T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. MT <äs¡U≤düTÔ ns¡TΩ\ C≤_‘ê˝À (Master Register No.) ..........
q+ãs¡T e<ä› ]õdüºs¡T #˚j·Tã&çq~.
ÁbÕC…≈£îº &Ó’¬sø£ºs¡T , Ä+.Á|ü. sêÁwüº >∑ Vü≤ ìsêàD dü+düú
<District Name>õ˝≤¢
£ Áo/ ÁoeT‹ %<Applicant Name>, <Village Name> Á>±eTeTT, < Mandal > eT+&É\eTT.
qø£\T &ç|üP´{° m–®≈£L´{Ïyé Ç+»˙s¡T, Ä+.Á|ü. sêÁwüº >∑ Vü≤ ìsêàD dü+düú , <Mandal Name>,
qø£\T m–®≈£L´{Ïyé Ç+»˙s¡T, Ä+.Á|ü. sêÁwüº >∑ Vü≤ ìsêàD dü+düú ,<A.C. Name>,
qø£\T Áoj·TT‘· õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T, <District Name> yê]øÏ düeT]Œ+#·&ÉyÓTÆq~.
ns¡Ω‘· ˝Òì yê] ø=i≈£î m+&Üs¡T‡yÓT+≥T
<Mandal/ ULB Name> eT+&É\+, <Village /Ward Name> Á>±eTeTT/yês¡T¶ ìyêdæ nsTTq Áo / ÁoeT‹
<Applicant Name> >±s¡T ô|’ dü÷∫ø£ q+<äT XÊX¯«‘· >∑ Vü≤eTT eT+ps¡T #˚j·Te\dæ+~>± ø√s¡T‘·÷ <Griev-
ance Source> q+<äT nØ® <ëK\T #˚dæj·TTHêïs¡T.
dü<äs¡T nØ® >∑T]+∫ #˚dæq $#ês¡D˝À ............................................... ø±s¡D+>± MT≈£î XÊX¯«‘·

>∑ Vü≤eTT eT+ps¡T #˚j·TT≥≈£î M\T ø±e≥+ ˝Ò<äì ‘Ó*j·T#˚j·T&ÉyÓTÆq~.
ÁbÕC…≈£îº &Ó’¬sø£ºs¡T, Ä+.Á|ü. sêÁwüº >∑ Vü≤ ìsêàD dü+düú
<District Name> õ˝≤¢,
Áo/ÁoeT‹ <Applicant Name> <Village Name> Á>±eTeTT, <Mandal Name> eT+&É\eTT.
qø£\T düVü‰j·Tø£ Ç+»˙s¡T, n+.Á|ü. sêÁwüº >∑ Vü≤ ìsêàD dü+düú,<Account Name>
qø£\T &ç|üP´{° m–®≈£L´{Ïyé Ç+»˙s¡T, n+.Á|ü. sêÁwüº >∑ Vü≤ ìsêàD dü+düú, <A.C. Name>,
qø£\T m–®≈£L´{Ïyé Ç+»˙s¡T, n+.Á|ü. sêÁwüº >∑ Vü≤ ìsêàD dü+düú, <Revenue Divn. Name>.

qø£\T Áoj·TT‘· õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T, <District Name> yê]øÏ düeT]Œ+#·&ÉyÓTÆq~.
yÓ’.mdt.ÄsY. Á>±MTD >∑èVü≤ìsêàD |ü<∏äø£eTT˝À q÷‘·q >∑èVü≤eTT
eT+ps¡T ø=s¡≈£î <äs¡U≤düTÔ
1. ˝§πøwüHé $es¡eTT\T:
1.1. õ˝≤¢ ù|s¡T :
1.2. nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ ù|s¡T :
1.3. eT+&É\+ ù|s¡T :
1.4. |ü+#êsTTr ù|s¡T :
1.5. ÄyêdüeTT ù|s¡T / M~Û ù|s¡T :
1.6. ˝§ø±*{° ù|s¡T
1.7. &√s¡T q+ãs¡T
1.8. ˝Òne⁄≥T ù|s¡T
1.9. |æHé ø√&é
2. e´øÏÔ>∑‘· $es¡eTT\T
2.1. nØ®<ës¡Tì ù|s¡T :
2.2. J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$T ù|s¡T :
2.3. *+>∑+ (|ü⁄/Ád”Ô/ Á{≤Hé‡C…+&ÉsY) :
2.4. ≈£î\eTT (md”‡/md”º/_.dæ/ yÓTÆHê]{°/ Ç‘·s¡T\T) :
2.5. ñ|ü≈£î\eTT :
2.6. eT‘·eTT (Væ≤+<äTe⁄\T/ eTTdæ¢eTT\T/
ÁøÏdæºj·THé/ bÕs¡o≈£î\T/ C…’qT\T) :
2.7. |ü⁄{Ïºq ‘˚B :
2.8. ej·TdüT‡ :
2.9. πswüqT ø±s¡T¶ HÓ+ãs¡T :
2.10. (m) <äs¡U≤düTÔì Ä<ÛësY HÓ+ãs¡T :
(_) <äs¡U≤düTÔ<ës¡Tì uÛ≤>∑kÕ«$T Ä<ÛësY HÓ+ãs¡T :
2.11. ñbÕ~ÛVü‰MT C≤uŸ ø±s¡T¶ HÓ+ãs¡T :
2.12. #·s¡yêDÏ q+ãs¡T :
2.13. ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\ dü+K´ :
2.14. ≈£î≥T+ã yê]¸ø£ Ä<ëj·TeTT :
2.15. nØ®<ës¡Tì eè‹Ô :

2.16. nØ®<ës¡Tì J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$T eeè‹Ô :
2.17. nØ®<ës¡Tq≈£î XÊØs¡ø£ yÓ’ø£\éTT ø£\<ë? :
(ne⁄qT/ ø±<äT)
3. eT+ps¡T $es¡eTT\T :
3.1. Á|üdüTÔ‘·+ ìyêdüeTTqï Ç+{Ï dæú‹ :
(|üø±ÿ >∑èVü≤eTT/ bÕøÏåø£ |üø±ÿ >∑èVü≤eTT / ø£#êÃ
>∑èVü≤eTT/ •~∏˝≤edüú˝À ñqï >∑èVü≤eTT/ n<Ó› >∑èVü≤eTT)
3.2. >∑‘·eTT˝À Á|üuÛÑT‘·«eTT <ë«sê nØ® <ës¡TìøÏ >±ì, :
J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$TøÏ >±ì >∑èVü≤eTT
eT+p¬s’q<ë? (ne⁄qT/ ø±<äT)
3.4. nØ® <ës¡Tq≈£î Ç+{Ïdüú\eTT ø£\<ë? :
(ñqï~ / ˝Ò<äT)
3.5. Ç+{Ï düú\eTT ñqï≥¢sTT‘˚ Á|üuÛÑT‘·«eTT :
πø{≤sTT+∫q<ë ˝Òø£ dü«+‘·e÷
3.6. Ç+{Ï düú\eTT ñ+fÒ düú\ $d”Ôs¡í+ (#·ˆˆ>∑ˆˆ\˝À) :
3.7. düú\eTT jÓTTø£ÿ j·÷»e÷q´ |üÁ‘·eTT nØ®<ës¡Tì
ù|s¡Tq (ñqï<ë/ ˝Ò<ë) :
4. u≤´+≈£î U≤‘ê $es¡eTT\T :
4.1. Ä<ÛësY HÓ+. nqTdü+<Ûëì+#·ã&çq u≤´+≈£î
møö+≥T HÓ+ãs¡T :
4.2. u≤´+≈£î ù|s¡T :
4.3. u≤´+≈£î XÊK ù|s¡T :
4.4. u≤´+≈£î møö+≥T U≤‘ê <ës¡Tì ù|s¡T :
4.5. u≤´+≈£î ◊.m|òt.mdt.dæ. ø√&é :
nØ®<ës¡T dü+‘·ø£eTT / y˚*eTTÁ<ä

$es¡eTT ùdø£]+∫q Á>±eT yê\+{°s¡T ù|s¡T:
$es¡eTT ùdø£]+∫q ‘˚~:
»‘·|üs¡∫q qø£\T:
‘Ó\¢πswüqT ø±s¡T¶ qø£\T:
Ä<ÛësY ø±s¡T¶ q+ãs¡T:
ñbÕ~ÛVü‰MT C≤uŸ ø±s¡T¶ HÓ+.
dü+ã+~Û‘· |üÁ‘·eTT\T

(m) Ç+»˙]+>¥ ndæôdº+≥¢ $<ÛäT\T:
m) Vü≤Ödæ+>¥ d”ÿyéT\ $esê\T |æ+¢ ‘Y @]j·÷, j·T÷ì{Ÿ Ks¡TÃ, #Ó*+¢ |ü⁄ ôw&É÷´˝Ÿ yÓTT<ä˝q’… $ \_Δ<ës¡T\≈£î $e]+#·&+É .
_) Ç+{Ï ìsêàD≤ìøÏ dü¬s’q ø=\‘·\T Çe«&É+.
dæ) yê] Çfi¯¢ ìsêàD≤ìøÏ eT+∫ HêDýÓTÆq ìsêàD kÕeTÁ–ì ñ|üjÓ÷–+#·&É+˝À \_Δ<ës¡TìøÏ
dü\Vü‰ Çe«&É+.
&ç) Çfi¯¢ ìsêàD+˝À kÕ+πø‹ø£ e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+ n+~+#·&É+.
Ç) Ç+{Ï ÁbÕs¡+uÛ≤ìøÏ eTT+<äT U≤∞ düú˝≤ìï eT]j·TT Ç+{Ï ìsêàD+ jÓTTø£ÿ Á|ü‹ ì]›wüº <äX¯˝À õjÓ÷ {≤´>¥
#˚j·T&É+.
m|òt) >∑Vü‰\ ìsêàD≤ìï ‘·s¡#·÷ |ü]o*+#·&É+ eT]j·TT #Ó*¢+|ü⁄\qT ÁbÕôddt #˚j·T&ÜìøÏ eT]j·TT dæyÓT+{Ÿ e+{Ï
|ü<ësêú\qT $&ÉT<ä\ #˚j·T&ÜìøÏ ndæôdº+{Ÿ Ç+»˙sY (Vü≤Ödæ+>¥) ≈£î Çfi¯¢≈£î ìsêàD kÕeTÁ– jÓTTø£ÿ nedüsêìï
ìy˚~+#·&É+.
õ) ô|’q ù|s=ÿqï yê{ÏøÏ n<äq+>±, Á|üuÛÑT‘·«+ GOMS No.151 D. 01.10.2019e ‘˚Bq Á|æì‡|ü˝Ÿ ôdÁø£≥Ø,
|ü+#êj·Tr sêCŸ Á>±MTD≤_Ûe~Δ XÊK <ë«sê dü÷∫+∫q $<ÛäT\T ≈£L&Ü Ç+»˙]+>¥ ndæôdº+≥T¢ ìs¡«Væ≤+#ê*.
(_) dü+πøåeT eT]j·TT $<ë´ ndæôdº+{Ÿ $<ÛäT\T:

m) >∑ Vü≤ìsêàD≤ìøÏ ns¡Ω‘·>∑\ >∑Vü‰\ >∑Dq eT]j·TT &Ü≈£îýÓT+fÒwüHé ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+
_) |ü<∏äø£+ e÷s¡Z<äs¡Ùø±\ Á|üø±s¡+ ns¡Ω‘· ø£*–q \_Δ<ës¡T\qT >∑T]Ô+#·&É+
dæ) eT+ps¡T #˚dæq \_Δ<ës¡T\‘√ |æÄsYm yê´j·÷eT+ ìs¡«Væ≤+#·&É+
&ç) \_Δ<ës¡T\≈£î Çfi¯ófl ì]à+#·eTì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+
Ç) u≤´+ø˘ U≤‘ê\qT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+˝À \_Δ<ës¡T\≈£î düVü‰j·T+ #˚j·T&É+.
m|òt) eT+ps¡T, Çfi¯¢ ìsêàD+ eT]j·TT Á|üuÛÑT‘·«eTT jÓTTø£ÿ Ç‘·s¡ |ü<Ûäø±\˝À \_Δ<ës¡Tì düeTdü´\T |ü]wüÿ]+#·&É+˝À
ô|òdæ*fÒ≥sY >± |üì#˚j·T&É+.
õ) ô|’q ‘Ó*|æq yê{Ï‘√ bÕ≥T, Á|üuÛÑT‘·«+ GOMS No.107 Dt. 25.09.2019 Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´<ä]Ù, kÕ+|òæTø£
dü+πøåeT (ùde\) XÊK <ë«sê dü÷∫+∫q $<ÛäT\T dü+πøåeT eT]j·TT $<ë´ ndæôdº+{Ÿ ìs¡«Væ≤+#ê*.
ôV≤#Y) ô|’q ù|s=ÿqï yê{Ï‘√ bÕ≥T, dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ä´ düVü‰j·T≈£î&ÉT. u≤´+≈£î\T / Ä]úø£ dü+düú\ qT+&ç
s¡TD≤\T bı+<ä{≤ìøÏ \_Δ<ës¡T\≈£î düVü‰j·T+ #˚j·÷*. á Á|üjÓ÷»q+ ø√dü+ á ÁøÏ+~ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T #˚|ü{≤º*.
1. ‘·qU≤ ô|≥ºe\dæq Ç\T¢ @ Ç+{Ïô|’ ì]à+#·ã&ÉT‘·T+<√ <ëì jÓTTø£ÿ j·÷»e÷q´+ jÓTTø£ÿ dü¬s’q
&Ü≈£îýÓT+fÒwüHé.
2. ø=+‘·eT+~ u≤´+ø£s¡T¢ \_Δ<ës¡Tì ‹]– #Ó*¢+#˚ kÕeTs¡ú´+ ‘·≈£îÿe>± ñqï+<äTq >∑ Vü‰\ ø√dü+ s¡TD≤\T
eT+ps¡T #˚j·T&ÜìøÏ dæ<äΔ+>± ˝Òs¡T. n+<äTe\¢ Ä]úø£ eT]j·TT kÕe÷õø£ Á|üjÓ÷»Hê\T ¬s+&ç+{Ï Á|üjÓ÷»Hê\qT
˝…øÏÿ+#˚ \_Δ<ës¡Tì ‹]– #Ó*¢+#˚ kÕeTs¡ú´+ô|’ u≤´+ø£sY qT ˇ|æŒ+#·&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ dü÷#·q\T bÕ{Ï+#ê*.
m. Á|üuTÑÛ ‘·«+ eT+ps¡T #˚dqæ ø=‘·Ô Ç+{Ïì ÄÁø£$T+#˚ eTT+<äT #Ó*+¢ #˚ n<Ó› / ìs¡«Vü≤D. bı<äT|ü⁄>± |ü]>∑D+Ï #·ã&Ée#·TÃ

eT]j·TT u≤´+≈£î s¡TD≤ìï ‹]– #Ó*¢+#·&ÜìøÏ ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ.
_. s¡yêD≤ <ë«sê ‘êqT eT]j·TT n‘·ì ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T Ä<ë #˚dqæ yÓTT‘êÔìï e´øÏÔ jÓTTø£ÿ bı<äT|ü⁄>± |ü]>∑D+Ï #·e#·TÃ.
dæ. XÊX¯«‘· >∑Vü≤ ìsêàD+ qT+&ç bı+~q bı<äT|ü⁄ ˝…øÏÿ+#·ã&ÉT‘·T+~ eT]j·TT n≥Te+{Ï bı<äT|ü⁄\T s¡TD≤\T ‹]–
#Ó*¢+#˚ ~X¯>± ã{≤«&Ü #˚j·Tã&É‘êsTT. ‹]– #Ó*¢+#·&ÜìøÏ n+<äTu≤≥T˝À ñqï yÓTT‘êÔìï Ä<ë #˚ùd $esê\qT
u≤´+ø£s¡¢≈£î n+~+#ê*.
ô|’q ù|s=ÿqï &˚{≤qT dü+πøåeT eT]j·TT $<ä´ düVü‰j·T≈£î&ÉT Á|ü‹ \_Δ<ës¡Tì qT+&ç ùdø£]+#ê* eT]j·TT
Á>±eT yê\+{°s¡T¢. πøåÁ‘·kÕúsTT ø±s¡´ìsê«Vü≤≈£î\≈£î •ø£åD Çe«&ÜìøÏ ˇø£ ÁbıbòÕsêà ≈£L&Ü s¡÷bı+~+#·ã&ç+~
eT]j·TT SOP & •ø£åD e÷&É÷´˝Ÿ˝À ñ+#·ã&ç+~ eT]j·TT á $<Ûä+>± ùdø£]+∫q &˚{≤ >∑Vü‰\ ìsêàD≤ìøÏ
s¡TD≤\T eT+ps¡T #˚j·T&ÜìøÏ M\T>± u≤´+ø£s¡¢≈£î n+~+#·e˝…qT.


Á>±Et Dü∫Yê/J·T Dü+Πøået+ Et) J·Tt $<Ë´ Düvü≤J·T≈£Î/ - Ø£Åd Ø£S¡B - Æø£

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Á>±Et Dü∫Yê/J·T Dü+Πøået+ Et) J·Tt $<Ë´ Düvü≤J·T≈£Î/ - Ø£Åd Ø£S¡B - Æø£

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Á>±eT dü∫yê\j·T

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü≤j·T≈£î\

kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 3

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 4

uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Á|ü»\eT>∑T y˚TeTT, uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTTqT kÕs¡«uÛÖeT´, kÕeT´yê<ä,

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 5

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 8

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 11

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 12

`kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå T XÊK

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 13

&Ó’¬sø£ºπs{Ÿ n<äq|ü⁄ dü+#ê\≈£î\T

dü+j·TTø£Ô dü+#ê\≈£î\T/ ñ|ü dü+#ê\≈£î\T

&ç$»Hé kÕúsTT ` düVü‰j·T kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT n~Ûø±s¡T\T

edü‹ >∑èVü≤+ ` edü‹ >∑èVü≤ dü+πøåeT n~Ûø±s¡T\T ` Áπ>&é`I,

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 16

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 17

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 18

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 19

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 20

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 21

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 22

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 23

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 24

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 25

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 27

u…dtº nyÓ’\ãT˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ‡- ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ HêHé ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 28

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 29

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 30

ªª»^®eHé CÀ´‹μμ |ü<Ûäø£+ (200 j·T÷ì≥¢ es¡≈£î ñ∫‘· $<äT´‘Y)

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 32

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 33

4. n≥˝Ÿ ô|q¸Hé jÓ÷»q

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 34

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 35

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 36

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 37

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 48

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 49

5. Ä+.Á|ü. ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\T eT]j·TT ôw&ÉT´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ ø£MTwüHé

ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î\eTT\ ø±+b˛HÓ+{Ÿ eT]j·TT ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>\∑ ø±+b˛HÓ+{Ÿ

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 52

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 53

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 54

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 55

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 56

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 57

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 58

õ˝≤¢ b˛©dt XÊK ìs¡«Væ≤+#ê*‡q n+XÊ\T:

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 60

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 61

Ä+.Á|ü $_Ûqï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ eT]j·TT ejÓ÷ e<äTΔ\ düVü≤ø±s¡ dü+düú

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 63

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 64

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 65

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 66

uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø£+

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 68

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 69

#·s¡àø±s¡T\≈£î ñ|üø£s¡D kÕe÷Á– (Tool Kits)

dü+πøåeT+ eT]j·TT $<ë´ düVü‰j·T≈£îì •ø£åD ø£s¡B|æø£ 71

1. ne>±Vü≤q ô|+#·&É+ eT]j·TT &çe÷+&é düwæº+#·≥+ - NHD s√E n+~+#˚ ùde\T